DAMPAK DAMPAK PERUBAHAN RUANG TERBUKA TERBUKA HIJAU SEBAGAI PENYEBAB BANJIR DI PERKOTAAN
MAKALAH
UNTUK MEMENUHI TUGAS MATA KULIAH BAHASA INDONESIA KEILMUAN Yang Dibimbing oleh Indra Seherjanto S!"d! M!Sn M#l$a%%aroh S!S! S!"d
Oleh: &endra 'ainal Mali(i )**+,)-*+)./
UNIVERSITAS UNIVERSITAS NEGERI MALANG FAKULTAS ILMU SOSIAL JURUSAN GEOGRAFI PROGRAM STUDI PENDIDIKAN GEOGRAFI Desember 2013 DAMPAK DAMPAK PERUBAHAN RUANG TERBUKA TERBUKA HIJAU
SEBAGAI PENYEBAB BANJIR DI PERKOTAAN
1
PENDAHULUAN
11 L!"!r Be#!$!%&
Kota mer#0a(an %#at# 0erm#(iman 0end#d#( $ang be%ar dan l#a% $ang didalamn$a terda0at ragam (egiatan e(onomi dan b#da$a! &#ang1r#ang terb#(a 0ada (ota menjadi(an %a%aran #nt#( mendiri(an %eb#ah bang#nan agar da0at dijadi(an %ebagai tola( #(#r %eb#ah (ota it# maj#! Dari 0er#bahan ter%eb#t %e2ara tida( lang%#ng menge%am0ing(an (aidah ling(#ngan r#ang terb#(a hija# $ang da0at mer#%a( daerah re%a0an air! &#ang terb#(a hija# 3&TH4 ber5#ng%i %ebagai daerah re%a0an air! 6i(a daerah ter%eb#t didiri(an %eb#ah bang#nan ma(a daerah re%a0an air h#jan a(an ber(#rang dan da0at menga(ibat(an banjir! "er(embangan 0er(otaan $ang begit# 0e%at %aat ini (#rang dianti%i0a%i dengan 0eren2anaan dan 0enga7a%an 0engg#naan lahan di (a7a%an (ota! Hal ini mendorong terjadin$a 0eman5aatan lahan terb#(a menjadi lahan terbang#n ber#0a 0erm#(iman 0er(antoran ind#%tri dan (egiatan lainn$a tida( lagi mem0erhati(an (eadaan ling(#ngan dengan meman5aat(an lahan %e%#ai dengan (einginan 0emili(n$a 3Sadtim ,*))4! Ban$a(n$a 0eralihan 5#ng%i 0engg#naan lahan non terbang#n menjadi lahan terbang#n mi%aln$a #nt#( lo(a%i 0em#(iman ata# 5#ng%i lainn$a $ang ber%i5at meng#rangi daerah re%a0an air telah menimb#l(an dam0a( ling(#ngan dan men$ebab(an 0er#bahan (om0onen %i%tem %i(l#% hidrologi! "erma%alahan banjir ham0ir merata di %etia0 (ota d i Indone%ia ter#tama di 7ila$ah dataran $ang relati5 rendah! Banjir mer#0a(an 0erma%alahan $ang (om0le(% $ang har#% %egera ditangani agar a(ibat $ang ditimb#l(annn$a tida( ban$a( mer#%a( dan mer#gi(an ma%$ara(at %e(itarn$a! U%aha1#%aha #nt#( men2egah dan meng#rangi a(ibat terjadin$a banjir ter#% dila(#(an! Teta0i ma%alah #tama banjir adalah bah7a banjir it# 0ada #m#mn$a tida( 0ermanen! Banjir it# datangn$a tida( terd#ga dan %#r#tn$a 0#n j#ga %ering tida( bi%a diramal(an oleh ma%$ara(at %ehingga terjadi (etida( %eimbangan ling(#ngan!
