Modul Jiwa - Fenomena Sehat Sakit

MODUL KEPERAWATAN JIWA “Model Fenomena Sehat Sakit dalam Kepea!atan Ji!a"

PRO#RAM STUDI DI$ KEPERAWATAN #AWAT DARURAT POLITEKNIK KESE%ATAN SURA&A'A KEMENTERIAN KESE%ATAN SURA&A'A TA%UN AKADEMIK ()*+,()*-

KATA PENGANTAR 

P./i 01.k. kami .2apkan kepada T.han 'an3 Maha E0a4 kaena ata0 Rahmat dan ka.nia,N1a 0a1a dapat men1.0.n mod.l ini 1an3 5e/.d.l “Model Fenomena Sehat Sakit dalam Kepea!atan Ji!a" Dalam po0e0 pen1.0.nan mod.l ini4 kami 0e5a3ai pen1.0.n men3alami  5an1ak ham5atan6 Nam.n 5ekat aahan dan d.k.n3an dai 5e5a3ai pihak  akhin1a mod.l ini dapat di0ele0aikan tepat pada !akt.n1a6 Pada ke0empatan ini4 den3an 0e3ala keendahan hati4 kami men3.2apkan teima ka0ih kepada do0en Pem5im5in3 mata k.liah Kepea!atan Ji!a4 1ait. &apak Ka0t.5i4 S6Kep4 N06 M6Ke0 1an3 telah mem5im5in3 kami dalam po0e0 pen1.0.nan mod.l ini6 Kami men1adai mod.l ini ma0ih 5el.m 0emp.na4 5aik dai i0i ma.p.n 0i0tematika pen.li0ann1a4 maka dai it. kami 5eteima ka0ih apa5ila ada kitik  dan 0aan 1an3 mem5an3.n demi ke0emp.naan mod.l ini6 Akhi kata4 0emo3a mod.l ini dapat dapat 5eman7aat 5a3i ekan,ekan 0epe/.an3an

kh.0.0n1a Po3am St.di D I$ Kepea!atan #a!at Da.at

nantin1a6

S.a5a1a4 ( Mei ()*-

Pen1.0.n

1. Tujuan Pembelajaran Umum *8 Memahami kon0ep da0a ke0ehatan /i!a 0eta pean dan 7.n30i pea!at

 /i!a6 (8 Memahami kepea!atan po7e0ional ke0ehatan /i!a6 98 Memahami kon0ep 0te00 p0ikolo3i0 dan mekani0me petahanan dii6 :8 Memahami kon0ep dan 0i0tem pela1anan ke0ehatan /i!a di Indone0ia6 +8 Memehami po0e0 kepea!atan /i!a6 -8 Memahami pen33olon3an dan dia3no0i0 pen1akit /i!a6 ;8 Memahami ma0alah dan penatalak0anaan keda.atan p0ikiati6 <8 Melak.kan dok.menta0i po0e0 kepea!atan /i!a6 =8 Memahami ma0alah dan penatalak0anaan ke dad.atan p0ikiati6 *)8 Memahami ma0alah dan penatalak0anaan 3an33.an /i!a anak4 ema/a dan lan0ia6 **8 Melak.kan peneapan kom.nika0i teape.tik klien pen1akit /i!a6 *(8 Memahami kon0ep dan tata lak0ana teapi pen1akit /i!a6 *98 Memahami a0.han kepea!atan 3an33.an ko3niti7  *:8 Memahami a0.han kepea!atan e0pon an0ieta0 dan 3an33.an kon0ep dii6 *+8 Memahami a0.han kepea!atan 3an33.an h.5.n3an 0o0ial6 *-8 Memahami metode teapi pen1akit /i!a6 *;8 Melak.kan a0.han kepea!atan klien maah dan 3an33.an oienta0i ealita6 *<8 Melak.kan a0.han kepea!atan klien 3an33.an alam pea0aan dan kiti0 *=8 Melak.kan a0.han kepea!atan klien pen33.na >at aditi76 ()8 Melak.kan a0.han kepea!atan klien 3an33.an peilak. me.0ak dii6 (*8 Melak.kan tatalak0ana teapi pen1akit /i!a6 ((8 Melak.kan a0.han kepea!atan klien anak dan ema/a den3an ma0alah ke0ehatan /i!a6 (98 Melak.kan 5im5in3an dan kon0elin3 /i!a pada kon0i0i 5en2ana6 (:8 Melak.kan a0.han kepea!atan klien 3a!at da.at /i!a6 (+8 Melak.kan dok.menta0i po0e0 kepea!atan /i!a6

