LYS Edebiyat PDF

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

01

GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT

hhGÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT

b.Güzel Sanatların Sınıflandırılması

1. Güzel Sanatlar İçinde Edebiyatın Yeri

Güzel sanatlar, belli bir malzemeye bir form verilerek oluşturulur.

a. Sanat ve Güzel Sanatlar

sını kolaylaştırır.

Duygu, düşünce ve hayallerin, etkili bir biçimde ifade edilmesine sanat denir. Bunların çizgi, renk, biçim, ses ve ritim gibi unsurlarla güzel ve kendine özgü bir biçimde anlatılmasına da güzel sanatlar denir.

Güzel Sanatların Özellikleri: hh İnsanın kendini anlatma çabasının bir ürünüdür. hh Estetik bir değer taşır. hh Haz verme amacı güder.

Kullanılan malzemenin farklılığı, güzel sanatların sınıflandırılma-

Görsel (Plastik) Sanatlar

İşitsel (Fonetik) Sanatlar

Dramatik (Ritmik) Sanatlar

Maddeye biçim verenler

Sese ve söze biçim verenler

Harekete biçim verenler

hh Resim

hh Edebiyat

hh Sinema

hh Heykel

hh Müzik

hh Tiyatro

hh Mimari

hh Bale

hh Hat

hh Dans

hh Ebru

hh Opera

hh Minyatür hh Tezhip (boya, kil, tahta, mermer, taş, bronz, çelik vs.)

(dil, sözcük, nota, melodi vs.)

hh Hayranlık uyandırır.

Örnek 1: hh Aynısından bir başka daha olmadığından biriciktir. hh Yaşanılan çağdan, sosyal, kültürel ve toplumsal birikimden beslenir; onlardan izler barındırır.

Aşağıdaki güzel sanat dallarından hangisi hitap ettiği duyu organı bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Minyatür D) Müzik

B) Hat

C) Resim E) Mimari

hh Güzellik, etkileyicilik, öğreticilik, evrensellik, yaratıcılık vs. gibi nitelikler taşır.

A, B, C, E seçeneklerinde verilenler; malzemesi kil, tahta, bronz, boya vs. olan ve göze hitap eden güzel sanat dallarıdır. Bu yönüyle Görsel ( Plastik) sanatlar çerçevesinde değerlendirilirler. D seçeneğinde verilen müzik, malzemesi ses ve notalar olması nedeniyle kulağa hitap eden güzel sanat dalıdır. Bu yönüyle de İşitsel (Fonetik) sanatlar içinde kabul edilir.

LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1


c. Sanat ve Zanaat

Örnek 3:

Öğrenim, deneyim, ustalık ve kabiliyet gerektiren; insanların

Zanaat; kişinin öğrendiklerini, el becerilerini sergilediği ve

maddeye olan ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için yaptıkları işlere

bu yoldan para kazandığı bir alandır. Ayakkabıcılık, mobil-

zanaat denir.

yacılık, bakırcılık, kuyumculuk vs. hep bir zanaat dalıdır.

Sanat ve Zanaatın Karşılaştırılması

Kişi, usta çırak yolu ile elde ettiği becerilerini kullanarak üretime geçer ve ürettiğini halka satarak geçimini sağlar.

hh Sanat, güzel olanın peşindedir; fayda gözetmez. Zanaatın temel amacı ise faydadır.

Zanaat ürünü belli bir emek sonucu hemen herkes tarafın-

hh Sanat eserinin bir eşi daha yoktur, biriciktir. Zanaat eserleri ise birbirine benzer, aynısından çok sayıda yapılabilir.

yön vardır. Ama bu estetik, onun var olma nedeni değildir,

hh Sanatta yaratıcılık esastır, zanaatta ise yetenek ve beceri ön plandadır.

sadece bir cazibe unsurudur. Esas sanat eseri ise kültür, görgü, bilgi birikimi, yetenek ve yaratıcılık sonunda ortaya konan eserdir. Bir anlamda, üretilen eserler, sanatçının ve onun bulunduğu ortamın ruh halini yansıtır. Böyle bir eser

hh Sanatçı, eğitim sayesinde ilgi alanı ile ilgili belli bir mesafe alabilir. Bununla birlikte ortaya koyduğu esere kendi ruhunu ve bakış açısını yansıtabilmesi esastır.

ortaya koyarken sanatçı maddi kazanç düşünmez. Eseri, onun kendi iç dünyasının yansımasıdır. İçinde kıpırdanan duyguları açığa vurmasıdır. İstese de aynısından bir kez daha yapamaz.

hh Zanaatkâr ise usta-çırak ilişkisi ile bildiklerini kendinden sonrakilere aktarır.

Bu parçaya göre aşağıdakilerden hangisi “sanat ile zanaat” arasındaki farklardan biri değildir?

Örnek 2: Aşağıdaki güzel sanat dallarından hangisi kullanılan malzeme bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Resim

dan ve sınırsız sayıda yapılabilir. Zanaatta da estetik bir

B) Ebru

D) Edebiyat

C) Tezhip E) Heykel

A, B, C, E seçeneklerinde yer alan güzel sanatlar maddeye biçim verirken D seçeneğindeki "edebiyat" ses ve söze biçim veren güzel sanattır.

A) Zanaat yararlı olanı üretme amacındayken sanatın güzel olanı amaçlaması B) Sanat eserleri biricik iken zanaat ürünlerinin çok sayıda yapılabilmesi C) Zanaat yapımında kullanılan malzemelerin sanatınkilerden farklı olması D) Sanat eseri maddi kazanç hedeflemezken zanaatın maddi kazanç gözetmesi E) Zanaat çalışmayla öğrenilebilirken sanatın doğuştan gelen bir yetenek gerektirmesi

Sanat Eseri

Zanaat Ürünü

(Tezhip örneği)

(Kahve fincanı)

Estetik bir form verilerek oluşturulmuş zanaat ürünleri, aynı zamanda sanat eseri de kabul edilir mi? Estetik bir formla ortaya konulması bir eseri sanat kapsamına sokmaz. Yapılış amacı önemlidir.

2


Öğretmen Sorusu

A seçeneğinde sanatın güzel olanı, zanaatın ise yararlı olanı hedeflemesi B seçeneğinde sanat eserinin eşsiz, zanaat ürünlerinin ise çok sayıda olması D seçeneğinde sanatın ekonomik kazanç amaçlama yönünün olmayıp zanaatta bunun olması E seçeneğinde sanatın yetenek gerektirmesi, zanaatınsa çalışmayla öğrenilebilmesi; sanat ve zanaat arasındaki temel farklardır. C seçeneğinde söylenen "zanaat yapımında kullanılan malzemelerin farklı olması" ifadesi parçadan çıkarılamaz.


d. Edebiyat ve Edebi Eser Duyguları, düşünceleri, olayları söz veya yazı ile güzel ve etkili bir biçimde anlatma sanatına edebiyat denir. Sanat değeri taşıyan, kişide bir güzellik duygusu ve heyecan uyandırmayı amaçlayan metinlere edebi eser (metin) denir.

Edebi Eserlerin Özellikleri:

Not Edebiyatı güzel sanat yapan üç önemli özellik vardır: 1. İnsan tarafından ortaya konulması 2. İnsanı konu edinmesi 3. Amacının estetik duygu uyandırmak olması

hh Bir tema etrafında oluşturulur. hh Dilin işlenmesi ve biçimlendirilmesi sonucu ortaya çıkar. hh Yazılış amacı, okuyucuda bir heyecan veya estetik zevk uyandırmaktır. hh Tek anlam yoktur. Okuyan kişiye, zamana ve mekâna göre farklı anlamlar çıkarılabilir.

e. Bilim ve Sanat Bilim, gerçeği arayıp bulmaya ve ona açıklık kazandırmaya dayalıdır. Bilim adamı ulaştığı bir birikimi bütün insanlığın yararına sunmak üzere bilgiyi kullanır. Sanatsa gerçeği, kurguyla harmanlayarak sezdirme çabasındadır. Gerçeği açıklamaz, öğretmeye çalışmaz; o, gerçeğe estetik

Örnek 4:

açıdan yaklaşır. Sanatçı, anlık bir duyguyu başkalarına aktara-

Edebî eserler; sembol, alegori, mecaz, teşbih, istiare gibi ifade biçimleriyle örülüdür. Kelimeler, çoğu zaman sözlük anlamlarının dışında kullanılır. O sebeple edebî dilde, doğal dilden ‘sapma’ görülür. Edebî eserde, kelimelerin sadece anlamı değil; ses, duygu ve çağrışım değerleri de büyük önem taşır. Bu dil, âhengiyle, melodisiyle, çağrıştırdığı zengin anlamlarla, muazzam sanatkârane yapısıyla dinleyenin, okuyanın bütün dikkatlerini üzerine, toplamaya çalışır.

Bilim ve Sanatın Karşılaştırılması:

bilme adına sanata başvurur.

hh Bilim doğruyu, sanat güzeli arar. hh Bilim nesnel, sanatsa özneldir.

Bu parçadan hareketle ”edebi eserlerle” ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

hh Bilim yararlılık taşır, sanatsa estetik zevk barındırır.

A) Söz sanatları içerdiğine

hh Bilim terimlerle, sanat imgelerle yüklüdür.

B) Okuyan herkesin aynı zevki aldığına C) Müzikal unsurlar barındırdığına

hh Bilimde düşünceler, sanattaysa duygular ön plandadır.

D) Sözcüklerin çok katmanlı anlamlarının olduğuna E) Günlük konuşma dilinden farklılığına A, C, D ve E seçeneğinde verilenler, parçadan ulaşılabilecek yargılardır. B seçeneğinde verilen “edebi eserlerden okuyan herkesin aynı zevki aldığı” sonucuna ulaşılamaz. Çünkü edebi eser; her okuyanda farklı hazlar, duygular uyandırdığı gibi, aynı kişinin farklı zamanlardaki okumalarında da farklı etkiler oluşturur.


3


2. Edebiyatın Bilimlerle İlişkisi

Uyarı

Edebiyatın konusu temelde insandır. Doğal olarak kendisi gibi

Tarihin bir alt kolu olan edebiyat tarihi, tarihin edebiyatı et-

konusu insan olan felsefe, sosyoloji, psikoloji, tarih, gibi bilim dal-

kileyen, biçimlendiren yönünü incelerken tarihçilerin yap-

ları ile doğrudan ilişkilidir.

tığı gibi olayları neden - sonuç ilişkisi içinde belirlemez.

Edebiyatın bilim dallarıyla arasındaki farkı; edebiyatın, güzel sa-

Bu yönüyle edebiyat tarihi, genel tarihten ayrılır. Tarihin

nata özgü bakış tarzında ve değerlendirme biçiminde aramak gerekir.

incelediği olay bitmişken, tarihe geçmişken; edebiyat tarihinin konusu olan edebi yapıt canlıdır. Konusunu tarihi olaylardan alan yapıtlar, tarihe ışık tutup tarih bilimine

a. Edebiyat ile Tarih İlişkisi hh Edebiyat tarihe kaynaklık edebilir. hh Edebi metinler oluştuğu dönemin izlerini yansıtır. hh Yazılış amacı bilgi vermek olmasa da okunulan bir romana ya da öyküye bakılarak o ürünlerin yazıldığı dönemin sos-

kaynaklık edebilir. Göktürk Yazıtları'nda anlatılan olaylar Türk tarihinin tüm dönemlerine mal olmuştur, Göktürk yazıtları edebi yapıt olarak canlılığını ve etkisini günümüzde de sürdürmektedir. Edebi yapıtları ve yazarları dönemleri ile birlikte inceleyen edebiyat tarihi, tarih biliminin yöntemlerinden yararlanır. Her ikisinin ortak noktası insanla ilgili gerçekleri anlatmaktır.

yal, siyasi, ekonomik ve kültürel hayatı hakkında bilgi sahibi olunabilir. hh Bir edebi metin konusunu doğrudan tarihten alabilir. Bu durumda da sanatçı, ilgilendiği dönemle ilgili tarihi bilgi ve belgelere başvurmak, onlardan yararlanmak zorundadır.

Örnek 5: Aşağıdakilerden hangisi "edebiyat - tarih" ilişkisiyle ilgili ulaşılabilecek sonuçlardan biri değildir?

Uyarı Bazı edebi yapıtlar, tarihi aydınlatmada büyük rol oynar. Bu konuda kaynak görevi gören siyasal, sosyal ve ekonomik hayat hakkında bilgiler veren "gazavatname, seyahatname, sefaretname, siyasetname, hatıra ve tezkireler"

A) Edebi metinler yazıldığı dönemin izlerini taşır.

tarih araştırmalarında başvurulacak kaynaklardır. Örne-

B) Edebi metinler değerlendirildiğinde dönemin koşulları

ğin bir edebi yapıt olan Evliya Çelebi'nin "Seyahatname"

göz önüne alınır. C) Tarihi olaylar bazı edebi metinlere kaynaklık edebilir. D) Edebi metinler konularını tarihi olaylardan seçmek zorundadır. E) Konusunu tarihten alan edebi metinler, ele aldığı olayı kurgulayarak aktarır. Edebi metinlerde konu/tema sınırlaması olmaz. Sanatçı dilediği her şeyi işleyebilir. Dolayısıyla korularını tarihi olaylardan seçmek zorunda değildir.

4


si tarihçiler için de önemli bir kaynaktır. Toplumların ilk edebi ürünleri olan destanlar da tarih bilimi için önemli kaynaklar arasında yer alır. "Yaratılış, Göç, Ergenekon, İlyada ve Odysseia, Şehname, Kalevala" gibi destanlar incelenerek toplumların yaşamları, kültürleri, inançları hakkında bilgiler edinilir. Örneğin Oğuz Kağan Destanı'nı incelenerek o dönemin tarihi ile ilgili önemli bilgilere ulaşılır. Edebi yapıt bir anlamda tarihi belge niteliğindedir.


b. Edebiyat ile Coğrafya İlişkisi

Örnek 6:

hh Coğrafya, edebi metinlerdeki yer-mekân unsuru bakımından edebiyatla ilişki içindedir.

Aşağıdakilerden hangisi edebiyatla sosyoloji arasında-

hh Özellikle olay metinlerinde bulunması gereken unsurlardan biri "yer" dir.

A) Edebi metne konu olan olaylar, sosyal bir çevrede orta-

hh Roman, hikâye gibi edebi eserlerde olay, bir mekânda meydana gelir ve bu mekânın yansıtılmasında coğrafya bilimi dolaylı da olsa etkilidir. hh Coğrafya kitaplarında, coğrafi bilgiler veren dergilerde ve ansiklopedilerde "açıklayıcı anlatımın" kullanılması da edebiyatla coğrafyanın ilişkisi kapsamında değerlendirilebilir. hh Öğretici metin türlerinden biri olan gezi yazıları da edebiyat - coğrafya ilişkisinin yoğun olduğu bir alan olarak karşımıza

ki ilişkiyle ilgili yargılardan biri değildir?

ya çıkar. B) Edebiyatın da sosyolojinin de temel malzemesi insandır. C) Edebiyat toplumu etkileyebilir, bu durum da sosyolojinin inceleme alanına girer. D) Bireyin iç dünyası ve bunalımlarını anlatmak isteyen yazar, sosyolojiden yararlanır. E) Bazı romanlar, toplumsal olayları ele alabilir; bu durumda romancı sosyoloji biliminden faydalanır. Bireyi anlatan yazar, bireyi inceleyen bilimden yararlanır. Sosyoloji toplumu inceler. Bireyin ruhsal durumları psikolojiyi ilgilendirir.

çıkmaktadır.

d. Edebiyat ile Psikoloji İlişkisi hh Her edebi metin, kurgulanmış da olsa hayattan önemli oranda sahneler yansıtır.

c. Edebiyat ile Sosyoloji İlişkisi hh İnsanı ele almaları, edebiyatla sosyolojinin konu alanlarını ortak kılar. hh Edebiyatın konusu insandır ve insan da toplum içinde yaşar. İnsanın diğer insanlarla ilişkisinin başladığı yerde edebiyat devreye girer.

hh Edebi metin kahramanları; üzüntü, sevinç, intikam, hırs, vefa vs. duyguları taşır, yansıtırlar ki bütün bunlar doğrudan psikolojiyi ilgilendiren insan hâlleridir. hh Özellikle psikolojik romanlarda kahramanların ruh dünyalarının derinlemesine çözümlendiği görülür. Bu durumda yazar psikoloji biliminden faydalanır. hh Edebiyat - psikoloji ilişkisi bazı metinlerin temelini oluşturur. Örneğin, Freud'un psikanaliz kuramı birçok sanatçıya ilham

hh Sosyoloji de toplum bilimidir. O da insanlar arası ilişkileri inceler ve değerlendirmelerde bulunur. hh Edebi metinler sosyoloji bilimine kaynaklık edebilir. Çünkü edebi metinlerde insan ilişkileri incelendiğinden sosyoloji için bol malzeme vardır.

kaynağı olmuştur. hh Kahramanların olaylar karşısında gösterdikleri tepki psikolojik açıklamalara uygun verilir. hh Edebi eseri kaleme alan yazar da bir insandır. O da kendi ruhsal durumunu az ya da çok edebi esere yansıtır. Her edebi eser, yazarının iç dünyasından izler taşır. Bu durumda da psikoloji bilgisi bu malzemeden yararlanır.


5


e. Edebiyat ile Felsefe İlişkisi

Örnek 7:

hh Felsefe varlık ve bilgi konularında sorular sorup çıkarımların yapıldığı bir bilim dalıdır.

Bir edebi eserde;

hh Edebiyat, felsefe biliminden hem öğretici metin türlerinin hem de edebi metin türlerinin oluşturulmasında yararlanır.

I. Önemli bir toplumsal olay sebep ve sonuçlarıyla ele alınabilir. II. Okuyucuya geçmişin herhangi kesiti anlatılabilir

hh Bir edebi eserde,örneğin romanda, kahramanın olaylar hakkında yorumda bulunup kişilere ve hayatına bu doğrultuda yön vermesi felsefe biliminden yararlanıldığını göstermektedir.

III. Bireyin iç dünyası mercek altına alınabilir.

hh Bazı edebi metinler, bir felsefi görünüşün savunucusu veya o

dallarından hangisiyle ilişkilendirilmemiştir?

görüşün ilkeleri doğrultusunda yazılır. hh Felsefe ile edebiyat arasındaki bir diğer ilişki biçimi ise edebiyat teorisinin oluşumunda ortaya çıkmaktadır. Bilindiği gibi, Aristoteles'in Poetika, Immanuel Kant'ın Yargı Gücünün Eleştirisi, Hegel'in Estetik adlı yapıtları, bu ilişki biçiminin sonucunda oluşmuş başyapıtlarıdır. hh Felsefe, aynı zamanda bir düşünme şekil olup edebi metinle-

IV. Bir yer betimlenerek okura olayın içindeymiş, oradaymış izlenimi verilebilir. Numaralanmış cümlelerde edebiyat, aşağıdaki bilim A) Sosyoloji D) Coğrafya

B) Tarih

C) Felsefe E) Psikoloji

Önemli bir toplumsal olayın sebep ve sonuçlarıyla ele alınması, sosyoloji Okuyucuya geçmişin herhangi kesitinin anlatılması, tarih Bireyin iç dünyasının mercek altına alınması, psikoloji Bir yerin betimlenerek okura olayın içindeymiş, oradaymış izleniminin verilmesi de coğrafya ile ilgilidir. Numaralanmış cümlelerde edebiyat- felsefe ilişkisine dair bir bilgi yoktur..

rin oluşumu sırasında oldukça etkilidir. hh Recaizade Mahmut Ekrem’in "Araba Sevdası" adlı eseri, realizm ilkeleri doğrultusunda yazılmıştır.

f. Edebiyat ile Bilim-Teknik İlişkisi

3. Dilin İnsan ve Toplum Hayatındaki Yeri ve Önemi hh Dil, bireye düşünce üretebilme ve bunu dış dünyaya aktarma, bilgi edinme, gündelik ilişkilere yön verme gibi temel özellikler kazandırır.

hh Bilim alanında ve teknik alanda yaşanan gelişmeler hem edebi eserlerin gelişimini, yayılmasını vs. etkiler hem de o gelişmeler edebi eserde kendine yer bulur.

hh İnsan ilişkilerinin temeli dile dayanır.

hh Bir edebi esere bakarak o eserin yazıldığı dönemdeki

hh Dil zaman ve mekân engellerini aşarak insanlar arasında

bilim-teknik seviyesi hakkında fikir sahibi olunabilir. hh Bilim - teknik ve sanatın birleşmesi, medeniyeti oluşturur. Bu nedenle İslam ve Batı medeniyeti bu vesileyle oluşturulmuştur. Eserlerde medeniyet yansıması hep olmuştur.

6


hh İnsanları bir araya getirip aralarında ortak bağlar kuran en önemli araç, dildir.

duygu ve düşünce ortaklığını gerçekleştirir. hh Dil, toplumu tarihi kaynaklarla buluşturan yegâne araçtır. hh Dil, hem kültürün bir parçası hem de onun taşıyıcısıdır. hh Yeni kuşaklar, geçmişlerini dil sayesinde öğrenir.

GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Yaşayış biçimi

Dil

Sanat

hh Dilin, iletiyi göndericinin duygu ve heyecanlarını dile getirme amacıyla kullanılmasına denir.

Kültür

Gelenek / Görenek

Düşünce

b. Heyecana Bağlı İşlev:

Din

Not Bireyler arası iletişim sağlanırken dil, farklı işlevlerde kullanılabilir. Bu iletişimin hangi amaçla kurulduğuyla doğrudan ilgilidir.

hh Bu işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir. hh Bu işlevde çoğunlukla duygular, heyecanlar, korkular, sevinç ve üzüntüler dile getirilir. hh Dilin göndergesel işlevinde nesnellik, heyecana bağlı işlevinde öznellik söz konusudur. ─ Sana nasıl teşekkür edeceğimi bilemiyorum. ─ Yazık, güvendiğim dağlara kar yağdı! ─ Bu davranışını doğru bulmuyorum, ben bunu hak etmedim! ─ Neden kimseyi dinlemiyor, hep burnunun dikine gidiyorsun?

Dilin işlevleri şunlardır:

a. Göndergesel İşlev: hh Dilin, iletiyi olduğu gibi ifade etmesi/anlaşılması için kullanılmasına denir. hh Bu, başka bir ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir. hh Bu işlevde kullanılan sözcükler genellikle gerçek anlamda kullanılır. ─ Kulübenin kapısında üstü başı perişan durumda bir ihtiyar

belirdi.

c. Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi: hh İletinin, alıcıyı bir eylemde bulunmaya yöneltmek üzere kullanılmasına denir. hh İletinin bir çeşit çağrı işlevi gördüğü bu işlevde amaç, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği oluşturmaktır. hh Cümleler genelde emir kipiyle çekimlenir.

─ Bu ay, enflasyon 1.02 puan daha geriledi.

─ Ellerini başının üzerine koy ve yere yat!

─ Toplantı sona ermeden salonu terk etti.

─ Televizyonun sesini biraz kısıver.

─ Denize açılalı üç saat olmuştu ve henüz balık yakalayama-

mıştık.

─ Bir fidan dik, geleceğini kurtar! ─ Soruyu çözmek için tahtaya gel!


7


d. Kanalı Kontrol İşlevi: hh Dilin, alıcıyı denetlemeye, kanalın iletişime uygunluğunu anlamaya yönelik kullanılmasıdır. hh Gönderici ile alıcı arasında iletişimin devam ettirilmesi olgusu ağır basar.

hh Dil bu işlevde kullanıldığında gönderge, iletinin kendisidir. hh Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. hh Bu iletide kelimeler, sözlük anlamlarıyla algılamaya çalışılmamalıdır.

hh Cümleler genelde soru cümlesi şeklindedir.

hh Sanatsal işlev doğrudan doğruya imge ve çağrışıma dayalıdır.

─ Bahçedeki kiraz ağacını gösterebilir misiniz?

hh Bu işlemin olduğu metinlerde mecaz ve söz sanatları fazladır.

─ Ne dediğimi anlayabiliyor musun?

Zeytin ağaçları söğüt gölgesi

Bende çıkar güneş aydınlığa

Bir nişan yüzüğü, bir kapı sesi

Seni hatırlatıyor her zaman bana

Zeytin ağaçları, söğüt gölgesi

Zambaklar en ıssız yerlerde açar

Ve vardır her vahşi çiçekte gurur

e. Dil Ötesi İşlevi:

Bir mumun ardında bekleyen rüzgâr

hh Dilin, iletiyi dille ilgili bilgi vermek üzere kullanmasına denir.

Işıksız ruhumu sallar da durur

hh Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak ve dil bilgisi ile ilgili bilgi vermek için düzenlenir.

Zambaklar en ıssız yerlerde açar

─ Verdiğim işleri yaptınız mı? ─ Şiirleri anlamayan var mı?

hh Dil bilgisi ile ilgili bilgiler, dilin bu işlevi sayesinde alıcıya aktarılır. ─ Yüklemi çekimli bir fiilden kurulu cümlelere, fiil cümlesi denir. ─ Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinin arasına virgül konur. ─ Bazı edatlar, kendilerinden önceki sözcükle öbekleşir. ─ Cümlelerde bildirilen işi yapan ögeye özne denir.

Örnek 8: I. Dil, göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenerek oluşturulmuşsa göndergesel işlevdedir. II. Dil, eylemin yapılıp yapılmadığını denetliyorsa kanalı kontrol işlevindedir. III. Dil, imge ve çağrışımlarla kullanılıyorsa şiirsel işlevdedir. IV. Dil, alıcıda bir davranış değişikliği yapmaya yönelikse dil ötesi işlevdedir. V. Dil, çeşitli duyguları ifade etmek için kullanılıyorsa heyecana bağlı işlevdedir. Numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?

f. Sanatsal İşlev: hh Dilin, iletinin bizzat kendisini anlatması için kullanılmasına denir.

8


A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A, B, C ve E seçeneklerinde dilin işlevleriyle ilgili verilen bilgiler doğrudur. D seçeneğinde verilen,“alıcıda davranış değişikliği yapmaya yönelik” işlev, “alıcıyı harekete geçirme işlevi”dir.


Örnek 9:

Örnek 10:

Aşağıdaki dil ile ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?

1. Metin

A) Toplumdaki kişilerin iletişimini sağlayan en önemli unsurdur.

Papatya

D) Dil, bireye bilgi edinme yetisi kazandırır.

Bileşikgiller familyasından 20 - 50 cm yükseklikte, çok dallı, yaprakları parçalı, tüysüz, çiçekleri küçük başlar biçiminde toplanmış bir yıllık otsu bitki. Papatya Türkiye'de yol kenarlarında ve boş tarlalarda bol miktarda yetişir. Çiçeklerinde taç yaprağı bulunup bulunmadığına göre üç çeşidi vardır:

E) Dil, toplumu tarihi köklerine götürebilen yegane araçtır.

I. Yalnız dilsi çiçeklerinde taç bulunan chamomilla çeşidi,

A seçeneğinde dilin iletişim yönü, B seçeneğinde işlemlerinin çıkış noktası, D seçeneğinde bilgilenme işlevi, E seçeneğinde ise tarihsel bir araç olmasından bahsedilmiştir. Ancak C seçeneğinde dilin kültürden bağımsız oluşu ifade edilmiş olup bu ifade dille ilgili yanlış bir yargıdır. Bu nedenle cevap C seçeneğidir.

III. Çiçeklerinin hiçbirinde taç bulunmayan recutita çeşidi.

B) Dilin işlevleri amaçlarına göre şekillenir. C) Dil, kültürden bağımsız olarak var olur.

4. Metin - Edebi Metin hh Belirli bir iletişim bağlamında, bir ya da birden çok kişi tarafından sözlü ya da yazılı olarak üretilen anlamlı sözler bütününe metin denir. hh Metin, çok farklı düzeylerde dille iletişimde bulunmak amacıyla cümlelerle oluşturulan anlatma ve anlaşma aracıdır. hh Metnin oluşumunda ses - sözcük - cümle - paragraf diziminin oluşturduğu dil birimleri kullanılır.

II. Dilsi ve borumsu çiçeklerinde taç bulunan papulosa çeşidi, 2. Metin

Papatya

Bahar olsunda seyredin

Tarlalarda hoşa giden

Nasıl süsler bayırları,

Sarı, turuncu, pembe, mor

Zümrük gibi çayırları

Birçok güzel çiçek olur;

Yüze gülen o pek narın

Bence güzeldir hepsinden

Gelin yüzlü papatyalar,

Gelin yüzlü papatyalar,

Altın gözlü papatyalar.

Altın gözlü papatyalar

Numaralanmış metinlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 1. metinde dil, göndergesel işleviyle kullanılmıştır. 2. metinde dil, sanatsal işleviyle kullanılmıştır. B) 1. metinde amaç, okura bilgi vermektir.

2. metinde amaç, okura izlenim kazandırmaktır.

Metinlerin Özellikleri:

C) 1. metinde dil, sanatlı ve mecaz anlamlı değildir.

hh Her metin, bir iletişim aracıdır, dolayısıyla metinlerin doğrudan veya dolaylı olarak taşıdığı bir ileti vardır.

hh Her metin bir tema ya da ana düşünce etrafında şekillenir.

hh Metni oluşturan unsurlar, birbirine hem anlam hem de biçimce bağlıdır.

E) 1. metinde sözcüklerin birden çok anlamı vardır.

hh İçerdiği unsurlar anlamca ve yapıca tutarlıdır, birbirini destekler özelliktedir. hh Metinlerin boyutu yazarın isteğine ve kullanılan anlatım türüne göre değişir.

2. metinde benzetme, mecaz anlamlar ve sanatlar vardır.

D) 1. metinde anlatım nesneldir, kişisel yorum yoktur.

2. metinde yazar, var olanı kendi bakış açısıyla yansıtmıştır. 2. metinde sözcüklerin tek bir anlamı vardır.

1.metin öğretici metindir, 2.metinse sanatsal bir metindir. A,B,C,D seçeneklerinden verilenler öğretici ve sanatsal metinlerin özelliklerine uygundur. E seçeneğinde birinci metnin çok anlamlı, ikinci metninse tek anlamlı olduğu söylenmektedir. Bu metinlerde durum tam tersidir.

hh Sözlü ya da yazılı olabilir.


9

GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Metinler; yazılış amaçları, hitap edilen kitle, kullanılan anlatım biçimleri, gerçeklikle olan ilişkileri özellikleriyle iki bölüme ayrılır: METİN

Edebi Metin

Öğretici Metin

Amacı okuyucuda estetik duyugu uyandırmaktır.

Amacı okuyucuya bilgi vermektir.

Kelimeler yan ve mecaz anlamlarıyla kullanılır.

Kelimeler gerçek anlamıyla kullanılır.

Anlam, bağlama göre değişir.

Tek bir anlamı vardır.

Dil, heyecanı dile getiren işlev ve şiirsel işlevle kullanılır.

Dil göngergesel işlevle kullanılır.

Öznel ifadelere yer verilir.

Nesnellik esastır.

Uyarı Edebi metinlerde üç temel ifade şekli vardır. 1. İnsanların kendi içinde büyüttükleri duygu, heyecan ve hislerin dışavurumu olan - (şiir) 2. Olayların ve olay örgüsünün okura yansıtıldğı, olayların farklı şekillerde aktarılabildiği - (roman, hikaye, masal vs.) 3. Anlatılan ve belirtilen olayların izleyiciye gösterilmesi amacıyla oluşturulan - (tiyatro)

5. Edebiyat ve Gerçeklik

hh Sanatçılar, günlük hayatta karşılaştığımız veya karşılaşabileceğimiz nitelikteki olayları olduğu gibi aktarmaz. hh Bir edebî eserin en temel özelliği sanatçının, eserinde meydana getirdiği dünyadır.

hh Edebî eserde dış dünya, kurmaca yoluyla dile getirilir.

hh Edebi eserde kurgulanan şey, kaynağını gerçek hayattan alır. Fakat gerçeğin aynısı değil sanatçının hayal dünyasında dönüştürülmüş bir gerçektir.

hh Edebi eserler, kaynağını gerçek hayattan alır. Ancak edebi eserlerdeki gerçeklik, sosyal hayattaki gerçekliğin aynısı de-

Gerçeği olduğu gibi aktaran bir edebi eser var mıdır? Hayır yoktur. Bir eserin edebi eser olmasının koşulu gerçeğin dönüştürülmüş bir biçimde verilmesidir.

10


Öğretmen Sorusu

ğildir.


Örnek 11:

Örnek 13:

Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

Sömürge toplumlarında asıl mesele o toplumların maddi

A) Edebi metinler, yaşanılan gerçeğin dönüştürülmesi ile oluşturulur.

zenginliklerinin değil, kültürel değerlerinin sömürülmesi ve yozlaştırılmasıdır. Özellikle böyle toplumlarda yabancı dille

B) Edebi eserler, nesnel dünyanın öznel tasarımlarıdır.

eğitim veren okullar artıp bireyler kendi dillerine ve kültürleri-

C) Edebiyat eserlerinin gerçekle belli bir seviyede bağı vardır.

ne yabancı bir şekilde yetiştirilmektedir. Hele ki diline yabancılaşan birey, adeta bir sentez haline gelerek milli karakterini

D) Güzel sanatların tamamı insanın kendisini anlatma çabasının bir ürünüdür.

kaybetmeye mahkumdur.

E) Edebi metinler çağrışım yönünden zayıf metinlerdir.

lamaz?

A, B, C, D seçeneklerindeki bilgiler doğru iken, E seçeneğindeki ifade yanlıştır. Çünkü imgeli anlatımın olduğu edebi metinlerde çağrışım oldukça farklıdır.

Yukarıdaki parçada aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarı-

A) Emperyalist güçlerin milli değerleri yozlaştırdıkları B) Yabancı dil eğitiminin yapılmaması gerektiği C) Yerel unsurları yitiren toplumların olduğu D) Dile yabancılaşmanın sonuçları E) Milli karakteri kaybetmemek için dile sahip çıkılması gerektiği A, C, D, E seçeneklerine ulaşılabilinirken, B seçeneği metinde ifade edilmemiştir.

Örnek 12:

Örnek 14:

I. Edebiyat, temelde insanı konu olarak ele alır.

I. Her metnin anlamı kullanılan bağlama göre değişir.

II. Edebiyatta sanatçının mesajını aktarmada kullandığı en temel araç dildir.

II. Metinler; yazılış amaçları, hedef kitleleri, anlatım biçimleri ve gerçeklikle olan ilişkisine göre gruplandırılır.

III. Edebi eserler, ele aldığı olayları yorum katmadan anlatır.

III. Her edebi metin, ortaya konulduğu dönemi temsil etmez.

IV. Edebi eser, gerçeği değiştirip, dönüştürüp yeniden ortaya koyar.

IV. Öğretici metinler de edebi metinler de belli kurallara göre düzenlenir.

V. Sanatçının dış dünyadan alıp, yeniden şekillendirip aktardığı gerçeğe edebi gerçeklik denir.

Numaralanmış cümlelerin hangilerinde bilgi yanlışı var-

Numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

C seçeneğinde edebi eserlere yorum katılmayacağı ifade edilmektedir. Oysa baştan sona bütün edebiyat, dış dünyadan alınan bir malzemenin, sanatçının yorumuyla dönüştürülüp aktarılmasıdır. Yani edebiyatın en temel özelliği yorumdur.

dır? A) I. ve II. D) I. ve III.

B) II. ve III.

C) III. ve IV.

E) II. ve IV.

Öğretici metinlerin anlamı bağlama göre değişmez. Her edebi metin de yazıldığı dönemi temsil eder.


11


Örnek 15:

Örnek 17:

Aşağıdakilerden hangisinde edebi metinle ilgili bir bilgi

I. Bütün Boğaziçi'nde havada ve denizde göz karartan bir temmuz parlaklığı var. Öğle güneşiyle ısınmış hafif bir rüzgar dalgası, nemli saçlarının arasından geçti. Güneşin karşısında gözleri, içine sabun köpüğü kaçmış gibi yanıyor ve kamaşıyor; mavisi uçmuş bembeyaz kalaylı bir bakır gibi kırpıştırdı, içeriye kaçtır.

yanlışı vardır? A) Edebi metinle sağlanan iletişimin amacı estetik hazdır. B) Edebi metin her okunduğunda yeniden anlamlandırılacak yapıdadır. C) Edebi metinlerde dil, bilgi aktarmak ve öğretmek için kullanılır. D) Edebi metinlerde yapı birimleri bir tema etrafında birleşir. E) Edebi metinler gelenekten yararlanır ve gelecekte de örnek alınır. A, B, D, E seçeneklerinde verilen edebi metnin özelliklerindendir. C seçeneğinde verilen, öğretici metnin özelliğidir.

II. Sümerler, MÖ 5000'lere dek uzanan tarihleri boyunca arkalarında çok zengin bir mitoloji, şiir ağırlıklı edebiyat yazıları, alanında sonraki gelişmelere kaynaklık edecek matematiksel bir düşünme biçimi, astronomi ve tıp bilgisi bıraktılar. Yaşadıkları bölgeye kuzeydoğu taraflarının dağlık kesimlerinden geldikleri sanılıyor. Numaralanmış metinlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) I. metin, edebi metindir. B) II. metin, öğretici metindir. C) Her iki metinde de gerçek, kurgulanarak aktarılmıştır.

Örnek 16: Aşağıdakilerden hangisi edebi bir metinden alınmıştır? A) Hızla artan ülke nüfusumuzun beslenmesinde buğday hasadı ile elde edilen ürünün büyük önemi vardır. Buğday ürününden elde edilen un, bulgur, makarna, nişasta gibi besinler insanlık için hayati önem taşımaktadır. Ayrıca bu bitkinin sapı da yem sanayisi için çok gerekli bir hammadde konumundadır. B) Havada serbest bırakılan bir cisim yere düşer. Bu düşmeye sebep olan da yer çekimi kuvvetinden başka bir şey değildir. Cisimlerin ağırlığı ya da hafifliği, yerin, onları daha az veya fazla kuvvetle çekmesiyle ilgilidir. C) Gözün ışığa duyarlılığı, çok sönük cisimleri görmeye çalıştığımız için biz amatör gökbilimcileri fazlasıyla ilgilendirir. Rengi insandan insana değişen iris, ışığın içeri girmesini sağlayan gözbebeğini büyültüp küçültür. D) Gözleri onun içinin aynalarıydı. Kahverengi, içi hareli gözleri üzüntülü olduğunda koyulaşır, siyaha çalardı. Neşeliyken hareleri daha belirginleşir, ışıklanırdı. E) Gezegenimizdeki su miktarı tam olarak hesaplanamıyor. Okayanusları, denizleri, gölleri, ırmakları ve yeraltı sularını hesaba katarsanız bu işin ne kadar zor olduğu daha iyi anlaşılacaktır. Seçenekler incelendiğinde D seçeneğindeki metnin, bilgi vermediği, haz amacıyla oluşturulduğu görülecektir. D seçeneğindeki metin edebi metindir.

12


D) I. metinde sözcükler, yan ve mecaz anlamlarıyla kullanılmıştır. E) II. metin, öğretmek ve bilgi vermek amacıyla yazılmıştır. II. metin, öğretici metindir. Öğretici metinlerde gerçek, kurgulanarak aktarılmaz.

Örnek 18: I. Edebi eserler, ait oldukları toplumların hayatına ayna tutar. II. Edebi eserlerin amacı, insanda estetik duygu uyandırmaktır. III. Edebi eserlerde güzellik anlayışı biçimle değil içerikle ilgilidir. IV. Edebi eserlerde gerçek, olduğu gibi aktarılır. V. Edebi eserlerde, yan ve mecaz anlamlara dayalı bin imge zenginliği vardır. Numaralanmış cümlelerde belirtilen yargılardan hangileri yanlıştır? A) I. ve II. D) III. ve IV.

B) I. ve III.

C) II. ve III.

E) II. ve V

Edebi eserlerde biçim ve içerik güzelliği iç içedir. Edebi eserlerde gerçek, olduğu gibi değil dönüştürülerek aktarılır.


Konu Testi - 1

1. Metinler; yazılış amaçları, hedef kitleleri, anlatım biçimleri

ve gerçeklikle ilişkileri bakımından ---- ve ---- olmak üzere iki gruba ayrılır.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıda verilenlerden hangisi getirilmelidir? A) tarihi metinler - felsefi metinler

5. Aşağıdakilerden hangisi edebî eser sayılmaz? A) Masal

B) Tarih

D) Roman

C) Şiir E) Tiyatro

6. Aşağıdakilerden hangisi edebi metinlerin nitelikleri arasında yer almaz?

B) felsefi metinler - bilimsel metinler C) psikolojik metinler - tarihi metinler

A) Okuyucuların herhangi bir konu hakkında fikir sahibi olmasını sağlamak

D) bilimsel metinler - öğretici metin

B) İnsanda güzel duygular, hayaller ve zevkler uyandırmak

E) edebi metinler - öğretici metinler

C) Ait olduğu toplumun sosyal ve kültürel özelliklerini taşımak D) Sözcüklere bilinen anlamlarının dışında yeni bağlamsal anlamlar yüklemek

2. İskender Pala, “Şah ve Sultan” adlı eserinde Yavuz Sultan

Selim dönemini konu edinmişken “Babil’de Ölüm İstanbul’da Aşk” adlı romanında, Osmanlı Devleti’nin Kanuni döneminden başlayıp Tanzimat’a kadar uzanan bir dönemi anlatmıştır.

E) İmge ve çağrışımlar yönüyle insanın hayal dünyasını zenginleştirmek

7. Gerçeğin olduğu gibi yansıtılmaya çalışıldığı metinler, bi-

limsel metinlerdir. Nasıl ki bir ressamın yaptığı tablodaki görüntü ile o görüntünün gerçeği arasında "ressam farkı" varsa edebî eserlerde de "yazar farkı" vardır. Sanatçı, görüp duyduklarından etkilenir, onları yeniden biçimlendirir ve hayalinde yorumlar. Bu yorumlamada şair ya da yazarın hayata bakışı, aldığı eğitim, yaşadığı dönem, içinde yaşadığı çevre etkili olur.

Bu cümlede sözü edilen kitaplar edebiyatın aşağıda verilen bilim dallarından hangisiyle olan ilişkisine örnek olabilir? A) Sosyoloji

B) Psikoloji

D) Coğrafya

C) Tarih

E) Felsefe

3. Aşağıdakilerden hangisinde fonetik sanat dalları doğru olarak verilmiştir? A) edebiyat – resim

Bu parçada, sanat eserinin vurgulanan özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Özgünlüğü

B) Bireyselliği

C) Gerçekliği değiştirmesi

D) Tekliği

E) Yoruma açık oluşu

B) resim – mimari C) opera – müzik

8. Dil, kültürü, dünden bugüne, bugünden yarına aktarır. Bu

aktarım ya sözlü olarak gerçekleşir. Hayatın doğal akışı içinde, kendiliğinden olur. Ya da İnsanlar, kendi dönemlerindeki olayların, anlayışların, geleneklerin vs. izlerini eserlerine yansıtır. Bu eserleri okuyan yeni nesil; kendi kültürünü, kendi değerlerini öğrenir ve sosyal bir miras olarak kendinden sonra gelenlere aktarır. Milletlerin kültürü, yüzyılların süzgecinden süzüle süzüle kelimelerde, deyimlerde sembolleşerek dil hazinesine aktarılır; özünü orada saklar.

D) dans – bale E) müzik – edebiyat

4. Aşağıdakilerdin hangisinde "bir sanat dalı olarak" edebiyatın tanımı yapılmıştır?

A) Edebiyat ile ilgili kuralları öğreten bilim dalıdır. B) Gerçek ya da gerçeğe uygun olayların kurgulanarak dile getirildiği metinlerdir.

Bu parçada aşağıda verilenlerden hangisinin üzerinde durulmuştur?

C) Herhangi bir bilim dalıyla ilgili eserler bütünüdür.

A) Dil ile kültür ilişkisi

D) Duygu, düşünce ve hayallerin güzel ve etkili bir biçimde dile getirilmesidir.

B) Kültürün edebiyatla olan bağı

E) Belirli bir dönem ya da sanat anlayışına bağlı kalınarak yazılan eserlerdir.

D) Dilin duygu ve düşüncelerin aktarıcısı oluşu

C) Kültürün oluşumu E) Günlük hayatın dille şekillenmesi LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

9. Edebiyata konu olan şeyler, bir bakıma edebiyatın ham

maddesidir. Sanatçı, eserinde bu ham maddeyi kendi anlayışı ve tarzı doğrultusunda zenginleştirir. Ele aldığı konuyu işlerken şiir, öykü, roman, tiyatro vs. türlerden birini kullanır. Sanatçı bu türler içinde, kendine özgü bir dil ve anlatımla konuları işler. İşte dilin yanı sıra edebi yapıta konu olabilecek her türlü olay, duygu, düşünce ve hayal edebiyatın kapsama alanına girer.

11. I. Kimi zaman sanatçının ruhsal durumunu kimi zaman

da eser içinde geçen kişilerin ruhsal durumunu anlatmak amacıyla sanatçı, ruh çözümlemeleri yapar.

II. Sanatçı; belli kuralları, gelenekleri, örf ve adetleri olan bir toplum içerisinde yaşar ve eserlerine bunları yansıtır; eserlerinden bunlardan etkilenir.

III. Edebi metnin önemli unsurlarından bir de yer yani mekândır çünkü olay örgüsü belli bir mekân etrafında şekillenir.

IV. Madde ve insan hayatını etkileyen bütün ilmi ve teknolojik gelişmeler edebiyatta kendine yer bulmuştur.

C) Edebiyatın konusu

Numaralanmış ifadeler, edebiyatla aşağıdaki bilim dallarından hangisi arasındaki ilişkiyi göstermez?

D) Edebiyatın amacı

A) Edebiyat ile tarih

E) Edebiyatın yöntemi

B) Edebiyat ile sosyoloji

Bu parçada üzerinde durulan şey aşağıdakilerden hangisidir? A) Edebiyatın içeriği B) Edebiyatın tanımı

C) Edebiyat ile psikoloji D) Edebiyat ile bilim- teknik E) Edebiyat ile coğrafya

A) İçimdeki sevgi tohumları yeşermedeyken dışarıda kar yağıyormuş ne gam! B) Hava sıcaklığının aniden düşmesi sera üreticilerini zor durumda bıraktı. C) Hafta sonunu kayak yaparak için geçirmek isteyenler için Uludağ’ı öneriyoruz. D) Belediye, evsizleri soğuk havalarda spor salonlarında misafir ediyor. E) Önümüzdeki günlerde Ankara’da şiddetli fırtına olması bekleniyor.

13. Ahmet Mithat Efendi “ Felatun Beyle Rakım Efendi” ve Re-

caizade Mahmut Ekrem, “Araba Sevdası” romanlarında Tanzimat Dönemi'nde ve Yakup Kadri de “ Sodom ve Gomore “de mütareke yıllarının İstanbul’unda yaşanan toplumsal erozyonun çarpıcı örneklerini verirler. Bu eserlerde genel anlamda Batılılaşmayı yanlış anlamış züppe tiplerin vardığı aşama anlatılır.

A) Edebi metinlerin insanda beğeni ve estetik zevk vermesi için oluşturulduğuna B) Edebi metinlerin gerçeği aynen aktarmayıp dönüştürdüğüne

A) Psikoloji

E) Edebi metinlerin mecaz ve yan anlamlar yönüyle zengin olduğuna 7. E

8. A

9. C

10. E

11. A

12. A

13. C


B) Felsefe

D) Coğrafya 6. A

14

Bu parçada sözü edilen roman aşağıdaki bilim dallarından hangisiyle ilişkilendirilebilir?

5. B

D) Edebi metinlerin, onu ortaya koyan sanatçı ile ilgili unsurlar barındırdığına

4. B

C) Edebi metinlerde bir temanın farklı sanatçılar tarafından farklı biçimlerde dile getirilebilineceğine

C) Sosyoloji

E) Dil bilimi 3. E

Bu parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

olabilir?

2. C

12. Aşağıdakilerden hangisi bir edebi metinden alınmış

1. E

dolaylıdır. Bu metinler daha çok, bir hoşluk, heyecan uyandırmak amacıyla yazılır. En gerçekçi kurmaca yapıtlarda bile hiçbir okur gerçeğin kendisini bulamaz. Çünkü yazar, ele aldığı gerçekliği yaratıcılığını, düş gücünü, özlemlerini, sanat zevkini, hayata bakış açısını vb. işin içine katarak yeniden yaratır. Gerçekliği kurgular, eklemeler ve çıkarmalar yaparak ona dilediği biçimi verir. Yani kurmaca bir metindeki kişi, zaman, mekân, olay ögeleri farklı bir yazar tarafından değiştirilip farklı şekilde yeniden kurgulanabilir. (Söz gelimi, Kurtuluş Savaşı’nı farklı yazarlar, farklı biçimde kurgulayarak anlatabilir.) Bu yüzden de aynı gerçek olay ve kişilere dayalı hiçbir kurmaca yapıt, diğerine benzemez.

Cevaplar

10. Kurmaca metinlerin öğretici-eğitici işlevi, doğrudan değil,


Konu Testi - 2

1. Kurmaca metinler günlük hayatın ve bilimin gerçekleriyle

doğrulanmak zorunda değildir. Bu nedenle de yüzyıllar boyunca tazelik, gerçeklik, evrensellik ve güncelliklerinden bir şey kaybetmezler. Geçmişte birçok bilim adamının geliştirdiği çok sayıda bilimsel kuram, geçerliliğini yitirmesine karşın Suç ve Ceza, Goriot Baba, Fareler ve İnsanlar gibi kurmaca yapıtlar, canlılıklarını hâlâ korumaktadır. Kurmaca metinlerde nesnellikten söz edilemez, böyle yapıtlar biriciktir, bunların eşi ve benzeri yoktur. Kurmaca metinlerde yazar, neyi anlattığından çok nasıl anlattığına önem verir. Dili kendine özgü bir şekilde kullanır. Kendisini sözcüklerin mevcut anlamlarıyla sınırlamaz, onlara belli bağlamlar içinde yeni anlamlar yükler.

Bu parçada edebi eserlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinden söz edilmemiştir? A) Uzun soluklu olabildiklerinden B) Gerçek hayata bağlı kalmak zorunda olmadığından C) Kişisel yoruma dayalı anlatılar olduğundan D) Dilin yan ve mecaz anlamlarından yararlandığından E) Konu seçiminin eserin değerini artırdığından

2.

I. Dil, göndergesel işlevinde kullanılır.

II. Anlam kesin ve nettir.

III. Anlatılanlar gerçeğin kendisidir.

IV. Yazılış amacı okuyucuda heyecan uyandırmaktır.

V. Metinlerde anlam zenginliği yoktur, her okuyan aynı anlamı çıkarır.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisi “öğretici metinler” le ilgili değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

5.

I. Grup

II. Grup

I. Tiyatro

• Harf, mürekkep vs.

II. Edebiyat

• Mermer, beton, taş vs.

III. Mimari

• Nota, ezgi, çalgı vs.

IV. Müzik

• Kostüm, sahne, dil vs.

V. Hat

Yukarıda I. grupta verilenlerden hangisi II. gruptakilerden biriyle ilişkilendirilemez? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

6.

I. Divanü Lügati’t-Türk sayesinde eski Türkler hakkında bilgi sahibi olunması

II. Bazı milletlerde ortak sözcük sayısının fazla olması

III. İnsanların günlük hayatlarını devam ettirebilmek için dile başvurması

IV. Teknolojik gelişmeler sonucu ortaya çıkan kavramlara dilde yeni karşılıklar bulunabilmesi

V. Edebi metinlerde kullanılan dille sosyal hayatta kullanılanın farklılıklar göstermesi

Numaralanmış cümlelerin hangisinde belirtilen şey dilin kültür taşıyıcılığı ile ilişkilendirilebilir? A) I.

B) II.

7.

I. Çok anlamlılık

II. Etkileyicilik

III. Estetiklik

IV. Evrensellik

C) III.

D) IV.

E) V.

3.

I. Bire bir aynısı yapılamayacağından biriciktir.

V. Nesnellik

II. Kendi içinde farklı dallara ayrılır.

III. Gerçeğe bağlılığı oranında başarılı kabul edilir.

Numaralanmış kavramlardan hangisi güzel sanatlarla ilişkilendirilemez?

IV. Duygu ve hayallerin ifade edilmesidir.

A) I.

V. Bilgilendirici ve eğitici işlevi esastır.

Numaralanmış cümlelerde verilenlerden hangisi edebiyatla ilgili değildir? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) III. ve V.

C) I. ve IV.

E) IV. ve V.

4. Aşağıdakilerden hangisi görsel bir sanat değildir? A) Minyatür

B) Hat

D) Edebiyat

C) Resim E) Heykel

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

8. Aşağıdakilerden hangisi edebi metnin özelliklerden biri değildir?

A) Mecaz ve yan anlamlar yönüyle zengin olması B) Okuyana estetik tat ve güzellik hissi vermesi C) Dilin, dil ötesi işleviyle kullanılması D) Çok katmanlı bir anlamsal derinliğe sahip olması E) Gerçeğin kurgulanmış biçimi olması LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

9.

I. Tezhip

13. Sanatla bilimin karşılaştırıldığı aşağıdaki cümlelerin

II. Bale

hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

III. Edebiyat

A) Sanat gerçekliği betimler ve sergiler, bilimse açıklar.

IV. Müzik

B) Sanat, gerçekleri estetik imgelerle, bilimse akıl yoluyla anlatmaya çalışır.

V. Sinema

Numaralanmış sanatlar kendisini ortaya çıkaran malzeme ve yöntemler bakımından ikişerli gruplandırılırsa hangi sanat boşta kalır?

C) Sanat sezdirir, bilimse ispatlar.

A) I.

E) Sanat kişisel bir deha ürünüdür, bilimse ortak aklın ortaya çıkardığı birikimdir.

B) II.

C) III.

D) IV.

D) Sanat, kesin bir sonuca varır, bilimin vardığı sonuç kesin değildir, çürütülebilir.

E) V.

10. “Aristoteles sanat taklittir” demişti. Platon’sa, bu tanımı

az daha genişleterek sanatı bir taklit, bir yansıtma olarak kabul etmişti. Sanat doğanın, gerçeğin taklidinden ibaret olsaydı, hiçbir taklit aslı kadar mükemmel olamayacağı için, sanata da ihtiyaç olmazdı. Öyle ya, bir bülbülün ötüşünü aynen tekrarlayamayan müzik, görüntüsünü aynen yansıtamayan resim başarılı sayılmayacaksa, en gerçek sanat eseri bülbülün yine kendisi olurdu. Oysaki sanat, var olanın, şeklini değiştirmedir, kişisel algılayıştır, gerçeği yapaylaştırmaktır; özetle yarattığı yapay bülbülü daldaki bülbüle tercih ettiğidir. Bu parçadan hareketle sanat eseriyle,ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Sanat eseri, doğanın bire bir taklitlinden çok daha öte bir şeydir.

A) Bir ressamın, karşısındaki manzarayı tuvaline aktarması B) Bir tiyatrocunun sahnedeki konuşmalarını önceden ezberlemesi C) Bir şairin duygu ve düşüncelerini kâğıda dökmesi D) Bir ustanın ham haldeki bakırdan bir tepsi yapması E) Bir bestecinin melodiyi notalaştırması

15. Aşağıdakilerden hangisi bir edebi metinden alınmış olabilir?

B) Sanat eseri doğadaki varlığın yeniden tasarlanmasıdır.

A) Servetifünun romanında bireysel konular ele alınmıştır.

C) Sanat eseri, tabiatın aynen yansıtılmasıyla ortaya çıkar.

B) “Sodom ve Gomore”de Batı hayranı yozlaşmış insan tipleri teşhir edilir.

D) Sanat eseri, sanatçının kişisel algılarıyla oluşur.

C) Mustafa Kutlu’nun en önemli özelliği sesinin ve renginin yerli olmasıdır.

E) Sanat eseri doğadaki varlıkları yapaylaştırarak anlatır.

11. Aşağıdaki güzel sanatlardan hangisi ortaya konulur-

D) Ağaçların dışındaki her şey karanlığın tülüyle örtülü, hayaletler gibi usul usul deviniyorlardı.

ken kullanılan malzeme yönüyle diğerlerinden farklıdır? E) Opera

16. ---- varlık nedeni okuru bilgilendirmek, ona bir şeyleri öğ-

retmek değil, onu kendi kurduğu bir dünyanın içine çekerek dar yaşam alanının dışına çıkarmak ve başkalarının yaşamına ortak etmek, eğlendirmek, dolayısıyla da onun yaşantılarını zenginleştirip renklendirmektir. Böyle metinler; anlatıcı, kişi, zaman, mekân olay ögeleriyle kurulurlar.

C) Eskilerin din ve dünya görüşünün, sanat anlayışının vs. dil sayesinde nesilden nesile aktarılması D) Atasözü ve deyimlerimizin önemli bir kısmının bugüne kadar ulaşabilmiş olması E) İngilizcenin ortak dünya dili olarak tüm milletler tarafından konuşuluyor olması 9. A

10. C

11. D

12. E

13. D

14. D

15. D


8. C

16. C

16

Bu parçanın başına aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Felsefi metinlerin

B) Bilimsel metinlerin

C) Kurmaca metinlerin

D) Öğretici metinlerin

7. E

B) Gelenek ve göreneklerin varlığını bugüne dek koruyabilmiş olması

E) Nesnel metinlerin 6. A

A) Orhun Yazıtları sayesinde bin yıl önceki Türklerin yaşayışı ile ilgili bilgi sahibi olunması

5. B

nun kanıtlarından biri değildir?

4. D

12. Aşağıdakilerden hangisi dilin kültür taşıyıcısı olduğu-

3. D

D) Resim

E) Romanın hemen hemen yarısından itibaren savaşla ilgili haberler, konuşmalar ve olaylar ön plana geçer.

C) Bale

2. D

B) Sinema

1. E

A) Tiyatro

Cevaplar

14. Aşağıdaki eylemlerden hangisi zanaatla ilgilidir?

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Şiir ve Zihniyet - Şiirde Ahenk

hhŞİİR VE ZİHNİYET

hh Aynı dönemde yazılmış şiirlerin benzer özellikler göstermesi

Bir dönemin genel ortamının oluşturduğu anlayış ve zevk bütü-

hh Bazı sanatçıların aynı dönem içinde ele alınması (Tanzimat Edebiyatı, Servetifünun Edebiyatı vs.)

nüne zihniyet denir. Şair, belirli bir dünya görüşüne sahiptir ve yaşadığı dönemin sosyal, siyasi, ekonomik, askeri, idari vs. ortamından etkilenir. Her şiirde, şairin yaşadığı döneme ait zihniyetin etkisi görülür. Bir toplumun belli bir dönemdeki,

hh Bazı sanatçıların aynı topluluk içinde kabul edilmesi (Edebiyat-ı Cedideciler, II. Yeniciler vs.)

02 "Zihniyetle" açıklanabilecek durumlar

hh İnanç sistemi hh Siyasi yapısı hh Sosyal olayları hh Ekonomik durumu

hhŞİİRDE AHENK Sevgili öğrenciler, şiirde ahenk konusunun iyi kavranması, konu ile ilgili terimlerin bilinmesine bağlıdır. Bu nedenle asıl konuya geçmeden önce aşağıda verilen terimleri öğrenmenizde yarar vardır.

hh Askeri yapısı

Nazım hh Eğitim anlayışı hh Bilim ve teknik seviyesi hh Sanata yaklaşımı

hh Ölçülü ve kafiyeli sözler topluluğudur. Gül büyütenlere mahsus hevesle Renk renk dertlerimi gözümde besle Yalnız, annem gibi o ılık sesle İçimde dövünüp ağlama gurbet hh Bu dörtlüğün 1.2.3. dizeleri kendi arasında kafiyelidir. Her dize 11 heceden oluşmaktadır yani nazmın temel şartı olan

o toplumun zihniyetini belirleyen unsurlardır.

ölçülü ve kafiyeli olma şartını taşımaktadır.


1

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) / Şiirde Ahenk

Uyarı “Nazım” ve “şiir” birbirine karıştırılmamalıdır. Bir metne şiir denebilmesi için o metinde imgesel söyleyiş, çağrışım, müzikal uyum ve estetik tat gibi unsurlar bulunmalıdır. Bu bakımdan nazımla yazılmış her metin şiir kabul edilmez.

Nazım Biçimi hh Bir şiiri meydana getiren dizelerin kendi aralarında toplanış ve kafiyeleniş düzenidir. hh Nazım biçimi, şiirin dış yapısıyla ilgili özellikleri ifade eder.

Manzum Eser hh Ölçülü ve uyaklı manzum parçalardır.

Divan edebiyatı nazım biçimleri:

hh Genellikle didaktik konuları anlatmak için yazılır.

Gazel, kaside, şarkı, tuyuğ vs.

hh Estetik kaygı taşımaz.

Halk edebiyatı nazım biçimleri:

hh Çağrışım yönü ve imgeleme yönünden zayıftır.

Türkü, mani, koşma, semai vs. Batı edebiyatından alınan nazım biçimleri:

Uyarı “Manzum eserlerin içindeki küçük parçalara manzume denir. Örneğin Mehmet Akif Ersoy’un “Safahat” adlı eseri bir manzum eserdir. Bu eserin içinden birer bölüm olan “Mahalle Kahvesi”, “Küfe”, Kocakarı ile Ömer” vs. birer manzûme örneğidir.

Sone, terza-rima, balad vs.

Nazım Birimi hh Mısralardan oluşan ve anlamca birbirini tamamlayan bölümlerdir.

Nazım Türü Divan edebiyatı nazım birimi: hh Şiirlerin konuları bakımından adlandırılmasıdır. Divan edebiyatı nazım türleri: Tevhit, münacat, naat, mersiye, mevlit vs. Halk edebiyatı nazım türleri: Koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt vs.

2


Beyit Halk edebiyatı nazım birimi: Dörtlük


Mısra (Dize)

Beyit

hh Manzum yazıların her biri satırıdır. Türkçede mısra kelimesinin karşılığı olarak "dize" kullanılır.

hh Anlam bakımından birbirine bağlı, alt alta gelen iki dizeden oluşan nazım birimidir.

hh Nazım şekilleri, mısraların alt alta dizilmesiyle meydana gelir. Zil, şal ve gül. Bu bahçede raksın bütün hızı...

Neden sustun gönül sazım

El olduk biz birden bire

Üşüyorum, çok yalnızım

Kar yağıyor bu şehire

Şevk akşamında Endülüs üç defa kırmızı...beyit / 1. birim Her rengi istemez, gözümüz şimdi aldadır. İspanya dalga dalga bu akşam bu şaldadır.beyit / 2. birim

Uyarı “Kimi zaman nazmın içinde göze çarpan, güzelliği ve anlamının yoğunluğuyla ile ön plana çıkan mısralar, halk arasında dilden dile dolaşır. Böyle mısralara mısra-ı berceste denir. "Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz”

Bent hh Bir şiiri meydana getiren bölümlerden her birine bent denir. hh Beyit ve dörtlükte dize sayısı bellidir ancak bentlerde dize sayısı değişebilir.

Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde"

hh Bentler en az 3 dizeden oluşur. Örneğin Cahit Sıtkı’nın “Otuz

Ziya Paşa

Beş Yaş Şiiri” beşer dizeli bentlerle yazılmıştır.

Avâzeyi bu âleme Davut gibi sal “Bâki kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş”

Bâki Yaş otuz beş yolun yarısı eder Şakaklarıma kar mı yağdı, ne var

Uyarı

Dante gibi ortasındayız ömrün

Kimi zaman şairler, bir tek mısraya bir şiir sığdırabilirler. Böyle mısraların anlamı çok yoğun olur ve bunlar, şairin anlatmak istediğini tam anlamıyla karşılar. Böyle mısralara mısra-ı âzâde denir.

Benim mi Allah'ım bu çizgili yüz Delikanlı çağımızdaki cevher bent /1. birim Ya gözler altındaki mor halkalar

Söylesem tesiri yok, sussam gönül razı değil.

Yalvarmak, yakarmak nafile bugün

Neden öyle düşman görünürsünüz

Fuzuli

Gönüldendir şikâyet kimseden feryâdımız yoktur.

Gözünün yaşına bakmadan gider

Yıllar yılı dost bildiğim aynalar bent / 2. birim

Nev'i


3


1. Şiirin Ahenk Unsurları

• 11’ li kalıp

1. Ölçü (Vezin)

İptida Bağdad’a / sefer olanda

hh Nazımda hecelerin belirli bir kural çerçevesinde dizilmesidir.

Atladı hendeği / geçti Genç Osman (6+5)

Türk şiirinde kullanılan ölçüler şunlardır:

(6+5)

Vuruldu sancaktar / kaptı sancağı (6+5) İletti, bedene / dikti Genç Osman

(6+5)

a. Hece Ölçüsü hh Mısralardaki hece sayısının eşitliği esasına dayanır. hh Heceyle yazılan şiirlerde ilk dizedeki hece sayısı kaçsa diğer

11’li kalıpla yazılmış duraksız şiir örneği: Kalp yorgun, göz yaşlı, umutlar bıktı

dizelerde de aynı olmalıdır. Sevda ektim, vuslat biçemiyorum hh Heceler parmakla sayılabildiği için “parmak ölçüsü” veya “parmak hesabı” da denir. hh Türk dilinin doğal ölçüsüdür, Halk edebiyatıyla özdeşleşmiştir. hh En çok kullanılanları 7, 8 ve 11’li hece ölçüleridir.

Gönlümün tahtına çok talip çıktı Sevgili, senden vazgeçemiyorum

Örnek 1: Yıllar sineye yaslanır

• 7’ li kalıp

Hatıraların paslanır

Taşta bülbül / öter mi

(4+3)

Çölde hiç gül / biter mi

(4+3)

Bu deli gönlün uslanır Unutursun Mihriban'ım

Seveceksen / candan sev (4+3)

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi kesin olarak söylenemez?

Sevdim demek / yeter mi (4+3)

A) Nazım birimi dörtlüktür. B) Halk edebiyatı ürünüdür C) Manzum biçiminde yazılmıştır.

• 8’ li kalıp

D) Bir türküden alınmıştır.

Kömür gözlüm / hasta olmuş (4+4) Bir muskacık / yaz ver bana

(4+4)

Siyah zülfü / ak gerdana

(4+4)

Tel tel et de / diz ver bana

(4+4)

4


E) Hece ölçüsüyle yazılmıştır. Dört dize olduğuna göre nazım birimi dörtlüktür. Nazım birimi dörtlük olduğuna göre Halk edebiyatı ürünüdür. Dizelerle yazıldığına göre manzumdur. Halk edebiyatı ürünü olduğuna göre ölçüsü hecedir. Bu açıklamalar ışığında A, B, C, E seçeneklerine kesinlikle ulaşılır. D seçeneğinde belirtilen türküden alınmıştır denmektedir. Oysa başka nazım biçiminden de alınmış olabilir (örneğin semai). Bunun için parçanın tamamını görmeye ihtiyaç vardır.


Uyarı Ahenk sağlamak ve tekdüzeliği önlemek amacıyla mısraların bölümlere ayrılmasına “durak” denir. Her şiirde durak

Kısa (açık) hece: hh Hecedeki son sesin ünlü olmasıdır. hh Açık heceler (.) işaretiyle gösterilir.

olmaz. Kimi zaman da bir şiirin bazı mısralarında duraklara uyulurken bazı mısralarda durakların göz ardı edildiği

hh Aruz kalıpları (fâilâtün / fâilâtün / fâilün…), kapalı ve açık he-

görülür. LYS edebiyat sorularında “durak konusu” seçeneklerde sık geçmektedir.

celerin belirli bir sistemle dizilmesiyle oluşur. hh Türklerin, Arap ve İranlılardan aldığı ölçüdür. Divan edebiyatıyla özdeşleşmiştir.

Ben e

b. Aruz Ölçüsü hh Mısralardaki hecelerin uzunluk-kısalık bakımından denkliğine

–

.

Han gi –

.

zel den be –

–

.

ri

dir hür ya

.

–

–

çıl gın ba na zin cir –

–

.

.

–

–

. vu .

şa dım hür ya .

–

–

.

ra cak mış şa .

–

–

.

şa rım .

–

şa rım .

–

dayanır. hh Her dizede alt alta denk gelen hecelerin uzunluk-kısalık uyumu gözetilir. hh Aruz kalıplarının durakları kelime ortasında olabilir.

Uyarı Dize sonlarındaki heceler kısa olsa bile uzun kabul edilir. "â, û, î" ünlüleri, iki ses değerinde olduğundan uzun ünlü kabul edilir.

hh Aruz kalıplarının belirli hece sayısına göre bölünmesine tefile denir.

Aruzla İlgili Terimler Bunlar aynı zamanda aruz kusuru olup usta sanatçılar tarafın-

hh Bir şiirde tek bir kalıp kullanılır. Yani şiir hangi kalıpla başlamışsa o kalıpla biter.

dan pek kullanılmamıştır.

1. Ulama (Vasl) hh Sözcüğün sonundaki ünsüzü, kendinden sonraki sözcüğün başındaki ünlüye bağlamaktır. Aslında bir kusur değil, şiirin

Uzun (kapalı) hece hh Hecedeki son sesin ünsüz ya da uzun ünlü olmasıdır. hh Kapalı heceler (–) işaretiyle gösterilir.

müzikalitesini artıran bir unsurdur.

Bir taze bahâr alemi seyretti felekte, Mevsim mütehayyil, vakit akşamdı Bebek'te


5


2. Çekme (İmâle)

5. Takti

hh Kısa heceyi, ölçü gereği uzun okumaktır.

Bir şiiri aruz ölçüsüne göre okumaya denir. Hece ölçüsünde durak neyse aruz ölçüsünde takti de odur.

Diidi gör düm / ol ha bii bin / aane si Bir a cep nur / kim güneşper / vaane si

c. Serbest Ölçü

3. Uzatma (Med) hh Aruz ölçüsünde uzun heceler tam, kısa heceler yarım ses kabul edilir. hh Med, uzun heceyi, ölçü gereği bir kısa hece kadar uzatmaktır.

hh Hece, aruz gibi herhangi bir kalıba bağlı kalınmayan ölçüdür. hh Hecelerin açık veya kapalı olmasına ya da sayılarına bakmaksızın şairin tamamen kendi üslubuna göre yazmasıdır. hh Bu tür şiirlerde uyumun, sözcüklerin anlamı ve söylenişinden geldiği düşünülür.

hh Med, bir kusur değil, ses sanatı olarak değerlendirilir. hh 1940’lardan sonra yaygınlaşmıştır.

Ya bir nigaha dahi tâb yok mu çeşminde “O nâz hastası tâ böyle bi-mecâl midir”

hh Günümüz Türk edebiyatında serbest ölçü yaygın olarak kullanılmaktadır.

“tâb ve nâz” sözcükleri ile “mecâl” sözcüğünün ikinci hecesi bir buçuk ses değerindedir.

Ağlasam sesimi duyabilir misiniz

4. Kısma (Zihaf)

Mısralarımda

hh İmalenin tersidir. Ölçü gereği uzun hecenin kısaltılmasıdır.

Göz yaşlarıma ellerinizle

Dokunabilir misiniz

Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu

Aşk âfeticân olduğu meşhûr-ı cihândır Koyu renkle gösterilen heceler bir buçuk değerde olmasına rağmen yarım değer kısaltılarak okunur.

Bu derde düşmeden önce Her şeyi söylemek mümkün Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum Anlatamıyorum

Serbest şiirde ölçü ve kafiye olmadığına göre, böyle şiirlerde ahengi sağlayan unsurlar bulunmaz mı? Bulunur. Ölçü ve kafiye dahil diğer tüm ahenk unsurları belli bir kurala bağlı olunmaksızın kullanılır.

6


Öğretmen Sorusu

Can verme gam-ı aşka ki aşk afet-i cândır


2. Uyak (Kafiye) ve Redif

Not

hh Uyak, dize sonlarındaki seslerin benzerliğidir.

Divan şiirinde, son heceleri “â ve û uzun ünlüleri ile biten sözcükler de tam uyak kabul edilir.

hh Redif, dize sonlarında sözcük tekrarı veya görevdeş eklerdir.

Sabrum alup felek mana yüz min belâ virür Az olsa bir meta’ ana il çoh bahâ virür

hh Redifte ses benzerliği aranmaz. Görev ve anlam benzerliği

Fuzûlî

aranır.

a. Kafiye Türleri

3. Zengin Uyak

1. Yarım Uyak

hh İkiden çok ses benzerliğine dayalı uyaktır.

hh Bir ses benzerliğine dayalı uyaktır. ─ Sümmani’yem ya Rab gönlüm hoş eyle

Ya sabır ver ya bağrımı taş eyle

Ya bir çift kanat ver ya bir kuş eyle

Tez varayım yar bağında talan var

─ Ne zaman geleceksin, yıllar yo r duğunda mı?

Seni bekleyen kalbim bir gün durduğunda mı?

─ Garibim namıma Kerem diyorlar

Aslı'mı el almış harem diyorlar

Hastayım derdime verem diyorlar

Maraşlı Şeyhoğlu Satılmış'ım ben

─ Gel, kurudu köklerim, bir damla su ver zalim

Gel, dindir bu acıyı, kalmadı benim halim

2. Tam Uyak hh İki ses benzerliğine dayalı uyaktır. Biri sesli biri sessiz, iki harften oluşur.

Not Divan şiirinde, bir uzun ünlü, bir ünsüzün oluşturduğu uyak da zengin uyak kabul edilir.

─ Gel bakma kimseye hor

Halkı yorma kendin yor

Yıkmak için çok düşün

Yıkmak kolay yapmak zor

Arzuladık geldik can fedâ olsun Hayâlin ruhuma bir gıdâ olsun Altınoluk sana elvedâ olsun

─ Sana meftun olalı sevdalandım bela ya Durmasın çağlasın dillerim yâre

Mecnun bile bu kadar tutulmadı Ley la’ya


7


4. Tunç Uyak hh Uyak oluşturan sözcüklerden birinin, diğer mısradaki sözcüğün içinde geçmesidir.

Örnek 2: Aşağıdaki dizelerin hangisinde uyak (kafiye) kullanılmamıştır? A) Ben aldandım karanfilin alına Selam, tomurcuklu defne dalına

─ N’oldu sana, yeşil pancurun indi

Karanlık akşamlara döndü ikindi

B) Gözyaşım coşkun nehir selidir İçimi coşturan bahar yelidir

─ Bir gün dedim ki “İstemem artık ne yer ne yâr!”

C) O gün gelsin, şöyle bir yarış olsun Dünyayı hele sen bir barış olsun da gör

D) Öpe öpe uyandırdım, şiir yaptım sözcükleri Savaşta kalemimi kurşun yaptım sözcükleri

Çıktım sürekli gurbete, gezdim diyâr diyâr

E) Değirmen değirmen beni de öğüt

Ben meyvesiz ağaç, yürüyen söğüt

A seçeneğindeki alına/dalına, B seçeneğindeki selidir/yelidir sözcüklerinde tam uyak, C seçeneğindeki yarış/barış, E seçeneğindeki öğüt/söğüt sözcüklerinde tunç kafiye kullanılmıştır. D seçeneğinde ahenk, "yaptım seni" sözcükleriyle sağlanmıştır. Bu sözcükler kafiye değil rediftir. Cevap: D

5. Cinaslı Uyak hh Sesteş sözcüklerin uyak oluşturmasıdır.

b. Redif hh Mısra sonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görev-

─ Şah verdi, filiz sürdü sinemde yara dalı

leri aynı olan eklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edil-

mesine "redif" denir.

Şu cihanda gülmedim yaradan yaradalı

─ Ey kupkuru çölleri cennetlere çeviren gül Vaktidir, ağlayan gözlerimin içine gül

Ek biçiminde redif Aramızı kesti dumanlı dağlar Artıyor efkârım yine bu çağlar Yukarıdaki dizelerde “dağlar, çağlar” sözcüklerinde dağ, çağ sözcükleri kendi aralarında tam uyaklıdır. Bu sözcüklerdeki –lar çokluk eki aynı görevi üstlendikleri için rediftir.

Halk şiirinde genelde yarım, divan şiirinde ise tam ve zengin kafiye kullanılmasının sebebi nedir?

Divan şairlerinin hüner göstermek için daha zor olan tam, özelliklede zengin kafiyeyi tercih ettikleri söylenebilir. Halk şiiri ise doğaçlama söylendiğinden daha çok tutturması kolay olan yarım kafiye ile oluşturulmuştur.

8


Öğretmen Sorusu


Sözcük biçiminde redif

c. Diğer Ahenk Ögeleri

Bu ıslıkla uzayan, dönen, kıvrılan yollar,

İç Kafiye

Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar

hh Dize içindeki bir sözcüğün, dize sonundaki sözcükle kafiye oluşturmasıdır.

Söz öbeği biçiminde redif Ey benim nazlı canânım ─ Kamu bîmârına cânân devâ-yi derd ider ihsân Severim kimseler bilmez Bir iştir geldi başıma Çekerim kimseler bilmez

Niçin kılmaz mana dermân meni bîmâr sanmaz mı

Dizeler, tam ortasından bölündüğünde kafiye daha açık görülecektir: ─ Kamu bîmârına cânân

Not Bu dörtlükte kafiye kullanılmamıştır, ahenk yalnızca redifle sağlanmıştır.

Devâ-yi derd ider ihsân

Niçin kılmaz mana dermân

Meni bîmâr sanmaz mı?

Örnek 3: Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif kullanılmamıştır? A) Susuz değirmenlerin ne ile döner çarkı Kerem etmeyen beyin fakirden nedir farkı?

Seci

B) Doğru söylerim halk razı değil Eğri söylerim Hak razı değil

hh Düz yazıdaki uyaktır.

C) Üstümüze gelen boran, kış gibi Şahin pençesinde yavru kuş gibi

İlâhi! Kabul senden, red senden. İlâhi! Şifâ senden, derd sen-

D) Pervane ateşten sakınmaz canı Uğruna koymuşum başı bedeni

den. İlâhi! Gönlüm oduna her ne yaktınsa ol tüter. İlâhi! Vücudum bağına her ne diktinse ol biter…

E) Bülbül eyler güle naz Ağlayan çok gülen az E seçeneğinde redif kullanılmamıştır. Ahenk cinaslı uyakla sağlanmıştır.


9


Aliterasyon

Günler kısaldı. Kanlıca'nın ihtiyarları

---- a

Bir bir hatırlamakta geçen sonbaharları

---- a

hh Dizelerde ahengin sağlanması için aynı ünsüzlerin tekrarlanmasıdır. ─ İstanbul’un orta yeri sinema

Garipliğim, mahzunluğum duyurmayın anama

─ Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle

Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle

Asonans hh Dizelerde ahengin sağlanması için aynı ünlülerin tekrarlanmasıdır. ─ Anlattı uzun uzun

Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun

Nasıl durulduğunu…

─ Ayağın sakınarak basma aman sultanım

Dökülen mey kırılan şişe-i rindân olsun

Yalnız bu semti sevmek için ömrümüz kısa ---- b Yazlar yavaşça bitmese, günler kısalmasa Gökyüzünde tüten olsam

---- a

Yeryüzünde biten olsam

---- a

Al benekli keten olsam

---- a

Yar boynuna sarsa beni

---- b

Yâr kolunda burma olsam

----c

Yedikleri hurma olsam

----c

Alçım alçım sürme olsam

----c

Yâr kaşına sürse beni

----b

---- b

2. Çapraz Uyak hh Halk edebiyatında (dörtlüklerde) yaygındır. hh Bir dörtlüğün 1.- 3. / 2.- 4. dizelerinin kafiyelenmesiyle oluşan

d. Uyak Düzeni (Kafiye Örgüsü) 1. Düz Uyak

uyaktır. hh abab cdcd… şeklinde uyarlanır.

hh Hem divan edebiyatında (beyitlerde) hem halk edebiyatında (dörtlüklerde) kullanılır. hh Dizelerin kendi arasında uyaklanmasıyla oluşan uyaktır. hh aabb -cc veya aaab- cccb-dddb şeklinde uyaklanır.

10


Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul!

---- a

Görmedim, gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer.

---- b

Ömrüm oldukça, gönül tahtıma keyfince kurul!

---- a

Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer.

---- b


3. Sarma (Sarmal) Uyak

Örnek 4:

hh Halk edebiyatında (dörtlüklerde) yaygındır.

Hasret ettin yaşamaya Çıkacak yol bırakmadın

hh Bir dörtlüğün 1.- 4. / 2.- 3. dizelerinin kafiyelenmesiyle oluşan

Vebalini taşımaya Tutacak kol bırakmadın

uyaktır.

Yukarıdaki dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

hh abba - cddc… şeklinde uyaklanır.

A) 4 + 4 hece ölçüsü ile yazılmıştır. B) Çapraz uyak vardır. C) 2. ve 4. dizelerde hem kelime redifi hem de tam uyak vardır. Her şey yerli yerinde; havuz başında servi

----a

Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan

----b

Eşya aksetmiş gibi tılsımlı bir uykudan

----b

Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi

---- a

4. Örüşük Uyak

D) 1. ve 3. dizelerde redif yoktur. E) Halk edebiyatı geleneğini yansıtmaktadır. A, B, C, E seçenekleri doğrudur ama D seçeneğinde redif yok denilmiştir. Halbuki "-maya" ekleri rediftir.

Örnek 5:

hh Batı edebiyatı nazım biçimi olan terza-rimanın uyak örgüsüdür. hh aba- bcb- ded-e şeklinde uyaklanır.

Ağlamak kifayet etmez acıma Şen kahkahalarda hüzün bu gece I. Teselli sözleri II. Şarkılar bir başka III. Hazin bu gece IV. Gider gücüme Bu dizelerle çapraz uyak düzeninde bir dörtlük oluşturulmak istense aşağıdakilerden hangisi son iki dize olur?

Bir dereden kopardım

---- a

Bu incecik kamışı

---- b

Ve bir bıçakla yardım

---- a

Pek solgunsa da dışı

---- b

Sessinde gizli berrak

---- c

Pınarların akışı

---- b

A) IV. - I. III. - IV.

B) I. - III.

C) II. - III.

II. - IV.

I. - IV.

D) IV. - I.

E) I. - IV.

III. - II.

II. - III.

Son zamanlarda kullanılan bir soru tipi olup paragraf oluşturur gibi anlamlı ve ahenkli şiir oluşturma sorusudur. Bu nedenle I - IV ve II - III seçenekleri belirtildiği gibi sıralanırsa dörtlük ve kafiye örgüsü sağlanır.


11


Örnek 6:

Örnek 8:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif yoktur?

Şiirlerin konularına göre adlandırılmasına ----, mısralardan oluşan bölümlere ---- denir.

A) Yüzüne bakınca içim tutuşur İçime bir kızıl kor gelir gider B) Tarifin olmuyor ne kadar yazsam Ellerim tutmuyor resmini çizsem

Yukarıdaki boşluk aşağıdaki seçeneklerden hangisi ile doldurulmalıdır? A) nazım birimi - nazım şekli

C) Anlarsın sevdiğim hele düşünce Kıymetini soysuz ele düşünce

B) nazım şekli - nazım türü

D) Yeryüzü hiç afet görmedi sanma Ey benim aklımı alan muamma

D) bent - ahenk

E) Boyun mu bükmezdim sitem etmene Sebep mi olurdum dargın gitmene A, B, C, E seçeneklerinde redif kullanılmıştır. Ancak D seçeneğinde "-ma" sesleri tam uyak olup redif değildir.

C) nazım türü - bent E) nazım türü - nazım birimi Şiirlerin konularına göre gruplandırılmasına nazım türü, mısraların oluşturdukları bölümlere nazım birimi denir.

Örnek 9: Ben,

Örnek 7: Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Aruz ölçüsü Fars edebiyatında ait olup Türk edebiyatına, Arap edebiyatından geçmiştir. B) Zihaf, bir aruz kusuru olup uzun heceyi kısa okumaktır. C) Halk şiirinde mısraların bölümlerine ayrılmasına durak denir.

Senden önce ölmek isterlm Gidenin arkasından gelen Gideni bulacak mı zannediyorsun? Yukarıdaki şiir için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Serbest şiir anlayışıyla yazılmıştır. B) Ahenk ögeleri ikinci plandadır.

D) Aruz ölçüsü, divan edebiyatında sıkça kullanılmıştır.

C) İmgeli anlatım söz konusudur.

E) Redif için ses benzerliği değil görev ve anlam benzerliği aranır.

E) Modern şiir geleneğiyla yazılmışıtır.

B, C, D, E seçeneklerindeki bilgiler doğrudur. Fakat, aruz ölçüsü Arap edebiyatına ait olup bizim edebiyatımıza Fars edebiyatından geçmiştir.

12


D) Yalın bir anlatım benimsenmiştir.

Şiirin dil ve anlatım özellikleri göz önüne alınınca A, B, D, E seçenekleri doğru, C seçeneği ise yanlıştır.

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)

1. Gezdiğimiz yerler şimdi virane

Konu Testi - 1

4. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde belirti-

Sokaklardan yalnız geçemiyorum

len kavramla ilgili değildir?

Hükmü yok aklımın adım divane

Eğriyi, doğruyu seçemiyorum

A) Edebi eserlerde, dönemin duygu, düşünüş ve zevkler bütünüdür. (zihniyet)

Bu dörtlükle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

B) Nazımda dizelerin belirli kurallar doğrultusunda dizilmesidir. (ölçü)

A) Nazım birimi dörtlüktür.

C) Şiirde ahenk oluşturmak için aynı ünsüzün sık tekrar edilmesidir. (asonans)

B) I. ve III. dizelerde yarım uyak kullanılmıştır. C) Çapraz uyak düzeniyle yazılmıştır.

D) Şiirden bağımsız söylenen ve tek başına şiir değeri taşıyan mısralardır. (mısra-ı âzâde)

D) Redif kullanılmıştır. E) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

E) Anlamı ve görevi aynı olan ek ya da sözcüklerin dize sonlarında tekrarlanmasıdır. (redif)

2. Şiirde, dizelerin kümelenişi, hece sayısı ve uyak düzeni

bakımından özellik gösterenler ----; belirli konular çerçevesinde gruplananlarsa ---- adı altında toplanmıştır.

5. İçimde bir gurbet buhurdanı var,

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

Ateşi ruhumu kavurur yakar.

Vuslat, sonsuz aşka adanmış bahar,

Kahrımı ipine dizdim bunca yıl.

Bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) nazım şekli – nazım türü B) mazmun – kafiye örgüsü C) kafiye şekli – uyak örgüsü D) nazım birimi – nazım türü E) nazım türü – nazım birimi

A) Düz uyak düzeni kullanılmıştır. B) 11'li hece ölçüsüyle söylenmiştir. C) Tam uyak kullanılmıştır. D) Redif kullanılmıştır. E) İlk iki dizede asonans vardır.

3. Yâri düşününce yüreğim sızlar

Karalar giyinmiş gökte yıldızlar

Bu dizelerdeki uyak türü, aşağıdakilerden hangisinde kullanılmıştır? A) Kırıldı kanadım kaldım çöllerde Anasız babasız gurbet ellerde B) Yalvarırım yıldızlara aylara Yâr ile sahrada geçen çağlara C) Yeşil ipeklere boyanır bağlar Yoluma dikildi harami dağlar

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yarım uyak kullanılmıştır?

A) Ey, genç kanı kaynayan pınar Ey, altında yatıp kaldığım çınar B) Vefasız yar meclisinde bade içilmez Anadan vazgeçilir de yardan geçilmez C) Kendimden kendime başlattım koşu Ömür boyu aştım nice yokuşu

D) Gecem senin gözlerinle bezenir Gündüzlerim sözlerinle şenlenir

D) Bulutlar gönlümde bir derya deniz Gözlerimden nasıl akar bilseniz

E) Gözüne çektirmiş kudret kalemi Görmemiş dünyada derdi elemi

E) Gamlı bir heykel gibi, kayalarda ben Dağınık saçlarımdan pervasız esen


13


Konu Testi - 1

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif yoktur?

10. İçimde kaynayan bir mahşer var

Bu mahşer bir de annelerinin kalbinde kaynar

Çünkü onlar yün örerken pencere önlerinde

B) Ecel tuzağını açamaz mısın

Ya da çamaşır sererken bahçelerinde

Birden alıverirler kara haberini

C) Kalbimin burçlarına sen astın sancağını

Okul dönüşü bir trafik kazasında

Can veren oğullarının

Bu şiirler ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Gökler esmer ve derin…Sular dalgalı Sararmış bahçesiyle tenha bir yalı Açıp da içinden kaçamaz mısın Esir-i kalbin oldum, açmadın kucağını

D) Zile’nin yolları dardır geçilmez

Soğuktur suları bir tas içilmez

E) Üç yüz atlı birden suya döküldü

A) Ahenk unsurlarından yararlanılmamıştır.

B) Toplumsal bir temaya değinilmiştir.

Nice yiğitlerin beli büküldü

C) Serbest ölçü kullanılmıştır. D) Yalın, anlaşılır bir dil kullanılmıştır. E) Halk edebiyatı geleneğinden yararlanılmıştır.

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı bir uyak türü kullanılmıştır?

11. Aşağıdakilerin hangisinde zengin kafiye vardır? A) Yaşamak zevki nedir bilmez ölümden korkan Gür bir imanla damarlarda ateşten bir kan

A) O akşam çöktü birden gönlümün kaleleri Enkazını eritti yüzünün haleleri

B) Geniş kanatları boşlukta simsiyah açılan Ve arkasında güneş doğmayan büyük kapıdan

B) Tahtında ansızın vuruldu elem Doğduğun an için kırıldı kalem

C) Geçince başlayacak bitmeyen sükunlu gece Gurûba karşı bu son bahçelerde keyfince

C) Bildim bütün aşkların bahane olduğunu Şaşırdım ayın kime pervane olduğunu

D) Ya şevk içinde harap ol, ya aşk içinde gönül Ya lâle açmaktır göğsümüzde yahut gül

D) Kapının önünden gelir geçersin Karanfil kokulu tütün içersin

E) Yol da benzer hem uzun, hem de güzel bir masala O saatler ki geçer başbaşa yıldızlarla...

E) Geçen her saat her geçen saniye Gök altun güğümdür coşan maviye

9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tam uyak kullanılmıştır?

12. Bekleme, ağlama, beni çağırma

Tükendi dermanım gelemiyorum

A) Kâh zülfünün karasında yatardım Kâh gözünün deryasında yiterdim

Bu dağlar harami, yollar ejderha

B) Meltem vursa yüzündeki güllere Dokunurdu gönlümdeki tellere

Yitirdim yönleri bulamıyorum

Bu dörtlüğün kafiye türü ve kafiyeleniş sistemi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) Gelin gelin allı gelin has gelin Ak elinde ben olaydım tas gelin

A) Tam - düz

D) Yeşil ördek gibi daldım göllere Sen düşürdün beni dilden dillere

B) Yarım - sarma

E) Kışlanın önünde bir uzun selvi Kimimiz nişanlı kimimiz evli

D) Zengin - düz

1. B

2. A

3. E

4. C

5. D

6. B

7. A

8. D

9. C

10. E

11. A

12. C


E) Zengin - çapraz Cevaplar

14

C) Yarım - çapraz


Konu Testi - 2

1. Bunların hepsini getirdim sana

5. Bir taş attım karlı dağlar ardına

Yorucu ve uzun yolculuğumdan

Yuvarlandı düştü yârin yurduna

Kulaklarımdaki türküdür kalan

Ben yenice düştüm sevda derdine

O türküyü sen de çok görme bana

Alırım ahdimi komam ellere

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Hem ek hem de sözcük biçiminde redif kullanılmıştır.

A) On birli hece ölçüsüyle yazılmıştır.

B) Zengin uyak kullanılmıştır.

B) Sarmal kafiye düzenine göre yazılmıştır.

C) 8’li hece ölçüsüyle söylenmiştir.

C) I. ve IV. dizede redif vardır.

D) Çapraz uyak örgüsü kullanılmıştır.

D) Zengin kafiye kullanılmıştır.

E) Halk edebiyatına ait özellikler sergilemektedir.

E) Dörtlük nazım birimiyle yazılmıştır.

2. Aşağıdakilerden hangisi şiirde ahengi sağlayan unsurlardan biri değildir?

A) Cinas

B) İmge

D) Redif

C) Asonans

6. Vakit yaklaşıyor toparlan ahbap

E) Uyak

3. Hani o bırakıp giderken seni

Yarın bir gün bu meydanda talan var

Nasıl olsa görülecek şu hesap

Sanma bu dünyada baki kalan var

Yukarıdaki dörtlükte aşağıdakilerden hangisi yoktur?

