,ode-Rum.u# Ilmu ; /01-Ma#aeme# /01-Ma#aeme# S$a!i2a"
USULAN PENELITIAN DOSEN PEMULA (PDP)
;
JUDUL PENELITIAN “Model Jual Beli Sukuk Ritel Sistem Akad Ia!a" di PT Ba#k S$a!ia" Ma#di!i (Studi %i&i" di PT Ba#k S$a!ia" Ma#di!i' Jaka!ta) TIM PEN*USUL+
Annas Syams Rizal Fahmi,.S.E.I,.M.E Eko Nur Cahyo,. MA
NIDN 0715109004 NIDN 2113038101
1
UNI3ERSITAS DARUSSALAM *ONTOR APRIL' 1456 7ALAMAN PEN*ESA7AN PRO*RAM PENELITIAN DOSEN PEMULA (PDP)
u!ul " #M #Mo!$l u ual %$ %$li Su Sukuk Ri&$l 5 Sis&$m Aka! I'arah !i () %ank Syariah Man!iri *S&u!i Fi+ih !i () %ank Syariah Man!iri, akar&a-. o!$ o!$/N /Nama ama Rum Rumun un Ilmu Ilmu " 2/ 2/ Mana Mana'$m '$m$n $n Syar Syariah iah 1 8 Nama $n4ka " Annas Syams Rizal Fahmi,.S.E.I,.M.E a. NIDN NIDN " 0110 0110500 5006 6 7. a7a&anFun4sional " 9. (ro4ram S&u!i " :u : ukum Ek E konomi Syariah !. Nomor Nomor :( " 0838;22 0838;22025 025 $. Alama Alama&su &sur$l r$l *e-mail " annassyams
a. 7. 9. !. $.
A#::ota (5) Nama$n4ka " Eko Nur Cahyo, MA NIDN " 2113038101 2113038101 ($r4uruan)in44i " =n =ni>$rsi&as Darrussalam ?on&or Alama Alama&su &sur$l r$l *e-mail *e-mail " $ko.nur9ahyo $ko.nur 9ahyo
an4ka ($n4a7!ian " 1 &ahun / =sulan )ahun " 1 %iaya k$s$luruhan " R. 20.000.000,00 20.000.000,00 %iaya ($n$li&ian Diusu iusulk lkan an k$ DR(M R(M " R R 20 20.00 .000.00 0.000, 0,00 00 Dana In&$rnal () " Dana ins&i&usi lain " (onoro4o 8 Aril 2018 M$n4$&ahui, D$kan Fakul&as Syariah
$&ua ($n$li&i
Imam a amalu!!in, 9 9, MA MA Annas Sy Syams Ri Rizal Fa Fahmi,.S.E.I,.M.E NIDN @ 211305101 211305101 NIDN @ 0715109004 $ala $m7a4a ($n$li&ian !an ($n4a7!ian Masyaraka& *((M
2
Dr. Muh. Fa'ar (ramono, M.Si NIDN" 211506;;01 211506;;01 IDEN)I)AS DAN =RAIAN =M=M
" #Mo #Mo!$l !$l ($n4 ($n4ar aru uh ual uali& i&as as ($la ($laya yan nan 5 Judul Pe#elitia# *S$r>i *S$r>i9$ 9$ uali&y uali&y )$rha!a $rha!a $uasa $uasan n Dan oyali oyali&as &as Nasa7a Nasa7ah h *Cos&u *Cos&um$r m$r Sa&isBa9&ion An! oyal&y *S&u *S&u!i !i asu asuss %ank %ank Syar Syaria iah, h, %ank %ank Muam Muamal ala& a& In!o In!on$ n$si siaa Ca7a Ca7an4 n4 (onoro4o1 Tim Pe# Pe#elit elitii No
Nama
a7a&an
%i!an4 $ahlian
1.
Annas Syams Rizal
$&ua ($n4usul
($r7ankan Syariah
An44o&a ($n4usul
Ekonomi Syariah
Fahmi,.S.E.I,.M.E
2.
Eko Nur Cahyo, MA
Ins&ansi Asal
=ni>$rsi&as Darussalam ?on&or =ni>$rsi&as Darussalam ?on&or
okasi ak&u *am/min44u
12.00
08.00
8 O< O<$e $ek k Pe#e Pe#eli liti tia# a# $uas $uasan an !an oyali& oyali&as as Nasa7a Nasa7ah h a!a a!a %ank %ank Muamal Muamala& a& In!on$ In!on$sia sia Ca7an4 Ca7an4 (onoro4o 9 Masa asa Pelak Pelaksa sa#a #aa# a# Mulai &ahun 2015 %$rakhir &ahun 2015 / Usul Usula# a#
a.aia# .e#>a.aia# !e#st!a !e#st!a .e!:u!ua# .e!:u!ua# ti#::i (u7likasi Ilmiah !i ournal 3
55 Ju!#al Ilmia" Ilmia" $a#: me#adi sasa!a# sasa!a# urnal Ilmiah &$rakr$!i&asi Nasional. 51 Re#>a#a Re#>a#a Lua!a# 7,I' a#a .e!ole"a# atau .e#$elesaia##$a . Rumusan S&ra&$4i ($n4am7an4an $layanan &$rha!a nasa7ah. DA%TAR ISI @O3ER
5
JUDUL PENELITIAN
5
7ALAMAN PEN*ESA7AN
1
IDENTITAS DAN URAIAN UMUM
8
DA%TAR ISI
9
RIN*,ASAN
/
BAB 5 PENDA7ULUAN
1.1 ar %$lakan4 Masalah 1.2 Rumusan Masalah
a& ;
11 1.3 )u'uan )u'uan !an ManBaa& ManBaa& ($n$li&ian 11 BAB 1 ,AJIAN PUSTA,A
58
2.1 )$laah (us&aka
13
2.2 an4ka )$ori&ik
$r 23
18 7i.otesis
1/
%A% .3 ME)DE
28
3.1 M$&o!$ ($n$li&ian
35
4
3.2 Sis&$ma&ika ($m7ahasan
60
3.3 uaran Dan )ar4$& Caaian
61
3.6 Rin4kasan An44aran %iaya ($n$li&ian 62 3. a!al
63
DA%TAR PUSTA,A
9
LAMPIRANLAMPIRAN
90
RIN*,ASAN
BAB 5 PENDA7ULUAN 55 Lata! Belaka#: Masala" (a!a saa& ini &$r'a!i k$7an4ki&an k$m7ali #Sis&$m Ekonomi Islam-,
yan4 !i&an!ai !$n4an 7$rmun9ulnya l$m7a4al$m7a4a k$uan4an yan4 7$r7asis syariah. on!isi ini m$nun&u& ara aka!$mis !an rak&isi un&uk &$rus m$n$rus m$nyiakan sarana !an rasarana $n!ukun4 s$$r&i mana'$m$n syariah, o$rasional yan4 syariah, $masaran yan4 syariah, akun&ansi syariah, !an yan4 &$rakhir asar mo!al syariah. D$n4an haraan s$mua l$m7a4a syariah i&u a!a akhirnya murni m$n44unakan kons$ syariah !alam s$4ala ak&iBi&asnya. Sis&$m $n44unaan k$uan4an Islam s$7a4ai 7a4ian yan4 in&$4ral !ari s$7uah $r$konomian, m$miliki $ran yan4 san4a& $n&in4 un&uk 5
m$u'u!kan sis&$m $konomi Islam yan4 s$murna. %$rin>$s&asi m$ruakan salah sa&u k$4ia&an yan4 san4a& $n&in4 7a4i k$hi!uan manusia !an m$ruakan 9ara un&uk m$nin4ka&kan s&an!ar& hi!u !i masa !$an. In>$s&asi 'u4a 7$rmanBaa& un&uk m$n4ha!ai r$sikor$siko yan4 !i s$7a7kan kar$na sua&u musi7ah yan4 mun4kin &$r'a!i. Masyaraka& yan4 &i!ak sia m$n4ha!ai r$siko, &i!ak 'aran4 harus m$n'ual ass$&as$& ro!uk&iB yan4 !i manBaa&kan un&uk m$n9ari naBkah a!a saa& m$n4alami sua&u musi7ah yan4 m$m$rlukan !ana 7$sar. S$m$n&ara !alam 'umlah yan4 si4niBikan, in>$s&asi m$ruakan salah sa&u sum7$r !ana yan4 !aa& !i $r4unakan un&uk m$ma'ukan usahausaha ro!uk&iB. Dalam $nin4ka&an $n!aa&an N$4ara yan4 !i aki7a&kan kar$na 7$r&am7ahanya
$n4$luaran
!an
m$nin4ka&nya
!$Bisi&
A(%N,
maka
$m$rin&ah 'u4a m$n$r7i&kan Sukuk N$4ara Ri&$l. Sukuk N$4ara Ri&$l a!alah sura& 7$rhar4a N$4ara yan4 !i&$r7i&kan 7$r!asarkan rinsi syariah s$7a4ai 7uk&i a&as 7a4ian $ny$r&aan &$rha!a ass$& Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara. ($n$r7i&an Sukuk N$4ara Ri&$l !i &u'ukan un&uk in>$s&or k$9il !$n4an !$nominasi yan4 r$la&i>$ &$r'an4kau yai&u !$n4an in>$s&asi 'u&a !an k$lia&annya. Maka ar4a n$4ara in!on$sia khususnya masyaraka& umum 7isa m$m7an&u
$n44alan4an
!ana
s$7a4ai
sum7$r
$m7iayaan
N$4ara.