2. Tujuan Pembelajaran Khusus a6 Maha0i0!a Mamp. Memahami kepea!atan po7e0ional ke0ehatan /i!a6  56 Maha0i0!a Mamp. Men/ela0kan Pen3etian Kon0ep Sehat,Sakit6 26 Maha0i0!a Mamp. Men/ela0kan Pen3etian Kon0ep Sehat,Sakit Mental

?Ji!a86 d6 Maha0i0!a Mamp. Men/ela0kan Komponen Model Sehat,Sakit e6 Maha0i0!a Mamp. Men/ela0kan Model Fenomena Sehat Sakit6 76 Maha0i0!a Mamp. Men/ela0kan Model Paktik Ke0ehatan Ji!a6

3. Pokok Materi Pembelajaran A. Pengertian ehat!akit e"ara Umum

Sehat men..t W%O adalah 0e0.at. keadaan 1an3 0e/ahtea men1el..h

 5aik 7i0ik4 mental4 dan 0o2ial dan tidak han1a 5e5a0 dai pen1akit ata. kelemahan6 Men..t UU No6(9 tah.n *==( Tentan3 Ke0ehatan4 0ehat adalah keadaan 0e/ahtea dai 5adan4 /i!a4 dan 0o0ial 1an3 mem.n3kinkan 0etiap oan3 hid.p pod.kti7 0e2aa 0o0ial dan ekonomi06 Sakit adalah keadaan 1an3 di0e5a5kan oleh 5ema2am,ma2am hal4 5i0a 0.at. ke/adian4 kelainan 1an3 dapat menim5.lkan 3an33.an tehadap 0.0.nan  /ain3an t.5.h4 dai 7.n30i /ain3an it. 0endii ma.p.n 7.n30i ke0el..han6 Men..t Pekin@04 Sakit dapat dide7ini0ikan 0e5a3ai 0.at. keadaan 3an33.an

1an3 tidak men1enan3kan 1an3 menimpa 0e0eoan3 0ehin33a menim5.lkan 3an33.an aktiita0 0ehai,hai4 5aik aktiita0 /a0mani4 ohani dan 0o0ial6

#. Pengertian ehat!akit Mental $%i&a'

Ke0ehatan Ji!a men..t W%O ialah 0.at. keadaan 1an3 mem.n3kinkan  pekem5an3an 7i0ik4 intelekt.al dan emo0ional 0e0eoan3 indiid. 0e2aa optimal dan 0e/a.h ini 2o2ok den3an pekem5an3an optimal indiid.,indiid. 1an3 lain6 &eda0akan UU No6(9 tah.n *==(6 tentan3 ke0ehatan Ji!a Pa0al (: a1at * " Ke0ehatan /i!a di0elen33aakan .nt.k me!./.dkan /i!a 1an3 0ehat 0e2aa optimal 5aik intelekt.al ma.p.n emo0ional"6

(. Kom)onen Mo*el +enomena ehat akit *6 Fakto Pedi0po0i0i 1ait. 7akto e0iko 1an3 mempen3a.hi /eni0 dan

 /.mlah 0.m5e 1an3 dapat di5an3kitkan oleh indiid. .nt.k men3ata0i 0te06 (6 Ste0o pe0ipita0i ialah 0tim.l.0 1an3 dipe0ep0ikan oleh indiid. 0e5a3ai tantan3an4 an2aman4 ata. t.nt.tan dan memel.kan ene3i ek0ta .nt.k kopin36 96 Penilaian tehadap 0te0o ialah 0.at. eal.a0i tentan3 makna 0te0o 5a3i ke0e/ateaan 0e0eoan3 dimana 0te0o memp.n1ai ati6 :6 S.m5e kopin3 ialah 0.at. eal.a0i tehadap pilihan kopin3 dan 0tate3i 0e0eoan36 +6 Mekani0me kopin3 ialah .pa1a .nt.k men3ata0i 0te06 ,. Mo*el +enomena ehat akit

