KÜLTÜR VE TURizM BAKANllGI YAYıNLARı: 686
TÜRK BÜYÜKLERİ Dİzİsİ:
18
KÜLTÜR
VE
TURİzM BAKANLlGI:
YAYıNLARı: 68�
"EVFiH FiKRE" Prof. Dr. Mehmet KAPLAN
TlJRK BÜYCKLERİ DİZİsİ:
18
Kapak Düzeni: Sai.m ONAN
----_._._-----
Onay: ı 1.9.1986 taı;h
"e
928.1-3437 sayı.
Ilirinci b?�skJ, Aralık 1986 Baskı sayısı
i
20.000
Aslım1.aır Matbaası
-
ANKARA
içİNDEKİLER
Açıklama
. . .
. . .
HAYATI... ...
. . .
. . .
. . .
.
.
.
. . .
.
.
.
. . .
.
. . .
. .
.
.
.
. . .
. .
. . .
. . .
. .
..
.
EDEBI ŞAHSiYETİ VE ESERLERİ
METİNLER
5
' "
. .. . ...
'..
. . .
? '"
. ... ... ... ... ... ... ... ...
Sahaif-i Hayatımdan
.........
La Danse Serpentine
. . .
Ey Yar-ı Nagamkar
. . .
. .
.
. .
...
...
12 36
.
. . . 0 0 .
36 38 40
Gayya-yı Vücud
42
Nadim-İ
Hayat
43
Ne İsterim? Ömr-i Muhayyel
45
44
Mersiye
46
Sen Olmasan
48
Birlikte
49
Bir
Mai
...
Deniz
Yağmur
..
.
..... .
Hande-i Bum Bayramı
Haluk'un Hemşirem
İçin
Hasta
51 53 55 56 5n
Cenab
Nef'i
50
'"
60
Çocuk
62
'"
Asker Geçerken
65
Sabah Ezamnda
68
İnanmak İhtiyacı
(i? 3
.. . . S is Sabah Olursa
68
Rücu ... ... ...
73
.
. .
. .
72
Haluk'un Vedaı
75
Pmmete
SI
Gökten Yere
82
Ferda
85
l-Uın-ı
Yağma
Kış Baba
. .
87
, ...
... ... ... ......
Ağustos Böceği ile Karınc3. Güzellik
.
Musahabe-i . SÖZLÜK . .
..
. . .
. .
Edebiye o "
. . '" .
. . .
.
89 92 94
. . .
'"
...
.. , ... .. , ... ... '" ., . .. , ... ...
99 105
AÇ i KLA.MA
Rahmetli hocam Prof. Dr. Mehmet Kaplan., Kültür
ve
Turizm Bakanl ığ ı Kütüphaneler ve Yayımlar Gen.el Müdür lüğü'nün teklifi üzerine, Tevfik Fikret hakkında, geniş
öğ
renci kitlesine hitap eden bir el kita b ı yazmayı kabul et
mişti.
Başta
doçentlik
tezi
olmak üzere, hocanın Tevfik
Fihret hakkında pek çok araştırma ve makalesi vardır. Hoca, maalesef bu esere son şehlini veremeden hayata veda etti. Bu elinizdeki kitapta yer alan biyografi kısmı, hocanın İslam Ansiklopedisi'ne yazdığı
«Tevfik Fikret»
maddesin
den kısaltılarak alınmıştır. Edebi şahsiyeti ve eserleri kıs mı ise, Tevfik Fikret adlı doçentlik tezinden özetlenmiştir. Seçilen
metinler,
hoc anı n
sevdiği
ve
ü ze ri nde
durduğu,
şairin çeşitli devrelerini ve kullandığı değişik temleri ihti va
eden şiirlerdir.
Doç. Dr. Zeynep KERMAN
5
HAYATI
Asıl adı Meh med Tevfik olan şair, 1 Ocak 1867'de
is
ta n b urda d o ğ d u. Babası Hüseyin E fe n d i Cankırı'nın Cer keş k a z asınd an Ahmed Ağa'nın oğl udur. Hüsey i n Efendi, Rüşd iye ta hsili n d e n s onra Babıali Hariciye ka lemine gir miştir. Fikret'in doğd uğu sene
Şehremaneti
m eclis azalı
ğı ile D e fte r ha ne tevkiiliğine geti rilen Hüseyin Efendi, d aha son ra i stan b u l'd a n u zakl aştınlara k Hama mutasarrıflığına
ata n m ış, dah a s o nra Nabl u s, Akkô, Hal ep ve Antep m u t a s a r rıfl ı k larında
da
b u lunmuş,
1905'te Antep'te
öl m ü ştür.
Fikret'in a n n esi Hatice Refia Hanım, Sakızlı muhtedi bir Rum ail esinin kızıdır. Hatice Refia Ha n ı m, Fikret o n ikı ya şın da i ken Hicaz'a git m iş, kızıyle beraber o rada koleradan
ölmüştür. Fi kret. önce Mah m udiye Valide Rüşt iyes i'n e verifdi. bu
Sultanisi'ne deva m etti. Fikret. Fransızca ve Fransız ed ebiyatıy l e bera ber, M uail i m Naei, Mual l i m Feyzi ve Recaizade Ekrem'den e d ebiyat dersleri gördü. On ların tesiriyl e şiir yazmağa baş ladı. 1888'd e Ga l atasa ray Su ltanısi'ni birin c i l i k l e bitiren Fik
o k u lu n
ka patılm asından
sonra
Galatasa ray
ret, Bab ı a l i istişare oda sın a memur oldu, bir sene sonra
muavi n liğe yükseltildi. Aynı za man d a Tica ret M ekteb-i Ali' s i nde Fra n sızca ve hüsn-i hat ders leri de veriyordu. Bu a ra d a dayısının k ızı Nôzım a Ha n ım'la evle n di. ismail Safa' nın cıka rd ı ğ ı Mirsad dergisinin «Tevhid» va «sitôyiş-i haz ret-i padişahi» konularında actığı şiir ve n e s i r m üsaba ka·
7
sını kazanarak d i kkat l e r i
üzerine çekti. Arkadaşları Hüse Ali Ekrem'le birlikte MalOrnat der g i s i n i çıkart mağa b\lşladl, Müsabaka ile Galatasarcıy Sultanisi'ne Türk çe ö ğ re tm e ni olarak giren Fjkrot, maaşından kesinti yapı lınca istifa etti. 1896 ydı s!Jnlcnnda beş yüz kuruş ay!ıkla Robert Kolej'e girdi. hayatının sonurıG kadar bağlı kaldığı bu okulda maaşı gittikce arttı. yiil !<ôzllll vs
1896 yılında Recaizade Ekrem'in tavs iyesi üzerine Ah i hsa n ı n çıkarttığı Servet-j Fünun dergisinin başınCi getirildi. Daha önceki şiirieriyle kendisini tan ıt mış olan Fik ret 7 Şubat 1896 tarihli ve 256 sayılı nüshasından itibaren başına geçtiği Servct-i r-ünun'u birinci sınıf bir edebiyat de r gisi seviyesine yükseltti. Halid Ziya'nın şöhret kazan med
'
rnağa başladığı, Avrupa'dan dönen Cenab Şehabeddin'in
Mekteb ve Hazine-i Fünun dergilerinde yeni şiir deneme lerini neşrettiği ve batı edebiyatından pek çok tercümenin yapıldığı o y ı l l a rda Türk edebiyatı yeni bir «kristaiizasyon»a hazır va ziy e t t eyd i . Servet-i Fünun kısa zamanda Halid Zi ya.
Cenab Şehabeddin.
Mehmed
Rauf.
Hüseyin
Cahid,
Ali Ekrem (A, N ad i r), Hüseyin Siret, Alımed Reşid (H. Na zım). Süleyman Nazif. Ahmed $uayb, ısmail Safa. Hüseyin Kôzım.
Hüseyin Suad . Süleyman Nesib.
Faik Ali, Ahmet
Hikmet gıbı kabiliyetli gene y,azarları bir araya toplayan
bir o rg an haline geldI. Gençler haftada bir Fikret'in e v i nde , earşamba akşam ları ise Servet-! Fünun'un idarehanesinde toplanarak yaz dıklarını okuy orl a r ve tenkit ediyor l a rd ı . Tehlikeli s iy as i ko nulara d o ku n may a n Servet-i Fünuncular arasında. kültür, zevk ve sa nat anlayışı bakımından ortak taraflar vardı, Ge
tirmiş
o ldu k l a rı yenilikler.
öze ll i kl e şiir ve nesirlerinde kul
landıkları alışılmadık i fade tarzı, basma
8
-
kalıp fikirlere bağ-
lı olanla r ı kızdınyo rd u . Bunların başında Ahmed Mldhat Efendi ve Ahmed Ra sim gibi batı m e d e n iyeti tara fta rı ta·
nmmiş edebiyateıların b u lunması ve onlar ı n Servet- i i1uncuları
«dekodan» I, kla
oyunda bu
gençleri
Fü·
itham etm eleri saray ve k a m u
şüphel i
insanlar
hali n e
getiri yord u .
Servet-l Fünuncu la r dergide neşrett i kleri eserle rini 1900-
1901 yılında kitap haline getirdiler. Fi kret de Rübob-ı Şi. bGskl iki ay içind e t ü k enin ce, aynı yıl ik1nci bask ısı yapıldı . Bu sıralarda Servet-i Fü· nun c u la r arasında baz ı da rgın l ı kla r ve kırgın lıl
keste'yi bastıı'dı (1900). B:rinci
lını ve tamamını, Servet-i Fünun c u l a rı s ü r e k l i te n kit eden
Baba Tah ir'in Musavver Malumot a d lı d ergisind e bastırdı
(nr. 216, 14 Kan u n -ı evvel 1316). H, N azım, Sami Paşaza de Sezai ile Me n e m e n iiz a d e Ta h i r de Ali Ekrem'e katıldı lar. Ayn ı yıl. bi l i n meyen bi r s e b e p t e n Tevfik Fi kret'fe dergi nin sa h ibi Ahm ed ihsa n 'ın arala rı a çıldı. Fikret yazı işleri müdürlüğünü
bıraktı.
i da re ettiyse de,
Dergiyi
bir
müddet
Fransızcadan te rcüme
Hüsey i n
ettiği
Cahit
bir makale
yüz ü n den d e rgi kısa bir müddet için ka patıld ı. Mehmed Sadı k ta rafında n kaybetti . 1900
-
te k rar neş re d ilen dergi esk i
1901
yılları arasında
canl ılığını
i n g i l izle r i le Boerler
a ra s ı n da meyd ana gelen savaşta ingil i z l e re ya k ı n l ı k d u ya n Servet- i Fün u n cular, başarılarından d o l ay ı ingiliz bir m u h tı ra v e rd i ler. B u n u habe r a l a n hükumet,
elçiliğin8 Servet- i
Fünuncularla beraber Tevfik Fikret ' i d e sorguya çekti. Hü
se y i n Siret
i le isma il Sa fa s ü rüldüle r. A raiarında anlaş
m az l ı k çıka n ve devr i n yön etim i n in ta kibi n e u ğ ray a n Ser vet-i Fünuncu lar. yayın hayatında n çekildiler. Fi k ret. 1905' te Aksaray'd aki baba s ı ndan ka l m a konağı satarak, Robert
9
Kolej'in duva r ına bitişik, «A ş iyan »
adını
planların ı kendisinin cizdiği
verdiği evi yaptırdı.
ve
istibdat idaresin den
bunalan Servet-i Fünu ncu l a r bir ara, Yeni-Zelanda'ya göç ederek, orada bir cemaat hayatı kurmak istemişle rdi. Bu mümkün olmayın ca
,
ayn ı
hayali, Türkiye'de,
arkadaşları
Hüseyin Kôzım'ın Manisa civarındaki çiftliğinde gerçekleş tirmek istedilerse de, bu proje de suya düştü. Bu sıkıcı ve endişe verici yıllarda Amerikan
Koleji
Fikret'e maddi
ve manevi bir sığ ınak oldu. Ş air, Tanin gazetesin de çıkan bir yazı sında (nr. 41,
23
Ağustos
1324).
bu kolejin kendisi
için ta ş ı dığ ı mônôyı heyecanlı bir üslupla an latır. Bu ya zı
dan anla ş ı ldığ ına göre, Fikret'in ruhi değişikliğinde ve ii.
M eş ru t lyet te n son ra şiirle rinde an lattığı dünya görüşün ün '
teşekkül ünde bu cevrenin büyük tesiri o l m uş tur
.
1901 y ı lın da yazılan , fakat II. Meşrutiyet'in ilônına ka dar yayınlanmayarak eld en ele d o l a şa n «Sis)) adlı şi ir i Flkret'ln sanat haya tında olduğu kadar, içinde y a ş a dığ ı topluma karşı takındı ğ ı tavırda da derin bir değişikl i ği ifade ,
eder.
Sonsuz bir nefret duygusun un
hô k i m
olduğu bu duy
şiirinde Flkret. Istanbul'a lônetler yağdırır. Aynı nefret
gusu
içinde II. Abdülhamid'e karşı b ı r suikast hazırlayan
ve
26 kişinin ölü m üne sebep olan Ermeni komitacıla rın ı da «Sır Lahza-I Teahhur» adlı ş i ir i nde över. Bu sıralar da Selônlk Ihtilaı teş kilat ı n a mensup bazı şa hı s l a r Fikret'le temas ederek ondan milieti rejim aleyhine teşvik eden bir şiir yazmasını Istediler. Fikret. bu teklif üz er i ne (�Mil!et Şarkısı» şiirini kaleme aldı. 1908 I nk ılô bı n ı büyük bir sevinç le karşılayan ve
onu
şiirierIyle öven Fikret.in zivasındon
cıkorak ve arkadaşlarıyle barış orak yenı bir fikir hareketine giri ş rne k istedi; Hüseyin Cah i d ve Hüseyin Kôzım'la birlik te adını kendisinin koyduğu Tanin gazetesini cıkardı. Fa kat sadece yazı I şleri n i Idare etmekl e yetindI. Ittihad ve 10
Terakki cemiyeti,
Fikret'i Maarif nazırı ya p mak istediyse
de o, bu teklifi kabul etmedi. Kendisini seven talebeleri nin ı s ra r ve teşebbüsüyle Galatasaray Su lt a nisi müdürü oldu. Mektep, bu sırada Beylerbeyi'ne taşınmış, perişan bir haldeydi. Fi k ret , Galatasa ray'da ki bın a yı yaptırdı, yeni bir nizam kurdu. Bu yenilikler, Fikre t aleyhine bazı dedikodu lara sebep oldu. Dedikoducuları m e ktepten u za k l aştırma ya kalkış ı nca , Maarif nazırıyle arası acılan Fik ret, istifa et
ti. Nail Bey'in Maarif nazırlığında mutlak seıahiyetle yeni den müdürlüğe getirildi. Nail Bey'den sonra gelen Emrul lah
Efendi'nin, öğretmenle ri aylık"
ve
ücretli diye ikiye
ayırması ve ceşitli müdahaleleri üzerine Fikret tekrar is tifa etti. yerine Salih
Zeki
müdür muavinliğine getirildi.
Emrullah Efendi'n i n bu h aber i gazetelerde «bir şairln ye rine bir alim getirildi» diye i1ôn ettirmesi Fikret'i ve seven lerini
isyana sevketti.
Bu
münasebetle
Fikret'in
leh
ve
aleyhinde Tanin ve Sabah gazetelerinde yazılar cıktı. Fik ret tek rar Amerikan Koleji'ne sığındı, Bu münasebetle Ta
nin gazetesinde Hüseyin Cahid'e hitaben çıkan mektuburı da «Bugün sa'y ve irfanım tebdil-i tebaiyyet ediyor» diye bir cümle kullanması, bazı şiirlerinde din ve tarih aleyhin·
de sözler sarfetmesi. jttihat ve Terakki mensuplarını hic veden şiirler yazması, oğlu Haluk'un din ve uyruk değiş tirmesi. o tarihten itibaren Fikret aleyhinde bircok yayına sebep oldu. Tanin'i n ıttihat ve Terakki'nin yarı resmi orgo nı haline gelmesi Hüseyin Cahid'Ie aralarının açılmasına ve Fik ret'in bu gazeteden ayrılmasına sebep oldu. Aynı yıl (1910) Fikret, Darülfünun ve Darülmuallimin'deki vazifelori ile II. Meşrutiyet'ten sonra girdiği ceşitli cemiyetlerden de istifa etti. 1912'de Meclis-i Meb'usan'ın kapatılması üze rine «Doksan Beşe DOğru» Ile «Hôn-ı Yağma» şiirlerinI yaz dı. Fikret. Tü r kiy e 'n in Birinci Dünya Savaşına girmesInin ve
11
g e n e l l i kle sa v aşın
karşıs ın d a
idi.
Cihad-ı
mu k adde s i1ôn
edilerek O sma nlı devletinin bu savaşa girmesi üzerine acı ,
bir alayı ih t iv a eden «Sancak-ı şer if Huzurunda» a d lı şiiri
ni yazdı. 1905'te yazdığı «Tarih-i K adim » şiiri imz asız
ve
tarihsiz olarak elden ele dolaşıyordu. M e hmed Akit, 1914 yılında cıkan Süleymaniye Kürsüsünde adlı kitabında bu şiiri dolayısıyle F ikret i küçültücü mısralar yazmış ve ona «zangoc» demişti. Fi kret Akit'in bu tenkidine kızara k din sizliği, hattô din aleyhtarlığını açıkca gösteren «Tarin-i Kadime Zeyl» adlı şiirini yayınladı. Aynı yıl, cocuklar için '
,
yazdığı
Şermin'j
bastırdı. Sekiz yı ldan beri gizli şeker has
talığına tutulan Fikret, ilôc tedavisinden
kacındığı
i cin, sü
ratle kötüleşti. 18-19 Ağustos 1915 gecesi dünyaya göz lerini kapadı.
EDEBi ŞAHSiVETi VE ESERLERi Fikret'in sanat
hayatını:
a) Gençlik şi i rle ri ; b} Olgun
luk çağı (Servet-; Fünun dönemi ve RÜbab-1 Şikeste); c)
ıı. Meşrutiyet'ten sonra (1908 - 1910); d) Son yıllar (19121915) olmak üze re dört devreye ayırmak ve incelemek mümkündür. A} Genclik şiirleri: Fikret'in bu devir şiirleri Mirsad ve
Malumat dergilerinde c ı ka r Mlrsad'ı c ı ka ran ismail Safa, onu h i mayesi ne alarak, kıymetli bir şa ir olarak takdim .
eder. M i rsad da yaZdığı şi i rle rin atmosferi genellikle iyim '
serdir. Bu devrede ii. A bd ü lhamid e «sitayiş-nôme})ler ya '
Mirsad'ın «siyatiş-i hazret-i padişahı» konusunda aç tığı yarış mad a birincilik kazanır. Bu sitayiş-nômede yer alan mısralardan biz, Fikret ' l n doğuştan hürriyet ôŞığl, ide
zar.
alist ol mad ığ ını görürüz.
12
Mirsad kapatıldıkta n son ra Fikret Malumat'ın ilk nüs
hasında bir «Tebrik-i velôdet» yazar.
Burada yazdığı şiir
lerde şair iyimserdir ve kuvvetle Hômid ve Ekrem tesi rin dedir. ÜsIQp ba kımından henüz ne şahsi bir lugate, ne mısra tekniğine. ne de kondine has bir imaj dünyas ına sa hiptir. Eski edebiyatta n alınma h ayaL. mazmun ve kelime oyun larına sık rastlan ır. Fi k ret.
henüz
kelimelerin parlak!ık
ve tumturağına ha yrandır. Malumat dergisind e şiir n eşrettiği yılla rda (1893
-
1896)
Fikret. batı edebiyatı\ le ilgile n meğe başlar. asıl metinler den Avrupa şairlerini oku r. onla r üzerinde düşünür, te rcü meler yapar ve ta klide çalışır. Bu devrede önemli olan, şiir üzerinde düşünmeğe başlamasıdır. Şinasi'den
El
devrede,
şiirde
en
öne m li eksiklik. pitoresk yani resim duygusudur. Resimle yakından
uğraşan Fikret, bu devrede (1893 - 1895 aras ında)
Türk şiirinde bu eksikliğin farkın a varır. Malumaı'ın ilk sa yısın a yazdığı «Güzellik» adlı makalede göze büyük önem verir ve Türk edebiyatında ilk defa. açıkça duyulardan bah seder.
Ona
göre güzellik, göz ile kulak duyularına hitap
eder. Böylece re3sam Fikret, resimle şiirin ve musikinin
yakınlığını kavrar.
Dış ôleme bak ış, renkleri seçiş ve ifade
ediş bakımından Fikret'e resimle uğraşmasının büy ük te
siri olmuştur. Şekle, gözle görülen ma n zaraya karş ı dikkati uya nan Fikret, böylece kôinatı tablolar halinde görmeğe başlar.
30 Eyl ü l 1894'te
Molumat dergisinde çıkan
«Manzume-i
Garrô» adlı yaz ı s ı , Fikret'in yenı şiir tarzını sa natkôrane bir üslupla
anlattığı dikkate değer bir vesikad ır. Buna göre görüşünü şö y l e maddeleştirebiliriz:
Fikret'in şiir
13
1) Fikre t
b a ş etmezse, konula
önce bir hayal kuruy or, sonra yazmağa
lıyor. E ğer kafasında bir hayal teşek kül
rını res i m l erde n , ok uduğu h i kôyelerd en, batılı eserlerden alıyor. Kaynak ne olursa olsun, hareket noktası daima bır
tablodur. 2) Fikret, şii ri n zor bir iş olduğunu i d ra k etmiştir ve
üze r i n de ç al ışıyor . Vezne, kaflyeye, ie ôhenge dair yeni fikirleri vardır. Ruh durumuna göre
vezi n, kaf i ye d eğ i şt i r
me fikri üzerinde de n eme l e r yapıyor.
3) Bu yazıda n, on u n g en iş ok u ma faa l i y etin i de öğ re
niyoruz. Bu yazıda bulunan, tesadüfen odaya girmiş ku
şun du ru muy l e Edgar Allan Poe'nun «Karga» şiiri ve bu şiirin na s ıl yaz ı l dığı hakk ı n d ak i mak a l es i a ro s ı n da b ü y ük bir be n zer l i k vardır. Bu d evrede yazdığı ma ka l e l e rde Fik ret, okuduğu eeşitli ya zar ve k i ta p l arda n bahseder. Bu yıl larda F i k re l ' i n dikkat ve temayü!ü bir y a za r veya akım üzerinde durm uyor ve şair, okuduklarını Türkçeleştirmeye ç alı şıyor . Bu son nokta ç o k ön emlidir, zira üslObunun de ğ i şm es i nin en mühim s e be b i budur. Tercüme. ü s l O p değiş m e l er i ni derinden etki l eye n en önemli f a k törd ü r .
Şair. bu d ev rede ya y ı n l a dığı şiir lerden bazılarını Rü Ş ikeste ' y e « E ski ş ey l er» baş l ı ğı altında a lmı şt ı r ki s ayısı ü çtü r. On üc t a nes in i ise eserine o l m a m ı şt ır .
bab-ı
Fikret'in bu devrede v e rdi ğ i şiirler. m u hteva b a k ımın
sosya l ıztıraplara ilgi duymaz. Duyguları a şk tem i et rafında topl a nır . T a b i a t a a çı l ı ş baş l amı ştır . M üz i kten d e h oş l an ır .
dan iyimserdir; hayatın acılarına ve
Molumat d e r g is inde g ör ü l en
ikinci gen c l i k dev resinde
üslObu gelişmektedir. Artık önceleri olduğu gibi kelime!e
rin tumturoğı değ i L . mono. nüans. renk. du yu ş 14
tarzı ön
pla-
na geçm e ğe başlamıştır. Fi kret in bu şiirlerinde yeni bir '
m ı sra yapısının doğduğunu görürüz. Bu, kon u şma sentaksı
veya heyecan sentaksına yakın, ha reketl i , monotonluktan kurtulmuş bir mısra yapısıdır, fakat henüz enjambömanlar gör ü lmez.
cağı (Servet-i Fünun'da çıkan şiirler ve 189 6 - 1900): 1896'don itibaren Fikret'in hayata bakış tarzında deri n bir değişiklik meydana gelir. B) O lgu n l uk
Rübab-ı Şikeste
Bu tarihe kadar hayata, aşka ve AI/ah'a inanan şair , ya
vaş yavaş kötümser Olmağa, hayattan şika yete sevmeme ,
ğe, dine karşı kayı ts ı z
,
hattô di nsiz ve Allah'a ka rşı isyan
kar bir tavır almağa başlar. Ev hayatında görü le n memnu niyetsizlik ve hırçınlık bütün hayatına yayıl ır.
Bütün bunl a r ı n asıl kaynağ ı ırsıyet. çekilen hastalık lardan gelen ferdi ızt ı raptır. Ondaki ferdi ı z t ı ra bı besleyen bazı dış şartları şöy l e özetleyebiliriz:
istib d a d idaresi ve
memleketin icinde bulunduğu durum; Robert Kolej'in uyan. dı r d ı ğı mukayese fikri. mizacındaki realiteden kopma, yaşa dığı hayattan memn u n olmama ve hU lya ze vki . Fikret, bu devrede
neşrettiği
Fünun'da
(1896 - 1900)
şiir lerin
RÜbab-1 Şikeste'de t opla r
.
büyük
yazdığı ve Servet-i bir
kısmını
1899'da
Şubat 190Q'de sat ışa çıkan ki
ta p kısa zamanda tükenir, bir a y sonra 2. bask ı s ı yapılır.
1910'da Fikre t 1900 3. ba skısını yaptırır. ,
1900
-
-
1909'da yazdıkların ı da ilôve ederek
1909 arasında yazdığı fakat neşretmediği şiir
ler m u h te va, hattô üslQp bakımından öncekilerden
fark
lıdır. Rübab-ı Şikeste'nin 1. ve 2. baskıs ı n d a bulunan şiir leri te m l eri n e göre incelersek:
15
1) Ke ndi ben'ini , duyuş tarzını a n l attığı şiir l e r: Bun lar ten
arasında
«S ahaif-i Haya t ı m d a n»
ç e k i ndiğini,
tuğu n u , manayı
her
kCii natı n
da l ganı n
haykırdığını
önemlidir.
sınırsı zlığ ı n ı n
adeta
ke n d isini
kendisine
Haki kat· kor kut
a nla m a d ığı
bir
söy l e r ve bunu mizac ı na ba ğlar. Daha
son ra şa i r, kendisiyle çölde sCrCJ p gören seyy a h arasınd a bir m ü n a s e bet ku rar. Serap, aldatıcı bir hayal, bir ku rtarıcı gibid i r. Şiirin özü nü, hak ikatten k o rkma , dış a l e m d e n çe· kinme, aldatıcı da olsa haya l e sığı n m a m otifl eri teşkil eder.
Biz bu motifleri Fik ret' i n d aha pek ço k şii r i n d e b u l u ru z. Rübab'ın
b aşın d a
b u l u nan
«Süha
ve
Pervimı
şiiri
bir
«be nı> şiiri olmamakla berabe r, Süha'n ı n kara kter ve mi za cıyle Fi kret'inki ar, a s ı n d a büy ü k bir benzer l i k var dır. Bu ra daki mekan d a ge rçel< d eği l, h a yandi r. B u m otif ler içe d önük tip l e r i n terc i h ett iği bir h usustur. S ü h a'da da Fik ret'te görülen bir ö l ü m arzusu vard ır. Ö l ü m arz u s u , ge r cek hayata aya k uyd u ra m ayışı n bir netice s i d ir. «Peri-i
Şii·
rime» ma nzumes i Fi krel'in m izacıyle sanatı arasınd aki il giyi gösterir. Fikret'in şii r p e r i s i ı zt ı rap verici bir m a h luk tu r.
«Tefe l süt» ş i i ri n d e
F i k ret, m i za cına, tıpkı b i r sanat
ese ri g ibi şekil verd i ğin i iddia eder. Fikret, 1896 - 1900 yılları ara s ı nda yazd ı ğı şiirlerde ken· di «ben» i n i son derece muzta rip ve kötümser tasv i r ed er. Ö n ce l e ri ıztırapta n zevk alırken , sonra l a rı bunu bir hayat felsefesi hal i n e getirir.
2) Sa n a t l a ilgi l i şii r l er: Birço k şiiri n de Fik ret «sanat «Resim Yapa r k e n » adlı şiiri, cnun eseri üze rind e gün lerce çalıştığ ı n ı gösterir. Bu şiirde eıÇ cah d i ıı n d e n ba h se d er.
ö n e m l i nokta belirir: Fikret bi r his dalgasın a şekil vermek ister, yani dalga gibi ya kala nması güç olan duyguları tas vi re ça lış ı r; bun u ifad e içi n günlerce uğra ş ı r Aniatmal� is,·
16
tediği duy g u keder, hastalık ve bedbahtlıktır. Tabiatta bu nu bulamamaktan üzü l ü r va yeniden Insana döner.
«La Da nse Serpentine» de bir dansı seyrettikten son ra ka la n Intibalarını anlatır. Seçtiği kelimeler ren k v e ha reketi verme açısından son derece dikkate değerdir. ır-
«HeykeJ-J Giryonııda kendisine tesir eden bır heykeli tasvir eder. Diğer Servet-I Fünuncular gıbı
Flkret de bütün sa
natlar içinde musikiye büyük ö n em verir. Kitabının adı bi
le bi r musi ki ôletinden gelir. «Dinle Ruhumııda bir şarkı Bu rada şaire tesir ede n musiki ııtırap vericidir. «Ey Yôr-ı Nagamkônı da ise dinlediği mu d a n a ldığı intlba ı a nlatır. sikid e n zevk alır. 3) Kötüm serlik tem i : 1895'ten sonra Fikrat hayat kar şısında kötümser bir tavır alır. Bu temin en dikkate değer örneklerinden biri «Gayyô-yı Vücud») şiiridir. rin hayat görüşün ü özetler:
Vücut-varlık
Şiirin
adı. şai
bir gayyô-cehen
kuyusudur. ilk iki pa rcada şair lğrenc bir bataklık tasviri yapar. insa n. bütün çirkinliğine rağmen . bu zehirll
nem
ayn aya bakm a kt an kendini alamaz. Bata klık ôdeta Insan ı kendine çeker. Hayat ise bu bataklığa benzer, insan kurtui
mak i sted ike s
batar.
Bu
hayat görüşü, Fikrel'i mutlak bir
acze sürüklemiştir. «Perde-i Teselli» de şair. seksen yaşın daki kör dilenCiye. d ünyayı görmediği için gıpta eder. 4) Hayal şii rieri: Gerçekten korkan ve hayata kötüm ser bir gözle bakan
Fikret. bu d e vird e
k urtuluşu hayal,
aşk ve sanatta bulur. Her şeyi «hayalııden beklemesi. Fik rerte Servet-I
Fünun döneminden önce başlar. «Hayal»
ve «Hayalime» başlı klı şiirlerinde bunu a çıkça görebiliriz.