Daerah $ang dah#l# lahan terb#(a hija# (ini ber#bah menjadi 0erm#(iman $ang 0adat %eiring dengan 0er(embangan 0emen#han (eb#t#han hid#0 man#%ia! Selain 5a(tor ter%eb#t b#r#(n$a %i%tem draina%e j#ga mer#0a(an 0en$ebab banjir di 0er(otaan! Ka7a%an $ang tergenang dari tah#n (e tah#n %ema(in mening(at! Hal ini men#nj#(an bah7a (a0a%ita% draina%e %#dah tida( mam0# lagi menahan lim0a%an $ang %ema(in be%ar (arena alih 5#ng%i lahan terb#(a %ebagai daerah re%a0an air menjadi 0erm#(iman 0adat! Ma%alah 0er#bahan tatag#na lahan $ang ada di 0er(otaan %ehar#%n$a menjadi bagian 0enting dalam 0enataan (ota! "er(embangan 0er(otaan memba7a 0ad a dam0a( negati5 0ada bebera0a a%0e( %alah %at#n$a a%0e( ling(#ngan! Dalam a7al 0er(embangan (ota %ebagian lahan mer#0a(an r#ang terb#(a hija#! Nam#n (arena adan$a (eb#t#han #nt#( menam0#ng 0end#d#( dan a(ti8ita%n$a %ehingga r#ang terb#(a hija# menjadi %ema(in ber(#rang dan (ini menjadi (a7a%an terbang#n! &#ang terb#(a hija# mer#0a(an %#at# bent#( 0eman5aatan lahan 0ada %#at# (a7a%an $ang di0er#nt#(an #nt#( 0enghija#an tanaman! Daerah terb#(a $ang dah#l# berman5aat menjadi (a7a%an re%a0an %e(arang %ema(in ber(#rang di(arena(an dam0a( dari 0embang#nan 5i%i( 0er(otaan! Im0li(a%in$a tida( %edi(it ata# tida( ada lagi air h#jan $ang da0at di re%a0(an (e dalam tanah %ebagai 2adangan air tanah dan %ebagian be%ar dialir(an %ebagai aliran 0erm#(aan %ehingga (a0a%ita% aliran draina%e ter#tama di (a7a%an 0er(otaan tida( memadai! Dari a%0e( (ondi%i ling(#ngan hid#0 rendahn$a (#alita% air tanah tinggin$a 0ol#%i #dara dan (ebi%ingan di 0er(otaan mer#0a(an hal1hal $ang lang%#ng ma#0#n tida( lang%#ng ter(ait dengan (eberadaan r#ang terb#(a hija# 3&TH4 %e2ara e(ologi%! Di%am0ing it# tinggin$a 5re(#en%i banjir di 0er(otaan j#ga d ia(ibat(an (arena terbata%n$a daerah re%a0an air dan tinggin$a 8ol#me air 0erm#(aan run off 3Mar5ai ,**94! Keberadaan r#ang terb#(a hija# 3&TH4 di %etia0 (ota memili(i tiga 5#ng%i 0enting $ait# e(ologi% %o%ial1e(onomi dan e8a(#a%i! :#ng%i e(ologi% $ait# da0at mening(at(an (#alita% air tanah men2egah banjir meng#rangi 0ol#%i #dara dan
0engat#r i(lim mi(ro! :#ng%i lain$a $ait# %o%ial1e(onomi #nt#( memberi(an 5#ng%i %ebagai r#ang intera(%i %o%ial %arana re(rea%i dan %ebagai taman (ota! Sementara e8a(#a%i ber5#ng%i antaralain #nt#( tem0at 0eng#ng%ian %aat terjadi ben2ana alam! Dengan (eberadaan &TH $ang ideal ma(a (e%ehatan 7arga (ota $ang ber%ang(#tan menjadi bai(! &#ang Terb#(a Hija# j#ga da0at meng#rangi (adar 0ol#tan %e0erti timah hitam dan timbal $ang berbaha$a bagi (e%ehatan man#%ia! Man5aat &#ang Terb#(a Hija# 3&TH4 memberi(an (e%egaran dan (eindahan %ebagai 0ar#10ar# (ota memberi(an ling(#ngan $ang %ehat bagi 0end#d#( (ota %ebagai tem0at 0ere%a0an air g#na menjaga (e%eimbangan tata air dalam tanah meng#rangi aliran 0erm#(aan dan menjaga agar (e%#b#ran tanah teta0 terjaga! Dalam hal ini di0erl#(an 0emi(iran ja#h (e de0an $ang tida( han$a berorienta%i 0ada 0emen#han t#j#an berjang(a 0ende( agar 0embang#nan (ota lebih mem0ertimbang(an 5a(tor15a(tor ling(#ngan dan 0embang#nan ber(elanj#tan! Strategi 0eman5aatan r#ang bai( #nt#( (a7a%an b#dida$a ma#0#n (a7a%an lind#ng 0erl# dila(#(an %e2ara (reati5 %ehingga (on8er%i lahan dari 0ertanian 0rod#(ti5 ata#0#n dari (a7a%an hija# lainn$a menjadi (a7a%an non hija# dan non 0rod#(ti5 da0at di(endali(an!