Bu öksüz tavrını takmayacaktın

Alnına koyarken veda buseni

Yüzüme bu türlü bakmayacaktın

A) Kelime redifi


B) Zengin kafiye

A) Çapraz uyak düzeniyle söylenmiştir.

D) Hece ölçüsü

B) 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır.

E) Düz uyak

C) Tam kafiye

C) I. ve III. dizelerde tunç uyak vardır. D) –mayacaktın” sesleri zengin kafiyedir. E) Nazım birimi dörtlüktür.

4. Gönlümüze henüz gelmemişti güz,

Sevgi sürülürdü ekmeğimize,

Neşeyle evcilik oynardık gündüz,

Bereket dolardı evlerimize.

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yarım uyak kullanılmıştır?

I. Divan şiiri özellikleri yansıtmaktadır.

II. Kişileştirme yapılmıştır.

III. II. ve IV. dizelerde uyak yoktur

IV. “-imize” sesleri rediftir.

V. Tam uyak kullanılmıştır.

Yukarıdaki dizelerle ilgili olarak verilen numaralanmış bilgilerden hangileri yanlıştır? A) I. ve II.

B) I. ve III.

D) III. ve IV.

A) Döndüm dolaştım gurbet illeri Bahçelerde kokladım gonca gülleri B) Sanırsın göllerde salınan kuğu Bal olur elinle verdiğin ağu

C) II. ve V.

E) IV. ve V.

C) Ecel tuzağını açamaz mısın Açıp da içinden kaçamaz mısın D) Aç mısın yok mudur ekmeğin aşın Odan ne karanlık yok mu ataşın E) Dağlarda kırlarda gezen bir Yörük Kimi tımar sipahi kimisi bölük LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

8. İçimdeki hıçkırık yanık bir ney sesidir

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif kullanılmıştır?

Ne bir anlayan olur, ne de bir kimse duyâr

Düşüp sularda yiten huzurun gölgesidir

Susma! Ses ver sesime, nerdesin sevgili Yâr?


A) Geçti yazlar baharlar, birçok kışlar aradan Anladım gençliğin kıymetini çok sonradan B) Ey yıllardır içimde beslediğim kanarya Senin o sulu sepken yeşil gözlerin var ya C) Bağışla allı turnam, dağ başındaki duman Gel de gör, yıkılıyor üzerime asuman

A) Çapraz uyak düzeninde söylenmiştir.

D) Nasıl mutludur şimdi gözyaşı, korku, elem Ellerimden tutuver, bağışla beni kölem

B) 1. ve 3. dizelerde yarım kafiye kullanılmıştır. C) Redif kullanılmıştır.

E) Ne kadar sevmese gönlün bana sendin acıyan Bir sevdanın pençesinde sen de benim gibi yan

D) 14’lü hece ölçüsüyle yazılmıştır. E) Son dizede aliterasyon yapılmıştır.

9. Aşağıdaki dizlerin hangisinde cinaslı uyak kullanılmıştır?

A) Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli B) Gözüne çektirmiş kudret kalemi Görmemiş dünyada derdi elemi

13. Aramızı kesti dumanlı dağlar

Tepesinden aşan yollar yücedir

Artıyor efkârım yine bu çağlar

Bilmiyorum nazlı yârim nicedir

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Hece ölçüsü

C) Bir güzel sevdası serimde tüter Bu ayrılık bana ölümden beter

B) Durak

D) Zengin uyak

C) Redif E) Çapraz uyak

D) Hasret kaldı şeyda bülbüle bağlar Ondan mıdır al güller kara bağlar

14. Gurbet o kadar acı

E) Her şey akar; su, tarih, yıldız, insan ve fikir Oluklar çift; birinden nur akar, birinden kir

10. Aşağıdakilerden hangisinde ahenk unsuru yanlış verilmiştir?

A) Bahar gelmeyince güller açılmaz Yavrusuz, yaylaya konup göçülmez (yarım kafiye)

Ki, ne varsa içimde

Hepsi bana yabancı

Hepsi başka biçimde

Bu şiirde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

B) Huri, melek var mı senin soyunda Kız nazarım kaldı selvi boyunda (tam kafiye)

A) Tam uyak

B) Tunç uyak

C) Hece ölçüsü

D) Ek halinde redif

E) Sözcük halinde redif

C) Niçin açmış gül erken Nazlı yarim gülerken (zengin kafiye kafiye) D) Ey Fatih, iraden gibi kuvvetli bir elde Dünyanın asırlar boyu göz koyduğu belde (Tunç kafiye)

15. İncecikten bir kar yağar

E) Bir ıslıkla uzayan, dönen, kıvrılan yollar Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar (redif)

Tozar Elif Elif diye

Deli gönül abdal olmuş

Gezer Elif Elif diye

Bu dörtlük için aşağıdakilerden söylenemez?

11. Başkası kül, bahçesi, ötesi, tarihi kül

-------------------------------------------------

A) 8’li hece ölçüsü kullanılmıştır.

Bu şiirin ikinci dizesinin sonuna aşağıdakilerden hangisi getirilirse oluşan uyak türü yarım uyak olur?

B) Ulama yapılmıştır.

A) gül

D) Çapraz uyak örgüsü kullanılmıştır.

3. D

4. B

5. E

6. E

7. A

8. B

9. D

10. C

11. D

12. A

13. D

14. E

15. E


2. B

16

E) Zengin uyak kullanılmıştır.

E) küçül

1. D

D) çekil

C) Redif kullanılmıştır.

C) dökül

Cevaplar

B) kahkül

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER Şiir Dili

hhŞİİR DİLİ

hh Aşağıdaki söyleyişlerde de imge vardır.

hh Şiirde günlük hayattakinden farklı bir dil vardır.

İçi sevda dolu yolculuk

03

─ Bir mavi balon mudur bu yaz

hh Şair, dış dünyadan aldığı malzemeyi, ona duygu ve düşüncelerini de katarak mecaz, teşbih, istiare, kinaye, tezat vb. yollarla olduğundan çok daha farklı aktarır.

─ Gece, ayakları kokan bir adam gibi gelir

hh Şiir dili denen bu yeni dil, büyük oranda imge, çağrışım ve söz sanatlarına dayanılarak kurulur.

Güzelleştirdin ölümü de

Eşiklere oturmuş aya doğru çocuklar ─ Kendinden bir şeyler kattın Ellerinin içiyle aydınlattın Ölüm ne demektir, anladım. ─ Yazık!

İmge:

Sana ikram edecek

hh Anlatılmak istenenle başka şeyler arasında bağlantı kurularak zihinde canlandırılan yeni biçimlerdir. hh İmge edebi ürünlerde yansıtılmak isteneni daha canlı, etkili ve görünür kılmak için zihinde canlandırılmaya çalışılan görüntüdür. hh İmgenin oluşması dilin mecaz kullanımına bağlıdır. Çağrışım ve söz sanatları, sanatçının yeni kavram ve duyuşları yeni imgelerle anlatılmasına zengin imkân sağlar. hh İmge; mecaza, alışılmamış bağdaştırmalara, söz ve anlam oyunlarına, simgelere ve çağrışımlara dayanır.

Örneğin,

Ve güldün, rengarenk yağmurlar yağdı

İnsanı ağlatan yağmurlar yağdı

Yaralı bir ceylan gözleri gibi sıcak

Yaralı bir ceylan kalbi gibi içli bir sesin vardı

dizelerinde:

{ Yağmurun yağmasının, birinin gülmesine bağlanması { Yağmurun rengârenk olması { Yağmurun insanı ağlatacak özellikte olması { Yaralı ceylanın gözlerinin "sıcak"la ilişkilendirilmesi { İçli bir sesin yaralı ceylan kalbiyle ilişkilendirilmesi gibi söyleyişler, imgeli söyleyişlerdir.

Bir yalnızlığım bile yok.

Çağrışım: hh Bir kelime, bir imge, bir mazmun ya da bir resim ile kısacası bir uyarıcı vasıtasıyla okurun zihninde, hayalinde bazı duygu ve düşüncelerin oluşmasıdır.

Örnek 1: Aşağıdaki dizelerin hangisinde teşbih sanatı kullanılmıştır? A) Söz anladım ki uzun, hem de pek uzun sürecek Benimse vardı o gün pek çok işlerim görecek B) Ellerim takılırken rüzgârların saçına Asıldı arabamız bir dağın yamacına C) Bir cümbüştür kopsa da gece yakamozlarda Münzevi balıklarız aynı kavanozlarda D) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var Benim mi Allah'ım bu çizgili yüz E) Bir göz gibi süzüyor beni camdan gece Dönüyor etrafımda bir sürü kambur cüce E seçeneğinde gece gündüze benzetilerek teşbih sanatı yapılmıştır.


1

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir Dili

Örnek 2:

Söz Sanatları

Ovanın yeşili göğün mavisi

1. Teşbih (Benzetme)

Ve mimarilerin in ilahisi Bir zafer müjdesi burada her isim: Sanki tek bir anda gün, saat mevsim Yaşıyor sihrini geçmiş zamanın

hh Aralarında türlü yönlerden ilgi bulunan iki şeyden zayıf olanın güçlü olana benzetilmesidir. hh "gibi" edadıyla benzetme yapılabileceği gibi başka sözcüklerde de benzetme yapılabilir.

Hâlâ bu taşlarda gülen rüyanın.

Değirmen

misali

döner

başım.

Güvercin bakışlı sessizlik bile

kendisine

benzetme

benzetme

benzeyen

Çınlıyor bir sonsuz devam vehmiyle.

benzetme

edatı

yönü

Dalga dalga hücüm edip pişmanlıklar Unutuşun o tunç kapısını zorlar Ve ruh atılan oklarla delik deşik;

Teşbih (Benzetme) Çeşitleri a. Ayrıntılı Benzetme (Teşbih-i Mufassal):

İşte, doğduğun eski evdesin birden,

hh Benzetme ögelerinin tümünün bulunduğu teşbihtir.

Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven,

Ellerim bir kanat gibi titrekti

Susmuş ninnilerle gıcırdıyor beşik

Tutmasam gözümden yaş inecekti

Ve cümle yitikler, mağluplar, mahzunlar... Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen şiirlerin ortak özelliği değildir? A) Kafiye örgülerinin aynı olması B) Çağrışım uyandıracak sözcüklerin kullanılması

Benzeyen: ellerim Kendisine benzetilen: kanat Benzetme yönü: titrekti Benzetme edatı: gibi

C) İmge aracılığıyla anlamın yoğunlaşması

─ Bir rüzgar gibi geçti önümüzden.

D) Nazım birimlerinin bentlerden oluşması

─ Ağaçlar da şair gibi solgun ve umutsuzdu.

E) Söz sanatlarından yararlanması

─ Bir kısa gün gibi bir ömür geçti de anlayamadım.

Soruda iki metin karşılaştırılması ve ortak olmayan özelliğin seçeneklerden tespiti istenmektedir. B, C, D, E seçeneklerinde verilen özellikler her iki metin

─ Bir okyanus kadar derindir aşk,

içinde söylenebilir. A seçeneğinde verilen aynı uyak örgüsünü kullanma özelliği iki metin için ortak değildir. Çünkü birincil metin aa/bb/cc/dd uyak örgüsüyle yazılmışten ikinci metin, aabccba uyak örgüsüyle yazılmıştır.

Sevgiliye ulaşmak da var ulaşmamak da.

─ Halil İbrahim sofrası gibi zengindi soframız. ─ Ah şu yalnızlık bıçak gibi

2


Ne yana dönsem batar


b. Kısaltılmış Benzetme (Teşbih-i Mücmel):

d. Yalın Benzetme (Teşbih-i Beliğ)

hh Benzetme yönü söylenmeden yapılan teşbihtir.

hh Yalnızca benzeyen ve kendisine benzetilenin söylenmesiyle yapılan teşbihtir.

Aşkını bir menekşe gibi taktım yakama Benzeyen: aşkını Kendisine benzetilen: menekşe Benzetme yönü: X Benzetme edatı: gibi ─ Hayaller bir gerçeklik gibi kurgulandı. ─ Anılarımız bir film şeridi gibiydi.

Gider oldum kömür gözlüm, hoşçakal!

Benzeyen: göz Kendisine benzetilen: kömür Benzetme yönü: X Benzetme edatı: X ─ Sen gül olsan ben bülbül

Şiiri bir martı, bir dalga, bir rüzgar

─ Gemiler bir kuğu gibi geçiyordu Boğaz’dan.

─ Aşkın mahpushane, içinde ben mahkûm

─ Ay misali bir yüze tutuldum ki sormayın...

─ Gül tenli, kor dudaklı, kömür gözlü, sürmeli

─ Teknoloji modern bir dev gibi... ─ Çocukken mahallenin arıları gibiydik.

Şeytan diyor ki sarmalı, yüz kerre öpmeli

─ Ay yüzlüm derdine düşeli ─ Takoz Recep kendi kalesine müthiş bir gol attı.

c. Pekiştirilmiş Benzetme (Teşbih-i Müekked) hh Benzetme edatı söylenmeden yapılan teşbihtir.

Örnek 3:

Bir alevdin içimde yakıp da kavuran

Aşağıdaki dizelerin hangisinde teşbih sanatı kullanıl-

Yağmur oldun gözümde hiç durmadan yağan

mıştır?

Benzeyen: sen (sevgili) Kendisine benzetilen: alev Benzetme yönü: yakıp kavurma

A) Gelmedin son hayal de yanıp yanıp kül oldu Bu deruni kavgada kırılan gönül oldu B) Gelmedin yıldırımlar düştü hülyalarıma Nasıl kıydın be zalim masum rüyalarıma

Benzetme edatı: X

C) Susarsam anlatır mı seni göklere tarih Bensiz olur mu sabah güler mi kara talih

─ Yollar kıvrıla kıvrıla giden bir yılan...

D) Gelmedin koptu zincir parçalandı anılar Sardı bütün ruhumu tükenmeyen ağrılar

Önümüzdeki dağlar geçit vermeyen bir dev...

─ Yollar köyleri saran eskimiş çerçeveler... ─ Ben inleyen bir bülbül sen vefasız gonca gül ─ Gönül ayna olmuş sevgimi yansıtıyor.

E) Gel, düştüğün ateşte ömür boyu kavrul, de Bir kuru yaprak gibi sokaklarda savrul, de E seçeneğinde “Bir kuru yaprak gibi sokaklarda savrul, de” dizesinde teşbih yapılmıştır. Sevgilinin sokaklarda başıboş dolaşması, rüzgârın savurduğu bir yaprağa benzetilmiştir.

─ Hasretinle kurumuş fidana döndüm.


3


Örnek 4:

İstiarenin Çeşitleri

Aşağıdaki dizelerin hangisinde benzetmenin dört ögesi

a. Kapalı İstiare

de bulunan bir "teşbih" vardır? A) Her hatıra bir damla yaş oldukça gözümde B) Gördüm deniz dedikleri bin başlı ejderi C) Canlandı hayalimde o mazideki yazlar D) Nazarın ok misali karanlıkları deler E) Ben böyle değildim, bu deniz böyle değildi

hh Yalnızca benzeyenin söylendiği istiaredir. hh Bütün kişileştirmeler, kapalı istiaredir. ─ Firakınla şu gönlüm bin bir hüzün deriyor Benzeyen: kalp Avuçlarında kalbim damla damla eriyor Kendisine benzetilen: X (mum, söylenmemiş)

A seçeneğinde hatıra yaşa, B seçeneğinde deniz ejdere benzetilmiş; benzetme edatı ve yönü kullanılmamış, teşbih-i beliğ yapılmıştır. C ve E seçeneklerinde teşbih kullanılmamıştır. D seçeneğinde ise, Benzeyen: nazar (bakış) Kendisine Benzetilen: ok Benzetme yönü: delmek Benzetme edatı: misali kullanılarak dört öğeli bir teşbih yapılmıştır.

Varın söylen şu hayına Girmesin benim kanıma Bir ateş düştü canıma Tüterim kimseler bilmez Benzeyen: X (sevda, söylenmemiş) Kendisine benzetilen: ateş

2. İstiare (Eğretileme) hh Bir sözün benzetme amacıyla başka bir söz yerine kullanılmasıdır. hh İstiare de bir tür benzetmedir ancak benzeyen ya da kendisine benzetilen unsurlardan da yalnızca biri kullanılıp diğeri

Rüzgâr mı getirdi yoktu az önce Dağlardan yürüyen suskun akşamı Benzeyen: (akşam) Kendisine benzetilen: X (insan, söylenmemiş)

sezdirilir.

b. Açık İstiare hh Yalnızca kendisine benzetilenin söylendiği istiaredir.

Ufuktaki lambanın fitili kısıldı yavaş yavaş

Mavi patiskalarını yırtan gemilerinle

Ve akşam çöküverdi dağların üzerine

Uzaktan seni düşünürüm İstanbul

Benzeyen: X (güneş söylenmemiş, hissettirilmiş)

Benzeyen: X (deniz, söylenmemiş)

Kendisine benzetilen: lamba

Kendisine benzetilen: mavi patiska

4


COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir Dili Bak düştü ömrümden bir yaprak daha

Örnek 5:

Gelmezsen inan ki çıkmam sabaha

Aşağıdaki dizelerin hangisinde istiare sanatı kullanıl-

Benzeyen: X (gün, söylenmemiş) Kendisine benzetilen: yaprak

mıştır? A) Bir masal anlatırdı geceye titrek sesin Sorsam susar yıldızlar bilemezdim nerdesin

Sabahtan uğradım ben bir fidana

B) Ben seni öyle uzak iklimlerden çekerek Yürüdük nice deniz nice çölden geçerek

Dedim mahmur musun, söyledi yok yok

C) Bir dünya kurmuşum yalnız seninle Küsüp de başıma yıkma bu akşam

Benzeyen: X (sevgili, söylenmemiş) Kendisine benzetilen: fidan

D) Bağlanır yollarınız belki hiç gelmezsiniz Oysa hep burdasınız, bunu siz bilmezsiniz E) Gül tutmaya layık ellerin senin Güzel sözle süslü dillerin senin

c. Temsilî İstiare

A seçeneğinde ikinci dizede ”Sorsam yıldızlar susar” denilmektedir. Yıldızların susması mümkün değildir. Şu halde yıldız insana benzetilmiş ama insan kullanılmamıştır. Bu durumda dizede kapalı istiare kullanılmıştır.

hh Teşbih ögelerinden yalnız birisiyle ve birden çok benzerlik (benzetme yönü) gösterilerek yapılan istiaredir. hh Tevfik Fikret’in “Hayat”, Faruk Nafiz Çamlıbel’in “At”, Yahya Kemal Beyatlı’nın “Sessiz Gemi” şiirleri temsili istiarenin kullanıldığı şiirlerden bazılarıdır.

Örnek 6:

Bin gemle bağlanan yağız at şâha kalkıyor

Sayılı günler tükendi, yolun sonu görünüyor

Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor

Son macerayı dinlememiş varsa, anlatın

açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

Râm etmek isteyenler o mağrur, asil atın

A) Bir durumu, gerçekte olduğundan daha üstün gösterme

Beyhudedir her uzvuna bir halka bulsa da

B) Bir sözü benzetme amacıyla başka bir söz yerine kullanma

Boştur köpüklü ağzına gemler vurulsa da

Coştukça böyle sel gibi bağında hisleri

Bir gün başında kalmayacaktır seyisleri

Not Bu şiirde, esir olmak üzere olan bir milletin hürriyet mücadelesi “at” imgesiyle anlatılarak temsili istiare yapılmıştır.

Azrailin gelir kendi, ne ağa der ne efendi

Bu dizelerde geçen, "yolun sonu" sözünde, aşağıdaki

C) Birden çok anlamı bulunan bir sözcüğü uzak anlamıyla kullanma D) İnsanlara özgü bir niteliği cansız varlıklara aktarma E) Bir olguyu, gerçek nedeninin dışında, hoşa giden bir nedene bağlama İfadenin kullanıldığı bağlama bakımından "yolun sonu"ndan kastın hayatın sonu, ölüm olduğu anlaşılacaktır. Ölüm kelimesi kastedilmiş ama kullanılmamıştır.


5


3. Mecazımürsel (Ad Aktarması)

Örnek 7:

hh Bir sözün benzetme amacı olmaksızın başka bir söz yerine kullanılmasıdır.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde ad aktarması vardır?

Ben yine sözcüklerle uğraşırken baş başa

Rastlamıştım kitapta bir şair arkadaşa

A) Leyla gelin oldu Mecnun mezarda Bu susuz yolcu yok şimdi dağlarda B) Gözlerinden damlayan mutlulukla Tüm insanları ıslatıyorsun

(Beytin ikinci dizesinde kastedilen şiir “tanıdık bir şairin şiirine

C) Yorgun bahçeyi yıkadı ay ışığı Kalbim bu gece ümitlerde yüzer

rastlamaktır. Sanatçı “şaire rastladım” derken “onun şiirini” kastetmektedir.)

D) Yaprak yüklü dallarına ışıklar giymiş Ağaçlar, fidanlar, çalılar içindeymiş

Ad aktarması çeşitli yollarla yapılabilir:

Eski zamanlara dalmış gitmişim

Tanburi Cemil Bey çalıyor bir eski plakta

(Tanburi Cemil Bey sözüyle onun şarkıları kastedilmiş, sanatçı- eser ilişkisi)

Ben de o eve küstüm gittiğin günden beri

Eşiğinden adımımı atamadım içeri

(eşik sözüyle kapı-ev kastedilmiş, parça-bütün ilişkisi) Filistin ağlıyor kara gözyaşlarıyla,

Gözleri kan revan içinde, yüreğindeki sancıyla

E) Kim bilir ne yaşamış, ne görmüş Anadolu'm çok ağlamış, çok gülmüş E seçeneğinde kullanılan yaşamak, görmek, ağlamak, gülmek ifadeleri Anadolu'ya yakıştırılmıştır. Bir coğrafya olarak Anadolu bu özellikleri taşıyamayacağından burada kastedilen Anadolu insanıdır. Yer-insan ilişkisi vardır.

4. Teşhis (Kişileştirme) hh İnsan dışındaki varlıklara insana ait özelliklerin aktarılmasıdır.

Mektuplarım ağlarken sustu dilekçelerim

Yüzümün serabında delirdi gecelerim

(Filistin sözüyle Filistin halkı kastedilmiş, ülke- insan ilişkisi)

(kişileştirilen varlıklar: mektuplar, dilekçeler, geceler)

Buzlar çözüldü, kıştan kuru bir ayaz kaldı

(Kişileştirilen varlık: deniz)

Bekle beni sevdiğim geleceğim, az kaldı

(buzların çözülmesi sözleriyle baharın geldiği kastedilmiş, neden- sonuç ilişkisi)

Hani üşürdün ya kış geceleri

Alev alev yanan sobaya inat

Titrerdi için

Çılgın denizlerin koynunda yol alan bir gemiyim.

Kitapların suskunluğu, benim çığlığım olur.

(Kişileştirilen varlık: kitap)

Gece sessiz mehtap hazin rüzgâr susuvermiş

Bir türküdür yakmış bülbül, güller açıvermiş

(Kişileştirilen varlıklar: gece, mehtap, rüzgâr, bülbül)

Her teşhis için aynı zamanda "istiare" denebilir mi? Hayır, denemez.Her teşhis yalnızca kapalı istiaredir.

6


Öğretmen Sorusu

(Soba sözüyle odun-kömür kastedilmiş, iç-dış ilişkisi)


Geliyorum derken uzağa gider

5. İntak (Konuşturma)

Susarken ağlatır kelimeleri

hh İnsan dışındaki varlıkların konuşturulmasıdır.

(Kişileştirilen varlık: kelimeler)

Ağaç, çok sevdi çocuğu...

Öperdi altın saçlarından

Dudakları olaydı!

Çarık:

Sen de deri ben de deri

Görüyon mu kör kaderi

Sen tutmuşsun mevkileri

Sen köşede ben dışarıda

(Kişileştirilen varlık: ağaç)

Mest:

Neler gördüm tezgâhlarda

Hiç gezmedim uzaklarda

Hakkım vardı bu haklarda

Mona Roza siyah güller, ak güller

Ben köşede sen dışarıda

Aşağıdakilerden hangisinde bu şiirin ilk dizesindekine

Çiğdem der ki ben elayım

Yiğit başına belayım

Hepisinden ben âlâyım

B) Beyoğlu bir zamanlar yalnız Türkiye'de değil, yakın doğuda da çok ünlüydü.

Benden âlâ çiçek var mı?

C) Beyoğlu, kültür turizminin önemli yerlerinden biri olma özelliğini bugün de korumaktadır.

Ben gülüm,ben karanfil,ben de yasemin diyor

Renk renk kokularla çiçekler

Sahiplerinden memnun, evlerin bahçelerinde

Örnek 8: Kanadı kırık kuş merhamet ister Ah, senin yüzünden kana batacak

benzer "sanatlı bir söyleyiş" vardır? A) Eskiden Beyoğlu, iyi kötü her şeyiyle Batı uygarlığının simgesiydi.

D) İstenirse Beyoğlu yine eski saygınlığına, eski güler yüzlülüğüne ve çekiciliğine kavuşturulabilir. E) Eskiden İstanbullular, Beyoğlu'na çıkarken derlenir toplanırlar, giyimlerine özen gösterirlerdi.

Öğretmen Sorusu

Soru kökünde verilen şiirin ilk dizesinde kanadı kırık kuşun "merhamet istemesi" insana ait bir özelliktir. Bu özellik başka bir canlıya yüklenerek teşhis sanatı yapılmıştır. Şıklar incelendiğinde aynı durumun D seçeneğinde "Beyoğlu'nun güleryüzü olmasında" da bulunduğu görülecektir.

Bir dizede birden fazla söz sanatı görülebilir mi? Evet, görülebilir. Örneğin "Gündüz sakindi deniz, geceyse alabildiğine hırçın" dizesinde hem teşhis hem de tezat sanatı vardır.


7


Örnek 9:

Örnek 10:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde intak sanatına başvu-

I. Ben kırgın dalgalarla avunurum derinde

rulmuştur? A) Sevgilim, kapımı çaldı aydınlık Baygın gözlerimi aldı aydınlık

Gemilere yosunlu mendiller bağlayarak II. Aldırma ve uzaklaş yoksa boğulacaksın Gözümden akan yaşın ummanlarında

B) Kulağının dibinde haykırdı fırtına Isınmak istiyorsan toprağı çek sırtına

Bu dizelerde kullanılan söz sanatları aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) Elimde sükûtun nabzını dinle Dinle de gönlümü alıvar gitsin

A) İstiare- ad aktarması

D) Kaynaktan çoğalan su gibi serin Saçımı okşasın yine ellerin

C) Teşbih – intak

E) Güneş saçlarında oynar Omzundan tutar, giydirir seni B seçeneğinde "fırtına" konuşturularak intak sanatı yapılmıştır.

B) Teşhis- mübalağa D) Mübalağa- ad aktarması E) İntak- istiare Dalgaların kırgın olması teşhis (kişileştirme sanatına, gözden akan yaşın bir umman olması abartma sanatına örnektir. Bu sanatlar B seçeneğinde verilmiştir

6. Mübalağa (Abartma) hh Bir niteliğin, fiilin veya durumun gerçekleşmesi zor hatta imkânsız dereceye çıkarılarak ifade edilmesidir.

Örnek 11:

Sanırdım ki gençlik bende ebedî

Kimse bana bir gün biter demedi

Aşağıdaki dizelerin özellikle hangisinde bir abartma vardır?

Bin yıl sandım, bir gün bile sürmedi

Geldi geçti bir kısacık an imiş

Ses verir çiğnediğin taşlara seslensen eğer

Nûr olur gözlerinin değdiği bir vâha bile

Ben Antepliyim, Şahin’im ağam.

Mavzer omuzuma yük.

Ben yumruklarımla dövüşeceğim.

Yumruklarım memleket kadar büyük

8


A) Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır Bugün posta günü canım sıkılır B) Bu topraklar ecdadımın ocağı Evim, köyüm hep bu yerin bucağı C) Ne doğan güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur D) Derdim çoktur hangisine yanayım Yine tazelendi yürek yarası E) Yükseğinde büyük namlı karın var Alçağında mor sümbüllü bağın var Bir olayı ya da durumu olduğundan çok daha az veya fazla gösterme sanatına mübalağa denir. A seçeneğinde bir of çekerek dağların yıkılması abartıdır.


7. Kinaye (Değinmece)

Örnek 13:

hh Bir sözün mecaz anlamı kastedilerek hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek şekilde kullanılmasıdır.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde "kinaye" sanatına örnek bir kullanım vardır?

hh Deyimler ve atasözleri kinaye sanatına örnektir.

A) Karanlıktır sağın solun Zayıfsan bükülür kolun

Ortada kalmışsın, saçların darmadağın Sultanım, yıkıldı mı saray gibi otağın

B) Karşıki görünen yapraklı dağlar Hastanın halinden ne bilsin sağlar

(Hem orta yerde kalmak hem de sahip olduklarını kaybetmek

C) Bu topraklar ecdadımın ocağı Evim, köyüm hep bu yerin bucağı D) Ne doğan güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur

anlaşılabilir. İkincisi kastedilmiş)

E) Uçun kuşlar uçun burda vefa yok Öyle akarsular, öyle hava yok

Yine parmağım ağzımda kaldı

Masumluk akıyordu yüzünden

Dost ümidiyle ortalığa düşmeye gör

Hangi kapıyı çalsan kimseler yok

Hangi omuza dokunsam yabancı çıkar

A seçeneğinde "sağın solun karanlık olması" ve "zayıfın kolunun bükülmesi" hem gerçek hem mecaz anlamı çağrıştıracak şekilde kullanılmıştır.

Örnek 12: I. Garibanlar yolunuyor kaz gibi Hangi kuşun, neresini yazayım

8. Tezat

II. Derinden derine ırmaklar ağlar Uzaktan uzağa çoban çeşmesi

hh Karşıt sözcükleri aynı ilgiyle tek bir ifade içinde kullanmaktır.

III. Nerden çıktıysa birden köpek ısırdı

Çocukların velvelesi herkesi ayağı kaldırdı

Her tanışmayı bir ayrılma say;

IV. Güneşi yudum yudum içtiğimiz şu lahzada

Her doğum bir ölüm habercisi

Ruhumuz yıkanıyor yanan sonsuz semada

Kavuştuğumuzda ayrılmıştık bu kesindi,

Her güne ayrılığın korkusu sindi

Bazen cehenneminde kavrulduğum yanardağ

Bazen kutuplarında donduğum sen miydin yâr

V. Sor beni sarmaşık, çek beni dere Bana elinizi verin ağaçlar Numaralanmış dizelerin hangisinde "kinaye" sanatına başvurulmuştur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

C seçeneğinde kullanılan "ayağa kaldırmak" kinaye yapılmıştır. Bu ifade hem gerçek (ayağa kalkmak) hem de mecaz (panik olmak) anlamına gelecek şekilde kullanılmıştır. Kastedilen, mecaz anlamdır.

Kârda iken anmadığı birini Darda iken çağırması boşuna


9


Örnek 14:

Örnek 15:

Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü;

I. Şehadet parmağıdır göğe doğru minare; Her nakışta o mana: Öleceğiz ne çare?

Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü Aşağıdaki dizelerin hangisinde, bu beytin ilk dizesindeki sanata benzer bir sanat vardır? A) Yenilgi yenilgi büyüyen bir zafer vardır Sırların sırrına ermek için sende anahtar vardır B) Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk Soğuk bir mart sabahı... Buz tutuyor her soluk C) Bu geçit sanki yazdan kışı ayırıyordu Burada son fırtına son dalı kırıyordu D) Yanımızdan geçiyor ağır ağır kervanlar Bir derebeyi gibi kurulmuş eski hanlar

II. Aramadık gece mehtabı yüzün parlarken Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken Bu dizelerde sırasıyla aşağıdaki söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır? A) Teşbih – tenasüp

B) Tezat – teşbih

C) Tenasüp – tezat

D) Ad aktarması – intak

E) Tezat – mübalağa

İlk beyitte "parmak göğe doğru uzanan minareye" benzetilmiştir. İkinci beyitte "gece, mehtap, yıldız, güneş" sözcükleriyle tenasüp yapılmıştır.

E) Ben garip çizgilerle uğraşırken baş başa Rastlamıştım duvarda bir şair arkadaşa İlk dizede, "beyaz bir karanlık" ifadesi kullanılmıştır. Hem beyaz hem karanlık olma hali bir tezat oluşturmaktadır. A seçeneğinde "yenilgiyle büyüyen zafer" de aynı tezat durumunu oluşturmaktadır.

9. Tenasüp (Uygunluk)

Örnek 16:

hh Anlamca birbirine uygun düşen sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır.

Aşağıdaki dizelerin hangisi ayraç içinde verilen sanatla ilişkilendirilemez?

Uçun kuşlar uçun doğduğum yere

Şimdi dağlarında mor sümbül vardır

Ormanlar koynunda bir serin dere Dikenler içinde sarı gül vardır

Aramazdık gece mehtâbı yüzün parlarken

Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken

Bu bendeki çölün suya çağrısı

Fecir vakti yıldızların ağrısı

10


A) Oynak sular yalının alt katına misafir Yeni dünyadan mahzûn, eski resimde safir (teşhis) B) Âşık dediğin Mecnun misali kör Ne bilsin âlemde ne mevsimidir? (teşbih) C) Laleyi, sümbülü, gülü hâr almış Zevk u şevk ahlini âh u zâr almış (mübalağa) D) Hangi suya daldın ki böyle güzelsin Tutkun gözümde Leyla'ya, Şirin'e bedelsin (kinaye) E) Elim değse soğuk sular tutuşur İçim, dışım yandı gayrı, sevdiğim (tezat) C seçeneğinde mübalağa yoktur. Lale, sümbül, gül sözcükleriyle tenasüp yapılmıştır.


10. Telmih (Anımsatma)

Örnek 17:

hh Şiirde anlatılanların,herkesçe bilinen tarihi olay veya kişilerle ilişkilendirilerek verilmesidir.

Benim yarim bezden kilim

hh Şair mahlasları dışında kullanılan özel isimler genellikle telmih sanatına örnek olur.

Yukarıdaki dizelerde hangi söz sanatı vardır?

Yakub’un lalezar gözüydü reddettiğin

Dokunur Konya'da Konya'da

A) İstiare

B) Tezat

D) Teşbih-i Beliğ

C) İstifham E) Teşhis

Yusuf’un o güneş yüzüydü reddettiğin

İbrahim gönlünü put sarıp da kıran kim?

Kerem gibi yana yana kül oldum.

Kamil iken cahil ettim âlimi,

Vahşi iken yahşi ettim zalimi,

Yavuz iken zebun ettim Selim'i,

Her oyunu bozan gizli zor benim

Biliriz Rabbini yâd ettiği ân İbrâhim

Nârı Nemrûd’un, o hâlile, gülistân oldu

Süleyman kuş dili bilir dediler

Evvela dişlerimiz döküldü

Süleyman var Süleyman'dan içeri

Sonra saçlarımız

Aşk-ı sadık menem

Arkasından birer birer arkadaşlarımız

Mecnun'un ancak adı var

Yukarıdaki şiirde hangi söz sanatı kullanılmıştır?

Beyitte şair yarini kilime benzetmiştir. Ama benzetmenin iki ana ögesi olan benzeyen ve benzetilen olduğu için "teşbih-i beliğ" sanatı yapmıştır.

Örnek 18:

A) Teşhis

B) Mecazımürsel

C) İntak

D) İstiare

An gelir şimşek yalar

Masmavi şiddetiyle siyaset meydanını

Direkler çatırdar yalnızlıktan

Sehpada Pir Sultan ölür

E) Telmih

Arkadaşlar sözcüğü dökülmüş fiili ile yaprağa benzetilmiş ancak benzetilen söylenmediği için kapalı istiare yapılmıştır.


11


Örnek 19:

Örnek 21:

Kusura bakma

Irakta yitirsem yakında bulsam

İçinde bulunduğum an

Mevla izin verse gönlünü çalsam

Bir yarım geçmişte neyleyim

Bu dizelerde "yakın - ırak" sözcükleri aynı bağlam içinde kullanılarak tezat sanatı yapılmıştır.

Gelecekte öteki yarım

Aşağıdakilerin hangisinde böyle bir kullanım vardır?

Yukarıdaki dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) Tezat

B) Teşbih

C) Mecazımürsel

D) İstiare

E) Mübalağa

Geçmiş ile gelecek sözcükleri birlikte kullanılarak tezat sanatı yapılmıştır. Cevap: D

Örnek 20:

A) Düştün ateşine yandım tutuştum Kömür gözlüm ne haldeyim gör beni B) O gül endam dost mu bana düşman mı Hâlâ kızgın mıdır yoksa pişman mı C) Ağaçların dalları saygıyla eğildi İçimden çırpıntıyı, gözümden yaşı sildi D) Dilberin başında samur saç olur Sevip sevip ayrılması güç olur E) Havadan kokusunu duyduğum bir çiçektir Ahengi kulağımda kalmış eski bir şiir B seçeneğinde şair, sevgilisinin kendisiyle olan yakınlığını sorgulayarak dost düşman ifadelerini kullanmıştır. Bu iki kelimenin aynı bağlamda kullanılması tezat sanatıdır.

Ne de olsa kışın sonu bahardır Bu da gelir, bu da geçer, ağlama Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu dizelerdeki söz sa-

Örnek 22:

natına benzer bir söyleyiş özelliği vardır?

Aşağıdaki dizelerin hangisi ayraç içinde verilen sanatla ilişkilendirilemez?

A) Bir an önce görülsün diye Akdeniz Toroslarda ağaçlar hep çocuk kalır

A) İşte Göksu, rüya dolu, aşk dolu İçinde Silifke, yüzer uykulu (tenasüp)

B) Sen elin kapısın çalarsan eğer El de senin kapın çalar, demişler

B) Aşkın içinde duruyor zaman Zaman yudum yudum içilir durur. (istiare)

C) Sen gittin yaslara büründü cihan Soluyor dallarda gül dertli dertli

C) Dili mercan, dizi mercan, dişi mercan Yoluna can koyduğum, canım koyduğum (teşbih)

D) Ey sürüden arkaya kalmış yiğit Arkadaşın gitti haydi sen de git

D) Evvel sen de yücelerden uçardın Sonra yücelere kondun mu gönül (tezat)

E) Kadrini bilmeyenler alır eline Onun için eğri biter menekşe

E) Yırtıcı kuşların ömürleri az Bir tek ipte iki cambaz oynamaz (kinaye)

Öncülde "kışın sonu bahardır" denilerek kinaye yapılmıştır. Kastedilen anlam kötü günlerin ardından iyi günlerin geleceğidir. Aynı durum B seçeneğinde vardır. Dizelerden "kötülük edene bir gün bir başkası kötülük eder" anlamı çıkarılabilir.

12


A seçeneğinde "Silifke'nin uykulu olması ve yüzmesi" kişileştirme sanatıdır. Dizelerin tenasüple ilgisi yoktur.

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER

1. Gökten bir inci

Konu Testi - 1

5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde hem teşbih hem de ki-

Seçemeyen gemici

naye sanatı kullanılmıştır?

Yol bulamadı gemisine

Bu dizelerde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Açma zülüflerin yâr yellere karşı Senin zülfün benim telim değil mi

A) Hüsnitalil

B) Tevriye

D) İstiare

B) Mademki sen yoksun şimdi yanımda Leylaklar dökülüp güller ağlasın

C) Kinaye

C) Bırak beni boynu bükük kalayım Eylül görmüş bir gül gibi solayım

E) Telmih

D) Kaleden kaleye şahin uçurdum Ah ile vah ile ömrüm geçirdim

2. O esrarlı yangına bu can nasıl dayandı?

Sahile vurdu kalbim,su yandı,kum da yandı.

Bir mum gibi eriyip aktı uykusuzluğum,

Ölüme başkaldıran dertli uykum da yandı.

Bu dörtlükten aşağıdaki söz sanatlarından hangisine ulaşılamaz? A) İstiare

B) Tezat

D) Teşhis

C) Teşbih E) Kinaye

E) Akşam olur karanlığa kalırsın Derin derin sevdalara dalarsın

6.

Görmeden bakıp da bir yabancıya Hani hiç duymadan dinlemişizdir Mutluluk katarak bin bir acıya Tebessüm ederken inlemişizdir Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) Tevriye

3. Geniş, siyah gölgesi hayatımı kaplayan

B) Mecazımürsel C) Tezat

D) Kinaye

E) Tecahüliarif

Tepemde kanat germiş bir kartaldır yalnızlık

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarının hangisi kullanılmıştır?

7. Bir sözün benzetme amacıyla başka bir sözün yerine kul-

A) Kinaye

B) Teşbih

D) Mecazımürsel

C) Tariz

E) Hüsnitalil

4. Yıllardır sevdiğim el oldu gitti

Tutuştu yüreğim kül oldu gitti

Gözlerimin yaşı sel oldu gitti

Zülfünden bir köprü kurduramadım

Bu dörtlükte “gözlerinin yaşının sel olması” ifadesinde sanatçı anlamı kuvvetlendirmek için mübalağa sanatına başvurmuştur.

Aşağıdakilerin hangisinde bu dörtlüktekine benzer bir durum söz konusudur? A) Kapattım kalbimin son kapısını Dokunun, boşlukta bir taş gibiyim B) Ölürsem yazıktır sana kanmadan Kollarım boynuna halkalanmadan C) Bir ölümü yaşadım ölmeden önce Bana sonsuzluğu beklemek düştü

lanılmasına “istiare” (eğretileme) denir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu açıklamaya örnek gösterilebilir? A) Yuva yapmış gibi memnûn ikimiz bir dalda Zevki rûhunda yaratmış iki genç âşıktık B) Tutmadı ellerim sıcak elleri Taşıdım ömrümce acı izleri C) Sonunda hicranı öğrettin bana Ben sana sevmeyi öğretemedim D) Bahar geldi koyun kuzu koklaştı İki âşık dört senedir bekleşti E) Gidenler dönmez ki beni bekleme Elveda demiştin, şimdi gel deme

8. Aşağıdaki dizelerin hanginin karşısında verilen sanat, dizeyle ilgili değildir?

A) Kandilli yüzerken uykularda Mehtabı sürükledik sularda (istiare) B) Kul Mustafa karakolda gezerken Gülle, kurşun yağmur gibi yağarken (mübalağa) C) Sandım ki güzelliğin cihânda Bir saltanatın güzelliğiydi (teşbih)

D) Dağları birer birer devirip sana gelmek Gönlümün en ateşli emeliydi sevgilim

D) Haliçte bir vapuru vurdular dört kişi Demirlemişti, eli kolu bağlıydı, ağlıyordu (teşhis)

E) Sen uzak bir nehirsin denizlere yabancı Ben ruhumun çölüne göklerden su taşırım

E) Niçin kızıl kıyamettir gözlerin bugün Niçin heyelan var eteklerinde (kinaye) LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

9. Irmak denize koşar, ovaları dağlar aşar

Bir mermi ışık olur geceyi deler gibi

Bu dizlerde aşağıdaki söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır?

13. Alev alev bir gül attım su yandı Sunam derin uykusundan uyandı Bu dizelerde aşağıdaki seçeneklerde verilenlerden hangisi vardır?

A) Teşhis - teşbih

B) Kinaye - tenasüp

A) Teşbih- tenasüp

B) Kinaye- mübalağa

C) Tezat - istiare

D) Teşbih - ad aktarması

C) Tezat- istiare

D) Telmih- intak

E) Tekrir - tezat

E) Teşhis- teşbih

14. Aşağıdaki dizelerin hangisine “tenasüp” sanatı kullanıl10. Gece zindanda Yusuflar sıralanmış yatıyor

mıştır?

Yüzlerinde okurum sapsarı rü’yâlarını

Kimi sehpada görür kendini, çarmıhta kimi

A) Vapur kudurdu kuduz gibi böğürdü Hiçbiriniz orada yoktunuz

Ve ararlar yine zindandaki dünyâlarını

Bu dörtlüğün ilk dizesinde kullanılan edebi sanat aşağıdakilerden hangisidir? A) Teşbih

B) Tariz

C) Telmih

D) Teşhis

E) Önce baygın bir iniltiydi yamaçtan duyulan Sonra bir gölge belirmişti kuş uçmaz yoldan

11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kinaye vardır? A) Papatyanın gülün kokusu onda Mehtabın büyülü dokusu onda

15. Aşağıda verilen dizelerin hangisinin karşısında verilen sanat, dizeyle ilgili değildir?

B) Yakıyorum yeniden Küllerinden doğan ayrılığı

A) Varlığın gurbetimin sılasıydı sevgilim Gönlümün en ateşli duasıydı sevgilim (tezat)

C) Güneşlerde uyuklayan yamaçları Kalbi duran tarlaları bıraktık

B) Aşkın yüzlerce şarkısı dildedir İspanya neş’esiyle bu akşam zildedir (ad aktarması)

D) Değirmeni döndürmek zor Tek başına

C) Yârin dudağından getirilmiş

E) Sen gemileri liman bilmez korsanlara terk edip Issız adalara sürüyorsun dizelerimi

Her sayfada talihsiz binlerce kurban düştü

E) Esiri olurlar bir sonbaharın Yüzüne gülen yok ihtiyarların (istiare)

16. Aşağıdaki dizlerin hangisinin karşısında verilen sanat dizeyle ilgili değildir?

I. Tezat

II. Teşhis

III. Kinaye

IV. Tariz

V. Teşbih

Yukarıdaki dörtlükte numaralanmış söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır?

A) Islaklığı sanadır âhımı nef gânımın İçimde hicranınla tutuşuyor nağmeler (istiare) B) Yıllardır boz bulanık suları yudumladım Bir pelikan hüznüyle yürüdüm kumsalları (teşhis)

E) Çağlar boyu nice destan yazılmış Bülbülün cananı gülleri yaprağına (ad aktarması) 4. D

5. C

6. C

7. A

8. E

9. A

10. C

11. D

12. A

13. C

14. B

15. D


3. B

E) IV. ve V.

2. E

D) I. ve IV.

C) III. ve V.

D) Açılan bir gül gibi Gir kalbe gönül gibi (teşbih)

1. D

B) II. ve III.

C) Masmavi bir deniz ortasında ve kırgın İçiyorum çöllerin bütün susuzluğunu (tezat)

Cevaplar

A) I. ve II.

16. E

14

Bir katre alevdir bu karanfil (teşbih)

D) Kimse benim gibi ağlayamadı Umutlar sultanı anlayamadı (mübalağa)

12. Düşmanlık içimizde; dostluklar yaban düştü Yenilgi, ilmek ilmek düğümlendi tarihe

C) Ayrılık ruhumu elimden aldı Gözlerim yollara takılıp kaldı D) Saatler geçmiyor, yapayalnızım Sensiz olmak mıdır hep alın yazım

E) Tenasüp

B) Gördüm yapraklarımın bir bir döküldüğünü, Baharda yaşamanın bilmedim nedir tadı.


Konu Testi - 2

1. Kimseler baş alamaz medar-ı maişet derdinden

5. Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür

Kim okur, kim dinler Siham-ı Kaza’yı

ve bir orman gibi kardeşçesine

Yalnız alıp verilir bir selam kalmıştır

bu hasret benim

Nabi Efendi'de

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır?


A) Rücu

B) Telmih

D) Tekrir

A) Teşbih

C) İstifham

B) Tenasüp

D) Tezat

C) İstiare

E) Teşhis

E) Kinaye

6. Aşağıdaki dizelerden hangisinde tenasüp sanatı kullanılmıştır?

2. Aşağıdaki dizelerin hangisine mübalağa sanatı yapılmıştır?

A) Irmak denize koşar, bir kuzu meler gibi Bir mermi ışık olur geceyi deler gibi

A) Denizden yeni çıkarmışlar yağmurun ölüsünü Mevsimlerden napalm, günlerden ilkbahar

B) Elinde sükûtun nabzını dinle Dinle de gönlümü alıver gitsin

B) Doğumda yalan var, ölümde gerçek Bir şeyler anlatır balık, kuş, çiçek

C) Bir köprü kurup zulmetin ardından seherle Bildim gülüp eğlenmeyi ömrümce kederle

C) Ilgaz dağlarında kurtlar uluyordu. Bekârlar kahvesinde bir adam uyuyordu.

D) Nihayet ben ağlarken toprağın yüzü güldü Sokaklardan caddeye doğru sesler döküldü

D) O akşam yakamozlar gibiydi bakışların Akdeniz, gözlerinin damlasıydı o akşam

E) Yine bir akşam oturuyordum kıyıda Tatlı bir meltem okşuyordu yüzümü

E) Sen bizim köyleri görmedin ki hiç, Yolları toz, çamur, evleri kerpiç.

7. Bugün ben bir âhu gördüm 3. Karanlıktır sağın solun

Salınıp da gezer gibi

Zayıfsan bükülür kolun

Adın sordum döndü gitti

Bazen düze çıkar yolun

Sanki baktı kızar gibi

Bazen yokuşta kalırsın

Bu dörtlükte altı çizili yerlerde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır?

A) Teşhis

B) İntak

D) Tezat

A) Tevriye

C) Kinaye

B) Kinaye

C) İstiare

D) Mecaz-ı Mürsel E) Tenasüp

E) Ad aktarması

8. Havada dost eli okşuyor tenimizi 4. Salındı bahçeye girdi

Boynu bükük adalar tanıyor sanki bizi

Aşağıdakilerden hangisi bu dizelerde kullanılan söz sanatı kullanılmıştır?

Çiçekler selama durdu

Mor menevşe boynun eğdi

Gül kızardı hicabından

A) Atlılar rüzgâr gibi geçtiler doludizgin İzmir’e ulaştılar, dokuz günde o hızla

Bu dörtlükte kullanılan söz sanatları aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

B) Bahtım karaysa da alnım ak benim Kimselere kötülüğüm yok benim

A) Teşbih İstiare

C) Hasret çekmek nedir bilir misiniz Gurbeti sırtınızda giydiniz mi siz

B) Tenasüp -Tezat C) Teşhis- Hüsn-i talil D) Tezat- Ad aktarması E) Teşhis- Kinaye

D) Sen küçük bir lalesin; avuçlarında nergis Ben acının zehrine su katan hummalı dev E) Meçhul bir ıstırabın kurbanıyım boşlukta Bir bodrum katındayım, esrarlı bir loşlukta LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kişileştirme sanatına başvurulmuştur?

13. O çay ağır akar, yorgun mu bilmem Mehtabı hasta mı solgun mu bilmem

A) Ne bayram misafiri, ne düğün gölgesiyim Şu koskoca âlemde yalnızlığın sesiyim

Bu dizelerde kullanılan söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A) İstiare

B) Pencereden bakarken gördüğüm tek şey: Hüzün Fark edemedim hâlâ endamını gündüzün

B) Teşhis

D) Tenasüp

C) Ad aktarması

E) Kinaye

C) Bir yığın eski hayal duruyor tabağımda Eski günlerin tadı sızlıyor damağımda

14. Keman gene mustarip, ney gene gam yüklüdür Tambur bir muammayı çözüyor tellerinde Çizgiler biraz isyan, biraz ilham yüklüdür Necip Fazıl okuyan bir kızın ellerinde Bu dizlerde aşağıdaki söz sanatlarından hangileri kul-

D) Gönlümün mahzenine çekildim; biçareyim Sevgiyi de, aşkı da unuttum; avareyim E) Gelmedin; yıldırımlar düştü hülyalarıma Nasıl kıydın be zalim, masum rüyalarıma

10. Aşağıdakilerden hangisinde seçeneklerde verilenlerle parantez içindeki söz sanatı ilişkilendirilemez?

lanılmıştır?

A) Mecaz-ı mürsel- Teşbih B) Kinaye – Telmih

A) Ağlamak bir umuda gülümsemek yeniden ( tezat)

C) İstiare – Ad aktarması

B) İnci döker gözlerin asil kirpiklerinden (İstiare)

D) Kinaye- Ad aktarması

C) İntizar nameleri bitmiyor çiçeklerin (kişileştirme)

E) Teşbih – Tezat

D) Hıçkırık, bir yıldızın kaymasıdır içimde ( teşbih) E) Naz ile uğulduyor kulaklarımda meltem (intak)

15. Ben gülüm, ben karanfil, ben de yasemin diyor Renk renk kokularla çiçekler Sahiplerinden memnun, evlerin bahçelerinde Bu dizelerde kullanılan söz sanatları aşağıdakilerden

11. Ela gözlerini sevdiğim dilber

Sen benim derdimden deva bilmezsin

Sen nasıl tabipsin yoktur ilacın

hangisidir?

Yürekte yaramı sarabilmezsin

A) İntak

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) Teşbih

B) Tenasüp

D) Tezat

B) Tezat

D) Telmih

C) Teşbih E) Kinaye

C) İstiare

16. Öyle dudak büküp hor gözle bakma Bırak, küçük dağlar yerinde dursun Aşağıdakilerden hangisinde bu dörtlükte kullanılan

E) Teşhis

12. Gözlerin en soylu atların koştuğu bir bahar gezegeni

söz sanatı vardır?

Çeşmelerin bakınca gülümsediği

Irgatların göklere yöneldiği

A) Hayat bir ölümdür aşk bir uçurum Ben geldim geleli açmadı gökler

Bu dizlerde aşağıdaki söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır? A) Teşhis – Teşbih B) Kinaye – Tenasüp

C) Gitmek istediğin yer Kızıldeniz’se gülüm Git öyleyse Musa’nın iziydi terk ettiğin D) Bir şehla bakışın güneş edalım Deliyor ok gibi sinelerimi

C) Tezat – İstiare

E) Dadaloğlu’m der ki belim büküldü Gözümün cevheri yere döküldü 2. D

3. C

4. C

5. A

6. A

7. C

8. C

9. B

10. E

11. B

12. A

13. B

14. C

15. A


1. B

E) Tekrir – Tezat

Cevaplar

D) Teşbih – Ad aktarması

16. E

16

B) Gördüm yapraklarımın bir bir döküldüğünü Baharda yaşamanın bilmedim nedir tadı

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

04

TARAMA

1. İstersen dünyayı çağır imdada;

4. Kurduna kuşuna sor söylesin

Sen varsın dünyada, bir de ben varım

Neydi Türk’ün o günkü telaşı

Bu dizlerde kullanılan söz sanatı aşağıdakilerden hangisinde vardır?

Karalar giymişti Anadolu

Kan bir yandan, bir yandan gözyaşı

A) Çizgiler biraz isyan, biraz ilham yüklüdür Necip Fazıl okuyan bir kızın ellerinde

Bu dizelerde seçeneklerde verilen söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır?

B) Seni korkutacak geçtiğin yollar Arkandan gelecek hep ayak sesim

A) Teşhis- ad aktarması

C) Kimsesiz odanda kış geceleri İçin ürperdiği demler beni an

C) Ad aktarması- kinaye

B) Kinaye- tezat D) İntak- teşbih

D) Sarıp vücudunu belirsiz kollar Enseni yakacak ateş nefesim

E) Abartma- istiare

E) Bu gömlek dikiş tutmaz hep söküle söküle Bütüne gel deseler ve gitsek güle güle

5. Yazın dünyasında kullanılan dil, günlük dille aynı değildir.

Bir metinde, o metnin türüne göre özel sözcükler kullanılır. Bilimsel metinlerde ----, felsefi metinlerde ----, edebî metinlerde ---- kullanılır.

2. Bir kişinin bireysel sorunlarını ve ruhsal bunalımlarını konu edinen edebî eser aşağıdaki bilim dallarının hangisinden yararlanır? A) Tarih

B) Coğrafya

D) Sosyoloji

C) Psikoloji

E) Felsefe

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? A) kavram – imge – çağrışım B) terim – kavram – imge C) kavram – obje – kurmaca D) sözcük – bağlam – imge E) kavram – imge – terim

6. Aşağıdakilerden hangisi bir edebî eserin özellikleri arasında yer almaz?

A) Kurmaca (tasarlanmış) metinlerdir.

3. Aşağıdakilerden hangisi şiirde ahenk unsurlarından biri değildir?

A) Ölçü D) Dize

B) Uyak

C) Redif E) Aliterasyon

B) İnsanların duygu, düşünce ve hayal dünyasını geliştirir, zenginleştirir. C) Sözcükler gerçek anlamda kullanıldığından açık, anlaşılır metinlerdir. D) Yazıldığı dönem ile eser arasında sıkı bir bağ vardır. E) Edebi eserlerin temel amacı bilgi vermek değildir.


1

Tarama

7. Aşağıdakilerin hangisinde dizelerde kullanılan söz sanatı ile parantez içinde verilen ilişkilendirilemez?

10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “kinaye” vardır? A) Unutsam da ıstırap denizlerinde seni Her an dualarınla kuşatıyorsun beni

A) Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar (Teşhis)

B) Bazen damarlarıma dokunuyor martılar Bazen kafatasımla oynuyor karartılar

B) Aman, sabah olmasın, bu karanlık sokakta Bu karanlık sokakta bitmesin yolculuğum ( Mübalağa)

C) Boynumu bükenlerin dergâhına varmışım Cellâdıma bin yılın baharını vermişim

C) İçimde damla damla bir korku birikiyor Sanıyorum, her sokak başını kesmiş devler (İstiare)

D) Kimdi bahçemde mahrem çiçeklerle büyüyen Gecelerimde durup gündüzümde yürüyen

D) Üstüme camlarını, hep simsiyah, dikiyor Gözüne mil çekilmiş bir âmâ gibi evler (Teşbih)

E) Gözleri toprağımda gül kokulu bir nehir Bakışları güneşi arayan pervanedir

E) Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları (Tevriye)

11. Sen akşamlar kadar büyülü ve sıcak 8. Ağlama, gözleri kızarmış çocuk

Bak, tek güzelliğimiz yokluk

Bu dizelerde kullanılan uyak türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Tam uyak

B) Yarım uyak

D) Tunç uyak

C) Zengin uyak

E) Cinaslı uyak

Rüyalarım kadar sade, güzeldin

Baş başa uzandık günlerce ıslak

Çimenlerine yaz bahçelerinin

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Çapraz kafiye düzeniyle yazılmıştır. B) Teşbih sanatı kullanılmıştır. C) I. ve III. dizeler arasında zengin kafiye vardır D) Nazım birimi dörtlüktür. E) II. ve IV. dizeler arasında tam kafiye vardır.

9. Ey ışığı ruhumda filizlenen ay anam

Dizesi aşağıdaki dizelerden hangisiyle tamamlanırsa farklı bir tür uyak olur?

2

12. Aşağıdakilerden hangisi edebi bir metinden alınmış olamaz?

A) Kendi karanlığımda kaybolmuşum vay anam

A) Hoyrattır bu akşamüstüler daima.

B) Sadak boş, ok kırılmış, parçalanmış yay anam

B) Senin kalbinden sürgün oldum ilkin.

C) Beni artık dirilen bir şehzade say anam

C) Ben sana mecburum bilemezsin.

D) Feryadımı kanayan bulutlardan duy anam

D) Öldük, ölümden bir şeyler umarak.

E) Gideceğim diyorsun, ayrılıktan cay anam

E) Sizden önce birisi bir şiir okudu.


Tarama

13. Kuru kütük yanmayınca tüter mi?

16. Aşağıdakilerden hangisinde kişileştirme (teşhis) yok-

Ak göğsün üstünde çimen biter mi?

tur?

Vakti gelmeyince bülbül öter mi?

A) Yayla insanı durgun, vurdumduymaz göl gibidir.

Öter gider bir gözleri sürmeli...

B) Bütün masallar yaylanın koynunda büyüdü.

Bu dizelerde aşağıdaki uyak türlerinden hangisi kullanılmıştır?

C) Yaylanın sesi yanık, türküsü acıklıdır.

A) Yarım

E) Oynak sular yalının alt katına misafirdir.

B) Tam

D) Tunç

D) Islak tavandan içeriye sinirli bir ışık süzüldü.

C) Zengin E) Cinaslı

17. Garip yiğit yârin anar eğlenir

14. Ölürsem yazıktır sana kanmadan

Sensiz yola gitmem, yolum bağlanır

Yukarıdaki dizelerde koyu yazılan sesler hangi tür uyak sayılır?

Bu dizeler aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa farklı bir uyak ortaya çıkar?

A) Cinaslı

B) Redif

D) Tam

C) Yarım E) Tunç

A) Kolların boynumda halkalanmadan B) Bir günüm geçmiyor seni anmadan C) Derdine katlandım hiç usanmadan D) Diyorlar: "Kül olmaz, ateş yanmadan E) Denizler durulmaz dalgalanmadan

18. Aşağıdakilerden hangisi edebi metinlerin nitelikleri arasında yer almaz?

A) Duygu, düşünce ve hayalleri iç içe yansıtmak B) Yazıldığı dönemin edebi özelliklerini yansıtmak C) Okuyucuya, genel bir konuda bilgi vermek D) Dilin şiirsel işlevde (edebi) kullanılması E) Eseri oluşturan yazarın bakış açısını yansıtması

15. Kekliği bıçakladım,

Tüyünü saçakladım.

Yari koynumda sandım,

Yastığı kucakladım.

Bu dörtlükte kullanılan uyak türü aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Söğüdün yaprağı narindir narin İçerim yanıyor dışarım serin B) Gökyüzü bir sonsuz rüyadan deniz Onunla besleniyor tüm düşlerimiz

19. Al entarim asılsın

Düğmeleri basılsın

Çoktan beri görmüyom

Kara gözlüm nasılsın?

Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

C) Orhan zamanından kalma bir duvar Onunla bir yaşta ihtiyar çınar

A) Kafiyeleniş biçimi aaxa biçimindedir.

D) Dadaloğlu’m yarın kavga kurulur Öter tüfek davlumbazlar vurulur

C) I. ve II. dizeler arasında tunç kafiye kullanılmıştır.

E) Hasret yaktı beni, bağrım köz oldu Demedi çürüdüm, dedim söz oldu

B) Nazım birimi dörtlüktür. D) Halk edebiyatı geleneğiyle söylenmiştir. E) Tekrir sanatı kullanılmıştır.


3

Tarama

20. I. Geçmişin herhangi bir bölümü anlatılabilir.

23. Aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden farklı bir uyak

II. Herhangi bir yer betimlenebilir.

vardır?

III. İnsan ilişkilerinin herhangi bir yönü irdelenebilir.

IV. İnsan ruhunun herhangi bir durumu çözümlene¬bilir.

A) Garip, güzel sonra mahzun Bir türkü ki gamlı, senin ruhun

Numaralanmış cümlelerle aşağıdaki bilim dalları eşleştirildiğinde hangisi boşta kalır?

B) Yârimin gözleri vermiyor huzur Kalp yalnız onların yâdıyla vurur

A) Psikoloji

C) Hasret yaktı beni, bağrım köz oldu Demedi çürüdüm, dedim söz oldu

B) Coğrafya

D) Tarih

C) Felsefe

E) Sosyoloji

D) Başımda bir kara bulut, kara duman Yelim yaman, yolum yaman, hâlim yaman E) Bin bir çiçek açarken ormanlarında yer yer Saçlarını tararmış körfezinde perdeler

24. Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif yoktur?

21. Gözlerin mavi mine,

Vuruldum perçemine

dizelerinde altı çizili sesler aşağıdaki uyak türlerinden hangisine örnektir? A) Tunç

B) Tam

D) Redif

A) Hiç kalmadı asla ağıt tutanım Sıra ile kol üstüne yatanım B) Kara haber tipi eser savrulur Bir yanardağ gibi içim kavrulur

C) Cinaslı

C) Bir sarsıntı… Uyandım uzun süren uykudan Geçiyordu araba yola benzer bir sudan

E) Sarmal uyak

D) Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı Arkada zincirlenen Toros Dağları E) Düşün, nasıl kurulmuş, iç içe bu iklimler Nasıl kaynaştırılmış sesler, renkler, hacimler

22. Her çağla ilgili yapıtın kendine özgü bir mantığı olduğu gö-

rüşünü, prensip olarak kabul etmek gerekmektedir. Yani “sanatın varlık nedeni, hiçbir zaman aynı kalmaz” diyenleri burada onaylamak gereği vardır. Çağımızın büyük mimarı Wright da: “Mimaride her proje, kendine özgü bir gelişim yasasına sahiptir” diyor. Böyle olunca, sanatta değişmez değerlerin bulunmadığı gerçeği ortaya çıkmaktadır. Zaten sanat tarihindeki yapıt çeşitliliğinin nedeni de budur.

Bu parçada anlatılanlar aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilendirilebilir? A) Gelenek

B) Bağlam

D) Gerçeklik

4


E) İmge

C) Tema

25. İnsanlığa anlamsız oyuncaklar sunduğumuz o parlak nu-

tuklar, sonbaharın kuru yaprakları arasında uğurlayan sisli rüzgâr gibi can sıkıcıdır.

Bu cümlede birbirine benzetilenler aşağıdakilerden hangileridir? A) Oyuncaklar – rüzgâr

B) Nutuklar – rüzgâr

C) Yapraklar – nutuklar

D) Nutuklar – sis

E) Can – oyuncak

Tarama

26. Sanat, doğası gereği, hayattan ve gerçeklikten hareket

eder fakat onu aynen aktarmayıp üstüne bir tutam duygu, bir fiske hayal, bir rüya dolusu da bilinçaltı serpeleyerek yapaylaştırma işleminden geçirir. Ham gerçek halinde kalan hiçbir metinin edebiyatla alakası olamaz; böyle metinler ya gazete haberidir ya da mahkeme tutanağı, ya laboratuvar kaydıdır ya da tarihten bir yaprak.

29. Garipçe garipçe öter

Kızılöz’ün serçeleri

Yiğide eğlence yeter

Ala sözün sürmeleri

Bu dörtlüğün kafiye türü ve kafiyeleniş sistemi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Bu parçada edebi metnin hangi özelliği vurgulanmaktadır?

A) Tam – düz

B) Yarım – sarma

C) Tunç – örüşük

D) Yarım – çapraz

A) Bir sosyal gerçeklikten kaynaklanması

E) Zengin – düz

B) Gerçekten uzak, hayal ürünü olması C) Dile dayalı bir ürün olması D) Gerçekliğin yeniden kurgulanması E) Öğreticilikten uzak olması

30. Sen savaşa girince mızrakla, okla, yayla

Karşına çıktı düşman çelikten bir alayla

Sen topun donanmayla, tüfeğin bataryayla

birleştiği bir algılama ve ifade etme biçimidir.

Neferin ordularla boy ölçüştüğü yersin

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?


27. ---- sadece duyulara dayanırken, ---- duyularla duyguların

A) Resim – müzik

B) Bilim – sanat

C) Teknik – estetik

D) Uygarlık – kültür

A) Teşbih

B) Tenasüp

D) Tezat

C) Kinaye

E) Telmih

E) Roman – şiir

28. Aşağıdakilerin hangisinde zengin kafiye vardır?

31. Sevdiğim cânım yolunda hâk ile yeksân olduğum

Îyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum

A) Yaşamak zevki nedir bilmez ölümden korkan Gür bir imanla damarlarda ateşten bir kan

Ey benim aşkında bülbül gibi nâlân olduğum

B) Ruhumu eritip de bir kalıpta dondurmuşlar Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar

Îyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıda belirtilenlerden hangisi yanlıştır?

C) Geniş kanatları boşlukta simsiyah açılan Ve arkasında güneş doğmayan büyük kapıdan

A) Zengin uyak kullanılmıştır.

D) Geçince başlayacak bitmeyen sükunlu gece Gurûba karşı bu son bahçelerde keyfince

B) "aaaa" biçiminde uyaklanmıştır.

E) Ya şevk içinde harap ol, ya aşk içinde gönül Ya lâle açmaktır göğsümüzde yahut gül

D) Redif kullanılmamıştır.

C) Divan edebiyatı zihniyetini yansıtır. E) Yalın bir söylenişi yoktur. LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

5

Tarama

32. Aşağıdaki dizelerin hangisinde "yarım uyak" vardır?

35. Aşağıdaki uyak dizilişlerinden hangisi mâni tipindedir? A) aabb

A) Şafak gibi doğdun, güneş sandım Öyle bir ısındım ki içten yandım

B) abba

D) aaxa

C) abab E) axaa

B) Ümidim yılların seline düştü Saçının en titrek teline düştü C) Aşk var derlerdi onlara inanmazdım Sevda türkülerine asla kanmazdım D) Sevgilim kapımı çaldı aydınlık Baygın gözlerimi aldı aydınlık

36. Ya gölgeyiz, bizimdir aslı, faslı olmayan şu yüz;

E) Midemize göre yemek seçilmiyor Sırtımıza göre mintan biçilmiyor

Ya yıldırımdır ismimiz, patırtıyız, gürültüyüz

Bu dizelerde kullanılan kafiye türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Tam

B) Zengin

D) Çapraz

C) Yarım

E) Tunç

33. Sanat, ele aldığı bir özneyi, kendi nesnesi haline getirir

ve bunu yaparken de onun varlığını tamamen silmez ama öylesine öznelleştirir ki ortaya çıkan eser, aslının sadece yapay bir yansımasını taşıyan bambaşka, yepyeni bir şey olur.

Bu parçada, sanat eserinin vurgulanan özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

37. Ateşten kızaran bir gül arar da

Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi

Bu dizelerde kullanılan söz sanatları aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Biricik oluşu

A) Teşbih / Teşhis

B) Yapay oluşu

B) Tariz / Kinaye

C) Gerçeği değiştirmesi

C) Mübalağa / İstiare

D) İnsan eliyle ortaya konuluşu

D) Hüsn-i talil / Teşhis

E) Yoruma açık oluşu

34. Her sanat eserinde bir mana ve şekil vardır. Eserin söyle-

mek istediği şeyi sanatçının hayatından ve sosyal çevresinden daha iyi ne anlatabilir. Sanat sözcüğü sınırları önemli bir tartışma oluşturmayacak şekilde belirlenmiş bir sanat alanında ve o alana özgü olarak yapılan kimi işlemleri ve elde edilen kimi estetik ürünleri tanımlamak için de kullanılır. Öyleyse sanat eserini anlamak için, sanatçının hayatını ve yaşadığı dönemi de bilmek gerekmektedir.

Bu parçada vurgulanmak istenen şey aşağıdakilerden hangisidir? A) Edebiyat ve gerçeklik B) Metin ve kurgu C) Sanatçı ve gelenek D) Şiir ve özgünlük E) Metin ve zihniyet

6


E) Tezat / Tevriye

38. Deniz ateş hülyalar içinde yandı, yandı.

Bir yelkenli geçerken ürpererek uyandı.

Aşağıdakilerin hangisi bu dizelerdeki uyak türüyle aynıdır? A) Şu Boğaz harbi nedir? Var mı ki dünyada eşi? En kesif orduların yükleniyor dördü beşi B) Bedestenler boş, şu kalmamış, bu kalmamış Pazara düşen güllerde koku kalmamış C) Sen sürmeden safasını hakkiyle bir günün Bilsen ki en güzel çağı geçmekte ömrünün D) Bir söz dedi canan ki kerâmet var içinde Dün geceye dair bir işâret var içinde E) Ben o sözlerle gönül vermeliyim sevgilime Bağlıdır çünkü dilim gönlüme gönlüm diline

Tarama

39. Parça parça olsun paramı çalan

42. Rüzgâr eser, dallarınız atışır

Kimi gerçek dedi kimisi yalan

Kuşlarınız birbiriyle ötüşür

Ömrümde görmedim ben böyle plan

Ören yerler bu bayramda pek üşür

Kapı kitli, cüzdan cepte, para yok.

Sümbül niçin yaslı bakışır dağlar

Yukarıdaki dörtlüğün uyak türü için aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur?

Bu dörtlükte kullanılan en belirgin söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tam uyak

B) Zengin uyak

D) Düz uyak

C) Tunç uyak

A) Tezat

E) Ek redifli uyak

B) Teşbih

D) İntak

C) Teşhis

E) Telmih

43. Aşağıdaki güzel sanatlardan hangisi bir yönüyle

40. Yel eser dal salınır,

diğerlerinden farklıdır?

Kudretten ney çalınır.

Benim yarim pek kıskanç,

Güle baksam alınır.

Bu şiir için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Tiyatro

B) Sinema

D) Resim

C) Bale

E) Opera

A) Nazım birimi dörtlüktür. B) Divan edebiyatı ürünüdür C) Uyak aaxa biçimindedir. D) Konusuna göre liriktir. E) İlk iki dizenin konuyla ilgisi yoktur.

44. Gece gündüz bir visale ermedim

41. ---- metin, eserde işlenen dünyanın bire bir dış dünyayı

anlatmaması, anlatılanların sadece metin düzeyinde var olması demektir.

Bu parçanın başına aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Felsefi

B) Bilimsel

D) Öğretici

C) Kurmaca

E) Nesnel

Bülbül olup gonca gülün dermedim

Bu cefalar nedir ben de bilmedim

Var mı ki bir zâlim senden ziyade

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Halk edebiyatı geleneğiyle yazılmıştır. B) Redif kullanılmamıştır. C) İstifham sanatı vardır. D) İlk dizede tam uyak kullanılmıştır. E) Tenasüp sanatı vardır.


7

Tarama

45. Bizim mahalle de İstanbul’un kenarı demek

48. Aşağıdaki dizelerin hangisinde imgeye başvurulma-

Sokaklarında gezilmez ki yüzme bilmeyerek

mıştır?


A) İnsan bu, su misali, kıvrım kıvrım akar ya Bir yanda akan benim, öbür yanda Sakarya

A) Teşbih

B) Su iner yokuşlardan, hep basamak basamak Benimse alın yazım, yokuşlarda susamak

B) Ad aktarması

D) Mübalağa

C) İstiare

E) Kinaye

C) Feryâdı bırak, kendine gel, çünkü zaman dar Uğraş ki: telâfi edecek bunca zarar var D) Her şey akar, su, tarih, yıldız, insan ve fikir Oluklar çift; birinden nur akar birinden kir E) Rengimize baksınlar, kandan ve çamurdanız Akrebin kıskacında yoğurmuş bizi kader

46. Yedi tepe üstünde zaman bir gergef işler

Yedi renk, yedi sesten sayısız belirişler

Eyüp öksüz, Kadıköy süslü, Moda kurumlu

Adada rüzgâr, uçan eteklerden sorumlu

Bu dizelerde aşağıdaki seçeneklerde verilenlerden hangisi kişileştirilmemiştir? A) Moda

B) Zaman

D) Rüzgâr

49. Aşağıdaki dizelerin hangisinde teşbih sanatı kullanılmıştır?

A) Akşamı getiren sesleri dinle Dinle de gönlümü alıver gitsin B) Saçlarımdan tutup kor gözlerinle Yaşlı gözlerime dalıver gitsin

C) Eyüp

C) Güneşle köye in, beni bırak da Küçüle küçüle kaybol ırakta

E) Renk

D) Bu yolu dönerken arkana bak da Köşede bir lahza kalıver gitsin E) Ümidim yılların seline düştü Saçının en titrek teline düştü

47. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tezat sanatı kullanılmamıştır?

50. Bana tül gibi ince

Bir hülya verir mangal

A) Bahtım karaysa da alnım ak benim Kimselere kötülüğüm yok benim

Küllerini deşince

Titrer, ürperir mangal

B) Boğaz gümüş bir mangal, kaynatır serinliği; Çamlıca'da, yerdedir göklerin derinliği.


C) Hayattan canlı ölüm, günahtan baskın rahmet; Beyoğlu tepinirken ağlar Karacaahmet

A) Çapraz kafiye düzeniyle yazılmıştır.

D) Gülmek gül yüzlüye yaraşır daim Ağlamak benim payıma düşer hep

C) Kafiye düzeni abab biçimindedir. D) Teşhis sanatı vardır. E) İmge kullanılmamıştır.

26. D 27. B 28. A 29. D 30. B 31. D 32. E 33. A 34. C 35. D 36. E 37. D 38. A 39. B 40. B 41. C 42. C 43. D 44. B 45. C 46. E 47. E 48. C 49. E 50. E 2. C

3. D

4. A

5. B

6. C

7. B

8. A

9. D 10. C 11. C 12. E 13. A 14. B 15. A 16. A 17. B 18. C 19. E 20. C 21. A 22. A 23. D 24. D 25. B LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1. A

8

Cevaplar

E) Ölürsün... Kapanır yollar geriye Varılmaz hayale işaret diye

B) Teşbih sanatı kullanılmıştır.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER Şiir Dili

hhŞİİR DİLİ

Örnek 1:

Söz Sanatları

Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim

11. Tevriye hh İki anlama gelebilen bir sözü, yakın anlamını göstererek uzak anlamını da düşündürecek biçimde kullanılmasıdır.

Rüzgâr kırdı dalımı ellerin günahı ne

Ben yitirdim yârimi yolların günahı ne

Sözcüğün akla ilk gelen anlamı: insan eli

Şairin kastettiği anlam: yabancı

Bir buse mi bir gül mü verirsin dedi gönlüm

Bir nim tebessümle o afet gülüverdi

05

Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları Bu dörtlüğün son dizesinde serin sözcüğü hem "sermek" hem de "serinlik" anlamlarına gelecek şekilde kullanılarak sanat yapılmıştır. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu dizedekine benzer bir söz sanatı kullanılmıştır? A) Ulusun, korkma nasıl böyle bir imanı boğar Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar. B) Ömrümde zararsız günümü bilmem Her senede yüz milyonluk kârım var C) Dindirmez anladım bunu hiçbir güzel kıyı; Bir bitmeyen susuzluğa benzer bu ağrıyı.

Sözcüğün akla ilk gelen anlamı: gül vermek

Şairin kast ettiği anlam: gülümseyivermek

Dedim dilber niçin sararıp soldun

Dedi çekticeğim dil yarasıdır

Her şeyden geçerim dostlar gözümü kırpmadan

Lakin bu çaydan geçmememi istemeyin benden

Öğretmen Sorusu

D) Sonsuz ufuktan âh o ne coşkun gelişti o! Birden nasıl toparlanarak kükremişti o! E) Gittim o son diyara ki serhaddidir yerin, Hâlâ dilimdedir tuzu engin denizlerin! Soru kökünde kullanılan dörtlükte "serin" sözcüğüyle tevriye yapılmıştır. A seçeneğinde geçen "ulusun" kelimesi hem "ulumak" hem de "ulu olmak" biçimlerinde anlaşılabileceğinden burada tevriye sanatı kullanılmıştır. Diğer seçeneklerde böyle bir durum yoktur.

Hem kinayede hem de tevriyede dizelerin iki anlam da düşünülüyor. Bu ikisini birbirinden nasıl ayırabiliriz. Kinayede düşünülen anlamların biri mecazdır. Tevriyede iki anlam da gereklidir.


1


12. Tecahüliârif

Örnek 2:

hh Bilinen bir gerçeğin, bilinmiyor gibi söylenmesidir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinin sonunda verilen söz sanatı dize ile ilgili değildir?

hh Genelde bir soru cümlesi şeklinde olur. Ne dökülmüş ak gerdanın üstüne

Kakül müdür zülüf müdür tel midir

Göz gördü, gönül sevdi seni ey yüzü mâhım

Kurban olam, var mı bunda benim günahım

Bu eller miydi masallar arasından

Rüyalara uzattığım bu eller miydi.

Arzu dolu, yaşamak dolu,

Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan.

Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?

Benim mi Allah'ım bu çizgili yüz

Bilmiyorum dönen kubbe mi su rengindedir

Yoksa gözyaşlarım mı gökyüzünü kaplamıştır

Evvel bahar yaz ayları gelende

Akar boz bulanık neden dereler

Bana kara diyen dilber

Gözlerin kara değil mi?

B) Aldatılan taşların bile kanar yüreği Kırılır bir geminin en muhteşem direği (İstiare) C) Yıllar var ben onu hiç unutmadım O beni sorar mı hatırlar mı ki (İstifham) D) O muhteşem cazibe yıldızları deliyor Kınalı saçlarından kahkahalar geliyor (Teşhis) E) Hayalin, tükenmeyen ekmeğimdi, suyumdu Sensizlik, yılanların kıvrandığı kuyumdu (Tecahüliârif) A seçeneğinde, telmih sanatı yapılmış, Hz. Musa'nın, asasıyla Kızıldeniz'i yardığı hadiseye işaret edilmiştir. B seçeneğinde, "aldatılan taşlar ve onların yüreklerinin kanaması sözü ile insan kastadildiğinden istiare sanatı yapılmıştır. C seçeneğinde, sorulan sorulara bir cevap beklemek kastıyla sorulduğundan istifham sanatı yapılmıştır. D seçeneğinde, saçlardan kahkahaların geldiği söylenerek teşhis sanatı yapılmıştır. E seçeneğinde, "sevgilinin hayali ekmeğe ve suya, sensizlik ise kuyuya benzetilerek teşbih sanatı yapılmıştır. E'de bilmezden gelme durumu söz konusu değildir.

13. İstifham hh Anlatılan duyguyu daha güçlü vermek için soru sorulmasıdır. Ancak bu soruya cevap beklenmez.

Nur yağan geceler, gündüzler nerde

Neşe paylaştığım öksüzler nerde

Dost yollar, dost yüzler, dost evler nerde

Huzura erdiğim bayramlar hani?

Yıllar var ben onu hiç unutmadım

O beni sorar mı hatırlar mı ki?

Çoğu örnekte "tecahüliarif" le "istifham" iç içedir. Böyle bir soru gelirse nasıl ayırabiliriz? Bir soruda bu iki söz sanatı cevap oluşturacaksa aynı anda seçeneklerde olmaz.

2


Öğretmen Sorusu

A) Gitmek istediğin yer Kızıldeniz'se gülüm Git öyleyse Musa'nın iziydi terk ettiğin (Telmih)


Büsbütün silinip gitti mi adım?

Gönlünün vefası bu kadar mı ki?

Ne istedin ki benden yetiyordum ben bana?

Sen ümit vermeseydin tutulur muydum sana?

Sen yoksun hiçbir şey yok

Güneşin rengi

Ağustos yıldızlarının sıcaklığı

Karanfil kokusu

Ey çoban bıçaktan keskin sesinle

Delinmiş, deşilmiş çaldığın kaval

Dedim dilber yanakların kızarmış

Dedi çiçek taktık gül yarasıdır

Selamın geçiyor besbelli

Yeşerdi telgraf direkleri

Seneler sonrası, ormanından ayrı

Örnek 3: Aşağıdaki dizelerin hangisinde ayraç içinde verilen sanat yoktur? A) Bizden evvel buraya inen üç dört arkadaş Kurmuştular tutuşan ocağa karşı bağdaş (Mürsel mecaz) B) Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü (Tezat) C) Sardı katil gece dünyayı siyah bir kefene Bir emel yıldızı göz kırpıyor ancak aradan (Teşhis) D) Öyle bir boşandın ki çöle benzer ömrüme Bir Nuh tufanı oldu, sel değil, sağanak değil (Telmih) E) Çiziyorum havaya dünyamı bir çiçekle Ve hayran bakıyorum bu rüya gibi şekle (İstifham)

A, B, C, D seçeneklerinden verilenlerle parantez içindeki sanat uyuşmaktadır. E seçeneğinde herhangi bir soru sorulmadığından cevabın “istifham” olma olasılığı yoktur. Bu dizelede istiare ve teşbih sanatları kullanılmıştır.

Örnek 4: Seni seyr etmek için reh-güzer-i gülşende İki cânibde durur serv-i hırâman saf saf (Nazla salınan serviler, gül bahçesinin yolunda seni seyretmek için iki yanda saf saf durur.)

14. Hüsnitalil (Güzel Nedene Bağlama) hh Herhangi bir olayın, asıl gerçekleşme nedeninin dışında ha-

Bu dizelerde yer verilen sanat aşağıdakilerden hangisidir? A) Hüsnitalil

yali ve güzel bir nedene bağlanmasıdır.

D) Cinas

B) Tezat

C) Tevriye E) Mecaz-ı Mürsel

hh Genellikle doğa olayı bir güzel nedene bağlanır. Örneğin,

Yolun iki yanında servilerin dikili duruşları tabiî bir olaydır. Bunun başka bir

güneşin doğması, yıldızların parlaması, yağmurun yağması,

sebebi yoktur. Ancak şair güzel bir hayal meydana getirmek için, onların sıra

karın beyaz olması...

sıra duruşlarını gelen sevgiliyi seyretmek için bekledikleri şeklinde yorumlamaktadır.


3


Örnek 5:

Bu harmanın gelir sonu, kapıştırın gider ayak

Aşağıdaki dizelerin hangisinde hüsnitalil sanatı kullanılmamıştır?

Yarın bakarsınız söner, bugün çıtırdayan ocak

Bugün mideler kavi, bugünkü çorbalar sıcak

A) Sen gittin yaslara büründü cihan Soluyor dallarda gül dertli dertli

Atıştırın, tıkıştırın, kapış kapış, çanak çanak

B) Toprak bir bakışınla kızıl renge büründü Yıldızlar ülfet için gündüz göründü

Yiyin efendiler, yiyin; bu hân- ı pür neva sizin

C) Akşam bile şehre erkenden çöktü Sen gittin sevgilim düzen değişti

Aferin oğlum Ahmet,

D) Ey bahar hasretiyle sararıp solan çiçek Gönlüne o günlerin özlemi dolan çiçek

Bu yolda devam et!

E) Akşam, sihirli tablo; gözlerim kamaşıyor Akşam, periler gibi ufuklarda yaşıyor

Herifoğlu Sen Mişel’de koyuvermiş sakalı

Neylesin bizim köyü,

Nitsin Mahmut Makal’ı.

A seçeneğinde, güllerin solması sevgilinin gidişine B seçeneğinde, kilin kırmızıya dönüştürdüğü toprağın rengini sevgilinin bakışına C seçeneğinde, güllerin kısalması sevgilinin gidişine D seçeneğinde, solan çiçeğin bu durumu bahara özlem duymasına bağlanarak hüsnitalil yapılmıştır. E seçeneğinde, akşam sihirli bir tabloya benzetilerek teşbih yapılmıştır.

Örnek 6: 15. Tariz (Dokundurma) hh Eleştirmek, alay etmek, dalga geçmek gibi amaçlarla bir sözün, tam tersini kastederek söylenmesidir.

Her nere gidersen eyle talanı, Öyle yap ki ağlatasın güleni, Bir saatte söyle yüz bin yalanı, El, bir doğru söz söylerse inanma. Bu dörtlükteki en belirgin edebi sanat, aşağıdakilerden

Üçkağıtçı düzen geçip gitmeden

hangisidir?

Her ocakta üç- beş baykuş ötmeden

A) Telmih

Çabuk ' Devlet malı deniz' bitmeden

Doğmaya gayret et, doğmaya bebek

Dörtlükte yalancı, sahtekar, vurguncu vs. insanlarla alay edilmektedir. Bu alay

Sonra geç kalırsın yağmaya bebek

tariz sanatıyla yapılmıştır.

4


D) Teşbih

B) Tariz

C) Hüsnitalil E) Tevriye

doğrudan yapılmayıp söylenen sözlerin tam tersinin anlaşılmasını ima eden


16. Terdit (Beklenmezlik)

Örnek 7:

hh Okuyucuda şaşkınlık uyandırmak için sözün beklenmedik bir

Safahat'ımda, evet şiir arayan hiç bulunmaz. Yalnız bir yeri hakkında "Hazin işte bu!" der.

sonuca bağlanmasıdır.

En ağır işçi benim

Gün yirmi dört saat

seni düşünüyorum

Görünce uzanmış yar kucağına

Boynunu dolamış zülfü bağına

Kurşunu kahpeye atacağına

Kendine çevirdin aman be Ali

Vaktiyle yazdığım gibi

Uzayacağa benzer

Tutuştuğumuz lades.

Bak, kaç sene geçti:

Aldatamadın beni

Ölüm kardeş!

Ben ki her akşam yatağımda

Onu düşünüyorum

Onu sevdiğim müddetçe

Yatağımı seveceğim

─ Küfe? ─ Yok. ─ Kahve? ─ Hayır. ─ Hasta ─ Değil. ─ Hangisi ya? ─ Üç buçuk nazma gömülmüş koca bir ömr-ü heder! Mehmet Akif Ersoy (Bu parçada okuyucu, Safahat'ta hazin olanın şiirlerden biri olacağını düşünürken terdit sanatına baş vurarak beklenmeyen bir cevap veriliyor: Şaire göre, eserinin hazin olan yanı, üç buçuk şiir için koca bir ömrün ziyan edilmesiymiş.) Aşağıdakilerden hangisinde buna benzer bir kullanım söz konusudur? A) Mesele şu ki Bursa eyi, Bursa güzel. Bursa için destan yazılır, Bursa için iğneyle kuyu kazılar; Fakat yalan B) İşim gücüm budur benim, Gökyüzünü boyarım her sabah, Hepiniz uykudayken. Uyanır bakarsınız ki mavi. C) Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, bilmiyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım duyuyorum; Anlatamıyorum D) Yiğit harmanları, yığınaklar, Kurulmuş çetin dağlarında vatanların. Dize getirilmiş haydutlar, Hayınlar, amana gelmiş, Yetim hakkı sorulmuş, Hesap görülmüş. Derdim bu E) Küçüktüm, küçücüktüm, Oltayı attım denize; Bir üşüşüverdi balıklar, Denizi gördüm A seçeneğinde Bursa ile ilgili iyi şeyler söyledikten sonra şiirin sonunda beklenmedik bir şekilde bütün bunların yalan olduğu söylenmiştir. Cevap: A


5


17. Tekrir

Şair ilk mısrada “Öyle bir dönem gelir ki dünyada insanlar ve cinler kalmaz.”dedikten sonra söylediğinin eksik olduğunun farkına

hh Bir kelime ya da kelime grubunun sık tekrarlanmasıdır.

varıp ikinci mısrada bu sözünden dönerek “Dünya da kalmaz.” demektedir.

Resmine baktığım güzel kız, genç kız

Unuttum, unuttum, unuttum seni

Eski bir albümde durursun yalnız

Unuttum, unuttum, unuttum seni

Bana değiştin diyorsun

Farklılaşan sendin

Sendin bana gelen maskelerle

Sendin bana gelen sendin

Pişmanlığım gönlümdeki isyana ağır bastı

Ne yapayım,bağışlanmamı istemeye yüzüm yok

Ne dedim, tövbeler olsun, bu da bir kötü işti

Benim özrüm günahımdan iki kat daha çok

Erbâb-ı teşâür çoğalıp şâir azaldı

Yok öyle değil şâirin ancak adı kaldı

19. Leff ü Neşr

Kopar sonbahar tellerinden,

Derinden, derinden, derinden

dizede bunları açıklayan, anlamca bunlarla ilgili olan başka kav-

Biten yazla başlar keder mûsıkîsi.

ramların kullanılmasıdır.

Genellikle beyitlerde, birinci dizede en az iki şey söylenip ikinci

Yıldızlara can veren gözlerin nerde gülüm

18. Rücû (Dönme)

Bakışların bu gece neden göklerde gülüm

hh Şiirde ifade edilen duygu ve düşünceden birden vazgeçip sonra tekrar ve daha güçlü bir şekilde aynı duygu ve düşün-

O yanağa, o dudağa, ah hele o bakışa talip çoktur

celere dönülmesidir. hh Genellikle “yok yok”,“öyle değil ”, “yanlış söyledim” vs. ifa-

Biri elma, biri kiraz,biri sinemde oktur

Sakın bir söz söyleme... Yüzüme bakma sakın

delerden yararlanılır.

Zamân gelir ki cihân içre ins ü cân kalmaz

Degil degil yalınız ins ü câncihân kalmaz

6


Sesini duyan olur, sana göz koyan olur


Örnek 8:

21. Cinas

Aşağıdaki dizelerin hangisinde Leff ü neşr sanatı kullanılmıştır?

hh Anlamları farklı sözler arasındaki yazılış ve söyleyiş benzer-

A) Gözden uzak düşen gönül güzeli Unutma bizleri sadakat eyle

Âh kim ömrüm cihan mülkinde cânansuz geçer

Ben cihan mülkin n’iderem çünki cân ansuz geçer

Kirlenen şu kalbimi yalnızca canan yıkar

Yıkılan burçlarımı yaparım, felek yıkar

D) Kınamayın bizi Hakk'ı sevenler Yağmur yağmayınca sel uyanır mı

Şah verdi, filiz sürdü sinemde yara dalı

E) Gönül goncasını gelip derdiler Rakiplerim muradına erdiler.