Fikret'te hayal şiirierI. çok defa. iclnde mesut Ola cağı bır 17
,nekan, bir tablot m a n zar a s ı şeklinde görülür. «Aşivan-ı D:I» de hayali mekeının hayal vasıtasıyle kuruluş� açıkça belljdL', 1ö98'do yazoldl ((['Je isterim?» şiirinde Fikret, öz k,diği hayat ve dekoru ayrıntılı bir şekilde tasvir eder. F;ki-et, (ı-Dir An-, Huzur», «Yeşil Yurt» adl ı şiirlerinde de lıoyoli saadet ü:kc:eri tasavvur eder. Du cins şi irl e r arasın da şüphesiz en güzeli ve mükemmel i « Ö mr-i MuhayyellJ dir. Mulı:cva bak:mlildan «Ne isterimı)le büyük bir ben� zerlik gösteren «Omr-i Muhayyel» in güze!liği yapısından i!eri gelir. Fikret burada özlcdi.;Ji saadet ülkesine uygun hO'lecanll bir musiki, bir şiir cüm:esi bulmuş'ıur. Şiirde gö ze ve kulağa hj�cp eden unsurlar, hayat ve sac!det du'/gu su, üs:Cıbunun en kCıçük ay!-ıntısında bile keiıdisini hisset tiie;ı bir ahenk içinde birleşir. Fikrct
arkeiclaşları bir
ve
ara Yoni-Ze:anda'ya
giderek,
orada özlc:dikle�i sa:::ı el et ü!lw::;lni Q2rcek:eştirmel< isterler;
bu o'maYliica M:::ınisa civarında bir çiftliğe cekEmek ister ler. Bu hayalierin yıkıl:şı üzc�ine Fikret «B:r Mersiyeıı şii rini yazar. Bu bir haya! kırıklığı şiiridir. Ö z ledi ğ i mekônm özeJlik:eri bu şiirde de görülür. 5) Aşk )iiirleri: Fikret. şiire cşk şiirleri yazarak baş 1895 ması:ıda yazdığı ş:irlerin coğunda aşı< tsmi ön planda gelir. Fikret'in aşk şiirleri üzerinde fazla dıırulnl'�;mıştır. «Ey Yôr ı NagCimkônı musiki ile aşk duygu sunu birleştiren bir şiirdir. «Eş'ar-ı Muhabbettem) adlı şli rln(!e Fikrct, sevgil;yi kendisine sığını:an koruyucu bir var lık olarak gö;'ür. Ş air icin sevgili, bir ôşiyai1dır. Bu fikre «(SLiha ve Pervim) şii r i n de de rastlanılır. R:.ibab'da yer olan c;şk şiirlerini, eşi ve kısa süren bir aşk macerasıyle ilgili o:a�al< ikiye ayırm::ık mijmkündür. Eşiyle ilgili şiirler daha ziyade berabsr. yaşamış olmanın verdiği bağlılık duygusu:Cinı-ç�l(. i800
-
-
18
nu anlatır.
«Birlikte» şiirinde şair, hayatın acılarına bera
berce daha kolay katlanılacağını ifade eder. «Sen Olma san»,
«Şekva-yı Firekı>, «Firok ve Teıeıki» şiirlerinde Fik
ret'in eş:ne son derece
bağlı
olduğu açıktır.
Bu bajlı;ı:\
«hoş bir itilôf»tır ama «ruhu ezmekten hôli» değiidir. «Fıf sat Yo;undaı>, «Tesadüf», «ikinci Tesadüf», «Son Tesadüf»
baş:ıklı şiirler, Fikret'in kısa süreli aşk macerasıyle ilgili dir. Bunlarda Fikret basmakalıp olmayan, gerçekten yaşan mış duyguları anlatır. 6) Tablat şiirieri: Tanzimat'tan sonra tında, batı edebiyatıarının da tesiriyle, rüşü görülmeğe ba ş l a r
.
yeni
Türk edebiya bir tabiat gö
Hômid ve Ekrem, Türk edebiyatı
na romantiklerin tabiat görüşünü getirirler. Tab:at fantas
tik bir m a sa l ôlemi havasından kurtulur ve tabiatla Tanrı' nın akis:erini gören mistik ve'ıa
panteist tabiat gö;C:şü
ağırlık kazanır. Ara-ncslin eser verdiği yıllarda, fotoğraf veya tob;o ların dergilerde yayınlanması, resim altına şiir yazma mo
dasının do ğ mas ı n a sebep olur. Ressam Fikret de bu te mayüie uyarak göze hitap eden tabiat tasvirleri vapmıştır. Böylece Türk şairleri m:stik veya metafizik tabiat görüşLın den uzaklaşarak, sadece tablo olma gayesi güden veya şairin ruh hallerine dekor ve sembol vazifesini görCil yeni bir tab:at şiirine gitm:ş!erdir. Fikret'in hayali şiirlerinde de özlediği tabiat manzaralarını tasvir ettiğ:ni be:irtm:ştik. Fikret kendi yaptığı ve başkalarının yaptığı r€s:m!erin altına otuz bir şiir yazmıştır. Bunlardan on dokuzu ta010t la, yedisi insanla ilgilidir, bir
tanesi de
sembo�iktir. Bun
lardan ilki «Hayranı) şiiridir. Dergideki tab:o renkli dejildi�, onu renklendiren Fikrel'tir.
Şair
daha sonra tablonun bı
raktığı tesiri benzetmelerle anlatmağa çalışmıştır.
Fakat
19
ş a l r i n h a re ket noktası t a b i a t değ i l , d o ğ ru d a n doğ ruya ta b
l od u r. « B i r Yaz Lev h a s ı ) a d l ı ş i i r de b i r t a b l oya g ö re ya z ı l m ı şt ı r, f a k a t d i k ka t f cekicl o l a n , yazın s ı ca k l ığ ı n ı n b i rta
kım benze t m e l e r l e I f a d eye c a l ı ş ı l ma s ı d ı r. « B eyaz Y e l k e n »
ş i i ri d e b i r t a blad a n a l ı n m a d ır. B u ra d a d i k k ati ce k e n , ye l k e n l i n i n ş a i re uza k l a ra g i d i ş i n neşe s i n i te l k i n e t m e s i d ı r.
F l k ret' i n ş i i ri n i n g üze l l iğ i ,
t a b loda b u l u n maya n , b i rta k ı m
ca ğ r ı ş ı m l a rı n v e b u n l a rın i fades I n I n ze n g i n l i ğ i d i r. F i k ral' i n e n g üzel ta biat ş i i rIeri n d e n b i ri « M a i D e n i z » d i r.
Ş a i r, b u ra d a t a b iatı s a d ece g ö z l e seyretmez, d e n iz
o n u n d e r i n d u y g u l a rına bağ l ı b i r va r l ı k h a l i n e g e l i r. Bu ş i i r 1 899'd a y a n ı şa i r i n
h u z u rs u z l u ğ u n u n v e k öt ü m se r l i ğ i n i n
d oru k n o ktas ı n d a yazı lm ı şt ı r. Gece l e ri uyuya m a ya n , p e r i şa n h a ya l f e r i c i n d e ne ya pacağ ı n ı b i l e m e ye n , ô d e t a i n s a n o l d u ğ u n d a n u t a n a n ş a i r, sa ba h va kt i « b i r cocu k r u h u k a d a r m ü n evver, l e kes iz,
uyuya n m a i d e n i z i » seyred e r k e n ,
o n u n k e nd i s i n e a c ıd ı ğ ı n ı z a n n ed e r ve den izde e n c o k ö z l e d i ğ l şeyi, « sa fvet ve m a s u m iyeb i b u l u r. Ş u u r-altı p s i k o l o j i s i n e göre a n neyI t e m s i l e d e n d e n iz,
ş a l r i n ı z t ı ro p l a r ı n a
ka t ı l a n ve o n u tese l l i ede n b i r va r l ı k o l a ra k gözü k ü r. I z t ı ra pta n ,
acıdan
Odeta zevk a l a n
F i k ret.
S ervet-i
F ü n u n ' d a c ı k a n bazı ş i i r l e r i n d e t a b i a t ı n h üz ü n veri c i m ev s i m , m a n z a ra ve saat l e rI n I tasvir et m işt i r. Bu ş i i r l e r i n b i r
k ı s m ı « H a z a n Yad i g ô r l a rı » v e « Evra k - ı S i ya h » g e n e l b a ş l ı k l a rı a lt ı n d a c ı k m ıştır. Fi k ra t pek az ş I I rinde k l a s i k res m i n t a y i n ettiğ i s ı ğ ta biat gö r ü ş ü n d e n ayrı l ı r. I y ice g iz l e n m i ş sosya l ve p o l i t i k
b i r g ö rüş le ya z d ı ğ ı « Ha nd e - I B O m » , F i k ret' i n t a b i a t ı b i r r ü
y a h a l ı n e get i rd i ğ i veya b ı r rüya d a görü l e n a ca l p at had ises ı n ı a n l a ttığ ı nôd lr ş i i rl e ri n d e n biridir.
bir
tabi
F l k ret 1 898 - 1 899 y ı l ı n da, m a rtt a n ba ş l aya ra k ş u bata kada r, her a y ı n , ta bii ma nza ra s ı n ı veya o n u n ke n d j s j n d � uya n d ı rd ığ ı caç:) rışım l a rı tasv i r e d e n ş i i rl e r yaz m ış ve b u n l a r Servet-I Fünun'da «Ave n g - j Ş u h u nı
genel
ba ş l ı ğ ı a l t ı n
d a , m u h teva s ı na uygu n res i m l e r l e s ü s l e ne re k yayı n l a n m ış t ı r. Fi k re t ' l n Ave n g - I
Şu h u r'u yazma f i k r i n i n ,
F ra n co i s
L c 15 Mors ( A y l a r ) s ı n d a n g e l d i ğ i ş ü p hesizdir. Fa k a t m u h t eva b a k ı m ı n d a n a ra l a r ı n d a ö n e m l i fa r k l a r v a r d ı r. Coppee d e a y l a r, a l l e g o ri k şe k l e g i rm e de n , ke n d ı ta bii hcl v e re n k leriyle g ö rü n ü r. F l k re t I s e s e n e n i n a y l a rı n ı a l l e g o r i k ta b l o l a r h a l i n d e ve rmeğe ca l ışı r. Coppee ' n l n
'
7) ve
Haluk :
1 895'te d oğ a n
d ü nyaya b a k ı ş
H a l u k.
Fl k re t ' i n
h aya tı n d a
t a rzı nd a ö n e m l ı b ı r rol oyn a r. M izac i t i F l k rel'l hayata bağ l a y a n O m U l e r i n
bariyle köt ü m s e r o l a n
ba ş ı n d a oğ lu H a l u k g e l i r.
1 896'da yazd ı ğ ı « H a l u k I c i n » şll rl n d e F l k ret. b ı r i n s a n a h eyecan v e r e n şeyl e ri s ı ra l a d ı kta n so n ra . b u n l a rı n h i c b i ri n i n b i r c ocu ğ u n ve rd i ğ i d u y g u y l e kıyasla n a m aya c a ğ ı n ı Ifa de e d e r . Ay n ı y ı l c ı k a n «Tecd i d - I !zd l v a C J ş i i ri n i F i k re t be l ki de H a l u k ' u n d oğ u m u m ü n a s e betly l e yazm ı şt ı r. Ş i i r de b i r b i r i n d e n soğ u ya n k a r ı - koeayı b i rleştire n ye g ö n e b a ğ ı n cocu k o l d u ğ u fi k ri h ô k i m d l r. «Yarın» ş ı ı r l Fi k ret' i n h a .
yata ba k ı ş ta rz ı ü z e rı n d e H a l u k ' u n te s i ri n i gösterı r. S ıca k bı r yaz g ü n ü yo r u l a n ve a rt ı k h a y a t l a m ü ca de l e d e n vaz gecme ğ e k a ra r veren şa l rl . H a l u k ' u n sesi k e n d i n e get i ri r ve a s ı l v a z i f es i n i n ne o ld u ğ u n u h at ı r l a t ı r. «Ya ş a d ı k ç a » ş l i ri n d e . yaşa ma a ş k ı n ı n H a l u k a b a � 1 ı o l m a d a n m ü sta k i l b ı r tem h a l i n e geld i ğ i n i g ö rürüz. 1 898 'de yazd ı ğ ı « H a l u k ' u n '
Bayra m D ı nda a c ı m a ve m e rha me t t e m l a ğ ı r l ı k kaza n ı r. Ş a I re bu d uy g u y u a ş ılaya n H a l u k 't u r.
« H ayat » a d l ı ş ı ı r , Flk ret'l n da h a so n ra gel l şt l reeağl bazı d ü ş ü n c e l e r i i h tiva e d e r. 21
F i k ret h eya t l :1 I n s a n ı yo k ed e b i l e ce ğ i n e k a n i d i r. k ü ç ü k o l a n H a l u k ' u d ü ş ü n ü r. utan ır, onun
fe l s e fe s i n d e n
ka p ı ı m a m a s ı n ı i s t e r
.
Henüz
F i k ret. oğ l u n a v e rd i ğ : a c i z
b u g i b i ö l d ü rü c ü d üş ü n c e l e re
Bu ş i i r e ba ka ra k d e n i i e b i l i r k i , F i k re!,
Ô (�3ta b ü y ü y e n o ğ l u n a k u v v e t l i b i r i n a n ç t e l k i n etm e k i ç i n ,
Ha:uk' u n Defteri'nde o r t a y a koya ca ğ ı
« i ra d e f e l s e fes i » n i
b e n i m s e m i şt i r.
8 ) K ı z k a rdeşi : F i k ret ' i n şahsi
duyg u l a rd a n b e ş e ri f i k i r l e re y ü k se l ! ş i n i n b a ş k a b i r ö rn e d i n i k ı z k a rd e ş i S ı d ı k a Ha n ı m ' ı n ö l ü m ü ü ze r i n e y a zd ı ğ ı « H e mş i re m için» a d l ı ş i i rd e g ö r m e k m ü m k ü n d ü r. D a h a ö n c e H e m ş i re m c »
yazd ı ğ ı
« Sevg i f i
a d l ı ı;> l i r d e F i kret, k ı z k a rd e ş i n e d u yd u ğ u
b Cı
yü k s e v g i y i d i l e g e t i r m i ş t i . 9 ) Port r e l e r : R i.i b a b ' ı n d i k k a t i ç e k i c i böl ü m l e r i n d e n b i r i , F i k re t ' i n s e v d i ğ i şa l rl e r i n m a ddi v e m a n e vi po rtre!e ri n i ç i zd i ğ i Av e n g - i Tesôvi r'd i r. Fi k re l ' i n s e v d i ğ i ş a : r l e rd e n B a u d e l a i re v e C o p p e e ' n i n d e b u t a rz ş i i r l e ri va rd ı r.
Fik
re t ' t e n ö n ce H ô m i d , H oca Ta h s i n Efe n d i . Namık K e m a l ve Z i ya Paşa h a k k ı n d a ş i i r l e r yaz m ı ş , Se l i m v e Fa t i h ' i n ka
bi ri e ri n i z i ya ret ş i i r l e r i n d e d e on l a r ı n
m a n e vi p o rt re l e r i n i
c l z m i şt i . F i k r e t , R übab ' l Il « E s k i Şey l e r » böı ü m ü nd e , « M u s set
Icin»
cd l ı ş i i ri n d e
bu
Fra n s ız ş a i r i n i y ü c e l t i r, fekat
o n u n fe rd i öz e l l i k l e r i n e t e m a s e t mez. Y i n e ayn ı y e r d e bu l u n a n « N i i a d 'a » a d l ı ş i i ri n d e E k re m ' i n o ğ l u n u t a s v i r e d e r. ı� S e z m d a d a l g ı n b \ r a r k a d a ş ı n ı a n l a t ı r. « Z e k ô » a d l ı m a n z u m e s i . a d ı n ı z i k r e � m e d e n a l a y l ı o l a ra k Rıza Tevf i k'i t a s
v i r ed e r
.
« T i m sa l - i C e h a l e t » i s e Ah med M i d h at E f e n d i 'yle
a l ay ed e n bir ş i i rd i r.
Av e n g - i Tes ô v i r bö l ü m ü n d e ye r alan ş i i r l e r ise « Fu « Ce n a b » , « N e d i m » , « Ü sta d E k re m » , « N e f'i» , « H ô
z u li» ,
m i d » d i r.
22
1 0) M e r h a m e t ş i i r l e r i : F i k re t ' i n bu d e v re d e yazd ı ğ ı sosy a l sayı l a b i l e c e k ş i i r l e r, h aya:a k6: ü m s e r b i r g ö z :G b a k tı� ı m a n z u m e l e rd i r. O n u d a h a s o n ra sosy a l b i r t a v ı r o ' m a ğ a sev k ed e n ô m i l l e r i n b a ş ı n d a , h e r ş e y i k a ra rı i ı k g ö r e n m i z a c ı g e l i r. Fa kat b u b i r d u y u ş t a r z ı d ı r. F i k re t , Tür:,C:J Ş!irler ç ı k t ı ğ ı z e m a n , M e h m e t E m : n Y u rd a !-: u l ' u t c �; d l r f eı · k a t k o n d i s i n i k ü l t ü r l ü t a b a k a r,: n ş a i r i te l a k k i e : U ğ i n i d e b e l i rt i r. Fi k ret' i n S e rv c t - i F ü n 1J n d e v r i n d e yazd ı � ı s osycı l k o n u l u ş i i rl e r m e r h a m s t ş i i r l e ri d i r. Rea l i s t o l a n S e rv e t - i F ü n u n c u l a r, m e s e l a H a l i d Z i y a v e H ü s e y i n C a h i d , k Cı e ü k h i k ô y e l e ri n d e fa k i r v e o r t a ha ! I i i n s a n : a rı a n l a t m ı ş l a r d ı r.
F i k ret, bu
t a rz ş i i r l e r i n i
de k a l a ra k y a z m !ş � ı r.
F ra n ç o : s C o p p e e ' n i n
t os : r i n
C o p pe e d e m �ı il z u m h i k ô ı:e l e r i n d e
h a l k ta b a k a s ı n a m e n s u p i n s a n l a r ı n g Ü �l l Lı k h a y a l l a r ı :" latm ışt ı r. 1 890
-
(ı n ·
1 895 a ra s ı n d a Copp6e ' d e n T ü r kçeve p e ;,
co k pa rca t e rc ü m e e d i l m i şt i r. « H a s t a Coc u k » k o n u s u , m a n z u m h i k ô vc ş e k l i ve ko
n u ş m a sen ta k s ı i l e C o p pe e ' d e n o e k « V a g o n d a »
adlı çij·
r i n d e F i k r e t , t r e n d e ras t l a d ı ğ ı v e re m i i b i r 6 Ş I � 1 a :: I C1 � l r. « R a ·
Sa d a k a s p) n ı n i s e f i k i r o l a r a k C o p p 6 o ' n i n ({ S a d a k a » a d l ı ş i i ri n d e n g e l m e s i m u h te m e l d i r. « Ve r i n Z a v G : I I � s " cı » ş i i ri n i F i k ret, D a l ı k e s i r ze l z e l e s i d o ! a y ı s ı y l a y a z a r . Şcı : r, b u r a d a z e l z e l e d e n h a ra p o ! m u ş b ı r :{ö y ü t a sv i r e d e re k . h a l kı y a rd i m a ça ğ ı r ı r. F i k r et ' i n b a l ı k ç ı l a r h a k k ı n da i k i ş i i r i ı/ a r· d ı r. P i e r re Lot i ' n l n izla n(�a Ba:!kç�ıcn a d l ı eseri Se yv e > i F ü n u n c u l a ra te s i r et m i ş ve ba l ı k ç ı : a ra g e n i ş tü i l g i uya n d ı r m ı şt ı r. H ü seyin Ca h id de Hı:;y�t-ı H a k i \ iY0 S a h :-ıe ! o r i ' n d e on l a rın h a y at l a r ı n a d a i r b i r k a ç m e n su re yaz m !ş ! ı r. C o p pee ' n i n d e ba l ı kcı ! a r l a i l g i l i ş i i rleri v a rd ı r.
maz a n
23
1 1 ) Va ta nf şii rler : 1 897 Tü rk-Yu na n sava şı dOlayısıyle Fi k ret de ba z ı vata ni ş i i rl e r yaz m ı ş t ı r. F i k re t bu şii rlerinde de Coppee' y l örne k a l ı r. B u n l a r «Aske r Geçerkem , « K e n ' a n ' ı n Gazasıı ve « K ı l ıç» a d l ı m a n z u m e l e ri d i r. 1 2 ) D i ni k on u l u şiirler : Rübab-ı Şi kaste 'de d i ni kon u lu bi rkac ş i i r vard ı r. «Sabah Eza n ı n d Oll ş i i r i n d e F i k ret eza n ses i n i n , k e nd i ka l binde değ i L . ta b i atta c ı n layışı n ı d i n i b i r şeki lde a n l a t ı r. A l l a h ü e k b e r s e s i etrafta a k isler yapa rken, şa i r tabiatın ôdeta zi k retti ğ i n i za n n ed e r. Ş i i rde ta biat d uy g u l u k ı l ı n m ı ş t ı r. « R a maza n » ş i i ri n d e F i k ret. coc u k l u ğ u nda yaşa d ı ğ ı bır duyg uyu tablo h a l i nd e tasv i r eder. Ş i i r, d i n ko n u s u n u Işlemekle be ra b e r, ya pı ve tasavvu r ba k ı m ı n d a n d l Çl e r ta blo ş i i rlerden fa rksızd ır. « S a ba h - ı Iyd» ş i i rinde bay r a m g ü n ü yaşa n a n genel sev inç a n l a t ı l m ı ş t ı r. Fi k ret. bay ra m sa ba h ı n ı n d i ni mônôsı üzeri nde h e m e n h i C d u rmaz. F l k ret. bu ş i i rl e ri nde n e Icten yaşadığı bir din d uyg usunu ifade e t m i � , ne de d l n l n sosya l ve metafizi k mônôla rı üze rI nde d u rm uştur. ,
b ı r tarIhten son ra d I ni d uyg u l a rını kaybetmiş, sadece gözle r i n e h i t a p eden ren k v e ı ş ı kta n I ba ret, boş bir ma nza ra I l e k a rşı ka rşıya kalm ıştır. 1897 y ı l ı n d a yay ı n la n a n « ı na n m a k ı h tıyacı, ş i i ri Fl k rel'te k l ru hi buhran ı n 1 900' den önce ba şladığ ı n ı göste rır. Flkret burada kendı ben 'ı n ı, duyg u ve d ü ş ü nces i n i b ı r tablo veya sembol a rkasına g lz le meden kon uşur. Ş I I rde te krarla n a n k e l i m e l e r ' boşlu k', 'ya l n ızlık', ' kara n l ı k', ' ı n a n m a k' şa l ri n I C i n d e b u l u n d u ğ u ru h h a l i n i kuvvetle bel i rtir. Din duygu s u n u kaybeden F i k ret. yeryüzü i l e gökyüzü n ü , kalp ve vIcda n la r ı ' boş' g ö r m e kte ve bu boşl u k d uyg usu içinde k e n d i si n I 'ya l n ız' h i s set m e kted i r. Iclnde yaşa n ılan cı leml mô n cı l ı k ıla n Allah 'tır. M i sti kler varl ı ğ ı o n u n aydınlatt ığ ı n ı söylerler. Dini mônôsıF l k ret,
24
n ı kay bed en ka i n ot
' kesafetten i b a ret b i r m a d d e Oleml'
ş e k l i n e g i re r . I n s a n d ü ş ü n cesi h a k i ka t i n b i r ze rres i n i b i l e
g ö remez. Böy le b i r d u ru m d a
' i n a n m a k ' ka ra n l ı k g e cede
uzan a n ışı k l ı b ü y ü k bir y o l g i b id i r. F i k ret. b u ş i i ri n d e bü t ü n ü y l e k u rtu l u ş y o l u a raya n
bır i n sa n ı n
icine d ü şt ü ğ ü
b ü y ü k r u h b u h ra n ı n ı Ifade e d e r.
1 900 - 1 908 r e t . bu
y ı l l a rı
a ras ı n d a
d ev rede yazd ı ğ ı ş i i rl e ri
yazd ı ğ ı
ş i i rl e r : Kadim»
«T a ri h - j
Fik ha riç,
Rüncb-ı Ş l k este ' n i n I I . M e ş r u t iye t'te n s o n r a k i ba s k ı s ı n a a l m ı şt ı r. « Koc a m a n S a a t e » ş i i r i , ş a i ri n za m a n ü z e r i n d e d ü ş ü n m es i ba k ı m ı n d a n ö n em l i d i r. D a h a önce k i e s e r l e r i n d e d ış ô l e m i ( m e kô n ) . a n l ı k d u yg u l a rı veya s a b i t b i r h a · yat tı
görüşü n ü
a k ış
halinde
a n lata n a n latan
H a l u k , F i k rel 'te b i r
Fi k ret' l n şiirleri
za m a n ı
yo kt u r.
veya
B ü y ü m e kte
haya olan
g e l ec e k d u y g u s u ve yaşa ma a rzusu
u ya n d ı rı r . « Koca m a n S a a t e ıı ş i i r i n d e F i k ret, g e ç e n za m a n ı
kuvvetle h i s sede r. B u za m a n ızt ı ra p v e r i c i d i r. S a a t i n sesi o n a b i r ö l ü n ü n ç ı k a rd ı ğ ı sesi h a t ı rl a t ı r. H aya tta tese l l i ve rici bır tek an va rd ı r, o da k u rt u l u ş anı olan ö l ü m d ü r. Kö t ü m s e r b i r h a v a t a ş ı m a k l a b e ra ber, s e çt i ğ i s a a t s e m bo l ü . şa i re hayatı b i r a k ı ş v e g e ç i ş h a l i nd e gösteri r. « l z l e r» ş i i r i g i tt i ğ i yolda ya l n ı z o l d u ğ u n u h i s s e d e n v e b u n d a n g u ru r duyan b i r a d a m ı n ş i i rid i r. Bu dö n e m i n e n d i k k a t i c e k i c i ş i i r i e ri n d e n b i ri « S i s » t l r. A h met H a md i Ta n p ı n a r, « S i s » ş i i rini
I I . A bd ü l ha m i d devri n i n rom a n ı o l a ra k g ö r ü r. « S i s » .
F i k ret ' i n d a h a ö n c e b i rc o k ö r n e ğ i n i v e rd i ğ i se m bo l i k t a b l o veya tasvir ş i i r l e ri n i n be l i r l i b i r m e kô n . za ma n ve sosya l h a yata tatb i k i n d e n i b a rett i r. B u ra d a ye n i o l a n h ita bet to nu i l e ı ô net lemed i r. 1 900'd e n s o n ra duyd u ğ u y a l n ız l ı k d uy
g u s u , Fi kret ' i n ke n d i s i n i h e r şeyd e n
k o p m u ş g i b i his set
m e s i n e sebep o l m uşt u r. Kopt u ğ u şeh ı r ve top l u m u . Fi k ret , S i s » te a ç ı k seci k b i r t a b l o o l a ra k tasvi r eder. Şi i ri n m u h-
şehrin g e n e l g ö rü n ü ş ü n ü n b ıra k t ı ğ ı to p l u i z l e · n l m , b ) ş eh r i vücuda getiren çe şitli maddi v a r l ı k ve o n l a · rı n t e m si l ettiği mono, c) ş e h i rd e yaşa y a n i n s a n l a r, o n l a · rı n a h l ô k ve d a v ra n ı ş l a rı , ç e ş i t l i z ü m re l e r ve t i p l e r o l m a k üzere ü ç k ı s m a a yır ma k m ü m k ü n d ü r . teva s ı n ı , a)
g ü ze l l i ğ i şa i r i n t a s v i r g ü c ü n d e n i l e ri g e l i r. sadece d e v i r yo kt u r, d uyg u l a r ı n ı s e m boL. i m a j V8 d i l m u s i k i s i yl e ifa d e et mes i n i b i l e n b i r şa i r, b i r sO :i a t k Cı r v a rd ı r. «Saba h O l urs a » , « S i s )ı te n b i r k a ç y ı l s o n ra yaz ı l m ış· tır. Fi k ra l ' i n i ç i n d e, b üy ü y e n o ğ l u ile beraber sosya l b i r k u rtu l u ş ü m i d i n i n uya ndığ ı n ı d a gect e r i r. F i k ret k u rtu l u ş u b i r sosya l t a b a k a d a n d eğ i L . i ra d e l i i n s a n da n b e k l e r. F ı k ret. i i . M eşrutiyet'ten son ra yazd ı ğ ı (I Rü c w, d a bu f i k r i n i d e ğ işt i re c e k , o r d u y u v e va t a n ı n seç k i n e v l a t l a r ı n ı k u rt a r ı c ı o : a ra k y ü c e ltece k t i r. « S a b a h O l u rsa » n ı n e n d i k k a t i çe k i c i özel l i k l e ri n d e n b i r i , F i k ret ' i n « m e l ô l i ç i n d e c ü rü y c n l) k e n d i s i ve ken d i nes l i i l e « b ü t ü n h ü v i yet ve u z v i y e t i i l e ôtiJ) olan oğ l u a r a s ı n d a k i fa rkı b e l i rtmes i d i r. « Ma z i -A t i ı) şi i ri n d e Fi k ret. bu t e m i d a h a g e n i ş b i r ş e k i l d e t e k ra r e l e a l ı r. B u ra d a a rt ı k k e n d i si ve oğ l u d eğ i L . g e n e l o l a r a !< m a z i ve «Sis» in
« S I 8 » te
ô t i ( g e l e c e k ) b a h i s ko n u s u d u r. Hayat d a i mı bir d e n i ş m e
d i r. B u y ı l l a rda yazı l m ı ş o l a n «T a r i h - i K a d i m ) de F i k ret. maz iyi s i l m e ğ e ça l ışır. Ed ebiyatımııda g e n iş a k is l e r ve t e p k i l e r uyand ı ra n b u ş i i r, F i k re t ' i n g e l e n e ğ e a it bütün k ıy m e t ve i n a n ç l a r I l e ş u u r l u o l a ra k i l g i S i n i kest i ğ i n i g öste r i r. Ş i i r g e n e l o l a ra k bü t ü n i n s a n l ı k t a ri h i n i i ç i n e c l a b i l e c e k b i r m ô n o t a ş ı m a k l a bera b e r , F i k re t ' i n bu ese ri n i yaza r k e n
Osma n l ı ta ri h i i l e I s l ô m iyet 'i gözö n ü n d e b u l u n d u rd u -] u m u h a k ka kt ı r. F i k r e l e g ö re t a r i h , k a n l ı s a h n e l e rd e n , savaş l a r d a n i b a retti r. Sava ş l a r k a n l ı o l m a k l a beraber, ka h ra m a n l ı k , şa n v e ş e r e t l e d o l u d u r. F i kret. T ü r k l e r i n büyü k değ e r v e rd i ğ i ka h ramanfığı da k ü çümser. O , m u t l a k b i r ba rı ş ve '
26
a d a l et I n h O k i m old u ğ u b i r d ü nyayı öz l e r. Şa i r, özled i ö l d ü n y a d a k u l i l e T a n r ı ' y ı a y ı ra n b i r d i n d e i s t e m e z . Şa i ri n k a r ş !s ı n d a
m e n fi ve
in karcı
Al lah
b i r t av ı r a l m a s ı n ı n s e b e b i ,
A l l a h ' ı n ya k la ş ı l m a z o l u ş u ve s u s u ş ud u r. A l l a h ' a y ü k s e l e n
bütün d u a l a r, fe rya t l a r, ş i kayet l e r o n a g ö re h e p ceva p s ız ka l m ı ş t ı r. B u n d a n h a y rete d ü ş e n ş a i r, d i n k i t a p l a rı n a b a ş v u r m u ş , f a k a t o n l a rd a n d a i k n a e d i c i bir ceva p a : a m a m ış
t ı r. F i k re t ' i n b u ş i i r ı ' d i n d a r b i r şa i r o l a n A k i f 'e çok ç a rp m ı ş , bu m (j.:ı a s e b e t l e F i k r e t ' i e A k i f a ra s ı n d a , i k i s i n i s e v e n l e r i n d e k a t ı l d ı ğ ı , ş i d d e t l i b i r k a l e m m Cı na k a ş a s l o : m u ş t u r.
31 M a rt 1 9 1 0 ' d a T a n i n ' d e a ç ı k c a « i rf cı n ı m tebel i l - i t e b a iy yet ettlı> d i y e n Fi k re t , a s l ı n d a , bu t a r i h t e n c a k ö n c e çev r e s i n d e n k o p m u ş , o n a y a ba n c ı l a ş m ış b u l u n u y o rd u . O bu ru h h a l i i C i n d e 21 T e m m u z 1 905't8 v u k u a g e l e n Ermeni s u i k a s t ı ! i e i l g i l i « B i r La h l O - i Te a h h u r » u yaz m a kta n çe k i n m e m ! şt i r. Bu s u i k a s t i l k b a k ı ş t a g ö rü l d ü ğ Cı g i b i ı l . A!J d ü � h o m i d re p m i a l eyh i n e bir h a re k e t d e ğ i l d i r. S u i k a s t ı t e r t i p ! eyen E r m e n i k o m ita c ı l a rı n ı n a s ı l g a y e s i p a d i ş a h ı dü kten
sonra,
B o b ı o l i 'y i .