12 R'm's!% M!s!#!(
Berda%ar(an latar bela(ang ter%eb#t ma(a da0at dir#m#%(an ma%alah %ebagai beri(#t; )! A0a %aja $ang men$ebab(an banjir di 0er(otaan< ,! A0a %aja man5aat r#ang teb#(a hija# di 0er(otaan< .! A0a %aja tinda(an $ang dila(#(an #nt#( mengata%i banjir<
13 T')'!%
)! Mende%(ri0%i(an 0en$ebab banjir di 0er(otaan!
,! Mende%(ri0%i(an man5aat r#ang terb#(a hija# di 0er(otaan! .! Mende%(ri0%i(an tinda(an #nt#( mengata%i banjir!
2 Pemb!(!s!% 21 Pe%*eb!b B!%)+r ,+ Per$-"!!%
"embang#nan daerah 0er(otaan %ebai(n$a dila(#(an melal#i 0enataan r#ang %e2ara lebih ter0ad# dan terarah agar %#mberda$a $ang terbata% da0at diman5aat(an %e2ara e5e(ti5 dan e5i%ien! Salah %at# #0a$a #nt#( men2a0ai hal ter%eb#t adalah melal#i (eter0ad#an dan (e%era%ian 0embang#nan dalam 0enaatan r#ang $ang tertata %e2ara bai(! &#ang ter%eb#t adalah tem0at #nt#( 0ere%a0an air (eti(a h#jan! "enataan r#ang bert#j#an #nt#( me7#j#d(an r#ang 7ila$ah 0er(otaan $ang memen#hi (eb#t#han 0embang#nan dengan %enantia%a ber7a7a%an ling(#ngan! "eren2anaan tata r#ang (a7a%an 0er(otaan %e2ara %ederhana da0at diarti(an %ebagai (egiatan meren2ana(an 0eman5aatan 0oten%i dan r#ang 0er(otaan %erta 0engembangan in5ra%tr#(t#r 0end#(#ng $ang dib#t#h(an #nt#( menga(omoda%i(an (egiatan %o%ial e(onomi $ang diingin(an 3B#diharjo )//+ dalam =ah$#ni ,**>4! Orienta%i dalam 0embang#nan di 0er(otaan #nt#( mengejar (e#nt#ngan e(onomi men$ebab(an 0embang#nan $ang dila(%ana(an 2ender#ng meng#tama(an 0embang#nan 5i%i( dan (#rang mem0erhati(an a%0e( ling(#ngan! Kondi%i ini men$ebab(an bang#nan1bang#nan t#mb#h dan ber(embang tan0a (endali 0adat tan0a arah %ehingga (ota menjadi %ema(in tida( ber%ahabat dengan ling(#ngan! Keberadaan r#ang terb#(a (h#%#%n$a r#ang terb#(a hija# 0ro0or%in$a %ema(in men#r#n terhada0 l#a% 7ila$ah (arena 0embang#nan lebih di0riorita%(an #nt#( a(ti8ita% e(onomi 3=ah$#ni ,**>4! "ola 0engg#naan lahan %angat di0engar#hi oleh a(ti8ita% e(onomi dan (ondi%i geogra5i% (otan$a arah 0ola 0engg#naan lahan a(an mengi(#ti 0ola a(ti8ita% $ang terjadi! "engg#naan lahan $ang ter#% ber(embang %ebagai 0ro%e% a7al dari 0ert#mb#han 5i%i( (ota! Dalam 0ela(%anaan 0embang#nan di 0er(otaan %ering
