Lys Kimya PDF

LYS // KİMYA

FÖY NO

MODERN ATOM TEORİSİ

Atom İle İlgili Düşünceler - Elektromanyetik Işımalar - Kuantum Mekaniği

01

hhATOM İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER

Örnek 1:

Dalton Atom Modeli

Mg(NO3)2 sıvısı 965 amperlik akımla 20 saniye elektroliz edildiğinde katotta kaç gram Mg katısı birikir? (Mg: 24)

hh Atom içi dolu küredir. hh Maddenin en küçük yapı taşı atomdur. hh Bir elementin tüm atomları özdeştir. hh Atomlar parçalanamaz. hh Katlı oranlar yasasını geliştirmiştir.

Mg(NO3)2 → Mg2+ + 2NO3– Mg+2 + 2e– → Mg(k) Q=i.t Q = 965 . 20 Q = 9650 . 2 C 1 mol 965 00 C x 2.9650 C __________________________

Atom Altı Tanecikler Elektronun Keşfi: hh Atom altı parçacıklardan ilk keşfedilen elektrondur. Faraday yapmış olduğu elektroliz deneyleriyle atom altı parçacıkların olması gerektiğini ortaya koymuştur.

Faraday Kanunları: hh Bir elektroliz devresinde devreden geçen yük miktarı ile devrede biriken

Mg +2

x = 0,2 mol e– 2e – W

0, 2 mol e –

$ Mg (k) \

0, 1 mol Mg

1 mol Mg 24 gram 0,1 mol 2,4 gram Mg birikir.

Crookes: hh Crookes yapmış olduğu çalışmada vakumlanmış gaz tüpleri kullanmıştır. Bu gaz tüplerinde, tüpün katot ucundan anot ucuna doğru ışınların gittiğini gözlemlemiştir. Bu ışınlara katot ışınları adı verilir.

madde miktarı doğru orantılıdır.

Q

=

i . t

Katot (–)

Anot (+)

elektrik yükü akım zaman (coulomb) (amper)(saniye)

hh 96500C = 1mol e– = 1F (Faraday) –

+

HgCl2(suda) çözeltisini inceleyelim, Hg 2+ + 2e - " Hg (k) W Z 1mol e1F

0, 5 mol 0, 5 mol

Yüksek gerilim kaynağı

Devreden 1 mol elektron geçerse devrede 0,5 mol Hg birikir.

LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1

MODERN ATOM TEORİSİ / Atom İle İlgili Düşünceler

Katot Işınlarının Özellikleri

Katot (–)

Anot (+)

hh (–) yüklü ışınlardır.

S

hh Katottan anota doğru hareket eder.

N

hh Elektrik ve manyetik alanda sapmaya uğrar.

–

+

hh Tüp içerisindeki gazın cinsine ve elektrot olarak kullanılan maddenin türüne bağlı değildir.

hh Stoney, 1890'lı yıllarda katot ışınlarına elektron adının verilmesini önermiştir.

Manyetiksel alan

Thomson Atom Modeli:

Örnek 2: Katot ışınları ile ilgili, I. Katottan anota doğru hareket eder. II. Elektriksel alanda pozitif kutba sapar. III. Protonların keşfini sağlamıştır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

hh Thomson atom modeline göre atom + yüklü bir küredir. hh – yükler ise atom içerisinde rastgele dağılmıştır.

Katot ışınları elektronun keşfini sağlamıştır.

hh – yükler ile + yüklü tanecikler birbirini yük olarak dengelemektedir.

Elektron Yükünün ve Kütlesinin Hesaplanması

Millikan'ın Yağ Damlası Deneyi:

Thomson: hh Elektronun, elektriksel ve manyetiksel alandaki sapmalarına yük (q) oranını hesaplamıştır. kullanarak elektron için kütle (m)

Katot (–)

Anot (+)

+

– –

+

Elektriksel alan

2


X – ışını +

Yağ

–

hh Serbest düşmeye uğrayan yağ damlasının bulunduğu artama X ışınları gönderiliyor. Böylelikle azot ve oksijen gazlarından elektron koparak, elektronun yağ damlasına yapışması sağlanıyor. Uygulanan eletriksel alan kuvvetiyle serbest düşmeye uğrayan yağ damlası havada asılı kalıyor. hh Elektriksel alan kuvveti ve yerçekimi kuvvetini kullanarak Millikan elektronun yükünü ve kütlesini ayrı ayrı hesaplamıştır.

MODERN ATOM TEORİSİ / Atom İle İlgili Düşünceler

Örnek 3:

Çekirdek

Atom altı parçacıklar ile ilgili, I. İlk keşfedilen elektrondur. II. Millikan elektronların yükünü ve kütlesini hesaplamıştır. III. Thomson elektronların yük/kütle oranını belirlemiştir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Verilen tüm öncüller doğrudur.

Örnek 4: Thomson atom modeli ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Atom içi dolu yüklü bir küredir.

Kanal Işınları: hh Atom, nötr olduğu için katot ışınlarıyla birlikte pozitif yüklü parçacıkların oluşması gerekir. hh Pozitif yüklü bu ışınlara kanal ışınları adı verilir. Kanal ışınları kullanılan maddenin cinsine bağlıdır. Anottan katota doğru hareket eder.

Moseley: hh Her elementin kendine özgü proton sayısı olduğunu keşfetmiştir.

Rutherford Atom Modeli:

B) Atom "+" ve "–" yüklerden oluşur. C) "+" yükler atomun merkezinde toplanmıştır. D) "–" yükler atom içerisinde rastgele dağılmıştır. E) Atom yük bakımından nötrdür. "+" yükler atomun merkezinde değil tüm atom içine rastgele dağılmıştır.

Nötronun Keşfi Chadwick: hh Çekirdek tepkimeleri üzerine yapmış olduğu çalışmalar sonucunda çekirdekte kütlesi yaklaşık olarak protona eşit yüksüz tanecikleri keşfetmiştir. Chadwick, bu taneciklere nötron adını vermiştir.

Örnek 5: Rutherford atom modeli ile ilgili, I. Atomun büyük bir kısmı boşluktur. II. "+" yükler çekirdek adı verilen çok küçük bir hacimde toplanmıştır. III. Atomun kütlesini çekirdekteki "+" yükler oluşturur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Öğretmen Sorusu

Atomun büyük bir kısmı boşluktur. + yükler çekirdek denilen çok küçük bir hacimde toplanmıştır. Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını protonların oluşturduğunu belirtmiştir.

D) II ve III

B) I ve II


Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını (+) yükler oluşturur ve büyük bir kısmı boşluktur.

Dünyanın en önemli bilim insanlarından olan Moseley X– ışınları kullanarak elementlere ait proton sayılarını keşfetmiştir. Moseley kaç yılında ve nerede ölmüştür? Moseley 10 Ağustos 1915 yılında Gelibolu'da savaşırken ölmüştür.


3

MODERN ATOM TEORİSİ / Elektromanyetik Işımalar

hhELEKTROMANYETİK IŞIMALAR

Işık Hızı(c):

Elektromanyetik Işımaların Dalga Modeli:

hh Bir dalganın boşlukta birim zamanda aldığı yolu ifade eder.

λ

Manyetiksel alan bileşeni

Yayılma doğrultusu Elektriksel alan bileşeni

c

Işık hızı

=

λ

Dalga boyu

.

ν

frekans

hh 1nm = 10–9m

Örnek 6: Dalga boyu 300 nm olan bir ışığın frekansı kaç Hertz olur? (c = 3 . 108 m/s)

Dalga Boyu(λ): hh Elektromanyetik ışıma ile maddenin etkileşimi incelenerek atom hakkında bilgi edinilir.

2,99 . 108 m/s + 3 . 108 m/s

-

8 3.10 7 .o → 3.10 = Y o = 10 15 Hz λ = 300nm = 3 . 10–7 m

C = λ . ν

hh Elektromanyetik ışıma elektrik ve manyetik alanda dalgalar halinde yayılan enerji şeklidir.

Örnek 7:

hh Ardışık iki dalganın iki tepe ya da iki çukur nokta arasındaki uzaklığa dalga boyu denir. Birimi metre(m), nanometre(nm) dir.

Frekansı 6 . 1014 Hz olan ışığın dalga boyu kaç nm'dir? (c = 3 . 108 m/s ) ν = 6 . 1014 Hz C = λ.ν

Frekans(ν): hh Belirli bir noktadan bir saniyede geçen dalga sayısına frekans 1 olarak ifade edilir. denir. Birimi Hertz'dir. Hertz Saniye

3 . 108 = λ . 6 . 1014 1

1

1

λ = 2 . 10–6 m = 2 . 10–6 . 109 nm = 2 . 103 nm = 500 nm

Elektromanyetik Spektrum: hh Elektromanyetik dalgaların tümünü kapsayan ışın dizimine elektromanyetik dalga spektrumu denir.

380nm – 760nm ⇒ Görünür bölge

hh 380nm dalga boyundan daha küçük bölge mor ötesi ışınların

Genlik(A): hh Dalganın tepe ya da çukur noktasının denge noktasına olan uzaklığına genlik denir.

olduğu bölgedir. Bu bölgedeki ışımalar yüksek enerjili ve yüksek frekanslıdır. hh 760nm dalga boyundan büyük bölge ise kızılötesi ışınların olduğu bölgedir. Bu bölgedeki ışımalar düşük enerjili ve düşük frekanslıdır. Elektromanyetik ışımaların maddelerle etkileşimini inceleyen kısmına spektroskopi denir.

4


MODERN ATOM TEORİSİ / Elektromanyetik Işımalar Frekans, (s–1) 1024

1022

1020

1018

1012

1014

1016

1010

γ Işınları

Mikrodalga Mor ötesi

10–14

104

Radyo dalgaları

X– Işınları

10–16

106

108

10–12

10–10

10–8

Kızıl ötesi

10–6

10–6

10–4

10–2

100

102

104

Dalga boyu, (m)

Görünür bölge

λ = 390

450

500

550

600

650

700

760 nm

Işığın İkili Doğası hh Young deneyi, ışığın dalga modelini açıklar. Bu deneye göre

Dalga Modeli

ışığın çift yarıktaki girişim deseni incelenmiştir.

hh Işığın kırılması, yansıması, girişim deseni oluşturması ışığın dalga hareketi ile ilgilidir. hh Işığın dalga hareketini ilk Huygens ileri sürmüştür.

Tanecik Modeli

Young Deneyi

hh Işığın tanecikler halinde hareket ettiğini açıklayan modellerdir. Bunlar siyah cisim ışıması ve fotoelektrik olayıdır.

Tek delikli ekran

Çift delikli ekran

Siyah Cisim Işıması: hh Işığı tamamen soğurup hiç yansıtmayan maddelere siyah cisim denir. Işık kaynağı


5


Fotoelektrik Olayı:

Planck Kuantum Kuramı

hh Bir metal yüzeye gönderilen ışının metal yüzeyindeki elektronları koparması olayına fotoelektrik olayı denir. Fotoelektrik olay, ışığın tanecik modelini açıklar.

hh Max Planck siyah cisim ışımasını açıklayabilmek için enerji madde gibi kesirlidir. Önerisini ortaya atmıştır.

hh Işımanın frekansı elektronun bağlanma frekansından küçük ise metal levhadan elektron kopmaz.

hh Enerji belirli değerlerdeki enerji paketleri olarak adlandırılmıştır. hh Enerji paketlerine kuant adı verilir.

hh Işımanın şiddeti artırılsa kopan elektron sayısı artar. hh Işımanın frekansı artarsa kopan elektron sayısı artmaz, kopan elektronun kinetik enerjisi artar.

hh Planck, ışıma enerjisinin belirli büyüklükler halinde alınıp verilebileceğini belirtmiştir. Işıma enerjisinin frekansla doğru orantılı dalga boyuyla ters orantılı olduğunu ortaya koymuştur. hh Enerji E = h . ν formülü ile belirtilir.

hh Işıma

Elektron –

Işıma

h: Planck sabiti olup değeri 6,63 . 10–34 j.s'dir.

Işıma

hh c = λ . ν ⇒ ν =

Elektron

–

c şeklinde yazılabilir. λ

E=h.

–

c λ

Metal – –

– –

–

–

– –

–

–

–

–

–

–

– –

–

–

–

– –

Metal

–

–

–

–

–

Örnek 8:

– – ışının–yaymış olduğu – boyu– 221nm – olan – Dalga – – – –8 – – –34 j/s) – = 3 –. 10 –m/s) –joule –olur? (c – (h =–6,63 . 10 – – – – – –

enerji kaç

E=? λ = 221nm = 221 . 10–9m = 2,21 . 10–7m Işıma Elektron –

ktron –

Işıma

Işıma

Elektron – Işıma

–

–

Elektron E = h.

c – λ Hızlı

3.10 8 2, 21.10 - 7

–34 . elektron E = 6,63 . 10

Yüksek frekanslı ışıma

E = 9 . 10–19 joule Metal

Metal Metal – – – – – – – – –– – –– – – – – – – – – – – – – –– –– – – – – –– – – – – – – – –– – –– – – – – – – – – – – – – –– –– – – –– – – – –

–

–

–

– – –– – – – – – – – – – –– – – – – – – – – – – – – – –– – – –

Işıma şiddeti artırılırsa daha fazla elektron kopar.

üksek frekanslı ışıma

Yüksek frekanslı ışıma

Hızlı elektron

Hızlı elektron

Bohr Atom Modeli: hh Bohr atom modeline göre çekirdeğin çevresinde bulunan elektronlar, çekirdeğin çevresinden belirli uzaklıktaki katman ya da enerji düzeylerinde bulunurlar. Elektron çekirdekten uzaklaştıkça enerjisi artar. 1.

2.

3.

4.

(∆E = E3 – E2) e

Metal

Metal

– –

– –

–

–

– – – –– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –– – – – – – –– –– – –

–

– –

–

Işımanın frekansı artırılırsa elektronların kinetik enerjisi artar.

6


Çekirdek

K

L

–

e M

–

N

hh Elektron enerjisi bulundukları yörüngelerin enerjilerine eşittir. Temel enerji düzeyinde bulunan bir elektron enerji alarak bir üst enerji seviyesine taşınabilir. Buna uyarılmış hal denir. Uyarılmış halde bulunan elektron temel hale geçerken 2 enerji düzeyi arasındaki fark kadar enerjiyi dışarıya yayar.


n=∞

9E = h.ν = R H f

1 1 - 2 pZ 2 2 ni nd

n=7 n=6 n=5 n=4

RH = 2,18 . 10–18

Bracket n=3 Enerji

ni = iç enerji düzeyi

Paschen

Balmer

n=2

nd = dış enerji düzeyi Z = atom numarası

Lyman

n=1 Lyman serisi

Örnek 9:

Örnek 10:

Hidrojen atomunun 2. enerji düzeyinde bulunan elektronunun temel hale dönüşü sırasında yaymış olduğu enerjinin frekansı kaç Hz olur?

Li 2+ iyonunun 2. enerji düzeyinde bulunan bir elektronunun 1. enerji düzeyine (temel enerji düzeyine) gelişi sırasında yayılan ışının frekansı kaç Hz'dir?

(RH = 2. 10–18) (h = 6 . 10–34) (1H)

(h = 6 . 10–34, RH = 2 . 10–18, 3Li)

9E = E 2 - E 1 9E = R H d

1 - 1 .Z 2 n i2 n d2 n

1 1 9E = 2.10 18 . c 1 - 2 m 1 2 2 3 -18 3 = = 9E 2.10 . 4 2 .10 18 3 E = h.o & 2 .10 18 = 6.10 34 .o 1 o = 4 .10 16 Hz

9 E = h. o = R H d

1 - 1 2 Z n i2 n d2 n

1 - 1 m .3 2 12 22 1 1 = 2.10 -18 . a 1 - 4 k .9

9E = 2.10 18 . c -

= 2.9.10

-18

3 .4

27 9E = 2 .10 18

⇒

9E = h . o 27 -18 = 6.10 -34 .o 2 .10 o=

-

27.10 18 1 . 2 6.10 34

9 o = 4 .10 16 Hz


7


Örnek 11:

Örnek 13:

1H

Atom spektrumları ile ilgili,

atomunun 3. enerji düzeyinde bulunan elektronun 2. enerji düzeyine geçişi sırasında yaymış olduğu enerjinin dalga boyu kaç nm'dir? (RH = 2 . 10–18, h = 6 . 10–34, c = 3 . 108)

1 1 9E = 2.10 18 . a 4 - 9 k .1 9E = 2.10

-18

-

-

5 5.10 18 . 36 = 18

-

5.10 18 6.10 34 .3.10 8 = 18 m -

18.10 26 .18 5.10 18 18.18 m = 5 .10 8 m m b 640 nm m=

II. Elementlerin türüne bağlı olarak farklı spektrum çizgileri oluşması III. Her bir spektrum çizgisine ait belirli bir dalga boyu değerinin bulunması

c 9E = h. m c 1 1 9E = h . O = R H . d 2 - 2 n . Z 2 ni nd

I. Spektrum çizgilerinin seriler oluşturması

özelliklerinden hangileri Bohr atom modeli ile açıklanmıştır? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Öncüllerin tamamı doğrudur.

Örnek 14:

Örnek 12:

Bohr atom modeli ile ilgili,

iyonunun 3. enerji düzeyinde bulunan elektronunun temel enerji düzeyine gelirken yaymış olduğu enerjinin dalga boyu kaç nm'dir? 4 Be

3+

(h = 6 . 9E = h .

10–34,

c=3.

108,

RH = 2 .

10–18)

c 1 1 = R H d 2 - 2 n .Z 2 m n n i

d

1 1 = 2.10 a 1 - k .16 9 -18 8 9E = 2.10 . 9 .16 -18

c 9 E = h. m -

I. Elektronlar atom çekirdeğinin etrafında dairesel yörüngelerde bulunur. II. Atom, temel halden uyarılmış hale geçerken ışıma yapar. III. En düşük enerjili orbital 1s orbitalidir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Temel halden uyarılmış hale geçerken atom enerji soğurur, Bohr orbital kavramından bahsetmemiştir.

-

16.16.10 18 6.10 34 .3.10 8 = 9 m -

-

16.16.10 18 .m = 18.10 26 .9 9

m=

-

18 .9.10 26 - m 16 .16.10 18 8

81 81 m = 128 .10 8 m = 128 .10 8 .10 9 nm 810 m = 128 nm

hhKUANTUM MEKANİĞİ De Broglie Dalga Boyu hh 1924'te Lauis de Broglie küçük taneciklerin dalgaya benzer özellikler göstereceğini belirtmiştir. hh de Broglie, Einstein ve Planck'ın enerji eşitliklerini kullanarak tanciklere eşlik eden dalga boylarını hesaplamıştır.

8


MODERN ATOM TEORİSİ / Kuantum Mekaniği Her taneciğe eşlik eden bir dalga boyu vardır. c λ Einstein : E = mc2 Planck : E = h.

h.

hh Heisenberg'e göre elektron çekirdeğin çevresinde belirli yörüngede hareket etmez. Çünkü elektronun hem konumu hem de hızı birlikte bilinemez. Buna belirsizlik ilkesi denir.

c = mc2 λ

λ=

h m.c

O=

Heisenberg Belirsizlik İlkesi

h m.ϑ

Örnek 15:

9X .9ϑ $

konum hız

h 4πm

hh Elektronların bulunma olasılığının en yüksek olduğu bölgeler

2kg kütleli ve ışık hızının 6'da 1'i hızla hareket eden bir cisme eşlik eden dalganın dalga boyu (de Broglie dalga boyu) kaç nm'dir?

vardır. Bunlara orbital denir. Orbitaller bir enerji düzeyinin alt enerji seviyelerini ifade eder. 4 çeşit orbital vardır. Bunlar s, p, d ve f orbitalleridir.

(h = 6 . 10–34j.s, c = 3 . 108m/s) 2

S

m2 j = kg. 2 s h m= m .j

6

P d

6.10 –34 = 6.10 –34 = 6.10 –42 m m= 10 8 3.10 8 2. 6

f

10 14

2

m = 6.10 –42 m ise 6.10 –33 nm

Kuantum Sayıları Elektronların nasıl dizilmesi gerektiğini gösterir.

Örnek 16: Kütlesi 30 kg olan hareket halindeki bir cismin de Broglie dalga boyu 1 . 10-35nm'dir. Buna göre, taneciğin hızı kaç m/s'dir? (h = 6 . 10–34)

Başkuantum Sayısı: hh Elektron dağılımındaki baş katsayıdır. Yani "katman sayısı" olarak ifade edilir, "n" ile gösterilir.

λ = 1 . 10–35nm = 1 . 10–44m m=

h m.j

1.10 –44 = j=

1.

2.

3. ...

–34

6.10 30.j –34

n = 1, 2, 3 ... 10

9

10 .10 6.10 10 = 5 = = 2.10 9 m/s 30.10 –44 5

K

11

L

K L M

M ...

Na

n=3 2 8 1

9

F

n=2 2 7


9

MODERN ATOM TEORİSİ / Kuantum Mekaniği

Açısal Momentum Kuantum Sayısı:

Orbital Şekilleri

hh Orbitallerin şeklini ve şekil farklılığıyla oluşan alt enerji düzeylerini açıklar.

s – orbitali; küreseldir, enerji düzeyi arttıkça orbital büyüklüğü artar. y

Yani diğer bir değişle "orbital türünü" sembolize eder, "" ile gös-

z

terilir.

x 1S 2S

 = 0 ⇒ s,  = 1 ⇒ p ,  = 2 ⇒ d,  = 3 ⇒ f

3S

hh Bir enerji düzeyinde bulunabilecek orbital çeşidini  = n – 1 bağıntısı belirler. n = 1

 = 0

1s

n = 2

 = 1, 0

2s 2p

n = 3

 = 2, 1, 0

3s 3p 3d

n = 4

 = 3, 2, 1, 0

4s 4p 4d 4f

p – orbitali; eş enerjili olmak üzere 3 orbitalden oluşur. y

y

y Z

x

 = 0 ⇒ s

1 tane orbital m = 0

 = 1 ⇒ p

3 tane orbital m = –1, 0, +1

 = 2 ⇒ d

5 tane orbital m = –2, –1, 0, +1, +2

py

pz

Örnek 17:



n = 3 , = 2 kuantum sayılarına sahip orbitalin türü ile manyetik kuantum sayısı nedir? orbital türü d

m, - 2, - 1, 0, + 1, + 2

Spin Kuantum Sayısı: Elektronların orbitallerdeki yönelmelerini ifade eder. ms = +

1 1 ya da – 'dir. 2 2

+  = 3 ⇒ f

x

d – orbitali; eş enerjili 5 orbitalden oluşur.

hh Orbitallerin uzaydaki yönelişlerini ifade eder. Başka bir değişle "orbital sayısı" anlamına gelir. "ml" ile gösterilir.

m = – ...+

x

px

Manyetik Kuantum Sayısı:

hh Bir orbital çeşidinde kaç tane orbital olacağını m1 + 2 = kuralı belirler.

Z

1 2

-

1 2

7 tane orbital m = –3, –2, –1, 0,+1,+2,+3

Bir orbitalde zıt spinli (yönlü) olmak üzere en fazla 2 elektron bulunur.

10


MODERN ATOM TEORİSİ / Kuantum Mekaniği Baş Kuantum

Orbital Kuantum Sayısı (l )

Manyetik Kuantum Sayısı

Orbital Sayısı Gösterimi

(m l)

Sayısı 1

0

0

1

1s

2

0 1

0 –1, 0, +1

1 3

2s 2p

3

0 1 2

0 –1, 0, +1 –2, –1, 0, +1, +2

1 3 5

3s 3p 3d

4

0 1 2 3

0 –1, 0, +1 –2, –1, 0, +1 +2 –3, –2, –1, 0, +1, +2, +3

1 3 5 7

4s 4p 4d 4f

Elektron Dağılımı

Pauli İlkesi: hh Bir orbitale zıt spinli olmak üzere en fazla iki elektron yerleşir.

Aufbau İlkesi: hh Elektronlar çekirdeğe en yakın enerji düzeyinden başlanarak yüksek enerjili orbitallere doğru doldurulur.

= 0 ⇒ s

= 1 ⇒ p

= 2 ⇒ d

Bir enerji düzeyi tam dolmadan diğer enerji düzeyine geçilmez. 1s

2s

2p

3s

3p

3d

4s

4p

4d

n 1

2

2

3

3

3

4

4

4

 0

0

1

0

1

2

0

1

2

1

2

3

3

4

5

4

5

6

+ n+

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 elektron dağılımları n +  değerlerinin artışına göre yazılır. n +  değeri eşit gelenlerde n değeri büyük olan sona yazılır.

Hund Kuralı: hh Eş enerjili orbitallere elektronlar önce aynı spinli ve tek tek sonra zıt spinli ve tam dolucak şekilde yerleşir (p, d, f) Doğru

Yanlış

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d10 5p6 6s2 4f14

18X

2 2 6 2 3 15X = 1s 2s 2p 3s 3p

21X

1X

= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6

= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1

Yanlış Doğru

= 1s1


11

MODERN ATOM TEORİSİ / Kuantum Mekaniği

Değerlik Elektronları

Uyarılmış Hal

hh Son enerji düzeyinde bulunan toplam elektron sayısına de-

hh Temel halde elektron enerji olarak üst seviye enerjisine taşınmasına uyarılmış hal denir.

ğerlik elektron sayısı denir. değerlik elektron sayısı = 2

20X

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6/ 4s2

16X

: 1s2 2s2 2p6 / 3s2 3p4

21X

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 / 4s2 3d1

35X

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 / 4s2 3d10 4p5

hh Uyarılmış hal kararsız bir durumdur.

değerlik e– sayısı = 6

11X

: 1s2 2s2 2p6 3s1

değerlik e– sayısı = 3 (d ile bittiğinde s ve d alınır.)

11 X

_

6X

: 1s2 2s2 2p2

6X

_

değerlik e– sayısı = 7 (P ile bittiğinde s ve p alınır.

: 1s2 2s2 2p6 4s1

: 1s2 2s1 2p3

Küresel Simetri

İyonların Elektron Dağılımı

hh Elektron dağılımındaki son terimin ya tam dolu ya da yarı dolu olmasına küresel simetri denir.

Anyon:

s2

p6 p3

d10 d5

f14 f7

11X

4X

15X

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

10X

: 1s2 2s2 2p6

8X

s1

: 1s2 2s2 2p6 3s1

: 1s2 2s2

Temel hal Uyarılmış hal

17 Cl 18

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6

8 O 10

1s2 2s2 2p6

-

2–

Küresel simetri Küresel simetri

: 1s2 2s2 2p4

Küresel simetri

Katyon: hh Katyon oluşurken elektronlar en yüksek enerji düzeyindenkopmaya başlar.

Küresel simetri Küresel simetri değil

24Cr

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4

Yalnış

24Cr

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5

Doğru

29Cu

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d9

Yalnış

29Cu

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10

Doğru

hh Bu iki dağılım temel hal e– dağılımı olup kesinlikle uyarılmış hal değildir.


Uyarılmış hal

hh Nötr bir atom elektron olarak anyon hale geçer.

hh Temel hal elektron dağılımı d4 ya da d9 ile bitemez.

12

Temel hal

1s2 2s2 2p6

11 Na 10

12Mg

21Sc

21Sc

Sc+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d1

26Fe

26Fe

26Fe

26Fe

+

+

1s2 2s2 2p6 3s2,

2+

12 Mg 10

için

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1

2+ için

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6

2+ :

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6

3+ :

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5

1s2 2s2 2p6


Konu Testi – 1

1. I. Pozitif yüklü taneciklerdir.

4.

Bohr atom modeli ile ilgili,

II. Katottan anota doğru hareket eder.

III. Crooks tüplerinde kullanılan ışınlardır.

I. Elektronlar çekirdek çevresinde belirli yörüngelerde hareket eder.

Katot ışınları ile ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

II. Elektronlar enerji olarak bir üst enerji katmanına taşınabilir.

A) Yalnız II

III. Temel halde atomlar ışıma yapmazlar.

yargılarından hangileri doğrudur?

B) I ve II

D) II ve III


A) Yalnız I

Katot ışınları negatif yüklüdür.

B) I ve II

D) II ve III


Tüm öncüller Bohr atom modeline uyar.

2. Frekansı 4. 1014 Hz olan bir ışığın yaydığı dalganın dalga boyu kaç nm'dir? (c: 3 . 108 m/s) A) 1000

B) 750

c=λ.ν 3 . 108 = λ . 4 . 1014

C) 500

D) 400

5.

E) 250

3 λ = 4 . 10–6 . 109 = 750

17Cl

atomunun temel hal elektron dağılımındaki son terimin açısal kuantum sayısı ve bu orbitaldeki elektron sayısı kaçtır? Açısal Kuantum Sayısı ()

elektron sayısı

A)

1

7

B)

2

5

C)

0

7

D)

1

5

E)

0

5

3p5 ile sonlanır.  = 1 elektron sayısı = 5

3. I. Atomda + yükler çekirdek denilen çok küçük bir hacimde toplanmıştır.

6.

24Cr

elementi ile ilgili,

I. Küresel simetriktir.

II. Atomun büyük bir kısmı boşluktur.

II. "+1" yüklü iyonunun son terimi 3d5'tir.

III. Elektronlar çekirdeğin çevresinde belirli yörüngelerde hareket eder.

III. , = 0 değerine sahip toplam 7 elektron vardır.

Yukarıda verilenlerden hangileri Rutherford atom modeli ile ilgili doğru ifadelerdir? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Elektronlar çekirdeğin çevresinde dairesel yörüngelerde hareket eder

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III 24Cr: [18Ar]

B) I ve II


4s13d5

tüm öncüller doğrudur.

ifadesi Rutherford atom modeli için yanlıştır.


13


10. Ağırlığı 13,26 kg olan bir cisim ışık hızının 6'da 1'i hızla

I.

hareket etmektedir.

II.

III.

A) 1 . 10 –33

Yukarıda 2p4 orbitaline ait elektron dağılımları verilmiştir. Buna göre hangi dağılımlar Hund kuralına uymaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

D) 1 . 10 –32

C) Yalnız III

m=

E) II ve III m=

Hund kuralına uymaz.

8. Bir elementin başkuantum sayısı n = 4, açısal kuantum

sayısı, , = 1 olan bir orbitalin türü ve manyetik kuantum sayısı hangisinde doğru olarak verilmiştir?

E) 5 . 10 –32

h mj 6.63.10 –34 3.10 8 13.26. 6

m = 1.10 –33

element ile ilgili,

I. Atom numarası 37'dir.

Orbital türü

Manyetik Kuatum Sayısı

II. Değerlik elektron sayısı 5'tir.

A)

s

0

B)

–1,0,+1

III. Küresel simetriktir.

p

C)

–2,–1,0,+1,+2


d

D)

p

0

E)

s

–1,0,+1

A) Yalnız I

E) I, II ve III

Değerlik elektron sayısı 1 dir.

12. I. 17CI II. 18Ar

2 1 3 II. 6C : 1s 2s 2p

III. 19 K

III. 11Na : 1s2 2s2 2p6 3s2

Yukarıda verilen dağılımlardan hangileri temel hal elektron dağılımına ait değildir? B) I ve II

D) II ve III

Yukarıda verilen atomlardan hangilerinin  = 1 değerine sahip 12 tane elektronu bulunur? A) Yalnız II

C) I ve III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III


Ar ve K  = 1 yani p orbitallerinde 12 elektronu vardır.

1s22s22p2 1s22s22p63s1

3. B

4. E

5. D

6. E

7. C

8. B

9. D

10. A

11. C

12. D


2. B

11Na:

C) I ve III

X: 1s22s22p63s23p64s23d104p65s1

2 2 6 2 6 1 10 9. I. 29 Cu : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d

6C:

B) I ve II

D) II ve III

m = –1, 0, +1 olur.

A) Yalnız III

C) 5 . 10 –33

11. Temel hal elektron dağılımının son terimi 5s1 olan bir

 = 1 p orbitalidir.

14

B) 2 . 10 –33

1. D

Buna göre bu cismin de Brogli dalga boyu kaç nm'dir? (h : 6,63 . 10–34js, c : 3 . 108m/s)

Cevaplar

7.

Konu Testi – 1


Konu Testi – 2

1. Rutherford atom modeli ile ilgili,

4. Aşağıda verilen ışıma serilerinden hangisi görünür

I. Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını protonlar oluşturur.

bölge ışımalarını içerir?

II. Atomun büyük kısmı boşluktur.

A) Lyman

III. Protonlar çekirdekte yer alır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

B) Balmer

D) Bracket

C) Paschan

E) Pfound

Balmer serisi


Rutherford atom modeli ile ilgili tüm özellikler doğrudur.

5. 2,21 kg ağırlığındaki bir cisim ışık hızının 4'te 1'i hızda ha-

2. Kanal ışınları ile ilgili,

reket etmektedir.

I. Negatif yüklüdür.

II. Elektriksel alanda negatif kutba sapar.

III. Kütlesi tüpte bulunan gazın kütlesine bağlıdır.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Buna göre, bu cismin de Broglie dalga boyu kaç nm'dir? (h: 6,63 . 10–34 j.s c: 3 . 108 m/s) A) 2.10 –33

B) 4.10 –33

D) 2.10 –32

C) I ve II

C) 5.10 –33

E) 4.10 –32

h 6.63.10 –34 m = mo & m = & m = 4.10 –33 nm olur. 3.10 8 2, 21. 4

E) II ve III

Kanal ışınları pozitif yüklüdür.

3. Bir ışık kaynağından yayılan ışığın dalga boyu 600 nm'dir.

Buna göre, ışığın frekansı kaç Hz'dir? (c: 3 . A) 5.1014 D) 5.1013

B) 2.1014

108

C) 1.1014 E) 2.1013

m/s)

6. Başkuantum sayısı 3 açısal kuantum sayısı 1 olan orbitalin gösterimi aşağıdakilerden hangisidir? A) 1s

B) 3s

C) 3p

n = 3

 = 1

3p

D) 3d

E) 4s

c=λ.ν 3 . 108 = 6 . 10–7 . ν ν = 5.1014 Hz


15


Konu Testi – 2

7. Aşağıda verilen atomlardan hangisinin  = 0 değerine sahip elektron sayısı diğerlerinkinden farklıdır? A) 20Ca

B) 21Sc

D) 23V 24Cr: [18Ar]

10. 29Cu atomü ile ilgili,

I. Elektron dağılımı, 1s22s22p63s23p6 4s13d10 şeklindedir.

II. Uyarılmış yapıya sahiptir.

III. +1 yüklü iyonunun son terimi 3d9 dur.

yargılarından hangileri yanlıştır?

C) 22Ti E) 24Cr

4s13d5

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III 24Cu: [18Ar]


4s13d10 ile biter.

Cu+:[18Ar] 3d10 olur. Temel haldir. Uyarılmış hal değildir.

8. Elektromanyetik dalgalar ile ilgili,

I. 380 – 760 nm arası görünür bölgedir.

II. Frekans ile ışıma enerjisi doğru orantılıdır.

III. Radyo dalgalarının dalga boyu büyüktür.


B) I ve II

D) II ve III

11. Ç: 1s22s22p1


Elektromanyetik dalgalar ile ilgili tüm öncüller doğrudur.

Ö: 1s22s22p3

Z: 1s22s22p63s23p2

Ü: 1s22s22p63s23p4

M: 1s22s22p63s23p5

Yukarıda Ç, Ö, Z, Ü, M harfleri ile gösterilen element atomlarından hangisinin elektron dağılımı Hund kuralına uymaz? A) Ç

B) Ö

C) Z

D) Ü

E) M

Z: 3p2 Tam dolu olmaz.

9. Temel hal elektron dağılımının son terimi n = 3,  = 2 olan bir atom ile ilgili,

I. Atom numarası en fazla 30'dur. 1 II. mS = - olan toplam elektron sayısı en az 10'dur. 2 III. Son terimin m  değerleri –2, –1, 0, +1, +2 şeklindedir.


B) I ve II

D) II ve III

III. 17CI– – 16S2–

Yukarıda verilen iyon ya da atom çiftlerinden hangileri izoelektroniktir? A) Yalnız I

C) I ve III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III


+

19Cu 28Ni

n = 3,  = 2

izoelektronik değildir.

4. B

5. B

6. C

7. E

8. E

9. E

10. D

11. C

12. C


3. A

16

2. A

3d olur. Tüm öncüller doğrudur.

1. E

+ II. 29Cu – 28Ni

Cevaplar

12. I. 15K+ – 18Ar

LYS // KİMYA

FÖY NO


Periyodik Sistem - Yükseltgenme Basamakları - Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma

02

hhPERİYODİK SİSTEM

Mendeleyev

Periyodik Sistemin Tarihçesi

hh Elementleri kütle numaralarına göre sınıflandırarak kapsamlı ilk periyodik çizelgeyi ortaya koymuştur.

Döbereiner

Moseley

hh Elementleri üçlüler şeklinde sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırma triadlar kuralı olarak sınıflandırmaktadır.

hh Elementlerin atom numaralarını keşfetmiştir ve periyodik sistemin elementlerin artan atom numaralarına göre hazırlanması gerektiğini öngörmüştür.

7

40

Li

23

Na

39

K

7 + 39 23 = 2

Modern Periyodik Sistem hh Periyodik sistemde yatay sıralara periyot, düşey sütunlara gup denir. Periyodik sistemde 7 tane periyot bulunur, 8 tane A ve 8 tane B olmak üzere 16 grup vardır fakat 3 tane 8B grubu vardır. 1. Periyotta Hidrojen (H) ve Helyum (He) olmak üzere 2 tane atom vardır. B grupları 4. Periyottan itibaren başlar. Periyodik sistemde, s, p, d ve f olmak üzere 4 blok bulunur.

Ca, 88Sr, 137Ba

40 + 137 88, 5 = 2

40

Ca

88

Sr

137

s bloğu

p bloğu

Ba d bloğu

Newlands

Reihen

hh Elementleri atom kütlelerine göre 8'erli şekilde sınıflandırmıştır. Bu kurala Oktavlar kuralı denir.

Gruppe I. – R2O

Li = 7 K = 39

5 6

Gruppe V. RH3 R2O5

Gruppe VI. RH2 RO3

Gruppe VII. RH R2O7

Gruppe VIII. – RO4

–

–

Hg = 200 –

Sn = 118

TI = 204 –

Sb = 122

Ta = 182

Pb = 207 Th = 231

Br = 80

Te = 125

–

Ru = 104, Rh = 104, Pd = 106, Ag = 108 I = 127

– –

W = 184

Fe = 56, Co = 59, Ni = 59, Cu = 63

– = 100

–

– ?La = 180

Se = 78 Mo = 96

–

CI = 35,5 Mn = 55

As = 75 Nb = 94

?Ce = 140

?Er = 178

– (Au = 199)

–

In = 113 ?Di = 138

S = 32 Cr = 52

– = 72 Zr = 90

F = 19

P = 31 V = 51

– = 68

Cd = 112

O = 16

Si = 28 Ti = 48

?Yt = 88

Ba = 137

N = 14

AI = 27,3

Zn = 65

(–) –

C = 12

– = 44

Sr = 87

(Ag = 108) Cs = 133

11 12

Mg = 24

(Cu = 63)

9 10

Gruppe IV. RH4 RO2

B = 11

Ca = 40

Rb = 85

7 8

Be = 9,4 Na = 23

3 4

Gruppe III. – R2O3

H=1

1 2

Gruppe II. – RO

f bloğu

–––– –

–

Os = 195, Ir = 197, Pt = 198, Au = 199

Bi = 208 –

U = 240

Mendeleyev'in Periyodik Çizelgesi LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem

MODERN PERİYODİK TABLO Periyot

Grup

YARI METAL Hidrojen

Lityum

LANTANİT

CAS GRUP NO

IUPAC GRUP NO

KALKOJEN HALOJEN

ALKALİ METAL TOPRAK ALKALİ METAL GEÇİŞ METALİ Berilyum

ATOM KÜTLESİ

AMETAL

SOYGAZ

SEMBOL

Standart koşul (25 °C: 101 kPa) GAZ KATI YAPAY SIVI

AKTENİT

Helyum

Bor

Karbon

Azot

Oksijen

Flor

Neon

Alüminyum

Silisyum

Fosfor

Kükürt

Klor

Argon

BOR ELEMENT ADI

Sodyum

Magnezyum

Potasyum

Kalsiyum

Skandiyum

Titanyum

Vanadyum

Krom

Mangan

Demir

Kobalt

Nikel

Bakır

Çinko

Galyum

Germanyum

Arsenik

Selenyum

Brom

Kripton

Rubidyum

Stronsiyum

İtriyum

Zirkonyum

Niyobyum

Molibden

Teknesyum

Rutenyum

Rodyum

Palladyum

Gümüş

Kadmiyum

İndiyum

Kalay

Antimon

Tellür

İyot

Ksenon

Sezyum

Baryum

Hafniyum

Tantal

Wolfram

Renyum

Osmiyum

İridyum

Platin

Altın

Kadmiyum

Talyum

Kurşun

Bizmut

Polonyum

Astatin

Radon

Fransiyum

Radyum

Rutherfordyum

Dubniyum

Seaborgiyum

Bohriyum

Hassiyum

Meitneriyum

Lantanit

Lantinit

Seryum

Praseodim

Neodim

Prometyum

Samaryum

Europyum

Gadolinyum

Terbiyum

Disprosyum

Holmiyum

Erbiyum

Tulyum

İterbiyum

Lutesyum

Akinit

Toryum

Protaktinyum

Uranyum

Neptünyum

Plütonyum

Amerikyum

Küriyum

Berkelyum

Kaliforniyum

Einsteinyum

Fermiyum

Mendelevyum

Nobelyum

Lavrensiyum

Aktinit

Periyodik Sistemde Periyot ve Grup Bulma hh Elementlerin temel hâl elektron dizilimleri ile periyodik sistemdeki konumları belirlenir. hh Temel hâl elektron dağılımındaki baş kuantum sayısı periyot numarasını ifade eder. hh En yüksek enerji düzeyindeki toplam elektron sayısı grup numarasını belirtir. 11Na

2

2

: 1s 2s 2p

6

/ 3s

1

1A grubu 3. periyot

7N

: 1s2 2s2 2p3

2. periyot 5A grubu

2


s p

A grubu

d → B grubu

21Sc:

/

4. periyot 3B grubu

24Cr:

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5

/

4. Periyot 6B grubu

26Fe

[18Ar] 4s2 3d6 2

8

7 9

27Co

[18Ar] 4s 3d

28Ni

[18Ar] 4s2 3d8

4. Periyot 8B grubu

10

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem 29Cu: [18Ar]

4s1 3d10 → 4. Periyot 1B grubu

30Zn: [18Ar]

35Br: [18Ar]

/

2

4s 3d

10

→ 4. Periyot 2B grubu

4s2 3d10 4p5

4. Periyot 7A grubu

Temel hâl elektron dağılımına göre gruplar şu şekilde bulunur; n s1 ⇒ 1A

n s2 (n – 1) d1 ⇒ 3B

n s2 ⇒ 2A

n s2 (n – 1) d2 ⇒ 4B

n s2 n p1 ⇒ 3A 2

2

n s n p ⇒ 4A

hh Ametal atomları genellikle moleküler hâlde bulunur. İki atomlu ametal moleküllerinde iki ametal atomunun çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısına kovalent yarı çap denir.

198 pm CI2 molekülünün kovalent yarı çapı

n s1 (n – 1) d5 ⇒ 6B n s2 (n – 1) d5 ⇒ 7B n s (n – 1) d ⇒ 8B

n s2 n p4 ⇒ 6A

n s2 (n – 1) d7 ⇒ 8B

n s2 n p6 ⇒ 8A

Kovalent Yarı Çap:

n s2 (n – 1) d3 ⇒ 5B

n s2 n p3 ⇒ 5A

n s2 n p5 ⇒ 7A

Atom çapı artar

2

6

Van der Waals Yarı Çapı:

n s2 (n – 1) d8 ⇒ 8B

hh Aynı cins atomlardan oluşan moleküllerin ya da soy gazların birbirlerine en yakın konumda olduğu andaki çekirdekler arası uzaklığın yarısına Van der Waals yarı çapı denir.

n s1 (n – 1) d10 ⇒ 1B

CI2

n s2 (n – 1) d10 ⇒ 2B

̇ ̇ Periyodi k̇ Özellikler CI2

Atom Çapı hh Çekirdeğin en son katmandaki elektrona olan uzaklığına atom yarıçapı denir.

r

Örnek 1: 3Li,

e–

hh Enerji düzeyi sayısı arttıkça atom çapı da artar. hh Periyodik sistemde periyot numarası arttıkça atom çapı da artar.

11Na,

19K

atomlarını çaplarına göre sıralayınız.

2 1 2 2 6 1 3Li: 1s 2s 11Na : 1s 2s 2p 3s 2. Periyot 3. Periyot K > Na > Li 2 2 6 2 6 1 19K: 1s 2s 2p 3s 3p 4s 4. Periyot


3

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem hh Aynı enerji düzeyinde, proton sayısı azaldıkça atom çapı artar. Periyodik sistemde aynı periyotta grup numarası azaldıkça atom çapı artar.

Metalik aktiflik artar

Atom çapı artar

Örnek 4: 11Na, 12Mg

16S,

17CI

/

2 2 6 1 3. Periyot 1A 11Na 1s 2s 2p 3s 2

2

17CI

2

/

2

4

6

2

5

6

16S 1s 2s 2p

2

19K

atomlarını metalik aktifliklerine göre

sıralayınız.

Örnek 2: 11Na,

ve

3s 3p

1s 2s 2p 3s 3p

3. Periyot 6A

11Na:

1s22s22p63s1

3. Periyot 1A

12Mg:

1s22s22p63s2

3. periyot 2A

1s22s22p63s23p64s1

4. Periyot 1A

19K:

Na > S > CI

3. Periyot 7A

19K

> 11Na > 12Mg

Ametalik Aktiflik: Ametallerin elektron alma isteğidir. Atom çapı azaldıkça ametalik aktiflik artar. Ametalik aktiflik artar

Örnek 3: 20Ca, 2He, 4Be, 13AI, 8O

ve 15P atomlarının periyodik sis-

temdeki yelerini bulup, atom çaplarına göre sıralayınız. 20Ca:

1s22s22p63s23p64s2

4. Periyot 2A grubu

2He:

1s2

1. Periyot 8A grubu

4Be:

1s22s2

2. Periyot 2A grubu

13AI:

1s22s22p63s23p1

3. Periyot 3A grubu

2

2

4

8O: 1s 2s 2p

2. Periyot 6A grubu

15P:

1s22s22p63s23p3

3. Periyot 5A grubu

Ca > AI > P > Be > O > He

Aktiflik Metalik Aktiflik: Metallerin aktifliği elektron verme isteğidir. Atom çapı arttıkça metalik aktiflik de artar.

4


Örnek 5: 8O, 9F, 10Ne

1s22s22p4

8O: 9F:

ve 16S ametalik aktifliklerini sıralayınız.

2

2

5

1s 2s 2p

10Ne:

1s22s22p6

2. Periyot 6A

2. periyot 7A

2. Periyot 8A → Soy gaz

16S:

1s22s22p63s23p4

F>O>S

3. Periyot 6A

Not 8A grubunun ametalik aktifliği yoktur.


Elektron İlgisi (Eİ)

hh Ametallerin, gaz hâlinde ve nötr atomların 1elektron alması sırasında açığa çıkan enerjiye elektron ilgisi denir. hh Atom çapı azaldıkça elektron ilgisi artar. (8A'ya kadar.) X(g) + 1e– → X– + Q (Enerji) Q = E . i

Elektron ilgisi artar

X(g) + Q1 → X+ + 1e–

X+ + Q2 → X2+ + 1e– X2+ + Q3 → X3+ + 1e–

Q1 = 1 . i . E

Q2 = 2 . i . E

Q3 = 3 . i . E

X + Q4 → X2+ + 2e–

Q4 ≠ 2 . i . E Q +Q

… > 3 . i . E > 2 . i . E > 1 . i . E

1

2

hh Atom çapı azaldıkça iyonlaşma enerjisi artar. (8A dahil)

Elektronegatiflik hh Elementlerin bileşikteki elektronları çekebilme kabiliyetidir.

+δ

İyonlaşma enerjisi artar

H – –δF ↓

Polar kovalent bağ

Atom çapı ↓ elektronegatiflik artar.

(8A'ya kadar)

İ.E en yüksek 8A grubudur. (Kararlı)

Elektronegatiflik artar

Aynı periyotta iyonlaşma enerjisi sıralaması, 8A > 7A > 5A > 6A > 4A > 2A > 3A > 1A / s2p3

\ s2p4

/ s2

\ s2p1

İyonlaşma Enerjisi hh Gaz hâlinde ve nötr bir atomdan bir elektron koparmak için gerekli enerjiye 1. iyonlaşma enerjisi, 2. elektronu koparmak için gerekli olan enerjiye 2. iyonlaşma enerjisi denir.

Küresel

Küresel

simetri

simetri


5

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem İyonlaşma Enerjisi

Örnek 7:

8A

7A

Y

5A

Z

X

6A 4A

Baş grup atomları olan X, Y, Z ile ilgili,

2A

I. Atom çapı en büyük olan X'tir.

3A

II. Z'nin 1.i.E Y'ninkinden büyüktür.

1A 1A

2A

3A

4A

5A

6A

7A

8A

Grup Numarası

III. Z'nin elektronegatifliği en büyüktür. yargılarından hangileri kesinikle doğrudur? A) Yalnız I

hh Küresel simetri 2A ve 5A'ya kararlılık sağlar. İyonlaşma Enerjisi 2A Y 1A X

5A

B) I ve II

D) II ve III


Atom çapı en büyük olan X'tir diğer bilgiler kesin değildir.

Küresel simetri

Örnek 8:

3A Z 6A

1iE

2iE

3iE

4iE

X

100

240

2210

3410

Y

250

1950

2800

3600

Z

280

410

3100

4200

4A Grup Numarası

Örnek 6:

X, Y, Z baş grup elementleri ile ilgili, i.E.

I. Değerlik elektron sayıları toplamı 5'tir. II. Hepsi küresel simetriktir.

Y

III. Z'nin atom çapı X'inkinden büyüktür. Z


X

X ve Z 2A, Y ise 1A grubunda yer alır. Z şeklindedir. A.N.

X

4. periyot baş grup elementi olan X, Y ve Z için I. Y küresel simetridir. II. X alkali metaldir.

Asidik ve Bazik Özellik

III. Z'nin değerlik e – sayısı 6'dır. yargılarından hangileri kesinikle doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Y küresel simetriktir. X alkali metal ya da 4A grubudur. Z 3A ya da 6A gurubudur.

6


hh Bazik Özellik; Metallerin oksitlerinin ve hidroksitlerinin bazik özelliği metalik aktiflik ile doğru orantılıdır. MO ve MOH Atom çapı arttıkça bazik özelliği artar.

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem Örneğin

1A

3Li → 11Na 19K

hh Ametallerin oksijence fakir olan bileşikleri nötr özellik gösterir.Nötroksitlerde oksijenin diğer ametale oranı 1 ya da 1 den küçüktür.

Li2O

→ Na2O

K2O > Na2O > Li2O

O Ametal

≤1

→ K2O CO,

NO,

N2O

hh Na2O + H2O → 2NaOH

Periyodik Sistemde Gruplar Bazik özellik artar

1A Grubu: hh Grubun diğer adı alkali metaldir. hh H alkali metal değildir. Çünkü H ametaldir. (1H: 1s1 Ametal) hh Elektron dağılımları s1 ile sonlanır. (Değerlik e– sayısı = 1) 11Na, 12Mg, 13AI

→ Na2O > MgO > AI2O3

hh Bileşiklerinde daima +1 değerlik alır. (H hariç) / \ –1 veya +1

hh Asidik Özellik; Ametallerin oksijence zengin bileşikleri asidik özellik gösterir.

hh Aktif metallerdir.

hh Bileşikteki oksijenin diğer ametale oranı 1 den büyüktür.

hh Doğada atomik hâlde değil bileşikleri hâlinde bulunur. (Na → NaCI)

hh Çok aktif metal oldukları için suyla tepkimeye girer.

O Ametal

>1

CO2 NO2

N2O3

hh CO2 + H2O → H2CO3

H2CO3 → 2H+ + CO32–

N2O5

SO2

SO3

Na + H2O → NaOH + 1 H2 2

2A Grubu: hh Diğer adı "toprak alkali metal" grubudur. hh Elektron dağılımları ns2 ile sonlanır.

hh SO3 + H2O → H2SO4

H2SO4 → 2H+ + SO42–

n ≠ 1

1s2 = 2He → 8A

hh Değerlik elektron sayısı 2'dir. hh Bileşiklerinde +2 değerliğini alır.

hh N2O5 + H2O → 2HNO3

HNO3 → H+ + NO3–

hh Aktif metallerdir. hh Doğada bileşikleri hâlinde bulunur.


7


3A Grubu:

B Grupları:

hh Diğer adı toprak metalidir.

hh Geçiş elementleri olarak adlandırılır.

hh Elektron dağılımları … ns2 np1 dir.

hh Tamamı metaldir.

hh Değerlik e– sayısı 3 tür.

hh d bloğunda bulunurlar. hh Civa hariç oda koşullarında katı hâldedirler.

hhYÜKSELTGENME BASAMAKLARI hh Bileşik formüllerinin daha kolay yazılabilmesi için element veya köklerin yükseltgenme basamaklarının bilinmesi gerekir.

7A Grubu: hh Diğer adı halojendir.

hh Bir atomun bileşiklerinde aldığı ya da verdiği elektron sayısına yükseltgenme basamağı ya da yükseltgenme sayısı adı verilir.

hh Elektron dağılımları ns2 np5'tir. hh Değerlik elektron sayısı 7 dir. hh Ametallerden oluşur. hh Bileşiklerinde "–1" ile "+7" arasında değerlik alır.

hh Yükseltgenme basamaklarının belirlenebilmesi için belirli kurallar vardır.

Bu kurallar;

HCIO4 / | \ +1 +CI + 4.(–2) = 0

CI – 7 = 0

CI = +7

HCI / \ +1 – 1 = 0

hh Bileşik yapmamış element atomlarının yükseltgenme basamakları sıfırdır.

Fe, K, C ...

hh B ir molekül ya da iyonik bağlı bir bileşikteki yükseltgenme basamakları toplamı sıfırdır.

Fakat F hariçtir. F daima –1 değerlik alır.

HCI +1 –1

K2O 2(+1)

(–2)

hh Bir iyonda yükseltgenme basamaklarının toplamı iyon yüküne eşittir.

8A Grubu:

Örnek 9:

hh Soy gaz ya da asalgaz olarak adlandırılır.

KNO3, NaMnO4, H3PO4

hh Elektron dağılımları ns2 np6 ile sonlanır. Fakat He hariçtir. He = 1s2

değerlik elektron sayısı = 2

bileşiklerinde altı çizili atomların yükseltgenme basamaklarını hesaplayınız.

8A grubu

hh Değerlik elektron sayısı 8 dir. hh Bileşik oluşturmaya eğilimleri yoktur.

hh Doğada tek atomlu gaz hâlinde bulunurlar.

8


KNO3

NaMnO4

H3PO4

(+1) + N + 3(–2) = 0 (+1) + Mn + 4(–2) = 0 3(+1) + P + 4(–2) = 0 N = +5

Mn = +7

P = +5

MODERN ATOM TEORİSİ / Yükseltgenme Basamakları

Örnek 10:

Örnek 12:

HCI, HCIO, HCIO2, HCIO3 ve HCIO4 bileşiklerindeki CI atomlarının yükseltgenme basamaklarını hesaplayınız.

(NH4)2CO3 bileşiğindeki N ve C atomlarının yükseltgenme basamakları hangisinde doğru olarak verilmiştir?

HCI

HCIO

+1 + CI = 0

+1 + CI + (–2) = 0

CI = –1

(+1) + CI + 2(–2) = 0

CI = +1

HCIO3

CI = +3

HCIO4

(+1) + CI + 3(–2) = 0

HCIO2

(+1) + CI + 4(–2) = 0

CI = +5

CI = +7

N

C

A)

+3

+3

B)

–3

+4

C)

+3

+4

D)

–3

+3

–3

–4

E) +

CO32–

NH4

NH4+ NO3–

(–3) + 4(+1) = +1

N + 4(+1) = +1

C + 3(–2) = –2

N = –3

C = +4

(+5) + 3(–2) = –1

hh H metallere karşı "–1" ametallere karşı "+1" değerliliğini alır.

H2O

2(+1)

(–2)

Örnek 13:

MgH2 (+2)

Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinde O atomunun yükseltgenme basamağı diğerlerinden farklıdır?

2(–1)

A) Na2O2

hh O bileşiklerinde "–2" değerliğini alır, peroksitlerde O atomu başına düşen yük –1 dir. K2O

2(+1)

S = +6

hhKİMYANIN SEMBOLİK DİLİ VE ADLANDIRMA

Metal-Ametal Adlandırması

SO42–, NH4+ ve NO2– köklerinde altı çizili atomların yükseltgenme basamaklarını bulunuz.

E) K 2O2

(–2)

Örnek 11:

S + 4(–2) = –2

D) MgO2

C) SO2

SO2 bileşiğinde O atomu –2 yükseltgenme basamağına sahiptir.

hh OF2 bileşiğinde O atomu –2 yüklüdür.

SO42–

B) CaO2

NH4+

NO2–

N + 4(+1) = +1

N + 2(–2) = –1

N = –3

N = +3

NaCI = Sodyum klorür

Na+1 CI–1 → NaCI

hh Metal Adı + Ametal adı + ür

ya da katyon adı + anyon adı


9

MODERN ATOM TEORİSİ / Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma hh Na+ P3–

Sabit Değerlikli Metaller (Katyon) +1

+2

Na3P = Sodyum Fosfür

+3

Li+ : Lityum

Be2+ : Berilyum

AI3+ : Alüminyum

Na+ : Sodyum

Mg2+: Magnezyum

K+: Potasyum

Ca2+: Kalsiyum

Rb+ : Rubidyum

Sr2+: Stronsiyum

hh K+

Ag+ : Gümüş

Ba2+: Baryum

hh Sr2+ Br– SrBr2 = Stronsiyum Bromür

Zn2+ : Çinko

–1

Ba3N2 = Baryum nitrür

–2 2–

H : Hidrür

O

: Oksit

F– : Florür

S2– : Sülfür

–3 N

3–

: Nitrür

–4 C

4–

: Karbür

P3– : Fosfür

CI– : Klorür Br– : Bromür I– : İyodür hh Bileşik formülü yazılırken katyon ve anyonların yükleri çaprazlanır.

hh Mg2+ F–

MgF2 = Magnezyum Florür

hh AI3– O2– Al2O3 = Alüminyum oksit

Değişken Değerlikli Metaller

hh Ca2+ S2– CaS = Kalsiyum Sülfür

10


Fe, Cu, Pb, Sn, Hg, Mn, Cr …

–2 Fe3+ 2 O3

Fe2+O–2

Demir (III) oksit

Demir (II) oksit

hh Değişken değerlikli metallerde metalin değerliği Roman rakamı ile belirtilir. CuCI2 : Bakır (II) Klorür Cu2O : Bakır (I) Oksit Pb+4O2–2 : Kurşun (IV) Oksit

Metal-Anyon Kökü Adlandırması

KCI = Potasyum Klorür

hh Ba2+ N3–

Ametaller (Anyon) –

CI–

NaOH = Sodyum hidroksit

Na+ OH– → NaOH

hh Metal adı + Anyon Kökü Adı

MODERN ATOM TEORİSİ / Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma Aşağıda verilen bileşikleri adlandırınız.

Anyon Kökleri –1

–2

–3

OH– : Hidroksit

SO42– : Sülfat

PO43– : Fosfat

NO3– : Nitrat

SO32– : Sülfit

PO33– : Fosfit

NO2– : Nitrit

CO32– : Karbonat

CN– : Siyanür

CrO42– : Kromat

MnO4– : Permanganat

MnO42– : Manganat

CH3COO– : Asetat

(NH4)2SO4 = Amonyum Sülfat

NH4+ SO42–

(NH4)3PO4 = Amonyum fosfat

NH4+ PO43–

(NH4)2CO3 = Amonyum karbonat NH4+ CO32–

Katyon Kökü-Ametal Adlandırılması

NH4+ CI– → NH4CI → Amonyum klorür

K+ NO3– → KNO3 → Potasyum nitrat

hh Katyon Kökü Adı + Ametal Adı + ür

Li+ SO42– → Li2SO4 → Lityum Sülfat

Aşağıda verilen bileşikleri adlandırınız.

Ca2+ CO32– → CaCO3 → Kalsiyum karbonat AI3+ CrO42– → AI2(CrO4)3 → Alüminyum kromat

(NH4)2S = Amonyum sülfür (NH4)3P = Amonyum fosfür NH4Br = Amonyum bromür

Aşağıda verilen bileşikleri adlandırınız. K MnO4 : Potasyum permanganat Mg(OH)2 = Magnezyum hidroksit Fe2(SO4)3 = Demir (III) Sülfat

Ametal-Ametal Adlandırması CO2 = Karbon dioksit

CO = Karbon monoksit

N2CI3 = Diazot triklorür. Cu(NO3)2 = Bakır (II) Nitrat Sn(NO3)2 = Kalay (II) Nitrat

Katyon Kökü-Anyon Kökü Adlandırılması

NH4+ = Amonyum

NH4+ NO3– → NH4NO3 → Amonyum nitrat

hh Katyon Adı + Anyon Adı

1 = mono

5 = penta

2 = di

6 = hekza

3 = tri

7 = hepta

4 = tetra

8 = okta

hh 1. Ametalin sayısı (mono hariç) + 1. Ametalin Adı (yalın) + 2. ametalin sayısı (mono dahil) + 2. Ametalin adı + ür


11

MODERN ATOM TEORİSİ / Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma Aşağıda verilen bileşikleri adlandırınız.

Örnek 16:

CCI4 = Karbon tetraklorür

I. SnO2 : Kalay dioksit

N2O5 = Diazot pentaoksit

II. MgO : Magnezyum (II) oksit

CS2 = Karbon disülfür

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri yanlış adlandırılmıştır?

III. (NH4)2SO4 : Amonyum sülfür

H2O = Dihidrojen monoksit

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

PCI5 = Fosfor pentaklorür

MgO: Magnezyum oksit (NH4)2SO4: Amonyum sülfat

SO2 = Kükürt dioksit

Bileşiklerin Yaygın Adlandırılması

SO3 = Kükürt trioksit

hh Bazı bileşiklerin sistematik adları yanında yaygın adları da vardır.

N2O = Diazot monoksit

Örneğin: H2O bileşiğinin sistematik adı dihidrojen monoksitken yaygın adı sudur.

Örnek 14:

Bazı bileşiklerin yaygın adları şu şekildedir;

I. Sr3P2: Stronsiyum fosfür

CaCO3: Kireç taşı

II. ZnBr 2: Çinko (II) bromür III. N2O3: Diazot trioksit

CaO:

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri doğru adlandırılmıştır?

Ca(OH)2: Sönmüş kireç


ZnBr2: Çinko bromür olarak adlandırılır.

Örnek 15: Aşağıda verilen iyonlardan hangisi yanlış adlandırılmıştır? A) NO3– : Nitrat

B) CN – : Siyanat +

–

C) P3 : Fosfür

D) NH4 : Amonyum 2–

E) CO3 : Karbonat

–

CN : Siyanür olarak adlandırılır.

Sönmemiş kireç

CaSO4: Alçı taşı NH3:

Amonyak

NaOH:

Sud kostik

KOH:

Potas kostik

HCI:

Tuz ruhu

HNO3:

Kezzap

H2SO4: Zaç yağı KNO3:

Güherçile

NaCI:

Sofra tuzu

NH4CI: Nişadır NaHCO3: Kabartma tozu Na2CO3: Çamaşır sodası

Öğretmen Sorusu

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

SnO2: Kalay (IV) oksit

SF6 = Kükürt hekzaflorür

A) Yalnız I

C) I ve III

K3[Fe(CO)(CN)5] bileşiğinin adı nedir?

Potasyum penta siyano karbonik ferrat (II)

12



Konu Testi - 1

1. Periyodik sistem ile ilgili,

I. Elementlerin kütle numaralarına göre hazırlanmıştır.

II. Yatay sıralara grup düşey sütunlara periyot denir.

III. s, p, d ve f olmak üzere 4 bloktan oluşur.


B) Yalnız II

D) I ve III

Y Z X

C) I ve II

E) I, II ve III

Atom numaralarına göre, sıralanmış olup yatay sıralara periyot düşey sütunlara grup denir.

Grup

I. Y küresel simetriktir.

II. X aktif metaldir.

III. Y'nin yarı dolu orbitali yoktur.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I

X

B) I ve II

D) II ve III

Y


Y küresel simetrik olduğu kesindir. 2A ya da 5A dır.

Z X, Y ve Z baş grup elementlerinin periyodik çizelge kesitindeki yerleri yukarıdaki gibidir.

İyonlaşma enerjisi grup numarası grafiği yukarıda verilen X, Y, Z baş grup elementleri ile ilgili,

2.

İyonlaşma Enerjisi (kj)

4.

5.

14Si, 15P

ve

16S

atomlarının 2. iyonlaşma enerjilerine

göre sıralanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Buna göre,

I. X'in 1. İyonlaşma enerjisi Y'ninkinden büyüktür.

A) S > P > Si

B) P > S > Sr

II. Z bileşik oluşturmaz.

C) S > Si > P

D) Si > P > S

III. Atom çapları sıralaması Z > Y > X şeklindedir.

yargılarından hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

E) Si > S > P

Si: 4A P: 5A S: 6A


1. İe sıralaması P > S > Si 2. İE sıralaması S > P > Si

6. Atom çapı sıralaması Z > X > Y şeklindedir.

3.

11Na, 12Mg

ve 19K metallerinin oksitlerinin bazik özelliklerinin sıralanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) K 2O > Na2O > MgO B) K 2O > MgO > Na2O C) MgO > Na2O > K 2O D) MgO > K 2O > Na2O E) Na2O > K 2O > MgO Metalik aktiflik sıralaması K > Na > Mg şeklindedir. Oksitlerin bazik kuvvetliliği metalik aktiflikle doğru orantılıdır.

1.iE

2.iE

3.iE

4.iE

X

110

240

1967

3200

Y

285

496

3460

5110

Z

580

4840

6880

9986

Baş grup elementleri olan X, Y ve Z nin ilk dört iyonlaşma enerjisi yukarıda verilmiştir.

Buna göre,

I. X'in atom çapı Y'ninkinden büyüktür.

II. Z alkali metaldir.

III. Z ile Y aynı periyotta olabilir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Z: 1A, Y: 2A grubudur. Aynı periyotta iseler Y'nin 1. İyonlaşma enerjisi daha büyük olmalıdır.


13


Konu Testi - 1

7.

I. NH4NO2 : Amonyum nitrit

10. I. PCI3: Potasyum triklorür

II. K 2S: Potasyum sülfat

II. CS2: Karbon disülfür

III. Fe2O3: Demir (III) oksit

III. Na2O: Sodyum oksit

Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin adlandır-

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri doğru adlandı-

maları doğrudur? A) Yalnız I

rılmıştır? B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

A) Yalnız III

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III


K2S: Potasyum sülfür PCI3 : Fosfor triklorür

8. Aşağıda verilen iyonlaşma denklemlerinden hangisi

11. Aşağıda verilen bileşiklerde altı çizili atomların yükseltgenme basamaklarından hangisi yanlıştır?

hatalıdır? A) Na2SO4 → 2Na+ + SO42–

A) K 2MnO4

+7

2–

B) Na2Cr 2O7

+6

–

C) Fe2O3

+3

D) PbO2

+4

E) NH4NO3 → NH4 + NO3

E) CaSO3

+4

K2MnO4 → 2K+ + MnO42–

K2MnO4 2(+1) + Mn + 4(–2) = 0

Mn = +6

B) CaCO3 → Ca

2+ +

+ CO3

C) K 2MnO4 → 2K + MnO4 +

3–

D) K3PO4 → 3K + PO4 +

–

9. KOH bileşiği ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangi-

12. X elementi 9F atomu ile sadece XF2 bileşiği oluşturmaktadır.

si yanlıştır? A) Yaygın adı potaskostiktir.

B) Sıvı sabun üretiminde kullanılır.

Buna göre, X'in nitrat ve sülfat kökleri ile oluşturacağı bileşik formülleri hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) Suda K+ ve OH – iyonlarına ayrışır.

Nitrat

Sülfat

D) Sistematik adı potasyum oksittir.

A)

XNO3

X2SO4

E) Sulu çözeltisi elektrolittir.

B)

X(NO3)2

XSO4

C)

X(NO3)2

X2SO4

D)

XNO3

XSO4

E)

X2NO3

X(SO4)2

KOH'ın sistematik adı potasyum hidroksittir.

X2+ NO3– → X(NO3)2 X2+ SO42– → XSO4

1. C

2. B

3. A

4. A

5. A

6. B

7. D

8. C

9. D

10. D

11. A

12. B


Cevaplar

14


Konu Testi - 2

1. Periyodik sistem ile ilgili,

4.

I. Mendeleyev elementleri kütle numaralarına göre sıralamıştır.

I. 4. periyotta yer alır.

II. Halojen sınıfı üyesidir.

II. Faraday elektron sayılarına göre periyodik sistem geliştirmiştir.

III. Periyodik sistemin p bloğunda yer alır.

III. Modern periyodik sistem Moseley'in atom numaralarını keşfi ile oluşmuştur.



B) I ve II

D) II ve III

35X

atomu ile ilgili,

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


2 10 5 35X[18Ar] 4s 3d 4p Tüm öncüller doğru


Faraday'ın periyodik sistem ile ilgili çalışması yoktur.

2. X+ iyonunun elektron dağılımına ait son terim 3d10'dur.

5.

1

3

Buna göre X atomu ile ilgili,

I. Geçiş elementidir.

II. Küresel simetriktir.

III. Baş grup elementidir.


2

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

X: [18Ar] 4s13d10 X: [18Ar] 4s23d10 X: [18Ar] 4s23d104p1 olabilir. Tüm yargılar doğru olabilir.

I. 1. bölgenin tamamı metaldir.

II. 2. bölgedeki elementlerin tamamı oda koşullarında katıdır.

III. 3. bölgede 6 tane grup bulunur.


2

3.

Periyodik sistemde belirtilen bölgeler ile ilgili,

B) I ve II

D) II ve III


1. Bölgede H bulunur. 2. Bölgede Hg sıvıdır.

1

Yukarıda verilen periyodik çizelgede ok yönleriyle ilgili;

1

I. Atom çapı

artar

azalır

II. İyonlaşma enerjisi

azalır

artar

III. Metalik aktiflik

artar

artar

yargılarından hangileri doğrudur? B) I ve II

D) II ve III

fazla olan elementin bulunduğu grup ile ilgili,

2

A) Yalnız I

6. Atom numarası 7A grubunda bulunan bir elementten 4


I. Toprak metalidir.

II. B grubunda yer alır.

III. Küresel simetrik yük dağılımı içerir.

yargılarından hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Metalik aktiflik 2 yönünde azalır. 7A'dan 4 fazla olan 3A ya da 3B'dir. 3A ya da 3B küresel simetrik değildir.


15


7.

7N, 8O

Konu Testi - 2

ve 11Na atomları ile ilgili,

10. I. KMnO4

I. Atom çapı en büyük olan Na'dır.

II. HCIO3

II. 1. iyonlaşma enerjilerine göre sıralanışı N > O > Na şeklindedir.

III. H2SO4

III. Elektron ilgisi en büyük olan O'dur.


Yukarıda verilen bileşiklerde altı çizili atomların yükseltgenme basamaklarına göre sıralanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

A) I > II > III

C) I ve III

D) III > I > II

E) I, II ve III

7N:

2. Periyot 5A O: 2. Periyot 6A 8 Na: 3. Periyot 1A 11

ilgili, I. Alkali metaldir.

II. Değerlik elektron sayısı 1'dir.

III. s blokta yer alır.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? B) I ve II

D) II ve III

11. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi yanlış adlandırılA) KNO3: Potasyum nitrat B) N2O5: Diazot pentaoksit C) CS2: Karbon disülfat D) Mg(OH)2: Magnezyum hidroksit

C) I ve III

E) NH4CI: Amonyum klorür

E) I, II ve III

CS2: Karbon disülfür

ns1: 1A grubundur fakat n = 1 ise 1s1 yani hidrojen olur. H ametaldir.

9.

I. KCIO3

II. NaHCO3

III. Fe2O3

Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinde altı çizili atomun yükseltgenme basamağı +3 tür?

12. Yaygın adı alçı taşı olan bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

A) CaSO4

B) CaCO3

D) Ca(OH)2

C) CaO

E) CaCI2

C) Yalnız III CaSO4: Alçı taşı

E) II ve III

CI: +5 C: +4 Fe: +3

1. C

2. E

3. B

4. E

5. B

6. B

7. E

8. D

9. C

10. B

11. C

12. A


Cevaplar

16

E) III > II > I

mıştır?

KCIO3 NaHCO3 Fe2O3

C) II > I > III

KMnO4 Mn: +7 HCIO3 CI: +5 H2SO4 S: +6

Tüm öncüller doğrudur.

8. Elektron dağılımının son terimi ns1 olan X atomu ile

A) Yalnız I

B) I > III > II

LYS // KİMYA

FÖY NO

KİMYASAL HESAPLAMALAR

Mol ve Avogadro Sayısı İlişkisi - Tepkime Türleri - Kimyasal Hesaplamalar

hh MOL VE AVOGADRO SAYISI İLİŞKİSİ hh M ol birimi, Avogadro sayısı temel alınarak tanımlanır. hh

126 C izotopunun 12,00 gramında 6,02.1023 tane karbon atomu bulunur.

una göre 6,02.1023 tane (Avogadro sayısı) madde 1 molhh B dür.

03

ol kavramı yerine atom-gram, molekül-gram, formül-gram, hh M iyon-gram kavramları kullanılabilir.

1 mol O atomu = 1 atom-gram O

1 mol O2 molekülü = 1 molekül-gram O2

1 mol KNO3 bileşiği = 1 formül-gram KNO3

1 mol Na+ iyon = 1 iyon - gram Na+

6,02.1023 tane

12C

12 gram

hh B ütün elementlerin 1 molünde 6,02.1023 tane atom bulunur.

6,02.1023 tane

16O

16 gram

Ancak bazı elementler molekül yapılıdır. N2, O2, H2, O3 gibi

6,02.1023 tane

1H

1 gram

vogadro sayısı N0, NA gibi kısaltmalarla gösterilir. hh A

1 mol H2 = 6,02.1023 tane H2 molekülü

= 2.6,02.1023 tane H atomu

hh B ütün bileşikler formülle gösterilir. Ancak iyonik bileşikler

Not 6,02.1023

iyon yapılı iken kovalent bileşikler molekül yapılıdır. tane atom / molekül / iyon gibi tüm tanecikler yani

Avogadro sayısı kadar taneciğe 1 mol denir. Buna göre, 6,02.1023 tane H atomu 1 mol hidrojen atomudur.

6,02.1023 tane H2 molekülü 1 mol hidrojen molekülüdür.

1 mol NaCI = 6,02.1023 tane NaCI formülü

1 mol Na+ iyonu = 6,02.1023 tane Na+ iyonu

1 mol CI– iyonu = 6,02.1023 tane CI– iyonu

1 mol NH3 = 6,02.1023 tane NH3 molekülü

1 mol N atomu = 6,02.1023 tane N atomu

3 mol H atomu = 3.6,02.1023 tane H atomu

6,02.1023 tane Na atomu 1 mol sodyum atomudur. 6,02.1023 tane Na+ iyonu 1 mol sodyum iyonudur. 6,02.1023 tane CO2 molekülü 1 mol CO2 molekülüdür. 6,02.1023 tane KNO3 1 mol KNO3 bileşiğidir.


1

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Mol ve Avogadro Sayısı İlişkisi

Örnek 1:

1 mol NH3 molekülünde

1 mol N, 3 mol H atomu bulunur.

0,5 mol N2O4 molekülünde a) Kaç mol N ve O atomu b) Kaç tane N ve O atomu

Bunun yerine,

maz. Çünkü;

0,5 mol N2O4

1 mol N atomu = 6,02.1023 tane N atomu 3 mol H atomu = 3.6,02.1023 tane H atomu demektir.

1 tane NH3 molekülünde

1 tane N atomu

3 tane H atomu bulunur.

c) 0,5 mol N2O4 0,5 mol N2O4 molekülü = 0,5 x 6,02.103 tane molekül

duğu aşağıdaki gibi gösterilir. 1 mol C3H6O molekülünde

3 mol C atomu = 3 . 6,02.1023 tane C atomu 6 mol H atomu = 6 .

6,02.1023

tane H atomu

1 mol O atomu = 1 .

6,02.1023

tane O atomu

Toplam 10 mol atom = 10. 6,02.1023 tane atom içerir.

• 4 mol N2O3 molekülünde

- kaç mol ve kaç tane atom bulunduğu - kaç mol ve kaç tane molekül bulunduğu aşağıdaki gibi gösterilmiştir. 4 mol N2O3 molekülü

8 mol N atomu = 8 . 6,02.1023 tane N atomu

12 mol O atomu = 12 . 6,02.1023 tane O atomu Toplam 20 mol atom = 20 . 6,02.1023 tane atom

a) 0,5 x 2 = 1 mol N atomu 0,5 x 4 = 2 mol O atomu

b) 1 mol N atomu = 6,02.1023 tane N atomu

hh 1 mol C3H6O molekülünde kaç mol ve kaç tane atom bulun-

c) Kaç tane N2O4 molekülü bulunur?

1 tane N, 3 tane H atomu bulunur ifadesi kullanıla-

4 mol N2O3 molekülü

4 mol N2O3 molekülü = 4. 6,02.1023 tane N2O3 molekülü içerir.

2 mol O atomu = 2 x 6,02.1023 tane O atomu

Atom Kütlesi hh Bir karşılaştırma atomu seçilerek diğer atomların kütleleri belirlenmiştir. Buna bağıl atom kütlesi denir. hh Bağıl atom kütlesi yerine atom kütlesi ya da atom ağırlığı da kullanılabilir.

Not Karşılaştırma atomu olarak başlangıçta hidrojen seçilse de daha sonra oksijen ve son olarak da karbon elementi alınmıştır. hh I UPAC karşılaştırma atomu olarak 12C atom kütlesini 12,0000 kabul etmiş ve bağıl atom kütlelerini hesaplamıştır. hh Bağıl atom kütlesi oran belirttiği için birimsizdir.

O = 16

K = 39

H = 1

Ca = 40

Na = 23

F = 19

hh Bir elementin 1 mol atomunun gram cinsinden kütlesine atom kütlesi denir. MA ile gösterilir. Birimi g/mol (gmol–1) dür.

2


N = 14 1 mol N atomu = 14 gram

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Mol ve Avogadro Sayısı İlişkisi hh B ir elementin 1 tane atomunun kütlesine gerçek atom kütle-

Örnek 2:

si denir.

I. 1 tane O atomu II. 1 mol O atomu III. 16 gram O atomu

Atom kütlesi

Gerçek atom kütlesi

(1 molün kütlesi)

(Bir atomun kütlesi)

Q : 16 g/mol

Yukarıda verilen atomların kütleleri arasındaki ilişki nedir? (O : 16)

16 gram NA

Na : 23 g/mol

O : 16 ise

23 gram NA

1 mol O atomu = 16 gramdır. (II = III tür) 1 mol O atomu = 6,02.1023 tane O atomu = 16 g 1 tane O atomu = ? 1 tane O atomu =

Buna göre,

II = III > I dir.

C = 12 g/mol ise

1 mol C atomu = 6,02.1023 tane C atomu

1 tane C atomu =

1 12 6, 02.1023

12 g

tane C atomu

16 6,02.1023

gram

Örnek 3:

?

N = 14 olduğuna göre, 56 akb azot atomu a) Kaç tane azot atomuna

gram

b) Kaç grama hh Birer atomun kütlesini belirtmek için kullanılan gram cinsin-

a) N = 14 ise

den eşitlik çok küçük olacağından yerine atomik kütle birimi

1 tane N atomu x

(akb), Dalton (Da) ya da evrensel kütle birimi (u) kullanılmıştır.

1 tane C atomu = 12 akb = 12 Da

1 tane O atomu = 16 akb = 16 Da

1 tane Na atomu = 23 akb = 23 Da

1 gram = 6,02.1023 akb ya da 1 akb =

eşittir? 14 akb 56 akb

x = 4 tane N atomudur. 1 b) 1 akb = gram 6,02.1023 56 akb x 56 x= gram 6,02.1023

1 6, 02.1023

Molekül Kütlesi gram hh 1 mol molekülün gram cinsinden kütlesine molekül kütlesi denir. MA ile gösterilir.

Örneğin; H2O molekülünde H = 1 O = 16 olduğundan

1 mol H2O : 2x1 + 1x16 = 18 g/mol

hh İ yonik bileşikler molekül yapılı olmamasına rağmen 1 mollerinin ağırlığı belirlenir.


3

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Mol ve Avogadro Sayısı İlişkisi Örneğin; KNO3 belişiğinde K : 39

N : 14 O : 16 olduğundan

Örnek 5:

1 mol KNO3 = 1 x 39 + 1 x 14 + 3 x 16

Aşağıdaki kutucukları tamamlayınız.

= 101 g/mol 1 tane Oksijen molekülü

hh 1 tane molekülün gram cinsinden kütlesine gerçek molekül ağırlığı denir. CO2 = 44, 1 tane CO2 =

44 6, 02.1023

Örneğin, H2O molekülünde

H : 1 O : 16 olduğundan

akb kütlesi

gram

32 akb,

1 tane H2O = 2x 1 + 1 x 16 = 18 akb 1 1 akb = gram 6, 02.1023

18 akb x=

6,02.1023

gram kütlesi

g,

Örnek 6:

x

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz.

18 6, 02.1023

1 mol H2O =

32

gram

6,02.1023

ya da orantı ile

a) Bir elementin 1 akb'si her zaman .............. gramdır.

tane H2O molekülü = 18 g 1 tane H2O molekülü

b) 6,02.1023 tane azot (N) atomu içeren N2O4 molekülü, ................. tane atom içerir.

x

c) 1 molekül-gram H2 kadar atom içeren NH3 gazı, avo-

18 6, 02.1023

gadro sayısının .................. kadar molekül içerir.

gram a)

Örnek 4: İyonik bağlı bileşiklerin, .......................... kadar taneciğinin kütlesine 1 formül-gram denir.

1 NA

b) 18,06.1023

Tanecik Sayısı - Mol Sayısı İlişkisi Verilen atom sayısı

Mol sayısı (n) =

Mol sayısı (n) =

Formülleri ile hesaplanabildiği gibi orantı ile de hesaplanabilir.

(Avogadro sayısı)


c) yarısı

Mol Hesaplamaları

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz.

4

O : 16

Avogadro sayısı Verilen molekül sayısı Avogadro sayısı


Örnek 7:

Örnek 9:

6,02.1022 tane NH3 molekülü kaç mol H atomu içerir?

3,2 gram CH4 molekülü,

n=

Tanecik sayısı Avogadro sayısı

=

a) Kaç moldür?

6,02.1022 6,02.1023

b) Kaç tane H atomu içerir?

n = 0,1 mol NH3 1 mol NH3 3 mol H atomu 0,1 mol NH3

c) Kaç tane CH4 molekülü içerir?

?

(H:1 C:12)

a) 1 mol CH4 = 12 + 4.1 = 16 gram = MA m 3,2 n= = = 0,2 mol CH4 ya da orantı ile MA 16

0,3 mol H atomu

1 mol CH4

16 gram ise

?

Örnek 8:

?=

0,4 mol H2O molekülü kaç tane H atomu içerir?

b) 1 mol CH4 4 mol H atomu 0,2 mol CH4 ?

1 mol H2O 2 mol H atomu n = 0,4 mol H2O

?


0,8 =

Tanecik sayısı

0,8 =


Tanecik sayısı = 0,8 x 6,02.1023 tane H ya da orantı ile

1 mol H atomu 6,02.1023 tane H

Tanecik sayısı

c) n =

Kütle - Mol Sayısı İlişkisi

n=

= 0,2 mol

0,8 mol H atomu ? 0,8 . 6,02.1023 tane H atomu

? = 0,8 .6,02.1023 = 0,8 NA

16

0,8 mol H atomu

1 mol H atomu 6,02.1023 tane H atomu 0,8 mol H atomu ?

Mol sayısı (n) =

3,2

6,02.1023

0,8 mol H atomu Tanecik sayısı = 0,8 x 6.02.1023 = 0,8 NA tane ya da orantı ile hesaplanır.

3,2 gram

Avogadro sayısı Tanecik sayısı

0,2 =

ya da orantı ile

6,02.1023

1 mol CH4

Molekül sayısı = 0,2.6,02.1023 tane molekül

6,02.1023 tane molekül

0,2 mol CH4

?

0,2.6,02.1023 tane molekül

Verilen kütle Mol kütlesi

m MA

Formülleri ile hesaplanabildiği gibi orantı ile de hesaplanabilir.

Mol Sayısı - Hacim İlişkisi hh N ormal koşullarda (NK) (0°C 1atm)

Mol sayısı (n) =

Verilen hacim NK'da hacim

V n= 22, 4


5


İzotop Atomlar

hh Oda koşullarında (25°C, 1 atm)

Mol sayısı (n) =

Verilen hacim

hh P roton sayısı aynı, nötron sayısı farklı atomlara izotop atom-

Oda koşullarında hacim

lar denir. V n= 24, 5

Örnek 10: Normal koşullarda 8,96 L hacim kaplayan NH3 gazı kaç gramdır? (N : 14 H:1) V

n=

22, 4

=

8,96 22, 4

8,96

?=

22, 4

fazla farklı kütle numaralarında bulunur.

er izotopun doğada bulunma yüzdeleri farklı olabilir. hh H hh Elementlerin atom kütlesi hesaplanırken tüm izotopların kütlesi dikkate alınarak ortalama atom kütlesi belirlenir. Ortalama atom kütlesi tam sayı olmayabilir.

= 0,4 mol ya da orantı ile

hh O rtalama atom kütlesi kaç tane izotop varsa yazılır ve

1 mol NH3 22,4 L ?

hh E lementler genellikle doğada izotop atomlar olarak birden

8,96 L

= 0,4 mol NH3

MA = 14 + 3 . 1 = 17 g/mol m m 0,4 = n= 17 MA

hh Ortalama atom kütlesi = m = 0,4 . 17 = 6,8 gram NH3

Mol Sayısı - Karışım Problemleri hh Birbiri içinde karışmış farklı gazlar tepkime vermiyorsa verilen bilgiye göre (kütle, hacim, tanecik sayısı gibi...) denklem kurularak karışımdaki maddelerin mol sayıları belirlenebilir.

urulan denklem tek bilinmeyenli tek denklem ya da iki bilinhh K

1.izotopun kütlesi x 1. izotopun yüzdesi + 2.izotopun kütlesi x 2.izotap yüzdesi 100

formülü ile hesaplanır.

hh İzotopların kararlılıkları aynı olmadığından doğadaki bolluk oranları da aynı olmayabilir. hh H idrojen elementinin 3 izotopu bilinirken, kalay elementine ait 10 izotop belirlenmiştir. hh S adece hidrojen izotoplarına özel isim verilmiştir.

meyenli iki denklem olmalıdır.

Hidrojen -1

Hidrojen -2

Hidrojen -3

Örnek 11:

Proton

1

1

1

CH4 ve SO2 den oluşan 0,5 mollük karışım 12,8 gramdır.

Nötron

0

1

2

Kütle numarası

1

2

3

Buna göre, karışımdaki SO2 kaç moldür?

Bolluk Yüzdesi

99,985

0,015

Çok az

(H:1 C:12 O:16 S:32)

Kütle (akb)

1,007825

2,014101

3,016049

İzotop adı

Hidrojen

Döteryum

Trityum

Tek bilinmeyenli denklem ile çözüm: MA x mol CH 16 g/mol

m = x . 16

(0,5 – x) mol SO2

m = (0,5 – x) . 64

4

64 g/mol

16x + (0,5 – x) 64 = 12,8

16x + 32 – 64x = 12,8

19,2 = 48x

x = 0,4 mol CH4

6

0,1 mol SO2


Kütle


Örnek 12:

N2 + O2 + ısı −→ 2NO

Bakır elementinin dogada iki izotopu bulunmaktadır.

4Fe + 3O2 −→ 2Fe2O3

63Cu

hh Demirin tepkimesi ışık vermez ve yavaş yanmadır.

ve 65Cu dir.

Örnek 13:

Bakırın ortalama atom kütlesi 63,5 ise 63Cu ün doğada bulunma yüzdesi kaçtır?

Aşağıdakilerden hangisi oksijenle yanma tepkimesi vermez? (7N)

63Cu doğada bulunma bolluğu X ise

A) N2

65Cu doğada bulunma bolluğu (100 – x) tir.

63 . x + 65 (100 – x) x = 75

100

= 63,5

tepkimesi denir. hh Y anma tepkimeleri aynı zamanda yükseltgenme - indirgenme tepkimesidir.

ir madde yükseltgenme basamağını artırabilirse (elektron hh B verebilirse) yanma tepkimesi verebilir.

C + O2 −→ CO2

CO + 1/2O2 −→ CO2

SO2 + 1/2O2 −→ SO3

CS2 + 3O2 −→ CO2 + 2SO2

hh Tüm organik bileşikler yanabilir.

N2O5 hariç tümü yanabilir.

Çözünme - Çökelme Tepkimeleri hh Suda çözünen maddeler altlarında suda ya da aqua(aq) gibi indislerle belirtilir.

uda çözünmeyen maddeler çökelti oluşturur ve altlarında hh S katı(k) indisi ile belirtilir. hh İ yonik yapılı bileşikler suda bıraktıkları iyonlar ile yeni bileşik oluşturabilir. Bu bileşiklerde çözünen ve çökenler bir arada ise bu tür tepkimelere çözünme-çökelme tepkimeleri denir. hh Çöken maddeye göre net iyon denklemi yazılır. hh T üm maddelerin iyonlaşma denklemi belirtilebilir.

NaCl(suda) + AgNO3(suda) −→ AgCl(k) + NaNO3(suda)

iyon denklemi;

hh Organik bileşikler genellikle C, H, O gibi elementler içerdik-

Na+(suda)+Cl(suda) +Ag+(suda)+NO3(suda) →AgCl(k)+Na+(suda)+NO3- (suda)

lerinden yandıklarında CO2 ve H2O verirler. C3H8 + 5O2 −→ 3CO2 + 4H2O

Net iyon denklemi;

CH3OH + 3/2O2 −→ CO2 + 2H2O

hh Her yanma tepkimesinden sonra ısı ve ışık çıkmak zorunda

E) NO2

1s22s22p3 (5A grubu) Azot, bileşiklerinde –3, +5 aralığında değer alır. Alabileceği son değere ulaştıysa bir daha yükseltgenemeyeceği için oksijenle tepkime vermez. +1 +4 N20 N+2O N+5 2 O5 N 2 O N O2

hhTEPKİME TÜRLERİ hh B ir maddenin oksijenle gerçekleştirdiği tepkimeye yanma

D) N2O

C) N2O5

7N

63Cu % 75 bulunur.

Yanma Tepkimeleri

B) NO

Ag+(suda) + Cl-(suda) −→ AgCl (k)

şeklindedir.

değildir.


7

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Tepkime Türleri

Asit - Baz Tepkimeleri hh Asit çözeltilerindeki H+ iyonu ile baz çözeltilerindeki OH- iyo-

değişenler işaretlenir. hh Y anma tepkimelerinin tümü ile bazı sentez ve analiz tepkimeleri redokstur.

nu etkileşerek H2O oluşturursa bu tür tepkimelere nötrleşme

1e- alıp indirgenir(yükseltgen madde)

tepkimeleri denir.

Mgo + H+1Cl-1 −→ MgCl2 + Ho2

ötrleşme tepkimeleri sonunda tuz ve su oluşur. hh N hh Oluşan suya göre tepkimenin net iyon denklemi yazılır.

u oluşturmayan tepkimelerde sadece tuz oluşur. Bu da asit hh S - baz tepkimesidir.

HNO3(suda) + NaOH (suda) −→ NaNO3(suda) + H2O(s)

Net iyon denklemi; H+(suda) + OH-(suda) −→ H2O(s)

2e- verip yükseltgenir(indirgen madde)

4Fe + 3Oo2 −→ 2Fe2+3O3-2

hh Fe indirgen madde, O2 yükseltgendir. hh Asit-baz tepkimeleri ile çözünme-çökelme tepkimelerinde ya da karşılıklı yer değiştirme tepkimelerinde redoks olmaz.

şeklindedir.

Örnek 15:

Örnek 14:

H2S +

I. NH3(g) + HCI(g) −→ NH4CI(k) II. 2HCI(suda) + Mg(OH)2(suda) −→ MgCI2(suda) + 2H2O(s)

3 O −→ H2O + SO2 2 2

tepkimesinde yükseltgenen ve indirgenen maddeleri

III. H3PO4(suda) + 3KOH(suda) −→ K3PO4(suda) + 3H2O(s)

belirleyiniz.

Yukarıdaki tepkimelerden hangileri nötrleşmedir?

Önce maddelerin yükseltgenme basamakları belirlenir. 3

Nötrleşme için H2O oluşması gerekir. O halde II ve III tür.

H2+1 S–2 +

Redoks Tepkimeleri

Yükseltgen (indirgenen) O0

2

O20 −→ H+12 O –2 + S+4O2–2

2

İndirgen (yükseltgenen) S–2 ya da H2S

hh Elektron alışverişi ile yürüyen tepkimelerdir. hh E lektron veren yükseltgenir.

Sentez Tepkimeleri

Xo −→ X+ + 1e-

hh İki ya da daha çok madde birleşerek yeni bir madde oluşturursa sentez tepkimesi adını alır.

hh E lektron alan indirgenir. Yo +1e- −→ Y-

hh Yükseltgenen element/bileşik indirgen özellik(indirgendir) gösterir. hh İndirgenen element/bileşik yükseltgen özellik (yükseltgendir) gösterir. hh E lementlerin serbest halde yükseltgenme değerleri sıfırdır. hh H er elementin yükseltgenme basamağı bulunur ve değerliği

8


Na + 1/2Cl2 −→ NaCl

CaO + CO2 −→ CaCO3

Analiz Tepkimeleri hh Bir bileşik parçalanarak iki ya da daha fazla maddeye ayrışıyorsa analiz tepkimesi adını alır.

2NH3 −→ N2 + 3H2

CaCO3 −→ CaO + CO2

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Kimyasal Hesaplamalar

Yer Değiştirme Tepkimeleri hh B ir kimyasal tepkimede giren maddelerin birer elemen/kök gibi tanecikleri karşılıklı yer değiştiriyorsa böyle tepkimelere yer değiştirme tepkimleri denir.