G a lata
ö ! d li r
köprüsü n ü , T ü ne l 'i,
Os
m a n l ı B a n k a s ı n ı , e l c i l i k l e r l e C e rc l e d ' o r i a n t ' ı ve b i rçok y e r l i , y a b a n c ı k u ru m l a rı h a v a y a u c u rm a k , b ü y ü k b ı r i h t i l a l ve k a r ış ı k l ı k c ı k a ra ra k A v r u p a devl e t l e r l n i n f i i l i m ü d a h a l e s i n i sa q l a m r:ı k ve D o ğ u A n a d o ! u 'da bi r E r m e n i d e v l e � i k u rm a k · t ı r. B ü y ü k b i r şa n s e se ri p a d i ş a h , c u m a n a m a z ı n d a n s o n r a şeyh O l i s l a m l a k o n u ş t u ğ u icin ku rt u l m u ş , fa k a t S l.l j l�rıst 26 k i ş i n i n ö l m e s i n e . 58 k i şI n i n d e yara l a n m a s ı n ::! s e ':ı e ::ı o l m u ş t u r. F i k ret. b u ş i i rd e . k i m i n n e ma kso t l a h a z ı rl a d ı ğ ı n ı b i l m ed i ğ i bu s u i k ast ı :
Ey d a rb e - I m ü beccele. ey d O d - 1 m ü nta k ı m Att ı n
. . .
Fa kat y a z ı k ki. yazıkl a r k i v u r m a d ı n !
d iye yüce l t i r.
27
ş i i r I I . Meşrutiyet'ten ıson ra yayı n l a n m ıştır. Pi k a s i l gayes i n i öğ re nd i k ten son ra, b u ş i i ri kitabına a l m a s ı hayret ve ri c i d i r. Bu
r e f i n s u i kastın
C
-
i i . Meşrutiyet'ten son ra ( 1 908 - 1 9 1 0 ) : 1 9 1 1 'de Haluk'un Deft�ri'nde yer a l a n ş i i r l e r i n b i r a ltında k i ta ri hten, ya z ı l d ı k l a rı kesin t a r i h bel
ya yı n l a n a n
kısmının l i d i r. K i ta p ken d i Icinde « H a l u k' u n d e fteri» , « H ay a ta k a rş ı beşe r» , « Hita be l e r» ba ş l ı k l ı üc böl ü m e a y rı ! m ı ş l ı r. Her bö l ü m ü n sonunda şairln g e l e ce ğ e alt f i k i rl e ri n i n sem b o l ü o l a n eat l a m a k üzere b u l u n a n bi r toh u m u n res m i va r d ı r. Haluk'un Defteri, b I rbirinden fa r k l ı , dağ ı n ı k ş i i rl e ri ih tiva eden R übab-ı Ş!keste'ye naza ran b i r b ü t ü n l ü k göste ri r. B u şıırlere, g e n e l i ğ e yol gösterme f i k ri hô kimd i r. Fik ret, oğ lu H a l u k'u memle kette I n k ı l ô p y a pa c a k g e n ç l i ğ i n se m b o l ü o l a ra k g ö rü r. K i t a b ı n a n a f l k rl n l o rtaya k o y a n ve d i ğ e r ş i i rie ri de a ç ı k l a r m a h i y e tt e o l a n « H a l u k ' u n Ved a ı » ş ı ı ri d l r. Baş l a n g ıcta ş a i r oğ l u n u n g itti ğ I I skoçya I l e Ista n b u l ' u ka rşı laştırır. B u ı k ı m e k ô n d a n I sta n b u l , i k l i m v e t a b l a t ba kımında n üstünd ü r a m a I S koçya m e d e niyet bakı m ı n d a n I lerld ı r. Fl k ret, d a h a ö n c e de o� I u i l e kendisini mu kayese e t m I ş , k end i s I n i kö h n e b u l mu şt u . B u rada mu kaye se memle ket ve meden iyet p l a n ı n a a kta r ı l ı r. B u m u kaye se Fikret'1 Türkıye' n ı n kaderI ü z e r ı n d e d ü ş ü n d ü rü r. F i k ret. « c ma r» s e m bolü vasıtasıyre Osma n l ı devret ı n ı n m u hteşem mazlsinl c a n l a n d ırır. Yüzy ı l l a r b oy u n c a büyü m ü ş , fa kat ş ı m d ı ç ü r ü y e n dev letIn s e m b o l ü o l a n bu çı n a r, şairde de rin bir ızt ı rap uya n d ı rır. Şair, oğ l u n u memle keti k u rta ra c a k bir ka h ra m a n o l a ra k görü r. H a l u k Avrupa 'ya g i d e c e k , or a d a hayat v e k uv vetten n e b u l u rsa heps i n i y u rda g e t i recektir. F i k ret, özElI likle bılgı ve i lme önem verir. zira I n s a n l a ra doğ ru yolu 28
göste rece k b i l g i d i r; b i l g i d ü n y a y ı ayd ın latan ı ş ı ktır. Daha sonra
F i k ret, og l u n u n ka rş ı l a ş a b i l e c e ğ i g ü ç l ü k le ri a n l a t ı r.
i d e a l kol ayca
ele g e çm ez i d e a l i l e g e rçe k l e r ve .
tezat v a rd ı r. Iztıra p l a ra k a t l a n m a s ı n ı b i l e n n i b ı r a k m aya n , e rgeç ga yes i n e u l a ş ı r d e u l aşt ı ğ ı e n
ö ne m l i
.
a ra s ı n d a b i r i d ea l i n p e ş i
F i k re t' i n bu d e v re
f i k i rl e rden b i r i b u d u r.
i ns a n o ğ l u
var
o l d u ğ u n d a n b e r i h e p k a b a k u v v e t e başv u r m u şt u r. T a b i a t
ta o l d u ğ u g i b i top l u m hayat ı n d a d a k u vvet h a k i m d i r. Fik
refe g ö r e I n s a n a k l ı b u n u k a b u l e d e mez, k u vvet hiçbir za m a n h a k ola maz.
Haluk'un Deft�ri'nde yer a l a n c,i ğer ş i i r l e r d e d e bu f i k i r l e r d e ğ i ş i k b i r ş e k i l d e te k ra r l a n m ıştır. « H a l u k ' u n A m e n t ü s ü » n d e bu y e n i i n s a n t i p i n i n i n a n d ı ğ ı kıymetler d ü s t u r h a l i n e g e t i r i l m işti r. Bu ş i i rd e o rtaya ko n a n fi k i r l e ri beş n o k
t a d a topl a m a k m ü m k ü n d ü r :
1 ) I n sa n ı n ke n d i kend isine, a k ı ı ve b i l g i s i n e I n a n m a s ı 2) Tera k k i fi kri
3) H a kkın kuvvete
g a l ebe ça l acağ ı i n a n c ı
4) i n s a n l a r a ra s ı nda b i r l i k i d e a l i 5) V a r i ı kta yüce b i r ' ku d ret-i k ü l l iye' n i n
mevcua ıy€.!
tine inanma. Bu ş i l re d ü nyevi in a n ç l a r h a k i m d i r. F i k ret, o n a 'A m e n tü' a d ı n ı v e r m e k l e, i leri s ü rd Ü ğ Ü f i k i rlere kuts a l l ı k kaza n d ı rm a k iste r. Hal uk'un Defteri ' n i n d ı ğ e r bö l ü m l e rinde, H a l u k i l e doğ r u d a n d O ğ r uy a i l g i s i o l m a ya n ş i i rl e ri F i k ret ' i n a n a f i k i r l e ri ne b a ğ l a m a k m ü m k ü n d ü r.
( H ayata Ka rşı B e ş e r» ş i i ri n d e hayat ı ı e kadın
a ra s ı n ·
d a bir m ü n a s e bet ku ra n
ş a i r, eski
m e n fi tav r ı n ı
deQlşti
re rek, h ayatı yüceltir. B u f i k i r, «Ta r i h - i K a d i m e lc:y l » ş i i g e n i ş l eyecek, Fl kre t, yaşamayı b i r c i n s d i n h a l i n e g e t i rece ktir. '
ri n d e
Re ca izade E k r c m ' o ithaf eaiği « Resmin K a rş ı s ı n d a » baş l ı k l ı ş i i r i n i Fi k ret, N i l at E k re m ' l ll ö l ü m ü ü z e r i n e yazm ış tır. B u ra d a i n s a n ı a k ö i n atta terke d i i m i ş l i ğ i i l e T a n rı f i kri a ra s ı n d a k i tezat s a n atkörone bir üs;Opla be l i rt i l m işt i r.
Haluk'un D e fteri ' n d e F i k ret, oğ l u i l o bera be r b ü t ü n T ü r k genel i ğ i n i d ü ş ü n ü r v e m e m l e k e t i n o n l a r sayes i n d e i l c r l e'/eceğ i n e i n a n ı r. « Fe rd a » ş i i ri n d e o g ü n ü n g e n e l e r i ri o h i ta p ed i l i r. M e m l e ketto y e n i b i r d ev i r a e ı : m ı ş t ı r. Y a pıla n te c ed d üt ve ' i n k ı l e p ' g e n e l i k i e i n d i r. Gene l e r i n e l i n d e ge leceğ i y a ra t m a k iCin ' c e n net kad a r güzel b i r v a t a r ı ' v o ( d ı r a m a o n u n v a rl ı ğ ı ş i m d i teh l i k e d e d i r. Vata n ı koru m a k g e n e l e ri n v a z i fes id i r. G e l e c e k , a n c a k o n u y a ra:a :-ı ! a r i e i ! ) v a rd ı r. G e n e l i ı< ş i m d i m a z i y e n Ci s i l ş ü p h e l i g öz l e r l e b a k ı y o r s a g e l e c e k d e ş i m d i k i g e n E l i k t e n h e s a p soraCa k t i r. Şa i r, g e n ç l e r e i c i n d o ya ş a d ı k ı a rı s o sy a l eovre i l e c a J ; ö n e m l e be l i rti r. '
'
,
« Eli r K ız M e kt ebb> baş l ı k l ı ş i i rde Fik re!. m aziye d c h :ı ö n c e k i ş i i rl e r i n d e n ç o k f a rk l ı b i r gözJe b a k a r S a d e c e ' b u g ü n l e d ü n ka rd eş i i r ' d e m e k l e yet i n mez, d ü n ü y ü c e l t i r v e ' O s m a n l ı l ı k 'a evve lco ya ratıcı g ü c ü veren ka n ı n b u g ü n d e de v a m ettiğ i n i söy l e r. .
13 u ra d a d i k ka t i ce k i c l b i r diğer ö n e m l i ta raf, « i n a n m a k i h t iya c ı » ş i i r l n d e söyl ed i ğ i . v a r l ı ğ ı n boş l u ğ u f i k r i n i n tCi m a m i y l e a k s i b i r
görüşü
m ü dafaa
etmes i d i r.
Haluk'un Defterl ' n d e , Rübab-ı Şikesta şairinin r u h ho30
ii ve d ü nyaya ba k ı ş tarzı ta m e m iy le d e ğ i ş m işt i r. B u nda Ha l u k ' u n ve i i . M eş r u t i y e t i l e T ü r k to p i u m u n d a g ö r ü l e n yen i l i k ü m i d i n i n b ü y ük ro l ü v a rd ı r. B u y ı l l a rd a � i k re t , k e n d i s i n i e z e n ya l n ı z l ı k d uy g u s u n d a n ve « va r l ı ğ ı n d a r h e n d e s e s i ıı nd e n k u r t u lm uş, top l u m u n e n c a n l ı s o sya ! t a ba k a s ı o l a n g e n ç l i k i l e bi rleşm işti r . B u d u r u m , F i k re t ' i n üs l O b u n a d a tes i r etmi ş t i r. A rt ı k e S e r l e r i n d e a c iz d e ğ i l , k u vv e t h ô k : m d i r. F i k ret. b u d e v i rde l i rizm i b ı ra ka ra k b i r h a t i p k e s i l i r.
1908
D
-
Son
Yıllar
( 1 9 1 2 1 91 5) :
Haluk'un
-
M e ş r ut i y et' i n i a lkış:ayan ve
Defte r i ' n d e
geleceğe ümitle
b a k a :ı
Fi kret, h a s ta l ı ğ ı n ı n ilerl emes i v e çoğ u a r k a d a şla r ı o l o n it t i h a t v e T e r a k k i p a rti s i m e n s u p ı a r ı n ı n p rc n s i p ! e r i n e i h a n e t etmeleri üzeri n e y e n i d e n k ö t ü m s e r l i ğ e ka p ı i ı r. ri ç ,
F i k ret' i n b u y ı l l a rd a '( a zd ı ğ ı
Şermin ha
şi i r l e r b ü y ü k b i r ızt ı r a p,
h i d d c t ve acı a l ay i l e d o l u d u r. B u n l a r a ra s ı n d a « Do k s a n Beşe Doğ r wı i l e « Re v ze n - i M a h l u » ş i i r i e r i , i tt i h ad ve T e ra k k i ' n i n
M e b u s a n ' ı k a p a t m a s ı ü z e r i n e ya z ı l m ış il g i s i n i göste r i r. B u ş i i rl e r b a s ı n d a Fi k re t a l ey h i n d e yay ı n y a p ı l m a s ı n a s e be p o l u r. [3 u h ü c u m l a r F i k re t ' i seve n l e r i h a re k e t B g e ç i r i r, be şta A h m et i h s a n o l m a k ü z e re S e rvct-i Meclis-i
t ı r. B u n l a r b i r b a k ı m a , F i k r et ' i n g ü n l ü k o l a y l a ra yak ı n
Fünun'da
öve r l e r.
dığı
toplanan Bundan
« R ü bab'ın
g e n e l e r,
Ceva b ı » n ı
onun
ahlôk
ve
ka ra kte r i n i
a y r ı o l a r a k ba s t ı r Servet-i F ü :ı u n fi k i r a i l es i ne
duygulanan
F i k ret,
ith a t e d e r. F i k ra t , « R ü ba b ' ı n Ceva b ı » ş i i ri n d e t e k ra r Rübab-ı
Şikes
l i r i k HCld e s i n e k a v u ş u r. Fa k a t bu, şa i r i n i ç i n d e d a i m a u ğ u ıd a y a n a h e n k duyg u s u i l e sosya l d uy g u l a r ı n b i r te dev r i n i n
sentez i d i r. F i k re t ' i n b u ra d a k u l l a n d ığ ı ' r ü b a b ' sembol ü ke n
di
' b e n ' i n i t e m s i l e d e r. F i k ret, ş i i rd e k e n d i s i n i sosya l b i r
şair o l a ra k y ü c e l t i r. F i k ret. es k i d e n
bağ l ı
bulunduğu
'sa-
n o t sa n a t l e i n d i r' p re n s i b i n i red d e d e re k . so sy a l ko n u l a ra önem verm e k g e re kt i ğ i n i sa v u n u r. Sosyal ızt ıra p l a ra k a rşı son d e rece d u ya r l ı o l d u ğ u n u d a b e l i rt i r B u l i r i k ş i i rd e F i k ret ferdi d u y a r l ı l ığ ı ve s e m b o l ü ye n i d e n b u l u r ve Rü bab-ı Şikeste'd e ki d uy g u - s e m b o l b ü t ü n l ü ğ ü n e t e k r a r yer ve r i r. .
« H a n - ı Ya ğ m a » a lay!a ortaya
kon a n b ı r h iddet ve
ne fret i n I fa d e s i d i r. Ş i i rl e r i n d e g e n e l l i k l e eski ş i i ri n m o n o
uza k l a m a k i st e y e n F i k ret. b u r a d a t a m a ks i n e k l a s i k ş i i r i n b ü t ü n ô h e n k v a s ıta l a rı n ı k u l l a n a ra k. i tti h a t ve Tera k k i pa rtiSi n i yerd e n ye re v u ru r. ton
a h e n g i nde n
Fi k rat' l n ö l ü m ü n den do kuz ay önce yazd ı ğ ı i k i ş i i r, « T a ri h - I Kad i m 'e Z ey l » i l e «Sa n c a k - ı Şe rif» ba ş l ı k l ı ş i i r i e r i ifade ett i k l eri hayat g ö r ü ş ü ba kı m ın d a n öne m l id i r. Akif'ln F i I< ret' i 'za ngoç l u k' l a it h a m e t m e s i ş a i r i eok kızd ırmış ve b u iki şiirin yaz ı l masına s e b e p o l m uştu r.
cTa rlh-1 Kad i m 'e Zey l » d e F i k ret, ki t a b a daya n a n d i ni inaneları redded e r, b u na k a rş ı l ı k kutsa l l ı k d u y g u su na v e a h lô k a ya ba n c ı o l m aya n b i r nevi 'tabiat d i n i ne i n a nd ı ğ ı n ı be l i rt i r. Ş i i ri n g i ri ş i n d e Fi k ret, e s k i d e n kend i s i n i n d e d i n i b ü t ü n b i r M ü s l ü m a n o l d u ğ u n u d i n i n bütü n i c a p l a r ı n ı ye ri n e g e t i rd i ğ i n i be l i rt t i k t e n s o n ra , bir d ev re d e b u d uyguyu kay be ttiğ i n i s ö y le r F i k ret, k i ta ba d aya n a n d i n i e ri i n kôr eder a m a y i n e de b ı r I n a n c ı va rd ı r. Bu d a v a r l ı ğ ı sev m e k ve o n o tapma ktı r. F i k re!'ln tabiatı kutsa l l a ştıro n b u d i n görü ş ü n ü ta mam lyle ' maddeci' o l a ra k n i te l e n d i r m e k d oğ r u d eğ i ld i r. D i k ka t i cekıcı n o k ta b u i n k ô r ı n a rağ men, F i k re! ' i n a h lô ki ve m a n evi k ı y m e t l e re m u t l a k şe k i lde i n a n '
,
.
,
m a s ı d ı r. Tam
adı « Fetôvô -yı Şe rlfe'den Sonra Sancak-ı Ş e r i f
H uz u ru n d a » baş l ı k l ı m a n z u m e d e ise, i . D ü nya savaşında Sa nca k - ı Şerif cıka rı l ma s ı n a k a rş ı c ı k a r ve saf b ı r müca h i d i n s a v a ş a n a s ı l göz ü ka pa l ı atı l d ı ğ ı n ı d i le geti ri r. Fi krefe g ö re onu böyle i n a n c l ı yapan e n önem l i sebep l e rd e n b i ri b ô t ı l i n a n c ıd ı r. Fi k ret' i n h a y a t ı n ı n son y ı l l a rı n d a hece vezn l i l e ve sa d e b i r d i l l e cocu k l a r i c i n yazd ığ ı
m a nı.u m e l e rd e n i b a ret
o l a n Şermin, ş a i r i n ö z l e d i ğ i ye n i i ns a n t i p i i l e ya k ı n d a n i l g i l i d i r.
Şermin, d i l ,
v ez i n v e şe k i l
Defteri ' n d e n fa r k l ı ol m a k l a
ba k ı m ı n d a n
Haluk'un
bera ber fi k i r i t i b a ri y l e o r a d a
g e l iştiri l e n ye n i i n sa n t i p i n i n coc u k terb iyes i n e ta tb i k e d i l e n b i r şe k l i n d e n i ba rett i r. Y e n i i n s a n ti p i n i n ye n i b i r terb iye metod u y l e y e t i ş t i r i l e b i leceğ i n e i n a n a n F i k ret. Y e n i M e ktep a d l ı b i r o k u l k u r m a k iste m i ş ,
bu i d e a l i n i g e rc e k l e şt i re m ey i n ce , fi k i rl e ri n
d e n ba z ı l a r ı n ı G a l atasa ra y S u l t a nıs i ' n d e tat b i ke ca l ı ş m ı ş t ı r. Bu y e n i i n s a n t i p i , i ra d e l i , ş a h s i y et i n i n b ü t ü n m e l e k e l e r i n i g e l işti re n , h a yatta fayda l ı ve p ra t i k
şey l e re ö n e m
v e r e n A m e r i ka l ı i n s a n t i p i d i r. Ye n i M e kte p ' i n p rog ra m ı n d a s ı k s ı k t e k ra rl a n a n k e l i m e « a m e lı» k e l i m e s i d i r. Y e n i M e kte p ' i n gayesi coc u ğ u n h af ı za s ı n ı g e l i ş t i r m e k d eğ i l , p rat i k hayata h a z ı r l a m a k t ı r.
A n g l o-Sa kson m e m l e
ket l e r i n d e o l d u ğ u g i b i b u o k u l d a d a s p o ra ve e l i ş i n e , m ü cer ret b i l g i d e n d a h a cok önem v e r i l i r. Yeni M e kt e p i l i m a d a m ı d eğ i L . i ş a d a m ı yet i şt i rm e k isted i ğ i i c i n coc u ğ a v ü c u d u n u ve e l i n i
k u l l a n mayı öğ ret i r. Şermin'd e k i ş i i rl e rd e n b i r
coğ u n a bu d üş ü n c e l e r h ô k i m d i r. Şerm i n ' d e k i i l k ş i i rde Y e n i M e kt e p' i n terbiye u m d e l e r i n d e n b i r i s i n i b u l u ruz k i , o d a k ü c ü k l e re b i l g iy i oyu n v a -
33
s ıta s ıy l e öğ retmekti r.
Coc u k l a ra prat i k te rbiye vermeni n
yol l a rı n d a n b i ri on l a ra ô l et l e ri k u l l a n m a s ı n ı , bizzat k u l l a n d ı ra ra k öğ retm e kt i r. « M a ra n goz» şi i ri m a ra n g oz l u k y a p a n b i r öğ re n c i n i n a ğ z ı n d a n söyl e n m işt i r. Fi k ret, b i rçok ş i i ri n d e ç a l ışa n i n sa n ı n üstü n l ü ğ ü
fik·
ri n i aş ı l a r. E s k i o k u l i l e y e n i o k u l u k a rş ı l aşt ı rd ı ğ ı « H a s bı h a l » ad l ı ş i i rde d e , ye n i te rbiye n i n e s a s ı o l a n e l v e k o l u n ça l ıştı rı l m a s ı f i k ri va rd ı r. Y e n i terbiye n i n b a ş k a b i r p re n s i b i , çoc u ğ u g e rçe k h a yatın i ç i n e soka ra k d i k ka t i n i
I n sa n , eşya ve ô l et üzeri n e
çev i rmekti r. « K ı r ı k At » ş i i ri n d e F i k ret , çoc u ğ u k e n d i a ı ô ı·w l a rı vas ıta s ıy l e g e rçe k b i r hayat
s a h n e s i i ç i n e s o k a r ve
o n a ça l ı şa n i n sa n ı , ô l eti ve ça l ı ş m a n ı n ö n e m i n i a n l a t ı r. « Ş e rm i n ' i n E l i f ba s ı » , « Ke m a n » , eğ l e n d i re re k öğ retm e k f i k ri n e göre yazı l m ı ş ş i i rl e rd i r. F i k rel ' i n üzeri n d e d u rd u ğ u f i k i rl e rd e n b i ri çocu ğ u kor k u tm a m a k , k o r k u t u c u şey l e r i n a s ı l ve
esa s ı n ı öğ retm e k
s u retiyle çoc u ğ u kork u d a n k u rta rma ktır. « U m a c ı » m a nz u m e s i n i n a rk a s ı n d a b u f i k i r va rd ı r. Ağ a beyisi b i r g ü n Ş e r m i n 'e b i r k u t u h e d i ye e d e r. M a n d a l ı oy n a t ı n c a k u t u çocu ğ u n e l i n d e n fırl a r.
I ç i n d e n çıkan kork u n ç şey Şe rm i n ' i son
d e rece k o r k u tu r. B u n u n üzerıne a ğ a beyisi u m a cıy ı a l ı r ve o n a k o r kt u ğ u şey i n bir avuç yü n , b i raz k ô ğ ıt ve b i raz tel o l d u ğ u n u göste rir. Bu s u retle o l a ra k , kork u l a n şey l e r i n
ağabeyısı Ş e rm i n 'e p rat i k böy le basit oy u n veya
aslında
oyu n ca k l a rd a n i b a ret old u ğ u n u Ispat ed e r :
Ne cad ı , ne dev, n e şeyta n , ya l a n !
C ü n k ü . . . ç ü n kü h e p s i
B u fi k ri n k ö k ü « T a ri h - i K a d i m ' e Zey l » e ka d a r g i d e r . Fi k ret. orada d a i n sa n l a ra çoc u k ke n te l k i n ed i l e n şeyl e r i n boş ol d u ğ u n u s öy l ü yo rd u .
34
« Eza n » ş i i ri n d e F i k ret. çoc u ğ a zorla , d a y a k ata ra k d i
nı terbiye v � rm e n i n y a n l ı ş l ığı üzeri n d e d u ru r. Şerm i n ' d e y e r a l a n bazı ş i i rl e r a i l e f e rt l e r i ve a r ka d aş l a r a ra s ı n d a sev g i f i k ri n i uya n d ı r m a m a ksad ı n ı g ü d e r . « Ö k
SÜZ» ve « Me l ek' i n K u z u s u » n da me r h a m e t d uygusu i ş l e n m i şt i r. Ta b i a t a tapa n Fi k ret. Şerm i n 'd e k i ş i i rl e r i n b ü yü k b i r k ıs m ı n ı coc u kta t a b iata ka rş ı a l ô ka , sev g i ve m e ra k uya n d ı r m a k a rz u s u y l e yaz m ışt ır. B u ş i i rl e ri n çoğ u n d a
F i k ret.
Rübab-ı Şikeste'de ve d iğ e r ba z ı ş i i r l e r i n d e o l d u ğ u g i b i , t a b i atı teş h i s sa n atı vas ıtası y l e ca n l a n d ı rı r. B u oyu n ş i i r l e r i n başl ı k l a r ı n d a b i l e g ö r ü l ü r : B a h a r Ka lfa , H a z a n Teyze, K ış Ba b a
. . .
Yaz N i n e ,
G üze l b i r bestes i d e o l a n « Pa
pa tym> ş i i ri nd e t a b i a t ı n g ü ze l l i ğ i te l k i n ed i l m eğe ça l ışı l ı r. « A ğ ustos Böceğ i i l e K a rınca » ma n z u mesi La Fonta i n e'den a l ı n m a d ı r. « Kö r i l e Köt ü r ü m » d a ya n ış m a n ın fayd a s ı n ı ,
« i k i Yol
CU» a z ta m a h ı n çok ziya n v e rd i ğ i n i , «Ve l i Ba b a » d ışta n k a ba so ba g ö r ü n e n i n s a n l a r ı n d a i y i b i r ka l be sa h ip o l a b i l e ce k l e r i n i öğ ret i r. B u so n u n c u ş i i rd e Fi k ret, d i d a kti k g a y e y i aşa n h aki k i b i r sa n a t ka b i l iyet i n i d e göste r i r. Ve l i Ba ba'n ı n p o rtres i n i çizen m ıs ra l a r, h e m d i l i k u l l a n ış, h e m tasvi r ba kımından
Fi k ret ' i n en güze l ş i i r pa rça l a rı n d a k i usta l ı ğ ı n
d a m g a s ı n ı ta ş ı r. Fi k ret . Şerm i n ' d e yer a l a n bu m a n z u m e le r i ç o c u k lar içi n yaz m a k l a b e r a b e r , b i rçokl a r ı n ı n yaptığ ı gi b i . g e l i şi g ü z e l h a re k et etme m iş, o n l a r l a çoc u ğ a bazı d e ğ e r v e f i k i r l e ri a ş ı l a ma gayesi n i gütm ü ş , b u n d a n da ö n e m l is i . o n l a r ı n d i l , şe k i l ve tasv i r ba kımınd a n güze l o l m a l a rı n a d i kkat et m işt i r. Fi k ret' i n eli n d e hece vez n i ve T ü rkçe o l g u n b i r va sıta h a l i n e g e l m i şt i r.
35
M ETi N LER
SAHAiF-i HAVATI M DAN
B u n u ş i ' r i m d e söy l üyor b e l k i : Ben h a kı k a tt e n i ht i raz ederi m ; Asü m ô n füshat-ı k e b O duyle De niz emvôc-ı p ü r- s ü rOduyle, G ece esrôr-ı bl- h u d O d uyle Beni te rhlb eder; o f ü shat t e n S ı k ı ı ı r san k i ru h - ı pür-h azeri m Sa n k i her d a l g a b i r l i sa n l a bana Haykırır n ô ş i nıd e bir mônô. Sa nki ley l i n zılôl-ı h ô m Oşu Ca n l a n ı r pış-i i rtiô bımda . . . N e m ü kedder m izôc-ı a hvel ki E n m ü l e vv e n dem-i şebôb ı m d a Görere k boş hayat-ı pü r-c O ş u B e n i g a f i l ya ş att ı h i l katte n . Tuttu ô v ô re h er saad ette n . ,
Şu h azın fıtrat-ı garibemle Ben o seyya ha benze rim ki m e hib Çölde şemsin şua-ı sOzô n l Ya k a ra k gözlerinde e lvô n ı , Görmez a rt ı k selô m et i m ka n ı ; O za man h er ya nında b i r boş l u k Duya ra k , bir eda -yı mate mle 36
-Dest - i l e rzô n ı pış - i ç e ş m i m d e Ot u ru p n ı m - m ü rde v ü z i n d e Bi r te c e l liye m u ntaz ı r, d ü ş ü n ü r; B u t ec e l l i ki mevt-i h Ô i l d i r, O n a b i r ş i ' r i ç i n d e s a r hoşl u k .
Ve re re k , n eşve-i ü m id i l e pür B i r c i h a n gösteri r ki m u ğ fe l d i r
. . .
A h ey gaflet. ey s e rô b- ı n a sıb, Se n i m ü m k ü n m ü et m e m e k ta k i b ! Rübab-ı Şikeste. s . 57
-
58
37
LA DAN SE S ERPE NTI NE
Mahmur u
m ü zeh h e r, m üte l evvi n , m ütenevv i r,
B i r fecr- i b a h a ri g i b i zu l m e t l e r i c i n d e n Reyya n - ı tebess ü m d o ğ uyor; ş i m d i m u ayye n B i r şe k l - i s a h a bıde m e le k l e r g i bi W i r D e r k e n m ü tegayyır, Bin h ey'ete b i rd e n g i riyor, berk-ı h ı rô m ı H a tf ey l iyor e n z ô r - ı heves d a r - ı g a rô m ı . S a n 'at s a r ı , mor. pe n be. yeş i l , k ı rm ızı, m ô i E l v ô n - ı ziya iyyeye b i r k u d ret-i ceve l ô n B a h ş eyleye re k ; h e p s i p e rl l e r g i b i m a hfi M a h fi ve s ü k Cı n e t l i a d ı m l a rl a ş ita ba n , Etra f ı n ı b i rd e n sa rıyo r l a r; o , semôi Bir t O d e - i e z h ô r - ı m u h ayye l gibi l e rz ô n , Le rzô n ü pe rışa n d ö n ü y o r
. . .
B i r şe b - i safı
Tenvır e d iyor s a n k i bir ôvize - i ra ksa n . Bazen s ö n e ce k m i ş , bitece k m i ş g i bi n ô - c ô r, M eyya l - i tefe k k ü r, m ü te redd id , s ü z ü l ü r k e n B i r da r b e - i şe h b a l i l e b i r h a m l e d e , b i r d e n Tecdid - i h ayat ey leyerek, a ş k - ı t ü s O n kô r Şe k l i n d e
bedıd a r
B i n ş i ' r i l e t e h zız e d iyor k a l b ü hayô l i H e r c i l ve- i naze n d e s i , h e r c ü n b ü ş - i bô ı i .