Di&$rimanya sis&$m k$uan4an !i 7anyak n$4ara &i!ak &$rl$as !ari k$un44ulan rinsi !an nilai yan4 m$l$ka& !i !alamnya. Sis&$m k$uan4an syariah yan4 7$r$&ika, 7$rk$a!ilan, !an 7$r7asis ak&i>i&as riil 7$rsiBa& uni>$rsal yan4 m$man4 s$m$s&inya !i&$rakan !alam s$&ia ak&i>i&as $r$konomian. Dari k$un44ulan &$rs$7u& yan4 m$n!oron4 7anyak ihak un&uk m$n4a!osi sis&$m
6
k$uan4an syariah s$r&a m$mosisikannya s$7a4ai al&$rna&i>$ sis&$m k$uan4an yan4 l$7ih s&a7il !an 7$rk$a!ilan . (a!a masa aal Islam, sukuk m$ruakan salah sa&u ala& $m7ayaran 4a'i ara $4aai n$4ara. Dalam s$'arah !is$7u&kan 7aha khaliBah =mar 7in alha&&a7
a!alah
khaliBah
$r&ama
yan4
m$m7ua&
sukuk
!$n4an
m$m7u7uhkan s&$m$l !i 7aah k$r&as sukuk &$rs$7u&. ($n44unaan sukuk 7$rk$m7an4 a!a a7a! 6 :i'riyah *1011 Mas$hi !i mana s$oran4 $m7$li !aa& m$n4irim sukuk a!a s$oran4 $!a4an4. (a!a sukuk &$rs$7u& &$r&ulis nama 7aran4 yan4 !iin4inkan, har4a 7aran4, !an &an!a &an4an $m7$li . D$n4an a!anya &ransaksi 'ual 7$li sukuk ri&$l ini m$n'a!i uaya un&uk m$n4hin!ari rak&ik ri7a yan4 &$r'a!i a!a o7li4asi kon>$nsional !an m$n9ari al&$rna&iB ins&rum$n $m7iayaan 7a4i $n4usaha a&au n$4ara yan4 s$suai !$n4an syariah. D$n4an !i!ukun4 ol$h mun9ulnya Ba&a ulama yan4 m$n4haramkan o7li4asi kon>$nsional, s$$r&i Fa&a Ma'maG alFi+h alIslHm 20 Mar$& 1550 !an Fa&a D$an Syariah Nasional Ma'lis =lama In!on$sia No. 32/DSNM=I/ IJ/2002 !an k$7u&uhan in>$s&asi 'an4ka an'an4, maka ara ahli !an rak&isi $konomi Islam 7$ri'&iha! un&uk m$n9i&akan s$7uah ro!uk a&au ins&rum$n k$uan4an 7aru yan4 7$rnama o7li4asi syariah a&au sukuk. ($m7iayaan !$n4an sukuk m$miliki $ran s&ra&$4is !alam k$uan4an syariah, yai&u un&uk m$mBasili&asi &ransaksi $r!a4an4an &$rmasuk $m7$lian Basili&as ro!uksi. S$!an4kan, !alam hal $m7iayaan sukuk s$7a4ai $m7iayaan k$4ia&an usaha, ika&an aka! yan4 &im7ul !alam $n$r7i&an sukuk &$rs$7u& 'u4a harus m$m$nuhi rinsi aka! 9on&ohnya, mu!hara7ah, a&au i'arah . 7
D$n4an !i&$r7i&kannya s$7uah o7li4asi syariah !aa& !i!asarkan a!a 7$r7a4ai ma9am aka!, s$$r&i aka! k$r'asama usaha 7a4i hasil, aka! 'ual 7$li, mauun s$a. Fa&a D$an Syariah Nasional *DSN &$n&an4 7li4asi Syariah m$n4a&ur 7aha aka! yan4 !aa& !i4unakan !alam $n$r7i&an o7li4asi syariah an&ara lain"
Mu!hara7ah, Musyarakah, Salam, Is&ishna,
I'arah. S$'ak $r&ama kali !i&$r7i&kan a!a &ahun 2002 $rk$m7an4an 'umlah nilai $misi sukuk m$n4alami $nin4ka&an !ari &ahun k$ &ahun. ($rk$m7an4an asar mo!al syariah salah sa&unya !i&an!ai !$n4an maraknya $naaran umum sukuk !$n4an aka! i'arah, !an a!a saa& i&u nilai $misi sukuk &um7uh s$7$sar 52K s$7$sar R 1.626 &rilyun. :al ini s$'alan !$n4an !i&$r7i&kannya Ba&a No.61/DSNM=I/III/2006 &$n&an4 7li4asi Syariah I'arah. )ransaksi sukuk i'arah 7$r!asarkan !a&a $r F$7ruari 201 s$'umlah R. 1,;23 )riliun . ($m$rin&ah In!on$sia !alam m$n'amin k$as&ian hukum $laksanaan &ransaksi sukuk &$lah m$n4a&ur !$n4an 7$n&uk ro!uk hukum 7$rua =n!an4 =n!an4 Nomor 15 &ahun 2008 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara, s$r&a !i!ukun4 ol$h 7a!an yan4 !i7$n&uk $m$rin&ah In!on$sia !alam m$n4a&ur r$4ulasi
syariah
!i
In!on$sia yai&u D$an
Syariah Nasional yan4
m$n4$luarkan k$&$n&uan 7$rua Fa&a No" 32/DSNM=I/IJ/2002, &$n&an4 7li4asi Syariah . S$'ak !i7$rlakukannya $ra&uran %a!an ($n4aas (asar Mo!al !an $m7a4a $uan4an *%A(E(AM Nomor IJ.13.A m$n4$nai ($n$r7i&an EB$k Syariah !an !i&$&akannya =n!an4=n!an4 Nomor 15 )ahun 2008 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara, is&ilah sukuk m$n'a!i l$7ih s$rin4 !i4unakan .
8
Manusia s$7a4ai makhluk sosial m$m$rlukan a&uran hi!u yan4 !aa& !i'a!ikan &un&unan. l$h kar$na i&u, Bi+ih m$ruakan k$7u&uhan a4ar !aa& &$r9aai k$hi!uan yan4 &$ra&ur. %a4i uma& islam m$m$la'ari Bi+ih m$ruakan u'u! iml$m$n&asi k$imanan !an k$islaman yan4 s$murna. M$m$la'ari !an m$n4amalkan Bi+ih m$ruakan maniB$s&asi k$imanan s$oaran4 muslim. :al ini kar$na Bi+ih m$ruakan usaha s$oran4 muslim un&uk m$n4$&ahui k$&$n&uan !an yan4 !i&urunkan Allah S) yan4 !aa& m$m7$!akan $r7ua&an yan4 Sah !an $r7ua&an yan4 %a&hil. D$n4an ka&a lain, m$lalui Bi+ih, uma& islam 7$rusaha 7$rsika !an 7$rrilaku s$suai k$h$n!ak Allah !an m$n!aa& Ri!haNya, kar$na &u'uan akhir ilmu Bi+ih a!alah m$n9aai k$ri!haan Allah S) !$n4an m$laksanakan s$4ala Syariah Nya . %anyaknya $rmasalahan yan4 7$r$!ar !i laan4an s$$r&i, a!anya 7$7$raa in>$s&or yan4 !iru4ikan !ikar$nakan &i!ak a!anya k$a!ilan !alam $m7a4ian nis7ah 7a4i hasil yan4 s$suai !$n4an k$&$n&uan s$7$lumnya a&as k$s$aka&an an&ara k$!uanya, yai&u a!anya $m7a4ian nis7ah 7a4i hasil yan4 &i!ak s$suai !$n4an ak&u yan4 &$lah !i&$n&ukan s$&$lah 'a&uh &$mo. Maka $n$raan aka! i'arah yan4 !i&$r7i&kan ol$h 7$7$raa $rusahaan !ilaan4an 7anyak yan4 &i!ak konsis&$n !$n4an aka! s$7$lumnya. #In>$s&asi Rakya& ($nuh ManBaa&- %ank Syariah Man!iri s$7a4ai A4$n ($n'ual !i (asar ($r!ana, m$naarkan ro!uk Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara *S%SN yan4 7$rsiBa& ri&$l a&au yan4 !ik$nal !$n4an is&ilah Sukuk N$4ara Ri&$l. Sukuk N$4ara Ri&$l a!alah Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara *Sukuk N$4ara yan4 !i'ual k$a!a in!i>i!u a&au $rs$oran4an ar4a N$4ara
9
In!on$sia m$lalui A4$n ($n'ual !i (asar ($r!ana !alam n$4$ri. ($m$sanan $m7$lian Sukuk N$4ara Ri&$l hanya !aa& !ilakukan ol$h $rs$oran4an ar4a N$4ara In!on$sia yan4 !i7uk&ikan !$n4an ar&u )an!a ($n!u!uk *)( yan4 masih 7$rlaku, !$n4an 'umlah minimum $m7$lian !i&$&akan ol$h ($m$rin&ah 7$r!asarkan M$moran!um InBormasi yan4 !i&$r7i&kan s$&ia ($n$r7i&an Sukuk N$4ara Ri&$l. ($nun'ukan %ank Syariah Man!iri s$7a4ai A4$n ($n'ual Sukuk N$4ara Ri&$l !i&$&akan ol$h ($m$rin&ah. %ank Syariah Man!iri a!alah salah sa&u 7ank yan4 !i &un'uk ol$h $m$rin&ah s$7a4ai salah sa&u a4$n $n'ualan Sukuk N$4ara Ri&$l. Maka masyaraka& l$7ih mu!ah un&uk m$lakukan in>$s&asi Sukuk N$4ara Ri&$l. %$rin>$s&asi !i Sukuk N$4ara Ri&$l !$n4an Sukuk *7li4asi Syariah i&u 7$r7$!a 7aik aka!nya mauun $n4hi&un4annya. Di !alam o7li4asi syariah a!a 7$7$raa aka! yan4 !i4unakan salah sa&unya a!alah i'arah, &$&ai !i !alam sukuk N$4ara ri&$l m$n44unakan aka! sal$ an! l$as$ 7a9k .
=n&uk
m$n4$&ahui masalah &$rs$7u& l$7ih 'auh m$n4$nahi aka! !an $n4hi&un4an Sukuk N$4ara Ri&$l Di (). %ank Syariah Man!iri, akar&a maka $nulis &$&arik un&uk m$lakukan $n$li&ian !$n4an 'u!ul" #Mo!$l ual %$li Sukuk Ri&$l Sis&$m Aka! I'arah !i () %ank Syariah Man!iri *S&u!i Fi+ih !i () %ank Syariah Man!iri, akar&a-. 51 Rumusa# Masala" =n&uk m$n'a!ikan $n$li&ian ini '$las a!anya, maka $n$li&i m$n$mukan !ua $rmasalahan, !ian&aranya " 1.2.1.
Aa yan4 !imaksu! !$n4an &ransaksi 'ual 7$li Sukuk Ri&$l
m$n44unakan sis&$m aka! ijarah *s$a !i (). %ank Syariah Man!iriL
10
1.2.2.