Fe + Cu(NO3)2 −→ Fe(NO3)2 + Cu

(tekli yer değiştirme)

NaNO3 + KCl −→ NaCl + KNO3

(ikili yer değiştirme)

hhKİMYASAL HESAPLAMALAR hh K imyasal tepkimeler atom veya moleküllerin birbiriyle etki-

Örnek 16: Aşağıdaki tepkimeleri en küçük tam sayılarla denkleştiriniz. a. C3H8 + O2 −→ CO2 + H2O b. C2H5OH + O2 −→ CO2 + H2O c. AI + H2SO4 −→ AI2(SO4)3 + H2 a. C3H8 + 5O2 −→ 3CO2 + 4H2O b. C2H5OH + 3O2 −→ 2CO2 + 3H2O c. 2AI + 3H2SO4 −→ AI2(SO4)3 + 3H2

Örnek 17:

Tepkimelerin denkleştirilmesi

- atomun cinsi

- atomun sayısı

- p, n, e sayıları toplamı

- toplam kütle

korunur. Tepkimeler buna göre denkleştirilir. hh Bir kimyasal tepkimede nicelikler üzerinden hesaplama yapılırken genellikle oran ve orantıdan yararlanılır.

−→ 2NH3

N2 + 3H2

1 mol 3 mol

2 mol

2 mol 6 mol

4 mol

5 mol 15 mol

10 mol

hh Tepkimeler denkleştirilirken molekül yapılı elementlerin (N2, Cl2, H2, O2 ...) katsayısına kesirli sayı getirilebilir. Ancak bileşik katsayısı kesirli olamaz. H2 + 1/2O2 −→ H2O ya da

denkleştirmeye başlanır.

leşmesi sonucu oluşur.

imyasal tepkimelerde hh K

hh Atom sayısı çok olan bileşiğin katsayısı genellikle 1 alınarak

2H2 + O2 −→ 2H2O

şeklinde denkleştirilebilir.

Zn + H3PO4 −→ Zn3(PO4)2 + H2

tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde ürünlerin atom sayıları toplamı kaç bulunur? Zn3(PO4)2 ün katsayısı 1 alınarak tepkime denkleştirmeye başlanır. Zn + H3PO4 −→ Zn3(PO4)2 + H2 1 mol Zn 1 mol P 4 mol O 3 mol H

3 mol Zn 2 mol P 8 mol O 2 mol H

3x 1 mol Zn = 3 mol Zn 2x 1 mol P = 2 mol P 2x 4mol O = 8 mol O katsayılar madde başlarına taşınır. H2 serbest yapıda olduğu için en son H atomu denkleştirilir. 3Zn + 2H3PO4 −→ Zn(PO4)2 + 3H2

Denklemli Miktar Geçiş Hesaplamaları hh Öncelikle tepkime yazılır ya da yazılı verilmişse denkliği kontrol edilir. Gerekli denkleştirme yapılır. hh M adde önlerindeki kat sayılara göre tepkimeye giren maddelerin oranları mol cinsinden belirlenir.

ol oranları gerektiğinde molekül sayısı, kütle, NK'da hacim hh M olacak şekilde ifade edilebilir.


9


Sınırlayıcı Bileşen Hesaplamaları

1 mol 3 mol

hh Tepkimeye giren maddeler gelişigüzel kütlelerde alınsa bile

Mol sayısı = Kütle

C2H4(g) + 3O2(g) −→ 2CO2(g) + 2H2O(s)

=

Tanecik sayısı = NK'da hacim =

2 mol

2 mol

28g

96g

88g

36g

NA

3.NA

2.NA

2.NA

67,2L

44.8L __ (sıvı)

22,4L

belirli bir oranda kullanılabilirler. hh Belirli bir oranda alınan maddelerden hiç artma olmazsa tepkime artansız gerçekleşir.

lınan maddelerden en az biri biter ve diğerlerinden artma hh A olsa bile tepkime tam verimle gerçekleşir.

(NA : Avogadro sayısı C:12, H: 1) hh Maddelerin fiziksel hali unutulmamalıdır. NK'da gazlar için hacim bulunabilir. hh Verilen bilgilere göre uygun orantılar kurulur.

hh T am verimle gerçekleşen tepkimelerde biten madde sınırlayıcı madde (bileşen) adını alır. hh S ınırlayıcı bileşen ilk biterek tepkimenin durmasına neden olur.

Not

Örnek 18:

Eşit kütlede alınan madde sorularında molekül ağırlıkları

AI4C3(k) + 12H2O(s) −→ 3CH4(g) + 4AI(OH)3(suda)

göz önüne alınıp en büyük kütleye denk gelecek şekilde kütle seçimi yapılırsa soru daha kolay çözülür.

tepkimelerine göre, 28,8 gram AI4C3 kullanıldığında a. kaç gram H2O kullanılır?

Örnek 19:

b. NK'da kaç litre CH4 oluşur? (H:1

O:16

C:12

AI:27)

tepkimesine göre eşit kütlede N2 ve H2 alınarak 6,8 gram NH3 elde edilmiştir. Buna göre,

1 mol AI4C3 = 4 x 27 + 3 x 12 = 144g n=

m mA

=

28, 8

144

a) Sınırlayıcı bileşen hangisidir?

= 0,2 mol AI4C3

b) Başlangıçta alınan N2 ve H2 kaçar gramdır?

Buna göre maddelerin katsayıları ilişkisi belirlenir. AI4C3 + 12 H2O −→ 3CH4 + 4AI(OH)3 1 mol 12 mol 3 mol 4 mol 0,2 mol 2,4 mol 0,6 mol 0,8 mol a) H2O : 2 x 1 + 1 x 16 = 18g/mol m m n= 2,4 = mA 18 msu = 43,2 g b) 1 mol CH4 gazı 0,6

10

NK'da 22,4 L x x = 13,44L CH4 oluşur.


N2 + 3H2 −→ 2NH3

c) Hangi maddeden kaç gram artar? (H:1 N:14) N2

+ 3H2 −→ 2NH3

1 mol 28 g

3 mol 6 g

2 mol 34 g

a) Başlangıçta 28'er gram N2 ve H2 alınsaydı N2 tam kullanılırken H2 den artma olurdu. O halde hangi kütlede alınırsa alınsın artan madde: H2 sınırlayıcı madde: N2 olacaktır. b) 28'er gram alınırsa 34g NH3 x 6,8 g NH3 gram alınmalıdır. 5,6 şar c) 28 g N2 6 gH2 kullanılırsa 5,6 gN2 ?

1,2 g H2 kullanılır. artan H2 = 5,6 – 1,2 = 4,4g H2 artar.


Tepkime Verim Hesaplamaları

Örnek 21:

hh Tam verimle gerçekleşmeyen tepkimelerde girenlerin tü-

CH4 ve C2H2 karışımından oluşan 0,6 mollük karışım yete-

münden artma olur. Bu da ürün veriminin az olmasını sağlar. hh Oran ve orantı kurularak giren ya da oluşan madde miktar-

rince oksijen ile yakılırsa NK'da 24,44 L CO2 oluşmaktadır. Buna göre, karışımdaki CH4 gazı kaç moldür?

ları bulunabilir. nCO =

Not

2

22, 4

=

24, 44 22, 4

= 1,1 mol

Verim yüzdesi formülle de belirlenebilir.

CH4 + 2O2 −→ CO2 + 2H2O

Gerçek Verim . 100 Verim yüzdesi = Kuramsal Verim

1 mol

1 mol

x mol

x mol

Mg(k) + 2HCI(suda) −→ MgCI2(suda) + H2(g)

tepkimesine göre 80g magnezyum şerit yeterince asit çözeltisine atıldığında NK'da 44,8L H2 gazı oluşmuştur. Buna göre, Mg katısının yüzde kaçı tepkime vermiştir? (Mg: 24) V 22, 4

=

44, 8 22, 4

x + 2 (0,6 – x) = 1,1

1 mol

2 mol

(0,6 – x)

2(0,6 – x)

x = 0,1 mol CH4

x + 1,2 – 2x = 1,1 0,5 mol C2H2 bulunur.

Tepkimelerden Yararlanarak Atom ve Molekül Kütlelerinin Hesaplanması Tepkimelerdeki maddelerden en az birinin mol sayısı, NK'da bilgileri sorgulanabilir.

= 2 mol H2

1 mol 2 mol

2 mol Mg = 2x 24 = 48g 80 g dan 48 g kullanılırsa 100 x

C2H2 + 5/2 O2 −→ 2CO2 + H2O

hacmi ya da kütlesi gibi nicelikler biliniyorsa diğer maddelerin

Mg + 2HCI −→ MgCI2 + H2 1 mol x

CH4 −→ x mol C2H2 −→ (0,6 – x) mol

Örnek 20:

n=

V

% 60 verim ile tepkime gerçekleşir.

Karışımların Tepkimeleri hh İ ki veya daha fazla madde tepkimeye giriyorsa tüm tepkimeler ayrı ayrı yazılır. hh Tepkimelerde bilinmeyenler x, y gibi harflerle ifade edilerek uygun denklem kurulur.

unun için oran ve orantı kullanılır. hh B

Örnek 22: 3 O −→ XO(k) + SO2(g) 2 2(g) tepkimesinden NK'da 5,6 L hacim kaplayan SO2 gazı oluşurken 24 gram XS harcanmıştır.

XS(k) +

Buna göre X in atom kütlesi kaçtır? (S = 32)

nSO = 2

V 22,4

3

=

5,6 22,4

= 0,25 mol

O2 −→ XO + SO2 2 1 mol 1 mol x 0,25 mol XS +

0,25 mol XS 24g ise 1 mol ? ? = 96 gram XS x + 32 = 96 x = 64 g/mol

0,25 mol

arışımdaki her madde tepkime vermeyebilir. hh K


11


Bileşik Formülü Bulma Hesaplamaları

Not Bir bileşiğin basit ya da molekül formülünden bileşiğin fiziksel halleri ve özellikleri bilinemez. Fiziksel hal koşullara bağlıdır.

hh Bir bileşikteki elementlerin en sade birleşme oranını gösteren formüle basit (kaba) formül denir. hh B ir bileşikteki elementlerin gerçek birleşme oranını gösteren formüle molekül formülü denir. Basit Formül

Molekül Formülü

CH2 C2H4 CH2 C6H12

CH3 C2H6

NO2

Bir bileşiğin basit ve molekül formülünden aşağıdaki özellikler belirlenebilir. Basit Formül

Molekül Formülü

Atomların türü

Atomların türü

Atomların sayıca birleşme

Atomların sayıca birleşme

oranı

oranı

Bileşikteki elementlerin küt-

Elementlerin kütlece yüzde

lece yüzde bileşimleri

bileşimleri

-

Bileşiğin mol kütlesi

N2O4

CH2O C6H12O6

Not Farklı bileşiklerin basit formülleri aynı olabilir.

Elementin Kütlece Yüzdesi = hh Bir bileşiğin basit formülünü bulmak için,

Bileşikteki elementin kütlesi

Bileşiğin toplam kütlesi formu ile element yüzdeleri belirlenebilir.

x100

- Elementlerin atom ağırlıkları (MA)

- Elementlerin kütleleri ya da kütlece yüzdeleri

Örnek 23:

bilinmelidir.

C, H ve O dan oluşan bir bileşiğin 4,6 gramında 2,4 gram karbon, 0,6 gram hidrojen bulunduğuna göre,

hh Bir bileşiğin molekül formülünü bulmak için,

a) Her elementin kütlece yüzdelerini belirleyiniz.

- Elementlerin atom ağırlıkları (MA)

- Elementlerin kütleleri ya da kütlece yüzdeleri

- Bileşiğin mol kütlesi

2,4 + 0,6 + m0 = 4,6 −→mo = 1,6g

bilinmelidir.

a) % C =

b) Bileşiğin basit formülünü bulunuz. (C:12 H:1 O:16)

%H=

%O=

hh ( Basit Formül Kütlesi) . n = Mol kütlesi

(Basit Formül) . n = Molekül Formülü

n : tam sayıdır, bileşiği genişletir.

2, 4 4,6 0,6 4,6 1,6 4,6

. 100 = %52,17

b) n =

. 100 = %13,04

nC =

. 100 = %34,79

nO =

m MA 2, 4 12 1,6 16

= 0,2 nH = = 0,1

C 0,2 H 0,6 O 0,1 0,1 0,1 C 0,1 2H6O Basit formülü

12


0,6 1

= 0,6


Konu Testi - 1

1. Normal koşullarda 3,2 gram gelen SO2 bileşiği için, I. 1,12 litre hacim kaplar.

4. Yapısında N, H ve O bulunduran bir bileşiğin 40 gramı 14 gram azot ve 2 gram hidrojen içermektedir.

II. 0,2 mol moleküldür.

A) HNO3

III. 0,3 tane atom içerir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C I ve II

E) II ve III

1,12 L hacim kaplar.

5. 8H+ + 3Sn2+ + 2NO2– −→ 3Sn4+ + 2NO

1 mol 3.NA tane atom 0,05 mol ?

C) N2H4O

E) NH2O

nN = 14 = 1 mol 14 2 nH = = 2 mol 1 24 nO = = 1,5 mol 16 N1 H2 O1,5 0,5 0,5 0,5 N2H4O3

nSO = 3,2 = 0,05 mol SO molekülü 2 2 64 1 mol 22,4 L 0,05 mol ?

B) N2H3O

D) N2H4O3

yargılarından hangileri doğrudur? (S:32 O : 16) A) Yalnız I

Buna göre, bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H:1, N:14, O:16)

tepkimesi için, I. Asitli ortamda gerçekleşmiştir.

0,15.NA tane atom

II. NO2– indirgenmiştir. III. Sn2+ indirgendir.

2. I. 32 akb oksjien atomu II. 32 gram oksijen atomu III. 1 atom-gram oksijen


B) Yalnız II

D) I ve III

Yukarıdaki maddelerin kütlelerine göre karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (O : 16)

C) I ve II

E) I, II ve III

Sn2+ −→Sn4+ + 2e– (yükseltgenmiştir, indirgendir.) N3+ + 1e– −→N2+ (İndirgenmiştir, yükseltgendir.)

A) II > I > III

B) I > III > II

6. CaO(k) + CO2(g) −→ CaCO3(k)

C) II > III > I

D) III > II > I

tepkimesi gerçekleşirken eşit kütlede alınan reaktantlar ile 50 gram kireçtaşı oluşmuştur.

Buna göre,

E) I > II > III

1 atom – gram oksijen = 16 g

mtoplam(g)

II > III > I

mCO2(g)

56

mCaO(g) 56

28 6

3. 0,08 mol X ile 0,06 mol Y2 elementlerinin tamamen tep-

Zaman

Zaman

I

kimeye girmesiyle oluşan bileşiğin formülü nedir?

grafiklerinden hangileri doğrudur?

A) XY

(Ca:40 C:12 O:16)

B) XY2 D) X 2Y3

0,08 mol 0,12 mol

X Y

X0,08

Y0,12

0,04

0,04

X2Y3

C) XY4 E) X 2Y5

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Zaman III

II

C) I ve II

E) II ve III

CaO + CO2 −→ CaCO3 100g 56g 44g 28g 22g 50g

Toplam = 28gCaO + 28gCO2 = 56g alınır. Toplam kütle değişmez. (I doğru) mCO = 28 – 22 = 6g artar. (II doğru) 2


13


Konu Testi - 1

7. CnH2n+2 formülüne sahip bileşiğin 11,6 gramını tama-

men yakmak için 1,3 mol oksijen gazı harcandığına göre bileşikteki n kaçtır? D) 4

E) 5

Buna göre, I. 210 gram MgCO3 harcanmıştır. II. MgCO3 %70 saflıktadır. III. Oluşan CO2'in normal şartlarda 45,6 litredir.

n=4

yargılarından hangileri doğrudur? (C:12 O:16 Mg:24) A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

N2(g) + 3H2(g) −→ 2NH3(g)

tepkimesi için, I. Molekül sayısı korunur. II. Homojen bir sentez tepkimesidir. III. Toplam proton, nötron ve elektron sayıları korunur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

11. CH4 ve C2H4 gazlarından oluşan bir karışımın kütlece

E) I, II ve III

%16'sı CH4 tür.

Karışımı tam yakmak için 2,2 mol O2 gazı kullanıldığına göre karışımdaki CH4 kaç gramdır? (C:12 H:1)

Molekül sayısı korunmamıştır. Tümü aynı fiziksel halde olduğundan homojendir.

A) 0,8

9. 500 gram Zn örneği yeterince HCI çözeltisi ile tepkimeye giriyor.

tepkimesine göre normal koşullarda 89,6 litre H2 gazı elde edildiğine göre örnekteki Zn'nin saflık yüzdesi nedir? (Zn = 65)

Zn(k) + 2HCI(suda) −→ ZnCI2(suda) + H2(g)

A) 65 n=

B) 52

C) 45

D) 35

V 89,6 = = 4 mol H2 22,4 22,4

1 mol Zn ile ?

II. NA tane oksijen atomu içerir.

A) Yalnız II

1 mol H2 elde edilir. 4 mol

B) Yalnız III

D) I ve III 1 mol HCIO4 1 mol HCIO4 0,25 mol

% 52

10. C

11. D

12. A


5.

9. B

4.

6.

7.

8. D

3.

8.

7. D

2.

9.

10.

6. C

14

1.

E) 4,8

I II. Toplam 1,5 tane atom içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (H:1 CI:35,5 O:16, NA : Avogadro sayısı)

1 mol HCIO4 0,25 mol

11.

C) I ve II

E) II ve III 35, 5g CI atomu içerir. 4.NA tane O atomu içerir. ?

NA tane O atomu 6. NA tane atom x

Cevaplar

D) 3,2

I. 35,5 gram CI atomu içerir.

4 mol Zn = 4x 65 = 260 g Zn 500g 260g 100 x

C) 2,8

12. 0,25 mol HCIO4 bileşiği ile ilgili,

E) 25

B) 1,6

Karışım 100x gram ise, n = 16x = 1x n = 84x = 3x CH4 C2H4 16 28 CH4 + 2O2 −→ CO2 + 2H2O x 2x C2H4 + 3O2 −→ 2CO2 + 2 H2O 3x 9x 11x = 2,2 x = 0,2 mCH4 = 0,2 x 16 = 3,2g

1,5 . NA tane atom 12.

5. E

13.

4. D

E) I, II ve III

MgCO3 −→ MgO + CO2 40g 84 g 44g 100g ? 210g 300g 210g MgCO3 x 100g % 70 m = 210 – 100 = 110g CO2 nCO = 110 = 2,5 mol 2 44 V 2,5 = V = 56L 22,4

14.

15.

3. D

8.

C) I ve II

16.

17.

2. C

C) 3

tepkimesine göre ısıtılarak ayrıştırılması sonucu oluşan MgO katısının kütlesi 100 gramdır.

18.

1. A

B) 2

19.

20. ?

Cevaplar

A) 1

CnH2n + 2 + 3n+1 O −→ n CO2 + (n + 1) H2O 2 2 3n+1 1 mol 2 11,6 1,3 14n+2

10. 300 gram saf olmayan MgCO3 katısının MgCO3(k) −→ MgO(k) + CO2(g)


Konu Testi - 2

1. Normal koşullarda 4,48 L hacim kaplayan XO2 gazı 8,8

4. Normal koşullarda 2,24 L hidrojen gazı 3,2 gram S ve

Buna göre, X atomunun mol kütlesi kaç akb'dir?

1,806.1023 tane oksijen atomundan oluşan bileşiğin basit formülü nedir? (S:32, NA : 6,02.1023)

(O:16, NA = Avogadro sayısı)

A) H2S

gramdır.

A) 12

B) 12NA

C) 32

n = 4,48 = 0,2 mol 22,4 0,2 mol XO2 8,8 g 1 mol ?

D) 32NA

D) H2SO4

E) 40

H0,2 S 0,1 O 0,3 0,1

5.

2. Br2 molekülü ile ilgili,

160 I. Bir molekülü gramdır. NA

E) H3S2O4

0,1

H2SO3

2N2 + 5O2 −→ 2N2O5

tepkimesi için, ğına sahip olmuştur. II. O2 indirgenmiştir.

III. 1 mol molekülü 2 mol Br atomu içerir.


(Br : 80, NA = Avogadro sayısı) B) Yalnız II

0,1

I. Azot atomu 5 elektron verip +5 yükseltgenme basama-

II. 1 molü 160 gramdır.

D) I ve III

III. N2 indirgendir.


C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

E) I, II ve III

1 mol Br2 = 2x 80 = 160 gram 1 tane Br2 molekülü = 160 gram NA

E) I, II ve III

6.

3Cu + 8 HNO3 −→ 3Cu(NO3)2 + 2 NO + 4H2O

tepkimesine göre 38,4 gram bakır metali 0,8 mol HNO3 içeren çözeltiye atıldığında NK'da 4,48 L NO gazı oluşmaktadır.

Buna göre, I. 7,2 gram su oluşur.

II. 1 akb azot atomu

II. Bakırın %50 sı kullanılır.

III. 1 tane azot molekülü

IV. 1 gram azot atomu

Azot kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? (N:14)

III. Sınırlayıcı bileşen bakırdır.

A) I > IV > III > II

B) IV > III = II > I

C) III > IV > II > I

D) II > IV > III > I

E) I > II > III > IV

n = 11,2 = 0,5 mol N = 0,5x 28 = 14g 2 22,4 I > IV > III > II

C) Yalnız III

N02 −→ N+5 + 5e– (5e– vermiştir. Yükseltgenmiştir. İndirgendir.) O0 + 2e– −→ O2– (İndirgenmiştir.)

I. NK'da 11,2 L azot molekülü

3.

C) H2SO3

n = 2,24 = 0,1 mol H = 0,2 mol H atomu 2 22,4 3,2 n= = 0,1 mol S 32 1,806.1023 n= = 0,3 mol O 6,02.1023

44 = x + 32 x = 12 gram/mol 1 mol X = 12 , NA akb

A) Yalnız I

B) HSO2

yargılarından hangileri doğrudur? (H:1 O:16 Cu:64) A) Yalnız I D) I ve III

n = 4,48 = 0,2 mol NO 22,4

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

3Cu + 8HNO3 −→ 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O 3 mol 8 mol 2 mol 4 mol 0,3 mol 0,8 mol 0,2 mol 0,4 mol msu = 0,4 x 18 = 7,2 g su oluşur. mcu = 0,3x64 = 19,2 gram Cu kullanılır. %50 Cu kullanılır. Sınırlayıcı bileşen HNO3 tür.


15


7.

Konu Testi - 2

10. CO ve CO2 gazlarının mol sayıları toplamı 0,4 tür. Karışı-

Mol sayısı 0,8

H2O

0,6

CO2

mın kütlesi 16 gramdır.

0,4

Karışımdaki CO gazının N.K'da hacmi kaç litredir?

(C:12, O:16)

X O2 Zaman

0,2

A) 2,24 D) 5,6

Yukarıdaki grafik zamanla tepkimedeki maddelerin mol sayısındaki değişmeyi göstermektedir. Buna göre, X in formülü nedir? B) C3H8O2

A) C3H6

D) C 4H8O2

1

+ O2 → CO2 0,8 0,6 4

E) C 4H6

+ H2O 0,8

3 X = C3H8O2

11. I. Pb(NO3)2(suda) + KCI(suda) −→ PbCI2(k) + KNO3(suda) II.

Buna göre,

tepkimeleri için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I. tepkime çözünme-çökelme tepkimesidir.

I. Bileşik 0,2 moldür.

C) I. tepkimede net iyon denklemi

II. X'in mol kütlesi 14 gramdır.

Pb2+(suda) + 2CI–(suda) −→ PbCI2(k)

şeklindedir.

D) II. tepkimede net iyon denklemi

yargılarından hangileri doğrudur? (Mg : 24) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

– Mg2+ (suda) + 2CI 3(suda) −→ Mg(NO3)2(suda)

C) Yalnız III

E) I, II ve III

E) Her iki tepkimede gerçekleşirken ortamdaki iyon sayısı azalır.

6,02 . 1023 tane atom = 1 mol atom 1 mol Mg3X2 5 mol atom ? 1 mol atom

Nötrleşme tepkimelerinde net iyon denklemi su oluşum yönündedir.

12. 4,6 gram Na İle 4 gram O2 nin tam verimle reaksiyonundan NaO oluşmaktadır.

Mg3X2 20g ?

100 = 3x24 + 2 . X X = 14

Artan Madde

9. 0°C ve 1 atm basınç altında aşağıdaki gazlardan hangisinin 5,6 litresi 7 gram gelir? (H:1, C:12, N:14, O:16) A) C2H6

B) N2

C) C3H6

D) C3H8

E) N2H4

5,6 n= = 0,25 mol 22,4

A)

0,8 g O2

B)

1,6 g Na

7,8 g

C)

0,8 gram O2

7,8 g

D)

3,2 gram Na

6,2 g

E)

3,2 gram O2

6,2 g

4,6 g

8,6 g

3,2 g

7,8 g

Na, tam kullanılır. O2 ise 4 – 3,2 = 0,8 g artar. 6.

7.

8. E

9. B

10. A

11. D

12. C


5.

8.

7. B

4.

9.

10.

6. C

3.

11.

12.

5. E

2.

13.

4. C

16

1.

Oluşan NaO

Na + 1/2 O2 −→ NaO 23g 39g 16g

0,25 mol 7g 1 mol ? 28

Cevaplar

Buna göre hangi elementten kaç gram artar ve oluşan NaO bileşiğinin kütlesi kaç gramdır? (Na:23 O:16)

14.

15.

3. A

0,2 mol 0,2 mol 1 mol

şeklindedir.

16.

17.

2. E

2HNO3(suda) + Mg(OH)2(suda) −→ Mg(NO3)2(suda) + 2 H2O(s)

B) II. tepkimede nötrleşme gerçekleşmiştir.

III. Bileşiğin 1 formül-gramı 100 gramdır.

V 22, 4

4

maktadır.

0,1 =

44(0,4 . x)

V = 2,24 L

8. Mg3X2 bileşiğinin 20 gramında 6,02.1023 tane atom bulun

Kütlesi (g) 28x

CO2 → (0,4 . x) mol 28x + 17,6 – 44x = 16 1,6 = 16x x = 0,1

C) C 4H6O2

(Grafikten düzenleme ile) X 0,2

E) 6,72

CO → X mol

C) 4,48

18.

1. B

B) 3,36

19.

20. ?

Cevaplar

LYS // KİMYA

FÖY NO

04

GAZLAR

Gazların Genel Özellikleri - İdeal Gaz Yasaları

hhGAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Po

Po = Dış Basınç

Po

hh Gazlar, maddenin en düzensiz ve en yüksek enerjili hâlidir. 76 cm

hh Bulundukları kabın şeklini ve hacmini alacak şekilde yayılırlar.

Hg (Civa)

hh Gaz davranışını belirleyen 4 ana unsur vardır. Bunlar;

hh Basınç

1 atm = 76 cm Hg = 760 mm Hg

hh Hacim

Deniz seviyesi

1 atm = 760 torr = 101,325 kPa

hh Mol sayısı hh Sıcaklıktır

Hacim hh Gazların belirli hacimleri yoktur.

Basınç

hh Bulundukları kabın hacmini alırlar.

hh Gaz taneciklerinin bulunduğu kabın çeperine uyguladığı

hh V ile gösterilir

kuvvete basınç denir. hh Basınç P ile gösterilir.

P= Basınç

F A

Paskal (Pa) =

Kuvvet Yüzey Alanı

N m2

hh Birimi litredir.

1L = 103 mL 1 m3 = 103 dm3

1 dm3 = 103 cm3

Mol Sayısı hh Gaz tanecik sayısını ifade eder. hh n ile gösterilir.


1

GAZLAR / Gazların Genel Özellikleri

Sıcaklık

hhİDEAL GAZ YASALARI

hh Gazlarla ilgili hesaplamalarda kullanılacak sıcaklığın birimi

Boyle Yasası (P-V İlişkisi)

Kelvin'dir. hh Mol sayısı (n) ve sıcaklık (T) sabit iken basınç (P) ve hacim

hh Kelvin sıcaklığına mutlak sıcaklık denir.

(V) ters orantılıdır.

hh T ile gösterilir

P

hh Kelvin ile °C arasındaki ilişki;

1 ya da P . V = sabit V

P

K = °C+ 273 P1 . V1

P1

Örnek 1:

P2 . V2

P2

Gazlar ile ilgili,

P1 . V1 = P2 . V2

I. Belirli şekil ve hacimleri yoktur.

V

II. Bulundukları ortama yayılırlar.

V1

V2

III. Bulundukları kabın çeperlerine aynı basıncı uygularlar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

Hacim azalırsa basınç artar.ü

E) I, II ve III

Gaz Gaz

(n, T sabit) Gazların belirli şekil ve hacimleri yoktur. Bulunduğu kabın her yerine aynı basıncı uygularlar ve bulundukları ortama yayılırlar.

Teori ve Yasa Arasındaki Farklar Gaz

hh Bir hipotez kısmen doğrulanır ve desteklenirse teori hâline gelir.

Hacim artarsa basınç azalır. (n, T sabit)

Gaz

hh Bilimsel bir teori gözlenen bir olayla ilgili yapılan genellemeleri açıklamalıdır.

PV

PV

hh Bir hipotez kuşkuya yer vermeyecek şekilde doğrulanır ve kabul edilirse yasa hâline gelir. hh Bilimsel yasalar bilim çevrelerince kabul edilmiştir. P

2


V

GAZLAR / İdeal Gaz Yasaları

Örnek 2:

Örnek 4:

I. Durum P1 = 2 atm V1 = 1,5L P1.V1 = P2.V2 2.1,5 = P2.8 P2 = 3 Atm 8 1 atm 3 atm 8

X(g)

II. Durum P2 = ? V2 = 8L

10 cm h

10 cm

Hg

Sabit sıcaklıkta kap hacmi 8L'ye çıkarılırsa, kaptaki son basınç kaç mmHg olur?

2 atm basınç yapan X gazının hacmi 1,5 L'dir.

40 cm

X(g) Hg

Şekil I

Şekil II

Dış basıncın 80 cmHg olduğu bir ortamda sabit sıcaklıkta tüp şekil I konumundan şekil II konumuna getirilmektedir. 760 mmHg ?

Buna göre, h kaç cm dir?

x = 3 .760 = 285 mmHg 8

P1 = Po + 10 = 90 V1 = 40 40(Po + 10) = Po.h 40.90 = 80.h h = 45 cm

P2 = Po = 80 V2 = h

Örnek 3:

X(g)

10 cm 60 cm 40 cm

Şekil I

10 cm

Hg

Charles Yasası: (V-T İlişkisi)

X(g)

hh Basıncı ve miktarı sabit tutulan bir gazın hacim değişimi

Şekil II

Şekil I konumunda bulunan X gazı şekil II ye getiriliyor. Buna göre, dış basınç kaç cm Hg olur? (Sabit sıcaklık) I. Şekil P1 = Po + h V1 = 40

mutlak sıcaklık değişimi ile doğru orantılıdır.

Hg

V

V1

T =

V2

T1 T2

T = Mutlak sıcaklık (K) K = °C + 273

V

II. Şekil P2 = Po – h V2 = 60

V

P1V1 = P2V2 (P0 + 10) 40 = (P0 – 10) 60 P0 = 50 cmHg

0

T(K)

T(°C) –273


3


PHava PHava V

P

2V

Sürtünmesiz piston

PGaz

PGaz Şekil I

P

Gaz T1=TK

T2=2T Şekil II

T(K)

0

T (C°) –273

Örnek 6: Örnek 5:

Sabit hacimli bir kapta –123°C de bulunan X gazının kaçıncı 2 atm dir.

27°C'de X gazı içeren bir balonun hacmi 4,5 litredir.

Bu kabın sıcaklığı kaç °C olur ise son basınç 456 cmHg olur?

Buna göre, balonun sıcaklığı –73°C ye getirilirse son hacim kaç litre olur? P1 T1

V1 V2 = T1 T2

n ve p sabit Çünkü balonda iç basınç = Dış basınç T1 = 27° + 273 T2 = –73°C + 273 T1 = 300K T2 = 200K 4.5 V2 = 300 200 3V2 = 9 V2 = 3Litre Hacim azalması 1,5 litre olur.

=

P2 T2

P1 = 2 atm T1 = –123°C + 273 = 150K

P2 = 465 cmHg = 6 atm (1atm 76 cmHg) T2 = °C + 273

6 2 = T2 150 T2 = 450K ise 450 = °C + 273 °C2 = 177°C olur.

Avogadro Yasası (V-n İlişkisi) Gay-Lussac Yasası (P-T İlişkisi) hh Sabit hacimli bir kapta miktarı sabit olan bir gazın basıncı mutlak sıcaklık ile doğru orantılıdır.

P

P1

hh Aynı sıcaklık ve basınçta farklı gazların eşit sayıda molekülleri eşit hacim kaplar.

V1 n1

=

V2 n2 V

T =

P2

T1 T2

T = Mutlak sıcaklık (K) K = °C + 273 0

4


n

GAZLAR / İdeal Gaz Yasaları Normal koşullarda 0°C ve 1 atm

T

1mol gaz = 22,4 litre

P

n

V

Dalton Yasası (P-n İlişkisi) hh Sabit hacim ve sıcaklıkta madde miktarı ile gaz basıncı doğ-

Oda koşullarında (25°C ve 1 atm) 1 mol gaz = 24,5 litre

ru orantılıdır.

P

P1 n1

Örnek 7:

n =

P2 n2 P

İdeal piston He(g) 2 mol

8 gram CH4 (g)

İdeal pistonlu bir kapta 2 mol He gazı bulunmaktadır. Bu kaba 8 gram CH4 gazı sabit sıcaklıkta ekleniyor. Buna göre,

n

0

Kısmi Basınç;

I. Atom sayısı 4,5 mol olur. II. Kabın hacmi 2 katına çıkar. III. Kaptaki gazın özkütlesi değişmez.

X(g)

yargılarından hangileri doğrudur? (He: 4 CH4 : 16) I) I. Durum II. Durum 2 mol He(g) 1 mol CH4 16 g 8g 0,5 mol CH4(g) 2 mol atom + 2,5 mol atom = 4,5 mol atom (Doğru) II) V V 1 = 2 n1 n 2 V (olsun diyoruz) V2 = 2 2, 5

Y(g)

V, T

nX

V2 = 1,25 V

8 III) d m = = d1 V 1 v m 16 = d 2 1, 25V d 2 v=

(Yanlış)

d2 > d1 (Yanlış)

PX

=

PY nY

=

PT nT nY P Y = n . PT T

nX PX = n . PT T Kısmi basınç

Kısmi basınç

hh Bir gazın kap boş iken tek başına yapmış olduğu basınca O gazın kısmi basıncı denir.

hh Kısmi basınç gazların mol sayıları ile orantılıdır.


5


Örnek 8:

Örnek 10: Ne(g) SO3(g)

NeH2(g) 2n mol

Boş He n mol

2V, T

3V, T

V, T

20 şer gram Ne ve SO3 gazlarının toplam basıncı 10 atm'dir. Buna göre, SO3 ve Ne gazlarının kısmi basınçları kaçar atm'dir? (Ne: 20, SO3 : 80)

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açılınca son basınç 6P olmaktadır. Buna göre, Ne gazının başlangıç basıncı kaç P dir? A) 15

PNe + PSO = 10 atm

B) 14

P1.V1 = P2.V2 P1 = ? V1 = 2V P2 = 6P V2 = 5V

3

20 1 = = PNe 1= n= Ne 20 1 mol , 25 .10 8 atm 0, 25 = 20 = n SO PSO = 1, 25 .10 = 2 atm 80 0, 25 mol 3 3

Örnek 9:

C) 12

D) 10

E) 8

P1.2V = 6P.5V P1 = 15 P

Örnek 11:

P (atm)

P (atm) İdeal piston Ne(g) PV (atmL)

(n ve T sbt) I.

1/ V (1/L) (n ve T sbt) II.

V (L)

Yukarıdaki kapta sabit sıcaklıkta 4 gram Ne gazı bulunmaktadır. Kaba aynı sıcaklıkta kaç gram SO2 gazı eklenirse son hacim 10 litre olur?

T (°C) (P ve n sbt) III.

(Ne: 20, SO2 : 64)

İdeal bir gaz ile ilgili yukarıda verilen grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


V(L)

–273

6

(P ve n sbt)

4L, T

III. grafik hatalıdır.

T (°C)


A) 32

B) 26,4

C) 19,2

D) 12,8

4 n = 20 = 0, 2 mol _ n1 = 0, 2 mol b bn = V1 4 L b 1 n 2 0, 2 0, 2 + n ` V = V2 & 4 = 10 & n = 0, 3 mol n 2 = 0, 2 mol + nb 1 bb V2 = 10 L a m 0, 3 = 64 & m = 19, 2 gram

E) 6,4


İdeal Gaz Denklemi

Örnek 13:

hh Gaz yasalarını kullanarak basınç, hacim, sıcaklık ve mol sa-

380 mmHg basınç yapan 8 gram SO2 gazının 27°C'deki hacmi kaç litredir? (SO2: 64)

yısı değişkenlerini tek bir eşitlikte toplayan denkleme ideal gaz denklemi denir.

P.V=n.R.T Basınç (atm)

Hacim (L)

Mol sayısı

Sıcaklık (K) Gaz sabiti 22,4 = 0,082 273

380 mm-Hg = 38 cmHg 1 atm 76 cmHg ? 38 cmHg 0,5 atm 1 mol ?

64 gram 8 gram

1 n = 8 mol 27°C + 273 = 300K

0°C' de 4,48 litrelik bir kapta bulunan 8 gram CH4 gazının basıncı kaç cmHg olur? (CH4 : 16) 16 gram 8 gram

0°C = 273 K

n = 0,5 mol P.V = n.R.T 22, 4 P.4, 48 = 0, 5. 273 .273 448 1 224 P. 100 = 2 . 10 10 5 = = P 112 . 448 2 = 2, 5 atm 1 atm 76 cmHg 2,5 atm P

Öğretmen Sorusu

1 =1 2 .V 8 .0, 082.300 1 V = 2. 8 .300.0, 082 82 = 1 .3. 4 10 = 123 = 615 = 6, 15L 20 100 5

Örnek 14:

Örnek 12:

1 mol n

P.V = n.R.T

P = 190 cmHg

30,4 cmHg basınç yapan CO2 gazının hacmi 8,2 L sıcaklığı 300 K'dır. Buna göre, CO2 gazı kaç gramdır? (CO2: 44) 1 atm ?

76 cm-Hg 30,4 cm-Hg

P = 0,4 atm P.V = n.R.T 4 82 = 82 10 . 10 n. 1000 .300 4.10 = 10.10 n 4 n = 30 mol 1 mol 4 mol 30

44 g x

17, 6 4 = = x 30 .44 3

İdeal gaz denklemindeki R gaz sabitinin açılımı nedir?

R: Regnault sabitidir. İlk hesaplamayı yapan Fransız kimyager Henri Victor Regnault'tur. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

7


Örnek 15:

Örnek 17:

16 gram SO2 gazı 273°C'de 5,6 litrelik bir kapta kaç cmHg basınç yapar? (S: 32, O: 16)

152 cm Hg basınç yapan 16 gram SO3 gazının hacmi 8,96 litredir.

A) 228

Buna göre, gazın sıcaklığı kaç °C'dir?

B) 152

C) 104

D) 76

E) 38

1 atm

22, 4 P.5.6 = 0, 25. 273 .546

PV = nRT P=? V = 5, 6 litre 16 n = 64 = 0, 25 mol 22, 4 R = 273 T = 273 + 273 = 546 K

P = 2 atm

76 cmHg 152 cmHg P = 2 atm

1 mol n

P.V = n.R.T 1 22, 4 2.8, 96 = 5 . 273 .T

T = 4.273K 4.273 – 273 = 3.273°C = 819°C 16 8 1 n= = = = 80 40 5 0, 2 mol

1 atm = 76 cmHg 2 atm = 152 cmHg

80 gram 16 gram

Örnek 16:

Örnek 18:

127 °C'de 4,1 litrelik bir kapta bulunan CH4 gazı 380 mmHg basınç yapmaktadır.

0,2 gram H2 gazı sabit hacimli bir kapta 2 atm basınç yapmaktadır.

Buna göre, kapta kaç gram N2O gazı bulunur?

Aynı kaba 0,8 gram CH4 gazı eklenerek mutlak sıcaklık 2 katına çıkarıldığında son basınç kaç atm olur?

(C: 12, H:1) A) 1

B) 2

C) 4

P = 380 mmHg = 0,5 atm V = 4,1 litre n=? R = 0,082 T = 127 + 273 = 400 K PV = nRT 0,5.4,1 = n.0,082.400 0, 5 1 = n = 8 16 mol 1 = m 16 16 m = 1 gram

8


D) 8

E) 16

(H2: 2, CH4: 16 ) P R0 = n . R. T n.T V sabit P1 P = 2 n1 .T1 n 2 .T2

= P .V

P2 2 15 = 60 = = = 0, 1.T 0, 15.2T & P2 4. 100 .10 10 6 atm


Gazlarda Özkütle

Örnek 19: 273°C'de 1,6 gram O2 gazının 11,2L hacim kapladığı koşulda O2 gazının basıncı kaç atm olur? (O: 16) 273 + 273 = 546 K 1 mol 32 g n 1,6 g 1 1 n = 16 . = = 10 32 20 0, 05 mol

P.V = n.R.T 22, 4 P.11, 2 = 0, 05. 273 .546 P = 0, 05.2.2 5 5 20 = = = P 100 .4 = 25 100 0, 2 atm

P . V = n .R . T . P . V = m .R . T MA . P . MA = m . R . T V . d P . MA = d . R . T . özkütle

bd =

m Vl

(yoğunluk)

Örnek 21:

Örnek 20: 4,48 litrelik sabit hacimli bir kapta 546K sıcaklığında bulunan 0,87 g X gazının basıncı 38 cmHg dır. Buna göre, X gazının mol kütlesi nedir? P.V = n.R.T 1 atm 76 cmHg 0,5 atm 38 cmHg

P.V = n.R.T 22, 4 1 = 2 .4, 48 n. 273 .546 2, 24 = n.22, 4.2

0,05 mol 0,8 gr 1 mol x

224 1 10 n = 100 . 2 . 224

8 100 80 160 = x = 10 . 5= = 5 10 16 g

300K'de özkütlesi 2,5 g/L olan C2H6 gazının basıncı kaç atm'dir? (C: 12, H: 1) 82 P.30 = 2, 5. 1000 .300 5 82 = 41 205 = = 2, 05 atm P 2= . 100 20 100 5

1 5 = = = n 20 100 0, 05 mol


9


Örnek 22:

Örnek 24:

Sadece normal koşullarda özkütlesi bilinen bir X gazı ile ilgili;

3 O 2 2(g) 24,5 gram KCIO3 katısının yeteri miktar ısıtılması sonucu açığa çıkan O2 gazı 127°C'de 16,4 litrelik bir kapta kaç cm Hg basınç yapar? (KCIO3:122,5)

I. Mol kütlesi II. Hacmi III. Mol sayısı

A) 60,8

niceliklerinden hangileri bulunabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

KCIO3(k) + ısı


Normal koşullarda özkütlesi bilinen bir gazın mol kütlesi bulunur. Kütle, hacim ve mol sayısı bilinemez. M d = 22, 4A L

KCI(k) +

B) 53,2

KCIO3(k) + ısı 0,2 mol

C) 45,6

D) 38,0

E) 30,4

3 KCI(k) + 2 O2(g) 0,3 mol O2

24, 5 n = 122, 5 = 0,2 mol KCIO3 P=? V = 16,4 n = 0,3 mol R = 0,082 T = 127°C + 273 = 400 K

PV = nRT P.16,4 = 0,3.0,082.400 P = 0,6 atm 1 atm = 76 cm Hg 0,6x76 = 45,6 cm Hg

Örnek 23: Sabit hacimli bir kapta 2 mol Ne gazı bulunmaktadır. Kaba aynı sıcaklıkta 32 gram SO2 gazı ekleniyor.

2 mol NeH(g) 2 2n mol 4 atm

2L, T

Buna göre, Basınç (atm)

Özkütle

5

3d

4

d

Örnek 25:

Zaman

Zaman II.

I. Basınç x Hacim 10

Viktor Meyer Yöntemi ile ilgili, mRT I. Mol kütlesi MA = bağıntısı ile hesaplanır. PV II. Kolay gaz haline geçebilen sıvıların mol kütlelerinin hesaplanmasında kullanılır. III. Gaz hacim oranları kullanılarak hesaplama yapılır.

8

yargılarından hangileri doğrudur? 2

2,5

Mol Sayısı

çizilen grafiklerden hangileri doğrudur? (Ne: 20, SO2: 64) A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III Çizilen tüm grafikler doğrudur.

10


A) Yalnız I D) II ve III

III.


B) I ve II


Viktor Meyer yöntemi ile ilgili verilen tüm öncüller doğrudur.


Örnek 26:

Örnek 28: Yandaki şekilde verilen kapta 127°C'de 8 gram C3H4 gazı bulunmaktadır. Kaba m gram C2H6 gazı eklenerek sıcaklık 327°C'ye çıkarılıyor.

C3H H24(g)

2n mol

Son durumdaki kaptaki basınç 3 katına çıktığına göre kaba kaç gram C2H6 gazı eklenmiştir?

127°C, V

(C: 12 H: 1)

A) 4

Basınç (atm)

B) 6

C) 8

P1 P2 n1 T1 = n2 .T2

D) 12

E) 15

Yukarıda Ne gazının iki farklı durumuna ait basınç-hacim değişim grafikleri verilmiştir. Buna göre, her iki durum ile ilgili, II. Aynı sıcaklık ve basınçta 1. durumun mol sayısı daha büyük olur.

n = 0,2 mol m 0,2 = 30 m = 6 gram

8 n1 = 40 = 0, 2 mol

III. Sabit sıcaklıkta 2 numaralı durumda madde miktarı artırılır ise 1 numaralı grafik elde edilebilir.

T1 = 127 + 273 = 400K

yargılarındnan hangileri doğrudur?

n2 = nC

A) Yalnız I

+ 2H6

Hacim (L)

I. Mol sayıları aynı ise T1>T2 olur.

P1 3P1 0, 2.400 = (0, 2 + n) .600

P2 = 3P1

1. 2.

0,2

T2 = 327 + 273 = 600K

D) II ve III

B) I ve II


PV = nRT Her iki durumda sıcaklık ya da mol sayıları değişir. Tüm öncüller doğrudur.

Örnek 29:

Örnek 27: 1.

Bir miktar He gazının basınç x hacim değeri,

2.

I. Sıcaklık ve miktarı sabit tutup basınca artırmak, II. Mol sayısını artırıp sıcaklığı azaltmak,

CO2(g)

III. Sıcaklığı sabit tutup madde miktarını artırmak

Boş He

H2 2n8P mol

işlemlerinden hangileri ile kesinlikle artar?

n mol

3V

2V

A) Yalnız I

3V, Tkısa bir süre açıT Kaplar arasındaki2V, musluk sabit sıcaklıkta lıp tekrar kapatılıyor.

2. kaptaki basınç 4P olduğuna göre 1. kaptaki basınç kaç P olur? A) 1

B) 2

C) 4

D) 5

E) 6

D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

PV = nRT I. n ve T sabit iken P artarsa V azalır P.V değeri değişmez. II. n artar T azalırsa P.V değeri artada bilir, azalada bilir, değişmeyede bilir. III. T sabit n artarsa P.V değeri artar.

P1.V1 + P2.V2 = PCO .2V

P1 = ? V1 = 2V P2 = 4P V2 = 3V

2

8P.2V = P1 . 2V + 4P.3V P1 = 2P olur.


11


Örnek 30:

Örnek 32:

Basınç (atm)

Hacim (L)

Sıcaklık (°C)

2

22,4

0

I. II.

1

44,8

273

III.

0,5

89,6

546

Farklı miktarda bulunan Ne gazına ait basınç, hacim ve sıcaklık değerleri tabloda verilmiştir. Buna göre, Ne gazının miktarları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I > II > III

B) I > III > II

D) III > II > I

C) II > I > III

E) III > I > II

PV = nRT

H2 He(g) 2n mol

Yukarıdaki kapta bir miktar He gazı bulunmaktadır. Buna göre, I. Kabın sıcaklığını artırmak, II. Kaba sabit sıcaklıkta bir miktar O2 gazı eklemek III. Kaba sabit sıcaklıkta kaptaki He gazının yarısı kadar He gazı eklemek işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa kaptaki He gazının basıncı artar?

PV n= T 2.22, 4 n1 = 273 1.44, 8 n2 = 546 0, 5.89, 6 n3 = 719

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

Örnek 33:

Örnek 31:

1,12 atm basınç yapan 273°C'deki SO3 gazının özkütlesi kaç g/L'dir?

İdeal piston

(S: 32, O: 16 )

SO3(g)

A) 0,5

Yukarıdaki kapta bir miktar SO3 gazı bulunmaktadır.

B) 1

P = 1,12 atm

I. Sıcaklığı artırmak,

MA = 80

II. Kaba sabit sıcaklıkta bir miktar SO3 gazı eklemek,

d=? 22, 4 R = 273 T = 273 + 273 = 546 K

III. Kaba sabit sıcaklıkta He gazı eklemek, işlemlerinden hangileri uygulanırsa kaptaki SO3 gazının basıncı değişmez? B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Sıcaklık artırılırsa hacim artar basınç değişmez, SO3 gazı eklenirse de hacim artar basınç değişmez. Kaba He gazı eklenirse hacim artar toplam basınç değişmez, SO3 gazının basıncı azalır.


C) 1,5

D) 2

P.MA = dRT

Buna göre,

12

E) I, II ve III

O2 gazı eklemek He gazının basıncını artırmaz, diğer iki işlem He gazının basıncını artırır.

n1 > n 2 > n 3

A) Yalnız I

C) I ve III

22, 4 1,12.80 = d. 273 .546 d=2

E) 2,5

GAZLAR

Konu Testi - 1

1. Gazlar ile ilgili;

4. Sabit basınç altında 90 litre hacim kaplayan SO2 gazının

miktarı sabit tutularak sıcaklığı 127°C'den 227°C'ye çıkarılıyor.

I. Birim yüzeye uyguladıkları kuvvete basınç denir.

II. Bulundukları ortama yayılırlar.

III. İdeal davranış gösteren gazlarda taneciklerin öz hacimleri ihmal edilir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

Buna göre, son durumdaki kap hacmi kaç litre olur? A) 125

B) 112,5 D) 105,5

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

V1 V2 T1 = T2

E) I, II ve III

C) 110 E) 100

V2 90 400 = 500 V2 = 112, 5

Gazlar ile ilgili verilen tüm öncüller doğrudur.

5. 2.

PV(atm/L)

P(atm)

Yandaki kapta sabit sıcaklıkta 0,2 mol O2 gazı bulunmaktadır.

V(L) O2(g) SO2(g)

(n ve T sbt) I

V(L) (n ve T sbt) II

(P ve n sbt) III

T (°C)

4L

İdeal bir gaz ile ilgili yukarıda çizilen grafiklerden han-

(O2: 32, SO2: 64)

gileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

Kaba aynı sıcaklıkta kaç gram SO2 gazı gönderilirse son hacim 12 litre olur? (Gazlar arasında tepkime yok.) A) 51,2

C) I ve III

B) 38,4 D) 12,8

E) I, II ve III

V1 V2 n1 = n2

I. ve III. grafikler noktalıdır. ı. grafikte P.V çarpımı p ile değişmez. III. grafikte sıcaklık K olmalı.

n = 0,4 mol

4 12 0, 2 = n + 0 , 2 M 0,4 = 0, 4 M = 25,6

X2(g)

Boş

Şekildeki sistemde 9P basınç yapan X2 gazı bulunmaktadır. X(g)

4L T

2L T

Buna göre, kaplar arasındaki musluk açılıp mutlak sı-

B) 6

C) 9

D) 15

E) 18

9P.2 = Ps.6 Ps = 3P Mutlak sıcaklık 2 katına çıkarsa basınçta 2 katına çıkar. Ps = 6P olur.

h 80 cm 20 cm

Şekil 1

caklık 2 katına çıkarıldığında son basınç kaç P olur? A) 3

20 cm

6.

3.

C) 25,6 E) 6,4

P (atm)

X(g)

Şekil 2

Açık hava basıncının 60 cm Hg olduğu bir ortamda bulunan bir tüp içerisinde X gazı vardır.

Tüp şekil 1 konumundan şekil 2 konumuna getirildiğinde h yüksekliği kaç cm olur? A) 180

B) 160 D) 120

C) 140 E) 100

(60 + 20).80 = (60 – 20)h h = 160 LYS Kimya Planlı Ders Föyü

13

GAZLAR

7.

Konu Testi - 1 Hacim(L)

Sıcaklık(K)

Mol sayısı

I.

2

11,2

273

n1

I. Mol kütlesi

II.

1

22,4

546

n2

II. Atom sayısı

III.

0,5

44,8

273

n3

III. Kütle

niceliklerinden hangileri kesinlikle bulunur?

Yukarıda verilen koşullarda bulunan gazların mol sayıları arasındaki ilişki hangisinde doğru olarak verilmiştir?

10. Normal koşullarda özkütlesi bilinen bir X gazı ile ilgili,

Basınç(atm)

A) n1 > n2 > n3

B) n1 = n3 > n2

D) n1 > n2 = n3 n1 =

2.11, 2 273

n2 =

A) Yalnız I D) I ve III

C) n3 > n1 = n2

E) n1 = n2 = n3

1.22, 4 546

n3 =

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

Sadece mol kütlesi bilinebilir.

0, 5.44, 8 273

n1 = n 3 > n 2

8. 11,2 litrelik bir kapta 152 cm Hg basınç yapan 32 gram X gazının sıcaklığı 273°C'dir.

Buna göre, X gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

(C: 12, H:1, O: 16, S: 32) A) CH4

B) O2 D) SO2

C) O3 E) SO3

PV = nRT 22, 4 2.11,2 = n. 273 .546 n = 0,5 mol 1 mol x = 64 g.

11.

Yanda bir miktar SO2 gazına ait hacim-sıcaklık grafiği verilmiştir.

V X Y

T(°C)

A

Şekildeki kapta bulunan Ne gazının musluğu açılıp mutlak sıcaklık 2 kat artırılıyor.

9. Boş

3L T

2L T

Buna göre, son basınç kaç atm olur? A) 4,8

B) 3,6 D) 1,2

Buna göre,

I. A noktası mutlak sıfır noktasıdır.

II. Aynı sıcaklıkta X durumundaki basınç daha yüksektir.

III. Aynı hacimde Y durumundaki mutlak sıcaklık daha büyüktür.


C) 2,4

B) I ve II

D) II ve III

E) 0,6


Aynı sıcaklıkta X gazının hacmi daha büyük basıncı ise daha küçüktür.

2.3=P.5 6 18 P = 5 .3 = 5 = 3,6 2. A

3. B

4. B

5. C

6. B

7. B

8. D

9. B

10. A

11. C


1. E

14

Cevaplar

2 atm Ne(g)

GAZLAR

Konu Testi - 2

I. Maddenin en yüksek enerjili hâlidir.

II. Genleşme katsayısı ayırt edici özellik değildir.

III. Bulunduğu ortama yayılır.


B) I ve II

D) II ve III

X(g)

E) I, II ve III

h 90 cm 60 cm h

Şekil I

C) I ve III

Şekil II

Buna göre, h yüksekliği kaç cm dir? A) 2,5

B) 5

C) 7,5

(75 + h).60 = (75 – h).90 8 gram

2

2n mol SO 3(g)

H2 mol O2n(g)

H2

V, T 1

Hg

Açık hava basıncının 75 cmHg olduğu bir ortamda bulunan bir tüp 1. konumundan 2. konumuna getiriliyor.

16 gram

X(g)


2.

Hg

4.

1. Gazlar ile ilgili,

5.

D) 10

E) 15

⇒ h = 15

P (atm)

T (K)

V, T 2

Yukarıdaki kaplardan 1. sindeki basınç 114 cmHg dır.

Buna göre,

I. 2. Kaptaki basınç 0,3 atm dir.

II. Özkütleleri arasındaki ilişki d1 = 2d2 şeklindedir.

III. Her iki kaptaki atom sayısı eşittir.


B) I ve II

D) II ve III

V (L) (n ve T sbt) I.

P (atm) (n ve V sbt) II.

V (L)

n (P ve T sbt) III.

C) I ve III

E) I, II ve III

_ 16 = = 0, 5 mol O 2 bb n 32 ` atom sayıları farklı olur. 8 = = n 80 0, 1 mol SO 2b a

İdeal gazlar ile ilgili yukarıda çizilen grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Çizilen tüm grafikler doğrudur.

3.

P(atm)

6.

2

Şekildeki sürtünmesiz pistonlu kapta bir miktar Ne gazı bulunmaktadır. Kabın sıcaklığı 25 °C'den 50 °C'ye çıkarılıyor.

İdeal piston 1

Ne(g) V(L) 4,48

8,96

V

273°C'de bulunan m gram X gazına ait basınç hacim değişimi yukarıda verilmiştir.

I. Basınç değişmez.

Buna göre, X gazının mol kütlesi kaç m gramdır?

II. Hacim 2 katına çıkar.

A) 5

III. Gaz yoğunluğu yarıya iner.


B) 4

PV = nRT 22, 4 2.4.48 = n. 273 .546 n = 0, 2 mol m = = 0, 2 M & MA 5 m A

C) 3

D) 2

E) 1

Buna göre,


B) I ve II


Sıcaklık 25°C'den 50°C'ye çıkması 2 katına çıktığı anlamına gelmez. Sıcaklık birimi Kelvin'dir. Basınç değişmez. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

15

GAZLAR

Konu Testi - 2

7. 127 °C'de bulunan 3,2 gram SO2 gazının hacmi 4,1 litredir.

10.

Buna göre, SO2 gazının basıncı kaç atm dir? A) 0,8

B) 0,6

C) 0,4

D) 0,2

H2 Ne (g) 2n mol

E) 0,1

SO3(g) n = 3, 2 = 0,05 64 P.4,1 = 0,05.0,082.400 P = 0,4 atm

PV = nRT

T = 127 + 273 = 400

V, T

8. İdeal gazlar ile ilgili,

Yukarıda verilen kapta 10 gram Ne gazı bulunmaktadır. Kaba 20 gram SO3 gazı eklendiğinde kaptaki toplam basınç 3 atm olmaktadır.

Buna göre, Ne gazının kısmi basıncı kaç atm dir?

(Ne: 20 SO3: 80) A) 0,5

I. Tanecik hacimleri yok kabul edilir.

II. Basınçları hacimleri ile ters orantılıdır.

III. Mutlak sıcaklık arttıkça tanecikler arası uzaklık artar.


B) I ve II

D) II ve III

B) 0,75

C) 1

D) 1,5

E) 2

10 = n= Ne 20 0, 5 mol = 20 = n SO 80 0, 25 mol 3 0, 5 = PNe 0= , 75 . 3 & PNe 2 atm


Tüm öncüller doğru olabilir.

11. 9.

İdeal piston

V(L)

CH4(g)

8,96

T (°C)

–273

Yukarıda 5,6 gram C2H4 gazına ait sıcaklık hacim değişim grafiği verilmiştir.

Buna göre, C2H4 gazının basıncı kaç cmHg'dir?

(C: 12, H: 1) A) 19

B) 38

= T 0= °C 273 K = n

C) 57

D) 76

Yukarıdaki kapta m gram CH4 gazı bulunmaktadır.

Kaba aynı sıcaklıkta m gram,

I. SO2

II. O2

III. He

gazlarından hangileri ayrı ayrı eklenirse kaptaki gaz yoğunluğu artar? (CH4: 16, SO2: 64, O2: 32, He: 4) A) Yalnız I

E) 114

B) I ve II

D) II ve III

5, 6 = 28 0, 2 mol


He eklenirse yoğunluk azalır çünkü MA'sı CH4'ün kinden küçük.

V = 8, 96 L P=? 22, 4 P.8, 96 = 0, 2. 273 273 = P 0= , 5 atm 38 cmHg

1. E

2. B

3. A

4. E

5. E

6. A

7. C

8. E

9. B

10. E

11. B


Cevaplar

16

LYS // KİMYA

FÖY NO

05

TARAMA

1. Katot ışınları ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han-

4. Bir elementin temel elektron dağılımının son terimi 3d10 ile

gisi yanlıştır?

sonlanmaktadır. Buna göre,

A) Anottan katota doğru hareket eder.

B) Negatif yüklü parçacıklardır.

I. Atom numarası 30'dur.

II. En yüksek baş kuantuma ait açısal kuantum sayısı 0'dır.

III. Küresel simetriktir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

C) Manyetik alanda sapmaya uğrar. D) Katot boşalım tüpündeki gazın türüne bağlı değildir. E) Elektriksel alanda pozitif kutba sapar.

A) Yalnız I

Katottan anota doğru hareket eder.

B) Yalnız II

D) II ve III 4s1 3d10

2.

24Cr

5.

atomu ile ilgili,

I. l = 0 değerine sahip 8 elektron bulundurur.

II. Geçiş elementidir.

III. m l = 0 değerine sahip 12 elektron vardır.


B) I ve II

D) II ve III


X

C) Yalnız III

E) II ve III

4s2 3d10 olabilir.

Y

Yanda verilen periyodik sistem kesintide baş grup elementi olduğu bilinen X, Y ve Z

Z

elementlerinin yerleri belirtilmiştir.

Buna göre,

I. Atam çapı en büyük olan Z'dir.

II. 1. iyonlaşma enerjisi sıralaması Y > X > Z şeklindedir.

III. Ametalik aktifliği en büyük olan Y'dir.


l = 0 değerine sahip 7e- içerir.

B) I ve II

D) II ve III


Z'nin atom çapı en büyüktür.

3. 1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

2

6. X

Yukarıda elektron dizilimi verilen atom ile ilgili,

I. 3. periyot 4A grubunda yer alır.

II. Elektron dizilimi Hund kuralına uymaz.

III. Manyetik kuantum sayısı +1 olan 3 tane elektron içerir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


3. periyot 4A grubu ml = +1 değeri kasinlik içermez.

1.İE

2.İE

3.İE

4.İE

720

1480

7860

11560

Y

510

750

4320

6590

Z

610

1625

2910

12620

Yukarıda baş grup elementleri olduğu bilinen X, Y ve Z atomlarının ilk dört iyonlaşma enerjisi değeri verilmiştir.

Buna göre X, Y ve Z atomları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Z küresel simetrik değildir. B) X'in periyot numarası Y'ninkinden büyüktür. C) Y toprak alkali metaldir. D) Değerlik elektron sayılarının toplamı 7'dir. E) Metalik aktifliği en büyük olan Y'dir. X X ve Y 2A grubu Z 3A grubudur. Y şeklinde bulunur. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1

Tarama İyonlaşma Enerjisi (kj)

7.

10. (NH4)2 CO3 bileşiğindeki altı çizili atomların yükseltgenme basamakları toplamı kaçtır?

Y

A) –1

Z

X

B) 0

C) 1

D) 2

E) 3

(NH4)2 CO3 -3 +4 = +1

Atom Numarası Yukarıda atom numaraları ardışık olan X, Y ve Z baş grup

elementlerinin 1. iyonlaşma enerjilerine karşı atom numarası grafiği verilmiştir.

11. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinde O atomunun

Buna göre,

yükseltgenme basamağı diğerlerinkinden farklıdır?

I. Y küresel simetriktir.

II. X'in değerlik elektron sayısı 1'dir.

A) CO2

II. Ametalik aktifliği en büyük olan Z'dir.

CaO2 ⇒ 0: –1 peroksit.


B) I ve II

D) II ve III X 1A 4A

Y 2A 5A

C) Na2O D) CaO2

B) NO2


12.

K3PO4

Z 3A 6A olabilir.

+5

+4 NaHCO3

K2MnO4

8. 3Li, 4Be ve 5B elementlerinin 1. ve 2. iyonlaşma enerji-

+7

lerine göre sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğ1. İyonlaşma Enerjisi

2. İyonlaşma Enerjisi

A)

B > Be > Li

Li > B > Be

B)

Be > Li > B

Li > Be > B

C)

B > Li > Be

B > Be > Lİ

D)

Be > B > Li

Li > B > Be

E)

Be > B > Li

B > Li > Be

ve

11Na

+2

Z

Ü

M

+3

Ç

Ö

Yukarıda verilen bileşiklerde altı çizil atomların yükharflerinden hangisine ulaşılır? B) Ö

K3PO4 : +5 NaHCO3: +4

C) Z

D) Ü

E) M

K2MnO4: +6 HNO2: +3

13. I. HBrO4

bazlık kuvveti sıralaması aşağıdakilerden hangisinde

II. NaBr

doğru olarak verilmiştir?

III. HBrO

Yukarıda verilen bileşiklerdeki Br atomlarının yükselt-

A) K > Na > Mg

B) K > Mg > Na

D) Na > Mg > K K: 4. periyot 1A Mg: 3 periyot 2A Na: 3. periyot 1A

2

+5

A) Ç

elementlerine ait oksit bileşiklerinin

+4

seltgenme basamakları doğru takip edilirse Ç,Ö,Z,Ü,M

Li: 1A Li+: soy gaz sistemine benzer Be:2A Be+: son katmanda 1e– kalır. B: 3A B+: son katmanda 2e– kalır.

19K, 12Mg

+6

HNO2

ru olarak verilmiştir?

9.

E) Al2O3


C) Na > K > Mg

E) Mg > Na > K

genme basamaklarına göre sıralanışı hangisi gibidir? A) I > II > III

B) I > III > II

D) III > II > I HBrO4 ⇒ +7 HBrO ⇒ +1

C) III > I > II

E) II > I > III NaBr ⇒ –1

Tarama 2K+ + SO24 –

14. I. ZnBr2 : Çinko(II)bromür.

18. I. K 2SO4

II. Sr3P2 : Stronsiyum fosfat

II. Ca(HCO3)2

III. Al2O3 : Alüminyum oksit

III. KMnO4

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri yanlış adlandı-

Yukarıda verilen iyonlaşma denklemlerinden hangileri

rılmıştır?

Ca2+ + 2HCO –3

K+ + MnO24 –

doğrudur?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

A) Yalnız I

E) II ve III

D) II ve III

ZnBr2 : Çinko bromür Sr3P2 : Stronsiyum fosfür

hangisidir?


K++MnO4–

KMnO4

15. MnO2 bileşiğinin doğru adlandırılması aşağıdakilerden

B) I ve II

19. Bir X elementi 8O ile sadece X2O ve XO bileşiklerini oluşturabilmektedir.

Buna göre, X elementinin fosfat iyonu ile oluşturaca-

A) Mangan dioksit

B) Mangan oksit

ğı bileşik formülleri aşağıdakilerden hangisinde doğru

C) Mangan(II)oksit

D) Mangan(IV)oksit

olarak verilmiştir?

E) Mangan peroksit

MnO2: Mangan(IV)oksit

A) X3PO4 – X3(PO4)2

B) X3(PO4)2 – XPO4

C) X3PO4 – XPO4

D) XPO4 – X(PO4)2

+

3–

X PO4 X2+ PO34–

16. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin yaygın adlandırılması hatalıdır? A) CaSO4 : Kireç taşı B) NaOH : Sud kostik C) HNO3 : Kezzap D) Na2CO3 : Çamaşır sodası E) NH4CI : Nişadır

E) X 2PO4 – X3PO4

X3PO4 X3(PO4)2

20. 3,02.1022 tane SO2 molekülü ile ilgili,

I. 0,15 mol atom içerir.

II. Normal koşullarda 11,2 litre hacim kaplar

III. Kütlesi 3,2 gramdır.


(S: 32, O: 16 NA: 6,02.1023) A) Yalnız I

CaSO4 : Alçı taşı CaCO3:Kireçtaşı

B) I ve II

D) II ve III


3,01.1022 tane = 0,05 mol N.K'da 1,12 litre hacim kaplar.

21. Normal koşullarda 6,72 litre hacim kaplayan C3H4 gazı

17. • Yaygın ismi potas kostiktir.

ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

• SIvı sabun imalatında kullanılır.

• Sulu çözeltisi bazik özellik gösterir.

Yukarıda verilen bilgilere göre bahsedilen bileşiğin formülü hangisidir? A) K 2O

B) KOH D) P2O5

KOH: Potas – kastik

C) KCI E) H3PO4

(C: 12, H: 1, NA : 6,02.1023) A) Kütlesi 12 gramdır. B) 10,8 NA akb C atomu içerir. C) 1,2 mol H atomu içerir. D) 18,06.1022 tane atom içerir. E) 0,9 mol C atomu vardır. 18,06.1022 tane C3H4 molekülü içerir. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

3

Tarama

25. 1 tane KİMYA sözcüğünde kaç mol sessiz harf bulun-

22. I. 1 tane hidrojen atomu

II. 1 gram hidrojen molekülü

maktadır? (NA : 6.1023)

III. 20 akb hidrojen molekülü

A) 5.10 –24

Yukarıdaki taneciklerin kütlelerine göre sıralanışı han-

D) 5.10 –23

gisinde doğru olarak verilmiştir? (H : 1) A) I > II > III

B) II > I > III

D) III > I > II

B) 2.10 –24

C) 2.10 –23

E) 5.10 –24

KİMYA ⇒ 3 tane sessiz harf 3 = 5.10- 24 6.10 23

C) II > III > I

E) III > II > I

II > III > I

26. 0,3 mol atom içeren CO2 gazı ile ilgili,

I. 4,4 gramdır.

23. 7,2 gram H2O ile ilgili,

II. 2,24 litre hacim kaplar.

I. Normal koşullarda 8,96 litre hacim kaplar.

III. 0,6 mol oksijen atomu içerir.

II. 1,2 tane atom içerir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

III. 6,4 gram oksijen atomu içerir.

(C : 12, O: 16)

yargıların hangileri kesinlikle doğrudur? (H : 1, O : 16) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III 7, 2 n = 18 = 0,4 mol

A) Yalnız I

C) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

E) II ve III


0,1 mol CO2 0,3 mol atom içerir. 0,1 . 44 = 4,4 gramdır. Normal koşullarda 2,24 litre hacim kaplar.

H2O . 16 = 6,4 gram 0 atomu içerir.

24. Normal koşullarda 11,2 litre hacim kaplayan C3H4 ve C2H6 gaz karışımının kütlesi 17 gramdır. Buna göre karışımda molce % kaç C2H6 gazı bulunur?

(C : 12, H : 1) A) 80

B) 60

C) 50

C3H4 : 40 C2H6 : 30 0,5 – x x (0,5 – x).40 + 30x = 17 x = 0,3 mol 0, 3 0, 5 .100 = %60

4


D) 40

E) 20

27. I. H2O(s)

H2(g) +

1 O 2 2(g)

II. HCI(suda) + KOH(suda)

III. C(k)+ O2(g)

KCI(suda) + H2O(s)

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri sentez tepki-

CO2(g)

mesidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III C + O2

CO2 sentez

C) Yalnız III

E) II ve III

Tarama

28. I. Al + KOH

II. Cu + HNO3

III. CaCO3 + H2SO4

IV. Na + H2O

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri sonucu H2

X + HNO3

XNO3 +

mesi sonucu açığa çıkan H2 gazı normal koşullarda 2,24 litre hacim kaplamaktadır.

gazı açığa çıkmaz? A) Yalnız II

B) I ve II

D) I, III ve IV

Buna göre, X metalinin atom ağırlığı kaç gram/mol dür?

C) II ve III

A) 39

E) II, III ve IV

X + HNO3 0,2 mol

3 K3AlO3 + 2 H2 1 NaOH + 2 H2

Al + 3KOH Na + H2O

1 H 2 2 7,8 gram X metalinin yeteri miktar HNO3 çözeltisi ile tepki-

31.

B) 63

C) 78

D) 117

E) 156

7, 8 0,2 = MA ⇒ MA = 39

1 XNO3 + 2 H2 0,1 mol

29. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi redoks tepkimesi değildir? A) N2 + 3H2

32. 20 gram saf olmayan Ca örneği tam verimle,

2NH3

B) Zn + 2NaOH

Na2ZnO2 + H2

Ca + 2HCI

C) MgCO3

MgO + CO2

tepkimesine sokuluyor.

D) C + O2

CO2

Tepkime sonucunda açığa çıkan H2 gazı 6,72 litre ha-

E) 2HCI MgCO3

H2 + CI2

cim kapladığında göre, Ca metali yüzde kaç saflıktadır? (Ca : 40)

MgO + CO2 redoks değildir.

A) 60 Ca + 2HCI 0,3 mol

30. Eşit hacimde alınan N2 ve H2 gazlarının tam verimle tepkimesi sonucu 16 litre NH3 gazı elde edilmektedir.

CaCI2 + H2

33.

A) 16 litre N2

B) 16 litre H2

C) 32 litre H2

E) 48 litre H2

N2 + 3H2 24 24 –8 –24 16 –

2NH3 – 16 16

D) 48 litre N2

C) 40

D) 30 m 0,3 = 40

CaCI2 + H2

0,3 mol

2NH3(g) + H2S(g)

E) 20

12 20 .100 = %60

(NH4)2S(k)

6,8 gram NH3 gazının yeteri miktar H2S gazı ile tepkimesi sonucu oluşan (NH4)2S katısı kaç gramdır?

Buna göre tepkimede artan madde olmaması için hangi maddeden kaç litre eklenmelidir?

B) 50

(N : 14 H : 1 S : 32) A) 27,2

B) 20,4

6, 8 n = 17 =0,4 mol

NH3

C) 17

D) 13,6

E) 6,8

0,2mol (NH4)2S

m 0,2 = 68 ⇒ m = 13,6 gram (NH4)2S

48 litre H2 LYS Kimya Planlı Ders Föyü

5

Tarama


Mol Sayısı

34.

H2O

0,6 0,5 0,4

CO2

0,3 0,2

X

0,1

O2

I. Belirli hacim ve şekilleri yoktur.

II. İçerisinde bulundukları kabın çeperlerinin her birine eşit basınç uygularlar.

III. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yaklaşırlar.


Zaman


Yukarıda bir organik bileşiğin yakılmasına ait mol sayısı -

B) I ve II

zaman grafiği verilmiştir.



Buna göre organik bileşiğin formülü nedir?

A) C2H4

B) C2H6

D) C2H4(OH)2 X + O2 0,2mol 0,5 0,2 0,5 5 X + 2 O2

C) C2H5OH E) CH3OH

37. P(atm)

P(atm)

P(atm)

CO2 + H2O 0,4 0,2

0,6 0,2

Hacim(L)

PV (atmL)

I

2CO2 + 3H2O

C2H4(OH)2

b l

1 1

II

III

V L

Belirli bir miktar bir gaza ait sabit sıcaklıkta basınç ve hacim değişimlerine ait yukarıda verilen grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


P

PV

35. 2K(k)+ H2SO4(suda)

K2SO4(suda) + H2(g)

N2(g) + 3H2

2NH3(g)

11,7 gram K metalinin yeteri miktar H2SO4 ile tepkimesi

38.

Po 20cm

Hg

NH3 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar? (K : 39) A) 1,12

B) 2,24 D) 4,48

2K 0, 3 + H2SO4 2 N2 + 30H ,3

2

C) 3,36

Şekil 1

2NH3

0,1 mol : 2,24 litre

11, 7 n = 39 = 0, 3

Şekil 2

Dış basıncın 800mmHg olduğu bir ortamda içerisinde X gazı bulunan bir tüp şekil 1 konumundan sabit sıcaklıkta

E) 6,72 H2 (g) K2SO4 + 0, 3 2

şekil 2 konumuna getiriliyor.

Buna göre "h" değeri kaç cm olur? A) 80

B) 75

C) 70

(Po + h).V1 = PoV2 (80 + 20).60 = 80h ⇒ h = 75 cm olur.

6


20cm

60cm

sonucu elde edilen H2 gazından elde edilen maksimum

h

Hg

D) 65

E) 60

Tarama

39. İçerisinde belirli bir miktar gaz bulunan bir balon –73°C sı

42. Eşit molde alınan SO2 ve O2 gaz karışımının tam verimle

caklığındaki bir ortamda 6 litre hacim kaplamaktadır.

tepkimesi sonucu oluşan SO3 gazı ile 9 gram H2O tam ve-

Aynı basınç altında balon kaç °C'ye ısıtılırsa balonun

rimle tepkimeye girerek H2SO4 oluşturmaktadır.

son hacmi 9 litre olur? A) 27

B) 37

C) 77

D) 127

Buna göre, tepkime sırasında hangi gazdan kaç mol artar? (H2O : 18)

E) 177

A) 0,25 mol SO2

V1 V2 T1 = T2 T1 = –73 + 273 = 200 K T2 = ? 6 9 200 = T2 T2 = 300K – 273 = 27°C

C) 0,5 mol SO2

E) 0,125 mol O2

Yandaki

V

sürtünmesiz

kapta 4 gram Ne gazı bulunmakta-

piston

dır. Kaba aynı sıcaklıkta 16 gram SO3 gazı ekleniyor.

Buna göre,

I. Kaptaki toplam atom sayısı 4 kat artar.

II. Ne gazının basıncı yarıya düşer.

III. Kaptaki gaz yoğunluğu 2,5 katına çıkar.

yargılarından hangileri doğrudur? (Ne:20 S: 32 O: 16) A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

SO3 SO3 + H2O 0,50mol 0,5mol 0,5mol -0,25mol 0,5 mol 0,25 mol O2 gazı artar.

43. I. C + O2

V,T

1 2 O2

H2SO4

pistonun

İdeal Ne(g)

D) 0,5 mol O2

9 n = 18 =0,5 mol SO2 + 0,5mol -0,5mol

40.

B) 0,25 mol O2

CO2

II. 2NH3

N2 + 3H2

III. MgO + CO2

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri hem redoks

MgCO3

hem de sentez tepkimesidir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III


I: Hem redoks hem de sentez II: Redoks analiz III: Sentez

E) I, II ve III

4 20 = 0,2 mol Ne → 0,2 mol atom 16 80 = 0,2 mol SO3 → 0,8 mol atom

44. X2 gazının 1,204.1022 tanesi m gramdır. 41. 127°C'de bulunan C3H4 gazının yapmış olduğu basınç 4,1 atm dir.

Buna göre, C3H4 gazının yoğunluğu kaç g/L olur?

(C:12 H: 1) A) 0,5

B) 1

C) 1,25

P.MA = dRT 4,1.40 = d.0,082.400 → d = 5 g/L

D) 2,5

E) 5

Buna göre, 1 gram X2 gazı normal konuşlarda kaç litre hacim kaplar? (Avogadro sayısı: 6,02 . 1023) 89, 6 67, 2 44, 8 B) C) A) 50 50 50 22, 4 11, 2 D) E) 50 50 0,02 mol X2 1 mol

m gram 50m gram

22,4L ?

50m gram 1 gram

?=

22, 4 50 L LYS Kimya Planlı Ders Föyü

7

Tarama

45. Normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan XY gazı

Engel

47. V

4 gramdır.

Buna göre, 1 tane Y atomunun kütlesi kaç gramdır?

(X: 1 NA: Avogadro sayısı) A)

20 NA

B) 20

C)

19 NA

D) 19

katına çıkarılıyor.

T

19 gram ?

gazı eklenip mutlak sıcaklık 2

İdeal piston

2mol Ne(g)

E) 19NA

0,2 mol XY 4g 1 mol XY ? ? = 20 gram 1 + Y = 20 ⇒ Y = 19 NA tane Y 1 tane

V

Şekildeki kaba 16 gram O2

Buna göre,

I. Atom sayısı 2 katına çıkar.

II. Ne gazının birim hacimdeki tanecik sayısı azalır.

III. Toplam basınç artar.

yargılarından hangileri yanlıştır? (Ne:20 , O: 16)

19 NA gram.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

2 mol + 0,5 mol = 2,5 mol x 0,5 mol O2 → 1 mol O atomu toplam 3 mol atom olur.

46. 0,8 gram He gazı sabit hacimli bir kapta 152 cmHg basınç

48.

yapmaktadır. Aynı kaba 0,8 gram CH4 gazı eklenip mutlak sıcaklık 2

katına çıkarılırsa son basınç kaç atm olur?

(He : 4 CH4 : 16)

A) 10

B) 7,5

C) 5

D) 2,5

0, 8 16 = 0, 05 mol → 0,5 atm

2,5 atm x 2 = 5 atm

V, 2T

Ne(g)

SO3(g)

1. Kap

2. Kap

Yukarıda verilen kaplarda 40 ar gram Ne ve SO3 gazları bulunmaktadır.

E) 20

0, 8 4 = 0, 2 mol → 2 atm

2V, T

Buna göre, 1. kaptaki gaz basıncının (P1) 2. kaptaki gaz basıncına (P2) oranı kaçtır? (Ne:20 SO3: 80) A) 0,5

B) 1

C) 1,5

D) 2

E) 2,5

40 1 kapta 20 = 2 mol Ne P1 . 2V = 2.R.T T P1 = V 40 2 kapta 80 = 0,5 mol SO3 P2 . V = 0,5.R.2T T P2 = V P1 P =1 2

25. A 26. A 27. C 28. C 29. C 30. E 31. A 32. A 33. D 34. D 35. B 36. E 37. C 38. B 39. A 40. E 41. E 42. B 43. A 44. D 45. C 46. C 47. A 48. B 1. A

2. D

3. A

4. E

5. A

6. B

7. E

8. D

9. A 10. C 11. D 12. C 13. B 14. C 15. D 16. A 17. B 18. B 19. A 20. C 21. D 22. C 23. C 24. B LYS Kimya Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

LYS // KİMYA

FÖY NO

06

GAZLAR

Gazlarda Kinetik Teori - Gaz Karışımları - Gerçek Gazlar

hhGAZLARDA KİNETİK TEORİ

Aynı sıcaklıkta bulunan X ve Y gazları için, X gazı

hh Gazlar sabit hızla doğrusal ve gelişigüzel hareket eden taneciklerden oluşur. Gaz tanecikleri bulunduğu kabın çeperleri ve birbirleri ile çarpışmalar yaparlar. hh Bu çarpışmalar sırasında bazı taneciklerin kinetik enerjisi artarken bazılarınınki azalır. Fakat toplam enerji sabittir.

Y gazı

EkX

=

EkY

1 $ M x $ V x2 2

=

1 $ M y $ V y2 2

V x2

Tanecik sayısı

My

=

Mx

V y2 Vx

My

=

Vy

Mx

T2 T1 Kinetik Enerji

Ortalama Ortalama kinetik enerji kinetik enerji

T2 > T1

EK =

Örnek 1:

3 1 k⋅T EK = MA⋅V2 2 2

k: Boltzmann sabiti

He(g)

MA: Mol kütlesi

T

T: Sıcaklık

F

A

B

C

D

E

T

Sabit sıcaklıkta musluklar aynı anda açılırsa gazlar

EK ile T doğru orantılıdır.

hangi noktada karşılaşırlar? (He: 4, SO3: 80)

hh Graham difüzyon yasasına göre aynı sıcaklıkta bulunan iki farklı gazın yayılma hızı gazların mol kütlelerinin kare kö-

Yol = Hız x Zaman aynı X He VHe X SO = VSO =

küyle ters orantılıdır.

3

VX = VY

SO 3(g)

M Y TX M X TY

X He X SO =

3

3

M SO

3

M He

80 = 4 2 5 ( ∼ 4,5 birim yol almış)

DE arasında


1

GAZLAR / Gazlarda Kinetik Teori

Örnek 2:

Örnek 4: 600 cm

200 cm He 1 mol

CH 4 2 mol T

200 cm

Ne(g)

A

SO 3(g)

T1

A

T2

Sabit sıcaklıkta musluklar aynı anda açılırsa gazlar A

Musluklar aynı anda açıldığında gazlar A noktasında kar-

noktasından kaç cm uzakta karşılaşır? (He: 4, CH4: 16)

şılaşıyor. Buna göre gazların sıcaklıkları oranı

Yol = Hız x Zaman XCH

VCH 4 4 X He = VHe =

M He MCH4 =

(Ne: 20, SO3: 80)

4 1 = 16 2

T2

kaçtır?

Yol = Hız x Zaman

CH4(g) → 200 cm → 400 cm ilerler. He(g) A noktasından 200 cm uzakta karşılaşırlar.

3X = 600 cm X = 200 cm

T1

M SO $ TNe

VNe = VSO3

3

M Ne $ TSO

3

80 $ T1 20 $ T2

1=

1= 2

T1 T2

T1 1 T2 = 4

⇒

Örnek 5:

Örnek 3: A

B

C

900 cm

D

He(g)

SO 2(g)

V T

2V T

O2

SO 2

2T

T

Sabit sıcaklıkta musluklar aynı anda açılırsa He ve SO2

Musluklar açılınca gazlar A noktasından kaç cm uzakta

gazları hangi noktada karşılaşırlar? (He: 4, SO2: 64)

karşılaşırlar? (O2: 32, SO2: 64)

X He VHe X SO = VSO = 2

2

64 = 4

16 = 4

D'de karşılaşırlar.

VO

=

2

VSO

2

M SO $ TO

2 2 MO $ TSO = 2

XO →

2k

3k = 900

X SO →

k

k = 300

2

2

O2 600 cm ilerler. SO2 300 cm ilerler.

2


2

2

64 $ 2T =2 32 $ T

GAZLAR / Gazlarda Kinetik Teori

Örnek 9:

Örnek 6: H2(g)

Yanda verilen kapta eşit mol sayıda H2,

He(g) CH4(g)

luk kısa bir süre açılıp kapatılıyor.

Tanecik sayısı

He ve CH4 gazları bulunmaktadır. MusT2

V, T T1

Buna göre, kaptaki gazların basınçlarının sıralanışı nasıl olmalıdır? (H: 1, He:4, C:12)

Kinetik Enerji

Musluk açılıp kapatıldığında en hızlı akan H2 musluktan dışarı yayılır. Hız sıralanması H2 > He > CH4 ise basınç sıralaması tam tersi olur.

Belirli bir miktar He gazının iki özdeş kaptaki tanecik sayısı kinetik enerji derişimi yukarıda verilmiştir. Buna göre, I. T2 sıcaklığı T1 sıcaklığından daha büyüktür. II. T1 sıcaklığında kapta birim zamanda birim yüzeye yapılan çarpma sayısı daha azdır. III. T2 sıcaklığındaki yayılma hızı daha büyüktür.

Örnek 7:


Kinetik teori ile ilgili, I. Gaz tanecikleri hem birbirileri hem de bulundukları kabın çeperleri ile çarpışırlar.

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

II. Gazların yayılma hızları kütlelerine bağlı değildir. III. Gaz taneciklerinin yayılma hızları mutlak sıcaklıkla doğru orantılıdır.

T2 sıcaklığı T1 sıcaklığından daha büyüktür. T2 sıcaklığında yayılma hızı ve çarpma sayısı daha fazla olur.


B) I ve II

D) II ve III


Kinetik teori ile ilgili verilen tüm öncüller doğrudur.

Örnek 10: 0,2 mol SO2 gazı 100 saniyede küçük bir delikten yayılmak-

Örnek 8:

tadır.

Aynı koşullarda bulunan X2 ve Y2 gazları ile ilgili,

Aynı delikten 200 saniye de yayılan CH4 gazının mol sa-

I. Ortalama kinetik enerji

yısı kaç olur? (CH4: 16 , SO2: 64)

II. Hacim III. Birim zamanda birim yüzeye yapılan çarpma sayısı niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

A) 0,8 ϑCH = ϑ SO 4

2

B) 0,6

64 16 = 2

C) 0,5

D) 0,4

E) 0,2

JCH4 = 2JSO2

SO2 100 saniyede 0,2 mol yayılırsa CH4 200 saniyede 0,8 mol yayılır.

Aynı koşullar altında ise sıcaklıkları aynıdır. Öyleyse ortalama kinetik enerjileri aynı olur. Diğer niceliklerde kesinlik yoktur. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

3

GAZLAR / Gaz Karışımları

hhGAZ KARIŞIMLARI

Tepkime Vermeyen Gaz Karışımları

hh John Dalton gaz karışımları üzerine önemli çalışmalar yapmış ve bu konuda katkılar sağlamıştır. hh Dalton bir kapta bulunan bir gaz karışımındaki her bir gazın kaba homojen olarak dağıldığını ve kabın içinde tek başına

P1 X (g)

P2 Y(g)

n1

n2

V1

V2

t°C

t°C

bulunduğunda uygulayacağı basıncı gaz karışımı içerisinde de uyguladığını belirtmiştir. hh Gaz karışımındaki gazlardan birinin yapmış olduğu basınca kısmı basınç adı verilir. hh Kısmi basınçların toplamı toplam gaz basıncını verir.

Örneğin; A ve B gazlarından oluşan bir karışım olsun. Toplam basınç A ve B gazlarının kısmi basınçları toplamına eşit olur.

P$V = n$R $T Sabit sıcaklıkta M musluğu açılınca, hh Gazların mol sayıları değişmez. hh Gazların hacimleri artmıştır. hh P sistem ortaya çıkar. 2 kap tek bir kap gibi görünür. hh n1 + n2 = nT

A(g) B(g)

hh P1⋅V1 + P2⋅V2 + .............. = Ps⋅Vs

V, T

PT = PA + PB hacim ve sıcaklık sabit olduğu için gaz basınçları mol sayıları ile doğru orantılıdır.

PV = nRT ⇒

P = n

PT nT

" Sabit

Öyleyse; PA PB PT olur. = = n A nB n T A gazının kısmi basıncı n PA = A .PT ile bulunur. nT

Örnek 11:

Vson = 5V

Ps = ?

2P⋅3V + 3P⋅2V = Ps⋅5V Ps = 2,4 P olur.


Y(g)

2P

3P

3V

2V

Sabit sıcaklıkta musluk açılırsa son basınç kaç P olur?

Px⋅Vx + Py⋅Vy = Ps⋅Vs

4

X (g)


Örnek 12:

Örnek 14: Sabit hacimli bir kapta sabit sıcaklıkta

I

X (g)

Y(g)

2P

4P

2V

3V Z (g) P

H2(g)

8 gram H2 ve 6 gram He gazları bu-

II

He(g)

lunmaktadır.

V, T

Kaptaki toplam basınç 2,2 atm olduğuna göre, gazların kısmi basınçları kaçar atm'dir? (H2 : 2, He: 4)

III

PH

2

PHe

A)

2,0

0,2

Sabit sıcaklıkta musluk açılıp gazların karışması sağlanıyor.

B)

1,9

0,3

C)

1,6

0,6

Buna göre,

D)

1,3

0,9

a) Ps kaç P olur?

E)

1,0

1,2

5V T

b) I., II., ve III. kaplardaki basınç değişimi nasıldır? 8 nT = 4 + 1,5 nH = 2 = 4 mol 6 = 5,5 mol nHe = 4 = 1,5 mol nH n PH = nT .PT PHe = nHe .PT T 1, 5 4 PH = 5, 5 . 2,2 PH2 = 1,6 atm PHe = 5, 5 .2, 2 ⇒ PHe = 0,6 atm

a) Px⋅Vx + Py⋅Vy + Pz⋅Vz = Ps⋅Vs

2P⋅2V + 4P⋅3V + P⋅5V = Ps⋅10V

Ps = 1,2P

2

2

2

b) I. kapta azalır.

II. kapta azalır.

III. kapta artar.

2

Örnek 15: Ne(g)

4P He(g)

Örnek 13: X (g)

Y(g)

3 atm

1 atm

2L T

4L T

2P

V, T

2V, T

I

II

Sabit sıcaklıkta vana yardımı ile 1. kaptaki He gazının %25'i 2. kaba aktarılıyor. Buna göre, 1. ve 2. kaplardaki son bansınçlar kaçar P'dir?

Sabit sıcaklıkta musluk açılırsa kaptaki son basınç kaç atm olur?

I. kap

II. kap

A)

3,5

3,0

B)

3,0

3,0

Px⋅Vx + Py⋅Vy = Ps⋅Vs

C)

3,0

2,5

3⋅2 + 1⋅4 = Ps⋅6

D)

2,5

2,5

E)

2,5

2,0

10 5 Ps = 6 = 3 atm

25 I. kap: He gazı 4p.V. 100 = PV kısmı 2. kaba aktarılıyor. I. kap 3PV kalır. 3PV = Ps . V ⇒ Ps = 3P olur. II. kap: 2P . 2V + PV = Ps2V

5PV = Ps . 2V ⇒ Ps = 2,5P olur. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

5


Örnek 16:

Örnek 17: 2 atm Ar(g)

İdeal piston

3 atm Ne(g)

3L T

4L T Boş 1L T

3 atm CH4(g)

Ne(g)

2L T

2L T

Engel Po = 76 cm Hg 2L

Şekildeki sistemde sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açılıp gazların karışması sağlanıyor.

Şekildeki sistemde kaplar arasındaki musluk açılıp gazların karışması sağlanıyor.

Buna göre,

Buna göre,

II. Piston engele kadar hareket edip durur. 1 III. CH4 gazının kısmi basıncı atm dir. 3 yargılarından hangileri yanlıştır?

a) Son basınç kaç atm'dir? b) Ar gazının kısmi basıncı kaç atm olur? c) Ne gazının kısmi basıncı kaç atm olur?

I. Son basınç 1 atm dir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

a) P1 V1 + P2 V2 = Ps Vs

P1 = 2 atm

P2 = 3 atm

V1 = 3L

V2 4L

Vs = V1 + V2 + V3

Vs = 3L + 4L + 1L = 8 L

2 atm.3L + 3 atm.4L = Ps . 8L

18 9 Ps = 8 = 4 atm olur.

6 9 3 b) PAr = 18 . 4 & PAr = 4 atm olur.

P1V1 + P2V2 = PsVs 3 atm.2L + 1 atm.2L = Ps . 6L 8 Ps = 6 atm olur. Piston engele kadar gelir. 6 8 PCH = 8 . 6 & PCH = 1 atm olur. 4

4

Örnek 18: İdeal piston

12 9 3 c) PNe = 18 . 4 & PNe = 2 atm olur.

X (g) 2P 2V

Y(g)

P0 = P

V

Sabit sıcaklıkta musluk açılır ise son hacim kaç V olur? Px⋅Vx + Py⋅Vy = Ps⋅Vs 2P⋅2V + P⋅V = P⋅Vs Vs = 5V

6



Örnek 20:

Örnek 19: İdeal piston 152 cmHg X (g)

Y(g)

3L

2L

CH4(g)

O2(g)

2P

P

2V , T

2V , T

Sabit sıcaklıkta musluk açılıp gazlar arasında,

Deniz seviyesinde bulunan kabın sabit sıcaklıkta musluğu açılıyor.

CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)

tepkimesinin tam verimle gerçekleşmesi sağlanıyor.

Buna göre, hacim artışı kaç litredir?

Buna göre,

1 atm = 76 cmHg

a) Kaptaki toplam basınç kaç P'dir.

2 atm = 152 cmHg

b) Kaptaki gazların kısmi basınçları kaçar P'dir?

Px⋅Vx + Py⋅Vy = Ps⋅Vs 2⋅3 + 1⋅2 = 1⋅Vs Vs = 8 litre 8 – 5 = 3 litre artar.