38
Bazen koca m a n bir k e l e be kt i r ki m ü zeh h e b Pe rva z - ı h a m O şa n e s i b i r l i kte s ü rü k l e r E n z a r - ı temaşa n ız ı ; baze n de m uta rra Bir za n ba ğ a b e n z e r k i değ i l d i r m ut a s avv e r
B i r m i s l i n i g ö r m e k şu ta b iatta, m ü kev k e b Tira j e - n ü ma . . . H e m bu g üzel l i k l e b e ra be r Y a p ra k l a r ı n ı n l e rzi ş - i mest i n d e h ü veyda B i r çe h re - i p ü r- v a ' d - ı e m e l , ce h re - i d i l ber.
Ey s i h r- i n a z a r-pe rv e r - I s a n 'at, m ü t e n e vv i r
B i r fec.r- i ba h a r! g i b i z u l metler i C i n d e n Doğd u n , y i n e z u l m etle re d ö n d ü n , e b e d i yye n F i k r i m d e s e h e r- hız o l a c a kt ı r s a n a d a i r B i r l e y l - i serô i r;
B i r l e y l e - i s e rô i r ki b ü t ü n ş O h u m ü l ev v e n G ü l l e r l e , g ü n e ş l e rl e
,
e m e l / e r l e m ü zeyyen ! . . Rübab-ı
Şikeste ,
s.
1 63-165,
39
EV V AR-I NAGAMKAR
Ça l , ben d e o l u p şev k i l e a h e n g i n e peyrev,
D i l l erdeki sev d o l a r ı c O ş ô n ed e l i m . Ca l ! Ca l d ı ke a d o ğ a r g ö n l ü m e e ş ' a r - ı nev-ô - n ev; H e r n a ğ m e n e bir ş i ' r i m i k u rba n ed e l i m , ca l ! Ca l , ô l e m - I e rvô h ı d a ra k s a n e d e l i m , ca l ! i l ô n e d i yor a ş k ı n ı h e r n a ğ m e ses i n d e ,
G l ryô n ol uyor
sa vt-ı h azin i n d e m u h a b bet;
Ervôh k a n a t l a n m ış u e a r piş ü pes i n d e ; � a h ş etmede ô h e n g l n e b i r neş'e l i rl k kat
G Oy ô
o k a n a t l a rd a n uçan n efh a - i c e n n e t .
Ey g ı bta - I n ô h l d , k i z i r ü be m m - i sazı m
E f l ô k i d e , e e rô m ı da i n letse revô d ı r; Ey reş k - i m e l ô i k, n a g o m - ı ru h - n evôz ı n Ce n n etl e re, h O rH e re c a n - b a h ş - ı s a fô d ı r . . . Ba k
ağ lıyoru m, g i ryeme
b i n h a n d e fed ô d ı r !
Z a pt eyleye b i l s e n m i g öz ü m e ş k-I revô n ı ?
Tit re r, b u n evô g O ş u m a g e l d i kce, sebôtım ; Ey y ô r ı n a g a m k ô r, s a k ı n k e s m e nevô n ı : -
V u r, kopsa d a m ız ra bı n i l e tôr-ı h ay a t ı m ; C a L . ş i m d i , şu o n o l s a d a ô n - ı s e k e rôt ı m ! B i r y a ra l ı ku ş ç ı rp ı n ı y o r sa n k i t e l i nde,
C ı k m a kta bu ôvôz o g o ri b i n e i ğ e ri n d e n ; U d u n m u h ü n e r, yo ksa o cô n ô n ı n e l i nd e
40
B i r feyz m i v a r k i m d a h a m u 'c iz h ü n e r i n d e n ? B i l l a h , o e l d i r kopa ra n ru h u ye rinden. Ca L .
ben de
o l u p « a h ! » l a rl a sa na
. .
dem -saz,
cak ey l e m ede sıne-i a ş k ı eme l i m , ça l !
Tes i r - i ta ra b l o edere k k o l k o l a pervaz Ta a rş - ı i ı a hıye ka d a r yü kse l e l i m , ça l ! Ca l sevd ice ğ i m , ç a l mele ğ im. ç a l güze l i m . . . ça i ! Rübab-ı Şikeste.
s . 425-427
41
GAvvA-v l V Ü C U D
B a z ı , k ı rl a rd a gezerken görü l ü r nefretl e : B i r çukur yerde bi ri kmiş m üteked d i r b i r s u , Soluca nla rıo, sü l ü k l e rle, y ı l a n l a rıo d o l u . Ada c ı k l a r gibi sath ında yüzen ebr-i heva m , Sazların z ı l l - ı kesifinde o bi-had, bi- n a m Kaynaşa n ma hşer-i m ü nt i n , acı bir haşyetle Titretir kalbi. fa kat k u rtula maz göz l e ri n i z Nazar etmekten o mi r'at- ı sem-a l O da yine, Sizi b i r cazibe almış gibid i r pençe s i n e . R O h u n uzd a n ne kada r ge lse nida-yı n efret O rada n ayrı la maz d i k katiniz b i r müddet. O rada n dönmeğe kuvvet bulamaz gözleri n iz . . . i şte gayyô -yı vücud, Işte o zulmet. o bata k ; Beşe rin işte, p ü r- ü m i d ü heves, kıvra na ra k Ka'r-ı n a rında şinah ettiğ i g i rdab-ı ü m ı ! R O h - 1 sôfı şe b-i a 'm ô k ı n a etti kçe n ü z O I Cırpı n ı r g a y z ü nefretle; fa kat bi-ô ra m Edece kti r bu n üzO l ü nde e bed lerle deva m . Rübab-ı
42
Şiheste , s .
99-1 00
NAoiM-i HAYAT
Makh u r- ı nedômet, n azarım y e r l e re ma'tOf, Pi rô m e n - i a z m i m d e hayô lat-ı ş e h pe r ; M ô n ô l ı tebessü m l e re ma ruz v e m ü kedde r, M ô n ô l ı s u ô l ô t i l e he r hatvede mevk u f ; A v ô re, d o l a ş m aktayım eb'ôd - ı h a y a t ı . Y ı l l a rca t aharri de r- i mesdu d - ı n e côtı, Y ı l l a rca m etô ible masô i b l e d ö ğ üşmek, Gezme k bu dike n l i kte g i rô n -bô r- ı sefô let, M esmO m , a cı bir zeh r i l e mesmOm . . . N i h a yet B i r g ü l kopa rıp koklamadan top rağa dü ş mek! Ben böy l e mi s a ndım se n i , ey ömr- i g a m -ô I O d ? B i r t e l hı-j nefret le gönül , nôd i m - i bı- su d , Takd i s ediyor sôye - i kahrı nda m emôtı ! Rübab-ı
Şikeste.
s. 189-190
43
N E IST E R i M ?
M ô i b ı r g ö l , ya n ı n d a b i r meşcer; Meşce r i n sin a - i s ü k O n u nd a
M ü ntes i r lIti ma ' - 1 s ô f - ı k a m er; hoş-ter, H i l ka t i n s u b h - ı p ü r-fü s O n u n d a Hô ke revn a k v e ren g ü ze l l i k l e r : O peri / e r l e ko k la ş a n ez h a r, O ceme n l a rd a oy n a ş a n e rvô h , O m ü l evv e n s ü rOd-1 ş A h - ı b a h a r, O m u a t t a r m ü şafahat-ı riya h . Son ra b i rço k m e n ô zı r ı -
. .
B u n l a rı n orta s ı n d a
bır lône,
BI - h azer b ı r h a ya t- I m ü rg a n e .
M ütecerrl d büt ü n a l ôy ıkd a n ; M üt e b ô l d b ü t ü n ha kayı kta n ; Öyle bi- gaye, bi-se h e r, bi- h ô b , D ô i m a ay n ı iItlzôz- 1 şebab;
Hep o ôsQde- rO h saatler. O se r-ôzôde m a h re m iyet l e r ; H e ps i n i n zI rves inde b i r kü m e d O d ,
Son r a b i t m e z b i r ô s ü m ô n -ı kebOd . . .
Rübab-ı Şikeste. s.
44
193-194
ÖMR-i M U HAYYEL
B i r ö m r - i m u h ayye l . . . H a n i g ü l b ü n l e r i C i n d e B i r k u ş c a ğ ız ı n ö m r- i ba h a rı s i k a d a r h o ş ; B i r ö m r - i m u h a yye l . . . H a n i g ö l l e rd e , ye ş i l , boş G ö l l e rd e , o safiyet-i v e cd - a ve r i ç i n d e B i r d a l g a c ı ğ ı n ö m rü ka d a r zô i l ü m u ğ f e l B i r öm r-i m u h a yye l !
Ya l n ız i k i m iz, b i r d e o : M a ' b u d e - i ş i ' ri m ; Ya l n ız i k i m iz , b i r d e o n u n z ı l l - I c e n ô h ı ; H ô kıl e re ba h ş e y l e ye re k h ô k - i s i ya h ı D O ş u n d a beyaz b i r b u l u t u n g ö k l e re ô z i m . H e r s a h n - ı h a kıkatte n uza k , h e r ke s e m e ç h O I ; B i r s a fvet- i m a s u m e n i n ô g u ş - ı te r i n d e , Bi r l e y l e - i a ş k ı n m ütee n nı s e h e r i n d e
Y a l n ız i k i m i z sayd - ı h aya l ôt i l e m e şg u l . S a vt ı n d a k i e ş ' o r- ı p ü r- ô h e n k i l e m ô l i , Ş i ' ri m d e k i e l h ô n - ı m u h a bbet l e n a g a m - s az , A h i st iyo r u m , g ö k l e re ô m a d e - i pe rv ô z B i r l ô n e - i ôvô rede b i r ö m r- i m u h a y ye l . . .
B i r ö m r- i h a y a l i . . . H a n i g ü l b ü n l e r i c i n d e B i r kuşcağızın ö m r- i ba h a rıs i k a d a r h o ş ; B i r ö m r- i h ayô l i . . . H a n i g ö l l e rd e . y e ş i L . boş G ö l l e rd e . o s ô fi ye t - i vecd - ô v e r i ç i n d e B i r d a l g a c ı ğ ı n öm rü k ad a r zô i l ü m u ğ f e l B i r öm r- i h a ya li ! Rü bab-ı
Şikeste, s .
1 42-1 43
45
BiR M ERSivE H e p s i , e n bi-vefa eme l l e rd e n E n sa m i m i t a h a yyü l ôta k a d a r,
Hepsi k a l bimde
ş i md i
b i r medfe n ,
B i r pen ô h - ı s ü k O n ü h a s ret a ra r
.
H e p o m a 'şu k a l a r t ü ra b o l d u ; G e n ç l i ğ i n ravza - i h a y a l i nd e n
P ü r - h eves to p l a m ı ş tı m o n l a rı be n ;
O g ü l ista n b ü t ü n sera b o l d u . H e ps i n i n cô n i ş i n i h i c ra n ı -
Ş i m d i b i r tOde z u l met-i m a kber; Ah ol ayd ı y a ş a t m a k
G e çe n i k ba l -i ö m r ü
i m kô n ı
. . .
Yok, m uğ ber
,
B e n o rü yô y ı şevke m a ğ be rr i m : '
i s te m e m ,
'
g ü l m e s i n o ç e h re b a n a ,
M ü tev e r r i m l i ka-yı Istl hza, O n u görd ü kçe a rt ı y o r k e d e r i m . O n d a b i r ş iv e I ta ha k k ü m va r: -
« S e n , d iyor, s e n be n i m esiri m s i n ; «Ya ş ıyors u n ben i m l e , b e n d e n u m a r « N efh a - i i n b i s a t ı h e r nefes i n
. . .
ll
H e r ne fes, böy le h e r n e fes - I d O çarım B u m u h a k k a r sa d ô -y ı m a z i d e n
. . .
Va r h aya t ı m d a b i r t a s a rruf eden. V a r k i ben
46
p e n çes i n d e
m uzta rrım ,
Ha n i ôgCış-1 iti madı mda Üc g ü n evvel g ü len ümid-i latif? O da mahv o l d u ; şimdi yôd ımda Ka l a n efs ü rde b i r sehab-ı kesit. işte en sonra sen de eksild i n , S e n d e gitt i n ; se n i n de a rkanda n Ağ l a d ı m , ağ l ad ı m ; fa kat i n s a n A ğ l a m a kta n da korkuyor . . . M i s k i n ! A h , se n s e n ki zır-i bôlinde B i r yeş i l köy h ayatı s a k l a rd ı n ; Ş i ' r i m i n n u h be - i meô l i n d e Sen, bütü n s a fve t i n le s e n va rd ı n . ,
Ne se r-ôzô de öm r-i sofiydi Gecece k gölgesinde ca m l a rı n ı n ; Sende ka l m ıştı m ü n fa i l , k ı rg ı n , M uzto r i p gön l ü m ü n s o n ü m m i d i . Rübab-ı Şikeste,
s. 1 99-201
41
S E N OLMASAN
Sen ol m a s a n . .
.
Sen i b i r l a hza g ö r m e s e m ya h u d
B i l i r m i s i n n e o l u r?
Sema. g ü neş ebed iyyen k a p a n s a . be l k i v ü c u d B u le y l - i serd i l e b i r ça re - i teen n ü s a ra r.
Ve bu l u r; Fa kat o z u l m e t e m ü m kü n m ü d ü r a l ıştırma k B ü t ü n g ü n e ş l e . se m a l a r l a bes l e n e n r u h u . B u ru h - ı m e c r u h u ? . . Sen o l m a s a n . . . Se n i b u l m a k h a ya l i o l s a m u h a l .
Yaşar m ıy ı m d e rs i n ? S ö n e r ü f O l ü n e b i r la hza ka i l o l sa haya l ; Sağ u r. d o n a r. k ı rı l ı r s e n d e n a y rı l ı n ca n a z e r :
Ne hazin G e l i r h a yat o za m a n h e m v ü c u d a . h e m ru ha ! Y a ş a r m ıyız s e n i kaybetse k a h be n . k a l b i m . B u k a l b - i m u ztari b i m ? . . S e n o l m a s a n . . . B u sa m i m i b i r iti raf işte Sen o l m a s a n yaşa m a m : S e n i n l e ra b ı ta m ız h o ş b i r iti ı a t işte;
Fa kat b u ra bıta h a l i mi ru h u ez m e kte n ? .. Akşam G u ru b a k a rş ı d ü ş ü n d ü m s ü k u n i ç i n d e b u n u : Fe n a d eğ i l sev i şi p a ğ l a m a k . f a k at h e y h a t . B ü kaya d e ğ s e haya t ! . . Rübab-ı
48
Şikeste . s .
1 38-139
BiRliKTE
B i rl i kte Bi r l i kt e B i rl i kte, B i r l i kte , Bir Bir Arz Bir
a ç ı l m ış i ki zanbak g i b i h e m-ser, geçi rd i k bütün e yy a m - ı şeba b ı ; n e ya ptıksa şu i n s a n l ı ğ a benzer, ne görd ü kse m u kassi vü m ü nevve r . . .
ha t ı ra yoktu r o g üzel g ü n l e re şa h i d , hatıra yokt u r ki bug ü n mev c- i s a h a bi eylemesin r u h u m a h e r an m ütebôid lemha ki ya l n ız sa n a , ya l n ız sana a i d .
B i rl i kte o l u rsa k yi n e bir pa rça g ü l ümser Ö m rü n , şu geçen ömrü m ü n i kba l - i h a ra b ı ; Tez kır i l e maziyi, -gel ey hem-dem-i d i l ber! B i rl i kte okurd u k, yine birl i kte, bera b e r H a t m ey leye l i m , g e l, şu g a m - a ı ade k i ta b ı ! Rübab-ı ŞUıeste,
s. 1 4 0- 1 4 1
49
MAi DENiz
Sôf ü rô k i d . . . Ha n i a kşa m k i tagayy ü r, heye c a n ? B i r çocu k rO h u k a d a r p ü r- n isyô n , Bi r coc u k rO h u k ada r ş i m d i m ü n evver, lekesiz Uyuyor m ô i den iz. Ben b ü t ü n b i r gece l i k c O ş i ş - i ahzô n ı m l a ,
O h ayô l ôt- ı pe rişeı n ı m l a M üteşe k k i . l ô i m ,
Ka rşıda n safvet-i m a h m O ru n u sevr etm edey i m . . . Yok, b u l a ndırmasın ô l ude-i z u l met b u n a z a r Ruh-ı m a s u m u n u ey m ô i deniz; Ah , l ô k i n ne za rar; ,
Ben b u gözlerl e m ü ked d e r, ôciz, Sa n a ba ktıkca tese l l i bu l u ru m : M ô i bi r göz ele m i -
ka lbime a ğ l a r sanırı m . . . Rübab-ı Şikeste,
50
s,
204-205
YAG M U R
K ü ç ü k, m u tta r i d , m u h t e r i z d a rbe l e r K a fes l e rde ca m l a rd a p ü r - i h t i z öz ,
O l u r dem be - de m n e v h a - g e r, n a ğ m e s ô z -
-
K a fes l e rde, c a m l a rd a p ü r- i ht izaz K ü ç ü k, m utta r i d , m u h t e riz d a rbe l e r . . . S o k a k l a rd a sey l ö beler a ğ l a ş ı r, U f u k y a k l a ş ı r, y a k l a ş ı r, y a k l a ş ı r;
B u l ut l a r k a ra r d ı kça ze rrata b i r
A ğ ı r, m u htazır d a l g a l a n ma k g e l i r; Bü rü r b i r s oğ u k g ö l g e etra fı h e p
,
N ü m a ya n o l u r g ü n d ü z ü n n ısf-ı şeb.
S ö n e r ş i m d i , m a n zO r o l u r ken dem i n Hey D ıa s l ka rş ı m d a b i r a lem i n . Açı l maz ne b i r y ü z , n e b i r pence re; Ba k ı l d ı kça v a h şet çö k e r y e rl e r e G e çe r boş soka kta n,
h a y a l et
.
g i bi,
Şita b a n ü p O şide-ser b i r s a bi; O dem ley l - i y a d ı rn d a , s o l g u n tebô h S ü rü r b i r k a d ı n b i r rid ô -y ı s iy a h .
Saça k l a rd a k u ş l a r
-
h a zı n d i r
bu p e k
S u s a rla r, uza kta n u l u r b i r köpek.
51
Ö t e r g u ş - ı ru h u md a boş b i r e nln . Boğ u k bi r tezôd - ı s ü k u n
ü
ta nın :
K ü ç ü k . p ü r- heves. g e v h e rı n katre l e r S o k a k l a rd a . d a m l a rd a
p ü r-i htizôz
O l u r m u tt a s ı l n e v h a - g e r. n a ğ m e-sôz Soka k l a rd a . d a m l a rd a
pür-ih tizôz
K ü ç ü k . p ü r- h e ves. g e v h e rın k a t re l e r
. . .
Rii ba b-ı
52
Şikeste . s. 1 07-109
HAND E-i B O M
M ü te h ô l i k , s o m u t bir m o h şe r . . . N ôz i l o l m u ş e d ı m - i a rza k a m e r; Topl a nıp seyr i ç i n b ü t ü n ki şve r
,
Ed iyorl a r b ü y ü k küçük , m e b h Gt, Karşı d a n i h t izaz i ç i n d e s ü k O t. G ü n d üz ü n böyle z u l m et - i y e l d a , S o n ra topra kta m ô h - ı a rş - ô rô , B ü t ü n ezh ô n a b i r kesel veriyor; H e ps i pa rma k larıy l e göst e r iyor B u yata n k i t l e- i m ü nevve rey i , K u m l a r ü s t ü n d e m e v c u ra n d e rey i .
Ki o n u n h O n - 1 ş u ' l e-perve r i d i r; « Ha n g i s e h har m u ' c i z i n b u füs O n ? « H a n g i H ô rut o l u p o cibe- n ü m O n « Eyle m i ş k u b be - i s e m ayı n i g O n , « Be d r i pô -yı tü ra ba i n di r m i ş ? . . » Sars ıyo r h ep k u / O b - ı h uzza rı; K a m e rin s a f h a - i z i yô b ô r ı -
B i r m u ka s s i d u m a n l a ö rt ü ı üyor. Ta uza k l a rd a bir s o d a g ü l üyor;
Bir sodô, bir s a dô ki ra d - efşô n , '
V e riyor h ôke l e rz i ş - i h eyeca n ; B u n u d e h şet l e eyliyo r ta k i b B i r h u rOş- 1 h a m Oş - 1 d ıv - i i iy a n . . . Son ra h e r ya n da bir s ü k O n - 1 m e h ı b ;
53
o d u m a n l a r. o cuybô r- ı l e h l b H e psi bir a n i ç i n d e m a h v o l u yo r; O za m a n sa n k i o rta l ı k sol uyar. .
B u teneff ü s l e p a r l a y a n g öz l e r B a k ıyorl a r ki yok yeri nde k a m e r. Ş i m d i k u m l a rd a b i r y ı ğ ı n h a ş e r a t
.
N i ce b i n e n g e re k . çıya n , a k re b , -Hepsi me ş b u ' - ı zeh r-i I< a h r ü gaza b ,
Ed iyor cüst ü c u - y ı g ı d a - y ı h ayat. . . B u h aya lat i ç i n d e b e n m e ş g u l . S a n k i cidden o h a r i k a t - ı ukul G e l iv e r m iş b ü t ü n v ü c u d a
gibi
T i t riyord u m , ki b a ğ t et e n a s a bı B i r g ü l ü ş, b i r m edıd s a y h a - i ş O m
Başu c u m d a n zemıne a ks ett i ; Son ra b i r b Q m - 1 b e d - I i ka, m e ş ' u m C ı r p ı n ı ş l a rla y ü kse l i p g i tti . . . R ü bab-ı
54
Şikeste, s.
258-260
HALUK'U N BAYRAMı
B a b a n d i yor k i : « M e s e rret ço c u k l a rı n . ya l n ız Çoc u k l a r ı n payı d ı r ! Ey g ü z e l ço c u k . d i n l e ; Fa ka t s ev i n c i n l e N e l e r d ü ş ü n d ü rüyors u n . b i l i r m i s i n ? . Ba b a s ız. Ü m id s i z . n e ka d a r y a v r u c u k l a rı n ş i m d i S ı ya h - ı materne b e n z e r tera n e - i ıyd ı ! Ç ı k a r o s ü s l e ri a rt ı k . se v i n d i ğ i n yeti ş i r; Ç ı k a r. b i raz da ş u ö k s ü z g iy i n s i n . e ğ l e n s i n B i raz g üze l l e n s i n Ş u rO - y ı zerd - i sefa i et . . . Evet. mese r rett i r Çoc u k l a r ı n pay ı ; ıa k i n se n i n sev i n c i n l e Sevi n m i y o r ş u yetim . a ğ l ıyor
. . .
HaiOk. d inle! Rübab-ı
Şikeste. s .
2 1 0-2 1 1
55
HEMŞiREM iCiN
B i z çocu kt u k, se n i d e f n eyl e d i l e r BI-vefa k u m l a ra , bi- k a yd e l l e r. O za m a n d a n beri m üşta k u z e b O n Ne z a m a n k ı b l eye d ö n s e m d i l - h O n , S e n i b i r m a h fede pOyô n görü rü m . B i r d i ke n be l k i d e lil - i k a b r i n , Deve l e r be l k i Z iya retç i l e r i n ; K i m b i l i r, be l k i d e pô m ö l - i g u bör, N e d i ke n v a r, ne z i y a ret, n e mezar; Ne d e s e n . . . bense b u g ü n d e rd i m le Se n i i n l et m e ğ e g e ld i m , d i n l e . D i n l e h e r n e rd e i se n , h e r n e i se n ; Toz, b u l uİ. r O h , m e l e k , t a ş ya d i ken , B u n l a r ı n h e ps i n i g i rya n e d e ce k B i r c i n ayet k i .
. .
c i n a yet. g e rçe k !
B i r c i n a yet k i kav ô n i n , edyô n Koym a m ış i s m i n i , l ô k i n v i cd a n , O b ü y ü k h ô k i m , o k a n O n - 1 m ü bi n V e r i y o r h ü k m ü n ü : Lô n e t ! N ef rin ! B u l ö n et i y l e fa k a t m u zta r i b m i v i c d a n ı n ? Soru n fazi l e t i ta h k i r e d e n esôfi l d e n , Soru n ta b i a t ı te rz i l ed e n e razi l d e n , B u l ô n e t i y l e , evet, m uzta r i b m i v i cd a n ı n ? Soru n ş u i s m et i tes mim e d e n o k a t i l d e n .
56
Zava l l ı k a rd e ş i m ! i n s a n tasavv u r etti kçe So n u nd a t o pra k o l a n serg üzeşt - I m ü ' l i m i ni, Şu o n s e k i z s e n e l i k d e h şet-i mezô h i m i n i , T a h a m m ü l e t m iyor .
i çi m zehi rlenecek
a rt ı k b u böy l e g itt i kçe
. .
yÔd ed i p m e k a ri m i n i .
Koşa rd ı piş-i m a h ô s i n d e d a i ma heve s i n ,
K ü ç ü k l ü ğ ü n d e h e n üz mÔ i l - i fazô i ld i n ;
U l üvv-i ka l be, u l ü v v - i h aya le n ô i l d i n . . . E n i bt i d ô ba n a te l k i n - i ş i ' r e d e n s e n s i n ;
Cocu k l u ğ u n l a bera b e r z a ri f ü ô k ı l d ı n .
Za rif ü ô k ı l i d i n , d ü ş m e s e n b u a i l eye K a l ı rd ı be l k i k a d ı n l ı kta b i r b üyü k yô d ı n , Y a ş a rd ı b e l k i o n u n g ö l g e s i n d e a h fô d ı n .
S e n i n m ed i n , s e n i i n d i rd i l e r o mezbeleye, Ş e n ö l m ed i n , se n i ö l d ü rd ü ler, zava l l ı ka d ı n ! Ö l d ü rd ü l e r
. . .
B u h e m de bu g ü n , ş i m d i o l m a d ı ;
Co kta n gö m ü l d ü h ü s n - i ş e bô b ı n , za rafet i n ,
K a l b i n , k a d ı n l ı ğ ı n , ş e re f i n . i st i ra h a t i n . B i r a n d id i k le m e kten o h ô i n yoru l m a d ı , B itti n ça m u rl u t ı rn a ğ ı a l t ı n d a g ı lzet i n . T ı rn a k , ç a m u r. t o k a t
. . .
B u se n i n k ı s m et i n d e ğ i l
E y i s m et - i m ü b a re ke , e y h üs n - i zi- h i c a b , E y h a n d e - i t u l u -ı h a y ô , b i k r- i g ü l - n i k a b . . . T ı rn a k , ça m u r. t o k a t
. . .
S o n u b i r ö m r- i m ü b teh i l .
T ı rn a k . ça m u r. tok at . . . S o n u m a h v - ı e b e d . t ü ra b ! E l bet d eğ i l n a s i b i m ezel l e t k a d ı n l ığ ı n .
E l b et d eğ i l m e l e k l i ğ i n ü m mid i z u l m ü ş e r; E l bet sefil o l u rsa kad ın a l ça l ı r beşer.
Lô k i n b u g ü n
hep
o n l a ra a it yığın y ı ğ ı n
E n d i ş e l e r. k e d e r l e r
.
ez iyye t l e r. i ğ n e l e r !
57
Biçare k a rd e ş i m
.
ezi l i p bitt i n . öy l e m i ?
E n s o n ra ezd i l e r se n i . ö l d ü rd ü l e r s e n i .
Ben y ı k m a k i sted i m y a p ı l ı rk e n b u m e d fe n i . La k i n h ata b ı ra k m a d ı m uz l i m . cehen nemı Bir k u v v et i n e l i nd e . m ü ze h h e r fa kat d e nı
Bi r k a b r o l a n m u h it i n e görd ü m n ü zO l ü n ü ; Ce b ri. s ü r ü k l e n i r g i b i i n d i n a d ı m a d ı m . Arka n d a b e n b u h a l e . b i l i r l e r, ç o k
ağ lad ı m .
K a l d ı n d ı b i r ufu kta k i h atta u fG l ü n ü I s l a k n a za rla rı m l a uza kta n s e ı a m l a d ı m . B i l me m k i ş i m d i h a n g i tece l l i n e a ğ l a s a k : B i r taze m a h v o l u p g i d iverme k , b u b i r k e d e r ; M a h v olmanın sebepleri
hep ayrı da rbeler;
La k i n b u taze n i n e bedı a ş k a m ü sta h a k
B i r k a l b i k e n ez i l m e s i . . . m a h v o ı m a d a n bete r! Bazen f e ı a ketin d e ol u rm u ş h a y ı rl ı s ı : K u rt u l d u n i şte la h z ad a b i n k e rre ö l me d e n . Ö l d ü rd ü l e r . . . Fa kat be n i ya l n ız b u t i t rete n : Ö l m e k değ i l , b u ö l d ü r ü l ü ş e n ka h ı rl ı s ı ; C e kt i k l e ri n le m uzta ri b i m e n z iya d e be n .
N ô m ı n l a , ey v ü c u d u n u tezlil e d e n sefi L . K a l d ı r t a şı n d a n o l s u n o j e n g - i hocalet i ; Gölgen ka ra rta ca k b u cebin - I ş e h a d et i . . ,
Ey k a r h a - i h ayatı o l a n m e l ' a n et. ee k i l , Top ra kta b a ri i n l e m e s i n ru h - , is meti. S i z t op la n ı n b a ş ı n da b u na'ş-, m ü kerre m i n . S i z , ey k a d ı n l ığ ı n e bedi i ş t i k a l a rr, Ey z a ' f ü zi l i et i n m ü t ev a h h i ş b ü kö l a rı ;
S i z top l a n ı n v e a ğ laşa l ı m . . . Siz. b u m atem ! n
E n doğ ru. e n y a k ı n . e n a s i l öş i n a l a r ı !
Rübab-ı Şikeste, s. 58
287-2 9 1
C E NAB
H a l e ca n l a rl a g ece n bir g ü n ü n a kşô m ı n d a , M ô i b i r g ö l g e l i ğ i n s ı n e - i ô rô m ın d a , G e c e n i n b i r ebedı ô n - ı s e m e n -fô m ı n d a , P ü r-s ü k u n , zemzeme- i h i l kati g O ş ett i n s e Va rsa ş ô i r l i ğ e ru h u n l a n üfuzu n , h ü n e r i n , Dol a ş ı p n e ş ' e - i sa n 'a t l a g ü l e n did e l e r i n C e h r e - i g i ry e - n i ka b ında h ayat-ı beşe r i n B i r m ü şerri h g i b i teşri h - i n u k u ş ettinse . . . B i r şey a n l a rs ı n , evet. be l k i bu sım a d a n s e n ,
Bir ş e y a n l a rs ı n o n u n şive- i ta k riri n d e n ; Yaza m a m yoksa Ce n a b ' ı n s a n a m a h iyyet i n i . Ş öy l e tem s i l edey i m : B i r y e n i u f k - ı meşh u d , B i r se m ô - p ô re - i nev-dide k i h e r ceş m - i ş ü h O d G ö re m e z , g ö rs e de i d rô k e d e m ez f ü s h ati n i .
Rübab-ı Şikeste, s .
328-329
59
N E F 'i
B i r ya ğ ız c e h re, c a t ı l m ı ş i k i h a n c e r k a ş l a r : Y i n e h a n c e r g i b i kes k i n i k i m ô n ô l ı naza r . . . Y ô d - ı u lvıs i hayô l i m d e b u sımôyı t a ş ı r, B e n ce N e f ' i ' y e bu sım ô -y ı m e h ô bet y a ra ş ı r. Ta b ' ı sa h b a g i b i cO ş - ô v e r - i mınô-yı m a k a l , Fi k ri a n k a g i b i bô l ô - re v - i etba k - ı h a yÔ I . Acı l ı r gonca - i i l h ô m ı l e b - i h ô r ı n d a , B e r k u r u r ş u ' l e - i e n dış e s i e n zô rın d a . A t e şı n - c e r beze b i r n ô t ı ka-ôsô g öz l e r
Cezbe - i rO h - 1 şegaf-d ô rı n ı ta k rir e y l er. G ö rü n ü r saf h a - i emvôca d ü ş e n lem'a g i b i . A l n ı n ı n cın - i b ü l e n d i nd e o rO h - 1 a s a bı. Başk a d ı r tey z - i h ü n e r k i l k- i f ü z O n -sô z ı n d a . Ca n l a n ı r , v e c d e g e l i r söz l e b - i i ' c ô z ı n d a . D u y u l u r k a ' r- ı beyô n ı n d a s a d ô - y ı ô h e n :
Da rb- ı şeşpe r l e
c ı ka n
ka ' ka a m i ğfe r l e rd e n .