Şu cihanda gülmedim yaradan yaradalı

B) Vefasızlık etme yakışmaz sana Güzelce hizmet et yola erkana C) Yaman komşu yaman avrat, yaman at Birinden göç, birin boşa, birin sat

C seçeneğinde verilen dizeyi inceleyelim. Yaman komşu, yaman avrat, yaman at Birinden göç, birin boşa, birin sat Anlamca birbiriyle ilişkili sözcükler ok işaretiyle gösterilmiştir.

liğidir.

Örnek 9: I. Böyle bağlar Yâr başın böyle bağlar Kuş uçmaz kervan geçmez Yıkılsın böyle bağlar II.

20. Tedric hh Kavramların derece derece azalan veya çoğalan bir sırayla söylenmesidir.

Kolordular, tümenler ve tugaylar hep birlik

Bir Yusuf'um ya zindandan al beni Ya azat et esaretten sal beni Merhamet et öldürür bu hâl beni Geç olmadan feryadıma bak da gel Bu dörtlüklerde sırasıyla aşağıdaki söz sanatlarından hangileri vardır?

Alaylar ve taburlarda şahlanıyor yiğitlik

A) Hüsnitalil - Tecahüliarif

Topyekûn bir ordunun tek emeli şehitlik

B) Mecazımürsel - Kinaye

Evin bana uzak, semtin yabancı, şehrinse düşman

Âh aşkınla kor olan kalbim şimdi nasıl da pişman

Çıraklıktan kalfalığa en son da ustalığa

Geçtim lakin tutuldum en sonunda hastalığa

C) Telmih - Teşhis D) Cinas - Telmih E) İstifham - Teşbih İlk dörtlükte "bağlar" kelimesiyle cinas yapılmıştır. İkinci dörtlükte "Hz. Yusuf'un zindana atılması olayı hatırlatılarak telmih yapılmıştır.


7


22. İrsal-i Mesel

23. Nidâ

hh Söylenen düşüncenin inandırıcılığının artması veya pekiştirilmesi için atasözü veya o değerde bir söz söylenmesidir.

hh Şiirde duygu ve heyecanların hissettirilmesi için çoğu kez “ey, ay, hey, behey” gibi ünlemlerin kullanılmasıdır.

Tut atalar sözünü kalbi selim ol

Gönülden gönüle yol var demişler

Ey sürüden arkaya kalmış yiğit

Gider yavuzluğun tab'ı halim ol

Arkadaşın gitti, haydi sen de git

Sert sirke küpüne zarar, demişler

Bak ne diyor cedd-i şehidin işit

Aldanma cihanın sakın varına

Haydi git evladım, uğurlar ola

Düşmeye gör onun ah-ü zarına

Bugünkü işini koyma yarına

Behey ala gözlü dilber

Yar yıkıldığı gün tozar demişler

Vaktin geçer demedim mi

Gözlerin olmuş harami

Çoktur bu âlemde boşa yelenler

Beller keser demedim mi

Kande bilenler ile bilmeyenler

Eskiden adettir dağdan gelenler

Ay oğlan yiğit misin

Bağda olanları kovar, demişler

Dağlarda geyik misin

Güneş balçık ilen sıvanmaz, ey dil

Selam verdim almadın

Bi-zeban da olsa bellidir kamil

Allah’tan büyük müsün

Kendüden gayruyu beğenmez cahil

Kendi çalar kendi oynar, demişler

Bir günüm geçmiyor seni anmadan

hh Düzyazıda bölüm sonlarının kafiyelendirilmesidir.

Derdine katlandım hiç usanmadan

hh Divan edebiyatı nesrinde sanat göstermek için kullanılmıştır.

Diyorlar:"Kül olmaz ateş yanmadan

Denizler durulmaz dalgalanmadan"

tândanmütezelzil olmaya ve İslâm ka’idesini öyle müstahkem

Deve boynuz arar, kulaktan olur.

Tamahkâr davranır, sıkıntı bulur.

Ey gözlerin nuru, gönüllerin sürûru; başımızın tâcı,dil ehlinin

“Gözü aç olanın karnı tok olmaz.”

mîrâcı "

“İnsanın gözünü toprak doyurur.”

"İlâhi, kabul senden, ret senden; şifa senden, dert senden. İlâhi,

24. Seci

“İlâhî! iman binasını öyle muhkem eyle ki sarsar-ı vesvese-i şeyeyle ki mancınîk-i iblîs-i fettândan bir zerre mütehalhil olmaya.”

Sinan Paşa

iman verdin, daim eyle; ihsan verdin, kaim eyle.

8



Örnek 10:

Örnek 12:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen sanat yoktur?

Yılın ilk karı yağdı

A) Yeni bir ülkede yem vermek için atlarına Nice bin atlı kapılmıştı fetih rüzgârına (Hüsnütalil)

Ölülerimiz üşür mü ki?

B) Çok zahmet çektik, sonuda ayağımız düze bastı Yıllar boyu aradığı o mübarek ize bastı (Mübalağa) C) Şuh Şirin'ler yüzünden dağ delen Ferhat'lar Aslıhan'lardan yanan Âşık Kerem'ler görmüşüz (Telmih) D) Ben de gördüm güneşin doğarken battığını Esrarlı bir bakışın gönlü kapattığını (Tezat) E) Bir bakışı vardı hani Sevda’nın Kavak yelleri gibi uzun uzun (Teşbih)

İyice kısaldı günler

Bu dizelerde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) İnsan dedikleri hep bir soyumuş Kudret ölçüsünde hep bir boymuş Gönül kimi sever güzel oymuş Sen Hak'tan dileğin al karagözlüm B) Bilmem ki nerede bu gizli bahar Nereden bu ıtrı alıyor rüzgâr

Herhangi bir şeyi olduğundan az ya da fazla gösterme sanatına mübalağa denir. B seçeneğinde böyle bir durum yok. Bu seçenekte lk dizede “ayağın düze basması” hem rahata ermek hem de düz bir yolda yürür duruma gelmek anlamına gelebileceğinden kinaye kullanılmıştır.

İklimler dışında bir iklim mi var Ne fecir bir şey der, ne şafak söyler C) Ben garibim, dehlizlerde yatarım

Örnek 11: Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir söz sanatı yoktur?

Arkadaştır bana bütün kaygılar Gurbet sokağında hüzün satarım Hüzündür içimde sesler, duygular

A) Yeşil ördek gibi daldım göllere Sen düşürdün beni dilden dillere

D) Güzel de çirkin de boş bu dünyada

B) Tam otların sarardığı zamanlar Yere yüzükoyun uzanıyorum

Sevda denen yangın meğer sonunda

C) Sağ elinde sarı akik Zülfü gerdana dökük D) Saçların uçuşuyor rüzgârda Her telinde ayrı bir kalp çarpıyor E) Acılarım, acılarım benim Çiçeğe durmuş badem ağacı A seçeneğinde benzetme sanatı (yeşil ördek gibi) vardır. C seçeneğinde ad aktarması (sarı akik denmiş sarı akik yüzük kastedilmiş) vardır. D seçeneğinde istiare (saçların uçuşması) vardır. E seçeneğinde benzetme (acılar, çiçeğe durmuş badem ağacına benzetilmiş) vardır. B seçeneğinde söz sanatı kullanılmamıştır.

Doğarmış, büyürmüş, viran olurmuş Gözyaşlarıyla dolu hicran olurmuş E) Bölerek uykunu rüyalarına O kucak dolusu hülyalarına Gece gündüz uçup rüyalarına Konmak istiyorum konamıyorum

Ölçülerde verilen dizelerde tecahüliârif sanatı vardır. B seçeneğinde sanatçı gizli bir baharın olamayacağını, rüzgarın ıtır kokusunu ağaçlardan çiçeklerden aldığını ve var olan iklimin dışında başka bir iklimin olamayacağını bildiği halde bilmezden gelmiştir.


9


Örnek 13:

Örnek 14:

I.

I.

Bize nisbet mi sultanım

Madem çoban değilsin

Adûlara salınırsın

Ardındaki sürü ne

Yusuf misali cânım

Beni yardan ayıran

Sevildikçe anılırsın

Yüzü koyun sürüne

II.

II.

Bu yağmur, bu yağmur bu kıldan ince

Elif kaşlarını çatar

Öpüşten yumuşak yağan bu yağmur

Gamzesi sineme batar

Bu yağmur, bu yağmur bir gün dinince

Ak elleri kalem tutar

Aynalar yüzümüzü tanımaz olur.

Yara Elif Elif diye

III.

III.

Bu rüzgâr her vakit böyle esmeyecek

Sefil baykuş ne gezersin bu yerde

Gökte bulut, suda yelken, dalda çiçek

Yok mudur vatanın, illerin hani

Çatır çatır seni, çıtır çıtır böcek

Küsmüş müsün, selamı mı almadın

Çek ciğerlerine bir nefes daha çek

Şeyda bülbül şirin dillerin hani

IV.

IV.

Yeni bir ülkede yem vermek için atlarına

Uyuklayan yorgun akasyaları

Nice bin atlı kapılmıştı fetih rüzgârına

Koynunda sakalayan geniş bir havuz

V.

Üstünde fıskiye, mehtabın sarı

Bu eller miydi masallar arasında

Rengiyle ağlıyor, halsiz, uykusuz

Rüyalara uzattığım bu eller miydi

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi yoktur?

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) I. - Telmih

B) II. - Tekrir

D) IV. - Hüsnitalil

D) Teşhis

B) Cinas

C) İstiare E) İstifham

E) V. - Rücu

A, B, C, D seçeneklerindeki eşleştirmeler doğrudur. E seçeneğinde "Tecahüliârif" sanatı kullanılmıştır.

10

C) III. - Tenasüp

A) Tevriye


I. dörtlükte cinas II. dörtlükte istiare III. dörtlükte istifham IV. dörtlükte teşhis sanatları kullanılmıştır. Dörtlüklerde "tevriye" yoktur.


1. Aşağıdaki dizelerin hangisinin sonunda verilen söz sanatı dize ile ilgili değildir?

Konu Testi - 1

4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde mübalağa sanatı kullanılmıştır?

A) Ben dağlara meftunum sen denizlere hayran Çeker dalgalar seni beniyse büyüler orman (Leffüneşr)

A) Bahtım karaysa da alnım ak benim Kimselere kötülüğüm yok benim

B) Bırak da sarılayım ayaklarına

B) Ömrümde zararsız günümü bilmem Her senede yüz milyonluk kârım var

Kum gibi, kum gibi ezip geçme (Tekrir)

C) Nerdesin, kibrit yakan cinin avucunda mı Yüreğimde korlaşan demirin ucunda mı (İstifham)

C) Bugün toprağım da türkülerim de bereketli Dağım, taşım, ovam, obam şen artık

D) O muhteşem cazibe yıldızları deliyor Kınalı saçlarından kahkahalar geliyor (Teşhis)

D) Avunmalıyım biliyorum vefalı gözlerinle Rüzgârı ağlatan saçlarınla yanmalıyım

E) Hayalin, tükenmeyen ekmeğimdi, suyumdu Sensizlik, yılanların kıvrandığı kuyumdu (Tecahül-i ârif)

E) Gittim o son diyâra ki serhaddidir yerin Hâlâ dilimdedir tuzu engin denizlerin

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde hüsn-i ta’lil sanatı kullanılmamıştır?

A) Kırlarda çiçekler hep boyun büktü Ağaçlar hüznünden yaprağın döktü B) Toprak bir bakışınla kızıl renge büründü Yıldızlar ülfet için gündüz göründü

5. Aşağıdaki ikili dizelerin hangisinde tecahüliarif sanatı kullanılmıştır?

C) Akşam bile şehre erkenden çöktü Sen gittin sevgilim düzen değişti

A) Güzellerde vefâ olmaz demek yanlıştır ey Bâkî Olur va'llâhi bi'llâhi heman yalvarı görsünler

D) Ey bahar hasretiyle sararıp solan çiçek Gönlüne o günlerin özlemi dolan çiçek

B) Her yer karanlık pür nûr o mevki! Mağrib mi yoksa makber mi yâ Rab

E) Dilimde sabah keyfiyle yeni bir umut türküsü Kar yağmış dağlara, bozulmamış ütüsü

C) Ben garibim, dehlizlerde yatarım Gurbet sokağında hüzün satarım D) Güzel de çirkinde boş bu dünyada Doğarmış, büyürmüş, viran olurmuş E) Her yandan duyarım bir gül kokusu Meltemler dağıtır uzak bahçelere

3. Geçsin günler, haftalar,

Aylar, mevsimler, yıllar...

Zaman sanki bir rüzgâr

Ve bir su gibi aksın...

Sen gözlerimde bir renk

Kulaklarımda bir ses

Ve içimde bir nefes

Olarak kalacaksın...

6. Sen ey yardım sevenim, ruhumu derde saldın!

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır?

Azimli bir yüreğin yorgun kimyasında mı?

Yalnızlığım ağlarken gülenim, nerde kaldın?

A) Rücû - tedric

Sevda denklemlerinin memnû dünyasında mı?

B) Tecahüliârif - teşhis

C) Kinaye - tenasüp

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi yoktur?

D) Tedric - tenasüp

A) İstifham

E) Tekrir - irsalimesel

D) Nida

B) Tariz

C) Tezat E) Teşhis


11


11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde istifham sanatına yer

Güneş doğar batar, bir yıldız kayar Ay hüzne bürünür, karalar giyer

verilmiştir?

O gün feryadımı kainat duyar

A) Azrail mi başımda gülümsüyor yoksa sen misin? Söyle gülüm ruhumu saracak kefen misin?

Ruhum sonsuzluğun ilinde kalır

B) Ben ki, toprak altında bir devim, kurtar beni Okunu çek bağrımdan; yandı cânım, bir su ver

Bu dizelerde,

III. Tekrir

IV. Teşhis

D) İnce hesaplarla biz bizi yerken Ya sabah geç geldin ya akşam erken

V. Mübalağa

numaralanmış söz sanatlarından hangileri vardır? A) Yalnızca I

B) I. - III.

D) Yalnızca IV

C) II. ve V. E) I.- II.-IV.-V.

12. En güzel, en bahtiyar, en aydınlık, en temiz Ümitler içindeyim, çok şükür öleceğiz Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kul-

Eylül mü sen misin büken boynumu Uçuşan yapraklar,göçen kuşlar mı

lanılmıştır?

Sildirmez gözümden ömür sonumu

A) Tevriye

Ey bahar, bir daha çağın başlar mı

A) Tekrir - irsalimesel

B) Rücû - tariz

C) Tecahüliârif - nida

D) Kinaye - tedric

9. Bu sahillerin seslenir her yerinden Derinden derinden derinden Bu dizelerde kimi sözcükler okuyucunun dikkatini çek-

mek için yinelenmiştir. Bu durum aşağıdaki söz sanatlarından hangisine karşılık gelir? B) İrsal-i Mesel

D) Telmih

E) İrsal-i Mesel

tır. Bu durum aşağıdaki söz sanatlarından hangisiyle açıklanabilir?

C) Terdit

E) Kinaye

A) Tedric

B) Mübalağa

D) Tecahüliârif

10. Dinle, gül dalında şakıyan ozan Ruhumda incecik bir dala konmuş Beni bu dünyada bekleyen ezan Söyle hangi zaman, nerde okunmuş Bu dörtlüğün ilk dizesinde kullanılan söz sanatları aşa-

C) Rücu

E) Terdit

14. Gittin, dağ gibi büyüdü yalnızlık Issızlığın iki ucunda şimdi sen varsın Tam ortasında yokluğun, yokluğun, yokluğun… Bu dizelerde kullanılan edebi sanatlar aşağıdaki seçe-

ğıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Terdit - tedric

neklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

B) Tariz - telmih C) Teşbih - istifham D) Tecahüliârif - hüsnitalil

7. E

8. C

9. A

10. C

11. A

12. C

13. E

14. A


A) Teşbih -tekrir

B) Tariz - telmih

C) Tevriye - istifham

D) Tecahüliârif - hüsnitalil

E) Nida - istiare

12

C) Terdit

13. Dişin mi ağrıyor? Çek kurtul. Başın mı ağrıyor? Bir çeyreğe iki aspirin. Verem misin? Üzülme, onun da çaresi var, Ölür gidersin… Bu dizelerde söz beklenmedik bir sonla bağlanmış-

E) Leffüneşr - terdit

A) Tekrir

B) Teşbih

D) Cinas

Bu dörtlükte kullanılan söz sanatları aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

6. B

8.

E) Dursam bulanırdım şişede, tasta Çağlayan sellerde durulan benim

E) Nida - istiare

5. B

C) Bir ağacın titreyen yaprağına koy beni Bir kez olsun, yaralı bir İstanbul say beni

4. B

II. Tezat

3. D

2. E

I. Tenasüp

1. E

Cevaplar

7.

Konu Testi - 1


1. Aşağıdaki dizelerin hangisinin karşısındaki sanat, dizeyle ilgili değildir?

Konu Testi - 2

4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde leffüneşr sanatı kullanılmıştır?

A) Dur yolcu bilmeden gelip bastığın Bu toprak bir devrin battığı yerdir (Nida)

A) Kurtlarla düşmüşüm dağa Kurt sesim ulaşmaz çağa

B) Yıllar var, ben onu hiç unutmadım O beni sorar mı hatırlar mı ki? (istifham)

B) Biz iyiye iyi, güzele güzel dedik. Masallardan çekerdik mısraları, tülbent gibi.

C) Bir gün deniz ölgündü, bir oltayla balıkta Kuşlar gibi yalnız, yapayalnızdım açıkta (Teşbih)

C) Gönlümde ateştin, gözümde yaştın Ne diye tutuştun, ne diye taştın

D) Ben isterem günde bin tufan gele Derelerden oluk oluk kan gele (Mübalağa)

D) Mavi bir gökyüzümüz olsun Kanatlarımız dokunarak uçalım

E) Kalbinden kalbime akan bir sesti Akşam gölgesinde çağlayan o su (Hüsnütalil)

E) Ellerim ürkektir ey avcı, küskün Yavru bir ceylandır senin yurdunda

5. “Ayak başa bakar” demiş atalar,

2. Aşağıdaki dizelerden hangisinde cinas sanatı kullanıl-

Ayağı baş yakar demiş atalar,

“Baş gidince ayak payidar olmaz”

“Balık baştan kokar” demiş atalar.

Bu dörtlükte kullanılan söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

mıştır?

A) İrsal-i mesel

A) Ey civan gölgesinde göklere bakan kapı Buzlayan bir âlemde kendini yakan kapı B) Düştüm ateşlere durmaz yanarım İçip aşkın dolusundan kanarım C) Vakitlerden geceyi sevdiğini söyleyen Yalanı kapısından kovduğunu söyleyen

B) Rücû

D) İstifham

C) Tedric E) Leff ü neşr

6. Güneş kaybolunca tepelerin ardından

Yalnız kalmasın diye bu zavallı âşık

D) Vaktidir, ağlayan gözlerimin içine gül!.. Ey kupkuru çölleri cennetlere çeviren gül!

Akşam, gelir odama kapımı vurmadan

Kolları zifiri karanlığa bulaşık

E) Altı kardeş idik bindirdik ata Kızılırmak varınca oldu bir hata

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) Hüsnütalil

B) İstifham

D) Rücû

C) Tevriye

E) Nida

7. Erbâb-ı teşâür çoğalıp şair azaldı 3. Kaldırın rafa yasayı

Çekmen yokluğu, tasayı

Elinizdeyken kasayı

Soyun beyler, soyun, soyun…

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) Tariz

B) Teşhis

D) Hüsn-i ta’lil

E) Tedric

C) İrsal-i mesel

Yok, öyle değil, şairin ancak adı kaldı

(erbâb-ı teşâür:Şairlik taslamada işinin ehli olanlar)

Bu dizelerde şair, söylediği sözden vazgeçer gibi yapıp ondan güçlü bir düşünceyle ilk sözylediği düşünceyi daha da ileri taşımıştır.

Bu durum aşağıdaki söz sanatlarından hangisiyle ilişkilendirilebilir? A) Tedric D) Telmih

B) Rücu

C) Nida E) Leff-ü neşr


13


Konu Testi - 2

8. Değil mi Tanrı’nın ihsânı akl ü kalb ü lisân

12. Gün geçtikçe yaram iner derine

Bir lütfu etmelidir fikr ü şükr ü zikr insan

Sultanım kimseyi koymam yerine

Yukarıda ilk dizede kullanılan altı çizili sözcüklerle ikinci dizedekiler arasında anlamsal bir ilgi söz konusudur.

Yeter ki gel, âmâdeyim emrine

Tarık gibi gemileri yak da gel

Bu durum aşağıdaki söz sanatlarından hangisiyle açıklanabilir?

Bu dörtlükte kullanılan söz sanatları aşağıdaki seçeneklerinden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Leff ü neşr

B) Tecahül-i Ârif- C) Kinaye

D) Tenasüp

E) Tekrir

A) Rücû-tedric

B) Telmih- istiare

C) Kinaye- tenasüp

D) Tedric- tenasüp

9. Aşağıdakilerin hangisinde hüsnütalil vardır?

E) Tekrir- irsal-i mesel

A) İşler dağ gibi yığıldı İki gözü iki çeşme B) Gölgesinde dinlendiğim Koca çamlar yerinde mi

13. Aşağıdaki dizelerden hangisinde tedric sanatı kullanılmıştır?

C) Öyle bir yürekten ağlıyordu ki Gözyaşları gülü ala boyadı

A) Bu ıslakla uzayan, dönen kıvrılan yollar Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar

D) Elbet bir devasız dertten Doğan göz bir zaman ağlar

B) Biz bu sonsuz yollarda varıyoruz, gitgide İki dağ ortasında boğulan bir geçide

E) Uçtu kuşların kervanı Her biri dala gider

C) İncittin, yaraladın, öldürdün gülüm beni Yaşayan bir ölüyüm neysesin ölüm beni D) Yanımızdan geçiyor ağır ağır kervanlar Bir derebeyi gibi kurulmuş eski hanlar

10. Gözünün nurunu sevdiğim koca Sinan

On parmağı on ulu çınar misali

Her yandan yükselen

Dünya durdukça duracak olan

Gece kondular mı yükselecekti ardından

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisine başvurulmuştur? B) Cinas

D) Tevriye

14. Binlerce ok ağlıyor kırdığımız yay için

C) Nida E) İrsal-i mesel

11. Ey ana toprağı, ey Anadolu,

Yıldızlar kayıyor tutulan her ay için

Bu beyitin ilk dizesinde kullanılan söz sanatı aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Kopacak sanıyorsun bu ip ince yerinden Bu ipin her çizgisi yaralı bir dev gibi

Açıldı önünde terakki yolu.

Hamdolsun her yanın bereket dolu,

Cennette bir yeşil meydan gibisin

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

B) Ne bayram misafiri, ne düğün gölgesiyim Şu koskoca alemde yalnızlığın sesiyim C) Meçhul bir ıstırabın kurbanıyım boşlukta Bir bodrum katındayım, esrarlı bir loşlukta

A) Nida- teşbih B) Tevriye- teşhis

D) Pencereden bakarken gördüğüm tek şey: Hüzün Farkedemedim hâlâ ışığını gündüzün

C) Hüsnütalil-istifham

E) Bir yığın kırgın hayal duruyor tabağımda Eski günlerin tadı sızlıyor damağımda

3. A

4. C

5. A

6. A

7. B

8. A

9. C

10. A

11. A

12. B

13. C

14. E


2. D

E) Tenasüp- irsal-i mesel

1. E

D) Terdit- tecahül-i arif

14

Cevaplar

A) Terdit

E) Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk Soğuk bir mart sabahı... Buz tutuyor her soluk


1.

Gürz ayaklı

Aşağıdakilerden hangisinde, bu dizelerde kullanılan söz sanatına benzer bir kullanım vardır?

Kalkan elli Sancaktar olduğu Sancak tutuşundan belli

A) Gökler bulutlanıyor, rüzgâr serinliyordu. B) Yanıp tutuşmadan aylarca yummadım gözümü. C) Gül yüzlü bir afetti ki her busesi lale

Konu Testi - 3

5.

D) Yollarda kalan gözlerimin nurunu yordum.

Bu dizelerde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hüsnitalil D) Teşbih

B) Tecahüliarif

C) Ad aktarması

E) Terdit

3. Aşağıdakilerden hangisinde farklı bir söz sanatı kulla-

B) Sevincinden ağlayan, gülen, haykıran rüzgâr Kalplere sevinç, umut ve inanç getiriyor C) Ben öpmeden önce yanaklarını Varsın teller, tüller, duvaklar öpsün D) Besbelli her saat artar kederi Belki de yüreği yara dağların E) Ben de gördüm güneşin doğarken battığını Esrarlı bir bakışın gönlü kapattığını

Senin yiyeceğin, kalaylı kapta Benimki aslanağzında Sen aşk rüyası görürsün, ben kemik Ama seninki de kolay değil, kardeşim Kolay değil hani Böyle kuyruk sallamak Tanrının günü Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır?

I. Tariz

II. İstiare

C) Vara vara vardım ol kara taşa

Hasret ettin beni kavim kardaşa

D) Sabahtan uğradım yarin yurduna Dayanılmaz firkatine derdine E) Seherde açılmış gonca gül gibi Kokar gider bir gözleri sürmeli

E) Terdit

III. Teşhis

IV. Tenasüp

V. Mübalağa

Numaralanmış söz sanatlarından hangileri vardır? A) I. ve II.

B) I. ve V.

D) III. ve IV.

C) II. ve III.

E) IV. ve V.

7.

Topladım kendime dair ne varsa kalbimde

Bu kullanım aşağıdaki söz sanatlarından hangisiyle ilişkilendirilebilir?

Yolculuk vakti... Bu seni son görüşüm, bu gidişim bir veda Hoşçakal, diyeceğim ama hayır Bu gidişim elveda... Şair, şiirin sonuna doğru sevgilisine geçici bir ayrılık anlamında "hoşçakal" demiş; ardından bundan vazgeçip ilişkinin tamamen bittiği anlamında "elveda" ile şiiri bitirmiştir.

A) Teşhis

B) İstiare

D) Mübalağa

rulmuştur?

B) Gönül sevdiğinden soğur Görülmeyi görülmeyi

C) Tenasüp

6. Dağlara yaslanıp yatan güneşi Yaralı, hastadır, yorgundur sandım Bu dizelerde,

4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kinaye sanatına başvuA) Çağır Karac'oğlan çağır Taş düştüğü yerde ağır

B) Teşhis

D) Tariz

nılmıştır?

A) Yolda, adımlarımı çağıracak geriye Aralık kalan kapım belki dönerim diye

Sen ciğercinin kedisi, ben sokak kedisi

A) Rücu

E) Soğuk bir mart sabahı… Buz tutuyor her soluk.

2. Saatler durunca zaman durur mu? Su kesilirse gözyaşım kurur mu?

Uyuşamayız yollarımız ayrı

8.

C) Rücu E) Tevriye

Söğüdün yaprağı narindir narin İçerim yanıyor dışarım serin Zeynep’i bu hafta ettiler gelin Zeynebim,Zeynebim allı Zeynebim Üç köyün içinde şanlı Zeynebim Bu dizelerde görülen söz sanatları aşağıdakilerin hangisinde bir arada verilmiştir? A) Hüsnitalil - abartma

B) Tezat- tekrir

C) Teşbih - cinas

D) Tekrir - aliterasyon

E) Tevriye – tariz LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


9.

Konu Testi - 3

13. Aşağıdaki dizelerin hangisinde mübalağa sanatı var-

I. Aşkın yolunda hicre tahammül günâh imiş

Âşıkların işi onun için her gün âh imiş

dır?

A) Sensizdim kendime bir iş aradım Baştan savıp asabımı bozdular

II. Sen, kaçan bir ceylansın dağda

Ben, peşine düşmüş bir canavarım Numaralanmış beyitlerde sırasıyla aşağıdaki söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır?

I. beyit

II. beyit

A)

Cinas

teşbih

B)

İstifham

tariz

C)

Rücu

kinaye

D)

Tenasüp

tedric

E)

Terdit

seci

C) Bu çağda bu sevda abes dediler Cezası çelikten kafes dediler D) Burada ne sen varsın, ne de bir iş var Üç adım voltalık gidiş geliş var E) Hâlâ bana sevgin varsa birazcık Mektubumu alır almaz yola çık

10. Dön ki silsin günahını Seviyorsan Allahını Alma mazlumun ahını Çıkar aheste aheste

14. I. Uçmakta konmadan kıyısız bir denizde ruh Benzer mi böyle bir kuşa Tufan içinde Nuh?

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) İrsalimesel

B) On saat anlattım tek bir buseni Doktorlar efsane sandılar seni

B) Tecahüliarif

D) Hüsnitalil

II. Karanfil oylum oylum Geliyor selvi boylum

Bu dizelerde sırasıyla aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

C) Mecazımursel

E) Tekrir

A) Teşbih – tariz

B) Kinaye - istiare

C) Teşhis – hüsnitalil

D) Cinas – ad aktarması

11. Sen gittin, insanlar düşman kesildi

15. Aşağıdaki dizelerin hangisinde istiare sanatı kullanıl-

Alnına simsiyah mühür basıldı

Bütün aynaların yüzü asıldı

Gülmüyor sultanım sensiz gülmüyor

Bu dizelerde görülen söz sanatları aşağıdakilerin hangisinde bir arada verilmiştir?

mıştır?

A) Hüsnitalil – teşhis

B) Hüsnitalil – kinaye

C) Teşbih – tevriye

D) Teşhis – istifham

E) Telmih - teşbih

A) Meydan mı verirdim bu ayrılığa? Bilseydim bu kadar zor olduğunu B) Dilimden sıçrayan bir kıvılcımın Bilseydim bir anda kor olduğunu C) Fırsat mı tanırdım çekip gitmene Bilseydim bu kadar zor olduğunu D) Boyun mu bükmezdim sitem etmene Bilseydim sükûtun kâr olduğunu

E) Tenasüp – tevriye

12. Erdim aşkın değerine Yandım derinden derine Seni bin leyla yerine Koydum desem yalan olur

E) Sebep mi olurdum bu yalnızlığa Bilseydim küsünce sır olduğunu

Bu dörtlükte sanatçı, sözü beklenmedik bir şekilde bitirerek okuyucuyu şaşırtmıştır.

16. Baktığım her aynada aldığım tek uyarı, Terk etmen yakın diyor, dünya denen diyarı

Bu durum aşağıdaki söz sanatlarından hangisiyle ilişkilendirilebilir?

D) İntak 6. C

7. C

8. B

9. A

10. A

11. A

12. B

13. B

14. E

15. B


5. E

E) Tezat

C) Teşhis

E) Teşbih 4. A

16. D

16

B) Tevriye

3. E

D) Tekrir

A) Kinaye

C) Tedriç

2. B

B) Terdit

1. C

A) Tariz


Cevaplar

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER Şiirde Yapı

hhŞİİRDE YAPI

Gazelle ilgili terimler

Divan Şiiri Nazım - Biçim ve Türleri 1. Beyitlerle Kurulan Nazım Biçimleri a. Gazel hh Türk edebiyatına, Arap edebiyatından geçmiştir. hh Divan şairlerinin en çok kullandığı nazım biçimidir.

Matla:

Gazelin ilk beytidir. “doğuş yeri” anlamına gelir.

Makta:

Gazelin son beytidir. “ kesme yeri” anlamına gelir.

Beytü’l-gazel:

Gazelin en güzel beytidir. Şâh beyit de denir.

Yek-âvâz gazel:

Bütün beyitleri aynı güzellikte, aynı güç ve değerde olan gazeldir.

Yek- âhenk gazel:

Bütün beyitlerinde aynı konunun işlendiği gazeldir.

Mahlas beyti:

Şairin mahlasının bulunduğu beyittir. Genellikle makta beytiyle aynıdır.

Düz gazel:

Dizelerinin ortasında iç uyak bulunmayan gazeldir.

Musammat gazel:

Dizelerinin ortasında uyak bulunan (ortadan ikiye bölünebilen) gazeldir.

hh Aşk, sevgilinin güzelliği, aşkın ıstırabı, baharın neşesi, talihin cilvesi gibi lirik konular işlenir. hh Konu bakımından halk edebiyatındaki koşmaya benzer. hh Dini, tasavvufi ve felsefi konuları işleyen gazeller de vardır. hh En az 5 en fazla 15 beyitten oluşur. hh aa / xa / xa / xa / xa …biçiminde kafiyelenir.

06

Düz gazel örneği Nâzenîn bu ömrümüz bir göz yumup açmış gibi - a

hh Aruzun her kalıbıyla yazılır. hh Bu türün en başarılı şairleri, Fuzuli, Bâki, Şeyhülislam Yahya, Naili ve Nedim’dir.

Geldi geçdi tuymaduk bir kuş konup uçmış gibi - a Nice geçdi bilmedük bu rûzgâr önden sona - b Eyle tut şimdi bize bir yil esüp geçmiş gibi - a Bahtlu dur şol kişi kim dünyede adı kala - c Ölmedi diri durur âb-ı hayât içmiş gibi - a … Musammat gazel örneği Dolsun yine peymâneler / olsun tehî humhâneler Raks eylesin mestâneler / mutribler gittikçe negam


1

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiirde Yapı

Örnek 1: Gazelin ilk beytine matla, genellikle şairin adının / mahlası I nın bulunduğu son beytine nazire, en güzel beytine ise II şah beyit denir. Dizeleri ortasından uyaklanabilen gazellere III musammat gazel, her beyti aynı derecede güzel gazele IV yek-âvâz gazel adı verilir. V Bu parçadaki numaralı terimlerden hangisinin açıklaması yanlıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Gazelde şairin adının/mahlasının bulunduğu bölüme makta beyti denir. Nazire, bir başkasının şiirine aynı ölçü ve uyakla benzer bir şiir yazmaktır. Cevap: B

Giriş bölümünde işlenen konuya göre adlandırılabilir

Bahariye:

Giriş bölümünde “bahar” anlatılır.

Şitâiye:

Giriş bölümünde “kış” anlatılır.

Temmûziye:

Giriş bölümünde “yaz ve sıcak” anlatılır.

Ramazaniye:

Giriş bölümünde “Ramazan” anlatılır.

İydiye:

Giriş bölümünde “bayram” anlatılır.

Nevrûziye:

Giriş bölümünde “nevruz” anlatılır.

b. Kaside hh Türk edebiyatına, Arap edebiyatından geçmiştir. hh Bir kişiyi ya da yeri övmek için yazılır.

Rediflerine göre adlandırılabilir

hh En az 33 en fazla 99 beyitten oluşur. hh Gazel gibi (aa / xa / xa / xa / xa …) kafiyelenir. hh Aruzun değişik kalıplarıyla yazılabilir.

Verdiye:

“gül” redifli kasidelerdir.

Sünbüliye:

“sümbül” redifli kasidelerdir.

Şemsiyye:

“güneş" redifli kasidelerdir.

Kelamiyye:

"Sühan" (söz) redifli kasidelerdir.

hh Bu türün en başarılı şairleri; Nef’i, Bâki, Fuzuli, Ahmet Paşa ve Nedim’dir.

2



3. Methiye: Kaside ile ilgili terimler

Allah’ın, Peygamber Efendimiz’in, padişahın ya da önde gelen kişilerin övüldüğü bölümdür. En uzun bölümdür.

Matla:

Kasidenin ilk beytidir.

4. Tegazzül: Makta:

Kasidenin son beytidir.

Beytü’l-kasîd:

Kasidenin en güzel beytidir.

Hüner göstermek için yazılmış gazeldir. Şairin isteğine bağlıdır, her kasidede olmayabilir.

5. Fahriye: Tâc- beyit:

Musammat kaside:

Şairin mahlasının bulunduğu beyittir.

Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

Dizelerinin ortasında uyak bulunan (ortadan ikiye bölünebilen) kasidedir.

6. Dua: Kasidenin sön bölümüdür. Şair, burada övdüğü kişiye bahtının

Musammat kaside örneği:

açık, ömrünün uzun olması için dua eder.

Gül devri ayş eyyâmıdır / zevk u safâ hengâmıdır Âşıkların bayramıdır / bu mevsim-i ferhunde-dem

Kasidenin Bölümleri 1. Giriş: Bu bölümde âşıkâne duygular anlatılıyorsa nesib; bahar, doğa

Kasidelerin Konularına Göre Adlandırılışı (Kaside Türleri): a. Tevhid: Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir.

tasvirleri veya ramazan, bayram gibi konular anlatılıyorsa teşbib adı verilir.

b. Münacat: Allah’a yakarış bildiren kasidelerdir.

2. Girizgâh: Konuya giriş bölümüdür. Genellikle tek beyittir.

c. Naat: Hz. Peygamber’i övmek için yazılan kasidelerdir.


3


d. Methiye:

Örnek 3:

Padişah, sadrazam, şeyhülislam vs. gibi devrin önde gelen kişi-

I. Allah’ın birliğini anlatan kasidelere, Tevhit

lerini öven kasidelerdir.

II. Allah’a yalvarmak için yazılan kasidelere, Naat III. Devrin ünlülerini övmek için yazılan kasidelere, Methiye IV. Birini eleştirmek için yazılan kasidelere, Hicviye

e. Hicviye:

V. Birinin ölümünden duyulan üzüntüyü anlatan kasidelere, Mersiye denir. Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı

Bir kimseyi yermek (eleştirmek) için yazılan kasidelerdir.

vardır? A) I.

f. Mersiye: Önde gelen birinin ölümünden duyulan acıyı dile getiren kasi-

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

I.-III.-IV. ve V. maddelerde verilen bilgiler doğrudur. II. maddede Allah’a yalvarmak için yazılan kasidelere naat denir diyor ki naat Peygamber’i övmek için yazılan kasidelerdir. Allah’ı övmek için yazılan kasidelere Münacat denir.

delerdir.

Örnek 4: Örnek 2: Kasidenin bölümleriyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Doğa güzelliklerinden söz eden, nesib ya da teşbib bölümüdür. B) Asıl konuya girişi sağlamak için yazılan, girizgâh bölümüdür. C) Kasidenin sunulduğu kişinin özelliklerinin abartılı bir övgüyle anlatıldığı methiye bölümüdür. D) Şairin kendisini övdüğü dizelerden oluşan, fahriye bölümüdür.

Aşağıdakilerin hangisinde cümlede verilen bilgiyle parentez içindeki ifade ilişkilendirilemez? A) Giriş bölümünde bayramların anlatıldığı kasidelerdir. (Iydiye) B) Güneş redifli kasidelerdir. (Şemsiyye) C) Şairin mahlasının bulunduğu beyittir. (Tac beyit) D) Dizelerinin ortasında uyak bulunan kasidelerdir. (Musammat kaside) E) Sühan redifli kasidelerdir. (Şıtâiye) Sühan redifli kasidelere Kelamiyye denir. Bu nedenle E seçeneğindeki bilgi ile parantez içi ilişkilendirilemez.

E) Şairin adının da geçtiği tegazzül bölümüdür. E seçeneğinde şairin adının geçtiği bölüm için “tegazzül denmektedir. Oysa Kasidede şairin adının geçtiği bölüme Tâc-beyit denir. Soru öncülünde verilen boşluğa bu yargı getirilemez.

c. Mesnevi hh Türk edebiyatına, İran edebiyatından geçmiştir. hh Aşk, tarihi olaylar, dini ve tasavvufi konular işlenir.

4


COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiirde Yapı hh Beyit sayısında bir sınırlama yoktur. Türk edebiyatında önemli mesneviler

hh aa / bb / cc / dd / ee …biçiminde kafiyelenir. hh Divan edebiyatında bugünkü romanın karşılığı kabul edilir. hh Konusu ne olursa olsun öyküleyici anlatım kullanılır. hh Mesnevi nazım biçimiyle yazılmış eserlere de “mesnevi” denir. hh Türk edebiyatının ilk mesnevisi Yusuf Has Hacip (11.yy)’ inyazdığı Kutadgu Bilig‘dir.

Not Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye “hamse” denir. Türk edebiyatında ilk hamse örneğini vermiştir. “Mecalisü’n- Nefâis” adlı eseriyle Ali Şir Neva’i vermiştir.

Konularına göre mesneviler:

Aşk hikâyeleri:

Din ve tasavvuf:

Leyla vü Mecnun, Hüsrev ve Şirin, Yu-

net törenleri: Destanlar, kahramanlık:

(Yusuf Has Hacip)

Garip-nâme

Âşık Paşa

İskender-nâme

Ahmedi

Vesiletü’n-Necât/ Mevlit

Süleyman Çelebi

Hârname

Şeyhi

Leylâ vü Mecnun

Fuzuli

Mantıku’t - Tayr

Gülşehri, Farsçadan çeviri

Hüsn ü Aşk

Şeyh Galip

Hayriye

Nâbi

Husrev ü Şirin

Şeyhi

Rebâbnâme

Sultan Veled

suf ve Züleyha Mevlana (Mesnevi), Süleyman Çelebi (Mevlid/Vesiletü’n-Necat)

Didaktik konular: Nabi (Hayriyye) Evlenme ve sün-

Kutadgu Bilig

Vehbi (Surnâme)

Ahmedî (İskendernâme)

Şehirleri anlatan- Lâmiî (Şehrengiz-i Bursa), Enderunlu

Öğretmen Sorusu

lar:

Fazıl (Hûbannâme)

Mesnevi nazım biçimi günümüz edebi türlerinin hangisiyle yakınlık gösterir. Bu tür, divan edebiyatında adeta bugünkü romanın yerine kullanılmıştır.


5

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiirde Yapı Mesnevi Örneği: Hamse sahibi sanatçılar

(Hüsn ü Aşk’ın giriş bölümünden) Dil-zinde-i feyz-i Şems-i Tebrîz - a

Ali Şir Nevai

Ney-pâre-i hâme-i şeker-rîz - a

Genceli Nizami

Bu resme koyup beyân-ı aşkı - b

Taşlıcalı Yahya

Söyler bana dâstân-ı aşkı - b

Nevizade Atai Kim vardı Arab'da bir kabile - c

Nergisi

Mustecmi'-i haslet-i cemîle - c

…

Not Bâki, Nef’i, Nedim ve Nailî, mesnevi nazım biçimini hiç kullanmamışlardır.

Örnek 5:

Örnek 6:

Divan edebiyatında modern edebiyattaki öykü ve romanın I

Aşağıda verilen şair - mesnevi eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

yerini tutan en önemli tür kasidedir. Şeyh Galip'in II

A) Ahmedi - Hayriyye

Hüsn ü Aşk, Fuzuli'nin Leyla vü Mecnun adlı yapıtları bu III IV V

C) Vehbi - Surnâme

türün önemli örnekleridir. Yukarıdaki numaralanmış sözlerin hangisinde bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Soruda günümüz edebiyatındaki roman ve hikâyenin yerine Divan edebiyatında kasidenin kullanıldığı söylenmektedir. Oysa bugünkü roman ve hikâyenin Divan edebiyatındaki karşılığı mesnevidir.

6


B) Nabi - Hayrabad D) Enderunlu Fazıl - Hûbannâme E) Yusuf Has Hacib - Kutadgu Bilig "Hayriyye" adlı mesnevi Urfalı şair olan Nabi'ye aittir.


Örnek 7:

Örnek 8:

Esrârını Mesnevî'den aldım

– Aruzun her kalıbıyla yazılır.

Çaldım velî mirî mâlı çaldım

– Tasavvuf, felsefe veya dünyaya bakış açısı konularını işleyebilir.

Fehmetmeğe sen de himmet eyle

– Genellikle iki beyittir.

Ol gevheri bul da sirkat eyle

– Şairler mahlas kullanmaz.

Nazım birimi ve uyak düzeni dikkate alındığında bu dizelerin aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alındığı söylenebilir?

Numaralanmış yerlerde aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

A) Şarkı

B) Kaside

D) Kıta

C) Mesnevi

A) Şarkı D) Tuyuğ

B) Kıta

C) Mesnevi E) Kaside

E) Gazel Mahlas kullanılmayan, genelde iki beyitten oluşan nazım biçimi kıtadır.

Beyit nazım birimiyle ve aa / bb… uyak düzeniyle yazılan nazım biçimi mesnevidir.

d. Kıt’a hh Türk edebiyatına, Arap edebiyatından geçmiştir. hh Her türlü konu işlenmekle birlikte genelde ebced hesabıyla tarih düşürmede kullanılmıştır.

e. Müstezat hh Sözlük anlamı “ziyadeleşmiş, artmış, çoğalmış”tır. hh Bir gazelin her dizesine bir kısa dize eklenerek oluşturulur.

hh Genellikle 2 beyittir. hh Beyitler arasında anlam birliği vardır.

hh Eklenen kısa dizelere “ziyade” denir.

hh xa / xa (ilk dizeleri kafiyesiz) biçiminde kafiyelenir.

hh Konusu ve kafiyelenişi gazel gibidir.

hh Aruzun her kalıbıyla yazılır.

hh Anadolu sahasında bu nazım biçiminin ilk örneklerini Seyyid

hh Şairlerin mahlası yoktur.

Nesimi vermiştir. hh Servetifünûn şairleri bu nazım biçiminin bilinen vezin ve ka-

Kıt’a Örneği : İlm kesbiyle pâye-i rif'at - x

fiye sisteminde değişiklikler yaparak serbest müstezâd adı

Ârzû-yı muhâl imiş ancak - a

verilen yeni bir şekil denemişlerdir.

Aşk imiş her ne var âlemde - x İlm bir kıyl u kâl imiş ancak - a

Fuzulî


7

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiirde Yapı Müstezat Örneği: Ey şûh-ı kerem-pişe dîl-i zâr senindir-a

hh Divan edebiyatının yetiştirdiği en ünlü rübâî şairi Azmizâde Hâleti’dir.

Yok minnetin asla-a Ey kân-ı güher anda ne kim var senindir-a Pinhân u Hüveydâ-a Sen kim gelesin meclise bir yer mi bulunmaz -b Baş üzre yerin var -b Gül goncasısın gûşe-i destâr senindir -a

hh Azmizade Halefi yazdığı bin civarındaki nubai ile Divan edebiyatının en büyük rubai şairi olarak bilinir. hh Cumhuriyet Dönemi'nin en büyük rubai ustaları ise Yahya Kemal Beyatlı ve Arif Nihat Asya'dır.

Gel ey gül-i rana-a …

Örnek 9: Dört dizeden oluşan kısa şiirlerdir. İran edebiyatı kaynaklı

2. Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri

olan bu tür, Halk edebiyatındaki mâni gibi aaxa biçiminde uyaklanır. Söylenmesi istenen özlü sözlere, ince söz oyun-

a. Rubai hh Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir. hh Dört dizelik bir bentten oluşur. hh Aruz ölçüsünün 24 özel kalıbıyla yazılır. hh Hayat felsefesi, dünya görüşü, tasavvuf ve aşk gibi konular

larına çok uygun bir nazım türüdür. Akılda da kolay kaldığı için sevilir. Son dizede alışılageldiği gibi sanatçı mahlas kullanmaz. Bu parçada sözü edilen divan şiir biçimi, aşağıdakilerden hangisidir? A) Gazel D) Rubai

B) Müstezat

C) Murabba

E) Kaside

işlenir. hh Özlü, nükteli bir anlatıma sahiptir.

Parçada verilen bilgiler bizi rubai nazım biçimine götürmektedir. İran edebiyatından alınması, dört dizeden oluşması, aaxa biçiminde kafiyelenmesi vs. rubainin özellikleridir.

hh Az sözle çok şey ifade etmek amaçlandığından anlam yoğunluğu vardır. hh aaxa biçiminde kafiyelenir. hh Genellikle şairlerin mahlası yoktur.

Rubai Örneği: Esrârını dil zaman zaman söyler imiş - a Hengâme-i gamda dâstan söyler imiş - a Aşk ehli olup da mihnet-i hicrâne - b

hh İranlı Ömer Hayyam’la özdeşleşmiştir.

Ben sabriderin diyen yalan söyler imiş - a

8


Azmizâde Hâleti


Örnek 10: Ya Rab dilimi sehv ü hatâdan sakla Endişemi tezvir ü riyâdan sakla Basdım reh-i vâdi-i rubâiye kadem Ta'n-ı har-ı nâdân-ı dü-pâdan sakla (Nef'i) Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Tuyuğ Örneği: Dilberin işi itâb u nâz olur - a Çeşmicâdü, gamzesi gammâz olur - a İy gönül sabr it tahammül kıl ana - b Yâre irişmek işi az az olur - a

Kadı Burhanettin

A) Müstezat nazım biçimiyle yazılmıştır. B) Kafiye şeması aaba şeklindedir. C) Aruzun kısa kalıbıyla yazılmıştır.

c. Şarkı

D) Redif ve tam kafiye kullanılmıştır.

hh Aşk, sevgili ve güzellik konularını içerir.

E) Tek dörtlükten oluşan bir şiirdir.

hh Divan şiirine Türkler kazandırmıştır. Halk edebiyatındaki türküyü hatırlatır.

B, C, D, E seçeneklerinde verilen bilgiler doğrudur. A seçeneğinde dörtlüğün müstezat olduğu söylenmiştir. Dörtlük bir rubai örneğidir.

hh Bestelenmek için yazıldığından dili sadedir. hh Aruzun kısa ve hareketli kalıplarıyla yazılır. hh Genellikle en az 3 en fazla 5 bentten oluşan bir nazım biçimidir.

b. Tuyuğ

hh Genelde son mısralar nakarattır.

hh Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir biçimdir.

hh aaaa / bbba / ccca biçiminde kafiyelenir.

hh “Mısra sayısı” ve “uyak örgüsü” ve “işlediği konular” bakımından rubaiye benzer.

hh İlk örneklerini Nail-i Kadim, en başarılı örneklerini, Nedim

hh Halk şiirindeki maninin divan edebiyatına yansımış biçimi olarak düşünülebilir. hh Genellikle şairlerin mahlası yoktur. hh Daha çok Azeri ve Çağatay edebiyatlarında görülür.

vermiştir. hh Enderunlu Fazıl, Enderunlu Vasıf ve Yahya Kemal, bu türün önemli temsilcileridir. hh Lale Devri’nde (18.yy.) gelişmiş ve yaygınlaşmıştır.

hh Bu türün en başarılı şairleri; Kadı Burhaneddin,

Öğretmen Sorusu

Ali Şir Nevaî, Atayî ve Nesimî’dir.

Şarkı türünde en çok eser veren sanatçı kimdir?

Enderunlu Vasıf


9


d. Murabba

Not Şarkıda her bendin 3. mısrasına miyan / meyan denir. Miyanın, anlam bakımından en güçlü mısra olmasına dikkat edilir. Şarkıda, dörtlük sonlarında tekrarlanan dizelere nakarat denir. Nakarat, bazı şarkıların ilk dörtlüğünde hem 2. hem de 4. dizede görülür. Kimi şarkılarsa nakaratsızdır.

hh Dörder dizelik bentlerden oluşur. hh Hemen her konuda yazılır. hh En az 3 en çok 7 bent olur. hh aaaa / bbba / ccca / ddda / eeea …(şarkı gibi) biçiminde kafiyelenir. hh Bestelenme amacının olmaması ve dilinin ağır olması yönle-

Örnek 11:

riyle şarkıdan ayrılır.

Dalgın geceler! El ele geldik yarınızda

hh Aşkî, Muhibbî, Hayretî, Taşlıcalı Yahya Bey ve Fuzuli, mu-

Sallandık o şen kızla salıncaklarınızda

rabba yazmış sanatçılardandır. Bu türün en başarılı şairi, Na-

Hummalı denizlerden esen rüzgârınızda

mık Kemal‘dir.

Sallandık o şen kızla salıncaklarınızda Bu dizeler biçim ve içerik özelliklerine göre aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alınmış olabilir? A) Şarkı D) Kıt’a

B) Kaside

C) Terkib-i Bent

E) Rubai

Dörtlük incelendiğinde; sevgiliyle geçen günlerin hatırlanması, o günlere duyulan özlem ve sevgiliden ayrı düşmüş olmanın verdiği üzüntünün işlenmiş olduğu görülmektedir. Dörtlüğün aaaa biçiminde kafiyelenmesi ve 1. ve 3. dizelerin nakarat olması, şarkıya özgü özelliklerdir. Bu özellikler dikkate alındığında dörtlüğün bir şarkıdan alındığı söylenebilir.

Şarkı Örneği:

Murabba Örneği :

Cânın kimi isterse görüş gayrı karışmam - a

Perîşân-hâlün oldum sormadun hâl-i perîşânum - a

Küstüm sana ben nâfile yalvarma barışmam - a

Gamundan derde düşdüm kılmadun tedbîr-i dermânum - a

Haddim bilirim yâr ile beyhûde yarışmam - a

Ne dirsen rûzgârum beyle mi geçsün güzel hânum - a


Gözüm cânum efendim sevdüğüm devletlü sultânum - a

Sen belle bunu ey gül-i zîbende-nümâyiş -b

… Fuzûlî şîve-i ihsânun ister bir gedâyundur - b

Yok gayrı derûnumda benim ülfete hâhiş - b

Dirildükçe seg-i kûyun ölende hâk-i pâyundur - b

Gördükde beni eyleme beyhûde nevâziş - b

Gerek öldür gerek ko hükm hükmün râyrâyundur - b


Gözüm cânum efendim sevdüğüm devletlü sultânum - c

10



Örnek 12:

Not

I. Her iki türde de aşk, sevgi, güzellik gibi konular işlenir.

Bir şairin, bir şiirin aynı konu, vezin ve kafiye düzeninde olmak kaydıyla bir benzerini yazmasına nazire denir.

II. Kafiye biçimleri aynıdır. III. Her ikisinde de miyan ve nakarat bölümleri bulunur.

Alaycı bir üslupla yazılan nazirelere tehzil denir.

IV. Şarkı 2-5, murabba 3-7 dörtlük arasında yazılır V. Şarkıda Nedim, murabbada Namık Kemal ön plana çıkmış isimlerdir. Şarkı ile murabbanın karşılaştırıldığı numaralanmış cümlelerden hangisi yanlıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Miyan ve nakarat bölümleri şarkının özelliklerindendir. Miyan şarkıyı oluşturan dörtlüklerin 3. ve anlam yönüyle en güçlü dizesidir. Nakarat ise şarkıda ilk dörtlüğün son dizesinin diğer dörtlüklerde tekrarlanmasıdır.

Terkib-i bent örneği : 1. bent 1. Sanman bizi kim flîre-i engûr ile mestüz Biz ehl-i harâbâtdanuz mest-i elestüz 2. Ter-dâmen olanlar bizi âlûde sanurlîk

e. Terkib-i bent

Biz mâ’il-i bûs-ı leb-i câm u kef-i destüz 3. Sadrın gözedüp n’eyleyelüm bezm-i cihânun

hh Bentlerle kurulan uzun bir nazım biçimidir.

Pây-ı hum-ı meydür yerümüz bâde-perestüz

hh Övgü, yergi, sosyal eleştiri gibi çok farklı konularda yazılır.

…

hh En az 5 en fazla 10 bentten oluşur.

6. Bu âlem-i fânîde ne mîr ü ne gedâyuz A’lâlara a’lâlanuruz pest ile pestüz

hh Bent aralarında birer vasıta beyti (bendiyye de denir) bulunur. hh Vasıta beyti, her beytin sonunda değişir ve mutlaka bentten

7. Hem-kâse-i erbâb-ı dilüzar bedemüz yok Meyhânedeyüz gerçi velîıflk ile mestüz

ayrı olarak kendi arasında (aa xa xa xa xa bb vasıta beyti) /

Biz mest-i mey-i mey-kede-i âlem-i cânuz

cc xc xc xc xc dd vasıta beyti)…) uyaklanır.

Ser-halka-i cem’iyyet-i peymâne-keflânuz

hh Baki, ünlü Kanuni Mersiyesi’ni terkib-i bent biçiminde yazmıştır. hh Bu türün en başarılı şairleri, Bağdatlı Ruhi ve ona nazire yazan Ziya Paşa’dır.

f. Terci-i Bent hh Biçim ve uyak bakımından terkib-i bende benzer. hh Terkib-i bentten vasıta beytinin hep aynı kalması yönüyle ayrılır.


11

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiirde Yapı hh Mersiye, övgü, yergi, sosyal eleştiri gibi çok farklı konulardayazılabilir.

Örnek 13: Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

hh Terci-i bent yazmak, terkib-i bent yazmaktan daha zor görülmüştür.

A) Divan edebiyatında birini eleştirmek veya övmek için kaside yazılır. B) Gazellerde tüm şairler "ilahi aşk" konusunu işlemiştir.

hh Bu türde eser veren şairlerden bazıları Yahya Bey, Enderunlu Fazıl, Nesîmî, Fuzuli dir. Ziya Paşa’nın verdiği örnek tanınmıştır.

C) Kıt'alar gazellerin ilk ve son beyitleri alınmış şiirler gibidir. D) Mesnevilerde beyit sınırlaması olmayıp her beyit kendi arasında kafiyelidir. E) Şark nazım şeklinin en büyük şairi Nedim olup nazım birimi dörtlüktür. Gazellerde genellikle şairler bireysel aşak konusunu işlemiştir. Halbuki B şıkkında tüm şairlerin ilahi aşak konusunu işlediği ifade edilmiş, dolayısıyla yanlış seçenek budur.

Divan Edebiyatı Nazım Türleri

Tevhit:

Allah’ın birliği anlatılır.

Örnek 14: I. Tuyuğ

Münacat:

Allah’a yakarış anlatılır.

II. Rüba-i III. Gazel IV. Mesnevi

Naat:

Peygamberimize övgüdür.

Methiye:

Ünlü birine övgüdür.

V. Muhammes Yukarıda verilen nazım şekilleri nazım birimlerine göre gruplandırıldığında hangi seçenek dışarıda kalır? A) Tuyuğ D) Mesnevi

Mersiye:

Hicviye:

12

B) Rübai

C) Gazel E) Muhammes

Ünlü veya yakın birinin ölümünden duyulan üzüntü anlatılır. Bir kişinin, toplumun veya olayın yerilmesidir.


Ruba-i ve tuyuğ dörtlüklerde, gazel ve mesnevi beyitlerle, muhammes ise beşliklerde yazılır.


Konu Testi - 1

1. Divan edebiyatı nazım biçimlerinden ---- Halk edebiyatı koşmaya benzerken ---- türkünün karşılığı sayılır.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) kaside-mesnevi

B) gazel- kıta

C) kaside- tuyuğ

D) mesnevi- gazel

E) gazel-şarkı

2.

─ Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir.

─ Dört dizelik bir bentten oluşur.

─ Aruz ölçüsünün 24 özel kalıbıyla yazılır.

─ Hayat felsefesi, dünya görüşü, tasavvuf ve aşk gibi konular işlenir.

Yukarıda maddeler halinde verilmiş özellikler hangi nazım biçimine aittir? A) Rubai

B) Kaside

D) Terkib-i bent

C) Gazel

E) Mesnevi

5.

gazeldir. Genellikle aşk, kadın ve şarap temaları işlenmiştir. II III 33-99 beyitten oluşur ve aa-ba-ca… biçiminde uyaklanır. IV V Numaralanmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) Gazelde dize ortasında da birinci dizenin son sözcüğüne uygun olarak uyak kullanılmasıyla oluşan nazım biçimidir. (musammat gazel) D) Bir şairin, bir şiirin aynı konu, vezin ve kafiye düzeninde olmak kaydıyla bir benzerinin yazılmasıdır. (nazire) E) Kasidelerde şairin kendisini övdüğü bölümdür. (fahriye)

E) V.

II. Binüm iki gözüm bilgil canumsın Bini cansuz koyasın sen bu keydür

III. Gözümden çıkma kim bu yirsinündür Binüm gözüm sana yahşı sarâydur

IV. Temâşâ çün berü gel kim göresin Nite gözüm yaşı ırmak u çaydur

V. Veled yohsuldı sensüz bu cihânda Sini buldı bu kezden beğ ü baydur

Sultan Veled’e ait bu gazelin matla bölümü aşağıdakilerden hangisidir? A) I.

B) Bir gazelin her bir dizesinin altına aynı ölçü ve uyakta eklenen kısa dizedir. (ziyade)

D) IV.

I. Sinün yüzün güneşdür yoksa aydur Canum aldı gözün dakı ne eydür

rantez içindeki ifade ilişkilendirilemez?

A) Şarkılarda anlamın yoğun olmasına dikkat edilen üçüncü dizedir. (nakarat)

C) III.

6.

3. Aşağıdakilerin hangisinde cümlede verilen bilgiyle pa-

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

7. Ey şûh-ı kerem-pîşe dil-i zâr senindir Yok minnetin aslâ

V'eykân-ı güher anda ne kim var senindir Pinhân ü hüveydâ

Sen kim gelesin meclise bir yer mi bulunmaz Baş üzre yerin var

Gül goncesisin gûşe-i destâr senindir Gel ey gül-i ra'nâ

Biçimsel özelliği göz önüne alındığında bu dizelerin aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alındığı söylenebilir? A) Müstezat

4. Kasideler işledikleri konulara göre;

Divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimi I

B) Murabba

D) Kıta

I. Allah’ın birliğini anlatıyorsa tevhit

C) Terkib-i bent

E) Rubai

II. Allah’a yalvarmak için yazılmışsa münacât

8.

I. Garipname

III. Peygamberi övmek için yazılmışsa naat

II. Hârname

IV. Devrin padişahını veya devlet büyüklerini övüyorsa hicviye

III. Vesiletü’n-Necat

IV. Hüsn ü Aşk

V. Devlet büyüklerinin ölümünden duyulan acıyı anlatıyorsa mersiye adını alır.

Numaralanmış yerlerde aşağıdaki sanatçılardan hangisinin mesnevisi yoktur?

Numaralanmış ifadelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Fuzuli

B) Süleyman Çelebi

C) Şeyh Galip

D) Şeyhi

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Âşık Paşa


13


Konu Testi - 1

9. Aşağıdakilerin hangisinde parantez içinde verilenle cümlenin bir ilişkisi yoktur?

13. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatı nazım biçimlerinden değildir?

A) Gazel

A) Kasidenin içindeki hüner gösterme amaçlı yazılan şiirdir. (tegazzül)

B) Kaside

D) Müstezat

C) Murabba

E) Mersiye

B) Kasidenin ilk beytidir. (matla)

14. I. En az 5 en fazla 15 beyit halinde yazılır

C) İlk bölümdeki âşıkâne duyguların bulunduğu kısımdır. (nesib)

II. aa / bb / cc… biçiminde uyaklanır.

D) Beş kasideden oluşan eserlere denir. (hamse)

III. Nazım birimi beyittir.

E) Kasidenin en güzel beytidir. (beytü’l-kasid)

IV. Aşk, kadın ve güzellik gibi duyguları işler.

V. Son beyitte şairin mahlası bulunur

Numaralanmış cümlelerin hangisinde “gazelle” ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

10. Seherden seyre vardum murgzâra Hezârân murg gördüm geldi zara

A) I.

Gül ü lâleyle zeyn olmış çemenler Oyuna girdi gönlekcek semenler

Nazım birimi ve uyak düzeni dikkate alındığında bu dizelerin aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alındığı söylenebilir? E) Gazel

11. I. Şairin tekdüzeliği önlemek için araya koyduğu gazeldir.

II. Şairin kendisini ve sanatını övdüğü bölümdür.

III. Genelde tek beyitlik olup konuya giriş yaptığı bölümdür.

IV. Kasidenin yazıldığı kişinin övüldüğü bölümdür.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmemiştir?

ma kolaylığı vardır. Bu yüzden anlatım esasına dayanan, hikâye niteliği taşıyan destanlar, uzun aşk hikâyeleri, şehrengizler, didaktik (öğretici), dini-ahlaki konular bu nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Bunun yanında divan şairleri arasında bu türe hiç iltifat etmeyenler de vardır Bu parçada aşağıdaki nazım biçimlerinden hangisinden söz edilmektedir? B) Tuyuğ

bendin sonunda değişir. V

Numaralanmış yerlerden hangisinde bir bilgi yanlışı yapılmıştır? A) I.

C) III.

D) IV.

E) V.

16. I. Anunçün Ahmedî heves iderle büne kim

II. Yâri diyen gerek kim ola gayrden berî Cânânı isdeyen kişiye terk-i cân gerek

III. Gonce lebünden isderidüm söz açamvelî Ol râz-ı nâzüki bilürem kim nihan gerek

IV. Cevre kıla tahammül iden yârı ârzû Sabr ide hâra her kim ana gül-sitân gerek

V. Âşık olanın ışk odından nişan gerek Bağrı kebâb gözlerinün yaşı kan gerek

Bu gazelin beyitlerinin sıralanışının doğru olması için aşağıdaki dizelerden hangileri yer değiştirmelidir? B) II. ve III.

D) IV. ve V.

E) Mesnevi 9. D

10. D

11. D

12. E

13. E

14. B

15. C


B) II.

A) I. ve II.

C) Müstezat

8. A

16. E

14

Her bendin sonunda bir vasıta beyti bulunur. Bu beyit her IV

7. A

D) Rubai

6. A

A) Kıta

tasavvuf ve felsefi konuları da işler. Bent sayısı sınırsızdır. III

Dil-hastedür ana şeker-i nâr-dan gerek

E) Girizgâh

12. Her beytin ayrı kafiyeli olması nedeniyle büyük bir yaz-

5. D

D) Nesib-teşbib

C) Methiye

olan terkib-i bent, mersiye, methiye, hicviye olduğu gibi II

4. D

B) Fahriye

C) III. ve IV.

E) I. ve V. 3. A

A) Tegazzül

E) V.

15. Divan edebiyatının bentlerle yazılan nazım biçimlerinden I

2. A

D) Mesnevi

C) Rubai

D) IV.

1. E

B) Kaside

C) III.

Cevaplar

A) Şarkı

B) II.


1. Aşağıdakilerden hangisi bir gazelin matla ya da makta

Konu Testi - 2

5.

I. Nazım birimi beyittir.

beyti değildir?

II. Mahlas kullanılmaz

A) Ecel tutmuş elinde bir ulu câm Ki ol câmın içi dolu ser-encâm

III. Beyit sayısı 3-5 arasında değişir.

IV. Övgü, yergi, hikmet, nükte ya da hayat görüşü içerir.

B) Gül-i ruhsârın akar şu gözümden kanlu ahar su Habîbüm fasl-ı güldür bu ahar sular bulanmaz mı

C) Ganîdür ışk ile gönlüm ne mâlüm ne menâlüm var Ne vasl-ı yâra handânam ne hicrândan melâlüm var

2. Aşağıdakilerden hangisinin nazım birimi diğerlerinden farklıdır? A) Rubai

B) Kaside

D) Murabba

C) Şarkı

Numaralanmış cümlelerin hangisinde “kıta” ilgili bir bilgi yanlışlığı yapılmıştır? A) I.

D) Aceb nitdüm yâra virmez selâmı Bu zâlim müddeî komaz ola mı E) Giryev üzâri ile oldı Necâtî dolâb Gülsitân-ı ser-i kûyunı sular döne döne

V Beyitler arasında konu birliği vardır.

B) II. D) IV.

I. İlk örneklerini Nail-i Kadim vermiştir.

II. Aşk sevgili ayrılık, eğlence gibi konularda yazılır.

III. Kafiye düzeni aaab/cccb/dddb vs. biçimindedir.

IV. Aruzun kısa ve hareketli kalıplarıyla yazılır.

V. Her dizenin altında ziyade denilen kısa dizeler bulunur.

Numaralanmış cümlelerin hangisi şarkıyla ilgili değildir? A) I.

Gördüm ki yazın bastığımız otlar solmuş Son demde bu mevsim gibi benzim Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Divan şiirinde bestelenmeye uygun ölçü kalıplarıyla yazılan ve üçüncü dizenin en güçlü dize olduğu bu nazım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Şarkı

B) Rubai

D) Gazel

C) Tuyuğ E) Murabba

E) V.

6.

E) Tuyuğ

3. Sendin boşalan bağrıma gözyaşları dolmuş

B) II.

C) III.

II. ---- gazelin son beytidir,“ kesme yeri” anlamına gelir.

III. ---- gazelin en güzel beytidir, şâh beyit de denir.

IV. ---- Bütün beyitlerinden aynı konunun işlendiği gazeldir.

V. ---- şairin mahlasının (adının veya takma adının) bulunduğu beyittir

Numaralanmış cümlelerde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? B) Makta

4.

I. Bir düşünce, yergi, hikmet ya da hayat görüşü içeren şiirlerdir.

II. Aruzun her kalıbıyla yazılır.

III. Genellikle iki beyittir.

IV. Şairler mahlas kullanmaz.

A) Ali Şir Nevai

Numaralanmış yerlerde aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

B) Taşlıcalı Yahya

A) Kaside

D) Endurunlu Fazıl

C) Yek-âvâz gazel E) Mahlas beyti

8. Aşağıdaki sanatçılardan hangisi hamse sahibi sanatçılardan biri değildir?

C) Tuyuğ E) Kıta

E) V.

I. ---- gazelin ilk beytidir, “doğuş yeri” anlamına gelir.

D) Beytü’l-gazel

D) Müstezat

D) IV.

7.

A) Matla

B) Rubai

C) III.

C) Nevizade Atai E) Genceli Nizami


15


Konu Testi - 2

9. Sözlük anlamı, "şarkı söyleme, övme, kapalı, gizli ve ci-

naslı, imâlı söz" dür. Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir biçimdir. Konu, mısra sayısı ve uyak örgüsü bakımından rubaiye ve maniye benzer. Belirli bir ölçüyle yazılan dört dizelik bir bentten oluşan nazım biçimidir. Halk şiirindeki maninin divan edebiyatına yansımış biçimi olarak düşünülebilir. Bu parçada aşağıdaki nazım biçimlerinden hangisi ile ilgili bilgi verilmiştir? A) Şarkı

B) Mersiye

D) Tuyuğ

III. Dizelerin altına eklenen kısa dizelere ziyade denir.

IV. Kafiyelenişi gazel gibidir.

V. Aruzun belirli kalıplarıyla yazılabilir.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde müstezatla ilgili bir bilgi yanlışı vardır? A) I.

C) III.

B) Terkib-i bent

D) Gazel

E) V.

dir?

A) Mersiye

B) Münacat

D) Nazire

C) Hicviye

E) Methiye

C) Kaside

E) Şarkı

11. Divan şiiri ile halk şiiri her ne kadar ayrı edebiyatlar gibi

görünse de etkileşim içinde oldukları kesindir. Bu etkileşim, başta Yunus olmak üzere, Erzurumlu Emrah, Dertli, Gevheri, Âşık Ömer gibi Halk şiiri sanatçılarının aruz veznini kullanması yoluyla kendini göstermiştir. Öte yandan divan şairleri de halk edebiyatının etkisiyle divan şiirine ---- ve ---- türlerini kazandırmışlardır. Bu türlerde mani ve türkünün etkisi belirgin olarak görünür.

15. Ben ol hayrân-ı ışkam ki yitürdüm akl u idrâki

Ne âlemden haberdâram ne kendümden hayâlüm var

(Ben o aşk hayranıyım (aşk esrarı ile kendimden geçmişim) ki, aklı ve idraki yitirdim; ne âlemden haberim var, ne de kendi hâlimi gözönüne getirebiliyorum.)

Taşlıcalı Yahya’nın bir gazelinden alınan bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi kesin olarak söylenebilir?

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Matla bölümüdür.

A) gazel- kaside

B) mesnevi-murabba

C) İlahi aşkı anlatmaktadır.

C) rubai- müstezat

D) şarkı- tuyuğ

D) Makta bölümüdür.

D) IV.

14. Aşağıdakilerden hangisi kaside türlerinden biri değil-

Bu parçada sözü edilen nazım biçimi yere aşağıdakilerden hangisidir? A) Mesnevi

B) II.

E) Müstezat

yeleniş biçimi aa - ba - ca vs. biçimindedir. Kendi arasında bölümleri vardır. Aruzun her kalıbıyla yazılabilir. Nazım birimi beyittir.

II. Gazelin her dizesinin altına bir kısa dize eklenmesiyle oluşur.

C) Murabba

10. Daha çok, din ve devlet büyüklerini övmek için yazılır. Kafi-

B) Konusuna göre didaktiktir.

E) Aruz vezniye yazılmıştır.

E) kıta- gazel

12. Türk edebiyatına İran edebiyatından giren I

16. Aşağıdakilerin hangisinde nazım birimi beyit olan di-

nazım türlerinden olan mesneviyi kullanan ilk sanatçı, II III

Kudadgu Bilig adlı eseriyle Yusuf Has Hacip olmuştur. IV V

A) müstezat - terkib-i bent - gazel - şarkı

Bu cümlede altı çizili kısımlardan hangisinde bir bilgi yanlışı yapılmıştır?

C) Tahmis - tuyuğ - murabba - müseddes

E) V.

D) Müstezat - rubai - terci-i bent - tardiye E) Terbi - müselles - tuyuğ - gazel

4. E

5. C

6. E

7. C

8. D

9. D

10. C

11. D

12. B

13. A

14. D

15. E


D) IV.

3. A

C) III

2. B

16. B

16

B) II.

B) Kaside - gazel -mesnevi – kıta

1. B

A) I.

van şiiri nazım şekilleri bir arada verilmiştir?

Cevaplar

13. I. Dörtlük biriminden oluşan bentlerle yazılır.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER Şiirde Yapı

07

hhŞİİRDE YAPI

b. Kesik Mani

Halk Şiiri Nazım Biçim ve Türleri

hh İlk dizesi yedi heceden az olan manilerdir.

1. Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçim ve Türleri

hh Kesik dizedeki bir sözcük ya da sözcükler ikinci dizedeki

a. Mani hh Halk şiirinin en küçük nazım biçimdir. hh Tek dörtlükten oluşur. hh Dört dizelik bağımsız şiirlerdir.

uyakla sesteştir. hh Böyle manilere cinaslı mani de denir. Böyle bağlar Yâr başın böyle bağlar

hh Genellikle 4+3 duraklı 7’li hece ölçüsüyle söylenir.

Gül açmaz, bülbül ötmez

hh Sevgi, aşk, özlem ayrılık, doğagibi pek çok konu işlenir.

Yıkılsın böyle bağlar

hh aaxa biçiminde kafiyelenir. hh Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir. İlk iki dize hazırlık/doldurma dizeleridir.

Mani Çeşitleri: a. Düz Mani

c. Ayaklı Mani hh İlk dizesi doldurularak söylenen kesik manilerdir. hh Böyle manilere doldurmalı kesik mani de denir. hh Doldurma işi aynı sözcüklerin tekrarı ile olur.

hh Yedi heceli dört dizeden oluşan manilerdir. Armudu taşlayalım Dibinde kışlayalım Kâğıt kalem al yârim Maniye başlayalım

Ah o beni o beni Kâkül örtmüş o beni Ben yârimi unutmam Unutsa da o beni


1


d. Yedekli Mani

Örnek 1:

hh Düz maninin sonuna birkaç dize daha eklenmesiyle oluştu-

Kuleden

rulan manilerdir.

Top atıldı kuleden Bu kaş, bu göz değil mi

hh Böyle manilere artık mani de denir.

Beni sana kul eden Bu maniyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-

Ağlarım çağlar gibi

nemez?

Derdim var dağlar gibi

A) Cinaslı uyak kullanılmıştır. B) Benzetmelere yer verilmiştir.

Ciğerden yaralıyım

C) İlk dize uyak oluşturma amacıyla kullanılmıştır.

Gülerim sağlar gibi

D) Uyak düzeni aaba biçimindedir E) Kesik mani olarak adlandırılır.

Her gelen bir gül ister

“kuleden” sözcüğü cinaslı kullanıldığından A, ilk iki dize doldurma amaçlı söylendiğinden C, klasik mani düzeniyle (aaxa) uyaklandığından D ve ilk dize yedi heceden az olduğu için E seçenekleri doğrudur. Dörtlükte benzetme yoktur.

Sahipsiz bağlar gibi

e. Karşılıklı Mani hh İki kişinin karşılıklı konuşmaları biçiminde kurgulanmış manilerdir.

Örnek 2:

hh Böyle manilere deyiş de denir.

Maniyle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

Gelin

Kaynana

A) Hece ölçüsünün 7'li kalıbıyla söylenir. B) Genellikle dört dizeden oluşur.

Rafta hedik kaynana

Horozun saçı ibik

Dişleri gedik kaynana

Gelinin saçı dikik

Oğlun çerez getirdi

Konuş el kızı konuş

Sensiz yedik kaynana

Benim oğlum kılıbık

2


C) Uyak düzeni aaba şeklindedir. D) Aşk, gurbet, kıskançlık, özlem, gibi konular işlenir. E) İlk iki dize asıl konu, sonrakiler doldurmadır. Manilerde ilk iki dize asıl konuya hazırlık mahiyetinde doldurma mısralarıdır. Asıl konuya 3. dizede girilir. E seçeneğinde bunun tam tersi söylenmektedir.


b. Türkü

Örnek 3:

hh Kendine özgü bir ezgiyle söylenen nazım biçimidir.

hh Genellikle 7’li, 8’li ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir.

Halk edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimlerindendir. Biçim olarak bent ve kavuştak olmak üzere iki bölümden oluşur. Hecenin daha çok yedili, sekizli, on birli kalıplarıyla yazılmış olmakla birlikte, hemen hemen her kalıbıyla söylenenleri de vardır.

hh Aşk, sevgi, hasret, gurbet, ayrılık, doğa vs. gibi çok farklı

Bu parçada, aşağıdakilerin hangisinden söz edilmektedir?

hh Genellikle anonim olmakla beraber, söyleyeni belli olanları da vardır.

A) Türkü

konular işlenir.

D) Mesnevi

B) Şarkı

C) Gazel E) Koşma

hh Ezgilerine göre; divan, bozlak, oturak, hoyrat, kayabaşı, Soru kökünde geçen “Halk edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimlerindendir.” ifadesi B,C,D seçeneklerindeki divan edebiyatı nazım biçimlerinin elenmesini gerektirir. Bent ve kavuştaklardan oluşması da türküye ait özelliklerdir.

kırık vs. gibi isimlendirilir. hh Konularına göre; aşk türküsü, çocuk türküsü, doğa türküsü, iş türküsü, oyun türküsü vs. gibi isimlendirilir.

c. Ninni hh Asıl bölümünü üç ya da dört dizeden oluşan bentler oluştuhh Çocuklar için söylenen, kendine özgü bir ezgisi olan basit

rur.

sözlü ürünlerdir. hh Genelde her bendin sonunda kavuştak ya da nakarat olarak adlandırılan bölümler olur.

hh Genellikle öykümsü basit sözler ya da çocuklar için güzel dilekler içerir.

hh Bentleri ve kavuştakları oluşturan dize sayısı bakımından çok çeşitlilik gösterir.

hh İçten bir anlatımla ve yalın bir Türkçeyle söylenir. hh Konusuna göre, çocuklar için söylenen basit türküler olduğundan nazım biçimi değil, nazım türüdür.

Türkü Örneği

hh Bilinen ilk örnekleri Divanü Lügati’t-Türk’te geçen “balubalu”-

Şen olasın Ürgüp dumanın tütmez Kır atın acemi konağı tutmaz

lardır. beyt

Oğlum ahmet güççük yerini tutmaz Ninni Örneği Cemalım Cemalım algın Cemalım Al kanlar içinde kaldım Cemalım

Ninnilerin benim olsun / Uykularım senin olsun nakarat / kavuştak

Akan sular ömrün olsun / Ninni yavrum, kuzum ninni


3


Not Tekerleme: Ahenk unsurları, ikileme ve yinelemelerden yararlanılarak şiir düzeninde uydurulan söz dizileridir. Meddah, ortaoyunu sanatçıları ve masalcılar tarafından çok kullanmıştır.

Örnek 4: Aşağıdakilerden hangisinde “Anonim halk edebiyatı” nazım biçimleri bir arada verilmiştir? A) Türkü-mani- semai- bilmece B) Varsağı-koşma- ilahi- ağıt

Tekerleme Örneği

C) Mani- türkü-ninni- bilmece

Kışı aştık yaz geldi / Abdal geldi saz geldi Yol verin dikenle güller / Evlere çiğdem geldi Çiğdem çiğdem çiçecik / Ebem oldu köçecik Çiğdem geldi kapıya / Yağ gönderin kapıya Yağ olmazsa bal olsun Bir verenin kızı, iki verenin oğlu olsun Çok verenin çok olsun / Kız başımıza taç Oğlan yanımıza yoldaş olsun / Dam başında boyunduruk Dura dura yorulduk Verirseniz gideriz vermezseniz dururuz

D) Semai- ağıt-koşma- ninni E) Nutuk- ilahi- koşma- semai C seçeneğinde mani- türkü-ninni- bilmece nazım biçimleri bir arada verilmiştir. Bu nazım biçimlerinin hepsi Anonim halk edebiyatına aittir.

2. Âşık Edebiyatı Nazım Biçimi ve Türleri a. Koşma hh Doğa, aşk, ölüm, yiğitlik, ayrılık, toplumsal olaylar gibi konular işlenir. hh Hecenin 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11’li kalıbıyla söylenir. hh En az 3 en fazla 5 dörtlükten oluşur.

Not Bilmece: Varlık ve kavramlarını uzak veya yakın ilgiler ve çağrışmalar yoluyla bulundurulmasıdır. Türk edebiyatının en eski ürünlerinden biridir. Eğitim, öğretim, oyun, zekâ geliştirme gibi çok çeşitli işlevleri vardır. Bilmece Örneği Ey bulutlar bulutlar

hh Kafiyelenişi genellikle abab / cccb / dddb vs. biçimindedir. hh Şair son dörtlükte adını/mahlasını söyler. hh İslamiyet öncesi dönemdeki koşuk ve divan edebiyatındaki gazelin, halk edebiyatındaki karşılığıdır.

Yusuf’u yiyen kurtlar O hangi kuş ola ki Ayağından su içip Tepesinden yumurtlar

4


Not Halk şiirinde şairler, mahlas/takma ad yerine “tapşırma” sözcüğünü de kullanır.


Örnek 5:

a. Koçaklama

Sümmâni’yem yâre varmak isterim,

hh Yiğitlik, savaş ve vuruşmaları coşkun bir üslupla anlatan koş-

Gonca güllerinden dermek isterim,

malardır.

Eğlenip yanında durmak isterim, Beni firkat aldı yol ateşlendi.

hh Epik şiir özelliklerini taşır.

Bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bir koşmadan alınmıştır.

hh Bu türün en güzel örneklerini Köroğlu ve Dadaloğlu vermiş-

B) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

tir.

C) Yalın, anlaşılır bir dil kullanılmıştır. D) Anonim halk şiiri örneğidir. E) Düz kafiye düzeniyle yazılmıştır. Dörtlüğün son dizesinde şairin adı/mahlası olduğuna göre dörtlük anonim halk edebiyatı ürünü olamaz.

Koçaklama Örneği Benden selam olsun Bolu Beyi’ne Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır Ok gıcırtısından kalkan sesinden

Konularına Göre Koşma Türleri: Güzelleme hh Aşk, sevgiliyi övme, doğa güzelliklerini anlatma vs. konuları işleyen koşmalardır.

Dağlar seda verip seslenmelidir … Köroğlu düşer mi yine şanından Ayırır çoğunu er meydanından Kırat köpüğünden düşman kanından Çevrem dolup şalvar ıslanmalıdır

hh En güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir. Güzelleme Örneği Evvel sen de yücelerden uçardın Şimdi enginlere indin mi gönül

b. Taşlama hh Bir kimsenin, bir yerin veya bir toplumun bozuk, aksayan yönlerini eleştiren koşmalardır.

Derya deniz dağ taş demez geçerdin Karadan menzilin aldın mı gönül …

hh Taşlamanın, divan edebiyatındaki karşılığı hiciv, Batı edebiyatında ise satirdir.

Karac'oğlan der ki söyle sözünü Hakka teslim eyle kendi özünü Nas içine karalama yüzünü

hh Bu türün en güzel örneklerini Kaygusuz Abdal, Kazak Abdal, Seyrani, Sümmani ve Ruhsati vermiştir.

Yolun doğrusunu buldun mu gönül


5

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiirde Yapı Taşlama Örneği

Ağıt Örneği

Bir vakte erdi ki bizim günümüz

Ecel tuzağını açamaz mısın

Yiğit belli değil, mert belli değil

Açıp da içinden kaçamaz mısın

Herkes yarasına derman arıyor

Azad eyleseler uçamaz mısın

Devâ belli değil, dert belli değil

Kırık mı kanadın kolların hani

…

…

Çark bozulmuş, dünya ıslah olmuyor

Sen de Hıfzı gibi tezden uyandın

Ehl-i fukaranın yüzü gülmüyor

Uyandın da taş yastığa dayandın

Âşık Ruhsatî dediğin bilmiyor

Aslı Han'ım gibi kavruldun yandın

Yazı belli değil, hat belli değil

Yeller mi savurdu küllerin hani

Hıfzî

Örnek 6: Aşağıdaki dizelerden hangisi bir taşlamadan alınmış olabilir? A) Sefil baykuş ne gezerken bu yerde Yok mudur vatanın illerin hani B) Kırık çanağı yok ayran içecek Kahveye gelir de fincan beğenmez C) Eğil dağlar eğil üstünden aşam Yeni talim gelmiş varamalışam D) Güzel gitti diye pınar ağladı Acıdı yüreğim yandı pınara E) Avcılardan kaçmış ceylan misali Geçmiş dağdan dağa yoktur durağı

B seçeneğinde kaba ve görgüsüz biriyle ilgili yergi içerikli ifadeler kullanılmıştır.

Örnek 7: Kime sordumsa seni doğru cevap vermediler Kimi alçak, kimi hırsız, kimi deyyus dediler Künyeni almak için partiye ettim telefon Bizdeki kayda göre şimdi o mebus dediler İçerik özellikleri göz önüne alındığında bu dörtlüğün aşağıdakilerin hangisinden alındığı söylenebilir? A) Koşma

c. Ağıt

D) Destan

B) Semai

C) Taşlama E) Türkü

hh Ölen bir kişinin ardından duyulan acıyı dile getirmek için söylenen koşmalardır. hh İslamiyet öncesi dönem edebiyatındaki karşılığı sagu, divan edebiyatında ise mersiyedir.

6


Neyzen Tevfik’ten alınan bu dörtlük, o zamanın toplumsal yapısındaki sıkıntıları anlatmaktadır. Şiir, ehil olmayan, sahtekâr, düzenbaz insanların devletin en üst kademesinde bile görev alabilmesini eleştirmektedir. Dolayısıyla bir taşlama örneğidir.


b. Semai

c. Varsağı

hh Hece sayısının 8‘li olması dışında hemen her özelliği koş-

hh Güney Anadolu’da yaşayan Varsak Türklerine has bir nazım biçimidir.

mayla aynıdır. hh Kendine özgü bir ezgiyle söylenir. hh Daha çok sevgi, doğa, ayrılık vs. gibi konular işlenir. hh Koşmadaki gibi güzelleme, koçaklama, taşlama vs. gibi türleri vardır.

hh Ölçü ve uyak yönüyle semaiyle aynıdır. hh Yiğitçe bir havası, meydan okuyan bir tavrı vardır. hh Yer yer “behey, bre, hey, hey gidi vs.” ünlemler kullanılır. hh Bu türün en güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir. Varsağı Örneği

hh Aruz ölçüsüyle söylenen semailer de vardır.

Bre ağalar bre beğler Ölmeden bir dem sürelim Gözümüze kara toprak

Semai Örneği Bugün ben bir güzel gördüm

Âşık Ömer geldi ise

Yeşiller giymiş ağ üzre

Hak inâyet kıldı ise

Aklımı başımdan aldı

Ferhat dağı deldi ise

Durabilmem ayağ üzre

Ben koyam dağı dağ üzre

…

Örnek 8: Nasıl vazgeçeyim şu şirin candan Adam vazgeçer mi böyle civandan "Ben güzelim" deyip kaçıyor benden O da benim gibi kuldur Yaradan Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Dolmadan bir dem sürelim … Karacaoğlan der cânân Güzelim sözüme inan Bu ayrılık bize heman Ermeden bir dem sürelim

Örnek 9: I. Yürü bire yalan dünya

II. Elif’in uğru bakışlı

Sana konan göçer bir gün

Yavru balaban bakışlı

İnsan bir ekin misali

Yayla çiçeği kokuşlu

Seni eken biçer bir gün

Kokar Elif Elif diye

Numaralanmış dizeler aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alınmış olabilir?

A) Nazım birimi dörtlüktür.

A) Varsağı - semai

B) Halk edebiyatı ürünüdür.

B) Koşma - taşlama

C) Hece ölçüsüyle söylenmiştir.

C) Semai - koçaklama

D) 6+5 duraklı 11’li kalıp kullanılmıştır.

D) Ağıt - varsağı

E) Bir semaiden alınmıştır.

E) Mani - türkü

E Seçeneğinde dörtlüğün bir semaiden alındığı söylenmektedir. Semainin özelliklerini yukarı öğrenmiştiniz. Semaiyi koşmadan ayıran en temel özellik 8’li hece ölçüsüyle yazılmasıydı. Oysa dörtlük, 11’li kalıpla söylenmiş, dolayısıyla semai olamaz.

Birinci dörtlük bre/bire ünlemiyle başlamıştır. Bu durum varsağı nazım biçimine özgü bir özelliktir. İkinci dörtlük, sekizli heceyle ve aşk konusunda yazılmıştır. Bu durum da semaiye özgü özelliklerdir. Bu durumda cevap A’dır.


7


d. Destan

Örnek 10:

hh Halk şiirinin en uzun nazım biçimidir.

I. Şarkı

hh Dörtlük sayısında sınırlama yoktur. hh Dörtlük sayısı 100’ü geçen destanlar vardır. hh Koşma gibi 11’li hece ölçüsüyle ve abab / cccb / dddb uyak örgüsüyle söylenir.

II. Koşuk III. İlahi IV. Koşma V. Varsağı Numaralanmış edebi türlerden hangileri âşık tarzı halk edebiyatı nazım biçimleridir? A) I. ve II. D) IV. ve V.

hh Şairler son dörtlükte adını/mahlas kullanır. hh Hemen her konuda söylenir. hh Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı bu nazım

B) II. ve III.

C) III. ve IV.

E) I. ve IV.

Şarkı, divan edebiyatı nazım biçimidir. Koşuk, İslamiyet öncesi Türk edebiyatı nazım biçimidir. İlahi, Dini-Tasavvufi Türk edebiyatı nazım türüdür. Koşma ve varsağı, âşık tarzı halk edebiyatı nazım biçimlerindendir.

biçiminin en ünlü örneğidir.

3. Dini-Tasavvufi-Tekke Edebiyatı Nazım Türleri a. İlahi

Bosna Destanı Çekti tuğlarını düşman üstüne Kuşandı kılıcın kâfir kasdına Asker ta’yîn etti hasmın üstüne İmdâd-ı Hak ile nusrat bizimdir … Ahmed bu nusratın şükrün edelim Duaya meşgul ol sözü nidelim İnşallah Belgrat’a gidelim İmdad-ı Hak ile nusrat bizimdir.

hh Allah sevgisi, Allah’a ulaşma yolunda ideal insan olma çabası ve arayışının işlendiği şiirlerdir. hh Hem koşma hem de semai nazım biçimleriyle yazılmıştır. hh Hem hece hem de aruz vezni kullanılmıştır. hh Dörtlüklerle yazılanların uyak örgüsü koşmaya, beyitlerle yazılanlarınki gazele benzer. hh Özel bir ezgiyle okunur. hh Bu türün en güzel örneklerini Yunus Emre ve ardından Eşrefoğlu Rumi, Niyazi-i Mısrî ve Aziz Mahmut Hüdayi vermiştir

Destanların, halk edebiyatındaki diğer nazım biçimlerinden ayırt edici bir farkı var mıdır? Evet, destanlarda diğer türlerden farklı olarak bir olay anlatılır.

8


Öğretmen Sorusu

Destan Örneği


b. Nutuk İlahilerin tarikatlara göre adlandırılması hh Tarikata yeni giren dervişlere yol göstermek, onları bilgilendirmek amacıyla söylenir.

Nefes:

Alevîlerin okuduğu ilahilerdir.

Âyin:

Mevlevîlerin okuduğu ilahilerdir.

hh Öğretici şiirlerdir.

Tapuğ:

Gülşenîlerin okuduğu ilahilerdir.

Nutuk Örneği Evvel tevhid sürer mürşid dilinden

Durak:

Halvetîlerin okuduğu ilahilerdir.

Erişir canına fazlı Huda'nın Kurtulursun emarenin elinden

Cumhur:

Diğer tarikatların okuduğu ilahilerdir.