CH4 + 2O2

CO2(g) + 2H2O(g)

Başlangıç: 4PV 2PV

–

–

Değişim: –PV –2PV

+PV

+2PV

Sonuç:

PV

2PV

3PV

–

3 3 3 b) PCH = 6 . 2 = 4 .P 1 3 1 Ps = 1,5 P olur. PCO = 6 . 2 = 4 P 2 3 1 PH O = 6 . 2 = 2 P

a) Ps.4V = 6PV

h

2

2

Tepkime Veren Gaz Karışımları hh Gazlar karıştırıldığında gazlar arasında tepkime meydana geliyor ise değişmeler yine mol sayısı üzerinden incelenir. hh Sabit sıcaklıkta gerçekleşen tepkimelerde yine mol sayısı yerine PV değeri kullanılır. hh Kimyasal hesaplamalarda izlenirken yolda mol yerine PV kullanılır.


7


Örnek 21:

Örnek 23: İdeal piston

H2(g)

N2(g)

Po = 1 atm

P

Sabit sıcaklık kaplar arasındaki musluk açılıp gazlar arasında

Son hacim 5 litre olduğuna göre kaptaki H2 gazının başlangıç basıncı kaç atm dir?

N2(g) + 3H2(g)

C) 2

C) 2,5

E) 3

2NH3(g)

Başlangıç: 1

3P

Değişim:

–1

–3

+2

Sonuç:

–

3P–3

2

4P

2V

3V

X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)

Buna göre son basınç kaç P olur?

tepkimesinin gerçekleşmesi sağlanıyor.

B) 1,5

2P

tepkimesi tam verimle gerçekleşmektedir.

N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)

A) 1

Y2(g)

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açıldığında gazlar arasında,

1L T

3L T

X 2(g)

P$V = n$R $T

X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)

Başlangıç

4PV

12PV

–––

Değişim

–4PV

–8PV

+8PV

0

4PV

8PV

Son

Ps⋅Vs = 12PV Ps⋅5V = 12PV

12PV

Ps = 2,4P

3P – 3 + 2 = 1 . 5 3P = 6 P = 2 atm dir.

Örnek 22:

Örnek 24: NH3(g)

H2S(g)

2P

3P

2V T

4V T

X 2(g)

5V T

2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)S(k)

2NH3(g) + H2S(g)

Başlangıç: 4PV

(NH4)S(k)

12PV

Değişim: –4PV

–2PV

Sonuç:

10PV

–

–

10PV = Ps . 10V ⇒ Ps = P

8


2L

3L

D) 2,5

Buna göre, son basınç kaç atmosferdir?

Değişim

Buna göre, son basınç kaç P olur? C) 2

2 atm

X2(g) + 3Y2(g) → 2XY3(k)

Başlangıç

tepkimesi tam verimle gerçekleşiyor.

B) 1,5

3 atm


Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açılıp gazlar arasında,

A) 1

Y2(g)

Sabit sıcaklıkta K musluğu açılınca,

Boş

K

Son

E) 4

X2(g) + 3Y2(g) → 2XY3(k) 6

6

–2

–6

4

––

Ps⋅Vs = ns Ps $ 5V = 4P $ V 4 Ps = 5 = 0,8 atm olur.


Gazların Su Üzerinde Toplanması

Örnek 25:

hh Sıvılar bulundukları her sıcaklıkta buharlaşır. H 2(g)

O2(g)

10 cmHg

20 cmHg

T, 1L

T, 1L

hh Su üzerinde bir gaz toplanıldığında toplama kabında sadece eklenen gaz yoktur. hh Bir miktar su buharlaşacağı için gaz ile birlikte bir miktar su

Sabit T sıcaklığında muslup açılıp,

buharıda bulunur.

1 O → H2O(g) 2 2(g) tepkimesi tam verimle gerçekleşiyor. H2(g) +

hh Kaptaki toplam basınç eklenen gaz basıncı ve suyun buhar basıncının toplamı olur.

Buna göre, son basınç kaç cmHg olur? (T°C'de suyun buhar basıncı 20 mmHg) P$V = n$R $T Başlangıç

1 H2(g) + 2 O2(g)→ H2O(s) __ 10 20

Değişim

–10

Son

__ 15

–5

X(g) ve su

Ps⋅2 = 15

buharı

Ps = 7,5

X

PT = Pgaz + Buhar basıncı PT = 7,5 + 2 = 9,5 cmHg

Su

Örnek 26: İdeal piston X 2(g)

Y2(g)

3 atm 2L

2L

PT = Pgaz + Pbuhar

hh Suyun buhar basıncı sıcaklığa bağlıdır. hh Su üzerinde toplanan gazın hacmi değişirse sadece gaz basıncı değişir, suyun buhar basıncı değişmez.

2X2(g) + Y2(g) → 2X2Y(g)

Sabit sıcaklıkta musluk açıldığında X2 ve Y2 gazları arasında yukarıda verilen tepkime gerçekleşmektedir. Buna göre hacim değişimi kaç litredir?

Başlangıç

2X2(g) + Y2(g) → 2X2Y(g) __ 6 2

Değişim

–4

Son

2

2+4=6

–2

+4

__ +4

Ps⋅Vs = ns 1⋅Vs = 6 Vs = 6 litre 6 – 4 = 2 litre değişir.


9


hhGERÇEK GAZLAR

Örnek 27:

hh Doğada bulunan gazlar ideal gaz değildir. Tanecikler arası etkileşimin yok kabul edilmediği, taneciklerin öz hacimlerinin toplam hacim yanında ihmal edilmediği gazlara gerçek gaz denir. Gerçek gazların ideallikten sapmalarını sıkıştırabilirlik faktörü belirler.

ideal piston 4L A 4L su

Ne(g) H2O(s)

İdeal pistonlu bir kapta 25°C'de kaptaki toplam basınç 1,5

835 mmHg'dir.

PV RT

O2 CO2

1,0

Sabit sıcaklıkta piston A konumuna getirilip sabitlendiğinde son basınç kaç mmHg'dir?

İdeal gaz

0,5

(25°C'de suyun buhar basıncı 25 mmHg'dir.) PT = PNe + Pbuhar

Hacim yarıya inerse

835 = PNe + 25

810 . 8V = Ps . 4V

PNe = 810 mmHg

Ps = 1620 mmHg olur.

200 400 600 800 1000

Sıkıştırılabilirlik faktörü =

PT = 1620 + 25 = 1645 mmHg olur.

Basınç

P$V R$T

hh Gerçek gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yaklaşır.

Gazların Sıvılaştırılması

Örnek 28: Yandaki pistonlu kapta 25°C'de Ar gazı bir miktar su üzerinde bulunmaktadır.

ideal piston Ar(g)

Sabit sıcaklıkta piston bir miktar aşağı itiliyor.

H2O(s)

Buna göre,

hh Gaz tanecikleri ideallikten saptıkça tanecikler arası etkileşimleri artar ve sıvılaşmaları kolaylaşır. hh Bir gazın sıcaklığı arttırılırsa sıvılaşması için yüksek basınç uygulanması gerekir. hh Gazlarda ne kadar basınç uygulanırsa uygulansın sıvılaşmadıkları sıcaklık değerleri vardır. Bu sıcaklıklara kritik sı-

I. Ar gazının basıncı artar,

caklık denir.

II. H2O sıvısının miktarı artar, III. H2O'nun buhar basıncı değişmez yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Kritik Sıcaklık (K)

He

5,3

O2

154,4

CH4

190,2

CO2

304,2

H2O

647,2

Öğretmen Sorusu

Verilen tüm öncüller doğrudur.

Gaz

Gerçek gaz denklemi nedir?

2

;P + an2 E V ABBBBBBBBBC Düzeltilmiş basinç

10


^V - nbh = nrT

ABBBBBBBBC

Düzeltilmiş Hacim

GAZLAR / Gerçek Gazlar hh Kritik sıcaklığın altında madde buhar, kritik sıcaklığın üstün-

hh Gazların ani genleşmesinde moleküller enerjiyi kendi öz ısılarını kullanarak karşılar. Bu da hızla genleşen gazın soğu-

de ise gaz halinde bulunur.

ma nedenidir. hh Kritik sıcaklık değerine sahip gazların sıvılaşabilmesi için gereken minimum basınç değerine kritik basınç denir. hh Kritik sıcaklık ile tanecikler arası etkileşim doğru orantılıdır.

akışkan olarak kullanılır.

Soğutucu Akışkanlar,

Basınç

Katı

hh Soğuyan gaz bulunduğu ortamda soğutucu ve soğutucu

Süper kritik akışkan

hh Kritik sıcaklık ve basınç yüksek olmalıdır. hh Kaynama noktası düşük olmalıdır. hh Metallerle tepkime vermemelidir.

Sıvı

Gaz

hh Zehirli ve yanıcı olmamalıdır.

Kritik sıcaklık Sıcaklık

Örnek 29: Joule - Thomson olayı ile ilgili,

(O2’nin faz diyagramı)

I. Buzdolabı ve klima gibi soğutucuların çalışma prensibini açıklar, II. Hızla genleşen gazların soğuması olayıdır, Basınç

III. Kullanılan gazın kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır yargılarından hangileri doğrudur?

Kritik nokta

A) Yalnız I

Sıvı

D) II ve III

Katı

Gaz

B) I ve II


Joule-Thomson olayında yukarıda verilen tüm öncüller doğrudur.

Kritik sıcaklık

Örnek 30: Sıcaklık

(H2O’nin faz diyagramı)

Gerçek gazların davranışı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Taneciklerin öz hacimleri ihmal edilmez. B) Sıkıştırılabilirlik faktörü 1'den büyük olur.

Joule – Thomson Olayı hh Gazların ani genleşmesi ile soğumalarının nedenlerini Joule - Thomson açıklamıştır. hh Ani olarak genleşen gazın sıcaklığı düşer yani soğur.

C) Moleküller arası etkileşim yok kabul edilmez. D) Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta ideale yaklaşır. E) Kap içerisindeki çarpışma kuvvetleri ideal gazlara göre daha düşüktür. Gerçek gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yaklaşır.


11

GAZLAR / Gerçek Gazlar

Örnek 31:

Örnek 33:

Gerçek gazlar ile ilgili,

Bir gazın soğutucu olarak kullanılabilmesi için,

I. Taneciklerin öz hacimleri ihmal edilemez,

I. Kritik sıcaklığının düşük olması,

II. Sıkıştırılabilirlik faktörleri idealliği belirler,

II. Sıcaklığının kritik sıcaklıktan düşük olması,

III. Tanecikler birbirleri ile etkileşirler

III. Yanıcı ve alev alıcı gaz olmaması


özelilklerinden hangilerini göstermelidir?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Verilen tüm öncüller gerçek gazlar için doğrudur.

A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III


Kritik sıcaklığının yüksek olması gerekir.

Örnek 32:

Örnek 34:

I. Kritik sıcaklığın üzerinde madde gaz halinde bulunur,

Gerçek gazlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

II. Basınç artışı buhar halinden gaz haline geçişi kolaylaştırır, III. Kritik sıcaklığın altında madde buhar halinde bulunabilir. Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III Verilen 3 ifade de doğrudur.

12



A) Yüksek sıcaklıkta ideale yaklaşılar. B) Polar moleküllerin ideal davranışı apolar moleküllerinden daha fazladır. C) Sıkıştırılabilirlik faktörü 1'den farklıdır. D) Basınç arttıkça idealden uzaklaşır. E) Taneciklerin öz hacimleri sıfır değildir. Apolar moleküllerin ideal davranışı polar moleküllerininkinden fazladır.

GAZLAR

Konu Testi - 1

1.

A

B

C

4. Sabit hacimli bir kapta sabit sıcaklıkta 0,6 gram He gazı ve

D

bir miktar H2 gazı bulunmaktadır.

CH 4(g)

SO 2

2V,T

V,T

Şekildeki sistemde sabit sıcaklıkta musluklar aynı anda açılıyor.

Buna göre, gazlar hangi noktada karşılaşır?

(Bölmeler eşit aralıklıdır. CH4: 16, SO2: 64) A) A

B) B - C arası D) C - D arası

Kaptaki toplam basınç 1,1 atm ve He gazının kısmi basıncı 0,3 atm olduğuna göre, kapta kaç gram H2 gazı bulunmaktadır? (He: 1, He: 4) A) 0,8

B) 0,6

0, 6 nHe = 4 = 0,15 mol

C) 0,5

D) 0,4

E) 0,2

n PHe = nHe .PT T

0, 15 nT . 1,1 nT = 0,55 mol 0, 3 =

C) C

0,55 – 0,15 = 0,4 mol H2

E) D

0,8 gram

ϑCH

4 = 64 = 2 16 ϑSO 2

JCH4 = 2JSO2 C – D arasında karşılaşırlar.

5. 2. Gazların davranışı ile ilgili,

I. Ortalama kinetik enerjileri sıcaklık ile doğru orantılıdır.

II. Aynı ortamda yayılma hızları mol kütlelerinin karekökü ile ters orantılıdır.

III. Birbiri ile homojen karışırlar.


B) I ve II

D) II ve III

Y(g)

X (g)

C) I ve III

4P

3V T

2V T

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açılarak gazlar arasında tepkime olmaksızın gazların karışması sağlanıyor.

Son durumda toplam basınç 2,8 P olduğuna göre ilk durumda X gazının basıncı kaç P dir?

E) I, II ve III

Gaz davranışları ile ilgili verilen tüm öncüller doğrudur.

A) 1

B) 1,5

C) 2

D) 2,5

E) 3

P1.3V + 4P.2V = 2,8.P.5V P1 = 2P

3.

A

B

C

D SO 2(g)

He (g)

Şekildeki gazların bulunduğu kaplar arasındaki musluklar aynı anda açıldığında hangi noktada karşılaşır? (SO2: 64, He: 4 Bölmeler eşit aralıklıdır.) A) A

İdeal piston

273°C

273°C

6.

B) B

ϑCH

4 = 64 = 4 16 ϑSO 2

JHe = 4JSO2 D noktasında karşılaşırlar.

C) B – C D) C

E) D

X (g)

P0 = 1 atm

X (g)

2 atm 3L

K İ M Y A

1L

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açıldığında piston hangi noktada durur? A) K

B) İ

C) M

D) Y

E) A

2.3 + 1.1 = 1.Vs Vs = 7L M noktası LYS Kimya Planlı Ders Föyü

13

GAZLAR

Konu Testi - 1

10. Gazların davranışı ile ilgili,

7. X 2(g)

Y2(g)

2P

P

2L T

3L T

Kaplar arasındaki musluk açılıp gazlar arasında,

tepkimesi tam verimle gerçekleşmesi sağlanıyor.

Buna göre, son durumdaki toplam basınç kaç P'dir?

2X2(g) + Y2(g) → 2X2Y(g)

A) 0,5

B) 0,75

C) 1

D) 1,25

I. Sıkıştırılabilirlik faktörleri 1'e yaklaştıkça ideale yaklaşır.

II. Apolar gazlar polar gazlara göre daha fazla ideal davranış gösterir.

III. Gerçek gazlarda taneciklerin öz hacimleri ihmal edilmez.


B) I ve II

D) II ve III

E) 1,5


Gaz davranışları ile ilgili verilen tüm öncüller doğnudur.

2X2(g) + Y2(g) → 2X2Y(g) 4PV

3PV 5PV = PS .5V PS = P

- 4PV - 2PV 4PV + - PV 4PV

8. NH 3(g)

HCl (g)

3 atm

1 atm

2L T

2L T

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açılıp gazlar arasında,

NH3(g) + HCl(g) → NH4Cl(k)


Buna göre, son basınç kaç atm olur? A) 0,5

B) 1,0

C) 1,25

NH3(g) + HCl(g) → NH4Cl(k) 6 –2 4

2 –2

D) 1,5

PS.4L = 4 atmL PS = 1 atm

11. I. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta gazlar ideale yaklaşır.

9. İdeal pistonlu bir kapta 25°C'de

İdeal piston

kapta bir miktar Ne gazı bulunmaktadır. Sabit sıcaklıkta musluk a noktasına getirildiğinde kaptaki toplam basınç 865 mmHg olmaktadır.

Ne (g)

5L a 5L

su

Buna göre ilk durumda kaptaki toplam basınç kaç mmHg olur? (25°C'de suyun buhar basıncı 25 mmHg'dir.) A) 420

B) 425

C) 445

D) 460

E) 480

II. Gazların basıncı arttıkça sıvılaşmadığı sıcaklık değeri kritik sıcaklık olarak adlandırılır.

III. Sıkıştırılabilirlik faktörü gerçek gazların ideale yaklaşıp yaklaşmadığını belirler.

Gazlar ile ilgili yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Gazları ile ilgili belirtilen tüm ifadeler doğrudur.

865 – 25 = 840 840 . 5L = P2 . 10 P2 = 420 ⇒ 420 + 25 = 445 2. E

3. E

4. A

5. C

6. C

7. C

8. B

9. C

10. E

11. E


1. D

14

Cevaplar

E) 2

GAZLAR

Konu Testi - 2

1.

4.

300 cm

Ne(g)

SO 3(g)

T

A

4T

1. kap

2. kap

He (g)

Ne (g)

P

P

2V T

2V T

Yukarıdaki sistemde bulunan gazlar arasındaki musluklar aynı anda açıldığında gazlar A noktasından kaç cm uzaklıkta karşılaşır? (Ne: 20, SO3: 80)

Sabit sıcaklıkta yukarıda verilen kaplar arasındaki musluk kısa bir süre açılıp kapatılıyor.

A) 100

Buna göre,

B) 120

ϑNe = ϑ SO 2

C) 150

D) 180

E) 200

80.T = 1 150 cm olur. 20.4.T

I. 2. kaptaki gaz basıncı artar.

II. 1. kaptaki ortalama kinetik enerji azalır.

III. 2. kaptaki gaz yoğunluğu artar.


B) I ve II

D) II ve III

2.

120 cm


He gazının yayılma hızı daha büyük olduğu için 2. kapta basınç artar.

A SO 2(g)

X (g)

V, T

2V, T 360 cm

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk aynı anda açıldığında gazlar A noktasında karşılaşmaktadır.

Buna göre X gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir? (S: 32, O: 16, C: 12, H: 1, He: 4) A) He

B) H2

VSO Vx =

MX V MSO & 2V = MX = 16

2

2

3.

C) O2

D) CH4

E) C3H4

16,4 L

A Ar (g)

4V T

2V T

B

P0 = P 2V

2V

Buna göre piston hangi noktada durur? D) B - C arası 2P.4V + P.2V = P.VS VS = 10V B noktası

E) C

Şekildeki düzenekteki tüpte bulunan 10 gram CaCO3 katısı ısıtılarak,

tepkimesine göre tamamen ayrışması sağlanıyor. Oluşan CO2 gazı 27°C'de 16,4 litrelik hacimde su üzerinde toplanıyor.

Buna göre, 16,4 litrelik kısımdaki toplam basınç kaç mmHg olur? (27°C'de suyun buhar basıncı 25 mmHg dir.) (CaCO3: 100)

2V

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açılıp gazların karışması sağlanıyor.

B) A - B arası

C

A) A

CaCO3(k)

MX 64

İdeal piston

Ne (g) 2p

5.

C) B

CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)

A) 139

B) 114

C) 107

D) 98

E) 96

P.16,4 = 0,1.0,082.300 P = 0,15 atm = 114 mmHg PT = 114 + 25 = 139 mmHg


15

GAZLAR

Konu Testi - 2

6. Joule - Thomson olayı ile ilgili,

9.

I. Hızla genleşen gazların soğuması olayını inceler.

II. Soğutucu olarak kullanılacak gazın kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır.

III. Soğutucuların çalışma prensibini açıklar.


100 cm

A

CH 4(g)

SO 2(g) 1L T2 = ?

2L T1 = 27°C

Şekildeki sistemde kaplar arasındaki musluklar açıldığında gazlar A noktasında karşılaştığına göre T2 sıcaklığı kaç °C olmalıdır?

B) I ve II

100 cm


A) 927

Tüm öncüller doğrudur.

B) 873

C) 827

D) 573

E) 427

VCH 64.300 = 1 T = 1200 VSO 2 = 16.T 1200 – 273 ⇒ T = 927°C 4

X (g)

Y (g)

2 atm

4 atm

2L T

İdeal piston

10. H 2(g)

N 2(g)

2L 5L T

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki vana açılıp gazların karışması sağlanıyor.

Buna göre, kaplardaki son basınç ve X gazının kısmi basıncı kaçar atm olur? Pson

PX

A)

1,4

0,8

B)

2,8

1,6

C)

2,8

1,2

D)

1,4

0,6

E)

1,4

1,2

2L

Yukarıdaki sistemde kaplar arasındaki musluk sabit sıcaklıkta açıldığında, gazlar arasında,

N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)

Buna göre pistonun hareketi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?


A) 1L sola kayar

B) Değişmez

C) 1L sağa kayar

D) 1,5L sağa kayar

E) 2L sağa kayar

N2 + 3H2 → 2NH3 2 6 – –2 –6 +4

11.

2 . 3 + 4 . 2 = PS . 10

H 2(g)

1,4 = PS 6 PX = 14 .1,4 ⇒ PX = 0,6 P0 = 1 atm

D) 1

1 mol SO 3(g)

E) 1,25

I. 1. kapta kısmi basıncı en az olan gaz H2 gazı olur.

II. 2. kapta kütlesi en fazla olan gaz CH4 gazıdır.

III. 2. kapta kısmi basıncı en az olan gaz CH4 olur.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? B) Yalnız II

D) I ve II

20 d1 = V = 1 40 2 d2 V

C) Yalnız III

E) I ve III

CH4'ün yayılma hızı en düşüktür. 2. kapta en düşük basıncı cotu yapar. 7. D

8. B

9. A

10. B

11. C


Buna göre,

A) Yalnız I

6. E

16

120 d2 = 3 V

C) 0,75

5. A

40 d1 = 2 V

2. kap

Yukarıda eşit kütlede verilen H2, He ve CH4 gazlarının bulunduğu 1 numaralı kabın musluğu kısa bir süre sabit sıcaklıkta açılıp kapatılıyor.

İdeal piston 2 mol

Ne (g) Buna göre, SO3 gazı eklenmeden önceki öz kütlenin son durumdaki öz kütleye oranı kaç olur? (Ne: 20, SO3: 80)

B) 0,5

1. kap

4. A

ta bulunan 2 mol Ne gazına aynı sıcaklıkta 1 mol SO3 gazı ilave ediliyor.

A) 0,25

Boş

3. C

8. Şekildeki ideal pistonlu kap-

He (g)

CH 4(g)

2. D

P0 = 1 atm

3atm

Boş

1. C

3L T

Cevaplar

7.

LYS // KİMYA

FÖY NO

SIVI ÇÖZELTİLER

Çözünme Olayı - Derişim Birimleri - Çözeltilerin Koligatif Özellikleri - Çözünürlük

hhÇÖZÜNME OLAYI

07

hh Aşağıdaki tablo maddeler arasındaki etkileşim türlerini belirtmektedir.

hh Ç özücü ve çözünen tanecikleri birbiri ile karıştığında çözücü tanecikleri çözünen taneciklerin etrafını kuşatır.

Tanecik 1

hh Bu arada tanecikler arasında etkileşim oluşur ve çözünme olayı gerçekleşir.

enellikle polar çözücüler polar maddeleri çözerken apolar hh G çözücüler apolar maddeleri çözer. Apolar maddelerin polar

Etkileşim Türü

Tanecik 2

İyon

Polar

İyon-dipol

Polar

Polar

Dipol-dipol

Polar

Apolar

Dipol-İndüklenmiş dipol

Apolar

Apolar

London kuvvetleri (İndüklenmiş

çözücülerde çözünmesi beklenmez.

dipol-indük-

lenmiş dipol)

Uyarı

Not Çözünmede çözücü su ise hidrasyon çözücü farklı bir sıvı ise solvasyon (solvatize olma) denir.

Polar tanecikler arasında hidrojen bağı da kurulabilir. Ancak bunun için flor, oksijen, azot (FON) atomlarının hidrojenle kovalent bağ oluşturması gerekir.

hh Çözünme olayı sırasında oluşacak etkileşimler için maddelerin polar ya da apolar olduğu belirlenmelidir. hh Aşağıdaki tabloda en çok kullanılan taneciklerin polar/apolar özellikleri belirtilmiştir. Polar Molekül

Apolar Molekül

- HF, HCI, HBr, HI

- H2, O2, N2, F2, CI2, Br2, I2

- H2O, H2S, HCN

- CO2

- NH3, PH3

- BH3

hh Çözünmede önemli olan faktörler maksimum düzensizlik ve minimum enerjili olma halidir.

Örnek 1: Aşağıdaki maddeler arasında oluşacak etkileşimler hangilerinde doğru belirtilmiştir?

- CH3Br, CH3OH, C2H5OH - CH4, CCI4, C2H6, C2H4, C2H2 - C6H6 hh İyonik bileşiklerin tümü polardır.

Not Çözücü ve çözünen molekülleri birbirine çok benzediğinde ideal çözelti oluşur. Benzen ve toluen gibi.

Benzer benzeri çözer.

Madde 1

Madde 2

Etkileşim Türü

I.

HCI

H 2O

London kuvvetleri

II.

CaCI2

H2O

İyon-dipol

III.

C 6H 6

C2H5OH

Dipol-İndüklenmiş dipol

IV.

CH4

CO2

London kuvvetleri

H2O ve HCI polar moleküller olduğundan aralarında dipol-dipol bağları oluşur. Diğerleri doğrudur. C6H6 , CH4 ve CO2 apolar, H2O, C2H5OH polardır.


1

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünme Olayı

Örnek 2:

Not

I. CO2 gazının suda çözünmesi, II. Ksilenin benzende çözünmesi, III. Yağlı boyanın tinerde çözünmesi

Çözünenin kendi tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri çözücü ve çözünen arasında kurulabilecek çekim kuvvetlerinden çok fazla ise çözünme gerçekleşmez ve heterojen

Yukarıdaki olayların hangilerinde hidratasyon (hidrati-

karışım oluşur.

ze olma) olayı gerçekleşir? Hidratasyon, çözücünün su olmasıdır. Buna göre, Yalnız I olur.

Örnek 3:

Çözünme Entalpisi

AgCI bileşiğinin suda çözünme sırasında kristal enerjisi ve hidratlaşma enerjisi sırasıyla –860 kj/mol ve –910 kj/mol

hh Ç özünme sırasında üç temel etkileşim gözlenir.

1. Çözücü - çözücü etkileşimi kopar.

2. Çözünen - çözünen etkileşimi kopar.

3. Çözücü - çözünen etkileşimi oluşur.

olarak belirtilmiştir. Buna göre; - AgCI nin suda çözünme entalpisi nedir? - Çözünme türü endotermik midir?, Ekzotermik midir? ∆Hçöz = –Kristal enerjisi + Hidratlaşma enerjisi

hh Etkileşimler koparken ve oluşurken enerji değişimi gerçek-

∆Hçöz = –(–860) + (–910)

leşir. Bu değişimlerin toplamı çözünme entalpisini oluşturur.

∆Hçöz = –50 kj/mol

∆Hçözelti = ∆H1 + ∆H2 + ∆H3

Buna göre çözünme (∆Hçöz < 0) ekzotermiktir. Çözünme sırasında suya ısı verilir ve suyun sıcaklığı artar.

hh Bir maddenin çözünmesi sırasındaki enerji değişimine molar çözünme entalpisi denir.

∆H = – Kristal enerjisi + Hidratlaşma enerjisi

hhDERİŞİM BİRİMLERİ hh Bir miktar çözeltide çözünmüş olarak bulunan madde miktarına derişim (konsantrasyon) denir.

hh Ç özünme endotermik gerçekleşirse, – XY(k) + enerji −→ X+(suda) + Y(suda)

∆H > 0

Kütlece/Hacimce Yüzde Derişim (%C)

hh Çözünme ekzotermik gerçekleşirse,

– XY(k) −→ X+(suda) + Y(suda) + enerji

∆H < 0

hh 100 gram çözeltide çözünmüş maddenin gram cinsinden değerine kütlece yüzde derişim denir.

olarak belirtilir.

2


mçözünen . 100 %C = m çözelti

SIVI ÇÖZELTİLER / Derişim Birimleri hh Sıvı halde bulunan maddelerin hacimce yüzdesi ölçülebilir.

Örnek 6:

00 mL çözeltide çözünmüş maddenin mL cinsinden değehh 1

%40 lık tuzlu su çözeltisinin 400 gramı ile %60 lık tuzlu

rine hacimce yüzde derişim denir.

su çözeltisinin 600 gramı karıştırılırsa çözelti derişimi

Vçözünen . 100 Hacimce % = V çözelti

yüzde kaçlık olur? m1 . C1 + m2C2 = msCs 400 . 40 + 600 . 60 = 1000 . Cs

hh Farklı çözeltiler birbiri ile karıştırıldığında yeni çözeltinin yüz-

Cs = %52

de derişimi hesaplanabilir. m1 . C1 + m2C2 + .... = msCs

m1, 2 ... = çözeltilerin kütlesi

C1, 2... = çözeltilerin kütlece yüzdesi

ms = son çözeltinin kütlesi

Cs = son çözeltinin derişimi

Milyonda Bir Kısım (ppm) ve Milyarda Bir Kısım (ppb) hh ppm ve ppb çok seyreltik çözeltileri ifade etmek için kullanılır. hh Toplam çözelti miktarının milyonda 1 birimlik kısmına 1 ppm denir.

Örnek 4:

ppm =

%60 lik 400 gram tuzlu su çözeltisinde kaç gram tuz

Çözünen madde kütlesi . 6 10 Çözelti kütlesi

bulunur? Kütlece % =

60 =

mçözünen

. 100

mçözelti

mçözünen 400

hh Toplam çözelti miktarının milyarda 1 birimlik kısmına 1 ppb denir.

. 100

ppb =

mçözünen = 240 gram

Çözünen madde kütlesi . 9 10 Çözelti kütlesi

1 ppm = 1 mg/L 1 ppb = 1 µg/L

Örnek 5: 480 mL alkol üzerine kaç mL su eklenirse hacimce

Örnek 7:

%80'lik kolonya elde edilir? Hacimce % =

80 =

Vçözünen Vçözelti

480 480 + Vsu

Vsu = 120 mL

50 ppb derişime sahip CN– iyonu içeren 6 kg lık sulu çözeltide kaç miligram CN– iyonu bulunur?

. 100 . 100

50 =

X mg 6000000 mg

. 109

x = 0,3 mg CN –


3

SIVI ÇÖZELTİLER / Derişim Birimleri

Örnek 8:

Örnek 10:

Diş macununun 250 gramlık paketinde 1 miligram NaF

NaOH çözeltisinin 600 mL sinde derişim 0,4 molar olduğuna göre çözeltide kaç gram NaOH çözünmüştür?

tuzu bulunduğuna göre derişimi kaç ppm dir? ppm =

1 mg

(Na:23 O:16 H:1)

= 106

250 000

M=

x = 4 ppm

hh Bir çözeltideki herhangi bir bileşenin mol sayısının toplam mol sayısına oranına mol kesri denir. XA =

V m

n=

Mol Kesri (XA)

n

⇒ 0,24 =

mA

m 40

0,4 =

n 0,6

n = 0,24 mol

mNaOH = 9,6 gram

İyon derişimi : hh Suda çözündüğünde iyonlarına ayrılabilen maddelerde iyonların katsayılarından yararlanarak her bir iyonun derişi-

nA

mi hesaplanabilir.

ntoplam

hh Bir çözeltideki tüm bileşenlerin mol kesri toplamı daima 1 dir.

hh Bunun için iyonların suda iyonlaşma denkleri yazılır. Na2SO4 −→ 2Na+(suda) + SO2– 4 (suda)

Örnek 9:

720 gram C6H12O6 ile 288 gram şeker karıştırılırsa şeke-

rin ve suyun mol kesri kaç olur? (C6H18O6 = 180 g/mol H2O = 18 g/mol) nC

6H12O6

=

720 180

= 4 mol

nH

2O

=

288 18

= 16 mol

6H12O6

=

4 20

= 0,2

Mg3(PO4)2 −→ 2M

Xsu =

16 20

= 0,8

Molarite (M) hh 1 litre çözeltide çözünen maddenin mol sayısıdır.

4

3Mg2+

1M (suda)

6M

+ 2PO3– 4 (suda) 4M

Örnek 11: 21,2 gram Na2CO3 ile 400 mL çözelti hazırlandığında a) Na+ iyon derişimi

kaç molar olur? (Na2CO3: 106 g/mol) n=

2M

b) CO2– 3 iyon derişimi

nT = 4 + 16 = 20 mol XC

1M

çözünen mol sayısı n Molarite = = çözelti hacmi (L) V


M=

m MA n V

=

21,2 106 =

= 0,2 mol

0,2 0,4

= 0,5 M

Na2CO3 −→ 2Na+ + CO2– 3 1M 2M 1M a) 1M Na2CO3 0,5 M

2M Na+ ?

1 M Na+

b) 1M Na2CO3 1M CO32– 0,5 M ? 0,5 M CO32–


Deriştirme / Seyreltme:

Örnek 13:

hh Herhangi bir çözeltide çökme olmadan suyun bir kısmı bu-

0,2 M 200 mL tuz çözeltisinin hacmi su eklenerek 4 katına çıkarılırsa derişim kaç molar olur?

harlaştırılırsa ya da çözeltiye bir miktar madde eklendiğinde çözünme olursa çözelti derişimi artar. Buna deriştirme denir.

V2 = 0,2 x 4 = 0,8

özeltiye çözücü eklenerek derişiminin azaltılmasına seyhh Ç

M1V1 = M2V2

reltme denir.

0,2 . 0,2 = M2 . 0,8 M2 = 0,05 M

özücü ekleme ya da çözücü buharlaştırma sırasında çökhh Ç me olmuyorsa çözünen maddenin mol sayısı ya da miktarı değişmez.

Çözeltilerin Karıştırılması

nilk = nson

Milk . Vilk = Mson . Vson

hh A ynı çözücü ve çözünenden oluşan ya da ortak iyonlar içeren çözeltiler karıştırılırsa çözünen mol sayıları toplamı yeni çözeltideki mol sayıları toplamına eşittir.

n1 + n2 + n3 + ... = nT n M= ve n = M. V ile V

hh Hacim ile derişim ters orantılı değişir. Derişim (M)

M1V1 + M2V2 + .... = Ms .Vs

Milk


Mson

Vilk

Vson

Hacim (V)

Örnek 14: 0,2 M 400 mL Na2SO4 ile 0,6 M 400 mL Na2SO4 çözeltisi karıştırılırsa, a. Çözeltinin yeni derişimi kaç molar olur?

Örnek 12:

b. Çözeltideki Na+ ve SO2– 4 iyonları derişimi kaç molar

0,6 M Na2SO4 çözeltisine 400 mL su eklendiğinde deri-

şim 0,2 M olduğuna göre başlangıçtaki çözeltinin hacmi kaç mL dir?

olur?

a) M1V1 + M2V2 = Ms . Vs

0,2 . 0,4 + 0,6 . 0,4 = Ms . 0,8

Vsu = 400 mL = 0,4 L

Ms = 0,4 M Na2 SO4

M1V1 = M2V2

b) Na2SO4 −→ 2Na+ + SO2– 4

0,6 . V1 = 0,2 (V1 + 0,4)

0,4 M

0,8 M

0,4 M

V1 = 0,2 L = 200 mL


5


Örnek 15:

Örnek 16:

0,1 M 300 mL NaNO3 çözeltisi ile 0,3 M 100 mL Mg(NO3)2 çözeltisi karıştırılırsa,

Na+,

Mg2+

ve

NO–

3

iyonları derişi-

mi kaçar molar bulunur? Çözeltilerde çözünen türleri farklıdır ancak NO–3 iyonları ortaktır. NaNO3 −→

Na+

0,1 M

0,1 M

NO–

+

3

0,1 M

Mg(NO3)2 −→ Mg2+ + 2NO–3 0,3 M

0,3 M

Yoğunluğu 1,2 g/mL olan NaOH çözeltisi %20 lık hazırlanmıştır. Çözeltinin molar derişimi kaçtır? (NaOH = 40 g/mol) M= M=

d . % C . 10 MA 1,2 . 20 . 10 40

M = 6 mol/L

0,6 M

Na+ ve Mg2+ iyonları hacimlerden etkilenir. M1V1 = M2V2 0,1.0,3 = MNa+ . 0,4 Na+ = 0,075 M 0,3.0,1 = Mmg2+ .0,4 m2+g + 0,075 M NO–3 için; M1V1 + M2V2 = Ms Vs 0,1 . 0,3 + 0,6 . 0,1 = MNO– . 0,4 3

MNO– = 0,225 M 3

Örnek 17: Kütlece % 32 lik hazırlanan XY katısının sulu çözeltisinde yoğunluk 1,6 g/mL dir. Hacmi 2L olan çözeltiye 3L su eklenirse çözeltiye 3L su eklenirse çözeltinin yeni değişimi kaç molar olur? (XY = 64 g/mol) M= M=

Çözelti Yoğunluğu hh Çözüneni katı olan sulu çözeltilerde çözelti yoğunluğu sudan büyüktür.

dçözelti =

d . % C . 10 MA 1,6 . 32 . 10 64

=8M

Çözeltiye su eklenirse derişim azalır. M1V1 = M2V2 8 . 2 = M2 . 5 M2 = 3,2 M

mçözelti(g) Vçözelti(mL) hh Ç özeltilerde tepkime gerçekleşiyorsa derişim ve hacim yar-

hh Sulu çözeltilerde katının derişimi yoğunluğu etkiler.

dımı ile mol sayıları bulunan maddeler tepkime hesaplan-

ması gibi çözülerek bulunur.

M=

dçöz. %C .10 MA

formülü ile derişimler ve yoğunluk ilişkisi kurulur.

6



Örnek 18:

Örnek 20:

Derişimi 2M olan 400 mL lik HCI çözeltisine magnezyum

Derişimi 1,25 molal olan Mg(NO3)2 çözeltisi 800 gram

katısının aşırısı eklenmektedir.

su ile hazırlandığına göre çözünen Mg(NO3)2 katısı kaç gramdır?

Buna göre NK'da kaç litre H2 gazı oluşur? M=

n

n

2=

V

0,4

(Mg (NO3)2 = 148 g/mol)

⇒ nHcı = 0,8 mol HCI

m=

Mg + 2HCI −→ MgCI2 + H2(g)

1 mol 2 mol 2 mol HCI 0,8 mol HCI

1 mol 1 mol H2 x

0,4 mol H2

1 mol H2 0,4 mol

NK'da 22,4 L x

8,96 L H2 gazı oluşur.

nçözünen

mçözücü (kg)

n = 1 mol Mg(NO3)2

1,25 =

n 0,8

m = 148 gram

hhÇÖZELTİLERİN KOLİGATİF ÖZELLİKLERİ

hh Çözünen maddenin cinsine bağlı olmayıp derişimine bağlı özelliklerine koligatif özellikler denir.

Molalite (m)

hh K oligatif özellikler, çözeltilerde,

hh 1 kilogram çözücüde çözünmüş maddenin mol sayısına mo-

- Kaynama sıcaklığı, donma sıcaklığı, ozmotik basınç,

lalite denir.

olalite, molal kısaltması ile kullanılabilir. hh M

buhar basıncı gibi olayları etkiler.

irimi mol/kg dır. hh B

Molalite (m) =

Çözünen mol sayısı Çözücü kütlesi (kg)

Buhar Basıncı Düşmesi hh Bir çözeltiyi oluşturan çözücünün kısmi basıncı (PA) saf çözücünün buhar basıncı (PA°) ile çözücünün mol kesrinin

Örnek 19:

(XA) çarpımı ile bulunur.

400 gram suda 8 gram NaOH katısı çözündüğünde çö-

hh B u çarpım Rault Yasası olarak bilinir.

zelti derişimi kaç molal olur?

hh

(NaOH : 40 g/mol)

hh Bir saf sıvının içinde uçucu olmayan bir katı çözünürse sıvının buhar basıncı düşer.

n= m=

m MA 0,2 0,4

=

8 40

= 0,2 mol NaOH

= 0,5 molal

Pçözelti = PA° . XA

hh İyonik bileşikler suda çözünürken toplam mol sayısı her bir iyonun mol sayısı eklenerek bulunur.


7

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözeltilerin Koligatif Özellikleri Örneğin, 2 mol suda 2 mol Mg(NO3)2 çözünürse Mg(NO3)2 −→ Mg2+ + 2NO–3

2 mol

2 mol

4 mol

nT = nsu + nMg2+ + nNO–4 = 2 + 2 + 4 = 8 mol

Kaynama Noktası Yükselmesi hh Saf sıvıların buhar basıncı bulunduğu ortamın dış basıncına eşitlendiğinde sıvı kaynar. hh S af sıvıda uçucu olmayan bir katı çözünürse çözeltinin kaynama sıcaklığı saf sıvının kaynama sıcaklığından yüksektir.

hh Hem çözücüsü hem de çözüneni sıvı olan çözeltilerde çözeltinin buhar basıncı tüm sıvıların kısmi buhar basınçlarının toplamı ile bulunur. PT = PA + PB + ...

özeltinin kaynama sıcaklığı doygunluğa ulaşıncaya kadar hh Ç yükselir ve doygunluğa ulaştığında sıcaklık sabit kalır. hh İ yon ya da tanecik derişimi arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı artar.

Örnek 21: 20°C de 180 gram suya 2 mol C6H12O6 katısı eklene-

aynamaya başlama sıcaklığı hh K

rek hazırlanan şekerli su çözeltisinin buhar basıncı kaç

∆t = kk . m . Tanecik sayısı

mmHg dir? (20°C de suyun buhar basıncı 30 mmHg dır. H2O = 18 g/mol) nsu =

m MA

180

=

18

nT = nsu + nC

= 10 mol

= 10 + 2 = 12 mol

6H12O6

Xsu =

nsu nT

=

10 12

=

Psu = Posu . Xsu = 30 .

5 6 5 6

Psu = 25 mmHg

Örnek 22: 25°C de 4 mol suya aynı sıcaklıkta 6 mol C2H5OH sıvı

(Kk = Molal kaynama noktası yükselme sabiti m = molal derişim)

formülü ile belirlenir.

Tanecik Sayısı

C6H12O6 → C6H12O6(suda)

1

Na2CO3 → 2Na+ + CO2– 3

3

AI2(SO4)3 → 2AI3+ + 3SO2– 4

5

atm basınçta çözeltinin ısınmasına ait grafik aşağıdaki gibidir. hh 1 Sıcaklık (°C)

sı eklendiğinde oluşan çözeltisinin buhar basıncı kaç mmHg olur? (25°C de Palkol = 100 mmHg , Psu = 40 mm Hg) nT = nsu + nalkol nT = 4 + 6 = 10 mol 4 6 Xsu = = 0,4 Xalkol = = 0,6 10 10 PT = Psu + Palkol = Psu° . Xsu + P°alkol . Xalkol = 40 . 0,4 + 100 . 0,6 = 76 mm Hg

8


Zaman Doymamış Doymuş çözelti çözelti aralığı aralığı

hh Uçucu olmayan çözünen bulunduran çözeltilerde çözücünün buharlaşması katı tanecikleri tarafından engellendiğinden kaynamaya başlama sıcaklığı ∆t kadar yükselir.

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözeltilerin Koligatif Özellikleri hh Aşağıdaki grafik saf su ve tuzlu suyun buhar basıncı sıcaklık değişimini gösterir.

hh Saf sıvıların donma sırasında sıcaklığı sabittir. Buhar basıncı (cmHg)

Dış basınç

Donma Noktası Düşmesi

Saf su

hh S af sıvıda çözünen madde saf sıvının donmaya başlama sıcaklığını düşürür. hh İ yon ya da tanecik derişimi arttıkça donmaya başlama sıcaklığı düşer.

Sıcaklık (°C)

hh D onmaya başlama sıcaklığı ∆t = Kd . m . Tanecik sayısı

hh Bu grafiğe göre doymamış tuzlu suyun buhar basıncı kaynamanın başlamasıyla sabit kalır ancak sıcaklığı artmaya

(Kd = Molal donma noktası yükselme sabiti

devam eder.

m = molal derişim)

aynama başlama sıcaklığından yararlanarak çözünenin hh K molekül ağırlığının hesaplanması yöntemine ebülyoskopi


denir.

hh 1 atm basınçta çözeltinin soğutulmasına ait grafik aşağıdaki gibidir.

Örnek 23: I. 0,2 mol AI(NO3)3 , 2 kg suda çözünürse, II. 0,4 mol C6H12O6 katısı 1 kg suda çözünürse

Sıcaklık (°C) Doymamış Doymuş çözelti çözelti

Yukarıdaki gibi hazırlanan iki çözeltinin deniz seviyeO Donmaya başlama sıcaklığı

sinde kaynamaya başlama sıcaklıklarını bulunuz. (Kk = 0,52 °C/ molar) Önce çözeltilerin molal derişimleri bulunur. n m= mçözümü mI =

0,2

= 0,1 molal

mII =

0,4

= 0,4 molal

2 1 Katıların suda çözünme denklemleri yazılır. C6H12O6(k) −→ C6H12O6(suda) AI(NO3)3 −→ AI3+ + 3NO3– Kaynamaya başlama sıcaklıkları hesaplanır. ∆t = k . m. Ts ∆tI = 0,52 . 0,1 . 4 ∆tII = 0,52 . 0,4 . 1 = 0,208 = 0,208 t = 100 + 0,208 = 100,208 t = 100 + 0,208 = 100,208

Zaman

hh D onma noktasındaki bir çözelti soğutulduğunda çözelti doygunluğa ulaşıncaya kadar sıcaklık düşmeye devam eder. Doygunluğa ulaşınca sabit kalır.

hh D onmaya başlama sıcaklığından yararlanarak çözünenin molekül ağırlığının hesaplanması yöntemine kriyoskopi denir.


9

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözeltilerin Koligatif Özellikleri

Ozmotik Basınç

Örnek 24: 34 g NaNO3 tuzu 500 g suda çözünürse 0°C deki suyun donmaya başlama sıcaklığı kaç °C olur?

uyguladığı emme kuvvetine ozmotik basınç denir. hh B u basınç sayesinde yarı geçirgen bir zar (membran) ile su,

(Kd = 1,86 °C/molal NaNO3 = 85 g/mol)

n=

m

=

MA

m=

34 85

n mçözücü

=

derişimi çok olan tarafa geçer. hh Su geçişi zarın iki tarafındaki çözeltilerde derişimler eşit

= 0,4 mol 0,4 0,5

hh D erişimi yüksek olan çözeltinin derişimi düşük olan çözeltiye

oluncaya kadar devam eder.

= 0,8 molal

hh Denge durumunda hidrostatik basınç ozmotik basınca eşitlenir.

– NaNO3(k) −→ Na+(suda) + NO3(suda)

ıvı dolu kapta sıvının kap çeperine yaptığı basınca hidroshh S

∆t = Kd . m . Ts = –1,86 . 0,8 . 2 = –2,976°C de donar.

tatik basınç denir. I. bölme II. bölme

I. bölme II. bölme

%10 %50 tuzlu su tuzlu su

Örnek 25: 1 mol KCI

membran 1 mol Ca3(PO4)2

1 mol K2SO4

membran

su geçişi

I ve II. bölmelerde derişimler eşitlenir.

hh Hücre zarı yarı geçirgen bir zar olduğundan yaşayan orga500 g su I

200 g su II

500 g su III

Yukarıda belirtilen miktarlarda maddelerle hazırlanan çözeltilerin aynı ortamda donma noktalarını karşılaştırınız.

nizmalarda ozmoz olayına rastlanır. hh Hücre içi derişimi hücre dışından daha yoğun ise ozmos olayı hücre içine doğru olur. Bu durumda hücre şişer. Böyle çözeltiye hipotonik çözelti denir. hh Hücre içi derişimi hücre dışından daha az yoğun ise ozmos

KCI −→ K+ + CI –

olayı hücre dışına doğru olur. Bu durumda hücre büzüşür.

Ca3(PO4)2 −→ 3Ca2+ + 2PO3– 4 K2SO4 −→ 2K+ + SO2– 4 1 1 1 mI = = 2 molal mII = = 5 molal mIII = = 2 molal 0,5 0,2 0,5 ∆t = Kd . m . Ts (Kd tümünde aynı olduğundan) ∆t α m . Ts

∆tI α 2 . 2 = 4

∆tII α 5 . 5 = 25

∆tIII α 2 . 3 = 6

}

II > III > I

hh H ücre içi ve dışındaki çözelti derişimleri eşit ise buna izotonik çözelti denir. Ozmos olayı gerçekleşmez. hh Serumlar izotonik çözelti olarak hazırlanır.

uyun derişimi yüksek olan çözeltiden derişimi düşük olan hh S çözeltiye geçmesine ters ozmos denir.

ers ozmos derişimi yüksek olan çözeltiye yüksek basınç hh T uygulanarak gerçekleşir. Böylece ozmotik akış tersine döndürülerek suyun zardan geçmesi sağlanır.

10


SIVI ÇÖZELTİLER / Çözeltilerin Koligatif Özellikleri hh Ters ozmos deniz suyundan içme suyu elde edilmesinde kullanılan bir yöntemdir.

100 90 80 70 60 50 40 30

30 atm basınç Tuzdan arındırılmış su

Tuzlu su

su geçişi

Çözünürlük (g/100 g su) KNO3 NaNO3 KBr

20 10 0

Ce2(SO4)3 Sıcaklık (°C) 10 20 30 40 50 60 70 80 90100

Çözeltiler çözünebilen madde miktarına göre belirtilebilir.

Örnek 26: I. Bitkilerde suyun köklerden yukarı doğru taşınması için gerekli olan basınca ................. basınç denir. II. Çözücü moleküllerinin gözenekli bir zar boyunca derişik çözeltiden seyreltik çözeltiye geçişine ............. denir. Yukarıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere gelebilecek kavramlar sırası ile ne olmalıdır? Ozmotik basınç, ters ozmoz.

hhÇÖZÜNÜRLÜK hh Belirli sıcaklık ve basınçta 100 gram suda çözünebilecek en fazla (maksimum) madde miktarına çözünürlük denir.

hh B elirli koşullarda çözebileceğinden daha az miktarda madde içeren çözeltine doymamış çözelti denir. hh B elirli koşullarda çözebileceği kadar madde miktarı içeren çözeltilere doymuş çözelti denir. hh Bir çözeltide çözünebilecek madde miktarından daha fazla madde çözünmüşse bu tür çözeltilere aşırı doymuş çözelti denir.

Aşırı doymuş çözeltiler kararsızdır, çözünen maddeden çok az daha eklenirse (aşılama) çökelme gözlenir ve doymuş çözelti oluşturulur. hh D oymuş ve doymamış çözeltiler grafik üzerinden belirlenebilir.

Çözünürlük (gX/100 g su)

Çözünürlük =

Çözünebilen maksimum miktar 100 gram su

C A

t1 t2 t3

hh Suyun yoğunluğu 1 g/cm3 kabul edildiğinden 100 gram yeri-

B Sıcaklık (°C)

A : t1 sıcaklığında doymuş çözelti

özeltilerin sıcaklıkla değişimleri grafiklerle belirtilir. Bu grahh Ç

B : t3 sıcaklığında doymamış çözelti

fiklerden okunan değerlerle gerekli oran ve orantı kurularak

C : t2 sıcaklığında aşırı doymuş çözelti

ne 100 cm3 alınabilir.

hesaplamalar yapılır.

olarak hazırlanmışlardır.


11

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünürlük

Örnek 27:

Örnek 28: Çözünürlük (g/100 g su)

Çözünürlük (g/100 mL su)

60

gram doymuş X çözelti-

25 40 30 20

0

çıkarıldığında doymuş

10

hale gelmesi için 30

X 15

20

5

35 50 Sıcaklık (°C)

Yandaki çözünürlük-sıcaklık grafiği verilen X katısı için,

II. 35°C deki 480 gram doygun çözeltinin sıcaklığı 15°C ye düşürüldüğünde doygun olması için kaç gram X eklenmelidir?

15

gram X katısı ekleniyor.

Çözelti 100 gram su ile hazırlansaydı grafiğe göre

III. 50°C deki 230 g doygun çözeltinin sıcaklığı 20°C'ye düşürüldüğünde doygun olması için kaç gram su buharlaştırılmalıdır? Grafik ekzotermik çözünen bir katıya aittir. Grafikten değerler alınarak başlanıp, orantı kurulur. 15°C 100 g su 40 g X

200 g su ? 80 g X çözer. 20°C 100 g su 30 g X 200 g su X 60 g X çözer

10

Sıcaklık (°C)

Buna göre "m" kaç gramdır?

I. 15°C'de 200 g su ile hazırlanan doygun çözelti 20°C ye ısıtıldığında kaç gram katı çöker?

I.

sinin sıcaklığı 15°C ye

15

15

5°C de hazırlanmış m

}

5°C de

10 g X

15 °C de

25 g X

100 g su ?

15 g X eklenirse 30 g X

25-10 = 15 g X eklenmeliydi.

200 g su 5°C de

100 g su + 10 g X 200 g su ?

20 g X + 200 g su = 220 g = m doygun çözelti

Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler 80 – 60 = 20 g X çöker.

hh Ç özücü ve çözünen türü, sıcaklık, basınç, ortak iyon gibi etkenler çözünürlüğü değiştirir.

II. 35°C 100 g su + 20 g X = 120 g doymuş çözelti

Çözücü ve Çözünenin Türü

?

hh Maddelerin polar ve apolar yapıları, yapısındaki etkileşim

15°C

100 g su 40 g X

480 g doymuş çözelti

400 g su + 80 g X ile hazırlanmıştır.

400 g su ? 160 g X çözebilir. 160 – 80 = 80 g X eklenmelidir. III. 50°C 100 g su + 15g X = 115 g doygun çözelti ? ? 230 g 200 g su 30 g X 20°C 100 g su için 30 g X çözer. 200 – 100 = 100 g su buharlaştırılır.

türleri gibi etkenler çözünmede rol oynadığı için çözünürlüğü etkiler.

"Benzer benzeri çözer."

hh Örneğin; su gibi polar olan ve hidrojen bağları bulunduran 50 glikoz değerinde çözünürken 100 g su apolar olan ve London bağları bulunduran BCI3 bileşiğinin glikoz 20°C deki suda

aynı sıcaklıktaki suda çözünürlüğü

0,1 g dur. 100 g su

Öğretmen Sorusu

?

Uzayda niçin farklı bir giysiye ihtiyaç vardır?

Giysiniz yoksa 5 saniyede bilinçsiz hale gelirsiniz. Kan ve vücut sıvınız kaynar, sonra donar, tüm organlar genişler ve uzaydaki tüm yüklü parçacık ve ışınlara maruz kalırsınız.

12



Sıcaklık Etkisi hh Katı ve sıvıların çözünürlüğü genellikle sıcaklık arttıkça artar. Gazların çözünürlüğü ise sıcaklık arttıkça azalır.

hh Doymamış çözelti ısıtılırsa çözünürlük azalacağından doymuş çözelti elde edilebilir. hh Doymuş çözelti ısıtılırsa yine doymuş çözelti elde edilir. Ancak çökme ya da çözünen gaza sıvıyı terketme durumu ola-

hh Ancak bu durum aslında çözünenin suda endotermik ya da

cağından derişim azalır.

ekzotermik çözünmesi ile ilgilidir. hh E ndotermik çözünmede Çözünürlük (g X /100 g su)

hh Doymuş çözelti soğutulursa çözünürlük artacağından eklenecek madde miktarı varsa derişim artar yoksa derişim değişmez. hh Gazlı içeceklerin soğuk içilmesi ya da balıkların soğuk su-

40

larda sıcak sulara göre daha çok bulunması gazların sudaki 25

çözünürlükleri ile ilgilidir. 10

20

Sıcaklık (°C)

Basınç Etkisi

hh X(k) + Isı −→ X(suda) şeklinde ifade edilir.

hh K atı ve sıvıların sudaki çözünürlüklerine basınç etkisi yoktur.

hh Çözünürken sudan ısı aldığı için suyun sıcaklığı düşer.

azların çözünürlüğü basınç arttıkça artar. hh G

hh Sıcaklık artırıldıkça çözünebilecek X miktarı artar.

azlı içeceklerin kapağı açıldığında gaz çıkışı gözlenmesi hh G

hh Doymamış çözelti ısıtılırsa daha da doymamış olur. hh Doymuş çözelti ısıtılırsa doymamış çözelti oluşur. (Dipte katısı yoksa) Derişim değişmez.

basınç azalması ile çözünürlüğün azalması etkisini belirtir.

erinlere dalan dalgıçların yüzeye ani çıkışlarında oluşan hh D çözünürlük azalması ile kanda baloncuklar oluşması damar-

hh Doymuş çözelti soğutulursa çökme olur ve çözelti yine doy-

ları tıkayarak vurgun olayını gerçekleştirir.

muştur. Çözelti derişimi ve yoğunluğu azalır.

Çözünürlük

hh Ekzotermik çözünmede

Gaz

Çözünürlük (g X /100 g su)

Katı, Sıvı

Basınç

30

hh Grafik çözünürlüğe basınç etkisini göstermektedir.

10 10

20

Sıcaklık (°C)

hh X(k) −→ X(suda) + ısı

Ortak İyon Etkisi hh Çözünen madde ile ortak tanecik (iyon, molekül) bulunduran diğer maddeyi içeren çözeltilerde çözünürlük azalır.

X(g) −→ X(suda) + ısı

şeklinde ifade edilir.

hh Çözünürken suya ısı verdiği için suyun sıcaklığı artar. hh Sıcaklık azaldıkça çözünebilecek madde miktarı artar.

Örneğin,

NaCI çözeltisinde CaCI2 çözünürlüğü saf suda CaCI2 nin çözünürlüğüne göre daha azdır.


13


Kristallendirme

Örnek 29:

hh K atı-sıvı homojen karışımlarda sıvının buharlaştırılarak ya

I. Saf su,

da soğutularak katının çöktürülmesine kristallendirme denir.

II. 0,1 M NaNO3 III. 0,05 M KNO3 Mg(NO3)2 ın aynı sıcaklıkta yukarıdaki maddelerdeki çözünürlükleri arasındaki ilişki nedir?

öken katı düzgün, geometrik kristaller oluşturur. hh Ç özünürlükleri birbirine yakın olmayan birden fazla katıdan hh Ç oluşan karışımda aynı yöntemle katıların tek tek kristallendirilmesi ile elde edilme yöntemine ayrımsal kristallendirme

NaNO3 −→ Na+ + NO–3 0,1 M

denir.

0,1 M

KNO3 −→ K+ + NO–3 0,05 M

0,05 M

Ortak iyon derişimi arttıkça çözünürlük azalır. I > III > II dir.

Örneğin; tuzla şekerin oluşturduğu karışım suda çözünerek ayrımsal kristallendirme uygulandığında çözünürlüğü sıcaklıkla büyük oranda değişen şeker önce çökerek kristallenir.

Çözünürlük Farkı Kullanılarak Yapılan

Saflaştırma Teknikleri

Ekstraksiyon (Özütleme) hh B ir karışımdaki sadece istenen katı, sıvı veya gazın uygun bir çözücü eklenerek karışımdan uzaklaştırılması işlemine özütleme denir.

zütlemeye aşağıdaki örnekler verilebilir. hh Ö - Çayın demlenmesi

Kromotografi hh K arışımdaki bileşenlerin oluşturduğu hareketli fazları, durgun bir faz oluşturan yüzey üzerinde dağılır. hh Karışımdaki maddelerin yer değiştirme hızlarının farklı olması ile gerçekleşen ayırma yöntemine kromotografi denir.

- Tuzlu peynirin tuzunun su ile alınması

hh Çözelti halindeki karışımı uygun bir sıvı ile bir kağıtta yürütmektir.

- Şeker pancarından şeker eldesi

hh D urgun faz üzerinde farklı hızla hareket eden maddeler fark-

- Gül yapraklarından gül suyu eldesi

lı bölgelerde toplanır.

- Çiçeklerden parfüm eldesi

hh Kağıda en gevşek tutunan madde en hızlı yürür.

- Bazı bitki, kök ve gövdelerinden ilaç eldesi

hh K romotografi yönteminde kullanılan bir düzenekte dağılma

- Yağlı tohumlardan yağ eldesi - Bazı metal iyonlarından metal eldesi hh Özütleme için kullanılacak sıvılar genellikle su, eter, alkol, sıvı yağlar, aseton, karbon tetraklorür gibi çözücülerdir.

14


yönteminin uygulandığı kağıt kromotografisidir.

SIVI ÇÖZELTİLER

Konu Testi - 1

1. Aşağıdaki karışımlardan hangisinin tanecikleri arasın-

4. 1 M 400 mL ve X mL 0,2 M çamaşır sodası çözeltisi karış-

da yalnız London kuvvetleri etkin olur? A) Su - Tuz

B) Su - Şeker

D) NO2(g) - SO2(g)

tırılıyor.

C) CCI4 – CI2

E) Su - İyot

Oluşan yeni çözeltinin derişimi 0,4 M olduğuna göre X kaç mL dir? A) 300

B) 450 D) 900

Her iki maddenin de apolar olması gerekir.

C) 600 E) 1200

M1V1 + M2V2 = MsVs 1 . 0,4 + 0,2 . X = 0,4 . (0,4 + x)

Karışım

2.

Etkileşim Türü

X = 1,2 L = 1200 mL

5. 0,2 M 200 mL NaCI çözeltisi ile 0,3 M 200 mL CaCI2

I. CH4 – C2H6

London kuvvetleri

II. Na2SO4 – H2O

İyon - dipol

çözeltisi karıştırıldığında CI– iyon derişimi kaç molar olur?

III. BH3 - H2O

Hidrojen bağı

A) 0,2

B) I ve II

D) II ve III

C) 0,4

D) 0,5

E) 0,6

M1V1 + M2V2 = MSVS (CI – için)

Yukarıda verilen maddeler arasında oluşacak karışımlardaki etkileşimlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) 0,3

0,2 . 0,2 + 0,6 . 0,2 = M . 0,4

C) I ve III

M = 0,4

E) I, II ve III

BH3 apolardır, hidrojen bağı oluşturamaz.

6. 248 g glikol (C2H6O2) 2 kg suda çözündüğünde oluşan çözeltinin donma noktası kaç °C olur?

(C2H6O2 : 62 g/mol, Kd = 1,86 °C/molal) A) –372

B) –1,86

D) –0,48

248 n= = 4 mol 62 4 m = = 2 molal 2 t = Kd . m Ts = –1,86 . 2 . 1 = –3,72

3. 100 mL 1 M AI2(SO4)3 çözeltisinde bulunan iyonların toplam mol sayısı kaçtır? A) 0,1

B) 0,5

n V n = n = 0,1 mol 1= 0,1 M=

nT = 0,5 mol

0,2

D) 2

E) –0,312

E) 5

7. Kütlece %21 lik NaF çözeltisinin yoğunluğu 1,8 g/ml olduğuna göre çözeltinin derişimi kaç molardır?

AI2(SO4)3 → 2AI3+ + 3SO2– 4

C) 1

C) –0,93

0,3

(Na : 23 , F : 19) A) 9

B) 12

C) 15

1,8 . 21 . 10 d . % c . 10 M= = 42 MA

D) 18

E) 21

M=9


15

SIVI ÇÖZELTİLER

Konu Testi - 1

8. 2 şer mol NaCI, MgCI2 ve AICI3 katıları sırasıyla 200, 300

11. I. Çözeltiyi oluşturan maddelerin mol kesirleri toplamı

ve 400 gramlık sulara aynı ortamlarda eklenmiş ve çözeltiler oluşturulmuştur.

daima 1 dir. II. Çözeltideki çözünen katının mol kesri büyüdükçe buhar basıncı düşer.

Şartlar değiştirilmeden NaCI'nin kaynama noktası 102°C tespit edildiğine göre MgCI2 ve AICI3'ün kaynamaya başlama sıcaklıkları hangi seçenekte doğru verilmiştir?

MgCI2

AICI3

A)

102

102

B)

104

106

C)

106

108

D)

102

0,4

E)

103

104

Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Tanecik Sayısı

m.TS

2

20

3

20

4

20

12. X maddesinin oda sıcaklığındaki çözünürlüğü 25°C 40 g X/100g su dur.

∆tam . TS olduğundan tümü 102°C'de kaynar.

Kütlece %20'lik 300 gram şeker çözeltisini aynı sıcaklıkta doygun hale getirmek için, kaç gram daha X(k) eklemek gerekir?

A) 18

9. %20 lik 200 g tuzlu suyun 1/4'ü ile, %40'lık 300 g tuzlu

20 300 = 60g X, 240g su 100 100 g su 40gX

B) 36

C) 54

suyun 1/2 si karıştırılıyor.

240g su

Karşımın kütlece % si kaçtır?

96 – 60 = 36g X eklenmelidir.

A) 20

B) 25

C) I ve III

I ve II doğrudur. III. de donma noktasında düşmesi gerekir.

2 m= = 10 molal NaCI 0,2 2 20 m= = molal MgCI2 0,3 3 2 m= = 5 molal AICI3 0,4

III. Çözeltideki çözünen katının mol kesri büyüdükçe donma sıcaklığı büyür.

C) 30

D) 35

D) 72

E) 96

?

E) 40

m1 . c 1 + m 2 . c 2 = m s . c s 50 . 20 + 150 . 40 = 200 . cs cs = 35

13. Eşit kütleli X katısı aynı sıcaklık10.

ta bulunan eşit hacimli M ve N m sıvılarına atılıyor. X katısı kütlesinin zamanla değişimi yandaki n grafikteki gibidir.

I. 1 M NaCI nin kaynama noktası 100 + 2a°C ise 0,5 M CaCI2'nin kaynama noktası 100 + a °C dir. II. 1 M AICI3'ün donma noktası ile 2M K2SO4 ün donma noktası eşittir.

III. 2 M CaSO4 çözeltisinin kaynama noktası 100 + 4a°C ise 1,5 M NaCI çözeltisinin kaynama noktası 100 + 3a °C dir.

B) Yalnız II

D) I ve II

Buna göre,

N t Zaman

I. X'in N sıvısındaki çözünürlüğü M sıvısındakinden daha büyüktür.

Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

M

II. X'in M sıvısındaki çözünürlüğü ekzotermiktir.

C) Yalnız III

III. X'in M sıvısı ile hazırlanan çözeltisi doygundur.

E) II ve III

∆tam.Ts I.'de 0,5 M CaCI2 100 + 1,5a °C dir. II'de eşit olmaz. III'de doğrudur.

ifadelerinden hangilerinin doğruluğu kesindir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

M çözeltesinde daha az X çözünmüştür. Ancak doygunluğa ulaşmıştır.

2. B

3. B

4. E

5. C

6. A

7. A

8. A

9. D

10. C

11. B

12. B

13. D


1. A

16

Cevaplar

Kütle

LYS // KİMYA

FÖY NO

08

KİMYA VE ENERJİ

Sistem ve Enerji - Entalpi - İstemlilik

hhSİSTEM VE ENERJİ

Örnek 1:

hh Üzerinde inceleme yapılan, olayın geçtiği ve sınırları belli

I. Uçmakta olan çocuk balonu izobarik sistemdir. II. Bardaktaki çay açık sistemdir.

olan parçaya sistem denir.

III. Buharlaşmakta olan su birikintisi kapalı sistemdir.

istemin dışında kalan parçaya ortam (çevre) denir. hh S

Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

istem ve ortamı kapsayan alana evren denir. hh S

I ve II doğru ancak kapalı sistemlerde kütle alışverişi olmaz. III yanlıştır.

hh Sistem ve ortam aralarındaki madde ve enerji alışverişine göre sınıflandırılır.

İç Enerji

Sistem Açık Sistem

Özellik

Örnek

Ortamla ısı ve Bardaktaki su kütle alışverişi Sağlıklı insan vücudu var.

açılmamış Kapalı sistem Ortamla ısı alış- Kapağı verişi var ama gazoz şisesi kütle alışverişi Pil yok. İzole sistem

Ortamla enerji Termostaki su alışverişi ihmal Isıcam edilebilir düzeyde olan sistem

Aynı zamanda sistemler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

Sistem

Özellik

Örnek

İzotermal

Sıcaklık sabit

Sağlıklı insan vücudu

İzokorik

Hacmi sabit

Düdüklü tencere

İzobarik

Basıncı sabit

Serbest pistonlu kaptaki gaz örneği

hh B ir sistemin sahip olduğu tüm enerjilerin toplamına iç enerji denir. hh İ ç enerji ölçülemez ancak sistemin iki durum arasındaki iç enerji değişimi ölçülebilir. hh İ ç enerji bir hal fonksiyonudur. hh İ ç enerji "U" ile iç enerji değişimi "∆U" ile gösterilir.

ir sistemin iç enerjisine hh B

- Taneciklerin kinetik enerjileri (titreşim, öteleme, dönme hareketlerinden kaynaklı)

- Taneciklerin potansiyel enerjileri

- Atomların çekirdek enerjileri

- A tomların elektronlarına ait spin hareketinden kaynaklanan enerjiler

hh katkı sağlar.

hh İç enerji tüm kinetik ve potansiyel enerjilerin toplamıdır. ∆U = EK + EP hh He, Ne, Ar gibi tek atomlu tanecikler sadece öteleme hareketi yaparken titreşim ve dönme (spin) hareketi yapamaz.


1

KİMYA VE ENERJİ / Sistem ve Enerji hh Sistemin iç enerjisini artıracak yöndeki ısı ve iş alışverişleri

hh İ ç enerji değişimi,

hh ∆U = Q + w

Q : Isı enerjisi

w : İş enerjisi

artı işaretle, azaltacak yöndeki ısı ve iş alışverişleri eksi işaretle belirtilir. –w

hh formülü ile hesaplanır. hh S istemle ortam arasındaki sıcaklık farkından kaynaklanan

+w +Q Sistem

enerji akışına ısı denir.

ir kuvvetin belirli bir yol alırken yaptığı işe mekanik iş denir hh B ve "w" ile gösterilir. w = –P . ∆V

Örnek 2:

∆V = Vson – Vilk

hh

–Q

3 atm basınç altında hacmini 1 L den 5 L ye genleştiren

hh Sabit hacimli sistemlerde iş yapılmaz. (w = 0 dır.)

pistonlu kaptaki gazın yaptığı mekanik iş (w),

istonlu kapta gaz genleşirken izotermal bir sistem oluştuhh P

a. kaç atm . L dir?

rulursa iç enerji değişimi sabit kalır. Çünkü genleşen gaz so-

b. kaç joule dür?

ğumalıdır ancak izotermal olması için ortamdan ısı almalıdır. Dolayısıyla iç enerji değişmez.

w = –P . ∆V ∆V = Vson – Vilk

Sembol

İşaret

Q

+

Sistemin ortamdan aldığı ısı

–

Sistemin ortama verdiği ısı

a) w = –3 . 4

w

+

Ortamın sisteme yaptığı iş

–

Sistemin ortama yaptığı iş

Olay

abit hacimli kapta hh S

Pistonlu kapta

= 5 – 1 = 4L

= –12 atm L

b) 1 atm L

101,325 joule

?

12 atm L

? = 1215,9 joule

Örnek 3: İzobar bir sistemde ortam tarafından sisteme 400 j lük iş

hh Qv = ∆U

yapılmış ve sistem ortama 100 j ısı vermiştir. Qp = ∆U + w

hh w = 0

Qv ≠ Qp

hh Qv = Sabit hacimli kaptaki sistemin aldığı ya da verdiği ısı hh Qp = Sabit basınçlı kaptaki sistemin aldığı ya da verdiği ısı

2


Buna göre, sistemdeki iç enerji değişimi kaç j dür?

∆U = Q + W = –100 + 400 = +300 j 300 j lük iç enerji artışı olmuştur.

KİMYA VE ENERJİ / Sistem ve Enerji

Uyarı Gaz genleşirken soğur, sıkıştırıldığında sıcaklık artar. Eğer sistem izoterm ise sıcaklığın sabit kalması için ısı alışverişi yapmalıdır. Ancak sistem izole ise bu ısı alışverişi yapılamaz. Buna dikkat edilmelidir.

hhENTALPİ hh Sabit basınç sistemde alınan ya da verilen ısı değişimine entalpi denir. hh Entalpi H ile gösterilir. hh Entalpi bir hal fonksiyonudur. Böylece sistemin ilk ve son

Örnek 4: İzokarik bir sistemde ortama 200 j ısı verildiğine göre

hallerine bağlıdır. Bu nedenle ∆H ile belirtilir. ∆H = ∆U + w

sistemin iç enerji değişimi kaç joule dür? ∆u = Q + W Hacmi sabit olan kaplarda iş yapılmaz. (w = 0) ∆u = Qv ∆u = –200 j İç enerjisi 200 j azalmıştır.

hh Sistem ortamdan ısı alırsa +Qp yani ∆H > 0 dır. Bu tür tepkimelere ısı alan (endotermik) tepkime denir.

istem ortama ısı salarsa –Qp yani ∆H < 0 dır. Bu tür tepkihh S melere ısı veren (ekzotermik) tepkime denir.

Termodinamiğin Sıfırıncı ve Birinci Yasası hh Termodinamiğin sıfırıncı yasasına göre "İki ayrı madde üçüncü bir madde ile ısıl dengededir" şeklinde ifade edilir. hh Termodinamiğin birinci yasasına göre,

ir tepkimede entalpi değeri aşağıdaki etkilere bağlıdır. hh B hh Maddelerin cinsi hh Madde miktarları : Bir tepkimede maddenin mol sayısı ya da kütlesi ile entalpi değeri doğru orantılıdır.

hh - Evrenin toplam enerjisi değişmez. hh - Enerji yoktan var olmaz, vardan yok olmaz.

C(k) + O2(g) −→ CO2(g) + 390 kj

hh - Enerji türü başka bir enerji türüne dönüşebilir. hh - Sistemin enerjisi azalırsa, ortamın enerjisi artar.

Uyarı

1 mol C = 12 g C yandığında 390 kj ısı açığa çıkıyorsa 0,2 mol C = 2,4 g C yandığında

Bir ideal gaz izotermal olarak genleştiğinde,

- gaz molekülleri aynı ortalama hızla hareket eder.

- toplam EK sabit kalır. - toplam EP sabit kalır. - İç enerji değişmez ve ∆u = 0 olur.

x

78 kj ısı açığa çıkar.

hh Maddelerin sıcaklık, basınç ve hal değişimlerine bağlıdır.

H2 + 1/2 O2 −→ H2O(s) + Q1

H2 + 1/2 O2 −→ H2O(g) + Q2 hh Yalıtılmış kaptaki gaz genleştirildiğinde ∆u = w dir.

Öğretmen Sorusu

hh Bu olaya adyabatik olay denir.

tepkimelerinde açığa çıkan ısılar (Q1 ve Q2) farklıdır. Hatta açığa çıkan ısılar Q1 > Q2 dir.

Buharlı tren çalışırken gerçekleşen enerji dönüşümü sırası nedir? • Kömür yakılır (Kimyasal enerji) • Yanma ile kaynatıcıdaki su buharlaştırılır. (Isı enerjisi) • Oluşan buhar pistonu iterek tekerleri döndürür. (Hareket enerjisi) LYS Kimya Planlı Ders Föyü

3

KİMYA VE ENERJİ / Entalpi

Endotermik Tepkimeler

hh Ekzotermik tepkimelerde gösterim hh

CH4 + 2O2 −→ CO2 + 2H2O + ısı

lamı, ürünlerin entalpi toplamından küçüktür.

hh

CH4 + 2O2 −→ CO2 + 2H2O + 240 kj

hh Tepkime boyunca ısı alınmaya devam edilir.

hh

CH4 + 2O2 −→ CO2 + 2H2O

∆H < 0

hh

CH4 + 2O2 −→ CO2 + 2H2O

∆H = –240 kj

hh Bu tür tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin entalpi top-

Entalpi Ürünlerin enerjisi ∆H > O Girenlerin enerjisi

şeklinde yapılabilir.

hh Ekzotermik tepkimelere örnekler,

hh Entotermik tepkimelerde gösterim

- Donma, yoğuşma, kırağılaşma

hh CaCO3(k) + ısı −→ CaO(k) + CO2(g)

- Yanma tepkimeleri (Azotun yanması hariç)

- Bağ oluşması

- Tüm gazların suda çözünmesi

hh

CaCO3(k) + 130 kj −→ CaO(k) + CO2(g)

hh

CaCO3(k) −→ CaO(k) + CO2(g) ∆H > 0

- Nötrleşme tepkimeleri

hh CaCO3(k) −→ CaO(k) + CO2(g) ∆H = +130 kj

- Asit ve bazların suda çözünmesi

şeklinde yapılabilir.

- Pil tepkimeleri

hh E ndotermik tepkimelere örnekler,

- Erime, buharlaşma, süblimleşme

- Analiz (ayrışma) tepkimeleri

- İyonlaşma enerjileri

- Bağ kıvrılması

- Bazı katıların suda çözünmesi

tepkimesine göre 2M 300 mL NaOH çözeltisi yeterince HCI

Örnek 5: NaOH(suda) + HCI(suda) −→ NaCI(suda) + H2O(s) + 200 kj

çözeltisi ile tepkimeye girdiğinde açığa çıkan ısı kaç kj

Ekzotermik Tepkimeler

dir?

hh B u tür tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin entalpi toplamı ürünlerin entalpi toplamından büyüktür.

epkime boyunca ısı vermeye devam eder. hh T Entalpi Girenlerin enerjisi

Ürünlerin enerjisi

4


∆H < O

M=

n V

ise 2 =

n 0, 3

n = 0,6 mol NaOH 1 mol NaOH nötrleşirse 0,6 mol

200 kj ısı çıkıyor. x

120 kj ısı çıkar.

KİMYA VE ENERJİ / Entalpi hh Bir maddenin bir çözücü içinde çözünmesi sırasında ger-

Örnek 6:

çekleşen entalpi değişimine çözünme entalpisi denir.

I. NaOH in suda çözünmesi

II. Buzun erimesi

NaNO3(k) −→ Na+(suda) + NO+3(suda)

∆H = +60 kj

hh Bir bileşik kendisini oluşturan elementlerden meydana ge-

III. Doğal gazın yanması

liyorsa ve 1 mol ise entalpiye molar oluşma entalpisi denir.

IV. Suyun elektrolizi Yukarıdaki olaylardan hangileri endotermiktir? II. H2O(k) + ısı −→ H2O(s)

C(k) + O2(g) −→ CO2(g)

∆H = –390 kj

Not

IV. H2O(s) + ısı −→ H2(g) + 1/2O2(g) olaylar endotermiktir.

I ve III ise ekzotermiktir.

CO + 1/2 O2 → CO2

tepkimesinin entalpisine molar oluşma entalpisi denemez. Çünkü giren maddelerden biri (CO) bileşiktir. Oysa girenlerin tümü element olmalıdır.

Örnek 7: Entalpi

X 2 + Y2 −→ 2XY

X2 + Y2 b

tepkimesine ait zamanla entalpi değişimi grafiği yandaki gibidir.

2XY

a

Zaman

Buna göre,

Grafikte girenlerin (X2 + Y2) entalpisi ürünlerin (XY) entalpisinden büyüktür. (II yanlış) Bu nedenle tepkime ekzotermiktir. (I doğru)

Tepkime Entalpisi

+ 1/2 O2 −→ CaO

Yukarıdaki tepkimelerden hangileri molar oluşma entalpisidir?

Örnek 9: 5 O → 2CO2 + H2O 2 2 KCI(suda) → K+(suda) + CI– (suda)

DH1

NaOH(suda) + HBr(suda) → NaBr(suda) + H2O(s)

DH3

C2H +

hh Tepkime entalpisi tepkime türüne göre isim alır. hh Standart şartlarda tepkime 1 mol madde için gerçekleşiyor-

DH2

a. Molar nötrleşme entalpisi

sa molar entalpi adını alır. hh Element ya da bileşiklerin birer mollerinin yanması ile oluşan tepkime entalpisi molar yanma entalpisidir. ∆H = – 420 kj

hh Asit ve baz çözeltilerinin tepkimesi sonucu oluşan tepkime entalpisi nötrleşme entalpisidir. NaOH + HCI −→ NaCI + H2O

II. Ca

II. tepkime molar oluşma entalpisidir. III. tepkimede NH3 2 mol olduğundan molar oluşma entalpisi değildir. I. tepkimede giren madde bileşiktir.


I. H2O + 1/2 O2 −→ H2O2 III. N2 + 3H2 −→ 2NH3

I. Tepkime ekzotermiktir. II. Ürünlerin entalpi toplamı girenlerden büyüktür. III. Tepkime entalpisi (a – b) kadardır.

C3H8 + 5O2 −→ 3CO2 + 4H2O

Örnek 8:

b. Yanma entalpisi c. Molar çözünme entalpisi Yukarıda verilen tepkime türleri ile entalpi adlarını dorğu olarak eşleştiriniz. DH1 = b DH2 = c DH3 = a

∆H = –225 kj


5


Tepkime Entalpisinin Hesaplanması

Örnek 11:

Oluşum Entalpilerinden Yararlanarak

3,2 gram CH4 ün

hh Elementlerin en kararlı hallerindeki standart oluşum entalpi-

tepkimesine göre yeterince oksijen ile yakılmasından

leri sıfır kabul edilir. Örneğin;

CH4(g) + 2O2 −→ CO2(g) + 2H2O(s)

Na(k), Hg(s), Fe(k), O2(g), H2(g), Cu(k), Br2(s) gibi

açığa çıkan ısı kaç kj dir? (∆H°CO2 = –393 kj/mol

∆H°H2O = –285 kj/mol

∆H°CH4 = –75 kj/mol

CH4 = 16 g/mol)

(g)

hh Ancak Cu(s), Hg(k), O(g) Fe(s) gibi kararlı hallerin dışındaki fiziksel haller veya element hallerinde oluşma entalpileri sıfır

(g)

∆H = Σ∆H ürünler – Σ∆Hgirenler

değildir. hh A ltotropların en kararlı hallerinden birinin entalpisi sıfır kabul edilir. Örneğin O2 sıfır kabul edildiğinden O3 ün bir entalpi değeri vardır. hh B ir tepkimenin entalpi değişimi ürünlerin standart oluşum entalpileri toplamı ile girenlerin standart oluşum entalpileri

= [(–393) + 2(–285)] – (–75) = –888 kj/mol 3, 2 m = n= = 0,2 mol 16 MA 1 mol CH4 yanarsa

888 kj

0,2 mol x = 177,6 kj ısı çıkar.

x

toplamı arasındaki fark ile hesaplanır. ∆H = Σn∆H°f(ürünler) –Σn∆H°f(girenler)

Örnek 12: Ca2+(suda) + 2CI– (suda) → CaCI2 (k)

Örnek 10: C2H4(g) + 3O2(g) −→ 2CO2(g) + 2H2O(s)

tepkimesinde 44 g CaCI iyonlarından oluşurken kaç kj ısı alır? (Ca: 40) (CI: 35) H 540 kj/mol

tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj/mol dür?

Ca2+

(∆H°C2H4 = +52 kj/mol ∆H°CO2 = –393 kj/mol

CI–(suda) = –170 kj/mol

(g)

∆H°H2O = –285 kj/mol) (s)

(g)

(suda)

CaCI2 DH =

(k)

=–

= – 795 kj/mol

/ Hü - / Hg

= [–795] – [–540 + 2(–170)] ∆H = Σ∆H ürünler – Σ∆Hgirenler = (2∆HCO + 2∆HH O ) – (∆HC H ) 2 2 2 4 = [2(–393) + 2(–285)] – 52 = –1408 kj/mol

6


= + 85 kj 44 n = 110 = 0,4 mol CaCI2 1 mol CaCI2 85 kj


Tepkime Isılarının Toplanabilirliği (Hess Yasası) hh B u yöntem tepkimelerin ve ısılarının toplanmasına dayanır.

u yöntem Hess Yasası olarak bilinir. hh B ess Yasası'na göre, hh H

H2(g) + 1/2 O2(g) −→ H2O(s)

∆H = –285 kj

H2O(s) −→ H2(g) + 1/2 O2(g)

∆H = +285 kj

- Bir tepkime bir katsayı ile çarpılırsa tepkimeye ait entalpi değeri de aynı katsayı ile çarpılır.

H2 +

1 O −→ H2O(s) 2 2

2H2 + O2 −→ 2H2O(s)

H2 + 1/2 O2 −→ H2O H2O + 1/2 O2 −→ H2O2

∆H = –285 kj ∆H = +100 kj

∆H = –108 kj

II. CO + 1/2 O2 −→ CO2 ∆H = –285 kj olduğuna göre, CO2 + C −→ 2CO tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj dir? II. tepkime ters çevrilip I. tepkime olduğu gibi yazılır ve iki tepkime toplanır.

∆H = –108 kj

CO2 −→ CO + 1/2 O2 ∆H = +285 kj

CO2 + C −→ 2CO

∆H = +177 kj

2H2O + 2 SO2 −→ 2H2S + 3O2

∆H = +1120 kj

CS2 + 3O2 −→ CO2 + 2SO2

∆H = –1000 kj

CS2 + 2H2O −→ CO2 + 2H2 S

∆H = +120 kj bulunur.

N2

Örnek 13:

C + 1/2 O2 −→ CO

1. tepkime ters çevrilip 2 ile çarpılmalı, 2. tepkime olduğu gibi alınmalıdır.

∆H = –570 kj

∆H = –185 kj

H2 + O2 −→ H2O2

I. C + 1/2 O2 −→ CO

∆H = –1000 kj

tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj dir?

Örnek 15:

maklar toplandığında tepkime entalpisi de toplanır.

∆H = –560 kj

CS2 + 2H2O −→ CO2 + 2H2S

∆H = –285 kj

- Bir tepkime birden fazla basamaktan oluşuyorsa basa-

3 O −→ H2O + SO2 2 2 CS2 + 3O2 −→ CO2 + 2SO2 H 2S +

olduğuna göre,

- Bir tepkime ters çevrilirse tepkimeye ait entalpi değerinin işareti değiştirilir.

Örnek 14:

(g)

+ O2

2NO2

(g)

(g)

→ 2NO

→ N2

(g)

(g)

→ 2O2

(g)

DH = 180 kj DH = 66 kj

tepkimelerine göre 1 mol NO gazının yanması ile NO2 gazının oluşması sırasında gerçekleşen entalpi değişimi kaç kj dir? İstenen tepkime NO(g) + 1/2 O2(g) −→ NO2(g) şeklindedir. 1 Bu nedenle 1. tepkime 2 ile bölünür ( 2 ile çarpmadır.) ve ters çevrilirken 2. tepkime de 2 ile bölünüp ters çevrilir. 1 1 NO −→ 2 N 2 + 2 O2 1N 2 2 + O2 −→ NO2

1 ∆H = –90. 2 1 ∆H = +66. 2

1 NO + 2 O2 −→ NO2

∆H = –12 kj

Bağ Enerjilerinden Yararlanma hh Kimyasal bir tepkimenin gerçekleşmesi sırasında giren maddelerdeki kimyasal bağlar kırılır ve ürünler oluşurken yeni kimyasal bağlar oluşur. hh Bağ enerjisi mutlak değer olarak verilse de bağın kırılması endotermik, bağın oluşması ekzotermiktir. hh CI2 −→ 2CI

∆H = +242 kj

hh 2CI −→ CI2

∆H = –242 kj


7

KİMYA VE ENERJİ / Entalpi hh Bağ enerjisinin büyüklüğü bağın sağlamlığı hakkında bilgi

Örnek 17:

verir.

2H2(g) + O2(g) → 2H2O(g)

I. H – H : 436 kj/mol II. F – F : 158 kj/mol

tepkimesi için,

III. N ≡ N : 946 kj/mol

a) Bağ gösterimini yazınız.

Buna göre bağların sağlamlığı

b) tepkime entalpi değişimin hesaplayınız.

III > I > II dir.

H – H = 436 kj / mol

hh Aslında bir moleküldeki aynı tür tüm bağlar aynı enerjide de-

O = O = 498 kj / mol

ğildir. Bu nedenle bağ enerjileri ortalama olarak alınır.

O – H = 464 kj / mol

hh Bir kimyasal tepkimede entalpi hesaplaması bağlar cinsinden ∆H = Σn∆HB(kırılan bağlar) – Σn∆HB(oluşan bağlar)


a) H atomu tek bağ yapar. O atomu iki bağ yapar.

Örnek 16: H F I I H – C – H + 4 F – F −→ 4H – F + F – C – F I I H F tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj dir? Bağ türü

Bağ enerjisi

C–H

416

F–F

158

H–F

568

C–F

490

2H –H + O = O → 2H – O – H

b) Kırılan bağlar ________________________

oluşan bağlar ________________________

(H – O – H) + (H – O – H) ↓ ↓ ↓ ↓ 464 464 464 464

(H – H) + (H – H) + (O = O) ↓ ↓ ↓ 436 436 498

1370 kj

DH =

1856 kj

/ H kırılan bağ – / H oluşan bağ

= 1370 –1856

DH = – 486 kj

hhİSTEMLİLİK hh B ir dış etkiye ihtiyaç duymadan kendiliğinden gerçekleşen tepkimelere istemli değişimler denir.

∆H = Σ∆H(kırılan bağlar) – Σ∆H(oluşan bağlar) = [4(C – H) + 4(F – F)] – [4(H – F) + 4(C – F)] = (4 . 416 + 4 . 158) – (4 . 568 + 4 . 490) = –1936 kj

Not Kimyasal tepkimelerde entalpi değişimi kalorimetrik yöntemle de hesaplanabilir. Bu sırada gerçekleşen enerji değişimi

Q = mc∆t


8


hh F iziksel ve kimyasal olaylar istemli/istemsiz olarak belirtilebilir. hh B azı istemli olaylar aşağıdaki gibi örneklenir. hh - Küp şekerin çayın içinde dağılması - Oda koşullarında buzun erimesi - –4°C de dışardaki su birikintisinin donması - Kolonya kokusunun odaya yayılması. Ancak, - Odaya yayılan kolonyanın tekrar şişeye dolması istemli değildir. - Oda koşullarında suyun donması istemli değildir.

KİMYA VE ENERJİ / İstemlilik hh İstemlilikte etkili olan iki faktör

Örnek 18:

- Minimum enerjiye eğilim

Aşağıda, oda koşullarında çalışılan bazı olaylardan

- Maksimum düzensizliğe eğilimdir.

hangileri istemlidir?

hh G enellikle tepkimeler en düşük enerjili olma yönünü seçerler.

Entalpi

Entalpi

Girenler

Ürünler

Ürünler

Girenler Ekzotermik

I. Sıvı suyun elektrolizi II. Dondurmanın erimesi III. HBr ve KOH çözeltilerinin tepkimesi IV. Ağzı açık bardaktaki suyun buharlaşması 25°C de I. Kendiliğinden gerçekleşmez çünkü elektroliz parçalanmadır yüksek sıcaklık gerekir ve endotermiktir. II. Erime yaklaşık O°C de olacağından istemlidir.

Ekzotermik

zaman

Minimum enerji ürünlere doğrudur.

zaman

Minimum enerji girenlere doğrudur.

hh Düzensizlik ise entropi ile ifade edilir. hh İstemli değişmeler her zaman olasılığı en yüksek olan durum yönünde hareket eder.

III. Nörtleşme zıt yüklü iyonların tepkimesi ve ekzotermik olduğundan istemlidir. IV. Buharlaşma her sıcaklıkta olur, istemlidir.

Entropi hh Bir sistemin düzensizliği ve gelişigüzelliğinin ölçüsüne entropi denir. hh Entropi, kullanılamayan termal enerjinin bir ölçüsüdür.

hh Aşağıdaki olayları istemli ve istemsiz olarak belirtiniz.

hh Termal enerji, işe dönüşmeyen ısı enerjisidir. hh Entropi "S" ile gösterilir.

Olay

İstemli / İstemsiz

1. Havadaki N2 ve O2 gazlarının ay- İstemsiz rışması 2. Demirin paslanması

hh Bir sistemin düzensizliğinin artması ile taneciklerin serbest İstemli

3. Oda koşullarında gümüşün karar- İstemli ması 4. Suyun elektrolizi

İstemsiz

5. Demirin gümüşle kaplanması

İstemsiz

6. Tuzun suda çözünmesi

İstemli

7. Kömürün yanmasıyla açığa çıkan İstemli CO2 in havaya karışması

hh Entropi değişimi ∆S ile gösterilir ve birimi J/mol K dir.

hareket etme eğilimleri artar. hh Entropi değişimine karar vermek için aşağıdaki örnekleri inceleyiniz. hh Erime, buharlaşma, ısıtma olayları entropide artmaya neden olur. H2O(k) −→ H2O(s)

H2O(s) −→ H2O(g)

hh Bir tepkimede gaz molekülleri sayısındaki artış ile entropi artar.

2N2O5(g) −→ 2N2(g) + 5O2(g)


9

KİMYA VE ENERJİ / İstemlilik hh Katı bir maddeden gaz ürün oluşması entropiyi artırır. CaCO3(k) −→ CaO(k) + CO2(g)

Aşağıdaki çiftlerin entropilerini karşılaştırınız.

hh Toplam molekül sayısındaki ya da iyon sayısındaki artış entropiyi artırır. PCI5(g) −→ PCI3(g) + CI2(g)

Madde Çifti

Entropilerin Karşılaştırılması

1. a) –10°C 1 mol H2O(k) b) –5°C 1 mol H2O(k)

hh Gazların suda çözünmesi entropiyi azaltır.

2. a) 10°C de 1 L de 1 mol CH4(g)

O2(g) −→ O2(suda)

b) 10°C de 1L de 2 mol CH4(g)

hh Gazın sıkıştırılması entropiyi azaltır.

3. a) 10°C de 1 mol Br2(g)

hh Katı ve sıvıların suda çözünmesi entropiyi artırır.

b) 10°C de 1 mol F2(g)

KCI(k) −→ K+(suda) + CI–(suda) hh Hacim ve sıcaklığı eşit olan kaplardaki aynı gaz örneklerinden mol sayısı az olan kapta entropi daha fazladır. Sıcaklık mutlak sıfırdan baş-

Örnek 20:

4. a) 10°C de 1 mol Na(k) b) 10°C de 1 mol Li(k)

b>a

a>b

a>b

a>b

Entropi Gaz Kaynama

layarak artarken bir maddenin entropisi de artar. Katı

Erime

Sıvı

Sıcaklık (K)

hh Standart koşullarda sistemin entropi değişimi ∆S°sis = ΣnS°ürünler – ΣnS°girenler formülü ile hesaplanır.

Örnek 19:

hh Ortamın sabit basınçta entropi değişimi ∆H ∆S°ort = – sis T

Entropi Değişimi


I. CaCO3(k) −→ CaO(k) + CO2(g)

Artar

II. H2O(s) −→ H2O(k)

Azalır

III. 4Fe(k) + 3O2(g) −→ 2Fe2O3(k)

Azalır

IV. N2O4(g) −→ 2NO2(g)

Artar

Yukarıdaki tepkimelerin gerçekleşmesi sırasında entropideki değişimi azalır veya artar olarak belirleyin. I ve IV de gaz mol sayısı ürünlerde artacağından entropi artışı beklenir. II ve III te ise entropi azalır. Çünkü katı en düzenli hal iken III. tepkimede gaz azalmaktadır.