E. Mo*el Praktik Kesehatan %i&a *6 Model P0ikoanalitik Me.pakan model 1an3 petama 1an3 dikem.kakan oleh Si3m.n

Fe.d4 Eik0on4 Klien dan %one1 1an3 me1akini 5ah!a pen1impan3an  peilak. pada .0ia de!a0a 5eh.5.n3an pada pekem5an3an pada anak6 Setiap 7a0e pekem5an3an memp.n1ai t.3a0 pekem5an3an 1an3 ha.0 di 2apai6 #e/ala 1an3 nampak me.pakan 0im5.l dai kon7lik6 a6 Pen1impan3an Peilak. B , Kon7lik pekem5an3an 1an3 tidak adek.at6 , Petahanan e3o tidak adek.at .nt.k men3ontol 2ema06  56 Po0e0 Teape.tik B , P0ikoanali0i0 men33.nakan teknik a0o0ia0i 5e5a0 dan anali0i0 mimpi6

26 Pean pa0ien dan teapi0 B , Pa0ien men3.n3kapkan ,

0em.a

pikian

dan

mimpi

0eta

mempetim5an3kan intepeta0i teapi06 Pea!at men3intepeta0i pikian dan mimpi pa0ien dalam

kaitann1a kon7lik4 tan7een0 dan e0i0ten06 (6 Model Intepe0onal Model ini dipekenalkan oleh %a1 Sta2k S.llian6 Se5a3ai tam5ahan Pepla. men3em5an3kan teoi intepe0onal kepea!atan6 Teoi ini men1akini 5ah!a peilak. 5ekem5an3 dai h.5.n3an intepe0onal6 Men..t S.lian indiid. memadan3 oan3 lain 0e0.ai den3an apa 1an3 ada pada diin1a 4 mak0.dn1a kemamp.an dalam memahami dii 0endii dan oan3 lain 1an3 men33.nakan da0a h.5.n3an anta man.0ia 1an3 men2ak.p po0e0 intepe0onal pea!at klien dan ma0alah ke2ema0an 1an3 te/adi aki5at 0akit6 a6 Pen1impan3an Peilak. B , A0ieta0 tim5.l dan dialami 0e2aa intepe0onal6 , Ra0a tak.t tehadap penolakan6  56 Po0e0 Teape.tik B , %.5.n3an antaa teapi0 dan pa0ien mem5an3.n pea0aan aman6 26 Pean Pa0ien dan Teapi0 , Pa0ien men2eitakan pea0aann1a dan teapi0 men/alin h.5.n3an 1an3 aka5 den3an pa0ien6 96 Model So0ial Men..t Caplain 0it.a0i 0o0ial dapat men2et.0kan 3an33.an /i!a6 Teoi ini men3em.kakan pandan3an 0o0ial tehadap peilak. 5ah!a 7akto 0o0ial dan lin3k.n3an men2iptakan 0te00 1an3 men1e5a5kan an0ieta0 1an3 menim5.lkan 3e/ala peilak. men1impan36 a6 Pen1impan3an Peilak. B , Fakto 0o0ial dan lin3k.n3an4

men2iptakan

men1e5a5kan an0ieta06 , Peilak. 1an3 tidak dapat diteima6  56 Po0e0 Teape.tik B , Pa0ien di5ant. .nt.k men3ata0i 0i0tem 0o0ial6 , Di3.nakan inteen0i ki0i04 manip.la0i

0te0

lin3k.n3an4

d.k.n3an 0o0ial6 26 Pean Pa0ien dan Teapi0 B , Pa0ien 0e2aa akti7 men1ampaikan ma0alah kepada teapi06