dihada0(an 0ada d#a ma%alah $ait# 0ert#mb#han 0end#d#( $ang %ema(in mening(at dan (eterbata%an %#mber da$a alam! 6#mlah 0end#d#( $ang mening(at %e2ara lang%#ng a(an men$ebab(an mening(atn$a (eb#t#han a(an %#mber da$a alam $ang ada didaerah ter%eb#t! Dengan demi(ian (egiatan 0embang#nan dan 0ening(atan j#mlah 0end#d#( da0at menga(ibat(an te(anan terhada0 %#mber da$a a lam dan 0en#r#nan m#t# ling(#ngan! Kegiatan 0embang#nan $ang %e2ara lang%#ng memb#t#h(an lahan bai( #nt#( (egiatan 0ertanian e(onomi 0em#(iman dan (egiatan lainn$a a(an berdam0a( 0ada m#n2#ln$a (on5li( 0eman5aatan lahan! Indi(a%i terjadin$a 0en#r#nan da$a d#(#ng ling(#ngan di %#at# 7ila$ah 0er(otaan da0at dilihat dari berbagai ben2ana $ang terjadi mi%aln$a banjir (e(eringan dan %ebagain$a! "en$ebab banjir %#ngai $ang 0aling dominan adalah adan$a 0er#bahan tata g#na lahan di daerah aliran %#ngai 3DAS4! "er#bahan tata g#na lahan di h#l# DAS men$ebab(an 0ening(atan debit banjir ero%i di DAS dan %edimenta%i di %#ngai! A(ibatn$a %#ngai menjadi dang(al (a0a%ita% 0enam0angn$a menjadi lebih (e2il %ehingga bila %#ngai tida( bi%a menam0#ng ma(a terjadilah banjir %#ngai dan genangan di %e(itarn$a 3Sadtim ,*))4! "en$ebab banjir di 0er(otaan $ang 0aling dominan adalah 0er#bahan tata g#na lahan di daerah aliran %#ngai $ait# adan$a 0ening(atan (eb#t#han mi%aln$a #nt#( 0er#mahan ata#0#n ind#%tri dari 0engembangan (ota! Dalam ma%alah banjir (arena ber#bahn$a (om0onen hidrologi %e0erti da$a %era0 air $ang ma%#( (edalam tanah terlal# ban$a( ma(a air a(an mengalir diata% 0erm#(aan men#j# (e tem0at $ang lebih rendah! Draina%e $ang (#rang bai( ma(a air ter%eb#t a(hirn$a mele7ati (a7a%an 0erm#(iman 0end#d#( dan bila berlebihan a(an menimb#l(an banjir! Banjir j#ga tida( l#0#t dari 0erila(# man#%ia dan dam0a( dari 0embang#nan 5i%i( 0er(otaan! :enomena ben2ana banjir mer#0a(an %alah %at# dam0a( dari (e%alahan 0engelolaan %#mber da$a alam dan ling(#ngan! "ertama beralihn$a 5#ng%i 0engg#naan lahan di daerah terb#(a mi%aln$a daerah 0ertanian menjadi (a7a%an 0erm#(iman dan (a7a%an terbang#n menga(ibat(an aliran 0erm#(aan menjadi lebih be%ar (ed#a tida( adan$a (e%adaran dan (e0e(aan terhada0 ling(#ngan dari 0erila(# ma%$ara(at! "emb#angan %am0ah di %#ngai men$ebab(an terjadin$a 0endang(alan
dan 0en$#mbatan aliran %#ngai! Ketiga tida( di0at#hin$a berbagai 0erat#ran ter#tama dalam (egiatan 0embang#nan! "erat#ran dalam 0embang#nan 0er#mahan mi%aln$a (ehar#%an men$i%a(an lahan terb#(a #nt#( daerah 0ere%a0an air h#jan tida( dila(#(an oleh ma%$ara(at! Sehingga (eti(a h#jan air tida( bi%a ma%#( (e dalam tanah (arena (#rangn$a lahan terb#(a di daerah ter%eb#t dan banjir 0#n tida( da0at di hindari 3Mar5ai ,**94! Dari berbagai 5a(tor ter%eb#t di ata% %ebenarn$a telah men2ermin(an bah7a (#rangn$a (e%adaran ma%$ara(at 0er(otaan dalam men$i(a0i dan mere%0on% %#mber da$a alam dan ling(#ngan a(an dam0a( $ang ditimb#l(an di (em#dian hari!