10


hh Buna göre ortamın entropisi sıcaklıkta ters sistemin entalpi değişimi ile doğru orantılıdır. hh Evrenin entropi değişimi sistemin ve ortamın entropi değişiminin toplamıdır. ∆Stop = ∆Ssis + ∆Sort

KİMYA VE ENERJİ / İstemlilik

Termodinamiğin II. ve III. Yasaları

Örnek 21:

Termodinamiğin II. Yasası

∆H = –135 kj

C2H4(g) + H2(g) −→ C2H6(g) tepkimesinin 27°C de

Termodinamiğin II. Yasası entropi ve istemlilik arasındaki iliş-

a) sistemin entropi değişimi

kiye aittir.

b) Ortamın entropi değişimi

Termodinamiğin II. Yasasına göre,

c) Evrenin entropi değişimi

hh "Her istemli olayda evrenin toplam entropisi artar ve evren zaman geçtikçe bir denge haline yaklaşır."

kaç J/mol K dir?

∆Sevren > 0 ise istemlidir.

(∆S°C2H4 = 220 J/mol K ∆S°H2 = 130 J/mol K ∆S°C2H6 = 230 J/mol K)

a) ∆S°sis = Σ∆Sürün – Σ∆Sgiren = (230) – (220 + 130) = –120 J/mol K b) ∆S°ort = –

∆Hsis T

=–

–135 300

= + 0,45 kJ/mol K = +450 J/mol K

c) ∆Sevren = ∆S°sis + ∆S°ort = –120 + 450 = +330 J/mol K

∆Sevren < 0 ise istemsizdir.

∆Sevren = 0 ise dengededir.

Termodinamiğin III. Yasası

Örnek 22:

hh Gazlardan sıvı ve katılara doğru gidildikçe düzensizlik azalır. Katı tanecikleri genellikle düzenli kristaller oluşturur.

27°C lik bir sistemde

hh Mükemmel bir kristalde tüm titreşim hareketlerinin bittiği mutlak sıfır noktasında düzensizlik sıfır olabilir.

2NO(g) + O2(g) → N2O4(g)

tepkimesi için bazı veriler tablodaki gibidir.

hh Termodinamiğin III. Yasası saf ve hatasız kristaller içindir.

NO(g)

O2(g)

N2O4(g)

DH

90

0

10

DS

210

205

304

hh Bu yasaya göre hh "Mutlak sıfır noktasında (–273, 15°C) bütün saf maddelerin kristalleri sıfır entropiye sahiptir."

Buna göre tepkimenin gerçekleşmesi ile evrenin entropi değişimi kaç J/mol K bulunur? Sistemin entalpi değişimi; DH = / Hü – / Hg = 10 – (2. 90) = –170 kj/mol sistemin entropi değişimi

DSsistem = / Sü – / Sg = (304) –(2. 210 + 205) = –321 J/mol K. ortamın entropi değişimi

DSortam = - ∆TH

(- 170000) 300 = +566 J/mol K =-

DSevren = DSsis + DSortam = –321 + 566 = 245 J/mol K dir.

Gibbs Serbest Enerjisi hh İş yapmaya hazır serbest enerjiye Gibbs Serbest Enerjisi denir. hh İstemli bir değişmenin yönünü belirlemek için ∆evren yerine serbest enerji değişimi (∆G) kullanılabilir.

∆G = –T∆Sevren


11

KİMYA VE ENERJİ / İstemlilik hh A Termodinamiğin II. yasasından yola çıkarak serbest enerji değişimine ulaşabiliriz.

Örnek 23:

∆Sevren = ∆Ssis + ∆Sort ∆Hsis ∆Sort = – T ∆Hsis ∆Sevren = ∆Ssis – >0 T

sırasıyla 305 J/mol K, 210 J/mol K dir. Buna göre 27°C de a) Serbest enerji değişimi kaç kj/mol dür?

T . ∆Sevren = T∆Ssis – ∆Hsis > 0

b) Tepkime istemli midir?

Eşitliğin iki tarafı negatif (–) yükle çarparsak a) T = 27 + 273 = 300 K

–T . ∆Sevren = – T∆Ssis + ∆Hsis < 0 ∆G = ∆Hsis – T∆Ssis

∆Ssis = ΣS°ürün – ΣS°giren = 2 210 – 305 = –115 J/mol K

∆G = ∆H – T. ∆S = +35000 – 300 . 115 = +500 J/mol = 0,5 kj/mol

b) ∆G > 0 olduğundan tepkime istemsizdir.

Buna göre,

Örnek 24:

∆G < 0 ise tepkime istemli

27°C lik bir sistemde

∆G > 0 ise tepkime istemsiz

∆G = 0 ise tepkime dengededir.

∆H = +35 kj/mol

tepkimesinde N2O4 ve NO2 nin serbest enerji değişimleri

Eşitliğin iki tarafı sıcaklık ile çarpılır.

N2O4(g) −→ 2NO2(g)

2NO(g) + O2(g) → N2O4(g)

tepkimesi için bazı veriler tablodaki gibidir.

Bu durum aşağıdaki tablo ile açıklanır.

H+(suda)

I–(suda)

HI(g)

DH°01

0

56

26

DS°01

0

110

206

Buna göre tepkime istemli midir? Durum

∆H

∆S

∆G

Sonuç

1

–

+

–

Tüm sıcaklıklarda istemli

2

–

–

–

Düşük sıcaklıklarda istemli

Tepkime entalpi değişimi;

DH = / Hü – / Hg = 26 – (0 + 56) = –30 kj / mol Tepkime entropi değişimi ;

+

Yüksek sıcaklıklarda istemsiz

3

4

12

+

+

+

–

+

Düşük sıcaklıklarda istemsiz

–

Yüksek sıcaklıklarda istemli

+

Tüm sıcaklıklarda istemsiz


DSsistem = / Sü – / Sg = 206 – 110

= 96 J/mol K

DG = DH – T.DS

= –30000 – 300.96

= – 58800 J/mol

=–58, 8 kj/mol

Tepkime DG < 0 olduğundan istemlidir.

KİMYA VE ENERJİ

Konu Testi - 1

1. 5 atm basınçlı bir ortamda genleşen gaz 1013 j lük bir

iş yaptığına göre kaptaki hacim değişimi kaç litre olur? (1 atm L ≅ 101,3J alınacaktır.) A) 50

B) 20

1 atm.L

C) 10

D) 5

4.

CaO + H2O −→ Ca(OH)2 + 80 kJ

CO2 + CaO −→ CaCO3 + 180 kJ

E) 2

101,3 J

tepkimeleri bilindiğine göre, 1 mol sönmüş kireçin içinden CO2 gazı geçirildiğinde tepkime entalpisi kaç kJ olur? A) –80

B) –100

C) –260

D) +100

E) +260

x 1013 J ____________________ W = –P.D∨

Ca(OH)2 → CaO + H2O

10 = –5.D∨

CO2 + CaO → CaCO3 DH = –180 kj _____________________________________________

D∨ = 2

Ca(OH)2 + CO2 →CaCO3 + H2O

2. Bir gaz ortamdan 50 J ısı çekmiş bu arada ortam basıncı artırılarak ortamın sisteme 50 J iş yapması sağlanmıştır.

DH = +80 kj

Buna göre, I. İşin işareti negatiftir. II. Sistemin iç enerjisi artar.

5.

olduğuna göre,

tepkimesinin entalpi değişimi kaç kJ olur?

D) II ve III

2N2O4 −→ 2N2 + 4O2

A) +20

yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız III

N2 + 2O2 −→ N2O4 + 10 kJ

III. Sistemde iç enerji değişimi + 100 J dür.

A) Yalnız I

DH = –100 kj

B) +10

C) +5

D) –10

E) –20

Tepkime ters çevrilip 2 ile çarpılır. 2N2O4 → 2N2 + 402

C) I ve II

DH = + 20

E) I, II ve III

Du = Q + W = +50 + 50 = = +100J

6. 3. K(k) + H2O(s) −→ KOH(suda) + 1/2 H2(g)

tepkimesinde 46,8 gram potasyum metali suya atıldığında 240 kJ ısı açığa çıkmaktadır.

Buna göre potasyumun su ile verdiği molar tepkime ısısı kaç kJ dir? (K : 39) A) –80

B) –100

C) –200

4618 n = 39 = 1,2 mol K. 1,2 mol 240 kj 1 mol ? _____________________ 200 DH = –200 kj

D) +150

E) +200

Madde

H°f (kJ/mol)

NH3

–45

NO

+90

H2O

–245

Bazı maddelere ait standart koşullarda molar oluşma entalpileri tabloda verilmiştir.

Buna göre,

tepkimesinin entalpi değişimi kaç kJ bulunur?

4NH3 + 5O2 −→ 4NO + 6H2O

A) –465

B) –930

C) –1860 D) +930

E) +465

DH = /Hü - /Hg = [4.90 + 6.(–245)] – [4(–45)] = –930 kj LYS Kimya Planlı Ders Föyü

13

KİMYA VE ENERJİ

Konu Testi - 1

7. Bazı bağlara ait ortalama enerjiler tabloda verilmiştir.

Bağ

Ortalama Bağ Enerjisi (kJ/mol)

C≡C

810

C–C

340

C–H

415

Br – Br

200

C – Br

300

10. 300 K de gerçekleşen

2Zn(k) + O2(g) → 2ZnO(k) + 350 kJ

tepkimesinde Gibbs serbest enerji değişimi kaç kJ/mol dür?

(S°ZnO = 45 J/mol K S°Zn = 40 J/mol K S°O2 = 205 J/molK) A) + 585,2

B) +285

D) –437,5

Buna göre,

Br Br I I H – C ≡ C – H + 2Br – Br −→ H – C – C – H I I Br Br

C) –218, 5 E) –291,5

DS = / Sü – / Sg = (2.45) – (2.40 + 205) = – 195 J/mol K

DG = DH – T.DS = – 350000 – 300.(–195) =–291,5 kj/mol

tepkimesinin entalpi değişimi kaç kJ dir? A) +350

B) +110

C) –220

D) –330

E) –450

DH = / Hkırılma – / Holuşma = (810 + 415.2 + 2.200) – (340 + 4.300 + 2.415) = –330 kj

11.

I. 3O2(g) −→ 2O3(g)

8.

II. PCI5(g) −→ PCI3(g) + CI2(g)

III. 2NO2(g) −→ N2O4 Na+

IV. NaOH(k) −→

Yukarıdaki olayların hangilerinde entropi artışı beklenir? A) I ve II

(suda)

+

(suda)

II. Düzensizliği artıracak olaylar kendiliğinden gerçekleşir.

III. Tüm istemli olaylarda evrenin entropisi pozitiftir.

B) II ve IV

D) I, II ve IV

OH–

I. Evren giderek dengeye yaklaşır.

Yukarıdaki ifadelerden hangileri termodinamiğin II. yasası ile ilgilidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) III ve IV

E) II, III ve IV

C) I ve II

E) I, II ve III

Tümü doğrudur.

II ve IV te artış olur, tanecik sayısı artar.

9.

12.

Buna göre, 27°C de

I. Sistemin entropisi artar.

II. Ortamın entropi değişimi +366 J/mol K dir. III. Tepkime istemlidir.

A) I. tepkimede sistemin entropisinde artma beklenir.


C) II. tepkime her koşulda istemlidir.

E) I, II ve III

D) II. tepkimede Sevren > 0 dır. E) I. tepkime düşük sıcaklıklarda istemli gerçekleşebilir.

DSsis = / Sü – / Sg = (2.240) – (2.210 + 205) = –145 DSart = ∆TH = - 109800 300 = +366 J/mol K 7. D

8. B

9. D

10. E

11. E

12. A


6. B

14

I. tepkimede tanecik sayısı azalmaktadır.

5. A

D) II ve III

B) II. tepkimede ∆G < 0 dir.

C) I ve III

4. B

B) I ve II

3. C

A) Yalnız II

tepkimeleri için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

2. D

I. X 2(g) + 3Y2(g) −→ 2XY3(g) + ısı II. 2XY2(g) −→ X2(g) + 2Y2(g) + ısı

1. E

tepkimesine göre taneciklerin entropi değerleri tepkimedeki sırası ile 210 J/mol K, 205 J/mol K ve 240 J/mol K dir.

Cevaplar

2NO(g) + O2(g) −→ 2NO2(g) + 109,8 kJ

KİMYA VE ENERJİ

Konu Testi - 2

4.

1. NH3(g)

Bağ

O – H

110 kkal

O = O

118 kkal

H – H

104 kkal

O – O

80 kkal

olduğuna göre,

H2 + O2 −→ H2O2

tepkimesinde 17 g hidrojen peroksit oluşurken kaç kkal ısı açığa çıkar? (H: 1, O: 16)

Yukarıdaki sisteme 2 kJ ısı verildiğinde NH3 gazının bir kısmı N2(g) ve H2(g) ye dönüşüyor ve piston yukarı çıkarak 100 J lük iş yapıyor. Buna göre, sistemdeki iç enerji değişimi kaç J dür? A) –2100

B) –1900

D) +1900

Bağ Enerjileri

C) –500

A) –18

E) +2100

B) 18

C) 28

D) 39

E) 78

H–H+O=O→H–O–O–H

DH = / Hkırılan – / Holuşan

DU = Q + W

= (104 + 118 ) – (2. 110 + 80) = –78 kkal 34g H2O2 78 17g ? _______________ 39

= +2000 – 100 = + 1900

2.

I. 2C(k) + 3H2(g) −→ C2H6(g) ∆H = –60 kJ

5. C(k) + O2(g) −→ CO2(g)

∆H = –94 kkal

H2(g) + 1/2 O2(g) −→ H2O(s)

∆H = –68 kkal ∆H = –380 kkal

II. CO2(g) −→ C(k) + O2(g)

∆H = +380 kJ

C2H4 + 3O2 −→ 2CO2 + 2H2O

III. 2H2(g) + O2(g) −→ 2H2O(s) ∆H = –480 kJ

verilen tepkimelere göre eten (C2H4) gazının oluşum entalpisi nedir?

Yukarıdaki tepkimelere göre, 120 gram C2H6 yandığında en fazla kaç kJ ısı açığa çıkar? (C2H6 : 30) A) 1420

B) 3420

D) 5420

E) 5680

C2H6 → 2C + 3H2

DH = + 60 kj

2C + 202 → 2CO2 DH = –760 kj 3 3 3 DH = –720 kj 2 .2H2 + 2 O2 → 2 .2H2O _________________________________________________ C2H6 +7/2O2 → 2CI2 + 3H2O 30 g C2H6

3.

DH = –1420 kj

A(g) + B(g) −→ C(g) + 2D(g) + 625 kJ

E) Minimum enerjiye eğilim ürünler lehinedir. H ü < Hg

DH = –188

2H2 + O2 → 2H2O

DH = –136

6.

E) –56

DH = + 56 kkal Yandaki grafikte karbon elementlerinin O2 gazı ile gerçekZaman leştirdiği tepkimede,

Enerji (kJ)

O

C(k) + O2 (g) −→ CO2 (g)

C + O2 CO2

–395

Buna göre,

enerji-zaman değişimi verilmiştir.

I. CO2 gazının molar oluşum ısısı –395 kJ/mol dür. II. Karbonun molar yanma ısısı –395 kJ/mol dür. III. Ürünlerin ısı kapsamı girenlerin ısı kapsamından küçüktür.

B) Tepkime ekzotermiktir. D) 1 mol A yeterince B ile tepkimeye girdiğinde 625 kJ ısı açığa çıkar.

D) –68

2C + 2O2 → 2CO2

2C + 2H2 → C2H4

A) Ürünlerin enerjisi girenlerin enerjisinden yüksektir. C) Tepkime sırasında ortam ısınır.

C) 68

DH = + 380 2CO2 + 2H2O → C2H4 + 3O2 ________________________________________________

tepkimesine göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

DH = / Hü – / Hg < 0

B) 56

1420 kj

120 g ? _____________________________________ 5680 kj

A) 40

C) 4820


B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

C+ O2 → CO2 DH = –395 Tümü doğrudur. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

15

KİMYA VE ENERJİ

Konu Testi - 2

10.

7 7. C2H6(g) + O2(g) −→ 2CO2(g) + 3H2O(s) 2

2NO2 → N2O4 tepkimesinin potansiyel enerji (PE) - zaman grafiği verilmiştir.

PE(kJ)

∆H = –1560 kJ/mol

50

tepkimesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

100 40

A) Tepkimede 7 mol O2 gazı yeterince C2H6 ile tepkimeye

0

girdiğinde 3120 kJ ısı açığa çıkar.

B) C2H6(g) nin molar yanma ısısı –1560 kJ dir. C) CO2(g) nin molar oluşma entalpisi –730 kJ dir.

Buna göre, N2O4 −→ 2NO2 tepkimesinin (PE) - zaman grafiği aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? PE(kJ)

A)

D) Ürünlerin potansiyel enerjisi ile girenlerin toplam potansiyel enerjisi arasındaki fark 1560 kJ dir.

Zaman

PE(kJ)

B)

E) Ürünler enerji bakımından daha kararlıdır.

PE(kJ)

C) 50

15 50

10

40

20

Bu tepkimeden CO2 molar oluşma entalpisi belirlenemez.

Zaman

Zaman

PE(kJ)

D)

Zaman

PE(kJ)

E)

50 40

40

8. S(k) + O2(g) −→ SO2(g)

20

∆H = –71 kkal/mol

denklemiyle ilgili olarak,

2NO2 → N2O4 1 2 N2O4 → NO2

I. Ekzotermik bir tepkimedir. II. SO2 gazının oluşum ısısı 71 kkal/mol dür. III. Normal koşullarda 33,6 litre O2 gazı harcanırsa 106.5 kkal enerji açığa çıkar.

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) I ve III

1 mol O2

C) I ve II

E) II ve III

33, 6 n = 22, 4 = 1,5 mol O2

Zaman

Zaman

DH = –60 kj DH = +30 kj

11. 2C(k) + O2(g) −→ 2CO(g) + 200 kJ

tepkimesine göre 27°C 1 atm koşullarında serbest enerji değişimi –230 kJ/mol dür.

Buna göre tepkimenin entropi değişimi kaç J/mol K dir? A) 100

71

1,5 mol ? ___________________ 106,5 oluşma ısısı –71 kkal/mol olmalı.

B) 116

C) –200

D) 300

E) –400

DG = DH – T.DS –230 = –200 – 300.DS

DS = 100 J/molK

12. 2XY(g) + Y2(g) −→ 2XY2 9. 2XY3(g) + 22 kkal −→ X2(g) + 3Y2(g) tepkimesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkimede entropi artması beklenir. B) XY3'ün molar ayrışma ısısı 11 kkal dir. C) Tepkime her koşulda istemlidir.

tepkimesi için,

∆H = –120 kJ

∆Ssis = + 20 kJ/mol K

olarak veriliyor.

Buna göre, 300 K de ∆G değeri kaç kJ/mol dür? A) –6120

D) Ortamın entropi değişimi negatiftir.

D) 6120

E) 0,2 mol XY3 ün elementlerine ayrışması için 1,1 kkal ısıya ihtiyaç vardır.

E) 8525

DG = –120 – 300.20 = –6120 1. D

2. E

3. A

4. D

5. B

6. E

7. C

8. D

9. C

10. B

11. A

12. A


C) 5870

DG = DH – T.DS

Her koşulda istemli olan tepkimeler ekzotermiktir.

16

B) –5870

Cevaplar

LYS // KİMYA

FÖY NO

09

KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ

Tepkime Hızları - Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler

hhTEPKİME HIZLARI

hh N2 gazının harcanma hızını J kabul edersek H2 gazının harcanma hizı 3J, NH3 gazının oluşma hızı ise 2J olur.

hh Tepkime hızı (r) : Birim zamanda reaksiyona giren veya reaksiyon sonucu oluşan maddelerin konsantrasyon değişimine reaksiyon hızı denir.

–6rN = –2rH = +3rNH bağıntısına ulaşılır.

Maddelerin derişimlerindeki değişim , Hız = Zaman aralığı

r=

2

2

3

Tc Tt

N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) tepkimesinin hız ifadelerini inceleyelim. rN2 =

− ∆ [N2 ] ∆t

, rH2 =

− ∆ [H2 ] ∆t

,

rNH3 =

+ ∆ [NH3 ] ∆t

Reaksiyon Hız İfadesi kA + lB → mC + nE

hh Yukarıdaki denkleştirilmiş reaksiyon için hız ifadesi Şeklinde grafiksel olarak

Derişim

gösterilebilir.

4 3 2

NH3

1

H2 N2

hh Tepkimeye giren maddelerin konsantrasyonu (miktarı) zamanla azaldığı için "–" işareti ile çarpılır.

Bu türlerin hızları arasındaki ilişki;

∆t

=

− ∆ [H2 ]

şeklindedir.

3 ∆t

=

şeklinde yazılır.

Zaman

t

− ∆ [N2 ]

Reaksiyon 1 T 6A@ 1 T 6B@ 1 T 6C@ 1 T 6E@ hızı (r) = - k $ Tt = - , $ Tt = + m $ T 6 t @ = + n $ Tt

+ ∆ [NH3 ] 2 ∆t

Örnek 1:

C2H2(g) + H2(g) → CH4(g)

tepkimesi için genel hız bağıntısını yazınız. 1 T 6C H @ 1 T 6H @ 1 T 6CH @ r = - 1 . T2t 2 = - 1 . Tt 2 = + 1 . Tt 4


1

KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ / Tepkime Hızları

Reaksiyon Hızlarının İzlenmesi

Ortalama Tepkime Hızı

hh Reaksiyona giren ve oluşan maddelerin renk, basınç-hacim

hh Tepkimeye giren maddelerin derişimleri zamanla azaldığı

değişimi, iletkenlik, gaz çıkışı gibi özelliklerinden yararlanı-

için reaksiyon hızı da azalır. Belirli bir zaman aralığında he-

larak reaksiyon hızı izlenebilir.

saplanan hız o aralıktaki ortalama hızıdır.

Br2(s) → 2HBr(g)

H2(g) +

Renk değişimi

Renksiz Kahverengi Renksiz Derişim ısı

CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)

Hız

Basınç-Hacim değişimi ∆c

K+(suda) + NO3–(suda) → KNO3(k)

İletkenlik

Zaman

Zaman

∆t

rort = –

Tc Tt

T epkime başlangıcında madde

miktarı fazla olduğu için tepki-

(Yukarıdaki grafik tep-

me daha hızlıdır.

kimeye giren maddeler için)

Örnek 2: I. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) II. H2(g) +

1 O → H2O(g) 2 2(g)

III. H2(g) + I2(g) → 2HI(g)

A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

2


∆c Zaman

E) I, II ve III

I. ve II. tepkimelerde hız, basınç değişimi ile ölçülür.

rort = +

Derişim

Sabit sıcaklıkta kapalı ve sabit hacimli kapta gerçekleşen tepkimelerden hangilerinin hızları basınç değişiminden yararlanılarak ölçülebilir?

∆t

Tc Tt


Örnek 3:

Anlık Hız

0,5 molar Na metalinin HNO3 ile aşağıdaki denkleme göre

hh Bir tepkimenin herhangi bir anındaki hızına anlık hız denir.

20 saniye süren tepkime sonunda tamamı tükeniyor.

hh Anlık hız hesaplanırken derişim-zaman grafiğinde istenilen zamanda grafiğe çizilen teğet ile doğrunun eğimi hesaplanır.

1 H 2 2(g) Buna göre, Na metalinin harcanma hızı kaç M/s'dir?

Na(k) + HNO3(suda) → NaNO3(suda) +

Tc rNa = Tt

0, 5 rNa = 20 = 25.10 3 M/s

Örnek 5: Derişim

Örnek 4:

N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)

tepkimesine göre N2(g)'nın harcanma hızı 3.10–2 M/s'dir. Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.

4 2 1 0

5

α 10 20

30

40

60

Zaman

a) H2(g)'nin harcanma hızı kaç M/s'dir ?

X gazının derişim-zaman grafiği yukarıda verilmiştir.

b) NH3(g)'nın oluşma hızı kaç M/s'dir?

a) X gazının 10. saniyedeki harcanma hızı kaç M/s'dir?

N2: J, H2: 3J, NH3: 2J olur. a) 9.10–2 M/S b) 6.10–2 M/S

b) X gazının ortalama hızı kaç M/s'dir? 2 a) r = tan α = 20 = 0, 1 m/s'dir. egim 4 1 b) rort = 60 = 15 m/s'dir.


3


Örnek 6:

Örnek 8:

N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g)

Ca(k) + 2HNO3(suda) → Ca(NO3)2(suda) + H2(g)

tepkimesine göre 0,8 gram Ca katısının tamamı 20 saniye-

tepkimesine göre 2 litrelik bir kapta N2 gazının mol sayısı

de harcanmaktadır.

200 saniyede 4.10–2'den 1.10–2'ye düşmektedir.

Buna göre,

Buna göre, NO2 gazının oluşma hızı kaç mol/Ls dir?

a) Ca katısının harcanma hızı kaç mol/s dir?

A) 1,5.10 –4

0, 8 m = = & n 40 = 0, 02 mol Ca n M A

B) 2.10 –4

C) 3.10 –4

D) 1,5.10 –3

0, 02 = rCa = 1.10 3 mol/s olur. 20 0,02 mol Ca 20 saniyede harcanıyor.

E) 3.10 –3

Dt = 200 sn

nN = 4.10–2 – 1.10–2 = 3.10–2 mol harcanır

V = 2L

nNO = 6.10–2 mol oluşan

2

2

-

6.10 2 -4 = rNO 2= .200 1, 5.10 mol/Ls 2

b) H2 gazının oluşma hızı normal koşullarda kaç L/s dir? (Ca: 40) Ca 0,02 mol harcanırsa H2 gazı 0,02 mol oluşur.

V V = = = n 22 , 4 & 0, 02 22, 4 & V 0, 448 L olur. 0, 448 = = 0, 0224 = 0, 24.10 -2 L/s olur. rH 20 2

Çarpışma Teorisi

Örnek 7:

Bir tepkimenin gerçekleşebilmesi için

X(g) + 2Y(g) → 2Z(g)

hh Tanecikler aynı doğrultuda, zıt yönde, uygun geometride

tepkimesine göre 12 saniyede harcanan X gazının mol sa-

çarpışma yapmalıdır.

yısı 0,3 tür. Buna göre, aynı sürede oluşan Z gazının oluşma hızı kaç mol/dk olur? A) 5.10 –3

Bu enerjiye eşik enerjisi denir. B) 3.10 –2

D) 6.10 –1 12 s = 0,2 dk

hh Taneciklerin yeterli bir kinetik enerjiye sahip olmaları gerekir.

C) 3.10 –1 E) 3

x

y

x

y

x

y

x

y

x

y

x

y

Dt = 0,2 dk olur.

X 0,3 mol harcnırsa Z 0,6 mol oluşur. 0, 6 = rZ 0= , 2 3 mol/dk olur.

Aktifleşmiş Kompleks

4



Potansiyel Enerji Diyagramları

Örnek 9:

Ekzotermik Tepkimeler

Potansiyel Enerji (kj) 120

hh Isı veren tepkimelerdir.

100

Enerji

80 60

Aktifleşmiş Kompleks Eai

40

Eag

20 Tepkime Koordinatı

∆H

Tepkime Koordinatları

X2(g) + Y2(g) → 2XY + ısı Eai < Eag

2X(g) + Y(g) → Z(g) + K(g) tepkimesine ait potansiyel enerji tepkime koordinatı grafiği yukarıda verilmiştir. Buna göre, aşağıda verilen soruları cevaplayınız. a) Girenlerin potansiyel enerjisi kaçtır?

DH = Eai – Eag

60

b) Ürünlerin potansiyel enerjisi kaçtır?

DH < 0

20

c) Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi kaçtır?

Endotermik Tepkimeler

hh Isı alan tepkimelerdir.

120

d) İleri tepkimenin aktifleşme enerjisi kaçtır?

Enerji

e) Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi kaçtır?

Aktifleşmiş Kompleks Eai

60

Eag

100

f) Tepkime ısısı kaçtır?

∆H

Tepkime Koordinatları

–40

g) Tepkime endotermik mi yoksa ekzotermik midir?

ekzotermik

2XY + Isı → X2 + Y2 Eai > Eag DH = Eai – Eag DH > 0

Potansiyel Enerji (kj) 120 Eai 60

Eag

∆H 20 Tepkime Koordina


5

KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ / Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler

hhTEPKİME HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Örnek 11:

Maddenin Cinsinin Tepkime Hızına Etkisi

I. Mg2+(suda) + 2CI – (suda) → MgCI2(k)

hh Reaksiyon hızları tepkimedeki maddelerin yapısına göre farklılık göstermektedir. Reaksiyonlar hızlı, orta hızda, yavaş gerçekleşmektedir. Bir kaç reaksiyonun hızlarını karşılaştırırken tepkimedeki madde cinsine dikkat edilmelidir. hh Zıt yüklü iyonlar arasındaki tepkimeler çok hızlı gerçekleşir.

II. C 4H10(g) +

13 O → 4CO2(g)+ 5H2O(g) 2 2

III. C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g) Yukarıda verilen tepkimelerin hızlarını karşılaştırınız. I > III > II

hh Elektron alışverişinin gerçekleştiği reaksiyonlar orta hızdadır.

hh Bağların kopup yeni bağların oluştuğu reaksiyonların hızı yavaştır.

Derişimin Tepkime Hızına Etkisi hh Kimyasal tepkimeye giren maddelerin derişiminin artmasıy-

Örnek 10:

la birim hacimdeki tanecik sayısı artar ve buna bağlı olarak

I. K+(suda) + Cl- (suda) → KCl(k)

etkin çarpışma saysı artar. Çarpışma sayısının artması ile

II. Fe2+(suda) + Cu2+(suda) → Fe3+(suda) + Cu+(suda)

aktivasyon enerjisini geçecek tanecik sayısı artacağından

III. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) Yukarıdaki tepkimelerin hızları için karşılaştırmalarından hangisi doğrudur? A) II > I > III

B) I > II >III D) III > II > I

C) II > III > I E) I > III > II

tepkime hızı artar. hh Tek adımlı tepkimelerde derişime bağlı hız bağıntısı mA(g) + nB(g) → pC(g)

k = Hız sabiti

Hız = k.[A]m . [B]n şeklinde ifade edilir. Tepkime derecesi = m + n (Üsler toplamı)'dır.

I. Reaksiyon zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleştiği için hızlıdır. II. Reaksiyonda elektron alışverişi gerçekleştiği için orta hızdadır. III. Reaksiyonda bağlar kopup yeni bağlar oluştuğu için reaksiyon hızı yavaştır. Buna göre reaksiyon hızları I > II > III 'tür

Öğretmen Sorusu

k hız sabitinin formülü nedir?

k = A.e–Ea/RT

6


A: Arrtenius sabiti


Mekanizmalı Tepkimeler ve Hız Denklemi

Örnek 12: SO2(g) +

1 O → SO3(g) 2 2(g)

tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir.

hh Birden daha fazla adımda yürüyen tepkimelere mekanizmalı tepkimeler denir.

Bu tepkime için aşağıdaki soruları cevaplayınız. a) Tepkimenin hız bağıntısı nasıldır?

Bu tür tepkimelerde,

b) Tepkime derecesi kaçtır?

hh Bütün basamaklar toplamı net tepkimeyi verir.

1

a) r = k.[SO2] .[O2] 2 b) Hız bağıntısındaki üsler toplamı tepkime derecesini vermektedir.

hh Tepkimenin hız bağıntısı yavaş olan basamağa göre yazılır.

1 3 1+ 2 = 2

hh Yavaş adımın aktivasyon enerjisi en fazladır.

hh Bir basamakta oluşup başka bir basamakta harcanan maddeye ara ürün denilir. hh Tepkime derecesi yavaş adıma göre yazılırken molekülerite toplu denkleme göre yazılır

Örnek 13: N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir. Yukarıda verilen tepkime için aşağıdaki soruları cevaplayınız. a) Tepkimenin hız denklemi nasıldır? b) Tepkime derecesi kaçtır? c) Tepkimenin gerçekleştiği kabın hacmi yarıya düşürülürse hız nasıl değişir? a) k.[N2].[H2]3 b) 4 c) 16 kat artar.


7


Örnek 14:

Örnek 15:

Gaz fazında ve 2 adımda gerçekleşen

Mekanizmalı bir tepkimenin basamakları şu şekildedir.

X(g) + 3Y(g) → Z(g) + 2T(g)

tepkimesinin hızlı olan 2. adımı

I. X 2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)

(Yavaş)

II. 2XY2(g) + Y2(g) → 2XY3(g)

(Hızlı)

Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.

K(g) + Y(g) → Z(g) + T(g)

a) Net tepkime denklemi nasıldır?

şeklindedir.

b) Tepkime hız denklemi nasıldır?

Buna göre,

c) Ara ürün hangi maddedir?

a) Tepkimenin hız bağıntısını yazınız.

d) Tepkime moleküleritesi kaçtır?

b) X'in derişimi 2 katına çıkarsa hız nasıl değişir? c) Y'nin derişimi 2 katına çıkarsa hız nasıl değişir? d) Tepkime kabının hacmi yarıya inerse tepkime hızı ne olur? e) Tepkimede ara ürün hangisidir? f) Tepkime derecesi ve moleküleritesi kaçtır?

a) Bütün basamaklar toplamı net tepkimeyi verir.

I. adım: X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)

(Yavaş)

II. adım: 2XY2(g) + Y2(g) → 2XY3(g)

(Hızlı)

Net Tepkime = X2(g) + 3Y2(g) → 2XY3(g)

b) Hız bağıntısı yavaş olan basamağa göre yazılır.

a) X(g) + 3Y(g) → Z(g) + 2T(g)

Z(g) + T(g) → K(g) + Y(g)

X(g) + 2Y(g) → K(g) + T(g) Hız bağıntısı r = k[X][Y]2 olur. b) Tepkime X'e 1. dereceden bağlıdır. 2 katına çıkar. c) Tepkime Y'ye 2. dereceden bağlıdır. 4 katına çıkar. d) Hacim yarıya inerse derişimler 2 katına hız 8 katına çıkar. e) K ara üründür. f) Tepkime derecesi 3, moleküritesi 4'tür.

Hız = k.[X2].[Y2]2

c) XY2(g) ilk basamakta oluşup II. basamakta harcandığı için ara üründür. d) Tepkime moleküleritesi toplu denklemde katsayılar toplamıdır.

1 + 3 = 4'tür.

Deneysel Verilerden Hız Bağıntısının Yazılması hh Tepkime hız denklemi deney sonuçlarından faydalanılarak belirlenir. hh Deneysel verilerde tepkimeye giren maddelerin derişimdeki değişimleri ile hız değişimi kıyaslanır. Örneğin, 3X2(g) + 2Y2(g) → 2X3Y2(g)

Deney

8


[X2(g)]

mol L

[Y2]

mol L

Hız mol/L.s

1

0,1

0,1

1.10–3

2

0,1

0,2

2.10–3

3

0,4

0,2

32.10–3

KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ / Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler 1. ve 2. deneyde [X2] sabitken [Y2] 2 kat arttırıldığında hız da 2 kat artmıştır. Bu durumda r

[Y2]

2. ve 3. deneyde [Y2] sabitken [X2] 4 kat arttığında hız 16 kat artmıştır. Bu durumda r

[X2]2

r = k.[ X2]2 .[Y2] deneysel verilerden faydalanarak hız bağıntısını belirleriz

Örnek 16: 2A(g) + 5B(g) → 2C(g) + D(g) tepkimesi için deney sonuçları aşağıdaki gibidir. Deney

[A]

[B]

Tepkime hızı

1

0,1

0,3

1.10–3

2

0,2

0,3

4.10–3

3

0,2

0,6

32.10–3

Bu verilere göre, bu tepkimenin hız bağıntısı aşağıdakilerden hangisidir? A) k.[A]2.[B]2 hh Tepkimenin mekanizmalı olup olmadığı yorumunu yapabili-

B) k.[A].[B]2

D) k.[A]3.[B]2

C) k.[A]2.[B]3

E) k.[A].[B]

riz. Soruda verilen 3X2(g) + 2Y2(g) → 2X3Y2(g) tepkimesi tek basamaklı reaksiyon olsaydı r = k.[x2]3.[Y2]2 olması gerekirdi. Fakat r = [X2]2.[Y2] olduğu için bu reaksiyon mekanizmalı gerçekleşmiştir.

hh Son olarak tepkimeye giren maddenin derişimi değişmesine

1. ve 2. deneylerde A derişimi 2 katına çıkarken B derişimi sabittir. Hız 4 katına çıkıyor. Öyleyse hız A'ya 2. dereceden bağlıdır. 2. ve 3. deneylerde A sabitken B, 2 katına çıkıyor. Hız ise 8 katına çıkıyor. Tepkime hızı B'ye 3. dereceden bağlıdır.

Sıcaklığın Tepkime Hızına Etkisi

rağmen hız sabit değerinde kalıyorsa reaksiyon hızına etkisi yoktur ve hız bağıntısında yazılmaz.

hh Tepkimenin gerçekleştiği ortamın sıcaklığı arttırıldığında taneciklerin ortalama kinetik enerjileri ve etkin çarpışma sayısı artar. Aktifleşme enerjisini aşan tanecik sayısı da artar. Aktifleşme enerjisini değiştirmez. Tanecik Sayısı

Not Tepkimenin hız sabiti birimine bakılarak tepkimenin derecesi anlaşabilir. Hız sabiti birimi 1/zaman ise 1. dereceden

L/mol.zaman ise 2. dereceden

L2/mol2.zaman ise 3. derecedendir.

Aktifleşme Enerjisi

Kinetik Enerji


9


Örnek 17:

Potansiyel Enerji

2NH3(g) + 60kkal → N2(g) + 3H2(g)

Katalizörsüz

tepkimesinin ileri aktifleşme enerjisi 70 kkal ise ters

Katalizörlü

tepkimenin potansiyel enerji-tepkime koordinatı grafiTepkime Koordinatları

ğini çiziniz. DH = Eai – Eag –60 = Eai – 70 Eai = 10

Potansiyel Enerji 10

10 60

–60

70 Tepkime Koordinatları

Temas Yüzeyinin Tepkime Hızına Etkisi Heterojen tepkimelerde yüzeyin arttırılması birim zamanda çarpma sayısını artıracağı için tepkime hızı artar.

HCI(suda)

Katalizörün Tepkime Hızına Etkisi

HCI(suda)

Na I

Toz Na II

hh Kimyasal tepkimeye katıldığı gibi hiçbir değişime uğramadan açığa çıkan tepkimenin hızını aktivasyon enerjisini azal-

II. durumda tepkime daha hızlıdır.

tıp arttırarak değiştiren maddelere katalizör denir.

Pozitif Katalizör: Aktivasyon enerjisini azaltarak tepkimenin hızını arttırır.

Örnek 18: I. Sıcaklık arttırılmalı II. Temas yüzeyi genişletilmeli

Negatif Katalizör: Aktivasyon enerjisini artırarak tepkimenin hızını azaltır. Buna inhibitör adı verilir.

III. Kabın hacmi büyütülmeli IV. Tepkimeye katılan maddelerin derişimleri arttırılmalı

Katalizörün Özellikleri

Tepkime hızını arttırmak için yukarıda verilen öncüllerden hangileri kullanılmalıdır?

hh Toplu denklemde görülmezler.

A) I ve III

hh İleri ve geri aktifleşme enerjisini aynı miktarda düşürürler, DH'a etki etmezler. hh Doğal katalizörlere enzim denir.

10


B) I, II ve III

D) III ve IV Kap hacmi artarsa hız azalır.

E) II ve III

C) I, II ve IV


Örnek 19:

Örnek 21:

I. Katalizör

Potansiyel Enerji (kj)

II. Sıcaklık artışı Yukarıda verilenlerden hangileri aktifleşme enerjisini düşürerek tepkimeyi hızlandırır? A) Yalnız I

II

50

III. Hacim azalması

B) I ve II

D) II ve III


40

I III

30 20 10

Tepkime Koordinatı Katalizör eşik enerjisine düşürerek tepkimeyi hızlandırır.

Bir kimyasal tepkimeye ait potansiyel enerji tepkime koordinatı grafiği yukarıda verilmiştir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkime 3 adımda gerçekleşen mekanizmalı bir tepkimedir. B) Adımların hız sıralaması II > III > I şeklindedir. C) Tepkime ısısı –10 kj'dür. D) I. ve II. adımlar ekzotermiktir. E) Hızı belirleyen adım II. adımdır. Hızları arasındaki ilişki I > III > II şeklindedir.

Örnek 22: X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)

Örnek 20:

tepkimesine ait deney sonuçları aşağıdaki gibidir.

Tepkime hızları ile ilgili,

Deney

I. Basamaklı tepkimelerde yavaş adım hızı belirler.

[X2]

[Y2]

Hız mol/L.s

1

0,01

0,02

2.10–4

II. Hız bağıntısındaki kat sayılar toplamına molekülerite denir.

2

0,02

0,04

8.10–4

3

0,04

0,04

8.10–4

III. Hız bağıntısında katı ve sıvılar yer almaz. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Hız bağıntısındaki kat sayılar toplamı tepkime derecesidir.

Buna göre tepkimede X2 ve Y2 derişimleri yarıya indirilirse hız nasıl değişir? Öncelikle hız bağıntısını yazalım. Tepkime hızı X2'ye bağlı değildir. Y2'ye 2. dereceden bağlıdır. Y = k[Y2]2 Öyleyse Y2 derişimi yarıya düşerse tepkime hızı 4'te 1'ine düşer.


11


Örnek 23:

Örnek 25:

Hız sabiti k,

Katalizör ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi

I. Sıcaklık

yanlıştır?

II. Derişim

A) Tepkimeyi başlatmaz.

III. Hacim

B) Tepkime ısısını düşürür.

IV. Katalizör

C) Aktivasyon enerjisini düşürerek tepkimeyi hızlandırır.

niceliklerinden hangilerine bağlıdır? A) Yalnız I

B) I ve III

D) Tepkime sonucunda miktarı değişmez. C) I ve IV

D) II ve III

E) Tepkimenin yönünü değiştirmez..

E) I, II ve IV

k hız sabiti sıcaklık, katalizör ve temas yüzeyine bağlıdır. Hacim ve derişime bağlı değildir.

Örnek 24:

Katalizör tepkime ısısını değiştirmez.

Örnek 26:

Potansiyel Enerji (kj) 2.

2X2(g) + 3Y2(g) → 2X2Y3(g)

1.

tepkimesi iki adımda gerçekleşmektedir. Tepkimenin hızlı olan 2. adımı, 2X2Y(g) + 2Y2(g) → 2X2Y3(g) Tepkime Koordinatı

3X2(g) + 2Y2(g) → Z2(g) + T(g) Yukarıda verilen grafik ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkime mekanizmalıdır. B) Yavaş adım 2. adımdır. C) Net tepkime endetermiktir.

şeklinde olduğuna göre, I. Tepkime derecesi 3' tür. II. Tepkime hızı X 2 derişimine 2. dereceden bağlıdır. III. 1. adıma katalizör eklenirse tepkime hızı artar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

D) 1. adıma katalizör eklenirse tepkime hızı artar. E) Sıcaklık artarsa grafikteki değerleri değişmez.

1. adıma katalizör eklenirse hız değişmez. Hızı 2. adım belirler.

1. 2X2 + Y2 → 2X2Y 2. 2X2Y + 2Y2 → 2X2Y3 ________________________ Net : 2X2 + 3Y2 → 2XY3 r = k.[X2]2.[Y2] verilen tüm öncüller doğrudur.

12




Konu Testi - 1

1. Belirli şartlarda 50 mol CH4 gazı 25 dakikada tamamen yakılıyor.

4. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) tepkimesi için deney sonuçları aşağıdaki gibidir.

Bu sırada oluşan CO2 gazının oluşma hızı kaç mol/dk'dır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O 50 mol

50 mol

rCO2 = 50 mol = 2 mol/dk 25 dk

[N2]

Deney

mol L

[H2]

mol L

Başlagıç hızı mol/L.s

1

0,1

0,2

2.10–3

2

0,1

0,4

2.10–3

3

0,2

0,4

8.10–3

Bu verilere göre, bu tepkimenin hız bağıntısı aşağıdakilerden hangisidir? A) r = k.[N2]2

B) r = k.[N2].[H2]2 C) r = k.[N2]3

D) r = k.[H2]2

E) r = k.[N2].[H2]

r = k.[N2]2

2. 2XY2(g) → X 2(g) + 2Y2(g) tepkimesinde XY2 gazı başlangıçta 8 mol alınmıştır. 2 dakika sonra tepkimenin gerçekleştiği kapta 2 mol XY2 gazı bulunduğuna göre X 2 gazının oluşma hızı kaç mol/dk'dır? A) 1

B) 1,5

C) 3

D) 4,5

E) 6

2XY2 → X2 + 2Y2

5.

I. Temas yüzeyini arttırmak

II. Sıcaklığı arttırmak

III. İnhibitör kullanmak

IV. Derişimi arttırmak

Yukarıda verilen öncüllerden hangileri reaksiyon hızını değiştirdiği hâlde hız sabitini değiştirmez?

8 mol – 6 mol

+ 3mol

A) I, III ve IV

2 mol

B) Yalnız III

D) I ve IV

rX2 = 3 mol = 1,5 mol/dk 2 dk

C) Yalnız IV

E) II ve III

Derişim, hız sabitini değiştirmez.

3.

I. Katalizör kullanılması

6. 25°C sıcaklıkta tek basamakta gerçekleşen

II. Reaktiflerin derişimlerinin artırılması

H2(g) + I2(k) → 2HI(g)

III. Sıcaklığın arttırılması

Yukarıda verilen öncüllerden hangileri hız sabitini değiştirerek hıza etki eder?

tepkimesi için hız bağıntısı ve tepkime derecesi kaçtır?

A) Yalnız II D) II ve III

B) I ve II


A) k.[H2] , 1

B) k.[H2].[I2] , 2

D) k.[H2]3.[I2] , 3

C) k.[H2]2 , 2

E) k.[HI]2 , 2

r = k.[H2] 1. derece

Hız sabitini katalizör ve sıcaklık etkiler.


13


Konu Testi - 1

7. 3X2(g) + 2Y2(g) → 2X3Y2(g)

tutuluyor.

I. Tek basamakta gerçekleşmiştir.

II. Tepkime derecesi 2'dir

III. Tepkime moleküleritesi 5'tir

yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?

Buna göre,

I. Reaksiyon hızı 32 katına çıkar.

II. Aktivasyon enerjisi artar.

III. Etkin çarpışma sayısı artar.


A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

D) II ve III C) I ve III

E) I, II ve III

11.

Potansiyel Enerji(kj) 60 20 10 Tepkime Koordinatları

Tek adımda gerçekleşen

tepkimesine göre 88 gram C3H8'in tamamı 200 saniyede harcanıyor.

Buna göre,

I. CO2(g)'in oluşma hızı 3.10 –2 mol/s'dir.

II. H2O(g)'nun oluşma hızı 4.10 –2 mol/s'dir

III. O2 'nin harcama hızı 2,5.10 –2 mol/s'dir

yargılarından hangileri doğrudur? (C: 12, H:1, O:16)

tepkimesi için aşağıda verilenlerden hangileri yanlış-

2 mol

I. İleri aktifleşme enerjisi (Eai) 40 kj'dur.

II. Katalizör kullanıldığında DH değeri azalır.

III. Hız bağıntısı r = k.[O2]2 'dır. B) Yalnız III

C) I ve II

12.

E) I, II ve III

I. Na

(suda)

+ Cl

(suda)

III. Fe2+(suda) + Cu2+(suda) → Fe3+(suda) + Cu+(suda)

Buna göre, bu tepkimelerin hızları arasındaki ilişki için

[X] mol/L

[Y] mol/L

Hız (mol/L.s)

1

0,1

0,1

4.10–4

2

0,1

0,2

1,6.10–3

3

0,4

0,2

1,6.10–3

4

0,2

0,1

a

Buna göre, "a" ile gösterilen tepkime hızı kaç mol/Ls dir?

hangisi doğrudur?

A) 4.10 –4

B) I > III> II

C) II > I> III

B) 8.10 –4

D) 3,2.10 –3

E) III > I > II

D) III > II > I

8 mol

Deney

→ NaCl(k)

A) I > II > III

6 mol

tepkimesine ait deney sonuçları aşağıdaki gibidir.

II. CH4(g) + O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)

10 mol

3X(g) + 2Y(g) → Z(g)

9. Aşağıdaki tepkimeler tek adımda gerçekleşmektedir. –

E) I, II ve III

6 mol - mol rCO 2 = 200 s = 3.10 2 s 8 mol - mol rH 2 O = 200 s = 4.10 2 s 10 mol - mol rO 2 = 200 s = 5.10 2 s

Katalizör DH'ı değiştirmez. Hız ifadesi k.[CH4][O2]2

+

C) I ve II

88 = 44 2 mol C 3 H 8 + 5O 2 " 3CO 2 + 4H 2 O

tır?

D) II ve III

B) Yalnız II

D) II ve III

CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)

A) Yalnız I

E) I, II ve III

C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(g)

A) Yalnız I

C) I ve III

Tepkime mekanizmalıdır.

Aktivasyon enerjisi sadece katalizör ile değişir.

8.

B) I ve II

C) 1,6.10 –3

E) 6,4.10 –3

Tepkime hızı X'e bağlı değildir. a = 4.10–4

I > III > II 3. C

4. A

5. C

6. A

7. C

8. D

9. B

10. D

11. C

12. A


2. B

14

1. B

gerçekleştiği kabın hacmi yarıya düşürülüp sıcaklık sabit

tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir. Tepkimenin

Cevaplar

10. 4NO2(g) + O2(g) → 2N2O5(g) tepkimesinin hız bağıntısı r = k.[NO2]2 şeklindedir Buna göre,


1.

Konu Testi - 2

4. I. 2NH3(g) → N2(g) + 3H2(g)

X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) DH < 0

tepkimesinde sadece sıcaklık artırılıyor.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlış olur? A) Taneciklerin hızı artar.

II. H2(g) + Br(s) → 2HBr(g)

III. CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)

Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinin hızı basınç artışı ile hesaplanabilir?

B) Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar.

A) Yalnız I

C) Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi azalır.

B) I ve II

D) II ve III

D) Toplam molekül sayısı değişmez. E) Aktifleşme enerjisi değişmez.


Her üç tepkimede de gaz tanecik sayısı artar.

Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi katalizör ile değişir.

5.

2.

4NO2(g) + O2(g) → 2N2O5(g)

330

tepkimesinde tepkimeye girenlerin harcanma ve ürünlerin oluşma hızlarının birbirleri ile ilişkisi hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) − B) − C) −

D) +

E) +

−

4 ∆ [NO2 ] ∆t ∆ [NO2 ] ∆t ∆ [NO2 ] 4 ∆t

=−

=−

4 ∆ [NO2 ] 4 ∆t ∆ [NO2 ] 4 ∆t

=−

∆t

∆ [ O2 ] ∆t ∆ [ O2 ] ∆t

=+

=+

∆ [ O2 ]

=+

=+

∆ [ O2 ] ∆t

∆ [ O2 ] ∆t

=+

=−

170

2 ∆ [N2 O5 ]

60

∆t

Tepkime Koordinatı

2 ∆ [N2 O5 ] ∆t

X2(g) + Y2(g) → 2Z(g)

tepkimesine ait potansiyel enerji tepkime koordinatı grafiği yukarıda verilmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

∆ [N2 O5 ] 2 ∆t

=−


A) Tepkime ekzotermiktir.

2 ∆ [N2 O5 ]

B) İleri aktifleşme enerjisi 160 kj dür.

∆t

C) Tepkime ısısı –110 kj dür.

∆ [N2 O5 ]

D) Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi 170 kj dür.

2 ∆t

E) Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi 270 kj dir.

T 6N 2 O 5 @ T 6NO 2 @ T 6O 2 @ =− =+ 4Tt Tt 2Tt

Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi 330 kj dür.

3.

C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(g)

6.

Zn(k) + 2NaOH(suda) → Na2ZnO2(suda) + H2(g)

tepkimesinde oluşan CO2 gazının oluşma hızı normal koşullarda 6,72 L/dk dır.

Buna göre,

I. Zn katısını toz hâline getirmek

tek basamakta gerçekleşen tepkimeye,

I. C3H8'in harcanma hızı 0,1 mol/dk dır.

II. Ortama su eklemek

II. O2 gazının harcanma hızı 16 gram/dk dır.

III. Ortama NaOH katısı ekleyip çözmek

III. H2O'nun oluşma hızı 0,4 mol/dk dır.

işlemlerinden hangileri uygulanırsa tepkime hızı artar?


B) I ve II

A) Yalnız I C) I ve III

B) I ve II

D) II ve III


E) I, II ve III

CO2 0,3 mol/dk olur. Tüm öncüller doğrudur.

Su eklenirse tepkime hızı azalır.


15


7.

Konu Testi - 2


50

50

20

20 Tepkime Koordinatı

tepkime ile ilgili şu bilgiler veriliyor.

Tepkime Koordinatı

I

9. Gaz fazında X ve Y arasında gerçekleşen tek basamaklı


70

II

– X 'in derişimi sabitken Y'nin derişimi 2 katına çıkarıldığında hız 4 katına çıkıyor.

– Hız sabitinin birimi L2/mol2s dir.

Buna göre, tepkimenin hız bağıntısı aşağıdakilerden hangisidir?

Yukarıda aynı tepkimeye ait potansiyel enerji tepkime koordinatı grafikleri verilmiştir. Buna göre grafik I. durumundan II. duruma,

I. Katalizör eklemek

II. Sıcaklığı artırmak

III. Derişimi artırmak

işlemlerinden hangileri uygulanarak getirilmiştir? A) Yalnız I

B) r = k[X][Y]2

C) r = k[X]2[Y]2

D) r = k[X]2[Y]

E) r = k[Y]2

Tepkime derecesi 3'tür. r = k[X][Y]2 olur.

B) I ve II

D) II ve III

10. Üç basamakta gaz fazında gerçekleşen

C) I ve III

E) I, II ve III

Eşik enerjisini sadece katalizör etkiler.

8.

A) r = k[X][Y]


y

X + 2Y + Z → XY2Z

tepkimesine ait 1. ve 3. hızlı adımlar şöyledir.

1. adım X + Y → XY

3. Adım XY2 + Z → XY2Z (hızlı)

Buna göre,

(hızlı)

I. Yavaş adım: XY + Y → XY2 şeklindedir.

II. XY ve XY2 ara üründür.

III. Tepkimenin hız bağıntısı r = k[X][Y]2[Z] şeklindedir.


x

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Hız bağıntısı r = k[X][Y] şeklindedir. Tepkime Koordinatı

Yukarıda verilen grafik bir kimyasal tepkimeye aittir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

(X > Y'dir)

11. Sıcaklık artışı tepkimenin eşik enerjisini ...I... tepkime hızını ...II...

Yukarıda verilen bilgide boş bırakılan yerlere hangisi getirilmelidir?

A) Tepkime mekanizmalıdır. B) Net tepkime ekzotermiktir.

I

II

C) 1. tepkime endotermiktir.

A)

değiştirmeden

artırır

D) Tekime hızını 2. adım belirler.

B)

azaltarak

artırır

C)

artırarak

azaltır

D)

değiştirmeden

azaltır

E)

Azaltarak

azaltır

E) Tepkimenin 1. adımına katalizör eklenirse tepkime hızı artar.

Hızı belirleyen adım 1. adımdır. Değiştirmeden – artırır

1. C

2. C

3. E

4. E

5. D

6. C

7. A

8. D

9. B

10. B

11. A


Cevaplar

16

LYS // KİMYA

FÖY NO

10

TARAMA

29Cu

elementi ile ilgili,

1. Rutherford atom modeli ile ilgili,

4.

I. Protonlar çekirdek adı verilen çok küçük bir hacimde toplanmıştır.

II. Elektronlar çekirdeğin çevresinde belirli yörüngelerde bulunur.

III. Son teriminin n ve  değerleri toplamı 4 tür.

III. Atomun büyük bır kısmı boşluktur.



D) II ve III

II.  = 0 değerine sahip toplam 7 elektron içerir.

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


29Cu

l=2

5. 2. Bir X atomunun, temel hal elektron dağılımının son terimine

5

1s2 2s2 2p2 K: İ:

ait baş kuantum sayısı 4, açısal kuantum sayısı ise 1 dir.

1s2 2s2 2p4 1s2 2s2 2p5

Buna göre,

M:

I. Atom numarası en fazla 36 olabilir.

II. Son teriminin m değeri –1, 0, +1 şeklindedir.

III. Periyodik sistemin p bloğunda yer alır.


E) I, II ve III

n=3

Elektronlar çekirdeğin çevresinde rastgele dağılmıştır.

C) I ve III

: [18Ar] 4s1 3d10

14243

A) Yalnız I

I. Geçiş elementidir.

B) I ev II

D) II ve III


n = 4 = 1 ⇒ 4p tüm öncüller doğrudur.

1s2 2s2 2p6

3s2 3p3

1s2 2s2 2p6

3s2 3p1

Y: A:

Yukarıda K, İ, M, Y, A atomlarına ait elektron dizilimleri verilmiştir.

Buna göre, hangi dizilim Hund kuralına uymaz? A) K

B) İ

C) M

D) Y

E) A

Y: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

3. Aşağıda verilen oksit sınıfı bileşiklerden hangisi bazik özellik gösterir? A) N2O5 D) N2O

6. Al2(CO3)3 ve (NH4)2SO4 bileşiklerinde altı çizili atomların yükseltgenme basamakları toplamı kaçtır?

B) CO

C) SO3 E) MgO

A) –2 Al3+

B) –1

CO32– +4

C) 0 NH4+

D) +1

E) +3

SO42– –3 ⇒ +4 – 3 = +1

MgO : Bazik oksittir. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi yanlış adlandırıl-

10. Yüzey diyagramı verilen or-

mıştır?

Y

bital ile ilgili,

Z

I.  = 0 değerine sahiptir.

A) Cu2O: Bakır (II) oksit B) PbO2: Kurşun (IV) oksit C) Ca(NO3)2: Kalsiyum nitrat D) Al2S3: Alüminyum sülfür E) N2O5: Diazot pentaoksit

II. Enerji düzeyi sayısı arttıkça büyüklüğü artar.

III. 1. katmandan itibaren her katmanda bulunur.


Cu2O: Bakır (I) oksit

B) I ve II

D) II ve III

X


Verilen yüzey diyagramı "s" orbitaline aittir. Tüm öncüller doğrudur.

8.

I. MgSO3 → Mg2+ + 3SO2–

II. NH4NO3 → NH4+ + NO3–

III. BaMnO4 → Ba+ + MnO4–

Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin iyonlaşma denklemleri hatalıdır?

11. 3,01 . 2022 tane C2H5OH molekülü ile ilgili,

I. 0,45 mol atom içerir.

A) Yalnız I

II. 2,3 gramdır.

III. Normal koşullarda 1,12 litre hacim kaplar.


(NA: 6,02 . 1023 . C: 12, H: 1, O: 16)

B) I ve II

D) II ve III MgSO3


→ Mg2+ + SO 2– 3

A) Yalnız II

BaMnO4 → Ba2+ + MnO42–

B) I ve II

D) II ve III

9.

E) I, II ve III

3, 01.10 22 = 0, 05 mol 6.02.10 23

Güherçile

C2H5OH 0,45 mol atom

0,05 x 46 = 2,3 gram

Nişadır

Kabartma tozu

NH4Cl

NH4NO3

Na2CO3

NaHCO3

Sönmüş kireç

Z

Ü

M

Ca(OH)2

Ç

Ö

B) Ö

Güherçile: KNO3

C) Z

D) Ü

Sönmüş kireç: Ca(OH)2

Nişadır: NH4Cl

2

12. I. 1 atom - gram Ne gazı

II. 20 tane O2 molekülü

III. 0,5 mol SO3 gazı

Yukarıda verilen bileşiklerin kütlelerine göre sıralanışı hangisi gibidir?

(Ne: 20, O: 16, S: 32) A) I > II > III

Yukarıda yaygın adları verilen bileşiklerin formülleri doğru takip edildiğinde Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşır? A) Ç

N.K da sıvı haldedir.

KCl

KNO3

CaO

C) I ve III


E) M

B) I > III > II

D) III > I > II 1 atom – gram Ne: 20 gram 20 tane O2: 640 akb en küçük 0,5 mol SO3: 40 gram III > I > II

C) II > III > I

E) III > II > I

Tarama

13. Avogadro sayısı kadar atom içeren CH4 gazı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

(C: 12, H: 1, NA: 6,02 .

16. Eşit molde alınan CH4 ve O2 gazlarının tam verimle tepkimesi sonucu açığa çıkan CO2 gazı normal koşullarda 6,72 litre hacim kaplamaktadır.

1023)

A) 6,02 . 1022 tane molekülden oluşur. B) 0,4 gram H atomu içerir. C) Normal koşullarda 2,24 litre hacim kaplar. D) Kütlesi 3,2 gramdır. E) 2,408 . 1023 tane H atomu içerir.

Buna göre,

I. Başlangıç karışımı 0,9 moldür.

II. Oluşan H2O 10,8 gramdır.

III. Artan madde olmaması için 0,3 mol O2 gazı gerekmektedir.


0,2 mol CH4 x 16 = 3,2 g dir.

B) I ve II

D) II ve III CH4

+


2O2 → CO2 + 2H2O

0,6 mol 0,6 mol –0,3mol –0,6 mol 0,3 mol 0,6 mol _________________________________________________ 0,3 mol

14. 2NaCl(suda) + Pb(NO3)2(suda) → PbCl2(k) + 2NaNO3(suda)

yukarıda verilen tepkime ile ilgili,

17. Na2SO4(k) + Isı → Na2O(k) + SO2(g) + 1 O2(g)

I. Net iyon tepkimesi, – Pb2+ (suda) + 2Cl(suda) → PbCl2(k) şeklindedir.

II. NaCl tepkimede yükseltgen özellik göstermiştir.

III. Na+


ve

NO – 3

2 28,4 gram Na2SO4 katısı yeteri miktarda ısıtıldığında açığa çıkan gazların normal koşullardaki hacimleri toplamı kaç litredir? (Na2SO4: 142) A) 2,24

iyonları seyirci iyonlardır.

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

–

B) 3,36

D) 6,72 h=


C) 4,48 E) 8,96

28, 4 = 0, 2 mol 142 1

Na2SO4 + Isı → Na2O + SO2(g) +

O 2 2(g) __________

0,2 mol

0,1 mol

___________

_________

0,2 mol

Tepkimede yükseltgen özellik gösteren madde yoktur.

0,3 mol gaz 0,3 mol x 22,4 = 6,72 litre

18. Organik bir bileşiğin 0,2 molü normal koşullarda 22,4 litre hacim kaplayan O2 gazı ile artansız tepkimeye girmektedir. Tepkime sonucunda 0,6 mol CO2 gazı ile 14,4 gram H2O elde edilmektedir.

15. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi redoks tepkimesi değildir? A) N2 + 2O2 → 2NO2

Buna göre, bu organik bileşiğin formülü nedir?

(H2O:18) A) C2H6

B) C2H4 + H2 → C2H6 C) CH4 + 4Cl2 → CCl4 + 4HCl 3 D) KClO3 → KCl + O 2 2 E) CaCO3 → CaO + CO2 CaCO3 → CaO + CO2 tepkimesi redoks değildir.

B) C3H8

D) C3H7OH

C) C2H5OH E) C3H6(OH)2

X + O2 → CO2 + H2O –––– –––– –––– ––––– 0,2 mol 1 mol 0,6 mol 0,8 mol –––––– ––––– –––––– ––––––– 0,2

0,2

0,2

0,2

1

5

3

4

C3H8


3

Tarama

19. H2SO4 + NaOH → Na2SO4 + H2O

21. Normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan X2O5 gazı

Denkleştirilmemiş tepkimeye göre 0,6 mol H2O elde etmek için kaçar gram H2SO4 ve NaOH tepkimeye girmelidir?

21,6 gramdır.

Buna göre, 1 tane X atomu kaç gramdır?

(O : 16, NA : Avogadro sayısı)

(H2SO4: 98, NaOH: 40)

A) 12

H2SO4

NaOH

A)

58,8

48

B)

29,4

24

C)

39,2

32

D)

39,2

24

E)

29,4

32

B) 14

C)

12 14 D) NA NA

E) 14 . NA

0,2 mol 21,6 1 x ––––––––––––––––––– 2x + 80 = 108 ⇒ X = 14 14 1 tane X N g A

H2SO4 + 2NaOH → Na2SO4 + 2H2O ––––––– –––––––– ––––––– 0,3 mol 0,6 mol 0,6 mol 0,3 x 98 = 29,4 gram H2SO4 0,6 x 40 = 24 gram NaOH

22. 273°C'de 5,6 litrelik bir kapta bulunan 32 gram SO2 gazının basıncı kaç cm Hg dir? (S : 32, O : 16) A) 76

B) 104

C) 190

D) 228

22, 4 . 546 273

PV = nRT

20. CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)

CaO(k) + 3C(k) → CaC2(k) + CO(g)

CaC2(k) + 2H2O(g) → C2H2(g) + Ca(OH)2(k)

P . 5,6 = 0,5 .

E) 304

P = 4 atm 4 x 76 = 304 cmHg

200 gram saf olmayan CaCO3 örneği yeterince ısıtılması ile başlatılan seri tepkimeler sonucu elde edilen C2H2 gazı normal koşullarda 6,72 litre hacim kaplamaktadır. Buna göre, CaCO3 örneği kütlece yüzde kaç saflıktadır? (CaCO3: 100)

A) 15

B) 20

C) 30

D) 45

250 cm

23.

E) 50 He(g)

CaCO3 → CaO + CO2 ––––––– –––– 0,3 mol 0,3 mol

V, T

CaCO + 3C → CaC2 + CO ––––– –––– 0,3 mol 0,3 mol

CaC2 + 2H2O → C2H2 + Ca(OH)2 ––––– –––– 0,3 mol 0,3 mol 0,3 x 100 = 30 gram

30 .100 = 15 % 200

A) 50

B) 100

ϑHe XHe = = XSO ϑ SO 2

250 . 4 = 200 cm 5


A

2V, T

Şekildeki gazların bulunduğu kaplar arasındaki musluklar aynı anda açılırsa gazlar A noktasından kaç cm uzakta karşılaşırlar? (He : 4, SO2 : 64)

2

4

SO2(g)

C) 125

MSO XHe = = MHe XSO 2

2

D) 150

64 4 = 4 1

E) 200

Tarama

24. Sabit hacimli bir kapta sabit sıcaklıkta 1,6 gram H2 ve 1,2

27.

gram He gazları bulunmaktadır.

Kaptaki toplam basınç 4,4 atm olduğuna göre He gazının kısmi basıncı kaç atm dir? (He: 4, H2: 2) A) 3,6

B) 3,2

C) 2,4

D) 1,8

E) 1,2

1, 6 = 0, 8 mol 2 1, 2 = 0, 3 mol nHe = 4 0, 3 . nHe PHe = n .PT & PHe = 4, 4 = 1, 2 atm T 1, 1 nH = 2

NH3(g)

H2S(g)

3P

2P

2V, T

2V, T

Kaplar arasındaki musluk sabit sıcaklıkta açılıp gazlar arasında

2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)2S(k)

tepkimesinin tam verimle gerçekleşmesi sağlanıyor.

Buna göre, son durumda kaptaki toplam basınç kaç P olur? A) 1

B)

3 4

C)

3 1 1 D) E) 2 4 8

25. 3P X

2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)2S(k)

2P Y

6PV 2V T

–

–6PV –3PV – ––––––––––––––––––––––––––––––––– PV P PV = Ps 4V ⇒ Ps = 4

3V T

1,5 P Z

4PV

4V T

Sabit sıcaklıkta şekildeki kaplar arasındaki vana açılıp gazları tepkime vermeden karışması sağlanıyor.

He(g)

Buna göre, son basınç kaç P olur? A) 2,6

B) 2,4

C) 2,2

D) 2,0

1L T

1L

Ç

1L

Ö

1L

Z

1L

Ü

M

Deniz seviyesinde bulunan yukarıdaki sistemde kaplar arasındaki musluk sabit sıcaklıkta açılıyor.

6PV + 6PV + 6PV = Ps 9V Ps =

3L T

E) 1,8

3P . 2V + 2P . 3V + 1,5P . 4V = Ps 9V

2 atm

He(g)

1L

28.

18P = 2P 9

Buna göre, piston hangi noktada durur? A) Ç

B) Ö

2 . 3 + 1 . 1 = 1Vs ⇒ 7L

C) Z

D) Ü

E) M

Z noktasında durur.

26. 273 °C de 16 gram XO2 gazı 5,6 litrelik bir kapta 152 cmHg basınç yapmaktadır.

Buna göre, X'in atom ağırlığı kaç g/mol'dür?

(O:16) A) 64

B) 48

C) 32

D) 30

E) 24

PV = nRT 22, 4 . 1 546 ⇒ n = mol 2 . 5,6 = n . 4 273 64 – 32 = 32

16 1 = & MA = 64 MA 4

29. 0,2 M 200 mL K2SO4 çözeltisine 0,3 M 100 mL KCl ve 0,1 M 200 mL K3PO4 çözeltileri aynı sıcaklıkta ekleniyor.

Buna göre, oluşan son çözeltideki K+ iyon derişimi kaç molardır? A) 0,38

B) 0,34

C) 0,28

D) 0,21

E) 0,17

0,2 . 0,2 . 2 + 0,3 . 0,1 . 1 + 0,1 . 0,2 . 3 = Ms . 0,5 Ms = 0,34


5

Tarama

30. 11,7 gram CaF2 katısının 500 gram suda çözünmesi ile

33.

elde edilen çözeltide toplam kaç molal iyon bulunmaktadır? (CaF2 : 78) A) 0,15

B) 0,30

11, 7 = 0, 15 mol 78

C) 0,45

D) 0,60

70

E) 0,90 40

Ca F2 → Ca2+ + 2F – –––––– –––– –––– 0,3 0,3 0,6 ––––––––––– 0,9 molal iyon

0, 15 mol = 0, 3 molal 0, 5 kg su

20 Sıcaklık (°C) 25

Kaynama Noktası (°C) Y

31.

100 + 5x NaNO3 100 + 2x

X

100 + x

1 atm basınç altındaki bir ortamda bulunan X, Y ve NaNO3 çözeltilerinin kaynama noktaları ile çözelti derişim grafiği yukarıdaki gibidir.

Buna göre, X ve Y çözeltileri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

I. Çözeltide 120 gram çözünen madde vardır.

II. Sıcaklık 25 °C'ye düşürülürse 60 gram çözünen madde çöker.

III. Sıcaklık 45 °C'ye çıkarılırsa çözelti derişimi artar.


loda verilmiştir.

Al(NO3)3

(g/ 100 g su)

B)

NaCl

Na2SO4

C)

C6H2O6

Al2(SO4)3

D)

KNO3

K2SO4

E)

K2SO4

Al2(SO4)3

Çözünürlük

NaNO3 → Na+ + NO3– 2x

Y: Al2(SO4)3 → 2Al3+ + 3SO42– ––––––––– ––––– –––––– 0,1 0,2 0,3

0,5 M iyon 5X

X: C6H12O6(k) → C6H12O6(suda)

0,1 M çözelti X

E) I, II ve III

34. X gazının üç farklı koşuldaki çözünürlükleri aşağıdaki tab-

C6H12O6

0,2 M

C) I ve III

Çözünürlük artar, dibinde katı bulunmadığı için derişim artmaz.

A)

⇒

B) I ve II

D) II ve III

Y

0,1 m 0,1 m ––––––––––––––

45

30°C de hazırlanan dibinde katısı bulunmayan 420 gram doygun çözelti ile ilgili,

X

0,1 m

30

Molar Derişim (mol / L)

0,1

Çözünürlük (g / 100 g su)

Sıcaklık (°C)

Basınç (atm)

Ç1

25

2

Ç2

50

1

Ç3

25

1

Buna göre, çözünürlüklerin sıralanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Ç1 > Ç2 > Ç3 B) Ç1 > Ç3 > Ç2 D) Ç2 > Ç3 > Ç1

C) Ç2 > Ç1 > Ç3

E) Ç3 > Ç1 > Ç2

Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkla orantılıdır.

32. Çözeltiler ile ilgili,

35. I. Şeker pancarından şeker eldesi

I. Homojen karışımlardır.

II. Üzümden sirke eldesi

II. Çözücünün fiziksel hali çözeltinin fiziksel halini belirler.

III. Kaynama noktaları aynı ortamda saf çözücünün kaynama noktasından daima küçük olur.

III. Zeytinden zeytinyağı eldesi


Yukarıda verilen ayırma yöntemlerinden hangilerinde ekstraksiyon işlemi uygulanmıştır?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Saf çözücünün kaynama noktasından genellikle daha büyük olur.

6


A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Şeker pancarlarından şeker eldesi ve zeytinden zeytinyağı eldesi ektraksiyon işlemleri uygulanarak yapılır.

Tarama

36. Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangisi arasında çözelti oluşması beklenmez? A) NH3 - CH3OH B) H2S - H2O

39. 2XY(g) → X2(g) + Y2(g)

DH = +a kj

1 X → X2Y(g) 2 2(g)

XY(g) +

DH = +b kj

yukarıda verilen tepkimeler ve bu tepkimelere ait entalpi değişimlerine göre;

C) CCl4 - C6H6

2X2(g) + Y2(g) → 2X2Y(g)

D) HF - H2O

E) CO2 - H2O

tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj olur? A) a – 2b

CO2: Apolar

B) a + 2b

D) –a + 2b

C) 2a + b E) –2a + b

H2O: Polar X2 + Y2 → 2XY

DH = –a

2XY + X2 → 2X2Y DH = +2b ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– DH = –a + 2b 2X2 + Y2 → 2X2Y

37. I. Şişelenmiş gazoz

II. Bir fincan kahve

III. İnsan vücudu

Yukarıda verilen sistem türlerinden hangileri kapalı sistem örneğidir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

40. 1 atm basınç altında gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi istemsizdir? A) –2 °C de suyun donması

C) I ve III

B) Ele dökülen kolonyanın buharlaşması

E) I, II ve III

C) Nemli ortamda demirin paslanması D) +5 °C de buzun erimesi

Şişelenmiş gazoz kapalı sistemdir.

E) 110 °C de su buharının yoğunlaşması Su buharı 100 °C de yoğunlaşır.

38. Pistonlu bir kapta 1 mol Ne gazı bir süre ısıtılıyor. Bu işlem sırasında Ne gazı 250 joule ısı alırken 60 joule iş yapıyor. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Sistemin iç enerjisi 190 joule artar. B) Ortama karşı iş yapılır.

41. Evrenin entropisini 400 j / mol K artıran bir değişimde sistemin entropisi 250 j / mol K'dir.

300 K sıcaklığında gerçekleşen bu olayın entalpi değişimi kaç kJ dür? A) 45

B) 30

C) 15

D) –15

E) –45

C) Sistem ortama ısı yayar. D) Ne gazının özkütlesi azalır.

DSevren = DSsistem + DSortam

E) Ne gazının ortalama kinetik enerjisi artar.

400 = 250 + DSortam

DSortam = 150 j / mol K

- Hsistem DSortam = T

150 = -

Sistem ortamdan ısı alır.

H 300

DH = – 45 kj / mol


7

Tarama

42. Entropi ile ilgili,

45.

I. Sıcaklık arttıkça entropi de artar.

II. Düzensizlik ve gelişi güzelliğin bir ölçüsüdür.

III. Sistemin entropisini artırıcı her olay istemlidir.


B) I ve II

D) II ve III


55 20

C) I ve III Tepkime Koordinatı

E) I, II ve III X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)

Evrenin entropisini artırıcı her olay istemlidir.

43. I. Ag+(suda) + Cl –(suda) → AgCl(k) II. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) 1 III. CO(g) + O → CO2(g) 2 2(g) 1 IV. Na(k) + O → Na2O(k) 2 2(g)

tepkimesine ait potansiyel enerji tepkime koordinatı grafiği yukarıdaki gibidir.

Buna göre, tepkimenin ileriye geri aktifleşme enerjileri ile entalpi değişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

DH1

DH2

DH3

DH4

Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinin entalpi değişimi molar oluşum entalpisidir?

A) Yalnız IV

B) I ve II

D) I, II ve III

Eai

Eag

DH

A)

95

20

–45

B)

40

75

–35

C)

75

40

+55

D)

40

75

+35

E)

95

35

–40

Eai = 95 – 55 = 40

C) II, III ve IV

Eag = 95 – 20 = 75

E) I, II, III ve IV

Na(k) + 1 O2 → Na2O DH4 molar oluşum entalpisidir. 2

46.

44.

DH = 40 – 75 = –35

[X] mol/L

[Y] mol/L

[Z] mol/L

1

0,02

0,01

0,01

2.10–4

2

0,02

0,01

0,02

8.10–4

3

0,01

0,02

0,01

2.10–4

4

0,01

0,04

0,02

1,6.10–3

tepkimesine göre 2 litrelik bir kapta N2 gazının mol sayısı 60 saniyede 4 . 10–3 ten 1 . 10–3 e düşmektedir.

tepkimesine ait deney sonuçları yukarıdaki gibidir.

Buna göre,

Buna göre, NO2 gazının oluşma hızı kaç mol / Ldk olur?

I. Tepkimenin hız bağıntısı r = k . [X] [Y] [Z]2 dir.

II. Tepkime derecesi 4 tür.

III. Hız sabitinin birimi

A) 5 .

D) 3 .

B) 3 .

10 –5

10 –3

N2 + 2O2 → 2NO2 ____ _____ 3.10–3 mol 6.10–3 mol

E) 5 .

C) 1 . 10 –3

10 –5

6.10- 3 mol 2 L . 1 dk mol = 3.10- 3 l . dk

L3 dir. mol3 .s yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

2

rNO

2

B) I ve II

D) II ve III

rNO =


Tepkime X'e 1., Y'ye 1. ve t'ye 2. dereceden bağlıdır. Verilen tüm öncüller doğrudur.

24. E 25. D 26. C 27. D 28. C 29. B 30. E 31. C 32. B 33. B 34. B 35. C 36. E 37. A 38. C 39. D 40. E 41. E 42. B 43. A 44. D 45. B 46. E 2. E

3. E

4. B

5. D

6. D

7. A

8. C

9. B

10. E 11. B 12. D 13. D 14. C 15. E 16. A 17. D 18. B 19. B 20. A 21. D 22. E 23. E LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1. C

8

Hız

2X(g) + 3Y(g) + Z(g) → 2K(g) + L(g) + T(g)

N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g)

10 –5

mol L.S

Deney

Cevaplar

LYS // KİMYA

FÖY NO

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE Denge Oluşumu - Kimyasal Dengeye Etki Eden Faktörler

hhDENGE OLUŞUMU

enge anı için aşağıdaki yorumlar yapılabilir. hh D

hh İleri tepkime hızının geri tepkime hızına eşit olduğu an tepkimede denge anıdır.

hh D enge tepkimeleri tersinir tepkimelerdir.

enge tepkimeleri çift yönlü ok () ile gösterilir. hh D epkimeye giren maddelerin tamamının ürüne dönüşmediği, hh T

- Gözlenebilir özellik ve olaylar (makroskobik) değişmez.

engeye gelen bir sistemde madde miktarları ve derişimler hh D sabittir.

enge dinamiktir. hh D engede ileri ve geri tepkime hızları eşittir. (rileri = rgeri) hh D Hız rileri

Derişim Denge anı

rgeri O Zaman

Örneğin; renk, katı kütlesi, basınç, hacim, sıcaklık gibi.

- Gözlenemeyen özellikler ve olaylar (mikroskobik) devam eder.

Örneğin; buharlaşma- yoğuşma, çözünme-çökelme, oluşma-harcanma gibi.

tepkime sonunda giren ve ürünlerin tümünden bulunan, bir etki ile yön değiştirebilen tepkimelere denge tepkimeleri denir.

11

hh Denge tepkimelerinde genellikle maksimum düzensizlik ve minimum enerji eğilimi birbirine ters yönde olur. minimum enerji eğilimi −→ N2(g) + 3H2(g) −→ 2NH3(g) + Isı ←− maksimum düzensizlik eğilimi

Ürünler

imyasal olaylarda kurulan dengeye kimyasal denge denir. hh K

Girenler

N2O4(g)  2NO2(g)

Zaman

Uyarı Bir tepkimede girenlerden biri bitiyorsa tepkime dengeye

hh F iziksel olaylarda kurulan dengeye fiziksel denge denir. H2O(s)  H2O(g)

ulaşamaz. Tam verimle gerçekleşen tepkimelerde denge kurulmaz. hh Kimyasal dengenin iki şekli vardır. hh B ir sistemin dengeye ulaşması için,

hh Gerin ve ürünlerin tamamı aynı fiziksel halde ise homojen denge denir.

- Sıcaklık sabit - Sistem kapalı

PCI3(g) + CI2(g)  PCI5(g)

olmalıdır.

N2(g) + 3H2(g)  2NH3(g)


1

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Denge Oluşumu hh G iren ve ürünler farklı fiziksel halde ise heterojen denge denir.

2NH3(g)  N2(g) + 3H2(g)

Fe(k) + HCI(suda)  FeCI2(suda) + H2(g)

2+ Zn(k) + 2H+(suda)  Zn(suda) + H2(g)

CaCO3(k)  CaO(k) + CO2(g)

H2(g) + S(k)  H2S(g)

Denge Bağıntısı Denge bağıntısına aşağıdaki basamaklarla ulaşılır. ri aA(g) + bB(g)  cC(g) + dD(g) rg

ri = ki [A]a [B]b

rg = kg [C]c [D]d

ri = rg (denge anı)

Kc =

Kc =

Kc =

[N2] [H2]3 [NH3]2 [Zn2+] [H2] [H+]2 [H2S] [H2]

ları kullanılır. Böylece denge bağıntı Kp ile gösterilir. Pxürünler Kp = y P girenler

Örneğin;

Aşağıdaki tepkimelerin karşısına basınçlar cinsinden denge bağıntılarını yazınız. Tepkime H2(g) + CI2(g)  2HCI(g)

ki [C]c [D]d = _ k g [ A ]a [B]b ki = Kc kg

Kc =

hh D enge bağıntısı gazlar için yazılırken gazların kısmi basınç-

ki[A]a [B]b = kg[C]c [–D]d

Bağıntısı

Tepkime

2NO2(g)  N2O4(g) [C]c [D]d _

Denge Bağıntısı 2

Kc = Kc =

PHCI PH2 . PCI2 PN2O4 2

PNO 2

CaCO3(k)  CaO(k) + CO2(g) Kp = PCO2

[ A ]a [B]b

Kc = Denge sabitidir.

O halde denge sabiti aşağıdaki gibi yazılabilir. Kc =

[Ürünler]x [Girenler]y

hh D enge bağıntısında saf katı ve sıvılar yer almazken, gazlar, suda çözünen molekül ve iyonların derişimleri yer alır.

Örnek 1:

tepkimesi için derişimler ve basınçlar cinsinden denge bağıntılarını yazınız. Katılar denge sabitine yazılmaz.

Örneğin,

Aşağıdaki tepkimelerin karşısına denge bağıntılarını yazınız.

P4(k) + 5O2(g)  2P2O5(g)

Kc =

[P2O5]2 [O2]5 2

Kp =

2


PP2O5 5

PO 2

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Denge Oluşumu

Kp ve Kc ilişkisi

Örnek 2: 2NaHCO3(k)  Na2CO3(k) + CO2(g) + H2O(s)

tepkimesi için derişimler cinsinden denge bağıntısını

hh Bu ilişkiye aşağıdaki basamaklarla ulaşılır.

yazınız.

aA(g) + bB(g)  cC(g)

Kp =

PCc PAa PBb

Katı ve sıvılar denge bağıntısına yazılmaz. Kc = [CO2]

PA . V = nA . RT ⇒ PA =

Örnek 3:

=

Grafikteki oluşan ve harcanan

Derişim (M)

RT

PA = [A] RT

Kp =

nA V

[C]c[RT]c [A]a[RT]a[B]b[RT]b [C]c [A]a[B]b

.

[RT]c [RT]a [RT]b

maddelerden yararlanarak den-

4 3 1

X(g)

ge tepkimesini ve denge P+ ba-

Y(g)

ğıntısını yazınız.

Kp = Kc (RT)c–(a +b)

Z(g) Zaman

[X] = Başlangıç derişimi - kalan derişim

∆n = Σnürün – Σngiren ∆n = c – (a + b)

Kp = Kc (RT)∆n

= 4 – 3 = 1M [Y] = Başlangıç derişimi - kalan deişim

atm . L

R : 0,082

T : Mutlak sıcaklık (K)

= 3 – 1 = 2M

mol K

=

22,4 273

Y nin harcanması X in 2 katıdır. [Z] üründür, başlangıçta yoktur, sonradan oluşmuş ve dengede 1 M vardır. Denge tepkimesi X(g) + 2Y(g)  Z(g) Kc =

[Z]

Not

[X][Y]2

şeklindedir.

∆n = 0 ise sayısının sıfırıncı kuvveti 1 olduğundan

Kp = Kc bulunur.


3

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Denge Oluşumu hh H arcananlar (–) ile oluşanlar (+) ile belirtilir.

Örnek 4: PCI3(g) + CI2(g)  PCI5(g) Kc = 11,2

X2(g) + 3Y2(g)  2XY3(g)

denge tepkimesinin 0°C'de basınca bağlı denge sabiti

Başlangıç

m

n

–

(Kp) kaçtır?

Değişim (–/4)

–a

–3a

+2a

Denge

Kp = Kc (RT)∆n

(m – a) (n – 3a)

2a

∆n = Σnü – Σng = 1 – (1 + 1) = –1 22,4 . 273 –1 Kp = 11,2 273 =

11,2 22,4

=

1 2

= 0,5

Örnek 6:

Örnek 5:

Başlangıçta 4 mol N2O4 gazı 2 litrelik kaba konulmuş ve bir

I. 2HCI(g)  H2(g) + CI2(g)

süre beklenerek

II. C(k) + CO2(g)  2CO(g)

N2O4(g)  2NO2(g)

III. S(k)

+ O2(g)  SO2(g)

denge tepkimesi oluşturulmuştur.

Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde Kp = Kc dir?

Dengede 2 mol NO2 bulunduğuna göre, a) Tepkimenin derişimler cinsinden denge sabitini bu-

Kp = Kc olması için tepkimede gaz mol sayılarının

lunuz.

nü = ng olması gerekir ki bu durumda ∆n = 0 olsun.

b) N2O4 ün yüzde kaçı ayrışmıştır?

I ve III. tepkimede gaz mol sayıları eşittir.

Denge Hesaplamaları

a)

N2O4  2NO2

Başlangıç

4 mol

–

Değişim

–1 mol

+2 mol

Denge

(Derişim)

3 mol 2 mol 3 2 =1,5 M =1M 2 2

Kc =

hh Denge tepkimelerinde dengedeki madde derişimleri belirle-

[NO2]2 [N2O4 ]

=

12 1,5

=

2 3

nir ve denge sabitinde yerlerine konulur. Ya da denge sabiti

b) 4 molden

1 mol ayrışırsa

biliniyorsa dengedeki madde derişimlerine ulaşılabilir.

X

100

4


% 25 ayrışır.


Örnek 9:

Örnek 7:

1 kaba 4 atm basınç yapan PCI5(g) konularak

1 litrelik kaba 4 mol PCI5 gazı konulup PCI5(g)  PCI3(g) + CI2(g)

PCI5(g)  PCI3(g) + CI2(g)

dengesinin oluşması bekleniyor.

tepkimesi başlatılıyor. Sabit sıcaklıkta sistem dengeye ulaş-

PCI5 in % 75'i ayrıştığına göre tepkimenin ayrı sıcaklıkta

tığında kaptaki toplam basınç 6 atm dir.

denge sabiti (Kc) kaçtır? 75

4

PCI5  PCI3 + CI2

= 3 mol PCI5 ayrışır.

100

Başlangıç 4

–

–3

+3

+3

Denge

1

3

3

[PCI3][CI2] [PCI5]

=

3.3 1

PCI5  PCI3 + CI2

Başlangıç 4

–

–

Değişim

–a

+a

+a

Denge

4–a

a

a

4–a+a+a=6

a = 2 atm bulunur.

Kp =

Kc = 9 bulunur.

PPCI . PCI 3

2

PPCI

=

2.2 2

5

=2

Örnek 10:

Örnek 8:

1 litrelik kapta N2(g) + O2(g)  2NO(g)

Başlangıçta kaba 4 atm basınç yapan PCI5 konulur ve katsayısına göre a kadar azaldığı düşünülür.

–

Değişim

Kc =

Buna göre, aynı sıcaklıkta denge sabiti (Kp) kaçtır?

Kc = 4

tepkimesi 2'şer mol N2 ve O2 ile başlatıldığına göre dengede kaç mol NO bulunur?

2NO(g) + CI2(g)  2NOCI(g)

tepkimesi 1 litrelik kapta sabit sıcaklıkta 2 mol NO ve 2 mol CI2 gazlarıyla başlatılıyor. Verim %80 olduğunda sistem dengeye ulaştığına göre, tepkimenin denge sabiti (Kc) değeri kaçtır?

N2 + O2  2NO

Başlangıç 2

2

–

Değişim

–x

+2x

Denge Kc =

4=

2=

–x

2 – x 2 – x

2x

[N2] [O2]

(2 – x) (2 – x) 2x (2 – x)

2

2NO + CI2  2NOCI

100

Başlangıç 2

[NO]2

(2x)2

80

(Her iki tarafın karekökü alınır.)

2

–

Değişim

–1,6 –0,8

+1,6

Denge

0,4M 1,2M

1,6M

Kc= x = 1 ise [NO] = 2 M

= 1,6 mol NO kullanılır.

[NOCI]2

[NO]2[CI2] Kc = 40 3

=

(1,6)2 (0,4)2 . (1,2)


5


Denge Sabiti ile Tepkime Denklemi İlişkisi

Örnek 11:

hh T epkime denklemi ters çevrildiğinde denge sabitinin (K) sa-

2C + O2  2CO Kc = 4 1 O  CO2 Kc = 3 CO + 2 2 tepkimelerine göre,

yısal değeri 1/K olur. Yani çarpmaya göre tersi alınır. N2(g) + 3H2(g)  2NH3(g) K1

2NH3(g)  N2(g) + 3H2(g)

1 K1

tepkimesinin denge sabiti nedir?

hh Tepkime denklemi herhangi bir katsayıyla çarpıldığında bu katsayı denge sabitine kuvvet olarak yazılır. N2 + 3H2  2NH3

K1

2N2 + 3H2  4NH3

K12

2C + O2  2CO Kc = 4

tepkimesi 1 ile çarpılır ve 1 sayısı Kc ye üs yazılır. 2 2 1 C+ Kc = 41/2 = 2 O2  CO 2 1 ve 2. tepkimeler toplanırken Kc değerleri çarpılır.

hh T epkime denklemi herhangi bir katsayıya bölünürse bu katsayı denge sabitine çarpmaya göre tersi alınıp kuvvet olarak

C + 1 O2  CO 2 CO + 1 O2  CO2 2

yazılır.

C + O2  CO2

N2 + 3H2  2NH3 K1

1 3 N + H  NH3 2 2 2 2

C + O2  CO2

1 2

Kc = 2 Kc = 3 Kc = 2 . 3 Kc = 6

K1 = K1

epkime denklemi mekanizmalı ise basamaklar toplanır. hh T

Örnek 12:

Her basamağın denge sabitleri çarpımı ise toplu denklemin denge sabitini verir.

2NO2(g)  N2O4(g)

X2 + 2Y2  2XY2

K1

tepkimesinin 500 K sıcaklığındaki denge sabiti 25 dir.

2XY2 + Y2  X2Y6

K2

Buna göre,

X2 + 3Y2  X2Y6

1 N O  NO2(g) tepkimesinin aynı sıcak2 2 4(g) lıktaki denge sabiti kaçtır? 1 1 A) B) C) 2 D) 5 E) 10 2 5

K = K1 . K2

hh M ekanizmalı tepkimelerde denge sabiti toplu denkleme göre yazılır.

Tepkime ters çevrilip 2 ile bölünür. (2 ile bölmek

A(g) + 2B(g)  2C (g)(yavaş)

Kc = 2

2C (g) + T(g)  2K(g) (hızlı) Kc = 4 Kc = 2 . 4 = 8 A(g) + 2B(g) + T(g)  2K(g)

6


N2O4  2NO2

1 ile çarpmaktır.) 2

K = 1 (Çarpmaya göre tersi alınır.) 25

1 ) 1/2 (Çarpılan sayı üs olarak yazılır.) 1 NO 2 4  NO2 K = ( 25 2 K= 1 5

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Kimyasal Dengeye Etki Eden Faktörler

hhK İmyasal Dengeye Etkİ Eden Faktörler

hh D engedeki bir sisteme dışarıdan bir etki yapıldığında denge

Örneğin,

N2(g) + 3H2(g)  2NH3

Kc =

[NH3]2 [N2] [H2]3

tepkimesi dengede iken,

bozulabilir. hh Bu durumda denge Le Chatelier İlkesine göre yön değiştirir. Bu ilke "Dengedeki bir sisteme dışarıdan bir etki yapıldığında sistem yeniden dengeye gelmek için yapılan etkiyi yok edecek yönde hareket eder." şeklindedir.

hh Sabit hacim ve sıcaklıkta t anında H2 eklenirse, - Denge ürünler yönüne kayar.

hh Dengeye etki eden faktörler; - Derişim değişimleri - Hacim ve basınç değişimleri - Sıcaklık değişimi şeklindedir.

Derişim Değişimlerinin Dengeye Etkisi hh D engede madde derişimleri sabittir.

engede giren maddelerin derişimi artırılırsa bu etkiyi azalthh D mak için giren maddeler harcanmalıdır. Bu nedenle harcanan maddeler ürün derişimini artırır. Yeniden denge kurulur.

- NH3 derişimi artar.

NH3

- N2 derişimi azalır.

H2

- H2 eklenmeyle derişimi önce ar-

N2

tar sonra harcandığı için azalır. t

Ancak hiç bir zaman tamamı har-

Zaman

canmaz. - Denge sabiti (Kc) değişmez.

hh Sabit hacim ve sıcaklıkta t anında kaba NH3 eklenirse - Denge girenler yönüne kayar.

Derişim (mol/L)

- N2 ve H2 derişimleri artar.

NH3

2a

- NH3 derişimi eklenmeyle önce

H2

3a

N2

a

artar sonra harcandığı için azalır.

Derişim (mol/K)

Ancak hiçbir zaman tamamı harcanmaz.

t

Zaman

hh Dengede ürünlerin derişimi artırılırsa bu etkiyi azaltmak için denge girenler yönüne kayar. Böylece ürün derişimi azalırken girenlerin derişimi artar ve sistem yineden dengeye ulaşır.

hh Denge sabiti (Kc) değişmez.


7

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Kimyasal Dengeye Etki Eden Faktörler hh Sabit hacim ve sıcaklıkta t anında kaptan N2 çekilirse, Derişim (mol/L)

2HBr(g)  H2(g) + Br2(g)

NH3

- N2 derişimini önce azalır sonra artar ama çekilen miktarın hepsi

H2

üretilemez.

N2

tepkimesinde 4 mol H2 . 4 mol Br2 ve 8 mol HBr ile tepkime

2a 3a

1L'lik kapta dengededir. Denge tepkimesinden 2 mol HBr çekiliyor.

a

- NH3 harcandığı için derişimi azalır. t

- Denge sabiti değişmez.