Erişir canına fazl-ı Huda'nın

İkincide verir lafzatu'llâhı Anda keşf ederler sıfatu'llâhı Hasenat yeter der eder günahı Erişir canına fazl-ı Huda'nın

c. Devriye hh Bütün varlıkların Allah’tan geldiği ve yine ona döneceği dü-

İlahi Örneği Nasihattir gönül sana

Havada uçmak dilersin

Allahû de illâ hû de

Sıradı geçmek dilersin

Aşkın ile yana yana

Dosta ulaşmak istersin



…

Miftahıdır doğru yolun

Ey Hulûsi Hak kemteri

İşi zikr olmalı kulun

Gel olma zikrden beri

Dönükçe ağzında dilin

Cihanda gezme serseri



şüncesini (devir nazariyesi) işleyen şiirlerdir. Devriye Örneği Ak süt iken kızıl kana karışıp Emr-i Hak'la coşup cevlana geldim Mâ-i carî ile akıp yarışıp Katre-i na-çizden ummana geldim

Dokuz ay on gün batn-ı maderde Kudretten gözüme çekildi perde Vaktim tamam olup ahiri yerde

Öğretmen Sorusu

Çıkıp ten donundan cihana geldim

Tekke edebiyatı ürünleri, niçin yalnızca nazım türlerine göre sınıflandırılıyor? Çünkü tekke edebiyatındaki ayrım konulara göredir.


9


d. Şathiye

Örnek 12:

hh Alaycı bir dille ve çeşitli sembollerle örülü, üstü kapalı fakat

I. Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlerdir. (İlahi)

derin anlamlar ifade eden şiirlerdir.

II. Bektaşi şairlerinin söylediği tasavvufi şiirlerdir. ( Devriye)

hh Şathiyeler, tasavvuf bilgisi olmayanların anlayamayacağı şi-

III. Tarikata yeni giren dervişlere yol göstermek için yazılan şiirlerdir. (Nutuk) IV. İnsanın yaratılışını ve ruhunun geçirdiği olgunluğu anlatan şiirlerdir. (Nefes)

irlerdir. hh Bu türün en güzel örneklerini Kaygusuz Abdal vermiştir.

V. Alevilik geleneklerini anlatan şiirlerdir. (Deme) Numaralanmış cümlelerin hangileri yer değiştirirse bilgi yanlışlığı düzeltilmiş olur? A) I.-II.

Şathiye Örneği

B) II.-III.

D) II.-IV.

Yeri göğü ins ü cinni yarattın

C) I.-IV. E) IV.-V.

Sen ey mimarbaşı eyvancı mısın Bektaşi şairlerinin söylediği tasavvufi şiirlere nefes, insanın yaratılışını anlatan şiirlere de devriye denir. Bu durum da II ve IV numaralı cümleler yer değiştirmelidir.

Ayı günü çarhı burcu var ettin Ey mekân sahibi rahşancı mısın Denizleri yarattın sen kapaksız Suları yürüttün elsiz ayaksız Yerleri temelsiz göğü dayaksız

Örnek 13:

Durdurursun acep iskâncı mısın

Çark bozulmuş dünya ıslah olmuyor

Örnek 11:

Ehl-i fukaranın yüzü gülmüyor

Kıldan köprü yaratmışsın

Yazı belli değil hat belli değil

Aşık Ruhsat dediğini bilmiyor

Gelsin kullar geçsin deyi

Yukarıdaki dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Hele biz şöyle duralım Yiğit isen geç a Tanrı Bu dörtlük aşağıdaki nazım türlerinin hangisinden alınmış olabilir? A) Taşlama

B) İlahi

D) Koçaklama

C) Şathiye E) Güzelleme

Dörtlükte görünüşte ahiret inancıyla ve sırat köprüsüyle alay eder gibi bir hava vardır. Bu tarz şiirlere şathiye dendiğini öğrenmiştiniz.

10


A) Bir taşlamadan alınmıştır. B) 11'li hece ölçüsüyle yazılmıştır. C) Şiirin son dörtlüğüdür. D) Kafiye örgüsü aaab şeklindedir. E) Tekke edebiyatı nazım şekillerinden biridir. A, B, C, D seçeneklerinde belirtilen bilgiler doğru, ancak E seçeneğindeki "Tekke" ifadesi yanlıştır. Çünkü "taşlama" türü âşık edebiyatının nazım türüdür.


Örnek 14:

Örnek 16:

Âşık edebiyatı için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Dokuz ay on gün batn-ı mâderde

A) En önemli ve çok kullanılan nazım şekli koşmadır. B) Şairler şiirlerini cönk denilen defterlerde toplamıştır. C) Genellikle bireysel aşk konu olarak kullanılmıştır. D) Son dönem sanatçıları divan etkisinde kalmıştır. E) Mersiye ölüm konularını işleyen nazım türü olarak çokça kullanılmıştır.

Kudretten gözüme çekildi perde Vaktim tamam olup ahir yerde Çıkıp ten donundan cihana geldim (Hüsnî) Yukarıdaki şiirin nazım türü aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Devriye

B) Şathiye

D) Cumhur A, B, C, D seçeneklerinde belirtilen bilgiler doğru, ancak E seçeneğinde sözü edilen "mersiye" Divan edebiyatı nazım türlerindendir.

E) Ayin

Dörtlükte kişinin dünyaya gelmesi ve dünyadan göçmesinden bahsedilmiştir. Bu tür konular Halk edebiyatında devriye nazım türüyle işlenir.

Örnek 15:

Örnek 17:


Yiğitler meydana çıktığı zaman

A) Semai, koşmaya benzemekle beraber tek farkı 8'li ölçüyle yazılmasıdır. B) Varsağı, kahramanlık konularını işlemekle beraber halk edebiyatının en uzun nazım şeklidir. C) Koşma, lirik bir şiir olup ağıt, taşlama, güzelleme, koçaklama gibi türlere ayrılır. D) Mani, anonim halk edebiyatına ait olup çeşitli türleri vardır. E) Türküler, ezgilerine ve yörelerine göre çeşitli adlar alabilir.

C) Nutuk

Narasından dağlar taşlar titreşir Hışmınan hısmına baktığı zaman Kirpik ok ok olur kaşlar titreşir Yukarıdaki dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 6+5 duraklı 11'li kalıp kullanılmıştır. B) Kafiye şeması, çapraz uyaktır. C) Güzelleme örneğidir. D) Âşık edebiyatı nazım şeklidir. E) Hem kafiye hem de redif kullanılmıştır.

B, seçeneğinde "Varsağı" nın kahramanlık konularını anlatması doğru ancak en uzun olma özelliği yanlıştır. Halk edebiyatında en uzun nazım şekli destandır.

Dörtlükte yiğitlik konusu anlatıldığı için bu dörtlük güzelleme örneği değil koçaklama örneğidir.


11


Örnek 18:

Örnek 20:

I. Bu türün en önemli örneklerini Yunus Emre vermiştir. II. Sadece hece vezni kullanılır.

Aşağıdaki seçenekler konu bakımından ikişerli gruplandırılırsa hangisi dışta kalır?

III. Mevlevilerin okuduğu ilahilere durak denir.

A) Güzelleme

IV. Tekke edebiyatının önemli nazım şeklidir. Yukarıdaki ilahi ile ilgili verilen bilgilerden hangisi veya hangileri yanlıştır? A) Yalnız I.

B) I. ve II.

D) II. ve IV.

C) Yalnız IV.

B) Koçaklama

D) Taşlama

C) Semai

E) Destan

Güzelleme ve semai lirik konuları, koçaklama ve destan kahramanlık konularını işlerken taşlama eleştirel şiirlerdir.

E) II. ve III.

İlahi, bir nazım türü olup hem hece hem de aruz ölçüsüyle yazılır. Bu nedenle II ve IV. seçenekler yanlış bilgi içermektedir.

Örnek 21: I. Kaside II. Türkü III. Şarkı IV. Koşma V. Tuyuğ Yukarıdakilerden hangileri halk edebiyatı nazım biçimleridir? A) I. ve III.

Örnek 19:

B) II. ve III.

D) IV. ve V.

Anonim halk edebiyatının önemli nazım şekillerinden biridir. Bu metinlerde içten ve yalın bir Türkçe kullanılır. Genellikle öykümsü ve basit sözlerle çocuklar için güzel dilekler içerir.

C) III. ve IV.

E) II. ve IV.

Türkü ve koşma halk edebiyatı nazım biçimlerindendir. Kaside, şarkı ve tuyuğ ise divan edebiyatı nazım biçimlerindendir.

Yukarıda haklarında bilgi verilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir? A) Tekerleme D) Türkü

B) Ninni

C) Mani E) Semai

Parçada geçen "çocuklar için" ifadesi bu metinde anlatılan nazım şeklinin ninni olduğunu göstermektedir.

Örnek 22: Aşağıdaki nazım biçimlerinden hangisinde aruz ölçüsü kullanılmaz? A) Mesnevi D) Varsağı

B) Tuyuğ

C) Rubai E) Gazel

Varsağı Âşık tarzı halk edebiyatı nazım biçimidir. Halk edebiyatında hece ölçüsü kullanılır.

12



Konu Testi - 1

1. Aşağıdakilerin hangisinde maniyle ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

5. Nasihattir gönül sana


A) Hece ölçüsüyle ve 7’li kalıpla yazılır.

Aşkın ile yana yana

B) Uyak düzeni aaba biçimindedir.


C) İlk iki dize asıl kısım, son iki dize doldurmadır.

D) Anonim halk edebiyatı ürünüdür.

Bu dörtlük, aşağıdaki nazım şekillerinin hangisinden alınmış olabilir?

E) Halk edebiyatının en küçük nazım biçimidir.

A) Türkü

B) Mani

D) Semai

C) Koşma E) İlahi

2. Elif'in uğru nakışlı

Yavru balaban bakışlı

Yayla çiçeği kokuşlu

Kokar Elif Elif diye

Bu dörtlükle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

6. Aşağıdakilerden hangisi tekke edebiyatı nazım biçimlerinden biri değildir? A) Nutuk

B) Devriye

D) Mersiye

C) Şathiye

E) İlahi

A) 8’li hece ölçüsü kullanılmıştır. B) Koşma gibi uyaklanmıştır.

7. Yaban yerlere bakma

C) Bir koçaklamadan alınmıştır. D) Redif ve uyak kullanılmıştır. E) Benzetmeye başvurulmuştur.

Canın odlara yakma

Her gördüğüne akma

Tevhide gel tevhide

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dörtlüğün aşağıdakilerin hangisinden alındığı söylenebilir?

3. Aşağıdakilerden hangisinde âşık tarzı halk edebiyatı nazım türleri bir arada verilmiştir?

A) Nutuk

A) Koşma, güzelleme, semai, varsağı

B) Koşma

D) Devriye

C) Güzelleme

E) Koçaklama

B) Koçaklama, ağıt, güzelleme, taşlama C) Mani, mesnevi, rubai, koşma D) Taşlama, mani, koçaklama, ağıt

8. Anâsır gömleğin giymezden evvel

E) Türkü, ağıt, koşma, mani

Âzade başıma hünkâr idim ben

Yemekten içmekten münezzeh idim

4.

I. Allah sevgisi ve ideal insan olma arayışını anlatır. (İlahi)

Manzar-ı Mevla’da envâr idim ben

II. Saz şairlerinin mahlas yerine kullandıkları ifadedir. (Tapşırma)

Halk’olmazdan evvel milk-i melekût

III. Tarikata yeni giren dervişlere yol göstermek için yazılan şiirlerdir. (Nutuk)

Kimseler kılmazdı Mevla’ya sücûd

Arş ü Kürs, levh, kalem olmadan mevcud

IV. Halk edebiyatının en uzun nazım türüdür. (Taşlama)

İnd-i mânevide hem var idim ben

V. Türkülerde her bendin sonunda tekrarlanan nakarattır. (Kavuştak)

Bu dörtlüklerde insanın yaratılış evresiyle ilgili bir sıralamayı anlatmaktadır.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde cümle ile ayraç içinde verilen sözcük ilişkilendirilemez?

Buna göre dörtlükler aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir?

A) I.

B) II.

C) III

D) IV.

E) V.

A) İlahi

B) Nefes D) Devriye

C) Şathiye E) Semai


13


Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki dizelerden hangisi bir taşlamadan alınmıştır?

A) Saç tel tel, örtüler hep tül tül düşer Gözünün değidiği yere gül düşer

13. Ey özün insan bilen

Var edep öğren edep

Ey edep erkân bilen


B) Beklerim haftada bir name bu yaz Yazacaksan dediğim vech ile yaz

Gel Hakk’a olma âsi

C) Yine dağlar başı duman üstüne Deli gönül kaldı gûman üstüne

Tâ gide gönlün pası

Dört kitabın ma’nisi


Bu dörtlükler tarikat büyüklerinin, tasavvufla yeni tanışan dervişlere yol göstermek, ışık tutmak için söyledikleri bir şiirden alınmıştır.

Buna göre bu şiirin nazım türü aşağıdakilerden hangisidir?

D) Tüfek icad oldu mertlik bozuldu Eğri kılıç kında paslanmalıdır E) Dünyanın gidişi acayip oldu Koyun belli değil, kurt belli değil

A) İlahi

B) Nutuk D) Semai

10. Aşağıdakilerden hangisi âşık edebiyatı nazım biçimle-

C) Şathiye E) Devriye

rinden biri değildir? A) Varsağı

B) Semai

D) Koşma

C) Destan

14. Aşağıdakilerden hangisinde “Anonim Halk edebiyatı”

E) Güzelleme

nazım biçimleri bir arada verilmiştir? A) Türkü-mani- semai B) Varsağı-türkü- ilahi C) Mani- türkü-koşma D) Mani- ağıt-varsağı

11. Aşağıdaki tür - sınıflandırma eşleştirmelerinden hangi-

E) Ninni- türkü- mani

si yanlıştır?

A) İlahi- nazım biçimi B) Koçaklama – nazım türü

15. - Özel bir ezgiyle söylenir.

C) Mani- nazım biçimi

- Çoğunlukla içinde “be, bre” gibi seslenmeler vardır.

D) Türkü- nazım biçimi

- Hecenin 8’li kalıbıyla yazılır.

E) Şathiye- nazım türü

- Yiğitçe ve mertçe bir söylenişi vardır.

Yukarıda özellikleri verilen halk edebiyatı nazım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Varsağı

B) Güzelleme

D) Semai

12. Aşağıdakilerin hangisinde tekke edebiyatı nazım türle-

C) Türkü

E) Koçaklama

ri bir arada verilmiştir?

A) İlahi-mersiye- nutuk devriye B) Şathiye- devriye-mersiye- nutuk

16. Aşağıdakilerden hangisi koşmanın türlerinden biri de-

C) Devriye- semai- müstezat- şathiye

ğildir?

E) Ağıt 3. B

4. D

5. E

6. D

7. A

8. D

9. E

10. E

11. A

12. D

13. B

14. E

15. A


D) Destan

C) Güzelleme

2. C

16. D

14

B) Taşlama

1. C

A) Koçaklama

E) Nutuk- devriye- şathiye- kaside

Cevaplar

D) İlahi- devriye- şathiye- nutuk


1. Dadaloğlu’m yarın kavga kurulur

Konu Testi - 2

5.

I. Herhangi bir tarikatın izini taşımaksızın Allah’ı öven şiirlere denir.

Öter tüfek davlumbazlar vurulur

Nice koç yiğitler yere serilir

II. Daima özel bir ezgi ile söylenir.

Ölen ölür kalan sağlar bizimdir


III. Dörtlük tarzında olanların kafiye düzeni koşma, beyit tarzında yazılanların kafiye düzeni ise gazellerdeki gibidir.

IV. Divan şiirindeki methiyenin halk edebiyatındaki karşılığıdır.

B) Nazım biçimi koşmadır.

V. En ünlü şairi Yunus Emre’dir.

C) Âşık tarzı halk edebiyatı ürünüdür.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde ilahi ile ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

A) Hecenin 11’li kalıbıyla söylenmiştir.

D) Konusu bakımından destandır. E) Nazım birimi dörtlüktür.

2.

A) I.

I. Bre ağalar bre beyler Ölmeden bir dem sürelim Gözümüze kara toprak Dolmadan bir dem sürelim

II. Bahçemizde nar ağacı Kimi tatlı kimi acı Gönüldeki dert ilacı Ya bulunur ya bulunmaz

Numaralanmış dizeler aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alınmış olabilir? A) Varsağı- Semai

B) Koşma- Türkü

C) Semai-Destan

D) Ağıt- Varsağı

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

6. ---- âşık şiirinde kullanılan nazım şekillerinden biridir. Aslında bir nazım türünün de adıdır ancak şekil özellikleri açısından ayrı bir nazım şeklini temsil etmektedir. Nazım birimi, kafiye örgüsü ve ölçüsü koşmadan farklı değildir ancak hacmiyle koşmadan ayrılır. En az 5 veya 7 dörtlükten oluşan bu nazım biçiminde dörtlük sayısında bir sınırlama yoktur.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Destan

B) Ağıt

D) Varsağı

C) İlahi E) Semai

E) Mani- türkü

3. Semaiyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

7. Genellikle en az 3, en fazla 5 dörtlükten oluşur. Çoğunlukla

doğa, güzellik, ayrılık, kavuşma gibi duygusal ve lirik temaları işler, Hece ölçüsünün yanında aruz kullanılarak yazılanları da vardır. Özel bir bestesi vardır. 8'li hece ölçüsü ile söylenir. Son dörtlükte şair mahlas kullanır.

A) Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir. B) Dize kümelenişi dörtlükler halindedir. C) Şairler mahlas kullanır. D) Aşk, ölüm, doğa ve toplumsal konular işlenir.

E) Konularına göre farklı çeşitleri vardır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen nazım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Varsağı

4. Aşağıdaki dizelerin hangisi bir güzellemeden alınmış

B) Semai

D) Koşma

olabilir?

C) Destan

E) Güzelleme

A) Doktor para ister derman tükenmiş Severim güzeli bir de kır atı

8. Akarsular çağlar mı

B) Hasretinle her dem bağrım deliktir Nazlı yârin saçı belik beliktir

Dalda bülbül ağlar mı

Kalbimden yaralandım

Yar yaramı bağlar mı?

Biçim ve içerik özellikleri dikkate alındığında bu dörtlük, aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisine ait olabilir?

C) Ecel tuzağını açamaz mısın Açıp da içinden kaçamaz mısın D) Yürü bre yalan dünya Sana konan göçer bir gün E) Yalancı dünyaya konup göçenler Ne söylerler ne bir haber verirler

A) Koşma D) Semai

B) Türkü

C) Mani E) Varsağı


15


Konu Testi - 2

9. Destanla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

13. Aslında neslinde giymemiş hare

A) 33–99 dörtlükten meydana gelir. B) Nazım birimi dörtlüktür. C) Kendine özgü bir ezgisi vardır. D) Toplumu ilgilendiren olaylar üzerine düzenlenir.

İş gelmez elinden gitmez bir kâre

Sandığı gömleksiz duran mekkare

Bedestene gelir kaftan beğenmez

Bu dörtlüğün nazım türü aşağıdakilerden hangisi olabilir?

E) Çoğunlukla 11’li hece ölçüsüyle yazılır.

A) Mersiye

B) Koçaklama

D) Güzelleme

C) Taşlama

E) Ağıt

10. Gesi bağlarında üç top gülüm var

Hey Allah'tan korkmaz sana bana ölüm var

Ölüm varsa bu dünyada zulüm var

Atma garip anam beni dağlar ardına

Kimseler yanmasın anam yansın derdime

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dizeler aşağıdakilerin hangisinden alınmış olabilir? A) Mani

B) Türkü

D) Semai

14. “Bre ağalar bre beyler”

Bu tek dizeden yola çıkılarak aşağıdaki nazım biçimlerinden hangisine ulaşılabilir? A) Semai

C) Koşma

B) Varsağı

D) Koşma

E) Destan

11. İncecikten bir kar yağar

C) Türkü

E) Mani

15. Türküyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

Tozar Elif Elif diye

Eli gönül abdal olmuş

Gezer Elif Elif diye

Karacaoğlan’ın bu dizeleri için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Aşk, güzellik, doğa vs. konularda yazılır. B) Ezgilerine göre bozlak, kayabaşı, türkmani vs. adlar alır. C) 7’li, 8’li ve 11’li, hece ölçüsüyle yazılır. D) Çok azı hariç genelde anonimdir.

A) Yarım kafiye kullanılmıştır.

E) Genellikle 3-5 beyitten meydana gelir.

B) 7li hece hece ölçüsüyle söylenmiştir. C) Bir semaiden alınmıştır. D) Âşık tarzı halk edebiyatı ürünüdür. E) Bir güzellemeden alınmıştır.

16. İlkbahara yaz derler

Dar ağacı ağlar Pir Sultan deyi

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dörtlük, aşağıdakilerin hangisinden alınmış olabilir?

9. A

10. B

11. B

12. E

13. C

14. B

15. E


Yana yana gez derler

Bu maninin türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Cinaslı mani

B) Düz mani

C) Ayaklı mani

D) Yedekli mani

8. C

16. D

16

E) Ağıt

Kendin ettin kendine

7. B

D) Varsağı

C) Taşlama

E) Kesik mani 6. A

B) Güzelleme

Bu dert sana az derler

5. D

A) Koçaklama

4. B

Dedemi astılar kanlı Sivas’ta

Kime derdim söylesem

3. A

2. A

Kanlı yaş akıttım baharda güzde

Şirin söze naz derler

1. D

Cevaplar

12. Pir Sultan kızıydım ben de Banaz’da

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

08

TARAMA

1. Yara benden

4. Dost yoluna verdim olan varımı

Selâm ey yâra benden.

Taşa çaldım namusumu arımı

Ben gitmem, o da gelmez,

Kim ağlatmış benim nazlı yarimi

Gitmez bu yara benden

Top top olmuş kirpikleri yaşınan

Bu maninin türü aşağıdakilerden hangisidir?

Bu dörtlüğün ilk iki dizesinde kullanılan kafiye türü aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Kesik

B) Artık

D) Yedekli

C) Düz

A) Taştın yine deli gönül sular gibi çağlar mısın Aktın yine kanlı yaşım yollarımı bağlar mısın

E) Doldurmalı

B) Gözlerinde aksi bir derin hiçin Kanadın yayılmış, çırpınmak için C) Sordular: Adresi ne?.. Çeşmeye karşı, dedim "Çanakkale içinde aynalı çarşı" dedim

2. Aşağıdakilerden hangisinde gerçeklik dönüştürüleme-

D) Gönüllerde bir tasvir Güneşi batmaz devir

miştir?

A) Yuvarlanıyor gönlüm şu uçan toplara denk Bir yokuştan koşarak kalbim sana iniyor B) Yıllar bir gözyaşı olup da kaymış Bu eski heykelin yanaklarında

E) İnsan bir yanınca Kerem misali yanmalı Uykudan bile mahşer gününde uyanmalı

5. Canlar verdim her birinin yoluna

C) Meşe dallarından uçup bana gel Gel, güzel serçem gel, böğürtlenlerden

Hepsi girdi bir yiğidin koluna Bülbül bile kondu bir gül dalına

D) Yapsak saçını yere yaymış Son bahar ağlıyor yanaklarında E) Yanan biz kâğıtta küçük bir satır Yazı gibi, akam onu karartır

Boşta gezen bizim gönül kuşudur

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi kesin olarak ulaşılamaz? A) Nazım birimi dörtlüktür. B) 11’li hece ölçüsüyle söylenmiştir. C) Âşık tarzı halk şiiri ürünüdür.

3.

I. Afet-i can dediler gamze-i celladın için Nahl-i gül söylediler kamet-i şimşadın için

II. Yazdı çünk ilk-i kaza fitne vüâşûb emrin Ara yerini açık koydu senin adın için

III. Çeşm-i ebrûya kafa-dârsın ey zülf-i siyah Sen ne kafirsin o kafirlere imdadın için

D) İmge kullanılmıştır. E) Düz kafiye düzeniyle yazılmıştır.

6. Biraz da sen çalış oğlum, biraz da sen çabala;

Ninen baban, iki miskin, biz artık ölmeliyiz...

IV. Sen ki bülbül gül için nâle edersin bî-ferd Seni gülden ayırır nâlevü feryadın için

Çocuk düşündü şikâyetli bir nazarla: - Ya biz,

Ya ben nasıl yaşarım siz ölürseniz?

V. Çokdan ey kilk-i Nedimâ niçin oldun hâmûş Bizi hasrette kodun nazm-ı vev-îcâdın için

Nedim’e ait bu gazelin matla bölümü aşağıdakilerden hangisidir?

Biçim ve içerik özellikleri göz önünde bulundurulduğunda bu dizelerin aşağıdakilerin hangisinden alındığı söylenebilir?

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A) Gazel

B) Koşma

D) Manzume

C) Mesnevi

E) Semai LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. New York’un Brooklyn Köprüsü’nde dilenen bir kör varmış,

köprüden geçenlerden biri adamcağıza günlük kazancını sormuş. Dilenci, iki dolara zar zor ulaştığını söylemiş. Yabancı, bunun üzerine kör dilencinin göğsünde taşıdığı ve üzerinde “Doğuştan Kör” yazan tabelayı alıp tersini çevirerek üzerine bir şeyler yazdıktan sonra tekrar dilencinin boynuna asmış ve gitmiş. Bir ay sonra geldiğinde “Bayım size çok teşekkür ederim.” demiş dilenci. “Şimdi günde onbeş dolar topluyorum. Tabelaya ne yazdınız da bu kadar sadaka vermelerini sağladınız?” “Çok basit” demiş adam. “ tabelanızda “doğuştan kör” yazıyordu, onun yerine ---- yazdım.

Bu parçadaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilirse imge üretilmiş olur? A) Lütfen yardım edin!

10. Kadem basdu mizâr-ı mihr ü mâha

Ki tâ erdüm cenâb-ı Pâdişâha

Yüzüm sürüp çemenler gibi hâke

Du'âlar eyledüm ol zât-ı pâke

Biçimsel özellikleri göz önüne alındığında bu dizelerin aşağıdakilerin hangisinden alındığı söylenebilir? A) Mesnevi D) Şarkı

D) Bakmak zorunda olduğum bir ailem var. E) Siz de ileri de kör olabilirsiniz.

C) Murabba E) Kaside

11. I. Şair bu bölümde kendini ve şiirini över.

II. Kasidenin içinde, aynı ölçü ve uyakla bir gazelin yazıldığı yerdir.

III. Asıl konuya giriş için uygun bir ortam hazırlama yani giriş bölümüdür.

IV. Bu bölümde şair kimi övecekse onun yüceliklerini, başarılarını, erdemlerini anlatır.

Kaside ile ilgili numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin açıklaması yoktur?

B) Bahar geliyor ama ben göremeyeceğim. C) Çok zor durumdayım.

B) Gazel

A) Methiye

B) Tegazzül

D) Fahriye

C) Nesib-teşbib

E) Girizgâh

8. Bülbül yetişir bağrımı hûn etti figanın

Zabt eyle dehânın

Hançer gibi deldi yüreğimin tfğ-i zebanın

Te’sir-i lisânın

Ah eylemeğe başladı âyâ bu ne halet

12. I. 8’li hece ölçüsüyle söylenir.

II. Genellikle 3 – 6 dörtlükten oluşur.

III. Kendine özgü bir ezgisi vardır.

Nolsun bu hararet

IV. Yalnızca hece ölçüsü kullanılır.

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dizelerin aşağıdakilerden hangisine ait olduğu söylenebilir?

V. Güzelleme, koçaklama, taşlama vs. türleri vardır.

Semai ile ilgili numaralanmış cümlelerden hangisi doğru değildir?

A) Gazel

B) Türkü

D) Şarkı

C) Müstezat

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Tuyuğ

13. I. Karıştırılmış oyun kâğıdıdır insan dediğin. 9. Aşağıdakilerden hangisinde şiire özgü bir söyleyiş

II. Özgürlük, ey baş dönmesi, ey dingin çıplak ayaklar.

yoktur?

III. Senin biçimine girdi uyku ve gözlerinin rengine.

A) Sırtları bir dalga gibi pırıl pırıldı kuşların

IV. Onlar buradan ayrılalı çok zaman oldu.

B) Boynu kırmızı güllerden bir kadın geçti

V. Upuzun bir saç gibiydi durup geçmeyen zaman.

C) Şahmurat suyu kan akar gürül gürül

Yukarıdakilerin hangisinde şiir dilinin özellikleri görülmez?

D) Sen ki gülsün bakırdan ve kükürtten E) Canım sıkıldı dün akşam sokakları gezdim

2


A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Tarama

14. Sözlükte “kadınlarla âşıkane sohbet etmek” anlamındadır.

Arap edebiyatından İran edebiyatına oradan da Türk edebiyatına giren nazım biçimlerindendir. Beyitlerle ve aruz ölçüsüyle yazılır.

17. Mısralar her ne kadar beytin yarısı olarak tanımlanmış ol-

salar da divanlarda, şiir mecmualarında ya da edebî olsun veya olmasın çeşitli eserlerde farklı amaçlarla kullanılmış tek mısralara da rastlanmaktadır. ---- adı verilmiş olan bu mısralar, ya aslında şairi tarafından tek mısra olarak söylenmiş ya dabir beyitten alınarak meşhur olmuş ve diğer mısrası unutulmuş, anlam bütünlüğüne sahip şiir parçalarıdır.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Mesnevi D) Şarkı

B) Rubai

C) Kaside E) Gazel

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Mısra-ı berceste

B) Tezkire

C) Tapşırma

D) Mısra-ı âzâde

15. Aşağıdakilerden hangisinde divan edebiyatı nazım bi-

18. Anlamca birbirleriyle ilgili olan sözcüklerin bir arada kullanılmasına “tenasüp” denir.

çimleri bir arada verilmiştir?

A) Münacaat- gazel- kaside- mesnevi

E) Musammat

B) Tuyuğ- şarkı- mesnevi- murabba

Aşağıdakilerin hangisinde tenasüp sanatı kullanılmıştır? A) Yaz, kış yeşil bir saksı ıtır pencerede Bahçende akasyalar açardı baharla

C) Gazel- mersiye- rubai- şarkı D) Koşma – mesnevi- kaside- gazel

B) Bir vakte erdi ki bizim günümüz Yiğit belli değil mert belli değil

E) Mesnevi- gazel- ilahi- kaside

C) Uzak bir iklimin ılık havasında Bütün sevdiklerim hülyamı paylaşır D) Kalbim yine üzgün seni andım da derinden Geçtim yine o eski hazan bahçelerinden E) Gönül verdin derlerdi o delikanlıya En sonunda varmışsın bir Erzincanlıya

16. Bir dizede iki ya da daha çok şeyi anladıktan sonra ikinci

dizede onlarla ilgili şeyleri sıralamaya “leff ü neşr” adı verilir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir kullanım söz konusudur?

19. Mehtabın izinde gemiler geldi açıktan

Aşina sallanan mendillere koştum yer yer

A) Dedem koynunda yattıkça benimsin ey güzel toprak Neler yapmış bu millet, en yakın tarihe bir sor, bak

Gür çimenler gibi fışkırıyor karanlıktan

Kökleri kurumuş sandığım o güzel günler

B) Issız dağlar, gür ormanlar, akarsular geçerek Rumeli’nin bir yanını baştan başa dolaştım

Bu dizelerde birbirine benzetilen iki varlık, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) Kestanelik gölgesinde hayal gibi yürürsün Ela gözlü güzellerin gül benzini görürsün

A) Mehtap – gemiler

D) Sakın bir söz söyleme, yüzüme bakma sakın Sesini duyan olur, sana göz koyan olur

C) Mendiller – çimenler

E) Bülbül şakır bir ağacın bir nâzenin dalında Tarlalarda gülümseyen çiçeklerin alında

B) Günler – çimenler D) Karanlık – güzel günler E) Çimenler – mehtap LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

3

Tarama

20. Sisler ardında kaldı çocukluğun sesleri

23. Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca

Kederli, iç çeken bir neydir gönlüm bu gece

Yol almış hayatın ufuklarınca

Dağılan sisten çıkan ay bana hatırlatır

O hızla dağları Ferhat yarınca

Geçip giden günleri, geceleri sessizce

Başlamış akmaya çoban çeşmesi


Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

A) Telmih

B) Tevriye

D) Kinaye

C) Teşbih

E) Leffüneşr

21. Sayısını unuttuğum günlerce bekleyişten

Ben yorgunum, rıhtım taşları yorgun

Art arda geçen gemiler durmuyor bu limanda

Duranlardan sen çıkmıyorsun

Bu dizelerde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A) Teşhis

A) Teşbih

B) Kinaye

D) Telmih

C) Tevriye

E) İstiare

B) Tevriye

D) Tecahüliarif

C) Telmih E) Leffüneşr

24. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “kinayeli bir söyleyiş” vardır?

A) Bütün yükünü alıp kalkan yaz gemisi Sularını yarmaya başladı ölümün B) Kim ki Tanrı kullarına bakarsa yukarıdan Kartallarca inişimizi görür ansızın yukarılardan C) Kızıl yaprak dalgalı sonbahar denizi Karıştı, söndü son parıltısı gönlümün D) Sanki bir bekleyenin yuvasıydı her yalı Yolumu gözlüyordu sanki her camda bir baş E) Sözlerinde ipeğin uğultusu varken yola düş Dilini ihanetin tuzuyla silahla

22. Bir bûse mi bir gül mü verirsin dedi gönlüm

Bir nîm tebessümle o âfet gülü verdi

(Gönlüm [o güzele] bir öpücük mü, bir gül mü verirsin diye sordu. O âfet sevgili ise yarım bir tebessümle gülü verdi)

Bu dizelerde kullanılan söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A) Teşhis

B) Tevriye

D) Tecahüliarif

4


E) Nida

C) Leffüneşr

25. Aşağıdakilerden hangisi tekke edebiyatı nazım türlerinden biri değildir? A) Nutuk

B) Devriye

D) Methiye

E) İlahi

C) Şathiye

Tarama

26. I. Dedim ne gülersin dedi nazımdır

Dedim kaşın mıdır dedi gözümdür Dedim ay mı doğdu dedi yüzümdür Dedim ver öpeyim söyledi yok yok

II. Düşman geldi tabur tabur dizildi Alnımıza kara yazı yazıldı Tüfek icad oldu mertlik bozuldu Eğri kılıç kında paslanmalıdır

29. Yanağın u dudağın u teninle sûretin olmuş

Biri rengîn biri şîrîn biri nâzük biri ra'nâ

(Yanağın, dudağın ve teninle yüzün; biri renkli, biri tatlı, biri nazik, biri güzel olmuş.)

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) Leffüneşr

Numaralanmış dörtlüklerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi birlikte söylenemez?

B) İstifham

D) Cinas

Ahmedî

C) Telmih

E) Tecahüliârif

A) Halk edebiyatı geleneğiyle söylenmiştir. B) Kafiye örgüsü aynıdır. C) Bir koşmadan alınmıştır. D) Güzelleme türüne örnektir. E) Yarım kafiye kullanılmıştır.

30. Mü’min olanların çoktur cefâsı

27. I. Sanat insanın tabiatı taklit etmesidir.

II. Sanat ideal ve kusursuz güzelliğin aranmasıdır.

III. Sanat, heyecan ve ihtirasların yaşanmasıdır.

IV. Sanat, gerçekliğin sembolik olarak ifade edilmesidir.

V. Sanat, insanın hayatını kolaylaştırmak için vardır.

Sanatla ilgili numaralanmış yargılardan hangisi doğru değildir? A) I

B) II

C) III

D) IV

Âhirette olur zevk ü safâsı

On sekiz bin âlemin Mustafâ’sı

Adı güzel kendi güzel Muhammed

Bu dizeler aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir? A) Naat D) Şathiye

B) Rubai

C) Münacaat E) Mani

E) V

31. Her şey yerli yerinde bir dolap uzaklarda

28. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “hüsn-i talil” vardır? A) Günahlarımı semaya yazmak için Yontulmuş kalemlerdir upuzun minareler

Azapta bir ruh gibi gıcırdıyor durmadan

Bir şeyler hatırlıyor belki maceramızdan

Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgârda

Bu dörtlükte, aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

B) Ben ne grup bilirim, ne gece bilirim ben Uçuyor gönlüm beyaz bir sükut sevincinde

A) Bir sözü benzetme amacı olmadan başka bir sözün yerine kullanma

C) Kim bilir benim kadar …Ben et kemik yığını Duydum beyaz bir nehrin içimde aktığını

B) Aralarında karşıtlık ilişkisi bulunan durumları bir arada dile getirme

D) El aç, yalvar gündüze, geceye boyun uzat Bu uğurda bir ömür, çürütmeye değer mi?

C) Bir sözü hem gerçek hem mecaz anlamını çağrıştıracak biçimde kullanıp mecaz anlamını kastetme

E) Her gün başka ahenkte söylediğin şarkılar İnandırmıştı beni ömrümün düğününe

D) İnsan dışındaki varlıkları insana ait özelliklerle anlatma E) Konuyla ilgili, geçmişteki bir olay ya da kişiyi hatırlatma


5

Tarama

32. Aşağıdakilerin hangisinde “tezat” söz konusudur?

35. Methiye türü aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisiyle yazılır?

A) Örtüyor kar, örtüyor, karabasan son bulur Kar emniyet, kar huzur, kar yağar sükûn gelir

A) Kaside

B) Gazel

D) Sone

B) Bir beyaz karanlığa gömdük her geçen günü Sessiz sessiz yağan kar örter her günü

C) Semaî E) Müstezat

C) Ben bir düş görüyordum karların ortasında Ben bir kardan adamdım, düşmüş, yere yatmıştım D) Şakır şakır taş yağdırır gökyüzü Bir an örter toprağı beyaz dolu örtüsü E) Bu şiiri ben yazdım, dedi kar sesi bana Gerçek şiir onundu, ben sözü uzatmıştım

36. Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Göğe çıksan sonunda yer yer seni

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır? A) Benzetme

B) Kişileştirme

D) Cinas

33. Aşağıdaki dizelerin hangisinde dört ögesi de söylenen

C) Ad Aktarması

E) Telmih

bir teşbih vardır?

A) Sonra bir ay doğdu, yıldızlar binlerce göz Gibi gökyüzünden göz kırparak beni gözlüyordu B) Firuze renkli gökte alevler saçarak Yükseldi güneş, başak dolu ovayı gördüm

37. Ayva sarı nar kırmızı sonbahar!

C) Altın rengi başaklarla dolu bir ovada yürüyordum Bir çoban kaval çaldı, kuzular, kuşlar gördüm

Her yıl biraz daha benimsediğim.

D) Gördüm ki âdemoğlu kaval çalıyordu, dertliydi Uzun havalar çalıyordu, sevinçliydi

Ne dönüp duruyor havada kuşlar?

Nerden çıktı bu cenaze? Ölen kim?

Bu kaçıncı bahçe gördüm tarumar?

Bu dizelerde seçeneklerde verilen söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır?

E) Dağlar denizler aştım, gurbet ellerde dolaştım Çok gördüm, çok yaşadım

A) Kinaye - teşbih B) Tenasüp - istifham C) İstifham - teşhis

34. I. Dize sonlarındaki sözcüklerin iki ses benzerliğidir.

II. Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlama gelebilecek biçimde kullanmaktır.

III. Şiirde hayal ve düşüncelerin dile getirilmesi için oluşturulan ses ve söz kalıplarıdır.

IV. Dizelerde ahengin sağlanması için aynı ünsüzlerin tekrarlanmasıdır.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin açıklaması verilmemiştir? A) Ölçü

B) İmge

D) Kinaye

6


C) Tam kafiye E) Aliterasyon

D) Telmih - tevriye E) Tecahüliarif - tezat

38. Aşağıdaki nazım türlerinden hangisi tekke edebiyatında kullanılmaz? A) Nefes D) İlâhi

B) Nutuk

C) Kalenderî E) Şathiye

Tarama

39. İlkbahara yaz derler,

42. I. Kasidede şairin mahlasını söylendiği beyittir.

Şirin söze naz derler.

II. Kasidenin en güzel beytidir.

Kime derdim söylesem,

III. Kaside içindeki gazeldir.

Bu dert sana az derler.

IV. Kasidenin son beytidir.

Kendin ettin kendine,

Yana yana gez derler.


Bu maninin türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Beytü’l-kasîde

B) Makta

A) Cinaslı

C) Tâc beyit

D) Matla

B) Yedekli

D) Karşılıklı

C) Kesik

E) Düz

40. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “imge” yoktur?

43. Anonim halk şiirinin en yaygın, en kısa nazım biçimidir. Yedi

heceli ve dört mısradan oluşan “aaxa” şeklinde kafiyelenen bu nazım biçiminin ilk iki dizesi, asıl konuya hazırlık anlamında doldurma maksatlı konudan bağımsız dizelerdir.

A) Yapraklarım elimdedir tam yüz bin elim var Yüz bin elle dokunuyorum sana, İstanbul’a B) Dağda kurtlar uluyor, köpekler havlıyordu Bir sarhoş bağırıyor, bir çocuk ağlıyordu

E) Tegazzül

C) Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Türkü

B) Şarkı

D) Mani

D) Memleket mi daha uzak Gençliğim mi, yıldızlar mı?

C) Ninni E) Koşma

E) Rüzgâr cama vuruyor, cam ıslık çalıyordu Kadın balta sallıyor, geceye, kara, kışa

41. Aşağıdakilerden hangisi edebi eserin özelliklerinden biri değildir?

44. Ey cümle halkun maksudı al gönlümi senden yana

Ey külli şeyin mevcûdı al gönlümi senden yana

A) Gerçeklikle ilgili olsa da kurmacadır.

Budur yüregüm yarası gitmedi yüzüm karası

B) Malzemesi dil olan bir güzel sanat ürünüdür.

Ey bî-çâreler çaresi al gönlümi senden yana

C) Yazılış amacı okuyucuda güzellik duygusu uyandırmaktır.

Bu dizeler konusuna göre aşağıdakilerin hangisinden alınmış olabilir?

D) Yan anlam taşımaz, her okuyan aynı anlam çıkarır. E) Yazıldığı dönemden izler taşır.

A) Tevhit

B) Münacaat

D) Methiye

C) Nat

E) Mersiye


7

Tarama

45. Erkek

48. I. Gazelin en güzel beytidir. Şâh beyit de denir.

Değirmen üstü çiçek

Orak getirin biçek

II. Bütün beyitleri aynı güzellikte, aynı güç ve değerde olan beyitlerdir.

Benim sevdiğim güzel

III. Bütün beyitlerinden aynı konunun işlendiği gazeldir.

Orta boylu mor çiçek

IV. Genellikle makta beytiyle aynıdır.

Kız

Değirmene dün gittim

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin açıklaması yoktur?

Kına gibi un ettim.

A) Yek- âhenk gazel

Darılma emmim oğlu,

B) Düz gazel

Ben sana şaka ettim.

C) Yek-âvâz gazel

Halk edebiyatında yukarıdaki gibi “soru-cevap veya karşılıklı atışma niteliğindeki maniler” aşağıdakilerin hangisiyle adlandırılır?

D) Beytü’l – gazel

A) Yedekli

B) Artır

D) Deyiş

E) Mahlas beyti

C) Doldurmalı E) Cinaslı

46. Iraftaki siniler,

El vurmadan iniler.

Gurbetteki yârimin

Kulakları çiniler.

Bu dörtlüğün ilk iki dizesinde kullanılan uyak türü aşağıdakilerden hangisidir?

tır?

A) Tunç

B) Aşk, tarihi olaylar, dini ve tasavvufi konular işlenir.

49. Mesneviyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlış-

B) Tam

D) Zengin

C) Cinaslı E) Yarım

A) Türk edebiyatına, İran edebiyatından geçmiştir. C) Beyit sayısı en fazla 99 beyit olabilir. D) aa / bb / cc / dd / ee …biçiminde kafiyelenir. E) Divan edebiyatında bugünkü romanın karşılığı kabul edilir.

47. Evvel tevhid sürer mürşid dilinden Erişir canına fazlı Huda’nın

Kurtulursun emarenin elinden

Erişir canına fazl-ı Huda’nın

İkincide verir lafzatu’llâhı

Anda keşf ederler sıfatu’llâhı

Hasenat yeter der eder günahı

Erişir canına fazl-ı Huda’nın

İçerik özellikleri göz önüne alındığında bu dörtlüklerin aşağıdakilerin hangisinden alındığı söylenebilir? A) İlahi

B) Nutuk D) Semai

C) Şathiye

50. Aşağıdakilerden hangisi tekke şiiri nazım türlerinden değildir? A) İlahi

E) Devriye

B) Nutuk D) Culusiyye

C) Devriyye E) Şathiyye

26. D 27. E 28. A 29. A 30. A 31. D 32. B 33. A 34. A 35. A 36. D 37. B 38. C 39. B 40. B 41. D 42. D 43. D 44. B 45. D 46. A 47. B 48. B 49. C 50. D 2. C

3. A

4. E

5. C

6. D

7. B

8. C

9. E 10. A 11. C 12. D 13. D 14. E 15. B 16. D 17. D 18. A 19. B 20. C 21. A 22. B 23. C 24. B 25. D LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1. A

8

Cevaplar

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER Şiir İnceleme Yöntemi

hhŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ 1. Şiirde Tema hh Yazılış amacı ne olursa olsun her şiirin iletmek istediği bir mesaj vardır. hh Şiirde iletilmek istenen mesaja tema denir.

{ Bir şiirde ele alınan düşüncedir.

{ Bir şiirin bütününü saran duygudur.

{ Bir şiirin özüdür.

{ Tema daha genel anlamda olanı, konu ise daha özeli

metinde “özel olarak” söz edilendir.

{ Tema, düşünce olarak yapıt dışında da var olur. Konu ise

temanın parçada somutlaşması, duyguların sözcüklerle

resmedilmesidir.

{ Tema bir veya birkaç sözcükle ifade edilebilir. Konu ise

Konu

kapsar.

{ Tema, metinde “genel olarak” söz edilen, konu ise

09

yargı niteliği taşımayan genel bir kavramdır.

{ Tema soyut bir kavramdır. Konuysa somuttur.

hh Konu, hakkında konuşulan, söz söylenen nesne, olay, durum ya da kavramdır.

Tema: Göç

hh Şiirde üzerinde durulan, ele alınan her şey, konudur.

Tema: Kahramanlık Konu: Türk askerinin kahramanlığı

hh Yeryüzünde ne kadar varlık, olay, olgu varsa hepsi şiire konu

Konu: Suriyeli halkının yaşadığı göç

Örnek Metin

olabilir. Aşk, ayrılık, özlem, kahramanlık, cömertlik, yağmur,

Gelecek, diyor açtığım fallar

dağlar, ırmaklar, yollar, vs.

Sevdiceğim yetti artık çık da gel Menzilin varılmaz harami yollar Engelleri birer birer yık da gel

Tema ve konunun ayrımı hh Temanın belli bir bağlamda kişi, yer, zaman ve durum bildirecek şekilde sınırlandırılması, somutlaştırılmasıdır.

Öğretmen Sorusu

hh Bir temaya hangi bakış açısından yaklaşacağımızı ve ne söyleyeceğimizi belirleme işi temadan konuya geçiştir yani konunun belirlenmesidir.

Gün geçtikçe yaram iner derine Sultanım, kimseyi koymam yerine Yeter ki gel, âmâdeyim emrine Tarık gibi gemileri yak da gel Tema: Aşk Konu: Sevgiliye duyulan kavuşma özlemi

Mert dayanır, namert kaçar Meydan gümbür gümbürdenir Şahlar şahı divan açar

Tema: Yiğitlik, kahramanlık

Divan gümbür gümbürdenir

Konu: Yiğitleri övme, yüceltme

Bu dörtlüğün konu ve teması nedir? LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir İnceleme Yöntemi

2. Şiir Türleri

Örnek Metin Yedi tepe üstünde zaman bir gergef işler

1. Lirik Şiir

Yedi renk, yedi sesten sayısız belirişler Eyüp öksüz, Kadıköy süslü, Moda kurumlu Adada rüzgâr, uçan eteklerden sorumlu

hh Lirik sözcüğü, Yunanca lyr adı verilen bir tür çalgıdan gelmektedir. hh Genellikle aşk, ayrılık, özlem, gurbet, yalnızlık vs. temalar

Her şafak Hisarlarda oklar çıkar yayından

işlenir.

Hâlâ çığlıklar gelir Topkapı Sarayından hh Hayal gücü, melodi ve bireysellik ağır basar.

Ana gibi yar olmaz, İstanbul gibi diyar Güleni şöyle dursun, ağlayanı bahtiyar

Örnek: Gecesi sümbül kokan

Ne zaman seni düşünsem

Türkçesi bülbül kokan

Bir ceylan su içmeye iner

İstanbul

Çayırları büyürken görürüm

İstanbul...

Her akşam seninle Yeşil bir zeytin tanesi

Tema: İstanbul

Bir parça mavi deniz

Konu: İstanbul’un güzellikleri ve İstanbul’a duyulan sevgi

Alır beni Seni düşündükçe Gül dikiyorum elimin değdiği yere Atlara su veriyorum Daha bir seviyorum dağları

Örnek 1:

Örnek:

Uçun kuşlar uçun doğduğum yere

Akşamı getiren sesleri dinle,

Şimdi dağlarında mor sümbül vardır

Dinle de gönlümü alıver gitsin.

Ormanlar koynunda bir serin dere

Saçlarımdan tutup kor gözlerinle

Dikenler içinde sarı gül vardır Bu şiirin teması aşağıdakilerden hangisidir? A) Özlem

B) Orman

D) Çiçek sevgisi

C) Umutsuzluk

E) Bezginlik

Yaşlı gözlerime dalıver gitsin. Ümidim yılların seline düştü, Saçının en titrek teline düştü, Kuru yaprak gibi eline düştü,

Soru kökünde verilen şiir, özlem temasını işlemiştir.

2


İstersen rüzgâra salıver gitsin.

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir İnceleme Yöntemi Örnek:

Örnek 2: Sevdamızı duyunca aynalar coştu bugün Hayalimde efsunlu yüzün bir hoştu bugün

Bir güvercin uçar akça kanatlı Barıştan savaşa selâm götürür. Yollardan yel gibi geçer bir atlı

Seni gören ağaçlar, kuşlar sarhoştu bugün

Afyon'dan Maraş'a selâm götürür.

Söyle niye penceren yine bomboştu bugün

Uyanır Yörüğü, Lazı, Afşarı

Sen ki, gül bahçesinde kalbimin mâhurusun Bir de hüzzâm yerine bana nihâvendi sun Bu dizelerde, aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır? A) Dramatik

Aydın ovasının ılık rüzgârı Efeden dadaşa selâm götürür. Örnek: Kırım'da şimşektir çakar bir yıldız

B) Lirik

D) Didaktik

Bir eyler zeybeği, horonu, barı

C) Pastoral E) Epik

Kars'tan Fergana'ya bakar bir yıldız Kerkük'ten Tebriz'e akar bir yıldız

Aşk, sevgi, ayrılık, gurbet, yalnızlık vs. gibi duyguların coşkulu bir şekilde dile

Gardaştan gardaşa selâm, götürür.

getirildiği şiirlere lirik şiir denir.

Bir şehir, köy, oba, mahalle, çarşı Çarpışır düzenli orduya karşı Ve soylu bir destan kurtuluş marşı Güneş, kurda kuşa selâm götürür.

2. Epik Şiir

3. Didaktik Şiir

hh Epik, destan niteliğinde olan, destansı demektir.

hh Didaktik sözcüğü, Yunanca didaktikos (öğretme) sözcüğünden gelmektedir.

hh Savaş, kahramanlık, yiğitlik ve yurt sevgisi gibi konular ile tarihsel olayları coşkulu bir anlatımla dile getiren şiirlere epik şiir denir. hh Destanlar, manzum şekilde yazılan kahramanlık hikâyeleri bu türe girer.

hh Didaktik şiir, eğitici, öğretici şiir demektir. hh Herhangi bir konuda bilgi vermek, nasihat etmek, yol göstermek ahlakî bir ders çıkarmak amacıyla yazılır. hh Duygu yönü zayıftır. hh Kimi mesneviler, fabllar, Tekke edebiyatındaki nutuklar bu türde yazılmıştır.

hh Batı edebiyatında destan türündeki eserlere epope adı verilmektedir.

hh Yusuf Has Hacip’in “Kutadgu Bilig” adlı eseri Türk edebiyatında bu türün ilk örneğidir.


3


Örnek:

Dinle sana bir nasihat edeyim

Sönerken dağlarda günün şulesi,

Hatırdan gönülden geçici olma

Sarar yamaçları ince bir duman...

Yiğidin başına bir iş gelende Anı yad illere açıcı olma

Duyulur uzaktan bir kaval sesi, Sürüler çiftliğe döndüğü zaman. Akşamın bu ıssız saatlerinde,

Mecliste arif ol kelamı dinle El iki söylerse sen birin söyle

Nedir bu her şeyde sezilen melal? Bir leylek tarlanın orta yerinde,

Elinden geldikçe iyilik eyle

Bükülmüş başıyla canlı bir sual.

Hatıra dokunup yıkıcı olma

… Serçeler, dallarda birer serseri,

Örnek:

Kumrular, muhabbet macerasında...

Bütün insanları dostun bil, kardeşin bil kızım

Horozlar, bu çapkın derebeyleri,

Sevincin ürünüdür insan, nefretin değil

Çiftliğe tasarruf iddiasında!

Zulmün önünde dimdik tut onurunu Sevginin önünde eğil kızım

4. Pastoral Şiir hh Pastoral sözcüğü, Fransızca pastorale (çobanlığa ilişkin) sözcüğünden gelmektedir. hh Doğa güzelliklerini, ormanları, kırları, yaylaları ve çoban hayatını anlatan ve bunlara karşı duyulan özlemi dile getiren şiirlere pastoral şiir denir. hh Bir kişinin ağzından anlatılırsa “idil”, çobanların konuşturulmasıyla anlatılırsa “eglog” adını alır. hh Abdülhak Hamit’in Sahra isimli şiiri, edebiyatımızda bu türün ilk örneği sayılır.

4


Örnek: Gümüş bir dumanla kaplandı her yer Yer ve gök bu akşam yayla dumanı. Sürüler, çimenler, sarı çiçekler Beyaz kar, yeşil çam yayla dumanı. Beni içerine aldın ağ gibi Doldun gözlerime bir rüya gibi Ben de güneş gibi, yüce dağ gibi İçinde kaybolsam yayla dumanı


Örnek 3:

Gitmişti makama arz-ı hâl için

Cıvıl cıvıl, sessiz duran yuvalar

'Bey' dedi, yutkundu, eğdi başını.

Kelebekler birbirini kovalar Halı gibi nakışlandı ovalar

Bir azar yedi ki oldu o biçim.

Bölük bölük sarı, yeşil, mor şimdi

'Şey' dedi, yutkundu, eğdi başını.

Bu dizelerdeki aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

Kapıdan dört büklüm çıktı dışarı

A) Lirik

Gözler çakmak çakmak, benzi sapsarı...

B) Pastoral

D) Didaktik

C) Epik

E) Dramatik

Şiirde baharın gelmesi ve buna bağlı olarak tabiattaki değişikliler anlatılmaktadır. Şiir pastoral şiir özellikleri ağır basmaktadır.

Bir baktı konağa alttan yukarı 'Vay' dedi, yutkundu, eğdi başını.

5. Satirik Şiir hh Satirik sözcüğü, Fransızca Satire ( hiciv, alaylı yergi) sözcüğünden gelmektedir. hh İnsanı, toplumu, zamanı yeren (eleştiren) şiirlerdir. hh Divan edebiyatında “hiciv”, Halk edebiyatında “taşlama”, günümüz edebiyatında “yergi” nin karşılığıdır. Örnek: Bedava yaşıyoruz, bedava; Hava bedava, bulut bedava; Dere tepe bedava;

6. Dramatik Şiir hh Dramatik sözcüğü, Yunanca dram (sahnede oynanmak için yazılmış oyun) sözcüğünden gelir. hh Manzum tiyatro eserlerinde konuşmaların yerini tutan şiirlerdir. hh Klasik dönemde (Eski Yunan) trajedi ve komedi, bu türde yazılmıştır. hh Manzum olarak yazılmış trajedi, komedi ve dramdaki konuşmalar, şiirsel olduğundan bu türe örnek olabilir.

Yağmur çamur bedava; Otomobillerin dışı,

hh Eski Yunan edebiyatında Aiskhylos, Sophokles, Euripidies,

Sinemaların kapısı,

Aristophanes; Batı edebiyatında Corneille, Shakespeare ve

Camekânlar bedava;

Racine manzum tiyatrolarıyla tanınmıştır.

Peynir ekmek değil ama Acı su bedava; Kelle fiyatına hürriyet, Esirlik bedava; Bedava yaşıyoruz, bedava.

hh Türk edebiyatında; Namık Kemal, A. Hamit Tarhan, Faruk Nafiz Çamlıbel, Necip Fazıl Kısakürek vs. bu türde şiirler yazmıştır.


5


3. Manzume ve Şiir

Örnek: Eski Atina'da hâkim, savcı ve avukat gibi meslekler yoktu. Gönüllü vatandaşlar mahkemelerde görev alırdı. Philokleon adında bir ihtiyar, hâkim olma tutkusuna kapılır. Oğlu Bdelykleon, babasını bu huyundan vazgeçirmek için onu eve kapatır. Öteki hâkimler Philokleon'u da alıp mahkemeye gitmek üzere, eşekarıları kılığında, sabahleyin erkenden gelirler. Aşağıdaki parçada koro (hâkimler) ile Philokleon arasındaki diyalogdan bir bölüm verilmiştir: Philokleon: Dostlar çoktan duydum sesinizi, Ama çıkıp gelemem ardınızdan, Bırakmıyorlar beni mahkemeye Gidip yargı vermeye, Canlara kıymaya bırakmıyorlar.

hh Ölçü ve uyak gibi nazma ait kurallara uyularak yazılan metinlere manzume denir. hh Her manzume şiir değildir. Çünkü bir metne şiir denebilmesi için ölçü ve uyak kullanmak yeterli ve hatta şart değildir. hh İster ölçü ve uyak kullanılsın ister farklı ahenk unsurları kullanılsın, bir metne şiir denebilmesi için o metinin belli bir sanat değeri taşıması gereklidir. hh Ölçü ve uyak olmadan da yazılabilme özelliği taşıyan şiirin olmazsa olmazları estetik tat, imge, çağrışım ve müzikal uyumdur. hh En genel bakış açısıyla şiir, düz yazıya çevrilemeyen metindir. Manzume Örneği Aziz dostum, sen bu ilden gideli,

Koro: Kimmiş o? Söyle dostlarına, Kimmiş seni eve kapayan? Philokleon:

Sekiz mevsim geldi-geçti duydun mu? Gine kar koymadı baharın yeli, Şeftaliler çiçek açtı duydun mu? Memiklerin Iraz için Kel Durdu,

Kendi oğlum. Ama duymasın sakın!

Sinan oğlu Muharrem’i öldürdü

Şurda yatmış uyuyor,

Keş Ahmet bayram da namaz kıldırdı;

Alçak sesle konuşun.

Kerim Ağa köyden göçtü duydun mu?

Koro:

Çavuşların yumuk gözlü Tahir’i

Niçin yapıyor bunu?

Kahve yaptı kırk senelik ahırı,

Oğlun ne ister senden?

Erkek Fatma, Dişi çürük Mahir’i Güpegündüz aldı kaçtı duydun mu?

Philokleon: "Hakim olma, can yakma!" diyor.

Ala-kardır Binboğa’nın yücesi

Sözünü dinlersem

Asker oldu Halime’nin kocası

Kuş sütüyle besleyecekmiş beni,

Sazlıköy’ün ilerici hocası

İstemem, eksik olsun kuş sütü.

Minarede şarap içti duydun mu?

6

Aristophanes


Abdurrahim Karakoç

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir İnceleme Yöntemi Okuduğunuz manzumenin özellikleri:

Bir damla inciydi kirpiklerinde,

hh 1. Dizeler halinde yazılmıştır. (Manzumeler, nazım biçiminde yazılmak zorundadır.)

Aşkın ızdırapla dolu rüyası Bir başka güzellik var kederinde

hh 2. Ölçü uyak ve redif kullanılmıştır. (Manzumelerde, ölçü uyak ve redif gibi ahenk unsurları olmak zorundadır.)

Bir başka âlem ki ruhunun yası

hh 3. Bir olay anlatılmaktadır.

Sessiz incileşir kirpiklerinde. Ahmet Hamdi Tanpınar

(Manzum hikâyeler için olay zorunludur.) hh 4. Sözcükler genelde gerçek anlamıyla kullanılmıştır. (dilin göndergesel işlevi). (Manzumede genelde sözcükler gerçek anlamıyla kullanılır.)

Okuduğunuz şiirin özellikleri: hh 1. Dizeler halinde yazılmıştır.

hh 5. İstenirse düzyazı biçimine dönüştürülebilir. (Manzumede dizeler, art arda yazılsa da anlam çok fazla değişmez.) hh 6. Manzumede toplumsal konular ön plandadır. hh 7. Anlatmaya bağlı edebi metinler içinde değerlendirilir.

Şiir Örneği Leyla Bu akşam rüyamda Leyla'yı gördüm Derdini ağlarken yanan bir muma; İpek saçlarını elimle ördüm, Ve bir kemend gibi taktım boynuma Bu akşam rüyamda Leyla'yı gördüm.

(Şiir, nazmın satırları olan dizeyle yazılmak zorundadır.) hh 2. Ölçü ve uyak kullanılmıştır. (Şair kullanmak zorunda değildi, ölçüsüz ve uyaksız da şiir olur.) hh 3. Olay örgüsü yoktur. (Şiirin olay örgüsü olmaz.) hh 4. Sözcükler genelde sanatsal işlevde kullanılmıştır. (Şiirde imge ve çağrışımı yakalamak için bu gereklidir.) hh 5. İstense de düzyazıya çevrilemez. (Şiirde alt alta yazılan dizeleri, art arda yazmak kalmak anlamı bozar.) hh 6. Şiirde bireysel konular ön plandadır.

Leyla... Ela gözlü bir çöl ahusu Saçları bahtından daha siyahtır.

hh 7. Şiir, coşku ve heyecana bağlı bir metindir.

Kurmuş diye sevda yolunda pusu Döktüğü gözyaşı, çektiği ahtır. Leyla... Ela gözlü bir çöl ahusu.


7


Örnek 4:

ŞİİRLE MANZUMENİN KARŞILAŞTIRILMASI

I. Gitmişti makama arz-ı hâl için 'Bey' dedi, yutkundu, eğdi başını.

ŞİİR

Bir azar yedi ki oldu o biçim.. 'Şey' dedi, yutkundu, eğdi başını.

Sanatsal yönü güçlüdür.

Kapıdan dört büklüm çıktı dışarı Gözler çakmak çakmak, benzi sapsarı...

Coşku ve heyecana bağlı

Bir baktı konağa alttan yukarı

metinler içinde değerlendirilir.

'Vay' dedi, yutkundu, eğdi başını.

Düzyazıya dönüştürüldüğün-

Çekti ayakları kahveye vardı

de anlamsızlaşır.

Açtı tabakasın, sigara sardı Daldı, neden sonra garsonu gördü

Yan ve mecaz anlamlı söz-

‘Çay’ dedi, yutkundu, eğdi başını.

cükler yoğun olarak kullanılır.

II. Çelik testereyle kestim suları

MANZUME Sanatsal yönü zayıftır. Olay çevresinde gelişen edebi metinler içinde değerlendirilir. Düzyazıya dönüştürülebilir. Yan ve mecaz anlamlı sözcükler sınırlı, gerçek anlamlı sözcükler baskındır.

İmge ve çağrışım yönüyle İmge ve çağrışım yönünden

Yıkadım duvara astım suları Düşümde düşüme girdim dün gece Buluta yaslandım ışığı tuttum. Seni hatırladım, seni unuttum

güçlüdür.

zayıftır.

Olay örgüsü yoktur.

Olay örgüsü vardır.

Kendimi kendime sordum dün gece Dertler gecikince gidip yokladım Yırtık bohçalarda umut sakladım Kırgınlık bağını kırdım dün gece

4. Şiir ve Gelenek

Numaralanmış metinlerle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

hh Hiçbir şiir, köksüz değildir. Hangi dönemde ortaya konarsa konsun her şiir belli bir geleneğin uzantısıdır.

A) İki metinde de ölçü ve uyak gibi ahenk ögelerine dikkat edilmiştir.

hh Her şair, kendinden önce şiire dair ortaya konmuş ne varsa onlardan yararlanır, beslenir ve şiirini onlara göre şekillendirir. İşte biz buna şiir geleneği diyoruz.

B) İki metinde de yoğun biçimde çağrışım ve imge vardır. C) I. metinde bir olay örgüsü söz konusudur. D) I. metinde düzyazıya yaklaşan bir anlatım kullanılmıştır. E) II. metinde dilin alışılmış kalıplarının dışına çıkılmıştır. II. metinde çağrışım ve imge yoğun bir şekilde kullanılmış. Ancak I. metinde çağrışım ve imge yok.

8


hh Türk edebiyatında üç tür şiir geleneğinin varlığından söz edebiliriz:

a. Halk şiiri geleneği

b. Divan şiiri geleneği

c. Modern şiir geleneği


Halk Şiiri Geleneği hh Biçimden ziyade öz önemsenmiştir. hh Halkın konuşma diliyle (yalın, süssüz) oluşturulmuştur. hh Hece vezni ve genelde 7’li, 8’li ve 11’li kalıp kullanılmıştır. hh Nazım birimi dörtlüktür.

Halk şiiri geleneğiyle yazılmış şiir örneklerinin incelenmesi: Eğer benim ile gitmek dilersen Eğlen güzel yaz olsun da gidelim Bizim iller kıraçlıdır aşılmaz Yollar çamur kurusun da gidelim

hh Konu, şekil ve dil yönüyle "genellikle" dış etkilerden uzaktır.

Aşamazsın Karaman'ın ilini

hh Redif ve kafiyeye (en çok yarım kafiye kullanılmış) önem ve-

Köprüsü yok geçemezsin selini

rilmiştir.

Gerdan yaylasının Perçem belini Lale sümbül bürüsün de gidelim

hh Aşk, ayrılık, doğa, özlem, ölüm, din, tasavvuf vs. konuların yanı sıra toplum hayatını ilgilendiren konulara da değinilmiştir. hh Bireysel konular da toplumsal konular da somut bir anlatımla aktarılmıştır. hh Deyimler, atasözleri ve diğer halk söyleyiş özelliklerinden sık yararlanılmıştır. hh Somut dünya-sevgili anlatılmıştır.

Üç gün oldu bizim evler göçeli Beş gün oldu cihan suyun geçeli Önü al önlüklü, sarı peçeli Hanım kızlar yürüsün de gidelim Karac'oğlan der ki buna ne fayda Hiç rağbet kalmadı yoksula payda Bu ayda olmazsa gelecek ayda On bir ayın birisinde gidelim

Karacaoğlan

Nazım birimi: Dörtlük hh Şiirler, nazım türü veya biçimine göre adlandırılır. hh Şiirler doğaçlama söylenmiştir. Kimi şairler okuma yazma bile bilmemektedir.

Uyak düzeni: abcb/dddb/eeeb Ölçü: 11’li hece ölçüsü Dili: Yalın


9

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir İnceleme Yöntemi Bugün yine yârdan bir name geldi Okudum namesin dil ateşlendi Dedim cevabını yazım gönderim Kalem aldım ele el ateşlendi Hamdülillah o yâr ikrara gelmiş Benim ahvalimi anlamış bilmiş Acele gel deyi name yollamış Gönül bahçesinde gül ateşlendi

Sümmâni’yem yâre varmak isterim

Divan Şiiri Geleneği hh Genel olarak Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü, dille oluşturulmuştur. hh Aruz veznin farklı kalıpları kullanılır. hh Nazım birimi beyittir. hh Konu bütünlüğü değil beyit güzelliği tercih edilmiştir. hh Mazmun adı verilen kalıplaşmış sözler sıklıkla kullanılmıştır. hh Genellikle zengin kafiye kullanılmıştır. hh Soyut bir dünya-sevgili anlatılmıştır

Gonca güllerinden dermek isterim Eğlenip yanında durmak isterim

hh Son beyitte şair, mahlasını söyler.

Beni firkat aldı yol ateşlendi

Âşık Sümmani

Nazım birimi: Dörtlük

hh Şiirler nazım türü veya biçimine göre adlandırılır. hh Süslü ve ağır bir dil kullanılmıştır.

Uyak düzeni: abcb/dddb/eeeb Ölçü: 11’li hece ölçüsü Dili: Yalın hh Karacaoğlan 17. , Âşık Sümmani 19. yüzyıl şairlerindendir. Bu iki şair arasında iki yüz yıllık bir süre vardır. Buna karşılık

hh Söz sanatlarına başvurmak bir meziyet, hüner kabul edilmiştir. hh Şiirlerde Arap, Fars ve Türk nazım biçimleri kullanılmıştır. hh Konudan çok konunun işleniş biçimi önemlidir.

her iki şair de âşık tarzı halk edebiyatı” geleneğine mensup olduklarından şiirleri pek çok yönden aynı özellikleri sergilemektedir. hh Her iki şiir de aynı nazım birimi, ölçü ve kafiye düzeniyle ya-

hh Kuralcı bir edebiyatın şiiridir. Şairler bu kuralların dışına çıkmamışlardır. hh Şairler genelde iyi eğitim görmüş kimselerdir.

Divan şiiri geleneğinde "biçimsel güzellik" kavramının çok önemli olmasını neye bağlıyorsunuz? Bu şiir geleneğinde hüner göstermek amaçlanır. Sanatçılar şiirdeki yetkinliklerini, "biçimsel güzelliğe" önem vererek göstermişlerdir.

10


Öğretmen Sorusu

zılmıştır. Her iki şiirin de dili sade ve anlaşılırdır.

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir İnceleme Yöntemi Divan şiiri geleneğiyle yazılmış şiir örneklerinin incelenmesi: Nevbahar oldı gelin azm-i gülistan edelim Açalım gonca-i kalbi gül-i handan edelim Komayup lale gibi elden ayağı bir dem

hh Baki 16. yüzyıl şairlerindendir. Nedim’se 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın başlarında ömür sürmüş şairlerimizdendir. İki şair arasında iki yüz yıl vardır. hh Her iki şiirde divan tarzı edebiyatının ortak özelliklerini taşımaktadır.

Mest olup gonca-sıfat çak-i giriban edelim

hh Her iki şiir de din dışı konu yazılmıştır.

Okusun vasf-ı ruh-ı yar ile Baki şi'rin

hh Şiirlerin nazım biçimi, nazım birimi, ölçüsü ve hatta uyak ör-

Bülbül-i gülşeni mecliste gazelhan edelim.

güsü aynıdır.

Baki

Nazım Biçimi: gazel Nazım birimi: beyit

Modern Şiir Geleneği

Ölçü: aruz ölçüsü

hh Modern şiirde şair, her anlamda alabildiğine özgür davranır.

Uyak düzeni: aa/ba/ca

hh Genelde sanatlı bir söyleyiş tercih edilmez yalın ve doğal bir söyleyiş benimsenir.

Dili: ağır Bir söz dedi cânan ki kerâmet var içinde

hh Herhangi bir biçimsel kaygı taşımaz. Hiçbir biçimsel kalıba uymayan şiirler (serbest şiir) olduğu gibi, belli bir şiir biçimin-

Dün giceyedâir bir işâret var içinde

den şairin isteği kadar yararlandığı şiirler de olur.

Eyvâh o üç çifte kayık aldı karârım Şarkı okuyup geçti bir âfet var içinde

hh Önemli olanın şiirin iç ahengidir görüşü baskındır. hh Bu ahengi ölçü ve uyakla değil, sözcüklerin anlam ve duygu

Ey şûh Nedîmâ ile bir seyrin işittik

değeriyle sağlarlar.

Tanhâca varıp Göksu'ya işret var içinde Nazım Biçimi: gazel Nazım birimi: beyit Ölçü: aruz ölçüsü Uyak düzeni: aa/ba/ca Dili: ağır

Nedim

hh Anlam bir dizede tamamlanmayıp sonraki dizeye aktarılabilir. hh Şairler mahlas kullanmaz, şiirlerin altında şairlerin adı bulunur. hh Her şiirin, konusuna göre şairin seçtiği bir ismi vardır. hh Ortak mazmunlar yoktur, şair kendine özgü mecazlar oluşturur.


11

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER / Şiir İnceleme Yöntemi Modern şiir geleneğiyle yazılmış şiir örneklerinin incelenmesi:

Başlar eşyada hareket kurtulmak için kendinden Daha öteye geçmek için arınmak gibi elbiseden

Ben Sana Mecburum Ben sana mecburum bilemezsin Adını mıh gibi aklımda tutuyorum Büyüdükçe büyüyor gözlerin Ben sana mecburum bilemezsin

Yakalar ölümsüzlüğün sonsuz ipini Sonra ses olur Zamanın idrak incisi ses döner, döner, döner de Yönelir sebebe Sebeb ey!

İçimi seninle ısıtıyorum

Her sabah bütün bitkiler iştahlı bir çocuktur. Ağaçlar sonbahara hazırlanıyor Bu şehir o eski İstanbul mudur Karanlıkta bulutlar parçalanıyor Sokak lambaları birden yanıyor Kaldırımlarda yağmur kokusu Ben sana mecburum sen yoksun

Attila İlhan

Emer, emer, emer toprak anayı O sultan hazinesi O hep veren sonsuz cömert anayı Yeşil hayat, kırmızı hareket, sarı sabır emer Ve beyaz iman çizer sesini Tamamlar kavisini

Erdem Beyazıt

Nazım birimi: düzensiz bentler halinde yazılmış Nazım biçimi: serbest

Nazım birimi: dize

Uyak düzeni: belli bir uyak düzeni yok.

Nazım Biçimi: serbest

Ölçü: serbest Dili: yalın

Uyak düzeni: belli bir uyak düzeni yok. Ölçü: serbest Dili: yalın

Sebep Ey Ürperir tabiat, üfleyince rüzgârı derin gök soluğu Ulu ses dokununca çarka Düşer ölümün gölgesi eşyaya.

12


Her iki şair de 20. yüzyılda yaşamıştır. Attila İlhan’ın da Erdem Beyazıt’ın da şiiri, biçimsel kalıplar esas alınarak yazılmamıştır. Düzenli bir ölçü ve uyak kullanılmamıştır. Ama yine de şiirlerde zengin bir ahenk ve müzikalite görülmektedir.


1. Bir çığlık düştü karanlıklardan

Konu Testi - 1

4. Şiirle ilgili olarak aşağıda söylenenlerden hangisi doğ-

Issız denize

ru değildir?

Ses beton gibi buz tutuyordu

Birtakım gölgeler gidip geliyordu

A) Her şiirde az ya da çok, belli bir geleneğin etkisi görülür.

Ay ışıkları gidip geliyordu

Deniz yaralı bir tay gibi soluyordu.

Kim bizi çeken ayaklarımızdan

Suyun yumuşaklığına

Yerin katılığına

Göğün karanlığına

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu şiirle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

B) Sanatçı şiirde kullandığı kelimelere yeni anlamlar yükleyebilir. C) Farklı dönemlerde yazılmış şiirler aynı temayı işleyebilir. D) Her şiir, yazıldığı dönemin sosyal-kültürel ortamından etkilenir. E) Ölçü, uyak ve redif unsurlarından en az biri olmadan şiir yazılamaz.

A) Ahenk unsurlarından yararlanılmamıştır. B) Konusuna göre liriktir. C) Yalın ve içten bir anlatımı vardır. D) Serbest şiir geleneğiyle yazılmıştır.

5. Şairin temel amacı bir düşünceyi, bir bilgiyi aktarmak ve

öğüt vermektir. Bunlar okurun aklına seslenir. Bu nedenle bu şiirler duygusal yönden zayıftır. Duygu yönü az olduğundan kuru bir anlatımı vardır. Dil ve anlatım bakımından pek değer taşımaz. Bu şiirlerin bilgi ve felsefî yönü ağırlıklıdır. Söylenenler imgeye dönüştürülmeden, düzyazı gibi bir yapı içinde aktarılır. Şairler, kafiye ve ölçülerinden dolayı akılda kolay kaldığından, bilgileri bu yolla vermeyi tercih ederler.

E) Benzetmelere yer verilmiştir.

2. Atıldı, bir Mehmetçik, büyüyü bozdu

Bir düşman süngüsünde, göğsünden

Bu şehadetle kayalar yarıldı sanki

Dipçik gürültüsünden

Bu dizeler konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin hangisine ait olabilir? A) Lirik

B) Epik D) Satirik

Bu parçada hakkında bilgi verilen şiir türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Epik şiir

C) Didaktik

B) Lirik şiir

D) Pastoral şiir

E) Dramatik

C) Didaktik şiir

E) Satirik şiir

3. Dilimde sabah keyfiyle yeni bir umut türküsü

Kar yağmış dağlara, bozulmamış ütüsü

Rahvan atlar gibi ırgalanan gökyüzü

6. Avludan geçtiğini gördü gelinin

Gözlerimi kamaştırsa da geleceğim sana

Suya gidiyordu öğle güneşinde

Şimdilik bağlayıcı bir takvim sorma bana

Ardında bebesi yalınayak

Ihlamurlar çiçek açtığı zaman

Geride Karabaş


Tozlu yoldan

Söğütlerin oradaki çeşmeye

A) Halk edebiyatı geleneğiyle yazılmıştır.

Yalağında bulutlar yıkanan çeşmeye

B) Tema olarak yalnızlık duygusu işlenmiştir.

C) Şiirin ahenk unsurlarından yararlanılmıştır.

Bu dörtlükte aşağıdaki şiir türlerinden hangisine ait özellikler ağır basmaktadır?

D) Lirik bir şiirden alınmıştır.

A) Lirik

E) Söz sanatları kullanılarak anlam zenginleştirilmiştir.

B) Dramatik D) Pastoral

C) Epik

E) Didaktik LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

7. sevda derinlerdedir, oysa Ferhad

10. Ben de şu parkın sıralarında oturdum, Ümid ettim, hayal kurdum Yeni kitaplarım, siyah göğüslüğüm, Sevinçle dolup taşardı gönlüm. Beri yanda günler akar giderdi. Benim de bir anne üstüme titrer Bir baba benimle iftihar ederdi. Bu şiirin teması aşağıdakilerden hangisidir?

üstünü kazmada dağın

kalbimin, yâni o yağmur

ve acıdan ocağın

madenini, lâciverdi ve mahmur

bir ağrıyla delmede

şirin

ve en aşılmaz, en derin

bir şiirin yurt edindiği

billûr bir köşke girmede

Leyla


A) Yaşlılık korkusu

B) İnsandaki değişimler

C) Geçmiş özlemi

D) Hüzün

E) Çocukluk hatıraları

11. Aşağıdakilerden hangisi modern şiir geleneğinin özelliklerinden biri değildir?

A) Modern şiir anlayışıyla yazılmıştır. B) Düzenli bir ölçü ve uyak kullanılmamıştır.

A) Şairler biçimsel kalıplara uymak zorunda değildir.

C) Konusuna göre lirik bir şiirden alınmıştır.

B) Her şiirin başında şairin belirlediği bir isim olur.

D) Bir olay örgüsü bulunmaktadır.

C) Ahenk unsurlarından özellikle kaçınılır. D) Anlam bir dizede tamamlanmayıp sonraki dizeye aktarılabilir.

E) Şiirsellik, imge ve çağrışımlarla sağlanmıştır.

E) Şiirin uyaklanışı şairin tercihine göre değişebilir.

8. Gerçi su şakırtısıdır bir uzak şadırvandan gelir

12. Adını dua ettim her an sensin dilimde

Kahveler zindan gibi simsiyah çaylar neredeyse kan gelir

Bulut ol, yağmur ol, bir sel ol, götür beni

Ufaldıkça ufalır aynalarda kötümser lâmbaların alevi

Hüthütün Kaf dağına ulaştığı bir zaman

Duman duman ihtiyarlar çıkar yatsı namazından gelir

Senlikte kaybolayım bitir bendeki beni

Attila İlhan modern şiirimizin temsilcilerinden biridir. Bununla birlikte yukarıdaki şiirde beyit nazım birimini kullanmıştır. Bu durumda şairin, ---- geleneğinden yararlandığı söylenebilir.

Bir kere olsun yeter dön de bir 'sevgilim' de

Sonra yitir istersen yangında duman duman

Bu dizeler konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir?

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) serbest şiir

B) modern şiir

D) divan şiiri

A) Dramatik D) Satirik

C) halk şiiri

E) batı şiiri

B) Lirik

C) Epik E) Pastoral

13. I. Destansı özellikler gösteren şiirlerdir.

II. Kahramanlık, savaş, yiğitlik konuları işlenir.

III. Okuyanda coşku, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırır.

IV. Divan edebiyatındaki bazı kasideler, Halk edebiyatındaki koçaklama, destan, varsağılar bu türden şiirlerdir.

C) Şairler son dörtlükte mahlas kullanır.

Bu maddelerde hakkında bilgi verilen şiir türü aşağıdakilerden hangisidir?

D) Kimi şiirler duraklı kimi de duraksızdır.

A) Lirik

D) Pastoral 6. D

7. D

8. D

9. E

10. C

11. C

12. B

13. B


5. C

E) Biçimsel kaygılardan uzak bir anlayışla söylenmiştir.

14

B) Epik

4. E

B) Nazım birimi olarak dörtlük kullanılır.

C) Didaktik E) Satirik

3. B

A) Ölçü ve uyak gibi ahenk unsurları bulunur.

2. B

si yanlıştır?

1. A

9. Halk şiiri geleneği ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangi-

Cevaplar


1. Dağlarda uğuldayan rüzgârlarda sesin var

Konu Testi - 2

5. Manzume ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi

Her çiçekte bir renksin, kokusun, güzelsin yâr

yanlıştır?

Sevdandır hep coşturan, koşturan diyâr diyâr

A) Uyak ve redif gibi ahenk unsurları kullanılır.

Bu aşkı derya almaz okyanuslar gelir dar

B) Dörtlük, beyit ve bentler halinde yazılabilir.

Bu sevgi çağlayanı ancak gönüle sığar

C) Anlam bir sonraki dizede de devam eder.

Aşağıdakilerden hangisi içerdiği duygu yönünden yukarıdaki dizelerle aynıdır?

D) Karşılıklı konuşmalara yer verilebilir. E) Genelde bireysel temaları işlemek için kullanılır.

A) Bakışları neden öylesine parlıyordu Çektirdiği son fotoğrafında ağlıyordu B) Bereket dağıtırdın çocukların kalbine Sonbaharına erip döndürüldün Rabbine

6. Garipler Pazarı'nda körpe çocuklar

Yorgunluktan güzelim yüzleri al al...

C) Bugün deniz ölgündü, bir oltayla balıkta Kuşlar gibi yalnız, yapayalnızdım açıkta

Öldüren bir çığlık dudaklarında:

D) Sana benim kadar tutulmak demek Vurulmak demektir kartallar gibi

Boş hamal! Boş hamal! Boş hamal!

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

E) Gidince, gülün rengi sarardı gözlerimde Mutluluk dolu dünyam karardı gözlerimde

A) Nazım birimi dörtlüktür. B) Halk şiiri geleneğiyle yazılmıştır. C) Ölçü ve uyak kullanılmıştır.

2. Gazi Alperenler işe koyulun,

D) Açık ve anlaşılır bir dille yazılmıştır.

Gayrı söze vakit az verilmeli

Bidevi atlara rüzgarca soluk,

Ve yıldırımlarca hız verilmeli.

Bu dizelerdeki aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır? A) Lirik

E) Epik özellikler sergilemektedir.

B) Pastoral D) Didaktik

7. Şiir ve manzumenin karşılaştırıldığı aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

C) Epik

A) Şiirde işlenen konular manzumeye göre daha geniştir.

E) Dramatik

B) Şiir dizelerle yazılır manzumelerse beyitlerle yazılmak zorundadır. C) Şiir çağrışım ve imge üzerine kurulur, manzumenin bu yönü zayıftır.

3. Dünyayı omuzlayan yiğidi küçümsedin

Onun hüzünlendiği her ana gülümsedin

İhmale uğradığım dokunmuyor mu sana?

Bin defa kırdığını bir defa anlasana.

Çağdaş Türk şairlerinin birinden alınan şiirde sanatçı, şiiri beyit nazım birimi ile kaleme almıştır.

Bu durum sanatçının aşağıdakilerin hangisinden yararlandığını gösterir? A) Batı şiiri

B) Modern şiir

D) Divan şiiri

C) Halk şiiri

E) Serbest şiir

4. Aşağıdaki nazım türlerinden hangisi özellikle epik şiir yazmak için elverişlidir? A) Nutuk

B) Taşlama

D) Koçaklama

C) Mersiye

E) Hicviye

D) Şiir yapısı itibarıyla düz yazıya dönüştürülemez, manzumeler dönüştürülebilir. E) Ölçü ve uyak kullanılmadan da şiir yazılabilir ama manzume yazılamaz.

8. Senin, ince uzun, beyaz ellerin

Yüreğimi alan bir serinlik sanki

Al bir kadife üstünde ellerin dursa biraz

Tabloların en güzeli olur inan ki.

Bu dörtlük aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir? A) Dramatik D) Satirik

B) Didaktik

C) Epik

E) Lirik LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

9. Al şalım mavi şalım

12. Ala gözlerini sevdiğim dilber

Dağları dolaşalım

Şu gelip geçtiğin yollar öğünsün

Bu dağlar alçaklanmaz

Kadir Mevla’m seni övmüş yaratmış

Biz nasıl kavuşalım

Kısmeti olduğun kullar öğünsün

Bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Bu dörtlük ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Halk şiiri geleneğiyle yazılmıştır. B) Nazım biçimi manidir.

A) Halk şiiri geleneğiyle yazılmıştır.

C) aaba uyak düzeniyle yazılmıştır.

B) Bir manzumeden alınmıştır.

D) Lirik şiir türüne örnektir.

C) Nazım birimi dörtlüktür.

E) Dağların yüceliği teması işlenmiştir.

D) Teşbih sanatı kullanılmıştır. E) Yinelemelerden yararlanılmıştır.

13. Aşağıdakilerden hangisinde divan şiir geleneğiyle ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

10. Sabahlara kadar oturup konuşalım

A) Beyit güzelliği konu bütünlüğü tercih edilmiştir.

Kimse duymasın

Mavi bir gökyüzümüz olsun, kanatlarımız

Dokunarak uçalım

Bu dizelerle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

B) Nazım birimi olarak beyit kullanılmıştır. C) Şairler genellikle son dörtlükte mahlas kullanmıştır. D) Şiirler nazım biçimi veya türüne göre adlandırılır. E) Ağırlıklı olarak bireysel temalar işlenmiştir.

A) Bir manzumeden alınmıştır. B) Ölçü ve kafiye kullanılmamıştır.

14. Elâ gözlüm ben bu ilden gidersem

C) Modern şiir geleneğiyle yazılmıştır. D) Lirik şiir türüne örnektir. E) Çağrışım ve imgeden yararlanılmıştır.

Zülfü perişanım kal melûl melûl

Kerem et aklından çıkarma beni

Ağla gözyaşını sil melûl melûl

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Konuşma dilinin söz değerleriyle oluşturulmuştur. B) Dörtlük nazım birimiyle söylenmiştir.

11. aydınlık neyin oluyor senin

gökyüzü akraban filan mı

C) İmgelere dayalı bir anlatım benimsenmiştir.

beni bulur bulmaz gözlerin

D) Yalın bir anlatımın kullanılmıştır.

şimşek çakıyorum yalan mı

E) Redif ve kafiyeye yer verilmiştir.

yüzünde yalazını gezdirdiğin

saçlarından tutuşmuş orman mı

akla ziyan bir şey elektriğin

Bu şiirin teması aşağıdakilerden hangisidir?

15. Aşağıdakilerden hangisi modern şiirin özelliklerinden biri değildir?

A) Anlam bir dizede tamamlanır. B) Şiirin konusu her şey olabilir.

A) Sevgilinin etkileyiciliği

C) Ölçü ve uyak zorunluluğu yoktur.

B) Yaşama sevinci

D) Nazım birimi mısradır ama şair beyit ve bent de kullanabilir.

C) Ayrılık korkusu D) Sevgiliye duyulan özlem

E) Biçimsel kaygıdan çok ses ve anlam zenginliği önem taşır.. 2. C

3. D

4. D

5. E

6. E

7. B

8. E

9. E

10. A

11. A

12. B

13. C

14. C

15. A


1. D

16

Cevaplar

E) Yalnızlığın acısı

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler)

10

hhOLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER

(ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ METİNLER)

A. Olay Çevresinde Gelişen Edebi Metinleri Tanıma Ve Gruplandırma Olay Çevresinde Oluşan Edebî Metinler

Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler Masal

Göstermeye Bağlı Edebî Metinler

Geleneksel Türk Tiyatrosu

Modern Türk Tiyatrosu

Mesnevi

Karagöz

Trajedi

Manzum hikâye

Orta Oyunu

Komedi

Hikâye

Meddah

Dram

Roman

Köy Seyirlik Oyunları

Destan Halk Hikâyesi

Olay çevresinde gelişen edebi metinler iki grupta değerlen-

dır. Bunlara eserin kahramanları denir. En ön plandaki varlığa

dirilir.

başkahraman denir.

a. Anlatmaya bağlı edebi metinler b. Göstermeye bağlı edebi metinler. Bu metinleri incelemeye geçmeden önce, benzer ve farklı yönleri üstünde durmakta yarar görüyoruz. Benzerlikleri: hh Her iki tür de yaşanmış veya yaşanabilecek bir olay çevresinde gelişir. Bu ana olayın etrafında daha küçük boyutlu diğer olaylar yer alır. hh Olaylar belirli bir zaman diliminde geçer. hh Aktarılan olaylardan etkilenen, insanlar ya da diğer varlıklar-

hh Olayın serim (başlangıç), düğüm (gelişme) ve çözüm (sonuç) bölümleri bulunur. hh Ele alınan olayların anlaşılması için tasvirlere ya da dekorlara yer verilir. hh Metinlerin bir yazarı vardır. Farklılıkları: hh Anlatmaya bağlı türlerde olayın mutlaka bir anlatıcısı vardır. hh Göstermeye bağlı edebi metinlerde olayları canlandıran insanlar vardır. Erkek oyuncuya aktör, bayan oyucuya da aktris denir.


1

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler) hh Anlatmaya bağlı edebi metinlerde uzun ve kurallı cümleler kullanılabilir. hh Göstermeye bağlı edebi metinler, günlük dile daha yakındır. Kısa ve anlaşılır cümleler tercih edilir.

olayları art arda sıralamış olursunuz. Ama aynı şeyi “Osman askere gitti ama uzun süre ondan haber alınamadı, bu yüzden ailesi de nişanlısı da ondan ümidi kesti. Artık Osman’ın dönmeyeceğini düşünen nişanlısı da başka bir adamla evlendi.” biçiminde aktarırsanız olay örgüsü oluşturmuş olursunuz.

b. Kişi Şimdi bu metin türlerini daha yakından tanıyalım:

Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler I. Anlatmaya bağlı edebi metinleri oluşturan unsurlar:

hh Kişi, anlatmaya bağlı edebi metinlerde olayları /durumları yaşayan kahramanlardır. hh İnsan ya da insan dışındaki varlıklardan seçebilir. hh Bu metinlerde kişiler gösterdikleri özelliklere göre ikiye ayrılır:

a. Olay hh Olay, herhangi bir ilişki nedeniyle birbiriyle ilgilenmek zorunda olan insanların karşılıklı etkileşimleridir. hh Genellikle bir ana olay ve onunla bağlantılı yan olaylardan oluşur. hh Gerçeğin birebir aynısı değil, kurgulanmış/dönüştürülmüş biçimidir.

{ Karakter: Başkalarından farklı özellikler sergiler. Kendine özgü yanları belirgindir. Duruma göre değişkenlik sergiler. Yalnızca kendini temsil eder. { Tip: Ait olduğu sınıfın (bakkal, manav, üniversite öğrencisi, servis şoförü, imam, öğretmen vs.) genel özelliklerini taşır. Genelde abartılmış bir kişiliktir.

c. Mekân (yer) Olay Örgüsü hh Olay örgüsü, eserdeki kahramanlarla ilgili ilişkilerin, çatışmaların ve bunlara bağlı olayların belirli bir karşıtlık çizgisi boyunca gerçekleşmesidir. hh Anlatmaya bağlı edebi metinlerde aktarılan olaylar neden-sonuç ilişkisi içinde aktarılır. hh Olay örgüsünü ortaya çıkaran da budur. Örneğin “Osman

hh Olayın geçtiği çevredir. hh Gerçek bir yer olabileceği gibi hayali yerler de olabilir. hh Genelde öykü ve roman gibi türlerde yerler gerçektir. Buna karşın mesnevi, destan ve halk hikâyesi gibi türlerde ise mekân unsurunun daha çok hayali olduğu görülür. hh Kahramanların sosyal, kültürel, ekonomik vs. kimliklerini yansıtması bakımından bu metinlerde mekân unsuru, önemlidir.

askere gitti. Uzun zaman geçtiği halde memleketine dönme-

hh Kahramanların yaşadığı çevrenin başarılı anlatılması, olay-

di. Osman’ın nişanlısını başka biriyle evlendirdiler.” derseniz

ların sebepleri ve sonuçları konusunda okuyucuya fikir verir.