A k s - i ô v ô ze - i h eycô g i bi ey l e r iz h ô r B i r d e r i n g u l g u l e n a z m ı n d a h u ru ş - ı efkôr. Sa n k i b i r m o ' re k e , bir m a ' re k e - i c u şô c O ş : Sıyt - ı v e l v ô l - i vega , v e l v e l e - i ce n g - i c ü y O ş . S e r- b e - s e r ra ' d - ı h e y ô h ô y - ı v e l e h - zô -yı s ü f O f .
S O - be - s O b e r k - i c e k ô c ô k - ı ş e re r- n ô k - i s ü y O f . H a m l e - ; s a f- ş i k e n - i c a n - f i g e n - i pH - i de m ô n , Sav let-i g ü rz - i g i rô n , d a r b e t - i şemşır ü s i n ô n .
K O s u n a k ka r e h e m - ô h e n g - i g i riv-i hec e môt .
60
Köp ü rü r h e r köşeden demdeme-i div - i memôt. Na'ra la r m üşte -ze n - i tabı-ı s ı mô h - ı gerd O n ; S a d m e ler, zelze l e l e r hadşe-res-i ka l b- i me n O n . Atı l ı r h e r yana b i n ro h ş - ı savô i k- peyrev, Gerd - i ha şyetle d o l a r g ü n bed-i vôrO ne - i cev . . . O h , ey m u ' c iz-edô şôir-i şôyeste-g u rO r, i n l iyor nôy- ı beyan ında neva-yı M a n s O r. An la mazl a r o teh evv ü r, o şi kôyôt n i c i n Da h l i e d e n l e r s a n a feryö d - ı m ü bôhôtın i c i n . Sığ m a m ış sadr-ı p e l e n g a n e n e ka l b- i şirin, Yetme m i ş k u d retine şöhret-i a le m -giri n , Öyle b i r n e h r- i m u azza m g i bi cOş etmişs i n ; Fa kat eyva h cora k yerd e a k ı p g itm işsin ! Sa n a b i r baş ka zemin , baş ka zaman lôz ı m d ı ; S a n a b i r a l e m - i lôhOt-n işa n ıôzı m d l . Rübab-ı
Şikeste,
s . 336-338
61
HASTA COCUK
- Bu g ü n bi raz daha ra hattı, çok ş ü k ü r. . . - E l bet; Geçer bu ko rku taca k şey değ i L . - Fa kat növbet Zava l l ı yavru c u ğ u n h a l i n i ha ra b ed iyor: Vücudu ateş içi nde, d a l ı p da l ı p g idiyor. i ıacları n da m ı tesıri ka l m a m ış acaba? Se kiz gün oldu . . . - Mera k etmey i n h a n ım, h u m m a . . . - Hayır, H uda'ya emanet, neden mera k edey i m ? Fa kat kuzum, n e kadar o l s a ben de va l i d eyim! S e k iz g ü n o l d u , h a ra ret devam ed i p du ruyor. B a kın, na bızla rı biçare n i n nasıl vu ruyor. Sa ra rd ı , korkuyor insan bakınca e l l erine, - Üzü l meyin siz efendim, gel i r ça bu k yeri n e ; C ocu k t u r o . . . - Gece pek cok sayı k l ıyor. - Ne za ra r! - i ıaç verir misin iz? - Istemez . . . Kadın ağlar. Zava l l ı a n n e ş u b i r tek hed iyye-i ömrün Saadetiyle garik-i s ü ru r i ken daha d ü n, B u g ü n başında nigehban b i r teessü rd ür. Mezar g i bi oda samt ü s ü k u n ile p ü rd ü r. 62
Ned i r i n i ltisi h ô ricte bôd - ı sermô n ı n ? B ü kôsı hastaya a it m i d i r şu bô rô n ı n ? Teess ü rôt-ı beşe rden g e l i r m i d e h re m e l ô l ? Z e h i tasavv u r- ı bôt ı l , z e h i h a yô l - i m u M I ! - N i ne m . . . - N e va r g ü ze l i m ? - Ka ld ı rın şu perd e l e ri ; Kefe n m i d i r ned i r o n l a r? Y i n e südô-yı seri Yata kta h a stayı ç ı l d ı rtıyor, sayı k latıyo r; Kad ın b u söz l e ri d uydu kca ağ layıp ya n ıyor. Zava l l ı a n ne c i k ü m m i d ü bim icinde tebô h; Ö n ü n d e gözleri n i n bir yığ ı n t ü rô b-ı siya h ; Görü r o topra ğ a üftôd e n u r- ı didesi, M ezô r i n i ltisid i r zanneder boğ u k sesi n i . K ı l a r yetimi i c i n H ô l ı k ' ı n d a n isti mdôd , Yetim e l e r g i b i eyler i C i n icin feryôd. Bu dul ka d ı n b i r o m a hs u l - ı ö m r i C i n yaşıyor; O n u n kemô l i n e a it ü mi d l e r taşıyor. - N i ne m ! - Ned i r meleğ i m ? - Ağ l ıyor cocu k l a r, ba k . . . B ı ra k , bırak beni a rs ız cocu k ! . . N i nem, top ra k ! - Sayı kl ıyo r y i n e , Ya ra bbi sen esirge bizi; B a ğ ı ş l a yavru m u , onsuz bıra kma l ô n e m i z i ! Zava l l ı a n ne sol u k bir l i ka-yı şefkattir; Bu g ü n sekiz gün, o mehcO r-1 Mb ü rahattır Yegône şevk-ı fuadı yata kta bi-derm ô n , O n u n ü m m id - i h a l ôslVle r u h u p ü r-ha leca n . Tutup haYô l i n i ôguş-ı i ktirô b ında , 63
G eze r b ü t ü n gece etraf- ı ca m e - h a b ı n d a . Bu k i m bi l i r n e k a d a r böy l e ber-d eva m o l a ca k .
O ya ş l ı göz l e ri n e u y k u l a r h a ra m o l a ca k ; Coc u k a C ı l mayaca k bel k i u y k u s u n d a n h ic . . . - Sa k ı n . h a n ı m . bu fe n a h iss i etmeyi n te rvıc ; Ba k ı n . h a va ne kad a r g ü z e l actı. i n c i ı a bu l d u ; D e m i n k i ve l v e l e . ş i d d et s ü k O n - pezır o l d u . B u l u r coc u k d a ş i fa l a r, o l u rs u n uz mesrur; Hudd bü y ü kt ü r, ede r mate m i m ü bed d e l - i s u r . . . C ocu k . o ş i m d i ka v! b i r civa n ; fa kat m a d e r
•
Zava l l ı . ü st ü n e h a ıa coc u k g i b i t i t re r. Rübab-ı
64
Şikeste, s. 30-33
ASKER G ECERKEN
ıN a k ka re ö n d e . b i r m üteh a rri k ce b e l g i b i G e ç m e kte zl-va ka r ü t a ra b m e v k i b - i z a fe r; S a n ca k o re n g - i ôl ile fec r - i eze l g i b i Fa r k - ) m e h ô bet i n d e s a ç a r mevce mevce fe r. H e rke s . b üy ü k k ü ç ü k. b i ri k i r re h - g üzô r ı n a B i r i n c iza b - ) r u h i l e . p ü r-şev k ü i h t i ra m ; Göz l e r d a l a r g ü z ô r i ş - I satvet- m e d ô rı n a .
isôr
e d e r k u d O m u n a h e r n a z ra b i r s e ı ô m .
D u r m a z y ü r ü r ketıb e - I ra h ş a n - ) m efha ret H e r l a h za b i r n ü m ôy l ş - I h a n d a n - ı mefh a re t Y ü z l e rd e. s ü n g ü l e rde. k ı l ıc ı a rd a b e r k
u ru r .
K a l m a z g u n u d e g e çt i ğ i ye r l e rd e h i s s - i şô n ; Bazen d u r u r s e l ô m ı n a bir k ı ş l a . nôge h a n B i r seyf- i ô m i rô n e p a rı l d a r : -Se l ô m d u r! Rübab-ı
Şikes te,
s.
230-23 i.
SABA H EZAN I N DA
A l l a h ü e k be r . . . A l l a h ü ekbe r B i r samt-ı u lvi : G Oya tabiat H'Ö m O ş ham Oş eyler i bôdet.
. . .
A l l a h ü ekber Al l a h ü e kber . Bir samt-ı n a ı a n : Güyô avô l i m P i n h ô n ü peyda, n evvô r ü muz� i m Et mekte z i k r-i H a ı ı a k d a i m . . . .
.
.
A l l a h ü ekbe r Allahü ekber . Bir sa mt-ı u lvı: Ka l b- i ta biat. B ir samt-ı n a ı a n : ROh-1 ava i i m Etme kte z i k r - i H a l l ô k d a i m Etmekte ra 'şan ra 'şan ibadet. . . .
.
.
Rübab-ı Şikeste, s.
66
221"-222"
iNAN MAK i HTiYACı
B ü t ü n b oş l u k : Zem i n boş, ô s ü m a n b oş , ka l b ü v i cd a n boş,
Dok u n m a k i s t e ri m , bir n o kta yo k pış - i h a s ô rı m d a . B ü t ü n boş l u k : Dö n e r b i r hıçı- i m u ' h i ş c i va rı m d a ; D ö n e r b ey n i m bera ber; i htiya r ı m , s a n k i b i r s a rhoş, D ü ş e r, l a g z i d e - p ô , h e r sô h a - i ü m m i d e bir k e re . . . B u ya l n ız l ı k , bu b i r g u r b et k i benze r g u rbet - i k a b re ; i na n ma k. . .
i şte b i r ô g u ş - ı ru ha ni o g u rbette .
K a ra n l ı k : H e r ta ra f h e r şey ka ra n l ı k, b i r h a zi n ye l d a ! K a ra n l ı k : Fe h m ü d ô n i ş , a k l ü i st i h ra c h e p m u z l i m ; B ü t ü n r u h u m d a m ü z ' j ç b i r cemôd iyyet ol u r n ô i m ,
Kesafetten i b a ret b i r tece l l i a rz ed e r eşya , H a kikat za h i r o l m az d id e - i i d ra ke b i r z e r re . . . B u v e h m - ô l u d b i r z u l m e t k i benze r z u l met- i ka b re; i na n m a k . . . i şt e b i r şe h rô h - ı n u rô nı o z u l m ette . Rübab-ı
Şikeste,
s.
2 1 9-220
sis
S a r m ı ş yi ne ô tô k ı n ı bir d O d - 1 m u a n n id . B i r z u l met-j be y zô k i pey a pey m ütezôy i d . Tazyi k ı n ın a lt ı n d a s i l i n m i ş g i b i e ş b ô h
B i r toz l u kesôtetten i b a re t b ü t ü n e l v ô h B i r toz l u ve heybet l i kesafet ki n a za r l a r
D i k ka t l e n ü f U z e y l eyemez g a v r i n e , ko rka r. Lô k i n s a n a l ô y ı k b u d e r i n s ü t re - i m u z l i m , Lôyık b u tesett ü r sa n a , ey s a h n ı mezô l i m . -
E y s a h n ı m ezô l i m . . . Evet. e y s a h n e - i g a rrô. -
Ey sa h n e i zi-şa ş a a - i h ô i l e - pirô. -
Ey şaşa a n ı n , kev ke b e n i n m e h d i . mezô r ı ; Ş a r k ı n eze l i h ô k i m e - i côz i bedô n ; E y k a n l ı m u h a bbetl e rı bi- I e rziş-i n e f ret Pe rve rd e e d e n sin e - i m e s h U f - 1 sefô het; Ey M a rm a ra ' n ı n mai d e ra g Oş u i c i n d e
Ö l m üş g i bi d a l g ı n uyuya n t O d e - i z i n d e ; Ey
köh ne Biza n s .
e y k o c a fertOt-1 m u sa h h i r
E y b i n k o c a d a n a rta k a l a n bive - i b ô k i r
t a z e l i ğ i n s i h ri h üveyd ô . H a ı ô t it i re r ü s t ü n e e n z ô r - ı t e mô ş a
H ü s n ü n d e h e n üz
H ô ri c d e n . u z a kt a n a c ı l a n g öz l e re s üz g ü n Ceş m ô n - ı k e b O d u n l a n e m O n i s g ö rü n ü rs ü n . IVI O n l s . fa kat e n k i r l i k ad ı n l a r g i b i m O n i s Ü stü n d e coşa n g i ry e l e r i n heps i n e bi- h i s .
68
Tes i s o l u n u rken d a h a b i r d est-i h ıya net
B ü nya n ı n a kat m ı ş g i bi ze h ra b e - i ı a n et. Hep levs - i ri ya d a l g a l a n ı r zerre l e r i n d e , B i r z e r re - i safvet b u l a m a zs ı n i çe r i n d e ;
H e p l e v s - i r i y a , l e v s - i h a s e d , l e v s - i teneft u Y a l n ız b u . . . ve ya l n ız b u n u n ü m m i d - i
te reffu
M i lyo n l a b a rı n d ı r d ı ğ ı n e c s ô d a r a s ı n d a n
K a ç n ô s iye va rd ı r c ı ko c a k p a k ü d ı ra hşa n ? Ö rt ü n , evet e y h a i l e, ö rt ü n evet e y ş e h r , Ö rt ü n , ve m ü e b bed u y u , ey fö c i re - i d e h r . . . Ey d e b d e b e l e r , t a nta n a l a r,
şan l a r, o l a y l a r ;
Kat i l k u l e le r, k a l 'a l ı z i nd a n l ı sa rayla r; Ey d a h m e - i m e r s O s - 1 h a vat ı r, u l u m a bed , Ey g ı r ra s ü t O n l a r k i b i re r d i v i m u kayyed , -
M a z i l eri a t i l e re n a k l etmeğe m e m u r; Ey d i ş l e r i d ü ş m ü ş s ı rıta n k a f i l e - I s O r; Ey k u b be l e r, ey şa n l ı m e bô n i - i m ü n a ca t ; E y d o ğ ru l u ğ u n m a h m i l - i e z kô rı m i n ô r ô t ;
E y sa k f ı c ö k ü k m e d res e l e r, m a h k e m e c i k l e r; Ey s e rvi l e r i n z ı f l - ı s iyô h ı n d a b i re r ye r T e ' m i n e d e b i i m i ş n i ce b i n s ô i l - i s ô b i r
« G ec m i ş l e re ra h m et» d iyen e l va h - ı ma ka b i r; Ey t ü rbe l e r, ey h e r b i ri p ü r-ve l v e l e b i r yad i kaz e d e re k s ô m i t ü sô k i n yata n e cd ô d ; Ey m a ' re k e - i t ıyn u g u ba r e s k i soka k l a r; Ey h e r a ç ı l a n ra h n e s i b i r v a k ' a s ay ı k l a r V i rô n e l e r, ey m e k m e n - i p ü r- h ô b - ı e ş i r ra ; E y k a p ka ra d a m l a rl a b i re r môte m - i b e r p a Te m s i l e d e n ô s O d e v e fers O d e mesô k i n ;
Ey h e r b i ri b i r l e y l e ğ e , b i r c a yl a ğ a m a vt ı n G a m -dide o c a k l a r k i m e rô retle s o m u rt m u ş ,
69
Y ı l l a rc a z a m a n d a n beri t ü t m e k ne . . . u n u t m u ş ; Ey Mid e l e r i n z e h r- i t a kazô s ı ö n ü n d e H e r z i l leti b e l 'ey l ey e n efvô h - ı kadid e ; Ey fa z ı - ı t a b i a t l a e n ô m ô d e ve m ü n ' i m B i r f ı t rata m a k r G n i k e n o c , ô t ı l u ô kim H e r n i meti , h e r faz ı ! , h e r e s b a b - ı re h a y ı G ö kte n d i len e n z ü l l - i teve k k ü l k i . . . m ü r a yi Ey s a v t - ı k i ı a b, ey şe ref- i n u t k u m ü mtaz
i nsa n d a şu
n a n körl ü ğ ü t e l ' i n eden ô v ô z ;
Ey g i rye-i b i -fô i d e , e y h a n d e - i z e h rin
Ey n ô t ı k a - i a cz ü e l e m , n az ra - i n e f rin ; Ey cevf- i esat i re d ü ş e n h ô t ı ra : N a m u s ; Ey k ı b l e - i i k bô l e e ı k a n yo l : Re h - i p ô b G s ;
Ey h a fv- ı m ü s e l l ô h , k i h a s ô rô t ı n a rô c i Ö k s ü z , d u l ağ ızla rd a k i h e r ş e k v e - i ta l i ; Ey ş a h sa m a s G n iyet ü h ü r r i yete m a k ru n B i r h a k k - ı teneff ü s v e re n efsô n e - i k a n u n ; E y v ô ' d - ı m u h ô l , e y e bedi k i z b - i m u h a k ka k .
E y m a h ke m e l e rd e n m ü t e m ô d i s ü rü le n h a k ; E y s a v let-i e v h ô m I l e b i - t ô b - ı t a h a s s ü s
V i cd a n l a ra t emdid ed i l e n g G ş - 1 teces s ü s ;
Ey bim - i tecessü s le k i l i tle n m i ş a ğ ız l a r; Ey ş ö h re t - i m i l l iye k i m e b g u z u m u h a k ka r; Ey
s eyf ü k a l e m , ey i k i m a h k O m - ı s i y a si;
Ey be h re - i faz ı u ed e b , ey e e h re - i m e n s i ;
Ey b ô r- ı h az e r l e i k i k a t g e z m e ğ e m e ' l Cı f E ş rôf u t e v ô b i , k o c a b i r u n s u r- ı m a ' rCıf; Ey re's- i f ü r O b ü rd e , ki a k p a k , fa k a t i ğ re n e ; Ey t ô z e kad ı n , ey o n u ta ki be koşa n g e n e :
Ey m ô d e r- i h i c rô n -ze d e , e y h e m s e r- i m u ğ be r;
70
;Ey k i m sesiz. ôvô re cocu k l a r. h e l e sizler. Hele sizler .. .
Ö rt ü n . evet ey h ô i l e . . . ö rt ü n . evet ey şehr; ,Ört ü n ve müe bbed uyu. ey fô cire - i d e h r . . . Rü bab-ı
Şikeste.
s . 295-299
71
SABAH OLURSA
Bu
m e m l e k e t te d e
b i r g ü n s a b a h o l u rsa, H a i Ok, bu m e m l e ke t i n s i s l e n e n şu n ö si y e- i M u k a d d e r ö t ı kavı b i r e l i n k a v l , m u hyi Bi r i h tizöz- ı t e m ö s ı yl e s i l ki n i p şu d o n u k , Ş u pa s l ı ceh re- i m i l l et b i raz g ü l e rse . . . Ben ölmemiş b i l e olsam. h a y a t a p e k ö l g ü n B i r I rt i b a t ı m o l u r ş ü p hesiz; -O g ü n benden Ü m i d i kes, b e n i k ö t ü rü m ve boş m u hit i m d e Merö ret i m l e u n ut; ç ü n k ü l e n g ü pe j m ü rd e Naza rıa rım sen i m ö z i y e çe k m e k ister; s e n B ütü n h ü v iyyet ü uzviyyet i n l e ötis i n : Teren n ü m eyl iyor e l 'an k u l a k la r ı m d a sesi n ! Eğer
Evet, s a b a h olaca ktır, sabah o l u r, geceler Tulu'-ı h a ş re k a d a r s ü rmez; a k ı bet b u sema, B u m ö i gök s ize bir gün a c ı r ; melOI ol m a . Hayôta n eş'e g ü n e ş t i r, m e l ö l I ç i n d e beş e r Ç ü rü r b i z i m g i b i . . . Siz. ey fezô -yı fe rd ô n ı n K ü ç ü k g ü neşleri. a rt ı k b i rer b i re r uya n ı n ! U f u k l a rı n e b e d i i ş t iYô k l
var n O ra .
Tenevvü r. . . As rım ız ın i şt e r O h - 1 ô m ô l i ; S I / i n b u l u t la rı , s i l k i n z ı l ô l - i ehvô l i , Z i y ô i ç i n d e k o ş m a k b i r ha lôs-ı meş k Cı re. Ü m i d i m iz bu : Ö l ü rs e k de biz, y a şar m u t l a k Vata n s i z i n l e ş u z i n d a n k a ra n l ı ğ ı n d a n u z a k ! Rübab-ı
72
Şikeste, s. 278-279
RÜCU
H a y ı r, h a y ı r, s a n a rô c i d e ğ i l bu te l i n at '
B ü t ü n b u lev m ü tee l l ü m
,
,
b u i bt i kô - y ı h a ya t ,
H a y a t - ı m i l l e t i tazi b ed e n , m u h a k ka r e d e n ,
Ca m u r l a y a n n e k a d a r l e v s v a r s a h e p b i ra e n K u ca k l a m ı ş
t a ş ı m ı ş b i r m u hite a i tt i ;
,
O m e l ' a n e t geces i n d e n uza kta y ı z ş i m d i
.
Ka rışt ı le y l - i m u s i bet leyô l - i n i syô n a , AC ı l d ı göz l e ri m iz b i r s a b a h ı ra h ş ô n a -
S e n . ey m u hit-i tece d d ü d
,
.
o leyl-i menhUsu n
Sen i n l e n i sbet i yo k ; sen ş e r ef l i s i n . u l u s u n .
N e s i s y ü z ü n d e n e z ü l ; b i l 'a k i s , safô v e v a ka r ; Doğ a n g ü n e ş g i bi s ô fi b i r i n k ı l ô b ı n va r.
Ufu k l a rın b ü t ü n e nz ô r ı s e n d e , p ü r-h ayret ;
B u g ü n se n i n m e d e n i yyet. m ü sô l e m e t
safvet,
,
Ad a l et isteye n ôvôz-ı h a k- n ü m a n u n l a B u g ü n se n i n
h a re k ô t ı n
veya s ü k Q n u n la
T a k a rrü r e y l e y ec e k t i r h u z u r- ı
i st i k bô l ;
S e n i n s e l ô m e t - i fi k r i n d e m e k s e l ô m et
-
i
hal!
G ü zel d ü ş ü n . iy i h is s et, ya n ı l ma , a l d a n m a ,
N e v a r sa d oğ ru d a d ı r. doğ ru l u k ş a ş a r s a n m a
K oş it t i h a d a
,
t e ô liy e,
.
s a 'ye, i kb ô l e ;
Fa ka t u n u t m a k i y o l i nt i z a m ı m e ş y e tl e -
Ya k ı n la ş ı r, k ı s a l ı r . . .
Doğ r u
at a d ı m l a rı n ı ;
D ü ş ü n : B u g ü n k ü a d ı m l a r h a z ı r l ıy o r ya rı n ı ! V e s iz, ey o rd u m u z u n a n l ı şa n l ı efrô d ı .
73
S i z ey g üzel vata n ı n b e r- g ü z i d e ev lôd ı , S i z e y k ü ş ô d e a l ın l a r, g üz i d e v i cd a n l a r. S i z ey y ü re k l i ve a rs l a n yü re k l i i nsa n l a r !
iCimde
ş i m d i n e hi sler, nası l tem e n ni l e r ,
N e n eş e l e r coş uyor, b i lse n iz ; ne vecd-ôver '
T e rô n e l e r coş u yor . . . Bu n l a rı n h a kır ü g ü zin M eô l i , ş i ri '
,
s ü n u hôtı, ru h u , l a fz ı s izi n ;
Sizi n . n e v a rsa s i z i n , hepsi h e p s i h e ps i s i z i n !
Rübab-ı Şikeste. s . 29 9 - 3 0 1
74
HALUK'UN V E DAI
Se n t i re n ,
ben v a p u rd a pü r-te m k i n
Atı l ı rken s e n i s koc i l l e ri n i n S i s l i , y a ğ m u rl u . k a rlı, b u z l u , fa k a t C i d d ü h i m met, va ka r ü h ü rriyyet Dol u p eyg u l e - I temed d ü n ü n e . B e n s e n aze n d e Bosfor' u n k ö h n e , K ö h n e , ava re, bi ha b e r, bi-zo r. -
B e l k i c e n n et k a d a r ta r a v etd a r, Fa kat a l O d e - i ke l a l ü kesel
Bir k e n a r ı n d a m ü n h a rif, m uğ f e l B i r h a ya t ı n fi raş - ı uzlet i n e . N e d ü ş ü n d ü m , b i l i r m is·i n ? Ş u n i ne, Ş u sahi topra k e n son u n d a . . . yaz ı k , B u n u be n d e n m i d uyma l ıyd ı n ? A r ı k Ve b a k ı m s ı z h a ra b o l u p g i d e c e k , A c ı şey l e r H a l u k , fa kat g e rce k ! H a n i b i r g ü n se n i n le Top ka p ı da n '
G e l iy o rd u k ; y o l üstü b i r meyd a n , B i r çı n a r gö r d ü k : E n l i , boy l u . va k u r B i r ağac; h i ç e ğ l l memiş, mağrur Koca b i r gövd e ; be l ki a l t ı a s ı r, Be l k i o n d a n da faz l a , d a l g ı n , ağ ır, Kayg ı s ız bir
ö m ü r s ü rü p g e l m i ş ;
Öyle serpi l m i ş , ö y l e y ü k s e l m i ş 75
Ki c i va r ı n d a k u b b e l e r, d a m l a r -Se rtese r secd e - g ir- i i s t i ğ fa r
O n u h a ş yet le seyred e r g i bi d i r. D u y u l a n h e p o n u n m e n a k ı b i d i r, G ö rü l e n h e p od u r uza k l a rd a n ; Fa kat ayyO ka s e r ee k e n , uz a n a n B u m e h a bet l i gövde e ı reı p l a k, Ne ye ş i l b ı r fi l iz , n e ya pra k . . . K u ruyor; a h , pek yaz ı k ! Ş u d e r i n
Ş e rha
böğ r ü n d e be l ki b i r h a i n
Ba lta n ı n , b i r g a za b i ı y ı l d ı r ı m ı n
Z e h ri d i r . . . Söyle,
ey e ı n ar, ba ğ r ı n
H a n g i od l a r l a y a n dı? H a n g i s ıy a h K u rt i ç i n d e n k e m i rd i ? H a st a , teb a h , S e n i k i m ş i m d i ba ğ la y ı p s a ra c a k? K i m ş i fa l a r veri p d e k u rta ra c a k?
Ş u d ö n e n ka rg a l a r ba ş ı n d a s e n i n , Söy l e , bu n l a r m ı d ı r ze h i r l eye n i n ? Söy l e , m uzta r l b vata n , b i l d i r : Ce kt i ğ i n h a n g i ka n l ı seyyie d i r? B u g e e i t i ş te böyle d a r, m u 'vee : Ey şetô ret l i yo l c u , s e n y ü r ü , geç. S e n b u men h e l d e ka l m a , s ı ero,
atıl,
B i r z iya kôrbô n ı b u l ve k a t ı L . G e z , d o l a ş k ô i nat-ı ef k a n , -Da i m a ö n d e , d a i m a y u k a n ! Pü r-t e h ô l ü k h a y a t ü k uvvetten
Ne b u l u rsa n b ı ra k m a : S a n 'at, fen , I t i m a d , l t ın a , cesa ret. ü mid , H e psi ıa z ı m b u yu r d a , h e p s i m ü fıd. Bize bol bo l z i ya k u ca k l a . g et i r : D ü ş m e k etrafı g ö rm e m e kt e n d i r.
76
Elved a , ey s e v i m l i yo l c u ! G e ce n , G ü nd ü z ü n d a i m a y ü z ü n g i b i ş e n ,
R O h - 1 safı n k a d a r beşOş ol s u n ; Geçt i ğ i n , y e r ç i çe k , çe m e n d o l s u n . . . E l ved a , ey şe ref l i yo l c u ! H ay a t
B i r k a rı ş yo l ; f a k a t ş u O n , a ka bat O n u h e r g ü n b i raz b ü k e r, uzatır . Ey şeta ret l i yo l c u , g ü n k ı sa d ı r
. .
,
G e ce b a z e n m a h O f ol u r; ı a k i n S e n cesu r o l , g a y O r o l . E n s a k i n Y o l cu l u k u yk u d u r. B ü y ü k k u ş l a r Y e n ec e k d a l ga , yok, ka s ı rg a a ra r. i şte b i r y o l ki h e p ç a k ı l ve d i ke n ;
Geçece k s i n y a r ı n bu yo l d a n sen .
. .
Geçe ce k s i n , a y a k l a rı n yorg u n , E l l e ri n şe rh a ş e r h a , bağ rın h O n , Fa k a t a l n ı n a ç ı k , y ü z ü n h a n d a n , Göz l e r i n u f k a teyz ü n u r a k ıt a n B i r tece l l iy e m ü nc e z i b
,
m e s h O r. . .
S e n koş a rs ı n , o tayf-ı n O ra n O r Ya k l a ş ı r k e n uza k l a ş ı r ; ç ı l g ı n
B i r te h a l ü k l e s e n k u c a k l a rs ı n , O kaça r; k o l l a rı n a ç ı k , m es h O f, At ı l ı rs ı n ; o ta uza kta m a h O f B i r d i ke n l i kte g i z l e n i r ve g ü l e r : S e n koşa rs ı n , k ı rı k, e z i k, m u ğ b e r, E l l e ri n şerha ş e rh a , ba ğ rı n h O n ; B ü s b ü t ü n teş n e , b ü s b üt ü n y o rg u n .
S e n yoru l d u kça yol Ca l ı d i ş l e r
,
uza k, a rtar;
taş a ğ rıt ı r, y ı rta r;
C ı rpın ı r her d i k e n d e b i r p a rc a n
. .
.
Y i n e se n , p ü r- e m e l , ö n ü n d e u ç a n
o es i rı haya l i k a p m a k i C i n Atı l ı r, y ı rt ı l ı r v e i n l e rs i n . Va rs ı n u cs u n , b u g ü n d e ğ i l s e ya r ı n
O s e n i n d i r, m ü ke d d e r o l ma s� kın
.
Ko ş a n e l bet v a r ı r ; d ü şe n kalkar; Ka ra ta şt a n s u d a m la d a m l a a ka r; B i ri k i r, son ra b i r g ü m ü ş gÖl ol u r; A raya n h a k k ı en son u n d a bu l u r . . . B u n u h ü rm et l e d i n l e : M a z i n i n B u d e ri n seslerinde b i l k i sen i n B ü t ü n a t l - i sa ki t i n ya ş ıyo r. O k u hep ser- n üvişt-i a l em i , sor B ü t ü n e s ra r - ı ıstıfa s ı n d a n , S a n a , ba k, n ev' i n i n b e k a s ı n d a n Bahsederken beşe r ne a n lataca k : Yaşa m a k h a k , y a ş a t m a m a k . . . o d a h a k . A d e m ev ı a d ı b ı kma m ış c i d d e n N e ez i l m e k , ne h a k kı ezme kte n . D u ym a m ış h i c
bu
işte y o rg u n l u k :
B i r teşe k k i , hemen to kat. y u m ru k. Y u m ru k e l ve r m e m i ş, topuz vu rm u ş ; « H a k ! » d i y e n a ğ z ı t a ş l a s u s t u rm u ş O da kafi d eğ i L . b u g ü n ka ra l a r Ve d e n iz l e r zeh i r I ! k u m ba ra l a r B o m b a l a r, g ü l l e l e rle maıamaL. B i ra z a c i z m i s i n , ze b u n m us u n , a l Bi r tokat, bi r topuz, ya bi r g ü l le;
.
,
i şte h a k k ı n . . fa kat güzel be l l e : Se n de b i r g ü n , c i h a n b u , k e n d i n d e n Da ha aciz b i r i y l e i st ers e n Ay n ı
78
d i ld e n te ke l l ü m ey l e rS i n ;
S e n de en gür belôgatınla ses i n C ı kt ığı. yettiğ i k a d a r g ü rler Ve yakarsın . . . Sema da şimşe kler. Y ıld ı rımla rla a ynı d ersi veri r : B ü t ü n ô l em esir- i kuvvettir. Bun a rözı deği l . u k u l , elbet Hakta d ı r , h a ktır en büyü k kuvvet.