Tepkime tekrar dengeye ulaştığında kapta kaç mol HBr Zaman

hh Sabit hacim ve sıcaklıkta kaba He eklenirse tepkime ile ilgili bir madde olmadığından denge ve yönüne etki etmez.

bulunur?

2HBr  H2 + Br2

Denge 1

8

4

4

Etki Değişim

–2 (Denge sola kayar.) + 2a

–a

Denge 2

6 + 2a

4 – a

−→

- Denge girenler yönüne kayar.

Örnek 14:

–a 4–a

Denge sabiti Kc değişmediğinden 1. ve 2. dengede aynı olur.

Not Kaptaki maddelerden biri katı ise katı eklenmesi ya da

Denge 1 den Kc = [H2] [Br2 ] = 4 . 4 = 1 [HBr]2 82 4 Denge 2 de yerine yazılır.

çıkarılması denge yönünü etkilemez. Çünkü katı madde

1 = (4 – a) (4 – a) 4 (6 + 2a)2

denge kesrinde yer almaz. Ancak katının mol sayısında

2

değişme olur.

2

(4 - a) 1   = 2 2 (6 + 2a)  

a = 0,5

[HBr] = 6 + 2a = 7M ve 7 mol

Örnek 13: Aşağıdaki tepkimeye göre sabit hacimli kapta sıcaklık

Örnek 15:

sabitken yapılan etkiler sonucu denge yönünün değişi-

N2(g) + 3H2  2NH3

mini belirleyiniz.

Yukarıda verilen denge tepkimesine sabit sıcaklıkta, I. N2 gazı eklemek

2SO3(g)  2SO2(g) + O2(g)

Yapılan Etki Kaba SO3 eklenerek

Denge Yönü −→

II. NH3 gazı çekmek III. H2 gazı çekmek işlemlerinden hangileri sabit hacimli kapta uygulanırsa

Kaptan SO2 eklenerek

−→

Kaptan O2 çekmek

−→

dengedeki N2 gazı derişimi artar?

Kaptan SO3 çekmek

−→

A) Yalnız I

Kaptan SO2 çekmek

−→

D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

NH3 gazı çekersek denge ürünler yönüne kayar. N2 derişimi azalır.

8


KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Kimyasal Dengeye Etki Eden Faktörler

Örnek 16:

CO2 eklenmesi ile;

Sabit hacimli bir kapta,

Derişim (mol/L)

∆H < 0

CO2(g)

nCO2 = Değişmez

denge tepkimesi için,

CaO(k)

nCaO = Azalır

I. Sabit sıcaklıkta CS2(k) eklenirse, denge ürünlere doğru

CaCO3(k)

nCaCO3 = Artar

CS2(k) + 3O2(g)  CO2(g) + 2SO2(g)

kayar. t

II. Sabit sıcaklıkta SO2 gazı eklenip tekrar denge kuruldu-

Zaman

CO2 çekilmesi ile;

ğunda, CS2 mol miktarı artar. III. Sabit sıcaklıkta ortama CO2 gazı eklenirse, denge sabitinin sayısal değeri azalır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II D) II ve III

B) Yalnız III

Derişim (mol/L)

C) I ve II

E) I, II ve III

- Katı eklenmesi denge yönüne etki etmez. (I yanlış) - K aba SO2 gazı eklenmesi ile bunu azaltmak isteyeceğinden girenler yönüne doğru denge bozulur. İleri ve geri hız eşitliği bozulur ve girenler

t

artar. CS2 katı olduğundan derişimi değişmez ancak üretildiği için mol

CO2

nCO2 = Değişmez

CaO

nCaO = Artar

CaCO3

nCaCO3 = Azalır

Zaman

sayısı artar. - D enge sabitinin sayısal değeri sadece sıcaklığa bağlıdır. Madde eklenmesiyle değişmez.

Sıcaklık Değişiminin Dengeye Etkisi hh Sıcaklık değişimi hem denge yönüne hem de denge sabitinin sayısal değerine etki eder. hh Denge sabiti sadece sıcaklıkla değişir.

Heterojen Denge Tepkimelerinde Derişim Etkisi

Not

CaCO3(k)  CaO(k) + CO2(g) Kc = [CO2]

Endotermik tepkimelerde sıcaklık artarsa denge ürünler yönüne sıcaklık azalırsa denge girenler yönüne kayar.

tepkimesi heterojen bir dengeye aittir. Sıcaklık değişmediği sürece Kc değişmeyeceğinden CO2 eklenmesi ya da çıkarılması sonucu CO2 ilk derişimine eşit olmak zorundadır.

Örneğin,

SO3(g) + Isı  SO2(g) + 1/2O2(g)

tepkimesi dengedeyken


9

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Kimyasal Dengeye Etki Eden Faktörler hh Sıcaklık artırılırsa Le Chatelier İlkesine göre,

hh Sıcaklık azaltılırsa Le Chatelier İlkesine göre,

- Sistem sıcaklığı azaltmak iser ve ısıdan uzaklaşır.

- Sistem sıcaklığı artırmak ister ve ısı yönüne hareket eder.

- Denge yönü ürünler yönüne bozulur.

- Denge yönü ürünler yönüne bozulur.

- SO2 ve O2 derişimi artar.

- NH3 derişimi artar.

- SO3 derişimi azalır.

- N2 ve H2 derişimi azalır.

- Denge sabiti (Kc) artar.

- Denge sabiti (Kc) artar.

hh Sıcaklık azaltılırsa Le Chatelier İlkesine göre, Yapılan

Sıcaklığı

Sıcaklığı

Sıcaklığı

Sıcaklığı

Etki

artırmak

azaltmak

artırmak

azaltmak

Denge

- Denge sabiti (Kc) azalır.

Sabiti (Kc)

−→

- SO3 derişimi artar.

−→

−→

−→

Yönü

−→

Denge

- SO2 ve O2 derişimi azalır.

−→

Ekzotermik Tepkime

−→

- Denge yönü girenler yönüne bozulur.

Endotermik Tepkime

−→

- Sistem sıcaklığı artırmak ister ve ısı yönüne hareket eder.

Not Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık artarsa denge girenler yönüne sıcaklık azalırsa denge ürünler yönüne kayar.

hh Denge sabitinin değişimi; - Endotermik tepkimelerde sıcaklıkla doğru orantılıdır.

Örneğin, N2(g) + 3H2(g)  2NH3(g) + Isı

T1 = 200 K

Kc = 2

T2 = 300 K

Kc = 5

tepkimesi dengedeyken hh Sıcaklık artırılırsa Le Chatelier İlkesine göre,

- Ekzotermik tepkimelerde sıcaklıkla ters orantılıdır.

- Sistem sıcaklığı azaltmak ister ve ısıdan uzaklaşır.

T1 = 200 K

Kc = 2 x 10–2

- Denge yönü girenler yönüne bozulur.

T2 = 300 K

Kc = 1 x 10–2

- NH3 derişimi azalır.

- N2 ve H2 derişimi artar. - Denge sabiti (Kc) azalır.

10


şeklinde belirtilebilir.

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE \ Kimyasal Dengeye Etki Eden Faktörler Örneğin,

Örnek 17: 2NO2(g) + 1/2O2(g)  N2O5(g)

∆H < 0

B

tepkimesi dengede iken, I. Sabit hacimli sistemi soğutmak,

A

II. Aynı sıcaklıkta ortama NO2(g) eklemek,

N2(g)+3H2(g) 2NH3(g)

Kap hacmi A dan B ye getirilirse denge girenlere doğru hareket eder.

III. Sabit hacimli kaba aynı sıcaklıkta temiz hava göndermek işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa N2O5 gazı-

Derişim (mol/L)

nın mol sayısı artar? A) Yalnız I

N2

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

H2

E) I, II ve III

- N2O5 artması için denge yönü ürünlere doğru ilerlemelidir. - Tepkime ekzotermik olduğundan sıcaklığı azaltmak dengeyi ısıya doğru yönlendirir. Ürünlere yönlenir. (I. doğru) - NO2 eklenirse bunu harcamak ve azaltmak için ürünlere yönlenir. (II doğru) - Temiz hava göndermek ortamdaki O2 miktarını arttırır. Bunu azaltmak için ürünler tarafına yönlenir ve harcanır. (III doğru)

NH3

t

Zaman

hh Kap hacmi azaltılırsa, - Maddelerin tümünün derişimi artar. - Toplam basınç artar.

Hacim Değişiminin Dengeye Etkisi

- Denge, basıncı artırmak için gazların mol sayısının çok olduğu yönde ilerler.

hh Kap hacmindeki değişim dengedeki maddelerin derişimlerine ve kısmi basınçlarının değişmesine sebep olur.

B

asıncın dengeyi etkilemesi gazların mol sayısına bağlıdır. hh B A

asınç ve hacim değişimi katı ve sıvılara etki etmez. hh B

N2(g)+3H2(g) 2NH3(g)

az fazında gerçekleşen bir denge tepkimesinde hh G

Kap hacmi B den A ye getirilirse denge girenlere doğru hareket eder.

Derişim (mol/L) N2

hh Kap hacmi artırılırsa,

H2

- Maddelerin tümünün derişimi azalır.

NH3

- Toplam basınç azalır. - Denge, basıncı artırmak için gazların mol sayısının çok ol-

t

Zaman

Öğretmen Sorusu

duğu yönde ilerler.

Bir gazoz şişesinin kapağının açılması ile neden gaz çıkışı gözlenir?

Gazoz içerisinde çözünmüş CO2 gazı bulunur.

CO2 + H2O(s) D H+(suda) + HCO–3(suda) + ısı

Kapağı açılan şişede basınç azalır ve basıncı artırmak için denge sola (girenler) kayarak gaz çıkışına neden olur.


11

KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE

Uyarı

Örnek 19:

Gaz fazındaki maddelerin her iki yöndeki mol sayıları eşit ise hacim değişimi denge yönüne etki etmez. Ancak derişimleri değişir.

a A(g)  b B(g)

kırmızı

renksiz

denge tepkimesinde sıcaklık arttırıldığında kırmızı renk artmakta, sabit sıcaklıkta hacim azaldığında renk açılmaktadır. Buna göre,

Basınç-Hacim Değişiminin Etkisi Yapılan Etki

Sabit sıcaklıkta ba- Sabit

sıcaklıkta

I. Tepkime ekzotermiktir.

sıncı artırmak (hacmi basıncı azaltmak

II. Katsayılardan a > b dir.

azaltmak) Denge Yönü

(hacmi artırmak)

Gaz mol sayısının az Gaz mol sayısının olduğu yöne

çok olduğu yöne

hh Sulu çözeltilerde gerçekleşen tepkimelerde kaba sabit sıcaklıkta; - Su eklenirse derişimler azalır ve derişimi artırmak için mol

III. Kapta sıcaklık artarsa denge sabiti sayısal değeri artar. yargılarından hangileri doğrudur? - Sıcaklık arttığında girenlere doğru kaydığından renk artar. Buna göre ısıdan uzaklaştığından tepkime ekzotermiktir. a A  b B + Isı (I doğru) - Hacim azaldığında denge mol sayısının az olduğu yöne kayar. Renk açıldığına göre ürünlere kayar. a > b dir. (II doğru) - Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık artarsa Kc değeri azalır. (III yanlış)

sayısı çok olan yöne hareket eder. - Suyun bir kısmı buharlaştırılırsa derişimler artar ve derişimi azaltmak için mol sayısı az olan yöne hareket eder.

Örnek 18:

Örnek 20:

Br2(s) + CI2(g)  2BrCI(g) + Isı

I. H2(g) + I2(k)  2HI(g)

tepkimesi dengededir.

II. 2NH3(g)  N2(g) + 3H2(g)

Bu tepkimede, I. Kaba Br 2(s) eklemek II. Sıcaklığı azaltmak, III. Kabın hacmini küçültmek işlemlerinden hangileri uygulandığında denge yönü sağa kayar? - - - -

Sağa kayması ürünlere doğru hareket etmesi demektir. Br2 sıvı olduğundan denge yönüne etki etmez. Sıcaklık azaltıldığında ısıya ulaşmak için ürünlere doğru gider. (Yalnız III) Hacim azaltıldığında gazın mol sayısı az olduğu yöne kayar yani girenlere kayar.

12


III. N2(g) + O2(g)  2NO(g) yukarıda verilen tepkimelerden hangileri hacim değişiminden etkilenmez? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II E) I ve III

N2(g) + O2(g)  2NO(g) tepkimesi hacim değişiminden etkilenmez.

C) Yalnız III


Konu Testi - 1

Kc 2 1. I. Ag2O(k) + 2HNO3(suda)  2AgNO3(suda) + H2O(s) [ AgNO3 2] [HNO3 ]

II. CO2(g)  CO(g) +

1 O 2 2(g)

[CO][O2 ] [CO2 ]

2SO3(g)  2SO2(g) + O2(g)

tepkimesine göre ayrışıyor.

B) I ve II

D) II ve III Kc =

[ürün]x

[giren]y (suda) alınır.

C) I ve III

II. Denge sabit (Kc) artar. III. Tepkime tekrar dengeye ulaştığında, her maddenin kısmi basıncı artar.

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

cinsinden yazılırken katı (k) alınmaz, gaz(g) ve çözünen


Kaba O2 eklenirse denge girenler yönüne kayar. Kc değişmez. SO2 azalır.

reaksiyonu için Kc = 0,2 verilmiştir.

5.

I. Pistonlu kapta kabın hacminin azaltılması

II. Katı halde bir maddenin derişiminin artması

III. Katalizör kullanılması IV. Sıcaklığın azaltılması Yukarıdakilerden hangileri denge sabitinin sayısal değerini değiştirir?

2CO2(g) + 2H2(g)  CO(g) + 2H2O(g)

reaksiyonunun denge sabitinin sayısal değeri aşağıdakilerden hangisidir?

1 5


2. CO(g) + H2O(g)  CO2(g) + H2(g)

A)

Denge kurulduktan sonra aynı sıcaklıkta bir miktar temiz hava kaba eklenirse, I. Denge girenler lehine bozunur.

Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde derişimler cinsinden denge sabiti (Kc) doğru yazılmıştır? A) Yalnız III

[CO][CI2 ] [COCI2 ]

III. COCI2 (g)  CO(g) + CI2(g)

4. Kapalı bir kapta SO3 gazı,

B) 2

C) 4

D) 5

A) Yalnız I

E) 25

B) Yalnız IV

D) I ve IV

C) II ve III

E) II, III ve IV

Denge sabiti sıcaklıkla değişir.

Tepkime ters çevrilir ve 2 ile çarpılır. Bu nedenle 2 maddelere üs olarak yazılır. 0,2 ters çevrilir, karesi alınır.

6. 1 litrelik kaba oda sıcaklığında 4'er mol CO2 ve NO gazları konularak aralarında,

3. 2CO2(g)  2CO(g) + O2(g)

∆H = +560 kJ

CO2(g) + NO(g)  CO(g) + NO2(g)

tepkimesi gerçekleştiriliyor.

Tepkimede denge kurulduğunda kapta kaç mol NO2 gazı bulunur?

Yukarıdaki denge tepkimesinin denge sabiti 4 dür.

Buna göre, aynı sıcaklıkta denge sabiti 2 olan tepkimenin entalpi değeri kaç kJ dür?

A)

A) +280

CO2 + NO  CO + NO2 Başlangıç 4 4 – – Değişim –a –a +a +a

D) –140

B) +140

C) +70 E) –280

Tepkimede 4'ün karekökü alınırsa 2 olur. Bu nedenle tepkime 2'ye bölünmelidir. Entalpide yarıya bölünür. ∆H = +280 kj

1 2

Denge

B) 2

(4 – a) (4 – a)

C)

a

4 3

D) 4

Kc = 0,25

E) 5

a

25 a2 = 100 (4 – a)2 4 a= 3


13


Konu Testi - 1

7. 4'er mol Fe ve O2 maddeleri 4Fe(k) + 3O2(g)  2Fe2O3(k)

10. SO3(g) + NO(g)  SO2(g) + NO2(g)

tepkimesi ile denge oluşturmuştur.

Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

denge tepkimesinde NO(gazı) miktarı arttırılırsa aynı sıcaklıkta,

A) Heterojen denge tepkimesidir.

I. Denge bozulur ve bir süre ileri tepkime hızı artar sonra

tekrar hızlar eşitlenir.

B) Dengede Fe2O3 miktarı 2 molden azdır. C) Demirin tamamı paslanmıştır.

II. Denge sabitinin değeri değişmez.

D) Tepkime oluşurken meydana gelebilecek madde kayıpları verimin %100 olmasını engellemiştir.

III. Tepkimedeki tüm maddelerin miktarı artar.

E) Tepkimede deneysel verim teorik verimden azdır.


A) Yalnız I

Demirin tamamı paslanırsa tam verim olur ve denge kurulmaz.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

SO3 azalır, diğerleri artar.

8. Kimyasal bir denge tepkimesinde tepkime kabının hacmi

artırıldığında da dengenin sola kaydığı, aynı tepkimede sıcaklık artırıldığında ise denge sabitinin arttığı bilinmektedir.

Bu denge tepkimesi aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) 2SO2 + O2 + Isı  2SO3

11.

BrCI Br2 CI2 t1

C) 2NO  N2 + O2 + Isı ∆H < 0

E) C(k) + O2(g)  CO(g) + Isı Sıcaklık arttığında Kc arttığına göre endotermik tepkimedir. Hacim artırılırsa gazın mol sayısının çok olduğu yöne kayar.

∆H < 0

tepkimesi t1 anında dengededir.

B) N2(g) + 3H2(g)  2NH3(g) ∆H – 22 kkol/mol D) 2H2 + O2  2H2O

2BrCI(g)  Br2(g) + CI2(g)

t2 Zaman

Sistem t2 anında yeniden dengeye gelinceye kadar derişim zaman grafiği çizilmiştir.

Sisteme t1 anında yapılan etki aşağıdakilerden hangisidir? A) Sıcaklık arttırılmıştır. B) Ortamdan BrCI gazı çekilmiştir.

9. Sabit sıcaklıkta 1 mol SiO2 katısı 0,8 mol HF ile oluşturulan

C) Kabın hacmi azaltılmıştır.

1 litrelik çözeltiye atılarak,

D) Ortamın hacmi artırılmıştır.

SiO2(k) + 4HF(suda)  SiF4(g) + 2H2O(s)

E) Ortamın basıncı azaltılmıştır.

tepkimesi başlatılıyor.

t1 anında ortamdan BrCI çekilmiştir.

Tepkimede HF nin % 50'si tepkime vererek denge oluşmaktadır.

Buna göre, aynı sıcaklıkta tepkimenin denge sabiti kaçtır? 100 10 1 B) C) 256 256 256

Sistem tekrar dengeye ulaştığında, I. Basınç azalır. II. Denge sabitinin sayısal değeri artar. III. Tepkime ürünler tarafına kayar.

6.

7.

8. A

9. D

10. C

11. B

12. C


5.

8.

7. C

4.

9.

10.

6. C

3.

11.

12.

5. B

2.

D) II ve III


Hacim artırılırsa mol sayısı çok olan ürünler yönüne kayar. Kaptaki toplam basınç azalır. 13.

4. A

1.

B) I ve II

14.

15.

3. A

Cevaplar

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

0,1

[SiF4] 0,1 1000 Kc = = = [HF]4 (0,4)4 256

14

0,4

E) 256

SiO2 + 4HF −→ SiF4 + 2H2O Başlangıç 1 0,8 – – Değişim –0,1 –0,4 +0,1 +0,1 Denge

tepkimesi dengededir. Sabit sıcaklıkta kabın hacmi iki katına çıkarılıyor.

16.

17.

2. E

1000 256

18.

1. C

D)

A(g)  2B(g)

19.

20. ?

Cevaplar

A)

12.


Konu Testi - 1

1. Aşağıda verilen tepkimelerden hangilerinde kısmi ba-

sınçlar cinsinden denge sabiti (Kp), derişimler cinsinden denge sabitine (Kc) eşittir? A) H2(g) + 1/2O2(g)  H2O(g) B) S(k) + 3/2O2(g)  SO3(g)

4. NH4CO2NH2(k)  2NH3(g) + CO2(g) Kc =

Yukarıdaki denge tepkimesi 0°C de gerçekleşmektedir.

Buna göre, aynı sıcaklıkta kısmi basınçlar cinsinden denge sabitinin değeri (Kp) kaçtır?

C) N2(g) + 3H2(g)  2NH3(g)

A) 5,6

D) 2NO2(g)  N2O4(g)

B) 11,2 D) 44,8

C) 22,4 E) 67,2

Kp = Kc (RT)∆n ∆n = 3 3 1  22,4  ⋅ 273  = 22,4 Kp =  2 (22,4)  273 

E) H2(g) + CO2(g)  CO(g) + H2O(g) ∆n = 0 olan tepkimelerde Kc = Kp dir.

2.

1 (22, 4 )2

2AB(g)  A2(g) + B2(g)

tepkimesinin 25°C sıcaklığındaki denge sabiti 9 dır.

Buna göre aynı sıcaklıkta, 1

A2(g) +

1

Br(g)  AB(g)

tepkimesinin denge sabiti nedir?

2

A) 3

2

1 1 ve   9 9

=

denge tepkimesinde, gazların derişimi artar. II. Sıcaklık artırılırsa denge sabitinin sayısal değeri azalır.

1 ile çarpılır. 2

1/ 2

III. Katalizör kullanmak dengeye daha çabuk ulaşılmasını sağlar.

1 1 = 9 3


3. X2Y(g)  X2 + 1/2 Y2(g)

∆H = –240 kj

I. Sabit sıcaklıkta kabın hacmi küçültülürse kaptaki tüm

1 1 1 C) D) E) 3 9 2

B) 1

Ters çevrilip,

5. 2H2(g) + O2(g)  2H2O(g)

D) I ve III

Kc = 9

X2Y(g) + 1/2 Y2(g)  X2Y2(g) Kc = 3

Yukarıdaki tepkimelere göre, X2(g) + Y2(g)  X2Y2(g) tep-

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

Hacim ile derişim ters orantılıdır. Tepkime ekzotermik olduğundan sıcaklık artarsa Kc değeri azalır. Katalizör tepkimeyi hızlandırır ve daha çabuk denge kurulur.

kimesinin denge sabiti ve birimi hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?

Kc

Birim

A)

3

L/mol

6. 2Br(g)  Br2(g)

B)

1 3

L/mol

C)

3

mol/L

D)

1 3

mol/L

II. Sıcaklık azaltılırsa tepkime ürünlere kayar.

E)

6

L/mol

III. Aynı sıcaklıkta ortama brom atomu eklenirse, Br2(g) de-

1 tepkime ters çevrilip, tepkimeler toplanır. 1 1 X2 + Y2  X2Y Kc = 2 9 1 Kc = 3 X2Y + Y2  X2Y2 2 1 1 X2 + Y2  X2Y2 Kc = 3 = 9 3 [X2Y2] mol/L L Kc = = = [X2][Y2] mol mol mol L L

tepkimesi sabit hacimli bir kapta dengede iken, I. Aynı sıcaklıkta ortamdan Br2 gazı uzaklaştırılırsa denge bağ oluşumu yönünde kayar.

rişimi artar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II D) II ve III

B) Yalnız III

C) I ve III

E) I, II ve III

Bağ oluşumu yönü ürünLerdir. Bağ oluşumu ekzotermik olduğundan sıcaklık azaltılırsa ısı yönüne kayar.


15


7.

Konu Testi - 1

Derişim (mol/L)

10. N2(g) + 3H2(g)  2NH3(g) tepkimesinin, 25°C'deki denge sabiti, K1 = 5 50°C'deki denge sabiti, K2 = 2'dir. Buna göre, dengedeki NH3 derişimini arttırmak için,

8 6

NOCI(g)

5

CI2(g)

2

NO(g)

0

I. Sabit sıcaklıkta NH3 gazı ekleme

Zaman

II. Sabit sıcaklıkta N2 gazı ekleme

Yukarıda derişim-zaman grafiği verilen denge tepkimesinin denge sabiti (Kc) kaçtır? A) 9

t

17 9 C) E) 5 5

B) 5

III. Sıcaklığı düşürme A) Yalnız II

E) 36

2

5

C) I ve III

E) I, II ve III

Tepkime ekzotermiktir. Buna göre tümü ürün miktarını artırır.

6

62 9 Kc = 2 = 5 2 .5

B) II ve III

D) I ve II

2NO + CI2 −→ 2NOCI Başlangıç 8 8 – Değişim –6 –3 +6 Denge

11. Sabit sıcaklıkta, kapalı bir kapta kurulan,

8. 4NH3(g) + 7O2(g)  4NO2(g) + 6H2O(s)

tepkimesi 2L lik kapta 27°C de iken kapta 8'er mol

NH3, O2, H2O ve NO2 gazları bulunmaktadır.

∆H = + 50 kJ

renksiz koyu kahverengi

Buna göre,

denge tepkimesi için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış olur? A) Tepkime endotermiktir.

I. Sistem dengededir.

B) Maksimum düzensizlik eğilim ürünler yönündedir.

II. Tepkime ürünlere doğru yürümektedir.

C) Minimum enerji eğilimi N2O4 yönündedir.

III. Sistem dengeye geldiğinde NO2 derişimi 4M den fazladır.

D) Sıcaklık arttırılırsa tepkime kabında renk açılır.

ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

N2O4(g)  2NO2(g)

Kc = 1

işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanabilir?

B) Yalnız II

D) I ve III

E) 50°C deki Kc değeri 20°C deki Kc değerinden büyüktür.

C) I ve II

Tepkime endotermik olduğundan sıcaklık artırılırsa denge ürünler yönüne kayar ve renk koyulaşır.

E) II ve III

[NO2]4 44 1 = 4 7= 7 4 7 [NH3] [O2] 4 .4 4 Qc ≠ Kc olduğundan sistem dengede değildir. Eşitlik için tepkime ürünler Qc =

yönünde ilerlemelidir. Böylece NO2 artar.

9. X2(g) + Y2(g)  2XY(g)

tepkimesi dengedeyken 1 mol X2, 4 mol Y2, 4 mol XY gazları bulunmaktadır.

Aynı sıcaklıkta 1L'lik kapta tepkime dengede iken 3 mol Y2 gazı kaptan çekilmiştir.

Tekrar denge kurulduğunda kapta toplam kaç mol gaz vardır?

X2 + Y2  2XY

nT = 6

1.

3.

5.

10. E

11. D

12. D

16

a = 0,5

2.

grafiklerinden hangileri doğrudur? B) Yalnız III

D) II ve III

(4 – 2a)2 4= (1 + a)2

4.


Zaman III

II

A) Yalnız II

4–2a

9. E

Cevaplar

=4

C) I ve III

E) I, II ve III

Denge girenler yönüne kayar ve O3 artar ancak sıfırdan başlamaz. O2 basıncı azalır ve Kc azalır. 6.

7.

8. A

42 1.4

8.

7. C

Denge 2 1+a 1+a

Kc =

PO2

Zaman

I

9.

10.

6. E

+a

4 4 –3 ← +a –2a

Denge sabiti

Zaman

E) 6

11.

12.

5. E

1

O3’ün mol sayısı

13.

4. C

Deney 1 Etki Değişim

Buna göre,

14.

15.

3. B

D) 5

16.

17.

2. C

C) 4,5

denge tepkimesinde, sabit hacimde sıcaklık azaltılıyor.

18.

1. E

B) 4

∆H > 0

19.

20. ?

Cevaplar

A) 3,5

12. 2O3(g)  3O2(g)

LYS // KİMYA

FÖY NO

12

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE

Asit - Baz Dengeleri - Çözünme ve Çökelme Dengeleri Kompleks Oluşma Ayrışma Dengeleri

hhASİT - BAZ DENGELERİ Saf Suyun İletkenliği ve Otoiyonizasyonu hh Saf su elektrik akımını çok az da olsa iletir. Bu durum saf suyun iyonlaştığını gösterir.

hh Standart koşullarda (25°C, 1 atm) Ksu = [H+] . [OH–] = 10–7.10–7 = 10–14 hh Çözelti asit veya baz çözeltisi olsun standart koşullarda [H+] . [OH–] = 10–14 olur.

H2O(sıvı)  H+(suda) + OH–(suda) hh Saf su iyonları için yazılan denge sabiti

[H+]

Ksu ile gösterilir. Ksu = [H+].[OH– ]

10–3

25°C'de Ksu = 1.10–14'tür.

10–7

10–11

Çözeltilerin Asitliği - Bazlığı hh Bir çözeltide, [H+] = [OH–] ise çözelti nötr'dür. [H+] < [OH–] ise çözelti baziktir. [H+] > [OH–] ise çözelti asidiktir.

Arı su 25°C [H+] = [OH–] = 10–7mol/L

10

–11

10

–7

10

–3

[OH–]

25°C 1 atm basınçta

hh Suyun iyonlaşması endotermik bir olaydır. Ksu değeri ise sıcaklığa bağlı olarak değişir. Bu sebepten sıcaklık arttırılırsa Ksu değeri artar.


1

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Asit - Baz Dengeleri

pH ve pOH Kavramları

Örnek 3:

hh pH metre asitlik ve bazlık kuvvetinin belirtilmesinde kullanı-

Oda koşullarında 5,6 gram KOH çözülerek 100 mL çözelti hazırlanıyor.

lan cetveldir. 25°C'de 0

14 1

2

3

4

5

6

9 10 11 12

8

7

Çözeltideki [H+].[OH–] derişimleri ve pH, pOH değerlerini bulunuz. (KOH: 56 g/mol)

Bazlık artar

Asitlik artar

m 5, 6 n = MA 56 = 0,1 mol KOH

+

pH = –log[H ]

n 0, 1 M = v = 0, 1 = 1M

+ – KOH → K(suda) + OH(suda)

1M

POH = –log[OH–]

1M

1M

[OH–] = 1M pOH = –log[OH–]

Örnek 1:

pOH = 0 +

–

25°C sıcaklıkta H iyonlarının molar derişimi OH iyonları molar derişiminin 10–4 katı olan çözelti için,

pH = 14 [H+]= 10–14

+

a) [H ] derişimi kaç molar? b) [OH–] derişimi kaç molar? c) pH değeri kaçtır? d) pOH değeri kaçtır? [H+] = [OH–]. 10–4 Ksu = [H+] . [OH–] = 10–14

Asit ve Bazların Ayrışma Dengeleri

[OH–] . 10–4 . [OH–] = 10–14

Arrhenius Asit-Baz Tanımı

[OH–]2 = 10–10 –2

–5

[OH ] = 10 +

–9

[H ] = 10

–

–5

→ pOH = –log[OH ] = –log.10 = 5 +

–9

→ pH = –log[H ] = –log.10 = 9

Asit → sudaki çözeltisine H+ iyonu veren madde Baz → sudaki çözeltisine OH– iyonu veren madde

Örnek 2: mol 25°C'de [H+] = 10 - 2 olan HI çözeltisinin pH'ını ve L pOH'ını bulunuz. pH = –log[H+]

pH + POH = 14

pH = –log10–2

2 + pOH = 14

pH = 2

pOH = 12

2


HBr → H+(suda) + Br–(suda) Mg(OH)2 → Mg2(s+uda) + 2OH–(suda) NaOH → Na+(suda) + OH–(suda)


Brønsted ve Lowry Asit – Baz Tanımı

Zayıf Asit ve Bazların Ayrışma Yüzdesi

Asit → Proton (H+) veren madde

Ayrışma Yüzdesi =

+

Baz → Proton (H ) alan madde

Ayrışan miktar Başlangıçtaki toplam miktar

x 100

hh Bu tanıma göre asit - baz tepkimelerinde maddelerinden biri proton verirken diğerleri proton alır. Aralarında proton farkı olan asit - baz çiftlerine konjuge asit - baz çifti denilir. CH3COOH + H2O(s)  CH3COO–(suda) + H3O+(suda) Asit 1

Baz 2

Baz 1

Not

Asit 1

Ayrışma oranı büyük olan asit kuvvetlidir ve Ka değeri büyüktür. Baz içinde aynı durum geçerlidir. NH3 + Baz 1

H2O  NH+4 + OH– Asit 2

Asit 1

Baz 2

Konjuge (eşlenik)

Konjuge (eşlenik)

asit - baz çifti

asit - baz çifti

Örnek 4:

Zayıf Asit – Baz Çiftlerinin Ayrışma Dengeleri HX → asidi göstermekte HX(suda) + H2O(s)  H3O+(suda) + X–(suda) Ka =

BOH → bazı göstermekte BOH(suda)+H2O(s)  BOH2+(suda)+OH–(suda)

Kb =

8H 3 O +B6X -@

6HX@

8BOH +2B6OH -@

6BOH@

Belirli sıcaklıkta NH3'ün bazlık sabiti Kb = 10–5 olduğuna göre 0,1 M NH3 çözeltisinin iyonlaşma yüzdesi nedir? NH3(suda) + H2O(s)  NH4+ + OH– Kb =

+ 7NH 4A . 6OH @ x.x = 0, 1 = 10 -5 NH 6 3@

x = 10–3

[OH–] = 10–3

Ka → asitlik sabiti

-

10 3 - . 100 10 1 = %1 iyonlaşmıştır.

iyonlaşma yüzdesi =

Kb → bazlık sabiti


3

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Asit - Baz Dengeleri Organik asitlerin değerliliği bir molekülündeki –COOH grubu

Örnek 5:

sayısı kadardır.

0,1 M HF sulu çözeltisinin 25°C'de pH = 6 ise aynı sıcaklıkta HF'nin Ka değeri nedir? +

–

HF(suda)  H(suda) + F(suda) Başlangıç 0,1M

–

–6

+10 +10–6

Denge

(0,1–10–6) +10–6 +10–6 ihmal

Değerlik

–

CH3COOH CH COOH 3 (suda) CH3COO (suda)+H

+

CH2 – COO CH2 – COOH CH2 – COOH suda CH – COOH CH – COOH CH – COO– + 3H+ CH2 – COOH CH2 – COOH CH2 – COO–

–

–10

İyonlaşma Denklemi

1

–

–6

Değişim

Madde

3

pH = –log[H+] pH = –log10–6 [H+] = 10–6 Ka =

Bazın Değerliği

6H +@ . 6F -@ 10 -6 .10 -6 -11 = 0, 1 = 10 6HF@

hh Bir molekül bazın sulu çözeltisinde oluşturduğu OH– iyon sayısıdır.

Ka = 10–11

Madde


Değerlik

NaOH

NaOH(suda) → Na+(suda) + OH–(suda)

1

Mg(OH)2

– Mg(OH)2(suda) → Mg2+ (suda) + 2 OH

1

NH3

Asit ve Bazların Değerliği

NH3(suda) + H2O(s)

NH+4 + OH–

1

Asidin Değerliği Bir molekül asidin sulu çözeltisinde oluşturduğu H+ iyon sayısıdır.

Madde


Değerlik

HBr

HBr(suda) → H+(suda) + Br–(suda)

1

HNO3

HNO3(suda) → H+(suda) + NO3–(suda)

1

H2SO4

H2SO4(suda) → 2H+(suda) + SO42–(suda)

2

H3PO4

H3PO4(suda)

3H+(suda) + PO43–(suda)

3

Asit ve Bazların Kuvveti hh Kuvvetli asit ve bazlar suda çözündüklerinde %100 veya buna yakın sayıda iyonlaşabilirken zayıf asit ve bazların iyonlaşma yüzdeleri azdır. Kuvvetli asit ve bazlarda Ka ve Kb değeri büyüktür.

Not Asit ve Bazların kuvvetliliği ile tesir değerliliği arasında ilgi yoktur.

4



Asitlerin Kuvveti

Katyonların ve Anyonların Asitliği ve Bazlığı

hh Periyodik cetvelin 7A grubunda bulunan halojenlerin hidrojenle oluşturduğu asitlerin kuvveti atom çapı arttıkça artar.

hh Asit ve baz tepkimesi sonucu tuz oluşur. Oluşan tuz suda çözünmesiyle iyonlarına ayrışır.

7A F

Kuvvetlilik

CI

HI > HBr > HCI > HF

Br

Atom çapı arttıkça hidrojenin iyonlaşması kolaylaşır.

I

hh İyonun su ile tepkimeye girerek zayıf asit ve baz dengesi oluşturmasına hidroliz denilir. hh Kuvvetli asit ve bazdan oluşan tuz nötr tuz olduğu için hidroliz olmaz. hh Zayıf asit ile kuvvetli bazdan oluşan tuz bazik özellik göste-

rir. Zayıf asitten gelen anyon hidroliz olur.

hh Yapısında oksijen bulunduran aynı tür moleküllerde Oksijen atomu sayısı arttıkça asitik kuvveti artar.

hh Zayıf baz ile kuvvetli asitten oluşan tuz asidiktir. Zayıf bazdan gelen katyon (+ yüklü iyon) hidroliz olur.

HCIO3 > HCIO2 > HCIO

Bazların Kuvvetliliği hh Periyodik cetvelde en kuvvetli metal olan Fransiyum 7. periyot 1A grubunda bulunur. Elementlerin oksitlerinin ve hidroksitlerinin bazik kuvveti Fr elementine yaklaştıkça artar. Yani bir gruptan yukarıda aşağıya ve soldan sağ tarafa doğru bazik kuvvetlilik artar.

HNO3(suda) + KOH(suda)

KNO3(k) + H2O

kuvvetli asit

nötr tuz Hidroliz olmaz

HBr(suda) + NH3(suda)

NH4Br(k)

kuvvetli asit

asidik tuz

kuvvetli baz

Örnek 6: LiOH, Mg(OH)2, NaOH bazlarının bazlık kuvvetleri arasındaki ilişki nasıldır? (3Li12Mg11Na) NaOH > LiOH > Mg(OH)2 dir.

NH4Br(suda)

Uyarı Kuvvetli asit ve bazlar suda %100'e yakın iyonlaştıkları ve iyon hareketi ile elektriği ilettikleri için elektrik akımını iyi iletirler.

zayıf baz

NH+4(suda) + Br–(suda)

Zayıf bazdan gelen katyon hidroliz olur.

NH+4 + H2O  NH3 + H3O+ (ortam asidik olur)


5

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Asit - Baz Dengeleri hh 2NaOH(suda) + H2CO3(suda)

Na2CO3(k) + 2H2O

bazik tuz

kuvvetli baz

zayıf baz

hh HF(suda)  H+(suda) + F–(suda) 2Na+(suda) + CO32–

Na2CO3(suda)

Zayıf Asit – Baz Çözeltilerinde pH Hesaplanması

Zayıf asit

Zayıf asitten gelen anyon hidroliz olur.

Ka=

CO23– + H2O  HCO–3 + OH–

hh NH3(suda) + H2O  NH+4(suda) + OH–(suda)

(OH– iyon sayısı arttığı için ortam

Zayıf baz

bazik olur.) Kb =

Kuvvetli Asit – Baz Çözeltilerinde pH Hesaplanması hh Kuvvetli asit ve bazlar suda %100'e yakın iyonlaştığı için suda çözündüğünde oluşan anyon ve katyonların derişimleri başlangıçtaki madde derişimine göre değişimle yorumlanır. hh Eğer asit ve bazın tesir değerliliği 1 ise başlangıçtaki derişime eşit olur.

Örnek 7: Kuvvetli bir asit olan HCI'nin 10 pH ve pOH değeri kaçtır? HCI(suda) Başlangıç 10–2M Değişim

–10–2

Toplam

6H+@. 6F-@ Ka = Asitlik sabiti 6HF@

–2

+ – H(suda) + CI(suda)

– – +10–2 +10–2 +10–2M +10–2M

[H+] = 10–2M

molarlık çözeltisinde

8NH +4B6OH -@

6NH 3@

Uyarı Zayıf asit ve bazın suda çözünmesiyle oluşan anyon ve katyonların derişimleri çarpımının asit veya baz derişimine oranıdır. Katsayılar üs olarak gelir.

Örnek 8: Kuvvetli bir asit olan HCI'nin 10–2 molarlık çözeltisinde pH ve pOH değeri kaçtır? + – BOH(suda)  B(suda) + OH(suda)

Başlangıç Değişim

0,1 –xM

Denge (0,1 – x) ihmal

–

–

+xM +xM xM xM

6B +@ . 6OH@ x. x 1.10–7 = 0, 1 6BOH@

pH = –log[H+]

KB =

pH = 2

pH + pOH = 14

[OH–] = 10–4M x2 = 10–8M

pOH = 12

2 + pOH = 14

pOH = –log[OH–] pOH = 4

6


x = 10–4M


Nötralleşme Tepkimeleri

Örnek 9:

hh Asit ve bazların tepkimeye girerek tuz ve su oluşturmasına nötralleşme denir.

0,5 molar 100 mililitre HCI çözeltisini nötrleştirmek için 0,1 molar NaOH çözeltisinden kaç mililitre gereklidir?

HBr(suda) + KOH(suda) → KBr(suda) + H2O(s) hh Tepkimeye giren asit ve bazın ikisi de tamamen tükenmişse çözelti nötrdür. Asit ve bazın birisi tepkime sonunda tamamen tükenmeyip artıyorsa çözelti artan maddenin özelliğini gösterir.

Za. Ma. Va = Zb. Mb. Vb 1 . 0,5 . 0,1 = 1 . 0,1 .Vb Vb = 0,5 litre = 500 mililitre

Örnek 10: 0,02 molar 500 mL HI çözeltisi ile 0,1 molar 100 mL KOH çözeltileri karıştırılıyor. Tam nötrleşme tepkimesinde Za. Ma. Va = Zb. Mb. Vb Za – Zb = Asit – Bazın Değerliği

Çözeltinin pH ve pOH değeri kaç olur? Ma . Va . Za = 0,02 . 0,5 . 1 = 0,01 Mb . Vb . Zb = 0,1 . 0,1 . 1 = 0,01

Birbirine eşit pH = 7 pOH = 7

olduğu

için

Ma – Mb = Asit – Bazın Molaritesi Va – Vb = Asit – Bazın Hacmi

Kuvvetli Asit ve Bazların Titrasyonu Asit tepkime sonunda artıyorsa (Za. Ma. Va) – (Zb. Mb. Vb) = Ms.Vs n + - n OH[H+] = H VT

Titrasyon hh Derişimi bilinen asit veya baz çözeltisi yarıdım ile derişimi bilinmeyen asit veya bazın derişiminin belirlenmesidir.

nH+ = H+ iyonunun mol sayısı nOH– = OH– iyonunun mol sayısı VT = Çözeltinin toplam hacmi

Baz tepkime sonunda artıyorsa (Zb. Mb. Vb) – (Za. Ma. Va) = Ms.Vs n - - n H+ [OH–] = OH vT bağıntıları ile [H+] ve [OH–] değerleri hesaplanır.

hh Asit çözeltisinin üzerine baz ya da baz çözeltisinin üzerine asit damla damla ilave edildiğinde [H+] = [OH–] olduğu anda bu H+ ve OH– iyonları su oluşturarak tamamen tükendiği anda nötrleşme sağlar. Tam nötrleşmenin gerçekleştiği ana eşdeğerlik noktası veya dönüm noktası denir.


7

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Asit - Baz Dengeleri hh Eşdeğerlik noktasına gelindiğinde renk değiştiren maddelere indikatör (belirteç) denilir.

Örnek 12: Oda sıcaklığında 200 mL hacimli 0,1 KOH çözeltisinin, molar derişimi bilinmeyen 200 mL HCI çözeltisiyle titrasyonu yapılmaktadır.

İndikatör

Asidik ortamdaki rengi

Bazik ortamdaki rengi

Renk değişiminin pH aralığı

Turnusol

Kırmızı

Mavi

4,5 – 8,3

Fenol kırmızısı

Sarı

Kırmızı

6,6 – 8,0

Fenol ftalein

Renksiz

Pembe

8,2 – 10

Metil kırmızısı

Kırmızı

Sarı

4,8 – 6,0

Metil oranj

Kırmızı

Sarı

3,2 – 4,4

Tampon Çözelti

Brom timol mavisi

Sarı

Mavi

6,0 – 7,6

hh Çözelti içerisine asit ya da baz ilave edildiğinde pH değerinde değişimin gözlemlenmediği çözeltilerdir.

Tepkimelerde uygun indikatör seçimi yapılmalıdır.

Buna göre, HCI çözeltisinin derişimi kaç molardır? Mb . Vb . Zb – Ma . Va . Za = Ms . Vs x . 0,2 . 1 – 0,1 . 0,2 . 2 = 0,01 . 0,4 x . 0,2 = 0,0044 x = 0,22 Molar

hh Asidik tampon çözeltiler zayıf bir asidin kuvvetli bir baz ile oluşturduğu tuzdur. Bu çözeltilerde [H+] değeri aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır.

6H+@ = K a =

Örnek 11: pH

hh Bazik tampon çözeltiler zayıf bir baz ile bazın tuzundan oluşan çözeltilerdir. 6Baz@ 6OH-@ = Kb . 6Tuz@

13

7

100

Eklenin HCI çözeltisi (mL)

Oda sıcaklığında 200 mL hacimli KOH çözeltisinin, molar derişimi bilinmeyen HCI çözeltisiyle titrasyonuna ait grafik şekilde verilmiştir. Buna göre, HCI çözeltisinin derişimi kaç molardır? Za . Ma . Va = Zb . Mb . Vb

Örnek 13:

Oda sıcaklığında 0,2M NH3 ve 0,04M NH4Br tuzundan oluşan çözeltinin pH değeri kaçtır? (25°C NH3 için Kb = 2.10–4) NH3 ve NH4Br → Bazik tampon çözelti 6OH -@ = K . B

6Baz@ 6Tuz@

1 . Ma . 0,1 = 1 . 0,1 . 0,2

0, 2 6OH -@ = 2.10 -4 . 0, 04

Ma = 0,2 molar.-

[OH–] = 10–3 pOH = 3 pH = 11 olur.

8

6Asit@ 6Tuz@


SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Çözünme ve Çökelme Dengeleri

hhÇÖZÜNME VE ÇÖKELME DENGELERİ

Örnek 14:

Çözünürlük

25°C de 0,303 gram PbSO4 kullanılarak 1 litre doymuş çözelti hazırlanıyor.

hh Belirli bir sıcaklık ve basınçta belirli bir miktar çözücüde çözünen maksimum madde miktarına çözünürlük denir.

Buna göre,

hh Belirli sıcaklık ve basınçta çözebileceğinden daha az maddeyi çözen karışımlara doymamış çözelti, çözebileceği kadar maddeyi çözen karışımlara doymuş çözelti, çözebileceğinden daha fazla maddeyi çözen karışımlara aşırı doymuş çözelti, denir.

Çözünürlük Dengesi hh İyonik katının bir sıvıda çözünmesiyle oluşan ve kabın dibinde bir miktar katının bulunduğu doygun çözeltide katı ile iyonlar arasında denge oluşur. Çözünme ve çökelme hızları eşit olmasına çözünürlük dengesi denilir.

a) PbSO4'ün sudaki molar çözünürlüğü kaçtır? b) PbSO4'ün çözünürlük çarpımı kaçtır? (PbSO4 : 303 g/mol) 0, 303 a) nPbSO4 = 303 = 1.10 -3 mol molar çözünürlüğü 1 litre çözeltiyi doygun hale getiren maddenin mol sayısı olup 1.10–3 moldür. b) PbSO4(k)  Pb2+(suda) + SO42–(suda) -

-

1.10 3 mol

Kçç = [Pb2+] . [SO42–]

L

-

1.10 3 mol 1.10 3 mol L

Kçç = 1.10–3 . 1.10–3

Kçç = 1.10–6 bulunur.

L

hh Katı hal denge bağıntısında yazılmaz.

Çözünürlük Çarpımı Suda az çözünen tuzların denge sabitine çözünürlük çarpımı (Kçç) denilir.

Örnek 15: Belli bir sıcaklıkta Cu(NO3)2 katısının çözünürlük çarpımı 128.10–15 dır. Buna göre Cu(NO3)2'nin saf sudaki çözünürlüğü kaç mol 'dir? L

Örnek: PbBr2(k)  Pb2+(suda) + 2Br–(suda) 2+

–2

Kçç= [Pb ].[Br ] +

Cu(NO3)(k)  Cu+2(suda) + 2NO3–(suda) X

–

AgI(k)  Ag (suda) + I (suda) Kçç= [Ag+].[I–] Ag(OH)(k)  Ag+(suda) + OH–(suda)

X

2x

Kçç = [Cu2+] . [NO3–1]2 128.10–15 = x . (2x)2 128.10–15 = 4x3 x = 3.10 –5 mol L

Kçç= [Ag+].[OH–]


9

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Çözünme ve Çökelme Dengeleri

Doymuşluk – Doymamışlık ve Çökelme

Örnek 16:

hh Çözeltide çökelmenin olabilmesi için çözeltideki iyon derişimlerinin denge durumunda olması gereken derişimden daha fazla olması gerekir.

MgF2'nin belirli sıcaklıkta çözünürlük çarpımı 4.10–9 dır. Buna göre MgF2 için; a) 0,1 M Mg(NO3)2 çözeltisindeki çözünürlük kaç mol/L dir.

hh Çözeltideki katıya ait iyon derişimleri çarpımına Q dersek Q = Kçç ise çözelti doymuştur.

b) 0,1 M KF çözeltisindeki çözünürlük kaç mol/L dir?

Q > Kçç ise çökelme olur. Q < Kçç ise çözelti doymamıştır.

Mg2++ 2NO3–

a) Mg(NO3)2

0,1 M

0,1 M Mg2+ + 2F– x 2x

MgF2 x

Kçç[Mg2+] . [F –]2

4.10–9 = (0,1).(2x)2 ⇒ x = 1.10–4M K+ + F–

b) KF

0,1 M

0,1 M 2+

Mg +2F– y 2y

Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler

MgF2 y

Sıcaklığın Etkisi

Kçç[Mg2+] . [F –]2

hh Katı ve sıvıların çözünürlüğü genellikle sıcaklık arttıkça artar yani endotermiktir. hh Endotermik çözünen maddelerde sıcaklık arttırıldığında denge ürünler yönüne ilerler ve iyon mol sayısı artacağı için Kçç değeri atar. hh Ekzotermik çözünen maddelerde ise sıcaklık arttırıldığında denge girenler yönüne kayar iyon derişimi azalacağı için Kçç değeri azalır.

4.10–9 = y(10–1)2 ⇒ y = 4.10–7M

Örnek 17: Belli bir sıcaklıkta PbI2'nın sudaki çözünürlük çarpımı 64.10–13'tür. Buna göre PbI2'nin 0,2 molarlık KI çözeltisindeki çözümol nürlüğü kaç 'dir. L – PbI2(k)  Pb+2(suda) + 2I(suda)

Basınç Etkisi

XM

XM

hh Katı ve sıvıların çözünürlüğüne basıncın etkisi yoktur. Gazların çözünürlüğü basınç arttıkça artar.

KI(k)

Ortak İyon Etkisi

Kçç = [Pb+2] . [I–]–

hh Ortak iyon çözünürlüğü azaltır. Le Chatelier ilkesine göre ortak iyondan kaynaklanan iyon derişimindeki artış ile denge girenler kısmına kayar ve çözünürlük azalır.

10


0,2M

2xM

– K+1(suda) + I(suda)

0,2M

64.10–13 = x.(0,2 + 2x)2 ihmal x = 16.10 –11 mol L

0,2M

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Kompleks Oluşma ve Ayrışma Dengeleri Örneğin:

pH Etkisi Bazik bir ortama asit çözeltisi ilave edildiğinde H+(suda) ve OH–(suda) iyonları nötrleşerek suyu oluşturur. Bu durum denge-

Cu

nin ürünler kısmına ilerlemesine sebep olur. Çözünürlük artar.+

2+

+

N H H H

NH3 →

NH3

Cu NH3

NH3

Cu2+ + 4NH3 → [Cu(NH3)4]2+

Örnek 18:

Cu2+ iyonu ile NH3 arasında koordinasyon bileşiği oluşur.

t°C'de hazırlanan doygun Ca(OH)2 çözeltisinin pH değeri 10'dur. Buna göre, Ca(OH)2'nin çözünürlük çarpımı kaçtır?

Ca(OH)2  Ca2+ + 2OH– 1 2 .10–4M 10–4M

pH = 10 pOH = 4 [OH–] = 10–4M

Kçç = [Ca2+][OH–]2 –5

–4 2

Kçç = 5.10 .(10 ) Kçç = 5.10–13

Lewis Asitleri ve Bazları hh Koordinasyon bileşiklerinde elektron çifti veren maddelere Lewis bazı, elektron çifti alan maddelere ise Lewis asidi adı verilir. BF3 + NH3 → BF3 NH3

Lewis Lewis Asidi Bazı

hhKOMPLEKS OLUŞMA VE AYRIŞMA

DENGELERİ

F

F B

F

+ F

Örnek 19: [Fe(CN)6]4– kompleks yapısında Lewis asidi ve Lewis bazını belirleyiniz.

H

N

→ F– B – N – H

H H H

F

Fe2+ + 6CN– → [Fe(CN)6]4–

H

hh B ile N atomları arasında oluşan bağa koordine kovalent bağ adı verilir. hh Koordine kovalent bağ içeren moleküllere koordinasyon bi-

Koordinasyon Bileşiği

Lewis Lewis Asidi Bazı

Kompleks Bileşiği

Öğretmen Sorusu

leşikleri ya da kompleks yapılar denir.

[Cr(NH3)3(H2O)3]CI3 bileşiğinin sistematik adı nedir?

Triakvatriamminkrom (III) klorür.


11

SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE / Kompleks Oluşma ve Ayrışma Dengeleri

Merkez Atom ve Ligand Koordinasyon bileşiklerde merkez atom kopmleksin merkezinde olup pozitif yüklü iyon ya da atomdur. Merkez atom Lewis asidi özelliği gösterir. Koordinasyon bileşiklerinde merkez atom ya da iyona bağlı olan nötr molekül ya da anyonlara ligand adı verilir.

Koordinasyon Bileşiklerinde Kararlılık ve Oluşum Sabitleri Kompleks iyonların kararlılığını oluşum denge sabiti (Koi) belirler. Hg2+ + 4CI–  [HgCI4]2– Kol =

Ligandlar Lewis bazı özelliği gösterir.

28HgCI 4B

8Hg 2+B6CI -@

4

Merkez atoma bağlı olan ligant sayısı koordinasyon bağı sayısıdır.

Örnek 20:

Örnek 21:

2+

[Fe(SCN)] koordinasyon bileşiğinin merkez iyon ve ligandını belirtiniz. Fe3+ + SCN– → [FeSCN]2+ Merkez Ligand İyon

[Ag(NH3)]+ kompleksinin oluşum sabitini yazınız.

Ag+ + 2NH3  [Ag(NH3)2]+ Kol =

oluşum sabiti ne kadar büyükse kompleks o kadar kararlıdır.

12

6Ag (NH3) 2@+ 6Ag+@6NH3@2



Konu Testi - 1

1. 25°C'de pH değeri 4 olan bir çözelti ile ilgili,

I. Asidik özellik gösterir

II. pOH değeri 10'dur.

III. Çözeltiye su eklenirse pH değeri artar.


4. 0,1M 100mL H2SO4 çözeltisi ile kaç gram KOH katısı karıştırılsa son çözeltinin pH değeri 7 olur?

B) Yalnız II

D) II ve III

A) 1,12

0,1 . 0,1.2 = nB.1 m m n = M & 0, 02 = 56 A

değeri kaçtır?

A) 7

B) 8

NH3 : 17g/mol) C) 9

D) 10

E) 11

⇒ m = 1,12 g

5. 0,1M HF ve 0,2M NaF tuzunu içeren tampon çözeltinin pH değeri kaçtır?

1, 7 NH3 + H2O  NH4+ + OH– 17 = 0,1 mol 1 0, 1 –a +a +a H = 0, 1 = 1M

(HF için Ka = 2.10–4) A) 2

B) 3

[H+] = 2.10–4

^0, 1h = 10–4 ^0, 2h

pH = 4

C) 4

D) 5

E) 6

a2 –6 a = 10–3 1 =1.10 pOH = 3 pH = 11

3. 0,02 M HX zayıf asidinin pOH değeri 8'dir.

E) 22,4

nB = 0,02 mol

2. 1,7 gram NH3 ile hazırlanan 100mL sulu çözeltinin pH (NH3 için Kb = 1.10

C) 4,48

MAVA.ZA = nB.ZB

C) I ve II

pH = 4 ise asit pH + pOH = 12 pOH = 10 Su eklenirse asidik özellik azalır, pH artar.

B) 2,24 D) 11,2

E) I, II ve III

–6

(K: 39, O : 16, H : 1)

Buna göre HX zayıf asidinin asitlik sabiti (Ka) kaçtır? A) 1.10 –8

B) 4.10 –9 C) 5.10 –11

D) 7.10 –12

E) 8.10 –12

pOH = 8 ⇒ pH = 6

6. 0,4 M 200mL NaOH çözeltisine 0,2M olan H2SO4 ten kaç mL ilave edilirse tam nötrleşme tepkimesi verir? A) 50

B) 100

C) 150

D) 200

E) 250

0,4 . 0,2.1 = 0,2 . V . 2 V = 0,2L = 200mL

HX  H+ + X– 2.10–2 10–6 Ka =

^10- 6 h2

2.10- 2

10–6 = 21 .10- 10 = 5.10- 11


13


Konu Testi - 1

7. MgF2'nin belirli sıcaklıktaki çözünürlük çarpımı 3,2.10–8'dir. Buna göre MgF2'nin saf sudaki çözünürlüğü kaç mol/L dir?

A) 2.10 –3

B) 3.10 –3 –3

D) 5.10 2+

10. 100L doygun CaCO3 çözeltisi hazırlamak için kaç gram CaCO3 katısı gerekmektedir?

C) 4.10 –3

E) 6.10

(CaCO3 için Kçç = 8,1.10–9 CaCO3 : 100 g/mol) A) 0,4

–3

B) 0,9

C) 1,8

D) 2,4

E) 3,6

CaCO3  Ca2+ + CO32– s s s2 = 8,1.10–9 s = 9.10–5 n 9.10–5 = 100 –3 n = 9.10 m 9.10–3 = 100 m = 0,9 g

–

MgF2  Mg + 2F s 2s 4s3 = 3,2 . 10–8 s = 2.10–3M

11. [AI(OH)4]– kompleksi ile ilgili,

8. Hidroliz tepkimeleri ile ilgili,

• M erkez iyonu

olup Lewis

I

özelliği gösterir.

II

I. Denge tepkimesidir.

II. Konjuge asit - baz çiftleri oluşur.

• O H anyonu Lewis

III. Nötr tuzlar hidroliz tepkimesi vermez.

Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan kısımlara sırası ile hangi sözcükler getirilmelidir?


B) I ve II

D) II ve III

–

I C) I ve III

E) I, II ve III

Hidroliz tepkimeleri denge tepkimeleridir. Nötr tuzlar suda iyonlarına ayrışarak çözünür.

III

özelliği gösteren liganddır.

II

III

A)

OH

–

asidi

bazı

B)

AI3+

asidi

bazı

C)

3+

AI

bazı

asidi

D)

OH–

bazı

asidi

E)

2+

asidi

bazı

AI

Al3+ : Merkez Lewis asidi OH– : Ligand Lewis bazı

9.

Bileşik

Çözünürlük Çarpımı (Kçç)

Kompleks

Oluşum Sabiti (Kol)

II. PbCI2

[Pb2+] . [CI–]2

I.

[Zn(OH)4]

4,6.1017

III. Ag2CO3

[Ag2+] . [CO–3]

II.

[Ag(CN)2]–

5,6.1018

III.

[Cu(NH3)4]2+

1,1.1013

Yukarıda verilen bileşiklerin çözünürlük çarpım bağıntılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

Yukarıda koordinasyon bileşiklerinin 25°C'deki oluşum sabitleri verilmiştir.

Komplekslerin kararlılıklarının sıralanışı nasıldır?

C) I ve II

E) I, II ve III

2–

Ag2CO3  2Ag+ + CO32–

A) I > III > II

B) II > III > I

D) I > II > III

C) II > I > III

E) III > I > III

Kol sabitleri kararlılıklarını belirler. 2. E

3. C

4. A

5. C

6. D

7. A

8. E

9. B

10. B

11. B

12. C


1. E

14

Cevaplar

12.

[Ca2+]3. [PO43–]2

I. Ca3(PO4)2


Konu Testi - 2

1. CH3COOH(suda) + H2O(s)  CH3COO–(suda) + H3O(suda)

si karıştırılıyor.

tepkimesiyle ilgili,

I. Brønsted – Lowry asit baz tanımına uyan tepkimedir.

II. CH3COO –, CH3COOH'ın konjuge bazıdır.

III. Tepkimede CH3COOH proton veren maddedir.

4. 0,1 M 200mL H2SO4 çözeltisi ile 0,1M 100mL KOH çözelti

A) 0,1

B) Yalnız II

D) II ve III

B) 0,2

C) 0,3

D) 0,4

E) 0,5

0, 1. 0, 2. 2 - 0, 1. 0, 1. 1 0, 03 = 0, 3 = 0,1 M 0, 3


Buna göre oluşan çözeltideki H+ iyon derişimi kaç mol/L olur?

C) I ve III

E) I, II ve III –

CH3COOH + H2O  CH3COO + H3O+ Asit 1

Baz 2

Baz 1

Asit 2

5. 0,18 M NH4CI tuzu için, 2. Oda sıcaklığında pH değeri 13 olan 2 litrelik KOH çözeltisinde kaç gram KOH çözünmüştür?

(K : 39, O : 16, H : 1) A) 2,6

B) 5,8

C) 11,2

D) 11,9

E) 2,4

I. Asidik tuzdur.

II. Hidroliz tepkimesi vermez.

III. pH değeri 5'tir.


(NH3 için Kb = 1,8.10–5)

pOH = 1 [OH–] = 10–1M

pH = 13

A) Yalnız I

KOH → K+ + OH–

B) Yalnız II

D) I ve III

2.10–1 mol 10–1M.2L m 2.10–1 = 56 ⇒ m = 11,2

C) I ve II

E) I, II ve III

Asidik tuzlar hidroliz olur. NH4+ + H2O  NH3 + H3O+ Q2 1.1014 0, 18 = 1, 8.10- 5 Q = 10–5M pH = 5

3.

pH 10

6. Dibinde katısı olmayan doymuş CuCI2 çözeltisine sabit sı-

7

caklıkta KCI katısı ekleniyor.

Eklenen asit çözeltisi (mL)

20

–3

pH değeri 10 olan 200mL KOH çözeltisine 20 mL 10 M kuvvetli asit eklendiğinde pH = 7 oluyor.

Buna göre, asidin tesir değerliği kaçtır? A) 1 –4

B) 2 –3

10 .0,2.1 = 10 .0,02.ZA ZA = 1

C) 3

D) 4

E) 5

Buna göre,

I. Bir miktar CuCI2 katısı çöker.

II. Çözeltideki CI – iyonlarının derişimi artar.

III. CuCI2 katısının çözünürlük çarpımı sabiti artar.


B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Kçc sadece sıcaklığa bağlıdır. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

7. 25°C'da BaCO3 iyonik katısının çözünürlük çarpımı 8,1.10–9 tur.

Buna göre saf sudaki çözünürlüğü kaç molardır? A) 3.10 –5

B) 6.10 –5

D) 18.10 –5

10. PbCI2 katısının belirli sıcaklıktaki çözünürlük çarpımı 32.10–9 dir.

C) 9.10 –5

Buna göre PbCI2'nin aynı sıcaklıkta çözünürlüğü kaç mol/L'dir? A) 1.10 –3

E) 36.10 –5

B) 2.10 –3

D) 4.10 –3

s2 = 8,1.10–9

C) 3.10 –3

E) 5.10 –3

4s3 = 32.10–9

s = 9.10–5

s = 2.10–3M

8. Belirli sıcaklıkta çözünürlük çarpımı 4.10–9 olan CaF2 ile ilgili,

I. Saf sudaki çözünürlüğü 2.10 –3 M'dır.

II. 0,1 M Ca(NO3)2 çözeltisindeki çözünürlüğü 1.10 –4 M'dır.

III. 0,1 M KF çözeltisindeki çözünürlüğü 4.10


B) Yalnız II

D) I ve III

–7

M'dır.

11. [Fe(SCN)]2+ koordinasyon bileşiği ile ilgili,

I. Fe3+ merkez iyonudur.

II. SCN – lewis bazıdır.

III. Kompleks katyonudur.


B) I ve II

D) II ve III

C) I ve II


Tüm öncüller doğrudur

E) II ve III

4s3 = 4.10–9

Fe3+ + SCN–  [Fe(SCN)]2

s = 10–3M

Merkeziyon Ligand

12. Aşağıda verilen koordinasyon bileşiklerinden hangisinin karşısında verilen oluşum dengesi bağıntısı yanlıştır? + 8Ag ^NH 3h2B A) [Ag(NH3)2]+ K ol = 6Ag+@. 6NH 3@2

9. Belirli bir sıcaklıkta 0,1 M AgNO3 çözeltisinin 2 litresinde kaç mol AgCI çözünmüştür? (AgCI için Kçç=1.10–10) A) 1.10 –10

B) 2.10 –10

D) 4.10 –9

C) 2.10 –9

E) 5.10 –9

AgNO3  Ag+ + NO3– 0,1M

K ol =

C) [Cr(OH) 4] –

K ol =

D) [PbI4]2–

K ol =

E) [HgCI4]2–

K ol =

a a

a.0,1 = 10–10

6Cr ^OHh4@ 6Cr 2+@. 6OH-@4 6PbI 4@ 6Pb 2+@. 6I-@4 2

2. C

3. A

4. A

5. D

6. C

7. C

8. E

9. C

10. B

11. E

12. E


6Hg+@. 6CI-@4

1. E

6HgCI4@26Hg 2+@6CI- @4

28HgCI 4B

Cevaplar

a = 10–9 n 10–9 = 2 n = 2.10–9

16

6Fe ^SCNh@2+ 6Fe 3+@. 6SCN-@ -

AgCI  Ag+ + CI–

B) [Fe(SCN)]2+

LYS // KİMYA

FÖY NO

13

KİMYA VE ELEKTRİK

Yükseltgenme, İndirgenme Tepkimeleri - Elektrotlar ve Elektro Kimyasal Hücreler - Elektroliz

hhYÜKSELTGENME, İNDİRGENME TEPKİMELERİ

Redoks Tepkimeleri Yükseltgenme:

hh Bir elementin kimyasal tepkimeye girme isteğine aktiflik denir. hh Metallerde, elektron verme isteği daha fazla olan metallin aktifliği daha fazladır. hh Ametallerde elektron alma isteği daha fazla olan ametal daha aktiftir.

hh Atom ya da iyonun elektron kaybetmesi ile kaybettiği elektron sayısı kadar (+) yükle yüklenip değerliğinin artmasına denir.

İndirgenme: hh Atom ya da iyonun elektron alarak değerlik sayısının azalmasına indirgenme denir. hh Kimyasal tepkimede elektron alışverişinin gerçekleştiği tepkimelere denir. Na →

Na+

+e

Fe2+ → Fe3+ + e N0 + 3e– → N3– Mn7+ + 5e–→ Mn2+

Örnek 2: X

Z

Y+

Y+

Yükseltgenme

İndirgenme

hh Yükseltgenen bir madde karşısındaki atom ya da iyona elektron vererek indirgediği için indirgen özellik gösterir. hh İndirgenen madde ise karşısındaki atom yada iyonun elektronu alarak yükseltgenmesini sağlar. Bu sebeple yükseltgen özellik gösterir.

Örnek 1: Cu(k) + Fe3+(suda) → Cu+(suda) + Fe2+(suda) tepkimesi için;

I

II

Yukarıda verilen şekillerde I. kaptaki X çubuğunda zamanla aşınma gözlenirken II kaptaki Z çubuğunda aşınma gözlemlenmemiştir. Buna göre, X, Y ve Z metallerinin aktifliklerini büyükten küçüğe sıralayınız. X > Y > Z'dir.

a) Yükseltgenen madde hangisidir? b) İndirgenen madde hangisidir? c) Hangi madde indirgendir? d) Hangi madde yükseltgendir? a) Cu(k) b) Fe3+(suda) c) Cu(k)

hh Tepkimelerde yüksetgenme eğilimi fazla olan element yükseltgenirken, indirgenme eğilimi fazla olan element indirgenir. hh Elementin yükseltgenme sırasında oluşan potansiyele yükseltgenme potansiyeli denir.

d) Fe3+(suda)


1

KİMYA VE ELEKTRİK / Yükseltgenme, İndirgenme Tepkimeleri Li(k) → Li+(suda) + 1e–

E° = +3,05 volt

K(k) → K+(suda) + 1e–

E° = +2,93 volt

Mg(k) → Mg2+(suda) + 2e–

E° = +2,37 volt

Ba(k) → Ba2+(suda) + 2e–

E° = +2,90 volt

Al(k)

→ Al3+(suda)

3e–

+

Zn(k) → Zn2+(suda) + 2e– Pb(k) →

Pb2+(suda)

H2(k) →

2H+(suda)

+

+

2e–

2e–

Cu(k) → Cu2+(suda) + 2e–

E° = +1,66 volt E° = +0,76 volt

Metallerde Aşınma ve Çözünme hh Bir metal çubuk kendisinden daha aktif olan bir metalin çözeltisinde zamanla aşınır. hh Aktif olan metal yükseltgenir ve çözeltisinde iyon haline geçerken pasif olan metal indirgenir.

E° = +0,12 volt E° = 0,00 volt E° = –0,34 volt

ÖRNEK:

hh 25°C'da bazı elementlerin standart yükseltgenme potansiyelleri tabloda verilmiştir. hh Yükseltgenme potansiyeli büyük olan metaller yükseltgenme potansiyeli küçük olan metallerden daha aktiftir. hh Taneciklerin indirgenmesi sırasında oluşan potansiyele indirgenme potansiyeli denir.

Mg(k) → Mg2+(suda) + 2e– E° = +2,37 volt

Mg(k)

Cu(k) → Cu2+(suda) + 2e– E° = –0,34 volt Magnezyum metalinin yüksetgenme potansiyeli Bakır metalinden daha yüksek olmasından dolayı Mg'nin aktifliği daha fazladır. Bu sebepten Mg metali yükseltgenir ve Mg çubuğu zamanla aşınır. Cu2+ iyonları ise indirgenerek katı hale geçer. Cu2+ SO42–

Mg(k) + Cu2+(suda) → Mg2+(suda) + Cu(k)

Pb2+(suda) + 2e– → Pb(k)

E° = –0,13 volt

Sn2+(suda) + 2e– → Sn(k)

E° = –0,14 volt

tepkimesi kendiliğinden gerçekleşir.

Fe2+(suda) Zn2+(suda) Be2+(suda)

+

2e–

→ Fe(k)

E° = –0,44 volt

+

2e–

→ Zn(k)

E° = –0,76 volt

+

2e–

→ Be(k)

E° = –1,86 volt

Na+(suda) + 1e– → Na(k)

E° = –2,71 volt

Ba2+(suda) + 2e– → Ba(k)

E° = –2,90 volt

Au3+(suda) + 3e– → Au(k)

E° = +1,50 volt

Örnek 3: Aşağıda X, Y ve Z metallerinin çözeltilere batırılmış şekli gösterilmiştir.

25°C'da bazı taneciklerin standart indirgenme potansiyelleri verilmiştir.

Not Yüksetgenme ve indirgenme tepkimeleri ters çevrildiğinde

X

Y

Z

Y2+

Z2+

X2+

I

potansiyel değer işareti değişir.

II

III

Pb2+(suda) + 2e– → Pb(k)

E° = –0,13 volt

I ve II. kaplarda bulunan X ve Y metallerinin zamanla aşındığı, III. kapta bulunan Z metalinde herhangi bir değişimin olmadığı gözlenmiştir.

Pb(k) → Pb2+(suda) + 2e–

E° = +0,13 volt

Buna göre, X, Y ve Z metallerinin aktiflik sırası nasıldır?

ÖRNEK:

A) X > Y > Z Au3+(suda) + 3e– → Au(k)

E° = +1,6 volt

Au(k) → Au3+(suda) + 3e–

E° = –1,6 volt

2


D) Y > Z > X X>Y>Z

B) X > Z > Y

C) Z > X > Y

E) Y > X > Z

KİMYA VE ELEKTRİK / Yükseltgenme, İndirgenme Tepkimeleri hh Tepkime iyon tepkimesi ise asidik ortamda H+, bazik ortamda OH– kullanılarak yük denkliği sağlanır.

Not Yükseltgenme potansiyeli hidrojenden yüksek olan metal-

hh Hidrojen sayısını eşitlemek için H2O kullanılır.

ler asitlerle tepkimeleri sonucunda H2 gazı çıkarırlar.

hh Bir maddenin yüksetgen ya da indirgen özellik göstermesi sadece verilen tepkimeye özgüdür. Bir tepkimede yükseltgen olan bir madde başka bir tepkimede indirgen özellik gösterebilir.

Örnek 4: X, Y ve Z metalleri H2SO4 sulu çözeltilerine atıldıklarında –– X ve Y metalleri çözünürken Z metali çözünmüyor. –– Y metali çözünürken H2 gazı oluşuyor. X'ten H2 gazı oluşmuyor.

hh Tepkimenin redoks tepkimesi olup olmadığını anlayabilmek için tepkimeye katılan maddelerin yükseltgenme basamaklarının değişip değişmediğine bakılır.

Buna göre, I. Z en pasif metaldir. II. Y metalinin yükseltgenme potansiyeli hidrojenden daha yüksektir. III. Aktiflikleri Y > X > Z şeklindedir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III

Z metalinde çözünme yani aşınma olmadığı için en pasif metaldir (I doğru). Yükseltgenme potansiyeli hidrojenin yükseltgenme potansiyeliden daha fazla olan metaller asitler ile tepkimesi sonucunda H2 gazı çıkarır. (II doğru) X H2 gazı çıkarmadığı için yükseltgenme potansiyeli hidrojeninkinden düşük olup aktiflikleri Y > X > Z şeklindedir. (III doğru)

Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi hh Yükseltgenme ve indirgenme olaylarının gerçekleştiği tepkimeler redoks tepkimeleridir.

Denklem Denkleştirme Kuralları

Bazı tek atomlu iyonların yükseltgenme basamakları tabloda verilmiştir. +1

+2

+3

–1

–2

–3

H+

Be2+

Al3+

F–

O2–

N3–

Li+

Mg2+

Cl–

S2–

P3–

Na+

Ca2+

Br–

K+

Sr2+

I–

Rb+

Ba2+

Fr+

Ra2+ Zn2+

Bazı değişken değerlik alan metallerin yükseltgenme basamakları +1

+2

+3

+4

+6

Cu+

Cu2+

Fe3+

Pb4+

Cr6+

Hg+

Hg2+

Cr3+

Sn4+

Mn6+

hh Elementlerin değerlikleri sembollerinin üzerine yazılır.

Fe2+

hh Değerlik değiştiren elementler tespit edilir.

Pb2+

hh Yükseltgenme ve indirgenme yarı tepkimeleri ayrı ayrı yazılır.

Sn2+

hh Alınan ve verilen elektron sayısının eşit olması için uygun sayılar katsayı olarak kullanılır.

Mn2+

Mn4+


3

KİMYA VE ELEKTRİK / Yükseltgenme, İndirgenme Tepkimeleri Bazı köklerin yükleri tablodaki gibidir. +1

–1

–2

–3

hh İki ya da daha çok atomdan oluşmuş iyonlarda atomların yükseltgenme basamakları toplam iyon yüküne eşittir.

+

OH–

SO4

2–

PO43–

H3O+

NO3–

SO32–

PO33–

–

2–

hh Bir bileşikteki atomların yükseltgenme basamakları toplamı sıfırdır.

NH4

NO2

CN– MnO4

CO3

MnO42– –

HCO3

CrO4

(OH– O = –2 H = +1)

(CO3–2 O = –2 C = +4)

LiOH Li = +1 O = –2 H = +1

2–

–

CH3COO– hh Element atomlarının yükseltgenme basamaklarını belirtmek için bazı kuralların belirlenmesi gerekir.

Örnek 5:

hh Serbest haldeki element atomlarının yükseltgenme basamağı sıfırdır.

Aşağıda verilen bileşik ve iyonlarda altı çizili atomların yükseltgenme basamaklarını bulunuz.

a) KMnO4

b) Na2SO4

c) ZnCO3

d) Li3PO4

e) HCO3 –

f) MnO4 –

(Na, Zn, H2, O2)

hh Tek atomdan oluşan iyonun yükseltgenme basamağı o iyonun yüküne eşittir.

(Hg+1, Fe+3, F–)

hh Hidrojen metallerle yapmış olduğu bileşiklerde –1, ametallerle yapmış olduğu bileşiklerde +1 yükseltgenme basamağına sahiptir.

(LiH bileşiğinde H = –1, HBr bileşiğinde H = +1)

hh Oksijenin bileşiklerindeki yükseltgenme basamağı genellikle –2'dir. Fakat peroksitlerde –1, Florla yaptığı bileşikte +2 yükseltgenme basamağına sahip olur. H2O'da

O = –2

H2O2'de

O = –1

OF2'de

O = +2

Na = +1

MgCl2 de

Mg = +2

4


b)

+1 + Mn + 4x(–2) = 0 Mn = +7 d)

Li3 P O4

Na2 SO4

c)

ZnCO3

2x1 + S + 4x(–2) = 0 +2 + C + 3x(–2) = 0 S = +6 C = +4 e)

3x 1 + P + 4x(–2) = 0 P = +5

H C O3–

f)

+1 + C + (-2)x3 = –1 C = +4

Mn O4– Mn + 4x(–2) = –1 Mn = +7

Yarı tepkime yöntemi;

hh Halojenlerin yükseltgenme basamağı genellikle –1 dir. F daima –1 değerlik alır. Fakat Cl, Br, I kendisinden daha elektronegatif bir elemente karşı +1 ile +7 arasında değerlikler alabilir. KClO'da Cl = +1

K Mn O4

hh Redoks tepkimeleri denkleştirilirken alınan ve verilen elektron sayıları eşitlenmelidir. Değerlik ve yarı tepkime yöntemleri ile redoks tepkimeleri denkleştirilebilir.

hh 1A grubu metalleri daima +1, 2A grubu metalleri daima +2 yükseltgenme basamağına sahiptirler. Na2O de

a)

HBrO4'de Br = +7

C + HNO3 → CO2 + NO2 + H2O

hh tepkimesini denkleştirelim. Öncelikle her bir atomun yükseltgenme basamaklarını tespit edip, yükseltgenen ve indirgenen maddeleri bulalım.

0

+1 +5 –2

+4 –2

+4 –2

+1 –2

C + H N O3 → C O2 + N O2 + H2 O

sonra yükseltgenme ve indirgenme iki yarı tepkimesini yazalım.

KİMYA VE ELEKTRİK / Yükseltgenme, İndirgenme Tepkimeleri Alınan verilen elektron sayıları eşitlendiğinde; Yükseltgenme:

Örnek 7:

C → CO2 + 4e– / x 1

MnO4– + NH3 → MnO2 + NO2 (Bazik ortam)

İndirgenme: HNO3 + 1e– → NO2 / x 4 _____________________________________

denklemini en basit tamsayılar ile denkleştiriniz.

Redoks: C+ 4HNO3 → CO2 + 4NO2

3e– almış.

hh Son işlem olarak redoksa katılmayan atomların denkliği sağlanarak denklem denkleştirme tamamlanır.

C + 4HNO3 → CO2 + 4NO2 + 2H2O

hh Değerlik yöntemi ile denkleştirme, HNO3 + H2O → NO + S + H2O tepkimesini denkleştirelim.

Öncelikle atomların değerliği bulunur. 3e– almış +1 +5 –2 H N O3

+1 –2

+2 –2

0

+1 –2

+ H2S → NO + S + H2O

MnO4– + NH3 → MnO2 + NO2

7e– vermiş. 7x/ MnO4 + 3e– → MnO2 (İndirgenme yarı tepkimesi) 3x/ NH3 → NO2 + 7e– (Yükseltgenme) _______________________________________________ 7MnO4 + 21e– + 3NH3 → 7MnO2 + 3NO2 + 21e– Ana denklemde katsayılar yazılır. 7MnO4– + 3NH3 → 7MnO2 + 3NO2 Bazik ortamda olduğu için (–) iyon sayısı az olan sağ kısma iyon yükü eşitliği sağlanacak sayıda OH– ilave edilir. 7MnO4– + 3NH3 → 7MnO2 + 3NO2 + 7OH– Oksijen ve Hidrojen sayısını eşitlemek için sağ tarafa H2O ilave edilir. 7MnO4– + 3NH3 → 7MnO2 + 3NO2 + 7OH– + H2O

2e– vermiş

Alınan ve verilen elektron sayıları eşitlendiğinde, 2 x 3e– = 6e–

2HNO3 + 3H2S → 2NO + 3S + H2O 3x

2e–

=

6e–

hh Son olarak redoksa katılmayanların denkleştirilmesiyle tepkime denkleştirilmiş olur. 2HNO3 + 3H2S → 2NO + 3S + 4H2O hh Asidik ya da bazik ortamda denkleştirme yapılırken yük denkliğinin sağlanması gerekir. hh Asidik ortamda H+ iyonu ile, bazik ortamda OH– iyonuyla yük denkliği sağlanır.

Örnek 6: Sn2+

–

+ NO3 →

Sn4+

+ NO

tepkimesini asidik ortamda en küçük tam sayılarla denkleştiriniz. Yükseltgenme: Sn+2 → Sn+4 +2e– / x3 İndirgenme: NO3– + 3e– → NO / x2 _____________________________________

Yükseltgenme: 3Sn+2 → 3Sn4+ + 6e– İndirgenem: 8H+ + 2NO3– + 6e– → 2NO + 4H2O _____________________________________ Redoks:

3Sn2+ + 2NO3– + 8H+ → 3Sn4+ + 2NO + 4H2O

şeklinde olur.

hhELEKTROTLAR VE ELEKTROKİMYASAL HÜCRELER

hh Kendiliğinden gerçekleşen indirgenme ve yükseltgenme tepkimeleri ayrı kaplarda iletken tel ile bağlanıp tuz köprüsü iki kabada gelicek şekilde yerleştirildiğinde oluşan potansiyel fark ile elektrik enerjisi elde edilir. Elektrik enerjisinin üretildiği bu sistemlere pil sistemi denir. hh Yükseltgenmenin olduğu kapta elektronlar iletken tel ile indirgenmenin gerçekleştiği kaba geçer. hh Yükseltgenmenin gerçekleştiği yarı hücreye anot, indirgenmenin gerçekleştiği yarı hücreye katot kabı denir. hh Anot ve katot kapları içerisinde iyonlaşmış madde bulunduğu için çözeltide iyon hareketi ile elektriği iletir. Elektriği ileten çözeltilere elektrolit denir. hh Elektrolit içine daldırılan metal tel veya levhaya elektrot denir. hh Tuz köprüsü ise anot ve katot kaplarında gerçekleşen yükseltgenme ve indirgenme tepkimeleri sonucunda bozulan yük denkliğinin tekrardan oluşmasını sağlar. Bu sebepten tuz köprüsünde suda çok iyi iyonlaşabilen tuz bulunur.


5

KİMYA VE ELEKTRİK / Elektrotlar ve Elektro Kimyasal Hücreler

Örnek 8:

V Tuz köprüsü

Zn

Cu

–

V

+

Zn

2+

SO42–

Cu

Zn2+ SO42–

Cu2+

1 M ZnSO4 çözeltisi ANOT KABI

2+

SO4 SO4

2–

1 M CuSO4 çözeltisi KATOT KABI

Zn(k) → Zn2+(suda) + 2e–

E° = +0,76 volt


E° = –0,34 volt

hh Zn metalinin yükseltgenme potansiyeli değeri Cu metalinden daha yüksek olduğu için Zn metali yükseltgenirken Cu2+ iyonları indirgenir. hh Anot kabında yükseltgenme gerçekleşirken

Zn(k) →

Zn levhasının kütlesi zamanla azalır.

Zn2+

+

2e–

Pb

2+

NO4

–

Ag

1 M Pb(NO3)2 1. kap

+

NO3–

1 M AgNO3 2. kap

Pb(k) → Pb2+(suda) + 2e– E° = +0,12 volt Ag(k) → Ag+(suda) + 1e–

E° = –0,80 volt

Yukarıda verilen pil sistemine göre, I. 1. kaptaki Pb2+ iyon derişimi zamanla artar. II. 2. kaptaki Ag katı kütlesi artar.

E° = +0,76 volt

III. Pil gerilimi +0,92 volttur. yargılarından hangileri doğrudur?

iyon derişimi çözeltide artar. Bu sebepten tuz köprüsündeki – yüklü iyonlar anot kabına geçer

hh Katot kabında indirgenme gerçekleşir. Cu2+(suda) + 2e– → Cu(k)

Ag

2–

Zn2+(suda)

iletken tel

Tuz köprüsü

Pb

E° = +0,34 volt

Cu levhasının kütlesi zamanla artar.

Elektrolitteki Cu2+ iyon derişimi azalacağı için tuz köprüsünden (+) yüklü iyonlar katot kabına geçiş yapar.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

E) I, II ve III

1. kap (anot) Pb → Pb2+ + 2e 2. kap (katot) Ag+ + 1e− → Ag

E0 = 0,80 V X 2

Pb + 2Ag+

E0 = 0,92V

Pb2+ + 2Ag

C) I ve II

E0 = 0,12 V

Net Pil Denklemi ve Pil Potansiyeli hh Anot ve Katot kabında gerçekleşen reaksiyonlar yükseltgenme ve indirgenme sonucunda alınan - verilen elektron sayıları eşit olacak şekilde uygun katsayılar getirilerek taraf tarafa toplanır ve net pil denklemi elde edilir. hh Pil potansiyelleri de toplanarak net pil denkleminin potansiyeli bulunmuş olur. Elektron sayılarını eşitlemek için getirilen kat sayılar pil potansiyelini etkilemez. Anot kabında

Zn(k) → Zn2+(suda) + 2e–

Katot kabında

Cu2+(suda) + 2e– → Cu (k) E° = +0,34 volt

E° = +0,76 volt

Net pil denklemi Zn(k) + Cu2+(suda) → Zn2+(suda) + Cu(k) E° = +1,10 volt

6


Pil Sisteminin Şematik Gösterimi Zn ve Cu elektrotları ve Zn2+ ve Cu2+ iyonları içeren çözeltiler kullanılarak hazırlanan pil sistemini ele alalım. Zn → Zn2+ + 2e–

E° = 0,76 V

Cu → Cu2+ + 2e–

E° = 0,34 V

Zn | Zn2+ || Cu2+ | Cu (Pil şeması) Anot Katot Tuz köprüsü

KİMYA VE ELEKTRİK / Elektrotlar ve Elektro Kimyasal Hücreler hh Zn2+ iyon derişimi artarsa denge reaktifler yönünde kayar ve pil gerilimi azalır.

Örnek 9: Al | Al3+ || Ag+ | Ag 1

hh Derişimin pil gerilimi üzerine olan etkisini Nerst incelemiştir.

2

II. Zamanla Ag+ iyon derişimi azalır.

hh Nerst eşitliğine göre pil potansiyeli, 0,06 [Anot] Epil = E°pil – .log ile hesaplanır. n [Katot] Epil: Standart olmayan koşullarda pil potansiyeli

III. Standart pil gerilimi 2,46 volt'tur.

E°pil: Standart koşullardaki pil potansiyeli

Yukarıda şematik gösterimi verilen pil sistemi ile ilgili, I. Tuz köprüsündeki anyonlar 1. bölmeye akar.

yargılarından hangileri doğrudur? (Al

→ Al3+

+

3e–

E° = 1,66 V, Ag

A) Yalnız I

→ Ag+

B) I ve II

D) II ve III

+

e–

E° = –0,80 V)


1. yarı bölme anot ve 2. yarı bölme katottur. Tuz köprüsündeki anyonlar 1. kaba akar. Katot çözeltisindeki Ag+ iyonları derişimi zamanla azalır. Al → Al3+ + 3e–

Anot:

E° = 1,66 V

Katot: Ag+ + e– → Ag E° = 0,80 V ___________________________________________ Pil:

n: alınan ya da verilen elektron sayısı

Al + 3Ag+ → Al3+ + 3Ag

E°pil = 2,46 V

Örnek 10: Nikel elektrodun Ni(NO3)2 çözeltisine, Pb elektrodun Pb(NO3)2 çözeltisine daldırılması ile şekildeki galvanik hücre oluşturmuştur. Buna göre, bu galvanik hücrenin pil potansiyelini bulunuz. V Ni

Tuz köprüsü

Pb

Elektrot Potansiyelini Etkileyen Faktörler Derişimin Etkisi (Nerst Eşitliği) hh Standart elektrot potansiyeli 1 M'lik anot ve katot çözeltileri için bulunan değerlerdir. Ancak anot ve katot çözelti derişimleri 1 M'dan farklı olabilir. Bu çözeltilerin derişimleri pil gerilimini etkiler. Piller çalıştıkça pil potansiyeli zamanla azalır ve pil biter. Pilin bitmesi sistemin dengeye ulaştığını gösterir. Anot:

Zn(k) →

Zn2+

+

2e–

E° = 0,76 Volt

Katot: Hg2+ + 2e– → Hg(k) E° = +0,85 Volt __________________________________________ Pil:

Zn(k) + Hg2+ → Zn2+ + Hg(k)

Le Chatelier ilkesine göre pil potansiyelini yorumlarsak; hh Hg2+ iyon derişimi artarsa denge ürünler yönüne kayar ve pil gerilimi artar.

1 M Ni(NO3)2

0,1 M Pb(NO3)2

Ni → Ni2+ + 2e– E° = 0,25 V Pb → Pb2+ + 2e– E° = 0,13 V Öncelikle anot ve katot elektrotlarını tespit edelim. Yükseltgenme potansiyeli büyük olan Ni(k) anot, küçük olan Pb ise katottur. Çözelti derişimleri 1 M'dan farklı olduğu için Nerst eşitliği kullanılarak hesaplama yapılır. Anot: Ni(k) → Ni2+ + 2e–

E° = 0,25 V

Katot: Pb2+ + 2e– → Pb(k) E° = –0,13 V ________________________________________________ Ni(k) + Pb2+ → Ni2+ + Pb(k) Epi = E°pil – 0,06 .log. 1 n 0,1 Epil = 0,12 – 0,06 .1 2 Epil = 0,09 volt bulunur. Pil:

E°pil = 0,12 V


7


Nerst eşitliğine göre,

Örnek 11:

0,06 [Ag+ seyreltik] .log [Ag+ derişik] n 0,06 (0,01) Epil = 0,00 – .log 1 1 Epil = 0,12 V Epil = E°pil –

V Mg

Tuz köprüsü

1 M Mg(NO3)2

Al

1 M Al(NO3)2

I.

Al

→ Al3+

+

hh Pil tepkimeleri ekzotermik tepkimelerdir. Le Chatelier ilkesine göre, sıcaklık arttırıldığında pil potansiyeli azalır.

II.

Mg → Mg2+ + 2e–

E° = 2,37 V

3e–

Sıcaklığın Etkisi:

E° = 1,66 V

Yukarıda verilen pil sistemi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Mg elektrodu anottur.

Zn(k) + Ni+2  Zn+2 + Ni(k) + ısı

hh Sıcaklık azaltıldığında denge ürünler yönüne ilerler ve pil potansiyeli artar.

Örnek 12:

B) Al elektrodu "+" yüklü elektrottur. C) Pil potansiyeli 0,71 volttur.

V Cu

D) 1. kaba su eklenirse pil potansiyeli azalır.

Tuz köprüsü

Cu

E) 2. kapta zamanla Al3+ iyon derişimi azalır. 1. kap anottur. Anot kabına su eklenirse pil potansiyeli artar. X M Cu(NO3)2 1. kap

Derişim Hücresi: hh Anot ve katot elektrotları aynı olup çözelti derişimleri farklı olan hücrelerin oluşturduğu pillere derişim pili denilir. hh Seyreltik olan çözeltiye batırılan elektrot anot, derişik olan çözeltiye batırılan elektrot katot elektrotudur. V Ag(k)

Tuz köprüsü

Ag(k)

Y M Cu(NO3)2 2. kap

Yukarıda verilen pil sistemi çalışırken dış devrede elektronlar 1. kaptaki elektrottan 2. kaba doğru hareket eder. Buna göre, I. Y > X'tir. II. 2. kaba bir miktar su eklenirse pil durabilir. III. 1. kaba bir miktar Na2S katısı eklenirse pil potansiyeli artar. yargılarından hangileri doğrudur? (CuS çözünürlüğü az iyonik bir katıdır.) A) Yalnız I

0,01 M AgNO3

1M AgNO3

Ag(k) → Ag1+ + e–

Anot:

E° = –0,80 V

E° = +0,80 V Katot: Ag1+ + 1e– → Ag(k) ________________________________________ Pil: Ag(k)

8

+ Ag1+

→ Ag1+

+ Ag(k)


E° = 0,00 V

B) I ve II

D) II ve III


1. kap anot 2. kap katottur. Y > X olur. 2. kaba su eklenirse derişim azalır, pil potansiyeli azalır ve pil durabilir. Cu2+ + S2– → CuS(k) 1. kapta Cu2+ iyon derişimi azalır, pil potansiyeli artar.


Pil Çeşitleri

Kurşunlu Akümülatör (AKÜ)

hh Piller elektrik enerjisi sağlama kapasitesi bakımından farklılık gösterirler.

hh Anot elektrot olarak Pb plakalar, katot olarak PbO2 plakalar ve elektrolit olarak H2SO4 çözeltisi kullanılarak oluşturulan pillerdir.

hh Yaygın olarak kullanılan piller ve özelliklerini inceleyelim:

hh Pil tepkimeleri: Anot:

Pb(k) + H2SO4(suda)  PbSO4(k) + 2H+(suda) + 2e–

Katot: PbO2(k)+H2SO4(suda)+2H++2e–  PbSO4(k)+2H2O(s) __________________________________________________

Zn / MnO2 Pili (Kuru Pil) hh Fransız mühendis Georges Leclanche tarafından keşfedilmiştir.

Pil: Pb(k) + PbO2(k) + 2H2SO4(suda) 2 PbSO4(k) + 2H2O(s) hh Pil tepkimesi tersinir olduğu için aküler şarj edilebilir.

hh Pilin anot kısmı mangandioksit (MnO2) karbon çubuk katot özelliği gösterir. Elektrolit, NH4Cl ve ZnCl2 nin sulu çözeltisidir. hh Pildeki tepkimeler, Anot:

Zn(k) → Zn2+ + 2e– +

Katot: 2MnO2(k) + 2NH4 + şeklindedir.

Katı Hal Li-İyon Pili 2e–

→ Mn2O3(k) + 2NH3 + H2O

hh Zn – MnO2 pilinin maksimum pil potansiyeli 1,5 volttur. Çalıştığı sürece pil potansiyeli düşer. Gerçekleşen bu redoks tepkimeleri tersinir olmadığı için bu piller şarj edilemez. hh Radyolarda, el fenerlerinde vb. kullanılır.

hh Bu pillerde anot olarak Lityum, katot olarak da RiS2 ya da V6O13 kullanılır. hh Pil tepkimeleri, Anot:

Li(s) → Li+ + e–

Katot: TiS2 + e– → TiS2– _______________________ Pil: Li(s) + TiS2 → Li+ + TiS2 şeklindedir.