1an3

dan

,

Teapi0 men33ali 0i0tem 0o0ial pa0ien dan mem5ant. pa0ien

men33.nakan 0.m5e 1an3 ada6 :6 Model Ek0i0ten0ial Teoi men3em.kakan 5ah!a pen1impan3an peilak. te/adi /ika indiid. p.t.0 h.5.n3an den3an diin1a dan lin3k.n3ann1a6 Kea0in3an dii dan lin3k.n3an dapat te/adi kaena ham5atan pada dii indiid.6 Indiid. mea0a p.t.0 a0a4 0edih4 0epi4 k.an3 ke0adaan dii 1an3 men2e3ah pati0ipa0i dan pen3ha3aan pada h.5.n3an den3an oan3 lain6 Klien 0.dah kehilan3antidak m.n3kin menem.kan nilai,nilai 1an3 mem5ei ati pada ek0i0ten0in1a6 Teoi ini dikem.kan oleh Pel04 #la00e4 Elli04 Ro3e04 dan Fankl6 a6 Pen1impan3an Peilak. B , Indiid. 3a3al dalam dalam .pa1a menem.kan dan meneima dii6  56 Po0e0 Teape.tik B , Teapi 0ein3 dilak.kan dalam teapi kelompok6 , Pa0ien dian/.kan .nt.k men33ali dan meneima dii di5ant. .nt.k men3endalikan peilak.n1a6 26 Pean Pa0ien dan Teapi0 B , Pa0ien 5etan33.n3 /a!a5 tehadap peilak.n1a , Teapi0 mem5ant. pa0ien .nt.k men3enal nilai dii6 , Men3klai7ika0i ealita0 dai 0.at. 0it.a0i dan men3enalkan  pa0ien tentan3 pea0aann1a dan mempel.a0 ke0adaan diin1a6 +6 Model S.poti7   ?!eman4 okland8 a6 Pen1impan3an Peilak. B , Ma0alah te/adi aki5at dai 7akto 5iop0iko0o0ial6 , Penekanan pada e0pon kopin3 maladapti7 0aat ini6  56 Po0e0 Teape.tik B , U/i 2o5a ealita0 dan penin3katan ha3a dii6 , D.k.n3an 0o0ial , Identi7ika0i e0pon kopin3 adapti7 ditin3katkan 26 Pean Pa0ien dan Teapi0 , Pa0ien 0e2aa akti7 teli5at dalam pen3o5atan1a , Teapi0 men/alin h.5.n3an 1an3 han3at dan pen.h empati den3an  pa0ien6 -6 Model Kom.nik0i Teoi ini men1atakan 5ah!a 3an33.an peilak. te/adi apa5ila  pe0an tidak dikom.nika0ikan den3an /ela06 &aha0a dapat di3.nakan me.0ak makna4 pe0an dapat p.la te0ampaikan m.n3kin tidak 0elaa06 ?&ene4 Wat>la!i2k8

a6 Pen1impan3an Peilak. B , &ila pe0an tidak di kom.nika0ikan den3an /ela06 , &aha0a dapat me.0ak makna6 , Pe0an e5al dan non e5al m.n3kin tidak 0elaa0  56 Po0e0 Teape.tik  , Pola kom.nika0i dianali0i0 dan .mpan 5alik di5eikan .nt.k  ,