Aa sis&$m yan4 !i&$rakan !alam 'ual 7$li sukuk ri&$l !i
(). %ank Syariah Man!iriL 1.2.3. Aa 7$n&uk sisi&$m 7a4i hasil yan4 !i&$rakan !alam 'ual 7$li sukuk ri&$l !i (). %ank Syariah Man!iriL 1.2.6. Aa an!an4an hukum Islam &$rha!a &ransaksi 'ual 7$li Sukuk Ri&$l m$n44unakan sis&$m aka! ijarah *s$a !i (). %ank Syariah Man!iriL 58 Tuua# da# Ma#aat Pe#elitia# 1.3.1 )u'uan ($n$li&ian 1.3.1.1 =n&uk m$n4$&ahui 7a4iamana &ransaksi 'ual 7$li sukuk ri&$l yan4 m$n44unakan aka! ijarah !i (). %ank Syariah Man!iri 1.3.1.2 =n&uk m$n4$&ahui sis&$m yan4 !i&$rakan !alam 'ual 7$li sukuk ri&$l !i (). (). %ank Syariah Man!iri 1.3.1.3 =n&uk m$n4$&ahui sis&$m 7a4i hasil yan4 !i&$raakan !alam 'ual 7$li sukuk ri&$l !i (). %ank Syariah Man!iri 1.3.1.6 =n&uk m$n4$&ahui 7a4aimana an!an4an hukum Islam &$rha!a $laksanaan &ransaksi 'ual 7$li Sukuk Ri&$l m$n44unakan sis&$m aka! ijarah *s$a !i (). %ank Syariah Man!iri 1.3.2 ManBaa& ($n$li&ian A!aun manBaa& $n$li&ian !i7a4i !ua ana&ara lain " 1.3.2.1 ManBaa& s$9ara )$ori&is yan4 &$ri!ir !ari" 1 M$nam7ah aasan k$ilmuan &$rkai& &$ori&$ori hukum islam &$n&an4 rak&$k ual %$li Sukuk Ri&$l !$n4an sis&$m Aka! I'arah yan4 7$rlaku !i (). %ank Syariah Man!iri 2 S$7a4ai 7ahan $>aluasi !an inBormasi s$r&a masukan 7a4i $n$li&ian lain yan4 akan m$lakukan $n$li&ian !alam hal 'ual 7$li sukuk ri&$l !$n4an sis&$m aka! i'arah 1.3.2.2 ManBaa& s$9ara rak&is yan4 &$r!iri !ari" 1 M$m7$rikan kon&ri7usi hasil $mikiran !ari $n$li&ian yan4 !ilakukan, &$rkai& hukum islam m$lalui 'ual 7$li Sukuk Ri&$l !$n4an Aka! I'arah M$m7$rikan !oron4an aka!$mis &$rha!a masyaraka& umum &$n&an4 a!anya ual %$li Sukuk Ri&$l !$n4an sis&$m Aka! yan4 !i4unakan khususnya Aka! I'arah
11
BAB 1 ,AJIAN PUSTA,A 15 Telaa" Pustaka
)$laah us&aka !i4unakan un&uk m$m7$rikan inBormasi &$n&an4 $n$li&ian a&au karya ilmiah yan4 7$rhu7un4an !$n4an $n$li&i yan4 akan !i&$li&i. ($nulis akan m$n9o7a m$n$laah karya ilmiah yan4 7$rkai&an !$n4an 'u!ul $nulis !ian&aranya" Skrisi uni&a Aulia Annis, &ahun 2011, yan4 7$r'u!ul Analisis :ukum Islam )$rha!a In>$s&asi (a!a Sukuk N$4ara Ri&$l l$h D$ar&$m$n $uan4an RI *Studi Dibank Syariah Mandiri Cabang Semarang . %$risi &$n&an4 in>$s&asi Sukuk N$4ara Ri&$l, su!ah m$n44unakan aka! ijarah Sale and Lease Back *'ual 7$li !an s$a, !imana ($m$rin&ah m$n'ual as$& %aran4 Milik N$4ara un&uk m$m7iayai inBras&ruk&ur n$4ara k$a!a Special Purpose Vehicle *S( !is$7u& 'u4a $n$r7i& 1. Dalam $n$li&ian ini $nulis m$n$mukan 7$7$raa k$samaan m$n4$nai 'ual 7$li sukuk ri&$l yai&u $n$raan aka! i'arah !i!alamnya !an $nulis m$n'a!ikan hasil $n$li&ian ini m$n'a!i $!oman un&uk s$lan'u&nya. Di !alam skrisi karya Sulis&yoa&i Sau&ro, &ahun 2008, yan4 7$r'u!ul S&u!i Analisis )$rha!a Is&i!lal Fa&a DSNM=I Nomor" 61/DSN M=I/III/2006/ &$n&an4 7li4asi SyariGah Ijarah. Disini !i'$laskan $n$raan kai!ah i!h un&uk Fa&a o7li4asi syariah ijarah *s$a a!alah su!ah &$a&, kar$na !alam kai!ah i!h &$rs$7u& 7$risi &$n&an4 k$7ol$han 7$rmuamalah !alam 7$n&uk aaun asal &i!ak a!a !alil yan4 m$n4haramkannya. Dalam Fa&a DSNM=I &$n&an4 o7li4asi syariah ijarah *s$a, &i!ak a!a !alil yan4
1 uni&a Aulia Annis !alam "nalisis #ukum Islam $erhadap In%estasi Pada Sukuk &egara 'itel (leh Departemen )euangan 'I *Studi Di bank Syariah Mandiri Cabang Semarang " m$n4a&akan" #In>$s&asi Sukuk N$4ara Ri&$l su!ah m$n44unakan aka! ijarah Sale and Lease Back*, 2011 12
m$n4haramkannya, s$hin44a o7li4asi syariah ijarah *s$a !i7ol$hkan a&au hukumnya 7ol$h 2. Dalam $n$li&ian s$7$lumnya ini, $nulis m$n$mukan 7$7$raa $r7$!aan s$$r&i 'u!ul !alam $n$li&ian s$7$lumnya a!alah m$n4analisa Fa&aDSNM=I &$n&an4 7li4asi SyariGah Ijarah, s$!an4kan k$samaannya a!alah $n$raan kai!ah Fikih !i!alamnya. S$!an4kan !alam skrisi Mo9h :am7ali, &ahun 2010, yan4 7$r'u!ul Analisis Fak&orFak&or an4 M$m$n4aruhi Mina& Masyaraka& %$rin>$s&asi Sukuk M$lalui A4$n %ank SyariGah *Studi )asus Pada Sukuk 'itel S' ++, ang Dipasarkan Bank Syari.ah Mandiri Cabang )udus 3. %$risi &$n&an4 a!anya $n4aruh osi&iB !an si4niBikan an&ara risiko in>$s&asi !an a&ri7u& ro!uk islami &$rha!a mina& masyaraka& un&uk 7$rin>$s&asi s$r&a a!anya !aya &arik yan4 !imiliki %ank Syariah Man!iri *%SM m$nuru& in>$s&or kar$na
kin$r'a
$4aai
%SM
yan4
ro$sional
s$r&a
$laksanaan
o$rasionalnya s$suai syariah. Dalam $n$li&ian ini, !i&$mukan 7$7$raa k$samaan, yai&u !alam hal sis&$m yan4 !i4unakan !alam 7$rin>$s&asi !$n4an sukuk ri&$l yan4 !iharuskannya m$miliki ros$!ur $laksanaan o$rasional s$suai !$n4an hukum islam. Skrisi A!$ k&aria&as , &ahun 201 yan4 7$r'u!ul 7li4asi Syariah *Sukuk !$n4an aka! I'arah !i&in'au !ari :ukum Islam, Fakul&as :ukum, =ni>$rsi&as %an!ar amun4. Disini !i'$laskan aa sa'a 7$n&uk r$4ulasi s$r&a m$kanism$ yan4 !i7$rlakukan !alam $n$r7i&an sukuk i'arah, k$mu!ian hu7un4an hukum ihakihak !alam $n$r7i&an sukuk 7$r!asarkan aka!
2 Sulis&yoa&i Sau&ro !alam Studi "nalisis $erhadap Istidlal /at0a DSNM=INomor" 61/DSN M=I/III/2006 1 tentang (bligasi Syari.ah Ijarah , ($rus&akaan Fakul&as Syariah IAIN 3 Mo9h :am7ali !alam "nalisis /aktor-/aktor ang Mempengaruhi Minat Masyarakat Berin%estasi Sukuk Melalui "gen Bank Syari.ah 2Studi )asus Pada Sukuk'itel S' ++, ang Dipasarkan Bank Syari.ah Mandiri Cabang )udus34 ($rus&akaan Fakul&as Syariah IAIN alison4o S$maran4, Skrisi Ekonomi Islam, 2010 13
ijarah, s$r&a $n$raan rinsi $konomi syariah !alam &ransaksi sukuk ijarah &$lah s$suai !$n4an :ukum Islam 6. Dalam
$n$li&ian
s$7$lumnya,
$nulis
m$n$mukan
7$7$raa
k$samaan !ian&aranya, a!anya $m7ahasan m$n4$nai sukuk !$n4an aka! ijarah, !an $r7$!aannya a!alah &$knis $nulisan yai&u 7$rua Litelatur s$!an4kan ($nulis m$n44unakan ($n$li&ian laan4an. 11 ,e!a#:ka Teo!itik Di In!on$sia, sukuk kororasi l$7ih !ik$nal !$n4an is&ilah o7li4asi
syariah. (a!a &ahun 2002, D$an Syariah Nasional m$n4$luarkan Ba&a No" 32/DSNM=I/IJ/2002, &$n&an4 7li4asi Syariah. (a!a akhir &ahun 2008, s$!iki&nya &$lah a!a 23 $rusahaan yan4 &$lah m$n$r7i&kan o7li4asi syariah !i in!on$sia. Emi&$n $n$r7i& o7li4asi syariah &$rs$7u& 7$rasal !ari 7$ra4am '$nis usaha, mulai !ari $rusahaan &$l$komunikasi, $rk$7unan, &ransor&asi, l$m7a4a k$uan4an, ro$r&i, samai in!us&ri isa&a . D$n4an !i&$r7i&kannya sukuk kororasi ini, $m$rin&ah m$miliki haraan un&uk 'an4ka an'an4 yai&u 7$r&am7ahnya $n!aa&an kas n$4ara s$kali4us
s$7a4ai
$n!anaan
s&ruk&ur $rmo!alan !an
roBi& u&an4.
Bookbuilding a!alah salah sa&u m$&o!$ $n$r7i&an sura& 7$rhar4a, yai&u in>$s&or akan m$nyamaikan $naaran $m7$lian a&as sua&u sura& 7$rhar4a, 7iasanya 7$rua 'umlah !an har4a 2yield $naaran $m7$lian, !an !i9a&a& !alam book order ol$h in>$s&m$n& 7ank yan4 7$r&in!ak s$7a4ai bookrunner 5 . ($n$r7i&an 7li4asi !an Sukuk Ijarah ini !i7an&u ol$h $n'amin $laksana $misi yan4 &$r!iri !ari () Man!iri S$kuri&as, () %CA S$kuri&as, () Danar$ksa S$kuri&as, () D%S i9k$rs S$kuri&as In!on$sia, () In!o (r$mi$r S$kuri&as !an () CIM% S$kuri&as In!on$sia. Dan ihak
yan4 7$r&in!ak
s$7a4ai ali amana& a!alah () %ank Rakya& In!on$sia *($rs$ro )7k .