Civa Pili hh Bu pilde çinko kap anot, civa (II) oksit katot görevi görür.

hh Cep telefonları, diz üstü bilgisayarlar gibi elektronik cihazlarda kullanılır. Şarj edilebilir fakat ömürleri kısadır.

hh Pillerde tepkimeler, Anot:

Zn(k) + 2OH–(suda) → ZnO(k) + H2O(s) + 2e–

Katot: HgO(k) + H2O(s) + 2e– → Hg(s) + 2OH– _____________________________________________ Pil

Zn(k) + HgO(k) → Hg(s) + ZnO(k)

şeklindedir.

Öğretmen Sorusu

hh Civa piller daha çok tıp ve elektronik sanayide kullanılır. Yaklaşık pil potansiyeli 1,35 volt olup uzun ömürlüdür.

hh ELEKTROLİZ Galvanik hücreler E°pil > 0 olduğu için istemli gerçekleşen ve gerçekleşirken enerji veren sistemlerdir. E°pil < 0 olduğu durumda pil çalışmaz. Ancak pil sistemine E°pil değerinden daha büyük bir potansiyel uygulanırsa pil sistemi gerçekleşir.

Li - iyon pillerinin en önemli dezavantajı nedir?

Pil üretildiği günden itibaren kullanılmasa dahi ömrü azalır. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

9

KİMYA VE ELEKTRİK / Elektroliz Kendiliğinden istemli şekilde gerçekleşmeyen redoks tepkimelerinin elektrik akımı uygulanarak gerçekleştirilmesine denir.

Zn(k) / Zn2+ // Pb2+ / Pb(k) E°pil = 0,62 volt

Bu pil tepkimesinin tersi yazılırsa, Pb(k)/Pb2+ // Zn2+ / Zn(k) E°pil = –0,62 volt Bu tepkimenin gerçekleşebilmesi için pil sistemine 0,62 volttan daha büyük potansiyel uygulanmalıdır. Pil potansiyelinden daha yüksek potansiyel uygulama işlemine aşırı gerilim denir.

Örnek 13: Zn2+ + Cu(k) → Zn(k) + Cu2+ E°pil = –1,10 V

hh Suyun elektolizinde Hoffman voltmetresi kullanılır. Bu voltmetrede platin veya paslanmaz çelikten yapılmış elektrotlar kullanılır. hh Suyun elektrolizinde, Anot: 2H2O(s) → 4H+(suda) + O2(g) + 4e– E° = –1,23 V Katot: 4H+(suda) + 4e– → 2H2(g) E° = 0,00 V ________________________________________________ Net: 2H2O(s) → 2H2(g) + O2(g)

E°pil = –1,23 V

Not

Yukarıda verilen redoks tepkimesiyle ilgili,

Elektroliz sisteminde elektrokimyasal pillerden farklı olarak

I. İstemsiz bir tepkimedir.

anyonlar anotta yükseltgenirken, katyonlar katot da indir-

II. Elektrik enerjisi harcanarak tepkime gerçekleşir.

genir.

III. Sisteme 1,5 volt potansiyel uygulanırsa tepkime gerçekleşir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


E°pil = –1,10 V olduğu için tepkime istemsizdir. Bu tepkimenin gerçekleşmesi için elektrik enerjisi harcanmalıdır. Sisteme 1,10 volttan daha büyük gerilim uygulanırsa tepkime gerçekleşir.

Örnek 14: Saf suyun normal koşullarda elektrolizi sonucunda anotta 11,2 litre gaz toplanmaktadır. Buna göre, I. Anotta toplanan gaz O2(g)'dir. II. Katotta toplanan gazın hacmi 22,4 litredir. III. Katotta toplanan gaz 2 moldür. yargılarından hangileri doğrudur?

Suyun Elektrolizi hh 25°C sıcaklıkta 1 atm basınçta su bileşenlerine ayrışması kendiliğinden gerçekleşmez. Bileşenlerine ayrılması için dışarıdan enerji verilmesi gerekir. 2H2O(s) → 2H2(g) + O2(g) E°pil = –1,23 V hh Bu tepkimenin gerçekleşebilmesi için 1,23 volttan daha büyük bir potansiyele ihtiyaç vardır. Bu olay suyun elektrolizidir. Saf suyun iyonlaşması az olduğu için elektrolizi yavaş olur. Elektrolizi hızlandırmak için H2SO4 ve KOH gibi elektrolit çözeltiler kullanılabilir. Bu elektrolit çözeltilerde değişiklik meydana gelmez.

10


A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Su elektolizinde anotta O2(g) şeklinde hidroliz olur. Su 2H2O(s) → 2H2(g) + O2(g) şeklinde hidroliz olur. Bu tepkimeye göre 1 litre O2(g) oluşurken

2 litre H2(g) oluşur.

11,2 litre O2(g) oluşurken ? litre H2(g) oluşur. ___________________________________________ x = 22,4 litre H2 oluşur. n = 22,4 = 1 mol H2 moldür. 22,4

KİMYA VE ELEKTRİK / Elektroliz

Erimiş Tuzların Elektrolizi

Faraday'ın Elektroliz Kanunu

hh İyonik bağlı bileşikler katı halde elektriği iletmezler. Sıvı halde ya da suda çözündüklerinde iyon hareketi ile elektriği iletirler. Böylece iyonik bağlı bileşikler elektroliz edilirler.

hh Elektroliz ile elektrotlarda toplanan madde miktarı Faraday kanunları ile açıklanır.

hh NaCl tuzunun elektrolizini inceleyelim. NaCl sıvısının elektrolizinde anot ve katot tepkimeleri; Anot: 2Cl– → Cl2 + 2e–

E° = –1,36 V

Katot: Na+ + e– → Na(k) E° = –2,71 V _____________________________________________ Net: 2Na+

+

2Cl–

→ 2Na(k) + Cl2(g) E°pil = –4,08 V

hh Elektroliz için 4,08 volttan daha büyük gerilim uygulanmalıdır. Anotta Cl2 gazı çıkarken katot elektrodu Na katısı ile toplanır.

Faraday I. Kanunu: hh Elektroliz devresinde devreden geçen yük miktarı ile elektrotlarda açığa çıkan madde miktarı doğru orantılıdır.

m = Elektrolizde açığa çıkan madde miktarı

Q = Devreden geçen elektrik yükü

maQ

Endüstride Elektroliz Metallerin Saflaştırılması hh Metaller doğada genellikle bileşikler ya da metal filizler içinde karışım halinde bulunur. Elektroliz yöntemiyle saflaştırılırlar bu işleme elektrometalurji denilir.

Kaplamacılık hh Metallerin elektrokimyasal sebeplerden yapılarının bozulmasına korozyon denilir. Metallerin korozyona karşı korunma yollarından birisi de kaplamacılıktır. Kaplama metali anot, kaplanacak madde katot elektrodu olur. Elektrolizde kullanılacak sulu çözelti kaplama metalinin iyonlarını içeren çözelti olmalıdır.

Ag+

1 Faraday = 1 mol elektron = 96500 Coulomb

Q = I . t

– +

Anot Kaplama metali (Gümüş)

hh Bir elektroliz devresinde 1 Faradaylık akım geçdiğinde anot ve katotta 1 eşdeğer gram açığa çıkar.

Kaplanacak madde katot (kaşık)

hh Katotta indirgenen Ag+ iyonları demir kaşık üzerinde birikir. Demir kaşık gümüş ile kaplanmış olur.

I = Akım şiddeti t = Zaman (saniye)

Devreden geçen elektrik yük miktarı akım şiddeti ve geçen süreye bağlıdır.

Q . MA 96500 . z z = Tesir değerliği m=

MA = Elektrolizde açığa çıkan maddenin molekül kütlesi


11

KİMYA VE ELEKTRİK / Elektroliz

Örnek 15:

Örnek 17:

Erimiş NaCl çözeltisi elektoliz edildiğinde devreden 0,8 F'ık yük geçtiğine göre,

Seri bağlı elektroliz kaplarından birincisinde Ca(NO3)2 2. sinde AlCl3 bileşiklerinin sıvıları bulunmaktadır.

a) Katotta kaç gram Na katısı birikir? b) Anotta çıkan Cl2 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar?

Kaplar bir süre elektroliz edildiğinde birinci kabın katodunda 12 gram Ca metali biriktiğine göre 2. kabın katodunda kaç gram Al metali birikir?

(Na: 23 g/mol)

(Ca = 40 Al = 27)

NaCl(s) elektroliz edildiğinde Katot:

Na+ + 1e–→ Na(k)

Anot:

2Cl– → Cl

2

1. kap; Ca2+ +_____ 2e– → ______ Ca(k)

+ 2e–

0,6 mol e– 0,3 mol

1F = 1 mol e– olduğuna göre 0,8 F = 0,8 mol e–devreden geçtiği anlamına gelir. Katot: Na+ + 1e– → Na(k) n = m MA

0,8 mol 0,8 mol

Anot:

n = 12 = 0,3 mol 40

2. kap; Al3+ +_____ 3e– → ______ Al(k)

0,2 = m = 5,4 gram 27

0,6 mol 0,2 mol

0,8 = m 23 m = 18,4 gram Na metali birikir.

Örnek 18:

2Cl– → Cl2(g) + 2e–

0,4 mol 0,8 mol V n= 0,4 = V V = 8,96 L Cl2 gazı açığa çıkar. 22,4 22,4

+

–

AgBr NaCl

Şekilde verilen sulu çözelti bir süre elektroliz ediliyor. Buna göre, anot ve katotta açığa çıkan maddeler hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Örnek 16:

(Elektron verme eğilimi, Na > H > Ag+ > Br– > Cl– > OH–)

Erimiş XCl2 çözeltisi 193 amperlik akım ile 100 saniye elektroliz edildiğinde katotta biriken X metali 2,4 gramdır.

Anot

Katot

A)

O2

Na

Buna göre X metalinin atom ağırlığı kaç g/mol'dür?

B)

Cl2

Ag

C)

Br2

H2

D)

Br2

Ag

E)

Cl2

Na

Q = i.t

i = 193 amper

t = 100 s

Q = 193 . 100 = 19300 C 1 mol e– = 1 F = 96500 C 19300 = 0,2 mol e– X2+ + 2e– → X(k) _____ ______ 96500 0,2 mol e–

0,1 mol = 2,4 ⇒ MA = 24 g/mol MA

12

0,1 mol


Aktifliği düşük anyonlar anotta yükseltgenirken, aktifliği düşük olan katyonlar katotta indirgenir. Anot

Katot

Br2

Ag

KİMYA VE ELEKTRİK

Konu Testi - 1

1. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi redoks tepkimesi de-

4.

V

ğildir?

Tuz köprüsü

Zn

Cu

A) C3H8 + 5O2 → 3CO2 + 4H2O B) Zn + 2NaOH → Na2ZnO2 + H2 C) Mg(OH)2 + 2HBr → MgBr 2 + 2H2O D) Ca + 2HCl → CaCl2 + H2

1M ZnSO4 I

E) C3H6 + H2 → C3H8 Mg(OH)2 + 2HBr → MgBr2 + 2H2O tepkimesi asit - baz tepkimesidir.

2. K(k) →

K+

Zn(k) → Zn2+ + 2e–

Cu(k) → Cu2+ + 2e– E° = –0,34 V

Yukarıda verilen pil sistemi ile ilgili,

E° = 0,76 V

E° = 2,93 V

I. Zn dış devreye elektron verir.

Mg(k) → Mg2+ + 2e– E° = 2,37 V

II. Tuz köprüsündeki katyonlar II. kaptaki çözeltiye geçer.

Cu(k) → Cu2+ + 2e– E° = –0,34 V

III. Cu elektrodun kütlesi artar.

K, Mg ve Cu metallerinin yüksetgenme potansiyelleri yukarıdaki verilmiştir.


+

1e–

1M CuSO4 II

A) Yalnız III

Buna göre,

D) II ve III

I. 2K(k) + Cu2+ → 2K+ + Cu(k)

II. Mg2+ + Cu(k) → Mg(k) + Cu2+ 2K+

+ Mg(k) → 2K(k) +

E) I, II ve III

Zn anot, Cu katottur. Tüm öncüller doğrudur.

III.

tepkimelerinden hangileri kendiliğinden gerçekleşir? B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Aktiflik sırası K > Mg Cu şeklindedir.

5.

I. tepkime kendiliğinden gerçekleşir.

V Tuz köprüsü

K

3.

C) I ve III

Mg2+

A) Yalnız I

B) I ve II

Al

Cu

Mg

1M KNO3

Cu(NO3)2 I

Mg(NO3)2 II

Al(NO3)3 III

Al, Cu ve Mg metallerinin aktiflikleri Mg > Al > Cu şeklindedir.

Buna göre, yukarıdaki kaplarda bulunan çözletilerdeki metallerin hangileri aşınır? A) Yalnız I D) I ve III I. II.

Al > Cu aşınır. Cu < Mg aşınmaz.

III. Mg > Al aşınır.

B) Yalnız II

Ag(k)

C) I ve II

E) I, II ve III

1M AgNO3

K(k) → K+ + 1e–

Ag(k)

→ Ag+

K ve Ag elektrotları ile hazırlanmış pil sistemiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

+

1e–

E° = 2,93 V

E° = –0,80 V

A) K elektrodu anottur. B) Standart pil potansiyeli 3,73 volttur. C) Ag+ iyon derişimi zamanla azalır. D) I. kaba su eklenirse pil potansiyeli azalır. E) 2. kaba eşit hacimde 2 M AgNO3 ilave edilirse pil potansiyeli artar. I. kap anottur. Anoda su eklenirse pil potansiyeli artar. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

13

KİMYA VE ELEKTRİK

Konu Testi - 1

6.

8. Maddelerin yük-

V Tuz köprüsü

Li

seltgenme potan-

Ag

V Voltmetre

X

siyelleri arasında

Y

Tuz köprüsü

X > H > Y ilişkisi vardır.

Li+ + 1e– → Li(k)

E° = –3,04 V

Buna göre, pil sistemiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Ag+

E° = 0,80 V

A) 1. kaptaki X 2+ iyon derişimi zamanla artar.

Yukarıda verilen pil sistemi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

1M LiNO3 I

+

1e–

→ Ag(k)

1M AgNO3 II

C) Pil potansiyeli, X'in yükseltgenme potansiyeli olur. D) Dış devreden elektronlar Y elektrotundan X elektrotuna ilerler.

B) Li elektrotu zamanla aşınırken Ag elektrotunun kütlesi zamanla artar. C) Pil diyagramı Li(k) I

II

Ag+

E) 1. kaptaki X elektrodunun kütlesi zamanla azalır. X anot Y katottur. Elektronlar X'ten Y'ye doğru akar.

I Ag(k) şeklindedir.

D) II. kaba su ilave edilirse pil potansiyeli azalır. E) Dış devrede elektronlar Li elektroduna doğru hareket eder.

9.

+

Şekildeki düzenekte KCl ve MgBr2 tuzlarının sulu çözeltileri elektroliz edilmektedir.

–

Dış devre elektronlar Li elektrodundan Ag elektroduna doğru hareket

KCl MgBr2

eder.

Buna göre, anot ve katotta açığa çıkan maddeler sırasıyla hangisinde doğru verilmiştir? (Elektron verme eğilimi K > Mg > H2 > Br– > Cl– > OH–)

A) K, H2

7.

B) Br 2, H2

D) K, O2

V Ag (k)

HCl 2. kap

B) 2. kapta H2(g) açığa çıkar.

A) Pil sisteminin potansiyeli 3,84 volttur.

Li+

XSO4 1. kap

Tuz köprüsü

E) Mg, H2

Anot

Ag (k)

C) Br 2, K

Katot

Br2 H2 Aktifliği düşük olan anyon Br2, katyon H2 dir.

elektroliz kaplarında 1. sinde CuCl, 2, sinde MgCl2 bileşiklerinin sıvıları vardır.

Şekildeki pil sistemiyle ilgili,

I. 2. kaba su eklenirse pil çalışır.

II. 1. kaba katı Li2S eklenirse pil çalışır.

III. 1. kaba 0,1 mol AgNO3 içeren 300 mL çözelti eklenirse pil çalışmaz.

yargılarından hangileri doğrudur? (AgS suda az çözünür.)

A) 16

C) 64

D) 128

E) 256

-

1. kaba 0,1 mol AgNO3 içeren 300 mL çözelti eklenirse derişimler eşit

5. D

6. E

7. B

8. D

9. B

10. C


B) 32

Mg 2e Mg 2+ + 1 mol $ 0, 5 mol Cu Cu + + 1e $ 1 mol = 64g

E) I, II ve III

olmaz pil çalışır.

14

–

12 n = 24 = 0, 5 mol Mg

C) I ve III

4. E

D) II ve III

+

Kaplar bir süre elektMgCl2(s) CuCl(s) roliz edildiğinde 2. 1. kap 2. kap kabın katotunda 12 gram Mg katısı toplandığına göre 1. kabın katodunda kaç gram Cu(k) birikir? (Mg: 24 g/mol, Cu: 64 g/mol)

3. D

B) I ve II

+

2. A

A) Yalnız II

+ –

1. C

10. Şekildeki seri bağlı

0,1 M 100 mL AgNO3 2. kap

Cevaplar

0,1 M 100 mL AgNO3 1. kap

KİMYA VE ELEKTRİK

Konu Testi - 2

1. Mg2+ + Pb(k) → Mg(k) + Pb2+ E°pil = –2,24

5.

V

Yukarıda verilen redoks tepkimesiyle ilgili,

I. İstemsiz bir tepkimedir.

II. Elektrik enerjisi harcanarak tepkime gerçekleşir.

III. Sisteme 3 volt potansiyel uygulanırsa tepkime gerçekleşir.


B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Zn2+ + 2e– → Zn(k)

E° = –0,76 V

Ni2+

E° = –0,25 V

Yukarıda verilen pil sistemi için,

+

2e–

→ Ni(k)

I. 2. kaba su eklenirse pil potansiyeli artar.

II. Pil potansiyeli 0,51 volttur.

III. Dış devreden elektronlar Ni elektrotundan Zn elektrotuna doğru ilerler.


leri yükseltgenme tepkimesi vermez? (6C, 16S) D) C2H4

1M ZnSO4 2. kap

2. Aşağıdaki bileşiklerden altı çizili elementlerden hangi-

B) I ve II

D) II ve III

C) H2SO4

B) H2S

Zn

1M NiSO4 1. kap

E°pil < 0 ise istemsizdir. 2,24 volttan daha büyük elektrik enerjisi gerekir.

A) CO

Tuz köprüsü

Ni


Zn anot, Ni katottur. Elektronlar Zn'den Ni'ye doğru akar.

E) C

H2SO4 S:+6 yükseltgenme basamağına sahiptir. Yükseltgenmez.

6.

3. IO– + SO32– → I2 + SO42–

V Cu (k)

Yukarıda verilen tepkime asidik ortamda en küçük

Tuz köprüsü

Cu (k)

tamsayılarla denkleştirildiğinde suyun katsayısı kaç olur? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5 X M Cu(NO3)2 1

2H+ + 2IO– + SO32– → I2 + SO42– + H2O

4. NH3 + MnO4– → MnO2 + NO2

Yukarıda verilen tepkime bazik ortamda katsayıların en küçük tamsayılar olacak şekilde denkleştirildiğinde MnO2'nin katsayısı kaç olur? A) 1

B) 3

C) 5

D) 7

3NH3 + 7MnO-4 → 7MnO2 + 3NO2 + 7OH– + H2O

E) 9

Y M Cu(NO3)2 2

Yukarıda verilen pil sistemi çalışırken 2. kaptaki Cu2+ iyon derişimi artmaktadır.

Buna göre,

I. X > Y dir.

II. 1. kaba su eklenirse pil potansiyeli artar.

III. 2. kaba katı Cu(NO3)2 eklenirse pil potansiyeli azalır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

1. kap katot, 2. kap anottur. X > Y olur.


15

KİMYA VE ELEKTRİK

Konu Testi - 2

7.

9

V Tuz köprüsü

Fe(k)

1 M Fe(NO3)3 1. kap

V

Y(k)

Tuz köprüsü

Cu(k)

1 M Y(NO3)2 2. kap

1 M CuSO4 1

0,1 M CuSO4 2

Fe3+ + 3e– → Fe(k)

E° = –0,04 V

Y2+

E° = 0,85 V

I. Derişim pilidir.

Yukarıda verilen pil sistemi ile ilgili,

II. 2. kaptaki elektrot anottur.

+

2e–

→ Y(k)

Cu(k)

Şekildeki pil sistemi ile ilgili,

I. 1. kaptaki elektrot anottur.

III. 1. kaptaki elektrot kütlesi zamanla azalır.

II. Pil sisteminin potansiyeli 0,89 volttur.


III. 2. kaptaki elektrot kütlesi zamanla artar.


B) Yalnız III

D) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III C) I ve II

C) I ve II

E) I, II ve III

Derişim pilidir. 2. kaptaki Cu anottur.

E) I, II ve III

Fe anot, Y katottur. E° anot: 0,04 V E° katot: 0,85 V _______________ E° pil = 0,89 V Tüm öncüller doğrudur.

8.

V Tuz köprüsü

Zn(k)

Pb(k)

10. Saf suyun elektroliz işleminde katotta biriken gazın normal koşullarda hacmi 22,4 litre olduğuna göre,

1 M ZnSO4 I

1 M PbSO4 II

Zn2+ + 2e– → Zn(k)

Pb2+ + 2e– → Pb(k) E° = –0,13 V

Yukarıda verilen pil sisteminin potansiyeli kaç volttur? A) 0,53

E° = –0,76 V

B) 0,63

D) 0,81

I. Katotta toplanan gaz H2 gazı dir.

II. Devreden 2F elektrik yükü geçer.

III. Anotta 0,5 mol O2 gazı birikir.


B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

katotta H2, anotta O2 gazı birikir. + 2e– → H (g) 2H 2 +____ _____

C) 0,78 E) 0,89

E° anot: 0,76 V E° katot: –0,13 V _______________

2 mol 1 mol ↓ 2 F geçer

E° pil = 0,63 V

1. E

2. C

3. A

4. D

5. B

6. D

7. E

8. B

9. C

10. E


Cevaplar

16

LYS // KİMYA

FÖY NO

14

KARBON KİMYASINA GİRİŞ

Anorganik ve Organik Bileşiklerin Özellikleri - Hibritleşme - Molekül Geometrisi Organik Bileşiklerde Sınıflandırılma

hhANORGANİK VE ORGANİK BİLEŞİKLERİN ÖZELLİKLERİ

hh Laboratuvar ortamında sentezlenen ilk organik madde Wöhler tarafından üretilen üredir. O ısı NH2 C NH2 NH4OCN

Bağ türlerini oluşturabilir. c b C C C

a

üre

hh Organik Kimya terimi ilk olarak Berzelius tarafından kullanılmıştır. hh Organik bileşik yapısında temel olarak karbon (C) içerir. Ancak CO, CO2, CN–, CO–3 gibi maddeler organik değildir. hh Karbon ve hidrojen elementi dışında oksijen, kükürt, fosfor, halojen gibi atomlar bulundurabilirler.

Tür

Örnek

C

C

C

H

C

CI

C

C

C

C

C

C

C

O

C

N

O

C

O

hh Karbon doğada hem izotopları hem de allotropları halinde bulunabilir. Doğal Allotrop Elmas

Yapay Allotrop

Grafit

Fulleren

hh Tepkimeleri genellikle hız- hh Tepkimeleri genellikle yalıdır. vaştır. hh Genellikle suda çözünür- hh Genellikle organik çözücüler. lerde çözünürler.

hh suda çözünmez.

Organik Bileşikler

hh İyonik ve kovalent bağlar hh Genellikle kovalent bağlar bulundururlar. bulundurur. hh Genellikle erime ve kayna- hh Genellikle düşük erime ve ma sıcaklıkları yüksektir. kaynama sıcaklıkları vardır. hh Sayıları yüz bin civarında- hh Sayıları milyonlarla ifade dır. edilir.

hh Genellikle yanmazlar.

hh Tümü yanabilir.

genelilke hh Çözeltilerinde genellik- hh Çözeltilerinde moleküler yapı bıraktıklale iyonlaşabildiklerinden rından elektriği iletemezelektriği iletirler. ler. hh Isıya dayanıklıdırlar.

C

C

hh Düzgün dört- hh Tabakalar halinde dizilir. yüzlü şeklindedir. hh Pi bağı içerir. hh Dört tane tekli hh Yumuşaktır. bağ içerir. hh Isı ve elektrihh Sert ve sağği iletir. lamdır. hh Siyah renkte hh Isıyı iletir ve parlaktır. elektriği iletmez.

Anorganik Bileşikler

d

hh Yapısı grafite benzer. hh Karbon atomunun köşelerde bulunduğu beşgen, altıgen gibi yapılar içerir. hh Başka atomlara bağlanarak bileşik oluşturabilirler. hh Uygun çözücülerde çözünebilirler. hh Nanometre boyutunda ve sağlamdırlar. hh Yüksek dayanıklılık ve düşük ağırlıktadırlar. hh Isı ve elektriği iyi iletirler.

hh Isıya dayanıksızdırlar.

hh Karbon elementinin kendi atomlarını ve diğer atomları çekme gücü fazladır. hh Karbon atomu 4 bağı farklı şekillerde yapabilir.


1

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Anorganik ve Organik Bileşiklerin Özellikleri çifti oluşturuyorsa buna ortaklanmış elektron çifti denir.

Örnek 1:

ortaklanmamış elektron çifti

Aşağıdaki bileşikleri organik ve anorganik olarak sınıflandırırken uygun yere (4) işareti kullanınız. Bileşik

Organik

C2H2

4

H K H ortaklanmış (bağlayıcı) elektron çifti

Anorganik

4

CO2

hh Bir molekülün Lewis formülü yazılırken

4

H2CO3

● Her bir atomun toplam değerlik elektron sayısı hesaplanır.

4

HCN CH4

4

C2H5OH

4

CH3COOH

4

● Kararlı hale gelmek için (dublet, oktet kuralı) gereken elektron sayısı hesaplanır.

hh Olması gereken elektron sayısı toplamı ile var olan değerlik elektron sayılarının toplamı arasındaki farkın yarısı atomlar arasındaki bağ sayısını verir.

Organik Bileşiklerin Lewis Formülleri

Örnek 2:

hh Bir atomun son temel enerji düzeyindeki her bir elektronun element sembolü çevresinde noktalarla gösterimine Lewis elektron nokta yapısı denir.

nı gösteriniz.

hh Element sembolü etrafında noktalamalar tek tek başlanır. 4 noktadan sonra ikinci noktalar eklenerek en fazla 8 noktaya tamamlanır. X

Y

Z

T

V

K

C2H5OH molekülünün Lewis nokta yapısı ve bağ yapısı-

C un değerlik elektron sayısı = 2 x 4 = 8 H nin değerlik elektron sayısı = 6 x 1 = 6 O nin değerlik elektron sayıs = 1 x 6 = 6

Toplam elektron sayısı =

20

8e- x 2 = 16

C oktete ulaşmak için O oktete ulaşmak için 8e- x 1 = 8 H dublete ulaşmak için 2e- x 6 = 12 36

Molekülde 36e- olduğunda kararlı yapı oluşur.

hh Sembol etrafındaki nokta tekse ortaklanmamış elektron, çift ise ortaklanmamış elektron çifti denir. ortaklanmamış elektron çifti N

ortaklanmamış elektron

hh İki atomun ortaklanmamış elektronları bağ yaparak elektron

2


Bağ sayısı =

36 - 20 = 8 bağ 2 H

H H H C C O H H H

H

H

C

C

H

H

O

H

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Anorganik ve Organik Bileşiklerin Özellikleri

Bazı Bileşiklerin Lewis ve Yapı Formülleri Grup numarası

Bileşik

H: 1A

Toplam Değerlik Elektron Sayısı 1x4+4x1=

CH4

C: 4A H: 1A

Bağ Sayısı

Lewis Formülü

Yapı Formülü H

4

H H C H H

H C H

8e−

H

C 2H 4

2 x 4 + 4 x 1 = 12e−

6

HC C H H H

H C C H H H

H2O

1 x 6 + 2 x 1 = 8e−

2

OH H

H H

CO2

1 x 4 + 2 x 6 = 16e−

4

O C O

O C O

HCOOH

2 x 1 + 2 x 6 + 1 x 4 = 18e−

5

H C O OH

H C O O H

CH3NH2

5 x 1 + 1 x 4 + 1 x 5 = 14e−

6

H H C N H H H

H H C N H H H

C 2H 2

2 x 1 + 2 x 4 = 10e−

5

H C CH

H C C H

C: 4A H: 1A O: 6A C: 4A O: 6A

O

H: 1A C: 4A O: 6A H: 1A C: 4A N: 5A H: 1A C: 4A

̇ Sigma ve Pi ̇ Bağı

hh Molekülün geometrisini sigma bağları belirler.

hh İki atomun yarı dolu orbitallerinin bağ eksenleri doğrultusunda uç uca örtüşmesiyle oluşan bağın adı sigma (σ) dır.

Bağ uzunluğu;

hh İki atom arasında ilk ve tek oluşan bağ sigmadır. hh Sigma bağı oluştuktan sonra ikinci ve üçüncü oluşan bağa pi (π) bağı adı verilir.

hh İkinci ve sonraki oluşan bağlar (π) bağ uzunluğunu kısaltır. C C > C Örnek;

C>C

C

Aşağıdaki moleküllerin bağ sayılarını belirleyiniz. Molekül Geometri Bağ Sayısı

hh Bağ kuvveti; sigma > pi dir.

H2

H

hh Bağ eksenine dik atomik p - p orbitallerinin yan yana örtüşmesiyle pi bağı oluşur.

O2

O O

N2

N

p

s

s - p ötüşmesi

p

p

p - p örtüşmesi

C2H6

H C C H

C2H4

H H H H C C H

p

ö p - p örtüşmesi

1σ 2π

N

H H

Yan yana örtüşme (π)

p

1σ 1σ 1π

C2H2

H

C

C

7σ

5σ 1π

H

Uç uca örtüşmeler (σ)

H

H

3σ 2π


3

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Anorganik ve Organik Bileşiklerin Özellikleri hh Genellikle bir karbon atomundaki hibritleşme türü ve doğrultu sayısı orantılıdır.

Örnek 3: I. CH3

C

CH2

O

Doğrultu sayısı

OH II. CH2

CH

CH2

CH

CH2

bileşiklerindeki sigma ve pi bağları sayılarını bulunuz. I.

II.

H H σ σ σ σ H CσCσC O σ σ σπ π H H OσH

10 sigma (σ)

H σ π σ σ H C π Cσ C σCσ C σH σ σ σ σ σ H H H H H

12 sigma

4

b. Doğrultu sayısı nedir? (1H, 6C)

hh Bir atoma ait farklı enerji düzeyinde bulunan orbitallerin etkileşerek aynı enerji düzeyinde özdeş orbitaller oluşturmasına hibritleşme (melezlenme) denir.

a. 6C

1s22s22p2

Temel Hal

6C

1s22s12p3

Uyarılmış Hal

6C

1s22(sp3)12(sp3)12(sp3)12(sp3)1

Hibritleşme türü sp3 tür. b. Doğrultu sayısı 4 tür.

H H C

hh Böylece hibrit orbitaller oluştururlar. hh Molekülde en çok bağ yapan atom merkez atomdur. hh Hibritleşme türü merkez atoma göre belirlenir. Hibrit Türü → 1 tane s 1 tane p orbitali

sp

→ 1 tane s 2 tane p orbitali

sp2

→ 1 tane s 3 tane p orbitali

sp3

hh Yarı dolu orbitaller bağ yapabilir. hh 6C atomunun değerlik elektron sayısı 4 olmasına rağmen hibritleşme yapmadığı taktirde 4 bağ yapamaz.

Enerji

→ sp3 hibritleşmesi

a. Hibritleşme türü nedir?

hhHİBRİTLEŞME

Enerji

3

CH4 molekülü için,

2 pi

1s22s22p3

2

→ sp2 hibritleşmesi

Örnek 4:

1 pi (π)

1s22s22p2

→ sp hibritleşmesi

H

H

Karbon atomuna ait hibritleşme türleri aşağıdaki gibidir.

1. sp3 Hibritleşme Durumu hh C atomu 3 tane sigma bağı yapar. hh C atomları arasında tekli C: bağlar oluşur. H σ σCσ H σ H

1s2(sp3)12(sp3)1

hh Molekül apolardır.

2(sp3)12(sp3)1

hh Atomlar arasındaki açı 109,5° dir.

Enerji

H

1s

σ

1s

σ

1s

sp3

sp3

sp3

sp3

σ 1s

H

H

H

2p H

2s

2s

Temel Durum

4

Uyarılmış Durum


H

C 109,5°

Hibritleşmiş Durum

H

σ

1s

1s

2p

H

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Hibritleşme

2. sp2 hibritleşme durumu

hh Molekül apolardır.

hh C atomu 1 tane pi bağı yapar.

hh Atomlar arasındaki açı 180° dir.

hh C atomları arasında ikili bağ oluşur.

Örtüşme şekli

H

H

1s

1s

σ

π

sp2 σ

sp2 σ

sp2

2p

H σ

σ

C

C

σ H

C: 1s2

σ

σ

sp2

sp2

1s

1s

H

H

:C sp2

H σ π C C σ σ H

2p

H σ σ H

1s2

Örnek 5: H H

hh Molkül apolardır.

C

1 C

2 C

H

H

H

3 C

H C

4

H

H

Bileşikte numaralarla işaretlenmiş C atomlarının hibrit-

hh Atomlar arasındaki açı 120° dir.

leşme türlerini belirleyiniz.

Örtüşme şekli H

Tekli bağ yapan C atomu sp3, İkili bağ yapan C atomu sp2, Üçlü bağ yapan C atomu sp hibritleşmesi yapar.

H C

C

1 ve 2 numaralı C atomu; sp2, 3 numaralı C atomu sp, 4 numaralı C atomu sp3

H

H

3. sp hibritleşme durumu hh C atomu 2 tane pi bağı yapar. hh C atomları arasında 1 tane üçlü ( C C ) ya da aynı C atomundan iki tane ikili bağ ( C ) oluşur.

Örnek 6: Hibrit türü

H

I.

C 2H2

sp

II.

CO2

sp

III.

CH2O

sp2

1s σ

π

π

sp

2p

2p

sp

2p

2p

C: 1s2

sp

H :C sp

1s2

O

σ

C

π σ σ C H π

π π C O σ σ

Yukarıdaki bileşiklerde bulunan C atomlarına ait hibritleşme türlerini belirtiniz. H C C H Üçlü bağ yapan C atomu, 2π bağı bulundurur: sp O C O Bir C atomu 2 tane π bağı bulundurur: sp H

1s

H

C

O C atomu 1 tane π bağı bulundurur: sp2

H


5

6


Örtüşmesi

Orbitallerin

Bağ Açısı

Apolarlığı

Molekül Polar /

Geometrisi

Molekül

Molekül Biçimi

Be:

sp

1s

H

Be H

sp

1s

H

180°

Apolar

2p

Doğrusal

H

BeH2

2

Bağ Sayısı

Bileşik

sp

2(sp)2(sp)2p2p

1s22s22p0

2A

Hibrit Orbitalleri

Durumu

Hibritleşme

dağılımı

Değerlik orbital

Elektron dağılımı

Gruplar

2p

B:

H

sp

1s

H

2

sp

1s

H

2

120°

Apolar

sp

1s

H

2

Düzlem üçgen

H

C: sp3

1s

H

sp3

1s

H

H

sp3

1s

109,5°

Apolar

sp3

1s

H

Düzgün dörtyüzlü

H H H

C

H

H B

CH4

N: sp3

sp3

1s

H

107°

Polar

sp3

1s

H

Üçgen piramit

H H H

N

NH3

3

sp3

1s

H

sp3

sp3

4

2(sp3)2(sp3)2(sp3)2(sp3)

1s22s22p3

5A

2(sp3) 2(sp3)2(sp3)(2sp3)

1s22s22p2

4A

BH3

3

sp2

2(sp2)2(sp2)2(sp2)2p

1s22s22p1

3A

O H

O: sp3

sp3

sp3

1s

H

104,5°

Polar

sp3

1s

H

Kırık Doğru (Açısal)

H

H2 O

2

sp3

2(sp3)2(sp3)2(sp3)2(sp3)

1s22s22p4

6A

F: 2s

F

–

Polar

2p5

Doğrusal

H

HF

1

–

–

1s22s22p5

7A

1s

H

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Hibritleşme

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Molekül Geometrisi

hhMOLEKÜL GEOMETRİSİ

Örnek 7:

hh Değerlik katmanı elektron çiftleri itme kuramına kısaca VSEPR denir.

Üç boyutlu formülü H

hh Moleküllerin geometrilerini belirleyen bir kuraldır.

O a

olan bileşik için,

H I. VSEPR gösterimini yapınız. II. a ile belirtilen açıyı yazınız. III. Merkez atomun hibritleşme türünü yazınız.

hh Hibrit orbitallerin üç boyutlu alanda birbirinden mümkün olan en uzakta (en geniş açı) olabilme kuramına VSEPR kuramı denir. hh Bu kuramdaki gösterimler

I. Merkez atom oksijen (O) dir. Ortaklanmamış 2 çift elektron bulundurur (E2)

A: Merkez atom

Oksijen atomuna iki atom bağlıdır (X2)

E: Ortaklanmamış elektron çifti

X: Merkez atoma bağlı atom ya da atom grupları

VSEPR = AX2E2

III. sp3 hibritleşmesi yapar.

şeklindedir.

Molekül

Merkez atom

Merkez atomun grup no.

BeH2

Be

2A

BH3

B

3A

Molekül şekli

VSEPR Gösterimi

Be

AX2

H

H

O

II. Molekül kırık doğrudur.

H H 104,5° = a

H AX3

B H

H H

CH4

C

4A

Örnek 8:

AX4

C

C2H2 yapısına sahip bileşik için aşağıdaki ifadelerden

H H H H C 2H 4

C

4A

C 2H 2

C

4A

NH3

N

5A

H 2O

O

H C

A) H

AX3

C

H H

hangisi yanlıştır?

C N

H H H

H

AX2

H

H

D) VSEPR gösterimi AXE şeklindedir.

AX3E

AX2E2

E) Karbon atomları sp hibritleşmesi yapar.

C

4A

AX3

C H

C

C

H molekülü

• Doğrusaldır. • 2π bağı içerir.

O CH2O

H ile gösterilir.

C) Molekül doğrusaldır.

H

O

6A

C

B) 2π bağı bulundurur.

H C

C

• C atomu üçlü bağdan dolayı sp hibritleşmesi yapar. • VSEPR: AX2

H


7

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Molekül Geometrisi

hhORGANİK BİLEŞİKLERDE

Örnek 9: VSEPR gösterimi AX3E olan bir yapı için, I. 1 çift ortaklanmamış elektron içerir. II. Merkez Atom A'nın hibritleşme türü sp dir. III. CH3CI molekülü örnek olarak verilebilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

SINIFLANDIRMA

hh Organik bileşikler kendini oluşturan element, bağ türü, grup ve kimyasal tepkimelerdeki davranışlarına göre sınıflandırılır. hh Sadece C ve H atomu bulunduran organik bileşikler hidrokarbon olarak sınıflandırılır.

C) I ve II

E) I, II ve III

Organik Bileşikler

A X3 E Merkez Merkez atoma 1 çift ortaklanmamış atom bağlı 3 grup elektron A X

X X

Hidrokarbonlar

şeklinde olmalıdır.

Alifatikler

Arenler

• Merkez atom sp3 hibritleşmesi yapar. (II yanlış) CI • H C H molekülü örnek olamaz. (III yanlış) H

Doymuş

Doymamış

Hidrokarbonlar Hidrokarbonlar

Alkan

Alken

Alkin

Fonksiyonel Gruplar hh Alkoller hh Eterler hh Karbonil Bileşikleri (Aldehit ve Keton) hh Karboksilli Asitler ve Türevleri hh Aminler hh Karbonhidratlar

Örnek 10: CH2O formülüne sahip bileşik için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 8O) A) VSEPR gösterimi AX3 dür. B) Molekül yapısı

şeklindedir.

O C H

H

C) Molekül geometrisi üçgen piramittir. D) C atomu

sp2

hibritleşmesi yapmıştır.

E) Atomlar arasındaki açı 120° dir. O Molekül 120° C 120° şeklinde düzlem üçgendir. H 120° H VSEPR: AX3 C atomu sp2 hibritleşmesi yapar. Çünkü tek π bağı içerir.

8


hh Bileşiklerin fonksiyonel grupları bazı kimyasal özelliklerin sebebini oluşturur. hh Bazı bileşikler yapılarında birden fazla fonksiyonel grup bulundurabilir. hh Bileşikler IUPAC sistemine göre adlandırılırken belirli fonksiyonel gruplarına göre sonuna ek alarak kolayca adlandırılabilirler. hh Bazı fonksiyonel grupların kapalı formülü aynı sayıda atomlar içerebilir.

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Organik Bileşiklerde Sınıflandırılma Hidrokarbonlar

Fonksiyonel Gruplar

Adı

Genel Formülleri

Adı

Alkan

CnH2n + 2

Alkol

Alken

CnH2n

Eter

Alkin

Aldehit

CnH2n - 2

Keton

Siklo CnH2n

Alkanlar

Karboksilli asit

Ester

Arenler

Amin Amid Amino asit Karbonhidrat

Genel Gösterimleri R

Kapalı Formülleri

OH

R

C

R

R

C

O

CnH2n + 2O CnH2n + 2O CnH2nO

H R

C

O

CnH2nO

R R

C

O

CnH2nO2

OH R

C

O

O

R

R

CnH2nO2

NH2 C

R

O

NH2 H2N

R

C

O

OH Cn(H2O)m

Organik Bileşiklerde İzomerlik

İzomerlik

hh Kapalı formülleri aynı, açık formülleri farklı olan bileşiklere izomer bileşikler denir. hh İzomer bileşiklerin

Yapı İzomerliği

Üç Boyut İzomerliği (Steroizomerlik)

• Kapalı formülleri

1. Zincir ve Dallama İzomerliği

1. Geometrik izomeri

• Molekül kütleleri

2. Konum izomerliği

a. Cis-trans izomeri

• Atom türleri

3. Fonksiyonel Grup İzomerliği

b. Komformasyon izomeri

• Atomların kütlece yüzde bileşimleri

2. Optik izomeri

aynıdır.

• Açık formülleri

• Genellikle kimyasal özellikleri

• Fiziksel özellikleri

Yapı İzomerliği

farklıdır. Kapalı Formül C3H6

C 2H6O

hh Molekül formülleri aynı yapı formülleri farklı olan bileşiklere yapı izomeri denir.

İzomer Örnekleri CH2

CH3

CH

O

CH3

CH3

hh Maddelerin fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

CH2 CH2 CH3

CH2 CH2

hh Atomların bağlanma durumlarına bağlıdır.

OH


9

KARBON KİMYASINA GİRİŞ / Organik Bileşiklerde Sınıflandırılma

Zincir ve Dallanma İzomerliği hh Karbon atomlarının farklı sıralanması ile oluşur. hh Hidrokarbonlarda görülen bir izomeridir. hh İlk üç alkanın (metan, etan, propan) yapı izomeri yoktur.

hh Zincir yapısındaki moleküller aynı karbon sayısına sahip halkalı yapıdaki bileşiklerle izomerdir.

• Alkenler ve sikloalkanlar izomerdir. CH2

CH3

CH

CH2

CH2

C3H6 propen

hh Karbon sayısı arttıkça izomer sayısı artar. Ancak bunun formülle belirlenen bir sayısı yoktur.

CH2

C3H6 Siklopropan

• Alkinler ve sikloalkenler izomerdir.

CH3

CH2

C

CH

C4H6 bütin

CH

CH2

CH

CH2

C4H6 Siklobüten

Örnek 11: C4H10 bileşiğinin iki tane yapı izomeri vardır, yazınız.

Konum İzomerliği hh Bir bileşikteki fonksiyonel grupların farklı karbon atomlarına bağlanması ile oluşan izomerliğe konum izormerliği denir.

CH3 CH2 CH2 CH3 CH3 CH CH3 CH3

Örnek 12:

Örnek 13:

C5H12 bileşiğinin üç tane yapı izomeri vardır, yazınız.

C5H11OH'ın üç konum izomeri vardır, yazınız.

n - pentan:

CH3 CH2 CH2 CH2 CH3

izopentan:

CH3 CH CH2 CH3 CH3

neopentan:

CH3 CH3 C CH3 CH3

10


CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 OH

1 - pentanol

CH3 CH2 CH2 CH

CH3

2 - pentanol

CH2 CH3

3 - pentanol

OH CH3 CH2 CH OH


Örnek 16:

Örnek 14:

Benzen halkasına 2 tane

C5H10O'nın iki konum izomeri vardır, yazınız.

CH3 bağlanması ile oluşan

izomerleri yazarak adlandırınız.

CH3 C

CH2 CH2 CH3

CH3

2 - pentanon

CH3 2 1

O CH3 CH2 C

CH2 CH3

orto - dimetil benzen

3 - pentanon CH3

O

1

hh Bir bileşikteki çoklu bağların farklı karbon atomlarına bağlanması ile oluşan izomerlik konum izomerliğidir.

CH3

meta - dimetil benzen

3

CH3 4

1 CH3

para - dimetil benzen

Örnek 15: C4H8'in iki konum izomeri vardır, yazınız.

CH3 CH2 CH CH3 CH

CH2

CH CH3

Fonksiyonel Grup İzomerliği hh Fonksiyonel grubun farklı olması ile oluşan aynı C sayılı, kapalı formülü aynı izomerliğe fonksiyonel grup izomerliği denir.

1 - büten 2 - büten

hh Benzen halkasına bağlı iki atom veya atom grubunun üç farklı konumda bağlanmasıyla konum izomerliği oluşur. hh Konumlar aşağıdaki gibi belirlenir.

Konum

orto

meta

para

Karbon numaraları

1,2

1,3

1,4

Kısa gösterim

o

m

p

Örnek 1 2

CI

CI

CI

1

1

Örnek

Monoalkol ve Eterler

C2H5OH

CH3

Etil alkol

Dimetil eter

Aldehit ve Ketonlar

CH3

CH2

C

O

O

CH3

H Propanal

O

C

CH3

CH3

Propanon

CI 3

CI

4 CI

o - diklor

m - diklor

p - diklor

benzen

benzen

benzen

1,2 - diklor

1,3 - diklor

1,4 - diklor

benzen

benzen

benzen

İzomer Fonksiyonel Grup

Karboksilli asit ve esterler

CH3

C

O

OH Etanoik asit

H

C

O

O CH3 Metil metanoat


11


Örnek 17:

Örnek 18:

C5H10'un tüm yapı izomerlerini yazınız.

I.CH3

CH2

CH2

CH3

CH3

CH

CH3

CH3 I.

1 CH2

2 CH

3 CH2

II.

1 CH3

2 CH

3 CH

4 CH2

4 CH3

3 CH

2 CH

1 CH2

III.

4 CH2

5 CH3 5 CH3

CH3

1 - penten

CH2

III.

CH3

CH3

2 - penten 3 - metil

CH3

CH

CH

CH3

CH3 CH2

C

CH2 CH3

CH3

CH2

C

CH3

CH3

Yukarıdaki bileşik çiftlerinin hangilerinde zincir-dal izomerliğine rastlanmaz?

siklopentan CH3

V.

1-metil siklobütan

Zincir - dal izomerliği dalın farklı numaralı bir karbona bağlanması ile oluşur. Alkanlarda görülen bir izomeridir. Kapalı Formül I. CH3

VI.

CH

CH3 1-büten

IV.

II.CH3

CH3

VII

2 1

CH3

CH3 CH3

CH2

CH2

CH3

C4H10

1,2 - dimetil siklopropan 1 CH3 1,1 - dimetil siklopropan

2 CH

3 CH3

C4H10

CH3 2 metil propan Zincir-dal izomerliği görülür. II.

CH3

CH2

CH

CH2

C4H8

1 - büten CH3

CH

CH

CH3

C4H8

2 - büten Yapı izomeridir ancak konumdan kaynaklanan izomerlik bulunur. III.

CH 1 2 33 CH3 C CH2

4 CH3

CH3 2,2 - dimetil bütan 4 CH3

3 CH2

CH3 2 1 C CH3 CH3

12


aynı bileşiklerdir izomerlik bulunmaz.


Konu Testi - 1

1. Aşağıda verilen bileşiklerin karşısında o bileşiğe ait

toplam ortaklanmamış elektron sayılarından hangisi yanlıştır? Bileşik

0 4

C)

CH2O

4

D)

CH3NH2

4

E)

HCOOH

8

C

H H H C C

H

2.

O

H

H

H H H

H

C

O

O

H

C

H

AX2E2

II.

CH4

AX4

BH3

AX3

D) I ve III

H

AX3

yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

C) I ve II

H H

H

H H AX3

H

Yukarıda verilen molekülle ilgili, I. Molekül üçgen piramittir. II. VSEPR gösterimi AX3 tür. III. C atomunun hibritleşme türü sp2 dir. verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B

AX4

O C

E) I, II ve III

H C

III. Aynı koşullarda bileşiklerin erime ve kaynama sıcaklıkları aynıdır.

H

B) Yalnız II

H

II. Bileşikler birbirinin yapı izomeridir.

5.

Yukarıdaki moleküllere ait VSEPR gösterimlerinden hangileri yanlıştır?

C

I. Her ikisinin de molekül formülü C5H12 dir.

D) I ve III

C 2H4

H

2. bileşik

İzomer bileşiklerdir. Farklı adlandırılır ve fiziksel özellikleri farklıdır.

I.

H C H

CH3

C

Verilen bileşikler için,

A) Yalnız I

VSEPR gösterimi

A) Yalnız I

CH3

CH3

1. bileşik

O

Molekül

III.

CH2

CH3

C 2H2

C

CH

CH3

Toplam Ortaklanmamış e– sayısı

C2H5OH

H H

CH3

A)

H H H H C N

CH3

B)

H

4.

D) II ve III

B) I ve II


Molekül düzlem üçgendir. Yapıdaki π bağından dolayı sp2 hibriti yapar.

3. NH3 için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

(1H, 7N) A) Molekülde 3 çift bağlaycı elektron bulunur. B) Ortaklanmamış 1 çift elektron bulundurur. C) Azot atomu sp2 hibritleşmesi yapar. D) Molekülün üç boyutlu gösterimi

şeklindedir. H

N H

E) VSEPR gösterimi AX3E dir.

N H H H

Ortaklanmamış e− çifti 3 çift bağlayıcı e− sp3 hibritleşmesi yapar.

H

6.

I. Eksene dik ve yan yana örtüşen p orbitalleri pi(π) bağını oluşturur.

II. İki farklı atom p - p örtüşmesi yaparsa apolar kovalent bağ oluşur.

III. Atomlar aynı ise aralarında oluşan tüm bağlar pi bağı adını alır.

Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) YalnızI I D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

İki farklı atom örtüşme yaptığında bağ polardır. Aynı atomlar hem sigma hem de pi bağ yapabilir.


13


Konu Testi - 1

7. Temel durumuna ait gösterimi yan-

10. I. CH2 CH CH2 CH2 CH3

Enerji

daki gibi olan C atomu C2H4 molekülünü oluşturmuştur.

p

Buna göre,

II. CH3

Temel durum

hibritleşmesi gerçekleşir.

IV. CH2

CH2

V. CH

C

CH3

CH2

CH2

CH3

Yukarıdaki bileşiklerden kaç tanesi C5H10 un yapı izomeridir? A) 1


Bileşik 5 karbonlu bir alken ya da halkalı alkandır. V. bileşik alkindir, diğerleriyle izomer değildir.

B) Yalnız II

D) II ve III H H

C

C

H

C) I ve II

C) 3

D) 4

E) 5

E) I, II ve III

Düzlem üçgendir sp2 hibriti yapar.

H

B) 2

11. Molekül formülü CCI4 olan bir molekül için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) VSEPR gösterimi AX3E şeklindedir.

8.

H

H

H

C

H C

C

H

B) Molekül şekli düzgün dörtyüzlüdür.

C

C) Merkez atomun ortaklanmamış elektronu bulunmaz.

H

C

H

X

H

Yukarıda C5H8 molekülünün yapı formülü verilmiştir.

Buna göre,

CH

III. C2H4 molekülünde geometri düzlem üçgen adını alır. A) Yalnız I

CH3

CH3

CH2

CH2

CH3

II. sp2

CH

III.

2s

I. Hibritleşmiş durumu

CH

D)

X

A

X

şeklinde gösterilebilir.

X

I. 12 sigma, 2 pi bağı vardır.

E) Atomlar arasındaki açı 109,5° dir.

II. Karbon atomlarının tümü sp2 hibritleşmesi yapmıştır.

CI

III. Molekül içi bağların tümü polardır.

CI

A) Yalnız I

B) I ve II

D) I ve III

C CI


CI 109,5°

VSEPR : AX4 tür.

C) II ve III E) I, II ve III

Tek bağlar içeren C atomu sp3 hibritleşmesi yapar. C apolardır.

C ve C

C bağları

12. Aşağıdakilerden hangisi n-hekzenin yapı izomeri değildir? A)

9. Alkinler için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

B) CH3

A) CnH2n - 2 genel formülüne uyarlar. C)

C) sp hibriti yapan C atomu bulundurur.

CH3

C

C

CH3

E)

CH2

CH3

CH3

C6H12 (n - hekzan) kapalı formülüne ait bileşik izomeri halkalı ya da düz zincirli olabilir.

Cevaplar

1. D

2. A

3. C

4. C

5. D

3 numaralı C atomu sp3 hibritleşmesi yapar. 6. A

7. D

8. A

9. D

10. D

11. A

12. D


CH

CH3

E) Aynı C sayılı sikloalken ile izomerdir.

14

D)

CH3CH3

D) 3 tane C atomu taşıyorsa bunların tümü sp hibritleşmesi yapmıştır.

2 1 C CH

C CH3

B) Doymamış hidrokarbondur.

3 CH3

CH3


Konu Testi - 2

1. Aşağıda belirtilen Lewis gösterimlerinden hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 8O)

A) O C O D)

H HCH H

4. H

B) H C O H E)

3

C) O O H H C C C H H H

HH N H 2 1 C C O

C

H

H H C C C H H H H

H

H

O

Bileşiğinde numaralarla gösterilen bağ türleriyle ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 3, polar kovalent bağdır. B) 2, apolar kovalent bağdır. C) Molekülde 5 tane ortaklanmamış elektron bulunur. D) 1. bağ π bağı olabilir. E) 3. de s-p örtüşmesi olabilir. Molekülde 5 çift ortaklanmamış elektron bulunur.

2. I. N2 II. O2 III. CH4 Yukarıda verilen moleküllerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (1H 7N 8O 6C) A) I. de 2 tane π bağı bulunur. B) I ve II, birden fazla apolar kovalent bağ taşır. C) III. s-s ve s-p orbital örtüşmesi içerir.

5.

D) Üçüncüde merkez atom sp3 hibritleşmesi yapar.

N

O

O

Elektron nokta yapısı yukarıdaki gibi olan bir molekül için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) VSEPR gösterimi AX3E3 şeklindedir.

E) III. bileşik 1 tane ikili bağ içerir. N

CI N CI CI

B) N atomu oktedini tamamlamıştır.

H H C H

C) Molekül polardır. D) Molekül geometrisi üçgen piramittir.

H

E) N elementinin değerlik elektron sayısı 5 tir.

CH4 bileşiğinin tüm bağları teklidir.

CI N CI CI

3.

8

Ortaklanmamış e− çifti VSEPR gösterimi AX3E olmalıdır.

O

1

H

1

H

Oksijen atomunun hidrojenle oluşturduğu bileşiğin orbital eşleşmeleri yukarıda verilmiştir.

Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Oksijen atomu sp3 hibritleşmesi yapar. B) Bileşikte iki çift ortaklanmamış elektron bulunur. C) VSEPR gösterimi AX 2E dir. D) Molekül polardır. E) Doğrultu sayısı 2 dir. O H VSEPR gösterimi AX2E2 dir. H

6. C2H2 bileşiği apolar yapılı olup C atomları arasından üçlü bağlar bulundurmaktadır.

Buna göre, I. Molekülde VSEPR gösterimi AX 2 şeklindedir. II. Molekül şekli doğrusaldır. III. Molekülde ortaklanmamış elektron çift bulunmaz. yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

H C C H tümü doğrudur.


15


Konu Testi - 2

10. VSEPR gösterimi AX3E olan bir molekül için,

7. 1. durum: 1s 2 2s 2 2p 1x 2p 1y 2p 1z

2. durum: 1s 2 2 _sp 3i 2 _sp 3i 2 _sp 3i 2 _sp 3i 2

1

1

1

gösterimleri için,

I. 1. durumun hibritleşmesi ile 2. durum oluşur. II. Atom sp3 hibritleşmesi yapmıştır.

D) I ve III

III. Molekül apolardır. yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

D) II ve III

yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

II. C2H2 molekülü örnek verilebilir.

A) Yalnız I

III. Atomun dört tane değerlik orbitali vardır. A) Yalnız I

I. 1 çift ortaklanmamış elektron içerir.

A

C) I ve II

C) I ve II

E) I, II ve III

şeklindedir, molekül polardır.

X X X

E) I, II ve III

Tümü doğrudur.

8. R OH

genel formülüne sahip 2 tane C atomu içeren bileşik için, I. Alkol sınıfına asittir. II. CH3

O

11.

I.

OH

CH3 bileşiği ile fonksiyonel grup izomeridir.

OH

OH

III. Bileşiğin formülü C2H5OH tır.

OH


B) Yalnız II

D) I ve III CH3

CH2

II.

CH3

C) Yalnız III

E) I, II ve III

CH3

OH alkoldür, eter ile izomerdir.

III. CH3

CH

CH2

CH3

CH3

CH2

CH

OH

9.

3

2 H

Yukarıda verilen çiftlerden hangileri birbirinin konum izomeridir?

1

B) Yalnız II

D) I ve III

C

C

OH

A) Yalnız I

H

H

CH3

C) I ve II

E) I, II ve III

I. de bileşikler orto ve meta konumundadır. II ve III de her iki çift aynı bileşiklerdir.

H 3

C2H4 bileşiği yukarıdaki gibi gösterilmiştir.

Buna göre,

12. Aşağıdakilerden hangisi propanal ile yapı izomeridir?

II. 2 ile gösterilen bağda p-p örtüşmesi olmuştur.

A) CH3

III. 3 ile belirtilen taralı bölgeler eksene dik ve yan yana oluşan pi bağıdır.

C) CH3

CH2

O

E) I, II ve III

D) CH3

C

O

O

CH3

C

CH3

OH

Propanal üç karbonlu aldehittir. Ketonla izomerdir.

4. C

5. A

6. E

7. E

8. E

9. D

10. A

11. A

12. B


CH3

E) CH3

2 ile gösterilen bağda s-p örtüşmesi olmuştur.

16

CH3

3. C

D) I ve III

C) I ve II

O

2. E

B) Yalnız II

B)

O

H


C

1. E

I. 1 ile gösterilen bağ sigma bağıdır.

Cevaplar

LYS // KİMYA

FÖY NO

15

ORGANİK BİLEŞİKLER Alkanlar - Alkenler - Alkinler - Aromatik Bileşikler

hhALKANLAR

Alkanların Sistematik (IUPAC) Adlandırılması

hh Doymuş hidrokarbonlardır.

hh En uzun C zinciri seçilir.

hh Genel formülleri CnH2n+2 dir.

hh Zincirin dışında kalan gruplar ve atomlar (H hariç) daldır.

hh Karbon atomları arasındaki tüm bağlar teklidir.

hh Dal hangi uca yakında o uçtan numara verilir.

hh Tüm C atomları

sp3

hibritleşmesi yapar.

hh Dal her iki uca aynı uzaklıkta ise alkil dışındaki dala öncelik verilir.

hh Grup adı parafinler olarak da adlandırılır. hh Doğadaki en önemli bulunma ve elde edilme kaynakları petrol ve doğal gazdır.

hh Dallar alfabetik sıraya göre okunur.

hh Alkanlardan bir hidrojen ayrılması ile kalan kısma alkil veya radikal denir.

hh Dallar numaraları ile okunurken en uzun C zinciri alkan adı ile okunur.

hh Aynı dal birden fazla ise Latince ön eki (di, tri...) getirilir.

hh Alkiller R ile gösterilir ve genel formülleri CnH2n+1 dir. ÖRNEK:

hh Adlandırılırken

CH3 CH3 2 3 4 5 CH CH CH CH2

1 CH3

–– Alkanlar -an eki ile biterken –– Alkinler -an iki yerine -il eki alırlar.

CH3

hh Düzenli artıştan dolayı homolog sıra oluştururlar.

2, 3, 4 - trimetil hekzan

hh Alkan ve alkillerin bazıları aşağıdaki gibi adlandırılır. Alkan

Molekül Formülü

Alkil

Alkil Formülü

Metan

CH4

Metil

–CH3

Etan

C2H6

Etil

–C2H5

Propan

C 3H 8

propil

–C3H7

Bütan

C4H10

Bütil

–C4H9

Pentan

C5H12

Pentil

–C5H11

Hekzan

C6H14

Hekzil

–C6H13

Heptan

C7H16

Heptil

–C7H15

Oktan

C8H18

Oktil

–C8H17

Nonan

C9H20

Nonil

–C9H19

Dekan

C10H22

Dekil

–C10H21

Undekan

C11H24

Undekil

–C11H23

Dodekan

C12H26

Dodekil

–C12H25

Eikosan

C20H42

Eikosil

–C20H41

6 CH3

ÖRNEK: Aşağıdaki bileşiklerin okunuşlarını karşılarına yazınız. Bileşik Br 2 C

I. Br

3 CH

4 CH

1 CH CH 3 3 II. 5 CH3 III.

1 CH3

4 CH2

2 CH CH3

Adlandırma 2, 2, - dibrom, 3, 4 - dimetil pentan

5 CH3

CH3 3 CH

2 CH

Cl

CH3

CH3 3 CH 4 CH2 5 CH3

1 CH3

3 - klor, 2 - metil pentan

2, 3, - dimetil pentan


1

ORGANİK BİLEŞİKLER / Alkanlar

Örnek 1:

Alkanların Genel Elde Edilme Yöntemleri

Aşağıdaki bileşiğin sistematik numaralandırılmasını yaparak adlandırınız.

Alkanların en önemli elde kaynağı petrol ve doğal gazdır.

CH2

CH

CH3

CH

C2H5 CH3

C 2H 5

CH

CH

CH

Cl

CH3

Würtz Sentezi

CH3

Dalın yakın olduğu uçtan numara başlatılır. Klorun yakın olduğu uçtan numara başlar. 5 4 3 2 CH2 CH CH CH Cl 6 1 CH CH C H CH CH 3

2 5

3

3

7 C2H5 CH CH3 8, 9 2-kloro, 4-etil, 3, 6, 7 - trimetil nonan

Örnek 2: Aşağıdaki bileşikleri adlandırınız. 5 CH3

4 CH2

3 CH

2 CH

1 CH3

2,3 - dimetil pentan

1 CH3

2 CH

CH3 3 CH2

CH3 4 CH

5 CH3

2-bromo, 4-metil pentan

5 CH

Br 4 CH

1 CH3

Cl 2 CH

5 CH3

3 CH

CH3 2 1 CH CH3 Br 4 CH

5 CH

4 CH

C2H5 CH3 3 2 CH CH

1 CH

CH3

OH

3 CH

hh Petrolün rafinasyonu ve kraking işlemi ile elde edilir.

hh Alkanlardan bir H atomunun çıkıp yapıya halojen girmesi ile alkil halojenürler oluşmuştur. hh Alkil halojenürlerin Na metali ile tepkimesinden alkanlar elde edilir.

2R – X + 2Na → R – R + 2NaX Alkan 2 CH3 – Cl + 2Na → CH3 – CH3 + 2NaCl hh Eğer R kökü aynı ise saf alkan (tek cins) elde edilir. hh Eğer R kökleri farklı ise üç farklı alkan türü elde edilir. 1 CH CH3 +2Na CH3Cl 3 → etan –2NaCl CH3 CH CH3 2 CH3 CH CH3 Cl

2-bromo, 4-kloro pentan

6 CH

3-etil, 4-metil hekzan

2-hidroksi, 4-metil pentan

CH3 CH CH3 2,3 - dimetil bütan 3 CH3 CH CH3 CH3 2 - metil propan

hh Bu yolla metan (CH4) elde edilemez. hh Burada asıl olan birleşme her iki alkilhalojenürün, halojenlerin koptuğu yerden birbirine bağlanmasıdır. hh Dallanmış alkanlarda elde edilebilir.

Alkanlarda İzomeri hh Zincire bağlı dalların farklı numaralara bağlanması şeklinde gözlenir.

Örnek 3:

hh Toplam karbon sayısına bakılarak;

2, 3 dimetil pentanın elde edilmesi için hangi alkil halojenürler kullanılmalıdır.

–– Zincirdeki 2. karbon atomuna tek dal bağlı ise bu izomeri izoön eki ile okunur. 1 2 3 izobütan CH3 CH CH3 CH3 –– Zincirdeki 2. karbon atomuna iki dal bağlı ise bu izomeri neoön eki ile okunur. CH3 1 2 3 4 neohekzan CH3 C CH2 CH3 CH3

2


Zincir alkil grupları ayrılıp, ayrılan yere halojen katılarak R – X ler belirlenir. Üç farklı yerden ayrılma olabilir 1 2 3 CH CH CH2 CH3 CH3 CH3 1 CH3 CH3

Cl CH2

CH3 CH

CH

CH3

CH3

3 CH3 CH3

Cl

2 CH3 CH3

CH2 CH

Cl CH

CH3

CH3

CH CH3 CH2

Cl CH Cl

Cl

CH3


Grignard Yöntemi

Metan Özel Eldesi

hh Alkil halojenürlerin kuru eterli ortamda Mg ile tepkimesinden Grignard bileşiği elde edilir. (R – MgX) Kuru eter R – X + Mg → R – MgX

hh Alüminyum karbürün su ile etkileşmesinde elde edilir.

hh Gidnard bileşiği hidroliz edilir ya da halojen asitleri ile tepkimeye girerse alkan elde edilir. R - MgX + H – OH → R – H + MgXOH Alkan R - MgX + HX → R – H + MgX2 Alkan hh Grignard bileşiği alkil holajenürlerle de alkan oluşturur. R – MgX + R – X → R – R + MgX2 Alkan

CH

CH

CH3

CH3 + C2H5Cl → CH3

2 CH

1 CH3 + MgCl2

Karboksilli asit tuzlarının NaOH ile tepkimesi hh Karboksilli asitlerin sodyum tuzları bazik ortamda ısıtılırsa asit parçalanır dekarboksile olur. O R

C

ONa + NaOH → R–H + Na2CO3 O

CH3

C

CO + 3H2 → CH4 + H2O

CO2 + 4H2 → CH4 + 2H2O

Alkanların Özellikleri hh Renksiz, kokusuz ve tatsızdırlar.

hh Molekülleri arasında London kuvvetleri etkindir. Bu nedenle;

C2H5 3,4 2-metil bütan

MgCl

hh CO ve CO2 gazlarının hidrojenle tepkimesinden elde edilir.

hh Suda çözünmez, organik çözücülerde çözünürler. (CCl4, C6H5 gibi)

MgCl ile C2H5Cl nin tepkimesinden elde edilen alkanın adını yazınız. CH3

Al4C3 + 12H2O → 4Al(OH)3 + 3CH4

hh Apolar moleküllerdir.

Örnek 4: CH3

ONa + NaOH → CH4 + Na2CO3 metan

Doymamış hidronkarbonların H2 ile doyurulması

CnH2n + H2 → CnH2n+2

CnH2n–2 + 2H2 → CnH2n+2

H2C CH2 + H2 → CH3 CH3 etan etan

–– Mol kütlesi arttıkça –– Molekül zinciri uzadıkça bağ kuvvetleri artar. –– Dallanma arttıkça –– Moleküller küreselleştikçe bağ kuvvetleri azalır. hh London bağlarının kuvvetinin artması ile erime ve kaynama noktaları yükselir. CH3

CH2

CH2

CH3

CH3

CH

CH3

CH3

hh Normal zincire sahip alkanların ilk 4 üyesi gaz, 5 - 17 karbon arası üyeleri sıvı, daha fazla karbonlu bileşikleri katıdır. hh Doymuş olmalarından dolayı kimyasal tepkimelere isteksizdirler. hh Pi bağı içermediklerinden katılma ve polimerleşme tepkimesi vermezler. hh Asit ve bazlarla tepkime vermezler. hh Yanma, yer değiştirme ve kraking tepkimeleri verirler.

Yanma tepkimeleri aşağıdaki gibidir. –– CnH2n+2 +

3n+1 2

O2 → nCO2 + (n+1)H2O


3


Halojenlerle ısı veya ışık etkisi ile yer değiştirme tepkimeleri verir. hh Tepkime tüm hidrojenler halojenlerle yer değiştirinceye kadar devam eder.

hhALKENLER hh Doymamış hidrokarbonlardır. hh Genel formülleri CnH2n dir. hh Karbon atomları arasında en az bir tane çift bağ içerirler.

CH4 + Cl2 → CH3Cl + HCl

hh Birden fazla çift bağ içerenler dien, trien gibi ekler alır.

CH3Cl + Cl2 → CH2Cl2 + HCl

hh Çift bağlı C atomları sp2 hibritleşmesi yapar. hh Grup adı olefinler olarak da adlandırılır.

Kraking

hh Homolog sıra oluştururlar.

hh Uzun zincirli alkanların yüksek sıcaklıkta katalizörlü ortamda ısıtılarak parçalanma işlemine kraking denir.

Alkenlerin Sistematik (IUPAC) Adlandırılması hh En uzun C zinciri çift bağı içine alacak şekilde seçilir.

Siklo Alkanlar hh Karbon zinciri halka şeklinde olan bileşiklerdir. hh Doymuş hidrokarbonlardır.

hh Zincir dışında kalan grup ve atomlar daldır. hh Çift bağın yakın olduğu uçtan C atomları numaralandırılır. hh Önemli olan ikili bağların en küçük numarayı almasıdır.

hh Genel formülü CnH2n dir.

hh Daha sonra dal numarasının küçüklüğüne bakılır.

hh En küçük üyesi üç karbonludur. hh Alkan adının önüne siklo öneki getirilerek adlandırılır. hh Halkaya bağlanan atom ya da gruplar varsa numara verilerek adlandırılır.

hh Dallar numara ile öncelikli olarak okunurken ikili bağın C numarası söylenir ve alkan adındaki -an yerine -en eki getirilerek okunur. ÖRNEK: 1 CH3

hh Halka birden fazla ise bisiklo-, trisiklo ekleri ile adlandırılır. CH2 CH3

Siklopropan

Siklobütan

Cl Cl

1, 2 - diklor siklohekzan

Cl CH3

hh Alkenlerde görülen üç boyut izomerliği geometrik izomeridir. Buna göre alkenler cis-trans olarak belirtilebilir. –– Çift bağın C atomlarında bulunan aynı iki grup aynı yönde ise cis- ön eki alır. b b b c C C C C a

CH3

1-kloro 2, 3 - dimetil siklopentan

Bisiklodekan

hh Sadece en küçük üyesi Br2 ile katılma tepkimesi verebilir. Onun dışında özellikleri alkanlara benzer.

4

4 CH3 2 - kloro 2 - büten

Alkenlerde İzomeri 1 2

2 3

3 CH

Cl

CH2

1

2 C


a

a

a

–– Çift bağın C atomlarında bulunan aynı iki grup farklı yöne yönelmişse trans- ön eki alır. b a b a C C C C a

b

a

c

ORGANİK BİLEŞİKLER / Alkenler hh Dalların üçü ya da tümü aynı ise izomerlik gözlenmez. b a a a C C C C a

a

a

a

hh Bu tepkime 170 °C de ve H2SO4 katalizörlüğünde gerçekleşir. hh OH, bir C atomundan çekilirken H atomu hidrojeni az olan komşu C atomundan çekilir. Böylece oluşan ürün daha kararlı ve daha çoktur. (Zaitsev kuralı)

ÖRNEK: H 1 C

CH3

2 Cl C

C

Cl

3 CH3 trans, 1,2 - diklor propen

C

4 CH3

CH3

cis - 2 büten

hh Alkenler aynı zamanda sikloalkanlarla izomerdir. 5 CH3

4 CH

3 CH

1 CH3

2 CH

CH3 4-metil 2-penten (C6H12)

2 CH OH

H

H

3 CH2

Siklohekzan (C6H12)

Örnek 5: Aşağıdaki bileşiklerden hangileri cis-trans izomeri gösterir?

1 H2SO4 CH3 CH3 → 170°C –H2O

2 numaralı C atomu OH

3 numaralı C atomu H kaybeder.

CH

CH

CH3

Alkil halojenürlerden hidrojen halojenür çıkarılmasıyla hh Bu tepkime için NaOH ya da KOH in alkoldeki çözeltisi kullanılır.

R – X + NaOH → CnH2n + NaX + H2O CH3 CH CH2 + NaOH → CH3 CH CH2 + NaBr + H2O

I. Propen

Br

H

II. 3- metil 2 - hekzen

III. 2 - Büten

Alkil dihalojenürlerin dehalojenasyonu (halojen çekilmesi) ile

IV. 1 - kloro 2 - metil 1 - büten Bileşiklerin formülü yazılır. CH3

CH

H

C

H H Propen (göstermez) CH3 C

CH3

C

CH2

CH3

CH3

CH3

C

H CH3 3-metil 2-hekzen (gösterir) CH2 C

C

H H 2-büten (gösterir)

CH2

CH3

Cl C

H CH3 1-kloro 2- metil 1- büten (göstermez)

CH

CH2 + Zn → CH3

Cl

Cl

CH

CH2 + ZnCl2

Alkanların dehidrojenasyonu (H2 çekilmesi) ile

800°C C H + H CnH2n+2 → n 2n 2 Al2O3 CH3 CH3 → CH2 CH2 + H2

Alkenlerin Genel Elde Edilme Yöntemleri:

Alkinlere H2 katılmasıyla

Alkollerden su ayrılmasıyla

hh Lindlar (Aktifleşmiş Pb/CaCO3) katalizörlüğünde kısmen katılma gerçekleştirilirse alken elde edilir.

hh Bunun için alkol molekülündeki iki komşu C atomundan H ve OH grupları çekilir.

hh Tamamen doyurulması ile alkan oluşacaktır.

hh Çekilen komşu C atomları arasında ikili bağ oluşur.

CH3

Lindlar CH CH + H2 → 2 ısı

CH2


5

ORGANİK BİLEŞİKLER / Alkenler

Uyarı

Örnek 6: I. CH2

Markovnikov Kuralı

Lindlar CH + H2 → katalizörü H2SO4 CH2 CH2 OH → 170 °C –H2O CH CH3 + 2Na → C

II. CH3 III. 2CH3

Simetrik olmayan bir bileşik alkene katılırken çift bağlı karbonlardan hidrojeni çok olan karbona hidrojen bağlanırken diğer madde çift bağın diğer karbon atomuna bağlanır. Amaç bir C atomu üzerindeki R gruplarının sayısını arttırmaktır. Çünkü R sayısı arttıkça bileşik kararlılığı artar.

Cl Verilen tepkimeleri tamamlayarak hangilerinin sonucunda alken oluştuğunu bulunuz. I. CH3 C II. CH3

Propen (alken) CH2

CH2 → CH3 170°C

OH III. 2CH 3

CH

CH CH2 + H2O Propen (alken)

CH3 + 2Na → CH3

CH

CH3 + 2NaCl

CH CH3 CH3 2,3 - dimetil bütan (alkan)

Cl

CH

CH3

Br H2O (H – OH) Katılması: (Alkol oluşumu ile sonuçlanır.) CH3 CH CH2 + H2O → CH3 CH CH3

CH + H2 → CH3 CH CH2 _______________

hh HX katılması CH3 CH CH2 + HBr → CH3

OH 2-propanol

Redoks Tepkimesi Verirler hh Yükseltgenerek diolleri oluştururlar. hh Seyreltik KMnO4 çözeltisiyle soğuk (5°C) ve bazik ortamda tepkime vererek diol oluştururlar..

Alkenlerin Özellikleri hh Apolar moleküllerdir.

3CH3

CH

5°C CH2 + 2KMnO4 + 4H2O → OH menekşe

3CH3

CH

CH2 + 2MnO2 + 2KOH kahverengi OH

hh Suda çözünmez, organik çözücülerde çözünürler. hh Molekülleri arasında London kuvvetleri etkilidir. hh Karbon sayısı arttıkça erime ve kaynama noktaları artar.

hh Cis ve trans izomerliklerinde cis yapısı transa göre daha polar olduğundan erime ve kaynama noktası daha yüksek olur.

hh Bu tepkime alkenler için tanınma reaksiyonudur. Çünkü KMnO4 çözeltisinin menekşe rengi kaybolarak kahverengine dönüşür. Bu tepkime Bayer testi olarak bilinir.

hh Alkenler; katılma, yükseltgenme, polimerleşme tepkimesi verir.

Katılma Tepkimeleri hh Çift bağdan dolayı katılma tepkimesi verirler. Yapıdaki pi bağları açılarak atom ya da gruplar bağlanır. hh H2 katılması ile doyurulup alkana dönüşür. hh Br katılması ile bromlu suyun ortama verdiği kırmızı renk kaybolur ve tanınma reaksiyonu gerçekleşir. Br Br H

C

C

H

H

H + Br2 → H

C

C

H

H

H

hh Hidrojen asidi (HX) katılması sırasında simetrik olmayan alkenler için Markovnikov kuralı uygulanır.

6


OH

hh Yanma tepkimeside bir redokstur. Oluşan CO2 ve H2O nun mol sayıları eşittir. 3n CnH2n + O2 → nCO2 + nH2O 2

Polimerleşme Tepkimesi hh Polimerleşme tepkimesi vererek çok sayıda alken molekülünün birbirine bağlanıp uzun zincirler oluşturması sağlanır. hh Polimer içinde tekrarlanan her taneciğe monomer denir. hh Polimerleşme ile polietilen (PE), polipropilen (PP), polivinil klorür (PVC) politetraflor etilen (teflon) gibi polimerler oluşur. H n

H C

H

H →

C H

H C

H

C H

n

ORGANİK BİLEŞİKLER / Alkenler

Örnek 7:

Alkinlerde izomerlik

Aşağıdakilerden hangileri

hh Alkinlerde görülen izomerlik üçlü bağın ya da dalın yer değiştirmesi ile oluşan yapı izomerliğidir.

• Katılma tepkimesi verir. • Bazik ortamda seyreltik KMnO4 çözletisi ile diolleri oluşturur. özelliklerine sahiptir? a. CH3

CH2

CH

b. CH3

CH2

CH2

CH3

CH2

C

CH

CH3

C

1 - Bütin

CH

CH3

2-Bütin

hh Alkinler aynı karbon sayılı dien ya da sikloalkenler ile izomerdir.

CH2

CH3

CH3

c.

CH2

4 3

Bu özellikler alkene aittir. Bu nedenle a bileşiği bu özellikleri taşır.

2

CH3

CH3

3-metil siklobüten 5 CH3

hh Doymamış hidrokarbonlardır.

C

2 - pentin 1

hhALKİNLER

C

Siklopenten

4 3 2 CH CH CH 1, 3 - pentadien

1 CH2

hh Genel formülleri CnH2n–2 dir. hh Karbon atomları arasında en az bir tane üçlü bağ içerirler. hh Üçlü bağ içeren karbon atomları sp hibritleşmesi yapar.

hh Grup adı ilk üye olan asetilen adı ile anılır.

hh Komşu C atomlarında dihalojen içeren doymuş bileşiklerin KOH in alkoldeki çözeltisinden geçirilmesi ile elde edilir.

Alkinlerin Sistematik (IUPAC) Adlandırılması hh En uzun C zinciri üçlü bağı içine alacak şekilde seçilir. hh Zincir dışında kalan grup ve atomlar daldır. hh Üçlü bağın yakın olduğu uçtan C atomları numaralandırılır.

Alkinlerin Genel Elde Edilme Yöntemleri:

CH3

CH

CH

Br

Br

3CH3

C

C

Alkol CH3 + 2KOH → CH3 + 2KBr + 2H2O

hh Önemli olan üçlü bağın en küçük numarayı almasıdır. hh Daha sonra dalın numarasının küçüklüğüne bakılır. hh Dallar numara ile öncelikli okunurken üçlü bağın C numarası söylenir ve alkan adındaki -an yerine -in eki alır. hh Hem çift hem de üçlü bağ içeren bileşiklerde çift bağın önceliği bulunur. ÖRNEK: Aşağıdaki bileşikleri adlandırınız. I. H 5 II. CH3

C

C 4 CH

Asetilen

H 3 C

2 C

2 CH

3 CH

1 CH3

4 CH2

Br CH3

C Br

Br CH + 2Zn → CH3

C

CH + 2ZnBr2

Br

hh odyum asetilenür bileşiklerinin alkil halojenürlerle tepkimesinden elde edilir.

HC

C

Na + CH3

Br → CH

C

CH3 + NaBr

hh Asetilen Eldesi hh Sanayide CaC2 den elde edilir.

CH3 4-metil 3-pentin 1 III. CH3

hh Alkil tetrahalojenürlerin Zn metali ile tepkimesinden elde edilirler.

5 C

2-hepten - 5-in

6 C

7 CH3

CaC2 + 2H2O → CH

CH + Ca(OH)2

hh Petrolün yüksek sıcaklık ve basınç altında katalitik krakingi ile de elde edilir.


7

ORGANİK BİLEŞİKLER / Alkinler

Uyarı

Örnek 8: Br

C

C

C

Br

H

H

Tautomerleşme H + 2KOH →

hh Atom göçü ile gerçekleşir. hh Aynı C üzerinde hem OH hem de çift bağ (C

tepkimesini tamamlayınız ve oluşan organik bileşiği adlandırınız.

bu bulunduran bileşiğe enol bileşiği denir. hh Enol kararsız bir yapı olduğundan atom göçü ile kararlı

Eliminasyon tepkimesi sonucu iki komşu karbon atomundan Br ve H atomları çıkar. Br H H C C H + 2KOH → H C C H + 2KBr + 2H2O Asetilen Br H

aldehit / keton grubuna dönüşür. CH

Alkinlerin Özellikleri

hh Alkinler; Katılma, metallerle yer değiştirme, polimerleşme ve yükseltgenme (yanma) tepkimesi verirler. hh H2, Br2, HX ve H2O ile katılma tepkimesi verirler. hh H2 ile katılmada pi bağları koparak doymuşluğa kadar ulaşabilir. HC

CH + H2 → CH2

CH2 + H2 → CH3

CH3

hh Br2 ile katılmada yine bromlu suyun kırmızı rengi kaybolduğundan tanınma reaksiyonu oluşur. Br Br HC

CH + 2Br2 → CH Br

CH

C

H C

CH + 2HBr2 → CH3

C

O H keto

CH3

hh H2O ile katılmada farklı bir mekanizma işler ve enol-keto tautomerleşmesi gerçekleşir. Bu mekanizma sonucunda alkin aldehit ve keton sınıfı bir bileşiğe dönüşür. hh Asetilene su katılması ile aldehit oluşurken, diğer alkinelerden keton türü bileşikler oluşur.


H+H

OH → H

H C C CH3 + H OH → H

C

C

HH

C

C

H

O H Etanal (aldehit)

C

C

CH3CH3 C CH3

HO

O Propanon (Keton)

hh Metallerle yer değiştirme verebilirler. hh Tollens ayracı (NH3 lü AgNO3) ile gerçekleşirken beyaz çökelek oluşur. H

C

C

H + 2AgNO3 → Ag C C Ag + 2HNO3 beyaz çökelek (Gümüş asetilenür)

hh Fehling ayracı (NH3'lü Cu2Cl2) ile gerçekleşirken kırmızı çökelek oluşur. H

C

C

H

H

C

C

H + Cu2Cl2 → Cu C C Cu + 2HCl kırmızı çökelek (Bakır asetilenür)

hh Bu tepkimelerin gerçekleşmesi üçlü bağın karbonlarında hidCH) olmasına bağlıdır. Bunun için alkinin uç rojen ( C alkin olması gerekir.

Br

8

C

OH

Br

hh HX ile katılmada yine Markovnikov kuralı geçerli olur. Br CH3

→

H

hh Suda çözünmezler. hh Organik çözücülerde çözünürler. hh Molekülleri arasında London kuvvetleri etkindir. Bu nedenle C sayısı arttıkça erime ve kaynama sıcaklıkları artar.

C

OH enol

hh Apolar moleküllerdir.

C) gru-

R

C

C

H (Uç alkin)

R

C

C

R (İç alkin)

hh Alkinlerdeki üçlü bağ karbonundaki H atomu bileşiğe asidik karakter kazandırdığından bazik ortamda çıkarak metal atomu ile yer değiştirir. Suda az çözünen çökelekleri oluşturur.

ORGANİK BİLEŞİKLER / Alkinler hh Bu tepkimeler alkinler için tanınma tepkimesi olsa bile iç alkinlerin bu tepkimeyi vermediği unutulmamalıdır.

R

C

C

R + AgNO3 → tepkime vermez.

3. Polimerleşme tepkimesi verirler. hh Pi bağlarının açılması ile monomerler birbirine bağlanır. hh Asetilenin üç molekülünün birbirine bağlanması ile (trimerleşme) benzen oluşur. C 3CH C H → C C C

C

hh Benzen halkasındaki 6 karbon atomu düzgün bir altıgenin köşelerine yerleştirilmiş ve her karbona bir hidrojen atomu bağlanmıştır. Halkadaki bağlar tek, çift olmak üzere dönüşümlü yerleşmiştir. hh Benzen yapısındaki bu bağ düzeni rezonans etki oluşturur. En kararlı yapıya ulaşır.

Uyarı

Rezonans Bir formüldeki atomların yerleri aynı kalırken elektron çift-

C

lerinin yer değiştirmesi ile farklı Lewis formüllerinin yazılabildiği durumlara denir.

hh Asetilen iki molekülünün birbirine bağlanması ile vinil asetilen elde edilir. 2CH CH → CH2 CH C vinil asetilen

CH

Örnek 9:

hh Benzen halkasındaki her bir karbon atomu sp2 hibritleşmesi yapar. hh Aromatik hidrokarbonlara arenler denir. Yapıdan bir hidrojen atomunun çıkarılması ile aril grubu oluşur.

Aşağıdaki bileşiklerden hangileri amonyaklı ortamda hazırlanmış tollens çözeltisi ile tepkime verir? I. Asetilen

III. 1 – Penten

II. 1 - Bütilen

IV. 2 – Pentin

Bu tepkimeyi C H bulunduran bileşikler verir. H C C H C C CH2 CH3 H Asetilen 1 – Bütin (verir) (verir) CH3 CH2 CH2 CH CH2 CH3 CH2 C C CH3 1 – Penten 1 – Pentin (alkendir, vermez) (vermez)

hhAROMATİK BİLEŞİKLER hh Yapısında benzen bulunduran bileşiklerdir. hh Benzen C6H6 formülündedir. hh Benzen yapısına farklı grupların bağlanması ile benzen türevleri elde edilir. hh Benzen apolar bir moleküldür, suda çözünmez. H

H

C

H

C

C

C H

C

H

C

H

Fenil (Aril)

Benzen (Aren) CH3

Metil benzen (Toluen)

CH2

Benzil

Benzen ve Türevlerinin Adlandırılması hh Önce halkaya bağlı atom ya da grup adlandırılır sonra arkasına benzen eki getirirlir. hh Ancak çoğu türevin özel adı bulunur. ÖRNEK: Aşağıdaki benzen türevlerini adlandırınız.

Cl Klorobenzen

CH3 Metilbenzen (Toluen)

OH Oksibenzen (Fenol)


9

ORGANİK BİLEŞİKLER / Aromatik Bileşikler CH3

CH

CH3

ÖRNEK: Aşağıdaki bileşikleri adlandırınız. NH2

NO2

NH2

Nitrobenzen

CH2

Aminobenzen (Anilin)

İzopropil benzen

C

OH

C

O

H Benzilalkol

O

Benzoik asit

hh Benzen grubuna iki atom ya da grup bağlanırsa konum izomerleri oluşur. hh Adlandırma yapılırken orto (o-), meta (m-), para (p-) durumu gözlenir.

CH3

1

OH

1 4

COOH

1 3

2 3

Br 4-bromo amino benzen (p-bromo anilin)

2-metil fenol (o-metil fenol)

OH

Benzaldehit

2

2

O

Cl 3-klorobenzoik asit (m-klorobenzoikasit)

C

1

2

CH3

CH2

4

H

3

4-etil benzaldehit (p-etilbenzaldehit)

hh Benzen halkasına bağlı grupların sayısı ikiden fazlaysa grupların bağlı olduğu karbon atomları en küçük rakamı alacak şekilde numaralandırılır. ÖRNEK: Aşağıdaki benzen türevlerini adlandırınız. Cl

Cl

ÖRNEK: Aşağıdaki bileşikleri adlandırınız.

Cl

NO2

Cl

Cl

Cl

Cl o-dikloro benzen m-dikloro benzen p-dikloro benzen 1,2-dikloro benzen 1,3-dikloro benzen 1,4-dikloro benzen

CH3 CH3 CH3 o-dimetilbenzen o-ksilen

CH3 m-dimetil benzen m-ksilen

hh Benzen halkasına farklı gruplar bağlı ise öncelik sırasına göre numaralandırma yapılır. hh –COOH > –CHO > –C

O > –OH > –NH2 > –R > –NO2 > X

gibi öncelik sırasına bakılır.

10

3

2

Cl

5

1

Cl

6 NO2

1, 2, 4 - trikloro benzen

CH3

CH3 p-dimetil benzen p-ksilen

4


4 1

3 2 NO2

CH3 2, 4, 6 trinitro toluen

Benzen Halkasına İkinci Grubun Bağlanması hh Benzen halkasındaki rezonans etki ikinci grubun hangi konuma (orto, meta, para) yönleneceğini belirler. hh Orto-para yönlendiriciler hh Halkaya bağlı atomlarda ortaklanmamış elektron çifti varsa atom ya da grup elektron verici (sunucu) davranır. hh Halkanın etkinliğini artırırlar. hh –R, –OR, –OH, –X, –NH2, –NHR, –C6H5 gibi gruplar orto-para yönlendiricidir.

ORGANİK BİLEŞİKLER / Aromatik Bileşikler CH3

Yaygın Benzen Türevleri

CH3

CH3 Br + Br2 →

ya da

Fenol (Hidroksi Benzen) hh Formülü

Br NH2

NH2

+ Cl2 →

ya da

Cl

dir. OH

NH2 Cl

hh Sulu çözeltisi zayıf asittir. hh Karboksilli asitlerden daha zayıf asittirler.

bağlanmalarını gerçekleştirir.

hh Meta Yönlendiriciler hh Halkaya bağı atom ya da grup pozitif ya da kısmi pozitif yük taşır ve halkadan elektron çeker.

hh Kuvvetli bazlarla nötrleşme tepkimesi verirler. OH

OK + KOH →

+ H 2O

hh Böylece çekici olarak davranır ve ikinci grubu meta bağlanmaya yönlendirir.

hh Halkanın etkinliğini azaltır.

hh NaHCO3 üzerine etki etmezler.

hh –NO2, –CN, –CHO, –COOH, –COOR, –SO3H,

CR,

hh Alkil halojenürlerle eter oluşturur.

O NO2

+ CH3Cl →

+ HCl

+ Cl2 →

hh Asitklorürlerle ester oluştururlar.

Br + Br2 →

+ HBr

COOH

+ HCl

Fenil metil eter

Cl

OCH3

OH

NO2

OH + CH3

COOH

C

O

O →

Cl

C CH3

O + HCl

Fenil etanoat

hh Fenoller orto-para yönlendiricidir.

Örnek 10: I. Toluen klor bağlanması II. Nitrobenzene klor bağlanması III. Aniline metil bağlanması Yukarıdaki durumlar gerçekleşirken oluşacak bileşikleri yazınız. I.

CH3

+ Cl2 → –HCl

+

Cl Cl II. Benzendeki –NO2 grubu meta yönlendiricidir. NO2

NO2

+ Cl2 →

+ HCl

Cl III. Benzendeki –NH2 grubu orto, para yönlendiricidir. NH2 NH2 NH2 →

hh Formülü

Benzendeki –CH3 orto, para yönlendiricidir. CH3

CH3

Anilin (Amino Benzen) NH2 dir.

CH3

hh Sulu çözeltisi zayıf bazdır. hh Aromatik amindir. hh Suda az çözünür, organik bileşiklerde çözünür.

hh Asitlerle tuz oluşturur. hh Nitrobenzenin indirgenmesi ile elde edilir.

+

NO2 CH3

+ 3H2 →

NH2

+ 2H2O


11

ORGANİK BİLEŞİKLER / Aromatik Bileşikler

Nitro Benzen hh Formülü

hh Alkoller gibi Na/K metali ile tepkimeye girip H2 gazı çıkarabilir. CH2OH

NO2 dir.

hh Benzenin nitrolanması ile yani derişik nitrik asitle tepkimesi sonucu elde edilir. NO2

H2SO4 + HNO3 →

+ H2O

CH2ONa

+ Na →

+1/2 H2

hh Yükseltgenebilir. 1° yükseltgenmesi ile benzaldehit 2° yükseltgenmesi ile benzoik asit elde edilir.

hh Benzil klorürün NaOH ile tepkimesinden elde edilir.

hh Nitrobenzen asit ve bazlara karşı dayanıklıdır. Ancak Fe, Zn ile asidik ortamda aniline indirgenebilir.

hh Benzaldehit ya da benzoik asidin indirgenmesi ile elde edilir.

NO2 + 3Zn + HCl →

NH2

+ 3ZnCl2 + 2H2O

hh Toluenin nitrolanması ile TNT elde edilir. Tepkimede derişik HNO3 ile H2SO4 karışımı kullanılır. CH3

Benzaldehit hh Benzen halkasındaki 1 hidrojen atomunun yerini aldehit grubu almıştır. C O

CH3 NO2 + HNO3 →

6

1

NO2 2

+ 3H2O

hh Benzil alkolün ve toluenin yükseltgenmesi ile elde edilir. CH2OH

4 NO2 2, 4, 6 trinitro toluen (TNT)

hh TNT Patlayıcı yapımında kullanılır.

Sülfobenzen hh Benzen halkasındaki hidrojen atomlarından birinin yerine sülfo (–SO3H) grubunun geçmesi ile oluşan bileşiktir.

hh Benzenin sülfürik asit ile tepkimesinden (sülfoloma) elde edilir. SO3H

+ H 2O


+ H2O

hh Benzaldehitin yükseltgenmesi ile elde edilir. hh Aromatik ve karboksilli asitlerin özelliğini gösterir. hh Bazlarla tepkimesinden tuz ve su çıkar. hh Aktif metallerle H2 gazı çıkartır. Aromatik dikarboksilli asittir. Paratalik asit olarak adlandırılır.

COOH COOH COONa

Sodyum benzoat

12

H

COOH ile gösterilir.