22 M!%.!!" R'!%& Terb'$! H+)!' ,+ Per$-"!!%
Men#r#nn$a (#alita% r#ang terb#(a hija# dan r#ang terb#(a non1hija# di 0er(otaan telah menga(ibat(an men#r#nn$a (#alita% ling(#ngan 0er(otaan %e0erti %ering terjadi banjir dan tinggin$a 0ol#%i #dara! Dalam h al ini di0erl#(an 0emi(iran ja#h (e de0an $ang tida( han$a berorienta%i 0ada 0emen#han t#j#an berjang( a 0ende( dan 0erl# mem0erhati(an agar 0embang#nan (ota lebih mem0ertimbang(an 5a(tor15a(tor ling(#ngan dan (eberlanj#tan 0embang#nan! &#ang Terb#(a Hija# 3&TH4 (ota adalah bagian dari r#ang1r#ang terb#(a %#at# 7ila$ah 0er(otaan $ang terda0at oleh t#mb#han tanaman dan 8egeta%i g#na mend#(#ng man5aat lang%#ng ata# tida( lang%#ng $ang diha%il(an oleh r#ang terb#(a hija# dalam (ota ter%eb#t $ait# (eamanan (en$amanan (e%ejahteraan dan (eindahan 7ila$ah 0er(otaan ter%eb#t! &#ang terb#(a hija# memili(i bebera0a 5#ng%i $ait# e(ologi% dan 0erlind#ngan!) Keberadaan r#ang terb#(a hija# 3&TH4 di %etia0 (ota memili(i tiga 5#ng%i 0enting $ait# e(ologi% %o%ial1e(onomi dan e8a(#a%i! :# ng%i e(ologi% &TH $ait# da0at mening(at(an (#alita% air tanah men2egah banjir meng#rangi 0ol#%i #dara dan 0engat#r i(lim mi(ro! :#ng%i lain$a $ait# %o%ial1 e(onomi #nt#( memberi(an 5#ng%i %ebagai r#ang intera(%i %o%ial %arana re(rea%i dan %ebagai taman (ota! Sementara e8a(#a%i ber5#ng%i antaralain #nt#( tem0at
)
Ma(alah Lo(a(ar$a "engembangan Si%tem &TH Di "er(otaan Dalam &ang(aian A2ara Hari Ba(ti "e(erjaan Um#m Ke >* Dire(torat 6enderal "enataan &#ang De0artemen "e(erjaan Um#m
0eng#ng%ian %aat terjadi ben2ana alam! Dengan (eberadaan &TH $ang ideal ma(a (e%ehatan 7arga (ota $ang ber%ang(#tan menjadi bai(! &TH j#ga da0at meng#rangi (adar 0ol#tan %e0erti timah hitam dan timbal $ang berbaha$a bagi (e%ehatan man#%ia! Ada0#n man5aat r#ang terb#(a hija# bagi 0er(otaan adalah; )! Memberi(an (e%egaran dan (eindahan %ebagai 0ar#10ar# (ota! ,! Memberi(an ling(#ngan $ang %ehat bagi 0end#d#( (ota! .! Sebagai tem0at 0ere%a0an air g#na menjaga (e%eimbangan tata air dalam tanah meng#rangi aliran 0erm#(aan dan menjaga agar (e%#b#ran tanah teta0 terjaga! Keberadaan r#ang terb#(a hija# %ering(ali ma%ih di(alah(an oleh berbagai (e0entingan lain $ang lebih meng#nt#ng(an 0ada 0embang#nan 5i%i( #nt#( (e0entingan e(onomi! A(ibatn$a (eb#t#han r#ang terb#(a hija# #nt#( berlang%#ng1 n$a 0ro%e% e(ologi% (#rang tera(omoda%i dan berdam0a( 0ada 0erma%alahan manajemen 0engelolaan r#ang terb#(a hija#! Dengan #(#ran l#a% r#ang terb#(a hija# $ang (#rang o0timal ma(a da0at menimb#l(an dam0a( negati5 bagi 0er(otaan antara lain; )! Men#r#n(an (en$amanan (ota? 0en#r#nan (a0a%ita% dan da$a d#(#ng 7ila$ah 30en2emaran mening(at (etr%ediaan air tanah men#r#n %#h# (ota mening(at dan lain1lain4! ,! Men#r#n(an (eindahan (ota!