2


METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler)

d. Zaman

Anlatmaya bağlı edebi metinlerde bakış açıları

hh Zaman, anlatmaya bağlı edebi metinlerde olayın başlayıp bittiği evredir.

hh Her anlatmaya bağlı edebi metinde bir anlatıcı vardır.

hh Zamanın uzunluk-kısalığı yazara ve metnin türüne bağlıdır. hh Kimi hikâyeler insan ömrünün kısacık bir zaman dilimini anlatır. Kimi romanlarsa bir insan ömründen çok daha uzun olayları anlatabilir.

hh Anlatıcı yazar değildir. Anlatıcı, yazarın metne kurgusallık kazandırmak için âdeta anlatma işini devrettiği bir başka kişidir. hh Okuyucu her şeyi anlatıcının gözüyle görür, ondan dinler. Anlatmaya bağlı edebi metinler, anlatıcının olayın neresinde

hh Uzun metinlerde olaylar kronolojik sırayla verilebileceği gibi, sondan başa doğru da verilebilir.

olduğuna göre üç farklı bakış açısıyla aktarılır:

1. Hâkim bakış açısı: hh Kahramanlar 3. kişilerdir.

Olay

Kişi

Anlatmaya Bağlı Edebi Metinleri Oluşturan Unsurlar

hh Anlatıcı, kahramanlardan biri değildir. hh Her şeye hâkimdir, kahramanların duygu ve düşüncelerini bilir, niyetlerini önceden kestirir.

Zaman

Mekan

hh Aynı anda farklı yerlerde gerçekleşen olaylardan haberdardır.

Örnek 1:

hh Kahramanlardan daha fazla şey bilir.

Aşağıdakilerden hangisinde anlatmaya bağlı edebi metinlerle ilgili bir bilgi yanlışı vardır? A) Olayların geçtiği yer gerçek ya da hayali olabilir.

Örnek:

B) Başkalarında da bulunan ortak özellikler taşıyan şahıslara karakter denir.

Herkes, İhsan'ın hastalığının verdiği üzüntü ile uyuyor, onunla

C) Olaylar, kronolojik sırayla verilmek zorunda değildir.

larla kanattığı uykusundan, Mümtaz gene bu üzüntü ile uyandı.

D) Bir romanın yapısını olay, kişi, zaman ve mekân oluşturur.

Saat dokuza yaklaşıyordu. Bir müddet yatağının kenarına oturup

E) Olayların belli bir karşıtlık çizgisinde gelişmesine olay örgüsü denir.

ğini söylemişti fakat onu beklemeğe mecbur değildi. Her şeyden

uyanıyordu. Bu sabah, tren düdüklerinin büsbütün başka korku-

düşündü. Bugün yapacak bir yığın işi vardı. Doktor onda geleceevvel bir hasta bakıcı bulmak zorunda idi. Ne Macide, ne yengesi -İhsan'ın annesi- hastanın başı ucundan ayrılmadıkları için,

Başkalarında da bulunan ortak özellikler taşıyan şahıslara tip denir. Karakter kendine özgü yanları ağır basan şahıslardır.

çocuklar haraptılar.

Öğretmen Sorusu

Ahmet Hamdi Tanpınar / Huzur

Anlatmaya bağlı edebi metinlerde kaç tür zaman vardır? 1. Gerçek zaman: Olayların yaşandığı, kişilerin içinde bulunduğu zamandır. 2. Kozmik zaman: Kişilerin geçmişlerini hatırlaması üzerine geçmişten içinde bulunulan ana kadar geçen zamandır.


3


2. Kahraman bakış açısı:

Örnek:

hh Anlatıcı kahramanlardan biridir.

Aşağıdan kocası bağırdı:

hh Başkahramanı olabileceği gibi, daha önemsiz kişilerden biri

“Gene uyanmadı mı?” Kadın; okşar, yalvarır bir sesle: “Ne istersin çocuktan?” dedi.

de olabilir. hh Olayların içindedir; gördüğünü, duyduğunu, bildiğini anlatır. hh Okuyucu her şeyi onun gözüyle görür, onun anlattığı kadarını bilir.

“Daha parmak kadar. Kemikleri kırılacak, öyle ince işte…” Koca huysuzlandı: “Bugün mutlak uyanmalı. Uyanmalı diyorum sana. Çalışsın. Alışmasın tembel. Çocuklukta pişmeli.”

Örnek:

Kadın, mırıltı halinde, korka korka: “Kolu öyle ince ki…” dedi.

Hemen kalktım. Kahvenin önünde, yüzü güneşten yanmış, ince

Yaşar Kemal- Sarı Sıcak

saç örgüleri sırtına dökülmüş, kanarya sarısı üç etekli giymiş bir yörük karısı vardı. Kahveci: ─ Hacer kız, efendi sizin obada Koca İsmail Baba'ya misafir gidecekmiş, götürüver! dedi. Kadın yüzüme üstünkörü bir göz attıktan sonra:

Örnek 2: “Genç kadın kapıyı çekip çıktı. Avlu, aralık kalmış oda ka-

─ Hadi yürü! Emrini verdi.

pılarından vuran sarı ışıklarla alacakaranlıktı. Odalardan

Yüzünü bana çevirdiği sırada, bu yörük karısının henüz on sekiz

birinde, belki de bir bekâr yahut çalışmak üzere gelmişte

yirmi yaşlarında bir kız olduğunu fark edip şaştım.

gurbet koymuş herhangi biri eli kulağa atmış Nizip ağzı uzun

hava tutturmuştu. Genç kadın durdu. Türkü öyle yanıktı ki,

3. Gözlemci bakış açısı: hh Kahramanlar 3. kişilerdir. hh Anlatıcı, kahramanlardan biri değildir. hh Bu özelliği “hâkim bakış açısı” ile aynıdır. Ancak bu bakış açısında anlatıcı, her şeyi bilmez. hh Olayları dışarıdan birinin gözüyle, bir kamera tarafsızlığıyla anlatır. hh Anlattıkları, gördükleri kadardır, kahramandan daha fazlasını bilmez. hh Bu yüzden kahramanların duygu ve düşüncelerini bilmez, niyetlerini önceden kestiremez.

"Yaşlı adam caddeyi yürüyerek geçti. Üzgün olduğu her halinden belliydi. Güçlükle yürüyordu. Sokağın sonunda, bir şeyden şüphelenmiş olacak ki dönüp bize baktı." Bu parça hangi bakış açısıyla yazılmıştır?

4


babasını, çok az hatırladığı halde annesini, sonra askerdeki abisini hatırladı. Avlunun ışık tutmayan koyu karanlık duvar dibine çömeldi, başını avuçları içine aldı.” Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Anlatmaya bağlı edebi bir metinden alınmıştır. B) Öyküleme anlatım biçimi kullanılmıştır. C) Olayların yaşandığı zaman gerçek zamandır. D) Kahraman, 1. tekil kişidir. E) Hâkim bakış açısıyla yazılmıştır. Anlatıcı metindeki kahramanlardan biri değildir. Bu durumda Kahraman bakış açısı kullanılmış olamaz. Anlatıcı, kahramanın aklından ne geçirdiğini bilmektedir. Bu durumda anlatıcı hâkim bakış açısıyla anlatmıştır.

Hâkim bakış açısı

Öğretmen Sorusu

Sabahattin Ali / Hasan Boğuldu


Anlatmaya Bağlı Edebi Metin Türleri

Örnek 3:

1. Masal

Masalla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

hh Bütünüyle hayal ürünü, gerçekle ilgisiz ve anlattıklarına inan-

A) Halk düşüncesinin, halk kültürünün ortak ürünüdür.

dırmak iddiası olmayan kısa anlatılardır. hh Kökeni çok eski zamanlara dayanır; ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa anlatılarak gelir.

B) Olağanüstü olay ve kişiler bulunur. C) Hem eğitici - öğretici hem de eğlendirici yönleri vardır. D) Yer ve zaman kavramı gerçek ya da gerçeğe yakındır. E) Ortaya değer yargıları evrenseldir.

hh Kahramanları sıradan olabildiği gibi, gerçek üstü yaratıklar (cinler, periler, devler…) da olabilir. hh Olağanüstü olaylarla örülüdür.

Masallarda yer ve zaman kavramı belirsizdir. Zaman –miş’li geçmiş zamandır. Belirli bir yer, çevre yoktur. Hayali bir yer, çevre söz konusudur. Bunlar da genellikle “Kafdağı’nın arkasında bir ülke, yedi kat yerin altı, periler padişahının ülkesi” gibi hayalî yerlerdir.

hh Eğitici ve öğretici nitelik taşır. hh Olaylar belirsiz zaman kipi (-miş) kullanılarak anlatılır.

2. Destan

hh Yer ve zaman kavramı belirsizdir.

hh Göç, savaş, doğal felaket gibi toplum hayatını derinden etkileyen olayları anlatır.

hh Dili diğer edebi metin türlerine göre çok daha yalındır.

hh Oluşum tarihleriyle ilgili kesin bilgi yoktur. hh Manzum olarak anlatan anonim ürünlerdir.

hh Genellikle evrensel motifler taşır. Milli ve dini nitelik göstermez. hh Her zaman iyilerle kötülerin mücadelesi vardır ve hep iyiler

hh Ait oldukları toplumun dini ve milli ve kültürel özelliklerini yansıtır. hh Olağanüstü olay ve kişiler bulunur.

kazanır. hh Mitolojik ögelere yer verilir. hh Kalıplaşmış bölümleri (döşeme, asıl olayın anlatıldığı bölüm ve dilek) bulunur.

hh Doğal ve yapma destan olmak üzere ikiye ayrılır. Üç farklı evreden geçerek oluşur:

hh Dünya edebiyatında; Kelile ve Dimne, Binbir Gece Masalları, Grimm Kardeşler’in Masalları, Anderson Masalları, Ezop Masalları tanınmıştır. hh Türk edebiyatında, Keloğlan Masalları bu türün en önemli örneğidir. Türk masalları, Eflatun Cem Güney ve Pertev Naili Boratav tarafından derlenmiştir.

Doğuş: Milletleri derinden etkileyen bir olayın ortaya çıkmasıdır. Yayılma: Olağanüstülüklerle dolu olayların ve kahramanlıkların ağızdan ağza, nesilden nesile sözlü gelenek yoluyla aktarıldığı dönemdir. Derleme: Büyük bir halk şairinin olayları oluş sırasına göre bir bütün halinde nazma döküp destanı ortaya çıkardığı dönemdir. Çoğu zaman derleyen belli değildir.


5


Dünya Edebiyatının En Ünlü Doğal Destanları

Dünya Edebiyatının En Ünlü Yapma Destanları

Boewulf

İngiliz Edebiyatı

Aeneis (Vergilius)

Latin Edebiyatı

Chansen de Röland

Fransız Edebiyatı

Henriade (Voltaire)

Fransız Edebiyatı

Gılgamış

Sümer

Os Lusiadas (Camoens)

Portekiz Edebiyatı

İlyada ve Odysseia (Homeros)

Yunan Edebiyatı

Kaybolmuş Cennet (Milton)

İgor

Rus Edebiyatı

Kurtarılmış Kudüs

Kalevala (Lönnort)

Fin Edebiyatı

(Tasso)

La Cid

İspanyol Edebiyatı

Çılgın Orlando (Ariosto)

İtalyan Edebiyatı

Mahabharata

Hint Edebiyatı

İlahi Komedya (Dante)

İtalyan Edebiyatı

Nibelungen (Lied)

Alman Edebiyatı

Oğuz Kağan

Türk Edebiyatı

Ramayana

Hint Edebiyatı

Şehname (Firdevsi)

İran Edebiyatı

Şinto

Japon

Türk Edebiyatının En Ünlü Destanları

Sakalar Dönemi

I. İslamiyet’ten Önceki Türk Destanları

a. Alp Er Tunga Destanı

Altay – Yakut Dönemi Yaratılış Destanı: Dünyanın yaratılışını anlatır. Evrende başlangıçta yalnızca Tanrı Ülgen vardı. Sonra Tanrı Ülgen altı günde aşama aşama dünyayı yarattı.Daha sonra bir gün Tanrı Ülgen denizde yüzen bir toprak parçacığı üzerinde bir parça kil gördü, ondan da insanı yarattı ve ona Erlik adını verdi. Ancak Erlik'in yüreği kıskançlık ve hırsla doluydu. Tanrı Ülgen gibi güçlü ve yaratıcı olmadığı için öfkelendi. Tanrı Ülgen, kemikleri kamıştan, etleri topraktan yedi insan yarattı. Erlik'in yarattığı dünyaya zarar vereceğini düşünerek insanı korumak üzere Mandışire adlı bir kahraman yarattıktan sonra yedi insanın kulaklarından üfleyerek can, burunlarından üfleyerek başlarına akıl verdi. Tanrı Ülgen insanları idare etmek üzere May-Tere'yi yarattı ve onu insanoğlunun başına han yaptı.

6

İngiliz Edebiyatı


İtalyan Edebiyatı

Alp Er Tunga, MÖ VII. yüzyılda yaşamış kahraman ve çok sevilen bir Saka hükümdarıdır. Alp Er Tunga Orta Asya'daki bütün Türk boylarını birleştirerek hâkimiyeti altına almış daha sonra Kafkasları aşarak Anadolu Suriye ve Mısır'ı fethetmiş ve Saka devletini kurmuştur. Alp Er Tunga'nın hayatı savaşlarla geçmiştir. Uzun süre mücadele ettiği İranlı Medlerin hükümdarı Keyhusrev'in davetinde hile ile öldürülmüştür. Alp Er Tunga ile İranlı Med hükümdarları arasındaki bu mücadelelerin hatıraları uzun asırlar hem Türkler hem İranlılar arasında yaşatılmıştır. Alp Er Tunga'nın ölümünde söylenmiş bir sagu Divanü Lügat'it -Türk'te bulunmuştur. Ancak bununla ilgili asıl bilgi “Şehname” adlı İran destanında vardır.


b. Şu Destanı

b. Ergenekon Destanı

Şu adındaki bir hükümdarın Büyük İskender'in Türk illerine yürü-

Düşmanları tarafından yenilen Türklerin, yok olma aşamasına

yüşü sırasında onunla yaptığı savaşları anlatır. Sonunda Şu, İskender'le anlaşır ve Balasagun yöresine yerleşir. Bazı Türk boylarının adlarının nereden geldiğini izah etmesi yönüyle önemlidir. Bu destandan da Divanü Lügat'it –Türk’te bahsedilmektedir.

geldikten sonra nasıl eski güçlü hallerine döndüklerini anlatan bir destandır. Düşmanın elinden kaçabilen iki aile, yolu izi olmayan Ergenekon'a gelmiş orada dört yüzyıl büyüyüp çoğalmışlar ve önlerinde yol almalarını engelleyen bir demir dağı eritip Ergenekon'dan çıkmışlardır; atalarının düşmanlarını yenip Gök-Türk devletini kurmuşlardır.

Hun Dönemi a. Oğuz Kağan Destanı Oğuz Kağan adlı bir hükümdarın savaşlarının ve Türklerin o zamanki durumunun anlatıldığı bir destandır. MÖ 2. asırda doğmuştur. Bu destanda Oğuz Kağan tarafından Türk halkına güçlü olmanın yollarını anlatılmaktadır. Elimizde bu destana ait üç farklı varyant bulunmaktadır.

Uygur Dönemi a. Türeyiş Destanı Eski Hun beylerinden birinin çok güzel iki kızı vardı. Bu bey kızları ile ancak Tanrıların evlenebileceğini düşünüyordu. Bu sebeple ülkesinin kuzey tarafında yüksek bir kule yaptırarak iki güzel kızını Tanrılarla evlenmek üzere buraya yerleştirdi. Bir süre sonra kuleye gelen bir kurdun Tanrı olduğu düşüncesiyle kızlar bu kurtla evlendiler. Bu evlenmeden doğan Dokuz Oğuzların sesi kurt

b. Attila Destanı

sesine benzerdi.

Batı Hun hükümdarı Attila'nın fetihleri etrafında oluşmuştur. MS 5. yüzyılda Avrupa'ya korkulu yıllar yaşatan Attila, Rusya'dan Fransa'ya kadar bütün Avrupa'yı almış, Roma'ya kadar uzanmıştır. Destanda onun ölümüyle ilgili söylenen ağıtta bir ölüm feryadı değil, kahramanlıkları anlatılmaktadır.

b. Göç Destanı Uygur hükümdarının, Çinlilerle savaşmamak için oğlu Gali Tigin’i Çin prensesiyle evlenmek istemesi ve Çinlilerin bu prenses karşılığında Türklerce kutsal sayılan “Kutlu Dağ” adlı taşı almalarını anlatır. Çinliler kayayı götürmek için kayanın etrafında ateş yaktılar, kaya kızınca üzerine sirke döktüler. Ufak parçalara ayrılan

Göktürk Dönemi a. Bozkurt Destanı Destanda bir baskın sonucu yok olan Türk soyundan geriye kalan tek çocuğa bir dişi kurdun (Asena) sahip çıkması ve o çocuğun neslinden tekrar Türk ırkının ortaya çıkması anlatılmaktadır.

kayayı arabalara koyarak Çin'e taşıdılar. Memleketteki bütün kuşlar, hayvanlar kendi dilleriyle bu kayanın gidişine ağladılar. Taşı Çinlilere verdikten yedi gün sonra Gali Tigin öldü. Uygur ülkesine kıtlık ve kuraklık çöktü. Uygur halkı yurtlarını terk edip Beş Balıg denilen yere yerleşti. Destanın en önemli özelliği değersiz bir taş parçasının bile hiçbir şey uğruna düşmana verilmeyeceği inancını anlatmasıdır.


7


II. İslamiyet’ten Sonraki Türk Destanları

Seyyit Battal Gazi Destanı (Battalname)

Manas Destanı

Anadolu’da teşekkül etmiş ilk Türk destanıdır. XI. –XIII. yüzyıllar

XI.-XII. yüzyıllar arasında meydana geldiği sanılmaktadır. Kırgızların İslamiyet’i kabul ettikten sonra Çinliler ve Kalmuklarla yaptıkları savaşları anlatır. Daha sonraki yüzyıllarda içine başka söylentiler de katılarak zenginleştirilen bu destan, günümüzde 450.000 bin dizeye yaklaşmıştır. Günümüzde bu destana hâlâ yeni dizeler eklenmektedir. Destan ır (yır) denen türküler halinde

arasında oluşmuş, XIII. yüzyılda kaleme alınmıştır. Aslında bu destan da kaynak ve konu bakımından Türklerle ilgili değildir. Buna rağmen Türk hayal gücü ile şekillendiği için milli destan kabul edilmiştir. Bu durumun en açıklanabilir yönü Battal Gazi’nin İslamiyet’in yayılması için gösterdiği kahramanlık vemekânın Anadolu olmasıdır.

söylenir. Bu destanın yalnızca bazı parçalarını söyleyen ozanlara ırcı, bütününü söyleyen ozanlara akın adı verilir. Günümüzde bu destanı söyleyen ozanlara Manasçı da denmektedir.

Danişment Gazi Destanı Anadolu’da Malatya‘dan başlayıp İstanbul’a kadar uzanan çizginin kuzeyinde kalan kısmın Danişment Gazi tarafından fethini anlatır.

Satuk Buğra Han Destanı İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti’nin hükümdarı olan Satuk Buğra Han’ın Müslüman oluşu ve ardından İslam dinini yaymak için yaptığı mücadeleleri anlatır.

Köroğlu Destanı Köroğlu metni destan adıyla anılmakla ve bazı destanî niteliklere de sahip olmakla birlikte XX. yüzyılda Anadolu'dan derlenen örnekleri daha çok halk hikâyesi geleneğine yakındır. Köroğlu’nun hayatı ve Bolu Bey’ine karşı verdiği mücadele, Anadolu'da âşıklar tarafından 24 kol halinde anlatılır.

Türk Edebiyatı’nın Doğal Destanları İslamiyet’ten Öncekiler Altay – Yakut

Yaratılış Destanı

aynı coğrafyayı paylaşan Türklerle Moğollar arasında -sık sık sa-

Sakalar

Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı

vaşsalar da- yakın bir ilişki vardı. Bu ilişki, Türklerin Cengizhan’a

Hunlar

Oğuz Kağan Destanı, Attila Destanı

Göktürkler

Bozkurt , Ergenekon

Uygurlar

Türeyiş, Göç

Cengiz Han aslında bir Moğol hükümdarıdır. Ancak 1000 yıl önce

güçlü bir sempati beslemelerini sağlamış ve Cengizhan’ın hayatı, savaşları âdeta bir Türk hükümdarınki gibi destanlaştırılmıştır.

Cengiz Han ve Battal Gazi gibi bazı destanların, Türklere ait olmamasına rağmen Türk destanları arasında kabul edilmesinin nedeni nedir?

8


Moğollarla uzun yıllar boyu aynı coğrafyayı paylaşmamız ve bu iki halkın iç içe geçmesi nedeni ile Cengiz Han Destanı, Araplarla da aynı dine mensup olmamız ve destandaki olayların Anadolu coğrafyasında geçmesi nedeni ile de Battal Gazi Destanı Türk destanları arasında kabul edilmiştir.

Öğretmen Sorusu

Cengiz Han Destanı (Cengizname)

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler) İslamiyet’ten Sonrakiler

hh Zaman ve mekân genellikle belirgin değildir, nadiren gerçek mekânlara da yer verilir.

Manas Destanı hh Çoğu hikâyenin tarihi olaylarla yakın ilgisi vardır.

Satuk Buğra Han Destanı Cengiz Han Destanı (Cengizname) Seyyit Battal Gazi Destanı (Battalname) Danişment Gazi Destanı

hh Gerçek olayların yanında olağanüstülüklere de yer verilir. hh Halk hikâyesi anlatma geleneği Doğu Anadolu’ya özgüdür diğer bölgelerde daha az görülür.

Köroğlu Destanı En Bilinen Halk Hikâyeleri Köroğlu Türk Edebiyatının En Ünlü Yapma Destanları Üç Şehitler Destanı

Fazıl Hüsnü Dağlarca

Çanakkale Destanı

Mehmet Akif Ersoy

Kuvay-ı Milliye Destanı

Nazım Hikmet

Genç Osman Destanı

Kayıkçı Kul Mustafa

Selçukname

Yazıcıoğlu Ali

Ferhat ile Şirin Arzu ile Kanber Tahir ile Zühre Yusuf ile Züleyha Elif ile Mahmut Aslı ile Kerem Emrah ile Selvihan Âşık Sümmani ile Gülperi Âşık Garip ile Senem Hz. Ali’nin Cenkleri

3. Halk Hikâyesi hh Destandan modern hikâyeye geçişi sağlayan anonim eserlerdir. hh Eski ozanların anlatma geleneğinin yerini XVI. yüzyıldan bu yana bu türde âşıklar almıştır. hh Temel konuları aşk ve yiğitliktir.

Örnek 4: Halk hikâyeleriyle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Türklerin hikâye anlatma ve dinleme geleneğinin göstergelerindendir.

hh Nazım-nesir karışıktır. Zamanla nesir nazıma üstünlük kazanmıştır.

B) Ağırlıklı olarak aşk ve kahramanlık konularını işler.

hh Nesir kısımlarda konuya sadık kalınmak suretiyle değişiklikler yapılabildiği görülür.

D) Oluştukları çağdaki sosyal yapıyı ve iç mücadeleleri yansıtır.

hh Metnin aslında olmayan ancak anlatıcının dâhil ettiği karavelli denen ek hikâyelere rastlanabilir.

E) Anlatım tümüyle nesre dayalıdır.

hh Olağanüstü olay ve kişiler masal ve destana göre daha azdır.

C) Destana oranla olağanüstülükler sınırlıdır.

Halk hikâyelerinde nazım nesir karışık yazılırken, zamanla nesir kısmı ağırlık kazanmıştır. E seçeneğinde söylenen tümüyle nesre dayalı olduğu bilgisi doğru değildir.


9


4. Mesnevi hh Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir. hh Türk edebiyatına girişi 11. yüzyılda Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı eserleriyle başlar. hh Divan edebiyatında uzun anlatımlar gerektiren konularda tercih edilmiş bir nazım biçimidir. hh Hikâye, roman ve destana benzer. hh Beyit sayısı sınırsızdır.

Konularına Göre Mesneviler Aşk Konulu Mesneviler Fuzuli / Leyla vü

Süleyman Çelebi /

Yunus Emre / Risale-

Mecnun

Vesiletü’n- Necat

tü’n - Nushiyye

Şeyhi / Hüsrev ü

Şeyh Galip / Hüsn ü

Şirin

Aşk

Ahmedi / Cemşid ü

Âşık Paşa /

Hurşid

Garipname

Şeyyad Hamza /

Gülşehri /

Yusuf u Züleyha

Mantıku’t-Tayr

hh Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır. hh Her beyit kendi arasında kafiyelidir.

Mevlana / Mesnevi Bir Şehri Anlatan Mesneviler

hh Hamse sahibi başlıca şairler şunlardır: Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Nev’izâde Atâyi, Nergisi, Genceli Nizami.

Nabi / Hayriyye Nabi / Hayrabad

Mizahi Mesneviler

Evlenme-Sünnet Mesnevileri

Bursa Enderunlu

Mesneviler

Şeyhi / Harname

Lamii / Şehrengiz -

hh Bir şaire ait beş mesnevi “hamse” adını alır.

Didaktik

Dinî - Tasavvufî Mesneviler

Fazıl

/

Hubname

Vehbi / Surname

Keçecizade İzzet Molla / Edirne Şehrengizi

Savaş ve Kahramanlık Mesnevileri Ahmedi / İskendername

5. Manzum Hikâye Mesnevinin bölümleri şunlardır: Dibâce: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir. Tevhid: Allah'ın birliği ve bütünlüğü anlatılır. Münacaat: Allah'a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur. Naat: Hz. Muhammed övülür. Miraciye: Miraç olayı anlatılır. Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife ve devrin büyükleri övülür. Medhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunur. Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir. Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür. Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.

10


hh Hikâyenin dizeler halinde yazılmış biçimidir. hh Olay örgüsü, zaman, mekan ve kişiler vardır. hh Genellikle tarihi olayları veya sanatçının şahit olduğu olayları işler. hh Şairlerin hayal gücünün ürünü olan olayların anlatıldığı manzum hikâyeler de çoktur. hh Genelde toplumsal konuları işler. hh Öğreticilik ve anlaşılır olma amacı taşıdığından dili yalındır. hh Yaygın olarak Tanzimat ve Servetifünun edebiyatlarında kullanılmıştır. hh Şinasi, Abdülhak Hamit, Ali Ekrem,Tevfik Fikret ve özellikle Mehmet Akif Ersoy bu türün örneklerini vermiştir. Mehmet Akif’in “Safahat”ında yirmi manzum hikâye vardır. hh Cumhuriyet Dönemi sanatçılarından Orhan Veli de Nasrettin Hoca fıkralarını manzum biçimde kaleme almıştır.

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler) hh Türk edebiyatında, bu türün ilk örneklerini, Ahmet Mithat

Manzum hikâye örneği BEBEK YÂHUD HAKK-I KARÂR Bizim Cemîle Ferîde'yle bir sabah gelerek,

(Letâif-i Rivâyât) ve Sami Paşazade Sezai (Küçük Şeyler) vermiştir.

"Unutma bey baba, akşam birer hotozlu bebek,

1. Olay Öyküsü (Klasik Öykü, Maupassant Tarzı)

Getir, kuzum... " dediler. Ben de kızların keyfi

hh Klasik hikâye biçimidir.

Kırılmasın diye reddetmedim şu teklîfi.

hh Olayı esas alan öykülerdir.

Kiraz dudaklı, üzüm gözlü, inci dişli, iki Edâlı yosma getirdim. Aman o akşamki, Sevinme hâlini bir görmeliydi yavruların! Durup oturmadılar hiç, dedim: "Yatın da yarın, Bütün gün oynayınız... "Nerde! Kim yatar? O gece, - Yemekte sızmaya me'lûf olan - Ferîde'mce

hh Serim (kişi ve yerin tanıtılır, olaya girildiği), hh Düğüm (olayın karmaşık bir hal aldığı), hh Çözüm (karmaşanın son bulduğu) bölümlerinden oluşur. hh Gözleme önem verilir. hh Merak unsuru ön plandadır. hh Türk edebiyatında Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay,

Kabûl olunmıyacak söz olursa, yatmaktı.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin bu tü-

Yatar mı hiç? O nasıl hisli bir yumurcaktı.

rün güzel örneklerini vermişlerdir.

Mehmet Akif Ersoy

6. Hikâye hh Olmuş ya da olabilecek olayların anlatıldığı bir türdür. hh Yalın ve akıcı bir dili, yoğun bir anlatımı vardır. hh Genellikle tek bir olayı, kişi, zaman ve mekan unsurlarıyla birleştirilerek anlatmaya dayanır. hh Kişiler, bütün karakter özellikleriyle değil de tek yönlü olarak verilir.

hh Günümüz edebiyatında da bu türün başarılı örneklerini Mustafa Kutlu vermiştir.

2. Durum (Kesit) Öyküsü (Çehov Tarzı) hh Bir olay akışı yerine, olaydan bir kesit verilip kişinin o anki psikolojisinin ve çevrenin durumunun verildiği öyküdür. hh Olay ikinci plandadır. hh Mekan tasvir edilmez.

hh Ayrıntılara inilmez, derin karakter analizleri yapılmaz.

hh Duygu, düşünce, hayal ve yorumlar ön plandadır.

hh Betimlemeler canlıdır.

hh Bir sonuca bağlanmayabilir.

hh Bu türün ilk örneklerini, ”Decameron” adlı eseriyle İtalyan sanatçı Boccaccio vermiştir. hh Rus edebiyatında Çehov, Fransız edebiyatından Maupassant, Amerikan edebiyatından Poe, dünya edebiyatının önde gelen öykücüleridir.

hh Türk edebiyatında bu türün en önemli temsilcileri Sait Faik Abasıyanık ve Memduh Şevket Esendal’dır. hh Günümüz edebiyatında da bu türün başarılı örneklerini Rasim Özdenören vermiştir.


11


Örnek 5:

İslamiyet’ten Sonrakiler

I. Durum hikâyesinde tasvirlerine fazla önem verilmez.

İlk çeviri roman

Yusuf Kamil Paşa

II. Olay hikâyesinde kahramanlar ile ilgili tafsilatlı analizler yapılır.

İlk yerli roman

Şemsettin Sami

III. Olay hikâyesinde anlatılanlar bir çözüme kavuşturularak sonlandırılır.

İlk edebi roman

Namık Kemal

İntibah

İlk tarihi roman

Namık Kemal

Cezmi

IV. Olay hikâyelerinde yaşamın kısa bir anı öyküleştirilir. V. Hikâyeler toplumun geneline hitap ettiğinden dili açık ve anlaşılırdır. Numaralanmış cümlelerin hangisinde, hikâye ile ilgili bir bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

Telemak Taaşşuk-ı

Talat

ve Fitnat

İlk realist roman R. Mahmut Ekrem

Araba Sevdası

İlk psikolojik roman

Mehmet Rauf

Eylül

İlk köy romanı

Nabizade Nazım

Karabibik

E) V.

I, II, III ve V. cümlelerde verilen bilgiler doğrudur. IV. seçenekte verilen bilgi “durum hikâyesiyle ilgilidir.

Konularına göre romanlar: hh Tezli roman: Bir dünya görüşünü savunur. hh Töre romanı: Âdet ve inanışları yansıtır. hh Tarihi roman: Tarihi konuları işler. hh Belgesel roman: Olayları bilimsel bir gözle işler. hh Biyografik roman:Tanınmış birinin yaşamını işler.

7. Roman hh Yaşanmış ya da yaşanabilecek olaylar dizisinin ayrıntılı olarak anlatıldığı türdür.

hh Otobiyografik roman: Yazarın kendi hayatını anlatır. hh Bilimkurgu romanı: Gelecek zamanda yaşanabilecek olayları işler.

hh Hikâyeye göre çok daha uzundur.

hh Psikolojik roman: Ruh çözümlemelerine dayanır.

hh Olaylar ve kişiler detaylı ve çok yönlü olarak anlatılır.

hh Polisiye roman: Suç ve çatışma eksenindeki olayları işler.

hh Tahlil ve tasvirlere detaylı olarak yapılır.

hh Pembe roman: Aşk temasını işler.

hh Bir ana olay ve onun etrafında gelişen olaylar zincirini anlatır.

hh Realist Roman: Olayları, insanları ve toplumları gerçekçi açı-

hh Kişi sayısı fazladır.

dan yansıtan romanlardır. Gözlem ve araştırma esastır. Gerçekler, görülenler ve incelemeler önemlidir.

hh Zaman sınırlaması yoktur.

hh Yığın romanı: Sıradan okurun özlem, heyecan ve tutkularına

hh Olay / durum, kişi, yer ve zaman unsurları kapsamlıdır.

hh Egzotik roman: Yabancı ve esrarengiz yerleri ve olayları işler.

hh Dünya edebiyatında modern anlamda bu türün ilk örneğini “Don Kişot” adlı yapıtıyla Cervantes vermiştir.

12


yönelik konuları işler.

hh Serüven roman: İlginç olayları, maceralı yolculukları işler. hh Sosyal roman: Göç, toplumsal bunalım, terör, sınıf çatışmaları gibi konuları işler.


1.

Konu Testi - 1

Aşağıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı edebi metinler içinde değerlendirilemez? A) Mesnevi

B) Halk Hikâyesi

D) Roman

5. Mesneviyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

C) Günlük

A) Aruz ölçüsüyle ve beyit nazım birimiyle yazılır.

E) Destan

B) Klasik edebiyatta bugünkü romanın yerine kullanılmıştır. C) Beyit sayısında bir sınırlama yoktur. D) Yalnızca dini/tasavvufi konularda yazılır. E) Anlatımda öyküleme ve betimlemedenyararlanılır.

2. Aşağıdakilerden hangisinde ulus - destan eşleştirmesi

6. Aşağıdakilerden hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) İlk tarihi roman “Cezmi” adıyla Namık Kemal tarafından yazılmıştır.

yanlış yapılmıştır?

A) Şehname – İran

B) Türk edebiyatında olay öykücülüğünün öncüsü Ömer Seyfettin’dir.

B) Kalevala – Fin C) Mahabharata – Hint

C) İlk çeviri roman Ahmet Mithat Efendi’nin “Kıssadan Hisse” adlı eseridir.

D) İgor – Rus E) Şinto – Fransız

D) İlk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası” adlı eseridir. E) Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanı ilk edebi romandır.

7. – Yarın sen ağları gün doğmadan hazırlarsın;

3. Aşağıdakilerden hangisi İslami dönem Türk destanlarından biridir? A) Attila

B) Manas

D) Göç

C) Yaratılış

E) Bozkurt

Sakın yedek biraz ip, mantar almadan gitme...

Açınca yelkeni hiç bakma, oynasın varsın;

Kayık çocuk gibidir: Oynuyor mu kaydetme,

Dokunma keyfine; yalnız tetik bulun, zirâ

Deniz kadın gibidir: Hiç inanmak olmaz ha!

Deniz dışarda uzun sayhalarla bir hırçın

Kadın gürültüsü neşreyliyordu ortalığa.

Bu metin anlatmaya bağlı edebi metinlerin hangisinden alınmış olabilir? A) Destan

B) Manzum Hikâye

C) Halk Hikâyesi

D) Masal

4. Roman, sokağa tutulan bir aynadır, mantığıyla var olanı

olduğu gibi aktarmayı ilke edinir. Yazar nesnel bir bakış açısıyla sadece gözlemlediklerini aktarır.

Parçada hakkında bilgi verilen roman türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Belgesel roman B) Egzotik roman

E) Hikâye

8. Destanla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Toplumda iz bırakmış önemli olaylar destanlarda anlatılır. B) Tarihi olaylara karşı bir görüş bildirir, bakış açısı ortaya koyar.

C) Tarihi roman

C) Yiğitlikler ve kahramanlıklar gibi olağanüstü olaylar yer alır.

D) Polisiye roman

D) Coşkulu bir anlatıma sahiptir.

E) Realist roman

E) Genelde nesir şeklinde yazılır ve söylenir. LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki ulus - destan eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

13. Aşağıdaki destan- sanatçı eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Kalevala–İran

A) Kurtarılmış Kudüs - Tasso

B) Ramayana, Mahabarata - Hint

B) Kaybolmuş Cennet - Camoens

C) Chanson de Roland– Fransız

C) Çılgın Orlando - Ariosto

D) Gılgamış – Sümer

D) Henriade - Voltaire

E) Cid - İspanyol

E) İlahi Komedya - Dante

14. Aşağıdakilerden hangisinde anlatmaya bağlı edebi metinler bir arada verilmiştir?

10. Aşağıdaki anlatmaya bağlı edebi metinlerin hangisi

A) Roman- öykü- deneme- mesnevi

yazarının/şairinin belli olması açısından diğerlerinden farklıdır? A) Manzum Hikâye

B) Roman

C) Mesnevi

D) Halk Hikâyesi

B) Mesnevi- manzum hikâye- destan- biyografi C) Masal- destan- manzum hikâye- halk hikâyesi D) Destan- roman- hikâye- anı E) Hikâye- gezi yazısı- destan- roman

E) Hikâye

15. ─ Olağanüstü olayları kendine özgü bir dille anlatan bir türdür.

11. I. Anlatıcı olayların içerisinde yer alır.

II. Her şeyi bilen bir anlatıcının bakış açısıdır.

III. Anlatıcı kişilerin zihinlerinden geçenleri bilir.

IV. Anlatıcı, olayları anlatır, istediği yerleri özetler.

V. Bu durumda anlatıcı, kahramanlardan daha fazlasını bilir.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde hâkim bakış açısıyla ilgili bir bilgi yanlışı yapılmıştır? C) III.

D) IV.

─ Kahramanlar olağanüstü kişiler veya varlıklardır.

─ Genellikle bir tekerleme ile başlar

E) V.

A) Hikâye

B) Roman

D) Masal

Bir yazar tarafından sonradan yazıya geçirilmiştir. Olaylar tamamen hayal ürünüdür. Yer ve zaman belli değildir. Kahramanlar insan üstü özellikler gösterir. İyiler hep iyi, kötüler hep kötüdür. İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır. Eğiticilik esastır. Çoğu kez evrensel konular işlenir.

E) Destan

yüzyıllar arasında oluşmuş, XIII. yüzyılda kaleme alınmıştır. Aslında bu destan da kaynak ve konu bakımından Türklerle ilgili değildir. Buna rağmen Türk hayal gücü ile şekillendiği için milli destan kabul edilmiştir. Bu durumun en açıklanabilir yönü destandaki kahramanın İslamiyet’in yayılması için gösterdiği çaba ve mekanın Anadolu olmasıdır.

Bu parçada aşağıdaki destanlardan hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

Bu parçada hakkında bilgi verilen anlatmaya bağlı edebi tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Seyyit Battal Gazi

A) Roman

B) Destan

C) Cengiz Han

C) Manzum Hikâye

D) Hikâye

D) Danişment Gazi E) Manas 5. D

6. C

7. B

8. E

9. A

10. D

11. A

12. E

13. B

14. C

15. D


4. E

E) Masal

3. B

16. A

14

B) Satuk Buğra Han

2. E

C) Manzum hikâye

16. Anadolu’da teşekkül etmiş ilk Türk destanıdır. XI. –XIII.

12. Halk dilinde anlatılarak oluşan sözlü edebiyat ürünüdür.

Maddeler halinde özelliği verilen edebi tür aşağıdakilerden hangisidir?

1. C

B) II.

─ Yer ve zaman belli değildir.

Cevaplar

A) I.


Konu Testi - 2

1. Aşağıdakilerden hangisinde İslamiyet’ten önceki Türk destanlarının eşleştirilmesinde yanlışlık yapılmıştır?

5.

I. grup

II. grup

Nazım ve nesir karışık

Masal

A) Hun Türkleri–Oğuz Kağan

Hamse

Hikâye

B) Saka Türkleri - Şu

Tarihi gerçeklik

Halk hikâyesi

C) Göktürkler - Bozkurt

Olay - durum

Mesnevi Destan

D) Hun – Ergenekon E) Saka Türkleri – Alp Er Tunga

2.

I. İlyada ve Odysseia

II. Şehname

III. Kalevala

IV. Mahabharata

Numaralanmış destanlarla seçeneklerdeki uluslar eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi boşta kalır? A) Hint

Yukarıda I. grupta verilenlerle ikinci grupta verilenleranlamca eşleştirildiğinde, aşağıdakilerden hangisi boşta kalır? A) Hikâye

B) Masal

D) Halk hikâyesi

B) Fransız D) Fin

C) Destan E) Mesnevi

C) İran

E) Yunan

6. Manzum hikâye ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Nazım biçiminde yazılan öyküdür. B) Didaktik şiir özelliği sergiler.

3. Bu tarz hikâyelere “modern öykü” de denir. Hikâyede asıl

C) Olay, yer, zaman ve kişiler bulunur.

olan "olay" değildir. Hikâye, sona erdiği zaman her şey bitmiş değildir. Hikâye, asıl bundan sonra başlıyor demektir. Zira, kişiler tamamıyla tanıtılmadığı, olaylarda kesinlik hâkim olmadığı için okuyucunun hayal kurması devamlı hareket hâlindedir ve kendine göre yorumlar yapmaya uygundur.

D) Ahenk unsurlarından yararlanılmaz. E) Genellikle sosyal konular işlenir.

Bu parçada hakkında bilgi verilen tür aşağıdakilerden hangisidir? A) Manzum hikâye

B) Halk hikâyesi

C) Durum hikâyesi

D) Olay hikâyesi

7. Erkekler düğün evindeki bir odaya tıkılmışlardı. Kapıdan

başka hiç bir yerden ışık almayan, toprak tabanlı odanın kenarında alçak bir sekinin üstünde şehirden getirdiği iki misafiriyle hancı Yakup Ağa oturmuştu. Düğün sahibinin büyük kardeşi, dört bir yana koşup ortalığı idare ediyor, misafirlerle ilgileniyordu. Kapıya yakın bir yerde panikleyip duran ihtiyar bir aşığa : "Ne duruyorsun çalsana!" diye seslendi. Sonra misafirlerini tepkisini ölçmek ister gibi odadakilere iyice bir baktı.

E) Aşk hikâyesi

4. Uygur hükümdarının, oğlunu Çin prensesiyle evlendirmek

istemesi ve Çinlilerin prenses karşılığında Türklerce kutsal sayılan bir taşı almalarını anlatır. Taş Çinlilere verilince Uygur ülkesine felaket çöker. Uygur halkı yurtlarını bırakıp Beş Balıg denilen yere yerleşmek zorunda kalır. Destanın en önemli özelliği değersiz bir taş parçasının bile hiçbir şey uğruna düşmana verilmeyeceği inancını anlatmasıdır.

Bu metinle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlış olur? A) Anlatmaya bağlı edebi metindir.

Bu parçada sözü edilen destan aşağıdakilerden hangisidir?

B) Olmuş ya da olabilecek bir olay anlatılmıştır.

A) Göç

D) Kahraman anlatıcının bakış açısıyla verilmiştir.

B) Türeyiş D) Bozkurt

E) Attila

C) Ergenekon

C) Mekan tasvirleri yapılmıştır. E) Yalın ve akıcı bir dili vardır. LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

8. Duygu, düşünce, hayal ve yorumlar ön planda, olay ikinci

plandadır. Mekân tasvir edilmez. Bir sonuca bağlanmayabilir. Türk edebiyatında bu türün en önemli temsilcileri Sait Faik Abasıyanık ve Memduh Şevket Esendal’dır. Günümüz edebiyatında da bu türün başarılı örneklerini Rasim Özdenören vermiştir.

11.

I. grup

Bu parçada hakkında bilgi verilen anlatmaya bağlı edebi metin aşağıdakilerden hangisidir? A) Çehov tarzı hikâye

Tezli roman

Bir dünya görüşünü savunur.

Töre romanı

Âdet ve inanışları yansıtır.

Egzotik roman

Yabancı ve esrarengiz yerler ve olayları işler.

Serüven roman

İlginç olayları maceralı yolculukları işler.

Tarihi roman

B) Halk hikâyesi

II. grup

C) Maupassant tarzı hikâye D) Destan E) Manzum hikâye

I. gruptakilerle II. gruptakiler eşleştirilirse aşağıdakilerden hangisi boşta kalır? A) Tezli roman

B) Töre romanı

C) Egzotik roman

D) Serüven romanı

E) Tarihi roman

9. Uzun konuları işlemek için elverişlidir. Aruz ölçüsüyle yazı-

lır ve her beyit kendi arasında kafiyelenir. Aşktan, tasavvufa, sünnet törenlerinden, kahramanlığa kadar uzanan geniş bir konu alanı vardır. Edebiyatımıza İran edebiyatından geçmiştir.

12. Aşağıdakilerden hangisi halk hikâyelerinin bir özelliği değildir?

Bu parçada aşağıdakilerin hangisi hakkında bilgi verilmektedir? A) Destan

B) Hikâye

D) Masal

A) Halk hikâyelerinde nazım ve nesir karışık bir anlatım görülür.

C) Mesnevi

B) Olaylar ve kişiler destana göre gerçeğe daha yakındır.

E) Halk Hikâyesi

C) Dini ve tasavvufi konularda söylenmişlerdir. D) Anlatıcının asıl hikâyeye eklediği bölümlere karavelli denir. E) Zaman ve mekân genelde belirgin değildir.

10. XI.-XII. yüzyıllar arasında meydana geldiği sanılmaktadır. Kırgızların İslamiyet’i kabul ettikten sonra Çinliler ve Kalmuklarla yaptıkları savaşları anlatır. Daha sonraki yüzyıllarda içine başka söylentiler de katılarak zenginleştirilen bu destan, günümüzde 400.000 bin dize gibi bir uzunluğa ulaşmıştır. Günümüzde bu destana hâlâ yeni dizeler eklenmektedir. Bu parçada aşağıdaki destanlardan hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

13. Aşağıdakilerin hangisinde İslamiyet’ten sonraki Türk destanları bir arada verilmiştir?

A) Satuk Buğra Han – Manas – Battal Gazi

A) Battal Gazi

B) Danişment Gazi – Manas – Göç

B) Köroğlu

C) Battal Gazi – Köroğlu – Şu

C) Danişment Gazi

D) Türeyiş – Cengiz Han – Satuk Buğra Han

D) Manas

E) Danişment Gazi – Manas – Şu

3. C

4. A

5. B

6. D

7. D

8. A

9. C

10. D

11. E

12. C

13. A


2. B

16

1. D

E) Satuk Buğra Han

Cevaplar

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Göstermeye Bağlı Edebi Metinler)

hhOLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ

METİNLER (GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLER) A. Geleneksel Tiyatro

11

Not Halk arasındaki bir söylentiye göre Karagöz ile Hacivat, Sultan Orhan (14. yüzyıl) zamanında Bursa’da bir cami yapımında çalışmış işçilerdir. İkisi arasındaki nükteli konuşmalar, diğer işçileri oyaladığı için Sultan Orhan tarafından öldürtülmüşlerdir. Daha sonra Şeyh Küşteri, Hacivat ve Karagöz’ün deriden yapılmış tasvirlerini oynatmış ve onların şakalarını tekrarlamıştır. Bu nedenle Karagöz perdesine “Küşteri Meydanı” da denir.

Karagöz Oyununun Kişileri: Karagöz: hh Oyunun iki temel karakterin den biridir.

1. Karagöz

hh Dışa dönüktür, hislerini belli etmekten çekinmez.

hh Esas itibarıyla bir gölge oyunudur.

hh Halk diliyle konuşur.

hh Deriden kesilmiş bazı şekillerin (insan, hayvan vs.) beyaz bir perde üzerine yansıtılmasına dayanır.

hh Öğrenim görmüş kimselerin

hh Perde arkasında tasvirleri oynatan ve seslendirmeleri yapan kişiye “hayalî” veya “hayalbaz” denir.

layabildiklerini de anlamamış

hh 17. yüzyıldan itibaren yaygınlaştığı ve sonraki yüzyıllarda hızla geliştiği bilinmektedir.

Öğretmen Sorusu

hh Kaynağı hakkında kesin bir bilgi yoktur.

gösterişli dillerini anlamaz, angörünür. hh Özü sözü birdir. hh Belli bir mesleği yoktur.

hh Çin’den veya Hindistan’dan dünyaya yayıldığına dair görüşler vardır.

hh Sürekli geçim sıkıntısı çeker, bu yüzden bazen istemediği iş-

hh Evliya Çelebi de ünlü “Seyahatname”sinde Karagöz’le Hacivat’ın II. Alaattin Keykubat zamanında (13. yy.) yaşadıklarını söylemiştir.

hh Cesur ve ağzı bozuktur.

leri yapmak zorunda kalır.

hh Karısıyla başı derttedir ve sürekli onunla kavga eder.

Olay çevresinde oluşan edebi metinler kaça ayrılır? Bunlar ikiye ayrılır: A) Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler B) Göstermeye Bağlı Edebi Metinler


1

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Göstermeye Bağlı Edebi Metinler)

Hacivat:

Beberuhi:

hh Karagöz’ün zıddıdır.

hh Kısa boylu, ağzı bozuk, yılışık, dengesiz bir tiptir.

hh Herkesin yüzüne güler ama içten pazarlıklıdır. hh Kavgaları yatıştırır, dargınların arasını bulur.

hh Karagözle alay eder, onun boynuna biner, zennelerin kendisi için ölüp bittiğini söyler.

hh Ölçülü ve ağırbaşlıdır, öğrenim görmüştür. hh Karagöz de sürekli onun boyuyla dalga geçer. hh Medrese diliyle konuşur ve bu yüzden Karagöz’le sık sık yanlış anlaşılmalar yaşar. hh Her zaman kişisel çıkarlarını ön planda tutar, nabza göre şerbet verir.

Matiz: hh Çingene dilinde sarhoş demektir. hh Sürekli sarhoş gezen belalı bir tiptir.

hh Her durumda, çalışmadan kazanç elde etmeyi başarır.

Tiryaki: Çelebi:

hh Afyon müptelasıdır.

hh Malı mülkü olan zengin biri ya da bir mirasyedidir. hh Keyfine düşkündür.

hh Ömrünü orada burada pineklemekle geçirir. hh Olayların en can alıcı yerinde bile genelde uyuklar.

hh İstanbul ağzıyla konuşan nazik ve çıtkırıldım biridir.

Arnavut : Zenne: hh Karagöz oyunundaki bütün kadınların genel adıdır.

hh Mestan Ağa, Bayram Ağa, Celo Ağa, Recep Ağa, Şaban Ağa, Ramazan Ağa, bahçıvan, ciğerci, celep, korucu veya bozacı rolündedir.

Tuzsuz Deli Bekir:

hh Cahil cesareti vardır.

hh Bir elinde kama diğer elinde şarapla sahneye gelen bir kabadayıdır.

hh Çabuk öfkelenip hemen silahına davranır.

hh Attığı narada annesi ve babası dâhil yüz doksan dokuz kişiyi

hh Kabadayı gibi davranır fakat sıkıyı görünce kaçar.

öldürdüğünü söyler. hh Olaylar karmaşık bir hale dönüştüğünde gelir ve sorunu çözerek oyunu sona erdirir.

2


Bunlardan başka, Anadolu ve Rumeli’den, farklı tipler (Arap, Acem, Kürt, Rumelili, Zeybek, Frenk, Laz, Kastamonulu, Kayserili vs. gibi tipler) de vardır.

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Göstermeye Bağlı Edebi Metinler) Hacivat:

Örnek 1: Aşağıdakilerden hangisi Karagöz oyunun karakterlerinden biri değildir? A) Zenne

B) Matiz

C) Pişekar

D) Tuzsuz Deli Bekir E) Tiryaki

“Yıktın perdeyi eyledin virân Varayım sahibine haber vereyim hemân”, sözleriyle perdeden ayrılır. Karagöz de: “Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola!” diyerek oyunu bitirir.

C seçeneğinde verilen Pişekar, Karagöz oyunun değil Orta Oyunu’nun karakterlerinden biridir.

Karagöz Oyununun Bölümleri: Mukaddime (Giriş): hh Genelde Hacivat sahneye çıkıncaya ve Karagöz’le Hacivat kavga edinceye kadarki bölümdür.

Örnek 2: I. Karagöz oyunundaki bütün kadınların genel adıdır. (Zenne) II. Keyfine düşkün, nazik, çıtkırıldım, İstanbul ağzıyla konuşan biridir. (Çelebi) III. Bir elinde kama, diğer elinde şarap şişesiyle sahneye gelen bir kabadayıdır. ( Zeybek) IV. Kısa boylu, ağzı bozuk, yılışık, dengesiz bir tiptir. (Beberuhi)

Muhavere:

V. Sürekli sarhoş gezen belalı biridir. (Matiz)

hh Karşılıklı konuşmaların, atışmaların yaşandığı bölümdür.

Numaralanmış yerlerden hangisinde cümlede anlatılan tiple parantez içindeki şahıs uyuşmamaktadır? A) I.

Fasıl (Oyun):

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

I, II, IV. ve V. cümlelerde verilen bilgi, parantez içindeki şahıslarla uyuşmaktadır. III. cümlede Tuzsuz Deli Bekir hakkında bilgi verilmiştir.

hh Asıl oyunun başladığı bölümdür. hh Oyuna diğer karakterler de katılır.

2. Orta Oyunu hh Kaynağına dair kesin bir bilgi yoktur.

Bitiş:

hh "Kol Oyunu" da denir.

Oyunun son bölümüdür.

hh Etrafı seyircilerle çevrili bir alanda oynanır.

Hacivat’la Karagöz, kısa bir konuşmanın ardından kavga eder.


3

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Göstermeye Bağlı Edebi Metinler) hh Yazılı bir metne bağlı kalınmaz ama her oyunda belli bir konu vardır. hh Bir olay çerçevesinde örülmüş, sohbet, taklit, müzik, şarkıdan meydana gelir.

Denyo hh Ruh hastalığı olan garip bir tiptir. Bunlardan başka karagöz oyunundaki tiplerden birçoğu da (Çelebi, Zenne, Tuzsuz, Matiz, Efe, Külhanbeyi, Arap, Acem, Rum vs.) aynı özellikleriyle bulunur.

hh Palanga denen bir meydanda ve basit dekorlar kullanılarak İslamiyet’ten Öncekiler

oynanır. Sandık odası:

Orta Oyununun Kişileri: Pişekâr

Kapı:

hh Karagöz oyunundaki Hacivat’ın "Orta Oyunu"ndaki karşılığı gibidir.

Çalgıcı yeri:

hh Oyunu açar, yürütür ve kapatır.

Dükkân:

Oyuncuların giysilerinin bulunduğu bölümdür. Genelde bir çadırdır. Oyuncuların meydana girip çıktıkları bölümdür. Genelde zurna ve çifte-nârâ kullananların bulunduğu bölümdür. İki kanatlı bir paravanadır. Bu bölüm Kavuklu’nun iş yeridir. Çoğu zaman ev, bazen hamam olarak

Yenidünya:

bölümdür.

Kavuklu hh Karagöz oyunundaki Karagöz’ün karşılığı gibidir. hh Orta oyunundaki başkomiktir.

kullanılan, içinde iki üç iskemle bulunan

Meydan:

Dekorların ortasında kalan bölümdür.

Mevki:

Erkeklerin oyunu izlediği bölümdür.

Kafes:

Kadınların oyunu izlediği bölümdür.

Orta Oyununun Bölümleri Cüce ya da Kambur hh Çoğunlukla Kavuklu’nun oğludur. hh “Emeksiz” denen evlatlığı veya komşu çocuğu da olabilir.

Mukaddime (Giriş): hh Zurna Pişekâr havası çalar, Pişekâr müzik eşliğinde ortaya çıkar. hh İki eliyle dört bir yanı selamladıktan sonra zurnacıyla bir iki

hh Genelde Kavuklu’nun ardından yürüdüğü için “Kavuklu arkası” da denir.

4


cümle konuşur. hh Sonra Kavuklu’nun gelmesi beklenir.


Muhavere (Söyleşme):

3. Meddah:

hh Oyuncuların, söz ustalıklarını gösterdikleri bölümüdür.

hh Kökeni hakkında kesin bilgi yoktur.

hh Kavuklu ile Pişekâr’ın karşılıklı konuşmalarından, tekerleme-

hh Başlangıcının çok eskiye dayandığı, 16. yüzyılda Osmanlı’da kahvehane kültürünün oluşmaya başlamasıyla da şekillendiği söylenebilir.

lerden oluşur.

hh Canlandırma ve benzetme ögelerinden yararlanarak hikâye anlatan kişiye meddah denir.

Fasıl (Oyun): hh Oyunun asıl bölümüdür. hh Diğer karakterler de oyuna dâhil olur.

hh Meddah, çok oyunculu bir oyunun tek canlandırıcısı konumundadır. hh Sahne, dekor, perde gibi tiyatro unsurları olmaz. hh Yalnızca meddahın elinde bir değnek ve omzunda büyükçe

hh Her oyunda başka bir olay canlandırılır.

bir mendil vardır. hh Değneği; tüfek, saz, süpürge, at vs. kullanır.

Bitiş: hh Fasıldan sonraki kısa kapanış bölümüdür. hh Pişekâr, “sürç-i lisan” dolayısıyla seyircilerden özür diler, ge-

hh Mendili; başörtüsü, peçe, atkı, ter bezi, göz bağı vs. yerine kullanılır. hh Hemen herkesi veya her şeyi taklit yoluyla canlandırır.

lecek oyunun adını ve yerini duyurur, oyun biter. hh Diğer türlerde olduğu gibi meddahta da tekerleme vardır ve anlatısına onunla başlar.

Örnek 3: Orta oyunu ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Pişekar, Karagöz oyunundaki Hacivat'a benzer. B) Bu oyuna aynı zamanda kol oyunu da denir. C) Oyunun oynandığı meydana Küşteri meydanı denir. D) Karagöz oyununun insanlarla oynanan şeklidir. E) Kambur, denyo isimli tipleri de vardır.

Örnek 4: Canlandırdığı tipin insanını kendi çevresinin diliyle konuşturur. Elindeki mendili, sesini değiştirip çeşitli konuşmaları taklit edebilmek için kullanır. Kısa sopasını kapıyı çalmaktan tutun at işlevini görmesine, silahtan, müzik aletine kadar çok farklı amaçlarla kullanır. Parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Aktör D) Karagöz

Küşteri ismi Karagöz'ü oynatan ilk kişi olan Şeyh Küşteri'den gelir. Bu nedenle Küşteri meydanı Karagöz oyunuyla ilgilidir.

B) Karakter

C) Meddah

E) Kuklacı

Tek kişiyle oynanması, mendil ve sopa gibi aksesuarlar, oyun tarzı vs. meddahın özellikleridir.


5

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Göstermeye Bağlı Edebi Metinler) Oyunun sonunda, öyküden çıkarılacak dersi vurguladıktan son-

hh Meydanlarda oynandığı gibi kışın oda içerisinde de oynana-

ra"Bu kıssadır bir mecmua kenarına kaydolunmuş, biz de gör-

bilir.

dük söyledik. Sâkiye sohbet kalmazmış bâki. Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola, inşallah gelecek sefere daha güzel bir hikâye söyleriz" diye sözü bağlar, öykünün sorumluluğunu kaynağına bırakıp özür diler, gelecek öykünün adını, anlatılacağı yeri ve zamanını belirten meddah gösteriye son verir.

hh Makyajlar genelde komiktir. hh Bazıları söyleşme, bazıları müzik ağırlıklıdır. hh Canlandırılan karakterler köy hayatıyla ilgilidir.

Örnek 5:

hh Belirli bir metni yoktur. Farklı çeşitleri vardır:

I. Meddah, Divan edebiyatında ortaya çıkmış ve günümüze kadar gelmiştir. II. Meddah oyununda en önemli öge taklittir. III. Dekor ve kostüm meddah için oldukça önemlidir. IV. Meddah bir tekerleme ile başlar. V. Meddah tek kişiyle oynanan bir oyundur. Yukarıda "meddah" ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) I. ve III.

C) III. ve V.

E) IV. ve V.

{ Günlük yaşamı taklit edenler: Kalaycı, berber, çift

sürme…

{ Hayvanları taklit edenler: Deve, ayı, tilki, kartal…

{ Mevsim değişiklikleri,yıl değişimleri amacıyla oynananlar:

{ Bolluk ve berekete yönelik oyunlar: Saya gezme, koç

Köse gelin…

katımı, cemal oyunu…

{ Yağmur yağdırmak için oynananlar: Çömçe gelin…

Meddahın ne zaman ortaya çıktığı ile ilgili kesin bilgi bulunmamaktadır. Dekor ve kostüm neredeyse yoktur.

Örnek 6: Aşağıdakilerden hangisi, geleneksel Türk Tiyatrosu ürünlerinin ortak özelliklerinden biri değildir? A) Mizahi ögeler barındırmaları B) Yöresel söyleyiş özelliklerinden yararlanmaları

hh Türk halkının binlerce yıldır düğünlerde, şölenlerde ya da yılın belirli günlerinde halkın genellikle bereket bolluk, sağlık ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynadığı törensel içerikli oyunlardır. hh Zamanla köy hayatı içinde erimiş ve köy yaşamından unsurlarla beslenerek bugünkü biçimini almıştır.

C) Doğaçlama oynanmaları D) Sözlü tiyatro örneği olmaları E) Oyuncu kadrosunun iki kişiyle sınırlı olması A, B, C, D seçeneklerinde verilen bilgiler geleneksel Türk tiyatrosunun ortak özelliklerindendir. E seçeneğinde oyuncu kadrosunun iki kişiyle sınırlı olduğu söylenmektedir. Meddahta tek oyuncu bulunur. Köy seyirlik oyunlarında oyuncu sayısı oyunun türüne göre değişir. Karagöz’de ve Orta Oyunu’nda ise temel karakterler iki kişidir. Yardımcı karakterler sayısı yirmi civarındadır.

Geleneksel Türk tiyatrosu değişim ve gelişime açık mıdır? Evet, zamana ve kültürel değişimlere bağlı olarak değişebilir. Örneğin günümüzde çok popüler olan "tek kişilik gösteri"ler meddah geleneğinin bir yansımasıdır.

6


Öğretmen Sorusu

4. Köy Seyirlik Oyunları


B. Modern Tiyatro

Örnek 7:

1. Trajedi (Tragedya)

Trajedi ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

hh İzleyicide acıma, korku, heyecan gibi duygular uyandırarak ruhu tutkulardan arındırma amacı güden tiyatrodur. hh İlk örnekleri, Eski Yunan edebiyatında görülür. hh Konusunu mitoloji ve tarihten alır. hh Erdem ve ahlaka önem verilir. hh Kişiler; tanrı, yarı tanrı, tanrıça,kral,soylular vs.dir. hh Dil, seçkinlerin kullandığı edebi bir dildir. Kaba sözlere yer

A) Erdeme ve ahlaka değer verilir. B) Kahramanları, sıradan insanlardan değildir. C) Eser, baştan sona kadar ciddi bir hava içinde geçer. D) Öldürme gibi olaylar sahnede çarpıcı şekilde gösterilir. E) Sahnede basit ve sıradan bir üslup kullanılmaz. A, B, C, E seçeneklerinde verilenler, tragedyanın temel özelliklerindendir. D seçeneğinde öldürme ve yaralama gibi olayların sahnede çarpıcı bir şekilde gösterildiği söylenmektedir. Böyle olaylar trajedide sahnede gösterilmez, seyirci bunları korodan öğrenir.

verilmez. hh Acı veren olaylar, öldürme, yaralama sahnede gösterilmez. Sahne gerisinden seyirciye haber ile ya da koro ile bildirilir. hh Kesintisiz oynanır, perde yoktur. hh Beş bölümden oluşur, bölümler birbirine koro ile bağlanır. hh Nazım biçiminde oluşturulur. hh Diyalog ve koro bölümlerinden oluşur.

Örnek 8: Aşağıdakilerden hangisi komedyanın özelliklerinden biri değildir? A) Üç birlik kuralına uyulur.

hh Üç birlik kuralına (zaman, yer, olay) uyulur.

B) Korkunç ve acıklı olaylar sahnede gösterilir. C) Her türlü konuşmaya sahnede yer verilir.

hh Bu türün en önemli temsilcileri Eski Yunan’da Aiskhylos, Sophokles, Euripides; 17 yüzyıl Fransa’sında Racine ve Corneille’dir.

D) Karakterleri; tanrılar, krallar ve soylu kişilerdir. E) Konular günlük yaşamdan alındır. A, B, C, E seçeneklerinde verilenler komedya türünün özellikleridir. D seçeneğinde karakterlerin, krallar, tanrılar ve seçkin kişiler olduğu söyleniyor. Komedyada karakterler halktan seçilir.


7


2. Komedi (Komedya)

Üç tür komedi vardır:

hh Klasik trajediye tepki olarak Eski Yunan'da doğmuştur.

a. Karakter Komedisi:

hh İnsanların ve toplum yaşamının gülünç ve aksak yönlerini işleyen tiyatrodur.

hh Kişilerin gülünç ve aksak yönlerini gösteren komedidir.

hh Amaç seyirciyi güldürürken düşündürmek ve doğru yolu göstermektir.

hh İnsanların çok bayağı ve kaba durumlarını işleyene grotesk adı verilir.

hh Konular günlük yaşamdan seçilir. hh Kişiler her an karşılaştığımız halktan kişilerdir hh Her türlü kaba, bayağı sözlere, şakalara yer verilir. hh Dil günlük konuşma dilidir.

hh En ünlüleri şunlardır:

Moliere: Cimri

Shakespeare: Venedik Taciri

hh Acı veren her türlü olaylar, öldürme yaralama ve çirkin olaylara sahnede yer verilir. hh Kesintisiz oynanır, perde yoktur. hh Beş bölümden oluşur ve bölümler birbirine koro ile bağlanır. hh Üç birlik kuralına uyulur. hh Bu türün en önemli temsilcileri eski Yunan’da Aristophanes,Menandros; Latin edebiyatında Plautus; Klasik Fransız ede-

b. Töre Komedisi: hh Toplumun ve törelerin aksayan ve gülünç yönlerini işler. hh En ünlüleri şunlardır:

Aristophanes: Eşek Arıları

Moliere: Gülünç Kibarlar

Gogol: Müfettiş

Şinasi: Şair Evlenmesi

biyatında Moliere; Rus edebiyatında Gogol; İngiliz edebiyatında Benjamin Jonson’dur.

c. Entrika Komedisi (Vodvil): hh Komik olayların ilginç ve şaşırtıcı rastlantılar içerisinde geliştiği komedidir. hh Amaç sadece güldürmektir. hh En ünlüleri şunlardır:

8


Moliere: Scapin'in Dolapları, Zoraki Tabip

Shakerpeare: Yanlışlıklar Komedyası


3.Dram hh Yaşamın acıklı ve gülünç yanlarını bir arada vermeyi amaçlayan tiyatro türüdür. hh Trajedi ile komedi türlerinin arasında bir konumdadır. hh Hayatı olduğu gibi yansıtır.

Örnek 9: Aşağıdakilerden hangisi “Dram”ın özelliklerinden biri değildir? A) Konularını tarihten ve günlük hayattan alır. B) Üç birlik kuralına uyulmaz.

hh Konu tarihten ve günlük yaşamdan alınmıştır.

C) Çirkin olaylara sahnede yer verilir.

hh Acıklı ve güldürücü olaylar bir arada verilmiştir.

D) Manzum biçiminde ve beş perde olarak yazılır.

hh Yalın, anlaşılır ve halkın anlayacağı bir üslupla yazılır.

E) Üslupta kusursuzluk aranmaz.

hh Kişiler her sınıftan olabilir.

Dram hem nazım hem de nesir biçiminde yazılır ve perde sayısı yazarın isteğine bağlıdır. Bu durumda cevap D’dir.

hh Dil, kişinin sınıfına göre şekillenmiştir. hh Hem nazım hem de nesirle yazılmıştır. hh Üç birlik kurala uyma zorunluluğu yoktur.

Örnek 10: hh Perde sayısı yazarın isteğine bağlıdır. hh Her türlü kaba, bayağı söz ve öldürme, yaralama gibi olaylara sahnede yer verilmiştir. hh Bu türün en önemli temsilcileri Fransız edebiyatından Victor Hugo, İngiliz edebiyatından Shakespeare, Alman edebiyatından Goethe ve Schiller’dir.

Trajediye tepki olarak ortaya çıkan komedinin önemli yazarlarından olan Moliere bu türün her çeşidinde eserler yazmıştır. Örneğin Moliere’nin ---- adlı eseri karakter komedisi, ---- yapıtı töre komedisi ve ---- de entrika komedisi türünde yazılmıştır. Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Agememnon- Persler- Zincire Vurulmuş Prometheus B) Cimri- Gülünç Kibarlar- Scapin’in Dolapları C) Venedik Taciri- Müfettiş- Yanlışlıklar Komedyası D) Gülünç Kibarlar- Elektra- Persler E) Scapin’in Dolapları- Gülünç Kibarlar- Müfettiş Moliere’nin karakter komedisi tarzında yazdığı eser, “Cimri”; töre komedisi tarzında yazdığı eser, “Gülünç Kibarlar”; entrika komedisi tarzında yazdığı eser de “Scapin’in Dolapları”dır.


9

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler (Göstermeye Bağlı Edebi Metinler) Günümüzde tiyatro bu üç klasik türün kalıplarına sığmamaktadır. Çağdaş tiyatroda başka türlerde ortaya çıkmaya başlamıştır.

Epik tiyatro:

Tiyatro terimleri Yabancı bir eseri yer adları, şahıs adları, Adaptasyon:

li hayata uygulayarak çevirme; uyarlama

hh İzleyicilerin oyuna kendilerini kaptırmasına izin verilmez. hh Oyunu soğukkanlılıkla ve eleştirel bir gözle izlemesi amaçlanır.

Aktör:

Erkek oyuncu

Aktris:

Kadın oyuncu

hh Sahnede yaşananların bir oyundan ibaret olduğu sürekli hissettirilir. hh İzleyiciyi olayların dışında tam bir gözlemci durumunda tutar.

Tiyatro oyununun oynanışı esnasında, Antrakt:

hh Oyun sık sık kesilerek şarkılar, tekerlemeler söylenir, oyuna ilişkin açıklamalar yapılır. Dekora ve kostüme önem verilmez. hh Bu türün öncülüğünü Alman yazar Berthold Brecht yapmıştır.

Bale:

yeterlidir. hh Ele alınan olay, olgu ya da kişi ne olursa olsun alay konusudur.

Karşılıklı konuşma

Fars:

Feeri:

mektir.

10


kuru tiyatro oyunu… Kahramanları cinler, periler ve cadılardır. Metafizik öğeleBir oyunun kalabalık sahnelerini doldur-

Figüran:

mak için kullanılan, bazen birkaç söz söyleyen, çoğu kez de konuşmayan kişi Oyun başlamadan önce ve antrakt esna-

Fuaye:

sında seyircinin çeşitli ihtiyaçlarını karşıladığı bir çeşit bekleme salonu Bir skeçte, revüde ya da bir eğlence gös-

Gag:

terisinde herkesin gülebileceği bir nükteyi kapsayan sözler ya da durumlar Daha çok opera için kullanılan, protoko-

Gala:

lün çağrıldığı ve resmi giysi ile gidilmesi zorunlu gösteri gecesi Her türlü güncel sorunu ince bir alayla,

doludur.

değil, sadece o sevinç ve tasanın biçimini, oluşunu göster-

mediler

rine yer verilir.

hh Eser bilmeceler, semboller ve saçma denilecek tasarılarla

hh Önemli olan, bir sevinç veya kaygının sebeplerini belirtmek

Kaba şakaların, küfürlerin yer aldığı koMasallardaki olağanüstülükler üzerine

hh Sahne, perde düzeni, giriş-çıkışlar; serim, düğüm, çözüm bölümleri umursanmaz.

madığı oyun

Diyalog:

hh Olayların arasında bağ kurmak gereksizdir. hh Birbiriyle ilgisi olmayan olayların bile çarpıcı olarak verilmesi

Müzik ve danstan oluşan sözün yer alSahnedeki eşya ve görünüş

hh Her şeyi bir düzen içinde vermeye, belli bir sıralama ile canlandırmaya gerek duymaz. hh Tiyatro ses ve hareket düzeninden ibarettir.

ğer perde için hazırlanması ve seyircinin

Dekor:

Absürd Tiyatro: hh Tiyatroyla ilgili bütün kural ve kalıplara karşı çıkar.

sahnenin düzenlenmesi, oyuncunun didinlenebilmesi amacıyla verilen kısa ara

hh Doğayı, durumları, kişileri olduğu gibi yansıtmak yerine onları yorumlar.

deyimleri, gelenek ve görenekleriyle yer-

Kabare:

iğneleyici, yerici, taşlayıcı bir tutumla ele alıp toplum eleştirisine yönelen tiyatro türü


Kostüm: Melodram: Mizansen: Monolog: Müzikal: Opera: Operet:

Tiyatro oyuncularının oyuna uygun olarak giydikleri giysi Acı üzüntü veren olayları müzik eşliğinde verilmesi Bir tiyatro eserinin sahneye göre düzenlenip uygulanması Sahnede tek kişinin (kendi kendine) konuşması Opera, operet ve balenin birleşimi oyun Bestelenmiş trajedi ve dram… Tüm konuşmalar müzikten ibarettir. Halk şarkılarına dayanır, bazı bölümleri müziklidir. Yalnızca işaretlerle oynan, sözsüz tiyat-

Pandomim:

ro. Türk edebiyatına Tanzimat Dönemi'nde girmiştir.

Perde:

Tiyatro eserlerinde oyunun başlayıp bitmesine kadar geçen bölüm Bir tiyatronun oyun planınca saptanmış

Repertuar:

ve her zaman oynayabileceği oyunlar demeti; oyun dağarcığı

Örnek 11: I. Yüceltilmiş sözlerle yazılan, kahramanın iyi bir durumdan kötü bir duruma düşmesiyle duygusal arınmayı sağlayacak acıma ve korku duygularına yönelen oyun türü II. İnsanların ve olayların ilginç yanlarını, güldürmek ve düşündürmek amacıyla sahneye yansıtan tiyatro türü III. Ortaoyununda olduğu gibi, önceden yazılmış bir metne dayanmadan, sahnede akla gelen sözlerle oynanan halk tiyatrosu türü IV. Romalılar tarafından ortaya atılan, Türk edebiyatına Tanzimat Dönemi'nde giren, yalnız işaretlerle oynanan sözsüz tiyatro oyunu Aşağıdaki terimlerden hangisinin tanımı yukarıda verilmemiştir? A) Mizansen

B) Pandomim

D) Komedi

C) Tuluat

E) Tragedya

IV numaralı cümle “pandomim”, III numaralı cümle “tuluat”, II numaralı cümle “komedi” ve I numaralı cümle “tragedya”nın karşılıklarıdır. Bir tiyatro eserinin sahneye göre düzenlenip uygulanması demek olan “mizansen”in numaralanmış cümlelerde karşılığı yoktur.

Monolog, skeç, dans ve karşılıklı nükteli Revü:

konuşmalardan oluşan, bazen eğlendirici, bazen taşlayıcı bir gösteri biçimi

Sahne:

Oyunun oynandığı yer, oyunun bölümlerinden her biri İşlediği konuyu genişletmeden, en canlı

Skeç

çizgiler içinde veren, genellikle güncel olaylara ve aile sorunlarına değinen ve bir nükte ile biten kısa güldürü

Suflör: Tirat: Tuluat: Vodvil

Tiyatroda kuliste durarak oyunculara sözlerini fısıltıyla söyleyip hatırlatan yardımcı Tek kişinin yaptığı uzun konuşma

Örnek 12: ---- masal ögelerinden (cin, peri vs.) yararlanılarak yazılmış tiyatro türüdür. Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Feeri D) Operet

B) Fars

C) Vodvil E) Revü

Yazılı bir metne dayanmadan, sahnede doğaçlama yöntemiyle oynan tiyatro türü

Kahramanları cin, peri, vs. olan tiyatro türü feeri’dir.

Toplumsal sorunları mizahi bir yaklaşımla hicveden tiyatro türü


11


Örnek 13:

Örnek 15:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?


A) Melodram, hareketli ve duygusal müzikli bir tiyatro türüdür.

B) Komedide, halktan kişiler olur.

B) Operet, eğlenceli, içinde bestesiz konuşmaların da bulunduğu müzikli bir tiyatrodur. C) Bale, konusu türlü dans ve davranışlarla anlatılan müziksiz, sözsüz tiyatrodur. D) Skeç, basit olay ve yergilerle dolu halk komedisidir. E) Opera, gerçeğe uygun, ciddi konulu dramdır.

A) Trajedi, ahlak ve erdem konularını işler. C) Dram, Fransız İhtilali'nin özgürlükçü ortamından etkilenmiştir. D) Tirat, oyunun yazılı metne bağlı olmadan oynanmasıdır. E) Vodvil, sosyal sorunları mizahi bir şekilde anlatır. Tirat, tiyatrodaki kişilerin uzun konuşmalarıdır. Yazılı metne bağlı olmamaya doğaçlama denir.

A, B, C, E seçeneklerinde verilen terimlerin karşılığı doğru verilmiştir. D seçeneğinde verilen skeç’in doğru karşılığı “işlediği konuyu genişletmeden, en canlı çizgiler içinde veren, genellikle güncel olaylara ve aile sorunlarına değinen ve bir nükte ile biten kısa güldürü”dür.

Örnek 14:

Örnek 16:

Aşağıdaki cümlelerin hangisi parentez içindeki kavramla uyuşmamaktatır?

Aşağıdakilerden hangisi trajedi yazarlarından biri değildir?

A) Bir skeçte herkesin anlayabileceği, gülebileceği sözlerdir. (Gag)

A) Racine

B) Tiyatro salonlarında izleyicilerin beklediği alandır. (Fuaye) C) Tek kişinin yaptığı uzun konuşmalardır. (Tirat) D) Kaba konuşmaların olduğu komedilerdir. (Fars) E) Yabancı bir oyunun yerel özelliklerle yeniden düzenlenmesidir. (Mizansan) Yabancı oyunların yerel özelliklerle yeniden düzenlenmesine adaptasyon denir. Bu nedenle E seçeneği yanlıştır.

12


D) Aiskhylos

B) Coneille

C) Sophokles

E) Brecht

Bertold Brencht, epik tiyatronun kurucusu olup trajedi türünde eser vermemiştir.


Konu Testi - 1

1. Anlatı bölümlerinin arasına taklitli, kişileştirmeli bölümler

yerleştirdiği için o da diğer dramatik türlere benzerlik göstermektedir. Çok zengin kaynaklara dayanması, hikâye dağarcığının çeşitliliği, güldürmenin yanı sıra çeşitli olayları da yansıtması ile dikkati çeker. Dede Korkut, Köroğlu gibi geleneksel Türk kaynaklarından gelen konular, İslam geleneğinden gelen dinî konular, Hz. Ali'den gelen konular, İran geleneklerindeki efsaneler gibi çok geniş bir konu yelpazesi vardır.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Karagöz

B) Dram

C) Meddah

D) Köy Seyirlik Oyunu

5. Aşağıdakilerden hangisi entrika komedisi türünde kaleme alınmıştır?

A) Aristophanes: Eşek Arıları B) Moliere: Gülünç Kibarlar C) Gogol: Müfettiş D) Şinasi: Şair Evlenmesi E) Moliere: Scapin’in Dolapları

6. Aşağıdakilerden hangisinde tiyatroyla ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

E) Orta Oyunu

A) Batı tiyatrosu kaynağını eski Yunan’dan alır. B) Trajedide kahramanlar gündelik hayatın ezilmiş insanlarıdır.

2. Aşağıdakilerden hangisi komedinin özelliklerinden biri

C) Komedide her türlü kaba ve bayağı söze sahnede yer verilebilir.

değildir?

A) Konusunu, yaşanılan hayattan ve günlük olaylardan alır.

D) Epik tiyatroda seyirciye bir oyunu izlediği gerçeği sürekli hissettirilir.

B) Kişiler halktan ve yüksek zümreden her çeşit insan olabilir.

E) Bale, müzik ve dansın olduğu buna karşın sözün kullanılmadığı bir tür tiyatrodur.

C) Her türlü söze, şakaya sahnede yer verilir. D) Beş perde olarak ve nazım biçiminde yazılır. E) Üç birlik kuralına uyulur.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı var-

7. Daha çok güncel siyasal konuları, toplumsal ve kültürel

gündelik yaşamdaki yozlukları, acı, iğneleyici bir dille, taşlayan; toplum eleştirisi yapan şarkı, parodi, skeç, söylev, sözsüz oyun, şiir ve karikatürden, vs. kurulu gösteri ve oyunların sahnelendiği; oyuncular ile izleyicinin "içli dışlı" olduğu, yazar ve izleyicinin katılabileceği bir küçük tiyatro türü.

dır?

A) Fasıl, Karagöz oyununda belli bir olayın geçtiği bölümdür. B) Pandomim, müzik, dans ve monologlar şeklinde oynanan tiyatrodur. C) Revü; skeç, dans ve nükteli konuşmalardan oluşan eğlendirici, halk komedisidir.

Yukarıda hakkında bilgi verilen tiyatro türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Dram

D) Melodram, acı, üzüntü veren olayların müzik eşliğinde verilmesidir.

B) Tragedya

D) Kabare

C) Tuluat

E) Fars

E) Kabare, güncel sorunları iğneleyici, yerici, taşlayıcı bir tutumla ele alan tiyatro türüdür.

4. Masalların tiyatro sahnesinde dramatize edilmesinden do-

ğan, cinlerin perilerin de rol aldığı bir tiyatro türüne ---- denir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) fars

B) revü D) vodvil

C) feeri E) operet

8.

I. Kesintisiz oynanır, perde yoktur.

II. Diyalog ve koro bölümlerinden oluşur.

III. Çirkin olaylar, sahnede gösterilmez.

IV. Manzum olarak ve beş bölüm halinde oynanır.

V. Üç birlik kuralına (yer-olay- zaman ) uyulmaz.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde trajedi ile ile ilgili bir bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


13


Konu Testi - 1

9. ----, kaynağı hakkında kesin bir bilgi olmamakla beraber

Yeniçerilerin kendi aralarındaki eğlencelerinden doğduğu sanılan bir oyundur. Oyuncuların yazılı bir metine bağlı kalmadan, nüktelere ağırlık vererek, seyirciye bir öğüt veya ders vermek maksadıyla sahnelenmiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

13. ----, Türk halkının binlerce yıldır düğünlerde, şölenlerde ya

da yılın belirli günlerinde halkın genellikle bereket bolluk, sağlık ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynadığı törensel içerikli oyunlardır. Zamanla köy hayatı içinde erimiş ve köy yaşamından unsurlarla beslenerek bugünkü biçimini almıştır.

A) Trajedi B) Orta oyunu

A) Komedi

B) Karagöz

C) Dram

C) Meddah

D) Orta oyunu

D) Karagöz

E) Köy seyirlik oyunları

E) Köy seyirlik oyunları

14. İzleyicilerin oyuna kendilerini kaptırmasına izin verilmez.

Oyunu soğukkanlılıkla ve eleştirel bir gözle izlemesi amaçlanır. Seyircinin, sahnede gördüklerinin bir oyundan ibaret olduğu gerçeğinden kopması istenmez ve bizzat oyuncular tarafından sağlanır. İzleyiciyi olayların dışında tam bir gözlemci durumunda tutar. Doğayı, durumları, kişileri olduğu gibi yansıtmak yerine onları yorumlar.

10. Komedinin yalnızca bir güldürme aracı olmadığını, düşün-

dürerek düzeltme görevini de taşıması gerektiğini düşünür. Dili gündelik konuşmaya indirir, doğal olmayan bütün yapmacıklarla katılaşmış bütün bağnazlık biçimlerini kıyasıya eleştirir. Toplumda gördüğü bütün sahte değerleri, eleştirel gözle sergilerken kendinden önce var olan katı kurallara da karşı çıkar.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?

Bu parçada hakkında bilgi verilen tiyatro türü aşağıdakilerden hangisidir?

Aşağıdakilerden hangisi bu parçada sözü edilen düşüncelere göre eser vermiş sanatçılardan biri olamaz?

A) Absürd tiyatro

B) Dram

C) Epik tiyatro

D) Komedi

A) Corneille

B) Moliere

15. Hem var olan tiyatro anlayışlarına karşı çıkılmış hem de

C) Gogol

adeta o anlayışlar harmanlanarak yeniden oluşturulmuştur.Bu tiyatro türünün en önemli temsilcileri arasında Shakespeare, Goethe, Schiller ve onun sistemli bir hale gelmesinde büyük katkıları olan Hugo sayılabilir.

D) Benjamin Jonson E) Shakespeare

11. Aşağıdakilerden hangisi Karagöz oyunun karakterle-

rinden biri değildir?

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmektedir? A) Melodram

A) Beberuhi

B) Tuzsuz Deli Bekir

C) Arzbar

D) Matiz

E) Modern tiyatro

B) Piyes

D) Feeri

C) Dram E) Töre Komedisi

16. I. İzleyiciye toplumsal çarpıklıkları eleştirip göstererek,

E) Tiryaki

izleyiciyi bu eleştirilere katmayı hedefleyen bir türdür.

II. Klasik tiyatrodaki gibi seyircinin kendisini oyunun içinde hissetmesi amaçlanmaz.

değildir?

III. İzleyen oyunla ilgili karar vermeye zorlanır.

A) Her türlü olay sahnede gösterilir.

IV. Seyirci tam bir gözlemci olarak kalır.

B) Üç birlik kuralına uyulur.

C) Çirkin olaylara sahnede yer verilir.

Maddeler halinde hakkında bilgi verilen tiyatro türü aşağıdakilerden hangisidir?

D) Hem nazım hem nesirle yazılır

A) Absürd tiyatro

E) Modern tiyatro 2. B

3. B

4. C

5. E

6. B

7. D

8. E

9. B

10. A

11. C

12. B

13. E

14. C

15. C


C) Epik tiyatro

1. C

D) Komedi

E) Üslupta kusursuzluk aranmaz. 16. C

14

B) Dram

Cevaplar

12. Aşağıdakilerden hangisi “Dram”ın özelliklerinden biri


Konu Testi - 2

1. Geleneksel Türk tiyatrosu ile ilgili aşağıdaki bilgiler-

5.

I. Acıklı ve gülünç olaylar bir arada verilir.

den hangisi yanlıştır?

II. Olaylar tarihten veya günlük konulardan alınabilir.

A) Genellikle tecrübeye ustalığa bağlı söz oyunlarına dayanır.

III. Seyircide korku, heyecan ve acıma duyguları uyandırmak amacını güder.

B) Dekor, makyaj gibi unsurlar önemlidir, gerçeğe uygun verilir.

IV. Kahramanlar her seviyeden seçilebilir.

V. Üç birlik kuralına uyulmaz

C) Yanlış anlaşılmalar üzerine kurulu komik diyaloglar ağırlıktadır.

Numaralanmış cümlelerden hangisi dram türüyle ilgili değildir?

D) Temel ve yardımcı oyuncular genelde karikatürize edilmiştir.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Bir konusu olan ama bu konuya dayalı belli bir metni olmayan oyunlardır.

6. İnsanların hayatını, karşılaştıkları faciaları, hayatın acıklı

yönlerini oluşturan bu eserler, asilzadelerin beğenisine uygun sahne, kostüm, duygu ve konuları içerir. Bu tarz tiyatroların tüm özellikleri, yüksek zümrenin beğenisine uygun olarak düzenlenmiştir. Kaba, çirkin, gösterişsiz olan hiçbir elbise, kişi, olay vs. bu tiyatroda yer alamaz.

2. Orta oyunundaki öğrenim görmüş insan tipini simgeler. Karagöz oyunundaki Hacivat karakterinin bir benzeridir.

Yukarıda özellikleri verilen Orta oyunu karakteri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Pişekar

Yukarıda özellikleri verilen tiyatro türü, aşağıdakilerden hangisidir? A) Epik tiyatro

B) Kavuklu

D) Dram

B) Tulûat

C) Komedi E) Trajedi

C) Kabadayı D) Tuzsuz Deli Bekir E) Denyo

7. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel Türk halk tiyatrosunun özelliklerinden biridir?

A) Konular tarihten ya da mitolojiden alır.

3. Aşağıdakilerden hangisi Karagöz oyunun bölümlerin-

B) Kahramanları seçkin ve asil insanlardır.

den biri değildir? A) Fasıl

B) Temsil

D) Bitiş

C) Tanzimat dönemiyle birlikte toplumumuza girmiştir.

C) Mukaddime

D) Yazılı bir metin yoktur, doğaçlama oynanır.

E) Muhavere

4. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel Türk tiyatrosu

E) Komedi ve taklit unsurları ön plandadır.

8.

I. Söz oyunları ve tekerlemeler vardır.

II. Bölgesel özellikler ağır basar.

içinde değerlendirilmez?

III. Hem göze hem kulağa seslenir.

A) Piyes

IV. Belli başlı metinlere sadık kalınır.

B) Meddah

V. Sahne ve dekor ikinci plandadır.

C) Köy seyirlik oyunları

D) Karagöz

Numaralanmış cümlelerden hangisi geleneksel Türk tiyatrosuyla ilgili değildir?

E) Meddah

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


15


Konu Testi - 2

9.

I. Masallardaki olağanüstülükler üzerine kuru tiyatro oyunu

II. Acı üzüntü veren olayları müzik eşliğinde verilmesidir.

III. Yazılı bir metne dayanmadan, sahnede doğaçlama yöntemiyle oynan tiyatro türüdür.

IV. Yabancı bir eseri yer adları, şahıs adları, deyimleri, gelenek ve görenekleriyle yerli hayata uygulayarak çevirme

12. Hayal oyunu olarak da adlandırılan bu oyun, beyaz bir per-

denin ardında, birtakım gölgelerle oynanır. Belirli bir düzen içinde ve kalıplaşmış bölümler halinde sahneye konur. Oynatıcısına “hayali” veya “hayalbaz” denir.

A) Meddah B) Karagöz

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmemiştir? A) Melodram

B) Feeri

D) Kabare

Bu parçada hakkında bilgi verilen göstermeye bağlı edebi metin türü aşağıdakilerden hangisidir?

C) Tuluat D) Orta oyunu

C) Adaptasyon

E) Köy Seyirlik Oyunları

E) Tuluat

13. Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı oyunu aşağıdaki tiyatro türlerinden hangisine uygun yazılmıştır?

10. 18. asırdan sonra, üçüncü bir tiyatro türü olarak çıkmıştır.

İnsan yaşamını çirkin ve güzel yanlarıyla ortaya koymak iddiasında olmuştur. Bu tiyatro türü, romantizm döneminde doğduktan sonra, her dönemde varlığını sürdürdü. Kahramanlar her ekonomik katmandan seçilmesi, hem acıklı hem de güldürücü olayların bir arada bulunabilmesi, üç birlik kuralına uyma zorunluğunu ortadan kaldırması başlıca özelliklerindendir.

C) Kabare

D) Epik tiyatro

E) Entrika komedisi

14. Geleneksel Türk tiyatrosu ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Yalnızca güldürmeyip aynı zamanda düşündüren olaylardır.

Bu parçada sözü edilen tiyatro türü aşağıdakilerden hangisidir?

B) Değişik yörelere özgü şive ve ağız taklidi yapılır.

A) Dram

B) Entrika komedisi

C) Belli bir metne bire bir kalmadan, irticalen oynanır.

C) Trajedi

D) Töre komedisi

D) Abartılı tavırlardan uzak ağırbaşlı bir havası vardır.

E) Anadolu’nun değişik yöresinde farklı insan tipleri canlandırılır.