4 A!$ k&ari&as !alam (bligasi Syariah 2Sukuk3 dengan akad Ijarah ditinjau dari #ukum Islam, Fakul&as :ukum-, 201 5 D$!$ A7!ul Fa&&ah, Perkembangan (bligasi Syariah 2sukuk3 di Indonesia6 "nalisis Peluang dan $antangan, AGA!alah ol 10 No. 1 anuari 2011 urnal Sukuk In>$s&asi Syariah,hlm . 35 6 Dir$k&ur ($m7iayaan Syariah, Buku $anya 7a0ab SBS& Instrumen )euangan Berbasis Syariah4 *akar&a" 2010,hlm. 511 14
)$ori a!a !asarnya m$ruakan sua&u ala& un&uk m$m7$!ah !an 'u4a m$n4analisis $rsoalan &$ma $n$li&ian s$hin44a 7isa l$7ih '$las o7y$k !an ruan4 lin4ku ka'iannya. A!aun 7$7$raa ka'ian !an &$ori yan4 7isa !i'$laskan !alam $n$li&ian ini, an&ara lain"
7 Sura& a7ar :arian omas 4 Indosat akan $erbitkan (bligasi dan Sukuk Ijarah 'p8 9 $riliun , *amis, 2 Aril 201 15
2.2.1
($n4$r&ian In>$s&asi In>$s&asi a!alah !ana yan4 !i$r9ayakan ol$h nasa7ah k$a!a
$rusahaan/Emi&$n. %ank Syariah !an /a&au ==S 7$r!asarkan aka! yan4 &i!ak 7$r&$n&an4an !$n4an rinsi syariah islam !alam 7$n&uk !$osi&o, &a7un4an a&au 7$n&uk lainnya yan4 !i$rsamakan !$n4an i&u. D$n4an ka&a lain in>$s&asi a!alah $nanaman uan4 a&au mo!al !i sua&u $rusahaan a&au roy$k un&uk &u'uan m$m$rol$h k$un&un4an 8. 2.2.2
($n4$r&ian In>$s&or In>$s&or a!alah $mo!al yan4 akan m$m7$li a&au m$nanamkan
mo!alnya !i $rusahaan yan4 m$lakukan $misi !is$7u& in>$s&or. S$7$lum m$m7$li sura&sura& 7$rhar4a yan4 !i&aarkan ara in>$s&or 7iasanya m$lakukan $n$li&ian !an analisisanalisis &$r&$n&u. ($n$li&ian ini m$n9aku 7onaBi!i&as $rusahaan, ros$k usaha $mi&$n, !an analisis lainnya. A!aun &u'uan u&ama ara in>$s&or !alam asar mo!al an&ara lain" 1 M$m$rol$h di%iden4 yai&u k$un&un4an
yan4
akan
!i$rol$h ol$h in>$s&or yan4 !i7ayar ol$h $mi&$n. 2 $$milikan $rusahaan, s$makin 7anyak saham yan4 !imiliki, maka s$makin 7$sar $n4usahaan $rusahaan. 3 %$r!a4an4, yai&u in>$s&or akan m$n'ual k$m7ali a!a saa& har4a &in44i. a!i $n4harannya a!alah a!a saham yan4 7$nar 7$nar !aa& m$naikkan k$un&un4annya !ari 'ual 7$li saham 5. $7ih s$siBik la4i 7aha in>$s&or m$ruakan $roran4an a&au l$m7a4a yan4 m$nanamkan !ananya a!a ins&rum$n k$uan4an s$$r&i saham, o7li4asi, !an lain s$7a4ainya. A!aun yan4 !imaksu! !$n4an in>$s&or a!a sukuk ri&$l s$ri SR 001, s$7a4aimana &$rmak&u7 !alam ($ra&uran ($m$rin&ah No. &ahun 2008, a!alah $roran4an *in!i>i!u ar4a N$4ara In!on$sia *NI saa& $lun9uran !i asar $r!ana !$n4an
8 An!ri So$mi&ro, Bank dan Lembaga )euangan Syariah4 *akar&a"$n9ana 2010,hlm. 6 9 Ibid84hlm. 122 16
k$&$n&uan minimum $m$sanan R .000.000,00 !an k$lia&annya, s$r&a in!i>i!ual a&au kororasi yan4 m$m7$li a!a asar s$kun!$r 10. 2.2.3
($n4$r&ian Sukuk Sukuk 7$rasal !ari %ahasa Ara7 Shakk 'amaknya sukuk a&au
Shakaik , yan4 7$rar&i m$mukul a&au m$m7$n&ur, !an 7isa 'u4a 7$rmakna $r9$&akan a&au m$n$ma s$hin44a kalau !ika&akan sakkan nuku! 7$rmakna $r9$&akan a&au $n$maan uan4 11. Dalam $mahaman rak&isnya sukuk m$ruakan $m7uk&ian *claim k$$milikan, s$m$n&ara i&u, m$nuru& Ba&a Ma'$lis =lama In!on$si No 32/DSNM=I/IJ/2002, sukuk a!alah sur&a 7$rhar4a 'an4ka an'an4 7$r!asarkan rinsi syariah yan4 !ik$luarkan $mi&$n k$a!a $m$4an4 o7li4asi syariah 12. Sukuk !ik$nal s$7a4ai o7li4asi syariah. Sukuk m$nun'ukkan $milikan a&as asset , dimana klaim !i !alam sukuk &i!ak s$7uah klaim &$rha!a cash &$&ai m$ruakan klaim $milikan a&as s$kumulan as$& *a pool
o
assets38
A!anya sua&u
&$ransaksi $n!ukun4
*underlying
transaction3 7$rua s$'umlah as$& yan4 m$n'a!i !asar $n$r7i&an sukuk, !an a!anya aka! a&au $r'an'ian an&ara ara ihak yan4 !isusun 7$r!asarkan rinsirinsi syariah. s$lain i&u sukuk harus &$r7$7as !ari riba:4 gharar4 !an maysir ,98 Namun ka&a ini &$lah !i4unakan s$9ara m$luas !ikalan4an $n4ka'ian $konomi Islam s$hin44a m$n'a!i is&ilah
yan4 oular
m$ny$7u&kan Islamic Bonds *sura& 7$rhar4a syariah. S$!an4kan $n4$r&ian Islamic Bonds *sura& 7$rhar4a syariah, !alam un4kaan Ara7 s$rin4 !is$7u&
10 iha& ($ra&uran ($m$rin&ah No. &ahun 2008 &$n&an4 ($rusahaan ($n$r7i& S%SN In!on$sia, Dir$k&ora& $n!$ral ($n4$lolaan =&an4 D$ar&$m$n $uan4an R$u7lik In!on$sia. 11 uis MaGluB, "l-Munjidi al-Lughoh 0a al:am4 *%ayru&, i7anon" Dar alMasyri+i, 158;,hlm. 630 12 Ahma! IBham Sholihin, Buku Pintar ;konomi Syariah , *akar&a" () ?ram!ia (us&aka =&ama"2010, hlm.5 13 :$ri Su!arsono, Bank dan Lembaga )euangan Syariah Deskripsi dan Ilustrasi4 *o4yakar&a, ENISIA" 201,hlm. 305 17
sana!a& asal !ari ka&a sana!. Bonds *sura& 7$rhar4a m$nuru& an!an4an "l Bahbari a!alah sura& hu&an4 yan4 !i'an'ikan !$n4annya nilai 7ayaran in'aman s$$nuhnya !i !alam ak&u yan4 !i&$n&ukan, k$mu!ian 7ayaran !is$r&akan !$n4an Ba$!ah !alam 'an4ka masa yan4 !i&$&akan 16. ($n4$r&ian Sukuk m$nuru& akar $konomi yan4 &$lah m$m7$rikan !$Binisi sukuk s$suai 9ara an!an4 m$r$ka, namun, !$Binisi m$r$ka a!a !asarnya m$miliki akar $mahaman yan4 sama sa&u sama lain. Salah sa&unya yai&u a!a 7uku omilasi :ukum Ekonomi Syariah (asal 20 7u&ir 22 !i'$laskan 7aha o7li4asi syariah a!alah sura& 7$rhar4a yan4 !i&$r7i&kan 7$r!asarkan rinsi syariah, s$7a4ai 7uk&i a&as 7a4ian $ny$r&aan &$rha!a as$& sura& 7$rhar4a 7aik !alam ma&a uan4 ruiah mauun >ul&a asin4 1. "li "rsalan $ari! m$ny$7u&kan 7aha s$9ara umum sukuk a!alah asset backed4 stable income4 tradable and syariah compatible trust certiicates *$rlin!un4an mo!al, $n!aa&an yan4 s&a7il, k$s$aka&an !an s$r&iBika& $r'an'ian syariah 7$rsama yan4 l$7ih m$n$kankan a!a kon&rak $n4amanan u&an4 yan4 m$n!asari a!a as$& riil 7a4i sua&u ro!uk in>$s&asi1;. M$nuru& I!bal !an Mirakhor ,
Sukuk
a!alah
r$$r$s$n&asi
k$$milikan yan4 roosional !ari as$& un&uk 'an4ka ak&u &$r&$n&u !$n4an r$siko s$r&a im7alan yan4 !ikai&kan !$n4an cash lo0 m$lalui un!$rlyin4 ass$& yan4 7$ra!a !i &an4an in>$s&or 1. S$m$n&ara i&u, Ba&a D$an Syariah Nasional *DSN m$n!iBinisikan sukuk s$7a4ai sura& 7$rhar4a 'an4ka 14 Nazaru!!in A7!ul ahi!, Sukuk Memahami dan Membedah (bligasi Pada Perbankan Syariah, *o4yakar&a" ArRuzz M$!ia,2010,hlm. 52 15 M. Fauzan, )ompilasi #ukum ;konomi Syariah,* akar&a" ((:IMM, 2005,hlm. ; 16 Ali Arsalan )ari+, Managing /inancial 'isks ( Sukuk Structure,* =" A Diss$r&a&ion Su7mi&&$! in (ar&ial FulBillm$n& B )h$ R$+uir$m$n&s For )h$ D$4r$$ B Mas&$r B S9i$n9$ A& ou4h7orou4h =ni>$rsi&y, 2006,hlm. 20 17 Oamir I+7al P A77as Mirakhor, an I n&ro!u9&ion to Islamic /inance , *Sin4aura"ohn ill$y P Son *Asia,200,hlm. 18