klai7ika0i6 Anali0i0 tan0ak0ional 5e7ok.0 pada pemainan dan 5ela/a 

 5ekom.nika0i lan30.n36 26 Pean Pa0ien dan Teapi0 , Pa0ien mempehatikan pola pemainan6 , Teapi0 men3intepeta0i pola kom.nika0i6 , Men3a/akan pin0ip kom.nika0i 1an3 5aik6 ;6 Model Peilak. Dikem5an3kan oleh %6J E01enk4 J6Wolpe dan &6F Skine6 Teoi ini men1akini 5ah!a pe.5ahan peilak. akan me.5ah koo3niti7 dan a7 ekti76 a6 Pen1impan3an Peilak. B , Man.0ia telah mem5ent.k ke5ia0aan peilak. 1an3 tidak  diin3inkan  56 Po0e0 Teape.tik B , Teapi elak0a0i dan latihan kea0eti7an me.pakan pendekatan  peilak.6 26 Pean Pa0ien dan Teapi0 B , Pa0ien mempehatikan pola pemainan6 , Teapi0 men3intepeta0i pola kom.nika0i6 , Men3a/akan pin0ip kom.nika0i 1an3 5aik6 <6 Model Medik  Pen1impan3an peilak. me.pakan mani7e0ta0i 3an33.an SSP6 Di2.i3ai 5ah!a depe0i dan 0ki>openia dipen3a.hi tan0mi0i imp.l0 ne.al 0eta 3an33.an 0inap 1ait. ma0alah 5iokimia6 Fakto 0o0ial dan lin3k.n3an dipehit.n3kan 0e5a3ai 7akto pen2et.06 ?Me1e4 Kaeplin4 Spit>e4 Fan2e08 a6 Pen1impan3an Peilak. B , Di0e5a5kan oleh pen1akit 5iolo3i0 , Ra0a tak.t tehadap penolakan  56 Po0e0 Teape.tik B , Penent.an dia3no0i0 26 Pean Pa0ien dan Teapi0 B , Pa0ien mempaktekkan teknik  pen33alakan latihan6

peilak.

1an3

di3.nakan4

,

Teapi0 men3a/a pa0ien tentan3 pendekatan peilak.4 mem5ant. men3em5an3kan hiaki peilak.4 dan men3.atkan peilak. 1an3 diin3ikan6

+. oal 1.

“ S ehat

adalah keadaan sejahtera dari badan, jiwa, dan sosial yang 

memungkinkan setiap orang hidup produktif secara sosial dan ekonomis.” De7ini0i 0ehat 0e2aa .m.m te0e5.t dikem.kakan oleh a. W%O b. Caplain ". &6F Skinne 

*. UU No.23 tahun 1--2 Tentang Kesehatan e. %a1 Sta2k S.llian

2. “Sakit dapat didefinisikan sebagai suatu keadaan gangguan yang tidak  menyenangkan yang menimpa seseorang sehingga menimbulkan gangguan aktivitas sehari-hari, baik aktivitas jasmani, rohani dan sosial.”  &eik.t adalah pen3etian 0akit men..t66 a6 Pekin@0  56 W%O ". UU No.23 tahun 1--2

d6 Pakin0on e6 S.llian

Tentang

Kesehatan 3. &eda0akan UU No6(9 tah.n *==(6 tentan3 ke0ehatan Ji!a Pa0al (: a1at *

men1e5.tkan 5ah!a a. Setiap indiid. 1an3 men3alami 3an33.an ke/i!aan 5ehak mendapatkan  pelind.n3an h.k.m6 b. Ke0ehatan /i!a ada 0e0eoan3 1an3 tidak mendeita 0te00 ma.p.n depe0i6 ". Kesehatan ji&a *iselenggarakan untuk me&uju*kan ji&a ang sehat se"ara o)timal baik intelektual mau)un emosional. *. Adan1a lem5a3a,lem5a3a kh.0.0 1an3 menan3ani ata. men3ata0i

3an33.an ke/i!aan ata. mental6 e. Setiap indiid. 5ehak mendapatkan 7a0ilita0 pela1anan 1an3 memadai6 /. Dalam kepea!atan /i!a4 tedapat 5e5eapa komponen 1an3 5eada di dalamn1a6 Komponen model 7enomena 0ehat,0akit antaa lain adalah66 1. +aktor Pre*is)osisi 2. Kel.han 3. umber Ko)ing

/. Ri!a1at pen1akit 0. Model P0ikoanalitik me.pakan 0alah 0at. model 7enomena 0ehat,0akit6 Teoi