E) Vodvil

11. Trajediye tepki olarak ortaya çıkan komedinin başlı başına

15. Tiyatroyla ilgili bütün kalıplara karşı çıkar. Var olan tiyatro

anlayış ve kurallarını tanımaz. Her şeyi bir düzen içinde vermeye, belli bir sıralama ile canlandırmaya gerek yoktur. Tiyatro ses ve hareket düzeninden ibarettir. Olayların arasında bağ kurmak/aramak gereksizdir. Birbiriyle ilgisi olmayan olayların bile çarpıcı olarak verilmesi yeterlidir. Ele alınan olay, olgu ya da kişi ne olursa olsun alay konusudur. Sahne, perde düzeni, giriş çıkışlar; serim, düğüm, çözüm bölümleri umursanmaz.

bir tür olarak kabul görmesinde Fransız sanatçı Moliere’nin büyük katkıları vardır. Komedinin her türünde eserler yazmıştır. Onun ---- adlı oyunu karakter komedisine, ---- adlı oyunu töre komedisine ve ---- adlı oyunu da entrika komedisine güzel birer birer örnektir. Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

B) Hastalık Hastası- Persler- Elektra

Bu parçada hakkında bilgi verilen tiyatro türü aşağıdakilerden hangisidir?

C) Venedik Taciri- Eşekarıları- Yanlışlıklar Komedyası

A) Absürd tiyatro

B) Epik tiyatro

D) Gülünç Kibarlar- Hastalık Hastası- Persler

C) Komedi

D) Modern tiyatro

E) Scapin’in Dolapları- Venedik Taciri- Müfettiş

4. A

5. C

6. E

7. D

8. D

9. D

10. A

11. A

12. B

13. A

14. D

15. A


3. B

16

E) Dram 2. A

A) Cimri- Gülünç Kibarlar- Scapin’in Dolapları

1. B

B) Karakter komedisi

Cevaplar

A) Töre komedisi

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

12

TARAMA

1. Aşağıdakilerden hangisi yapma destan değildir? A) Kaybolmuş Cennet (Milton) B) Kurtarılmış Kudüs (Tasso) C) İlyada ve Odysseia (Homeros) D) Çılgın Orlando (Ariosto)

4. Venedik’ten gelir teli

Ardıç ağacından kolu

Be Allah’ın kulu

Şeytan bunun neresinde?

Bu dörtlük aşağıdaki şiir türlerinden hangisine girer? A) Didaktik

E) İlahi Komedya (Dante)

B) Pastoral

D) Satirik

C) Lirik

E) Epik

2. Yeşil başlı gövel ördek

Uçar, gider göle karşı.

Eğricesin tel tel etmiş

Döker gider yare karşı.

Aşağıdakilerden hangisi bu dörtlüğün bir semaiden alındığının kesin olarak ölçütü olabilir?

5. Aşağıdakilerden hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) Opera, operet ve balenin birleşimi oyuna müzikal denir.

A) Nazım biriminin dörtlük olması

B) Müzik ve danstan oluşan sözün yer almadığı oyuna bale denir.

B) Kafiye örgüsünün “abab” biçiminde olması C) Dilinin yalın olması

C) Bestelenmiş trajedi ve drama opera denir.

D) 8’li hece ölçüsüyle yazılması

D) Halk şarkılarına dayalı gösterilere skeç denir.

E) Sevgi ve özlem konusunu işlemesi

E) Yalnızca işaretlerle oynan, sözsüz tiyatroya pandomin denir.

3. Yar deyince kalem elden düşüyor

Gözlerim görmüyor aklım şaşıyor

Lambada titreyen alev üşüyor

Aşk kağıda yazılmıyor Mihriban

Bu dörtlüğün üçüncü dizesinde aşağıdaki söz sanatlarından hangileri vardır?

6. Olay çevresinde oluşan edebi metinler, ---- ve ---- olmak üzere iki grupta ele alınır.

Bu cümledeki boşluklara aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Teşbih-telmih

A) öğretici metinler – destansı metinler

B) Tevriye-kinaye

B) anlatmaya bağlı metinler – göstermeye bağlı metinler

C) Teşhis-tezat

C) tartışmaya bağlı metinler – betimleyici metinler

D) Mecaz-ı mürsel-teşbih

D) öyküleyici metinler – açıklayıcı metinler

E) Telmih-tevriye

E) coşku uyandırıcı metinler – dramatik metinler

YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7.

I. Olağanüstü olaylarla örülüdür.

II. Eğitici ve öğretici nitelik taşır.

türlerinden biri değildir?

III. Olaylar belirsiz zaman kipi kullanılarak anlatılır.

A) Destan

IV. Yer ve zaman kavramı belirsizdir.

B) Hikâye

V. Anlatmaya bağlı metin türü için dili ağırdır.

C) Roman

Numaralanmış cümlelerden hangisi masal için söylenemez?

D) Mesnevi

A) I.

B) II.

C) III.

10. Aşağıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı edebi metin

D) IV.

E) Meddah

E) V.

8. Asker gelir talimden

11. Kaba şakaların, küfürlerin yer aldığı komedilere ---- denir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

Kimse bilmez halimden

Kuşlar tüyünü dökmüş

O da benim ahımdan

A) Fars


B) Revü

A) Tecahuliarif

D) Vodvil

B) Hüsnitalil

E) Operet

C) Feeri

C) Leffüneşr D) Teşbih E) Tezat

9. Sen kubbesinde ince bir mozaik arar da

Gezersin kırk asırlık bir mabedin içini

Bizi sarsar bir sülüs yazı görsek duvarda

Bize heyecan verir bir parça yeşil çini

Bu dizelerin yazıldığı dönemin zihniyetine ilişkin aşağıdaki yargılardan hangisi doğru değildir? A) Sanatta milli kaynaklara yöneliş vardır. B) Milliyetçilik düşüncesi hâkimdir. C) Yabancı sanatlara hayran olanlar da vardır. D) Süsleme sanatları çok gelişmiştir. E) Milli ve yabancı sanat anlayışları arasında bir mücadele vardır.

2


12. Gözlerimde parıltısı bakır bir tasın

Kulaklarım komşuların ayak sesinde

Varsın gene bir yudum su veren olmasın

Başucumda biri bana “Su yok!” desin.

Bu dizelerde şairin asıl yakındığı durum aşağıdakilerden hangisidir? A) Vefasızlık B) Yoksulluk C) Kimsesizlik D) Yaşlılık E) Susuzluk

Tarama

13. El gibi dolaşma Anadolu’nda

Arkadaş yurdunu içten tanı

16. Eğer âşık isen yâra sakın aldanma ağyara Düş İbrahim gibi nâra bu gülşende yanar olmaz

Dinle bir güzeli pınar yolunda

Dinle bir yaylada garip çobanı

Bu dizelerdeki altı çizili sözcükler aşağıdaki ahenk unsurlarından hangisine örnek olabilir?

Bir ıssız ev gibi gezdiğin bu yurt

A) Redif

Yıllarca döktürür sana gözyaşı

B) Ölçü

Bu dizelerde anlatılmaya çalışılan ana duygu aşağıdakilerden hangisidir?

C) Aliterasyon

A) Anadolu özlemi

E) Vurgu

D) İç kafiye

B) Vatan özlemi C) Vatan sevgisi D) Yurt güzellikleri E) Yurttaş sevgisi

17. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “redif” kullanılmamış-

14. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “tezat” vardır? A) Mendil elimde, gittiğin akşam selamladım Baktım uzak ufuklara arkandan ağladım

B) Ayrılmışız, üzüntülü gönlüm bugün bilir Sevmek nedir, sevilme nedir, ayrılık nedir

C) Ben söylesem inanmayacaksınız melâlimi Sor gizli, gördüğün gece mehtaba hâlimi

D) Yalnız bıraktığın oda hasretle bir ölü Her şey odanda sanki hayalinle örtülü

tır?

A) Bir içli yürek susmayı, boşvermeyi bilmez Ardında sevincin beliren korku yenilmez

B) Bu tatlı yaz sonunda ne bir dert ne bir tasa Kışın yaklaştığını hatırlatan olmasa C) Düşünüp olmayacak şeyleri hep dert ettim Her zaman dik başımın çizdiği yoldan gittim D) Ne şiirler ne şarkılar gerçek Şimdi yalnız bu ağrılar gerçek

E) Her yerde eski günleri gönlüm, gözüm taşır Senden uzak düşen sana ruhen yakınlaşır

15. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “tunç kafiye” vardır?

E) Saçlar ağardı sanma ki yaşlanmışız gülüm Vallahi neyse serdeki hoşlanmışız gülüm

18. Gelmişti dağın doğum günü,

Bağırıyordu ayak ayak.

O kadar ki, gürültüsünü

B) Gözü aydınlatacak ışık vardı sesinde Türk’ten çağdaş bir insan yaratmak hevesinde

İşitenler: “Bu dağ muhakkak

Bir şehir doğurur.” diyordu.

C) Başlar birbirinden dik o dört taş efede Edirne’de bir sabah, üçüncü şerefede

Yukarıdaki parça aşağıdaki türlerin hangisinden alındığı kesin olarak söylenebilir?

A) İstanbul’daki yedi tepeden biri yerim Bir ince parıltıyla kamaşmıştı gözlerim

D) Dört yanım el açmış, diz çökmüş sular saran Gökkubbeden tavanlı bir tapınaktı vatan

A) Dram

E) Ne güzeldi başımın içli yavaş dönmesi Şimdi anlamıyorum bu dönme neyin nesi

C) Hikâye

B) Komedi D) Fabl E) Masal


3

Tarama

19. Yiğitler çarpışıyor yaman gün olur

Allah Allah derler yüksek ün olur

Çarka çarka döğüşürken hun olur

Hasmın arar koçlar meydan içinde

Bu dörtlük konusuna göre hangi şiir türündedir? A) Epik B) Lirik C) Didaktik D) Satirik E) Dramatik

20. Aşağıdakilerden hangisinde cümlede verilenle paran-

22. Sanat, ele aldığı bir özneyi, kendi nesnesi haline getirir ve

bunu yaparken de onun varlığını tamamen ortadan kaldırmaz. Sanatın vazifesi, tabiatı yok etmek veya kopyalamak değil, tabiatı sanat süzgecinden geçirerek ifade etmektir.

Bu parçada, sanat eserinin vurgulanan özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Özgünlüğü B) Bireyselliği C) Gerçeği değiştirmesi D) Tekliği E) Yoruma açık oluşu

23. Aşağıdakilerden hangisi “dramın” özelliklerinden değil-

tez içindeki ifade ilişkili değildir?

dir?

A) Adet ve inanışları konu edinir. (Tezli roman)

A) Hayatı olduğu gibi yansıtması

B) Yabancı ve esrarengiz yerleri ve olayları işler. (Egzotik roman)

B) Kahramanların toplumun seçkin kesimiyle sınırlı olması C) Üç birlik kuralının ortadan kaldırılması

C) İlginç, maceralı olayları işler. (Serüven romanı)

D) Çirkin olayların sahnede gösterilmesi

D) Sıradan okurun özlem, heyecan ve tutkularına yönelik konuları işler. (Yığın romanı)

E) Konuların günlük hayattan ve tarihten olması

E) Göç, toplumsal bunalım, terör, sınıf çatışmaları gibi konuları işler. (Sosyal roman)

21. Eski Hun beylerinden birinin çok güzel iki kızı vardı. Bu bey

kızları ile ancak Tanrıların evlenebileceğini düşünüyordu. Bu sebeple ülkesinin kuzey tarafında yüksek bir kule yaptırarak iki güzel kızını Tanrılarla evlenmek üzere buraya yerleştirdi. Bir süre sonra kuleye gelen bir kurdun Tanrı olduğu düşüncesiyle kızlar bu kurtla evlendiler. Bu evlenmeden doğan Dokuz Oğuzların sesi kurt sesine benzedi.

Bu parçada aşağıdakilerin hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Bozkurt Destanı B) Türeyiş Destanı C) Şu Destanı D) Oğuz kağan Destanı E) Attila Destanı

4


24. Aşağıdakilerden hangisi manzumenin özelliklerinden biri değildir?

A) Dizeler halinde yazılması B) Ölçü ve uyak kullanılması C) Bir olay anlatılması D) Düzyazıya çevrilememesi E) Toplumsal konuların ön planda olması

Tarama

25. Yunus ki nergiste güler, gülde kanar

28. Gönlümü çekse de yârin hayali

Kırlarda gelincikte onun bağrı yanar

Aşmaya kudreti yetmez cibali (dağları)

Yukarıdaki beyitte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır?

Yolcuyum bir kuru yaprak misali

Rüzgârın önüne katılmışım

A) Teşbih

B) Tenasüp

Bu dizelerde dile getirilen duygu aşağıdakilerden hangisidir?

C) Telmih

A) Çaresizlik

D) Mecaz-ı Mürsel

B) Yalnızlık

E) İntak

C) Yolculuk D) Vurdumduymazlık E) Umursamazlık

26. Aşağıdakilerden hangisinde destanla ilgili bir bilgi yan-

29. Kısmet etsin seni bana Yaradan

lışı vardır?

Kaldırsın engeli yâdı aradan

A) Oluşum tarihleriyle ilgili kesin bilgi yoktur.

Ben yeni aradım akı karadan

Aman Kerem beni rüsvay eyleme

Bu dörtlük hangi tür şiirden alınmış olabilir?

B) Tarihi olayları mensur olarak anlatan anonim ürünlerdir. C) Ait oldukları toplumun dini ve milli ve kültürel özelliklerini yansıtır.

A) Dramatik

D) Olağanüstü olay ve kişiler bulunur.

B) Lirik

E) Mitolojik ögelere yer verilir.

C) Didaktik D) Epik E) Pastoral

27. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “zengin kafiye” vardır? A) Bir güzel yaz sonudur yaşadığım bu mevsim Bahara dönmek için yok isteğim, hevesim

30. Destan - Ulus eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

Destan

Ulus

A)

Boewulf

İngiliz

B) Ne kırkikindi yağar, ne o rüzgârlar eser Üzmeden, nazlanmadan koklatıyor çiçekler

B)

Chansen de Röland

Fransız

C)

Gılgamış

Fin

C) Uzağından baktığım şeyler yakında şimdi Olmuşum hemen hemen, olmak istediğimi

D)

İlyada ve Odysseia

Yunan

E)

İgor

Rus

D) Güneşin, gökyüzünün değerini anladım Dünyayı bütün ruhum, kalbimle kucakladım E) Gözüme insanların küçüklüğü batmıyor Kalleşlik, vefasızlık içimi kanatmıyor


5

Tarama

31. Aşağıdakilerden hangisi Türk edebiyatındaki önemli

35. I. Hayatı olduğu gibi yansıtır.

mesnevilerden biri değildir?

II. Trajedi ve komedi kaynaşmıştır.

A) Leyla vü Mecnun

III. Konusunu günlük yaşamdan ve tarihten alır.

B) Cemşid ü Hurşid

IV. Üç birlik kuralına uyulur.

C) Mantıku’t- Tayr

V. Her türlü olay sahnede gösterilir.

D) Hüsnü Aşk

Dramla ilgili numaralanmış cümlelerden hangisi yanlıştır?

E) Evrak-ı Leyal

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

32. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) İlk çeviri roman - Yusuf Kamil Paşa - Telemak B) İlk yerli roman - Şemsettin Sami - Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat C) İlk edebi roman - Namık Kemal - İntibah D) İlk tarihi roman - Namık Kemal - Cezmi E) İlk realist roman - Nabizade Nazım - Karabibik

33. Manzum hikâye ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Nazım biçiminde yazılan öyküdür. B) Didaktik şiir özelliği sergiler. C) Olay, yer, zaman ve kişiler bulunur. D) Ahenk unsurlarından yararlanılır. E) Genellikle bireysel konular işlenir.

36. Manzume ile şiirin karşılaştırıldığı aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Şiirin sanatsal yönü güçlüdür. Manzumenin sanatsal yönü zayıftır.

B) Şiir coşku ve heyecana bağlı metinler içinde değerlendirilir. Manzume olay çevresinde gelişen edebi metinler içinde değerlendirilir. C) Şiir düzyazıya dönüştürüldüğünde anlamsızlaşır. Manzume düzyazıya dönüştürülebilir.

D) Şiir yan ve mecaz anlamlı sözcükler yoğun olarak kullanılır. Manzume yan ve mecaz anlamlı sözcükler sınırlı, gerçek anlamlı sözcükler baskındır. E) Şiirde yan ve çağrışım yönüyle zayıftır. Manzume imge ve çağrışım yönünden güçlüdür.

34. Mani dinine mensup olan Karahitaylarla Müslüman olan Karahanlılar arasında, XII. yüzyıl başlarında meydana gelen siyasi ve askeri mücadeleler sırasında Kırgızların yaşadıkları olaylardır. 450.000 bin dizeye yaklaşmıştır. Günümüzde bu destana hâlâ yeni dizeler eklenmektedir. Destan ır (yır) denen türküler halinde söylenir. Bu destanın yalnızca bazı parçalarını söyleyen ozanlara ırcı, bütününü söyleyen ozanlara akın adı verilir.

Bu parçada hakkında bilgi verilen destan aşağıdakilerden hangisidir? A) Battal Gazi B) Köroğlu C) Manas D) Danişment Gazi E) Satuk Buğra Han

6


37. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Adaptasyon; yabancı bir eseri yer ve şahıs adlarının yeri hayata uyarlayarak sahnelenen tiyatrodur. B) Skeç, yazılı bir metne dayanmadan, sahnede doğaçlama yöntemiyle oynan tiyatro türüdür. C) Mizansen, bir tiyatro eserinin sahneye göre düzenlenip uygulanmasıdır. D) Melodram, acı, üzüntü veren olayların müzik eşliğinde verilmesidir. E) Kabare, güncel sorunları iğneleyici, yerici, taşlayıcı bir tutumla ele alan tiyatro türüdür.

Tarama

38. Aşağıdakilerden hangisi görsel sanatlar içinde yer almaz?

42.

I. grup

II. grup

Olağanüstülük

Masal

A) Müzik

Olay örgüsü

Roman

B) Resim

Ölçü ve uyak

Manzum hikâye

C) Mimari

Sınırsız beyit

Mesnevi Destan

D) Heykel E) Hat

39. Aşağıdakilerden hangisi Karagöz oyunun karakterlerinden biri değildir?

Yukarıda I. grupta verilenlerle ikinci grupta verilenler anlamca eşleştirildiğinde, aşağıdakilerden hangisi boşta kalır? A) Roman B) Masal

A) Beberuhi

C) Destan

B) Tuzsuz Deli Bekir

D) Manzum hikâye

C) Pişekar

E) Mesnevi

D) Matiz E) Tiryaki

40. ----, doğaüstü olayları muhteşem dekorlar arasında gösteren, kahramanları cin, peri, dev vb. hayalî varlıklar olan tiyatro eseridir

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmektedir? A) Melodram B) Piyes C) Dram

43. Aşağıdakilerden hangisi her okuyan tarafından farklı yorumlanabilir?

A) Türkçe Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensuptur. B) Bir cisim yalnızca bir tek noktasından desteklenip tutulmaktaysa asılı durumdadır. C) Bu viran ülke ve bu yoksul insan kütlesi için ne yaptın? D) Tropika çizgisini aştık, bu çizgi Mekke’den geçiyor. E) Ben bir sınır şehrinde doğdum, evimiz bu şehrin en kenar mahallesindeydi.

D) Feeri E) Töre komedisi

41. Babam her sabah biz uyanmadan, karanlıkta kalkıyor, hiç

bir şey yemeden ekmeğini alıp yola çıkıyordu. Akşam hava kararırken yalıdan dönen toplayıcılarla oda dönerdi. Her gün altı liraya kadar gündelik alıyordu galiba. O parayla köyün bakkalından yiyecek öteberi alırdık.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi kesin olarak söylenemez? A) Anlatmaya bağlı edebi metinden alınmıştır. B) Hâkim bakış açısıyla yazılmıştır. C) Olmuş ya da olabilecek bir olay anlatılmıştır. D) Bir roman veya hikâyeden alınmıştır. E) Yalın ve akıcı bir dil kullanılmıştır.

44. Halk hikâyeleri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Destandan modern hikâyeye geçişi sağlayan anonim eserlerdir. B) Eski ozanların anlatma geleneğinin yerini XVI. yüzyıldan bu yana bu türde âşıklar almıştır. C) Nazım-nesir karışıktır, zamanla nesir nazıma üstünlük kazanmıştır. D) Metnin aslında olmayan ancak anlatıcının dâhil ettiği karavelli denen ek hikâyelere rastlanabilir. E) Olağanüstü olay ve kişiler masal ve destana göre daha fazladır.


7

Tarama

45. I. Attila Destanı

48. Aşağıdakilerin hangisinde tam uyak vardır?

II. Manas Destanı

III. Satuk Buğra Han Destanı

IV. Cengiz Han Destanı

A) Bize, benim ala gözlü meleğim Sıva kolun, kan bulaşır yeleğin

V. SeyyitBattal Gazi Destanı

B) Altıma attılar alaca kilim, Ağzımda kurudu dudağım, dilim

Numaralanmış destanlardan hangisi İslamiyet’in kabulünden sonraki destanlarımızdan değildir?

C) Daha ne gelecek sağ olan başa? Tülbent, yağlık vurmuş şu hilâl kaşa

A) I.

D) Evlerinin önü çardak Elif’in elinde bardak

E) Anladım ki: Sevda, gençlik,şeref, şan Hasretinle yâd ellerde dolaşan

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

46. Güzel sanatlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

49. Arzuhalci, aziz komşum

söylenemez?

Boş mu daktilomda kâğıt

A) Hitap ettiği duyu ve kullandığı malzeme bakımından sınıflandırılır.

Yaz derdimi, harf harf dağıt

Baksana ne hal olmuşum

B) Gerçeği hiç değiştirmeden olduğu gibi yansıtır.

Bu dizelerdeki kafiye düzeni ve türü aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) İzleyen, dinleyen ya da okuyanda her seferinde farklı duygular uyandırır.

A) Sarma – Zengin

D) Sanatçının kişisel duygularını yansıttığı için özneldir.

B) Çapraz –Zengin

E) Amacı insanda güzellik duygusunu uyandırmaktır.

C) Düz –Tam D) Sarma –Yarım E) Çapraz -Tam

50. Nedir bu savaş insanlarda barış azmi yok mu?

47. I. İmge ve çağrışıma dayalıdır.

II. Dizeler halinde yazılmıştır.

III. Ölçü ve uyak kullanılır.

IV. Dil sanatsal işlevde kullanılır.

V. Düzyazıya çevrilemez.

Numaralanmış cümlelerin hangisi şiir için zorunlu değildir? B) II.

C) III.

Kan dökücü mızrağı atıp zeytin dalı tutmak yok mu?

Yukarıdaki beyitte aşağıdaki edebi sanatlardan hangi ikisi kullanılmıştır? A) İstifham – Teşbih

D) IV.

E) V.

B) İstifham – Leffüneşr C) İstifham – Nida D) Cinas – Tenasüp E) İstiare – Telmih

26. B 27. A 28. A 29. B 30. C 31. E 32. E 33. E 34. C 35. D 36. E 37. B 38. A 39. C 40. D 41. B 42. C 43. C 44. E 45. A 46. B 47. C 48. C 49. A 50. B 2. D

3. C

4. D

5. D

6. B

7. E

8. B

9. D 10. E 11. A 12. C 13. C 14. E 15. C 16. D 17. B 18. D 19. A 20. A 21. B 22. C 23. B 24. D 25. B YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. C

8

Cevaplar

A) I.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

13

METİNLER SINIFLANDIRILMASI Öğretici Metinler

hhÖĞRETİCİ METİNLER

Gazete Çevresinde Gelişen Öğretici Metinler 1. Makale

Öğretici Metinleri Tanıma ve Gruplandırma Felsefi metinler

hh Herhangi bir konuda okuyucuya bilgi vermek, herhangi bir düşüncenin doğruluğunu/yanlışlığını kanıtlamak için yazılan yazılardır. hh Gazete ile birlikte ortaya çıkmıştır.

Tarihsel metinler

hh Belirli bir plana göre ( giriş, gelişme, sonuç) yazılır. hh Anlatıma nesnellik hâkimdir.

Bilimsel metinler

hh Ciddi ve ağırbaşlı bir dil kullanılır. Ele alınan konuyla ilgili terimlere yer verilir.

Gazete çevresinde gelişen metinler Makale

Sohbet

Deneme

Fıkra

Röportaj

Eleştiri

Haber Yazısı

Kişisel hayatı konu alan metinler Ani

Gezi Yazısı

Biyografi

Mektup

Günlük

hh Diğer türlerden en belirgin farkı, ortaya konan düşüncelerin kanıtlanma zorunluluğudur. hh Konu sınırlaması yoktur ancak daha çok bilimsel, akademik ve kültürel konularda yazılır. hh Uzunluğu ile ilgili bir sınırlama yoktur. Ayrıntıya inilir. hh Devrik cümlelerden mümkün olduğunca uzak durulur. hh Yazarının konusunda uzman olması gerekir.

Genel Özellikler:

hh Açıklayıcı, tartışmacı, kanıtlayıcı anlatım türleri kullanılır.

hh Amaç, bilgi vermektir. Güzel olanın değil, yararlı olanın peşindedir.

hh Tanımlama, örnekleme, istatistiklerden yararlanma gibi düşünceyi kanıtlama yollarından yararlanılır.

hh Dil, genellikle göndergesel işlevle kullanılır.

hh Gazete ve dergi makaleleri, geniş halk kitlelerine ulaşacağı için daha yalın yazılır.

hh Okuyucunun metinde kullanılan bir ifadeden başka anlamlar çıkarması istenmez. hh Metnin anlamı, okuyucunun hissine, duyuş ve sezişine bırakılmaz. hh Kurmaca değildir. Görülen, yaşanan şeyler olduğu gibi aktarılır. hh Genelde, açıklayıcı ve tartışmacı anlatım türleriyle yazılır.

hh Gazetelerin ilk sayfasında günlük olarak yayımlanan makalelere başmakale denir.Bunlar daha çok güncel meselelerle ilgili yazılır. hh Türk edebiyatındaki ilk örneğini, 1860‘ta Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımladığı Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi ile Şinasi vermiştir.


1

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Öğretici Metinler

Örnek 1:

Örnek 2:

I. Konu sınırlaması yoktur.

I. Gündelik olayları kendime göre yorumlar, canlı ve kıvrak bir üslupla yazarım.

II. Bilgi yazılarıdır, iddia ve ispata dayanır. III. Düşünce ve görüşler önem sırasına göre verilir. IV. Anlatım ağırbaşlı; ifadeler açık, sade ve durudur. V. Kısa ve devrik cümleler okunabilirliği açısından önemlidir. Numaralanmış cümlelerden hangisi makale ile ilgili değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Makaleler bilimsel yönü en güçlü yazılardır. Yazan da okuyan da belli bir alt yapı sahibi olmak zorundadır. Bu tür yazılarda kısa, canlı ve devrik cümleler değil, ciddi ve ağırbaşlı bir dil kullanılır.

2. Fıkra hh Güncel olaylarla ilgili kişisel fikirlerin dile getirildiği kanıtlanma ihtiyacı duyulmadan yazılan yazılardır. hh Gazete ile ortaya çıkmıştır. hh Gündemde olan konular işlendiğinden kalıcılığı yoktur. hh Köşe yazısı da denir, uzunluğu gazetede kendisine ayrılan köşeyle sınırlıdır. hh Ayrıntıya inilmez.

II. Düşüncelerimi hiçbir kalıba bağlı kalmadan serbestçe ortaya koyarım. III. Ele aldığı konu üzerinde bir kamuoyu oluşturmayı amaçlarım. IV. Gazetemin üçüncü sayfasında, her gün bir konuyu gündeme getirir onu bir sonuca bağlarım. V. Bazen iğneleyici, alaycı bir dille, bazen eleştirel bir üslupla ama hep kanıtlarla yazarım. Bir fıkra yazarının numaralanmış cümlelerden hangisini söylemesi beklenemez? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Yazar, V.cümlede yazdıklarını mutlaka kanıtladığını söylemiştir. Fıkralar, kanıtlanma ihtiyacı duyulmayan yazılardır. Bir fıkra yazarından bunu söylemesi beklenemez.

3. Deneme hh Herhangi bir konuda kişisel görüş ve düşüncelerin dile getirildiği yazılardır. hh Alabildiğine özgür metinlerdir, hiçbir sınırlaması yoktur. hh Kanıtlama amacı gütmez, düşündürmek ister.

hh Kanıtlanma zorunluluğu yoktur.

hh Sanatçı kendisi ile konuşur gibi yazar, içten ve doğaldır.

hh Anlatımı sıcak, yoğun ve canlıdır.

hh Yazdıklarında yorumunu da katarak ortaya koyar.

hh Temel amacı düşündürmektir. hh Sık yazıldığı ve geniş bir okur kitlesine hitap ettiğinden içten, samimi bir dille yazılır. hh Diğer türlerden en belirgin farkı, güncel olmasıdır. hh Bu türün Türk edebiyatındaki ilk başarılı örneklerini Ahmet Rasim vermiştir.

hh Ciddi sorunlardan söz ederken bile gülümsetir. hh Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bir birikime sahiptir. hh Herhangi bir konuda, düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır. hh Sanatçı, birçok kaynaktan (tarih, sosyoloji, psikoloji, felsefe vs.) beslenir. hh Ele aldığı düşünceyi doğrulama, kanıtlama gibi bir düşüncesi

Öğretmen Sorusu

yoktur. Makale ve eleştiriden bu yönü ile ayrılır.

Fıkraların uzun soluklu yazılar olmamasının en önemli nedeni nedir?

Fıkralar güncel konuları işler. Gündemden düşen konu, kimse için önem arz etmediğinden böyle yazılar kalıcı değildir.

2


METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Öğretici Metinler hh Makale planına (giriş, gelişme, sonuç) göre yazılır.

4. Sohbet (Söyleşi)

hh Genelde açıklayıcı, tartışmacı, söyleşmeye bağlı, anlatım

hh Bir konuyu, fazla derinleştirmeden, okuyucuyla konuşuyormuş gibi anlatan yazılardır.

türlerinden yararlanılır. Yer yer düşsel ve lirik anlatımların kul-

hh Bir düşünceyi açıklar veya bir görüşün tutarsız yanlarını dile getirir.

lanıldığı da olur. hh Dil, genel olarak göndergesel işleviyle kullanılır. Bununla birlikte denemedeki alabildiğine özgürlük, zaman zaman “dilin heyecana bağlı işlevi”, “şiirsel işlev”vs. gibi diğer işlevlerde kullanılmasına da uygun zemin oluşturabilir.

hh Bilgi vermesi yönüyle makaleye benzer. hh Kanıtlanmaya ihtiyaç duyulmadan yazılması yönüyle makaleden ayrılır. hh Yazarın karşısındaki biriyle konuşuyor gibi yazılması yönüyle

hh Gazete ve dergilerde rastlanabileceği gibi bağımsız kitap bi-

de denemeden ayrılır.

çiminde de olabilir. hh Yazar kişisel görüşlerini bir sohbet sıcaklığıyla dile getirir. hh Bu türün dünya edebiyatındaki öncüsü “Denemeler” adlı ünlü hh Günlük konuşma dili kullanılır.

eseriyle Montaigne’dir. hh Türk edebiyatında bu türün önemli temsilcileri arasında Ahmet Haşim, Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, Fethi Naci, Vedat Günyol, Oktay Akbal, Melih Cevdet Anday ve Selim İleri sa-

hh Kurallı, sıralı, devrik cümleler gerekli zamanlarda, birbiriyle uyum içinde yer alır. hh Açıklayıcı ve söyleşmeye bağlı anlatım türleri kullanılır.

yılabilir. hh Yeri geldikçe konu ile ilgili fıkra, halk deyimi, atasözü, vecize ve yöresel söyleyişler kullanılır.

Örnek 3: I. Alabildiğine özgür yazılardır, konu sınırlaması yoktur.

hh Okuyucu ile bir sohbet havası içinde senli benli konuşulur.

II. Anlatılanların delilere dayandırılması esasına bağlıdır. III. Sanatçı kendisi ile konuşur gibi yazar, içten ve doğaldır. IV. Yazdıklarında yorumunu da katarak ortaya koyar. V. Makale planıyla yazılır. Numaralanmış cümlelerden hangisi denemenin özelliklerinden biri olamaz? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

hh Türk edebiyatında Ahmet Rasim, Şevket Rado, Melih Cevdet Anday, Suut Kemal Yetkin gibi isimler bu türün başarılı örneklerini vermiştir.

E) V.

Öğretmen Sorusu

Denemeler, özgür yazılardır. Sanatçı sadece fikrini söyler, yorumu okura bırakır. Okurunu etkilemek veya kendisini inandırıcı kılmak için anlattıklarını kanıtlama yoluna gitmez.

Hangi edebi türde yazar, kendi kendisiyle konuşuyor gibi yazar? Deneme


3


Örnek 4: Aşağıdakilerden hangisi sohbet türünün özelliklerinden biri değildir? A) Sohbet metinlerinde seviyeli bir nüktedanlık görülür. B) Sohbette herkesin ilgileneceği konular seçilir. C) Kanıtlama amacı yoktur ama yazar düşüncelerinde ısrarcıdır.

Not Kişinin kendi eleştirisini yansıtan yazılara otokritik veya öz eleştiri denir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren eleştiri alanında büyük gelişmeler olmuştur. Bu süre içinde eleştiride bilimsel eleştiri ve izlenimci eleştiri olmak üzere iki akım (görüş) oluşmuştur.

D) Halk söyleyişlerine, deyim ve atasözlerine yer verilir. E) Konu kısıtlaması yoktur, her konuda yazılabilir.

a. Bilimsel (nesnel) eleştiri: A, B, D, E seçeneklerinde verilenler sohbetin özellikleridir. C seçeneğinde kanıtlama amacı yoktur ama yazar düşüncelerinde ısrarcıdır deniyor. Sohbet yazarı düşüncelerinde ısrarcı değildir.

hh Bilim alanındaki gelişmeler, bu alanda uygulanan yöntemlerin edebiyatta da uygulanmasına yol açmıştır.

5. Eleştiri (Tenkit) hh Bir eseri ya da sanatçıyı olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendiren yazılardır.

hh Eleştiri yöntemi gelişi güzellikten kurtarılarak birtakım değişmeyen nesnel ilkelere ve kurallara bağlanmıştır.

hh Eleştiride asıl olan bir eserin özünü ortaya koymaktır. hh Sanatçının tutumu esere göre ikinci plandadır.

b. İzenimci eleştiri:

hh Eleştirinin amacı bir eseri incelemek, tanıtmak ve okura eser hakkında bilgi vermektir.

hh Sanat eserleri karşısında eleştirmenin öznel tutumunu belirt-

hh Sanatçının daha nitelikli eserler ortaya koymasını ve okurun

me anlayışıdır.

sanat zevkinin yükselmesini, eseri doğru anlamasını sağlar. hh Bütün edebi türler içinde başkasının eseri söz söylemesi yönüyle ayrılır. hh Eleştirmen, objektif olmalı eseri dikkatle inceleyebilmeli, analiz ve yorumlama yapabilmelidir.

hh İzlenimci eleştiriye göre insanın huyu, beğenisi zamanla değişir. hh Sanat eserini incelemede değişmez kural ve ilkeler uygulanamaz.

hh Türk edebiyatında bu türün ilk örneğini “Tahrib-i Harabat” adlı eseriyle Namık Kemal vermiştir. hh Bu türün önemli temsilcileri arasında Hüseyin Cahit Yalçın, Cenap Şahabettin, Ali Canip Yöntem, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Nurullah Ataç, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç vs. isimler sayılabilir.

4


hh Bugün sevilen beğenilen eser yarın beğenilmeyebilir. hh Sanat eseri sadece dış nedenlere göre değerlendirilemez. hh Eleştirmen eserden duyduğu zevkleri de belirtmelidir.


Örnek 5: Aşağıdakilerden hangisi bir eleştirmenin özelliklerinden biri olamaz? A) Alanıyla ilgili ciddi bir birikime sahip olmalıdır.

hh Çok yönlü anlatım olanakları vardır. Yazarı açıklayıcı, öyküleyici, betimleyici ve tartışmacı anlatım gibi anlatım yollarından yararlanır. hh Karşılıklı konuşmalara yer verilir.

B) Eleştirdiği konuyu eseri veya olayı bütün olarak kavramalıdır. C) Objektif olmalı bununla birlikte analiz ve yorumlama yapabilmelidir. D) Amacı okurların kolay ulaşamayabileceği güzellikleri ortaya çıkarmaktır. E) Yıkıcı değil yapıcı bir üslup benimsemelidir. A, B, C, E seçeneklerinde verilenler sohbetin özellikleridir. D seçeneğinde eleştirinin amacının bir güzelliği ortaya çıkarmak olduğu söyleniyor. Oysa eleştirinin temel amacı bir eseri bütün yönleriyle değerlendirmektir.

Konuyu sunuş biçimine göre ikiye ayrılır:

a. Alman röportajı: Yazar, konuyu anlatırken yazıya kendini katar. Konuyu kendi eksininde anlatır.

b. Amerikan röportajı:

6. Röportaj hh Bir olay ya da durumla ilgili yerinde yapılan inceleme, araştırma ve soruşturma yöntemiyle yazılan yazılardır. hh Bilgiyi, haberi, gerçeği açık, yalın ve çarpıcı bir dille okurlarına iletir.

Bu tür röportajlarda giriş bölümünde okuyucu beklenmedik bir giriş karşılaşması yapılır. En son söylenmesi gereken sözcükler en önce söylenir. Okuyucu adeta bir şok yaşar, böylece bir dikkat çekilir.

hh Gücünü ve inandırıcılığını belgelerden alır ancak okuyucu belgenin de ötesine geçirilmek istenir. hh Gerektiğinde fotoğrafın, ses ve filmin desteğine başvurulur böylece yansıttığı doğrularla okurlarını yüz yüze getirir. hh Bir yazı olabileceği gibi, aynı koyunu işleyen bir yazı dizisi biçiminde de verilebilir. hh Tanıtılan objeyle ilgili yazar kendi görüşlerini de katabilir. hh Yaşanmış olaylar, durumlar anlatılır. hh Kısa cümlelerle metin hareketli hâle getirilir. hh Birinci kişi ağzından yazılır. hh Yazılı veya görsel medya organlarında yayımlanır.

Konularına göre üçe ayrılır: Bu röportajlarda tanıtılan yer, yaşam her Bir yeri konu alan röportajlar:

yönüyle bilinir. Farklı yönleri fotoğraflarla filmlerle kanıtlanır.

Eşyayı konu

Eşyanın dikkat çekici özelliği, düşündü-

alan röportajlar:

rücü özellikleri ele alınır. Belli bir üne kavuşmuş kimselerin, dikkat

İnsanı konu alan röportajlar:

çeken ve düşündüren yönleri belirtilir. Fotoğraflarla desteklenir.


5


Örnek 6:

İyi bir haber yazısının özellikleri:

I. Günlük olaylardan seçilmiş bir konuyla ilgili kişisel görüşlerin okuyucu ile karşı karşıya bulunuyormuş gibi konuşma havasında fazla derinliğe inilmeden kaleme alındığı yazılardır.

hh İlginç olmalıdır. hh Duyulmamış olmalıdır.

II. Yazarın okuyucularına bir konuyu inandırmak için kişi, eşya, eser ya da yer ile ilgili yaptığı incelemeleri fotoğraflarla süsleyerek kendi görüşlerini de katarak yazdığı gazete ve dergi yazılarıdır. Numaralanmış cümlelerde sözü edilen edebi türler aşağıdakilerden hangisinde doğru sırayla verilmiştir? I

hh Önemli olmalıdır. hh İlgilendirdiği okuyucu kitlesi çok ol-

Haber yazısı

malıdır.

II

A)

Fıkra

Röportaj

B)

Söyleşi

Deneme

C)

Haber yazısı

Röportaj

D)

Söyleşi

Röportaj

E)

Fıkra

Mülakat

I.cümlede sohbet, II. cümlede röportaj türünün tanımları yapılmıştır. Seçeneklere bakıldığında bu sıralamanın doğru biçimde D seçeneğinde verildiği görülecektir.

hh Doğru olmalıdır. hh Tarafsız olmalıdır. hh Yorumsuz olmalıdır.

Haber Yazılarının İlkeleri: Gazete haberlerinde uyulması gereken ilkeler vardır. Bir haber-

7. Haber Yazısı

de bunların eksiksiz verilmesi gerekir: “5 N 1 K” kuralı olarak

hh Yazılı ve görsel medyada halka duyurulmak üzere yayımlanan yazılardır.

ması gerektiğini ifade eder. "Kim; Neyi; Nasıl; Niçin; Nerede; Ne

bilinen bu kural, aslında haberde şu soruların cevabının bulunzaman" sorularının yanıtları haberde bulunmalıdır.

hh Yoruma ve yanlış anlaşılmalara imkân vermeyecek şekilde kurgulanır. hh Ayrıntıya inilmez, haber ana hatlarıyla okuyucuya duyurulur. hh En yaygın kullanılan haber yazısı tekniği, ters piramit diye adlandırılır. hh Haber yazılarında objektif, açık ve anlaşılır bir dil kullanılmalı,

Kaynağına göre haberler Resmi Haberler:

Özel Haberler

6


toplanan veya kişilerin yayın organlarına şahsen ulaştırdıkları haberlerdir.

başlamalıdır. hh Dil, göndergesel işleviyle kullanılır.

rın yetkililerinden alınan haberlerdir. Muhabirler tarafından halk arasından

ayrıntıya yer verilmemelidir. hh Yoruma ve yanlış anlaşılmaya imkân vermeyen cümleler ile

Kamu kurumlarının veya özel kuruluşla-

Ajans Haberleri:

Ajanslardan alınan haberlerdir.


Konu Testi

1. Bütün edebi türler içinde başkasının eseri hakkında söz

söylemesi yönüyle ayrılır. Çünkü diğer edebi eserlerde sanatçı kendi duygu ve düşüncelerini dile getirir. ----, bu duygu ve düşüncelerle ortaya konan eser üzerine söz söylenir. Bu bakımdan yazarın alanında son derece birikimli olması gerekir.

lerle, ironi ve hicivle çekici hale getirilmiş serbest bir yazıdır. Kesin ilkeleri ve kuralları yoktur. Yazarın iddiasız, ispatsız, içtenlikle yazılır. Yazarın, herhangi bir bağlayıcı plana bağlı kalmadığı, insanı ve toplumu ilgilendiren her konuda yazabildiği bir türdür. Yazar, kendi kendisiyle konuşur gibi bir anlatım üslubu sergiler. Kesin yargıya varmak gibi bir amaç güdülmediğinden, bu türde; hayat, ölüm, sanat, felsefe, edebiyat, siyaset gibi insanı ilgilendiren her konuyu görebilmek mümkündür.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Eleştiri

B) Sohbet

D) Günlük

C) Anı

E) Biyografi

Bu parçada hakkında bilgi verilen yazınsal tür aşağıdakilerden hangisidir? A) Deneme

2.

─ Yazar karşısındakiyle konuşuyor gibidir.

─ Bir eseri olumlu ve olumsuz yönleriyle ortaya koyar.

─ Yazar kendi kendisiyle konuşuyor gibidir.

5. Belirlenmiş bir tekniği olmayan; anekdotlarla, örnekleme-

B) Söyleşi

D) Fıkra

C) Makale

E) Sohbet

Bu cümlelerde sırasıyla aşağıdaki hangi metin türlerinin özellikleri verilmiştir? A) Deneme – Makale- Fıkra B) Eleştiri – Haber yazısı – Sohbet

6. Makaleyle ilgili aşağıda verilen özelliklerden hangisi

C) Sohbet – Eleştiri – Deneme

doğru değildir?

D) Fıkra - Eleştiri – Makale

A) Bir gerçeği açıklamak ve bir görüşü savunmak için yazılır.

E) Makale- Deneme – Sohbet

B) Fıkrada olduğu gibi güncel konu zorunluluğu yoktur. C) Genellikle gazete ve dergilerde yayımlanır.

3.

─ Anlatım yalın ve yoğundur, nesnel bir nitelik taşır.

D) Yoruma dayalı yazılardır, kanıtlanma amacı gütmez.

─ Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanır.

E) Seçilen konuya göre kısa ya da uzun olabilir.

─ Söz oyunlarına başvurulmaz, süslü anlatımdan uzak durulur.

─ Gazete, yazılı ve dergilerde yayımlanır.

Yukarıda özellikleri verilen yazınsal tür aşağıdakilerden hangisidir? A) Makale

B) Deneme

D) Sohbet

C) Fıkra

E) Eleştiri

4.

I. Makale

Nesnel olma

II. Fıkra

Güncel olma

III. Deneme

Karşısında bir varmış gibi yazma

IV. Sohbet

Kanıtlanmaya ihtiyaç duymama

V. Haber yazısı

5N1K kuralı

Yukarıdaki metin türlerinden hangisi karşındaki ifadeyle ilişkilendirilemez? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

7.

I. Devrik ve kısa cümleler kullanmaya uygundur.

II. Anlatılanların kanıtlanabilmesi esastır.

III. Güncel olduklarından kalıcı değildir.

Makale ile ilgili bilgiler içeren numaralanmış cümlelerin doğru-yanlış (D-Y) sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?

I

II

III

A)

D

D

Y

B)

Y

D

Y

C)

D

D

D

D)

Y

Y

D

E)

Y

Y

Y LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

7


Konu Testi

8. 1. Metin

10. I. Her eser ya da sanatçı eleştiri konusu olamaz.

II. Eleştiride, bir eser olumlu ve olumsuz yönleriyle ele alınır.

III. Eleştiri doğrudan sanatçıya yönelik olmalıdır.

IV. Eleştiri yapılırken somut verilerden yararlanılmalıdır.

V. Eleştiride daha çok açıklama, tartışma, örnekleme, tanık gösterme gibi yöntem ve tekniklerden yararlanılır.

Numaralanmış cümlelerin hangilerinde eleştiri ile ilgili bilgi yanlışı yapılmıştır?

Zengin olmanın birçok yolları vardır, hemen hepsi de kötüdür. En iyilerinden biri tutumlu olmaktır ama bu da kusursuz değildir. Çünkü insanı cömert olmaktan, hayır işlemekten alıkoyar. Toprağı işlemek en tabii zengin olma yoludur. O zaman servet toprağın, o büyük anamızın bir nimeti olur. Ama bu iş ağır ilerler. Yine de zengin olanlar, çifte çubuğa sarılmayı küçük bulmazlarsa servetleri hadsiz hesapsız artar.

2. Metin

İtalyan yazarı Luigi Pirandello’nun bir iki oyununu görmüşsünüzdür hikâyelerini okudunuz mu? Bay Feridun Timur onlardan otuz altısını dilimize çevirmiş. Millî Eğitim Bakanlığı da bastırmış. Hepsini okumadımsa da okuduklarım çok hoşuma gitti diyebilirim ki o yazarın oyunlarından daha çok beğendim hikâyelerini. Oyunlarında yüksekten atmayı andırır bir hal vardır. Hikâyeleri öyle değil Pirandello onlarda kişilerini daha iyi gösteriyor canlandırıyor. Dil, üslup ve içerik özellikleri göz önüne alınarak bu iki metnin sırasıyla aşağıdaki türlerden hangisinde alınmış olduğu söylenebilir?

D) III. ve IV.

C) I. ve III.

E) II. ve V.

11. Eleştiri türü, Batı etkisindeki Türk edebiyatının bizdeki baş-

langıç dönemi kabul edilen Tanzimat’la yazınımıza girmiştir. Namık Kemal’in yazdığı ---- isimli eser bu türün bizdeki ilk örneği kabul edilir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Tahrib-i Harabat

A) Fıkra - Makale

B) Harabat

B) Sohbet - Deneme

C) Gurebâhâne-i Laklakan

C) Makale - Haber yazısı

D) Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi

D) Deneme - Sohbet

E) Şiir ve İnşa

E) Fıkra - Deneme

12. 9. Aşağıdakilerden hangisinde ayraç içinde verilen ya-

Sanatsal bir amaç taşımaz.

Amaç bir gerçeği duyurKişisel yorum yapılamaz.

tur. Dili yalın, anlatımı yoğun-

Gereksiz ayrıntıya inilmez.

dur. Öznellik ağır basar.

Açık ve anlaşılır bir dil kullanılır.

Yukarıda gruplar halinde tanıtılan metin türleri sırasıyla aşağıdakilerden hangileri olabilir?

I. grup

II. grup

A)

Eleştiri

–

Sohbet

D) Bir konudaki görüş ve düşünceleri kanıtlamak ve savunmak için yazılan yazılardır. (Makale)

B)

Fıkra

–

Haber yazısı

C)

Deneme

–

Haber yazısı

E) Herhangi bir konunun, karşıdakiyle konuşur, sohbet eder gibi bir havayla yazılan yazılardır. (Söyleşi)

D)

Makale

–

Fıkra

E)

Sohbet

–

Deneme

2. C

3. A

4. C

5. A

6. D

7. B

8. D

9. B

10. C

11. A

12. B


1. A

C) Bir sanat eserini, ayrıntılı biçimde tanıttıktan sonra onun olumlu ya da olumsuz yanlarını somut verilere dayanarak yargılayıp değerlendiren yazılardır. (Eleştiri)

II. Grup

Günübirliktir, kalıcılığı yok-

A) Makale, herhangi bir konuda, bir görüşü, bir düşünceyi savunmak ve kanıtlamak için yazılan yazılardır. (Makale) B) Yazarın özgürce seçtiği bir konuda kesin sonuçlara gitmeden bir iç konuşma biçiminde yazdığı yazılardır. (Fıkra)

I. Grup maktır.

zınsal ürünle kendisinden önce verilen yargı birbiriyle ilgili değildir?

8

B) II. ve III.

Cevaplar

A) I. ve II.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

14

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI Öğretici Metinler

hhÖĞRETCİ METİNLER Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler 1. Mektup hh “Mektup”, kelime olarak Arapçada “yazılı nesne, yazılmış şey” anlamına gelmektedir. hh Kişi ve kurumların birbiriyle türlü amaçlarla haberleşmek için yazdıkları yazılardır. hh Bir haber vermek, haber almak, bir şey sormak, istemek, bir duyguyu ya da düşünceyi paylaşmak, bir konuyu tartışmak gibi amaçlarla yazılır. hh Siyasi, edebi ve ilmi konulara yazılmış olanları, belge niteliği gösterir. hh En eski haberleşme araçlarından biridir. hh Bu türün elde bulunan en eski örnekleri, Mısır Firavunlarının yazdığı diplomatik mektuplar (MÖ 15.-14. yüzyıllar) ile Hitit krallarının Boğazköy arşivinde bulunan mektuplardır. hh 17. yüzyıldan itibaren yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. hh Türk edebiyatında mektup türünün geçmişi çok eskilere dayanmaktadır. hh Âşık edebiyatında mektuba; “ kâğıt”, “ gam yükü”, “gönül dili”,” çile bohçası” gibi isimler verilmiştir. hh Divan edebiyatında ise mektup türü, inşâ adı verilen düzyazının bir çeşidi olarak karşımıza çıkmaktadır. hh Özellikle münşeatlarda süslü nesir örneği olarak özel ve resmî mektuplara çokça yer verilmiştir.

hh Fuzuli’nin “Şikâyetname” adlı eseri de bu türün eski edebiyatımızdaki en önemli örnekleri arasındadır.

Konu ve üslubuna göre farklı türlere ayrılır: a. Özel Mektuplar: hh Akraba ve dost gibi yakın çevredeki insanlara yazılan mektup çeşididir. hh Bu tür mektuplarda doğal ve samimi anlatım ön plândadır. hh Bu tür mektuplarda kâğıdın, zarfın ve kalemin rengi yazılan kişiye göre değişebilir. hh Siyasi ve bilimsel konularda yazılmış mektuplar tarihi belge özelliği gösterir. hh Tebrik mektupları, teşekkür mektupları, taziye mektupları, davet mektupları,özür mektupları da özel mektup çeşitleri içinde yer alır.

b. Edebî mektuplar: hh Yazarları, içerikleri ve ifade şekilleri ile özel mektuplar içinde ayrı yer tutar ve ayrı şekilde ele alınırlar. hh Edebî mektuplarda, mektubun yazıldığı dönemin edebiyat ve düşünce olayları yer alır. hh Yazar, karşısındakine öğüt verir, yol gösterir. hh Eski dönemlerde, bu tür kişisel edebî mektuplar, "Mektûbât = Mektuplar" adı altında toplanır ve geniş kitlelerin de okuyabilmesi için yayımlanırdı.


1


c. İş Mektupları:

Ziya Gökalp:

Limni ve Malta Mektupları

hh Özel kişilerle iş kurumları ve iş kurumlarının kendi arasında, işle ilgili olarak yazılan mektuplara denir.

Cahit Sıtkı Tarancı:

Ziya 'ya Mektuplar

hh Bu mektuplarda konusu ne olursa olsun bir iş ya da hizmet

Nazım Hikmet Ran:

söz konusudur.

Yaşar Nabi Nayır:

Kemal Tahir'e Mahpusane'den Mektuplar Dost Mektupları

hh Bu bir sipariş, satış, şikâyet, borç alıp verme isteği, tavsiye ya da bilgi isteme olabilir.

Not Mektup formunda yazılan roman ve hikâyeler de vardır:

d. Resmi Mektuplar: hh Resmi dairelerin ve tüzel kişilik taşıyan kuruluşların birbirlerine yazdıkları resmî yazılarla; bunların, vatandaşların başvurularına verdikleri yazılı cevaplara denir.

Hüseyin Rahmi Gürpınar: Mutallaka (roman)

hh İş mektuplarına benzer.

Halide Edip Adıvar: Handan (roman)

Ömer Seyfettin: Bahar ve Kelebekler, Sivrisinek, Lokantanın Esrarı (hikâye)

Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Kadınlık ve Kadınlarımız, Bir Serencam, Milli Savaş Hikâyeleri, Okun Ucundan (hikâye)

Not Bir dileği bildirmek üzere resmî dairelere sunulan tarihli, imzalı yazılara dilekçe denir.

Reşat Nuri Güntekin: Sönmüş Yaldızlar, Bir Damla Gözyaşı, Yalan, Bir Hayal Kırıklığı (hikâye) Goethe: Genç Werther’in Acıları (roman)

e. Açık Mektuplar: hh Herhangi bir düşünceyi, görüşü açıklamak, bir tezi savunmak için bir devlet yetkilisine ya da halka hitaben, bir kişi ya da kurum tarafından yazılır. hh Gazete, dergi aracılığı ile yayımlanan mektuplardır. hh Açık mektuplarda sadece yazanı değil, geniş kitleleri ilgilendiren önemli konular ele alınır.

Edebiyatımızdaki önemli mektuplardan bazıları şunlardır: Fuzuli:

Şikâyetname

Namık Kemal:

Hususi Mektuplar

Muallim Naci:

Mektuplarım

Abdülhak Hamit Tarhan:

Mektuplar

2


2. Anı (Hatıra) hh Bir yazarın kendi başından geçmiş veya kendisinin de karıştığı birtakım önemli olayları sanat değeri taşıyan bir dille anlattığı yazı türüdür. hh Hatırat da denir. hh Abartı ve duygusallıktan olabildiğince uzak bir tutumla yazılır. hh Öğretici ve bilgi vericidir. hh Tarihsel gerçeklerin öğrenilmesi açısından önemlidir. hh Mümkün olduğunca nesnel yazılmalıdır. Ama iddia ve ispat yazıları da değildir. hh Nesnelliğini korumaya çalışan bir yazarın bunu ne ölçüde başardığını bilmenin imkanı yoktur.

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Öğretici Metinler hh Anlatılanların üzerinden zaman geçmiş olması bazı şeylerin unutulabilme ihtimalini de ortaya çıkarabilir. hh Tanınmış kişilerin yazdıkları anılar, onların yaşadıklarını ve o dönemin özelliklerini anlatması bakımından önemlidir. hh Geçmişte yaşanan olaylara dayanması, doğal olarak anıyı tarihe yaklaştırır. hh Otobiyografi, seyahatname, sefaretname, tezkire, mektup ve

Abdülhak Şinasi Hisar: Selim İleri: Samet Ağaoğlu:

günlük türleri ile anı arasında önemli ortaklıklar mevcuttur. hh Türk edebiyatında bu türün ilk örneği olarak “Göktürk Yazıt-

Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu

Salah Birsel:

Orhan Pamuk:

Boğaziçi Yalıları, Boğaziçi Mehtapları Issız ve Yağmurlu Âşina Yüzler, Babamın Arkadaşları İstanbul

ları” gösterilir. hh Babür Şah’ın yazdığı Babürnâme adlı hatırat da bu türün en eski örneklerinden biridir.

Örnek 1: Anılar, insan hayatının bir bölümünün, I üzerinden zaman geçtikten sonra hatırlamaya dayalı olarak II

Edebiyatımızdaki önemli anılardan bazıları şunlardır:

kaleme alınan yazılardır.Tarihe ışık tutan bir yönü vardır. III

Akif Paşa:

Tabsıra

Namık Kemal:

Magosa Hatıraları

Ziya Paşa:

Defter-i Âmâl

Muallim Naci:

Ömer’in Çocukluğu

Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı yapılmıştır?

Ahmet Rasim:

Şehir Mektupları, Eşkal-i Zaman

A) I.

Halit Ziya:

Kırk Yıl, Saray ve Ötesi

Hüseyin Cahit Yalçın:

Edebi Hatıralar

Yakup Kadri Karaosma- Zoraki Diplomat, Vatan Yolunda, noğlu:

Gençlik ve Edebiyat Hatıraları

Falih Rıfkı Atay:

Çankaya, Zeytindağı

Öğretmen Sorusu

Halide Edip Adıvar:

Türk’ün Ateşle İmtihanı, Mor Salkımlı Ev

Yazar mümkün olduğunca yansız, objektif bir tutum sergiler. IV Bu nedenle, anlatılanlar delileriyle ortaya konmalıdır. V

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Anılar, her ne kadar mümkün olduğunca objektif yazılma esasına dayansa da yazarın, anlattıklarını kanıtlama zorunluluğu yoktur.

3. Günlük hh Kişinin yaşadıkları, gördükleri ve işittiklerini sıcağı sıcağına “günlük” olarak kendi algı ve bakış açısına göre bir deftere yazmasıdır. hh Başkalarının okuması için yazılmaz, bu yüzden objektif ve samimidir.

Anı türünün bilinen en eski örneği nedir? Bu türün en eski örneği Eski Yunan sanatçısı Ksenophon'un kaleme aldığı "Anabasis" adlı eserdir.


3

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Öğretici Metinler hh Bazı günlükler kişinin ilerleyen yaşlarında veya ölümünden sonra yayımlanabilir.

Oktay Akbal:

hh Günlükler, sahibinin hayatına ait ayrıntılı tutanaklardır. Bu sebeple onlarda, yazan kişinin hayatına dair pek çok şey bulmak mümkündür.

Yeryüzü Korkusu, Geçmişin Kuşları, Anılarda Görmek Kuşları Örtünmek, Nezleli Karga,

Salah Birsel:

Bay Sessizlik, Aynalar Günlüğü, Yaşlılık Günlüğü

hh Yazarın kendini anlatması yönüyle anıya benzer, günü gününe yazılması yönüyle anıdan ayrılır.

hh Eski edebiyatımızda ruznâme, Tanzimat Dönemi'nde jurnal olarak adlandırılmıştır. hh Türk edebiyatında Direktör Ali Bey’in Hindistan’a yaptığı gezinin izlenimlerini içeren “Seyahat Jurnali” ilk günlük örneği olarak kabul edilebilir. hh Yine Şair Nigar Hanım’ın, ölümünden sonra yayımlanan “Hayatımın Hikâyesi”, Ahmet Refik’in “Kafkas Yollarında” adlı seyahat günlüğü ve Ömer Seyfettin’in Balkan Harbi günlerini anlatan “Ruznâmesi” edebiyatımızda bu türün ilk örnekleri arasında sayılabilir. Edebiyatımızdaki önemli günlüklerin bazıları şunlardır: Ömer Seyfettin:

Ruznâmeler

Nurullah Ataç:

Günce

Falih Rıfkı Atay:

Yolculuk Defteri

Cemil Meriç:

Jurnal

Oğuz Atay:

Günlük

Cemal Süreya:

Günler

Hilmi Yavuz:

Geçmiş Yaz Defterleri

Adalet Ağaoğlu:

Dert Dökme Defterleri

İlhan Berk:

El Yazılarına Vuruyor Güneş

Tomris Uyar:

Gündökümü, Sesler, Yüzler, Sokaklar, Günlerin Tortusu

4. Biyografi hh Belli bir alanda tanınmış kişilerin hayatlarının anlatıldığı yazılardır. hh Hayat hikâyesi veya yaşamöyküsü de denir. hh Biyografisi yazılan insanın hayatı hakkında geniş bir araştırma yapmayı gerektirir. hh Ele alınan kişinin hayatı, en ilginç yönleriyle ve ayrıntılı olarak incelenir. hh Kişinin yaşadığı dönem, çevresi, hayat şartları eserleri ve yaptığı işler birlikte ele alınır. hh Söz konusu kişi hakkında bilgi verecek her kişi ve her türlü kaynağa başvurulur. hh Hayatı yazılan kişiye nesnel yaklaşılır, olaylar anlatılırken yansız bir tutum sergilenir. hh Açık ve anlaşılır bir dil kullanılır, söz oyunlarına çok fazla başvurulmaz. hh Anlatıcı, "o"dur yani olaylar üçüncü kişinin ağzından verilir. hh Eski edebiyatımızda bu türe “Tercüme-i Hâl” denirdi. hh Şairlerin hayatının anlatıldığı “Şuara Tezkireleri” de biyografi türündeki eserlerdir. hh Türk edebiyatındaki ilk tezkire, Ali Şir Nevai’nin yazdığı Mecalisü’n-Nefais adlı eserdir. hh Türk edebiyatında ilk biyografik eser, Malik Bahşi’nin,Feridüddin Attar’dan çevirdiği “Tezkiretü’l-Evliya” adlı eserdir.

Bazı edebi eserlerin birden fazla tür içinde değerlendirilmesinin sebebi nedir? Bazı edebi eserler birden fazla türün özelliğini sergiler. Örneğin Göktürk Yazıtları hem anı hem hitabet türüne girer.

4


Öğretmen Sorusu

hh Yaşananlar, genellikle kronolojik sırayla verilir.

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Öğretici Metinler Biyografi çeşitleri: Bir kimsenin kendi hayat hikâyesini

Edebiyatımızdaki önemli biyografilerin bazıları şunlardır: Recaizade Mahmut Ekrem:

Kudemadan Birkaç Şair

eserdir. Doğumdan itibaren otobiOtobiyografi

yografinin yazıldığı ana kadar yaşananlardan anlatmaya değer olanlar yazılır.

Muallim Naci:

Osmanlı Şairleri

Beşir Fuad:

Victor Hugo

Kenan Akyüz:

Tevfik Fikret

Mehmet Kaplan:

Namık Kemal Hayatı ve Eserleri

Bir yazarın, etkilendiği, beğendiği birinin karakter özelliklerini, belirgin yanlarını veya aralarında gePortre

Abdülhak Şinasi

Yahya Kemal’e Veda, Ahmet Haşim

çen ilginç olayları anlattığı üç beş

Hisar:

Şiiri ve Hayatı

sayfalık yazılardır. Dış görünüşten

Yakup Kadri

bahsedene fiziki portre, karakter

Karaosmanoğlu: Mithat Cemal

Namık Kemal, İstiklal Şairi Mehmet

Kuntay:

Akif Ersoy

Şevket Süreyya

Tek Adam, İkinci Adam, Menderes’in

Aydemir:

Dramı

rumlayarak ortaya koyduğu düşün-

Beşir Ayvazoğlu:

Peyami

ce ve eserleri ayrıntılı bir şekilde

Şevket Süreyya

inceleyerek ortaya koyar.

Aydemir:

özelliklerinden bahsedene ruhsal portre denir.

Konusu olan insanın hayatını yoBilimsel Biyografi

Ölümünün üstünden fazla süre Nekroloji

Aziz Nesin:

Suyu Arayan Adam (otobiyografi) Böyle Gelmiş Böyle Gitmez (otobiyografi)

geçmemiş kişilerin hayatının iyi,güzel ve olumlu yanlarını alarak onu anmak amacıyla yazılan yazılardır. Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan,

Monografi

Ahmet Haşim, Atatürk

bunları roman tarzında işleyen edebî yazılardır. “Biyografik roman” da denir.

Not Biyografik roman tarzında yazılmış eserler de vardır: Tahir Alangu: Ülkücü Bir Yazarın Romanı: Ömer Seyfeddin Oğuz Atay: Bir Bilim Adamının Romanı Yusuf Ziya Ortaç: İsmet İnönü


5


Örnek 2: Biyografi türü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

hh Yabancı terim ve kavramlar açıklanarak akıcı anlaşılır bir dil kullanılır. hh Tanımlama, betimleme ve açıklamadan yararlanılır.

A) Nesnel olmalı, aşırı yerme ve övmelerden uzak olunmalıdır.

hh Gezi yazılarında dil göndergesel işlevinde kullanılır.

B) Kişinin hayatı anlatılırken kronolojik sıra izlenmelidir.

hh Dünya edebiyatında bu türde eser verenlerin başında Here-

C) Anlatıcı, "o"dur yani olaylar üçüncü kişinin ağzından verilmelidir. D) Anlatılanlar kanıtlarla, bilgi ve belgelerle dayandırılmalıdır. E) Anlatılan kişinin belirli bir yönü üzerinde durulmalı, konu dağıtılmamalıdır. A, B, C, D seçeneklerinde verilenler biyografinin olmazsa olmazlarıdır. E seçeneğinde söylenen, kişinin tek bir yönü üzerinde durulması gerektiği bilgisi doğru değildir. Biyografi yazarı ele aldığı kişiyi bütün yönleriyle tanıtır.

5. Gezi Yazısı

dotos, Marco Polo ve İbn-i Batuta sayılabilir. hh Türk edebiyatında Babür Şah’ın Babürnâme’si ( bu eser anı türü özelliği de gösterir) bu türün ilk örneğidir. hh Evliya Çelebi’nin kaleme aldığı “Seyahatname” adlı eser, bu türün yalnızca Türk edebiyatında değil, dünya edebiyatında da en önde gelen eserlerindendir.

Edebiyatımızdaki önemli gezi yazılarından bazıları şunlardır:

hh Bir kişinin gezip gördüğü yerle ilgili gözlem ve anılarını, o yer hakkında edindiği izlenimleri, bilgileri aktardığı yazılardır.

Seydi Ali Reis:

Mir’atü’l-Memalik

hh Seyahatname de denir.

Evliya Çelebi:

Seyahatname

hh Geziye çıkmayı uğraş edinmiş kimselere de gezgin (seyyah) denir.

Ahmet Mithat Efendi:

hh Yer yer fotoğraflarla da desteklenir.

Ahmet Haşim:

hh Tarih, coğrafya, toplumbilim gibi bilimlere kaynaklık eder.

Cenap Şahabettin:

hh Gezip görülen yerler anlatılırken objektif bir tutum sergilenir. hh Betimleme, öyküleme ve açıklama anlatım türlerinden yararlanılır. hh Gezilen görülen çevre, tabii özellikleri coğrafi konumu ile birlikte tanıtılır. hh Gezilen yerin sosyal, ekonomik, tarihi ve kültürel yönleri yansıtılır. hh İyi bir gözlem gücü gerektirir. hh Görülen yerin yorumu yapılır, başka yerlerle karşılaştırılır ve bir sonuca varılır.

6


Mehmet Akif Ersoy: Falih Rıfkı Atay:

Avrupa’da Bir Cevelan, Sayyadane Bir Cevelan Frankfurt Seyahatnamesi Hac Yolunda, Avrupa Mektupları, Âfâk-ı Irak Berlin Hatıraları Denizaşırı, Tuna Kıyıları, Zeytin Dağı, Taymis Kıyıları, Yolcu Defteri

Reşat Nuri Güntekin:

Anadolu Notları

Attila İlhan:

Abbas Yolcu

Haldun Taner:

Düşsem Yollara Yollara

Erdem Bayazıt

İpek Yolu’ndan Afganistan’a


Konu Testi

1.

─ Yaşanmakta olanı değil, yaşanmışı anlatır.

─ İnsan belleğinde iz bırakan önemli olayları anlatır.

─ Tarihsel gerçeklerin öğrenilmesine katkı yaptığı için tarihçilere ışık tutar.

─ Geçmiş birinci kişinin ağzından kişisel yargılar ve yorumlarla verilir.

Yukarıda özellikleri verilen yazınsal tür aşağıdakilerden hangisidir? A) Anı

B) Günlük D) Otobiyografi

5. Aşağıdakilerden hangisinde parantez içinde verilen

yazınsal ürünle kendisinden önce verilen yargı birbiriyle ilgili değildir? A) Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî türdür. (Nekroloji) B) Yazarın özgürce seçtiği bir konuda kesin sonuçlara gitmeden bir iç konuşma biçiminde yazdığı yazılardır. (Deneme) C) Aktüel konularda, ayrıntıya inilmeden, kanıtlama amacı güdülmeden yazılan gazete yazılarıdır. (Fıkra)

C) Biyografi

E) Portre

D) İnsanların yaşadıkları, gördükleri ve işittiklerini, üzerinden belli bir zaman geçtikten sonra hatırlaması ve bu hatırladıklarını kendi algı ve bakış açısına göre yazmasıdır. (Anı)

2. Bir yazarın, yakından tanısın ya da tanımasın değerli say-

dığı, etkilendiği, beğendiği kişilerin karakter özelliklerini, belirgin yanlarını, aralarında geçen ilginç olayları veya daha başka özelliklerini anlattığı üç beş sayfalık kısa yazılara ---- denir.

Bu parçada hakkında boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) nekroloji

B) mülakat

C) özyaşam öyküsü

D) anı

E) portre

E) Herhangi bir konunun, karşıdakiyle konuşur, sohbet eder gibi bir havayla yazılan yazılardır. (Söyleşi)

6. Günlük türü, Batı etkisindeki Türk edebiyatının bizdeki

başlangıç dönemi kabul edilen Tanzimat’la yazınımıza girmiştir. Direktör Ali Bey’in yazdığı ---- isimli eser bu türün bizdeki ilk örneği kabul edilir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Harabat B) Frankfurt Seyahatnamesi C) Gurebâhâne-i Laklakan

3. Mektupla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir?

D) Seyahat Jurnali E) Tuhfetü’l-Harameyn

A) Âşık edebiyatında “ kâğıt”, “ gam yükü”, “gönül dili”,” çile bohçası” gibi isimler verilmiştir. B) Klasik edebiyatımızda mektup türüne karşılık olarak tezkireler gösterilebilir.

7. Aşağıdakilerden hangisi “günlük” türünün özelliklerinden biri değildir?

A) Yaşanmakta olan anlatılır.

C) Divan edebiyatında inşâ adı verilen düz yazılar içinde mektup da vardır.

B) Yayımlandığında geçmişe dair bilgi verdiği için tarihe ışık tutar.

D) Fuzuli’nin “Şikâyetname” adlı eseri klasik edebiyatımızdaki mektup türüne bir örnektir.

C) Konuşma diline yakın bir dil kullanılır.

E) Siyasi, edebi ve ilmi konulara yazılmış olanları, belge niteliği gösterir.

E) Öznel olduğu için genellikle gerçeği yansıtmaz.

D) İddia ve ispat özelliği taşımaz.

8. Aşağıdaki sanatçı eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

4. Aşağıdaki romanlardan hangisi mektup biçiminde yazılmıştır?

A) Handan

B) İnce Memed

C) Çalıkuşu

D) Yaprak Dökümü

E) Aşk-ı Memnu

A) Reşat Nuri Güntekin’in - Anadolu Notları B) Ahmet Haşim – Frankfurt Seyahatnamesi C) Ahmet Mithat Efendi – Avrupa’da Bir Cevelan D) Haldun Taner – Düşem Yollara Yollara E) Yahya Kemal Beyatlı – İpek Yolu’ndan Afganistan’a


7


Konu Testi

9. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinler içinde

13. Anı türü ile ilgili aşağıdaki bilgilerin hangisi yanlıştır?

değerlendirilemez? A) Günlük

B) Anı

A) Gerçek bir anlatıcı olan yazarın “ben” merkezli anlatımı etrafında şekillenir.

C) Otobiyografi

D) Mektup

E) Halk Hikâyeleri

B) İnsan hayatının tamamını kapsamak zorundadır. C) Anı yazıları yaşanmış olayları konu aldıkları için tarihe ışık tutar.

10. Bu sabah Üstad Necip Fazıl’ı Mola Oteli’nde ziyaret ettik.

Büyük Doğu’yu son beş sayı çıkarıp kapayışından sonra, arkadaşlar Akif, Erdem, Rasim onunla ilk kez karşılaşıyorlar. Alaeddin ve Mehmet de var. Üstad:

D) Yazılırken mümkün olduğu kadar objektif olmaya gayret gösterilir. E) Dil genellikle göndergesel işleviyle kullanılır.

- Büyük Doğu son çıkışında en parlak dönemini yaşadı. Kapanmasında çeşitli nedenler oldu. Ama en büyük amil siz oldunuz, dedi.

Otelin ilk katında, lobideyiz. Üstad sakin, yumuşak ve yalnız. Saat 18’de beni Akabe’den aradığında,

- Arkadaşlara da haber ver, gelsinler, son bir görüşme yapalım, dedi. Erdem’le Rasim’i görebileceğimi söyledim. Bu telefondan az önce, bu ikisine Üstad’ın önceki gelişinde yine kendilerini istediğini ancak kendilerine haber veremediğimi anlatıyordum. Telefon tam o anda geldi. Büroya çıktık. Yine Üstad’ın telefonu. Bu kez Akif’le Hasan’ı da haberdar etmemi istedi.

Bu parça aşağıdaki yazınsal türlerin hangisinden alınmış olabilir? A) Biyografi

B) Gezi yazısı

D) Günlük

14. Eski edebiyatımızda “ruzname” olarak anılan yazınsal tür aşağıdakilerden hangisidir? A) Anı

D) Biyografi

11. I. Avrupa’da Bir Cevelan

III. Mir’atü’l-Memalik

IV. Tek Adam

Numaralanmış yerlerde aşağıdaki sanatçılardan hangisine ait eser yoktur?

E) Fıkra

ları ve tanıdığı önemli kişileri anlattığı yazı türüdür. Bu yazılar, başkası okusun diye kaleme alındığından, yazar zaman zaman bazı şeyleri saklama yoluna gidebilir. Bu durum bu yazı türünü nesnellikten uzaklaştırıp öznelliğe yaklaştırır. Olayların yaşandığı tarihle yazıldığı tarih arasında çok zaman olması da yanlış hatırlama veya unutma risklerini de beraberinde getirir.

E) Eleştiri

II. Seyahat Jurnali

C) Günlük

15. Bir kimsenin hayatını ve bu süre içinde tanık olduğu olay-

C) Anı

B) Biyografi

Yukarıda genel özellikleri verilen öğretici metin türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Röportaj

B) Anı

D) Gezi yazısı

C) Sohbet E) Biyografi

A) Seydi Ali Reis B) Şevket Süreyya Aydemir C) Yakup Kadri Karaosmanoğlu

16. Aşağıdaki eserlerden hangisi tür yönüyle diğerlerin-

D) Direktör Ali Bey

den farklıdır?

E) Ahmet Mithat Efendi

A) Afak-ı Irak

12. Aşağıdakilerden hangisi kişisel hayatı konu alan edebi metinlerden biridir?

C) Frankfurt Seyahatnamesi E) Kırk Yıl

5. A

6. D

7. E

8. E

9. E

10. C

11. C

12. B

13. B

14. C

15. B


4. A

E) Makale

3. B

16. A

8

D) Anadolu Notları

2. A

D) Fıkra

C) Deneme

1. A

B) Biyografi

Cevaplar

A) Eleştiri

B) Berlin Hatıraları

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

15

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI Sözlü Anlatım Türleri

hhSÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ

Sunum esnasında:

1. Sunum

hh Sunuma başlarken konuşmacı, topluluğa kısaca kendini tanıtmalıdır.

hh Önceden hazırlanmış ve planlanmış bir konunun etkili ve anlaşılır biçimde dinleyicilere aktarılmasıdır.

hh Sunum esnasında ciddi, ağırbaşlı, temiz ve derli toplu görünüm önemlidir.

hh Sunumlarda amaç bir meseleyi anlatmak, konu hakkında dinleyicileri ve izleyicileri bilgilendirmektir.

hh Konuşma anında, jest ve mimiklere, sahneyi veya kürsüyü rahat kullanmaya özen gösterilmelidir.

İyi bir sunum gerçekleştirmek için şu hususlara dikkat et-

hh Dinleyicilerle göz teması kurulmalıdır.

mek gerekir:

Sunumdan önce: hh Öncelikle bir konu seçilmeli, bu konu da güncel olmalıdır. hh Seçilen konu iyi araştırılmalı, konuya tamamıyla hâkim olunmalıdır. hh Sunumun hazırlığında mümkün olduğunca çok ve değişik kaynaktan yararlanılmalıdır. hh Sunumun niçin ve kime yapılacağı dikkate alınarak sunumun çerçevesi belirlenmelidir. Sunum için ayrılan süre iyi hesap edilmelidir. hh Sunum esnasında kullanılacak görsel ve işitsel dokümanlar

hh Sunumda, bilgisayar, CD, disket, projeksiyon cihazı, slayt makineleri, mikrofon gibi teknolojik araçlardan faydalanmak etkili olacaktır. hh Görsel malzemenin en az espri kadar konuşmaya ilgi ve tat katacağı unutulmamalıdır. hh Konunun anlaşılmasını zorlaştıracak ifade ve bilgilerden, kaçınılmalıdır. hh Ses tonu durağan olmamalı, anlatım, mümkün olduğunca etkili sürükleyici olunmalıdır.

tespit ve temin edilmelidir. hh Sunum yeri önceden görülmeli ve sunumda kullanılacak malzemeler kontrol edilmelidir. hh Mümkünse sunum salonunda değilse başka yerde sunumun

Sunumdan sonra: hh Dinleyicilerin soru sormasına imkân sağlanmalıdır. hh Herhangi bir tartışmaya meydan vermeden, yöneltilen sorulara açık, anlaşılır ve tatmin edici cevaplar verilmelidir.

provası yapılmalıdır.


1

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Sözlü Anlatım Türleri

Örnek 1:

Başkanın yapması gerekenler:

I. En ince ayrıntılara kadar inilerek sunulan konunun anlaşılması sağlanır.

hh Konu hakkında kısa bir bilgi vermelidir.

II. Sonunda dinleyici/izleyicilerin soruları cevaplanır. III. Daha sonra metin haline getirilerek yayımlanır. Sunumla ilgili bilgi veren numaralanmış cümlelerdeki yargıların doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir? I

II

III

A)

D

Y

D

B)

D

D

Y

C)

Y

Y

D

D)

D

D

D

E)

Y

D

Y

Sunumlarda en ince detaylara dek inilmez, sonunda dinleyicilerin soru yöneltmesine müsaade edilir, her ne konuda hazırlanırsa hazırlansın sunumlar metne dönüştürülüp yayımlanmaz.

hh Konuşmacıları dinleyici/izleyicilere tanıtır. hh Tartışmacıların uyacakları kuralları açıklar. hh Tartışmanın konusunu sınırlandırır. hh Konuşmacılara söz hakkı verir. hh Konuşmacıların fikirlerini rahatça söyleyebilecekleri bir ortam hazırlar. hh Konu dışına çıkan, tartışmayı başka yönlere çeken konuşmacıları uyarır. hh Tartışma esnasında yansız bir tutum sergiler. hh Tartışmayı bir sonuca bağlar.

2. Tartışma hh İnsanın, karşısındakinin duygu ve düşüncelerini yenileyerek değiştirmeyi amaçlayan konuşma türlerinin tamamına tartışma denir.

Tartışmanın Özellikleri:

Konuşmacıların yapması gerekenler:

hh Önceden belirlenmiş bir konusu olur.

hh Söz sırası kendine gelmeden konuşmamalıdır.

hh Belirlenen konunun farklı fikirlere açık olmasına dikkat edilir.

hh Başkası konuşurken onun sözünü kesmemeli, konuşmasına müdahale etmemelidir.

hh Önceden kanıtlanmış, kesin kurallarla sabitlenmiş konularda tartışma yapılmaz hh Çeşidine göre farklı sayıda konuşmacı olur. hh Süresi tartışmanın türüne göre değişir. hh Duyguya, coşkuya değil, düşünce ve kanıtlara yaslanılarak yapılır.

hh Konuşma esnasında diğer tartışmacılara karşı saygılı bir üslup kullanmalıdır. hh Diğer konuşmacılara karşı ön yargılı olmamalıdır. hh Kendisine verilen zamanı iyi kullanmalı, bu zamanın dışına çıkmamalıdır. hh Konuşmasını beden diliyle destekleyerek inandırıcılığını artırmalıdır. hh Ses tonunu konuya uygun olarak ayarlamalıdır. hh Akıcı, anlaşılır ve sürükleyici bir anlatım yapmalıdır.

Öğretmen Sorusu

hh Bir başkan ve konuşmacılardan oluşur.

"Nükleer santraller bir ülke için zorunluluktur." cümlesinden bir tartışma konusu çıkar mı, neden?

Evet, bu bir tartışma konusu olabilir. Çünkü aksini iddia edenler olabilir.

2


METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Sözlü Anlatım Türleri hh Tartışma baştan sona ciddi bir sohbet havası içinde geçer.

Tartışma Türleri

hh Konuşmacı sayısı en az 3 en fazla 6 olabilir.

TARTIŞMA TÜRLERİ

hh Ele alınan konuya göre birkaç gün sürenleri vardır. Açık oturum

Sempozyum Münazara

Forum Panel

a. Açık Oturum hh Toplumun genelini ilgilendiren bir konunun uzmanlarınca bir başkan yönetiminde dinleyici grubu önünde tartışılmasıdır. hh Amaç, bir konunun farklı yönlerini tartışarak o konuyu dinleyicilere tüm yönleriyle tanıtmaktır.

hh Temel amaç diğer konuşmacıları veya dinleyicileri ikna etmek değildir. hh Her konuşmacı, konuyu kendi ilgi ve uzmanlık alanları açısından ele alır. hh Bu konuşmalar ve varılan sonuçlar bilimsel bir değer taşıdığı için yazıya geçirilerek sonradan yayımlanır.

hh Bu tartışma türünde ele alınan konuyla ilgili bir sonuca ulaşılmaya çalışılır.

c. Panel

hh Bir radyo veya televizyon stüdyosunda davetli dinleyiciler önünde de yapılabildiği gibi dinleyici olmadan, radyo ve televizyon stüdyolarında da yapılabilir.

hh Bir grup insanın, toplumun genelini ilgilendiren bir konuyu dinleyiciler önünde, sohbet havası içinde konuştukları tartışma biçimidir.

hh Açık oturumda konuşmacıların alanlarında uzman olmaları

hh Amaç bir konuda karara varmaktan ziyade, konuyu çeşitli yönleriyle aydınlatmak, farklı görüşleri, farklı anlayışları ortaya koymaktır.

gerekir. hh Katılımcılar genellikle tanınmış kişilerden oluşur. hh Bir başkan yönetiminde yapılır. hh Konuşmacı sayısı genellikle 3-6 kişi ile sınırlıdır.

b.Sempozyum hh Bir konunun çeşitli yönleri üzerinde, aynı oturumda, konunun uzmanları tarafından bildiri hazırlanarak sunulmasıyla gerçekleştirilen tartışmalardır. hh Bilgi şöleni de denir. hh Diğer tartışma türlerine göre bilimsel değeri daha fazladır. hh Bir bilgi alışverişi niteliğini taşıdığı için sempozyum daha çok alandaki diğer insanları ilgilendirir. hh Dinleyiciler genelde tartışılan sahada görevli olan veya bu sahaya veya alana ilgi duyanlardır.

hh Bir başkan yönetiminde yapılır. hh Konuşmacılara panelist denir. hh Konuşmacı sayısı 3-6 arasında değişir. hh Her konuşmacı kendi uzmanlık alanıyla ilgili konuşur. Konunun ayrı ayrı yönleri ele alınır. hh Resmiyetten uzak, samimi bir hava içinde gerçekleşir. hh Panellerde, üzerinde durulan konu ile ilgili az sayıda dinleyici bulunur. hh Sonunda dinleyiciler konuşmacılara soru yöneltebilir. hh Dinleyicilerin de tartışmaya katılması halinde bu sözlü anlatım türüne "forum" denir.


3


d. Forum hh Bir başkanın yönetiminde, toplumu ilgilendiren bir konuda farklı gruplardan dinleyicilerin söz sırası alarak konuşma kuralları içinde yaptıkları tartışmalardır. hh Bir başkan yönetiminde gerçekleşir. hh Panelin devamı olarak gerçekleşen forumlarda konuşmacılar genelde bir saat, dinleyiciler de yarım saatle sınırlı olarak konuşur. hh Bu durumda panelden sonra forum yapılacağı, tartışmaya başlanmadan önce başkan tarafından duyurulmalıdır.

hh Her katılımcı konuşmasını bitirdikten sonra, son söz olarak sözcüler savunmalarını gerçekleştirir ve tartışma sona erer. hh Jüri, tarafların hazırlıklarını, konuşmalarını ve savunmalarını dikkate alarak bir değerlendirme yapar ve kazananı ilan eder.

3. Konferans hh Dinleyicilere bilim, sanat, edebiyat vs. konularda bilgi vermek amacıyla düzenlenen konuşmalardır. hh Tek kişi tarafından gerçekleştirilir. hh Dinleyiciler konuşmaya dâhil olmaz. Ancak konuşmanın sonunda soru sorabilir.

hh Söz alan dinleyicilerin tartışmaya katılmasındaki amaç, dinleyicilerin konuyu farklı bakış açılarından düşünmelerini sağlamaktır. hh Söz alan dinleyicilerin tartışmaya katılmasındaki amaç, kamuoyunun konu hakkındaki farklı bakış açılarının belirlenmesidir. hh Dinleyicilerden konuyla ilgili kuşkulu fikirler geldiğinde konuş-

hh Bir başkan bulunur. Başkan, konu ve konuşmacı hakkında bilgi verir. hh Konferans verilecek topluluğun seviyesi hesaplanarak konuşma ona göre şekillendirilmelidir. hh Konferansın amacı yalnızca bilgilendirmektir. Bu nedenle olabildiğince açık ve anlaşılır bir anlatım tercih edilmelidir.

macı olarak davet edilmiş uzmanların görüşlerine başvurulur. hh Formun sonunda ortaya çıkan görüşleri başkan derleyip toparlayarak özetler.

e. Münazara hh Birer cümle halinde ifade edilebilecek bir tezle antitezin bir jüri önünde iki grup arasında tartışılmasıdır. hh Diğer tartışma türlerine kıyasla bir yarışma havası içinde geçer.

Örnek 2: I. Konuşmacılar arasında ciddi ve ağırbaşlı bir üslup baskındır. II. Dinleyiciler konuşmacılara soru yöneltip kendi düşüncelerini de söyleyebilir. III. Diğer tartışma türlerine göre bilimsel değeri fazladır. IV. Konuşmacılar, düşüncelerini bir sohbet havası içinde ortaya koyar.

hh Bir başkan yönetiminde gerçekleştirilir.

Numaralanmış cümlelerin aşağıdakilerle eşleştirildiğinde hangisi boşta kalır?

hh Gruplar en fazla dört kişiden oluşabilir.

A) Panel

hh Grup sözcüleri, arkadaşlarını tanıtır ve konunun hangi yönü üzerinde duracaklarını belirtir.

D) Forum

C) Açık oturum

E) Konferans

I.cümle açık oturumun, II. cümle forumun, III. cümle sempozyumun ve IV. cümle panelin özelliğidir. Numaralanmış cümlelerin hiçbiri konferansla ilişkilendirilemez.

Öğretmen Sorusu

hh Her grubun bir başkanı (sözcüsü) olur.

B) Sempozyum

Tartışma metinleri yazıya aktarılıp okuyucuların istifadesine sunulabilir mi?

Sempozyumlarda konuşulanlar, bilimsel yönü baskın olduğundan yazıya dökülüp kamuoyuyla paylaşılır.

4



4. Söylev hh Tek kişinin, izleyici önünde olanları bilgilendirmek daha çok da coşturmak ve yönlendirmek amacıyla yaptığı uzun konuşmalara denir. hh İletişim araçlarının yaygın olmadığı dönemlerde geniş kitlelere ulaşmak için etkili bir yöntem olarak işlev görmüştür. Nutuk da denir.

Örnek 3: Kapalı veya açık mekânlarda toplanan kalabalık insanlara bir fikri aşılamak için bir konuşmacı tarafından yapılan coşkulu ve edebi konuşmalara ---- denirken dinleyicilere spor, sanat, bilim, politika vs. konularda bilgi vermek amacıyla yapılan tek kişilik konuşmalar ise ---- olarak adlandırılır. Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getşrilebilir? A) açık oturum - mülakat

Söylevden önce yapılacaklar:

B) söylev – konferans

hh Konuşmanın yapılacağı yer ve zaman halka önceden duyurulur.

D) röportaj - panel

hh Konuşma yapılacak topluluğun uygun bir ortamda toplanması sağlanır. hh Konuşma alanı olarak herkesin görebileceği bir yer seçilir. hh Herhangi bir kargaşaya imkan tanınması için gerekli tedbirler alınır.

Söylev esnasında yapılacaklar ve konuşmacının nitelikleri: hh Konuşmacı derli toplu ve düzgün görünümlü olmalıdır. hh Hitap ettiği topluluğu çok iyi tanımalıdır. hh Asıl amaç dinleyenleri etkilemektir, bu yüzden dinleyicileri bir duygu coşkunluğu içine sokmaya çalışmalıdır. hh Vurgu ve tonlamalara dikkat edilmeli, çok açık ve anlaşılır bir üslup kullanmalıdır. hh El, kol ve vücut hareketlerini yerinde ve etkili kullanmalıdır. hh Söylediklerinde samimi olmalı ve konuşmasını inandırıcı ve tutarlı bir eda ile yapmalıdır. hh Konuşma esnasında, konuşma alanını mümkün olduğunca iyi kullanmalı, yerinde sabit durmamalıdır.

C) tartışma – sunum E) sunum– söylev Kalabalıklar önünde yapılan coşkulu konuşmalara söylev, herhangi bir konuda bilgilendirme amaçlı yapılan tek kişilik konuşmalara ise konferans denir.

5. Röportaj hh Bir olay, bir durum; yerinde gezip görülerek olayla ya da durumla ilgili değişik kişilerle konuşularak, soruşturularak yazılır. hh Bu tür, gazeteciliğin gelişmesiyle ortaya çıkmıştır. hh Hem gezi yazılarının hem makalenin hem de haber yazılarının özelliklerini taşır. hh Yazar; sorunu yerinde inceleyerek, gezip görerek, halkla, varsa mağdurla ve yetkili kişilerle konuşarak; fotoğraf, belge, istatistik bilgiler vs. bilgilerle destekleyerek okuyucunun bilgisine sunar. hh Röportaj, okuyucuya yalnızca hayatın bir gerçeğini, olayları ya da sorunları göstermekle kalmaz, bunların arkasında yatan nedenleri, yönlendirici etkilerini de gösterir. hh Haber yazılarına da benzer.


5

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI / Sözlü Anlatım Türleri hh Haber yazısından farklı olarak röportajda yazar kendi kişisel görüşlerini dile getirir, okuru yönlendirmeye çalışılır. hh Haber yazılarına göre çok daha uzundur.

2. Alman Röportajı: hh Yazar, konuyu anlatırken yazıya kendini katar. hh Konuyu kendi (ben) eksininde anlatır.

Konularına göre üçe ayrılır: 1. Bir yeri konu alan röportajlar:

6. Mülakat

hh Bu röportaj türünde bir yer (mekân) bütün yönleriyle tanıtılır.

hh Toplumu ilgilendiren herhangi bir konu hakkında ilgili uzmanlarla veya ünlü kişilerle yapılan görüşmeleri içeren yazılardır.

hh Röportajı yapılan yerin bütün özellikleri göz önüne serilir. hh İlginç yönleri film, ses kayıt ve fotoğraflarla belgelenir.

hh Soru-cevap temeline dayalı olan mülâkatlar, röportaj türünün başlangıcı sayılabilir ancak onun kadar esnek olduğu söylenemez.