Benzilalkol

hh Aromatik alkoldür.

O

Benzoik asit

hh

hh Toluende halkaya bağşı –CH3 grubundan 1 hidrojen çıkarılıp yerine –OH bağlanması ile benzil alkol oluşur. CH2 – OH

C

[O] →

hh Tollens ayracına çok güç etki ederken, Fehling ayracına etki etmez.

SO3H ile gösterilir.

+ H2SO4 →

ile gösterilir.

H

COOH

OH

COOH

COOH

o-fltalik asit

Salisilik asit

ORGANİK BİLEŞİKLER

Konu Testi - 1

1.

C2H5 Cl CH3

CH2

CH2

C

CH

CH3 CH3

CH3

5. CH2

D) 2 penten ile yapı izomeridir.

C) 2-kloro 3-etil, 3-metil hekzan

E) cis-1-pentendir.

D) 2-kloro dekan

E) 4-metil, 4-etil 5-klor hekzan 5

3

2

C

CH

1

C

C

CH

1

CH2

2

CH3

A) 5 - brom 2 - metil 3 - pentin

II. Cis-trans izomerleri vardır.

III. Her ikisi de bazik ortamda KMnO4 ile diol oluşturur.

verilenlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

3

4

CH

CH2

5

CH3

Br CH3 1-bromo, 4-metil, 2-pentin

CH

CH3

CH3 cis-trans izomeri vardır.

II. C2H5

Cl

Yukarıdaki gibi verilen alkil halojenürler Wurtz sentezi ile tepkime verdiğinde aşağıdaki ürünlerden hangisi oluşamaz? A) NaCl

II. 2 metil hekzan ile izomerdir.

III. Kapalı formülü C7H15Cl'dir.


8.

B) Yalnız III

CH3

B) C2H6

D) C5H12

C) I ve III

E) I, II ve III

Cl den dolayı hidrokarbonun değildir. Kapalı formülü C7H15Cl dir.

4. Alkenler için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) CnH2n kapalı formülüne sahiptir. B) Homolog sıra oluştururlar. hibritleşmesi yapmış C atomları bulundurur.

E) C6H14

I den C6H14 II den C4H10 I ve II den C5H12 oluşur. Ama C2H6 oluşmaz.

C2H4 + Br2 → CH2 CH2 renksiz kırmızı Br Br renksiz tepkimesi için; I. Alkenlerin tanınma reaksiyonudur.

II. Tepkimede Br 2 bağlarının zayıflaması sonucu oluşan radikaller ikili bağın karbonlarına katılır.

III. Oluşan ürün 1,2 - dibrom etandır.


E) Yandığında CO2 ve H2O oluştururlar. Yapıdaki p bağları alkenlerin katılma tepkimesi vermesini sağlar.

C) C 4H10

D) Katılma tepkimesi vermezler.

CH

C)

CH

CH

I. Doymuş hidrokarbondur.

sp2

CH3 ve CH3

I. CH3

CH2

7.

Yukarıda verilen bileşik ile ilgili,

D) II ve III

CH2

Cl

Cl

A) Yalnız I

C

C) I ve II

E) I, II ve III

CH3 cis-trans izomeri yoktur. Her ikiside diol oluşturur.

3.

B) Yalnız III

D) I ve III

E) 1 - brom 2 - pentil C

1-penten

I. Halojenli asitlerle katılma ürünleri aynıdır.

D) 1 - brom 4 - metil 3 - pentin 2

5

CH3

O halde 2- penten ile izomerdir. cis-trans izomeri göstermez.

C) 1 - brom 4 - metil 2 - pentin

C

CH2

B) 5 - brom 2 - metil 2 - penten

1

4

CH2

6. 2- metil 1 - penten ve 4 metil 2 - penten bileşiği için,

Br CH3 bileşiğinin adı aşağıdakilerden hangisidir?

CH2

3

CH

CH3

CH3 2-kloro, 3 etil, 3metil hekzan

2. CH2

C2H5 Cl

4

CH2

bileşiği için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

C) Bir molekülünde 11 sigma, 1 pi bağı içerir.

B) 1,4 dimetil 4-etil 5-kloro hegzan

CH2

CH2

B) Geometrik izomeri vardır.

A) 2-kloro 3, 5 dimetil 3-etil hegzan

6

CH2

A) IUPAC'a göre 4-metil 1-büten'dir.

bileşiğin adı aşağıdakilerden hangisidir?

CH3

CH

D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III

Alkenler bromlu suyun kırmızı rengini giderir. Haloalkanlar oluşur. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

9.

CaC2 + 2H2O → Ca(OH)2 + X

X + H2O → Y

tepkimesine göre X ve Y maddeleri aşağıdakilerden hangisidir?

X

Y

A)

C 2H 2

CH3CHO

B)

C 2H 2

CH3COOH

C)

C 2H 4

CH3CHO

D)

CH3CHO

CH3CH2OH

E)

CH3CHO

CH3COOH

12. Aşağıda verilen bileşik çiftlerinden hangileri birbirinin izomeridir? A)

NH2

NH2 B)

NH2 NO2

X: C2H2 dir. Asetilene su katılırsa aldehit oluşur. Y: CH3 C O

NO2 NH2

H

COOH

COOH

C)

CH3

CH3 D)

10. Ksilen bileşiğinde kaç tane karbon atomu bulunur? A) 4

B) 6

C) 8

D) 10

O C–H

E) 12

CH3

CH3 CH3

ksilen

8C atomu bulundurur.

CH3 C–H O E)

NO2

NO2

NH2 NH2 COOH

COOH CH3

11. Aşağıdakilerden hangisi m-klor toluendir? CH3

C)

CH3

CH3

Cl

13. I. Fenol Cl

Cl

E)

Cl

II. Benzoik asit

III. Benzil alkol

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri aromatik yapı içerir?

CH3

D) II ve III

m, 1-3 bağlanmasıdır.

5. D

6. B

7. B

8. E

9. A

10. C

11. A

12. C

13. E


C) I ve II

E) I, II ve III

Tümü benzen içeren bileşiklerdir. 4. D

14

B) Yalnız II

3. B

A) Yalnız I

2. C

D)

para ve orto bağlanması konum izomeridir.

1. C

CH3

B)

Cevaplar

A)


1.

Konu Testi - 2

CH3

4. Aynı karbon sayılı bir halkalı alkan ile bir alken bileşiği

CH3

karışılaştırılırsa,

CH3 CH CH2 CH CH3 molekülündeki primer karbon atomu sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

I. Moleküllerindeki atom sayısı ve cinsi

II. Kimyasal özellikleri

A) 1

III. Erime ve kaynama sıcaklıkları

özelliklerinden hangileri aynıdır?

B) 2 CH3

CH3

D) 4

E) 5

CH3

CH

5

C) 3

CH2

4

CH

3

CH3

2

A) Yalnız I

1

işaretlenmiş C atomları primerdir. 2 ve 4 tersiyer C atomu

3 ise sekonder C atomudur.

D) I ve II

2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin adlandırılması yan-

A)

CH3

C

CH3

Cl

C2H 5

2-klor-3-metil2-penten

B)

3-brom siklohekzen

C)

CH3 CH

C

C

A) Asetilen

D) 2-pentin Bunu uç alkinler yapabilir. C ve D iç alkindir.

CH

CH2

CH

CH3

Cl

CH3 A) 3

1-klor-3-metil siklobütan

CH3

2-klor-3-metil propen

Uçtan kırılma dal olmaz. 4

3

CH3

CH2

2

CH

1

CH3

Cl 2-klor bütan

3. CH3CH

CH C2H5 ile ilgili,

I. cis ve trans ön eki ile yazılabilen iki izomeriye sahiptir.

II. Br 2 ile katılma tepkimesi verir.

III. HCl ile tepkimesinden 2,3 - diklor pentan ürünü elde edilir.

CH3

CH3

CH3 E)

CH + Cu2Cl2 → Cu

3,3-dimetil-1-bütin

Cl

B) Yalnız II

D) I ve III CH3

CH

CH

E) I, II ve III

C2H5 + HCl → CH3

CH

CH2

C

Cu

B) 4

C) 5

D) 6

E) 8

7.

a. 3-metil, 1-pentin + 2HBr → .........

b. 2-bütin + H2O → ..........

Yukarıda a ve b ile belirtilen tepkimelerde Markovnikov kuralı uygulanmıştır.

Buna göre,

I. a tepkimesi sonucu 2,2 - dibrom 3-metil pentan oluşur.

II. b tepkimesi sonucu 2-bütanol oluşur.

III. b tepkimesi sonucunda oluşan ürünün kapalı formülü C 4H8O dur.


B) I ve II

C) I ve III E) I, II ve III Br

a) CH

C

CH

CH2

CH3 + 2HBr → CH3

C

CH

CH2

CH3

Br CH3 2,2-dibrom 3-metil pentan C C CH3 bileşiği önce enol sonra keton oluşturur. C CH2 CH3 (C4H8O) O CH3

C2H5

Cl 2-kloro pentan oluşturur.

E) Etan

Yanda verilen bileşiğin 1 molü yandığında kaç mol H2O oluşur?

D) II ve III C) I ve II

C

C) 2-bütin

Bileşiğin kapalı formülü C8H16dir. C8H16 + 12O2 → 8CO2 + 8H2O

yargılarından hangileri doğru olur?

A) Yalnız I

B) Propen

CH3 D)

İzomer olduklarından atom sayısı ve cinsi aynıdır.

6.

Br

E) II ve III

ile çökelek oluşturulabilir?

Y

C

C) Yalnız III

5. Aşağıdakilerden hangisi amonyaklı bakır(I) çözeltisi

lış verilmiştir?

X

B) Yalnız II

b) CH3 CH3


15


8.

H CH2Br

C

C

Konu Testi - 2

12. I. 2R – X + 2Na → R – R + 2NaX

CH2Br CH3

Bileşiğinin 1 molü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Geometrik izomerisi yoktur.

II. R – MgX + HX → R – H + MgX 2

III. R – COONa + NaOH → R – H + Na2CO3

IV. R – CH

Yukarıdaki tepkimelerden hangileri doğru gerçekleştirilmiştir?

B) Doymamış hidrokarbondur.

A) I ve II

C) Trans 1,4 dibrom 2-bütilen olarak adlandırılır.

B) I ve III

D) I, II ve III

D) 1 mol H2 ile katılma tepkimesi verir.

E) Siklobütan ile yapı izomeridir.

C) III ve IV E) I, II, III ve IV

Tümü doğrudur ve alkan oluşmuştur.

Alken olduğundan H2 ile katılma tepkimesi verir.

13.

9.

I. Asetilen

II. Bütan

III. 1,3 - bütadien

IV. Siklopentan

Yukarıdaki bileşiklerden hangileri hem katılma hem de yerdeğiştirme tepkimesi verir?

I. ikisi de alken yapısındadır.

A) Yalnız I

II. X siklohekzen, Y benzendir.

III. İkisi de kolaylıkla katılma tepkimesi verir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

X

E) II, III ve IV

Asetilen uç alkinler metallerle yer değiştirme tepkimesi verir aynı zamanda katılma da gerçekleştirir.


10. I. Petrol ve doğal gaz alkanların önemli bir kaynağıdır.

II. Alkanlar kimyasal tepkimelere isteksizken, alkil halojenürler daha kolay tepkime verir.

III. Benzinin ısısal parçalanmaya uğratılarak daha küçük karbonlu alkanlar oluşturması katalitik kraking yöntemi ile yapılır.

Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? C) I ve II

Br

E) I, II ve III

X

Tümü doğrudur.

11. Alkenlerin katılma tepkimesi için, C bağlarının kırılarak C

C bağlarını oluşturur.

I. C

II. Atomlar arasındaki bağ uzunluğunun değişimidir.

III. Alkenlerin tanınma tepkimesidir.


B) Yalnız II

D) I ve III

I. X, zayıf asittir.

II. İkisi de aromatik bileşiktir.

III. Y bileşiğinin adı, p - dibrom benzendir.


E) I, II ve III

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

1,4 - dibrom siklohekzandır.

Br

8. D

9. A

10. E

11. C

12. E

13. B

14. E


Yukarıdaki X ve Y bileşikleri için,

Br

C) I ve II

Katılma tepkimesini alkinlerde verir.

16

Y

A) Yalnız I

7. C

Br

OH

6. E

14.

5. A

D) I ve III

X, siklohekzen, Y ise benzendir. Benzen katılma tepkimesi vermez.

4. A

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

3. C

A) Yalnız I

B) Yalnız II

2. E

D) II ve IV

C) I ve III

X ve Y bileşikleri için,

1. D

B) I ve II

Y

Cevaplar

CH – R + H2 → R – CH2 – CH2 – R

LYS // KİMYA

FÖY NO

16

TARAMA

1. 1,204.1023 tane CO molekülü ile normal koşularda 4,48 litre gelen O2 gazı tam verimle reaksiyona girdiğinde hangi maddeden kaç mol artar? A) 0,1 mol CO

B) 0,1 mol O2

C) 0,05 mol CO

D) 0,15 mol CO

n=

4. Oda sıcaklığında 0,2 M 400 mL HNO3 çözeltisine kaç mL 0,1 M KOH çözeltisi ilave edilirse çözeltinin pH değeri 1 olur? A) 800

5. Yanda potansiyel enerji

0,1 mol O2 artar.

I. Tepkime ısı alandır.

Deney

[X]

[Y]

Tepkime süresi (dk)

1

1,2

1,2

10

II. Tepkime entalpisi 50 kj dir.

2

0,6

1,2

20

3

0,6

2,4

5

III. Tepkimenin yavaş basamağı 1. basamaktır.

yargırlarından hangileri doğrudur?

Bu sonuçlara göre, tepkimenin hız bağıntısı hangi seçenekte doğru verilmiştir? B) r = k[X]2

A) Yalnız I

1, 2 a 20 1 ve 2. deneyden a 0, 6 k ` 10 j

a= 1

1, 2 5 2 ve 3. deneyden a 2, 4 k ` 20 j b = 2 b

r = k[X][Y]2

karıştırılıyor.

Dengeye gelen çözelti için,

I. Bir miktar PbCI2 katısı çöker.

Buna göre elde edilebilecek gümüş miktarı kaç gram olur?

II. K+ iyonları derişimi 2M'dir.

III. Pb2+ iyonları derişimi 0,5 M'dir.


(PbCI2 için Kçç = 10-10 dur.)

(Ag:108, 1 mol e− = 96000C alınacaktır) B) 32,4

D) 108 Q = I.t = 8.1.60.60 = 28800 28800 – 96000 = 0,3 mol e + – Ag + 1e → Ag(k) 1mole– 108g 0,3mol ? 32,4 g Ag

C) Yalnız III

E) II ve III

lerek Ag+ iyonlarının Ag olarak katotta toplanması sağlanıyor.

A) 20,4

TK

6. 1M Pb(NO3)2 çözeltisi ile 4M KCI çözeltisinin 100'er mL'si

3. Bir elektroliz sisteminde 1 saat boyunca 8A'lik akım geçiri-

1.

Tepkime entalpisi ∆H = 50 – 10 =40 kj dir. 1. basamak için Ea = 50 – 10 = 40 kj 2. basamak için Ea = 70 – 20 = 50 kj Ea değeri büyük olan (2) yavşatır.

E) r = k [X]3 [Y]

D) r = k [X]

B) Yalnız II

D) I ve II

C) r = k [X] [Y]3

2.

70 60 50 40 30 20 10

rek tepkime zamanındaki değişmeler aşağıdaki gibi not alınmıştır.

A) r = k [X] [Y]2

PE(kj)

(PE) – tepkime koordinatı (TK) grafiği verilen tepkime için,

2. Tepkimedeki X ve Y maddelerinin derişimleri değiştirile-

E) 100

MA . VA . ZA = MB . VB . ZB 0,2.0,4.1 = 0,1.VB.1 VB = 0,8 L = 800 mL

1, 204.10 23 4, 48 = 0, 2 mol CO n= 22, 4 = 0, 2 mol O2 6, 02.10 23

0,2 0,1

C) 400

D) 200

E) 0,15 mol O2

1 CO + 2 O2 → CO2

B) 600

C) 54 E) 216

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II +2 Pb(NO3)2 → Pb + 2NO3 0,5 1M + – KCI → K + CI

2M

2M

C) Yalnız III

E) II ve III Pb2+ + 2CI  PbCI2 0,5 2 –0,5 –1 – 1M LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1

Tarama

9.

7.

CH2 C C CH3 CI

Voltmetre Ni(k)

Pt(k)

bileşiği için, sistematik adlandırmaya göre numaralandırılmış 1 ve 2 numaralı karbon atomlarının hibritleşme türleri hangi seçenekte doğru belirtilmiştir? 1

I

II

1M Cu(NO3)2(suda)

1M NiSO4(suda)

2

A)

sp3

sp

B)

sp

3

sp2


E° = –0,34 Volt

C)

sp2

sp2

Pt(k) → Pt2+(suda) + 2e–

E° = –1,2 Volt

D)

sp2

sp

Ni(k) → Ni2+(suda) + 2e–

E° = 0,25 Volt

E)

sp

sp

Verilen pil hücresi için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

s 1 CH2

A) Pt çubuğun üzeri Cu ile kaplanır.

CI

s 2 C C

1 numaralı C = sp3

CH

3 2 numaralı C = sp

B) II. kaba su eklenirse derişim farkı ile pil potansiyeli artar. C) Pilin standart gerilimi başlangıçta 1,45V tur. D) Elektronlar dış devrede Ni elektrottan Pt elektrota doğrudur. E) Tuz köprüsündeki (+) yüklü iyonlar I. yarı hücreye doğru akar. Anot: Ni → Ni2+ + 2e– Katot: Cu2+ + 2e– → Cu

E° = 0,25V E° = 0,34V

Pil deklemi: Ni + Cu2+  Ni2+ + Cu E°pil = 059V

CH

CH3

10.

C C

CH3

CH3

bileşiği için, I. IUPAC adlandırması 2 – metil 3 – pentindir.

II. Metil, izopropil asetilen olarak adlandırılabilir.

III. Kapalı formülü C6H10 dur.


B) Yalnız II

D) II ve III 5 CH3

4 CH

3 2 1 C C CH3

CH3

C) I ve II

E) I, II ve III (4 – metil 2 – pentin) Metil, izopropil asetilen

8. VSEPR gösterimi AX2E2 olan bir molekül için,

I. Ortaklanmamış 4 elektron içerir.

II. Merkez atomun doğrultu sayısı 2 dir.

III. Merkez atom,

11. Aşağıdaki adlandırmalardan hangisi yanlıştır? Adlandırma

A

A)

CH C

Etinil

şeklinde gösterilebilir.

B)

CH2 CH

Vinil

C)

CH3

D)

CH3

E)

CH3


A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III A X2 Bağlı 2 grup

2

C) I ve II

E) I, II ve III

E2

2 çift(4e–) ortaklanmamış e–


CH CH

Metil CH

CH3 CH3

Propinil

CH CH

(prapenil)

İzopropil

Tarama

12. Kapalı formülü C4H8 olan bir organik bileşik aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) CH3 B)

CH2

CH CH2

CH3

C)

C CH2

D) CH3

CH3 E) CH3

CH CH

SO2(g) +

1 O  SO3(g) K1 2 2(g)

2CO2(g)

2CO(g) + O2(g) K2

Denge tepkimeleri ve belli sıcaklıktaki denge sabitlerinin sayısal değerleri verilmiştir.

Buna göre,

SO3(g) + CO(g)

tepkimesinin denge sabitinin değeri K1 ve K2 cinsinden nedir? K K 1 A) 1 B) 2 C) K2 K1 K 1 .K 2 K1 1 D) E) K1 K 2 K2

15.

CH3

CnHzn, Alken ya da sikloalkandır.

1 SO3  SO2 + 2 O2

1 K1

1 CO + 2 O2  CO2 SO3 + CO  SO2 + CO2

13. I. A 2(g) + 1 B2(g)

II. A 2B(g)

SO2(g) + CO2(g)

1 K2

1 K1 K2

A 2B(s) + 150kj

2

A 2B(s) + 40kj 1 III. A 2B2(g) A 2B(g) + B2(g) + 60kj 2 tepkimeleri veriliyor.

16. Kuvvetli baz çözeltisine sabit sıcaklıkta bir miktar su eklenirse,

I. pH artar.

Buna göre A2B2(g)'nın elementlerine ayrılma enerjisi kaç kj/mol dür?

II. pKsu değişmez.

III. H+ iyonları derişimi artar.

A) –10


B) – 15 D) +50

C) +20

A) Yalnız I

E) +60

1 A2B(s) → A2 + 2 B2

∆H = +150 kj

A2B(g) → A2+ B(s)

∆H = –40 kj

D) I ve III

Baz çözeltisine su eklenirse OH iyonları derişimi azalır ve pH azalır. pKsu

17.

XY(g) + Z 2(k) (hızlı)

Y2(g) + Z2(k)

2YZ

E) II ve III

değeri sıcaklıkla değişir.

∆H = +50 kj

14. X(g) + YZ2(g)

C) I ve II

–

1 A2B2 → A2B(g) + 2 B2 ∆H = –60 kj A2B2 → A2 + B2

B) Yalnız III

(yavaş)

Yukarıda verilen mekanizmalı tepkime için

A çözeltisi 0,1 M

B çözeltisi 0,1 M

C çözeltisi 0,01 M

pH = 1

pH = 7

pH = 12

Yukarıdaki kaplarda oda koşullarındaki A, B, C çözeltilerinin pH değerleri verilmiştir.

Buna göre,

I. A çözeltisi kuvvetli asite aittir.

I. Hız bağıntısı, r = k [Y2] dir.

II. B çözeltisi tuzlu su olabilir.

II. Z 2 ara üründür.

III. X(g) derişimi iki katına çıkarılırsa hız da iki katına çıkar.

III. C çözeltisi kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.



A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Hızı yavaş adım belirler. X hızlı adımda olduğundan hıza etki etmez.


B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

A için pH = –log[H+] pH = 1 kuvvetli asit B için pH = 7 ise nötrdür. C için pH = 12 ise baziktir.


3

Tarama

18. 400 mL doymuş AgCI çözeltisinde 1,2.10–5 mol CI– iyonu bulunuyor.

21. Bazik ortamda NH3 ve MnO–4 tepkimesi sonucu MnO2 ve NO–3 oluşmaktadır.

Buna göre, AgCI nin çözünürlük çarpımı (Kçç) kaçtır?

A) 9.10 –10

B) 3.10 –12

D) 3.10 –10

C) 1,2.10 –10

Bu tepkimeyle ilgili, I. Yükseltgenme yarı tepkimesi

9OH – + NH3 + 8e–

E) 4.10 –5

1, 2.10- 5 n –5 – M= V = 0, 4 = 3.10 M CI

II. İndirgenme yarı tepkimesi

MnO2 + 4OH –

AgCI  Ag+ + CI– 3.10–5M 3.10–5M Kçç = [Ag+][CI–] = 3.10–5.3.10–5 =9.10–10

NO–3 + 6H2 2H2O + MnO –4 + 3e–

III. Toplam 24e– alışverişi gözlenir.


B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

NH3 + 9OH– → NO3– + 8e– + 6H2O MnO4– + 3e– + 2H2O → MnO2 + 4OH– 24e– (8 x 3) alışverişi olur.

19.

[A2+]

10°C

8.10–2 mol / L

20°C

2.10–2 mol / L

AB2 katısının farkı sıcaklıklarda hazırlanan çözeltisinde bulunan A2+ iyon derişimi tablodaki gibidir.

Buna göre,

I. Çözünmesi ekzotermiktir.

II. 20°C deki doygun çözelti soğutulursa çökelme gözlenir.

III. 10°C deki çözünürlüğü 2.10 –2 mol/L'dir.


B) Yalnız III

D) I ve III

22. Voltmetre Cu(k)

Zn(k)

1.kap

2. kap

C) I ve II

E) I, II ve III

Sıcaklık arttıkça iyon derişimi azaldığından ekzotermiktir. AB2 → A 2+ + 2B8.10- 2 8.10- 2 16.10- 2 M

0,1M Cu(NO3)2 çözeltisi

Cu2+ + 2e– → Cu(k)

0,1M Zn(NO3)2 çözeltisi

E° = 0,337 Volt

20. I. HCOONa

Zn

II. NH4CI

III. NaCI

Verilen hücre şemasına göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

Yukarıdaki tuzların çözeltileri ile ilgili verilen özelliklerden hangisi yanlıştır?

B) II. çözeltide pH < 7 dir. C) III. çözelti kırmızı turnusolu mavi renge çevirir. D) Tümü elektrik akımını iletir –

E) III. çözeltide [H ] = [OH ] dir. NaCI nötr çözeltidir. Turnusal kağıdının rengine etki etmez.

4


–

+ 2e → Zn(k)

E° = –0,763 Volt

A) Tuz köprüsünde katyonlar 1. kaba doğru hareket eder. B) Elektron hareketi 2. kaptan 1. kaba doğrudur.

A) I. çözelti hidroliz olur.

+

2+

C) Zamanla 2. kabın elektrodunda kütle azalması gözlenir. D) 2. kap anotdur. E) Pil potansiyeli başlangıçta 1,1 V tur. 1. kap katot, 2. kap anottur. Standart koşullarda (1M için) 1,1 V olurdu. Ancak derişimden dolayı farklı olur.

Tarama

23. Asit ve bazların 25°C deki sulu çözeltilerine ilişkin, +

–

26. I. CO2(g) + H2(g)  CO(g) + H2O(g)

I. [H ] > [OH ] ise çözelti asidiktir.

II. CO(g) + CI2(g)  COCI(g) + CI(g)

II. pH < pOH ise çözelti baziktir.

III. C(k) + CO2(g)  2CO(g)

Yukarıda verilne denge tepkimelerinden hangilerinde belirli bir sıcaklıkta Kp ile Kc arasında eşitlik vardır?

+

–

–14

III. [H ].[OH ] = 10


tür.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Giren ve ürünlerde gaz mol sayılarının eşit olduğu I ve II numaralı tepkipH < pOH ise çözelti asittir.

melerde Kp = Kc dir.

24. MgCI2 tuzunun sulu çözeltisi bir süre elektroliz edilmektedir.

Buna göre, I. Katotta ilk gerçekleşecek tepkime

– Mg2+ (suda) + 2e

Mg(k) dır.

II. Anottan ilk CI2 gazı alınır.

III. Anottan alınan ilk maddenin mol sayısı katottan alınan ilk maddenin mol sayısının 2 katıdır.


(e– verme eğilimi: Mg>H>CI>OH) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

II. H3PO4 ile NH3

III. HNO3 ile NaOH

Yukarıdaki maddelerden hangileri eşit molde tepkimeye girdiğinde ortamın pH değeri 7 dir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Kuvvetli asit ve bazlar tesir değerleri aynı ise eşit molde tam nötrleşir.

C) I ve II

E) I, II ve III

Katot: 2H+ + 2e– → H2(g)

28. Fe(OH)3 katısının çözünürlük çarpımı 8.10–14 dür.

Anot: 2CI– → CI2(g) + 2e–

25. Zaman Saniye

27. I. NaOH ile H2SO4

Buna göre, 0,01 M NaOH çözeltisinde Fe(OH)3 ün çözünürlüğü nedir? A) 8.10 –8

[X2] mol/L

[Y2] mol/L

[Z2] mol/L

0

0,16

0,14

–

20

0,12

012

0,04

40

0,08

0,10

0,08

50

0,08

0,10

0,08

Sabit sıcaklıkta 1 L lik bir kapta X2 ve Y2 gazları kendi aralarında tepkimeye girerek Z2 gazını oluşturuyor.

Bu tepkimeyle ilgi aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkime denklemi, Y2(g) + 2X 2(g)  2Z 2(g) dir. B) Tepkime 40. saniyede dengeye ulaşmıştır. 2 6Z 2@ C) Denge denklemi Kc = dir. 2 6X 2@ 6Y2@

D) Z 2 'nin oluşum hızı Y2 'nin bozulma hızına eşittir. E) Tepkime zamanla yavaşlar. 40. saniyeden sonra Z2 oluşmamıştır. O halde denge kurulmuştur. Ancak Y2 ve Z2 nin katsayıları farklıdır.

B) 8.10 –12

C) 4.10 –8

E) 9.10 –8

D) 4.10 –12 Fe(OH)3  Fe3++ 3OH– x x 3x NaOH → Na+ + OH– 0,01M 0,01M 0,01M Kçç = [Fe3+][OH–]3 8.10–14 = x(3x + 0,01)3 x = 8.10–8 ihmal

29. Tek değerlikli bir asitin 12,6 gramını nötrleştirebilmek için 1M 200mL NaOH kullanıldığına göre bu asidin molekül kütlesi kaçtır? (H : 1 C : 12 O : 16 Na : 23) A) 36,5

B) 63

D) 88

C) 74 E) 90

nOH- = 1 . 0,2 . 1 = 0,2 mol nH+ = 0,2 mol olmalıdır. 0,2 mol 12,6g 1 mol ? 63 LYS Kimya Planlı Ders Föyü

5

Tarama

30. 0,01M HCN zayıf asit çözeltisinin pH'ı kaçtır? (Ka = 1.10–6) A) 3

B) 4

C) 6

+ – HCN(suda) H(suda) + CN(suda) 0,01M X X X2 1.10–6 = 0, 01 X = 10–4 pH = 4

D) 7

E) 9

34. I. Fe2O3 + 3CO 2+

2Fe + 3CO2 2Cu+ + Fe2+

II. 2Cu

tepkimeleri verilmiştir. Buna göre aşağıdaki yargılardan

+ Fe

hangisi yanlıştır? A) II. tepkimede bakır atomu indirgendir. B) Her iki tepkime de redoks tepkimesidir.

31. Fe(OH)3  Fe3+ + 3OH– Kçç = 2,7.10–11 2+

–

+ 2OH Kçç = 4.10

Fe(OH)2  Fe

Fe(OH)3 ve Fe(OH)2 katılarının oda sıcaklığında hazırlanmış dengedeki çözeltileri ile ilgili, 3+

2+

I. Fe

II. Molar çözünürlükleri eşittir.

III. OH – iyonları derişimi Fe(OH)3 te Fe(OH)2 dekine göre daha büyüktür.


ve Fe

C) I. tepkimedeki demir (III) iyonun 1 molü 3 mole – almıştır.

–9

D) I. tepkimede C atomu yükseltgenmiştir. E) II. tepkimede Fe indirgen özellik göstermiştir.

iyonlarının derişimleri eşittir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

II. tepkimede bakır indirgenmiştir yani yükseltgendir.

35. 0,2M Cu(NO3)2 çözeltisine 0,1M KI çözeltisi eşit hacimde karıştırılıyor.

C) I ve III

E) I, II ve III

Fe(OH)3  Fe3 + 3OH– Fe(OH)2  Fe2+ + 2OH– x 3x y 2y

I. Cu2+ iyon derişimi 0,075M dır.

27.10–12 = x.(3x)3 = 27x4

4.10–9 = y(2y)2 = 4y3

II. [Cu2+].[I –]2 = 4.10 –9 dur.

x = 10–3 M

y = 10–3M

III. K+ iyon derişimi 0,05M dır.


–9

32. AgCI tuzunun çözünürlük çarpımı 1,6.10 dur.

A) Yalnız I

Buna göre 200 L lik doymuş sulu çözeltisi kaç mol AgCI çözünür?

CuI2 için Kçç = 4.10–9 olduğuna göre dengeye ulaşan çözeltide,

A) 0,08

B) 0,04

D) 0,008

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Eşit hacimde derişimler yarıya iner.

C) 0,02

– CuI2(k)  Cu2+(suda) + 2I(suda)

E) 0,002

+ + AgCI(k)  Ag(suda) + CI(suda)

1,6.10–9 = x . x mol x = 4.10–5 L 1L 4.10–5mol 200L ?

0,1M

0,05M

–0,025M –0,05M

0,075M

—

Çözeltide doygundur ve dengededir.

8.10–3mol

36. K–Ag pilinin standart gerilimi 3,70 volttur.

33. Katısıyla dengede olan AgCI çözeltisine aynı sıcaklık-

Ag(k)

ta katının hepsini çözmeyecek kadar su eklenirse,

olduğuna göre,

Ag+(suda) + e–

E = –0,8 volt

I. Çözeltinin iletkenliği değişmez.

e– + K+(suda) )

II. İyonların molar derişimi değişmez.

tepkimesinin standart gerilimi kaç volttur?

III. Katı AgCI miktarı azalır.

ifadelerinden hangileri doğrudur? –10

(AgCI için Kçç = 1,6.10

A) Yalnız I

A) 2,90 D) –4,50

dur.)

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Tüm katı çözünmediği sürece derişim ve iletkenlik değişmez. Katı kültesi azalır.

6


Anot: K → K+ + 1e– Katot: Ag++1e– → Ag K + Ag+  K+ + Ag K+ + 1e– → K

K(k) B) –2,90

C) 4,50 E) 2,70

E° = x E° = 0,8V E = 3,70V x = 2,90V E° = –2,90V

Tarama

37.

CH3 CH3

40. Alkinler için,

CH3

C CH

I. Doymamış hidrokarbonlardır.

II. sp hibritleşmesi yapmış C atomu içerir.

III. Br 2 'lu suyun rengini giderir.

IV. Amonyaklı gümüş nitrat çözeltisi ile beyaz çökelek oluşturur.

V. En küçük üyesine su katıldığında etanol elde edilir.

yargılarından hangisi yanlıştır?

CH2

bileşiği CI2 ile doyurulursa aşağıdaki bileşiklerden hangisi oluşur? A) 2,3 – dikloro, 2 – metil pentan B) 2,3 – dikloro, 3 – metil pentan C) 2,2 – dikloro, 3 – metil bütan D) 3,3 – dikloro, 2 – metil pentan E) 2,3 – dikloro, 2,4 –dimetil bütan

A) I

B) II

C) III

D) IV

İkili bağın karbonlarına bağlanır.

Alkinlere su katıldığında aldehit ya da keton oluşur.

E) V

CH 1 2 33 4 5 CH3 C CH CH2 CH3 CI CI 2,3 - dikloro 2 - metil penton.

41. Aşağıda verilen reaksiyonlardan hangisinin sonucundan alkan elde edilmez?

38. HC CH bileşiği ile ilgili,

Pt veya Pd

I. Yeterince H2O katılırsa aseton oluşur.

A) CH3 – CH = CH – CH3 + H2

II. Amonyaklı AgNO3 çözeltisi ile gümüş ayna oluşturur.

B) CH3 – CH2 – CH2 – MgBr + HBr

III. Doymamış hidrokarbondur. yargılarından hangileri doğrudur?

C) CH3 – CH2 – CH2 – COONa + NaOH

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Isı / basınç

D) CH3 – CH = CH2 + H2O C) Yalnız III

E) CH CH + 2H2

E) I, II ve III

Pt veya Pd Isı / basınç

Alkene su katıldığında alkol oluşur. CH CH + H2O → CH3 C 0 H Etonal (asetaldehit)

AgNO3 ile çökelek oluşturur.

42.

CI CI HC CH

39. C3H6 bileşiği için,

Yukarıdaki bileşik ile ilgili bilgilerden hangisi doğru-

I. Halkalı ise sikloalkanların ilk üyesidir.

dur?

II. Düz zincirli ise H2O ile katılma tepkimesi verir.

A) 6 tane sigma 1 tane pi bağı içerir.

III. Düz zincirli ise siklopropandır.

B) Vinil klorür olarak adlandırılır.


B) I ve II

D) II ve III CnH2n ; alken ya da sikloalkandır. ∆ siklopropan, halkalı alkandır.

C) Klor etilen olarak adlandırılır. C) I ve III

E) I, II ve III

D) Karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır. E) cis-trans izomerisi vardır. Alken, 1, 2 - dikloro etendir. cis-trans izomeri gösterir. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

7

Tarama

43. Toluen olarak bilinen alkil benzenin yüksektgenmesi

46. Aşağıdaki hidrokarbonlardan hangisinin 1 molü yandı-

ile oluşan organik bileşik için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

ğında 4 mol CO2 ve 5 mol H2O oluşur?

A) Yanma tepkimesinden CO2 ve H2O oluşur.

B) 2 – metil bütan

B) NaOH ile tepkimesinden sodyum benzoat bileşiği oluşur.

C) 2 – metil propen

A) 2 – metil propan

D) Bütin

C) Çözeltisi turnusal kağıdında kırmızı rengi verir.

E) Büten

D) Tollens ayıracı ile etkileştiğinde gümüş aynası oluşur.

Bileşik 4mol C ve 10mol H içermelidir. (C4H10)

E) Kapalı formülü C7H6O2 dir.

Alkan olmalıdır.

CH3

O

[O]

O

CH3

COOH

CH

CH3 (2-metil propan)

CH3

Toluen Benzoik asit Gümüş ayna oluşumu aldehitlerin özelliğidir.

44. Aseton molekülünde bulunan σ ve p bağlarının sayısı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

47. Aşağıdakilerden hangisi alken elde yöntemi değildir?

σ

p

A) Alkine H2 katılması

A)

8

2

B) Alkolden su çekilmesi

B)

9

1

C) Alkil halojenürden hidrohalojenür çekilmesi

C)

9

2

D)

8

1

E) Dihalojenüre sahip iki komşu alkandan halojenlerin çekilmesi

E)

10

1

Alkine su katılması ile aldehit, keton elde edilir.

D) Alkine su katılması

CH3 C CH3 (Aseton) O 9σ, 1p bağı içerir.

45. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde cis-trans izomerliği gözlenir? A) H

C C

48.

B) H H

H

H

C

C

CI CI C) HH

D) H

C C

CI

C C CH3

CIH E) CICI C C

H

H

CI CI

CH3

CH

Zn, 200°C

CH2

X + ZnCI2

tepkimesi için,

I. Propen elde edilir.

II. Zn katalizördür.

III. 1 ve 2 numaralı karbonlardan CI atomları kopar.


B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Zn tepkimede kullanılmış ve üründe çıkmıştır, katalizör değildir. X: CH3 – CH CH2 (propen)

CICI Alkenler bu özelliği gösterebilir. 25. D 26. C 27. B 28. A 29. B 30. B 31. E 32. D 33. E 34. A 35. E 36. B 37. A 38. C 39. B 40. E 41. D 42. E 43. D 44. B 45. D 46. A 47. D 48. D 1. B

2. A

3. B

4. A

5. A

6. D

7. C

8. E

9. A 10. D 11. C 12. C 13. D 14. B 15. D 16. A 17. E 18. A 19. A 20. C 21. B 22. E 23. D 24. B LYS Kimya Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

LYS // KİMYA

FÖY NO

17


Alkoller - Eterler - Aldehitler - Ketonlar - Karboksilli asitler Karboksilli Asit ve Türevleri - Azotlu Bileşikler

hhALKOLLER hh Alkanlardan 1 hidrojen atomu çıkarılıp –OH grubunun eklenmesi ile oluşurlar. hh R – OH yapısından dolayı alkillenmiş suda denir. hh Genel formülleri mono alkollerde CnH2n+1OH ya da CnH2n+2O dur. hh Birden fazla –OH fonksiyonel grubu varsa her biri farklı karbon atomuna bağlanmalıdır hh –OH grubunun bulunduğu karbon atomunda çift bağ bulunduran bileşikler alkol değildir. CH2

CH3 (Alkol değildir.)

OH

C

CH2

CH

CH2

OH (Alkoldür.)

Alkollerin Sınıflandırılması Moleküldeki –OH sayısına göre: hh Mono ve poli alkoller olarak sınıflandırılır. Mono alkol Poli alkol hh Yapıda tek OH bulun- hh Yapıda birden fazla –OH durur. grubu bulundurur. ÖRNEK: hh Sayılarına göre; diol, triol CH3 CH CH3 tetraol gibi ekler alır. OH CH3

OH

CH3

CH2

ÖRNEK: CH2 CH2 OH

OH

CH

hh Pirmer, sekonder ve tersiyer olarak belirtilir. Primer Alkol hh Birincil alkollerdir. R – CH2–OH

Sekonder Alkol hh İkincil alkollerdir.

R

CH

R

Tersiyer Alkol hh Üçüncül alkollerdir. R R

C

R

OH OH hh OH ın bağlı ol- hh OH nin bağlı ol- hh OH nin bağlı olduğu karduğu karbon duğu karbon atobon atomunatomunda tek munda iki R grubu da üç tane R R grubu (ya da (ya da tek H atogrubu (ya da en az iki H atomu) bulunur. hiç hidrojen mu) bulunur. CH3 CH2 CH CH3 H atomu) buluOH nur. H C OH 1 2 3 CH2 CH CH2 CH3 H CH3 OH OH OH CH3 C OH CH3 C CH2 OH CH3 1 ve 3 primer, 2-seCH3 konder özelliktedir.

Alkollerde Adlandırma hh –OH grubunu içeren en uzun karbon zinciri seçilir. hh –OH grubunun yakın olduğu uçtan numaralandırılır.

OH

etandiol (glikol) CH2

Moleküldeki –OH grubunun bağlı olduğu karbon atomuna göre

CH2

OH OH propantriol (gliserin)

hh Zincirde OH dışında yer alan atom ve gruplar bağlı oldukları karbon numarası ve adları alfabetik sıraya göre okunur. hh Karbon zincirindeki yapı alkan adıyla okunup arkasına ol eki getirilir.


1

ORGANİK BİLEŞİKLER / Alkoller

Alkollerin Elde Edilme Yöntemleri

hh Molekül polialkolse diol, triol gibi eklerle okunur. OH grubunun karbon numaraları belirtilir. hh Molekülde ikili ya da üçlü bağ varsa OH nın yakın olduğu uçtan numara verilir. Çoklu bağların C numarası ile alken / alkin adı okunup sonuna numarası ile ol eki getirilir. hh Halkalı alkanlarda birden fazla OH grubu varsa OH'ler en küçük numarayı alacak şekilde numaralandırılır. hh Karbon sayısı kadar alkil adından sonra alkol eki getirilerek adlandırılır.

hh Alkil halojenürlerin seyreltik NaOH ya da KOH çözletisi ile tepkimesinden

R – X + NaOH → R – OH + NaX

hh Bu tepkime bir yer değiştirme tepkimesidir.

CH3 – CH2 – Cl + KOH → CH3CH2OH + KCl

hh Aldehit, keton ve karboksilli asitlerin indirgenmesi ile H

ÖRNEK: 1 CH3

2 CH

3 CH2

R

4 CH3

OH

C

O + H2 → R

H

H

Aldehit

Primer alkol H

2 - Bütanol (Bütan2 - ol) R 1 CH3

2 CH

C

3 CH3

O + H2 → R

R

Sekonder alkol H

2 - propanol (propan 2 - ol)

C

R

izopropil alkol

O + H2 → R

OH Karboksilli asit

2 CH

3 CH2

OH

4 CH

5 CH3

2 CH

4 CH

hh Alkenlere su katılması ile; hh Katılma Markovnikov kuralına göre yapılır.

5 CH2

OH

R

Siklobütanol

CH

CH2 + H – OH → R

CH3 2 1 OH

OH

hh İlk aldehite (metanal) katılma ile primer alkol elde edilir. R H

OH

CH2OH

C

O + R – MgX → H

H

H

Siklobütenol

OH + MgX2

H


C

C H

R

2

CH3

hh Aldehit ve Ketonlara Grignard Bileşiklerinin Katılması ile;

2-metil siklopentanol

Fenil metanol (benzil alkol)

CH

4 - penten - 2 - ol OH

H Primer alkol

tonların indirgenmesi ile sekonder alkol oluşur.

OH

3 CH2

OH + H2O

C

hh Karboksilli asit ve aldehitin indirgenmesi ile primer alkol ke-

2, 4 - pentandiol 1 CH3

OH + H2O

C R

Keton

OH

1 CH3

OH + H2O

C

Primer alkol

HX O – MgX →


Alkollerin Özellikleri

hh Diğer aldehitlere katılma ile sekonder alkol elde edilir. R R

O + R – MgX → R

C H

HX OMgX →

C

hh Polar moleküllerdir.

H

hh Suda iyonlaşmazlar.

R R

hh Yoğun fazda hidrojen bağı bulundururlar.

OH + MgX2

C H

hh Monoalkollerde karbon sayısı arttıkça erime ve kaynama noktaları da artar.

Sekonder alkol

hh Aynı karbon sayılı alkollerde dallanma arttıkça kaynama noktası düşer.

hh Ketonlara katılma ile tersiyer alkol elde edilir. R R

O + R – MgX → R

C R

HX OMgX →

C

hh Polialkollerde OH sayısı arttıkça kaynama noktası artar.

R

hh 10 karbonluya kadar alkoller sıvı, bundan sonrası katı haldedir.

R R

OH + MgX2

C

hh Monoalkoller aynı karbon sayılı eterlerle izomerdir. Metilalkolün izomeri olan eter yoktur.

R tersiyer alkol

hh Karbon sayısı arttıkça sudaki çözünürlükleri azalır.

hh Katılmaların tümünde –MgX karbonil grubundaki (C sijen atomuna bağlanır.

O) ok-

hh Alkoller yer değiştirme, yükseltgenme, kondenzasyon, ayrılma ve yanma gibi kimyasal tepkimeler verir.

Örnek 1:

Halojen asitleri ile yer değiştirme

Aşağıdaki tepkimeler tamamlandığında hangilerinden sekonder alkol elde edilir?

hh Alkil halojenürleri oluştururlar. (Lucas ayracı)

I. CH3

CH

CH

II. CH3

CH2

C

CH3 + H2O →

CH3

CH3

CH

CH2

C

O + H2 O→

hh Tepkimeden H2 gazı çıkarırlar.

O

CH3

hh Yapıdaki OH sayısı kadar Na, K kullanılırken bunun yarısı kadar da H2 gazı çıkar. 1 1 tane OH grubu varsa mol başına mol 2 2 tane OH grubu varsa mol başına 1 mol 3 3 tane OH grubu varsa mol başına mol 2 H2 gazı çıkar.

CH

C

CH3 + H

O → CH3

CH

H

OH 2 - bütanol (sec. alkol)

HCl CH O + CH3MgCl → 3

H

CH3

R – OH + HX → R – X + H2O

Na, K gibi çok aktif metallerle yer değiştirme tepkimesi verirler.

HCl O + CH3MgCl →

H III. CH3

C

O + H – OH → CH3

O

CH3

CH2

CH2

CH

CH3 2 - bütanol (sec - alkol) C O + CH3OH Metil alkol OH (pirmer)

CH3

OH

hh Tepkimede alkolatlar oluşur. 1 R – H + Na → R – ONa + H (g) 2 2 Alkolat


3


Yükseltgenme tepkimesi verirler.

Uyarı

hh Primer alkoller yükseltgendiğinde aldehit ve karboksilli asitleri oluştururlar.

[O] CH C O → [O] CH –C O CH3CH2OH → 3 3 –H2O –H2O alkol H OH Aldehit Karboksilli asit

hh Sekonder alkoller yükseltgendiğinde ketonları oluştururlar. CH3

[O] CH3 → CH3 –H2O

CH OH

CH3

C

Tepkime bir kapta gerçekleşirken her iki tepkime ve ürün oluşur. Ancak ortam sıcaklığına göre oluşan ürünün verimi farklıdır.

Alkollerin tümü yanma tepkimesi verir.

Örnek 2:

O Keton

X: CH3

hh Tersiyer alkoller yükseltgenemez.

Y: CH3

hh Tepkimede asitten –OH koparken, alkolden –H kopar.

OH

C

O + H2 O

O

R

Karboksilli asit

OH

II. Her ikisi de yükseltgenebilir. III. X ve Y yeterince Na ile tepkimeye girdiğinde H2 gazı oluşur.

hh Yapıdan H2O (H – OH) çekilerek ester oluşturulur.

O → R′

CH2

I. X sekonder, Y pirmer alkoldür.

hh Bu tepkime bir kondenzasyon polimerleşmesidir.

C

CH3

Verilen X ve Y bileşikleri için;

Karboksilli asitlerle esterleri oluştururlar.

OH + R′ Alkol

CH OH

hh Alkolün kaç basamak yükseltgeneceği OH ın bağlı olduğu karbon atomundaki H sayısına bağlıdır. Tersiyer alkoller H içermediğinden yükseltgenemez.

R

3n O2 → nCO2 + (n+1) H2O 2

CnH2n+2O +

yargılarından hangileri doğrudur? Tümü doğrudur.

hhETERLER

Ester

Alkollerden su ayrılması

hh Suyun hidrojenlerinden ikisinin de yerini alkil gruplarının alması ile oluşurlar.

hh 1 mol alkolden 1 mol su uzaklaştırılırsa (ayrılma) alken oluşur.

hh Genel formülleri CnH2n+2O dür.

hh Tepkime asidik ortamda ve 170°C de gerçekleşir.

hh R – O – R gibi gösterilirler.

R

CH2

CH2

H2SO4 R – CH OH → 170 °C

CH2 + H2O

hh Eterler ikiye ayrılır. Eter

hh 2 mol alkolden 1 mol su uzaklaştırılırsa (moleküller arası kondenzasyon) eter oluşur. hh Tepkime asidik ortamda ve 140°C de gerçekleşir. R

OH + R

H2SO4 OH → R 140 °C

O

R + H2O

4


Basit Eter hh Alkil grupları aynı

Karışık Eter hh Alkil grupları farklı

hh Simetrik eter

hh Asimetrik eter

O

O

R

R

R

R′

ORGANİK BİLEŞİKLER / Eterler

Eterlerde Adlandırma

hh Williamson sentezi ile elde edilir.

hh IUPAC Sistemine Göre

hh Alkolatların (R – ONa), alkil halojenürlerle tepkimesinden elde edilir.

hh Alkoksi alkan kalıbı ile adlandırılırlar. hh Karbon atom sayısı fazla olan alkil grubu ana zincir kabul edilir.

CH3

Metoksi etan

O

Etil metil eter

O

X → R

O

R′ + NaX


hh Geleneksel adlandırmada alkil adları alfabeetik sıraya göre okunup arkasına eter eki getirilir. CH3

ONa + R′

Eterlerin Özellikleri

C2H5

R

C2H5

hh Hidrojen bağı içermezler. hh Dipol - dipol etkileşimi ve London kuvvetleri içerirler. hh Polar organik maddeler için çözücü olarak kullanılırlar. hh Molekül kütleleri arttıkça sudaki çözünürlükleri azalır.

ÖRNEK: Aşağıdaki bileşiklerin karşısına geleneksel ve sistematik adlandırmalarını yazınız.

hh Dallanma arttıkça kaynama noktaları düşer. hh İzomeri olan alkollere göre kaynama noktaları düşüktür.

Geleneksel

Sistematik

O

Siklohekzil, metil eter

Metoksi siklohekzan

C 2H 5 O C2H5 C 2H 5 O CH CH3

Dietil eter

Etoksi Etan

etil, izopropil eter

2 - etoksi propan

CH3

Difenil eter

Fenoksi benzen

bileşiği için;

CH3

CH3 O

hh Halkalı eterler adlandırılırken halka sistemi hidrokarbon olarak alınır ve oksijen atomunun bir CH2 yerine geçtiğini belirterek oksa ön eki kullanılır.

hh Kararlı bileşiklerdir. Kimyasal tepkimelere karşı isteksizdirler. hh Yanabilirler.

Örnek 3: CH

O

CH3

CH

CH3

CH3

I. Simetrik eterdir. II. 2 mol izopropil alkolden 1 mol su çıkarılmasıyla elde edilir. III. Yükseltgendiğinde propanon elde edilir. yargılarından hangileri doğrudur? Eterler yükseltgenemez.

Oksa siklopropan (epoksitler denir) (Etilen oksit)

Oksa Siklobütan

2CH3

CH

–H O

2 OH → CH3

CH3

CH

O

CH

CH3

CH3

CH3

Eterlerin Elde Yöntemleri

hhALDEHİTLER

hh 2 mol alkolden 1 mol su çekilmesi ile elde edilir.

hh Yapılarında karbonil grubu (

C

O) bulundururlar.

hh Genel formülleri CnH2nO, R

C

O ya da RCHO dur.

2R

H2SO4 R OH → 140 °C

O

R + H2O

H


5

ORGANİK BİLEŞİKLER / Aldehitler

Aldehitlerin Adlandırılması hh IUPAC Sistemine göre

hh Bileşiğin uçtaki C atomlarında iki halojen taşınıyorsa bu alkanlar seyreltik NaOH ille tepkimeye girer ve aldehit hidrat bileşiği elde edilir.

hh Karbonil grubunu içeren en uzun C zinciri seçilir.

hh Aldehit hidrattan 1 mol su çekilerek aldehit elde edilir. X

hh Karbonil grubundan başlanarak numara verilir. R

hh Zincirdeki C atomuna bağlı atom ve gruplar numaralarıyla adlandırıldıktan sonra zincirdeki karbon sayısına karşılık gelen alkan adı okunup sonuna -al eki getirilir. hh Aldehitler, kendilerinden türeyen asit adlarının kökü sonuna aldehit kelimesi getirilerek de adlandırılır. H

O

C

CH3

C

O

H Metanal

H Etanal

(formaldehit)

(asetaldehit)

4 CH3

3 CH

2 CH2

1 C

2 CH

1 C

O

X

OH

H R

H + 2NaX

C

H OH → R

C

O + H2O

C

OH


O

hh Hidrojen bağları yoktur. hh Karbon sayısı arttıkça sudaki çözünürlükleri azalır. Dört karbona kadar suda çözünebilirler.

CH3

CH2

H

C

O

H Propanal (Propiyon aldehit)

2 - fenil propanal

H + 2NaOH → R

C

Aldehitlerin Özellikleri

H CH3 3-metil bütanal 3 CH3

OH

hh Gaz halindeki formaldehit dışında küçük karbon sayılı olanlar sıvıdır. Karbon sayısı arttıkça kaynama sıcaklıkları artar. hh Aldehitler yükseltgenme, indirgenme, polimerleşme, katılma ve yanma tepkimesi verirler. hh Yükseltgenme – İndirgenme tepkimeleri hh Yükseltgenerek karboksilli asitleri verirler. CH3

Aldehitlerin Eldesi

[O] OH → R

C

O + H2O

H

hh Monokarboksilli asitlerin indirgenmesi ile elde edilir. R

C OH

[H] O → R

C

O + H2O

H

hh Alkil dihalojenürlerden elde edilebilir.

6


[O] O → CH3

C

O

OH

hh İndirgenerek primer alkolleri oluştururlar.

hh Primer alkollerin bir basamak yükseltgenmesi ile elde edilir. CH2

H

hh Alkollerin yükseltgenmesi ile

R

C

hh Hem indirgen hem de yükseltgen özellik gösterirler. hh Aldehitler Tollens ve Fehling ayracı ile tepkime vererek yükseltgenirken Ag+ i Ag katısına, Cu2+ yi Cu+ iyonuna indirgerler. hh Tollens ayracı amonyaklı AgNO3 çözeltisidir. hh Ag+ indirgendiğinde kap içinde gümüş ayna oluşur. R

C H

O + 2Ag+ + 2OH– → R

C OH

O + 2Ag

+ H2O ↓ gümüş aynası

ORGANİK BİLEŞİKLER / Aldehitler hh Fehling çözeltisi bazik ortamdaki Cu2+ iyonlarını içerir. R

O + 2Cu+ + 4OH– → R

C H

Alkol katılması

O + Cu2O + 2H2O ↓

C OH

hh Bu tepkimeler aldehitlerin tanınma reaksiyonlarıdır. hh Aromatik aldehitler Tollens ayracı ile yükseltgenirken, Fehling ayracı ile yükseltgenemezler. hh Fehling ayracı yerine Benedict ayracıda kullanılabilir.

R

n H

O →

C H

O

C

Cδ+

OH

H

hh İlk aldehite (metanal) katılması ile primer alkol oluşur. R HX C O +R MgX → H C OH + MgX 2 H H

H primer alkol

hh Diğer aldehitlere katılma ile sekonder alkol oluşur. n

polimetanol

Oδ–

hh Katılma sırasında (–) yüklü gruplar karbon atomuna, (+) yüklü gruplar oksijen atomuna bağlanır.

O +R

C

R

hh Aldehitler yapıdaki karbonil grubundaki pi bağından dolayı katılma tepkimesi verirler.

C

Grignard bileşiklerinin katılması

H

metanol

OH → R

H

hh Aldehitler polimerleşme tepkimesi verirler. H

O + R′

C

OR′

R

HX MgX → R

H

C

OH + MgX 2

H sekonder alkol

Yanma tepkimesi verirler. 3 CnH2nO + O2 → nCO2 + nH2O 2 hh Aynı karbon sayılı aldehit ve keton birbirinin izomeridir.

H2 katılması ile primer alkollere indirgenirler. R C O + H2 → R CH2 OH H aldehit

primer alkol

HCN katılması R C O + HCN → R H

O

NH3 katılması C

I. Asetilene su katılması ile oluşur.

O + NH2

II. Tollens çözeltisi ile gümüş ayna oluşturur. III. Yükseltgenerek etil alkolü oluşturur. Yukarıdaki özelliklerden hangileri etanal için doğrudur?

NH2 H → R

H

OH

CN Aldehit siyano hidrin

R

Örnek 4:

C

OH

H

Etanol bileşiği aldehittir. H H

C

C

H+H

OH → H

H2O katılması ile hidrat bileşiği oluşur. OH R

C H

O+H

OH → R

H

OH

H Hidrat bileşiği

NaHSO3 katılması R C O + NaHSO3 → R

C

C

OH

CH3

C H

O + 2Ag + 2OH– → CH3

C

C

H

H C

OH  H

C

C

O

H H Etanal O + 2Ag(k) + H2O

OH Etanal

Aldehitler indirgenerek primer alkolü oluşturur, yükseltgenerek etanoik asit oluşturur. I ve II doğrudur.

SO3Na


7

ORGANİK BİLEŞİKLER / Ketonlar

hhKETONLAR

hh Asetilen dışındaki alkinlere su katılması ile elde edilir. hh Tautomerleşme sonucu tepkimede atom göçü gerçekleşir. R C CH + H2O → R C CH2  R C CH3

hh Yapılarında karbonil grubu bulundurur. hh Genel formülü CnH2nO ya da R

C

O ya da RCOR dir.

OH

Ketonların Adlandırılması

Aşağıdakilerden hangisinin yükseltgenmesi sonucu keton oluşur?

hh IUPAC sistemine göre; hh Karbonil grubu içeren en uzun C zinciri seçilir.

I.

CH3

hh Karbonil grubunun yakın olduğu uçtan numara verilir. hh Zincirdeki C atomuna bağlı atom ve gruplar numaralarıyla adlandırıldıktan sonra zincirdeki karbon sayısına karşılık gelen alkan adı okunup sonuna -on eki getirilir.

hh Geleneksel adlandırmada ise

O grubundaki karbon keton adına

hh Alkil grupları aynı ise simetrik (basit) keton, farklıysa asimetrik (karışık) keton adını alır. CH3

C

O

CH3

CH3

C

CH2

CH2

CH3

O

Propanon (aseton) (dimetil keton)

2-pentanon, pentan - 2 - on (metil propil keton) O

CH3

C

O

OH

CH3

II. CH3

CH

OH

CH3

III. CH3

CH2

IV. CH3

C

OH

CH3

OH

CH2

C

III. pirmer alkoldür ve yükseltgenerek aldehit oluşturur. IV. ise tersiyer alkoldür ve yükseltgenemez.

Ketonların Özellikleri hh Polar moleküllerdir. hh Karbon sayısı az olan ketonlar suda çözünür, karbon sayısı arttıkça çözünürlük azalır. hh Hidrojen bağı bulundurmazlar. hh Ketonlar indirgenme, katılma ve yanma tepkimesi verirler. hh Aseton dışında ketonlar polimerleşme tepkimesi vermezler.

CH3

2, 5 pentadion

CH2

I ve II sekonder alkoldür ve yükseltgendiğinde keton oluşur.

hh Karbonil grubundaki karbona bağlı alkil grupları alfabetik olarak adlandırılıp arkasına keton adı getirilir. C

CH

CH3

hh Birden fazla ise dion, trion gibi ekler alır.

hh Bu adlandırmada dahil olur.

O

Örnek 5:

R

hh İndirgenme tepkimesi verirler. hh Ancak yapıda karbonil grubuna bağlı H atomu bulunmadığından yükseltgenemez. hh İndirgen özellik taşımazlar.

Ketonların Eldesi

hh Yükseltgen özellik gösterirler.

hh Sekonder alkollerin 1 kademe yükseltgenmesi ile elde edilir. H [O] R C R → R C R + H2O

hh İndirgendiğinde sekonder alkol oluştururlar.

OH

8

O


CH3

C CH3

[H] O → CH3

H C CH3

OH

ORGANİK BİLEŞİKLER / Ketonlar hh Katılma tepkimesi verirler.

Örnek 6:

hh Karbonil grubundaki pi bağından dolayı katılma verirler.

Aşağıdakilerden hangileri CH3MgCl bileşiği ile tepkimeye girdiğinde tersiyer alkol oluşturur?

hh Aynı aldehitlerde olduğu gibi H2, NH3, H2O, HCN, R – OH, NaHSO3 ve R–MgX ile katılma tepkimesi verirler. hh Katılan maddelerin bir H atomları jen atomuna bağlanır. R

C

R + H2 → R

O yapısındaki oksi-

C

CH

I.

III. CH3

OH R

C O

R + H – OH → R

C

C

OH keton hidrat

O

R + HCN → R

C

C

C O

R + NaHSO3 → R

C

IV. CH3

C

CH2

CH3

O

R

O bulundururlar.

hh Karboksilli asitler yapılarında bulunan karboksil sayısına göre ikiye ayrılır. Karboksilli Asit

R

OH

C OH

SO3Na R

O

hh Yapılarında karboksil grubu

OH

O

H

hhKarboksİllİ Asİt

R

C

C

O

C

I ve IV ketondur.

OH keton siyano hidrin

R + R′ – OH → R

II. H

Ketonların grignard bileşiği (R – MgX) ile tepkimesinden tersiyer alkol oluşur.

R′ R

O

H

R

CN R

C CH3

R

OH

O

CH3

Monokarboksilli asit (Yapıda 1 tane –COOH bulundurur.)

Polikarboksilli asit (Yapıda birden fazla –COOH grubu vardır.)

hh Monokarboksilli asitlerin genel formülü RCOOH ya da CnH2nO2 dir.

hh Grignard bileşiklerinin yapıya katılması ile tersiyer alkol oluşur. R′ HX R C R + R′ – MgX → R C R –MgX2 OH O Tersiyer alkol

Karboksilli Asitlerin Adlandırılması

hh Halojen (X2) ve halojen asitleri (HX) ile katılma vermezler.

hh Sistematik adlandırılması: hh Karboksil karbonundan başlayarak en uzun C zinciri seçilir.

hh Yanma tepkimeleri 3n – 1 CnH2nO + O2 → nCO2 + nH2O 2

hh Karboksil karbonundan başlanarak numara verilir. hh Önce zincirdeki dallar numarasıyla alfabetik sıraya göre okunup zincirdeki kadar karbonun alkan adı okunur ve arkasına -oik asit eki getirilir.


9

ORGANİK BİLEŞİKLER / Karboksilli Asit H

CH3

O

C

OH Metanoik asit 3 CH3

2 CH

OH Etanoik asit 1 C

O

CH3

CH3 OH 2- metil propanoik asit

Karboksilli Asitlerde Özel Adlandırma

O

C

3

CH

2 CH

1 C

O

4,5 C2H5 Cl OH 2-kloro 3-metil pentanoik asit

hh Yapıda çift bağ varsa alken adı ile okunur. CH

CH3

CH

C

O

OH 2 - bütenoik asit

HCOOH

Formik asit

CH3COOH

Asetik asit

CH3CH2COOH

Propiyonik asit

CH3(CH2)2COOH

Bütirik asit

CH3(CH2)3COOH

Valerik asit

hh Karbon zincirindeki karboksillik asit özel adıyla okunur.

3 - kloro siklopentanoik asit CH2

CH

C

OH

OH

COOH

COOH

CH2

III. O

CH

C

OH

OH

CH2

C

a - hidroksi propiyonik asit

O CH2

OH IV. CH3

C

O 1,4 - bütandioik asit

OH

C

C

O

OH

Propanoik asit 2-on

O

Karboksilli Asitlerin Eldesi CH2

C

O

OH 3 - okso bütanoik asit

hh Primer alkollerin ya da aldehitlerin yükseltgenmesi ile elde edilir. [O] R C O → [O] R C O R CH2 OH → primer alkol

10

Formik asit

O

C

II. CH3

COOH propandioik asit

O

H

OH

hh Yapısında C O grubu taşıyan karboksilli asitler keto asit adını alır. Numaralandırma asit grubundan başlar.

COOH

Aşağıdaki bileşiklerin adlarını karşılarına yazınız.

COOH

C

a CH2

Örnek 7:

hh Polikarboksilli asitlerde örneğin 2 tane asit grubu varsa dioik asit adını alır.

CH3

CH3

b – amino bütirik asit

I.

Cl

COOH

NH2

O

2 - oksi bütanoik asit (2-hidroksi bütanoik asit)

Etandioikasit (okzalik asit)

a CH

b CH

CH3

hh Yapıda –OH varsa oksi asitler sınıfına girer. CH3

b CH

b – kloro, a - metil valerik asit

g CH2

CH3

1 COOH

3

Özel adı

hh Karbon zincirinde karboksil grubundan sonra gelen karbonlara a, b, g, σ gibi harfler verilerek dallar okunur.

hh Halkalı ise sikloalkan adı ile okunur. Cl

Formül


H Aldehit

OH Karboksilli asit

ORGANİK BİLEŞİKLER / Karboksilli Asit hh Esterlerin hidrolizi ile elde edilir. R C O+H OH → R C

OR′ ester

O + R′

OH Karboksilli asit

OH Alkol

Karboksilli Asitlerin Özellikleri hh Karboksilli asitlerde asit hidrojeni –COOH grubundaki hidrojendir.

hh Sodyum alkolatların yüksek basınçta CO ile ısıtılması karboksilliasitlerin sodyum tuzlarını oluşturur.


hh Bu tuzlar asitlerle etkileşirse karboksilli asit elde edilir.

hh Moleküller arasında hidrojen bağı bulundurur.

R – ONa + CO → R – COONa

Alkolat

R–COONa + HX → R – COOH + NaX

Tuz Karboksilli asit hh Grignard bileşiklerinin CO2 ile tepkimesinden elde edilir. HX R MgX + O C O → R C O → R C O –MgX2 MgX OH O hh Aromatik karboksilli asitler alkil benzenlerin yükseltgenmesi ile elde edilir. 3[O] →

+ H2O

CH3

COOH

Toluen

Benzoik asit

hh Suda iyi çözünürler ve hidrojen bağı oluştururlar. Karbon sayısı arttıkça çözünürlük azalır. hh Molekül kütleleri arttıkça kaynama noktaları yükselir. hh Aynı karbon sayılı organik bileşiklerin kaynama noktaları arasındaki ilişki;

Karboksilli asit > Alkol > Keton > Aldehit > Eter > Alkan

şeklindedir.

hh Suda kısmen iyonlaşma gösterdikleri için zayıf asit özellik taşırlar. hh Asidik alkil grubundaki karbon sayısı arttıkça iyonlaşma gücü azalır ve Ka değeri küçülür.

HCOOH için

CH3COOH için

Ka = 2.10–4

Ka = 1,8.10–5

hh Yapıdaki –COOH sayısı arttıkça çözünme artar, asitlik kuvveti artar.

Örnek 8:

hh a karbonuna elektronegatifliği yüksek olan atom ya da gruplar bağlandıkça asitlik kuvveti artar.

Aşağıdaki tepkimeler tamamlandığında hangilerinden karboksilli asit elde edilir?

CH3 CH COOH > CH3 CH COOH > CH3 CH COOH

I. CH3

C

CH + H2O →

II. CH3

C

[O] O →

IV. CH

CH2

CH3

F

hh Farklı elektronegatiflikten kaynaklanan bu etkiye indüktif etki denir.

H III. CH3

Cl

C

O + H2O →

O

CH3

CH + H2O →

Asetilen (IV) hariç alkinlere su katılması ile keton elde edilir. (I) Aldehitlerin yükseltgenmesi ile karboksilli asit oluşur. (II)

hh Anorganik asitlerin gösterdiği özellikleri taşırlar. hh Turnusola etki etme, aktif metallerle H2 gazı çıkarma, bazlarla tuz oluşturma, yapısında CO32– ve HCO3– iyonu bulunduran bileşiklere etki etme gibi... hh Aynı C sayılı esterlere izomerdir.

Esterin hidrolizi ile karboksilli asit elde edilir. (III)


11

ORGANİK BİLEŞİKLER / Karboksilli Asit hh Asit molekülleri kendi aralarında hidrojen bağından dolayı dimerleşme (iki köprü) yaparlar. O H O R

C O

H

C

Tuzlarla tepkimesi hh Yapısında CO32– ve HCO3– olan tuzlarla tepkimeye girerek CO2 gazı oluştururlar.

R

2R – COOH + CaCO3 → (RCOO)2Ca + CO2(g) + H2O

O hh 2 numaralı bağın koptuğu ve OH grubunun yapıdan ayrıldığı (OH verici) tepkimeler

dimerleşme (iki köprü gibi)

hh Kimyasal tepkime verirken

C 2

O yapıda 1 ve 2 bağları-

H 1 nın ayrı ayrı tepkime vermesi ve kırılması söz konusu olur. O

hh 1 numaralı bağın koptuğu ve H atomunun yapıdan ayrıldığı (proton verici) tepkimeler

Esterleşme Tepkimesi hh Karboksilli asitler mono alkollerle tepkimeye girerek asitten OH grubu alkolden (R – O – H) H grubu koparak birbirine bağlanır, ester oluşturur. hh Bu tepkime bir kondanzasyon polimerleşmesidir. R

C

O + R′

OH → R

OH

C

O + H2O

O

R′

Metallerle Tepkimesi hh Na, K, Mg, Zn gibi aktif metallerle tepkime vererek H2 gazı açığa çıkarır. hh Karboksilat tuzu oluşur.

R – COOH + Na → R – COONa + 1/2H2(g)

2R – COOH + Ca → (RCOO)2Ca + H2(g)

Asit Anhidrit Oluşumu Tepkimesi hh İki karboksilli asit molekülünün yapıdan 1 molekül su çıkartılmasıyla birbirine bağlanıp oluşturdukları organik bileşiğe asit anhidrit denir.

Nötrleşme Tepkimesi

hh R grupları aynı ise simetrik anhidrat, farklı ise simetrik olmayan anhidrit denir. O

hh Bazlarla nötrleşir tuz ve su oluşturur.

R

R – COOH + NaOH → R – COONa + H2O

OH

12


C

O + R′

C OH

O → R

C

O O

C

R′

Asit Anhidrit (Simetrik olmayan)

ORGANİK BİLEŞİKLER / Karboksilli Asit

Açil klorür (Asit klorür) Tepkimesi

Örnek 9:

hh Karboksilli asitlerden OH grubu çıkarsa geriye kalan gruba açil grubu denir.

Bir organik bileşiğin 1 molü için;

R

C

O

R

OH Karboksilli asit

C

O

R

C

• Yeterince Na ile tepkimesinde 1 mol H2 gazı oluşur.

O

• Yeterince Mg ile tepkimesinden 0,5 mol H2 gazı oluşmaktadır.

Cl Açil klorür

Açil

Buna göre, bileşik aşağıdakilerden hangisi olabilir? CH2 OH II. HO C O C O I. III. HO

hh Karboksilli asitler PCl3, PCl5 ile tepkimeye girdiğinde açil klorür oluşur. 3R C O + PCl3 → 3R C O + P(OH)3 OH

Cl Açil klorür

CH O

CH

hh Karboksilli asitler yükseltgenemez yani indirgen değildir.

2O

OH

C

[H] O → R

C CH

OH

CH2

CH3

CH2

OH

CH

+ 2Na →

CH3

OH

ONa + H2

CH3 O

OH + Mg →

CH3

hh İndirgenerek aldehitleri ve primer alkolleri oluştururlar. [H] O → R –H2O

OH

CH3

hh İndirgenebilirler yani yükseltgendirler.

C

CH

Alkol sadece Na ile tepkime verirken, karboksilli asit hem Na hem de Mg ile tepkime verir ve H2 çıkartır. (Yalnız III) O O C OH C ONa

hh İndirgenme Tepkimeleri

R

C

OH

C CH

O

Mg

O

C

OH

CH3

CH

O OH + H2

CH3

OH

H

Örnek 10: 2-klor propanoik asit için,

Uyarı

I. Optikçe aktif karbon atomu bulundurur.

Formik Asit (HCOOH)

II. Molekülleri arasında dimerleşme gösterir.

Aldehit Grubu

III. Alkolle tepkimeye girerek eşterleşir.

H

C OH

O, Asit Grubu

hh Hem karbonil hem de karboksil grubu taşır. hh Bundan dolayı aldehitlerin gösterdiği özellikleri taşır. Tolles ve Fehling ayracına etki etmek gibi....


H

H H O a O H 3 2 1 1 2 C C C C C b H Cl OH O Cl

3 CH3

2 numaralı C atomu asimetrik olduğundan optikçe aktiftir. a ve b hidrojen bağlarıdır ve dimerleşme gösterir. Asitler alkollerle esterleşme tepkimesi verir. Tümü doğrudur.


13

ORGANİK BİLEŞİKLER / Karboksilli Asit Türevleri

hhKARBOKSİLLİ ASİT TÜREVLERİ

Esterlerin Eldesi

hh Aşağıdaki gibi belirtilirler. O O

1) Karboksilli asit ve alkolün eşit mollerinin reaksiyonundan elde edilir. Bu olaya esterleşme denir. R C O + R′ OH → R C O + H2O

C O R Asit Anhidrit

C

R

R

C

O

Cl Açil klorür

OH

OR′

hh Bu olayda alkolden H ayrılırken asitten OH grubu ayrılır. R

O

C

R

C

OR′ Ester

O

NH2 Amid

hh Açil klorürlerin alkollerle tepkimesinden elde edilir. R C O + R′ OH → R C O + HCl OR′

Cl

hh Asit anhidritlerin alkollerle tepkimesinden elde edilir. O

Esterler hh Adlandırma yapılırken; hh Esteri meydana getiren alkolün alkil grubuna ait adı söylenip sonra asit grubundaki karbon sayısı kadar alkan adının sonuna "oat" ya da "at" eki getirilir. CH2

O

CH3 Alkol grubu

O

hh Karboksilli asit tuzlarının alkil halojenürlerle tepkimesinden elde edilir. R C O + R′ X → R C O + NaX OR′

ONa

Asit grubu

O

C

O

R C O C R + R′ OH → R C O R′ +R C OH Asitanhidrit Alkol Ester Karboksilli asit

hh Genel formülleri CnH2nO2 dir.

CH3

O

Karboksilli asit tuzu

Alkil halojenür

Metil propanoat H

C O

O CH2

CH3

Etil metanoat (etil formiyat)

Esterlerin Özellikleri

hh Önce asidin adı sonra alkolden gelen alkil grubunun adı okunup arkasına ester adı getirilir.

hh Polar moleküllüdürler.

CH3

C

O

hh Molekülleri arasında hidrojen bağı bulunmaz.

CH3 O Asetik asitin metil esteri H

C

O

O

CH

CH3

CH3 Formik asitin izopropil esteri

14


hh Suda çözünürken suyun hidrojeni ile esterin karbonil grubundaki oksijen atomu arasında hidrojen bağı kurulduğundan suda çözünür. hh Karbon sayısı arttıkça sudaki çözünürlük azalır. hh Aynı karbon sayılı monokarboksilli asitlerle izomerdir.

ORGANİK BİLEŞİKLER / Karboksilli Asit Türevleri CH3

C

O

CH3

CH2

OCH3

C

O

Örnek 11:

OH

Asetik asitin metil esteri için,

Propanoik asit (C3H6O2)

Metil asetat (C3H6O2)

I. Propanoik asit ile izomerdir.

hh Kaynama noktaları asitten düşüktür.

II. Molekülleri arasında hidrojen bağı oluşturur.

hh Karbon sayıları arttıkça kaynama noktaları yükselir.

III. Su ile hidroliz edilirse metil alkol oluşur.

hh Yağ asitlerinin gliserinle oluşturdukları esterlere yağ denir. Bunlar gliserid olarak bilinir.


O CH2 3C17H15 C O + CH OH

CH2

OH

CH2

OH → CH OH

CH2

O O O

C O C O C

CH3

C

O

O

CH3 alkol grubu

asit grubu

Ester ve monokarboksilli asitler aynı karbon sayılı ise izomerdir.

C17H35

CH3

C17H35 + 3H2O C17H35

CH2

C

O (Propanoik asit)

OH Esterler hidrojen bağı oluşturmaz. Hidroliz olursa CH3

hh Yağların yani esterlerin kuvvetleri NaOH, KOH ile hidrolizinden elde edilen tuzlara sabun denir. hh Tepkimede sabunlaşmadır.

OH oluşur.

Asit Anhidritler hh İki karboksilli asit molekülünden 1 mol su çekilerek elde edilir. O

O CH2 CH CH2

O O

C O C O

O

C

R C17H35 C17H35+3NaOH→3C17H35COONa+ C17H35

CH2 CH

OH OH

Beyaz Sabun OH CH2 (Sodyum Stearat) Gliserin

O CH2 OH CH O C C17H35+3KOH→3C17H35COOK+ CH OH+3H2O O Arap Sabunu

CH2 OH Gliserin

hh Esterlerin amonyakla tepkimesinden amidler elde edilir. R C O + NH3 → R C O + R′ OH OR′

OH

O+R

C

O → R

C

OH

O

C

R +H2O

Asitanhidrit

hh R grupları aynı ise simetrik anhidrit, farklı ise asimetrik anhidrit denir. hh Türemiş oldukları karboksilli asidin adındaki asit sözcüğü çıkarılıp yerine anhidrit sözcüğü getirilerek adlandırılır.

CH2 O C C17H35 O

CH2 O C C17H35

C

O

NH2 Amid

Alkol

O CH3

C

O O

C

H

Etanoik, metanoik anhidrit (asimetrik) O CH3

C

O O

C

CH3

Etanoik anhidrit (Asetik anhidrit) (simetirk)


15

ORGANİK BİLEŞİKLER / Karboksilli Asit Türevleri

Açil Klorürler

hh İkincil ve üçüncül amidler adlandırılırken azota bağlı alkil grupları N– harfi ile belirtilir.

hh Karboksilli asitlerin PCl3, PCl5 ile tepkimesinden elde edilir. 3R

O + PCl3 → 3R

C OH

CH3

O + H3PO3

C Cl

hh Asit grubundaki karbon sayısı kadar alkan adının sonuna oil klorür eki getirilir. CH3

O

CH3

C

O

CH3

N

H

C 2H5

N

CH3

N – metil propan amid

N – etil, N – metil etan amid

hh Üre bir diamittir. NH2 O

C

Cl

C

O

C

CH2

NH2

Etanoil klorür 4 CH3

3 CH

2 CH2

1 C

O

Cl Cl 3-kloro bütanoil klorür

Amidlerin Özellikleri hh Polar moleküllerdir. Suda çözünürler. hh Molekül kütleleri arttıkça çözünürlük azalır.

Amidler

hh Sulu çözeltileri zayıf baz özellik gösterir.

hh Yapılarında

C

O grubu bulundururlar.

hh Primer ve sekonder amidler hidrojen bağı içerirken, tersiyer amidler içermez.

NH2

hh Kaynama sıcaklıkları yüksektir.

hh Yapıdaki azota bağlı gruplara göre üçe ayrılırlar.

hh Su ile hidroliz olurlar.

CH3

C

O

R

C

O

R

C

O

H

N

H

R

N

H

R

N

R

Primer amid (Birincil)

Tersiyer amid (Üçüncül)

Sekonder amid (İkincil)

hh Oluşturdukları karboksillik asitin adındaki oik eki yerine -amid eki getirilerek adlandırılır. H

C

O

NH2 Metan amid (formamid)

CH3

C

O

NH2 Etan amid (asetamid)

hh Elde tepkimeleri aşağıdaki gibidir. hh Açil klorürlerin NH3 ile tepkimesinden R C O + NH3 → R C O + HCl

hh Karboksilli asitlerin amonyak ile tepkimesinden R


C

O + NH3 → R

OH Asit

Baz

C NH2 Tuz

O + H 2O Su

hh Esterlerin amonyakla tepkimesinden R C O + NH3 → R C O + R′ O

16

NH2

Cl

R′

NH2 Amid

OH

Alkol

ORGANİK BİLEŞİKLER / Azotlu Bileşikler

Üre Eldesi 1) O

C

O + 2NH3 → C

O + H 2O

hh Monomerlerin bağlanması sırasında peptit bağları oluşur.

NH2

2) C

a CH2

NH2

Cl

hh Monomerler kondenzasyon polimerleşmesi ile yapıdan su çıkartarak polimerleşir ve proteinleri oluşturur.

NH2

O + 2NH3 → C

CH3

NH2

O + 2HCl

NH2

Cl Fosgen

COOH

CH

COOH

NH2 a - amino propiyonik asit (alanin)

a - amino asetik asit (glisin)

Örnek 12: CH3

C

NH

CH3 bileşiği için,

O I. Sekonder amiddir. II. Hidrojen bağı bulundurur. III. N - metil etan amiddir. IV. Sulu çözeltisi zayıf bazdır. yargılarından hangileri doğrudur? N'a bağlı tek H olduğundan sekonder amiddir. Hidrojen bağı içerir. Amidler zayıf bazdır.

Örnek 13:

hhAzotlu BİleşİklER

• Yapısında üç tür fonksiyonel grup bulundurur.

Amino Asitler

Verilen bilgilere göre istenen bileşik aşağıdakilerden hangisidir? C O C O A) HO B) HO

hh Yapısında hem amino hem de karboksil grubu bulundurur.

• Amfoterdir.

hh Genel formülleri

R

CH

COOH Asit grubu şeklindedir.

hh Amfoter özellik gösterirler.

C) HO

hh Molekül içinde –COOH yapısından çıkan H+, NH2 grubuna bağlanarak iç tuz oluşturur.

COOH  R

NH2

hh Proteinlerin monomerleridir.

CH

CH

NH2

CH2

C CH2

hh Suda çözünürler.

CH

OH

OH OH

CH3

NH2 baz grubu

R

CH

CH NH3+

COO–

O

D) CH2

OH

CH

OH

OH

CH2 E) HO

OH

O

C CH2

NH2

Amfoter olduğundan hem asit (COOH) hem de baz (NH2) grubu içerir. Üç fonksiyonel grup içerdiğinden bir de OH olabilir.


17


Aminler

Aminlerin Eldesi

hh Amonyakta bulunan hidrojenlerin yerini alkil grupları (R) alması ile aminler oluşur.

hh Alkil halojenürlerin NH3 ile tepkimesinden

hh Genel gösterimi R – NH2 dir.

hh Aminler primer, sekonder ve tersiyer olarak sınıflandırılır. N

R

H

R

H Primer amin

N

R

H Sekonder amin

R

N

R

R Tersiyer amin

hh Alkil grupları aynı ise basit amin, farklı ise karışık amindir.

R – X + NH3 → R – NH2 + HCl ______ primer amin

hh R – X ler ile reaksiyon devam ettikçe sekonder ve tersiyer aminler ve karışımları elde edilir. hh Amidlerin indirgenmesi ile elde edilirler. R

LiAlH4 O → R

C

CH2

NH2 + H2O

NH2

hh Aromatik nitro bileşiklerinin indirgenmesi ile aromatik aminler elde edilir. NO2 H 2 →

NH2

+ H2O

Aminlerin Adlandırılması hh IUPAC a göre adlandırılırken; hh Azot atomuna bağlı alkil grubu varsa önce okunur ve amino kelimesinin sonuna en uzun C zincirindeki alkan adı eklenir. CH3

C3H7

H

N

metil amino propan C2H5

N

Aminlerin Özellikleri

CH3

C 4H 9

Etil, metil amino bütan

hh Küçük molekülleri gaz, büyük moleküllüleri sıvıdır. hh Zayıf baz özellik gösterirler. hh Asitlerle tuz oluştururlar.

hh Geleneksel adlandırmada alkil grupları ayrı ayrı adlandırılıp sonuna amin adı getirilir. CH3

N

NH2

CH3

C2 H 5 Siklobütil amin

Etil, dimetil amin CH3

N

CH3

CH3 Trimetil amin


R – NH2 + HCl → R – NH3+Cl–

Alkil amonyum klorür tuzu

hh Primer ve sekonder aminler hidrojen bağı içerir, tersiyer aminler hidrojen bağı içermez. hh Karbon sayıları aynı olan farklı aminler birbirinin izomeridir. hh İzomer aminlerde kaynama sıcaklığı

18

R – NH2 + H2O → R – NH3+ + OH–

primer > sekonder > tersiyer olarak sıralanır.

ORGANİK BİLEŞİKLER / Azotlu Bileşikler hh Suda çözünürler ve hidrojen bağı oluştururlar.

hh Polarize ışık tek düzlemde titreyen ışıktır.

hh Bazlık kuvvetleri

hh Optikçe aktif karbon içeren bileşikler ayna görüntüsü ile çakışmaz.

R3N > R2NH > RNH2 > NH3

tersiyer sekonder primer amonyak

amin

şeklindedir.

amin

Cl C

amin

CH3

OH

CH3

CH3

hh Enantiyomerlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri genellikle aynıdır.

I. Tersiyer amindir. II. Polar bir moleküldür. III. İskelet formülü

N

şeklindedir.


CH3

HO

hh Kiral moleküllerden her birine enantiyomer denir.

bileşiği için,

C2H5

C

hh Ayna görüntüsü ile çakışmayan moleküllere kiral molekül denir.

C2H 4

N

H

hh Bir molekülde, asimetrik C atomu sayısı n ise optik izomer sayısı 2n dir.

Örnek 14: N

H

Ayna

C 2H 5

Cl

hh Enantiyomerlerin asimetrik moleküllerle yaptıkları tepkimeler farklıdır. COOH  HO C H

C2H5

COOH  H C OH CH3

CH3

Tümü doğrudur.

Ayna

İki molekül birbirinin enantiyomeridir. hh Optikçe aktif bileşiğin iki enantiyomerini de eşit miktarda bulunduran karışımlara rasem denir. Bu karışım polarize ışığa etki etmez.

Optik İzomeri hh Bir organik bileşikteki C atomlarından en az biri dört farklı atom ya da grup ile bağlanmışsa bu karbon atomuna asimetrik karbon atomu denir. b a

C d

c

Cl  H C

hh Birbirinin ayna görüntüsü ile çakışan moleküllere rotamer denir. Bu tür moleküller akiral olarak tanımlanır. hh Rotamerler dönme ile birbirine dönüşebilirler. (Konformerdir) CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

OH

hh Asimetrik C atomu, üzerine yıldız () konarak işaretlenir. hh Asimetrik karbon atomu taşıyan organik bileşikler optikçe aktif bileşikler olarak tanımlanır ve üzerine gönderilen polarize ışığa etki ederek sağa ya da sola çevirir.

Ayna

(Ayna görüntüsü ile çakışır.)


19


D – L Adlandırma

H

hh Polarize ışık düzlemini sağa (saat ibre yönü) çeviren molekül (+) veya D(dexter , sağ) sola (saat ibresinin ters yönü) çeviren molekül (–) veya L (leavus, sol) ile belirtilir. COOH  H C OH

OH

bileşiğinde 1H, 6C, 8O, 35Br dir. Br COOH o eb C

COOH  HO C H

CH3

CH3

D – süt asidi

L – süt asidi

COOH

C

Br

OH b

hh Asimetrik C atomuna bağlı –OH, – NH2, –Cl gibi tanecikler sağ tarafta ise bu bileşiğin başına D, sol tarafta ise L getirilir.

S - 2-brom, 2, hidroksi etanoik asit

hh Karbon atomuna bağlı diğer gruplarda ikili ya da üçlü bağ varsa ikili bağda aynı atomun iki kez üçlü bağda aynı atomun üç kez bağlandığı düşünülerek atom numarası toplamı bulunur.

C ise C2 – C2 yani 2.6 + 2. 6 = 24 olarak düşünülür.

C

R – S Adlandırma hh Karbon atomuna bağlı atom ya da gruplardan atom numarası en küçük olan karbon atomunun arkasına gelecek şekilde belirtilerek elenir. hh Kalan üç atom ya da grup atom numarasına göre en büyük (eb), büyük (b), orta (o) olacak şekilde belirlenir ve bu sıra saat ibresi yönünde ise R, ibrenin tersi yönünde sıralanıyorsa S– ön eki alarak adlandırılır. hh Asimetrik C atomuna bağlı ilk atomun atom numarası önce bakılır atomlar aynı ise bunlara bağlı diğer atomların atom numarası ile sıralama sağlanır.

Örneğin; COOH > CHO > CH3

hh Öne bakan gösterim ( belirlitir. H H

OH

CH3

C

) ile arkaya bakan gösterim (

bileşiğinde 6C, 8C, 17Cl Cl OH b eb saat yönü C

CH3 o

R – 1 – kloro etanol

20


) ile

Örnek 15: HO

CH2CH3 C CH3

Hidrojen atomu arkaya alındığında oluşan görüntü yukarıdaki gibidir. Buna göre bileşiğin adını belirleyiniz. (1H, 6C, 8O) Atom numaralarına göre HO : eb H3C – CH2 : b CH3 : o olarak sınıflandırılır. eb

b N

O R - ön eki alır. R - 2 - hidroksi bütan


Konu Testi - 1

1.

I. CH3OC2H5

II. CH3CHOHCH3

III. H

OH IV. CH3C(CH3)2OH

C

O

4. CH3

O

CH2

O

C

CH

CH3

CH3 Verilen bileşiği oluşturan madde çifti aşağıdakilerden hangisidir?

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri yükseltgenme tepkimesi vermez?

A) Proponal - izopropil alkol

A) I ve IV

C) Propanoik asit - izopropil alkol

B) II ve III

D) I, III ve IV

B) Etanoikasit - propanol

C) III ve IV

E) II, III ve IV

D) Formik asit - propanol

I. CH3 – O – C2H5 (eterdir, yükseltgenmez.) II. CH3 CH CH3 (alkoldür, yükseltgenir.)

E) Proponik asit - propanol

OH O (karboksilli asittir, yükseltgenmez.)

Verilen bileşik esterdir.

III. H

C

IV. CH3

OH CH3 C CH3 (Tersiyer alkoldür, yükseltgenmez.)

CH2

CH3

C

O Asitten gelen grup CH

O

CH3

OH

CH3 Alkolden gelen grup

Propanoik asit ve izopropil alkol

2.

170°C H2SO4 I. R – OH → Alken –H2O

5.

H2SO4 II. 2R – OH → Eter 140°C

III. R

H Yukarıda verilen tepkimelerin hangilerinden oluşacak ürünler doğru belirtilmiştir?

HX O + R – MgX → Sekonder Alkol

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

CH

CH2Br + KOH →

CH3

C

I. CH3

II. CH2

CH

III. C2H5

O

Yukarıda verilen tepkimelerin hangilerinde alkol elde edilmez?

Tüm ürünler oluşabilir.

CH3 + H2O →

Na + CH3Br →

A) Yalnız I

C) I ve II

E) I, II ve III

CH2

B) Yalnız II

D) I ve III I.

CH3

II. CH2 II. C2H5

CH CH3 CH O

CH2 CH2

C) Yalnız III

E) II ve III

Br + KOH → CH3

CH

CH3 + H2O → CH3

CH3 CH

Na + CH3Br → C2H5

O

CH2OH + KBr CH2

CH3

OH CH3 + NaBr

6. CH3C(CH3)(OH)CH2CH3 3. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin yükseltgen-

Yukarıda verilen bileşiğin genel adı aşağıdakilerden hangisidir?

mesi sonucu bütanon elde edilir?

A) 2 - metil - 2 - bütanol

A) CH3CH(OH)CH2CH3

B) 2 - bütanol

B) C3H7OCH3

C) 2 - pentanol

C) CH3CHO

D) Bütanol

D) CH3CH2CH2CH2OH

E) 2 - metil - 3 - bütanol

E) CH3CH(OH)CH3 Sekonder alkoller yükseltgenirse keton oluşur. Dört karbonlu sekonder alkol A seçeneğidir.

1 CH3

OH 2 3 C CH2

4 CH3

CH3 2 - metil - 2 bütanol LYS Kimya Planlı Ders Föyü

21

ORGANİK BİLEŞİKLER O

7. CH3

Konu Testi - 1

10. Aşağıdakilerden hangisi bir amin değildir?

O O

C

C2H5

C

A) CH3

bileşiği için,

I. Etanoik propanoik anhidrittir.

II. Karboksilli asit türevidir.

III. Simetrik anhidrittir.


C) HC

B) C2H5

O

NH2

D)

NH2

NH2

B) I ve II

D) II ve III

NH2

E)

NH2


Amin R–NH2 yapısındadır.

O ise amiddir.

C NH2

Farklı asit köklerinden oluştuğu için asimetrik anhidrittir.

O

11. RCHO +

CH3

8.

I. CH3

H+ II. X + H2O → Y

CH

CH2

H2SO4 OH → X + H2O 170°C

2Cu2+

+

5OH–

→ R

O– + Cu2O(k)

C

–H2O

tepkimeye göre;

• Tepkimeye giren organik bileşik etil, metil ketonun izomeridir.

Tepkimeler gerçekleşirken oluşan ana ürünler X ve Y ile belirtilmektedir.

Buna göre, RCHO bileşiğindeki R aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?


(Cu = 64, O = 16, C = 12, H = 1) A) CH3

A) I. tepkimede reaktif primer alkoldür.

B) C2H5

B) II. tepkime asidik ortamda alkene su katılmasıdır.

C) C3H7

C 2H5

C) X bileşiği 2 - metil 1 - propendir.

D) CH3

CH

E) C4H9

D) Y bileşiği yükseltgenemez. Etil, metil keton, 4 karbonludur. O halde R = C3H7– olmasıdır.

12.

N H

N H

CH3

C 2H5

C 2H5

I.

X bileşiği aşağıda verilenlerden hangisi olabilir? E) CH3OCH3

OH

8. E

9. D

10. C

11. C

12. C


7. B

22

CH3

II.

III.

A)

Primer amid

Sekonder amin

Tersiyer amid

B)

Tersiyer amid

Sekonder amin

Primer amid

C)

Primer amin

Sekonder amin

Tersiyer amid

D)

Sekonder amin

Tersiyer amin

Primer amin

E)

Tersiyer amin

Sekonder amin

Primer amin

I. Primer amin II. Sekonder amin III. Tersiyer amid 6. A

Alkoller Na ile tepkime verir ve H2 gazı oluşur. Ancak alkol, diol olmalıdır. Çünkü 1 mol H2 çıkmaktadır.

N

I.

5. C

OH

CH2

C) C2H5OH

CH3

Yukarıda verilen bileşiklerin adları aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

4. C

D) CH2

B) C3H5(OH)3

O

III.

3. A

A) CH3OH

C

2. E

CH3

II.

9. 1 mol X bileşiğinin yeterince sodyum metali ile tepkimesinden 1 mol H2 gazı oluşuyor.