D ü n s ö n ü k titreyen bu ş ü bhe yarın B i r m ü şo şaa hakıkat . . . Ey ya rın ı n i n k ılöb ordusund a earpışa cak Ka h ra m a n . öğren i şte : Kuvvet = Hak !
Ve bu d ü st u r eli n d e, bı- pervö Y ü r ü . d ü nyayı feth eder bu ı ıvö. D ü n e bir kerre ba k : Düşen, ka l ka n
H e p delilinde h a k l ı ; ha kkı ya kan Y i n e h akta n alınma bir şu' le: H a kka baş kestiren kılıeta bile Parlaya n hak . . . Fakat sen i n kılıcın Hakka sıyrılma s ı n . ya ea rpı l s ı n ! Beklerim bir zafer es ö sen ben Kılıcın d a n ziyade kalbinden . Ey B i za ns'ın e ü r ü k, su kut- ô l Q d K olla rınd a n p ü r- i ştiya k-I s u u d. S ı y rıla n yol c u . bakma a rkana hie;
S e n i b i r la hza etmesin tehyie O n u n a h lökı sold u ran n azarı. - Daima ön de. d a ima y u k a rı ! i şte ferman-ı aım ü perv ô zı n .
U e g it . eflôk-ı s u n ' u i ' cô z ı n B ü t ü n etba k - ı şörı k ı n d a d olaş;
Fe rş i gee. a rşı atla . sütrey; aş : 79
G ö r ne va r m ô v e rô d a ı b ret- hız, i t i l ô , - icti ra - rehô-engiz . . . Top l a , f ı r l at ne va rsa taş, iğ ne, Şu m u hitin s e r- I reha vetine. O b i raz bel k i ca n l a n ı r ve se n i n Za h m e t i n , h i m m e t i n v e faz l m ici n Koya r e l bet vata n , bu h a sta n i ne
B i r s ıca k b a s e terl i n ô s iye n e ! . . Ha luk'un Defteri
80
PRO M ETE
K a l b i n d e h e r d a k i ka şu u M t a h assü r ü n M i n ka r-ı ateşin i n i d uy. daima d ü ş ü n : O n l a r nicin semado. n i c i n ben cu kurdayım? G ü l s ü n neden cihan bana. ben ya l n ız ağlayım? Y ü k se l m e k a s m ö n e ve g ü l m e k n e tatl ı şey ! B i r g ü n şu h a sta l ı k l ı vata n (j a n l a n ı r sa . . Ey
M üşta k - ı feyz ü nur olan ati-I m i l letin M e çh u l e l e kt r i k C ı s ı . a ktar-ı f i k retin
Y ü klen geti r - n e va rsa - biraz meskenet-fl ken. Bir pa rca ruhu. benliği. idra ki bes l eyen Esmar-ı bü nye-hız i n i ; boş d u rm a s ı n e l i n G ö r d a i m a ö n ü nde. esôtir-i evve l i n G ö kt e n d e h a-yı n a n ca l a n ka h ra m a n ı n ı.
Va rs ı n b u l u n m a s ı n bi lecek nam ü şa n ı n ı . Hal u k ' u n De fte ri
81
GÖKTEN YERE
B i rd en b ü t ü n h a rıltısı d e h ri n s ü k O t e d i p
Y ü ks e l d i b i r s o d a - y ı m ü heyke l ; b u hatifi Avôze- i m uta nta n ı n a ksiyle e n hati E v tô r-ı i h t i s a s a k a d a r şad ü m ü kterib
ManzOr u m u h t e c i b
Her ş ey d e r i n derin Sarsıldı b i r d a kika . . . Sema pa k ü c e v h e ri n Meş'a l l e r i y l e ı a -yete nahi ve pür-ebed B i r m a ' bed i htişa m ı n ı a l m ış, o lôy u add G öz l e r l e a rz - ı hôşii seyr eyl iyor; zemin - Le rzô n a d ı m l a nyle, col a k k o l l a n y l e g ô h
Ev h ô m a , g Ô h ü m i d e koşa n , d a i m a t e b ô h A m a l i n i n ba k ıyye - i e n ka z - ı h a n n ı
N e v - h a n d e b i r e m e l g i b i m e m n O n kuca k l aya n S ü k ka n - ı z ô r ü h ô l r l n i n bı r hata r- n iş ô n
AşObe k a rş ı s ı n d a ki v a z ' - I hasônnı Te m s i l e d e n h u ş u - ı zelil iyle m ü btehi l , Ser-g eşte, be k l iyord u . . . Soda ö n c e ses değ i l .
B i r k ü k rey i ş t i sa n k i . h u rOşôn ü z e h re - c ô k B i r t O f - 1 l e rze- riz-i t e he v v ü r k i ô n - be - a n
T eş d i d - i i ğ t i za b i l e . serpi l d i n ô g e h ö n .
B a ş l a r e ğ i l d i ; fırt ı n a l a r S i n d i ; ka l b-i h ô k D u r m u ş g i biyd i ; cevde k ı r ı k b i r ka n a t sesi. Son ka rta l ı n s u kutu ; bir Insan i n i lt i s i ;
82
B i r k a ç boğ u k f ı s ı l t ı ; ve b i r l ü ece-j s ü kOt. . .
Va l n ız o
söyl üyord u , semavı h a b e r l e r i n
Te b l i ğ - i s e r m ed is i n e hôs, iti lô-karın B i r n u t k - ı bı-ze bô n i l e : « Ha l l ô k- ı l ô -ye m Ot,
b e ş e r yol unda ezelden h a z ı rl a m ı ş Ş u semôvôta f ı r l a m ı ş
« Fô n i
,
« B i r z i rv e - i re h ô .
« M a ğ ru r u m u ht e şe m k u l e l e r senee p e k b ü l e n d , « Pe k ş a n l ı , p e k s ü t O d e eserlerd i r. E s k i d e n , «Tô m e h d - i h i l k a t i n d e , «Bir
zo'f-ı mahz i k e n
he n üz
yerde s ü rtü n e n
yi n e s e n bö y l e
« Ef l ô k e t ı rma n ı rd ı n : O k att ı n ; kanat, « Her vasıtayl a uçma ğ a u ğ ra şt ı n ; i ş t e
hod- pesend ba l o n , son
« V e rz i ş l e r i n d e göste riyo r : Kasdın I t i l ô ,
« H e r la hza i t i l ô ve t ec e d d ü d Zama n zaman .
n e kanat k a l d ı; n ô g e h a n « B i r d a r be - i e e n a h i l e b i r h a m l e , bir daha, « V ü kseldi n ô s i y e n yine u l vı b u l ut l a ra . « Fô n i y y et i n v e g a y e t i a ez i n l e ka p ka ra « B i r l ey l - i i ş t i b a h ı n i ç i n d e n sö n ü k, a lil « B i rkaç Ş U Ô I re h b e r ed i p sı rr- ı h i l kati « Ta h k i ke yol b u l a n n a z a rı n h e r h a k ı k a ti « B i r g ü n b e dôhat e n g ö re c e kt i r. Ve bı- d e l i l «Art ı k yol u n d a g it m e ğ e k ad i rs i n A s ü m a n , « Kôfi, d e h ô n ı e tti asırla rea imtihan. « H e r g ü n b a ş ı nda yıldırım, altında z e lze l e , « M aı O n u m ü şte ki yaşa d ı n ; h e p e l e m h ü z ü n ; « K a n d ı r b üt ü n sa h ô ifi ta ri h - i ö m rü n ü n ! « H ô k i m z e kô v e tecrüben a rtık g a v ôi l e . « E z d i n b a ş ı n l a taşl a rı, y e nd i n d e n i z l e r i ; « T u tt u n e l i n l e berki, o g u rrende eideri, Tuttun ve ba ğ l ad ı n ; o s e n i n ş i m d i e n m u ti,
« Düştün; n e
baş, n e koL .
-
.
'
,
83
« E n ca n l ı a l et i n ; od u r i l ka -y ı ru h e d e n « Eş b ô h - ı m ü m k i n a t a se n i n k u d ret i n l e ; s e n . « BI- ş ü b he . k e n d i kend i n e b i r ö le m - i b e d i. « B i r a l e m - i ş u u n u b e d a yi s i n . . . Ey h a y a t. Ey ru h - ı k a i n a t . T a kd is ed i n : Beşe r
T a k d ise m ü ste h a k t ı r ; od u r ra bb-ı h a y r ü ş e " R a b b - ı m ü m k i n at ! }) h a l u k ' u n Defte r i
F E R DA
Ferda sen i n ; se n i n bu teced d ü d , b u i n k ı ı ô b . . . H e r şey s e n i n değ i l mi zate n ? . . Se n , ey ş e bô b , Ey çe h re- i behic- i ü mid , i şte m a ' k e s i n K a rşında : Bir se mô-yı seher, sôf AgQş- 1 l e rze-d ô n açık, b e k l i yor . . .
ü bi-seh ô b , Ş it a b !
Ey fec r- ; h a nde-zô d - ı ha y a t . işte h e r k esi n sende; sen k i haya t ı n ü mid i s i n , A l n ında b i r s i t ô re-i nev, yok, bi r ôfitô b, Afôka dağ, ö n ü n d e şu m ô z i - i p ü r- m i h e n E n zeı n
Sö n s ü n
m ü e b bede n.
bu g ü n Cen n et kada r g üzel vata n ı n va r. Ş u g ö rd ü ğ ü n Z ü m rüt ba k ı ş l ı , i n c i şeta ret l i k ızca ğ ız K i md i r b i l i r m i s i n ? Vata n ı n . . . Ş i m d i sayg ısız B i r göz bu n a z l ı çe h reye -A l l a h esirges i n ! Kem b i r n a z arla baksa ta h a m m ü l eder m i s i n ? İste r m i s i n , ş u a k sa ka l ı n p a k u m uhteşem Pişô n i - i va karına, b i r k i rl i e l d e m e m , H a tta y a b a ncı b i r e l u z a n s ı n ? Ş u m a k beri Razı o l u r m u s u n , taşa tuts u n ş u s e r ser i ? E l bet hay ı r , o ma k b e r, o pişeı n i - i va k u r K u d si b i r e r m isa l - i vata n d ı r . . . Vatan g a y u r I n s a n l a rın omuzları üs t ü n d e y ü k se l i r. G e n ç l e r, bütü n ü mid - i vata n ş i m d i s izde d i r: Sö n s ü n m ü e b be d e n o cehe n n e m ; se n i n
85
H e r şey sizin, vata n d a siz i n , h e r şeref sizi n ; La k i n u n utmayın k i zaman tünd ü m utma i n B i r hatve-i samut i l e ta k i b eder bizi. Önden koşa n , fa kat yine d i kkatle her izi Ta ' mike yol b u l a n bu ya n ı lmaz m uô k ıbin Şerme n d e i itô bı kal ı rsa k yaz ı k ! . . Dem in « Ferd a sen i n ! » ded i m , b e n i a l kışla d ı n ; hayır, Her şey se n i n değiL. sa na ferda ved iadır; H e r şey ved i a d ı r sana, ey genç, u n utma ki Send e n d e b i r hesa b a ra r at i-i m ü şte ki. Maziye ş i m d i sen ba kıyorsun p ü r-int i bô h , Ati d e senden eyleyece k böyle iştiba h . Her uzvu g i rd bôd-ı havayiele sa rs ı l a n B i r n e s i i n oğ l u s u n ; b u n u y ô d e t za m a n zama n . Asrı n . u n utma . b ô r i ka l a r asr-ı feyz i d i r : H er yıld ırımda b i r gece, bır g ö l g e devri l i r. Bi r ufk-ı itila acı l ır, yü kselir h a ya t; Y ü ksel m eye n d ü şer: Ya tera k ki. ya i n h itat ! -
,
Y ü ks e l me l i , dok u n m a l ı a l n ı n sema l a ra ; Doymaz beşer ded i k l e ri k u ş iti lôlara U ğ raş, d id i n . d üş ü n , a ra, b u l , koş. atıl. bağ ır; D u rm a k zama n ı geçti. çalışm a k za m a n ıdır! . . .
Haluk'un De fte ri
B6
Bu sofra c ı k , efe n d i l e r -ki i l t i k a m a m u ntaz ı ı H u z u r u n uzd a t itriyor- ş u m i l l e t i n h ayatıd ı r ; Şu m i l letin ki m uzta ri b, ş u m i l l et i n ki m u htazı r! F a k a t sa k ı n ce k i n m eyi n , y i yi n , yutu n h a p ı r hapır . . . Yi y i n , efe n d i l e r, yiyi n ; b u h ô n - ı işt i h a siz i n ; Doy u n ca , t ı ksırınca, catlayın caya k a d a r y iy i n ! Efe n d i l e r, p e k acsın ız, b u ce h ren izde be l l id i r; Yiyi n , yemezse n i z b u g ü n yarın k a l ı r m ı , k i m b i l i r? Şu n a d i - ; n i ô m , b a k ı n , k ud O m u n uz l a m ü ftehir; B u h a k k ı d ı r gaze n ız ı n , evet, o hak d a e l d e b i r ! . . Y i y i n e fe n d i l e r. yiyi n ; bu h ô n - ı zi-safa sizi n ; Doyu n c a . tı ksırı n c a . pat layın caya kadar yiyi n ! B ü t ü n b u nazlı beyl e r i n n e v a rsa o rta l ı kta. say: H a seb. neseb. ş e re f , şataf. oyu n . d üğ ü n , kon a k. s a ra y ; B ü t ü n sizi n , efe n d i ıer, kona k . s a ray, g e l i n , a l a y : B ü t ü n sizi n , b ü t ü n s izi n , h az ı r h a z ı r. kolay k o l a y . . . Yiyin e fe n d i l e r, y iyi n . bu h e n - ı i şt i h a sizi n ; Doy u n c a , t ı k s ı r ı n ca, catlayın caya kada r yiyi n ! B ü y ü k l ü ğ ü n b i ra z a ğ ı r d a o lsa hazmı y o k za ra r.
G u r O r- 1 i h t i şa m ı va r, s ü rO r-1 i n t i ka m ı va r. B u sofra i ltifa t r n ız d a n işte ab ü teb u m a r, S izi n şu baş, bey i n , c i ğ e r, b ü t ü n şu ka n l ı l a k m a l a r Yiyi n efend i l e r, yiyi n ; b u h e n - ı c a n -teze Siz i n ; Doy u n c a . t ı k sı rı n ca . patlayıncaya k a d a r yiyi n !
. . .
V e r i r z a va l l ı m e m l e ket. veri r ne v a rsa : M a l ı n ı . V ü c u d u n u , hayat ı n ı , ü m i d i n i , haya l i n i . B ü t ü n fera ğ - ı h a l i n i . o l a n c a şev k - ı ba l i n i . H e m e n y u t u n . d üş ü n m ey i n h a ra m ı n ı ,
heıa l i n i . . .
Y i y i n efend i l e r, y iy i n ; bu h a n - ı işt i h a s iz i n ; Doy u nca. t ı k s ı rı n ca , catlayın caya ka d a r yiy i n ! B u h a rm a n ı n g e l i r son u , k a p ı ştırın g i d e r aya k ! Y a r ı n , b a k a rs ı n ız, s ö n e r b u g ü n ç ı t ı rdaya n oca k ! B u g ü n k i m id e l e r kavi. b u g ü n k i çorba l a r s ıca k, Atışt ı r ı n , t ı k ı ştı rın kapış k a p ı ş , ça n a k ça n a k . . . Y i y i n efe n d i l e r, yiy i n ; b u h a n - ı p ü r - n e v ô sizi n ; Doyu n c a , t ı ks ı r ı n c a , çatlay ı n caya kada r yiy i n ! Cevde t Kudret
88
Solak, Son Şiirler,
s.
39-42
KIŞ BABA
D a ğ ı m ız d a b i r c o b a n v a r , N e y e r ? N e i c e r ? N e ya p a r? Sord u m , ba b a m b i l e m iyor;
Yahut
bana söylem iyor.
O n u n gect i ğ i n i g ö r e n P e k c o k , fa kat s e l a m veren Y o k m u ş ; h e rkes o n a m u ğ b e r. Ad ı n e d i r d e r i m , d e rl e r Ö rd e k kov a r g i b i : « K ış ! K ı ş ! » O b e m beyaz b i r a da m m ış ; Beyaz ke be, beya z ka l pa k ; S a ç , s a k a ! , b ıy ı k ; h e p a k . Ya l n ız c i r k i n , kork u n ç y ü z ü , B i r d e ö l ü m saca n gözü K a r a , z i f i r g i b i k a ra , V e soğ u k m u ş
. . .
A ra s ı ra
Ka l pa ğ ı n d a n d ü şe n t ü y l e r D a ğ ı , b ay ı r l a rı ö rt e r De o n u n ç i ğ beya z l ı ğ ı Ü r p e rt i rm i ş o rta l ı ğ ı . N efes i n d.e ze h i r va rmış, N eye d o k u n s a s o l a r m ı ş . B a z ı e l i n d e b i r boru Ü f l e d i kçe bütün ko ru i n i l t i l e r. u ğ u lt u l a r-
89
l a titreşir; te km i l s u l a r Buz kes i l i r; zava l l ı c ı k Ağ a ç l a r ı n k u ru. kırık. C ı n l ç ıp l a k ağaç l a nn K ü m e kü me. yığ ı n yığ ı n Yerde yata n . sol u k. sa rı. Ö l ü yüz l ü ya pra kları Acı acı h ışırd a rm ış. Kuşcağ ızla r a ra rlarmış. B u l a mazlarmış yiyecek; N e bi r d a n . n e bir böcek. Ben pek a c ı rım o n l a ra ; H e le serçe. o maskara Y u vasız. yemsiz; ne ya par? . . Ah. o çob a n . o i h t iya r! Onu b u l s a m . d i d i k d i d i k D i d i k l e r de be n i m m i n i k Se rçe mi de kurtarı rdım. Herkesi d e . . . O h e r a d ı m Köyü müze ya klaşırken. Diyorla r ki: Köyümüzden Bet bereket uza k laşır. O h e p uğursuzluk taşır; Açl ı k onun heybesınde. Ö l ü m on u n kebeslnde. M eza rlık o n u n ortağı. Y ı k a r o birçOk oca ğ ı ; Ara m ı zd a n o her s e n e Bi rkaç b a b a , bi rkaç n i n e . B i rkaç ç o c u k a l ı p gıder. Top ra kla ra tes l i m eder! . .
90
B e n bu n la rı i ş i tt i kce Üşüyoru m . b ü t ü n gece Yata ğ ı m d a kışl a r. ka rla r. Ö d ü kopa ran rüzgôrlar G ö rüyoru m . d uyuyoru m ; Titreyere k uyuyo ru m
. . •
« K ı ş ! K ı ş ! » d iyorl a rd ı . sakın Bu i htiyar kış o l m a s ı n !
Şerm in, A nkara
1 946 ,
s.
2 1 -23
91
AG USTOS BÖCEGi i L E KAR I N CA
Karıncayı ta n ı rsınız: Mini mini b i r hayva n d ı r. Fa kat gayet çal ışka n d ı r. Gayet tut u m l u d u r. ya l n ız Pe k hod g a md ı r; bu b i r k u s u r ; Hod g a m o l a n za l i m o l u r. B i r g ü n a ğ u stos böce ğ i Tem be l te m bel öt ü p d u rm a k Neticesi ac ka l a ra k . Karıncadan göreceğ i Bü rOd ete bakmaz. g i d e r B i r lo k m a şey rica eder. Der ki: A cıy ı n ı z bize. Colu k çoc u k evde açız. i a n e n ize m u hta c ız. K a rı n ca b i r y ü re ksize Lay ı k h uşO netle sora r: -Aç m ı s ı n ı z? .. Ya o kad a r Uz u n güzel g ü n ler old u : O g ü n l e rde n e ya pt ı n ız? Böcek i n le r : -ACız. açız. Ba kın benzi m nasıl sold u . a g ü n lerde g ü i e n öten Sazla sözle eğ lenen ben. Bugün bakın n e ha ldey i m ? .
-
.
,
92
V a l l a h acız, billöh acız, H a l i m ize a c ıy ı n ız. K a r ı nca e ğ l e n i r: -Sev i m . Ş i m d i d e ra ksed i n . n e v a r? « Y a z ı n ca l a n k ı ş ı n oy n a r» ,
Şermin,
s . 34-35
93
GÜZ ELLiK
H a vôss - ı zô h i re, h u susiyle sômia ve bôsıra -ki net s i n şehevôt- ı hayva n iyes i n d e n ziyade ru h u n temôyü lôt-ı a s l iyes i n e hademiyetl eriyl e d i ğ erlerinden m üte môyizd i r l e r- g ü z e l l i ğ i n i l k hedef-i n üfuzu olara k h ô s ı l ett i k l e ri te ess ü rôt-ı l atiteyi hayret, i n ş i ra h , meftu n iyet s u retinde ev vel ô m u hayy i l eye . . . sonra ka l b ü nefs- i nôtı kaya ısô l i l e vücud- ı maneviye m i zde a n i b i r tagayy ü r. . . nôgehônı b i r teheyyüc h us u l e getirirler. Ş u h a l d e g üze l l i k : Havass-ı zô h i re ve kuvô-yı bôtıne nin fev kat-ta bia taya kkuz ve te nevv ü r ü n ü ica b eden b i r tece l l i - i bed iad ır; d e n i lebi l i r. G ü zel l i kten hoşlan mayan i n s a n yoktu r. Erbôb-ı ted k i k hayva natın b i l e m e h ô s i n - ô ş i n ô o ld u k l a rı n ı i d d i a ed iyor. Fa kat he rkes zevk-i se lime, d e rece-i ri k k a t ve tahassüs ü n e göre m ü tefeyyiz- i bed i a d ı r. H ü s n ü n tesi ratı d a i m a u lvı ve vicda nı o l u r ; h ı rs ü hevô g i bi i htisôsôt-ı h asıseyi tev l id eden mevadda g üze l l i k a ra n m az. Eşyad a ols u n , sa nayide olsu n ta k d i r- i letafet büsbütün ru h ô ni bir keyfiyet o l m a s ı n a göre havasd a n l ô m ise ve zô i ka ve şa m m e n i n o h u s usta sô m i a ve bôsıra kad a r hiz metleri gö rü l e m e m e k pek ta biid i r. Cünkü bir çeşm in soğ U k veya sıcak . . . katı y a h u t y u m u şa k o l d uğ u n u v e b i r d e receye 94
kad a r da şe k l i n i a n l a m a k, a c ıyı t a t l ı d a n . . k o k u l a rı b i r b i r i n d e n fôri k o l m a k d a h a ziyade i h t iya côt- ı c i s m a n iyeye a i t
tem eyyüz l e rd e n d i r. Vô k ıa g ü z e l b i r ş e y l ô m ise veya z ô i ka y a d a h oş g e l e b i l i r ; l a tlf b i r çiçeğ i n p e k i y i b i r d e rô y i has ı o l m a k m ü m k ü n d ü r. B u n u n böyle o l u şu o g ü ze l ş e y i n , o l a tlf ç i çeğ i n kıymet-i n aza r - şi kô rô n es i n e b i r şey i lôve e t
m ez ; o l s a o l s a -e l m a s ı n c a m k e s m e kte i s t i m a l ed i l e b i l m e s i ka b i l i n d e n- d e rece-i t a l i y e d e b i r za mım e - i h ô s s i y yet te ş k i l e y l e r ki b u n d a n r u h i ç i n h i ç b i r h a z yokt u r. Ş u ü ç hassa i l e ta kd i r etti ğ i m iz havass d i m a ğ d a n öte
ye geçemez. D i m a ğ ise g ü ze l l i ğ in ô y i n e - i i n ' i kô s ı m a ka m ı n d a k a l ı r . G ü ze l l i k . . . O p e r i - i n e vô z i ş kô r hın - i g üzô r ı n da o n a d a b i r h i s s e - i i ft i h a r b ı ra kt ı kta n son ra g e çer, p e restô r- ı h e m - d e m - i e n z ô r ı o l a n ru h u n ô g u ş - ı mes ô rı n a atı l ı r; o a re i s - i c e m a l gibi g e h s ü s l e ri n i . . z ı n et l e ri n i .. n i za m l a rı n ı g ü z e rg ô h - ı l etatet l e ri n e m ütesôdif o l a n b i r e n d a m ayna
s ı n d a b i r k e re d a h a t e môşeya te n ezzü lde n ç e k i n mez l e r ! H ü s n ü n e n g ü zel vasfı Fe ıatu n ' a i s n ad o l u n a n « h a k i ka t i n şa şa a -i l e ta te t i » t e rk i b id i r. H a k i kat h a d d - i zôt ı n d a ç i r k i n d e ğ i l d i r; la k i n g ü z e l o l a b i l m e k i ç i n şa şaa l ı b i r ş e k i l a l ma k , a d e ta p ış - i n a za rd a t e ce s s ü m e tm e k , c a n l a n m a k ı ô z ı m dır . G ü zel l i ğ i n en p a r l a k tec e l l i g a h ı o l a n ma s n ua t - ı n e fi
se, mevz u l a r ı y a n i a rzett i k l e ri f i k i r- c i d d i o l m uş, haya l i o l m uş -h e p h a k i ka t ü ze ri n e m ü essest i r . B u n u n l a b e ra b e r h a k i ka t s a n a t ı n m a ksa d ı d e ğ i l , b i r şa rt ıd ı r . Ş ü ph e yokt u r ki
a klın
ka v ô n i n - i h a k i kiyes i n e m u v ô f ı k o l m a y a n
bir şey
g ü ze l o l a m a z ; a n c a k g üzel n a m ı fi kri d e m em n u n e t m e k
l e b e ra b e r h a ya l i o kşaya n , k a l b i t e h y i c . . ru h u t e n v i r e d e n şey l e re v e ri l i r . Mese l ô : A h k ô m - ı h e n d es iye a k l ı n kava n i n - i
95
h a k i k i y e s ine m uvafı ktı r. be l ki b izzat o kava n i n c ü m l e s i n dendir; fa kat güzel ola n hendese d e ğ i l . b i r se b i l . . b i r k ö p r ü . . bir ca m i g i b i asa r - ı n e f i s e - i m i m a riyye d i r. Sa d a k a n u n l a rı . fasa h a t . . b e l a g a t k a i d e l e ri d e a k l ı n h a ri c i n d e ş ey l e r d eğ i l d i r, fa k a t g ü z e l o l a n u s u l - i m u s i k i d e ğ i l , b i r beste . . b i r o p e ra d ı r; fen b e d a v i d eğ i L . bed ayi - i e d e b iy ed i r !
B u fe n i e r i n h e ps i de k e n d i le ri n e m a h s u s z a r ı n d a b i re r g ü ze l l i ğ i m i ye
ve
h a izd i r.
ve
B i z b i rta k ı m
e r b a bı n a
h a kayı k- ı
il
m u ht e r i a t - ı fe n n i y e y i d e g ü ze l l i k l e va sfede riz. H a
k i k a t - i h a l d e b u t a v s i f i m i z sa h i b- i i l m i n k u d ret- i fi k riyes i n e . . m u hterii n h id d e t - i ze k as ı n a ka r ş ı h i ssett i ğ i m iz h a y ret ve m e ftu n iyet i n
n e t i ces i d i r .
H ü s n ü n ba h şe t t i ğ i o ca n - p e z ir tees s ü r b a ş ka h i ç b i r zevke b e n zem e d i ğ i g i b i ba ş ka h e r t ü r l ü zevkten d e a y r ı d a i m a sa f -ta bir ca i zse - d a i m a b i k r b u l u n m a k i s t e r . B i r ş u ' l e - i ra k i ka d ı r k i h a f i f b i r n e f h a , h a t t a b i r n efes i le m a n t ı k i o l u r;
b u n u n l a b e ra b e r e n a h e nin y ü re k l e r i e ritme ğ e
m u kted i rd i r ! E n vôr- ı ce m a l i
ka r ş ı l a m a kta
t a h a s s ü s tee m m ü l e ta
k a d d ü m e d e r;
z a m a n o l u r ki tee m m ü l h i s s i n pa-yı ş it a b ı a l tında ezi l i r. Aşk ı n sa l i b- i ka ra r ü i h t i y a r o l m a s ı n d a k i h i k m e t i ş t e b u d u r.
* A l e l - ıt l a k g ü zel l i k n e i l e t a h a k k u k e d e r ? B u s u a l i n ceva b ı ş ed id
ve
m edid b i r m ü c a d e l e - i f i k
r i ye n e t i c e s i o l m a k üze re s ü k Ottu r. b i r s ü k O t - 1 be l i ğ d i r ki i k ra r- ı a c z d em e k t i r ! M a m a f i h e s bô b -c Oyô n e t a ' m i k- i n o za r o l u n d u k ça g ü z e l l i ğ i n d e
b i rta k ı m k a n u n l a rı . . esas l a rı
o l d u ğ u , ez- c ü m l e b i r ş e y i n caz i b e - i
96
l etafeti e cza -y ı
m ü re k ·
kebasi n i n h a k i kat ve t a b i a t a m uvafı k bir Intizam ve ô h e n k ve ten a s ü b d a i re s i n d e ve b i r e ze met-i m u şa ş a a iCinde i t i
l a f ve i mtizacı n d a n v ü c u t bul d uğ u m ü ş a h ede o l u n u r. Y a l n ız i n t i z a m v e te n a z ü r g ü ze l l i ğ e m e d a r - ı h u s u l o l a m a z ; pa r l u k l ı k va b ü y ü k l ü ğ ü n de i n z ima mı laz ım ge l i r B i r şey g üz e l o l ma k i ç i n se m i ta l t i f d e ğ i l t e n şıt. nazarı te n şit de ğ i l t e n .
'
v i r . . h aya l i t e n v i r d e ğ i l t e h y i c e tm e l i , f i k re h a y ret v e rme l i . ka l bi ye ri n d e n oyn a t m a l ı d ı r. B u n u n pek p a r la k b ı r e se r i a h lô ktc g ö rü l ü r: h u l k e v a h a l ı k ı n a k a r ş ı v a z i fes i n i t a n ı m a k, o vazi fe n i n a h kô m ı n ı if CI ya ça l ı ş m a k h ay ı rd ı r
.
H a y r ı i ş l e y e n iy i b i r ş e y ya p m ı ş o l u r;
« h a s e n o t » v a s f - ı celi l i n i de o m i s i l l ü cela il-i a h l aka v e r i r i z .
i ş t e a lel -ıtlak g üzel l i k
�)u n d a n ziyade kabi l - I t e ş r i h v e
ta r i f d e g i l d i r. M e h a s i n i s ı n a iye v ü ed e b iye Ise b i r d e re c e -
daha
t a h l i l ve
ve kavanine
iza h o l d u kça
e sa s l ı
ve m u a yyan bazı k a v ô l d
I rca o l u n a b i l i r.
* G ü ze l l i k m ü fid m id i r?
D a h a doğ rusu g ü z e l l i k te net'
a ra n ı r mı? N e t ' ü fa i d e b i r şey i n fi i l e n bi r şeye ya ra m a s ı d e m e k s e g ü ze l l i k h i ç
t iy a c- ı
bir
şeye ya r a m a z ; c ü n k ü h i ç b i r i h
m a d d i y o k t u r k i on u n l a def e d i l e b i l s i n . B i r g ü z e l
res i m k a rş ı s ı n d a g e c i ri l e n s a a t l e rce z a ma n ma d d e t e n zo ·
B i r ese r - i e d e bi o k u n u r, b i r ş i i r t e re n n ü m o l u n u r, bi r s a h n e- i t e m ôşeya se k i z saat n a s b ı n i gô h - ı d i k ka t e d ; I I r ; o e s e r o k u n d u kt a n o ş i i r t e r6 n n ü m o l u n d u kta n , o t e m ô şa b i tt i k t e n s o n ra ken d im i z i YO k la s a k f a z l a n e b u l u ruz? H i c. Evet. g üze l l i k O h ud a · n ü ma n u r ı şev k -ya b - ı i lt i ma ı o l a n l a rı mes h O r e t m e kt e n ba ş k a bir şeye ya ra m a z; şu v a r kı bu m e s h O r e d i ş d ünya kada r feva i d - i m a n ev l y lil h u s u l e getirir. G üzel l i k m a d d e t e n faz l a b ı r s ü s , ıa i d b i r
yid i r.