2. Eşyayı konu alan röportajlar: hh Haber konusu olan eşya her yönü ile bilinmelidir.

hh Mülâkat yazarının konuşulanları herhangi bir değişiklik yapmadan yayınlama zorunluluğu vardır.

hh Dikkat çekecek ve okuyanları düşündürecek yönleriyle anlatılır. hh Bir ev, eşya, araba, kitap vs. olabilir.

{ Mülakatın etkisi verimliliği yapılan hazırlıkla doğru orantılıdır. Mülakatlara ön hazırlık yapmak gerekir. Bu hazırlık sürecini şöy-

3. İnsanı konu alan röportajlar:

le açıklayabiliriz: hh Mülakat konusuna yönelik bilgi edinmek

hh Belli bir alanda üne kavuşmuş kişilerin özellikleri belirtilir.

hh Mülakat yapılacak kişi hakkında bilgi sahibi olmak

hh Fotoğraf, ses kaydı, video görüntüsü kullanılabilir.

hh Konu hakkında önceden sorular hazırlamak hh Belirlenen görüşme zamanına uymak

Röportajlar sunuş biçimine göre ikiye ayrılır:

hh Görüşme sırasında nazik ve ölçülü olmak

1. Amerikan Röportajı: hh Bu tür röportajlarda giriş bölümünde okuyucuya beklenmedik bir giriş karşılaması yapılır. hh En son söylenmesi gereken sözcükler en önce söylenir. hh Okuyucu adeta bir şok yaşar, böylece bir dikkat çekilir.

6


hh Mülakat verecek kişinin ilgisini ve dikkatini çekmek hh Karşısındakini konuşmaya ikna edebilecek kültürel birikime ve yeteneğe sahip olmak

SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ

1. Aşağıdakilerden hangisi panel için söylenemez? A) Başkan konuşmacılara soru yöneltebilir. B) Konuşmacı sayısı altı ile sınırlıdır.

Konu Testi

5. Bir topluluğun önünde belli bir fikri, bir duyguyu aşılamak için söylenen etkili ve inandırıcı konuşmalara ---- denir.

C) Herkesi ilgilendiren sosyal konular konuşulur.

A) Söylev

D) Seyircilerin de düşüncelerini söylemesi mümkün olabilir. E) Açık oturuma göre daha ciddi bir ortamda gerçekleştirilir.

C) Mülakat

E) Tartışma

6. Bir fikir ve söz yarışmasıdır. Genellikle sınıf ortamında ger-

çekleştirilir. Bundan amaç, öğrencinin ders kitapları dışında kitap okuyup inceleme, konuşma ve kendini ifade yeteneğinin geliştirilmesidir. Bir başkan yönetiminde gerçekleştirilir. Gruplar en fazla dört kişiden oluşabilir. Her grubun bir başkanı (sözcüsü) olur. Grup sözcüleri, arkadaşlarını tanıtır ve konunun hangi yönü üzerinde duracaklarını belirtir. Katılımcılar, konuşmasını bitirdikten sonra, son söz olarak sözcüler savunmalarını gerçekleştirir ve tartışma sona erer.

görevlerinden biri değildir?

A) Konuşmacıların konu dışına çıkmasını engellemek C) Yer yer özetleme yaparak konuyu toparlamak

B) Konferans

D) Sohbet

2. Aşağıdakilerden hangisi tartışmayı yöneten başkanın

B) Konuşmacılara ara ara sorular yöneltmek

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirmelidir?

D) Kurallara uymayan konuşmacıları uyarmak

Bu parçada aşağıdakilerin hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Açık oturum

E) Düşüncelerin rahatça söylenebileceği bir ortam hazırlamak

B) Panel

D) Münazara

C) Sempozyum

E) Sohbet

7. Aşağıdakilerden hangisi tek kişiyle yapılan sözlü anlatım türlerindendir?

A) Forum - münazara B) Panel - açık oturum

3. Aşağıdakilerden hangisi mülakat yapacak bir gazeteci-

C) Sunum - sempozyum

nin dikkat etmesi gereken etkenlerden biri değildir?

D) Münazara - panel

A) Mülakat yapacağı kişi ile ön görüşme yapmak

E) Konferans - söylev

B) Mülakat yapacağı kişinin alanında uzman olmak C) Konu hakkında önceden sorular hazırlamak D) Belirlenen görüşme zamanına uymak

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde boş bırakılan yere parantez içindeki sözcük getirilemez?

I. Slayt, internet, CD, DVD vs. iletişim araçlarından yararlanılır.

II. Toplumun genelini ilgilendiren bir konu, dinleyiciler önünde değişik düşüncelere sahip kimselerce tartışılıp bir sonuca ulaşılmaya çalışılır.

III. Kalabalık bir topluluk önünde, onları heyecanlandırarak bir düşünceye yönlendirmek amacıyla yapılır.

IV. Bilim sanat, spor, siyaset vs. konularda dinleyenleri bilgilendirmek amacı güdülür.

C) Makale

Numaralanmış cümlelerde verilen bilgilerle aşağıdakilerden hangisi ilişkilendirilemez?

D) Tartışma

A) Panel

E) Mülakat yapacağı kişi hakkında bilgi sahibi olmak

4. Aşağıdakilerden hangisi sözlü anlatım türlerinden biri değildir?

A) Söylev B) Mülakat

E) Sunum

B) Açık oturum

D) Sunum

C) Söylev

E) Sempozyum


7

SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ

Konu Testi

9. Aşağıdakilerden hangisi sempozyumun özelliklerinden biri değildir?

13. Aşağıdakilerden hangisi sözlü anlatım türleri içinde değerlendirilemez? A) Tartışma

A) Konuşmacı sayısı 3-6 kişi arasında değişir.

B) Mülakat

D) Söyleşi

B) Diğer tartışma türlerine göre daha uzun sürebilir.

C) Sunum

E) Sempozyum

C) Konuşulanlar bastırılıp kamuoyu ile paylaşılır. D) Dinleyicilere söz hakkı verilmez. E) Konuşmacıların temel amacı karşı tarafı ikna etmektir.

14. Aşağıdakilerden hangisi tartışmanın özelliklerinden biri değildir?

10. Panelle ilgili,

A) Aydın bir kesime seslenme amacıyla ortaya konur.

I. Katılımcı sayısı 3-6 kişi arasında değişir.

B) Konuşmacılar belirlenen konu dışına çıkmamalıdır.

II. Sonunda foruma dönüşebilir.

C) Tartışan kişiler önyargıdan uzak durmalıdır.

III. Genelde küçük bir dinleyici grup önünde yapılır.

numaralanmış yargılardan hangilerine ulaşılabilir?

D) Konuşmacıların konuşmaları anlaşılır ve sürükleyici olmalıdır.

A) Yalnız I.

B) Yalnız II.

D) I. ve II.

E) Kişiler birbirlerine nazik, hoşgörülü, sabırlı ve sakin davranmalıdır.

C) II. ve III.

E) I.,II. ve III.

11. Sözlü anlatım türlerinden biridir. Gazeteciliğin gelişmesiyle

birlikte ortaya çıkmıştır. Öğretici yazı türüdür. Bir olay, bir durum; yerinde gezip görülerek, olayla ya da durumla ilgili değişik kişilerle konuşularak, soruşturularak yazılır. Hem gezi yazılarının hem makalenin özelliklerini taşır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen metin türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Röportaj

15. I. Röportajı yapan kişi kendi görüş ve düşüncelerini de katabilir.

II. Mülakat yapan kişi, görüşme yaptığı insanın alanında uzman olmalıdır.

III. Sunum yapan kişi, sunumun sonunda dinleyicilerin sorularına cevap verir.

Numaralanmış cümlelerde verilen yargıların doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir?

B) Mülakat

I

II

III

C) Fıkra

A)

D

Y

Y

D) Sohbet

B)

D

D

D

E) Deneme

C)

Y

Y

D

D)

D

Y

D

E)

Y

D

Y

12. Aşağıdakilerden hangisi bir sunumda yapılması gerekenler içinde yer almaz?

16. I. Bir gerçeği ortaya çıkrama amacını gütme

A) Anlatılanlara görsel malzemelerin uyumlu olması

II. Hoşgörü ve saygı kültürünü ortaya koyma

B) Yoğun bilgi içeren grafiklere çokça yer verilmesi

III. Bilgilerini başkalarıyla paylaşma

IV. Başkalarının fikirlerine değer vermeme

Yukarıdaki özelliklerden hangisi ya da hangileri tartışmacıların amaçları arasında yer almaz? D) Yalnız IV 4. C

5. A

6. D

7. E

8. E

9. E

10. E

11. A

12. B

13. D

14. A

15. D


B) I, II ve III

C) II . ve IV.

E) I ve III 3. B

16. D

8

A) Yalnız I

2. B

E) Ses tonuna, sözcük vurgusuna ve vücut hareketlerine dikkat edilmesi

1. E

D) Konuşmacının bilgi tekrarına düşmemesi

Cevaplar

C) Gerekli yerlerde özetleme ve geri beslemeler yapılması

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

16

TARAMA

1. "Orhun Yazıtları’nda ilk ---- ile ---- düzyazılarının örnekleri

vardır" cümlesinde boş bırakılan yerleri aşağıdaki seçeneklerden hangisi tamamlar?

4. Gazete ve dergi gibi süreli yayınlarda, bir yazarın periyodik

olarak genel bir başlık altında günün sosyal ve siyasî olaylarını kendi bakış açısına, siyasî, ideolojik eğilimine ve düşünce yapısına göre değerlendirdiği kısa yorum yazılarına ---- denir.

A) hikâye - söylev B) anı - söylev

C) tarih - eğitim D) söylev - atasözü

A) fıkra

E) gezi - deneme

B) makale

D) röportaj

(II) Hece ölçüsünün 4+4=8 ya da 5+3=8'li kalıbı kullanılır. (III) Konuları bakımından koşmanın kişi ve doğa güzelliğini övenine "güzelleme" denir. (IV) Yiğitlik konusunu işleyeni "koçaklama",bir kişi ya da toplumun kötü yönlerini eleştireni de "taşlama" biçiminde adlandırılır. (V) Yasla ilgili olanlarına da "ağıt" adı verilmektedir.

II. Kendi uzmanlık alanlarında tanınmış kişilerle hayatları, çalışmaları, eserleri ya da istenilen herhangi bir konuda sorulu cevaplı olarak karşılıklı konuşma, görüşmedir.

Numaralanmış cümlelerde sırasıyla aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Deneme - Makale

A) I.

C) Röportaj - Mülakat

C) III.

D) IV.

E) mülakat

I. Bir bilim adamı ya da araştırmacının seçtiği bir konuda kendi duygu ve düşüncelerini delil, bilgi, bulgu, belge ve diğer kaynaklardan da yararlanarak açıkladığı ve kesin yargılarla sonuca ulaştığı yazılardır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? B) II.

C) deneme

5. 2. (I) Koşma, Türk halk şiirinin en yaygın türlerinden biridir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

B) Makale - Fıkra

E) V.

D) Söyleşi - Röportaj E) Makale - Mülakat

3. Belli bir zamanda ve yerde olmuş olayları merakı giderecek

6. Serbest düşüncenin ifade alanı olarak yazarın gözlemlediği ya da yaşadığı olay, durum ve izlediği objelerle ya da herhangi bir kavramla ilgili izlenimlerinin herhangi bir plâna bağlı kalmayarak, deliller getirip kanıtlama yoluna gerek duymadan ve kesin hükümler vermeden, tamamen kişisel görüşüyle serbestçe yazıya döktüğü birkaç sayfayı geçmeyen kısa metinlere denir.

düzeyde ayrıntılı ve anlaşılır bir dille aktaran yazılara ---denir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) deneme B) haber yazısı

C) makale

Bu cümlede hakkında bilgi verilen edebi tür aşağıdakilerden hangisidir?

D) fıkra

A) Deneme

E) sohbet

D) Makale

B) Mülakat

C) Sohbet

E) Fıkra LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Seydî Ali Reis ---- adlı seyahatnamesinde Belücistan, Hin-

distan, Afganistan, Buhara, Maveraünnehir'le ilgili gözlemlerini ve yaşadığı olayları anlatmıştır.

10. Aşağıdakilerden hangisi bir edebî eserin özellikleri arasında yer almaz?

A) Gerçeğin dönüştürülmüş biçimidir.


B) Hemen her konuda yazılabilir. C) Sözcükler, sadece gerçek anlamda kullanılır.

A) Mir'atü'l-Memâlik

D) Gelenek ve göreneklerden beslenir.

B) Cihannüma

E) Yazıldığı dönem ile eser arasında sıkı bir bağ vardır.

C) Acâibname-i Hindistan D) Acâibü'l-Letâif E) Keşfü’z - Zünûn

11. Aşağıdakilerden hangisinin nazım birimi diğerlerinden farklıdır? A) Rubai B) Mesnevi C) Şarkı

8. (I) Günlükler, roman, hikâye gibi kurmaca gerçekliğe dayalı

edebî türlerden biridir. (II) Bir kişinin her gün, o günkü önemli ve kayda değer bulduğu olayları, gözlemlerini, izlenimlerini, duygu, düşünce ve hayallerini kaleme aldığı notlardır. (III) Günlük notlarının başına o günün tarihi atılır. (IV) Bu notlar daha sonra kronolojik olarak toplanıp kitap haline getirilir. (V) Günlükler, çoğunlukla yazarın gerçek yaşantılarını ve bu yaşantılardan çıkardığı tecrübeleri ve sonuçları içerir.

D) Murabba E) Tuyuğ

12. Aşağıdaki tür ve o türle özdeşleşmiş sanatçı eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

A) Rubai- Azmizade Haleti B) Şarkı- Nedim

E) V.

C) Mesnevi- Baki D) Tuyuğ- Kadı Burhanettin E) Terkib-i bent- Ziya Paşa

9. Bizde Batılı anlamda ilk günlüklerden birinin yazarı Şair Ni-

2

gâr Bint-i Osman (Nigar Hanım)'dır. Nigâr Hanım, 20 defter tutarındaki notlarının başına o günün tarihini koymuş ve günlüklerinin bir kısmı daha sonra ---- adıyla yayımlanmıştır. Şair bu eserinde genellikle çocukluğu, evlilikleri, boşanmaları gibi başından geçen olayları, çektiği acı ve çileleri anı üslûbuyla aktarmıştır.

13. Kendi alanlarında ünlü olmuş, siyaset adamı, edebiyatçı,

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisidir?

sporcu, bilim adamı, ses,sinema, tiyatro sanatçısı, gazeteci, ticaret adamı gibi kişilerin hayatlarını, neler yaptıklarını, ülke ve dünya insanlığına neler kazandırdıklarını, hayatlarının önemli başarılarını ve dönüm noktalarını bütünüyle anlatan yazılara ---- denir. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Kavgalarım

A) mülakat

B) Hayatımın Hikâyesi

B) otobiyografi

C) Evrâk-ı Leyâl

C) röportaj

D) Seyahat Jurnali

D) anı

E) Tâmât

E) biyografi


Tarama

14. I. Ölen ünlü bir kişinin hemen ölümünden sonraki gün-

lerde genellikle gazete ve dergilerde yakın çevresinde yer alan kişiler tarafından onun üstün niteliklerinin, erdemlerinin, çalışmalarının ve diğer özelliklerinin anı üslûbuyla anlatıldığı yazılardır.

II. Biyografik bilgileri kronolojik bir sıra içerisinde, alt başlıklar halinde, onun dönemi içindeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gösterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik özelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak veren çalışmalardır. III. Roman, hikâye gibi tahkiye kurgusu içerisinde, olay anlatımı üslûbuyla kişiyi bir roman kahramanı gibi olayların içindeki konumlarıyla sunan eserlerdir.

17. Genellikle toplumu derinden etkileyen savaş, deprem, sel, göç gibi konuları işleyen ---- biçim bakımından koşmaya benzer. Dörtlük sayısı sınırlı değildir. Hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla söylenir. Anlatımı öyküleme biçimindedir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Destan

B) Ağıt

D) Varsağı

C) İlahi E) Semai

18. Âşık tarzı halk edebiyatı nazım biçimlerinden “semai” ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

IV. Klasik edebiyatta, şairlerin biyografilerine, eserlerine yer veren, şiirleri hakkında değerlendirmelerin bulunduğu eserlere denir.

A) Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. B) Konu bakımından genellikle lirik şiir türüne girer. C) Şairler son dörtlükte mahlaslarını söyler.


D) Genellikle hecenin 11’li kalıbıyla söylenir. E) Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.

A) Biyografik roman B) Nekroloji C) Portre D) Bilimsel biyografi

19. Aşağıdakilerden hangisi sanatsal (edebî) bir yazının

E) Şuara tezkiresi

amacı olamaz?

A) Okuyucunun bilgilenmesini sağlamak B) Okuyucuya okuma zevki ve isteği aşılamak

15. Makale, edebiyatımıza Tanzimat döneminde gazete ile gir-

C) Okuyucuya üslup zenginliğini göstermek

miştir. Gazeteye ilk makale yazan sanatçının, “İbrahim Şinasi” olduğu kabul edilir. Bu yazı 1860 tarihli Tercüman-ı Ahval gazetesinde ---- adıyla yayımlanmıştır.

D) Okuyucuya estetik duygu kazandırmak E) Okuyucuda güzellik duygusu uyandırmak

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Muhavere

B) Murakabe

D) Musahabe

C) Mukaddime

E) Muharebe

20. Ayrı mekânlarda yaşayan ve farklı nedenlerle iletişim kur-

mak isteyen insanların birbirilerine samimî, sıcak ve konuşma üslûbuyla yazdıkları, mesaj iletme amacı taşıyan mektuplardır. Böyle mektuplarda yazarın kişiliğinin, duygu ve düşüncelerinin içten bir şekilde yansımasını görürüz. Dil ve üslûp genellikle yalındır.

16. Baktığı her şeyde sıradan insanların göremediği, farkına

varamadığı ayrıntıları, dikkat etmediği hususları, incelikleri ve güzellikleri arar. Olağanın altında yatan olağanüstülükleri görebilmek, hissedebilmek esastır. Bu türün yazarı düşünce biçimi ve deneyimleriyle anlattığını okuyucular için ilginç görülebilecek şekilde yazıya döker. Düşüncelerini şiirsel, akıcı, samimi bir üslupla okuyucuya aktarır.

Bu parçada aşağıdaki mektup türlerinin hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Özel mektup

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

B) Edebi mektup

A) Makale

D) Açık mektup

B) Sohbet

D) Deneme

E) Anı

C) Fıkra

C) Resmi mektup E) İş mektubu


3

Tarama

21. I. Destansı özellikler gösteren şiirlerdir.

24. Belki bir bestekâr saçında bulur

II. Kahramanlık, savaş, yiğitlik konuları işlenir.

Sarışın, en sevimli nağmeleri

III. Okuyanda coşku, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırır.

Esmerim sevgin için korsan olur

Bir yiğit yağma eder tekneleri

Bu maddelerde hakkında bilgi verilen şiir türü aşağıdakilerden hangisidir?

Bu dizelerin kafiye düzeni ve türü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Lirik

A) Düz – tam

B) Epik

B) Çapraz – zengin

C) Didaktik

C) Çapraz – yarım

D) Pastoral

D) Sarma – tam

E) Satirik

E) Düz – yarım

22. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinlerden biri değildir? A) Anı B) Hikâye C) Fıkra D) Eleştiri E) Gezi yazısı

25. Divan edebiyatının en çok kullanılan nazım biçimi I

kasidedir. Genellikle aşk, kadın ve şarap temaları işlen-

miştir. 5-15 beyitten oluşur ve aa-ba-ca… biçiminde

uyaklanır.

Numaralanmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

II IV

A) I.

23. Sıfat-ı hayvan da gezdim bir eyyam

III V

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

26. I. Anlatım biçimi

Geçip menzillerim olunca tamam

II. Yazılış amacı

Bildim aslım Âdem Aleyhisselam

III. Sanatçının kişiliği

Ahsen-i surette cihana geldim

IV. Hedeflenen kitle

Bu dörtlükte şair yaratılış evresiyle ilgili bir sıralamayı anlatmaktadır.

V. Kullanılan dil ve anlatım

Buna göre dörtlük aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir?

Yukarıdakilerden hangisi metinlerin gruplandırılmasında etkili değildir?

A) Şathiye B) Devriye C) İlahi D) Nutuk E) Methiye

4


A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Tarama

27. Aşağıdakilerden hangisi sanat metinlerinden biri değildir? A) Şiir

B) Biyografi D) Roman

C) Hikâye

E) Tiyatro

30. I. Sunum yapan kişi tartışmaya meydan vermemek için sunumdan sonra soru almaz.

II. Konunun anlaşılmasını zorlaştıracak ifade ve bilgilerden, kaçınılmalıdır.

III. Ses tonu durağan olmamalı, anlatım, mümkün olduğunca etkili sürükleyici olunmalıdır.

Sunumla ilgili bilgi veren numaralanmış cümlelerdeki yargıların doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir?

28. Yaklaşık yarım saatlik bir deniz yolculuğu ile Belcekız Kör-

fezi'nin doğu koylarından biri olan Kelebekler Vadisi'ne ulaştık. Vadiye ulaşmak için en etkin yol deniz yolu. Ayrıca vadinin üstünde bulunan Faralya köyünden de buraya inmek mümkün ama, bunun için zorlu ve tehlikeli bir iniş söz konusu, kendine güvenenler bu yolu deneyebilirler. Kelebekler Vadisi 250 metre uzunluğunda bir sahile sahip. Vadide derinlere doğru yürüyüş yapmak isterseniz ileride bir şelale ile karşılaşacaksınız. Bu şelalenin suyu Babadağ eteklerinden doğan Sarp Deresi'nden gelir. Kış aylarında yağmur suları ile birlikte derenin suyu artarak dar vadiyi geçip sahili yararak denize akar.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış olabilir? A) Makale

B) Eleştiri

D) Fıkra

C) Gezi yazısı

E) Biyografi

I

II

III

A)

D

Y

D

B)

D

D

Y

C)

Y

Y

D

D)

D

D

D

E)

Y

D

D

31. Aşağıdakilerden hangisi sözlü anlatım türlerinden biri değildir?

A) Sohbet B) Mülakat C) Röportaj D) Tartışma E) Söylev

29. Fuzuli, divan edebiyatının en büyük şairidir (1480-1556).

Fuzuli'nin asıl adı Mehmet'tir. Irak'ta Kerbela’da doğdu, öğrenimini Bağdat'ta gördü. Gençliği, Safevi Türk İmparatorluğu'nun parlak dönemine rastlar. Bağdat'a yerleşti ve ömrü boyunca Irak'tan hiç ayrılmadı. Kanuni Süleyman 1534'te Bağdat’ı fethettiği zaman padişaha kaside yazıp sunduğu gibi, veziriazam Damat İbrahim Paşa, vezir Rüstem Paşa, nişancı Celalzade Mustafa Çelebi gibi devlet ileri gelenlerine de kasideler yazdı. Kanuni, şaire günde 9 akçe aylık bağladı. Fuzuli'nin bu aylığı alamaması üzerine nişancı Celalzade Çelebi'ye yazdığı mektup Şikayetnâme adıyla ün kazandı.

32. Aşağıdakilerden hangisi denemenin özelliklerinden biri değildir?

A) Her konuda yazılabilir.

Bu metin aşağıdaki edebi türlerden hangisine örnek gösterilebilir?

B) Amacı bilgi vermek değil; düşündürmektir.

A) Deneme

D) Yazar, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibidir.

B) Eleştiri

D) Röportaj

C) Makale

E) Biyografi

C) Ortaya konan fikirlerin ispatlanması mecburiyeti vardır. E) Samimi, kıvrak, akıcı, güzel bir üslubu vardır.


5

Tarama


Sanatçı

36. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı tür bir uyak kullanılmıştır?

Eser

A) Seydi Ali Reis

Mir'atü'l-Memalik

B) Evliya Çelebi

Seyahatname

C) Ahmet Mithat Efendi

Avrupa'da Bir Cevelan

D) Ahmet Rasim

Frankfurt Seyahatnamesi

E) Cenap Şahabettin

Hac Yolunda

A) Vazgeç artık şu kuşkundan Ne umarsın bu şaşkından B) Aciz olmak ne beter şey Gene yoksun geldi hey hey C) Oturup kalkarım, seni överim Senden başkasını nasıl severim D) Sen gittin kaderim düşman kesildi Alnına simsiyah mührü basıldı E) Korkarım derdimi sana dökerken Utanır gözümden yaşlar akarken

34. Aşağıdakilerden hangisi fıkranın özelliklerinden biri değildlr?

37. Ahlakın, bize özgeyi kendimiz bilip acılarına, kaygılarına or-

tak olmamızı, onunla "hemhâl" olmamızı buyuran ahlâkın başlıca kurucusu, yazıcısı edebiyattır. Bir kimsenin sıkıntılar çektiğini, yüreğinden yaralandığını anlamamız için kendisini görmemiz, diyeceklerini dinlememiz yeter sanırız, oysaki yetmez. Görmek, dinlemek başka, anlamak gerçekten anlamak başkadır da onun için. Anlarız, o kimse ne durumdadır, öğreniriz, bilgi ediniriz, ama bu bilgi içimize işlemez daima, bizi sarmaz. Bencildir insanoğlu, bencil olduğu için yalnız kendi dertlerini düşünür, yalnız onlara inanır, başkalarında gördüğü dertleri kendisininkiler gibi kavrayamaz. Onlara omuz silkmezse, gülmezse, eğlenmezse onlarla, gene iyi!...

A) Makalelerde olduğu gibi yazar nesnel bir tavırla yazar. B) Güncel bir konu üzerinde kişisel görüş ve düşüncelerini anlattığı yazılardır. C) Yazarının geniş bir kültür birikimine sahip olmasını gerektirir. D) Kısa ve etkili bir sonuca varmak amacını taşır. E) Kanıtlamak amacı gütmez ve fazlaca ayrıntıya inmez.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmıştır? A) Deneme D) Sohbet

B) Fıkra

C) Makale E) Eleştiri

35. Aşağıdaki dizelerin hangisinde dört ögesi de söylenen bir teşbih vardır?

A) Ah, bu türküler, köy türküleri Ana sütü gibi candan, ana sütü gibi temiz B) Firuze renkli gökte alevler saçarak Yükseldi güneş, başak dolu ovayı gördüm C) Altın rengi başaklarla dolu bir ovada yürüyordum Bir çoban kaval çaldı, kuzular, kuşlar gördüm D) Gördüm ki âdemoğlu kaval çalıyordu, dertliydi Uzun havalar çalıyordu, sevinçliydi E) Dağlar denizler aştım, gurbet ellerde dolaştım Çok gördüm, çok yaşadım

6


38. I. Gazete ile birlikte ortaya çıkmıştır.

II. Belirli bir plana göre yazılır.

III. Anlatıma öznellik hâkimdir.

IV. Ele alınan konuyla ilgili terimlere yer verilir.

V. Gazete ve dergi makaleleri, geniş halk kitlelerine ulaşacağı için daha yalın yazılır.

Yukarıdaki numaralanmış bilgilerden hangisi makale için yanlıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Tarama

39. Günü gününe tutulan notlardan oluşan yazılardır. Bu yazı-

lar, bir kişinin geçmişine, yaşadıklarına ışık tutması bakımından önemli yapıtlardır. Eski dilde “rûznâme'' de denilen bu yazı türü, gerçek yaşamdan kaynaklanır. Sıcağı sıcağına yazıldığı için anıdan ayrılır.

Bu parçada tanıtılan yazı türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Deneme

42. Aşağıdakilerden hangisi anı türü için söylenemez? A) Yaşanılmış, geride kalmış zamanı anlatır. B) Nesnel metinler arasında kabul edilir. C) Hayatın tamamı veya bir kısmı anlatılabilir. D) Amaç, bir kişinin hayatını anlatmaktan çok, bir döneme ayna tutmaktır. E) İçten, akıcı, açık ve anlaşılır bir dil kullanılır.

B) Anı C) Günlük D) Fıkra E) Gezi yazısı

40. Aşağıdakilerden hangisi gazete çevresinde gelişen me-

43. Biyografi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlış-

tinlerden biridir?

tır?

A) Mektup

A) Ciddi bir ön hazırlık yapmayı gerektirir.

B) Deneme

B) Biyografisi yazılacak kişiyle ilgili bilgi ve belgeler detaylı taranır.

C) Anı D) Biyografi E) Gezi yazısı

C) Biyografi yazarı, tanıtacağı kişiyi bütün yönleriyle ele alır. D) Kişinin hayatı kronolojik bir sırayla aktarılır. E) Anlatıma da ister istemez öznellik hâkimdir.

41. Makale ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Uzunluğu ile ilgili bir sınırlama yoktur. Ayrıntıya inilir. B) Devrik cümlelerden mümkün olduğunca uzak durulur. C) Yazarının konusunda uzman olması gerekir. D) Betimleyici ve öyküleyici anlatım türleri kullanılır. E) Tanımlama, örnekleme, istatistiklerden yararlanma vs yararlanılır.

44. Aşağıdakilerden hangisi gezi yazısının özelliklerinden biri değildir?

A) Detaylı bir gözlem gücünün ürünüdür. B) Gezilen yerlerin ilgi çekici görüntüleri tasvir edilir. C) Gezilen yerin tarihi ve kültürü hakkında bilgi verilir. D) Anlatımda betimlemelerden, benzetme ve diğer yollardan yararlanılabilir. E) Anlatılanlar günü gününe ve tarih atılarak aktarılır.


7

Tarama Testi

45. Birbirlerinden uzakta olan insanların yazı yoluyla karşısın-

dakine duygu, düşünce ve isteklerini duyurmak isteyenlerin haberleşmek için kullandıkları bir yazı türüdür. Konulan oldukça bol, bağımsız; ufukları alabildiğine geniştir. Bu yazıyı gönderdiğimiz kişiyle olan yakınlık derecemiz, yazıdaki samimiyetin ölçüsünü tayin eder. Yakın arkadaşlarımıza, dost ve sevdiklerimize gönderdiklerimizle, aramızda saygı sının ve resmiyet bulunan kişilere gönderdiklerimiz birbirine benzemez.

48. Aşağıdakilerden hangisi kişisel hayatı konu alan metinlerden biridir? A) Deneme B) Günlük C) Fıkra D) Makale E) Sohbet

Bu parçada tanıtlan yazı türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Günlük

B) Makale

D) Biyografi

C) Deneme

E) Mektup

46. Aşağıdakilerden hangisi kişisel hayatı konu alan edebi metinlerden biridir?

49. Aşağıdakilerden hangisi duygu ve düşüncelerden çok, fikirlerin ön plana çıktığı, öğretici şiirlerdir?

A) Eleştiri

A) Epik şiirler

B) Otobiyografi

B) Lirik şiirler

C) Deneme

C) Didaktik şiirler

D) Fıkra

D) Pastoral şiirler

E) Makale

E) Satirik şiirler

47. Aşağıdakilerin hangisinin gelişiminde gazetenin etkisi

50. ---- bakış açısında anlatıcı; yaşanmış, yaşanan ve yaşanacak olan her şeyi bilir, görür ve duyar. Kahramanların gönlü veya kafasından geçenleri okuyabilir. Anlatıcı, anlattığı olayların dışında durur, gören durumundadır. Üçüncü tekil şahıs ağzıyla konuşur.

yoktur?

A) Fıkra B) Röportaj C) Biyografi

D) Makale

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?

E) Deneme

A) Kahraman B) Hâkim C) Öznel D) Gözlemci E) Durum

26. C 27. B 28. C 29. E 30. E 31. A 32. C 33. D 34. A 35. A 36. B 37. A 38. C 39. C 40. C 41. D 42. B 43. E 44. E 45. E 46. B 47. C 48. B 49. C 50. B 1. B

2. B

3. B

4. A

5. E

6. A

7. A

8. A

9. B 10. C 11. B 12. C 13. E 14. C 15. C 16. D 17. A 18. D 19. A 20. A 21. B 22. B 23. B 24. C 25. B LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

İSLAMİYET ÖNCESİ VE GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı - Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı

hhİSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

Edebiyatımızı etkileyen din farklılıkları şunlardır:

a. Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler

hh Göktürkler: Gök Tanrı İnancı- Şamanizm

17

hh Uygurlar: Budizm-Manihaizm

Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılması hh Tarih içinde Türk toplumunun farklı coğrafyalarda karşılaştığı değişik kültür ve uygarlıklar, hayatımızı derinden etkilemiştir. hh Toplumsal hayatı etkileyen her şey, edebiyatı da doğrudan etkilemiş ve edebiyatımızı farklı biçim ve içeriklere, köklü değişikliklere uğratmıştır. hh Edebiyat tarihçileri, Türk edebiyatının bu tarihi seyrini belirle-

hh Karahanlılarla Başlayan Dönem: İslamiyet

2. Kültür Değişikliği

mek ve kolay incelenmesini sağlamak için onu belirli dönem-

hh Bir toplumun; tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde oluşturduğu maddi ve manevi değerler bütününe kültür denir.

lere ayırmışlardır.

hh Türk kültürü, 19. yüzyılda büyük bir değişim geçirmiştir.

Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında kullanılan ölçütler şunlardır:

1. Din değişikliği

2. Kültür değişikliği

3. Dildeki değişiklikler

4. Coğrafya değişikliği

5. Sanat anlayışı

Şimdi bu ölçütleri daha yakından tanıyalım: 1. Din Değişikliği hh Din, isimlerimizden, giyim tarzımıza, aile ve çevre ilişkilerimizden, müziğe, mimariye kadar hemen her alanda etkisini gösterip sosyal hayatı çepeçevre sarar. hh Sosyal hayatta dinin etkisiyle meydana gelen bütün değişimler edebiyatta da kendini gösterir.

hh Tanzimat döneminde siyasi, askeri, ekonomik vs. alanlarda yaşanan değişim edebiyatta da kendini göstermiştir. hh Batı’ya yönelen sanatçılar edebiyatı, toplumu dönüştürmede bir araç olarak kullandılar. hh Roman, makale, eleştiri gibi Batılı edebiyat ürünlerini yazın dünyamıza Tanzimat dönemiyle birlikte girmiştir. hh Tanzimat dönemiyle birlikte kültürümüzde önemli bir değişim yaşanmış, edebiyatımız da Batı Etkisindeki Türk Edebiyatı dönemine geçmiştir. hh 19. yüzyıldan itibaren islam kültürü medeniyet dairesinden çıkmaya başlayan Türk toplumu Batı kültür dairesine girmiştir. Değişen kültürel anlayış edebi eserlerin de farklılaşmasına neden olmuştur.


1

İSLAMİYET ÖNCESİ VE GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI / İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

3. Dildeki Değişiklikler

4. Coğrafya Değişikliği

hh Dil sürekli değişen ve kendisini yenileyen bir yapıya sahiptir. Edebiyatı oluşturan ana malzeme dil olduğuna göre dildeki her gelişme ve değişimden edebiyat da payına düşeni alır.

hh Orta Asya’nın kuzeybatısında tarih sahnesine çıkan Türkler, daha önce bütün Orta Asya’ya yayılmış ardında da Batı’ya yönelerek oldukça geniş bir coğrafyayı kendilerine yurt edinmişlerdir.

Türk edebiyatını dönemlere ayrılmasına etki edecek tarihi dil seyri şöyledir:

Göktürkler: Yabancı dillerin etkisinden uzak arı ve milli bir dil

Uygurlar:

hh Türkler bu geniş bir coğrafyaya yayılırken dilleri de ses, yapı ve söz dizimi açısından farklılık göstermeye başladı. hh Lehçe ve şive ayrılıkları da bu sebepten ortaya çıkmıştır.

5. Sanat Anlayışı hh Toplumların sanata yüklediği anlam, her zaman aynı olmaz.

Budizm ve Manihezim dinlerinin etkisiyle –çok az olmak kaydıyla- Çince, Sanskritçe, Tibetçe gibi dillerden kelimelerin sızmaya başladığı dil

hh Sanat, bir toplumun içinde bulunduğu devre, sosyal, siyasi ve kültürel koşullara bağlı olarak farklı biçimlerde algılanabilir. Türklerde de böyle olmuştur. hh İslamiyet’ten önceki dönemlerde sanat anlayışında ihtiyaçlar belirleyici olmuştur.

İslamiyet’in kabulü: hh İslamiyet’in kabulünden sonra ilk zamanlar sanatın amacı Arapça ve Farsça kelimelerin, tamlamaların ve dil kurallarının

öğreticiliktir.

baskın olduğu bir dil hh İlerleyen zamanlarda değişim geçiren sanat anlayışında estetik ön plana çıkmıştır

Batı Etkisi: 19. yüzyılda Batı edebiyatının etkisiyle başta Fransızca olmak üzere Batı dillerinin etkisine giren dil

hh Tanzimat’la birlikte ise edebiyat toplumun dönüştürülmesinde bir araç olarak kullanılmıştır. hh Yine sosyal ve siyasi gelişmelere paralel olarak Tanzimat’ın

Millileşme: 20. yüzyılın başlarında Ömer Seyfettin ve arkadaşlarının başlattığı Yeni Lisan Hareketi’yle milli kaynaklara yöneliş ve konuşulan Türkçenin yazıya geçirilmesiyle ortaya çıkan dil

2


ikinci döneminde sanat bireyci bir kimliğe bürünmüştür. hh Milli Edebiyat döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında ise Batı’ya yöneliş biçimsel olarak devam ederken içerikte Memleket Edebiyatı anlayışına geçiş görülmüştür.


Örnek 1: Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

Not

B) İslamiyet'in kabulüyle beraber eserlerin dilinde değişmeler de olmuştur.

Mit: Çok eskilerde yaşamış milletlerin; evrenin oluşumundan, inandıkları tanrılardan, kahramanlardan, devlerden ve perilerden bahseden hayali hikâyelerdir. Mitlerin, doğuşlarını, anlamlarını yorumlayan, inceleyen bilim dalına da mitoloji denir.

C) İslamiyet'in kabülünden hemen sonraki eserlerde estetik amaç daha fazla olmuştur.

Türklerde yaygın olarak görülen mitolojik unsurlar şunlardır:

D) Uygurlar döneminde Çince ve Tibetçe kelimeler de görülür.

ağaç motifi / ışık motifi / at motifi /rüya motifi / kırklar motifi

A) Edebiyatın dönemlere ayrılmasında kültürel farklılaşma önemli bir yer tutar.

E) Tanzimatla birlikte edebiyat toplumun dönüştürülmesinde bir araç olarak kullanılmıştır. Toplumların sanat anlayışındaki değişmelerde "din" önemli bir olgudur. Bu nedenle "din" değişimilden sonra verilen eserlerde edebilikten ziyade öğreticilik ön planda olur. C seçeneğindeki ifade bu duruma ters olduğundan belirtilen yargı yanlıştır.

b. Destan Dönemi

ok-yay motifi / kurt motifi / mağara motifi Efsane: Halkın tarihi kişilik ve olayları idealize ederek yeniden hikâyeleştirmesidir. Gerçek bir tarihi olaya dayanabileceği gibi tamamen hayal gücünün ürünü de olabilir. Destan: Milletlerin hayatını derinden etkileyen olayları (savaş, göç, felaket…) manzum olarak anlatan anonim ürünlerdir.

A. SÖZLÜ EDEBİYAT hh Türk edebiyatında yazının henüz kullanılmadığı edebi dönemdir. hh Bu dönem edebiyatı, sözlü olarak (anonim) üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür. hh Bu dönemde verilen ürünler, Orta Asya'daki atlı göçebe yaşam tarzlarının izlerini taşır. Temel geçim kaynakları avcılık

hh Destanların ortaya çıkışı bu dönemin sosyokültürel özellikleriyle ilgilidir. hh İnsanların tabiatla, düşmanla ve hatta hayal dünyasında ürettiği üstün varlıklarla giriştiği mücadelesinde ortaya koyduğu eser, söylediği söz ve takındığı tavır mitolojik ögelerin, efsanelerin meydana gelmesini sağlar.

ve hayvancılık olan bu yaşam biçiminde Şamanizm, Budizm ve Brahmanizm gibi dinler, hem hayat tarzında hem de edebi ürünlerde etkili olmuştur.

hh Mitolojik ögeler (mitler) ve efsaneler de destanlara kaynaklık eder.


3


Genel özellikleri: hh Bu dönem edebi ürünleri müzik eşliğinde ve kopuz adı verilen sazla söylenmiştir. hh Şiirlerde Türklerin milli ölçüsü kabul edilen hece ölçüsü kullanılmıştır. hh Nazım birimi dörtlüktür. hh Dönemine göre son derece arı/sade bir dili vardır. hh Mısralarda genel olarak yarım kafiye kullanılmıştır.

Not Eski Türklerde büyücü / hekim / din adamı / sanatçı gibi çok fonksiyonel işlevi olan insanlar, farklı Türk boylarında farklı isimlerle anılıyordu: Altay Türkleri: Kam Kırgızlar: Baksı Yakutlar (Sahalar): Oyun Tunguzlar: Şaman Oğuzlar: Ozan

hh Daha çok kahramanlık, doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir. hh Dönemin en önemli ürünleri destanlardır. Diğer türler koşuk, sagu ve savlardır. hh Bu ürünler, Türk toplumlarının “sığır, şölen, yuğ” adını verdikleri törenlerden doğan ürünlerdir.

Örnek 2: Sözlü edebiyat ürünleri için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Anonim ürünlerdir. B) Az da olsa Arapça ve Farsçanın etkisi görülür. C) Genellikle dini törenlerden doğmuştur. D) Manzum şekilde ortaya konmuştur. E) Hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimiyle söylenmiştir.

A, C, D, E seçeneklerinde verilen bilgiler Sözlü dönem özelliklerini yansıtmaktadır. B seçeneğinde, Arapça ve Farsça sözcüklerin az da olsa görüldüğü söylenmektedir. Oysa bu dönemde dil yabancı etkilerden tamamen uzaktır.

Sözlü Edebiyat Dönemi ürünleri şunlardır: 1. Koşuk: hh Bu dönem toplumsal hayatının en önde gelen simaları; büyücü, şair, din adamı, hekim, hâkim, sanatçı vs. gibi kimlikleri bünyesinde barındıran ve kam, şaman, baksı, oyun, ozan gibi isimlerle anılan insanlardır. Şiirleri de kopuz/müzik eşliğinde bunlar söyler.

4


hh Kahramanlık, aşk, yiğitlik, doğa güzellikleri gibi konuların dile getirildiği şiirlerdir. Nazım birimi dörtlüktür. hh Genelde 7’li ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir. hh aaab / cccb / dddb ... biçiminde kafiyelenir.

İSLAMİYET ÖNCESİ VE GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI / İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı hh Genellikle yarım uyak ve rediflerle ahenk sağlanır. Yer yer aliterasyonlar da görülür. hh Kopuz eşliğinde ve genelde ozan, şaman, kam,baksı adı ve-

Benzer konu ve

Destan

anlayışla söy-

Dönemi Türk

lenen şiirler ve

Edebiyatı

dönemleri

koşuk

Halk

Divan

Edebiyatı

Edebiyatı

koşma

gazel

rilen büyücü din adamları tarafından söylenir. hh Konusu itibarıyla lirik, epik ve pastoral özellikler taşır. hh Sığır (av töreni) ve şölen (kurban töreni) adı verilen törenlerde söylenir.

2. Sagu hh Devlet büyüklerinin veya sevilen kahramanların ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için, “yuğ” törenlerde söylenen şiirlerdir. hh Kafiye düzeni koşuktaki gibidir (aaab, cccb, dddb vs.). hh Kopuz eşliğinde ve ezgiyle söylenir.

Örnek: Tümen çiçek tizildi

Binlerce çiçek dizildi

Bükünden ot yazıldı

Tomurcuklarından yayıldı

Öküş yatup üzildi

Çok yatmaktan sıkıldı

Yirde kopa adnşur

Yerden çıkınca açılır

Turluk çiçek yerildi Barçın yadını kerildi Uçmak yeri körüldü Tumluğ yana kelgüsüz

hh 7’li ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir. hh Nazım birimi dörtlüktür. hh Yarım uyak, redif ve yer yer aliterasyonlarla ahenk sağlanır.

Türlü çiçekler açıldı Çimene ipek yaygı yayıldı

hh Sagular bir ölüm dolayısıyla söylenmiş şiirler olmasına rağ-

Cennet gibi göründü

men yine mert ve yiğitçe bir söyleyişe sahiptirler. Bu yönüyle

Artık kış gelmeyecek

lirik ve epik şiir özellikleri gösterir. hh Bazı sagularda da oldukça canlı tabiat tasvirlerinin çizildiği

Örnek 3: Aşağıdakilerden hangisi koşuk’un özelliklerinden biri değildir? A) Hece vezni ve yarım kafiye ile söylenen şiirlerdir.

görülmektedir. hh En önemli örneklerine Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lügati't-Türk adlı eserde rastlanır.

B) Nazım birimi dörtlüktür. C) Düz kafiye kullanılır. D) 7’li hece vezniyle söylenirdi. E) Ölen kimsenin erdemlerini anlatmak için kullanır.

E seçeneğinde belirtilen hususlar “sagu”nun özelliğidir. Koşuklar aşk, sevgi, özlem, tabiat şiirleridir.


5

İSLAMİYET ÖNCESİ VE GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI / İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Örnek:

Örnek 4:

Begler atın argurup

Aşağıdakilerden hangisi koşukla sagunun ortak özel-

Kagdu anı turgurup

liklerinden değildir?

Mengzi yüzü sargarup

A) Bir çeşit din adamı sayılan şamanlar tarafından söylenmişlerdir.

Körküm angar türtülür Ulşıp eren börleyü

B) Tabiat güzellikleri, aşk ve kahramanlık gibi konuları işlemişlerdir.

Yırtıp yaka urlayu

C) Dörtlük nazım biçimi kullanılmıştır. D) Genellikle yedili ve on birli vezin kullanılmıştır.

Sıkrıp üniy urlayu

E) Genellikle kopuz denen bir tür sazla söylenmişlerdir.

Sıgtap közi örtülür

B seçeneğinde her iki nazım biçiminin de aynı konuları işlediği söylenmektedir. Seçenekte verilen bilgiler koşuk için geçerlidir. Sagular ağıt şiirleridir. Dolayısıyla ölüm, ölenin kahramanlığı, ölümün geride kalanlarda uyandırdığı etki gibi konuları işler.

Günümüz Türkçesiyle Beyler atlarını yoruyor Kaygı onları zayıflatıyor

Not

Benizleri yüzleri sararıp Safran sürülmüş gibi oluyor

Kısık seslerle haykırıyor

Bu dönemde Coşku ve Heyecana bağlı Metinlere girmeyen ancak bilinmesi gereken bir diğer önemli edebi ürün de “sav”dır. Savlar bugünkü atasözlerinin özelliklerini gösterir. Deneyime dayalı, az sözle çok anlam ifade edebilen sözlerdir. Destan dönemi ürünleri olan savların örneklerine Lügati’t-Türk’te bolca rastlanır.

(Gözleri yaşlarla) örtülünceye kadar ağlıyorlar

Birin birin ming bolır, tama tama göl bolır.

Erler kurtlar gibi uluşup Bağırıp yaka(larını) yırtıyor

(Birler bin olur, damla damla göl olur.) Ermegüke bulıt yük bolır. (Tembele bulut yük olur.) Emgekegin dek almas. (Sıkıntı ebediyen sırtta (insanda) kalmaz.) Destan DöBenzer konu ve

nemi Türk

anlayışla söylenen

Edebiyatı

Halk Edebiyatı

Divan Edebiyatı

Ağıt

Mersiye

şiirler ve dönemleri Sagu

6


3. Destan hh Milletlerin eski çağlarda oluşturduğu olağanüstü olay, ve kişilerle örülü uzun manzum öykülerdir. hh Kaynağı genellikle toplumu derinden sarsan önemli olaylar (göç, felaket, savaş vs.)dır.


Destanlar üç aşamada oluşur: a. Çekirdek (Destanın oluşma aşaması) b. Yayılma (Destanın dilden dile, nesilden nesile aktarılması aşaması) c. Derleme (Destanın farklı coğrafyalara yayılmış kollarının bir şair tarafından toparlanıp bir araya getirilmesi aşaması)

Örnek 5: Kızıl sarığ arkasından Yipkin yaşıl yüzkeşip Bir bir keri yürkeşip Yalnguk anı tanglaşır Günümüz Türkçesi ile: Kızıl, sarı art arda

Orhun Abideleri (Göktürk Yazıtları) hh Günümüze ulaşan en eski Türk alfabesi Göktürklere aittir. hh Göktürkler, kendi icatları olan 38 harflik bir alfabe kullanmışlardır. hh Göktürk Yazıtları, Türk dilinin en eski yazılı kaynağıdır. hh Türk dilinin ilk tarih, hitabet ve anı türü örneği olarak kabul edilir. hh Abidelerde Türk milleti, kültürel kimliğine sahip çıkmaya çağrılır. hh Tarihten örnekler verilerek, Çinlilerin Türkler üstünde oynadıkları oyunlar anlatılır. hh Birlik ve beraberlik çağrısı yapılır.

Yeşil menekşe açıyor Birbirini sarıyor

hh Bu devirden kalma eserler 250 civarındadır.

İnsan buna hayran oluyor Yukarıdaki şiir için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bir koşuk örneğinden alınmıştır. B) Hecenin 7'li kalıbıyla yazılmıştır. C) Sade bir dil kullanılmıştır. D) Yabancı kültürlerin etkisinden uzaktır. E) İmge ağırlıklı bir anlatım benimsenmiştir. Şiirin bir koşuk örneği olması, onun hece ölçüsü ile yazılmasını, sade bir dil kullanılmasını, yabancı etkenlerden uzak olmasını da sağlamıştır. Bu nedenle E seçeneği yanlıştır.

hh Bu eserlerin önemlileri, kaplumbağa kaidelerinin üzerine oturtulan ve sonsuzluğu simgelediğine inanılan Bengü Taşlar’ın üzerine yazılmıştır. hh En ünlüleri, Orhun Abideleri olarak anılan, Kül Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtlarıdır. hh Bu yazıtlar, Danimarkalı bilim adamı Wilhelm THOMSEN tarafından 1893’te çözülmüştür. hh Dil ve anlatımındaki güzellik, yazılı dönemin çok daha öncelere dayandığı kanısını güçlendirmektedir.

B. YAZILI EDEBİYAT hh Türklerin yazıyı kullanmasıyla başlayan edebiyattır.

Öğretmen Sorusu

hh Bu dönemin en önemli eserleri Göktürklere ait Orhun Âbideleri ve Uygur Metinleri’dir. Orhun Yazıtları 8. yüzyılda yazılmış olmasına rağmen, uzmanlar Türk dilinin geçmişini 6. yüzyıla kadar götürmektedir. Bu durumu nasıl açıklarsınız?

Bu yazıtlarda gelişmiş bir yazı dil vardır. Gelişim süreci bize Türkçenin yazı dilinde kullanılmasının kökeninin 6. yüzyıla kadar uzanabileceğini göstermektedir.


7


Göktürk Yazıtları şunlardır:

hh Uygurların dinleri de farklıdır.

1. Tonyukuk Yazıtı:

hh Uygurlar arasında en fazla yayılan ve kültürel hayatı en çok etkileyen din Budizm’dir.

hh Göktürk Kağanlığı’nın büyük devlet ve siyaset adamı Bilge Tonyukuk adına kendi sağlığında yazdırıp diktirmiş olduğu aynı boyda iki taştır. hh 725 yılında yazıldığı tahmin edilmektedir. hh Her iki taşın dört yüzü de yazıtlarla kaplıdır.

2. Kül Tigin Yazıtı: hh Bilge Kağan tarafından, kardeşi Göktürk prensi ve komutanı Kül Tigin anısına 732 yılında dikilmiştir. hh Bilge Kağan’ın ağzından yazılan ve dört yüzünde de yazıt

Uygur Dönemine ait en önemli eserler şunlardır: 1. Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın): hh Çinceden çevrilmiştir. Budizm’in inanç ve felsefesini anlatır. hh O dönem Uygurlar arasında çok önemsenmiş ve yayılmıştır.

2. Altun Yaruk (Altın Işık): hh Çinceden çevrilmiştir. hh Budizm’in mukaddes kitabıdır.

olan tek parça büyük bir taştır. hh Burkancılığın (Budizm’in) inanç ve felsefesini ve Buda’nın hh Batı yüzündeki yazı Çincedir.

menkıbelerini anlatır.

3. Bilge Kağan Yazıtı:

3. Kalyanamkara ve Papamkara

hh Ünlü Göktürk hakanı Bilge Kağan adına, oğlu Tengri Kağan tarafından 735 yılında dikilmiştir.

(İyi Düşünceli Şehzadeyle Kötü Düşünceli Şehzade): hh Burkancılığa ait bir hikâyedir.

hh Anıt, Yolluğ Tigin tarafından ve Bilge Kağan’ın ağzından yazılmıştır.

hh İyi düşünceli şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirini öldürmesini engellemek üzere yaptığı ma-

hh Doğu yüzünde 41 satır, kuzey ve güney yüzlerinde 15 satır Türkçe yazıt vardır.

Uygur Metinleri

ceralı yolculuğu anlatır.

4. Irk Bitig (Fal Kitabı): hh Bir fal kitabıdır.

hh 9. yüzyılda Türk dünyasına Uygurlar egemen olmuştur. hh Uygurlar, kendilerine ait 14 harflik bir alfabe geliştirip onu kullandılar. hh Bu alfabe uzun bir dönem Türk dünyasının ortak alfabesi olmuştur.

8


hh İçinde 65 fal vardır ve her bir fal bir paragraftır. hh Kitap Uygur dönemine ait olmasına rağmen Göktürk yazısıyla yazılmıştır.

İSLAMİYET ÖNCESİ VE GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI / Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı

Örnek 6:

Örnek 7:

Türk edebiyatının İslamiyet öncesi yazılı dönemi ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

Bilinmeyen bir dönemde başlayan İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatı ---- yüzyıldan sonra çehre değiştirmiş ve bu yüzyıldan sonra oluşturulan eserler İslami özellikler göstermeye başlamıştır.

A) İslamiyet öncesi yazılı dönem Göktürk ve Uygur olmak üzere ikiye ayrılır. B) Yazılı metin bakımından Göktürk dönemi Uygur döneminden daha zengindir. C) Irk Bitig bir fal kitabı olup Göktürk Alfabesiyle yazılmıştır. D) Uygur dönemi Burkancılığın etkisiyle yazılmıştır. E) Göltürk Abideleri 38 harflik Göktürk Alfabesiyle oluşturulmuştur. Uygur döneminde verilen eser sayısı Göktürk dönemine göre daha fazladır. B seçeneğinde ise bu bilginin tersi bir bilgi vardır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) 8.

B) 9.

C) 10.

D) 11.

E) 12.

Türkler Müslüman olduktan sonra, İslamiyet etkisi altında oluşturulan ilk eser 1069-1071 yılları arasından yazılmış olan Yusuf Has Hacip’e ait Kutadgu Bilig’dir. Dolayısıyla edebiyatımızın İslami özellikler göstermeye başladığı tarih 11. yüzyıldır.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı’nın İlk Eserleri 1. Kutadgu Bilig (Mutluluk Bilgisi): hh Balasagunlu Yusuf Has Hacip tarafından yazılıp 1069’da Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. hh 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur. hh Ahlaki, siyasal ve sosyal konular içerir.

Kutadgu Bilig’in Türkçe bakımından önemi şöyle sıralanabilir:

hhGEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI hh 10. yüzyılda Maveraünnehir civarında yaşan Türkler, kitleler halinde İslamiyet’i kabul etmişlerdir.

hh Hakaniye lehçesiyle yazılmış ilk eser. hh İslami dönemde yazılan ilk eser. hh Aruz veznin kullanıldığı ilk eser.

hh Bu din ve buna bağlı olarak da yaşanan kültür değişimi edebiyata da yansımıştır.

hh Mesnevi nazım biçiminin kullanıldığı ilk eser

hh Müslüman olan ilk Türk devleti olan Karahanlılara ait bu dönem eserleri, Doğu lehçesi ile yazılmıştır.

hh Beyit nazım biriminin kullanıldığı ilk eser

hh Kaynaklarda genelde “Geçiş Dönemi Edebiyatı” olarak adlandırır. hh 11.-12. yüzyılları kapsayan bu dönemde meydana getirilen eserler daha çok didaktik özellikler gösterir.

hh İlk sembolik eser hh İlk siyasetname hh İlk didaktik eser


9


Kutadgu Bilig, dört kişinin konuşmaları üzerine kurulmuştur: hh KünTogdı: Hükümdar - Adaleti temsil eder. hh Ay Toldı: Vezir - Saadeti temsil eder. hh Ögdülmiş: Vezirin oğlu - Aklı temsil eder. hh Odgurmuş: Vezirin kardeşi - Kanaat ve akıbeti temsil eder. hh Eserde, bir hükümdara ülkenin nasıl yönetilmesi gerektiği hakkında bilgi verilir. Hükümdarın bilgili, adil, otoriter, anlayışlı vs. olması için ona nasihatler verilir.

Divanü Lügâti’t-Türk’ün Türkçe bakımından önemi şöyle sıralanabilir: hh Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. hh Kelimelerin anlamları ve cümle içindeki kullanılışları hakkında bilgi verir. hh Kelimeleri karşılaştırmalı olarak inceler ve dil kuralları hakkında bilgi verir. hh Kelimelerin etimolojisi (köken bilgisi) hakkında bilgiler verir. hh Dönemindeki Müslüman Türk boyları ve lehçeleri hakkında çok değerli bilgiler verir.

2. Divanü Lügâti’t –Türk (Türk Dili Sözlüğü): hh Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1074 yılları arasında yazılıp Abbasi Halifesi Ebu’l – Kasım Abdullah’a sunulmuştur.

hh Koşuk, sagu ve savların varlığını ortaya koyar ve örneklerini verir. hh Türk mitolojisi ile ilgili (Alper Tunga vs.) önemli bilgiler verir.

hh Eser, yazarın kendi ifadesine göre Araplara Türk dilini öğretmek ve Türkçenin Arapçayla boy ölçüşebilecek büyük bir dil olduğunu kanıtlamak için kaleme alınmıştır.

hh Türklerin bilinen ilk şairi “Çuçu”nun varlığını haber verir.

hh Kaşgarlı’nın bu eseri, 7500 Türkçe sözcük ve bu sözcüklerin

hh Türklerin yaşadığı yerleri bir haritada gösteren ilk kitaptır.

geçtiği şiirler, atasözleri ve ayrıca çok önemli bilgilerle bir sözlükten çok daha fazlasıdır.

Örnek 8: Divanü Lügati’t-Türk’le ilgili aşağıdaki bilgilerden han-

hh Türk dili, edebiyatı, tarihi, folkloru, coğrafyası, mitolojisi ve yaşayış biçimi vs. konularda çok değerli bilgiler içerir. hh Eserde Türk yurtlarını merkez alan bir de harita bulunmaktadır. hh Eserin orijinali kayıptır. hh Elimizdeki kitap, Divan’dan 200 yıl sonra yazılmış kopyasıdır.

10


gisi yanlıştır? A) 1072-1077 yıllarında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. B) Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. C) Eserde 7500 Türkçe sözün açıklaması yapılmıştır. D) Mesnevi nazım biçimiyle ve beyitler halinde yazılmıştır. E) Eserde çok sayıda şiir örneği, deyimler, savlar da vardır. Divanü Lügati’t-Türk manzum bir eser değildir. Bugünkü eser türleri içinde en çok bir sözlüğe yakın durur. Dolayısıyla D seçeneğinde verilen bilgilerin doğru olma ihtimali yoktur.


3. Atabetü’l-Hakayık (Gerçeklerin Eşiği):

4. Divan-ı Hikmet:

hh Edip Ahmet Yükneki tarafından tahminen 12. yüzyılda yazılıp kim olduğu tam tespit edilememiş bir şahsiyet olan Dad Sipahsalar Beg’e sunulmuştur.

hh 12. yüzyılda Ahmet Yesevi tarafından yazılmış kabul edilebilir.

hh Edip Ahmet kendi ifadesine göre doğuştan kördür. hh 14 bölümden ve 256 beyitten oluşan manzum bir eserdir. hh Yazıldığı dönem, dili ve içeriği bakımından önemlidir. hh Edip Ahmet eserinde, insanları Türk-İslam kültürü çerçevesinde eğitmeyi amaçlamış; düşüncelerini ayet ve hadislerle desteklemiştir. hh İnsanın; Allah’ı, insanları ve dünyayı anlamasının tek yolunun ilim öğrenmekten geçtiğini belirtmiştir. hh Dindarlığın erdemine, güzel ahlak, cömertlik ve alçakgönüllülüğe dikkat çekmiştir. hh Eserin konu başlıkları Arapçadır. hh Kutadgu Bilig’e göre daha fazla Arapça ve Farsça kelime bulunur.

hh “Hikmet” Ahmet Yesevi’nin kendi şiirlerine verdiği isimdir. hh Kitap adını buradan alır. hh Ne var ki Divan-ı Hikmet, Yesevi’nin bizzat kendisi tarafından yazılmış değildir. hh Ölümünden sonra Yesevi’nin izinden gidenler tarafından yazılmıştır. hh Bu yüzden kitabta Yesevi’ye ait olmayan şiirlerin olma ihtimali çok kuvvetlidir. hh Ahmet Yesevi ilk Türk-İslam mutasavvıfıdır. hh Kurduğu Yeseviye tarikatı bir Türk tarafından kurulmuş olan ilk tarikattır. hh Eser, Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir. hh Türk dünyasında benzeri az görülen bir etki bırakmıştır. hh Hikmetler, daha sonra Anadolu sahasında ortaya çıkacak “ilahi” türünün ilk örnekleri kabul edilir. hh Dörtlükler halinde yazılmış manzum bir eserdir.


11


Örnek 9: Aşağıdaki yapıtlardan hangisinde “Tağ tağka kavuşmas, kişi kişige kavuşur.” sözü ve açıklaması bulunabilir?

{ Bu dönemde yukarıdaki dört temel eserden başka, İslamiyet etkisi altında oluşan kimi destanlar (Manas, Satuk Buğra Han, Battalname, Danişmentname vs.) da bu dönem ürünleridir. Bu destanlar “Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler” içinde değerlendirildiğinden10. fasikülde anlatılmıştı.

A) Orhun Yazıtları B) Atabetü’l-Hakayık C) Kutadgu Bilig D) Divanü Lügâti’t-Türk E) Irg Bitig

Soruda sözü edilen söz incelendiğinde, sözün “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.” atasözünün eski Türkçeyle söylenmiş biçimi olduğu anlaşılacaktır. Eski Türkçeye ait şiirleri, atasözlerini ve 7500 kelimeyi; bunların kullanım yerlerini ve örneklerini veren kaynak “Divanü Lügâti’t-Türk”tür.

5. Dede Korkut Hikâyeleri: hh Sözlü edebiyat dönemi ürünlerinden olan bu hikâyeler, tahminen 15. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. hh Destandan Halk hikâyeciliğine geçiş döneminin ilk ürünleridir.

Örnek 10: XV. yüzyılın başlarında yazıya geçirilen ----, adını yaratıcısı olduğuna inanılan kişiden alır. Türklerin yaşamını tarihsel, kültürel ve toplumsal bakımdan çok iyi anlatan bu yaratılar, ---- ürünleridir. İslamiyet öncesi dönemde oluşturulan bu ürünlere, bu dinin kabulünden sonra İslami söyleyiş özellikleri de eklenmiştir. Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Dede Korkut Hikâyeleri – sözlü edebiyat B) Mitoloji – En Eski Türkçe Çağı C) Göktürk Yazıtları – İlk yazılı edebiyat

hh Kitabın yazarı bilinmemektedir.

D) Efsaneler – Ana Türkçe Dönemi

hh On iki hikâye bir önsözden oluşur.

E) Seyahatnameler – Halk edebiyatı

hh Nazım- nesir karışık yazılmıştır. hh İç uyak ve aliterasyon gibi ahenk unsurlarından yararlanılmıştır.

Sözlü edebiyat dönemi ürünü olan, 15. yüzyılda yazıya geçirilen, ve tarihi, kültürel ve toplumsal hayatı hakkında bilgi veren eser, Dede Korkut Hikâyeleri’dir.

hh Dili, 14.- 15. yüzyıl Anadolu Türkçesidir. hh Oğuzların, çevredeki boylar ve Bizans tekfurları ile yaptıkları mücadelelerini anlatır. hh Olağanüstü olaylarla gerçekler iç içedir. hh Hem Türklerin eski hayatları hem de İslami dönemleriyle ilgili bilgiler içerir. hh Dede Korkut, her hikâyede ortaya çıkan, sözü dinlenir, saygın bir bilgedir. Her zaman Oğuzların yanındadır. Onlara yardım

Öğretmen Sorusu

eder, kahramanlık yapan gençlere isim verir ve dua eder. Dede Korkut Hikayeleri, 15. yüzyıl ürünü olduğu halde, neden bu dönem içinde ele alınmaktadır?

Yazıya geçiriliş dönemi 15. yüzyıldır ama oluşum dönemi esas alınmaktadır. Bu hikayeler yüzyıllarca sözlü gelenekte yaşamıştır.

12


İSLAMİYET ÖNCESİ VE GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

1. Destan dönemi edebiyat ürünleri için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Konu Testi - 1

5. Eski Türklerde önemli biri öldüğünde bir çadıra konur, onun

akrabaları kurbanlar keserek bunları çadırın önüne koyar, sonra atlara binip çadırın çevresinde yedi defa dönerlerdi. Ölüyü gömmek için uğurlu bir gün beklenir, ölü gömüldükten sonra da benzer törenler yapılarak kurbanlar kesilir ve mezarın etrafında yedi kez dönülürdü. Gömülen kahramanın mezarı çevresine balbal denilen taşlar dikilirdi. Ozanlar bu yas törenlerinde ---- denen şiirler söylerdi.

A) Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmıştır. B) Dil henüz yabancı dillerin etkisine girmemiştir. C) Genellikle müzik eşliğinde söylenmiştir. D) Manzum şekilde ortaya konmuştur. E) Hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimiyle söylenmiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Koşuk

B) Sav

D) Şölen

C) Sagu E) Destan

2. Sözlü dönemde kahramanlık, aşk, yiğitlik, doğa güzellikleri gibi konuların dile getirildiği şiirler aşağıdakilerden hangisidir? A) Sav

B) Koşma D) Şölen

6. Aşağıdakilerden hangisi Dede Korkut Hikâyeleri’nin özelliklerinden biri değildir?

C) Koşuk

A) Oluştuğu dönemle yazıya geçirildiği dönem arasında fark vardır.

E) Sagu

B) Nazım nesir karışık on iki hikâyeden oluşur. C) Genel olarak Oğuzların yaşayışları ve savaşları işlenmiştir.

3.

(Günümüz Türkçesi ile)

Ödlek künit avratur

Felek günü davrandırır

Yalnuk küçün kevretür

İnsanın gücünü söndürür

Erdin ajun sevritür

Dünyayı erkeklerden boşaltır

Kaçan tokı er tilür

Ne denli kaçsa da er ölür


D) Destandan halk hikâyelerine geçiş döneminin ilk ürünleridir. E) Yalnızca Türklerin Müslüman olmadan önceki hayatını anlatır.

7. Gerek Orhun Abideleri’nde kullanılan dilin işlerliği gerekse

Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lügati’t-Türk adlı eserine aldığı sözlü dönem ürünlerinde görülen zengin dil ve anlatım yeteneği, Türkçenin tarihinin çok eskilere götürülebileceğini göstermektedir. Bilinmeyen bir dönemde başlayan Türk edebiyatı, ---- yüzyıldan sonra çehre değiştirmiş ve bu yüzyıldan sonra oluşturulan eserler İslami özellikler göstermeye başlamıştır.

A) Mısra sonları yarım kafiyelidir. B) Hece ölçüsü ile söylenmiştir. C) Kafiye örgüsü aaab’ dir. D) Bir koşuktan alınmıştır. E) Düz kafiye düzeni kullanılmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) 10.

B) 11.

C) 12.

D) 13.

E) 14.

4.

I. Ait olduğu gelenek

II. Ölçüsü

koşuk’un özelliklerinden değildir?

III. Nazım birimi

A) 7’li hece vezniyle söylenirdi.

IV. Konusu

V. Kafiye düzeni

B) Yuğ törenlerinde ölen kimselerin ardından söylenen şiirlerdir.

Numaralandırılmış özelliklerden hangisi koşuk ve sagunun ortak özelliklerinden biri değildir?

C) Genellikle yarım kafiye kullanılmıştır.

A) I.

E) Nazım birimi dörtlüktür.

B) II.

8. Aşağıdakilerden hangisi sözlü dönem ürünlerinden

C) III.

D) IV.

E) V.

D) Düz kafiye örgüsüyle söylenmiştir.


13


Konu Testi - 1

9.

I. Dede Korkut Hikâyeleri, yazarı belli olmayan bir eserdir.

II. Mesnevi nazım biçimiyle yazılmış on iki hikâyeden oluşur.

III. Hikâyelerde daha çok Oğuzların, düşmanları ve insanüstü güçlerle savaşları anlatılır.

IV. Her hikâye bağımsız olmakla beraber, çoğunda ortak kahramanlar bulunur.

V. Hikâyelerde adı geçen Dede Korkut efsanevi bir Türk bilgesidir.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde Dede Korkut Hikâyeleri ile ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

13. I. Yayılma

A) I.

II. Hazırlık

III. Oluşum

IV. Değişim

V. Derleme

Numaralanmış ifadelerden hangileri sırasıyla destanların oluşum aşamalarıyla ilgilidir?

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

10. 11. yy'da Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış, Ebu’l Ka-

sım Abdullah'a sunulmuştur. Türkçenin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir. Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla ve Arapça olarak yazılmıştır.Yazar Türkçe kelimelerin karşılıklarını göstermiş ve bunu halk dilinden derlediği örneklerle açıklamıştır. Eserin asıl önemi, bu derleme metinlerden ileri gelmektedir. Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler vardır.Devrinin Türk dünyasını gösteren bir harita da esere eklenmiştir.

Bu parçada hakkında bilgi verilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

12. Sözlü dönemde kahramanlık, aşk, yiğitlik, cesaret, at sevgisi,doğa güzellikleri gibi konuları işleyen ve sığır denilen sürek avlarında söylenen şiirler aşağıdakilerden hangisidir? A) Sav

B) Koşma D) Şölen

A) I. - II.- III.

C) Koşuk

E) Sagu

B) I.-, III.- IV.

D) II.- IV.- V.

C) III.- IV.- V.

E) III.- I.- V.

14. İslamiyet öncesi sözlü dönemi ürünleriyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir?

A) Muhakemetü’l Lügateyn

A) Çoğu manzumdur.

B) Divanü Lügati’t-Türk

B) Nesilden nesile ezberlenerek aktarılmıştır.

C) Divan-ı Hikmet

C) Sığır, şölen ve yuğ adı verilen törenlerden doğmuştur.

D) Kutadgu Bilig

D) Kopuz adı verilen sanatçılar tarafından söylenmiştir.

E) Atabetü’l Hakayık

E) Şiirler dörtlükle ve yarım uyakla söylenmiştir.

11. Ay-Toldı, Hükümdar’a iyiliğin nasıl bir şey olduğunu sorar.

Hükümdar: ”Doğruluk, insanın düşündüğü ile yaptıklarının bir olmasıdır. İçi dışı bir olmaktır”der.

Bu diyalog aşağıdaki eserlerin hangisinden alınmış olabilir? A) Atabet’ül-Hakayık

B) Mecalisü’n-Nefais

C) Divanü Lügati’t-Türk

D) Kutadgu Bilig

Bu parçada sözü edilen sözlü edebiyat dönemi ürünü aşağıdakilerden hangisidir? A) Sagu D) Sav

E) Nehcü’l-Feradis 6. E

7. B

8. B

9. B

10. B

11. C

12. C

13. E

14. D

15. D


B) Koşuk

5. C

14

muşlardır. Yaşanılan olaylardan çıkarılan derslerin, duygu ve düşüncelerin en yoğun anlatımlarıdır. Nazım biçimi olmamakla beraber bazılarında ölçü ve uyak görüldüğü de olur.

C) Yuğ E) Destan

4. D

15. Bu ürünler uzun gözlem ve ve deneyimler sonucu oluş-

3. D

Ay-Toldı, Hükümdar'a doğruluğu anlatmasını ve doğruluğun ne olduğunu sorar.

2. C

1. A

Hükümdar: ”Ay-Toldı’ya iyilik faydalı olmak ve onun kimsenin başına kakmamaktır.“ der.

Cevaplar


1. Aşağıdakilerden hangisinde İslamiyet öncesi Sözlü dönem ürünleri bir arada verilmiştir?

Konu Testi - 2

5. Dede Korkut Hikâyeleri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Sav-koşma- ağıt sagu

A) Oğuzların iç ve dış mücadelelerini anlatır.

B) Destan- mersiye- koşuk- sav

B) Destandan halk hikâyelerine geçişin ilk örnekleridir.

C) Sagu- destan- sav-koşuk

C) Bir ön söz ile on iki hikâyeden oluşmaktadır.

D) Mani- destan-sav-ağıt

D) Kitabın yazarı Dede Korkut isimli bir bilgedir.

E) Mersiye- mani- koşuk-ağıt

E) Yer yer olağanüstü nitelikler göstermektedir.

2. Divanü Lügati’t-Türk;

6. Türk edebiyatında İslamiyet’in kabulünden sonra veri-

I. Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür.

II. Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır.

len ilk eser aşağıdakilerden hangisidir?

III. Türk edebiyatının ilk siyasetnamesi sayılır.

A) Bengü Bade

B) Kutadgu Bilig

IV. Türklerin yerleşim yerlerini gösteren ilk haritayı içerir.

C) Mecalisü’n-Nefais

D) Divanü Lügati’t-Türk

V. Türk dili, tarihi ve mitolojisi açısından önemli bilgiler içerir.

Numaralanmış cümlelerden hangisi Divanü Lügati’t-Türk’le ilgili değildir? A) I.

3.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

“Hikmet” adlı şiirleri bir araya getiren Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneklerini içeren kitabı yazmıştır. Kitapta genel olarak dervişlik hakkında övgülerden bu dünyadan şikâyetten cennet ve cehennem tasvirlerinden, peygamberin hayatından ve mucizelerinden bahsedilir. Dini ve ahlaki öğütler veren şiirlere de yer verilir. Bu yapıtın ortaya çıkmasından bir süre sonra; İslamiyet göçebe Türk toplulukları arasında yayılmaya başlamış, görüşleri yeni bir tasavvuf ekolünü ortaya çıkarmıştır. Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunus Emre

B) Ahmet Yesevi

C) Mevlana

D) Ahmet Fakih

E) Hacı Bektaş-ı Veli

E) Atabetü’l-Hakayık

7. Türkçenin ilk sözlüğü olan bu kitap, Hakaniye lehçesiyle

Oğuz, Uygur, Kıpçak, Türkmen, Kırgız ve diğer Türk soylu halkların lehçelerini Türk adı altında toplayan ilk eserdir. 11. yüzyıl Türk dünyasının büyük araştırmacısı, ilk Türkolog olarak da kabul edilmektedir.Eseri, Türk dilinin ilk sözlüğü, Türkçenin ilk dil bilgisi kitabıdır. 11. yüzyıl Türkçesinin ses ve şekil özelliklerini, söz varlığını asrımıza ulaştıran eser Türk dili, Türk kültürü, Türk tarihi, Türk edebiyatı hakkında çok kıymetli bilgileri geçmişten geleceğe taşıyan değeri biçilemez bir hazinedir.

Bu paragrafta sözü edilen eser ve yazarı aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? A) Divan-ı Hikmet- Ahmet Yesevi B) Muhakemetü’l-Lügateyn- Ali Şir Nevai C) Divanü Lugati’t-Türk- Kaşgarlı Mahmut D) Kutadgu Bilig-Yusuf Has Hacip E) Atabetü’l-Hakâyık-Edip Ahmet

4. İslamiyet etkisiyle yazılan ilk edebi eserler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Genellikle Çağatay lehçesiyle yazılmıştır. B) Aruz ölçüsü Türk edebiyatında ilk kez kullanılmaya başlanmıştır. C) Eserlerde çoğunlukla yoğun duygusallık ve lirizm görülür.

8. Göktürk Yazıtları ile aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. B) Bilinen en eski sözlü dönem ürünü olarak kabul edilir.

D) Yabancı sözcükler belirgin bir şekilde varlığını hissettirmeye başlamıştır.

C) Söylev ve anı türü özellikleri gösterir.

E) Mesnevi nazım biçimiyle yazılan ilk eserler bu dönem ürünüdür.

E) Eserde farklı Türk boyları birlik ve beraberliğe çağrılmıştır.

D) 38 harflik Göktürk alfabesiyle kaleme alınmıştır.


15


Konu Testi - 2

9.

Kulan tükel kamıttı

13. Aşağıdakilerden hangisi destan motiflerimizden biri

(Günümüz Türkçesi ile)


Akar sukak yumuttı

değildir?

Yaylag tapa emitti

A) Bozkurt

Tizig turup sekrişür

B) Ağaç

D) Ceylan

C) Kırk sayısı E) At

Bahar yaban atlarını iyice coşturdu Dağ keçilerini ve geyikleri bir araya getirdi. Bunlar otlamak için yaylalara yöneldiler

14. I. Uygur Türklerinin tarihine ışık tutar.

Sıra sıra dizilip hoplayıp zıplıyorlar

A) Sözlü dönem ürünlerindendir. B) Dili katışıksız Türkçedir.

II. Gelişmiş bir dil kullanılmıştır.

III. Hece ölçüsüyle yazılmışlardır.

IV. 8. yüzyılda dikilmişlerdir

Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde Köktürk Yazıtları'nın özellikleri bir arada verilmiştir?

C) Hece ölçüsüyle yazılmıştır.

A) I. ile II.

D) Bir koşuktan alınmıştır

B) I. ile III.

D) I. ile IV.

E) Yuğ törenlerinde söylenen şiirlerdendir.

10. Edip Ahmet Yükneki tarafından 10. yüzyılda yazılan I II

C) II. ile III.

E) II. ile IV.

15. Aşağıdakilerden hangisi koşukla sagunun ortak özel-

Atabetü’l Hakayık, genel olarak bir ahlak kitabıdır. III

Eser aruz ölçüsüyle kaleme alınmış, eserde mesnevi IV V

nazım biçimi kullanılmıştır.

B) Ölen kimselerin ardından duyulan üzüntüyü belirtirler.

Numaralanmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

D) Hecenin yedili ve on birli ölçüsü kullanılmıştır.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

liklerinden değildir?

A) Bir çeşit din adamı sayılan şamanlar tarafından söylenmiştir. C) Dörtlük nazım biçimi kullanılmıştır. E) Genellikle kopuz denen bir tür sazla söylenmişlerdir.

E) V.

11. Aşağıdakilerden hangisi Uygur dönemi metinleri içinde değerlendirilemez?

A) Kitâbü’l-İdrâk li Lisânü’l-Etrâk

16. ─ Kutadgu Bilig

B) Kalyanamkara ve Papamkara C) Irg Bitig D) Sekiz Yükmek E) Altun Yaruk

─ Divanü Lügati’t-Türk

─ Atabetü’l - Hakayık

─ Divan-ı Hikmet

12. Aşağıdakilerden hangisi Türk edebiyatının dönemlere

Bu eserler aşağıdaki sanatçılarla eşleştirildiğinde hangi sanatçı dışta kalır?

ayrılmasında kullanılan ölçütlerden birisi olamaz?

A) Ahmet Yesevi

A) Dinî hayat

B) Yusuf Has Hacip

B) Ekonomik farklılaşma

C) Edip Ahmet Yükneki

C) Dil anlayışı

D) Yunus Emre

D) Dil coğrafyası

E) Kaşgarlı Mahmut

E) Sanat anlayışı 1. C

2. C

3. B

4. C

5. D

6. B

7. C

8. B

9. E

10. B

11. A

12. B

13. D

14. E

15. B


Cevaplar

16. D

16

LYS // EDEBİYAT İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR) Halk Edebiyatı

FÖY NO

18

hhHALK EDEBİYATI

hh Şiirler, biçim veya türlerine göre adlandırılmıştır.

13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Türk edebiyatı, iki koldan gelişi-

hh Şairlerin şiirlerinin toplandığı defterlere cönk adı verilmiştir.

mini sürdürmüştür: Halk edebiyatı, Divan edebiyatı. Halk edebiyatı Türklerin İslamiyet öncesi dil ve edebiyat geleneğini büyük

hh Bir şairin çağdaşı veya kendisinden önce yaşamış olan şa-

ölçüde sürdürürken divan edebiyatı daha çok Arapça ve Farsça-

irleri anlatan şiirlere şairnâme adı verilmiştir. Şairnâmeler,

nın etkisinde ve bu dillerin nazım biçim ve türlerinde gelişmiştir.

Divan şiirindeki tezkirelerin halk şiirindeki basit karşılıklarıdır.

Halk edebiyatının genel özellikleri: hh Şiir ağırlıklı bir edebiyattır. Düz yazı örnekleri azdır. hh Sözlü Dönem Türk edebiyatıyla büyük benzerlikler gösterir. hh Dilinde, süslülük ve sanat endişesi yoktur, açık ve yalın bir anlatımı vardır. hh Daha çok kalıplaşmış benzetmeler (servi/dal boy, hilal/kalem kaş, ay yüz, inci diş, elma/gül yanak, bal dudak, ahu göz vs.) ve kişileştirmeler kullanılmıştır. hh Bireysel, toplumsal ve dini temalar işlenmiştir. hh Şiirle müzik iç içedir. hh Bir kısım şiirler, bağlama ile ve ozan veya âşık denen kişiler tarafından doğaçlama söylenmiştir.

Halk edebiyatı gelişimini üç koldan sürdürmüştür:

A. Anonim Halk Edebiyatı hh Zaman içinde ilk söyleyenleri unutulmuş eserleri içerir. hh Kulaktan kulağa, nesilden nesile aktarılarak günümüze ulaşmıştır. hh Yüz yılları bulan bu aktarılma esnasında birtakım değişikliklere uğramıştır.

Genel Özellikleri: hh Aşk, ölüm, hasret, yiğitlik, gurbet, göç, zamandan şikayet gibi insanın her çağda yaşayabileceği duygular işlenmiştir. hh Sözlü geleneğe dayanır.

hh Şiirlerde nazım birimi dörtlüktür. hh Genellikle hece ölçüsünün 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmıştır. hh Bazı şairler tarafından Divan edebiyatının etkisiyle, aruz vezniyle de şiirler söylenmiştir. hh Şiirde genelde yarım uyak ve redif ve cinas tercih edilmiştir. hh Somut anlatım ön plandadır.

hh Yabancı etkilerden uzak, sade bir dille oluşturulmuştur. hh Çoğunlukla manzum eserlerden oluşur. hh Nazım birimi dörtlüktür. hh Hece ölçüsü kullanılmıştır. hh Genelde yarım ve cinaslı uyak kullanılmıştır. hh Şiirlerde başlık kullanılmaz, şiirler genelde nazım biçimlerine göre adlandırılır.


1

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR) / Halk Edebiyatı

Örnek 2: Manzum Eserler Mani

Mensur Eserler

Tarihin derinliklerinden günümüze sadece sözleriyle aktarılmış pek çok türkü bulunmaktadır. Başlangıçta bir kişi

Masal

tarafından söylenmiş ve yazıya geçirilmiş olsalar bile, zamanla toplumun ortak duygu ve düşünce potasında eriye-

Türkü

Atasözü

rek kuşaktan kuşağa aktarılmış ve ferdi özelliklerini yitirmişlerdir. Ne halk türküleri ne de halk oyunları, ilk biçimlerini

Deyim

koruyabilir. Bunlar yayılma sürecinde birçok kez değişmiş,

Ağıt

kimi zaman bu değişmelerle zenginleşmiş, kimi zaman da Fıkra

Ninni

Tekerleme

bayağılaşmıştır. Bu değişiklikleri yapanların da kim olduğu bilinmez.

Halk Tiyatrosu

Bu sözler aşağıdaki kavramlardan hangisini akla getirmektedir?

Halk Hikâyesi

A) Yöresellik

B) İçtenlik

D) Abartılılık

C) Anonimlik

E) Yalınlık

Yöreselliği, içten, abartılı veya yalın söylenmesi bir eserin zaman içinde olumlu ya da olumsuz yönde değişmesi için birer neden değildir. Ancak bir eserin anonim olması, onu toplumun ortak malı haline getirdiğinden, herkesin ona kendi anlayış, kültür veya dil özelliklerinden bir şey katması anlamına gelir. Bu durumda C seçeneğinde verilen anonimlik unsuru akla gelmektedir.

Örnek 1:

B. Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

Aşağıdakilerden hangisi “anonim halk edebiyatının” özelliklerinden biri değildir?

hh Sözlü dönem edebiyatında görülen şaman, baskı, ozan vs. adı verilen kişilerinin yerini âşıklar almıştır.

A) Söyleyeni belli olmayan ürünlerden oluşmuştur

hh Âşıkların genel olarak üç farklı kaynaktan çıktıkları söylenebilir:

B) Zamanla birtakım değişikliklere uğramıştır.

a.

Köy, kasaba ve oymaklar

b.

Şehirler

D) Nazım birimi dörtlük olarak kullanılmıştır.

c.

Asker ocakları

E) Şairler son dörtlükte mahlas kullanmıştır.

{ Bu kaynaklardan özellikle köy ve kasaba gibi küçük yerleşim

C) Ürünler yabancı etkilerden uzak, sade bir dille oluşturulmuştur.

birimlerinden ve oymaklardan yetişen âşıklar genelde okumaAnonim halk edebiyatı ürünlerinin ilk söyleyeni belli olmadığında son dörtlükte mahlas kullanılması söz konusu değildir.

yazması bile olmayan insanlardır. Ancak bu insanlar, tabiata ve olaylara karşı duyarlı, şiire karşı yetenekli insanlardır. Bu türdeki âşıklar şiirlerini genelde doğaçlama söylemişlerdir. Divan edebiyatı geleneğinden de etkilenmemişlerdir.

2


İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR) / Halk Edebiyatı { Orta ve büyük ölçekli şehirlerden ve asker ocaklarından yetişen âşıklarsa genelde medrese görmüş, Divan edebiyatı kültürüne de aşina insanlardır. Bu türdeki âşıklar Divan şiiri nazım biçimlerini (divan, santraç, kalenderi vs.)kullanmış ve yer yer Divan şiirinin söyleyiş özelliklerini şiirlerine yansıtmıştır.

Genel Özellikleri:

hh Özellikle 17. Yüzyıldan itibaren bazı şairler Divan Edebiyatı'nın etkisinde kalarak nispeten ağır bir dil kullanmıştır. hh Şiirler saz eşliğinde söylenmiştir. Bu nedenle bu türdeki şiirlere saz şiiri de denir.

hh Usta-çırak ilişkisiyle yetişmişlerdir.

hh Şiirlerin son dörtlüğünde şairlerin mahlasına yer verilmiştir.

hh Bir ustanın izinde giden, onun dil ve anlatım özelliklerine bağlı kalan belli bir grup oluştuğunda ona kol adı verilmiştir.

hh Divan şiirindeki soyut sevgilinin yerini somut sevgili (Elif,

Âşık edebiyatında bu şekilde pek çok kol meydana gelmiştir:

Ayşe) almıştır.

Erzurumlu Emrah Kolu, Şenlik Kolu, Ruhsati Kolu,Huzurî Kolu,Sümmani Kolu vs. hh Din dışı konular işlenmiştir (aşk, tabiat, gurbet, özlem, toplumsal sorunlar vs.). hh Koşma, semai, varsağı, destan gibi nazım biçimleri ve koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi nazım türleri kullanılmıştır. hh Hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi kullanılmıştır. Bir kısım şiirler aruz ölçüsüyle ve beyit nazım birimiyle söylenmiştir.

Not Âşıklık geleneği bugün özellikle Doğu Anadolu’da Kars, Erzurum dolaylarında canlılığını korumaktadır.

Örnek 3:

hh Hecenin 7’li, 8’li ve 11’li kalıbı kullanılmıştır.

I. Âşık denilen kişilerin, saz eşliğinde söyledikleri şiirlerden oluşur.

hh Genelde yarım kafiye tercih edilmiştir.

II. Hece ölçüsünün 7'li, 8'li ve 11'li kalıplarına ağırlık verilmiştir.

hh Şiirler genellikle hazırlık olmaksızın irticalen yani içe doğduğu

III. Şairler, halkın içinden çıktığından halk dilini kullanmışlardır.

gibi söylenmiştir. hh Şiirlerin dili, içinde yaşanılan toplumun dilidir. Zaman zaman ait olduğu yörenin ağız özelliklerini de yansıtanlara da rastlanır. hh Atasözü ve deyimler kullanılmıştır. hh Tasvirler ve nadir kullanılan söz sanatları yapmacıklıktan uzaktır.

IV. Şiirler herhangi bir ön hazırlık yapmadan doğaçlama söylenmiştir. V. Divan edebiyatına kıyasla daha soyut ve hayali bir edebiyattır. Numaralanmış cümlelerin hangisinde söylenenler âşık tarzı halk edebiyatıyla ilgili bir bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Halk edebiyatının tamamı, Divan edebiyatına kıyasla çok daha canlı ve somut bir edebiyattır. Özellikle âşık tarzı halk edebiyatı şiirlerinde Anadolu kızlarının isimleri söylenerek sevgili somutlaştırılmıştır. Ayrıca sevgili betimlemeleri de gerçekçidir.


3

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR) / Halk Edebiyatı { Halk şiirinde, doğal olarak da âşık tarzı halk şiirinde genel olarak hece ölçüsü kullanılır. Bununla birlikte aruz ölçüsünün kul-

Âşık Tarzı Halk Edebiyatının Temsilcileri

lanıldığı da olmuştur.

16. yüzyıl

Aruz vezniyle yazılan halk şiiri nazım biçimleri şunlardır:

KÖROĞLU

a. Divan:

hh 16. yüzyılda yaşadığı tahmin edilmektedir.

hh Aruzun, fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbıyla gazel, murabba, muhammes, müseddes biçiminde yazılan şiirlerdir. Saz şairlerince özel bir ezgiyle okunur. Divan’a saz şairleri divani de derler.

b. Semai: hh Aruzun, mefâ’ilün mefâ’ilün mefâ’ilün mefâ’ilün kalıbıyla gazel, muhammes, müseddes biçiminde yazılan şiirlerdir. Özel bir ezgiyle okunur.

c. Kalenderi: hh Aruzun, mef’ûlü mefa’îlü mefa’îlü fa’ûlün kalıbıyla gazel, murabba, muhammes, müseddes biçiminde yazılan şiirlerdir. Özel bir ezgiyle okunur.

ç. Selis: hh Aruzun, fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün kalıbıyla çoğunlukla gazel biçiminde yazılan şiirledir.

hh Hayatı hakkında fazla bir bilgi yoktur. hh Âşık Köroğlu’nun hayatı, destan ve halk hikâyesi kahramanı Köroğlu ile karışmıştır. hh Köroğlu mahlasıyla söylenen şiirlerden hem III. Murat döneminde yaşamış ve Osmanlı-İran savaşına katılmış bir asker-şaire hem de Bolu Beyi’ne karşı gelip Çamlıbel’i mesken tutan bir şakiye ulaşılabilmektedir. hh Cesaret ve yiğitlik temalı koçaklamalarıyla tanınmıştır. hh Aşk ve doğa ile ilgili şiirleri de vardır. hh Yalın bir dili vardır. hh Divan şiirinden etkilenmemiştir.

d. Satranç (Şatranç): hh Aruzun, müfte’ilün,müfte’ilün, müfte’ilün, müfte’ilün, kalıbıyla musammat gazel biçiminde yazılan şiirlerdir. Dizelerin uyaklı parçaları alt alta dizilirse müfte’ilün, müfte’ilün, ölçüsünde ve dörtlüklerden oluşan bir biçim ortaya çıkar. e. Vezn-i âhar hh Aruzun, müstef’ilatün müstef’ilatün müstef’ilatün müstef’ilatün kalıbıyla murabba biçiminde yazılan şiirlerdir.

17. yüzyıl KARACAOĞLAN hh Âşık edebiyatının en önemli şairi kabul edilir. hh Güney Anadolu’da doğmuş, uzun bir süre bu bölgede yaşamıştır. hh İran, Kırım, Balkanlar da dâhil olmak üzere pek çok yeri dolaşmıştır.