an'an4 yan4 7$r!asarkan Namun ka&a ini &$lah !i4unakan s$9ara m$luas !ikalan4an $n4ka'ian $konomi Islam s$hin44a m$n'a!i is&ilah yan4 oular m$ny$7u&kan Islamic Bonds *sura& 7$rhar4a syariah. S$!an4kan $n4$r&ian Islamic Bonds *sura& 7$rhar4a syariah, !alam un4kaan Ara7 s$rin4 !is$7u& sana!a& asal !ari ka&a sana!. Bonds *sura& 7$rhar4a m$nuru& an!an4an "l Bahbari a!alah sura& hu&an4 yan4 !i'an'ikan !$n4annya nilai 7ayaran in'aman s$$nuhnya !i !alam ak&u yan4 !i&$n&ukan, k$mu!ian 7ayaran !is$r&akan !$n4an Ba$!ah !alam 'an4ka masa yan4 !i&$&akan18. S$m$n&ara i&u, Ba&a D$an Syariah Nasional *DSN m$n!iBinisikan sukuk s$7a4ai sura& 7$rhar4a 'an4ka an'an4 yan4 7$r!asarkan :al ini, s$suai !$n4an Birman Allah, yan4 m$n$ran4kan &$n&an4 &i!ak 7ol$hnya m$lakukan &ransaksi $r!a4an4an un&uk m$n9ari ri7a 15. S$suai !$n4an Firman Allah !alam S. Al %a+arah aya& 2. Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara s$lan'u&nya !isin4ka& S%SN, a&au !aa& !is$7u& sukuk n$4ara, a!alah sura& 7$rhar4a n$4ara yan4 !i&$r7i&kan 7$r!asarkan rinsi syariah, s$7a4ai 7uk&i a&as 7a4ian $ny$r&aan &$rha!a as$& S%SN, 7aik !alam ma&a uan4 ruiah a&au >alua& asin4. S%SN m$miliki karak&$ris&ik" 1
M$ruakan 7uk&i k$$milikan sua&u as$& 7$ru'u! a&au hak
manBaa& 2 ($n!aa&an 7$rua im7alan, mar'in !an 7a4i hasil s$suai '$nis aka! yan4 !i4unakan 3 )$r7$7as !ari unsur ri7a, 4harar !an maysir 6 ($n$r7i&annya m$lalui Special Purpose Vehicle *S( M$m$rlukan underlying asset *s$'umlah as$& &$r&$n&u yan4 akan m$n'a!i o7'$k $r'an'ian
18 Nazaru!!in A7!ul ahi!, Sukuk Memahami dan Membedah (bligasi Pada Perbankan Syariah, *o4yakar&a" ArRuzz M$!ia,2010,hlm. 52 19 In!ah uliana, In%estasi Produk )euangan Syariah ,* Malan4" =IN Maliki (r$ss, 2010,hlm. 12 19
;
M$n44unakan hasil 'ual proceeds harus s$suai !$n4an
rinsi syaria20. 2.2.6 )u'uan ($n$r7i&an Sukuk (a!a !asarnya &u'uan !ari $n$r7i&an sukuk a!alah un&uk m$m7iayai A(%N &$rmasuk m$m7iayai $m7an4unan roy$k n$4ara s$$r&i inBras&ruk&ur !alam s$k&or $n$r4i, &$l$komunikasi, $rhu7un4an, $r&anian, in!us&ri manuBak&ur !an $rumahan rakya&. S$'alan !$n4an &u'uan u&ama &$rs$7u& $n$r7i&an sukuk o$lh $m$rin&ah !i$rlukan an&ara lain un&uk" 1 2 3
M$m$rluas 7asis sum7$r $m7iayaan A(%N M$m$rkaya ins&rum$n $m7iayaan Biskal M$m$rluas !an m$n!i>$rsiBikasi 7asis in>$s&or S%N
*Sura& %$rhar4a N$4ar 6 M$n!oron4 $r&um7uhan
!an
$n4$m7an4an
asar
k$uan4an syariah !i !alam n$4ri M$n4$m7an4kan al&$rna&iB ins&rum$n in>$s&asi ; M$n9i&akan 7$n9hmark !i asar k$uan4an syariah M$n4o&imalkan $manBaa&an 7aran4 milik n$4ara !an m$n!oron4 &$r&i7 a!minis&rasi $n4$lolaan 7aran4 milik n$4ara 8 M$n!ukun4 $m7iayaan $m7an4unan roy$k inBras&ruk&ur s$r&a m$nin4ka&kan $layanan umum 5 M$manBaa&kan !ana!ana masyaraka& yan4 7$lum &$r'arin4 2.2.
ol$h sis&$m o7li4asi !an $r7ankan kon>$nsioanl 21. $nis'$nis Sukuk Dalam is&ilah $n44unaan !ana yan4 !imo7ilisasi ol$h ins&i&usi
k$uan4an 7$r!asarkan '$nis aka! yan4 !iakai, sukuk &$r7a4i a!a sukuk mudharabah4 ijarah4 musyarakah4 murabahah4 salam
!an isthisna.
%$r7a4ai '$nis s&ruk&ur sukuk yan4 !ik$nal s$9ara in&$rna&ional !an &$lah m$n!aa&kan endorsment !ari $he "ccounting and "uditing (rgani
20 Dahlan Siama&, *Dir$k&ur ($m7iayaan Syariah, $anya 7a0ab SBS& 2Sukuk &egara3 . *akar&a" Dir$k&ur ($m7iayaan Syariah, 2010 E!isi $!ua, hlm, 26 21 Dir$k&ora& ($m7iayaan Syariah, Dir$k&ora& $n!ral ($n4$lolaan ($m7iayaan !an R$siko, Sukuk &egara Sebagai Instrumen )euangan Berbasis Syariah4 2 akar&a" $m$n&rian $uan4an R$u7lik In!on$sia, 201,hlm. 68 20
/or Islamic /inancial Institutions 2 AAIFI !an !ia!osi !alam == No. 15 )ahun 2008 &$n&an4 S%SN, an&ara lain"
2.2.;
1 Sukuk Mudharabah 2 Sukuk Murabahah 3 Sukuk Musyarakah 6 Sukuk Salam Sukuk istishna. ; Sukuk ijarah (ihakihak yan4 &$rli7a& !alam $n$r7i&an sukuk A4ar 7$rlan4sun4nya ros$s $n$r7i&an sukuk yan4 7aik !an &i!ak
l$as !ari rinsirinsi syariah yan4 !i&$&akan, a!a 7$7$raa ihak yan4 &$rli7a& !alam $n$r7i&an sukuk" 1 (bligor 2 S( *Special Purpose Vehicle 3 In>$s&or 6 Sharia "d%isor =ali "manat >>. 2.2.
Dasar :ukum ($n$r7i&an Sukuk N$4ara 1 an!asan hukum 7a4i $m$rin&ah un&uk m$n$r7i&kan sukuk n$4ara a!alah" 1.1 =n!an4=n!an4 Nomor" 15 &ahun 2008 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara 1.2 Fa&a DSNM=I Nomor" 1/DSNM=I/I/2008 &$n&an4 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara Sale and Lease Back 1.3 Fa&a DSNM=I Nomor" 2/DSNM=I/I/2008 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara Ijarah Sale and Lease Back . 1.6 =n!an4=n!an4 Nomor" 15 &ahun 2008 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara 1. Fa&a DSNM=I Nomor" 1/DSNM=I/I/2008 &$n&an4 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara Sale and Lease Back
22 Dahlan Siama&, *Dir$k&ur ($m7iayaan Syariah, $anya 7a0ab SBS& 2Sukuk &egara3 . *akar&a" Dir$k&ur ($m7iayaan Syariah, 2010 E!isi $!ua, hlm, 11 21
1.;
Fa&a DSNM=I Nomor" 2/DSNM=I/I/2008
&$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara Ijarah Sale and 2
Lease Back >9. A!aun !alil yan4 7$rk$naan !$n4an k$7ol$han sukuk
7$r!asarkan yan4 &r$9an&um !alam :imunan Fa&a D$an Syariah Nasional a!alah s$7a4ai 7$riku&"
!" # $ %& '( ) * + , -$ . 0 5 6 7" #/ + % 0 1 2 34 24
.
#:ai oran4oran4 yan4 7$riman, $nuhilah aka!aka! i&u. Dihalalkan 7a4imu 7ina&an4 &$rnak, k$9uali yan4 akan !i7a9akan k$a!amu. *yan4 !$mikian i&u !$n4an &i!ak m$n4halalkan 7$r7uru
k$&ika kamu s$!an4 m$n4$r'akan ha'i. S$sun44uhnya Allah m$n$&akan hukumhukum m$nuru& yan4 !ik$h$n!akiNya-.
. D C 8 9: (; < => ?" = 0. 0@ A" B 6 6( (: D 7 D / @ : F ! . E0$ . D / @: : 25
.