H

1. D

2 - metil propanaldan su çıkarılırsa 2 - metil 1 - propen (X) olan alken oluşur. Alkene su katılırsa alkol oluşur. Oluşan alkol tersiyerdir (Y) , yükseltgenemez.

Cevaplar

E) Y bileşiği sekonder alkoldür.


Konu Testi - 2

1. Aşağıdaki bileşiklere ait fonksiyonel grup adlandırmalarından hangisi yanlıştır? A)

O CH3

C

C)

CH3

CH3 E) C

O

O

CH3

I.

II. CH3

CH2 – OH CH

III. CH3

CH3

CH2

C

A) Yalnız I

OH C

C) Yalnız III

E) II ve III

Cl

III. Hidrojen bağı bulundurmazlar.

Yukarıdaki özelliklerden hangileri esterler için doğrudur? B) Yalnız II

COOH

B) CH3

CH2

CH2

C

O

C

D) C2H5

CH3 CH

E) CH3 CH3

CH2

CH3

CH3 O

C

CH

CH3

CH3

O

H

Tepkime esterin hidrolizidir. Sonuçta karboksilli asit ve alkol oluşur. Oluşan asit CH3 CH2 C O dir.

CH3

O

O

OH

O

O

O

O

CH3

O

OH

C

O

O

A) CH3

E) CH3

O

ganik bileşiğin izopropil alkolle tepkimesi sonucunda oluşan bileşik formülü aşağıdakilerden hangisidir?

C) CH3

CH3

C

6. Etil alkolün iki kademe yükseltgenmesi ile oluşan or-

B) C3H7

C

C) Yalnız III

E) I, II ve III

En küçük ester iki karbonludur. H

CH2CH3 + H2O → X + CH3CH2OH

D) CH3

O

Yukarıda verilen tepkimede X ile gösterilen bileşik aşağıdakilerden hangisidir?

C

OH

O

OH

II. En küçük üyesi üç karbonludur.

A) C3H7

C

C

Cl

O

O O

Cl C

C

CH3 OH

I. Hidroliz olarak karboksilli asit ve alkolleri oluştururlar.

I ve III primer alkoldür, iki basamak yükseltgenebilir.

3. CH3CH2C

C

CH3 C C

OH

A) Yalnız I

B) Yalnız II

CH2

CH3

O

D) I ve III

D) I ve III

OH

Cl CH3

O CH3

5.

OH

Yukarıdaki bileşiklerden hangileri iki basamak yükseltgenebilir?

C) C2H5

C

CH3

CH2CH3

C

CH

OH

OH CH3

CH2

bileşiği esterdir.

2.

O

Keton

CH3

C

CH3

Karboksilli asit

O CH3

E) 2, 2 diklor propanoik asit CH3

OH

C

C) Propandioik asit

Amid

O

D)

B) 2,2 dimetil bütanoik asit D) 2 klor 2 metil propanoik asit

NH2

C

A) 2 klor bütanoik asit

Açil klorür

Cl

O CH3

mu içerir?

Asit anhidrit

O CH3

CH3

O

C

B)

4. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi asimetrik karbon ato-

O

C [O]

OH → CH3

CH2 C

CH2

[O]

O → CH3

H CH3

C OH

O + CH3

CH CH3

C

CH3 O

OH Asetik asit

OH → CH3

C

O + H2O

O

CH

CH3

CH3 LYS Kimya Planlı Ders Föyü

23


7. CH3

CH2

Konu Testi - 2

CH

10. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinin sonucunda elde

COOH

edilecek ana ürün yanlış belirtilmiştir? KMnO4 A) Etilen → Etandiol OH– 5 °C

NH2

bileşiği ile ilgili,

I. NaOH ve HCl ile tepkime verir.

II. Optikçe aktif karbon atomu içerir.

III. Zn ile H2 açığa çıkarır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

CH3MgCl B) Formaldehit → Etanol HCl –MgCl2 H2SO4 Eten C) Etanol → –H2O

C) I ve III

H+ D) Formik asit + Formik asit → Metil metanoat –H2O

E) I, II ve III

Bileşik amino asittir. Hem asit hem de bazla tepkime verir, amfoterdir. 2 numaralı C optikçe aktiftir.

8. CH3

OH

CH3 O

CH

C

C

H+ E) Etanoik asit + Etanol → Etil etanoat ısı –H2O Metil metanoat esterdir. karboksilli asit ve alkolden oluşur.

OH

CH3 bileşiğin sistematik adı aşağıdakilerden hangisidir?

11. CH3

A) 2, 2 - dimetil 3 - oksi bütanoik asit C) 2 - oksi 3, 3 - dimetil bütanoik asit

D) Polarize ışığa etki eder.

O 2,2-dimetil 3-oksi bütanoik asit

E) Geleneksel adı alanindır.

CH3 OH

5 CH3

9. Organik bir bileşiğin 0,5 molü için aşağıdaki bilgiler verilmiştir.

I. Yakıldığında 2 mol CO2 oluşuyor.

II. Yeterince Na ile tepkimesinden 0,25 mol H2(g) oluşuyor.

III. Yükseltgendiğinde keton oluşuyor.

Buna göre, bu bileşik aşağıdakilerden hangisidir? A) CH3CH2OCH2CH3 CH

CH3

D) CH3

OH CH2

CH2

II. 2 - oksi propiyonik asit

III. Formik asit

Yukarıda verilen 1'er mollük bileşiklerden hangilerinde yeterince Na ile tepkimesinden açığa çıkan H2 miktarlarını kıyaslayınız?

I.

CH2

OH II. CH3

E) CH3CH2CHCH3 OH

Sekonder alkol yükseltgendiğinde keton oluşur. Mono alkoldür ve 4 karbonludur. 7. E

8. A

9. E

10. D

11. E

12. A


B) II = III > I

D) II > III > I

O

OH

24

OH

A) I = II > III C

O

12. I. Okzalik asit

III. H

C) I > II > III

E) I > II = III

CH2 (1 mol H2 çıkar) OH CH

C

O (1 mol H2 çıkar)

OH OH C O (0,5 mol H2 çıkar) OH

6. C

C) CH3

1 C

2 numaralı karbon asimetrikdir.

5. D

OH

NH2

4. A

CH2

2(a) CH

3 CH2

3. B

B) CH3

4 CH2

2. D

OH

C) Amfoterdir.

1. A

CH3 2 1 C C

OH

C

B) 2 - amino pentanoik asittir.

E) Bütanoik asit 3 CH

CH

A) a - amino valerik asittir.

D) 2 - hidroksi - 3, 3 - dimetil propanoik asit

4 CH3

CH2

NH2 O bileşiği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

B) 3 - hidroksi - 2 - metl - bütanoik asit

CH2

Cevaplar

LYS // KİMYA

FÖY NO

18

HAYATIMIZDA KİMYA

Petrol - Yağlar - Yüzey Aktif Maddeler - Polimerler - Proteinler - Karbonhidratlar

hhPETROL hh Milyonlarca yıl önce yaşamış bitki ve hayvan kalıntılarının denizlerde birikerek çöken katmanlar içerisinde oksijensiz ortamda çürümesi belirli basınç ve sıcaklık altında fosilleşmesi ile petrol oluşur. hh Organik maddelerin başkalaşımı ile oluşmuş ve gözenekli kayaçlar içinde depolanmış sıvı halindeki hidrokarbona ham petrol denir. hh Ham petrol bir karışım olduğundan tek bir kaynama sıcaklığına sahip değildir. hh Karışımdaki maddeler farklı kaynama sıcaklıklarında ayrımsal damıtma (destilasyon) ile ayrılır.

Atmosferik Destilasyon hh Atmosferik basınçta yapılır.

Vakum Destilasyonu hh 360 °C den yüksek sıcaklıkta kaynayan sıvılar ayrıştırılır.

hh 360 °C ye kadar kaynayan kısımlar ayrılır.

hh Atmosfer basıncının altında yapılır. hh Böylece kaynama sıcaklıkları düşer.

hh Kulenin üstünden kaynama sıcaklığı daha düşük ve daha uçucu maddeler alınırken kulenin dibinden daha yoğun maddeler alınır. 20°C

hh Petrolün rafinasyon ürünleri ve kullanım alanları tablodaki gibidir. Ürün

Bileşim

Kaynama aralığı

Kullanım alanı

Gaz

C1 – C4

20 °C den düşük

LPG

Petrol eteri

C5 – C6

20 – 60 °C

Çözücü

Hafif nafta

C6 – C8

60 – 90 °C

Çözücü

Benzin

C9 – C12

60 – 200 °C

Motor yakıtı

Gaz yağı

C12 – C18

200 – 315 °C

Jet ve traktör yakıtı

Fuel oil

C15 – C18

250 – 375 °C

Dizel yakıtı

Sıvı Parafin

C18 – C20

350°C den yukarı

Yağlama yağı

Katı parafin

C20 – C30

Erime noktası 50 – 60°C

Mum, ilaç, kozmetik yapımı

Asfalt

–

Yol yapımı

Zift

–

İzolasyon

hh Hidrokarbonların kaynama sıcaklıkları farkı az olduğundan belirli bir kaynama sıcaklığına sahip olan kısımları birlikte ayrılır. Bu işleme fraksiyonlama denir. hh Destilasyon iki aşamada yapılır.

LPG

150°C BENZİN 200°C KEROSEN 300°C HAMPETROL

DİZEL 370°C FUEL OİL 400°C

FIRIN

YAĞLAMA YAĞI, PARAFİNLER, VAKSLAR, ASFALT, ZİFT

hhYAĞLAR hh Tohum yağlarının üretiminde kullanılan yağlı tohumların presleme ve arkasından hekzan ekstraksiyonu işlemleri ile elde edilen yağ ham yağdır. hh Ham yağ; fosfolipitler, reçineler, renk pigmentleri, aldehit, keton, serbest yağ asitleri, hidrokarbonlar ve steroller bulundurur.


1

HAYATIMIZDA KİMYA \ Yağlar hh Margarin aşağıdaki işlem sırası ile elde edilir. Aşama

İşlemler

Su ve yağ fazı hazırlama hh Süt, süt tozu, yoğurt tozu gibi maddeler ile su fazı hazırlanır.

hh Ham yağ aşağıdaki işlem sırası ile elde edilir.

Emilsiyon hazırlama

Aşama Hazırlama

hh Kırma: Kabuk ve çekirdek ayrıştırılır. hh Pullandırma: Çekirdek ve bir miktar kabuk karışımının ezilmesi işlemidir. Presleme

Soğutma, Kristalizasyon, hh Çökmeler ve kıvam sağlanır. Yoğurma, Dinlendirme

İşlemler hh Temizleme: Taş, toz gibi maddelerde hava yardımıyla ayrılır.

hh Pullandırılmış malzeme sıkıştırılarak yağın alınmasıdır.

Ambalajlama

hh Sıvı yağlar hidrojenize işlemi ile hidrojene doyurularak margarin elde edilir. Bu işlem sırasında trans yağlar oluşur.

Örnek 1:

hh Küspeden alınamayan yağın hekzan ile alınmasıdır.

hh Rafine yağ aşağıdaki işlem sırası ile elde edilir.

: İstenmeyen koku ve tatların giderilmesi

II. Vinterize

: Bulanıklık veren mumsu maddelerin

III. Ağartma

hh Ayrıştırıcıdan geçen yağ çöken maddeden ayrılır. Ağartma (Renk açma)

hh Ağartma toprağı kullanılarak yüksek sıcaklıkta renk pigmentleri absorbe edilir. hh Toprak filtreden geçirilerek yağdan uzaklaştırılır.

Vinterize

Deodorize

hh Düşük sıcaklıklarda (5°C) katılaşan ve yağa bulanıklık veren (mum, vaks, stearin...) maddelerin ayrılması işlemidir.

: Yağ renginin açılarak şeffaflaştırılması

III > III > I

hhYÜZEY AKTİF MADDELER hh Çözücünün yüzey gerilimini düşüren maddelere yüzey aktif, değiştirmeyen maddelere ise yüzey inaktif madde denir. hh Sabun, deterjan, emülsiyon oluşturucu maddeler, yüzey ıslatıcı maddeler yüzey aktif madde (sürfaktan) dir. hh Yüzey aktif maddeler hidrofilik (suyu seven) bir baş kısım ve hidrofobik (suyu sevmeyen) bir kuyruk kısmından oluşur. hh Yüzey aktif moleküller;

hh İstenmeyen koku ve tat veren maddelerin giderilmesidir.

anyonik

–

katyonik

+

hh Yüksek sıcaklıkta ve vakum altında yapılır.

iyonize olmayan

amfoter

olarak sınıflandırılır.

hh Margarin yağ ve su içeren bir emülsiyondur Suya eklenen surfaktan maddeler için I. Suyun ıslatma özelliğini artırır. II. Suyun yüzeyi genişletmek için yaptığı işe etki eder. III. Suyun kumaşı ve kire daha iyi girmesini sağlar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

2

uzaklaştırılması

Yukarıdaki işlemlerin amaçlarını karşılarına yazarak işlemlerin öncelik sırasını belirleyiniz.

İşlemler

Nötralizasyon hh Asit giderimi gerçekleştirilir. hh Fosforik asit ve sudkostik (NaOH) ile sağlanır.

AMAÇ

I. Deodorize

Aşama

hh Paketleme yapılır.

hh Yağda ısıl işlemler yapılması yapısal değişikliklere neden olur ve trans yağlar oluşur.

hh Yağı çıkarılmış karışıma küspe denir. Ekstraksiyon

hh Su ve yağ fazı karıştırılır.


–

+

Öğretmen Sorusu

hh Ham yağların işlemden geçilirip trigliserid yapısına zarar vermeden yabancı maddelerin uzaklaştırılması ile rafine yağ elde edilir.

Tümü doğrudur. (E)

HAYATIMIZDA KİMYA \ Yüzey Aktif Maddeler

Sabun hh Bitkisel ve hayvansal yağların kuvvetli bazlarla tepkimesi sonucu oluşur. hh Uzun zincirli yağ asitlerinin tuzlarıdır. O CH2 O C (CH2)14CH3 O

CH2 OH CH O C (CH2)14CH3+3NaOH→3C15H31COONa+ O Sodyum Palmitat CH OH CH2 O C (CH2)14CH3

(Sabun)

CH2 OH

hh Sabunların sodyum tuzuna beyaz sabun (sert, kalıp sabun), potasyum tuzuna arap sabunu (yumuşak sabun, sıvı sabun) denir. CH3

CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2

CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 COONa CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2

CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 COOK C17H35COOK (Potasyum stearat)

hh Arap sabununun sudaki çözünürlüğü beyaz sabundan fazladır. hh Sabunlar sert sularda bulunan metal iyonlarıyla çökelek oluşturur.

Bitkisel ya da Hidroliz hayvansal yağ Gliserin

NaOH Yağ Nötrleşme asitleri Su

a

b

bileşiğinde a ve b olarak belirtilen kısımların aşağıdaki özelliklerini karşısına yazarak gruplandırınız. Su ile etkileşen kısım

b

Kir ile etkileşen kısım

a

Polar kısım

b

Apolar kısım

a

Hidrofil kısım

b

Hidrofob kısım

a

Hidrokarbon kısım

b

Deterjan hh Bazıları benzen halkası da içerir. hh Suda sabunlardan daha iyi çözünürler. hh Su kirliliği ve çevre kirliliğine neden olurlar.

hh Sabun yapımında kullanlan yağ asitleri genellikle 12 – 18 arası karbon atomludur.

Su buharı

hh Petrol türevlerinden elde edilir.

C17H35COONa (Sodyum stearat) CH3

ÖRNEK: Sodyum palmitat olarak bilinen 15H31 COONa C ______ ______

hh Soğuk ve sert sularda etkinliklerini sabun gibi azaltmazlar. hh Kuyruk kısımları genellikle 8 – 18 arası karbon içeren düz ya da dallanmış zincirler içerir. hh Kirle karşılaşan sabun ya da deterjan moleküllerinin hidrofob kısmı kirlere tutunurken, hidrofil kısmı su ile etkileşir. hh Elektron yoğunluğunun fazla olduğu baş kısımlar su moleküllerinin kısmen pozitif yüklü olan hidrojenleri tarafından çekilerek kirin etrafını sarar ve ortamdan uzaklaştırır.

Sabun

Su

Katkı maddeleri Özel sabun

kir

sabun Su

r

Ki

Yüzey

Kirli yüzey

Yüzey Kirden temizlenmiş yüzey

hh C12H25OSO3Na hh Hidrofil kısmı su ile etkileşirken hidrofob kısım kir ile etkileşir.

OSO3Na Sodyum dodesil sülfonat (deterjan)


3

HAYATIMIZDA KİMYA \ Polimerler hh Yüzey aktif maddeler

I.

Sabun

–– mumsu yüzeylere sahip gıdaların ıslatılması (elma, üzüm, lahana gibi meyvelerin yıkanması) için kullanılır.

II.

Deterjan



III.

Lesitin



–– toz halindeki gıda maddelerinin ıslatılması (kahve, kakao ve süt tozunun ıslatılması) için kullanılır.

IV.

Şeker

V.

Yemek Tuzu

–– yağlayıcı olarak kullanılır (Karamel gibi maddelerin yapışkanlığını azaltırlar)

VI.

Asitler

VII.

Organik asitler

hhPOLİMERLER

–– viskozite değiştirici olarak kullanılır.

Uyarı Lesitin, bir sürfaktandır. Zehirli olmayan bir maddedir. Yoğunlaştırıcı, karıştırıcı, yalıtıcı ve ilaçlar için koruyucu tabaka yapımında kullanılır. ÖRNEK: Aşağıdaki maddeler yüzey aktif ise () işareti ile belirtiniz.

Polimerler Polietilen (PE)



hh Küçük moleküllerin (monomer) bir araya gelerek oluşturduğu büyük zincirli moleküllere polimer denir. hh Termoplast: Isıtıldıklarında yumuşayan, soğutulduklarında tekrar sertleşen plastik grubudur. hh Termoplast maddeler zincir içinde kovalent, zincirler arası van der waals bağlara sahiptir. Tekrar tekrar eritilebilip, çözülebilirler. Bu nedenle geri dönüşümlüdürler.

Özellikleri

Oluşumu

hh Termoplasttır. hh Monomeri etilendir. hh Kısa zincirli olanları kırılgan, uzun zincirli olanları sert plastiktir.

H

H

n C

C

H

H

hh Yüksek yoğunlukludurlar sıkı, sert ve darbeye dayanıklıdırlar. Polivinilklorür (PVC)

hh Termoplasttır. hh Monomeri vinilklorürdür. hh Klor atomları polimerin sert ve dayanıklı olmasını sağlar.

Polistiren (PS)

hh Monomeri stirendir. hh Oda sıcaklığında bile kolayca polimerleşebilir.

→

Etilen H

H

n C

C

H

Cl

CH

H

C

C

H

H

n

Polietilen

→

vinil klorür n CH2

H

→

H

H

C

C

H

Cl

n

PVC CH2

CH n

stiren Teflon

hh Monomeri tetraflor etilendir. hh Sürtünme katsayısı düşük olduğundan yapışmaz.

F

F

n C

C

F

F

polistiren →

Tetraflor etilen

4


F

F

C

C

F

F Teflon

n

HAYATIMIZDA KİMYA \ Polimerler Polietilen hh Etilen glikol ve tereftalik asitin kondezTereftalat CH2 yon polimerleşmesi (PET) OH ile oluşur. hh Aşılanmaya karşı dayanıklıdır. Naylon

CH2 + HOOC

COOH → –H2O

OH

Glikol

O

CH2

CH2

O

O

C

C

O

n

Tereftalik asit

hh Poliamiddir. hh Molekül yapıları çok düzenlidir. hh Yüksek gerilmelere karşı dayanıklıdır. hh Kondezyon polimerleşmesi ile elde edilir. hh Yalıtkan maddelerdir. hh Metil grubu arttıkça erime sıcaklığı artar.

Naylon 6 O HN

O →

CH2

Kaprolaktam

C

C

O Adipik asit

O

Amino asit

H Amino asit

C n

OH + H2N(CH2)6NH2 → –H2O 1,6 - hekzandiamin

Naylon 6,6

hh Sekonder yapı bozulup sadece primer yapı korunursa olay geri dönüşümsüzdür.

hh Tersiyer (üçüncül) yapı denatürasyonunda

N C C N C C

–– amino asit halkaları arasındaki disülfit bağları

H

n

hh Denatüre olmuş bir proteinin tekrar eski haline dönmesine renatürasyon denir.

H R1 O H R2 O

H

O

HN(CH2)6NHC(CH2)4C

hh Kuaterner yapı denatürasyonunda protein alt birimleri birbirinden ayrılır ve alt birimlerin konformasyonu bozulur.

hh Kondenzasyon polimerleşmesi gerçekleştirilir.

H

NH

O

(CH2)4

hh Proteinlerin oluşumunda 20 çeşit amino asit kullanılır.

H N C C OH+H N C C OH→

CH2

Naylon 6, 6 HO

hh Amino asit birimlerinin birbirine peptit bağlarıyla bağlanarak oluşturdukları doğal polimere protein denir.

H R2 O

CH2 Naylon 6

hhPROTEİNLER

H R1 O

CH2

n

peptit bağı

hh Proteinler asitlerle, alkalilerle ve enzimlerle tepkimeye girerek su alır ve kendini oluşturan alt birimlere ayrılabilir. Bu olaya hidroliz denir. hh Proteinler ikincil yapıdan sonra görev yapar.

–– yan zincirler arasındaki dipol - dipol etkileşimleri –– yan zincirler arasındaki van der waals etkileşimleri

bozulur.

hh Sekonder (ikincil) yapı denatürasyonunda proteinler alfa sarmalı ve beta yaprağı gibi düzenli tekrarlanan yapılarını kaybeder.

hh Proteinler üç boyutlu yapılarına göre dört temel şekilde incelenir.

hh Bir proteinin denatürasyonuna neden olan etkenler

Isı

hh Protein ve nükleik asitlerin yapısında yer alan sekonder tersiyer ve kuaterner yapıların bazı fiziksel ve kimyasal etkilerle bozulmasına denatürasyon denir.

X ışını ve UV ışınları

Asit ve baz (alkali) etkisi

Organik çözücülerin etkisi

hh Denatürasyon tersiyer yapının bozulması ancak sekonder ve primer yapının korunması biçiminde olursa geri dönüşümlüdür.

Uzun süreli çalkalamalar

Dondurulup eritme işleminin tekrarlanması


5

HAYATIMIZDA KİMYA \ Proteinler Yapı Türü Birincil (Primer) Yapı

hh Amino asitlerin doğrusal sırasını belirtir. hh Polipeptitin ana iskeletidir. hh Peptit bağlarından oluşur. hh Amino asitlerin cinsi, sayısı ve sırasına göre değişiklik gösterir. hh İşlevsel değildir. hh Sadece mutasyonla bozulur. hh Bir düzen (cins, sayı, soru) içerisinde bağlıdır.

İkincil (Sekonder) Yapı

hh Polipeptit zinciri içindeki (–N–H) ve (C bağları oluşur.

O) grupları arasında hidrojen

hh Karbonil grubu farklı zincirdeki –N–H grubuyla da hidrojen bağı yapabilir. hh Zincir içi ve zincirler arası çoklu hidrojen bağı oluşturur. hh Polipeptit zinciri kendir etrafında spiral tarzda bükülerek sarmal oluşturur. hh Hidrojen bağları sarmal yapıyı güçlendirir. hh Amino asitlerin düzenli ya da düzensiz ilişkileri sonucu oluşur. hh Düzenli yapılar alta sarmal ve beta yaprak olarak gruplandırılır. İkincil yapı Düzenli (periyodik tekrarlanır) a-heliks

Düzensiz (Tesadüfi kıvrımlar)

b-kırmalı tabaka

–– Disülfid bağları içerir. –– Hidrojen bağları içerir. Üçüncül (tersiyer) hh Amino asitlerde bulunan R gruplarının polar, apolar, aromatik yapısı hayapı cimsel yapıları etkiler. hh Sarmallar disülfür çapraz bağlarıyla bir arada tutulur. hh Disülfür bağları, R gruplarının yapısı ve hidrojen bağı yapabilme özelliği proteinlerin üçüncül yapısını belirler. hh İkincil yapıların üst üste katlanarak, sarılarak oluşturduğu yapıdır. iki şekilde olabilir. yuvarlak

elipsoid

hh Tuz köprüleri, hidrojen bağları, disülfür bağları, van der waals gibi bağlar protein kısımlarının yerini sabitler. Dördüncül (Kuaterner) yapı

hh Tersiyer yapıyı oluşturan aynı bağ tipleriyle oluşturulan salkımlar ve kümeler grubu dördüncül yapıyı oluşturur. hh Primer, sekonder ve tersiyer yapıları bulunduran polipeptit zincirlerinin, apolar kovalent bağlarla bir arada tutulması ile oluşur. hh Büyük bir toplaşmadır. hh Disülfid bağları ve hidrojen bağları buludurur.

6


HAYATIMIZDA KİMYA \ Proteinler

Deterjanların etkisi

Aromatik asitlerin etkisi

ÖRNEK: Aşağıdaki olaylar denatürasyona örnektir.

Alkol (–OH) O

Aldehit (

C

O)

Keton (

)

C

H

––

50 – 60°C sıcaklığa maruz kalmış proteinlerin çoğu

––

yumurtanın kaynatılması

hh Bundan dolayı karbonhidrata yapısında aldehit veya keton bulunduran polialkoller denir.

––

saçlara fön çekilmesi

hh Karbonhidratlar aşağıdaki gibi sınıflandırılır.

––

saçların çeşitli işlemlerle dalgalandırılması

1) Monosakkaritler (glikoz, fruktoz, galaktoz) 2) Disakkaritler (sakkaroz, laktoz, maltoz)

Uyarı

3) Polisakkaritler (selüloz, nişasta, glikojen, dekstrin) hh Yapısında aldehit bulunduran karbonhidratlar aldoz, keton grubu bulunduranlar ketoz olarak adlandırılır.

Keratinde (saç) sülfür bağları ve hidrojen bağları bulunur.

hh Karbonhidratlar adlandırılırken

Esnek hidrojen bağları saçların hareketini sağlar ve kop-

––

önce aldo ya da keto önekleri

maz.

––

sonra Latince olarak moleküldeki karbon atomu sayısı

UV ışık, sıcaklık, indirgen maddeler ile asidik - bazik mad-

––

son olarak -oz son eki getirilir.

deler disülfid bağlarına etki eder.

ÖRNEK: Aşağıdaki bileşikleri adlandırınız.

Bu etkilerle saçlar şekillendirilirse eski halini geri alır.

Örnek 2:

H

C

O

CH2OH

H

C

OH

C

O

C

OH

CH2OH

H

Yumurtanın çalkalanması ile, I. Denatürasyon oluşur.

CH2OH Ketotetroz

II. Yapısındaki primer yapı bozulmaz.

CH2OH

III. Dördüncül yapı bozulur.

C

O

H

C

O

H

C

OH

H

C

OH

H

C

OH

H

C

OH

H

C

OH

H

C

OH

yargılarından hangileri doğrudur? hh İfadelerin tümü doğrudur. hh Primer yapı sadece mutasyonla bozulur.

hhKARBONHİDRATLAR

hh Doğada yeşil bitkilerin fotosentezi ile üretilir. klorofil 6CO2 + 6H2O + güneş enerjisi → C6H12O6 + 6O2 hh Karbonhidratların genel formülü Cn(H2O)m dir. hh Sulu karbon anlamında kullanılabilir. Bunun nedeni hidrojen oksijen oranının sudaki gibi 2/1 olmasıdır. hh Karbonhidratların yapısında üç fonksiyonel grup bulunabilir.

Öğretmen Sorusu

Aldotrioz

Tersiyer yapısı bozulmuş ancak sekonder yapısı korunan bir protein yapısı için, I. İşlevini kaybetmiştir. II. Hidrojen bağı içerir. III. Denatürasyon oluşturmuştur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

CH2OH Ketohekzoz

CH2OH Aldopentoz

Yapay Tatlandırıcılar hh Şekerden daha tatlı olan ve daha az enerji içeren kimyasal maddelerdir. hh İçerdikleri kalori sıfır ya da sıfıra yakındır. hh Vücut tarafından şeker gibi kabul edildiklerinden, insülin sal-

Sekonder yapı bozulmadığı için işlevini kaybetmemiştir. Hidrojen bağı sekonder yapı ile kurulur. Denatürasyona uğramıştır. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

7

HAYATIMIZDA KİMYA \ Karbonhidratlar gılanmasına yol açar. Ancak vücutta şeker bulamadığı için hipoglisemi oluşturur, açlık hissi yaratır ve insülin direnci meydana gelir. hh Sükroz, fruktoz, sorbitol, mannitol ve ksilitol enerji içerirken, aspartam, sakarin gibi yapay tatlandırıcılar enerji içermez.

Aspartam (E951) hh H2N

H

O

C

C

CH2

N

H

O

C

C

OCH3 formülündedir.

CH2

COOH

hh Aspartil fenilalanin 1-metil ester olarak adlandırılır.

Sorbitol (E420) Sakarin (E954) hh

O

hh Fruktoz ve glikozun hidrojenasyonu ile oluşur. formülündedir.

C

hh Şekerin yarısı kadar tatlıdır.

NH

Mannitol (E421)

S O

hh Şeker alkolüdür.

O

hh Temel maddesi menzoik sülfirittir.

hh Mannozik fruktozun indirgenmesinden elde edilir.

hh Sakkarozdan daha tatlıdır.

hh Şeker alkolüdür.

hh İçki, şekerleme gibi maddelerde kullanılır.

hh Ciklet üretiminde kullanılır. hh Şekersiz diye satılan ürünlerde kullanılır.

Sınıfı Monosakkaritler

Özellikleri hh Hidrolize uğramazlar. hh Basit şekerlerdir. hh 20 tanesi doğal yaklaşık 70 tane monosakkarit bulunur. hh Tatlıdırlar. hh Suda iyi çözünürler. hh Yapılarında asimetrik karbon atomu bulundururlar. hh Optikçe aktiftirler. hh Hem açık zincir hem de halkalı şekilde bulunurlar. hh Glikozun halkalı yapısında; –– Karbonil grubundaki çift bağ açılır. –– 5. karbona bağlı OH grubundaki H atomu 1. karbondaki O nun açıkta kalan bağına bağlanır. –– Daha sonra 1. karbonun açıkta kalan bağı 5. karbondaki oksijene bağlanır. –– Böylece 1. ve 5. karbonlar oksijen köprüsüyle bağlanır.

8


HAYATIMIZDA KİMYA \ Karbonhidratlar Monosakkaritler

O

OH O

1

H

C

2

H

C

OH

3 HO

C

H

4

H

C

5

H

C

6

H

C

H

C

OH

 HO

C

H

OH

H

C

OH

OH

H

C

CH2OH

CH2OH

6

CH2OH C OH H H H 4C 1 OH H C HO C 2C 3 H OH D - glikoz

O

6 CH OH 2 5

5

C H

H

O

6 CH OH 2 5 O

O

H

4

OH OH

H

H a - D - glikoz

OH

4

OH

2

3

H

H

1

OH

hh 1 ve 4. karbonlarda OH grupları cis konumunda

1

OH OH 3

H

2

H

H OH b - D - glikoz –– 1. ve 4. karbonlarda OH grupları trans konumunda

hh Glikoz yapısındaki aldehit grubundan dolayı Tollens ve Fehling ayraçları ile tepkime verir. Disakkaritler

hh İki monosakkarit molekülünden bir su molekülünün ayrılması sonucu oluşurlar. hh Genel formülleri C12H22O11 dir.

Glikoz + Fruktoz → Sakkaroz + su

Glikoz + Galaktoz → Laktoz + su

Glikoz + Glikoz → Maltoz + su

SAKKAROZ hh Hidroliz olduğunda D-glikoz ve D-fruktoz oluşur. (Glikozit bağları kırılır.)

H

CH2OH O H

H

H

CH2OH O H

1

HO

HOCH

HO

OH

H

H

OH

2

O

OH

H

HO

OH H Sakkaroz

OH

H

H OH a, D- glikoz O + H2O → O 2 OH HOCH

2

H

H 1

2

CH2OH

H

H

HO CH2OH

OH H b, D- fruktoz


9

HAYATIMIZDA KİMYA \ Karbonhidratlar Disakkaritler

hh Şeker kamışı ve şeker pancarında bulunur. hh Optikçe aktiftir. hh Hidrolizinde oluşan glikoz ve fruktoz eşit miktarda olduğundan invert şeker elde edilir. Olaya İnversiyon denir. hh İndirgen özellik göstermez. hh İnvert şeker Fehling ve Tollens çözeltisine etki eder.

LAKTOZ hh Sütte bulunur. Bu nedenle süt şekeri denir. hh Asidik ortamda hidroliz olur. H+ C2H22O11 + H2O → C6H12O6 + C6H12O6 Laktoz

Glikoz

Galaktoz

MALTOZ hh Nişastanın kısmi hidrolizi ile elde edilir. hh Fehling çözletisine etki eder. hh Sistematik adı a - D - glikopiranozil - (1-4) - a D - glikopiranozdur. hh Asidik ortamda hidroliz olduğunda iki D - glikoz molekülüne ayrılır. hh Canlı organizmadaki maltaz enzimi rekasiyonu hızlandırır. hh Sellobiyoz; maltozun izomeridir ve selülozun asidik ortamda hidroliziyle oluşur. H+ C12H22O11 + H2O → C6H12O6 + C6H12O6 Sellobiyoz

H

Glikoz

CH2OH O H

H 1

HO

OH

H

H O

H OH 1, 4 - glikozit bağ Maltoz

10


CH2OH O H 4

OH

H

H

OH

Glikoz

H

H + H2O → OH HO

CH2OH O H

H 1

OH

H

H OH D- glikoz

H +

OH HO

CH2OH O H

H

OH

OH

4

H

H OH D- glikoz

HAYATIMIZDA KİMYA \ Karbonhidratlar Polisakkaritler

hh Çok sayıda monosakkaritin birleşmesiyle oluşur. hh n tane monosakkarit birleşirken aralarından (n–1) tane H2O ayrılır. hh Genel formülü (C6H10O5)n dir. n(C6H12O6) → (C6H12O5)n . H2O + (n – 1) H2O

NİŞASTA hh Buğday, patates, mısır ve pirinçte bulunur. hh 30 – 35 kadar glikoz molekülünün 1,4 - a ya da 1,6 a glikozid bağları ile bağlanmasından oluşur. hh Yapısında dallanmalar içerir. hh Fehling çözeltisine etki etmez. hh İyotla verdiği mavi renk tanınmasını sağlar. hh Tamamen hidroliz olduğunda glikoza dönüşür.

H+ H+ Nişasta → Maltoz → D- Glikoz H2O H2O (kısmı hidroliz) (tam hidroliz) 1, 4 - a - glikozid bağı CH2OH O H

H O

CH2OH O H

H

H O

OH

H

H

OH

H O

OH

H

H

OH

CH2OH O H OH

H

H

OH

O

O

OH

H

H

OH

CH2OH O H

H

H

H

H

OH

H

Öğretmen Sorusu

O

OH

H

H

OH

H

H O

CH2OH O H

H

H

OH

CH2OH O H

1

OH

H

H

OH

O

H

OH

H

H

OH 1, 6 – a – glikozid bağı

O

CH2OH O H

H

H

O

OH

1, 4 - a - glikozid bağı CH2OH O H

H

1

O

OH

CH2OH O H

H

H

4

O

H

H

H

H 1

CH2OH O H

4

OH

H

H

OH

6

H

H O

CH2 O H

H

OH

H

H

OH

O

Nişastanın yapısı için; I. Glikozid bağları tamamen kırıldığında D-glikoz oluşur. II. Glikozid bağlarının bir kısmı kırıldığında laktoz oluşur. III. Fehling çözeltisi ile çökelek oluşturur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Glikozid bağları kısmen koparsa maltoz tamamen koparsa D-glikoz oluşturur. Fehling çözeltisi ile tepkime vermez. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

11

HAYATIMIZDA KİMYA \ Karbonhidratlar Polisakkaritler

SELÜLOZ hh Doğada bulunan en bol organik bileşiktir. hh 2000 kadar glikozun 1,4 - b - glikozid bağlarıyla bağlanmasından oluşmuştur. hh Dallanmamış glikoz polimeridir. hh Fiziksel dayanıklılığı çok olan selüloz lifleri merkez ekseni etrafında ve zıt yönlerde sarmal olarak yapılanmıştır liflerdir. hh Asidik ortamda tamamen hidroliz olduğunda glikoza dönüşür. H+ H+ Selüloz → Sellobiyoz → Glikoz H 2O H2O hh Selüloz hiçbir çözücüde çöznmez. Yalnız Schweitzer çözeltisinde (C4(NH3)4(OH)2) çözünür.

hh İnsanlar ve hayvanlar nişasta ve glikojeni sindirebildikleri halde selülozu sindiremez. Çünkü a - glikozid bağlarının hidrolizlenmesini katalizleyen enzimler varken, b-glikozid bağını katalizleyen enzimleri içeremezler. Ancak b - glikozidaz enzimi içeren bazı bakteriler incek gibi geviş getiren hayvanların işkembesinde bulunduklarından selülozu sindirebilirler. hh Sellobiyoz b - glikozid bağları içerdiğinden insan vücudu tarafından sindirilemez.

GLİKOJEN hh Hayvanların karbonhidrat deposudur. Hayvan nişastası olarak bilinir. hh Daha çok karaciğer ve kas dokularında bulunur. hh Suda çözünür. hh İyotla verdiği pembe renk tanınma rekakasiyonudur. hh 20 kadar monosakkaritin birleşmesinden oluşur. hh Hidroliz olduğunda glikoz ve maltoza dönüşür.

DEKSTRİN hh 5 - 15 kadar monosakkaritin bağlanmasıyla oluşur. hh Nişastanın kısmi hidrolizi ile elde edilir. hh Yapıştırıcı üretiminde kullanılır.

12


HAYATIMIZDA KİMYA

Konu Testi - 1

1.

I. LPG, petrol rafinasyonunda uçucu üründür.

4.

I. Özütleme

II. Vaks yağlama yağı gibi ürünler kulenin altından alınır.

II. Kırıp, pullandırma

III. Büyük karbonlu hidrokarbonlar tekrar kraking işlemine alınarak parçalanır.

III. Presleme

Petrol ve rafinasyonu için yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

Yukarıdaki işlemler hangi sıra ile yapılırsa yağlı tohumlardan yağ elde edilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

A) I, II, III

C) I ve II

B) III, II, I

D) II, III, I

C) I, III, II E) III, I, II

E) I, II ve III II, III ve I sırası ile yapılır.

Tümü doğrudur. vaks ve yağlama yaplarının erime ve kaynama noktası yüksek olduğundan kulenin altından alınır.

5. C17H35COONa formülü ile belirtilen madde için aşağı-

2. Ham petrolün ayrılması için,

dakilerden hangisi yanlıştır?

I. Kaynama noktası yüksek olan maddeler vakum altında destilasyona tabi tutulur.

II. Yoğunluk farkı kullanılır.

B) C17H35 – kısmı hidrofildir.

III. Ekstraksiyon yöntemi kullanılır.

C) Beyaz sabun olarak bilinir.


D) Yüzey aktif maddedir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

A) Hidrokarbon ucu apolardır.

C) I ve II

E) Bazik tuzdur.

E) II ve III C17H35 COONa = Beyaz sabun

hidrofob hidrofil apolar polar

Ham petrol, ayrımsal damıtma ile kaynama noktası farkı ile ayrılır.

3. Aşağıdakilerden hangisi ham yağların rafinesinde uygulanan bir yöntem değildir? A) Deodorize B) Renk açma C) Ayrımsal damıtma D) Nötralizasyon E) Vinterize Ham yağlar için ayrımsal damıtma uygulanmaz.

6. Deterjanların kiri çıkarması,

I. Hidrofob uçlarının kirli yüzeye tutunması

II. Suyun ıslatma gücünü artırması

III. Hidrofil uçlarının su ile etkileşmesi

özelliklerinden hangileri ile ilgilidir? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Tümü doğrudur. Çünkü deterjan hidrofil ve hidrofob uçlar içerir.


13

HAYATIMIZDA KİMYA

Konu Testi - 1

7. Yandaki görsel deterjan molekülünün

+

H2O

kire tutunmasına aittir.


+

H H 10. Selüloz → Sellobiyoz → Glikoz a

r

b

Ki

H 2O

tepkimesi için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Selülozun kısmi hidrolizi ile sellobiyoz oluşur.

A) Deterjanın b ile gösterilen kısmı hidrofobdur.

B) Selelozun tam hidrolizi ile glikoz oluşur.

B) Deterjanın a ile gösterilen kısmı hidrokarbon içerir.

C) Selülozun hidrolizi için asidik ortam hazırlanır.

C) a ile gösterilen kısmı polardır.

D) Selüloz suda çözünür.

D) Kir apolar tanecikler içerir.

E) Selüloz insan vücudu tarafından sindirilemez.

E) Deterjanın a ile gösterilen kısmı su ile etkileşir.

Selüloz suda çözünmez.

Deterjanın hidrokarbon kısmı hidrofobdur, a kısmı ise baş kısmı yani hidrofil kısmıdır.

8. Margarinler için,

I. Sıvı yağların hidrojen ile doyurulması sonucu elde edilir.

11. Nişasta için,

II. İçeriğinde su ve yağ bulunur.

I. Nişastanın tam hidrolizi ile D-glikoz oluşur.

III. Sürülebilirliğini artırmak için katkı maddeleri eklenir.

II. Buğday ve patateste bulunur.


III. Fehling çözletisine etki eder.


A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Tümü doğrudur. Nişasta, fehling çözeltisine etki etmez.

9. Termoplast malzemeler için,

12. Yapay tatlandırıcılar için aşağıdaki ifadelerden hangisi

I. Geri dönüşümü vardır.

II. Çevre kirliliğini azaltırlar.

III. Sıcaklık etkisi ile bazı küçük kırılmaları önlenebilir.

A) Şekerden daha tatlıdır.

IV. Sıcaklık etkisi ile bozunarak polimerliğini kaybederler.

B) Sakarin ve aspartamın enerji içeriği yoktur.


C) Mannitol ve sorbitol şeker alkolüdür. E) Sakarin ve aspartam yapısında aromatik halka içermez.

E) II, III ve IV

Sıcaklık etkisi ile yumuşayarak yeniden şekillendirilebilir.

4. D

5. B

6. E

7. B

8. E

9. D

10. D

11. C

12. E


3. C

14

Hem sakarin hem de aspartam benzen içerir. 2. A

D) I, II ve III

D) İnsülin direnci oluştururlar.

C) III ve IV

1. E

B) II ve III

Cevaplar

A) I ve II

yanlıştır?

HAYATIMIZDA KİMYA

Konu Testi - 2

1. H

C

O

H

C

OH

I.

Nötralizasyon

Asit giderimi gerçekleştirilir.

H

C

OH

II.

Ağartma

Renk pigmentleri absorbe edilir.

H

C

OH

H

C

OH

III.

Vinterize

İstenmeyen koku ve tat veren maddeler uzaklaştırılır.

4.

CH2OH

bileşiği için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

İşlem

Yağların rafinasyonu için yukarıdaki işlem ve amaçlardan hangileri yanlış belirtilmiştir? A) Yalnız I

A) Monosakkarittir.

Amaç

B) Fehling ayracına etki eder.

B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

C) Aldohekzoz olarak adlandırılır.

Vinterize, yağa bulanıklık veren mumsu maddeleri ayırmak için uygu-

D) Optikçe aktif 6 tane karbon içerir.

lanır.

E) Aldehit karbonundaki oksijenin açılıp 5. karbona bağlanması ile halkalanır. H

1

O

H

2

OH

H

3

OH

H

4

C

OH

H

5C

OH

C C C

2, 3,4 ve 5 numaralı C atomları optikçe aktiftir.

5. Aşağıdakilerden hangisi yüzey aktif maddelerin bir kullanım alanı değildir?

A) Sıvının vizkozitesini değiştirmek

6

CH2OH

B) Karamelin yapışkanlığını azaltmak

2.

I. Petrol fosil yakıttır.

C) Sıvının kaynama noktasının düşürülmesi

II. Ham petrolde yüksek sıcaklıkta kaynayacak maddeler vakum destilasyonu ile daha düşük sıcaklıkta kaynayarak ayrılır.

E) Mumsu yüzeylere sahip gıdaların ıslatılması

III. Asfalt, parafin ve zift ayırma kulesinin en altından alınan yüksek vizkoziteli maddelerdir.

Petrol için yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

D) Kakaonun ıslatılması

Yüzey aktif madde sıvıların kaynama noktasını düşürmez.

C) I ve II

E) I, II ve III

Tümü doğrudur.

3.

I. Taş, toz gibi maddeler hava yardımıyla ayrılıp, kırılır.

II. Presleme yapılır.

III. Ekstraksiyon uygulanır.

Ham yağa uygulanan işlemler belirli bir sırayla verilmiştir.

Buna göre, aşağıdaki işlemlerden hangisi yanlıştır? A) I. işlemde yağlı tohum temizlenir. B) Tohum temizlendikten sonra kırılma aşamasında çekirdek ve kabuk ayrıştırılır. C) Preslemede tohumun yağı alınır. D) Presleme sonucunda küspe kalır. E) Ekstraksiyon alınan ham yağın inceltilmesi için yapılır. Ekstraksiyon, küspede kalan yağı almak için uygulanır.

6.

F

F

n C

C

→

F F _________ a tepkimesi için,

F

F

C

C

F F _________ n b

I. a, monomerdir.

II. a bileşiği tetraflor etilendir.

III. b bileşiği -a-a-a-a- şeklinde oluşmuştur.

IV. b, polietilendir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve III

C) III ve IV

E) II, III ve IV

b bileşiği teflon olarak bilinen politetraflor etilendir. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

15

HAYATIMIZDA KİMYA

Konu Testi - 2

7. Adipik asit + 1,6-hekzandiamin → Naylon 6,6 + H2O tepkimesi ve oluşan organik ürün için,

10. I. Dipol - dipol etkileşimleri

II. Disülfit bağları

I. Kondenzasyon polimerleşmesidir.

III. İyonik bağlar

II. Ürün bir poliamiddir.

III. Naylon 6,6 yalıtkan bir maddedir.

Yukarıdakilerden hangileri tersiyer yapı denatürasyonuna neden olur?


A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

C) I ve II

E) II ve III

E) I, II ve III Tersiyer yapı bozulurken van der waals ve disülfit bağları kopar.

Tümü doğrudur.

8.

I. Bazı fiziksel ve kimyasal etkiler kuaterner yapıyı bozar.

II. Sekonder ve primer yapı bozulmuyorsa bozunma geri dönüşümlüdür.

III. Renatürasyon kuaterner yapının bozulmasıdır.

Proteinler için aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

11. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Nişasta glikozid bağı içerirken, selüloz içermez. B) İnek gibi hayvanlar selülozu sindirebilir. C) Selüloz dallanmamış glikoz polimeridir. D) Hem nişasta hem de selüloz polisakkarittir. E) Nişasta suda çözünmez.

C) I ve II

E) I, II ve III

Karbonhidratlar polimerleşirken birbirlerine glikozit bağları ile bağlanır.

Renatürasyon, denatüre olmuş bir proteinin eski haline dönebilmesidir.

9.

I. Asit etkisi

II. UV ışınları

III. Isıtma

• Optikçe aktiftir.

IV. Deterjan etkisi

• Hidrolizinde glikoz ve fruktoz oluşur.

V. Uzun süreli çalkalamalar

Yukarıdakilerden kaç tanesi yumurtaya uygulandığında denatürasyona neden olur? D) 2

D) Selüloz

E) 1

E) Sorbitol

3. E

4. B

5. C

6. D

7. E

8. C

9. A

10. C

11. A

12. B


C) Maltoz

Glikoz ve fruktoz sakkarozu oluşturduğundan hidrolizi ile yine bunlara dönüşür.

Tümü denatürasyona neden olabilir.

16

B) Sakkaroz

2. E

C) 3

A) Laktoz

1. D

B) 4

Yukarıdaki bilgiler hangi karbonhidrata aittir?

Cevaplar

A) 5

12. • Şeker kamışında bulunur.

LYS // KİMYA

FÖY NO

19

TARAMA

1.

I. Avogadro sayısı kadar atom içeren N2

II. 3,01⋅1023

III. 1 mol NO2 molekülü

Yukarıda verilen maddelerin aynı şartlarda atomlarının kıyaslanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir?

4.

Açısal kuantum sayısı

Orbital türü

Manyetik kuantum

I.

,=0

s

+1

II.

,=1

p

–1, 0, +1

III.

,=2

d

–2, 0, +2

tane N atomu

A) 1 > II > III

B) II > I > III

D) III > I > II

C) II > III > I

E) III > II > I

I. 0,5 mol N2 = 1 mol N atomu II. 0,5 mol N atomu III. 1 mol NO3 = 3 mol atom III > I > II

sayısı / (m,)

Yukarıda belirtilen açısal kuantum sayılarına ait orbital türleri ve tüm manyetik kuantum sayılarından hangileri doğru olarak verilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

, = 0 ise m, = 0 olmalıdır. , = 2 ise m, = –2, –1, 0, +1, +2 olmalıdır.

2. XO2– 4 iyonunda toplam 58 elektron bulunduğuna göre,

I. X'in atom numarası 24 tür.

5. Aşağıda verilen maddelerden hangisi karşısında veri-

II. 11Na ile 6 atomlu bileşik oluşur.

len kimyasal bağ türünü içermez? (1H, 7N, 9F, 16S, 11Na)

III. X 3. periyot elementidir.

yargılarından hangileri doğrudur? (8O) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

x + 4 ⋅ 8 + 2 = 58 x = 24 (1s22s22p63s23p64s13d5) Na2XO4 bileşiği 7 atomludur. x = 4. periyottadır.

Madde

Kimyasal bağ türü

A)

HF

Polar kovalent

B)

H2S

Polar kovalent

C)

H2

Apolar kovalent

D)

NaF

İyonik

E)

NH3

Apolar kovalent

N H

3. Elektron dizilişi

H

yapısından dolayı polar kovalenttir.

H

6. 2. periyot elementlerinden X'in –1 yüklü iyonunda 10 elekt-

1s2 2s2 2p6 3s2

ile belirtilen X elementi için,

ronu vardır.

Buna göre X atomu ile ilgili,

I. Katı ve sıvı halde atomları arasında metalik bağ içerir.

I. Oda koşullarında moleküllü yapıda bulunur.

II. Metalik parlaklık gösterir.

II. Çekirdek yükü 9 dur.

III. İşlenip şekillendirilebilir.

III. 2. periyot 7A grubu elementidir.




B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

X atomu 3. periyot 2A grubu metalidir. Tümü doğrudur.

A) Yalnız I D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III E) I, II ve III

X– = 1s22s22p6 X = 1s22s22p5 (2. periyot 7A grubu)


1

Tarama

7. X atomunun temel haldeki orbital şeması aşağıdaki gibidir.

1s

2s

2p

3s

10.

PE (kj) 150

3p

130 a

Buna göre X atomu için,

I. Bileşiklerinde +3 yüklü iyondur.

60

II. 3. periyot 3A grubu elementidir.

40

III. Ametallerle iyonik bağlı bileşik oluşturur.


B) I ve II

D) II ve III

b

85

Zaman

0


X = 1s22s22p63s23p1 (3. periyot 3A grubu) Metaldir, iyonik bileşik oluşturur.

Yukarıda verilen potansiyel enerji - zaman grafiğine göre,

I. Sıcaklık artışı basamak sayısına etki eder.

II. Tepkime hızını a değeri ile belirtilen eğri belirler.

III. Katalizör kullanımı, b değerini düşürür.


B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

b > a olduğundan tepkime hızını b ile belirtilen değere sahip eğri belirler ve katalizör kullanılırsa b değeri düşer.

8. Bir sıvının entropisini artırmak için,

I. Suda çözmek,

11. Belli bir sıcaklıkta 0,2 mol X2(g) ve 0,2 mol Y2(g) 2 litrelik bir

II. Sıvının katı hale gelmesini sağlamak,

III. Sıcaklığını artırmak

X2(g) + Y2(g)

işlemlerinden hangileri yapılabilir?

rekasiyonu dengeye geldiğinde X2 nin %50 sinin parçalandığı gözleniyor.

Buna göre aynı sıcaklıkta tepkimenin derişimler cinsinden denge sabiti (Kc) kaçtır?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

kaba konuluyor.

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Sıcaklık artışı ve çözünme sıvının düzensizliğini artırır.

A) 1

2XY(g)

B) 2

C) 3

X2 + Y2 Başlangıç 0,1 0,1 Değişim –0,05 –0,05 Denge

0,05

0,05

D) 4

E) 16

2XY +0,1 0,1

Kc =

9. Kütlece %20 lik derişik XOH çözeltisinin yoğunluğu

60, 1@2 =4 60, 05@60, 05@

1,2 g/mL dir. Derişimi 6M olan bu çözeltideki X'in atom kütlesi kaçtır? (O: 16, H: 1)

A) 11 M=

B) 17

C) 23

D) 40

d $ %C $ 10 MA

1, 2 $ 20 $ 10 ⇒ MA = 40 = X + 16 + 1 6= MA X = 23

E) 54

12. 6,02⋅1022 tane 168O izotopu için,

I. 1,6 gramdır.

II. Eşit sayıda proton ve nötron içerir.

III. 8 × 6,02⋅1022 tane elektron içerir.


B) Yalnız II

E) I, II ve III

0,1 mol O = 6,02⋅1022 tane O atomu = 1,6g 0,8 mol e– = 8⋅6,02⋅1022 tane e–

2


C) I ve II

Tarama

13.

16.

V

1M Fe(NO3)3 1. kap

1M Cr(NO3)3 2. kap

Cr(k) → Cr3+ + 3e– E0 = +0,744V

Verilen pil sistemi için


B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Dış devrede elektronlar anottan (Cr) katota (Fe) doğrudur.

A) b Vc

B) c

I. Elektron dizilimleri

II. Elektron ilgisi en büyük olan 19K dur.

III. Metalik özelliği en az olan 19K dur.


III. H2O

700 mL olan 0,5M KCl çözeltisi hazırlamak için derişik KCl çözeltisinde kaç mL alınmalıdır? (KCl: 74 g/mol) B) 10

C) 20

D) 50

E) 70

d $ %C $ 10 = 1, 4 $ 37 $ 10 = 7 MA 74

M1 V1 = M2 V2 7 ⋅ V1 = 0,5 ⋅ 0,7 ⇒ V1 = 0,05L = 50 mL

18. H2CO3(suda) → 2H+(suda) + CO32-(suda)

tepkimesinde H2CO3 ün çözünmesi sonucu standart tepkime entalpi değişimi (∆H) kaç kj/mol dir?

H+(suda)

H0 = 0

IV. BH3

CO32-

H0 = 675 kj/ mol

Yukarıdaki bileşiklerin hangilerinde, bileşik molekülleri arasında dipol-dipol etkileşimleri vardır?

H2 CO3 (suda)

A) I ve IV

E) f

E) II ve III

15. I. C6H6 II. CH3Cl

D) e

C) I ve II

Elektron ilgisi 11Na de büyük olur. Metalik özelliği 19K da büyük olur.

C) d

dir.

ile biter.

B) Yalnız II

g

44 = 44 1 olduğundan orta noktada karşılaşırlar.

H

M1 =

f

17. Kütlece %37'lik derişik KCl çözeltisinin yoğunluğu 1,4 g/mL

14. 11Na ve 19K elementleriyle ilgili,

e

Buna göre gazlar eşit aralıklı işaretlenmiş noktaların hangisinde karşılaşır? (H: 1, C: 12, O: 16)

A) 5 ns1

d

I. Başlangıçta pil gerilimi 0,704V tur. II. Hücre bir galvanik hücredir.

c

Aynı sıcaklık ve basınçta cam balonlarda bulunan C3H8 ve CO2 gazları A ve B muslukları aynı anda açılarak ve belirli uzunluktaki cam boruya bırakılmıştır.

2

III. Dış devrede elektron akımı Fe elektrottan Cr elektrota doğrudur.

b

3 8 VCO =

CO 2(g) a

Fe(k) → Fe3+ + 3e– E0 = +0,040V

B

C 3 H 8(g)

Cr(k)

Fe(k)

A

B) II ve III

D) I, III ve IV

C) I ve II

E) II, III ve IV

Molekülün polar olması gerekiyor. C6H6 ve BH3 apolardır. CH3Cl ve H2O polardır.

A) +25

B) +200

H0 = –700 kj/mol C) +375

D) –350

E) –1225

TH = / Hürün - / H giren

= ^ 2 $ 0 + (- 675)h - (- 700) = + 25 kj/mol


3

Tarama

22. Aşağıda bazı bileşiklere ait yaygın ve sistematik adlandır-

19. X(s) → Y(g) + Z(g)

malar verilmiştir.

tepkimesi için,

I. Tepkimenin hız bağıntısı r = k[X] tir.

II. Tepkime 1. derecedendir. mol III. Hız sabiti k nın birimi dir. Ls yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) I ve III

Buna göre, hangisi yanlıştır?

A) C) I ve II

E) I, II ve III

X, sıvı olduğundan hız bağıntısına yazılmaz. Tepkime sıfırıncı derecedendir. (r = k)

Bileşik

Yaygın adı

Sistematik adı

Ca(OH)2

Sönmemiş kireç

Kalsiyum oksit

B)

KOH

Potaskostik

Potasyum hidroksit

C)

HNO3

Kezzap

Hidrojen nitrat

D)

HCl

Tuz ruhu

Hidrojen klorür

E)

NH4Cl

Nişadır

Amonyum klorür

Ca(OH)2; sönmüş kireçtir ve kalsiyum hidroksit olarak adlandırılır.

Zn(k) Zn(21+M) Cd(20+, 1M) Cd(k)

20.

Hücre diyagramı verilen bir pil sistemi için,

I. Başlangıç hücre potansiyeli giderek azalır ve dengeye ulaşır.

II. Hücre potansiyeli,

E = 0,36 –

23.

0, 059 eşitliği ile hesaplanır. 2

III. Çinko çubuk katottur.


tepkimesinin 500°C deki denge sabiti Kc = 0,6 dır.

Buna göre, aynı sıcaklıkta oluşan dengede 2 mol PCl5 ve 1,2 şer mol PCl3 ve Cl2 bulunması için tepkime kabının hacmi kaç litredir?

J Zn2+ N 0 K (suda) + 2e $ Zn(k) E = - 0, 76VO O K O KK 2+ Cd(suda) + 2e- $ Cd(k) E0 = - 0, 40VO L P A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III

PCl3(g) + Cl2(g)

PCl5(g)

A) 0,6 Denge

E) I, II ve III 0,6 =

Anot: Zn → Zn+2 + 2e– E0 = 0,76V Katot: Cd2+ + 2e– → Cd E0 = –0,40V

B) 1,2 PCl5

a

C) 1,6

D) 1,8

E) 2

PCl3 + Cl2 1, 2 1, 2 V V

2 V 1, 2 1, 2 ka k V V 2 aV k

V = 1,2L

E0 = 0,36V 0, 059 1 Derişim farkı ile; E = 0,36 – 2 log 0, 1

21. CO, kandaki hemoglobine bağlanarak zehirlenmelere yol

24.

NH3 + H2SO4

HSO-4 + NH+4

açar.

Buna göre,

I. HSO-4 , NH+4 ün konjuge bazıdır.

tepkimesi için,

I. Vücutta CO ‒ hemoglobin bileşikleri oluşur.

II. NH+4 ve NH3 Bronsted-Lowry asit-baz çiftidir.

II. Zehirlenme, hücrelere O2 gitmesini engeller.

III. NH3, proton alandır.

III. CO, hemoglobinle kompleks oluşum gerçekleştirir.



B) Yalnız II

D) I ve III

A) Yalnız I C) I ve II

E) I, II ve III

CO2, kandaki hemoglobin grubuna bağlanır. Ancak CO olan ortamda O2 yerine CO bağlanması gerçekleşir. Bu bileşikler kompleks yapıdadır.

B) I ve II

D) II ve III Asit 1

Baz 1

konjuge

4


E) I, II ve III

HSO 4 + NH 4+ ? NH 3 + H 2 SO 4

Baz 2

C) I ve III

Asit 2

Tarama

25. Etil formiyatin izomeri olan bileşik aşağıdakilerden hangisidir?

C

O H

B) H3C

H2C

C

H

CH3

D) CH3

C

tepkimesi verilmiştir.

Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? O

CH3

A) CH3

O

E) H3C

H─C O O ─ C2H5

a grubu açil grubudur.

C

B) X bileşiği etan amid dir. OH

C

H 2C

Cl + NH3 → X + HCl

C

O

O C) CH3

O CH3

O A) CH3

28.

C) X bileşiğinin sulu çözeltisi nötrdür. O

İzomeri karboklilli asittir.

D) CH3

Etil formiyat (C3H6O2)

Cl bileşiği etanoil klorürdür.

C

E) X bileşiğinde pH > 7 dir. X: CH3 ─ C

O (Etanamid)

NH2 Amidlerin sulu çözeltisi baziktir.

26. İndirgendiğinde CH3

CH

bir bileşik için,

OH bileşiğini oluşturan

C2H5

I. Moleküller arası hidrojen bağı içerir.

II. Tollens çözeltisinden gümüş ayna oluşturur.

III. Bütanal bileşiğinin izomeridir.


B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

Bileşik sekonder alkoldür. Ketonların indirgenmesi ile oluşur.

29. C2H5COOH + CH3OH → Ana ürün + H2O tepkimesi için,

I. Oluşan bileşik bütirik asitle izomerdir.

II. Ana ürün esterdir.

III. Ana ürün formülü C2H5 ─ C = O tür.

CH3 ─ C ─ CH2 ─ CH3 Bütanon

O ─ CH3

O


27. • Na elementi ile tepkime verir.

B) Yalnız II

• Propanonun indirgenmesi ile oluşur.

A) CH3

CH2

E) I, II ve III

Ana ürün: C2H5 ─ C

O (Metil propanoat)

O ─ CH3

Özelliklerine sahip bileşik aşağıdakilerden hangisidir?

C) I ve II

Esterdir.

C=O H

B) CH3

CH2

30. I. CH3

C=O

CH2

O

D) CH3

CH

CH3

CH3

OH E) CH3

CH2

CH2

CH3

OH

OH C) CH3

CH

OH

Propanon indirgenirse sekonder propanol oluşur ve Na ile tepkime verir.

II. CH3OCH3

III. CH3 ─ CH2 ─ OH

IV. C2H5OC2H5

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri birbirinin izomeridir? A) I ve II D) I ve IV

B) II ve III

C) III ve IV

E) II ve IV

Aynı karbon sayılı mono alkol ve eter izomerdir.


5

Tarama OH

31.

O

34. Toluenden bir hidrojen koparılmasıyla elde edilen organik maddeye hidroksit eklendiğinde oluşan bileşiğin adı nedir?

CH3 ─ CH ─ CH2 ─ C ─ H Yukarıdaki organik bileşik için,

I. Tollens çözeltisi ile gümüş aynası oluşturur.

II. Yükseltgendiğinde iki farklı fonksiyonel grup bulundurur.

III. Oksi grubu 2 numaralı karbona bağlıdır.


B) Yalnız II

D) I ve II

A) Fenol

D) Benzaldehit CH3

O

C) Yalnız III

E) I, II ve III

OH

Benzil alkol

35. I. O + Br2 → Ürün + HBr O HBr

Cr2 O72 III. CH3 ─ CH2 ─ OH → Ürün

II. HCOOH

III. CH3COOH

IV. CH3 ─ CH ─ COOH

H+

Yukarıda verilen bileşiklerin aynı koşullardaki asit kuvvetlerinin küçükten büyüğe sıralaması hangi seçenekte doğru belirtilmiştir? A) II, I, III, IV

B) III, II, I, IV

D) IV, III, II, I

E) II, III, I, IV

Buna göre, X ve Y bileşikleri aşağıdakilerden hangisidir?

Fenil bromür

2-metil 2-propanol

Etanal

B) Benzil bromür

2-metil 2-propanol

Etanal

Fenil bromür

2-metil propanol

Etanol

D) Benzil bromür

2-metil propanol

Propanon

bütanol

Etanol

Toluen

I.

Br

C

II.

CH3 ─ C ─ CH3

Fenil bromür

36.

III. CH3 ─ C

CH3

H Etanal

OH 2-metil 2-proponol

CH3 O

NH2

X

Y

A)

2-bütanol

1-bütin

B)

2-bütanol

2-metil 1-bütanol

C)

1-bütanol

2-metil 2-bütanol

I. o-amino toluen diye adlandırılabilir.

D)

2-bütanon

2-metil 2-bütanol

II. Aromatik amindir.

E)

2-bütanon

2-metil 1-bütanol

III. IUPAC'a göre 2-amino 1-metil benzendir.

C ─ CH3 + H2O → CH3 ─ C ─ CH2 ─ CH3


CH3 ─ C

CH3 ─ C ─ CH2 ─ CH3 + CH3 ─ MgCl ─ HCl O

bileşiği ile ilgili,

D) I ve III CH3

CH3 ─ C ─ CH2 ─ CH3 OH Y = 2-metil 2-bütanol


A) Yalnız I

O X = 2-bütanon

6

III

E)

33. X: 2-bütin bileşiğine su katılmasıyla oluşan bileşik Y: X'e sırasıyla CH3MgCl katılıp HCl ile tepkimeye sokulmasıyla oluşan bileşik

II

C)

C) I, II, III, IV

I A)

Organik asitlerde C sayısı arttıkça asitlik kuvveti azalır.

Verilen tepkime türlerinden oluşan organik ürünler için hangisi doğrudur?

CH3

E) Benzil

CH3 ─ C ─ CH3 + CH3 ─ MgBr → Ürün + MgBr2 II.

O

H

32. I. HCl

C) Benzen

CH2 ─ OH

O

Toulen

Bileşik aldehittir. Yükseltgendiğinde Keton ve asit grubundan dolayı iki fonksiyonel grup içerir. CH3 ─ CH ─ CH2 ─ C

B) Benzil alkol

CH3 2 O1

NH2

Öncelik sırası NH2– dir.

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

O

Tarama

37. I. 2-metil bütan

NH2

40.

II. 3-metil-1-bütin

III. 1,2-dimetil siklopropan

Verilen bileşiklerin birer mollerinin içerdiği toplam atom sayılarına göre sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olur?

I. Sekonder amindir.

A) I > III > II

II. Fenilamin olarak adlandırılır.

III. Hidrojen bağı bulundurur.


O

B) I = II = III

D) III > II > I I. CH3 ─ CH ─ CH2 ─ CH3

C) III > I > II

E) II > I > III Atom sayısı 17

A) Yalnız I

CH3 C ─ CH ─ CH3

II. CH3

bileşiği için,

B) Yalnız II

D) II ve III

13

C) I ve II

E) I, II ve III

Primer amindir.

CH3 15

III. CH3

I > III > II

CH3

38. Aşağıdakilerden hangisi hem HBr hem de Br2 ile katılma tepkimesi verir?

A) Aldehit

B) Alkol

D) Alkan

41. Ksilenin kaç tane izomeri vardır? A) 1

C) Alken

B) 2

CH3

E) Eter

Aldehit Br2 ile katılma vermez. Alken her ikisi ile de verir.

CH3 CH3

O

C) 3

Orto

O

D) 4

E) 5

CH3 CH3

Meta

O CH3 Para

3 tane izomeri vardır.

39.

42. X ve Y bileşikleri için aşağıdaki bilgiler veriliyor.

bileşiği ile,

I.

• X bileşiğine Fehling çözeltisi etki edebiliyor.

• Y bileşiği X'in yapı izomeridir.

CH3

CH3 ─ C ─ CH3 II. CH3 III. CH3 ─ CH2 ─ CH2 ─ CH2 ─ CH3

bileşiklerinden hangileri izomerdir? A) Yalnız I D) II ve III

Buna göre, X ve Y bileşikleri hangisinde doğru verilmiştir?

B) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III

X

Y

A)

Aldehit

Alkol

B)

Alkol

Eter

C)

Aldehit

Keton

D)

Alkin

Aldehit

E)

Eter

Alkol

Aldehit, Fehling ile tepkime verir, keton ile izomerdir.

Verilen bileşik 5 karbonlu alkandır. (C5H12) II ile aynı bileşiktir.


7

Tarama

43. I. Etanoik asit

46. Bir organik madde için aşağıdaki bilgiler verilmiştir.

II. Etanal

III. Aseton

II. İndirgendiğinde ikincil alkol oluşmaktadır.

III. Fehling çözeltisine etki etmemektedir.

Bu madde aşağıdakilerden hangisi olabilir?

bileşikleri için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Eşit sayıda karbon atomu içerirler.

OH

B) III. bileşik yükseltgenemez.

A) CH3 ─ C ─ CH3

C) II. bileşiğin yükseltgenmesi ile I. bileşik oluşur.

CH3

D) I. bileşik karboksil grubu içerir.

O

E) II ve III. bileşik karbonil grubu içerir. Aseton 3 karbonludur.

B) CH3 ─ C ─ CH2 ─ CH3 C) CH3 ─ CH ─ CH = CH2

O

CH3

44. I. CH3 ─ C ─ H

O

II. CH3 ─ CH2 ─ OH

D) CH2 ─ CH2 ─ C ─ H

CH3 ─ CH ─ CH3 III.

CH3

OH Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin 1 derece yükseltgenmesi ile aldehit elde edilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

E) CH3 ─ CH ─ CH2 ─ C ─ CH2 ─ CH3 CH3

C) I ve II

E) I, II ve III

Primer alkolün yükseltgenmesi ile aldehit oluşur.

45. Aşağıdakilerin hangisinin NaOH ile tepkimesinden sekonder alkol elde edilir?

4 karbonlu keton olmalıdır.

47. I. Dimetil keton

II. 2 kloro propanoik asit

III. Propanoik asit

IV. 2-metil propanal

Yukarıdakilerden hangilerinin enantiyomeri olan en az bir bileşik bulunur? A) Yalnız II

A) CH3 ─ CH ─ CH3

OH C) CH3 ─ C ─ CH3 O CH3 D) CH3 ─ C ─ CH3 Br

C) I ve III

E) III ve IV

II ve IV esimetrik karbon atomu içerir.

48.

140°C C2H5OH + C3H7OH → H2SO4

tepkimesi sonunda oluşan madde için,

I. Pentan-2 ol ile izomerdir.

II. Karışık eterdir.

III. Sistematik adı etoksi propandır.


E) CH3 ─ CH2 ─ CH2 ─ Br Alkil halojenürler NaOH ile yer değiştirir ve sekonder alkol oluşur.

B) Yalnız IV

D) II ve IV

Br B) CH3 ─ C = O

O

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Ürün C2H5 ─ O ─ C3H7 Etoksi propan (etil, propil eter)

25. E 26. C 27. D 28. C 29. E 30. B 31. D 32. D 33. D 34. B 35. A 36. B 37. A 38. C 39. C 40. D 41. C 42. C 43. A 44. B 45. A 46. B 47. D 48. E 2. A

3. E

4. B

5. E

6. E

7. E

8. D

9. C 10. B 11. D 12. E 13. C 14. A 15. B 16. C 17. D 18. A 19. B 20. C 21. E 22. A 23. B 24. D LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1. D

8

Cevaplar

I. 1 molü yandığında 4 mol CO2 oluşturmaktadır.

LYS // KİMYA

FÖY NO

20

TARAMA

1. I. 1s2 2s2 2p6 4s1 2

2

4.

I. Millikan, tasarladığı yağ damlası deneyinde elektronların yükünü ölçmüştür.

II. Thomson elektronun kütle, yük oranını hesaplamıştır.

III. Eugen Goldstein pozitif ışınlar hakkında çalışmalar yapmıştır.

Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

3

II. 1s 2s 2p

III. 1s2 3s1

Yukarıda elektron dağılımları verilen temel haldeki atomlardan hangileri Aufbau kuralına uymaz? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

Aubau kuralında temel hâlde elektronlar en düşük enerjili arbitalden başlayarak yüksek enerjili orbitaller doğru yerleşir.


Her üç ifade de doğrudur.

I. 1s2 2s2 2p6 3s1 III. 1s2 2s1 şeklinde olmalıdır.

2. Bohr atom modeli ile ilgili,

I. Elektronlar çekirdeğin çevresindeki dairesel yörüngelerde hareket eder.

II. Bir elektron üst enerji seviyesine enerji alarak çıkar ve kararsız bir yapıya sahip olur.

III. Yörüngede bulunan elektronlar enerji yayarlar.


B) Yalnız III

D) I ve III

5. Aşağıdaki bileşik formülü verilen maddelerden hangisinin adlandırılması yanlıştır? Bileşik formülü

C) I ve II

E) II ve III

HgO

B)

AI(NO3)3

Alüminyum nitrat

C)

CO

Karbon monoksit

D)

FeCO3

Demir(I) karbonat

N2O5

Diazot pentaoksit

2+

Civa(II) oksit

–2

FeCO3 Fe CO3 Demir (II) karbonat şeklinde adlandırılır.

3. +2 yüklü iyonun elektron dağılımı 1s2 2s2 2p6 ile sonlanan elementin nötr haldeki atomu için, 1 I. Spin kuant sayısı - olan 6 elektron bulunur. 2 II. Elektronların orbital diyagramı

A)

E)

Yörüngede bulunan elektronun enerjisi sabittir. Üst enerji seviyesinden alt enerji seviyesine geçen elektron ışıma yaparak enerji yayınlar.

Adlandırma

6. 0,4 mol N2gazı ile 0,9 mol H2 gazı NH3 gazı oluşturmak üzere tam verimle tepkime vermektedir.

şeklindedir.

Buna göre, hangi maddeden kaç gram artar?

III. p orbitallerinde toplam 6 elektron bulunur.

(N: 14, H: 1)


B) I ve II

D) II ve III 2He

A) 1 gram H2 C) I ve III

E) I, II ve III

D) 2 gram H2

2

: 1s

+2 12 X10

2

2

6

: 1s 2s 2p

2 2 6 2 12 X : 1s 2s 2p 3s

p orbitallerinde toplam 6e bulunur. 1 6 elektronun spin kuantı - 2 dir.

N2(g) + 3H2(g) 0,9

2NH3(g)

0,4

Değişim

–0,3 –0,9

+0,6

0,1

0,6

–

C) 2,8 gram N2

E) 8,4 gram N2

Başlangıç Toplam

B) 1,4 gram N2

–

0,1 mol N2(g) artar.

0,1 x 28 = 2,8 gram N2


1

Tarama

7. Bir miktar etan (C2H6) gazı yakılıyor.

10. I. NH3(suda) + HCI(suda)

hava kullanılmıştır? (Havanın hacimce %20'si O2'dir.)

A) 15,5

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri nötrleşme

Tepkime sırasında 3 mol H2O oluştuğuna göre kaç mol

NH4CI(suda)

3 II. 2Fe(k) + O2(g) 2 III. 2KOH + H2SO4

B) 16,5

D) 18,5 7 C2H6 + 2 O2

C) 17,5

K 2SO4 + 2H2O

tepkimesi değildir?

E) 19,5

A) Yalnız I

2CO2 + 3H2O

B) I ve II

D) II ve III

↓

Fe2O3(k)

3 mol

E) I, II ve III

NH3(suda) + HCI(suda)

3 mol H2O oluşması için 3,5 mol O2 kullanılır. 1 Hava. 5 = 3,5 = 17,5 mol hava kullanılır.

C) I ve III

NH4CI(suda)

asit - baz tepkimesidir. Su oluşmadığı için nötrleşme tepkimesi değildir. 3 2Fe(k) + 2 O(2

Fe2O3(k)

tepkimesi yükseltgenem - indirgenme tepkimesidir.

8. 0,1 mol SO2 gazı yeterli miktarda O2 gazı ile tepkimeye

11. 6,4 gram SO2 gazının 20 litre hacim kapladığı koşullarda 0,4 mol - atom O içeren CO2 gazı kaç litre hacim

gidiğinde kaç gram SO3 gazı oluşur? A) 4

B) 8

1 SO2(g) + 2 O2(g) 0,1

C) 16

D) 32

kaplar? (C:12, O: 16, S: 32)

E) 64

A) 10

SO3(g)

B) 20

1 mol CO2

80 gram

0,1 mol

8 gram

D) 40

E) 50

2 mol - atom O içeren

0,4 mol atom O içeren 6, 4 nSO2 = 64 = 0,1 mol

0,1 mol SO2 tepkimeye girdiğimde 0,1 mol SO3 oluşur. 1 mol SO3

C) 30

?

n1 = n2 V1 V2 0, 1 0, 2 = 20 V2 V2 = 40 litre.

9. Eşit mol sayısında H2 gazı ve O2 gazı tepkimeye girdiğinde 72 gram H2O oluştuğuna göre başlangıçta karışım kaç moldür? (H:1, O:16) A) 2

B) 4

C) 6

D) 8

E) 10

1 H2 + 2 O 2 H2O 1 mol H2O 18 gram 72 H2O = 18 = 4 mol 4 mol H2O oluşması için 4 mol H2 ve 2 mol O2 kullanılır. Başlangıçta eşit mol sayısında alındıkları için 4 + 4 = 8 mol

12.

X


Y

Z

T

K

Sabit sıcaklıkta şekildeki tüpün iki ucundan aynı anda bırakılan HF ve SO3 gazları hangi noktada karşılaşırlar? (Bölmeler eşit aralıktadır. HF: 20 SO3: 80) A) X

B) Y

C) Z

D) T

E) K

MHF 80 2 MSO = 20 = 1 HF 2 birim ilerlerken SO3 1 birim ilerler. T noktasında karşılaşırlar. 3

2

SO3(g)

HF(g)

Tarama

13. Sabit hacim ve sıcaklıkta 160 gram SO3 gazının oluşturdu

16. Kütlece %30'luk 50 gram tuz çözeltisine 100 gram saf

ğu basınç 4P kadardır.

su ilave edildiğinde yeni çözelti kütlece % kaçlık olur?

Aynı koşullarda kaba 64 gram O2 gazı ilave edilirse son

A) 5

basınç kaç P olur? (O : 16 , S : 32)

30

A) 2

B) 4

C) 6

D) 8

E) 16

=

D) 20

E) 30

x

30.1 + 0.2 = x.3 x = 10

160 nSO3 = 80 = 2 mol

64 nO2= 32 = 2 mol 4p xP 2 = 4

P1 = 4p

nT = 2 + 1 = 4 8 p olur.

17. 2M, 100mL'lik potasyum dikromat çözeltisi hazırlamak


için kaç gram K2Cr2O7 gereklidir? (K2Cr2O7 : 294 g/mol)

I. Yüksek sıcaklık ve düşük basınç altında gazlar idealiğe yaklaşır.

II. Aynı koşullar altında eşit hacimlerde eşit sayıda gaz taneciği bulunur.

III. Kritik sıcaklığın üstünde madde gaz halinde bulunur.

yukarıda verilen ifadelerden hagnileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

A) 29,4

B) 58,8

C) 88,2

D) 106

E) 164

n M= v 100 mL = 0,1 litre n n = 0,2 mol K2Cr2O7 2 = 0, 1 m = 0,2 . 294 = 58,8 gram K2Cr2O7


18. Çözeltide bulunan tanecik derişimine bağlı olarak değişen

Her üç ifade de doğrudur.

özelliklere koligatif özellikler denilir.

15. CH4(g)

SO2(g)

Buna göre,

I. Buhar basıncı alçalması

II. Kaynama noktası yüselmesi

III. Osmatik basınç

ifadelerinden hangileri koligatif özelliktir?

1,6g

A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

K a

0

C) 15

50 100 150 1 2 3

P.V = n.R.T P1 P2 n1 = n2

+

B) 10

b

c

d


Her üç ifadede çözeltideki tanecik derişimine bağlı olarak değişir. Her üçü de koligatif özelliktir.

e

Sabit sıcaklıkta kaba 0,8 gram He gazı K musluğundan ekleniyor.

Buna göre, piston hangi noktada durur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) (H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, S: 32) A) a

B) b D) c – d arası

m n = mA

C) b – c arası E) e

0, 1 nSO2 2 = 4

1, 6 nCH4 = 16 = 0, 1 mol nSO2 = 0,2 mol 0, 8 nHe ? 4 = 0,2 mol He ekleniyor. 0, 3 0, 2 2+x = 4- x

4 + 2x = 12 – 3x 5x = 8 x = 1,6 c –d arasında durur.

19. I. Çözünen madde ile çözücü arasındaki etkileşim türü etkilidir.

II. Gazların çözünürlüğü endotermiktir.

III. Bir sıvıda uçucu olmayan katının çözünmesi kaynama noktasını artırır.

Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Gazların çözünürlüğü sıcaklık azaldıkça artar yani egzotermiktir. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

3

Tarama

20.

23. I. Tepkime kabına A gazı eklemek

çözünürlük (g/100g H2O) X(k)

II. Tepkime kabına B gazı eklemek

III. Tepkime kabına C gazı eklemek

A(g) + 2B(g)

Denge tepkimesi sabit hacim ve sıcaklıkta başlangıca

40 15

30

göre C gazının denge derişimini arttırmak için yukarıda

sıcaklık (°C)

50

verilen işlemlerden hangilerinin yapılması uygun olur?

X tuzunun sıcaklık ile çözünürlüğü grafikteki gibidir.

50°C'de 280 gram doymuş X çözeltisinin sıcaklığı

A) Yalnız I

B) 30

C) 40

D) 50

24.

140 g doygun çözelti

25 gram x katısı çöker.

280 g doygun çözelti

x

makta ve 230j'lük iş yapmaktadır.

D) 200

2NO2(g) +

I. Kaba NO2 gazı eklenirse denge girenler yönünde ilerler.

II. Kaba N2O5 gazı ilave edildiğinde denge ürünler yönünde kayar.

III. Kaptan O2 gazı çekilirse denge girenler yönünde ilerler.

Buna göre gazın iç enerji değişimi kaçtır? B) –60

1 O 2 2(g) Sabit hacimli kapta gerçekleşen tepkime için aşağıdaki Isı + N2O5(g)

işlemler uygulandığında hangileri doğru olur?

50g x çöker

A) –170

E) I, II ve III

E) 60

21. İdeal pistonlu bir kapta bir gaz genleşirken 60j'lük ısı al

C) I ve II

A ve B gazları eklenirse de denge sağa kayar, C değişimi artar. C eklenirse derişimi artar.

50°C'de 140 gram çözeltinin sıcaklığını 30°C'ye düşürüldüğünde 25 gram katı çöker.

B) Yalnız II

D) I ve III

30°C'ye düşürüldüğünde kaç gram X katısı çöker? A) 20

C(g)

A) Yalnız II

C) 170

B) Yalnız III

D) II ve III

E) 290

C) I ve II

E) I, II ve III

O2 gazı çekilirsedenge ürünler yüzüne kayar.

∆U = Q + W ∆U = +60 – 230 ∆U = –170

25. 22.

Derişim mol/L

Bileşik

AH00l(kj/mol)

C2H4(g)

52,26

0,8

X(g)

CO2(g)

–393,50

0,4

Y(g)

H2O(s)

–285,80

0,2

Z(g)

1

Yukarıda bileşiklerin standart oluşum entaupileri verilmiştir.

Buna göre C2H4'ün standart yanma etalpisi kj/mol'dür? A) –1310,86

B) –1410,86

D) 2820,86 C2H4(g) + 302(g)

Zaman (s)

C) –2620,86

kimenin denge sabitinin (KC) sayısal değeri nedir?

E) 3000

A)

2CO2(g) + 2H2O(s)

∆H

4

Tepkime

= [2.–393,5 + 2.–285,80] – [52,26]

= [–787 + –571,6] – [52,26]

= –1410,86 LYS Kimya Planlı Ders Föyü

25 9 X

∆H0Tepkime = Σn∆H00l(ürünler) – Σn∆H00l(girenler) 0

Yukarıda derişim – zaman grafiği verilen kimyasal tep-

KC =

30 9

C)

+ 2Y E Z

Denge: 0, 8

B) 0, 4

0, 2

(0 , 2 ) 1 100 25 = . = (0, 8) (0, 4) 2 4 16 16

35 25 D) 18 64

E)

25 16

Tarama

26. 2X2(g) + Y2(g) + ısı

29. Gaz fazında gerçekleşen,

2X2Y(g)

tepkimesi 4 litrelik kapta 4 mol X2(g), 4 mol Y2(g) ve 8 mol

X2Y ile dengededir. Sıcaklık bir miktar azaltıldığında kapta 18 mol gaz belirleniyor.

2XY tepkimesi iki basamaktan oluşmakta

2X + Y2

olup tepkimenin 2. adımı olan hızlı adımı, 2XY şeklindedir.

XY2 + X

Son durumda denge sabiti (KC) değeri nedir?

Buna göre,

1 A) 8

I. Tepkimenin hız bağnıtısı r = k.[X]2.[Y2] şeklindedir.

II. 1. basamağın aktifleşme enerjisi daha büyüktür.

III. Tepkimenin moleküleritesi 3'tür.


2X2

+

4 +2a

1 B) 10 Y2 D

1 1 C) D) 3 6 2X2Y 8 –2a

4 +a

4 + 2a

4+a

18 4

1 E) 9

4 – 2a 4 4

6 4

KC =

^1h2

3

^2h2 . 2

A) Yalnız I

1 KC = 6

B) Yalnız II

D) I ve II 2X + Y2

C) Yalnız III

E) I ve III

2XY

2XY

XY2 + X

X + Y2

XY2

r = k [X].[YZ] olur.

27. I. Çevre ile madde ve enerji alışverişi olmayan sistemler izole sistemdir.

II. Bir sistemin düzensizliğinin ölçüsüne entropi denilir.

III. H2 gazının oluşum entalpisi kararlı olduğu için sıfır kabul edilir.

Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Her üç ifade de doğrudur. Mekanizmalı tepkimelerde hızı yavaş adım belirler.

30.

Y

D

28.

HCO–3 + H2PO4–

Aktifleşme enerjisi sıcaklık ve katalizör ile değişir.

H2CO3 + HPO42–

Yukarıda verilen tepkimelerde konjuje asit baz çiftleri

D

hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A)

Baz

H2PO4–, H2CO3

HCO3–, HPO42–

–

–

H2CO3, HPO4

C)

2–

–

HPO4 , HCO3

–

H2PO4 , H2CO3

D)

2–

H2CO3, HPO4

HCO3–, H2PO4–

E)

HPO42–, H2PO4–

HCO3–, H2CO3

B)

HCO3 , H2PO4

H2PO–4 ve H2CO3 asit, HCO–3 ve HPO42– baz

Y

Katılarda temas yüzeyi arttıkça tepkime hızı artar.

Asit

D

2–

D Z

Ü

Y

M

Y

Ç

Hız bağıntısında üsler toplamı tepkime derecesini verir.

Z

Yukarıda verilen bilgiler doğru (D) – yanlış (Y) şeklinde doğru olarak takipedilirse Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşılır? A) Ç

B) Ö

C) Z

D) Ü

E) M

Aktifleşme enerjisi sadec katalizör ile değişir.

özelliği gösterir. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

5

Tarama

31. Erimiş PbCI2 sıvısı 193 amperlik akımla 20 saniye elekt-

34.

Voltmetre

roliz edildiğinde elektroliz sisteminin katondunda kaç gram Pb katısı birikir? (Pb: 207) A) 5,12

B) 10,24 D) 41,4

C) 20,7

Ag

Tuz köprüsü

Zn

62,1

Q = i . t ⇒ Q = 193 . 20 = 3860 C 1 mol e–

96500C

?

3860C

? = 0,4 mol e

1MZn(NO3)2

1MAgNO3

I

II

–

Pb2+ + 2e– → Pb(k)

Zn

Zn2+ + 2e–

E°= 0,76V

Ag

Ag+ + e –

E°= –0,80V

0,4 mol 0,2 mol

0,2 . 207 = 41,4 gram

Yukarıda verilen pil sistemi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?(ZnS ve AgCI çözünürlüğü az iyonik katılardır.) A) Zn elektrodu anottur. B) Standart pil potansiyeli 1,56 Volttur. C) 2. kaba katı NaCI eklenirse pil potansiyeli artar. D) 1. kapa katı Na2S eklenirse pil potansiyeli artar.

–

32.

2–

E) 2. kaba bir miktar saf su eklenirse pil potansiyeli azalır.

2+

MnO4 + C2O4

CO2 + Mn

2. kaba NaCI eklenirse

asidik ortamda gerçekleşen tepkime en küçük tam sa-

Ag+ + CI– de azalır.

yılarla denkleştirilirse H2O'nun kat sayısı kaç olur? A) 16

B) 14 2–

C) 12

D) 8

E) 7

–

Yük: 5C2O4

10CO2 + 10e

+

İnd: 16H + 2MnO4 + 10e– 2Mn2+ + 8H2O +

AgCI(k) gerçekleşir ve Ag+ derişimi azalır. Pil potansiyeli

–

2–

–

16H + 5C2O4 + 2MnO4

10CO2 + 2Mn

2+

35.

Voltmetre

+ 8H2O

33.

X

Z

Y

X

Cu

Tuz köprüsü

Cu

XMCu(NO3)2

YMCu(NO3)2

1

2

Yukarıda verilen pil sistemi çalışırken 1. kapta Cu2+ iyon derişimi artmaktadır.

YNO3

HCI

ZNO3

I.

II.

III.

IV.

I. 2. kapta indirgenme meydana gelir.

X, Y, Z metallerinin elektron sıralaması X > Y > H > Z şek-

II. Y > X'tir.

lindedir.

III. Tuz köprüsündeki anyonlar 2. kaba akar.

Buna göre, yukarıda verilen metal çubuklardan hangi-


leri alınır? A) Yalnız I

A) Yalnız I B) I ve III

D) I, II ve III X>Y,Y>H,X>Z

6

Buna göre,

YNO3

C) II, III ve IV E) I, III ve IV

I, III ve IV aşınır.


B) I ve II

D) II ve III 1. kap anot 2. kap katottur. Öyleyse Y > X olur.


Tarama

36. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi redoks tepkimesi değildir? A) C3H4 + 4O2

3CO2 + 2H2O

B) AgNO3(suda) + KI(suda)

AgI(k) + KNO3(suda)

C) Mg + 2HNO3

Mg(NO3)2 + H2 3 D) Al + 3NaOH Na3AlO3 + H2 2 E) 2NH3 N2 + 3H2

40. Alkinler ile ilgili,

I. Katılma tepkimesi verirler.

II. En az iki tane sp hibritleşmesi yapan C atomu içerir.

III. Asetilen hariç su katılması sonucu keton elde edilir.


B) I ve II

D) II ve III

B şıkkındaki tepkime çözünme - çökelme tepkimesidir.

E) I, II ve III

Tüm öncüller doğru verilmiştir.

37. I. BH3 : Üçgen piramit

O

II. CH4 : Düzgün dörtyüzlü

III. H2O : Doğrusal

Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin molekül geoB) I ve II

D) II ve III BH3: Düzlem üçgen

C2H5

41.

metrisi doğru verilmiştir? (5B, 6C, 8O, H) A) Yalnız II


CH4 : Düzgün dört yüzlü

H2O : Kırık doğru

MgCI + CH3 + C

CH CH

C

HCI

Yukarıda verilen tepkime ile ilgili,

I. Nükleofilik katılma tepkimesidir.

II. Tersiyer alkol elde edilir.

III. Oluşan ürün yükseltgenme tepkimesi verir.


B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Tersiyer alkoller yükseltgenmezler.

CH3 CH3

CH3

D) I ve III

38.

C) I ve III

CH3

CH3

Yukarıda verilen bileşikte toplam kaç tane sigma bağı vardır? A) 20

B) 18

C) 16

D) 14

E) 12

Toplam 20 tane sigma 1 tane pi bağı vardır.

CH3

CH C

C

CH3

CH3 CH3

[O]

X

X

Yukarıdaki tepkimelerde oluşan ana ürünler aşağıdaki-

Y

lerden hangisinde doğru verilmiştir?

CH3

39.

42. CH3 – CH = CH2 + H2O


X

Y

A)

İzopropil alkol

Propanon

B)

n-propil alkol

Proponal

C)

İzopropil alkol

Propanal

I. Doymamış hidrokarbondur.

D)

n-propil alkol

Propanon

II. Sistematik adı 3,4,4 – trimetil 2-pentendir.

E)

İzopropil alkol

Propanoik asit

2

III. sp hibritleşmesi yapan 2 tane C atomu vardır.


B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

OH

OH X : CH3

CH

CH3

İzopropil alkol

Y : CH3

CH

CH3

Propanon

E) I, II ve III

Verilen tüm öncüller doğrudur. LYS Kimya Planlı Ders Föyü

7

Tarama

43. Bir organik bileşik ile ilgili şu bilgiler veriliyor.

46.

• İndirgendiğinde aldehit elde edilir.

CH3

• 2 molünün tepkimesinden anhidrit elde edilir.


Buna göre verilen organik bileşik aşağıdakilerden han-

I. Sistematik adı etil etanoattır.

gisidir?

II. Asetik asit ve etanol'ün tepkimesi sonucu elde edilir.

O C

O

C2H5

A) Ester

B) Karboksili asit

III. İndirgenme tepkimesi vermez.

C) Keton

D) Alkol


E) Eter

A) Yalnız I

Karboksilli asit indirgenirde aldeit elde edilir.

B) I ve II

D) II ve III


Esterler indirgenme tepkimesi verirler.

O

44. I. CH3 C H O II. CH3 O

C

CH2

47. Aşağıda verilen organik bileşiklerden hangisi yükselt-

CH3

genme tepkimesi vermez? A) Eter

III.

D) Aldehit

O IV.

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri Tollens ayracı-

C

C) Sekonder alkol

E) Alken

Eterler yükseltgenmez.

O

B) Primer alkol

H

na etki eder? B) I ve IV

D) I, II ve IV

C) II ve III

E) II, III ve IV

Aldetihler Tollens ayracına etki eder. I ve IV aldehittir.

O NH2

45. I. R MgX + CO2 O II. R C

O

CH2

III. R

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri sonucu karboksilli asit elde edilebilir? D) II ve III

CH

CH3

Yukarıda verilen molekül ile ilgili, I. 1 tane asimetrik karbon atomu vardır.

II. Amino asittir.

III. 2 tane fonksiyonel grup içerir.


D) II ve III

B) I ve II

C

A) Yalnız I

R' + H2O 2[O] OH

A) Yalnız II

CH3

48.


Verilen tepkimelerin hepsi ile karboksilli asit elde edilir.

CH3


O NH2

C

C

CH3 Asimetrik C atomu

H

amino asit değildir. O –NH2 ve

C

fonksiyonel gruplarıdır.

25. E 26. D 27. E 28. A 29. A 30. C 31. D 32. D 33. E 34. C 35. D 36. B 37. A 38. A 39. E 40. E 41. C 42. A 43. B 44. B 45. E 46. B 47. A 48. C 2. C

3. E

4. E

5. D

6. C

7. C

8. B

9. D 10. B 11. D 12. D 13. D 14. E 15. D 16. B 17. B 18. E 19. C 20. D 21. A 22. B 23. E 24. C LYS Kimya Planlı Ders Föyü

1. C

8

Cevaplar

A) Yalnız I

Lys Kimya PDF

Recommend Documents