23 T+%,!$!% '%"'$ Me%&!"!s+ B!%)+r
Salah %at# 5a(tor $ang men$ebab(an banjir adalah alih 5#ng%i lahan! "ro%e% alih 5#ng%i lahan dari lahan 0ertanian ata# h#tan (e 0er#mahan a(an da0at menimb#l(an dam0a( negati5 a0abila tida( dii(#ti oleh #0a$a1#0a$a men$eimbang(an (embali 5#ng%i ling(#ngan! Keti(a terjadi h#jan $ang 2#(#0
tinggi dan $ang lahan $ang ter%edia #nt#( re%a0an air tida( ada %ehingga hal ini da0at men$ebab(an banjir di daerah 0er(otaan! Men2egah dan menangg#langi banjir tida( da0at dila(#(an oleh 0emerintah ata# 0erorangan %aja teta0i dib#t#h(an (omitmen dan (erja%ama dari berbagai 0iha( #nt#( menghindar(an (ota dari ben2ana banjir! Man#%ia $ang menga(ibat(an banjir man#%ia 0#la $ang har#% ber%ama1%ama men$elamat(an (ota! Men#r#t 3Sadtim ,*))4 Ada0#n lang(ah1lang(ah #nt#( mengata%i banjir di 0er(otaan adalah %ebagai beri(#t! )! Memb#at %#m#r re%a0an air Ber(#rangn$a lahan re%a0an air dan 0engg#naan air tanah $ang %angat berlebihan men$ebab(an t#r#nn$a 0erm#(aan air tanah! Hal ini bera(ibat 0ada %ema(in %#litn$a #nt#( menda0at(an air $ang ber(#alita%! Kondi%i ini di0er0arah dengan %ema(in terg#%#rn$a (eberadaan 0e0ohonan oleh bang#nan1bang#nan %ehingga da$a %era0 tanah terhada0 air %ema(in ber(#rang! ,! Mem0erban$a( r#ang terb#(a hija# &#ang terb#(a hija# $ang ideal adalah .*@ dari l#a% 7ila$ah! Ham0ir di%em#a (ota be%ar di Indone%ia r#ang terb#(a hija# %aat ini bar# men2a0ai )*@ dari l#a% (ota! "adahal r#ang terb#(a hija# %angat di0erl#(an #nt#( (e%ehatan arena bermain olah raga dan (om#ni(a%i 0#bli(!
.! Meng#bah 0erila(# ma%$ara(at agar tida( memb#ang %am0ah di %#ngai "arti%i0a%i %el#r#h elemen ma%$ara(at har#% dila(#(an %e2ara terorgani%a%i dan ter(oordina%i agar da0at terla(%ana %e2ara e 5e(ti5! Seb#ah organi%a%i ma%$ara(at %ebai(n$a dibent#( #nt#( mengambil tinda(an1tinda(an a7al dan mengat#r 0eran %erta ma%$ara(at dalam 0enangg#langan banjir ! "en2egahan dila(#(an %e2ara men$el#r#h ber#0a (egiatan 5i%i( %e0erti 0embang#nan 0engendali banjir di 7ila$ah %#ngai %am0ai 7ila$ah dataran banjir dan (egiatan non15i%i( %e0erti 0engelolaan tata g#na lahan %am0ai %i%tem 0eringatan dini ben2ana banjir!