#:ai oran4oran4 yan4 7$riman, aa7ila kamu 7$rmuamalah &i!ak s$9ara &unai un&uk ak&u yan4 !i&$n&ukan, h$n!aklah kamu
m$nuliskannya. Dan h$n!aklah s$oran4 $nulis !ian&ara kamu m$nuliskannya !$n4an 7$nar. Dan 'an4anlah $nulis $n44an m$nuliskannya s$7a4aimana Allah m$n4a'arkannya-. 2.2.8 ($r7$!aan an&ara Sukuk N$4ara !an Sura& =&an4 N$4ara ($r7$!aan m$n!asar an&ara o7li4asi syariah !an kon>$nsional a!alah a!a $n$raan 7un4a yan4 su!ah !i&$n&ukan !iaal &ransaksi. (a!a o7li4asi syariah $m7a4ian k$un&un4an &i!ak !i&$n&ukan a!a saa& aal &ransaksi, namun yan4 !i&$n&ukan a!alah 7$sarnya $rs$n&as$ * nisbah !ari k$un&un4an yan4 !i!aa& !i masa yan4 akan ritern. S$hin44a $n$r7i&an
23 Dir$k&ora& ($m7iayaan Syariah, Dir$k&ora& $n!ral ($n4$lolaan =&an4 D$ar&$m$n $uan4an, Mengenal Sukuk Instrumen In%estasi Berbasis Syariah *akar&a" D$ar&$m$n $uan4an, 2010,hlm. 6 24 $m$n&rian A4ama RI, "l-?ur:an dan $erjemah &e0 Cordo%a, *%an!un4, Syaamil urGan, 2012. Sura& AlMai!ah" 1,hlm. 10; 25 Ibid84 Sura& Al%a+arah" 282,hlm. 68 22
o7li4asi yan4 7$r7asis rinsi syariah harus m$m$rha&ikan 7$7$raa hal yan4 m$ny$7a7kan !ilaran4nya &ransaksi o7li4asi kon>$nsional 2;. S$9ara rinsiil $r7$!aan an&ara o7li4asi !an sukuk a!alah rinsi rinsi syariah m$n'a!i a9uan !asar yan4 harus !iiku&i. S$m$n'ak a!a kon>$r4$nsi $n!aa& 7aha 7un4a a!alah ri7a, maka ins&rum$n ins&rum$n
yan4
m$munyai
komon$n
7un4a
*interest-bearing
instruments k$luar !ari !aB&ar in>$s&asi halal2. %$r7$!a !$n4an kons$ o7li4asi yan4 7$rsiBa& hu&an4 !$n4an k$a'i7an m$m7ayar 7$r!asarkan 7un4a, sukuk m$ruakan sua&u sura& 7$rhar4a 7$r'an4ka an'an4 7$r!asarkan rinsi syariah yan4 !ik$luarkan $mi&$n k$a!a $m$4an4 sukuk yan4 m$a'i7kan $mi&$n un&uk m$m7ayar $n!aa&an k$a!a $m$4an4 sukuk 7$rua 7a4i hasil/ margin1 ee s$r&a m$m7ayar k$m7ali !ana sukuk a!a saa& 'a&uh &$mo 28. Di samin4 i&u, sukuk !an o7li4asi san4a& 7$r7$!a kar$na o7li4asi kon>$nsional &i!ak m$n4haruskan a!anya as$& yan4 m$n'amin s$!an4kan sukuk harus m$miliki as$& yan4 m$n'aminnya. 7li4asi a!alah kon&rak k$a'i7an u&an4 !i mana yan4 m$n4$luarkannya s$9ara kon&rak 7$rk$a'i7an m$m7ayar k$a!a $milik o7li4asi a!a &an44al &$r&$n&u, 7un4a !an okok. S$m$n&ara i&u sukuk a!alah klaim a&as k$$milikan a!a underlying asset . ons$ku$nsinya, $milik sukuk 7$rhak a&as 7a4ian !ari $n4hasilan yan4 !ihasilkan ol$h as$& sukuk sama halnya !$n4an hak a&as k$$milikan a!a saa& ros$s r$alisasi as$& sukuk. Sk$ma 7a4i hasil s$ma9am ini san4a& 7$r7$!a !$n4an o7li4asi, &$ru&ama !alam hal k$as&ian 7a4i hasil a&au 7un4a yan4 !i$rol$h $milik !ana 25.
26 Royyan Ram!hani D'ayusman, Islamic Bonds $injauan /ikih dan )euangan4 * urnal ADDIN, ol. 8, No. 1, F$7ruari 2016,hlm. 15; 27 Muhamma! amal Ou7air, (bligasi Dan Sukuk Dalam Perspekti )euangan Islam 2Suatu )ajian Perbandingan3 AsySyirGah urnal Ilmu SyariGah Dan :ukum ol. 6; No. 1, anuariuni 2012 ,hlm. 28288 28 u&Bi :ami!i, 7ejak @jejak ;konomi Syariah *akar&a" S$nayan A7a!i (u7lisin4, 2003,hlm. 2. 23
Dalam hal har4a $naaran, 'a&uh &$mo, okok o7li4asi saa& 'a&uh &$mo, !an ra&in4 an&ara sukuk !an o7li4asi &i!ak a!a 7$!anya. ($r7$!aan an&ara sukuk !an o7li4asi !aa& !i'$laskan s$7a4ai 7$riku&" Pertama, !ari sisi ori$n&asi, o7li4asi hanya m$m$rhi&un4kan k$un&un4an
s$ma&a.
)i!ak
!$mikian
7a4i
sukuk,
!isamin4
m$m$rha&ikan k$un&un4an, sukuk 'u4a harus m$m$rha&ikan ula sisi halal haram, ar&inya s$&ia in>$s&asi yan4 !i&anamkan !alam sukuk harus a!a ro!ukro!uk yan4 s$suai !$n4an rinsi syariah. %$7$raa rinsi okok !alam &ransaksi k$uan4an s$suai syariah an&ara lain 7$rua $n$kanan a!a $r'an'ian yan4 a!il, an'uran a&as sis&$m 7a4i hasil a&au proit sharing , s$r&a laran4an &$rha!a riba4 gharar4 !an maysir8 )edua4 k$un&un4an o7li4asi !i!aa& !ari 7$saran 7un4a yan4 !i&$&akan, s$!an4kan k$un&un4an sukuk akan !i&$rima !ari 7$sarnya mar4in/ B$$ yan4 !i&$&akan a&auun !$n4an sis&$m 7a4i hasil yan4 !i!asarkan a&as as$& !an ro!uksi. )etiga4 sukuk !i s$&ia &ransaksinya !i&$&akan 7$r!asarkan aka!, !ian&aranya a!alah aka! mudharabah4 musyarakah4 murabahah4 salam4 istisna4 !an ijarah8 Dana yan4 !ihimun &i!ak !aa& !iin>$s&asikan k$ asar uan4 !an a&au s$kulasi !i lan&ai 7ursa. S$!an4kan un&uk o7li4asi &i!ak &$r!aa& aka! !i s$&ia &ransaksinya 30. 18 I'arah 2.3.1 ($n4$r&ian Ijarah Salah sa&u 7$n&uk k$4ia&an manusia !alam laan4an muamalah ialah
ijarah. M$nuru& 7ahasa, ijarah 7$rar&i uah a&au 4an&i a&au im7alan 31. ar$na 29 $i&hzal Ri>ai, Sarono Su!ar&o, $& al, Islamic Banking and /inance , *o4yakar&a" %(FE, 2012,hlm. 35 30 Muhamma! amal Ou7air, (bligasi Dan Sukuk Dalam Perspekti )euangan Islam 2Suatu )ajian Perbandingan3 AsySyirGah urnal Ilmu SyariGah Dan :ukum ol. 6; No. 1, anuariuni 2012 ,hlm. 28288 31
M I GJ. ; K> L G
G2 H $ 24
i&u laBa! i'arah m$munyai $n4$r&ian umum yan4 m$liu&i uah a&as $manBaa&an sua&u 7$n!a a&au im7alan s$sua&u k$4ia&an, a&au uah kar$na m$lakukan sua&u ak&i>i&as32. a&a ijarah 7$rasal !ari ka&a ajr yan4 7$rar&i im7alan. Dalam syaria&, $ny$aan *ijarah a!alah aka! a&as manBaa& !$n4an im7alan. ManBaa& &$r!iri !ari 7$7$raa 7$n&uk, $r&ama manBaa& 7$n!a, k$!ua manBaa& $k$r'aan !an k$&i4a manBaa& oran4 yan4 m$n4$rahkan &$na4anya. ($milik manBaa& yan4 m$ny$akan !inamakan !$n4an mu.ajir , ihak lain yan4 m$n4$luarkan im7alan !inamakan !$n4an musta.jir . S$sua&u yan4 manBa&nya !iaka!kan !inamakan ma.jur4 !an im7alan yan4 !ik$luarkan s$7a4ai kom$nsasi manBaa& !inamakan ajr a&au ujrah99. S$lain !$Binisi 7ahasa &$r!aa& ula !$Binisi m$nuru& $&imolo4i, ijarah a!alah *
'$N% OK . m$n'ual manBaa&. D$mikian ula ar&inya m$nuru& &$rminolo4i
syara.4 a!a 7$7$raa !$Binisi al ijarah yan4 !ik$mukakan ara ulama Bi+h. ($n4$r&ian ali'arah m$nuru& is&ilah syaria& islam &$r!aa& 7$7$raa $n!aa& Imam Mazha7 Bi+h Islam s$7a4ai 7$riku&" M$nuru& Fa&a DSNM=I, ijarah a!alah aka! $min!ahan hak 4una *manBaa& a&as sua&u 7aran4 a&au 'asa !alam ak&u &$r&$n&u m$lalui $m7ayaran s$a/uah, &ana !iiku&i !$n4an $min!ahan k$$milikan 7aran4 i&u s$n!iri. M$nuru& omilasi :ukum Ekonomi Syariah, ijarah a!alah s$a 7aran4 !$n4an 'an4ka ak&u &$r&$n&u !$n4an $m7ayaran. M$nuru& ==. No 21 )ahun 2008 &$n&an4 ($r7ankan Syariah, ijarah a!alah aka! $ny$!iaan !ana !alam ran4ka m$min!ahkan hak 4una a&au manBaa& !ari sua&u 7aran4 a&au 'asa 7$r!asarkan &ransaksi s$a, &ana !iiku&i !$n4an $min!ahan k$$milikan 7aran4 i&u s$n!iri.