-
,
. . .
-
t e k e ! ı ü ftü r. Bu n u n l a bera b e r g üz e l b i r ş ey n e f ' i n h e r t ü r l ü m a n a s ı yle n a f i d e o l a b i l i r ; şu k a d a r ki g ü z e l o l m a s ı n ô
fi b u l u n m a s ı n d a n n e ş e t e t m e z . N ite k i m : B i r m s s k e n pek s ü s l ü . . p e k z a r i f o l u r d a y i n e m a t l u b o l a n faid eyi h ö iz b u l u n m Ciz. N e bôtat ı n b i l e nafi l e ri e k seriya r. üze l l e r i d e ğ i l d ı r. N e h ô cet. g ü z e l bir ked i ya v r u s u n u n fa i d e s i n e d i r ki o k a
dar s ev i l i r ? . G ü ze l l i k l evaz ı m - ı hayatiyem iz e ne k a d a r e e n e b i . I h tiyacat-ı m a d d iye m i zd e n n e d e re c e m ü n ezzeh ve m ü t e ô l l
b u l u n u rs a o ka d a r k ıymetd a r. o de rece m ü ess i r o l u r. G ü ze l i n f a i d e s i g üz e l o l m a s ı d ı r. bu h a sıse- i m ü n f e r i d e o n a k i fayet € d e r.
G üzel i n en m ü cm e l tarifi şud u r: G ü ze l !
Malumat,
ea
Şubat Şuba t 1 895,
" r. 1 , 1 13
13091 S. 5-(}
M U SAHABE-i EDESiv E Bir M ü lôh aza
i h t i m a l k i h ;s s i m d e ya n ! l l'for u m :
Ede b iya t - ı hezı ra n i n
bü t ü n i n ce l i k l e r i n e , s a n a t l a r ı n a m u k a b U b i r n o ks a n ı va r k ı t e l ô f i s i , öy l e za n n e d e r i m , ü d e b er -y ı h A m a y a n Cl s i b o l m a y a ca k . . .
Bu
b i r n o k sa n d a n
z:yade
b i r h cısta l ı ğ a
be nziyo r :
E d e b i y a t - ı h ô z ı ra n ô k ı s d eğ i l , h a sta ; i r. c c , s ô ri b i r h a s t a l ı k ki k u r ba n ı n ı n b ü t ü n u ru k - ı hayat ı n d a m ü n d c m i c ; s a n
k i h a s t a b ızzat h a sta l ı kt ı r. B a z ı e m ra z - ı m ü z m : n e v a r k i , m u s a b ı r. ı yiyi p biti rd i kte n s o n ra
ke n d i o n u n y e r i n e k a : m
o l u r; a rt ı k y a ş a y a n m a riz d e ğ i L . bizzat m eı razd ı r, b ü t ü n a l f) i m - i z a a f ü zeveı l i yle m o raz. E d e b iyat-ı
h a s ta l ı ğ ı n ı h a k k ı y l e teşh is
h ô z ı ra n ı n
ede
cek kada r k e n d i m d e k u v v e t gö rseyd ı m h i s s i m i b u d e r e ce G ç ı k �a n söy l e m e ğ e ş ü p h e s ı z c e s a ret ede m ezd i m ; i s a bet- i e n z ô r iy es i n e k a n i b i r t a b i b meta n e t i n d e n z i y a d e ya n ı l d ı ğ ı n a i n a n a n , ya n l ı ş g ö rd ü ğ ü n e , ya n l ı ş h i ssett i ğ i n e k a i ! o : cm
b i r m üd e k k i k a c i z ve t e red d ü d ü y l e söy l ü y o r u m , m o m a f i h işt e söy l ü y o r u m k i e d e b i y a t ı m ı z s a ğ l Ci m b i r b ü nyeye m Ct l i !< değ i l , e d e b i y a t ı m ız h a sta . Fa k a t bu h a s ta l ı k öyle ş U tl U n b u n u n teve h h ü m ett i ğ i g i b i e d e b i y a t ı n i n c Cı - i h a r i c i 'i e s i r. d e .
-y a n l ı ş te r k i p l e r,
.
boz u k ta b i r i e r,
bi- I ü z u m ye n i l i k l e r
ne
v i n d e n- a rıza l a r l a d e ğ i L . ta u m k ı h a y a t ı n d a m ü d h i ş b i r -
kur'a
i l e v ü cu d u n u
h issett i r iyor; m c n ş e i b ü y ü k b i r tc k90
r ü ' d - d e m ; b u n u n d a e l bet b i r m e n şe l va r, fa kat k i m b u l u p d a h a b e r v e re c e k ? B u n u b i l m e k o k a d a r g ü c k i . . . Te k rn i l ş i i r i e ri m iz d e , h i kôye l e ri m izd e ,
tasavvu rlarımız
da b i r so l g u n l u k , b i r k a n s ız l ı k , b i r e s e r - I h ü z ô l g ö r ü l üyor; b u h a s t a çiçek h a l i ü d e b ô m ız ı n d e st- i m a h a reti n d e k e n d i s i n e pek m u v 6 f ı k ze m i n l e r bu l a ra k n a z i k n a z i k i n t i b a ' e d i y o r ; b u z e m i n l e re o kad a r ya k ı şt ı r ı l ıyor, o n l a rl a o k a d a r
i l i l ô t e t t l ri l i y o r k i i n s a n o l d a n ıyor, s o l g u n l u k h a n g i s i n d e, ze m i n d e m i yo ksa
n a k ı ş l a rd a
m ı , fa r k e d e m iyor. Y a z ı l a n
şey' e r i n h e p s i n d e y ü z ü n ü ze m a ğ m u m b i r naza r- ı ş i k a y e t
le g ü l ü m seye n b i r m ü t e v e r r i m bi-ta b l ı ğ ı va r. D e r i n bir sü k O n i ç i n d e m e d id b i r i n i l t ı I şte o k u na n e s e rl e r e ks e riyet Le ru h u n u z d a bu a k si b ı ra k ı y o r. . . .
D i k ka t e d i n Iz, bu d a i m a mevzu l a rı n h ü z n - e n giz o l u ş u n d a n i l e r i g e l m i yor; ya z ı ş ı m ızda b i r ş e y v a r ki yazd ı ğ ı mız e n
ş u h ve şô t ı r mevz u l a rda b i l e m a h iyet-I hazinesiy
le sa n k i a ğ l ıyor . . . Sa k i n , t a k a tsiz bir a ğ l ayış.
Evet, ta k a t s ı z , bı-ta b ; aynıyle c i ğ e r l e r i n d e ö l d ü r ü c ü d e ğ i l fa k a t y a ş a t may ı c ı
b i r i l tet t a ş ı y a n
b i r çoc u k g i b i .
E s e r l o r i m i z d e b i l i r m i s i n i z e k s i k o l a n n e d i r ? H a y a t ı T e rs
a n l a ş ı l m a s ı n , e s e r l e rım izde h ayatt a n b a h s e t m iyoruz d e m e k
i s t e m iyoru m , b i la k i s e n z i y a d e o n d a n ba h sed iyo ruz; h a tta y a l n ız o n d a n b a h s ed i l i yor, o n d a n b a ş k a b i r şey d e n o
ka
d a r b a h s ed i l m iyor; ma k s a d ı m es e r i e ri m iz i n h a y a ts ız , c a n s ı z o l d u ğ u n u a n l a t m a k t ı r . . . R u h s u z d e ğ i l . fa k a t ca n s ız.
işte b ü t ü n
i n c e l i k l e ri n e , g üze l l i k le r i n e . s a n a t l a rı n a m u
k a b i l e d e b i y a t - ı h a z ı ra n ı n te l ô f i s i b i z e n a s i b
Olmayacağ ın
da n korktu ğ u m n o k s a n ı b u c a n s ız l ı kt ı r. G ü ze l g üz e l b i r cok h i ka y e l e r , tasv i r l e r. h a ya t - ı h a ki kive s a h n e l e r i . h a ya t - ı m u h ayye l e n ü m u n e l e ri . m ü ke m m e l
1 00
b i rkac r o m a n . l atff v e nazik. bazen u l v1. m a z m u n s u z . n ü k
tesiz o l m a k l a bera b e r y i n e zarif b i r hay l i m a n z u m e l e r ; b u n
l a rı n h e p s i n d e b i rç o k ş i i r. b l rc o k s a n a t . b i rço k m ez iyet; fa k a t h e p s i n d e a y n ı re h a vet. aynı f ü t u r. aynı e m ra z - ı mo raz i y e . a y n ı m a r a z
,
h e p s i n d e o, h eps i n de o ta kats i z l i k , o
ca n s ız l ı k ! . . H e p s i gö ğ s ü n ü s ı ka ra k, c i n i n ı n h u m m a l ı d ü ş ü n
c e l e ri
.
ka l b i n i n s e k t e l i d a ra b a n ı i l e , v a kt i n d e n evvel ihti
y a rla m ı ş v ü c u d u n u z o r l a s ü rü k leye re k , m e yd a n ı I n t i şa m -
öyl e m e cru h ve muzta rip, sa n k i b ı r h a st a h a n e d e n g e l i r g i
b i çı kıyor. A ra l a r ı n d a s izi tes l iy e e d e c e k , s i z e k u vvet ve rece k, e l i n izd e n tutup k a l d ı ra ca k kimse yok; hopsl b i ri bi
rin d e n bete r, hepsi a lil. hepsi bi-d e rm a n . Siz i s e b e k l e rs l n iz k i I c i e r i n d e n b i r I . m e s u d ve p ü r tüv a n , k a l b-i şi kesten ize b I raz tô b - ı hayat v e rs i n ; o n u n t e m a s - ı şe b a b - ı h a n d a n ıy l e kesb-I ta ravet e d e n mevc u d iye
t i n l z a rt ı k gözya ş l a r ı n ı n ye b Cı set-i m u h a rr i k o s ry l e boğ u l m a k t a n k u rt u l s u n ; h ayatı n ız i a . ô m ô l i n izle be ra b e r h e r ş e y size g ü l s ü n ; öti karşın ıza k o l u n d a d e m e t demet çiçe k l e r l e gels i n , ci d a l - i maişete böy l e g e n c l e ş m iş, kuvve t l e n m i ş o!o ra k g i r m e k I c i n be k l e r s l n lz k ı ş u n l a rd a n bi ri s i z e d est gir o l s u n ; heyhat! O n la r ı n hepsi s i zde n bır kat re y a ş , b i r vaz' - ı t efe k k ü r b i r n l g ö h - ı tee l l ü m d i l e n m e ğ e , s i z i n fazla-ı ı ht i sa s ı n ızd a n b ı r h i sse - I i n t i h a b a l m a ğ a g e l e n ôciz, d e r mô n d e see le-i i şt i h a rd ı r, hepsi. ,
* B i l i r m i s i n iz bu m ü l a h aza b a n a n e re de n g e l d i ? i ki g ü n evvel k it a p e ı Vayes ' i n ca m e k ô n ı nd a ye n i b i r k i t a p g ö r d ü m ; p a r l a k s a rı kabı n ın üze rinde şu i s i m yaz ı l ı i d i : « Le Livre de la J u n g l e» . M ü e l l ifi ya l n ız n ô m ı n ı Iş itt i ğ i m , l i s a n ı n ı b i l m e d i ğ i m b i r m u h a rri r, b i r I n g i l iz : Rudya rd K i p i i n g . Fa kat e s e r Fra n -
101
s ı z c a ya t e rc ü m e e d i l m l ş o l d u ğ u i ç i n şu Hsan ı n ı b i ! m e d i ğ ! m m u h a rri ri n e f ka r ı n ı a n l a y a b i l i rd i m ; b u n a h e ve s l e n d i m . H i
kaye H i n d ' i n m a h u f v e m e s m u m o r m a n ı a r ı n d a , b ü y ü k H a m ; d ' i n o k a d a r d e h ş et l e ba h s e tt i ğ i ce n g e l l e rd e g e ç m i ş b i r va ka o ! m c k l ô z ı m g e l i rd i . Bö'/ l e b i rd e n h e ve s l e n i ş : m e şu m ü l a h a za n ı n d a b i r d a h l i o : m u şt u r. H e rh a l d e a k şa m kita p o k u m a ğ a b a ş l a d ı ğ ı m z a m a n d a h a i l k s a h ifelerinde o k a d a r şed i d b i r l ezze � l e m e c z u b - ı m ü t a l a a ka l d ı m k i h e m e n y a rı d a n z i y a d es i n i devre t m ey i n ce e l i m d e n b ı ra ka m a d ı m .
K i ta b ı n e s a s ı ta m a m ıy l e m u h ayye l d i r, m ü e l l i f c C il g e l ler h a ya ı ı n ı n b i r n e ş i d e - j g a ra i b i n i y a z m a k iste m i ş ; b u na o k a d a r s a d e l i k l e . o k a d a r h a k i k iyet l e m u v a ff a k o l m u ş ki e se r i n i m ü t a l a a e d e r k e n I n s a n h a y a l i bır v ô k ı a ö n ü n d e d e
ğiL.
o m ü d h i ş o r m a n ı a r ı n . beya ba n ı a r ı n ç a r p ô se k e n e - i va h
ş i ye s i i ç i n d e . o n l a r l a b e r a b e r b u l u n u yoru m z a n n ı n a d ü ş ü
yo r. O n l a r ı n h a ya t - ı ôzô d e - i vahşet i n d c n . a rz ı n h cıyat - ı i b t i d a i y es i n d e n bir n a s i b i i n ş i ra h a l ı r g i b i o l a ra k b i r m ü ddet i ç i n t a z e . genış n e fe s l e rl e h a y a t - ı h a k i k i ye n i n m e ze l l e t l e ri k a rş ı s ı n d a g öğ s ü n ü n k a b a rd ı ğ ı n ı h i s s e d iy o r. O rad a . o -
k a ra n ! ı k g e c e l e rd e . o m a h a f ve s o m u t kaya l ı k l a rd a , o m u z E m m a ğ a ra l a rda k u rt l a r, a y ı ı a r. m ay m u n l a r . pa rsl a r, k a p l a n l a r. y ı l a n l a r, h a tta ta ş l a r, t o p ra k l a r . ağaçlar p ü r- h u r u ş b i r h cıya t i l e h e p bi rd e n y a ş ıyo r l a r. O n l a rı n d a i nsa n l a r g i b i a ra l a r ı n d a rôb ıta l a rı. m e n fa a t l e r i , m u h a bbet l e r i .
n e fret l e r i
v a r . B u g a l ey o n - ı bo h i m e n i n ı ç ı n d e ç ı p l a k bir çocu k , s a f ve
h a n d a n b i r i n s a n yav r u s u d ü ş ü yo r. C a n ava rla rd e n k i m i b u k ü ç ü c ü k y a ba n c ı y a a d ôvet, k i m i o n u s ı y a n e t i ç i n ö t e k i l e re h u s u m e t g ö s t e r i y o r . N i h ayet ç o c u k « ya l n ız i n s a n l a r a ra s ı n d a a ç a n k ı r m ızı ç i ç e k ıı le, ya ni ateşle d ü ş m a n l a r ı n a g o l e be ça l ı y o r. Va ka b u n d a n i b a ret; fa kat bu m i n i mini. bu s a d e v a -
1 02
kayı ca n l a n d ı r m a k , yaşatm a k, bu e s a s - ı m u h a yy e l e b i r h a
k i kat- i ha k i k iye v e r m e k i c i n m ü e l l i fi n e l e v h a l a r, n e t : m s a l l e r, n e tasv i r l e r i c a t e t m iyo r , n e l e r g ö s te r m iyor. . . Co cu k n i h a y e t h e m - c i n s l e r i a r a s ı n d a n a l ı p g et i rd i ğ i k ıv ı l c ı m
la
y e r d e k i yosu n l a r ı t u t u ştu r u p h a s ı m l m ı n ı k a c ı rd ı kta n s o n
r a i c i n d e n b i r a cı b a ş l a y a ra k gözl e ri n i n n e m l e n d i ğ i n i gö
r ü nce te l a ş e d iyor, y a n ı nd a k i
h ô m i l e ri n d e n b i r i n e g ö z l e
ri n d e k i y a ş l a rı g öste ri p so ruyo r:
- B u n l a r n e ? . Acaba ö l üyar m u y u m ? Va ktiyle beşe riyet i n p e n c e - i t a zyi k i n de b i r devre-i e s a ret g e C i rm : ş, m u k a d d e rat- ı i n sa n iyey i i n s a n l a r ka d a r ö j re n m i ş o l a n b u h ô m i - i v a h ş i coc u ğ u n göz l e r i n d e k i k a t re c i k l e re ba k ı p d iyor k ı :
- B ı ra k, a k s ı n ; ş i m d i g ö r ü y o ru m k i s e n cocu k l u kt a n c ı k t ı n , a rt ı k b i r i n s a n s ı n ; o n l a r gözya ş ı n d a n b a ş k a b ı r şey de ğ i l d i r B ı ra k a k s ı n .
. . •
Ve g özya ş l a rı a c ı a c ı a k ıyo r. M ü e l l i f şu u f a c ı k l e v h a i l e i n s a n d a h üz ü n ve e l e m I n
b a ş la y ı ş ı n ı n e g ü z e ı , n e s a d e a n l a t m ış t ı r. B ü t ü n e s e r i b� ı d a ı, t ı f l ô n e , s a f v e p ü r-hayat h is l e rl e m ô ı c. m a l ; o k a d a r k i
bu s a f v et o k u r k e n , te k m i l h a v a ss ı n ızı ô g u ş - ı m a s u m u nd a u y k u n u z d a n d e ğ i ş m i ş , k uvvetl e n m i ş , c a n ,
t e h z i z e d iyor;
I a n m ı ş o l d u ğ u n uz h a l d e c ı k ıy o rs u n uz. Gayet m ü n a k ka h , vaz ı h , veciz bir Ifade, gayet v ü s ' a t i i , v e l O d b i r m u h ayy i l e n i n d O ğ u r d u ğ u efkeı ra b : r ş e k l - i m e t i n vere re k b u k ita bı v ü cu d a g et i r m i ş S o n r a d a n to h k i k et .
t i m k i m ü e l l i f H i n d ista n ' d a d o ğ u p d ü nya n ı n pe k cak ye r
leri n i dolaşmış genc,
h e n ü z otuz
üc ya ş ı n d a ,
fa kat b i r
şöh ret-i a l e m - gir- i d a h iyaneye mal i k bir şa i rd i r. O!• ..'
1 03
i şte i n g i l iz ed l b i n l n ş u ra d a p e k m u htazar bi r icma l I l e . a n l at m a k i sted i ğ i m ve a n l a ta m a d ı ğ ı m b u ese ri n i o k u d u k t a n s o n ra z i h n i m k e nd i l i ğ i n d e n y u ka rı k i m ü l ô h aza r a ra ka p ı l d ı. D ü ş ü n d ü m k i . b i zd e böy le kaviü ' l - bü nye ese r l e r v ü c u d a g e l e m i yo r.
B u n a b i rç o k tees s ü f ett i m . Fa kat i s t i h
za -yı h a k i ka t e ba k ı n k i h e m e n o s ı rada -Servet-l Fünun' u n b u son n ü s h a s ı i c i n
m ü svedde l e r i m a ra s ı n d a mevz u n
b ı r eser a ra şt ı r ı rken- e l i m e g e c e n
m a nzume şu o l d u :
Acı k l ı . hasta. p ü r-fütur b i r eser !
P E R D E-i TESELLI
i şte se kse n ya ş ı nda bl r sô l l Ya ş a m ış k a l na t ı görmey e r e k ; Yaşa m ı ş . m evte o l m a m ış k a l l : Yaşa m a k a y rı. g ö r m e k ayrı demek. lv'I ü t e h a ş ş i d m ez ô h l r - I z u l e m a t. G öz a c ı l d ı k c a r u h p e rd e l e n ı r;
A c ı b i r l e v h a ş ü b h e y o k kı hayat. G ö r m e me k o n b ü y ü k tese l l id ı r.
Ah. ey plr-I ser-se fi d - I h a z i n. Seni görme k l e I şte ö m a c ı m Y i n e b i r c a k t e e s s ü röta . . . S evIn S e n o z u l met- feza tece l l iye: I şte ba k . b e n d e b e n d e m uhtacım Ö y l e bir perd e - I tese l l iy e !
Servet-i
1
,1 04
429. 20 Mayıs 1 3 1 5 Haz.iran 1 899. 8. 195-197
Fünun. nr.
SÖZLÜK
ab il tdb :
güzellik,
parlakl ık
acibe-nümun : ş aşacak şey gös teren
adavet : d ü ş manlık A dem evlad ı : insanoğlu fıf d k : ufuklar Mitab : güneş ag uş-ı i I� t i rab : ko rku içinde bu lunan göğüs
mu tl uluğun kucağı, sovinç kucağ)
agıiş-ı mesar :
ag ıiş-ı ter : taze göğüs ahenin :
demir
gibi,
demirden
ahfad : hafidler, torunlar ahkdm-ı hendesiye : geo metri akaba t : korkunç dkıl :
akıllı
kuralları
hadiseler
dkim : k ı s ır aks-i av aze-i heycd : s avaış seslerinin yankısı a k ta r-ı fikret : fiki r ülkeleri a l d im-i zaaf : acizlik alame tleri aldy ık : alakalar
alel-ıtla k : genelli kle,
genel olarak
a l e m-i e rvdh : ruhlar aJ e mi alem-i ldhut-nişan : u luhi yet alemi g ibi bir dünya
alil : illetl i , hastalıklı
dlude-i keldl
ü kesel :
bıkkınlık ve
gevşeklik bulaşmı�
dmade-i pe rvaz : uçmağa hazır an-ı sekera t : sarhoşl u k l ar anı an-ı seme n-fam : yasemin renkli an dsude-ruh : ruhu rahat, h u zur içinde a ra is-i ce ma l : güzellik gelinl eri dsar-ı nefise-i mimariye : güzel mimari eserler
1 05
asüman : gökyüzü dsüman-ı kebud : mavi gökyüzü aşk-ı (üsunkar : b ü y ül e yi c i aşk dşube : kargaşa üteşin-ce rbeze : ateşli b ir şekilde
konuşan
gelecek a ti-i sakit : sessiz gelecek
dU :
avalim : alemler avaze-i muteıntan : tantanah s e s dv i ze - i raksa n : raks e de n avize ayine-i in ' i k a s : bir şeyin kendisinde aksettiği ayna ayyiLka ser ç e k me k : göğün en yüksek yeri n e yükselrnek azame t-i muşaşaa : göz kamaştıran, şaşaalı büyüklük azim : n i y e t l i bad- ı se rma :
soğuk rüzgAr ba ğ teten : ansı z ı n bahşetme h : bağışlamak bakıyye-i enkaz-ı har : yakı cı enkazın lcalıntısı bal : k a l b , yürek, gön ül, hatır bal : kanat bala-rev : yüks ekten giden baran : yağmur bar-ı hazer : çekin me, kaçınma, korunma yükü
bcirilw : ş i m ş e k , yıldırı m basıra : görmo bedahaten : açıkça. bedeıy i : e ş i ve benzerI olmayan güzel ve mükemm el şeyler
edebiye : edebi güzellikler bedi : eşi ve be n z e r i olmayan bedida r : aç ı k , meydanda, görünür bed!" : dol unay
b eda y i-i
behic : şen, güzel , güleryüzl ü
behre : h i sse, pay be ka : bakili k , d a i m i l i k belaga t : güz el konuşma, güzel s ö z söyleme bereylerne k : yutmak berk : y ı l d ı r ı m
beşiLş : güleryüzlü, şen beyahan : çöl
1 06
durup dinl enmeyen bi-de rman : dermansız bi-gaye : gayes i z
b i - a ra m :
bi-hab : uykusuz bi-had : h a d s i z h e s apsız.
pek çok
bi-haze r : k o r k u s u z bi - lwYd : kayıtsız
bikl' : bakir olma.
giil-nika b : penbe bU'akis : a ks i n e bim : k o rk u , tehl iko
b i k r- i
yü z l ü
genç kız
bi-nam : i s i m s i z bi-se h a b : b u l u tsuz
sabahsız
bi-se h e r
:
bi-s ud :
b o ş , fu y d a s ı z
b i - ta bl ı h : yorgu n l u k .
halslzIik
bi-ve fa, : vefasız
bive-i M k i r : el d eğmemiş dul bed-li k a : çirk i n yüzlü baykuş bü/uz : ağlama, ağl a y ı ş bü/end : y ü ksek. yüco
bıi.m-ı
bünyan : yapı b ü r u d e t : soğukl uk
c a. n - fe za :
a r t t ı ran , cana can katan
can
yerine geçen can-pezir : can bul a n cazibe-i Zetafet : güzelliğin çekiciliği cebel : dağ cebin : a l ı n cebri : zorb
caniş i n - i h i c r a n : h i cranın
ce laiZ-i a hl d k : ahl akın yücel ikl ori c e m a d iyye t : ruhsuz l u k .
cansızlık
cennel : orman c e v f-i esM i r : cevv :
masalların boşluğu
boşl uk
cidal-i maişe t : geçi m kavgası
c i lve-i
ncizende : nazl ı c i l va coşturmak
cO,şa n e tme k :
cüş -aver : coş turucu
1 07
dLŞtş-i alızan : ked erlerin coşkusu cüybdr- ı lehib : ateş ten nehir cüst ü cü-yı g ıda-yı h a y a t : hayat gıda-sını aram a ça r-pa : dört ayakh ( h ayvan l ar ) ç e h re-i girye-nikab : gözyaşı y l e örtülü çehre ç e h re-i pür-va'd-ı emel : emel vaadiyle dolu çehra çare-i teennüs : al ı ş m a yol u ç e kaçak-ı ş e re r-ndk-i s ü y u ' : kılıçlann vuruşmas ından mey dana g e l e n kı vılcımlı se s
çeşman-ı kebud : mavi gözler çeşm-i ş ü h ü d : gören göz çin-i bülend :
yüksek
kıvnm
da hl e t m e k : kanş mak dahme-i m e rsıis-ı havatır : hatıralann ddniş : bilgi, i l i m da ra ban : çarpıntı , vu ru ş , çarpma darbe-i cenah : kanat darbesi da rbet-i şemşir ü sinan : k ı l ıç ve
sağlam
mızrak
mezan
darbesi
da rb - ı şeş-per : a l tı d i l i mH topuzun darbesi de ha - y ı nar : ateşin dehr :
dünya
dehası
de m : un de m - be-dem : zaman zaman de mdeme-i dlv-i memat : ölüm devinin sövüp sayması
sırduş
dem- s{ız : dost, d e n ! : alçak
de rece-i taliYB : ikinci derecede der-i mesd üd-ı necat : kurtu luşun kapalı kapısı de rmonde :
zavallı, aciz, düş kün
dest-g t r : elden tutucu, yard ı m ed ici dest-i hıyane t : hı yan e t, hain l i k eli dest-i ma ha re t
:
maharet ell, h üner eli, (hünerli eD
dı rahşa n : parlak dide : göz dide-i idrak : anlayış
gözü
dil-him : içi kan ağlayan div-i mukayyed : bağlı dev diLd : duman diLd-ı muannid : inatçı duman
108
dÜ6 : omuz e b ' a d - ı hay a t : hayatın boyutları e b r-İ hevam : böce kler bulutu
a talar
ecdad : c e l l ar,
ecrdm : yı l d ı zlar ec sad
:
cesetler
e c z a - y ı m ü relıkebe : birleşik parçalar ede b iy a t-ı hazıra : aktüel edebiyat edi m - i arz : yeryüzü edydn : d i nler
e fldk-ı sun'
u
icaz : bulma ve yara tma felekleri , gökleri
efrdd : fer tler e fsü rde : d o n m u ş , d u ygu suz efvd/ı-ı kadide : kadid a ğ ı z l a r elhan-ı muhabbet : a ş k şarkılan e l v alı : l e v h a l ar, s a t ı h l n r, y ü z o y l er eıvdh-ı ma/wbir : m ezarların satıhlan e lvan-ıziya iye : ış ıklı ren k l er e m raz-ı ma raziye : h a s t a l ı k belirtileri e m raz-ı m üzmine : kronik, müzmin hastalıklar eni,n : in i l li enva r-ı cemal : güzelliğin nurIan, ışıklan enzar-ı hev esda r- ı g a ra m : aşk h eveslisinin bakışlan e n za r - ı t e m n.ş a : hayranlıkla seyreden bakışlar e rd z i l : rez i l ler
e rvdh : ru h l a r esô.fil : s e f i l l er esatir-i evve l : m i toloj i esba b-cüydne : se bep Oer)
ararcasma
es bab - ı re /lO : kurtuluş sebepleri eser-i hüzdl : za yıfl ı k , bitkinl i k belirtisi
esir-i k u v v e t : k u v v e t i n t u tsağı esm dr-ı bünye-hız : vü cud u canland ıran, besleyen meyvalar esrar-ı ı s tı fa : bir şeyin en temizinin sırlan e ş ' a r-ı nev-d- nev : y e n i yen i ş i irler eş'a r-ı pü r-6Jıe n k : ahen k d olu ş i irler e ş ba. h : ş a h ı s l ar, vücu tIar, c i s imler, �övdeler; karartılar e ş bdh-ı m ü m h i n a t : var l ı k lar
eşk-i. reyan : gözyaşı, akan yaş
eşrô.f : ş eref
ve i tibar sahibi k i m s el er. ileri gelenler
e t bak-ı hayal : hayal tabakaları e t b a k - ı ş d n k : parl ayan , parlak tabalçalar
e traf-ı
yatağı n
cdme-hdb :
e t rafı
e v lı a m : vehimler, l< u r u n t u l a r
ev tci.r-ı i h t isas : h i s l e n m e , du ygulanma telleri eyya m - ı ş e b a b : gen ç l i k g ü n l e r i ez-cümle : bu cümleden olarak. bunun g i b i . bu ara da ezhan : zi h i n l er ezhar : ç i çekler fdc i rc-i d e h r : d ü n yanın g ü n ahkarı
fciril� o l m a k : fark e t m el{. ayırmak fa k rii 'd-de m : k a n s ı z l ı k fas a lı a t :
g ü zel
ve a ç ı k konuş ma
fazl-ı ta b ia t : tab i a tı n fazl a l ı ğ ı , b ol l u ğu fecr-i b a lı a r i : bahara ai t fe c i r f e c r - i lıande-zad-ı haya t : hayatın gülfışten Q.oğan fecri fe hm : anlama. a n l a y ı ş fe l' : parl a k l t k , aydınlık fe rda : er tes i gü n fe rsiıde : e s k i
fe rş : yery ü zü , kır, sahra fe r t ü t- ı m us a lı lı i r : tes h i r eden , büyüle yen llunak
fe ry a d - ı m ü b a lı a t : ö v ü n m e feryad ı fevdid-i maneviye : m anevi fay dalar fev l�attabia : o l ağanüstü
fi rds-ı u z l e t : i n ziva yata ğ ı füs h a t : gen i ş l i k füsım : s i h i r , b ü y ü fü tu r :
bıl{kı nlık,
usanç
g a l e y a n - ı b e h i m e : h a y v ani taşkınlık gam-d l üde : keder l i , h ü zünlü g a m -dide : gam
g ör m ü ş
g a ri k - i süriır : s e v i n c e gark
olmuş,
gaveiii : gaileler, d e rtler, sıkıntılar gavr : d i p , esas, h a k i k a t gay e t- i acz : a c z i n gayes i . sonu
g ay ıir
: gayre t l i
gayyd : cehennemde
110
bir
ku yu
dalmış
öfke
gcyz : h!ddet,
ge rd-i haşy e t : k o rk u toprağı g e v h e rin : m ü cevher g i bi gılze t : gal i z l i k , kabalık, sertlik
g ı rra : guru rl u
sefaZe t :
g i r{m-biır-ı
sefal e t i n ağır
yükü
g i rdüb- ı üfül : ölüm girdabı g i ryan : ağl a yan g ird - bad - ı hcvay ic : ihtiyaçların kasırgası
g i rye : gözyaş ı g i ry e - i bi-faide : fay d asız gözyaşı g ıılg ule : gürü l tü, ş e. mata
a u n üd e
:
g u r rende
uyumuş
:
gürleyen
gurüb : güneşin batışı
g üş : k u l a k güş e t m e k : işi tmek g uş-ı rulı : ruhun kulağı
güş-ı
tecessüs :
merak kulağı
gülbiin : gül bahçesi g ünbed-i varüne-i cev :
boşluğun uğursuz
kubbesi
g iizariş-i satvet-meda r : ezici kuvvet s eb e bi olan geçiş güze rgôJı-ı le tafe t : güze l l i k yahı
hadş e - res-i halb-i menün : zamanın h afi : gizli hafv - ı hak :
müsellah : to prak
silahlı
kalbine merak veren
korku
hakayıh-ı ilmiye : ilmi hakikatler h akUıat-i hald e : gerçekte
halli : t o p ra ğ a ai t
hak-i siyah :
kara toprak
hak-nüm u n : adale t gösteren halds-ı meşkiır : şükre layık h al ec a n : kal b çarpı n t ı s ı
kurtuluş
Hallah-ı la-ye m iı t : ölümsüz Allah h a m i : koru yu c u h a m l e - i s a f - şiken-i
can-figen-i pil-i deman : kükremiş
filin
can alıcı, saf kırıcı hamlesi
111
heimu ş h d m u ş : sessiz sessiz hem : yemek sofrası hande :
gül üş
hande-i bum : bayku ş gül ü ş ü hande-i tulu-ı haya : y ü z ü n d e h a y a doğuran gü!üş hand e - i ze h rin : z e h i r l i gülüş hcin- ı iş tiha : i ş tah sofras ı han-t p ü r-nevd : zeng i n sofra h a n - t zi-safd : s afa s a h i bi sofra ha rikat- ı ukul : a k ı l l ara hayret veren harikalar h a r u t : sihir yapan, b ü yü c ü has a rat : h as arlar, ziyanlur hase b : asi l l i k has e n a t : y a p ı l m asıyl e sevap kazanılan güzel şeyler hdşi : alçak gön üllülük gös teren haşy e t : korku hatar-n işan : teh l i k e i ş are ti hatf e y l e m e '� : ş i mşeğin göz k a ma ş tırmas ı
hat ifi : sesi i ş i tilen k e n d i görülme yene ait hatm eylem ek : bi tirmek hatva : a d ı m ha tve-i sam i t : s essiz
adım
hav ass : d u y u l ar hayaldt-t perişa n : perişan h ayaller haya l-i m u hal : ol mayacak ha yal , gerçekleşmesi
mümkün
olma yan h ay al haya t-ı h a k i l�iye : gerçek h ayat hayat-ı m ü rg a n e : k u ş l ar g i bi b i r hayat hem ahe n g - i g ı riv-i hacemat : hücum gürültüsüyle aynı
a h enkte hem-ser : arka d a ş , karadar hey' e t : ş ek i l
,
görü n ü ş , hal, durum
heyula : gözön ü n d e canlandırı lan korkunç varlık h ı rs ü heva : sonu gelmez arzu ve istek hic i - i mu' hiş : k o rku ve dehşet veren hiçlik h i l ka t : yaratıl ı ş
hin-i güza r : geçiş anı, geçme esnası hoduam : egoist
1 12
hod-pese nd :
kendini
beğenen
h i m : kan hun-ı ş u ' Z e -pe rver : ışıklandı ran
kan
h u ruşan : coşkun huruş-ı efkar : fikirlerin coşması
kükremiş deyin,
huruş-ı hamuş-ı div-i jeyan :
sessiz gürül-
tüsü huşunet : haşinIik
güzellik
hüsn :
hüsn-i şe bo.b : gençlik hüsn-i
güzelliği
zi-hica b : hi cabl ı ,
utan�n . güzellik
hüveyda : açık, aşikar, meydandu. Iıüzn-engiz : hü zün veri ci
io.ne : yardım i b re t-hiz : i bret uyandıran , ibret i b t ika-yı hayat : haya tın i c t i ra :
cür'etlenme,
ve r ı c ı
ağlamas ı
cesaret
bulma
i htisasat-ı hasis a : kendine mahsus h isse tmeler, d u ygulan-
m alar i h t izaz : i k ro.r-ı
titreme güçsüzl üğü kabul
acz :
e tme,
güçsüzl ü ğ ü
s öy le me
ilka-yı ruh e t m e k : ru ha terk etmek iltiham : lokma yapma, yu tm a i l t ima-ı saf-ı kame r :
ayın saf pan ld a m ası
i l tizaz- ı şebab : gençl ikten zevk alma i m tizac : kaynaş ma. uygunluk
inc ila : parlama. açılma inciza b - ı ruh :
ruh cazibesi
inhitat : çökme, çö k üş i ntibo. : izlenim intibo.h : uyanma. uyanıklık inzimam :
katılma,
eklenme
isabe t-i e nzariye : görü şün i s a b e tl i ,
teşhisin doğruluğu
isar e t m e k : d ökmek. saçmak istihrac : mana çıkarma. ileriyi görme i s t i hza : alay etme is timdad : yardım
isteme, meded
umma
iştibah : şü phelenme
iş tiM
:
şikayet etme
1 13
ilild : yük5el me itildf .' u yu ş m a, uygunluk itilc1-karin .' yükselm eya yakın izh a r e y l e m e k .' göstennek, meydana çıkarmak . jen p - i hacale t .' u ta n ç kiri, pası ka file-i sü r .' sur d izisi k a i l olma k : razı ol m ak, boyun e�ek k d i n a t - ı efkdr : f i k i rl er Al emi
kalb-i
şikeste .'