model ini men1atakan 5ah!a pen1impan3an peilak. pada .0ia de!a0a  5eh.5.n3an pada pekem5an3an pada anak6 Setiap 7a0e pekem5an3an memp.n1ai t.3a0 pekem5an3an 1an3 ha.0 di 2apai6 #e/ala 1an3 nampak  me.pakan 0im5ol dai kon7lik6 Po0e0 Teape.tik 1an3 tepat dilak.kan ialah66 a. Penent.an dia3no0i0  56 Teapi elak0a0i dan latihan kea0eti7an me.pakan pendekatan peilak.6 26 Pa0ien di5ant. .nt.k men3ata0i 0i0tem 0o0ial6 *. Psikoanalisis menggunakan teknik asosiasi bebas *an analisis mim)i. e. &ena 0em.a . Adan1a 5ent.k pen1impan3an peilak. 0epeti a0ieta0 1an3 tim5.l dan dialami 0e2aa intepe0onal dan a0a tak.t tehadap penolakan6 Tema0.k  dalam model paktik kepea!atan /i!a a. Model P0ikoanalitik  b. Mo*el nter)ersonal ". Model Medik 

*. Model Peilak. e. Model Kom.nika0i

;6 Model paktik kepea!atan /i!a 1an3 dikem5an3kan oleh 5e5eapa ahli diantaan1a %6J E01enk4 J6Wolpe dan &6F Skine adalah model a6 Model Kom.nika0i  56 Model S.poti7  ". Mo*el Perilaku

d6 Model Ek0i0ten0ial e6 Model So0ial

76 8. Teoi 1an3 men3em.kakan 5ah!a pen1impan3an peilak. te/adi /ika indiid. p.t.0 h.5.n3an den3an diin1a dan lin3k.n3ann1a6 Kea0in3an dii dan lin3k.n3an dapat te/adi kaena ham5atan pada dii indiid.6 Indiid. mea0a p.t.0 a0a4 0edih4 0epi4 k.an3 ke0adaan dii 1an3 men2e3ah  pati0ipa0i dan pen3ha3aan pada h.5.n3an den3an oan3 lain . Teoi ini dikem.kan oleh Pel04 #la00e4 Elli04 Ro3e04 dan Fankl6 Model paktik  kepea!atan /i!a apakah 1an3 dimak0.d a6 Model Kom.nika0i  56 Model P0ikoanalitik  26 Model S.poti7 

d6 Model Kopin3 dii endah e. Mo*el Eksistensial

=6 Po0e0 Teape.tik 1an3 2o2ok di5eikan pada Model S.poti7 ialah66 1. Uji "oba realitas *an )eningkatan harga *iri. 2. ,ukungan sosial 3. *entiikasi res)on ko)ing a*a)ti *itingkatkan :6 Salah Sem.a *)6 Di5a!ah ini 1an3 5.kan me.pakan 5ent.k model paktik kepea!atan /i!a adalah66 *6 Model S.poti7  2. Mo*el Analitik  96 Model Medik  /. Mo*el ntuisi **6 *(6 *96 *:6 *+6 *-6 *;6 *<6 *=6 ()6 (*6 G. Reerensi ((6 (96 &.di Anna Keliat4 dkk6 *==<6 Po0e0 Kepea!atan Ke0ehatan Ji!a6 (:6

Jakata B E#C Chi0ten0en4P6 J6 dan Kenne14 J6W6 ())=6  roses keperawatan !plikasi

 "odel #onseptual 4 Ed6:6 Jakata B E#C6 (+6 #ail4 St.at6());6 $uku S aku # eperawatan %iwa edisi &6 Jakata B E#C (-6 %ida1at4 A6 A>i> Alim.l6 ());6  engantar #onsep 'asar #eperawatan6 (;6

Jakata B Salem5a Medika I0aa20 ann6())+6  anduan $elajar #eperawatan #esehatan %iwa 'an

 sikiatri (disi )6 Jakata B E#C (<6 I1.04 'o0ep6())=6 Kepea!atan Ji!a6 &and.n3 B Re7ika aditama (=6 S.li0!ati dkk6 ())+6  #onsep 'asar #eperawatan #esehatan %iwa6 9)6

Jakata B E#C St.at dan 0.ndeen@06*==<6 principle practice of psychiatric nursing si*th

9*6

edition. St +ouis, missourmosby-year book  St.at dan laai6())*6  principles and practice of psychiatric nursing. St 

 +ouis mo00o. B !e0tline ind.0tial die 9(6 aidin4 Ali6 ())(6  'asar-'asar #eperawatan rofesional 6 JakataB Wid1a Medika

996

9:6 35.