32 :$lmi arim, /i!h Muamalah, *akar&a" (). Ra'a ?raBin!o ($rsa!a, 2002, E!. 1, C$&. 3,hlm. 25 33 Sayyi! Sa7i+, /i!hus Sunnah4 terj8 Mujahidin Muhayan , *akar&a" (). ($na (un!i Aksara, 2005, C$&. 1,hlm. 165 25
M$nuru& == No. 15 )ahun 2008 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara, ijarah a!alah aka! yan4 sa&u ihak 7$r&in!ak s$n!iri a&au m$lalui akilnya mn$y$akan hak sua&u as$& k$a!a ihak lain 7$r!asarkan har4a s$a !an $rio!$ s$a yan4 !is$aka&. M$nuru& Fa&a DSNM=I, ijarah a!alah aka! $min!ahan hak 4una *manBaa& a&as sua&u 7aran4 a&au 'asa !alam ak&u &$r&$n&u m$lalui $m7ayaran s$a/uah, &ana !iiku&i !$n4an $min!ahan k$$milikan 7aran4 i&u s$n!iri. M$nuru& omilasi :ukum Ekonomi Syariah, ijarah a!alah s$a 7aran4 !$n4an 'an4ka ak&u &$r&$n&u !$n4an $m7ayaran. M$nuru& ==. No 21 )ahun 2008 &$n&an4 ($r7ankan Syariah, ijarah a!alah aka! $ny$!iaan !ana !alam ran4ka m$min!ahkan hak 4una a&au manBaa& !ari sua&u 7aran4 a&au 'asa 7$r!asarkan &ransaksi s$a, &ana !iiku&i !$n4an $min!ahan k$$milikan 7aran4 i&u s$n!iri. M$nuru& == No. 15 )ahun 2008 &$n&an4 Sura& %$rhar4a Syariah N$4ara, ijarah a!alah aka! yan4 sa&u ihak 7$r&in!ak s$n!iri a&au m$lalui akilnya mn$y$akan hak sua&u as$& k$a!a ihak lain 7$r!asarkan har4a s$a !an $rio!$ s$a yan4 !is$aka&36. 2.3.2
Dasar :ukum Ijarah "l ijarah m$ruakan aka! yan4 !i$r7ol$hkan, hal ini 7$rlan!askan
!alil!alil yan4 &$r!aa& !alam Al urGan, :a!i&s s$r&a kai!ah Bi+h. ai&u" 1
($m7ahasan m$n4$nai !asar hukum ijarah &$lah
&$r&$ra !alam AlurGan yan4 ar&inya" -Salah s$oran4 !ari k$!ua ani&a i&u 7$rka&a" -a 7aakku am7illah ia s$7a4ai oran4 yan4 7$k$r'a *a!a ki&a, ar$na S$sun44uhnya oran4 yan4 alin4 7aik
34 Dr. Mar!ani, #ukum Sistem ;konomi Islam4 *akar&a, (). Ra'a?raBin!o (ERSADA, 201,hlm. 15 26
yan4 kamu am7il un&uk 7$k$r'a *a!a ki&a ialah oran4 yan4 ua& la4i !aa& !i$r9aya- 3. 2
($m7ahasan s$lan'u&nya !alam ha!i&s yan4 &$r&$ra 7$riku&
ini"
P Q 6 R S R E QT E U PE U V6 R 2WTX Y Z . 8 T + b. <>T GT0 [ \ ] <>T P' - # (1^ % '_`_P? $@ R E Ua Jc;@ Y >& 7 < , 6 8 > 6 d 6 e Q f> > Q <>T G6 g <: CklYT >h i > j A E0 G<($ . fm$ n BQ 6 6 B S 6 B E QT E U PE U 6 6 B 2WT ( . CkqV6> . 8 TX 6U op 7 <9 U 8 > Ar&inya" Di riaya&kan !ari =mar Ra. %ahasanya Na7i Muhamma! SA 7$rsa7!a" #%ayarlah uah k$a!a oran4 yan4 kamu akai &$na4anya s$7$lum k$rin4a&nya k$rin4-.*:R. I7nu Ma''ah ai&an !$n4an sukuk, k$!ua ha!i&s !i a&as m$nun'ukkan 7aha $m7$rian im7alan yan4 !i7$rikan a!a ak&u yan4 &$lah !i&$n&ukan m$miliki k$s$suaian !$n4an a'aran Islam. $s$suaian ini !i&un'ukkan !$n4an a!anya a'aran yan4 m$n4haruskan s$oran4 $ny$a m$m7$rikan uah s$suai !$n4an $r'an'ian ak&u yan4 &$lah !is$aka&i !$n4an k$s$aka&an ak&u $m7$rian im7alan38. S$lain sum7$r i'arah *s$a !i a&as m$m7ol$hkan ijarah *s$a kar$na 7$rmanBaa& 7a4i manusia. Di!asari k$7u&uhan masyaraka& akan 'asa &$r&$n&u, 35 $m$n&rian A4ama RI, "l-?ur:an dan $erjemah &e0 Cordo%a, *%an!un4, Syaamil urGan, 2012. Sura& Alashas" 2;, hlm.388
VuC, G -. Q ' `Qh '$ > PYT L ' 0L X Gr sTBA \ GrT t9 6> ^ |qM I Gy { Gxyqz v 0w UT G + b. [" F . Gb 9 F : 36
:
37 As ShanGani, Subulus Salam, &$r'. A7u %akar Muhamma!, *Sura7aya"Al Ikhlas,155, hlm.253 38 M. Ali :asan, Berbagi Macam $ransaksi Dalam Islam,* akar&a" (). Ra'a ?raBin!o ($rsa!a, 2003,hlm. 230 27
D$n4an a!anya kai!ah Bi+h ini, akan m$m$rkua& k$a7sahan aka! ijarah9A. Ialah"
CMz } ~ < / , E0 7 ! '+ .h •` $( €
Rukun !an Syara& M$nuru& ulama #anaiyah rukun ijarah *s$a a!alah ijab !an
!abul , an&ara lain !$n4an m$n44unakan laBa!z" al-ijarah4 al-isti:jar4 alikra,. S$!an4kan m$nuru& umhur ulama 7$r$n!aa&, 7aha rukun ijarah *s$a a!a $ma& yai&u" 1 2 3 6
ran4 yan4 7$raka! S$a a&au im7alan ManBaa& Shighat *i'a7 !an +a7ul62.
)$r!aa& ula syara& ijarah *s$a yan4 harus a!a a4ar &$r$nuhinya k$&$n&uank$&$n&uan yan4 s$suai hukum Islam, an&ara lain s$7a4ai 7$riku&" 1
Diliha& !ari $rs$k&iB 7aran4 a&au 'asa yan4 akan m$n'a!i o7'$k
s$a, a!alah s$7a4ai 7$riku&" 1.1 asa a&au manBaa& yan4 akan !i7$rikan ol$h as$& yan4 !is$akan &$rs$7u& harus &$r&$n&u !an !ik$&ahui !$n4an '$las ol$h k$!ua 7$lah ihak.
39 Dimyau!!in D'uaini, Pengantar /i!h Muamalah ,* o4yakar&a" (us&aka ($la'ar, 2008, hlm.18 40 A. D'uzali, ai!ahai!ah Fikih" )aidah-)aidah #ukum Islam Dalam Menyelesaikan Masalah-Masalah Praktis, E!. ($r&ama, 9$&. $ 2,* akar&a" $n9ana 200, hlm.10 41 Rahma! SyaB$Gi, /i!h Muamalah,* %an!un4" (us&aka S$&ia, 2001, hlm.12 42 M. Fauzan, )ompilasi #ukum ;konomi Syariah,* akar&a" ((:IMM, 2005, hlm.8; 28
1.2 $$milikan as$& &$&a a!a yan4 m$ny$akan yan4 7$r&an44un4 'aa7 $m$liharaannya, s$hin44a as$& &$rs$7u& 2
harus !aa& m$m7$ri manBaa& k$a!a $ny$a. Diliha& !ari k$&$n&uan k$&ika aka! 7$rlan4sun4, a!alah s$7a4ai
7$riku&" 1.1 Aka! ijarah *s$a !ih$n&ikan a!a saa& as$& yan4 7$rsan4ku&an 7$rh$n&i m$m7$rikan manBaa& k$a!a $ny$a. ika as$& &$rs$7u& rusak !alam $rio!$ kon&rak, aka! i'arah *s$a masih &$&a 7$rlaku. 1.2 As$& &i!ak 7ol$h !i'ual k$a!a $ny$a !$n4an har4a yan4 !i&$&akan s$7$lumnya a!a saa& kon&rak 7$rakhir. Aa7ila as$& akan !i'ual har4anya akan !i&$n&ukan a!a saa& kon&rak 7$rakhir 63.
19 S&ruk&ur S%SN
S&ruk&ur S%SN Ijarah Sale and Lease Back !aa& !iilus&rasikan a!a ?am7ar 1 7$riku&.
43 Dr. Mar!ani, #ukum Sistem ;konomi Islam4 *akar&a, (). Ra'a?raBin!o (ERSADA,
201, hlm.158155
29
)a7$l 1. 2
Sal$ P $as$ %a9k a!alah ual 7$li sua&u as$& yan4 k$mu!ian $m7$li m$ny$akan as$&
&$rs$7u& k$a!a $n'ual.
Aliran Dana
Aka! yan4 !i4unakan a!alah aka! bai: *'ual 7$li !an aka! ijarah *s$a yan4
!ilaksanakan s$9ara &$risah
Aliran S$kuri&as /!okum$n
S&ruk&ur Sukuk I'arah m$lalui S( Dari sk$ma yan4 &$lah !i'$laskan !ia&as m$n$n4$nai S&ruk&ur S%SN I'arah Sale Lease Back yan4 s$suai !$n4an, )a7$l 1. 2 s$7a4ai 7$riku&" 1 (ENER%I)AN S%SN" 1a. Sale o "sset ($n'$lasannya a!alah ($n'ualan :ak ManBaa&manBaa& %aran4 Millik N$4ara *%MN ol$h ($m$rin&ah k$a!a ($rusahaan ($n$r7i& S%SN un&uk !i4unakan s$7a4ai As$& S%SN *Aka! Bai: 17. Sukuk 30
($n'$l$sannya a!alah ($n$r7i&an S%SN ol$h ($rusahaan ($n$r7i& S%SN s$7a4ai 7uk&i a&as $ny$r&aan/k$$milikan in>$s&or &$rha!a as$& S%SN 19. Proceeds *Sukuk Payment ($n'$lsannya a!alah Dana hasil $n$r7i&an S%SN !an in>$s&or *$m7$li S%SN k$a!a ($rusahaan ($n$7i& S%SN 1!. Proceeds 2Paying o aseet3 ($n'$lasannya a!alah ($m7ayaran a&as $m7$lian hak manBaa& As$& S%SN ol$h ($rusahaan ($n$r7i& S%SN k$a!a ($m$rin&ah 2 (EM%AARAN IM%AAN S%SN" 2a. Lease o asset ($n'$lasannya a!alah ($ny$aan As$& S%SN ol$h ($m$rin&ah un&uk !i4unakan !alam o$rasional $m$rin&ahan s$harihari *Aka! Ijarah 27. Periodic Lease Payment ($n'$lsannya a!alah ($m7ayaran im7alan *ujrah a&as $ny$aan As$& S%SN ol$h ($m$rin&ah s$7a4ai $ny$a * Musta:jir1lessor3 m$lalui A4$n ($m7ayar 3 A)=: )EM( S%SN" 3. Sale o asset ($n'$lasannya a!alah ($m7$lian As$& S%SN ol$h ($m$rin&ah !ari $m$4an4 S%SN m$lalui ($rusahaan ($n$r7i& S%SN *Aka! Ba:i 6aP67. Sukuk 'edemptIon ($m7ayaran a&as $m7$lian As$& S%SN ol$h ($m$rin&ah k$a!a $m$4an4 S%SN m$lalui A4$n $m7ayar s$7a4i $lunasan S%SN66. 1/ 7i.otesis
S$&$lah $nulis m$n4uraikan 7$7$raa s$kulasi m$n4$nai )ransaksi 'ual 7$li sukuk ri&$l !$n4an aka! ijarah s$r&a 7$7$raa $n!aa& m$n4$nai !$>inisi !an $n$raan !i laan4an, maka $nulis m$m7ua& #ipotesis/!u4aan s$m$n&ara, !ian&aranya" :a. A!anya k$&i!aks$suaian !$n4an aka! !alam kai!ah i!hiah8 :7. A!anya k$s$suaian yai&u, !$n4an !i7$rlakukannya aka! s$7$lum &ransaksi s$suai !$n4an k$&$n&uan yan4 7$rlaku 44 an44$n4 %asuki, Sukuk &egara sebagai Instrumen pembiayaan "PB& dan Instrumen In%estasi berbasis syariah , *Sli!$, (u7li9 $9&ur$ !i =ni>$rsi&as Darussalam ?on&or"18 S$&$m7$r 201 31
BAB 8 METODE PENELITIAN 85 Metode Pe#elitia#
M$&o!$ ($n$li&ian yan4 !i4unakan un&uk $nyusunan skrisi ini a!alah s$7a4ai 7$riku&" 1.1.1.