kırık kalb
kalb-i şir .' arsknın kalbi ka'kaa .' kılıç, süngü gibi silahların
çatışmasından çıkan
601 kamer .' ay
kanurı-ı m ü bln .' iyiyi kötüyü ayırt eden kanun lcd r b d rı : kervan karha-i hayat :
ko'r-ı
h ayat
yarası
b,]yarı .' ifa d e n i n derinl iği
ka'r-ı ndr .' cehennem derinliği
katr •
.'
damla
kurallar bünyesi kuvvetli,
kavdid .' kaideler, lıov i ii. ' l- b ii. rıy e :
yapısı güçlü
kavarıin : ka n u n l ar kem : köt ü , çirkin
tazellk kazanma. gevşold ik, uYU$uk l u k
h e s b- i ta ra v e t : kesel :
l� e tıbe-i ralışa rı-ı m a nı a re t .' övünmenin
kevkebe .' gök teki yı l d ı z kill�-i füs ü n -sdz .' bü yüleylcl kamıı;
parlak
kalem
k işver .' ii l k e kitle-i. münevvere .' ışıklı yı�ın kizb-i muhakkala .' gerçek yalan kudret-i cevela rı .' gezi n m e , dolaşma. kudreti kudüm .' a y a k basma, gel m e k ıı,l u b-ı huzza r .' hazır bulunanların kalbIeri kü, .' kös hüşdda : açık lag zide-pd .' a yağı &ürçmü�, ayağı kaymı, Idim .' yüze k�ı çekiş tiren
114
alayı
fc1mise : dokunma duygusu ldnl! : yuva
14ne-i dvdre : başıboş , tasasız yuva ld-yet2ndhi : sonsuz lc1yuadd : sayılamayacak
kadar çok
leb-i hdr : harare tli, yakıcı d u dak
Zeb-i i'cdz : az sözle çok şey dak lem'a : parıl t ı , parI ayış lemha : göz a t ı ş ; parıltı leng : topal, a ks a k
söy leyen
dudak,
mucizeH
du>-
lerzan : ti trek, ti treyen
le rze -da r : ti trek lerziş-i heyecan : h eyecan ti trernesi
leniş-i n e f re t : nefre t ürper m e s i
levdzını-ı haya tiye : h a y ati ih ti yaçl ar levm : paylarna, azarlama levs : kir
leyl-i iş tibah : ş ü phe gecesi leyl-i serdir : s ı rlar gecesi leyl-i serd : soğu l< gece leyl-i ydd : hatıra n ı n gece si ley le-i aşlı : aşk gecesi lika : yüz, çehre l ika-yı şefkat :
şefkat yüzü
l iva : bayrak
lücce-i s ü k u t : sessizlik dalgası
mader :
anne
mağnııım : gamh ,
kederl i
mahfe : devenin üzerine konulan üstü örtülü oturma yeri
m a h fi :
gizli
mahuf : korlmIu mah-ı a rş-drd : arşı süsleyen ay
mahşer : kal abal ı k
mahşer-i müntin : kokmuş,
pis kokan kal abalık
mahmil-i ezkdr : zikir yü k l eri konulan yer mdil-i faza il : fazil etlerin he veslisi, düşkünü
ma ' kes :
akseden
yer
1 15
m a k h u r- ı nedame t : pi ş manlıktan kahrolmuş ma k ruıı : yakın
malcimci l : ağzına
k adar dolu, d op dolu
nıanz u r olmak : görünmek m a raz : hastalık mareke-i c uşcicuş : coş kun savaş meydaru
mareke-i tıyn u g u ba r : çamurl u v e tozl u s a v a ş m c yd a n ı m arız : hasta masnuat-ı ne fise : güzel eserler masuniye t : dokunulmazlık matQm-i b e rpci
:
ay akta , y ı k ı lm a m ı ş , b i tm e m i ş matem
m a t l u b : taleb e d ilen, isteni len ma ' tuf : eğ i l m i ş , yönel m i ş ma t ' ün : ayıplan m ı ş
mave rci : art, ger i , b i r ş e y i n
arkasında
bulunan
m a v t ı n : va t an , yurt e d i n i l e n y e r nıa zi-i p ü r-milıe n : sıkı ntı dolu g e ç m i ş me bcini- i münacaat : için d e du a e d i l e n binal ar ıne b g uz : nefret edilmiş m e b lı u t : h ayre tte kalmış , şaşmış mec r uh
:
yaral ı , yaralan m ı ş
nıe c z u b - ı mü talaa : o k umay a kapı lmış nıedar-ı husul : çı k ı ş noktası medfen : m e zar
medid :
uzun
nı e f t u n iye t : vurgun o l m a , aşırı h a yranl ı k mehab e t : azamet, b ü y ü k l ü k , u l u l u k nıehasin-i s ı n a iy e v ü edebiye : e d e b i y a t v e sanata dair güzellikler m e lı c u r-ı hcib ü ra h a t : u ylm ve rahattan u zaklaş m ı ş
mehd : beşik mehd-i h i l k a t : yarad ı l ı ş ı n beşiği nıelw r i m : keremler, cömertlikler, iyi ahlaklar m e k m r? n - i p ü r-hab-ı eşirrd : kö tülerin uyku dol u pusu yeri melcil :
hüzün,
üzün t ü , sıkıntı
m e ' ı u r : alışm ış m e m a t : ö l üm m e na k ı b : menka beler
mendzır-ı hoş-te r : çok hoş manzaralar
1 16
durulacak sulak yer unutulmuş mesaib : mu s i b e t le r , felake tler me sa kin : meskenler, e v l e r meserre t : sevinç meshiıf : susamış, s u ya kanma m ı ş
menhe l : menst :
mesh il r : büyülenmiş , b ü y ü l ü g i b i meskene t-fihe n :
miskinliği
mes m iı m : zehirlenmiş,
l u tk u n
gideren
zehirli
mt!sriır : memnu n , sevi nçli meşbu-ı hahr ü gaza b : gazab ve k ah ı rl a d ol u
ağaçlık, koru
meşc e r :
meşy et : yürü m e , yürü yüş me taib : meşakkatler mevc-i sahabi : bu l u ta al t
dalga
mevce : dalga mevc u r m a k
:
dalgala n mak zafer alayı
z a fe r :
mevk ib-i
mevkuf : durduru lmuş meydan-ı intişar :
yayınlan ma m eydan ı
meyya l-i tefekkü r : tefekküre m e y ya l
mezahim : sıkıntılar, eziyetler min d ra t
:
m inar el e r
mina-yı makal : sözün inceliği minlGar- ı ateşin : yakıcı gaga, a t e ş t e n
gaga
mi r ' a t- ı sem- aliıd : zehir bula ş m ı ş ay na mudkıb : cezaland ıran muatta r : güzel
kok ulu
mu'ciz : kimsenin yapa m a y a c a ğ ı k a d a r ü s tü n ol a n mu' ciz-eda : hal i , mu ğ be r
tavrı başkaları n a b e n z a m e y e n
gücen miş, küskün muğfel : iğfal olunmuş , aIdatı I m ı ş muhakka r : ha kare te uğra m ı ş m uhal : mü mkün olmayan muhtaza r : ölüme hazır muhtaz ı r : c an çekişen :
muhtecib : örtülü , mu hte ri
örtünmüş,
gizlenen
mucid, b i r ş e y icad e d en muhte riat-ı fenniye : fenni icadlar, tekn i k b u l uşlar :
1 17
m u h t e riz : çekinen, I'lakınan muhyi : ihya eden, dirilten, canland ıran,
hayat
veren
mu kass, : kasv e tl i , s ı kın tılı
mulzte rib : gam1 ı , tasulı , kaygılı mıı n t azır : in tizar eden, bekl e yen
musa b : isa b e t
etmiş,
uğramı�
musibete
muta rra : taze mu tasa v v e r : tasavvur
edilmiş,
tasarlanmış , düşünülmü15
m u t ı : u ysal
m u tmain : e min
m u t ta rid : d ü zgün m u t la s L ! : aru l ıks ı z, hiç
eg i k, egilmiş
mu'vee :
durmadan
muzlim : karu n l ı k
m u z t a r r : çares i z kalmış
degişmiş,
m ü beddel :
d eğiş tirilmiş
m ü b t e h i l : yal varan, dua eden mücme l : kısa, öz m ü d e k l?ik : d i k k a tl e ted k i k e d en ,
araştırıcı
müeb beden : ebud i y e n , sonsuza kadar
müe�ses :
tesis
ol unmuş, kurulm uş
m üess ir : tesir edici müfid : faydalı müftehir :
ifti har eden, kederli
övünen
m ü k e dd e r :
mükev k e b : y ı l d ızlı
mülevv e n : renk l i müncezib : çekilmiş, çeki len m ü n a k lwh. : sade ve özlü
mündem iç : saklı, içi n d e olan
münevv e r : nurl u . ı ş ı klı mün ezze h. : arı n d ı rılmış m ü nfait : g ü cenmiş münlıarif : s a p a n , do� gitmeyen
mün' ım
:
doyuran
mün tesir : saçı lan.
yayılan. dağılan
barış içinde olma barışıklık müstehak : layık mü ş afeha t-ı riyah : rüzgarların ağız ağıza konuşmaları m üsaleme t :
113
,
müşaşaa : şaıaalı müşe rrih : teşrih eden, anatomist müştak : i ş t i yuk l ı . özleyen. göreceği gelen.
can atar..
müş tah-ı feyz ü n u r : ı ş ı k ve feyze hasre t du yan müşte-zen : muş ta vuran müştekı : ,ikay e t eden mütecerrid : tecerrüd eden,
soyunan.
vazgeçtlı:'
mütelili : yücelen, yükselen mütebliid : uzaklaşan mü teenni : temkinli m ü teg a yy ı r
:
d e ğ işe n
mütehal i lı : acele eden m ü t e ha rrik : harek e t eden, kımıldayan m ü tehaşşicl : biriken, toplanan m ü tekedd i r : ked erli mü televv i n : renkli mütenevv i r : nurIanan, parlayan
mü tesadil : tesad üf eden mü teşekki : şikay e t eden, sızlanan mü tevahhiş : korkan, ürken m üteve rrim : verernH m ü tezdy id : çogalan. artan müzehheb : yaldızlanmıı, müzehhe r : çiçekli, çiçe klenmiş, çıçek aÇIDı, müzeyye n : s ü s l ü , süslenmi!J müz' iç :
rahatsız
eden
nd-çar : çaresiz ndcl i-i n ia m :
nimetler
topluluğu
nddim : piş man nMi : fa ydalı nagam-ı ruh-nevaz : ruhu
okşaya.n nağmeler,
,arkılar
ndge han : ansızın
nağme-sdz : şarkı söyleyen ndhid : genç kız ndim : u yu yan, uykuda bulunan nakkare : da vul, kös nasb-ı nigdh-ı dikkat : dikkat bakışını bir nasib-i inşirah : ferahlama hissesi nc1siye : alın
noktaya
dikme.
119
natıka-ı ercz ü elem : aciz v e elem ifadesi natıka-asa : d o kunaklı konuşma gibi nay : ney nazar-ı şiIGarane : bak ı ş ı yakalaya n , bak ı ş ı cezbeden naze nde : nazlı
nrizil olmak : inmek nazra-i nefrin : lanet bak ı ş ı
nef'
:
fayda, menfa a t
ne fha-i cennet : cenne ti n nefesi nefha-i inbisat : ferahlık nefesi nefrin : beddua, lanet o lmma neseb : soy neş'et e tmek : çıkm ak, k a ynaklanmak ne�ide-i garaib : g ariplikler türkü sü neva : ses, sada, makam , ahenk, nağmcı nev ha-ger : ölü ağlayıcı sı nev-hande : yeni gülen nev'i : cins, tür nevvar : ışıklı, parlak, aydınlık nıs f.,ı şeb : gece yarısı nidri-yı nefret : nefret bağırması nigrih-ı te e l l ü m : d ü ş ü nme bakı ş ı , etrafl ı c a değerlend irme bakı şı
nigehban : bekçi , gözcü nigun : başaş ağı etme növbet : nöbet nuhbe-i medl : mtınA nı n en nukuş : nakışIar nu r-ı dide : göz nuru
sonu
nutk-ı bi-ze bdn : d i l s i z , sözsüz n u tu k
nümayan olmak : görü n m e k., meydanda olmak nümayiş-i handan-ı mefharet : ö v ü nmenin sevinçl i gös teri ş i nüzul : indirilme nüzul e tmek : inmek ad : ateş o
misil lu : bu şekilde, böylece, ö ylece
ömr-i baha ri : bahara ait ömür ömr-i gam-alud : gam bulaşmış ömür ömr-i muhayy e l : hayali ömür
1 20
öm r-i m ü b tehil : y a lvaran ömür panıaı· /, gııba r : toprağın ayak lar altında olması p a - y ı tü ra b : ayağın bas t ı ğ ı toprak p e ndlı-ı sükun-ü h a s r e t ; sü k u n ve hasret s ı ğ ınağı pençe-i t a z y i k
:
baskı p e nçesi
pe res tdr-ı Iıem-denı-i
bak ı ş larm dos t h ayran ı , kul u
e nz a r :
p e rvaz : uçma s u s kun
pervaz-ı hamuşane : ses s i z , perverde
e tnı e k :
beslemek,
uçuş
büyü tmek
peydpey : azar azar peydd : meydanda, açıkta peyg u le - i te meddün : m e d en i l e ş m e köşesi pey rev o lmak : arkası sıra gi tmek, uymak, i z in d e n g i tmek p i n ha n : gizli pir-i s e r-sefid-i h az i n
:
hüzün verici a k saçlı ihtiyar
p i rdm e n : etraf, çevre piş : ön
p işani : alın piş-i m e hasin : güzelliklerin ön ü , i l erisi piş-i nazar : göz önü piş ü pes : önü n d e ve arkasında puşide-se r : başı örtülü puyan : koşan p ü r-heves : heves dolu pü r-hu ruş : coşku dolu p ü r- i h tiz a z : titreme dolu pü r-nisyan : unutma dolu p ü r- s ü k u n : sükıln, s aki n l ik dolu
pü r-tehalü k : aceleyle pü r-tüvan : güçlü p ü r - ü nı i d ü heves : heves
ve
ü m i t dolu
ilgi, alaka, bağ münasebeti olan
r ab ı ta : münasebet,
rac i : ait,
ra' d-efşan : gökgürültüsü saçan ra'd-ı
heyahay-ı
v e l e h-za-y ı s u f u f :
saflarm
şaşırmı ş
hey-
heylerinin yarattığı gökgürü ltüsü
ra hne : delik rahşan : p arlak rahş - ı savaik-peyrev : yıld ırı mlara uyan gös teri şli a t
1 21
rdkid : durgun. hareketsiz ra'şan ra' şan : ti lreye ti treye ravza-i hayal : hayal bahçesi ray iha : güzel koku reha-engiz :
kurtuluşa götürücü
rehave t : gevş eklik reh-güza r : g eçi t. geçecek yol
re h-i pabus :
ayak
re's-i fürübürde :
öpme
öne
yolu
baı, kıskandlran
eğilmiş
reşk- i m e laik : mel ekleri reva : layık, yakışır
revna k : parlaklık. güzellik.
tazelik
reyyarı-ı te bess ü m : tebe ssüme kanmış rida-yı siyah : siyah örtü ruh-ı amal : emellarin ruhu ruh-ı mecruh : yaralı ruh ru-y ı ze rd-i sefal et : sefale tin san yüzü rücu : dönme. sözünü geri alma sabL : çocuk ıada-yı ahen : kılıç sesi sada-yı müheykel : heykelleşmiş ses
göğüs dalgaların y üz ü safha - i ziya-ba r : ı ş ı k saçan y üzey scifiye t-i v e cd- a v e r : vecd ge tiecn sanık safv e t- i masume : masum sanık sad r- ı pelengane : pantere benzc;:r
safha-i emvac :
sahaif : say falar. ya praklar
sahba : şarap; al . k ırmızı
sahL : cömert
gösterişli. şatafatlı sahne tiyatro sahnesi sahne-i zi-şaşaa-i hail e-pira : faciayı süsleyen şaşaalı sahne sa hn-ı hakikat : hakikat sahnesi iia hn-ı mezd l i m : işkence sahnesi sahne-i ga rra :
sahne-t temcişci : seyir sahnesi.
sail- i sdbir : sabreden dilenci sakf : çatı. tavan . dam
scilib-i
kara r ü
ihtiyar : karar
samit : sessiz. sesi çıkmayan
samt :
1 22
susma
ve seçme ye teneğini yok eden
ndıan : inleyen soss l.ı.l.ı :, yüce sessizlik samut : s u s m uş suskun �atıh : yüzey savle t-i gürz-i giran : ağır topuzun hücumu sa v t : ses sov t-ı hazfn : hazin, hüzünl ü ses sav t ı kildb : köpeklerin sesi sa ' y : çalışma sa yd- ı haydlcit : hayallerin avı sdye-i l�a h r : kahrın gö lgesi Bayha-i ş u m : şom, uğursuz bağırma sec de-g i r- i istiğfar : töv bo için secdeye varan see le : dilencUer sehab-ı J�esif : y oğun bulut seher-hiz : erken kalkan selılıar : büy ücü, b üyüleylci sekte : durma sem' : kulak, duyma, işitme .amt-ı
sam t- ı ulvl :
,
-
sema-pare-i nev-dide :
yeni görülen gök parçası
se r-dzdde : başı boş ser-be-se r : baştanbaşa se r-g eş te : sersem, şaşkın se rgüze ş t-i m ü ' l i m : elernH sermedi : daimi , sürekli ser-nüviş t-i dlem : insanlık Beyf-i d m i ra n e : h ükmeden,
macera
aleminin satırbaşlan hükmedici kı lıç
seyldbe : sel, sel suyu seyyie : fe nalık, kötü l ük sıya h-ı matem : matem haykınşlan sıya ne t : koruma
sıyt-ı
velval-i v e g a : savaş kargaş asının gürültüsü
sihr-i nazar-pe rv e r- i
sanat : sanatı besleyen bakışın büyüsü göğüs
slne-i cirdm : dinlenil ecek
sine-i m eshuf-ı s e faha t : sefahete doymamış göğüs sitdre-i nev : yeni
sud/dt :
yıldız
s u a l l e r , sorular
taraf taraf subh-ı pür-füsun : büyü dolu sabah
su- be-su :
1 23
sukut :
düşme
sı'l r : bayram suüd : y ükselme süda-yı se r : baş ağrı sı süklzan-ı zar ü h a i r : ağlayan
ve
ş aşlo n sakinler, oturanlar
s ü k ün-ı mehib : he ybetli sessizlik s ü kün-pezi r : sakinlik bulma sünühat : içe doğan ş eyler sü rüd-ı şuh-ı bahar : bah arın şuh şarkısı sü rür-ı inti kaı.-:ı : inti kam se vinci
s ü t re : perde s ü tre-i m uz l i m : karanl ık örtü
sütüde : ö vülmü ş , övgü y e değer ş a i r-i şayeste-guru r : gurura lüyık şair şamme : k o ku alma duyusu
şaşaa-i letafe t : g ü zelliğ i n parıl tıs ı , göz kamaş tırması
ş a taf : gösteriş şeHı r : neşeli, şen ş edid : şidd etli şegaf : delicesine s evme ş egaf-dar : delirtici ş e h b a l : kuş kanadın ı n ş c k l - i metin :
en
sağlam şekil
uzun tüyü
ş e h ra lı- ı n u rani : ı ş ı k l ı y o l
şekl-i sahabi : b u l u t a a i t ş e k i l ş e k v e - i tali .'
talihten
şikayet e t me
ş e r : kötü l ü k ş e r h a .' kesilm i ş , y an l m ı ş
şe rha ş e rha : d i l i m , k es i k kesik ş e rme nde-i i t a b : azarlanma utancı şe tare t l i : neşeli
şev k-i fuad : gönlün şevki ş e ba b : gençlik
şe b-i a ' m a k :
d erinliklerin
gecesi
şeb-i saf : s af gece şikaye t : şikaye tler
ş i n a h e tme k : suda yüzrnek ş i ta b .' acele, sür'at. koşma
ş i ta ba n : koşan. acele eden
·· 1 24
şive-i
tahakküm :
şive-i
ta krir : konuşma üslübu
alem-gir :
şöhre t- i
hakim olma e d ası alemi tutan, zapteden şöhret
ş u a : ışık ş ul e - i
endişe :
düşünce alevi
ş ule-i ra kika : ince ışık ş u ün : hadi seler, olaylar tab: tabiat, huy, yaratılış tabl-ı s ı mah-ı g e rdun : d ü n yanın
kulağının
zarı
tagayy ü r : değişme taharri : arama tahass ü r : hasret çekme ta hassüs :
duygulanma
tair : uçan, uçucu takarrü r eyleme h : k ararlaşmak, karar kıl mak
ta kaza : s ı kıştırma ta l t i f : m ü k afatl andırm a , gönlünü alm� ta'mik : derinleş tirme ; ince l e m e , araş tırma tar-ı h ay a t
:
hayatın tel i
tasa rruf : sahip olma tasavvur-ı batıl : batı i istek tay f- ı nüralnü r : ışı klı hayalet tazy i lı : baskı
tealı : yükselme te b a h :
m ah v ol ma
tecdid-i hay a t : hayatı y e n i l e m e teceddüd : yen i l e n m e , yen i l i k tece l l igah : görüntü tecess üın :
yeri
şekill enme,
bir cisim şekl i n d e görü n m e
t eel l ü m : k ed erle n m e , tasalanma tee m m ü l teess ü r :
d ü şünm e duygulan ma
:
t e h e v v ü r : öfkelenme teheyyüc : heyecanlanma,
coşma
te hy ic : he yecanland ırma tehziz e t m e k : ti tre tmek te k e l l ü f : k ü lfe tl i olma t e lw l l ü m e tm e k : konuşmak t e l hi-i n e f re t : nefre t
acılığı
terin e tm e k : lanetlemlilk
1 25
tetinat : lanet okumalar te mdid : uza tma temeyyüz : s i vri l m e, kendini gösterme tenasü b :
uygu n l uk
te nazur : s i m e tri tene ffu :
fayd alnnma.
tenşi t : sev i n d irme te n v i r etmek : ayd ınlatmak terıine-i ıyd : bayram te re ffu : y ü kselme
şarkısı
ve itibannı arttırmak e tmek
tervic etmek : k ı y m e t terzil ız t m e lı : rezil tese t t ü r : örtün m e
tesir-i tarab : coşkunluğun ve sevinçliliğin etkisi
tesliye : tesel li verme tesmım e tmek : zeh i rl e m ek teşdid-i ig tizab : öfkelenm enin ş i d d e t l enm e:;i teş ek/� i : şikAyet e tm e
teşne : susamış,
ço k istekli
teveibi : tAbi olanlar, uşaklar, birinin hizmetinde tev ehhüm etmek : zannetmek te zad- ı sü k ü n u tanin : sessizlik te zlil �tmek :
zel il e tmek,
ve
çınlama
olanlar
tezadı
tahkir e tmek, hor görmek
tıfleine : çocuks u , çocu kça
tiraje-nümei : gökkuşağı
gibi renk renk görünen
tüde : y ı ğı n , k ü m e t ü d e - i ezha r-ı mu lıayyel : hayali çiçekler yığını tüde-i z i nd e
:
can l ı , zinde y ı ğ ı n
tüf- ı l e rze-riz-i tehevvür : öfkelenmenin ti treme kısı türab : toprak türab-ı siyah :
kara toprak
tünd : sert, haş i n tü rab olmak : toprak olmak, ölmek ufk-ı m e ş h u d : görü n en ufuk ukuZ : a k ı l l ar uluvv-i ka l b :
kalb
yüceliği
umk-ı hay a t : hay atın derinliği
urüh : damarlar
saçan yan-
Ilde M-yı halıı ra : günün edebiyatçıları üftllde : d ü ş m ü ş ümm id-i haZôs : kurtu l u ş ümidi va'd-ı mtıhal : gerç e k l eşmesi m ümkün olmayan vaad v asf ı celi l : yüce vas ı f vaz-ı tefekkü r : d üş ü n m e durumu -
vecd-ave r : büyük heyecan veren
vedia : h e d i ye vehm-alüd : veh im,
kurun tu
dolu
velüd : doğurgan velvele-i c e n g - i
cüyuş : askerlerin
savaş
şamatası
v e rz iş : ça l ı ş m a. vüs' a t : g e n i ş l i k y ad ı ul"i : u l vi , yüce -
ya r-ı naga m h a r :
şarkı
hatıra sevglli kuruluk
söyleyen
y e b ü s e t- i m u ha rrilw : y a k ı c ı
yı lın en u z u n gecesi mahz : halis zaaf zaid : fazla zdika : ta t alma duyusu
yelda : za" - ı
zail : sona eren, geçe n , geçm i ş zam i m e - i hassasiye t : e t k i y i çoğaltına z e b ü n : aciz, zehı :
zayıf, güçsüz
n e? lane tin zchlrl i suyu pntla mış, korkunç h i l kat : yaradılışın şarkısı
z e h rdbe-i lanet : z e h re-çak : öd ü zemze me-i
zerrat : zerreler zikr-i Ha l l a k :
Allah'ın ad ını zl kratme korkuların gölgeieri
zlldZ-i e hval : dehşe tleri n ,
zıll-ı c e n a h : kanad ı n gölgosi
zıll-ı kesU : yoğu n gölge zır-i bal : k a n a d ı n al tı zır ü bem m-i saz : sazm en ince ve zu l m e t : karan l ı k zulme t- feza : karanlığı arttı n cı
en
kal ın teli
zu/m e t-i beyzd : b e y a z kara n l ı k
%ulmet-i zulme t-i
makber : me zar karan l ı kı yelda : en uzun gecenin karanlığı 1 27
TEVFtK FtKRET Tevfik Fikl"et,w Servet-i Fünun edebiyatmm en tanınmış ve nesillere tesir etmiş bir şairidir. II. Me�rutiyet'e kadar da ha ziyade tabiat ve duygu şiirleri yazan Fikret, 1908'den son ra sosyal konulara yönelir. Prof. ur. Mehmet Kaplan'ın bu sahadaki araştırmalarına dayanılarak hazırlanan bu kitap, Tevfik Fikret'in hayatı ede bi şahsiyeti ve eserlerinden ö rnekleri içine almaktadır.
430
TL.