3 PENUTUP S+m/'#!% ,!% S!r!%
"embang#nan di 0er(otaan #nt#( mengejar (e#nt#ngan e(onomi men$ebab(an 0embang#nan $ang dila(%ana(an 2ender#ng meng#tama(an 0embang#nan 5i%i( dan (#rang mem0erhati(an a%0e( ling(#ngan! Kondi%i ini men$ebab(an bang#nan1bang#nan t#mb#h dan ber(embang tan0a (endali 0adat tan0a arah %ehingga (ota menjadi %ema(in tida( ber%ahabat dengan ling(#ngan! Dalam 0ela(%anaan 0embang#nan di 0er(otaan %ering dihada0(an 0ada d#a ma%alah $ait# 0ert#mb#han 0end#d#( $ang %ema(in mening(at dan (eterbata%an %#mber da$a alam! 6#mlah 0end#d#( $ang mening(at %e2ara lang%#ng a(an men$ebab(an mening(atn$a (eb#t#han a(an %#mber da$a alam $ang ada didaerah ter%eb#t! Dengan demi(ian (egiatan 0embang#nan dan 0ening(atan j#mlah 0end#d#( da0at menga(ibat(an te(anan terhada0 %#mber da$a alam dan 0en#r#nan m#t# ling(#ngan! &#ang Terb#(a Hija# 3&TH4 (ota adalah bagian dari r#ang1r#ang terb#(a %#at# 7ila$ah 0er(otaan $ang terda0at oleh t#mb#han tanaman dan 8egeta%i g#na mend#(#ng man5aat lang%#ng ata# tida( lang%#ng $ang diha%il(an oleh r#ang terb#(a hija# dalam (ota ter%eb#t $ait# (eamanan (en$amanan (e%ejahteraan dan (eindahan 7ila$ah 0er(otaan! Banjir mer#0a(an 0erma%alahan $ang (om0le(% $ang har#% %egera ditangani agar a(ibat $ang ditimb#l(annn$a tida( ban$a( mer#%a( dan mer#gi(an ma%$ara(at %e(itarn$a! U%aha1#%aha #nt#( men2egah dan meng#rangi a(ibat terjadin$a banjir ter#% dila(#(an! Teta0i ma%alah #tama banjir adalah bah7a banjir it# 0ada #m#mn$a tida( 0ermanen! Banjir it# datangn$a tida( terd#ga dan %#r#tn$a 0#n j#ga %ering tida( bi%a diramal(an oleh ma%$ara(at %ehingga terjadi (etida( %eimbangan ling(#ngan! Dari 0enjela%an ter%eb#t lang(ah1lang(ah #nt#( mengata%i banjir adalah memb#at %#m#r re%a0an air mem0erban$a( r#ang terb#(a hija# dan meng#bah 0erila(# ma%$ara(at agar tida( memb#ang %am0ah di %#ngai!
DAFTAR RUJUKAN
Mar5ai M!A! ,**9! Moralitas Lingkungan! Yog$a(arta! =ahana Hija#! "erat#ran Menteri "e(erjaan Um#m! ,**! Pedoman Penyediaan dan Penyelenggaraan Ruang Terbuka Hijau (RTH)di kawasan Perkotaan 6a(arta! Sadtim ,*))! Pemanfaatan Lahan !an Potensi "anjir !i Perkotaan! 6#rnal Te(ni( Si0il Uni8er%ita% Negeri "adang 8ol#me + 3)4; )1+! Uni8er%ita% Negeri Malang! ,*),! Pedoman Penulisan #arya $lmiah %disi #elima Malang ; Uni8er%ita% Megeri Malang! =ah$#ni E! ,**>! &nalisis keterkaitan 'ermasalahan tata ruang dengan kinerja 'erkembangan wilayah (studi kasus kota bandar lam'ung) Te%i% tida( diterbit(an! Band#ng! "rogram St#di Ilm# "eren2anaan =ila$ah! Makalah Lokakarya Pengembangan istem Ruang Terbuka Hijau !i Perkotaan !alam Rangkaian &ara Hari "akti Pekerjaan *mum #e +, !irektorat -enderal Penataan Ruang !e'artemen Pekerjaan *mum! .* Mei ,**9! Dalam De0artemen "e(erjaan Um#m 3Online4 3htt0;CC777!0#!go!idC4 dia(%e% ,. No8ember ,*).!