$nis ($n$li&ian
$nis $n$li&ian yan4 !iakai ol$h $n$li&i a!alah '$nis $n$li&ian kuali&a&iB !$skri&iB. Da&a!a&a yan4 !isusun !alam sum7$r !a&a, m$&o!$ kuali&a&iB, 7$r!asarkan a&as !a&a!a&a in&$r>i$ !an 'u4a o7s$r>asi laan4an yan4 7$rhu7un4an !$n4an 'u!ul !an 'u4a !a&a & $rs$7u&. 1.1.2. )$ma& ($n$li&ian ($n$li&i akan m$lakukan $n$li&ian !i (). %ank Syariah Man!iri, akar&a 1.1.3. Sum7$r Da&a
32
(a!a $n$li&ian ini, $n$li&i m$m$rlukan sua&u kumulan !a&a!a&a !an !a&a!a&a &$rs$7u& yan4 !iam7il ol$h $n$li&i &$r!iri !ari s$7a4ai 7$riku&" 1 Sum7$r (rim$r :asil aan9ara !$n4an 7$7$raa oran4 yan4 7$rhu7un4an a&as 'u!ul ini s$r&a m$lakukan !iskusi 7$rsama !$n4an m$r$ka 2 Sum7$r S$kun!$r M$n9aku 7uku7uku, makalah, in&$rn$&, s$r&a $n$li&ian lainnya yan4 7$rhu7un4an !$n4an 'u!ul ini 51 M$&o!$ ($n4umulan Da&a A4ar $n$li&ian ini m$n!aa&kan !a&a!a&a yan4 s$murna maka $n$li&i
m$n44unakan m$&o!$ s$$r&i 7$riku&" 1 M$&o!$ 7s$r>asi ($n4ama&an a!alah ala& $n4umulan !a&a yan4 !ilakukan !$n4an 9ara m$n4ama&i 7a7 m$n9a&a& s$9ara sis&$ma&is 4$'ala4$'ala yan4 !is$li!iki. ($nulis m$n4ama&i s$9ara lan4sun4 ros$!ur !alam $n4a'uan &ransaksi s$r&a $n$raan aka! i'arah !alam &ransaksi 'ual 7$li Sukuk Ri&$l !i (). %ank Syariah Man!iri, akar&a.
2
M$&o!$ aan9ara
aan9ara !$n4an Dir$k&ur ($rusahaan, Mana4$r ($rusahaan !an %$7$raa konsum$n yan4 7$r4a7un4 !i!alamnya. M$&o!$ ini 7$r&u'uan un&uk
m$n!aa&kan
inBormasi
yan4
7$rhu7un4an
!$n4an
okok
$rmasalahan. 3
Dokum$n&asi
($n$li&i m$n9a&a& !a&a!a&a s$kun!$r !alam 7$n&uk arsi a&au !okum$n milik (). %ank Syariah Man!iri, akar&a &$rkai& !$n4an masalah $n$li&ian. D$n4an m$&o!$ ini $nulis m$n!aa&kan !a&a m$n4$nai $n$raan aka! i'arah !alam &ransaksi 'ual 7$li sukuk ri&$l !i (). %ank Syariah Man!iri akar&a.
33
58
M$&o!$ Analisis Da&a 1 M$&o!$ D$!uk&iB
M$&o!$ !$!uk&iB a!alah m$&o!$ analisis !ari an!an4an yan4 umum m$nu'u k$ khusus 6. M$&o!$ ini !i4unakan $n$li&i un&uk m$n4analisis !a&a!a&a yan4 7$rhu7un4an !$n4an $n$raan aka! i'arah !alam &ransaksi 'ual 7$li sukuk ri&$l. 2
M$&o!$ D$skri&iB
M$&o!$ !$skri&iB a!alah m$&o!$ analisis !a&a yan4 !i4unakan un&uk m$n4analisis !a&a !$n4an 9ara m$n!$skrisikan a&au m$n44am7arkan !a&a yan4 &$lah &$rkumul s$7a4aimana a!anya &ana 7$rmaksu! m$m7ua& k$simulan yan4 7$rlaku un&uk umum a&au 4$n$ralisasi. S$&$lah $n$li&i m$n!$skrisikan !a&a yan4 su!ah &$rkumul, maka !i7ua& analisa yan4 m$n4hu7un4kan hasil !a&a yan4 !i$rol$h !$n4an &$ori&$ori yan4 su!ah a!a. S$hin44a !aa& !i&arik k$simulan.
81 Sistematika Pem
=n&uk m$m$rmu!ah $m7ahasan skrisi ini maka $n$li&i m$m7ua& $n$li&ian ini m$n'a!i Ema& %a7 !$n4an m$&o!$ kuali&a&iB yan4 s$&ia 7a7nya &$r!iri !ari su77a7 yai&u" %A% I " Dalam 7a7 ini !iuraikan &$n&an4 la&ar 7$lakan4 masalah, Rumusan Masalah, )u'uan ($n$li&ian, $4unaan ($n$li&ian %A% II " a'ian (us&aka, an!asan ons$&ual, an!asan )$ori, $ran4ka ($mikiran, Sk$ma ($mikiran, :io&$sis %A% III " M$&o!$ ($n$li&ian !an Sis&$ma&ika ($nulisan. %A% I " Dalam 7a7 ini 7$risi $m7ahasan yan4 m$nyan4ku& 4am7aran umum a&au la&ar 7$lakan4 &$n&an4 su7y$k $n$li&ian !an $n$li&i 45 Moh. Nazir, (h.D, Metode Penelitian4 *%an!un4" ?halia In!on$sia, 2005, hlm. 0 34
akan m$m7ahas &$n&an4 $n44unaan aka! i'arah !alam &ransaksi 'ual 7$li Sukuk Ri&$l !i (). %ank Syariah Man!iri, akar&a %A% " Dalam 7a7 ini 7$risi k$simulan $m7ahasan $n$li&i !an saran 7a4i l$m7a4a yan4 7$rsan4ku&an !ari $n$li&i
88 Lua!a# Da# Ta!:et @a.aia# ($n$li&i m$munyai )ar4$& uaran !an )ar4$& Caaian, s$7a4ai 7$riku&
"
No ,ate:o!i
1
2
3 6
Ar&ik$l ilmiah !imua& !i 'urnal2
Ar&ik$l ilmiah !imua& !i rosi!in43 In%ited speaker !alam &$mu ilmiah6 Visiting Lecturer3 :ak $kayaan In&$l$k&ual *:I;
Je#is Lua!a# Su< ,ate:o!i In&$rnasional 7$r$u&asi
Cai<
Tam
I#dikato! @a.aia# TS5) TS5 TS1
)i!ak a!a
Nasional )$rakr$!i&asi
A99$&$!
Nasional &i!ak &$rakr$!i&asi
u7lish$!
In&$rnasional )$rin!$ks Nasional
)i!ak a!a )i!ak a!a )i!ak a!a )i!ak a!a
In&$rnasional Nasional In&$rnasional &$r!aB&ar (a&$n (a&$n S$!$rhana :ak Ci&a M$r$k !a4an4 Rahasia Da4an4
)i!ak a!a &$r!aB&ar )i!ak a!a )i!ak a!a 35
D$sain (ro!uk In!us&ri In!ikasi ?$o4raBis
)i!ak a!a )i!ak a!a
($rlin!un4an ari$&as )anaman ($rlin!un4an )oo4raBi Sirkui& )$ra!u )$knolo4i )$a& ?una Mo!$l/(urarua/D$sain/arya s$ni/ R$kayasa Sosial8
;
)in4ka& $siaan )$knolo4i *))10
5
)i!ak a!a )i!ak a!a DraB )i!ak a!a
%uku A'ar *IS%N5
8
)i!ak a!a
2 !an ;
$&$ran4an " 1 )S
Q )ahun s$karan4 *&ahun $r&ama $n$li&ian 2 Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, su7mi&&$!, r$>i$$!, accepted , a&au published 3 Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, &$r!aB&ar, a&au su!ah !ilaksanakan 6 Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, &$r!aB&ar, a&au su!ah !ilaksanakan Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, &$r!aB&ar, a&au su!ah !ilaksanakan ; Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, &$r!aB&ar, a&au granted Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, ro!uk, a&au $n$raan 8 Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, ro!uk, a&au $n$raan 5 Isi !$n4an &i!ak a!a, !raB, a&au ros$s editing , a&au su!ah &$r7i& 10 Isi !$n4an skala 15 !$n4an m$n4a9u a!a amiran A
89 Ringkasan Anggaran Biaya Penelitian
($n$li&i m$munyai Rin4kasan An44aran %iaya ($n$li&ian, s$7a4ai 7$riku& "
No 1
Jenis Pengeluaran Honorarium untuk pelaksana, petugas
Biaya yang Diusulkan (Rp) 11.660.000
laboratorium, pengumpul data, pengolah data, penganalisis data, honor operator, dan honor pembuat sistem (maksimum 36
30% dan dibayarkan sesuai ketentuan) Pembelian bahan habis pakai untuk !", #oto$opy, surat menyurat, penyusunan 2
laporan, $etak, penilidan laporan,
&.012.000
publikasi, pulsa, internet, bahan laboratorium, langganan urnal (maksimum 60%) Peralanan untuk biaya sur'eisampling
3
data, seminarorkshop *+-+, biaya
2./0.000
akomodasikonsumsi, perdiemlumpsum, transport (maksimum 0%) ea untuk peralatanmesinruang
laboratorium, kendaraan, kebun
00.000
per$obaan, peralatan penunang penelitian
lainnya (maksimum 0%) Total Anggaran yang Diperlukan Seluruhnya (Rp) !ain"lain Total
29.252. #$%. 2..
8/ Jad?al =n&uk m$mu!ahkan ($n$li&i m$munyai a!al ($n$li&ian s$7a4ai 'am
k$r'a !alam m$n$li&i, s$7a4ai 7$riku& "
No #
Jenis &egiatan
#
2
'
Bulan ke" $ 5
%
Persiapan a. engurus periinan dan birokrasi b. bser'asi lapangan $. enyusun ren$ana kera
37
2
lapangan Pelaksanaan 4aan$ara tim
'
peneliti !aporan a. Pembuatan laporan b. Penyerahan laporan $. Perbaikan
$
laporan Pu*likasi +asil a. *iterbitkan di 5urnal b. Prosiding pada seminar nasional $. Penyelesaia n buku
38
DA%TAR PUSTA,A
LAMPIRANLAMPIRAN
39