4


İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR) / Halk Edebiyatı hh Şiirlerinde coşkun bir lirizm ön plandadır. hh Sıklıkla Anadolu’nu kızlarını ve tabiatın güzelliğini anlatmıştır. hh Şiirlerinde birçok Türk geleneği, giyim kuşamla ilgili motifler ve sayısız kültür unsuru yaşamaktadır. hh Anadolu kızlarının adını şiirlerinde kullanan ilk ozandır.

ÂŞIK ÖMER hh 1630-1707 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir. hh Aydın, Konya veya Kırımlı olduğu ileri sürülmektedir. hh Özellikle Kırım Türkleri tarafından çok sahiplenilmiş, şiirleri ezberlenmiş, bestelenmiş ve halk meclislerinde okunmuştur.

hh Süsten, gösterişten uzak, son derece yalın ve samimi bir dili vardır.

hh Karacaoğlan’dan sonra ünü diğer Türk coğrafyalarına yayıl-

hh Daha çok koşma ve semai nazım biçimlerini kullanmıştır. hh Divan şiirinden etkilenmemiştir.

mış ikinci sanatçıdır. hh Şiirlerinden hareketle medrese görmüş okur - yazar şairlerden olduğu söylenebilir.

KAYIKÇI KUL MUSTAFA

hh Mevlana’nın “Mesnevisi”ni, Hafız’ın “Divan”ını okuyabilecek kadar iyi derecede Farsça bilir.

hh Doğum tarihi bilinmeyen şairin 1658 yılında öldüğü tahmin edilmektedir.

hh Öte yandan yine elimizdeki şiirlerinin azımsanmayacak bir bölümünün savaş temalı oluşu ve Osmanlı –Rus Savaşına

hh Yeniçeri ocağından yetişme şairlerdendir.

katılmış olması onun bir asker şair olduğunu da düşündür-

hh Gençliğinde Murat Reis’in yanında bulunduğu için “Kayıkçı”

mektedir.

lakabını aldığı düşünülmektedir. hh V. Murat’ın Bağdat seferine katılmış ve bu seferi anlatan şiir-

hh Saz şairleri içinde en çok şiir söyleyen ozandır, Mevlana Müzesi’ndeki divanında 1242 şiiri tespit edilmiştir.

ler söylemiştir. hh Bağdat kuşatması esnasında şehit düşen “Genç Osman” için

hh Şuara tezkirelerinden kendisinden övgüyle bahsedilmiş, diğer âşıklar tarafından üstat kabul edilmiştir.

söylediği destanla ün kazanmıştır. hh Koşma ve türkü nazım biçimlerinde eser veren şair, Bektaşi geleneğine bağlandıktan sonra, “nefes” nazım türünde de şiirler söylemiştir. hh Şiirlerini halk diliyle ve yiğitçe bir eda ile söylemiştir.

hh Dili, diğer saz şairlerine kıyasla ağırdır. hh Âşık edebiyatında şairnâme yazan ilk şairdir. hh Hem Divan hem de Halk şiiri geleneğiyle şiirler yazmış ancak asıl ününü heceyle yazdığı şiirlerle sağlamıştır.

hh Divan şiirinden etkilenmemiştir. hh Duru bir dile, akıcı bir üsluba sahiptir. hh Başta Gevheri olmak üzere pek çok şair tarafından takdir edilmiştir.

Eserleri:

Şairnâme (Şiirde 105 şairin adı geçmektedir.)

Divan


5


GEVHERİ

DERTLİ

hh Hayatı hakkında kesin bilgi yoktur.

hh 1772-1846 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir.

hh Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde onun IV. Murat’la seferlere

hh Aslen Bolulu olan şair Osmanlı coğrafyasının çeşitli yerlerin-

çıktığını ve çok iyi saz çaldığını yazar. hh Hem divan hem de halk şiiri geleneğiyle şiir yazmıştır. hh Hece ile yazdığı şiirleri semaî ve koşma; aruzla yazdığı şiirleri ise kalenderi, gazel, semaî ve müstezat tarzındadır.

de özellikle de Mısır’da uzun müddet bulunmuştur. hh Asıl adı İbrahim olan şairin, önce Lütfî sonradan da Dertli mahlasını kullandığı bilinmektedir. hh Hem divan hem de halk şiiri geleneğiyle şiir yazmıştır.

hh Heceyle yazdığı şiirlerin bir kısmında yalın bir dil ve ince bir

hh Aruzla yazdığı şiirlerinin dili ağırdır. Şiirlerinin ana temasını

duyarlık görülürken bir kısmında da divan şiirine özgü kelime

din ve tasavvuf, beşerî aşk, sosyal ve toplumsal konular, hiciv

ve mazmunlar görülür.

ve mizah, tabiat güzellikleri, gurbet, hasret, dert vs. konular

hh Çok sayıda cönkte şiirlerine rastlanması çok sevildiğinin bir göstergesi kabul edilir. hh Şiirlerinde aşk, tabiat, sevgili ve ayrılık gibi konuları işlemiştir. hh Müzik makamlarından olan Gevherî makamı, onun musikîyle ilgilenen bir âşık olduğunu düşüncesini doğurmuştur.

oluşturmaktadır. hh Halk şiiri geleneğiyle yazdığı şiirleri daha başarılı, özellikle fes ve sazla ilgili şiirleri ünlüdür. hh Nakaratı “Şeytan bunun neresinde?” olan ünlü şiir Dertli’ye aittir.

Eseri : Dertli Divanı

18. yüzyıl ERZURUMLU EMRAH

LEVNÎ hh XVIII. yüzyılın en önemli âşığıdır. Edirneli olan âşığın asıl adı Abdülcelil Çelebi’dir. hh Levnî âşıklığının yanı sıra ressamlığı, minyatür ustalığı ve hattatlığı ile de dikkati çekmektedir. hh Atalarsözü Destanı ve Selanik-İstanbul yolculuğunu konu

hh Doğum tarihi bilinmeyen şairin 1860 yılında öldüğü tahmin edilmektedir. hh Erzurumlu olduğu için bu isimle tanınmıştır. hh Anadolu’nun birçok şehrini dolaştığı ve Niksar’da öldüğü bilinmektedir.

alan tekerlemesi türünde ilk örnekler olması bakımından

hh Okur - yazar şairlerdendir.

önemlidir.

hh Hem divan hem de halk şiiri geleneğiyle şiir yazmıştır.

hh Edirne’den İstanbul’a göç eden Levnî, 1733 yılında burada vefat etmiştir. hh Âşık Ömer’in resmini yapmasına bakılırsa, âşıklarla dostluk içerisindedir.

hh Halk şiirinin koşma, nefes ve semai tarzlarında yazdığı şiirlerinde daha başarılıdır. hh Şiirleri, Anadolu’da şiir ve musiki meclislerinde çokça söylenmiş, bir kısmı da bestelenmiştir.

hh Levnî mahlası ise renk dünyasını işaret etmektedir. hh Hızrî’nin şairnâmesinde Levnî’den söz edilmektedir.

6


Eseri : Divan


SEYRANİ

DADALOĞLU

hh 1807-1866 yılları arasında yaşamıştır.

hh 1785- 1865 yılları arasında yaşamıştır.

hh Abdülmecit devrinde İstanbul’a gelen şair, devrin ileri gelen-

hh Oğuzların 24 boyundan birisi olan Avşar boyuna mensuptur.

lerini şiddetli bir şekilde yerdiği şiirleri nedeniyle şimşekleri üstüne çekince İstanbul’u terk etmiştir. hh Halep, Bağdat, Mısır gibi yerleri dolaşmış sonunda yaşı ilerleyince memleketi olan Develi’ye giderek ömrünü burada tamamlamıştır. hh Okur– yazar olmanın ötesinde kültürlü şairlerimizdendir. hh Hem divan hem de halk şiiri geleneğiyle şiir yazmıştır. hh Baki, Fuzuli ve Nedim’in şiirlerine nazire yazmıştır. hh Taşlama türünde çok başarılı olan şair şiirlerinde cinasları çok kullanması da dikkati çeken unsurlardandır. hh Söz sanatlarını kullanmada diğer şairlere oranla daha başarılıdır. hh Asıl şairlik gücünü koşma ve nefeslerinde göstermiştir. hh Hiciv ve mizah şiirimizi de kuvvetli örnekler kazandıran şair; devrinin bütün yanlışlıklarını, devlet adamlarını, bütün kurumları, mahkemeleri, memurları, vezirleri ve hatta padişahı bile yermiştir. hh Mükemmel Anadolu deyişleri ve halk ağzıyla söylediği şiirleri

hh Elimizde bulunan 130 şiirinin tamamı hece vezniyledir. hh Şiirlerinde sanat endişesi pek görülmez. hh Şiirlerinde işlenen konu ise büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır. hh Bu genel çerçeve içerisinde sevda, yurt güzellemeleri, göçer hayatı, vb. ön plandadır. hh Şiirlerinde atasözleri, deyim ve vecize değerindeki sözlerin ayrı bir yeri vardır. hh Şiirleri arasında karşılıklı konuşma havası içinde söylenenler de vardır. hh İçten, yalın bir dille, yiğitçe söyleyişi başarıyla kaynaştırmıştır. hh Tarihi ve toplumsal olayların yanı sıra aşk ve tabiat güzelliklerini dile getirdiği şiirleri de vardır. hh Semai, varsağı, koşma ve türkü nazım biçimlerinde eser veren sanatçı şehir kültürüyle tanışmadığı için Köroğlu-Karacaoğlan geleneğine bağlı kalmış, divan şiirinden etkilenmemiştir. hh “Ferman padişahın dağlar bizimdir” nakaratlı ünlü şiir Dadaloğlu’na aittir.

duygulu ve estetiktir. Yergili şiirlerinde de son derece sert ve

Öğretmen Sorusu

hırçındır.

Saz şairleri içinde en çok şiir söyleyen sanatçı kimdir?

Aşık Ömer'dir. Sanatçının 1242 şiiri tespit edilmiştir.


7


BAYBURTLU ZİHNİ

KAĞIZMANLI HIFZÎ

hh Doğum tarihi bilinmeyen şair 1859’da ölmüştür.


hh Asıl mesleği kâtiplik olan Zihnî, imparatorluğun çeşitli yerle-

hh Mahlasından da anlaşılacağı gibi Kars’ın Kağızman ilçesin-

rinde görev yapmıştır. hh Karadeniz sahilleri, Akka, Mısır, İstanbul, Erzurum ve Erzincan görev yaptığı yerler arasındadır. hh İnatçı tavrı ve isyankâr ruhu şiirlerine de yansımıştır. Bu hususları “Sergüzeştnâme” adlı eserinde manzum olarak hikâye etmiştir. hh Hem aruz hem de hece vezniyle şiirler yazan Zihnî, sağlığında divan tertip ederek bunu saraya sunan ender halk şairlerindendir.

dendir. hh Medrese eğitimi görmüş, küçük yaşta Kuran’ı ezberlemiş, hafız olmuştur. Mahlasını “Hıfzî”olarak seçmesi hafız olmasına bağlanmaktadır. hh Aşk, ayrılık, ölüm ve inanç konulu şiirler yazmış, şiirlerinde halkın konuştuğu Türkçeyi kullanmıştır. hh Tabiat âşığıdır. Aşk, ayrılık ve hatta ölüm konulu şiirlerinde bile dikkat çekici bir oranda tabiat unsuru bulunmaktadır. hh Ünlü Sefil Baykuş şiiri onundur.

hh Aruz vezniyle yazdığı şiirleri daha çok olmasına karşılık, hece ile yazdığı koşma ve destanlarıyla ünlenmiştir. hh Rus işgali bittikten sonra memleketi olan Bayburt’a giden şair, Bayburt’un harap olmuş halini görünce duyduğu üzüntüyle

RUHSATİ

“Vardım ki yurdundan ayağ göçürmüş” dizesiyle başlayan


ünlü şiirini söylemiştir.

hh Sivas’ın Deliktaş bucağında doğmuş ve ömrünü burada geçirmiştir.

hh Hem divan hem de halk şiiri geleneğiyle şiir yazmıştır. hh Asıl değer ve şöhretini az sayıda söylediği koşmalarıyla kazanmıştır. hh Halk şiiri geleneğiyle söylediği şiirlerinde Klasik şiire (divan şiiri) ait kelime, tamlama ve mazmunları kullanmıştır. hh Şiirlerinde son derece zarif, kibar bir dil ve söyleyiş görülür.

hh Hayatı boyunca basit işlerde çalışmış, geçim sıkıntısı çekmiştir. hh Hem divan hem de halk şiiri geleneğiyle şiir yazmıştır. hh Divan şiiri geleneğiyle de şiir yazan diğer saz şairleri gibi Ruhsati de aruzla yazdığı şiirlerinde heceyle yazdıkları kadar başarılı olamamıştır. hh Şiirlerinde sade bir dil kullanan şair, sıklıkla mahalli söyleyiş-

Eserleri

Divan

Sergüzeştnâme (Kendi maceralarını anlattığı mesnevi)

lere de yer vermiştir. hh Aşk, tabiat, güzellik konulu şiirlerinin yanı sıra didaktik şiirler ve taşlamalar da söylemiştir.

Kitab-ı Hikâye-i Garibe(gazel, kaside, mesnevi gibi manzum

hh Kendisinden sonra gelen pek çok şaire ilham kaynağı olmuş-

bölümlerin de bulunduğu düz yazı ağırlıklı, roman özellikleri-

tur. Onun izinden giden şairler “Ruhsati Kolu”nu oluşturmuş-

gösteren bir eser)

8


tur.



C. Dinî- Tasavvufî Halk Edebiyatı (Tekke Edebiyatı)

hh Rüyasında görerek âşık olduğu hayalî sevgilisi Gülperi’yi bulmak için İran, Kafkasya, Hindistan, Kırım gibi pek çok yeri dolaşmıştır.

hh Tasavvuf; bir arınma disiplinidir. Allahʼtan uzaklaştıran her şeyden sakınıp nefsin ihtiraslarını dizginleyip insanı manevi açıdan terbiye eden bir düşünce sistemidir.

hh Kendine özgü buluşlarıyla halk şiirinin en güzel örneklerini vermiştir.

hh Tasavvuf düşünürlerine mutasavvıf denir.

SÜMMANİ

hh Koşma ve semailerinde aşkı, ayrılığı, doğa ve insan sevgisini işlemiştir. hh Sosyal konuları, deprem ve yangın gibi olayları işlediği destanları da vardır.

20. yüzyıl ÂŞIK VEYSEL hh 1894-1973 yılları arasında yaşamıştır. hh Sivas Şarkışlalıdır. Küçük yaşlarda geçirdiği “çiçek” hastalığından dolayı gözlerini kaybetmiştir. hh Dış dünyaya gözlerini kapatan şair, kendisine çok zengin bir iç dünya kurmuş, dünyayı buradan seyretmiştir. hh Anadolu'yu şehir şehir dolaşıp şiirlerini sazıyla seslendirmiştir. hh Köy Enstitüleri'nde saz ve halk türküleri dersleri vermiştir. hh Tekniği gösterişsiz ve nerdeyse kusursuzdur. Yaşama sevinciyle hüzün, iyimserlikle umutsuzluk şiirlerinde iç içe anlatmıştır. hh Çok zengin bir duyarlık görülen şair, aşk, tabiat, hayat, ölüm ve sosyal meseleleri işleyen şiirlerinde Karacaoğlan geleneğini sürdüren arı bir dil kullanmıştır. hh Şiirlerinde derin bir anlam zenginliği ve güçlü bir söyleyiş güzelliği yakalamıştır. hh Tanınmasında Ahmet Kutsi Tecer’in çok büyük katkısı vardır.

Eserleri

Sazımdan Sesler

Deyişler

hh Tasavvuf edebiyatı da tasavvuf ilkeleri etrafında şekillenen bir edebiyattır. hh Şairler, tekkelerde yetişmiş şeyhler veya dervişlerdir. hh Ahmet Yesevi’nin hikmet adını verdiği şiirler, bu türün ilk örnekleri kabul edilir. hh Şairler bağlı bulundukları tarikatın inançlarını yaymak için şiiri bir araç olarak kullanmışlardır. hh Şiirlerini Allah’ın varlığını ve birliğini, Allah aşkını, dünyanın geçiciliğini, nefsin terbiyesini, doğruluğu, hoşgörülü olmayı, iyilik yapmayı vs. öğretmek amacıyla yazmışlardır. hh Dilleri, saz şairlerine kıyasla biraz daha ağırdır. hh Genellikle hece ve dörtlükle kimi zaman da aruz ve beyitle yazmışlardır. hh Şairleri medrese eğitimi almış aydın kesimdir. hh Hem divan şiirinin (gazel, mesnevi) hem de halk şiirinin (koşma) nazım biçimlerini kullanılmışlardır. hh Şiirler nazım türlerine göre adlandırılır. hh Didaktik bir edebiyattır.

{ Bu iki kitaptaki şiirler, 1970 yılında Dostlar Beni Hatırlasın adıyla yeniden basılmıştır.


9


Tekke Edebiyatının Temsilcileri

13. yüzyıl

12. yüzyıl

HACI BEKTAŞ-I VELİ

AHMET YESEVİ

hh 12. yüzyılın sonunda Türkistan’ın Nişabur şehrinde doğmuş, Nevşehir’e bağlı bugün onun adı verilen Hacı Bektaş’ta öl-

hh 11. yüzyılın sonunda Batı Türkistan’ın Sayram kasabasında doğmuş, Yesi’de ölmüştür. hh İlk tasavvuf derslerini Yesi’de zamanın ünlü mutasavvıflarından Arslan Baba’dan almıştır. hh Uzun zaman Buhara’da yaşamış, sonra tekrar Yesi’ye döne-

müştür. hh Ahmet Yesevi’nin öğrencisi olduğu düşünülmektedir. hh Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında da çok önemli rol oynayan bir Türk büyüğü ve İslam bilginidir. hh Devrin en önemli mutasavvıflarından ders alarak iyi bir öğrenim görmüştür.

rek Yesevilik tarikatını kurmuştur. hh Orta Asya Türklerinin dini-tasavvufi hayatını derinden etkile-

hh Anadolu Türk birliğinin sağlanmasında Orhan Bey’e destek vermiş, Yeniçeri ocağının kurulmasında da etkili olmuştur.

miş ve “Pir-i Türkistan” namıyla anılmıştır. hh Hayatının sonuna kadar öğrenci yetiştirmiş, bu öğrenciler,

hh Tasavvuf yollarından bahsettiği dört kapı (Şeriat, Tarikât, Hakikât, Marifet) kırk makamı işleyen Makalat (Makaleler) adlı

daha sonra Anadolu’nun Müslümanlaşmasında çok büyük rol oynamıştır.

Farsça bir eseri vardır. hh Ahlâkî kuralları, hoşgörüyü ve tasavvuf anlayışını işleyen Ma-

hh Tasavvuf edebiyatının öncüsü kabul edilir.

kalat’ın hem mensur hem manzum örnekleri vardır.

hh Yesevî’nin şiirleri didaktiktir.

hh Bu eserin orijinali bulunamamıştır.

hh Saf ve samimî bir lirizm taşıyan şiirlerine “Hikmet” adı verilmiş

hh Bektaşi tarikatının kurucusudur.

ve bunların tamamı “Divân-ı Hikmet” adı altında toplamıştır. hh Şiirlerinde, dini-ahlakî öğütler vermiştir. hh Yesevî, şiirlerini Hakaniye Türkçesiyle yazmıştır.

Eserleri

Divan-ı Hikmet

Fakr-nâme

Eserleri

Makalat

YUNUS EMRE hh Hayatı hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. hh Yalnızca Tekke edebiyatının değil, bütün Türk edebiyatının en büyük sanatçılarından biridir. hh Yunus; tefsir, hadis, kelâm, tasavvuf gibi İslamî ilimleri okumuş, aruzla şiir yazabilecek kadar edebî bilgilere vâkıf, Şirazlı Sâdi’nin bir gazelini nazmen Türkçeye çevirecek kadar Farsçaya aşina bir şairdir. hh Dinî kuralları, ahlakî düşünceleri, herkesin en kolay anlayabileceği sehl-i mümtenî sanatıyla anlatırken Türk’ün dilini de en güzel ve yumuşak şekilde dağdaki çobandan saraydaki devlet adamına kadar herkese sevdirebilmiştir.

10


İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR) / Halk Edebiyatı hh Lirik ve didaktik şiirlerinden özünü Allah ve insan sevgisi

hh Ömrü öğrenci yetiştirmekle geçmiştir. Sultan Murat, bir ferman yayınlayarak onun talebelerinin vergi ve askerlikten

oluşturur.

muaf tutulduğunu yalnızca ilimle meşgul olmalarını istediğini

hh Geniş halk kitlelerine seslendiği için dili son derece yalındır. hh Genellikle heceyle ve dörtlük nazım birimiyle yazan şair, Risaletü’n-Nushiyye (Öğütler Kitabı) adlı didaktik eserini aruzla ve mesnevi nazım biçimiyle yazmıştır. hh Şiirlerinde duru ve dolaysız bir anlatım yakalamıştır. hh Şiirlerindeki gerek milli gerekse evrensel temalarıyla çağlar ötesinden bugüne dek sesini duyurmayı başarmış ender sanatçılardan biridir.

belirtmiştir.

Eserleri

EŞREFOĞLU RUMİ hh Asıl adı Abdullah’tır. hh Önce Bursa’da Emir Sultan’ın hizmetindeyken onun işaretiyle Ankara’ya gelerek Hacı Bayram-ı Veli’ye bağlanmış, ardın-

hh Tasavvufla beslenen dizelerinde insanın kendisiyle, nesne-

dan da onun damadı olmuştur.

lerle, Allah'la ilişkilerini ölüm, doğum, yaşama bağlılık Allah'ın adaleti, insan sevgisini konu olarak işlemiştir. hh Özellikle hoşgörü mesajları içeren şiirleri sayesinde bütün

hh Eşrefoğlu Rumi’nin şiirlerinde Yunus Emre’nin etkisi hissedilir. hh Hece ve aruz veznini başarıyla kullanmış, lirik şiirler yanında didaktik manzumeler de yazmıştır.

dünyada kabul görmüş ve beğenilmiştir. hh 1991 yılı UNESCO tarafından “Yunus Emre Sevgili Yılı” ilan

hh Bu ilâhîlerinden birçoğu bestelenerek, bugün bile pek çok yerde okunmaktadır.

edilmiştir.

Eserleri

Divan

Risâletü’n- Nushiyye(mesnevi)

15. yüzyıl HACI BAYRAM-I VELİ

Nutuk

hh Onun didaktik içerikli mensur eserlerinde ise devrinin halk dilini en iyi bir şekilde kullanmış olması ve bu sayede tasavvufî ahlakın halk arasında yayılmasında büyük rol oynamıştır.

Eserleri

Divan

Müzekki’n-Nüfûs, Tarikatnâme, Delâilü’n-Nübüvve, Nasihatname vs.

hh Asıl adı Numan’dır. hh Bayramiye tarikatının kurucusudur.

KAYGUSUZ ABDAL

hh Hacı Bayram-ı Velî’nin elimizde aruzla yazılmış iki, heceyle de üç şiiri bulunmaktadır.

hh Hayatına dair kesin bilgilere ulaşılamamıştır.

hh Şathiyye ve ilâhî tarzındaki bu şiirlerinin bazıları bestelenmiş olup eskiden tekkelerde zikir sırasında okunurdu.

hh Asıl adının Alaaddin Gaybî olduğu ve Alanya Beyi’nin oğlu olduğu bilinmektedir.

hh Yunus Emre‘nin etkisiyle yazdığı bu lirik, didaktik şiirlerinde tasavvuf düşüncesini işlemiştir.

hh Eserlerinden iyi bir tahsil gördüğü anlaşılmaktadır.

hh Şiirlerinde “Bayrami” mahlasını kullanmıştır.

hh Elmalı’daki Abdal Musa tekkesine bağlıdır.


11

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR) / Halk Edebiyatı hh Alevi- Bektaşi Halk şiirinin kurucusu kabul edilir.

hh Şiirlerinde genelde Niyazi mahlasını kullanmıştır.

hh Nükteli ve iğneli bir dili vardır.

hh Çok iyi bir eğitim almış, özellikle tefsir, hadis, fıkıh ve tasavvuf alanlarında kendisini iyi yetiştirmiştir.

hh Hem heceyle hem de aruzla şiirler yazmıştır. hh Şiirlerinden başka nesir türünde yazdığı eserler de vardır.

Eserleri :

hh Halveti tarikatının Niyaziyye/Mısriyye kolunun kurucusudur. hh Türkçe ve Arapça mensur ve manzum on ciltten fazla eseri bulunmaktadır.

Şiir : Kaygusuz Sultan Divanı, Gülistan, Gevhernâme, Minbernâme, Dolapnâme

hh Edebiyatımızda daha çok mutasavvıf bir şair olarak tanınır. hh Aruzla yazdığı şiirlerde Fuzulî, hece ile yazdıklarında ise Yûnus Emre’nin etkisi görülür.

Düzyazı : Kitab-ı Miglate, Dilgüşâ, Saraynâme, Vücudnâme, Budalanâme, Mugalatanâme

hh Şiirlerinin bir kısmı bestelenerek teklerde söylenmiştir. hh "Dermân arardım derdime, derdim bana derman imiş" mısrasıyla başlayan ünlü şiir onundur.

16. yüzyıl PİR SULTAN ABDAL hh Hayatı hakkında kesin bilgilere ulaşılamamıştır. hh Şiirlerinden Sivaslı olduğu (Banaz köyü) anlaşılmaktadır. hh Osmanlıya karşı bir ayaklanma düzenlediği için Hızır Paşa tarafından yine Sivas’ta öldürülmüştür. hh Alevi-Bektaşi şiir geleneğinin en önemli temsilcilerinden biridir.

hh İslami ilimler alanında çok sayıda eseri bulunan sanatçının en bilenen eseri, iki yüz civarında şiir içeren Divan’ıdır.

Eserleri :

Divan

18. yüzyıl ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI hh 1703- 1772 yılları arasında yaşamıştır.

hh Divan şiirinden etkilenmemiş, bütün şiirlerini heceyle yazmıştır.

hh Erzurumlu olan sanatçı, çok iyi bir tahsil görmüş, hem dini hem de beşeri ilimler sahasında kendini yetiştirmiştir.

hh Şiirlerinde tasavvuf, aşk, tabiat ve halkın yaşayışı ile ilgili konuları, yalın bir Türkçeyle dile getirmiştir.

hh Devrinin en önemli Türk ve Arap âlimleriyle tanışmış, İstanbul’a gelerek saray alimleriyle bilgi alışverişi yapmıştır.

hh Bütün şiirlerinde coşkulu biri lirizm görülür.

hh Astronomiden fiziğe, psikolojiden sosyolojiye geniş bir ilgi alanı vardır. Şair, bilgin ve mutasavvıftır.

hh İran şahlarına bağlı kalmış, bu bağlılığını da şiirlerinde birçok kez dile getirmiştir.

hh Tillo’da bir gözlemevi kurmuş ve kendi yöntemleriyle gökyüzünü incelemiştir.

17. yüzyıl

hh Marifetnâme’si çağının bütün bilgilerini kapsayan, birçok dile çevrilmiş, ansiklopedi özelliği taşıyan bir eserdir.

NİYAZÎ-İ MISRÎ

hh Şiirlerini hem hece hem de aruzla kaleme almıştır.

hh Malatyalıdır ancak bir süre Mısır’da öğrenim gördüğünden “Mısırlı” anlamına gelen bu isimle anılmıştır.

Eserleri : Divan

Marifetnâme

Öğretmen Sorusu


Birçok Halk şairinin aynı zamanda aruzla da şiir yazmasını neye bağlıyorsunuz?

Aynı coğrafyada, aynı zaman dilimlerinde oluşturdukları için birbirini etkilemesine bağlanabilir.

12


İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (XI. VE XII. YÜZYILLAR)

1. Şiirlerinde Anadolu kızlarının adını söyleme geleneğini başlatan ozanımız aşağıdakilerden hangisidir?

4. Şiirlerinde insan, yurt, tabiat sevgisini dile getirmiştir. Ta-

savvuf felsefesinin kazandırdığı hoşgörü anlayışı, şiirinin temellerinden biridir. Şiirlerinde sade bir Türkçe görülür. Kimilerince "Halk şiirinin son büyük ustası" olarak nitelenmiştir. Şiirlerini "Deyişler", "Sazımdan Sesler" adlı iki kitapta toplamıştır. Sanaçı, Ahmet Kutsi Tecer tarafından keşfedilip edebiyatımıza kazandırılmıştır.

A) Sümmani B) Karacaoğlan C) Dadaloğlu D) Köroğlu E) Erzurumlu Emrah

Konu Testi - 1

Yukarıda tanıtılan saz şairi aşağıdakilerden hangisidir? A) Dertli B) Dadaloğlu C) Âşık Veysel

2. Göçebe Avşarlar arasında yetişmiş ve onların sözcüsü

olmuş bir âşıktır. Bugün elimizde bulunan 130 kadar şiirinin tamamı hece vezniyledir. Bunların büyük bir kısmı Avşarlardan yapılan derlemelerle ortaya çıkmıştır. Çok az bir kısmı da yazılı cönklerden tespit edilmiştir. Onda sanat endişesi pek görülmez. Şiirlerinde işlenen konu ise büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır. Bu genel çerçeve içerisinde sevda, yurt güzellemeleri, göçer hayatı, vb. ön plandadır. Avşarların hayatında güzelle at bir tutulur. Bu atlar arasında ise en değer verileni kırattır. Sanatçı, kıratın yanında Avşar güzellerini de şiirlerinde işlemiştir. Şiirlerinde atasözleri, deyim ve vecize değerindeki sözlerin ayrı bir yeri vardır.

Bu parçada sözü edilen Âşık tarzı halk edebiyatı sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir?

D) Ruhsati E) Kazak Abdal

5. Hayatına dair kesin bilgilere ulaşılamamıştır. Asıl adının

Alaaddin Gaybî olduğu ve Alanya Beyi’nin oğlu olduğu bilinmektedir. Eserlerinden iyi bir tahsil gördüğü anlaşılmaktadır. Elmalı’daki Abdal Musa tekkesine bağlıdır. AleviBektaşi Halk şiirinin kurucusu kabul edilir. Nükteli ve iğneli bir dili vardır. Hem heceyle hem de aruzla şiirler yazmıştır. Şiirlerinden başka nesir türünde yazdığı eserler de vardır.

A) Köroğlu

Bu parçada sözü edilen Tekke edebiyatı temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir?

B) Karacaoğlan

A) Yunus Emre

C) Erzurumlu Emrah

B) Karacaoğlan

D) Ruhsati

C) Kağızmanlı Hıfzi

E) Dadaloğlu

D) Kaygusuz Abdal E) Pir Sultan Abdal

3. Asıl adı Abdullah’tır. İznik’te dünyaya gelen mutasavvıf

şair, kendi adıyla anılan tarikatın da kurucusudur. Şiirlerinde Yunus Emre tesiri kuvvetle hissedilen şairin hem heceli hem de aruzlu şiirleri vardır. İlahilerinden pek çoğu bestelenerek tekkelerde okunmuştur.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Pir Sultan Abdal B) Süleyman Çelebi C) Eşrefoğlu Rûmî D) Niyâzî-i Mısrî E) Emir Sultan

6. Halk edebiyatıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Belli bir eğitim almış saz şairlerinden bir kısmı aruz vezniyle de şiirler yazmıştır. B) Divan şiirindeki somut güzel, halk şiirinde yerini soyut kavram ve güzelliklere bırakmıştır. C) Şiirler genelde içten geldiği gibi, irticalen söylenmiştir. D) Saz şairlerinin şiirleri mecmua ya da cönk adı verilen defterlerde toplanmıştır E) Şiirleri temaları bakımından güzelleme, koçaklama, taşlama, nefes gibi adlar almıştır.


13


7.

10. Aşağıdakilerden hangisi Âşık Edebiyatı nazım biçimle-

Tekke edebiyatı, lirik – didaktik ağırlıklı bir edebiyattır. I


Hece vezninin yanında aruzun da kullanıldığı şiirlerde, II

A) Destan

B) Semai

D) Türkü

Halk ve Divan edebiyatı nazım biçimleri kullanılmıştır. III Saz şairlerine göre daha sade bir dili olan bu edebiyatın IV şairlerinin çoğu genelde

C) Koşma

E) Varsağı

11. Aşağıdakilerden hangisi halk şiirinin özelliklerinden biri değildir?

medrese eğitimi almış, okur-yazar kimselerdir. V

A) Yalın bir dili vardır.

Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

B) Nazım birimi dörtlüktür.

A) I.

D) Genellikle zengin uyak kullanılmıştır.

B) II.

C) III.

D) IV.

C) Hemen her türlü tema işlenmiştir.

E) V.

E) Genelde hecenin 7, 8 ve 11’li kalıbı kullanılmıştır.

8. Kanuni zamanında Doğu Anadolu'da patlak veren bir is-

yana katılmış, yaşadığı olayların izlenimlerini şiirlerinde anlatmış, İran şahının propagandasını yaptığı için Hızır Paşa tarafından Sivas'ta idam ettirilmiştir. Sanatının belirleyici özellikleri, güçlü bir inanç, sade bir halk dili, coşkun bir lirizm olarak özetlenebilir. Şiirlerinde tasavvuf, tabiat, aşk temalarını işlemiş, halkın yaşayışıyla ilgili konular üzerinde durmuştur. Bütün şiirlerini hece ölçüsüyle söylemiş Divan edebiyatından etkilenmemiştir. Şiirini bir araç olarak kullanmasına rağmen kuru bir öğreticiliğe düşmemiş, şiirini duygu yönünden de beslemiştir.

Konu Testi - 1

12. Aşağıdaki sanatçı-yüzyıl eşleştirmelerinin hangisi yanlıştır?

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

Sanatçı

Yüzyıl

A) Ahmet Yesevi

12. yüzyıl

B) Yunus Emre

13. yüzyıl

C) Karacaoğlan

14. yüzyıl

D) Kaygusuz Abdal

15. yüzyıl

E) Pir Sultan Abdal

16. yüzyıl

A) Ahmet Yesevi B) Yunus Emre

13. I. Şiirlerde gazel, kaside, koşma gibi nazım biçimleri kul-

C) Hacı Bektaşı-ı Veli

lanılmıştır.

D) Kağızmanlı Hıfzi

─ Makalat

Tekke Edebiyatı ile ilgili numaralanmış cümlelerde verilen yargıların doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir?

─ Risaletü’n-Nushiyye Bu eserlerden herhangi biriyle aşağıdaki sanatçıların hangisi ilişkilendirilemez?

A) Yunus Emre B) Kaygusuz Abdal C) Hacı Bayram-ı Veli D) Erzurumlu İbrahim Hakkı E) Hacı Bektaş-ı Veli 8. E

9. C

10. D

11. D

12. C

13. A


7. D

14

6. B

I

II

III

A)

D

Y

D

B)

D

D

Y

C)

Y

Y

D

D)

D

D

D

E)

Y

D

Y

5. D

4. C

─ Kitab-ı Miglate

III. Şiir, Allah inancını ve tasavvuf ilkelerini yaymak amacıyla söylenmiştir.

3. C

2. E

─ Marifetname

II. Konularına göre, koçaklama, güzelleme, taşlama gibi isimler alır.

1. B

9.

Cevaplar

E) Pir Sultan Abdal


1.

I. Lirik ve pastoral özellikler gösterir, aşk, ayrılık, doğa vs. temaları işler. (Güzelleme)

II. Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi temaları işler, epik özellikler gösterir. (Koçaklama)

III. Ölen kişilerin ardından duyulan üzüntüyü dile getirir, lirik özellikler gösterir. (Ağıt)

Âşık tarzı halk edebiyatı nazım türleri ile ilgili numaralanmış cümlelerde verilen yargıların doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir?

2.

I

II

III

A)

D

Y

D

B)

D

D

Y

C)

Y

Y

D

D)

D

D

D

E)

Y

D

Y

Konu Testi - 2

4. Aşağıdakilerden hangisinde âşık tarzı halk edebiyatı nazım biçimlerinden biri değildir? A) Koşma

B) Mani

D) Varsağı

C) Semai E) Destan

5. Âşık şiirinin özelliklerine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Belirli söyleyicileri ve yazarları vardır. B) Dinleyici kesimi halktır. C) Manzum parçaları aruz ölçüsüyle söylenmiştir. D) Dili, içinde yaşanılan toplumun dilidir. E) Nazım birimi dörtlüktür.

I. Ağlayı ağlayı düştüm yollara

Karışayım boz bulanık sellere

II. O gül endam bir al şale bürünsün yürüsün

Ucu gönlüm gibi ardınca sürünsün yürüsün

Birincisi halk, ikincisi divan edebiyatından alınan bu dizeler için, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

6. Aşağıdaki sanatçılardan hangisi âşık tarzı halk Edebiyatı sanatçılarından biridir?

A) Her ikisi de yalın bir dille söylenmiştir.

A) Ahmedî

B) Birincisi hece, ikincisi aruz ölçüsüyle söylenmiştir.

B) Nesimî

D) Necati

C) Her ikisi de lirik özellikler gösterir.

C) Seyrani

E) Şeyhi

D) Her iki şiirde de klasik şiire özgü mazmunlar kullanılmıştır. E) Her ikisinde de ahenk unsurlarından yararlanılmıştır.

3. Şiirlerini, hem hece, hem de aruz ölçüsüyle yazdı. Aruzla

7. Saz şiirinin en ünlüsüdür. Âşık edebiyatının hemen bütün

şairlerini etkilemiştir. Divan edebiyatının güçlü olduğu 16 17. yüzyıllarda yaşamasına karşın bu edebiyattan etkilenmemiştir. Geleneksel şiirin dil, anlatım, ölçü anlayışından ayrılmadan aşk, doğa, ölüm, ayrılık gibi temaları işlemiştir. Özellikle koşma ve semai biçimlerinde büyük başarı kazanmıştır. Duygu yönünden en zengin ve güçlü, dil bakımından son derece çok sadedir. Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara hiç yer vermemiş, divan ve tekke şiirinden hiç etkilenmemiştir.

yazdığı şiirler ölümünden sonra yayımlandı. Ama şair asıl ününü hece ölçüsüyle yazdığı koşma ve destanlara borçludur. 1828’de Bayburt'un Rus işgalinden gördüğü zararları dile getiren koşma biçimindeki ağıtıyla büyük ün kazandı. "Vardım ki yurdundan ayağ göçürmüş / Yavru gitmiş ıssız kalmış otağı" dizeleriyle başlayan bu koşma sonradan bestelenmiştir. Başından geçen serüvenleri, şiir, yergi ve destanlar biçiminde Sergüzeştname’sinde anlatmıştır.

Yukarıda tanıtılan âşık tarzı halk şairimiz aşağıdakilerden hangisidir? A) Köroğlu B) Karacaoğlan C) Ercişli Emrah D) Bayburtlu Zihni E) Erzurumlu Emrah

Bu parçada sözü edilen şair aşağıdakilerden hangisidir? A) Köroğlu B) Karacaoğlan C) Âşık Ömer D) Erzurumlu Emrah E) Kayıkçı Kul Mustafa


15


Konu Testi - 2

8.

I. Halveti tarikatının kendi adıyla anılan kolunun kurucusudur.

II. Türkçe ve Arapça mensur ve manzum on ciltten fazla eseri bulunmaktadır.

A) Ahmet Yesevi

III. Aruzla yazdığı şiirlerde Fuzulî, hece ile yazdıklarında ise Yûnus Emre’nin etkisi görülür.

C) Hacı Bektaşı-ı Veli

IV. Dermân arardım derdime, derdim bana derman imiş mısrasıyla başlayan ünlü şiir onundur.

V. Alevi- Bektaşi edebiyatının en güçlü temsilcisi olarak kabul edilir.

Niyazi-i Mısri hakkında maddeler halinde verilmiş özellikler hangisi yanlıştır? A) I.

B) II.

9.

─ Marifetname

─ Kitab-ı Miglate

─ Makalat

─ Nutuk

C) III.

D) IV.

11. Aşağıdakilerden hangisi Halk edebiyatının farklı bir kolunun temsilcisidir?

B) Yunus Emre D) Bayburtlu Zihni E) Pir Sultan Abdal

12. Karacaoğlan’dan sonra ünü diğer Türk coğrafyalarına ya-

yılmış ikinci sanatçıdır. Döneminde yaşamış birçok halk şairi gibi divan şiirinden etkilenmiştir. Hem heceyle hem de aruzla şiirler yazmıştır. Bu yönüyle kalem şairlerindendir. Hece vezniyle yazdığı şiirlerde de divan şiirinin etkisi görülmektedir. Saz şairleri içinde en çok şiiri olan şairdir. Dili, diğer saz şairlerine kıyasla ağırdır. Âşık edebiyatında şairnâme yazan ilk şairdir.

E) V.

Bu eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirildiğinde hangi sanatçı dışta kalır?

Yukarıda tanıtılan şair aşağıdakilerden hangisidir? A) Köroğlu

B) Âşık Ömer

C) Bayburtlu Zihni

D) Seyrani

E) Karacaoğlan

A) Kaygusuz Abdal B) Yunus Emre

13. 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın başlarında yaşamıştır.

C) Hacı Bektaş-ı Veli

Hem divan hem de halk şiiri geleneğiyle şiir yazmıştır. Hece ile yazdığı şiirleri semaî ve koşma; aruzla yazdığı şiirleri ise kalenderi, gazel, semaî ve müstezat tarzındadır. Heceyle yazdığı şiirlerin bir kısmında yalın bir dil ve ince bir duyarlık görülürken bir kısmında da divan şiirine özgü kelime ve mazmunlar görülür. Çok sayıda cönkte şiirlerine rastlanması çok sevildiğinin bir göstergesi kabul edilir.

D) Hacı Bayram-ı Veli E) Erzurumlu İbrahim Hakkı

10. Elimizde aruzla yazılmış iki, heceyle de üç şiiri bulunmakta-

dır. Şathiyye ve ilâhî tarzındaki bu şiirlerinin bazıları bestelenmiş olup eskiden tekkelerde zikir sırasında okunmuştur. Yunus Emre‘nin etkisiyle yazdığı bu lirik, didaktik şiirlerinde tasavvuf düşüncesini işlemiştir. Ömrü öğrenci yetiştirmekle geçmiştir. Sultan Murat, bir ferman yayınlayarak onun talebelerinin vergi ve asker muaf tutulduğunu yalnızca ilimle meşgul olmalarını istediğini belirtmiştir.

Bu parçada hakkında bilgi, verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Gevheri B) Âşık Ömer C) Kayıkçı Kul Mustafa D) Erzurumlu Emrah

Yukarıdaki parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

E) Seyrani

A) Eşrefoğlu Rumi B) Kaygusuz Abdal

14. Aşağıdaki şairlerden hangisi yalnızca hece vezniyle şi-

C) Erzurumlu Emrah

irler söylemiştir? D) Dertli

4. B

5. C

6. C

7. B

8. E

9. B

10. E

11. D

12. B

13. A

14. E


C) Seyrani

E) Karacaoğlan 3. D

16

B) Gevheri

2. D

A) Âşık Ömer

E) Hacı Bayram-ı Veli

1. D

D) Pir Sultan Abdal

Cevaplar

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI Divan Edebiyatı

hhDİVAN EDEBİYATI hh İslam uygarlığıyla tanışan Türklerin, Arap ve İran edebiyatıyla tanışması sonucu ortaya çıkmıştır. hh 13. yüzyıldan itibaren bu iki dilin yoğun etkisi altında kalan sanatçılar, Osmanlıca isimli Türkçe-Arapça-Farsça karışımı yeni bir edebiyat dili oluşturarak güçlü bir edebiyat meydana getirmişlerdir. hh Ortak temalar işleyen, belirli kurallar çerçevesinde gelişen bu edebiyat, şiir ağırlıklı bir edebiyat olmuştur. hh Sanatçıların, şiirlerini topladıkları el yazması kitaplara divan dendiği için, divan edebiyatı adıyla anıla gelmiştir. Klasik edebiyat da denir.

19

hh Halk edebiyatındaki somut gerçeklik yerini soyut güzelliğe bırakmıştır. hh Şiirde en önemli tema aşktır. Sadece dünyevi aşkı işleyen şiirler olabildiği gibi, beşeri aşktan yola çıkılarak Allah aşkına ulaşılma isteğiyle yazılan şiirler de çoktur. hh Dini ve felsefi konuların işlendiği didaktik şiirler de vardır. hh Nazım birimi beyittir. hh Şiirde işlenen konu her beyitte tamamlandığından, konu bütünlüğü yoktur, beyit bütünlüğü esas alınmıştır. hh Konu bütünlüğü olmadığından şiirlerde başlık kullanılmaz, şiirler redifleriyle veya nazım biçimlerinin adıyla anılmıştır. hh Genellikle son dörtlükte mahlas adı verilen takma ad kulla-

Divan edebiyatının genel özellikleri: hh Şiir ağırlıklı bir edebiyattır, ender de olsa nesir biçiminde eserler de verilmiştir. hh Şiirler aruz ölçüsüyle yazılmıştır. hh Genellikle Arap (gazel, kaside…) ve Farslardan (mesnevi, rübai…) alınan nazım biçimleri kullanılmıştır. hh Tuyuğ ve şarkı da Türklerin bu edebiyata eklediği nazım biçimleridir. hh Arapça ve Farsça sözcük, tamlama ve kuralların sayısı fazla, dili ağırdır. hh Göz için uyak anlayışı benimsenmiştir. hh Çoğunlukla zengin uyak kullanılmıştır. hh Ahenge çok önem verildiğinden redife özellikle yer verilmiştir.

nılmıştır. hh Söz sanatlarına çok önem verilmiş, süslü ve sanatlı bir anlatım tercih edilmiştir. hh Anlamdan çok söyleyiş güzelliğine önem verilmiş, sanat için sanat anlayışıyla ürünler verilmiştir.

Not Duygu ve düşüncelerin belirli, kalıplaşmış sözlerle ifadesine mazmun denir. Sıkı kurallar içinde gelişen divan şiirinde mazmunlar önemli bir yer tutar. Örneğin sevgilinin boyu selvi, kiprikleri ok, yanakları ruhsar, ağzı goncadır. O sevgiliye âşık olan kişi bülbül ya da pervane’dir.


1

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı

Divan Edebiyatında Düz Yazı hh Divan edebiyatında nesir, şiirin gölgesinde kalmış olup ikinci plandadır.

Örnek Ve hem dükeli halka vâcipdür ki sözü eyi söyleyeler ve hem yahşi

hh Düz yazıya inşa, düzyazıyla uğraşanlara da münşi denilmiştir. Düz yazı şeklindeki eserlere de münşeat adı verilmiştir.

anlayalar. İmdi ey oğul sen dahi

hh Sanatlı söyleyişe sahip olan düzyazılarda tıpkı şiirde olduğu

yalancı olma

gibi, düşünceyi dile getirmekten çok onu güzel bir şekilde ifade etmek önemlidir. hh Bazı düz yazılarda ise sanat kaygısından çok düşüce ve bilgi ön plana çıkmıştır. hh Genellikle uzun cümleler kullanılmıştır. hh Süslü nesirde seci denilen iç uyak kullanılmıştır. hh Divan nesrinde en çok tezkire, tarih, seyahatname, mektup gibi türlerde örnekler verilmiştir.

sözün yahşisin söyle, illa yalan söyleme,

2. Süslü Nesir: hh Düşüncenin ikinci plana atıldığı, ustaca söz söylemenin, sanatlı anlatımın ön plana çıktığı bir nesirdir. hh Süslü nesirde secilere yer verilmiş, şiirsel bir dil kullanılmıştır.

{ Sinan Paşa'nın Tazarruname

Örnek Işk âsayiş-i candur, ışk önayiş-i cihandur. Işk nemek-dik-i vefadur. Işk hadika-i ehl-i safâdur Işk hakikat çarhınun ahteridür, ışk can leşkerinün mihteridür...

Divan nesri üç bölümde incelenebilir:

1. Sade Nesir: hh Halkın konuştuğu dile bağlı kalan bu nesir, geniş halk kitlelerine ulaşmak için didaktik amaçla yazılan eserlerde kullanılmıştır. hh Din tasavvuf, tarih ve ahlak kitaplarında sade nesir kullanılmıştır.

Divan Edebiyatında Akımlar 1. Sebki-i Hindî Akımı hh XVI-XVIII. yüzyıllarda Hindistan'da ve Hindistan dışında yaşayan, Hint felsefesi, edebi zevki ve şiirinin etkisinde kalan şairlerin oluşturduğu şiir anlayışını ifade eder.

{ Evliya Çelebi : Seyahatname

hh XVII. yüzyıldan itibaren başta İran ve Hindistan olmak üzere Türk edebiyatı da dâhil birçok ülke edebiyatını etkisi altına almıştır.

{ Mercimek Ahmed : Kabusnâme

hh Sebk-i Hind'i şairleri kendilerinden öncekilerin kelime ve ta-

{ Sehi Bey Heşt Behişt

{ Kul Mesut Kelile ve Dimne

{ Kâtip Çelebi Keşfü’z Zünun, Fezleke, Cihannüma

{ Giritli Ali Aziz Muhayyelât’ı vs.

2


birlerini kullanmakla beraber onlara farklı ve kişisel anlamlar da yüklemiştir. hh Klasik divan şiirinde nesne ve olaylar geleneksel kalıplar ve kabuller çerçevesinde ele alınırken Sebk-i Hindi'de ”kişisel algı ”ya yönelme vardır.

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı hh Sebk-i Hindi; Batı edebiyatında gelişen akımlar içinde Sem-

Türk-i Basit tarzının temsilcileri olarak Tatavlalalı Mahre-

bolizme yakın durur. Divan edebiyatında Neşati, Naili ve

mi, Aydınlı Visali ve Edirneli Nazmi gibi sanatçılar sayılabilir.

Şeyh Galip bu akımın temsilcileri arasında sayılabilir.

Bu akım, mahallileşme akımının başlangıcı sayılabilir.

2. Hikemî Tarz hh Hikemî şiir veya didaktik üslup, “düşünceye dayalı hikmetlisöz söyleme”dir. hh “Hikemî şiir” veya “Hakimâne Şiir” ise düşünceye ağırlık veren şiirdir. hh Bu şiirde amaç okuyucuyu uyarmak, düşündürmek ve aydınlatmak olduğu, daha doğru bir ifadeyle insana doğruyu, güzeli göstermeye yönelik görüş bildiren didaktik içerikli şiire denir.

4. Mahallileşme Akımı hh Şiirde günlük olayların işlenmesi, deyim, atasözlerine yer verilmesi, özellikle mesnevilerde konu ve kahramanların mahalli çevreden seçilmesi esasına dayanır. hh Özellikle XVI. yüzyılda Bâki’nin şiirlerinde görülen İstanbul Türkçesi ve mahallî unsurlar, Taşlıcalı Yahya’nın mesnevilerinde işlenen konular ve kahramanlar, Nedim’in İstanbul’la ilgili unsurları şiirlerinde kullanması, son divan şairlerinden Enderunlu Vasıf’ın şiirlerinde kullandığı dil, bu tarz söyleyişin en dikkat çekici örneklerindendir.

hh Bu tarzın edebiyatımızdaki en önemli ve güçlü temsilcisi olarak Nabi bilinmektedir.

Divan Edebiyatının Temsilcileri

hh Bu nedenle, “Hikemî Şiir” akımı“Nabi Ekolü” olarak da anılır.

13. yüzyıl

hh Hikemî tarzın diğer temsilcileri olarak Seyyid Vehbî, Koca

HOCA DEHHANİ

Ragıp Paşa ve Tanzimat dönemi şairlerinden Ziya Paşa gibi

hh Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemektedir.

sanatçılar sayılabilir.

hh Dehhan, “nakkaş” manasına geldiği için şairin nakış ile bir

3. Türk-i Basit Akım hh Divan şiirinde Arapça ve Farsça kelime ve tamlamaların, ifade kalıplarının çok fazla kullanılmasına tepki olarak doğmuştur. hh 16. yüzyılda bazı divan şairleri klasik şiir biçimlerine bağlı kalarak, aruz veznini kullanarak anlaşılır bir Türkçeyle şiirler yazdılar. hh Bu anlayışta divan şiirinin mazmunları yerine halk dilindeki mecaz, deyim ve atasözlerini kullanılması esastır.

ilgisinin olduğu tahmin edilmektedir. hh 13. asrın son yarısında yetiştiği ve Selçuklu sultanlarından himaye gördüğü bilinmektedir. hh Hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan Hoca Dehhânî, elde bulunan tek kasidesine göre Anadolu’ya Horasan bölgesinden gelmiştir. hh III. Alâeddin Keykubâd devrinde Selçuklu sarayında bulunan ve saraydaki eğlence toplantılarına katılan Dehhâhî, Sultan tarafından Farsça bir Selçuklu şehnâmesi yazmakla görevlendirilmişse de bu eser bugün elde yoktur.

Gördüm seğirdir ol ala gözlü geyik gibi

Düştüm saçı tuzağına bön üveyik gibi

hh Şairin günümüze ulaşabilen birkaç Türkçe gazeli, divan tarzıyla yazılan ilk din dışı ürünlerdir. Bu durum onun, ilk divan

Öğretmen Sorusu

şairi kabul edilmesini sağlamıştır.

Divan şairlerinin yer yer "Türk-i Basit" ve "Mahallileşme" akımlarının etkisinde kalması nasıl açıklanabilir?

Bu durumu şairlerin konuşulan Türkçeyle şiir yazmak istemelerine bağlayabiliriz LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

3


MEVLANA CELALEDDİN-İ RÛMİ

AHMET FAKİH


hh Hayatı hakkında kesin bir bilgi yoktur.

hh Sevgi ve hoşgörü çağrısı yaşadığı çağdan günümüze değin geniş kitleleri etkileyen büyük bir mutasavvıftır.

hh Bahâeddin Veled’in öğrencisi olduğu ve ilim tahsil ederken meczup olduğu ve hayattan elini eteğini çektiği söylenmektedir.

hh Mevlevi tarikatının kurucusudur.

hh Çarhname adlı 83 beyitlik kasidesinde dil ve nazım tekniklerine çok dikkat etmediği görülmektedir.

hh Eserlerini Farsça kaleme almıştır. hh En tanınmış eseri dünyanın birçok diline çevrilmiş, bugün bile canlılığını koruyan 26 bin beyitlik Mesnevi’dir. hh Düşünceleriyle ve sanatıyla bilgin, ârif ve şair kimliklerini buluşturmuş, dünya değerlerine iltifat etmeyen âşık bir şair kimliği oluşturmuştur. hh Fikirlerinin sistematik bir düşünce biçimine dönüştürülmesinde oğlu Sultan Veled’in çok büyük katkısı vardır. hh 2007 yılı UNESCO tarafından Dünya Mevlana Yılı ilan edilmiştir.

Eserleri : hh Mesnevi, Mektubat, Divan-ı Kebir, Fih-i Mafih, Mecalis-i Seb’a

Eserleri :

Çarhnâme

ŞEYYAD HAMZA hh Hayatı hakkında kesin bir bilgi yoktur. hh “Şeyyad” kelimesinden sıvacı ustası olduğu düşünülmektedir. hh Dini, tasavvufi şiirler yazmıştır. hh Şiirlerinde hem aruz hem de hece veznini kullanmıştır.

Eserleri :

Yusuf u Züleyha

14. yüzyıl GÜLŞEHRİ

SULTAN VELED hh Mevlana’nın oğludur. hh Mevlânâ'nın tasavvufla ilgili görüşlerini bir sistem halinde birleştirip Mevleviliğe bir tarikat olarak gerçek biçimini kazandıran Sultan Veled'dir.

hh Hayatı hakkında kesin bir bilgi yoktur. hh Kırşehir’de Mevlevi tekkesi kuran mutasavvıf bir şair olduğu bilinmektedir. hh Nazım tekniği bakımından ustadır. hh Sade ve temiz bir Türkçeyle yazmıştır. hh En önemli eseri, Feridüddin-i Attar’dan çevirdiği 4408 beyitlik

hh Türkçe, Farsça ve Rumca şiirler yazmıştır.

Mantık’t-Tayr adlı mesnevidir. Sanatçı bu eseri bire bir çe-

hh Şiirlerinde dini, tasavvufi, ahlaki konuları işlemiştir.

virmemiş, başta Mevlana’nın Mesnevi’si ve Kelile ve Dimne olmak üzere başka birçok kaynaktan da eklemeler yapmış,

hh Türkçe gazel yazan ilk şairdir.

Divan

İbtidânâme, Rebâbnâme, İntihânâme (mesnevi)

Maarif (mensur eser)

hh Konusu tasavvuf olan bu eser akıcı, ahenkli bir Türkçe ile yazılmıştır.

Eserleri :

Mantıku’t-Tayr, Feleknâme, Aruz Risalesi

Öğretmen Sorusu

Eserleri :

eseri adeta yeniden yazmıştır.

Türk olmasına rağmen Mevlana'nın Fars dilini kullanmasının sebebi nedir?

Anadolu Türklerinin kullandığı güneybatı Türkçesinin henüz oturmuş bir yazı - edebiyat dili olmadığı görüşü vardır. Bu görüşü onunla aynı yüzyılda yaşayan Yunus Emre yıkmıştır.

4



ÂŞIK PAŞA

KADI BURHANEDDİN



hh Bir dönem Anadolu valisi Timurtaş’ın vezirliğini yaptığı bilinmektedir.

hh Anadolu’da, “Beylikler Döneminde” kadılık, vezirlik ardından da Sivas-Kayseri yöresinde kendi adına bir devlet kurarak hükümdarlık yapmıştır.

hh Daha çok dini ve tasavvufi alanda eserler vermiştir. hh Mesnevi tarzında yazdığı 12. 000 beyitlik ünlü Garibnâme'sinde Türkçeyle ilgili hassasiyetini dile getirmiştir. hh Garibname’yi yazma nedenlerini sıralarken Türk diline çok önem verdiği ve çağdaşlarını da bu konuda eleştirdiği görülmektedir. hh Ayrıca yine bu dizelerden, şairin Türkçeyi öğretmek gibi bir amacının olduğu da yine anlaşılmaktadır. hh Anadolu Türkçesinin bir edebiyat dili olarak yerleşmesinde önemli katkıları olmuştur.

Eserleri :

Garibnâme, Fakrnâme, Vasf-ı Hâl, Hikâye, Kimya Risalesi

AHMEDİ hh 1334- 1412 yılları arasında yaşamıştır. hh Asıl adı Taceddin İbrahim olan şair, Kütahya merkezli Germiyanoğulları’ndan bir Türkmen’dir. hh Aşk, eğlence, tarih ve tabiat temalı şiirler yazmıştır. hh Şairliğinin yanı sıra tıp, astronomi ve geometri bilim dallarında da kendini yetiştirmiştir.

Eserleri :

Divan

İskendernâme (Mesnevi- Büyük İskender’in savaşlarını ve hayatını anlatır.) Cemşid u Hurşid(Mesnevi- Çin hükümdarı Cemşid’in Rum Kayseri’nin kızı Hurşid’le aralarındaki aşkı anlatır.

Tervihu’l-Ervâh (Tıpla ilgili bir mesnevidir.)

Mirkatü’l -Edeb (Kaside-Arap ve Fars gramerini anlatır)

hh Fırtınalı, mücadelelerle dolu, maceralı bir hayat sürmüştür. hh Arapça, Farsça ve Türkçeyi çok iyi bilen sanatçı, şiirlerinde hem aruz hem de hece ölçüsünü kullanmıştır. hh Kadı Burhaneddin'in pek çok gazelinin matlası cinaslıdır. hh Manlas kullanmamıştır. hh Mazmunları kullanma açısından çok usta bir şair olduğu gibi, yeni buluşlar da yapmıştır. hh Dil yönüyle Azeri sahasına daha yakın duran sanatçı, Tuyuğ nazım biçiminin yerleşmesinde önemli katkı sağlamıştır. hh Şiirlerinde aşk, tabiat yer yer de tasavvuf temalarını kullanmıştır.

Eserleri :

Divan

Tercihü’t- Tavzih (Fıkıhla ilgili Arapça bir eserdir.)

İksirü’s-Saadet fi Esrari’l- İbadet (İbadetlerin sırrıyla ilgili Arapça bir eserdir.)

NESİMİ hh Doğum tarihi bilinmeyen şair, 1404 yılında ölmüştür. hh Dil yönüyle Azeri sahasına yakın duran sanatçı, 14. yüzyılda Anadolu’da Divan şiirinin en önemli temsilcilerinden biri olmuştur. hh Oğuz Türkçesi'yle teşekkül etmeye başlayan klasik şiir dilinin kuruluşunda açık, sade ve ahenkli diliyle önemli rol oynayan lirik, samimi ve coşkun şairlerin başında gelir. hh Tasavvuf ve Hurufilik terimleri bir tarafa bırakılırsa dili, halk diline çok yaklaşır.


5

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı hh Divan şiirinin bütün kurallarına dikkat etmiş, kendisinden sonra gelen pek çok şairi etkilemiştir. hh Klasik şiirde kullanılan mazmunları klişeleştirmeyi gerçekleştiren ilk şairlerdendir. hh Tuyuğ nazım biçimiyle yazdığı şiirleri ünlüdür.

Eserleri :

Divan

15. yüzyıl

SÜLEYMAN ÇELEBİ hh Doğum tarihi bilinmeyen sanatçı 1422 yılında öldüğü tahmin edilmektedir. hh Sağlam bir dini terbiye ve iyi bir eğitim görmüştür. hh Yıldırım Bayezid döneminde Bursa Ulu Cami imamlığını yapmıştır. hh Şehzade olmadığı halde “çelebi” unvanıyla anılması; ilmi, irfanı ve faziletlerini ispat etmektedir. hh Yazıldığı dönemden bugüne dek tüm Anadolu’da büyük bir kabul gören, sevilen ve okunan ünlü Mevlid (Vesiletü’n-Necat) Süleyman Çelebi’ye aittir.

Eserleri : Vesiletü’n-Necat (Mesnevi- Hz. Peygamber’i öven ve hayatı-

ŞEYHİ

nı anlatan 800 beyitlik mevlid)

hh 1371- 1431 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir. hh Kütahya’da doğmuş ve burada öğrenim görmüştür. hh İran’da tasavvuf ve tıp öğrenmiş, bir göz rahatsızlığı dolayısıyla Çelebi Sultan Mehmet’i tedavi etmiştir. Bu hizmeti karşılığında kendisine tımar olarak verilen Tokuzlu köyüne doğru giderken yolda tımarın eski sahipleri tarafından saldırıya uğramıştır. Bu durumu padişaha haber vermek için ünlü fabl türündeki Harnâme'sini yazmıştır. hh Harnâme, derli toplu anlatımı ve seviyeli alaycılığıyla mizah edebiyatımızın en güzel örneklerinden biri olmuştur. hh Mesnevi tarzında yazılan eser didaktik ve alegorik özellikler gösterir. hh İran edebiyatından Hafız ve Sadi gibi büyük üstatlardan etkilenen sanatçı, Türk edebiyatında da Ahmet Paşa ve Fuzuli gibi önemli şairleri etkilemiştir.

AHMET PAŞA hh Kadılık, müderrislik, kazaskerlik ve vezirlik yapmıştır. hh Fatih Sultan Mehmet, tarafından ilgi görmüş, onun hocası ve sohbet arkadaşı olmuştur. hh Bir ara Fatih’in gazabına uğramış, ünlü Kerem redifli gazeliyle idamdan kurtulmuştur. hh Devrinin en büyük şairidir. hh Tanzimat dönemine dek pek çok şair onun etkisinde şiirler yazmıştır. hh Din dışı şiirler yazan Ahmet Paşa, özellikle gazel, kaside ve murabbalarıyla ün kazanmıştır. hh Nazire yazma ve tarih düşürme de şairin diğer özelliklerindendir.

Eserleri :

Divan

Eserleri :

Divan

Harnâme

Hüsrev ü Şirin

6


ALİ ŞİR NEVAİ hh Asıl adı Nizameddin Ali Şir olan sanatçı Uygur Türklerindendir.

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı hh Soylu bir aileden gelen Nevai, küçük yaşlardan itibaren Hüseyin Baykara ile arkadaşlık kurmuş ve bu ilişki ölünceye dek sürmüştür. hh Hüseyin Baykara Horasan’ı ele geçirip Timurluların tahtına oturduğunda Nevai onun veziri olmuştur.

Eserleri :

Tazarrunâme(Tasavvuf ve ahlak konularını anlatır.)

Tezkiretü’l-Evliya(Ünlü mutasavvıfların hayatını anlatır.)

Maarifetname(öğütler içeren bir kitaptır.)

hh Döneminde bilim sanat adamlarına çok değer vermiş, bu türde meclisler düzenleyerek sanat ve bilimin gelişmesine ortam hazırlamıştır. hh Şuurlu bir Türk milliyetçisi olan şair, Çağatay dilinin gelişmesinde çok büyük rol oynamıştır. hh Ünlü Muhakemetü’l-Lügateyn adlı eserinde Türkçenin Fars-

MERCİMEK AHMET hh Doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmemektedir. hh Divan edebiyatının sade nesir örneği veren sanatçılarındandır. hh En önemli eserini olan Kabusnâme Tercümesi’ni herkesin anlayabileceği yalın bir dille kaleme almıştır. Bir siyasetname-na-

çadan üstün olduğunu savunmuştur.

sihatname sayılabilecek bu eser didaktik özellikler göstermek-

hh Şairlerin hayatını anlatan bir tür olan tezkirenin ilk örneğini

tedir.

sanatçı vermiştir. hh Edebiyatımızdaki ilk hamse sahibi sanatçıdır.

hh Kabusnâme II. Murat’ın isteğiyle ve açık bir dille ikinci kez dilimize çevrilmiştir.

hh Pek çok eseri bulunan sanatçının eserlerinden bazıları şunlardır:

Eserleri :

Divan (sanatçının dört Türkçe bir de Farsça divanı vardır.)

Kabusnâme (Öğütler, nasihatler kitabı, siyasetname özelliği

Muhakemetü’lLügateyn

Mecâlisü'n-Nefâis(Türk edebiyatındaki ilk şuara tezkiresidir.)

Mîzânü'l-Evzân (Şiirle ilgili teorik bilgiler veren bir eserdir.)

Hayretü'l-Ebrâr, Lisânü't-Tayr vs.

SİNAN PAŞA hh 1440-1486 yılları arasında yaşamıştır. hh İstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey’in oğludur. hh İyi bir eğitim görmüş, müderrislik, muhasiplik, kadılık ve vezirlik yapmıştır. hh Devrinin en önemli matematikçilerindendir.

de gösterir.)

NECATİ hh Asıl adı İsa Necati’dir. Şair ve hattat olarak Kastamonu’da şöhret kazanmıştır. hh Fatih Sultan Mehmet devrinde İstanbul’a giden şair, Fatih ve Şehzade Abdullah’ın divan kâtipliğini, Şehzade Mahmut’un da nişancılığını yapmıştır. hh Şeyhi ve Ahmet Paşa ile birlikte devrinin en önemli şairlerinden kabul edilir. hh İran şiirini örnek alan bu iki sanatçıdan farklı olarak yerli motifleri kullanarak sıcak ve samimi şiirler yazmıştır. hh Şiirlerinde deyimleri ve atasözlerini sık kullanan Necati’ Divan şiirine milli bir anlayış getirmiştir. hh Özellikle gazel ve mersiyeleriyle tanınmıştır.

hh Şiir de yazmış olan Sinan Paşa, ahenkli, süslü, secili Divan nesrinin ilk temsilcisidir.

Eserleri :

Divan


7


16. yüzyıl

hh Eserlerinden bazıları şunlardır:

FUZULİ hh Asıl adı Mehmet olan şair, bütün ömrünü Hille, Kerbela, Bağdat ve Necef arasında geçirmiştir. hh Hayatı sıkıntılar içinde geçmiş, geçimini sağlamak için Hz. Ali’nin ravzasında görev yapmış Kerbela’da çıkan bir veba

Divan (Türkçe, Farsça ve Arapça üç ayrı divan)

Beng ü Bade, Şah ü Geda, Sakinâme, Leyla ile Mecnun (mesneviler) Şikâyetnâme (Kafiyeli nesir tarzında hiciv özellikleri taşıyan mektup)

Hadîkat üs-Süedâ (Kerbela olayını anlatan mensur eser)

hh Kendisine evkaf gelirlerinden maaş bağlanmış, zaman za-

Enis'ül-Kalb, Su Kasidesi (Kasideler)

man onu da alamamış ve bu durumu bildirmek için Nişancı

Sıhhat ü Maraz(Tıp alanında yazılmış mensur bir eser)

salgınında ölünceye kadar bu görevde kalmıştır.

Celalzâde Mustafa Çelebi’ye ünlü Şikayetnâme adlı mektubu yazmıştır. hh İyi bir eğitim alan şair Türkçenin yanı sıra, Farsça ve Arapça öğrenmiş, bu üç dilde de kusursuz denebilecek eserler vermiştir.

SEHİ BEY hh Kanuni’nin şehzadeliği zamanında divan katipliği yapmış ardından mütevelli olmuştur. hh Osmanlı Türklüğü sahasında ilk şuara tezkiresini Sehi Bey kaleme almıştır.

hh Gençliğinde aşk şiirleri yazmış olan Fuzuli, bunların uzun ömürlü olamayacağını düşünmüş, gece gündüz çalışarak

hh Sekiz bölümden oluşan bu esere “Sekiz Cennet” anlamında” “Heşt Behişt” adını vermiştir.

bilgi ve kültürünü artırmış, ilimsiz şiirin, temelsiz duvara benzediğini söylemiştir.

hh 216 şairle ilgili bilgi veren tezkire, içerdiği bilgiler bakımından yetersiz ancak ilk olması sebebiyle değerlidir.

hh Fuzuli, duyuş ve seziş kudreti bakımından edebiyatımızın en kuvvetli şairi kabul edilir. Hislerinin derinliği ve samimiliği, özellikle gazellerine üstün bir değer kazandırmıştır. hh Şiir tekniği çok iyi, muhtevaya önem veren, şiirlerinde güçlü bir lirizm yakalayan tamamen kendine özgü bir sanatçıdır. hh Onun sanatının en önemli dayanağı aşk ve güzelliktir. Mesnevi ve gazellerinin temel konusu aşktır. Ancak bu şiirlerindeki ilahi aşk ilk bakışta anlaşılamaz. Fevkalade bir güzellikte kullandığı mazmunlar çözüldükçe dizelerindeki derin anlam ve şirinin güzelliği anlaşılabilir. hh Acı ve ıstırap şairidir. Aşkı da bu yönüyle ele alır.Tasavvuf şairlerinin aksine sevgiliye kavuşmayı, neşe ve mutluluğu istemez. Kavuşmanın aşkı öldürdüğüne, acı çekmeninse insanı olgunlaştırdığına inanır. hh Türkçe, Farsça ve Arapça divanı olan tek şairdir.

8


hh Şair yönü çok güçlü değildir.

Eserleri :

Divan

Heşt Behişt

BAKİ hh 1526-1600 yılları arasında yaşamıştır. hh Divan şiirinin en ihtişamlı şiirlerini veren şairlerden biridir. hh Yaşadığı dönemde Sultanü’ş-Şuara (şairler sultanı) olarak anılmıştır. hh Kanuni Sultan Süleyman’ın dikkatini çekmeyi başardıktan sonra hızla yükselmiş ve bu sayede rahat bir hayat sürmüştür. hh Kanuni’den sonra da sarayla ilişkisi devam etmiş, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde de hep gözde olmuştur.

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı hh Müderrislik, kadılık ve kazaskerlik yapan şair şeyhülislam olmak istemiş ama olamamıştır. hh Şiirlerinde temiz, akıcı İstanbul Türkçesini ustalıkla kullanmıştır. hh Anlamdan çok şekil ve ahenk güzelliğine önem vermiştir. hh Ona göre şiir, bir ses ve söz güzelliği yani “hoş sadâ”dır. hh Aruz veznini kullanmada İran ve Arap şairlerinin seviyesini yakalamıştır. hh Mesnevi tarzında hiç eser vermeyen sanatçının, Kanuni’nin ölümü üzerine terkib-ibent biçiminde yazdığı Kanuni Mersiyesi ünlüdür.

BAĞDATLI RUHİ hh Hiciv ve tasavvuf şiirleri ile tanınan şair, Bağdat’ta doğduğu için bu isimle anılmıştır. hh Yaşadığı devirde bütün Türkiye’yi gezip Galata ve Konya Mevlevihanelerinde bulunmuştur. hh Gazel ve kasidelerinde sadelik ve samimilik görülen şairin bir divanı vardır. hh Divan'ında bulunan Terkib-i Bend’i Türk Edebiyatında bu tür eserlerin en üstünü sayılmaktadır. hh Tanzimat şairlerinden Ziya Paşa bile meşhur Terkib-i Bend’inde Bağdatlı Ruhi’yi geçtiğini değil, ancak ona yetişebildiğini söyleyerek, Ruhi’nin şiir kudretini övmüştür.

Eserleri :

Divan

Kanuni Mersiyesi(Kanuni’nin ölümü üzerine yazılmıştır.)

Fezail-i Mekke (Mekke’nin faziletlerini anlatan çeviri eser)

Hadis-i Erbâin Tercümesi ( Kırk hadis tercümesinin olduğu mensur eser)

Fezâ'ilü'l-Cihad (Cihatın faziletlerini anlatan çeviri eser)

LATİFİ

17. yüzyıl NEF’İ hh Erzurumlu olan şairin asıl adı Ömer’dir. hh Kaside tarzında yakaladığı yüksek seviye ile adeta bir ekol olmuştur. hh I. Ahmet ve IV. Murat tarafından sevilen ve himaye gören sanatçı, yine IV. Murat’ın hiciv tarzı şiir yazmaması emrine uymadığı ve Sadrazam Bayram Paşa’yı hicvettiği için öldürülmüştür.

hh Doğum tarihi bilinmeyen şair, 1582 yılında ölmüştür.

hh Eserlerinde döneminin dilini ustalıkla kullanmıştır.

hh İyi bir öğrenim görmüş ve genç yaşta şiir söylemeye başlamıştır.

hh Zengin dili,sağlam üslubu ve ölçüsüz cesareti olan şair ölçü ve kafiyeye de oldukça hâkimdir.

hh Asıl ününü kendi adıyla da anılan tezkire (Latifi Tezkiresi) ile sağlamıştır.

hh Siham-ı Kaza’sı hiciv tarzında Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biridir.

hh Şair yönü çok güçlü değildir.

hh Gazelleri de, kasideleri kadar olmasa da döneminin Osmanlı Türkçesinin çok ince zevkle ortaya konmuş ürünleridir.

Eserleri :

Divan

Tezkiretü’ş-Şuara (Latifi Tezkiresi)

Risale-i Evsaf-ı İstanbul (İstanbul’u anlatan bir risale)

Münâzara(Mevsimlerin özelliklerini anlatan bir eser)

Eserleri :

Divan (Türkçe ve Farsça iki ayrı divan)

Siham-ı Kaza


9


NABİ

NEŞATİ

hh Asıl adı Yusuf olan sanatçı Urfalıdır.

hh Edirneli olan sanatçı bu şehirde Mevlevi şeyhliği yapmıştır.

hh İyi bir eğitim görmüş, iyi derecede Arapça ve Farsça öğrenmiştir.

hh “Sebk-i Hindî” akımının etkisinde yazdığı gazellerinde sade bir dil ve zarif bir üslup yakalamıştır.

hh İstanbul’a gittikten sonra IV. Mehmet’le Lehistan seferine katılmış ve bu padişahtan himaye görmüştür.

hh Derin ve coşkulu anlamlar içermeyen şiirleri gücünü doğallık ve sadeliğinden alır.

hh Didaktik şiirler yazan sanatçı, his ve hayalden çok düşünceye önem vermiş felsefi gazelin, hikemî tarzın öncüsü olmuştur.

hh Bir mutasavvıf olmasına rağmen bu yönü şiirlerine çok yansımamıştır.

Eserleri :

hh Söz sanatlarına fazla itibar etmemiş, sade bir dil kullanmıştır.

hh Eserlerinde devrin sosyal ve ahlaki buhranlarını açık yüreklilikle dile getirmekten çekinmemiştir.

Hilye-i Enbiya (Mesnevi- Peygamberlerin mucizelerinden bahseder.)

Eserleri :

AZMİZÂDE HÂLETİ

öğütleri içerir.)

hh Müderrislik, kadılık ve Kazaskerlik yapmıştır.

Hayrâbâd(Mesnevi- Ferüdüddin Attar’dan çeviri)

hh Zamanının en kültürlü âlimleri arasında sayılmıştır.

Surnâme(Mesnevi- IV. Mehmet’in şehzadelerinin sünnet düğününü anlatır.)Fetihnâme-i Kamaniçe (IV. Mehmet’in Lehistan seferini ve Kamaniçe kalesinin alınışını anlatır)

Şehrengiz (Edirne’yi anlatır.)

Divan (Türkçe ve Farsça iki ayrı divan)

Hayriyye (Mesnevi- Oğlu Ebu’l-Hayr Mehmet için yazdığı

Divan

Tuhfetü’l-Harameyn(Hicaz seyahatini anlatır.) vs.

hh Öldükten sonra kütüphanesinde bulunan 4 bin civarında kitabın hemen hepsinde sanatçının aldığı notlar, düzeltmeler vs tespit edilmiştir. hh Gazel ve kaside tarzlarında güzel şiirler yazan Hâleti, asıl şöhretini rubaileriyle kazanmıştır. hh Rubai nazım biçiminin Divan şiirindeki en büyük üstadı kabul edilmiştir.

NAİLİ

Eserleri :

hh Doğum tarihi kesin olarak bilinmeyen şair, 1666 yılında ölmüştür. hh Küçük memurluklarda bulunan sanatçı daha sonra, maden kalemi ser-halifeliği yapmıştır. hh Naili, gazel tarzına kendine özgü bir eda ve tarz getirmiştir.

Divan (20 kaside, 400 gazel, 540 rubai içerir.)

Sâkinâme (520 beyitlik mesnevi)

Mihr-ü Müşteri(Babasının yarım kalan mesnevisidir, Haleti tamamlamıştır.)

Münşeat(Mensur eser)

hh “Sebk-i Hindî”akımının edebiyatımızdaki ilk ve en önemli temsilcisidir.

KÂTİP ÇELEBİ

Eserleri :

hh 1609 - 1657 tarihleri arasında yaşamıştır.

hh Asıl adı Mustafa olan bilgin, ordu katipliği yaptığı için bu adla anılmıştır.

Divan

10


İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı hh Tarih, coğrafya ve bibliyografya alanlarında önemli yapıtlar vermiş bir bilim adamıdır. hh İslam bilginlerinin eserlerinin yanı sıra, batılı kaynaklardan da yararlanarak kendini yetiştirmiştir.

Fezleke (1591-1654 yılları arasındaki önemli siyasi olayları anlatan eser) Takvimü’t-Tevârih (1648 yılına kadar yaşanan olayları anlatan eser)

hh Eserlerini süslü anlatımdan uzak, sade denebilecek bir üslupla yazmıştır. hh Çoğu Arapça olan eserlerinin Türkçe olanlarından coğrafya, tarih ve denizcilikle ilgili olanları ünlüdür. hh En bilinen eseri olan Keşfü’z Zünûn (Arapça) bir bibliyografya kitabıdır. hh Eserde üç yüz civarında ilim ve fen dalına ait 1450 kitap alfabetik sıraya göre tanıtılmıştır. hh Bugün bilim dünyasının eline geçmemiş (kayıp) olan eserlerden de bahsetmekte olan Keşfü’z - Zünûn, birçok dile çevrilmiş çok değerli bir eserdir. hh Bilgin, Mizanü’l-Hak ve Düstûrü’l - Amel adlı eserlerinde de içinde yaşadığı sosyal hayatın bozukluklarını anlatmış, İslamiyet’in esasından uzak, yanlış inançları belirtmiş ve Türklerin gelişmesi için manevi ilimlerin tek başına yeterli olmadığını müspet bilimlerin de öğrenilmesi gerektiğini söylemiştir. hh Tuhfetü’l-Kibar fi Esfâri’l- Bihar adlı eserinde ise, büyük savaş ve zaferleri nedenleriyle sıralayarak Türk denizciliğinin kötü gidişine engel olmak istemiştir. hh Batı dünyası kendisini Hacı Kalfa adıyla tanımıştır.

EVLİYA ÇELEBİ hh Asıl adı Mehmet olan Evliya Çelebi, yalnız 17. asrın değil Türk edebiyatında bütün zamanların en önemli seyahat yazarıdır. hh Yirmili yaşlarda babasından izinsiz Bursa’ya gidişi ile başlayan seyahat hayatı, 50 yıl boyunca bütün Osmanlı İmparatorluğunu hatta başka pek çok yeri de dolaşmasıyla sonuçlanmıştır. hh Ömrünü seyahatle geçiren sanatçı geriye 10 ciltlik emsalsiz bir Seyahatnâme bırakmıştır. Bu eser; Anadolu, Rumeli, Suriye, Hicaz, Mısır, Irak, Balkanlar, Macaristan, Bosna-Hersek, Girit, Kafkaslar, Rusya, Almanya vs. yerler hakkında bilgiler veren çok değerli bir eserdir. hh Hem gezi hem hatıra türü kapsamında değerlendirilebilecek eser, yer yer öykü tekniğine başvurulduğu için hikâye;halk arasında konuşulan anlatmaya değer olay ve durumları, dikkatli bir gözlem ve incelemeyle aktardığı için de röportaj özelliği de gösterir. hh Seyahatnâme, tarihi ve coğrafi bilgilerin yanı sıra anlatılan yerin sosyal, kültürel özelliklerini de aktarması bakımından ayrıca bir değer taşır.

Eserleri : Eserleri :

NAİMA

Keşfü’z - Zünûn (Bibliyografya kitabı)

Mizanü’l-Hak (Osmanlı toplumunda tartışma konusu olan dînî ve sosyal konuları ele alıp inceleyen eser) Düstûrü’l - Amel (Sosyal bozuklukları ve dini sorunları anlatan eser) Tuhfetü’l-Kibar fi Esfâri’l- Bihar (Denizcilik tarihimizdeki başarıları anlatan eser)

Cihannüma (Coğrafya kitabı)

Seyahatnâme

hh 1652-1715 yılları arasında yaşamıştır. hh Asıl adı Mustafa olan sanatçı, Hüseyin Paşa’nın sadrazamlığı zamanında Divan katipliğine getirilmiş, kendi adıyla anılan (Naima Tarihi) ünlü eserini vak’anüvist (tarihi olayları kaydeden) sıfatıyla bu görevdeyken yazmıştır. hh Asıl adı Ravzatü’l-Hüseyin fi Hulâsati’l- Ahbâr-i Hâfikîn olan Naima Tarihi, hem edebiyat hem de tarih bakımından değerli bir eserdir.


11

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı hh 1591-1659 yılları arasındaki vakaları kaydeden eser, olayları anlatmadaki tarafsızlığı, devlet idaresindeki bozuklukları ve bunların sebeplerini etraflıca tahlil ettiği için tarihi; üstün bir tasvir ve tahkiye yeteneği, renkli ve canlı anlatımıyla da edebi değer taşır.

Eserleri :

18. yüzyıl NEDİM hh 18. yüzyıl Klasik Türk edebiyatının en ünlü şairidir. hh İyi bir eğitim görmüş, kadılık ve müderrislik yapmıştır. hh Hayatı bütün hazlarıyla yaşayan şair, kendini zevk ve eğlenceye vermiş, şiirlerinde bu konuları işlemiştir.

Naima Tarihi

hh Müderrislik yapmasına rağmen dini-tasavvufi şiir yazmamıştır.

PEÇEVİ İBRAHİM

hh Divan şiirinde yenilikler yapmış bir sanatçıdır. Şiiri soyut dün-

hh Anne tarafından Sokullu Mehmet Paşa’yla akraba olan Peçevi, defterdarlık yapmıştır.

yasından çıkararak dış dünyayı ve duyguları gerçek yönleriy-

hh 1520-1659 yılları arasında geçen olayları anlattığı ve kendi adıyla (Peçevi Tarihi) anılan eserini ömrünün sonlarında Macaristan’da yazmıştır.

hh Lale Devrinin ve Dönemin İstanbul’unun bütün güzellik ve ih-

hh Eser, önemini, canlı ve doğal bir üslupla kaleme alınışından; olayları tarafsız bir gözle anlatmasından; saraydaki çeşitli tip ve karakterleri tasvir ve tahlil etmesinden; saray, konak ve kahve hayatını fıkra ve hikâyelerle süsleyerek anlatmasından alır.

Eserleri :

Peçevi Tarihi

le vermeye çalışmıştır.

tişamını şiirlerine yansıtmıştır. hh Gazel ve şarkılarında açık ve anlaşılır bir dili vardır. Kasidelerinde daha ağır bir dil kullanmıştır. Mesnevi yazmamıştır. hh Duygularını serbestçe ama bayağılığa düşmeden, zarif bir şekilde ifade etmiştir. hh Sebk-i Hindî akımının etkisindedir. hh Mahallileşme akımını gerçek anlamda başlatan isimdir. hh Gazel ve özellikle şarkı türüne ayrı bir önem vermiş hatta hece vezniyle bir de türkü yazmıştır.

ŞEYHÜLİSLAM YAHYA

Eserleri :

hh Birçok önemli görevin ardından şeyhülislam olmuştur.

Divan

hh Sultan IV. Murat’tan iltifat görmüş, şiar Nef’i tarafından kendisine kaside yazılmıştır. hh Gazel tarzının üstatlarından kabul edilir. Gazelleri şuh, zarif ve âşıkanedir. hh Dili zamanına göre bir hayli sade olan sanatçı, şiirlerinde İstanbul Türkçesini kullanmıştır.

ŞEYH GALİP hh Genç yaşta Mevlevi şeyhi olmuştur. hh Divan şiirinin son büyük üstadı kabul edilir.

Eserleri :

hh Kimi şiirlerinde halk söyleyişlerine ve İstanbul konuşmasına önem vermiş,hece vezniyle de şiir (türkü) yazmıştır.

hh Sebk-i Hindî akımının öncülerindendir.

Divan

12


İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI / Divan Edebiyatı hh Tasavvufi düşüncenin hâkim olduğu şiirlerinde hayaller; renk-

19. yüzyıl

li, canlı ve güçlüdür. hh Hint üslubunun özelliklerini taşıyan dili, nazik, zarif ama aynı zamanda soyut kavramlarla dolu, yabancı kelime ve tamlamaların çok kullanıldığı bir dildir. hh Nabi’nin Hayrabat’ından daha güzel bir mesnevi yazılamayacağı iddiasını çürütmek amacıyla kaleme aldığı ünlü Hüsn-ü Aşk mesnevisi bu türün şaheserlerinden sayılmıştır. hh Beşeri bir aşkı anlatıyor gibi görünen eser, alegorik bir anlatımla yazılmıştır. hh Eserde bahsedilen aşk aslında bir dervişin Allah aşkını anlatmaktadır.

Eserleri :

Divan

Hüsn ü Aşk

Cezire-i Mesnevi

Er-Rısaletü’lBehiyye fi Tarikatü’l-Mevleviyye

YİRMİSEKİZ MEHMET ÇELEBİ hh Doğum tarihi kesin olarak bilinmeyen sanatçının 1732 yılında ölmüştür. hh Gençliğinde Yeniçeri ocağına girip yirmi sekizinci ortada görev yaptığı için bu isimle anılagelmiştir. hh 1720’de Paris’e elçi sıfatıyla giden Mehmet Çelebi, Fransız-

ENDERUNLU VASIF hh Doğum tarihi kesin olarak bilinmeyen sanatçı 1824 yılında ölmüştür. hh Sarayda yetiştiği için Enderûnî adıyla anılmıştır. hh Nedim’in etkisiyle şiirler söyleyen Vasıf’ın dili sade, üslubu samimi ve doğaldır. hh Şiirlerinde halk konuşması ve deyimlerini, kadınlar arasındaki söyleyişleri kullanmıştır.

Eserleri :

Divan

KEÇECİZADE İZZET MOLLA hh Devrinin son büyük şairi kabul edilir. hh Gazel, kaside ve mesnevi nazım biçimlerinde eser veren sanatçı, özellikle gazel tarzı şiirlerinde başarı göstermiştir. hh Bir dönem Keşan’a sürgün gönderilmiş, oraya giderken yolda gördüklerini ve orada yaşadıklarını Mihnet-Keşan adlı mesnevisinde anlatmıştır. hh Mihnet-Keşan, mahalli hayata ait manzara ve tipleri tasvir etmesi, mizahi ve hicivci bir hava taşıması bakımından dikkat çekici ve değerlidir. hh Mevlevi tarikatına bağlı olan sanatçı, birçok şiirinde Mevlana’yı saygı ve sevgiyle anmıştır.

ların sosyal hayatını gözlemleme, kültür ve sanat kurumlarını inceleme fırsatını bulmuş, burada gördüklerini Sefaretnâme adlı eserinde anlatmıştır hh Beraberinde Paris’e götürdüğü ve sonradan sadrazamlığa kadar yükselen oğlu Said Paşa, sonraki yıllarda İbrahim Müteferrika ile ilk matbaayı kurmuştur.

Eserleri :

Divan

Mihnet-Keşan(Mesnevi- Keşan sürgününü anlatır.)

Eserleri :

Gülşen-i Aşk(Mesnevi- Hüsn ü Aşk’tan esinlenerek yazılmıştır.)

Paris Sefaretnâmesi

Lâyihalar (Devlet yönetimini anlatan iki layiha)


13

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

Konu Testi

1.

I. Nabi

II. Nefî


III. Gülşehri

IV. Katip Çelebi

A) Ahenge çok önem verildiğinden redife özellikle yer verilmiştir.

Aşağıdaki yapıtlardan hangisi yukarıda verilen sanatçılardan birine ait değildir?

B) Duygu ve düşünceler, kalıplaşmış “mazmun”larla anlatılmıştır.

A) Vesiletü’n-Necat

B) Mantıku’t-Tayr

C) Hayrabad

D) Cihannüma

C) Konu bütünlüğü esastır bu nedenle anlam bir sonraki dizeye aktarılır.

5. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatının özellikle-

D) Şiirlerde başlık kullanılmaz, şiirler redifleriyle veya nazım biçimlerinin adıyla anılmıştır.

E) Siham-ı Kaza

E) Konu genellikle aşk, şarap, sevgili ve övgüdür, somut konulara pek yer verilmez.

2. Mevlevi şeyhidir. Divan şiirinin son büyük sanatçısı kabul

edilir. Şiirlerinde Sebk-i Hindi akımının etkisi vardır. Hüsn-ü Aşk adlı mesnevisi, ilahi aşk yolunda katlanılması gereken zorlukları dile getiren alegorik bir eserdir. Hece vezniyle yazdığı bir türküsü de vardır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen şair aşağıdakilerden hangisidir? A) Âşık Paşa

B) Gülşehri

D) Şeyh Galip

C) Sinan Paşa

6. Şairler Sultanı unvanına sahiptir. Şiirlerinde düşünce-

ye önem veren divan şairlerindendir. Zamanının İstanbul Türkçesini başarıyla kullanan söz sanatlarındaki ustalığı zengin hayalleriyle az ve öz yazan bir şairimizdir. İstanbul kadılığı yapmasına rağmen bütün şiirlerinde Din dışı konuları işlemiştir. Divan edebiyatının belli başlı ustalarında biridir. Kanuni’nin ölümü üzerine yazdığı “Kanûnî Mersiyesi” edebiyatımızın en güzel ölüm şiirlerindendir.

E) Necati

3. Uzun yıllar divan katipliği yapmıştır. Tarih, coğrafya, bibli-

yografya ve toplum bilim alanlarında eserler yazmıştır. 17. yüzyılda yaşamış büyük Türk bilgini ve yazarıdır. Avrupa bilim çevresince “Hacı Kalfa” adıyla tanınmıştır. Arapça, Farsça yanında Latince ve Fransızcayı da öğrenmiştir. Bozulmaya başlayan Osmanlı medreselerinin tutumunu eleştirmiş, deneye dayalı bilimleri savunmuştur. Denizcilik tarihi ve tekniğinin anlatıldığı “Tuhfetü’l Kibâr Fî Esrafi’l Bihar” (Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan) isimli eseri büyük önem taşır.

Bu parçada sözü edilen şair, aşağıdakilerden hangisidir? A) Fuzuli

B) Baki

D) Nefi

C) Nedim E) Nabi

Yukarıda tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Evliya Çelebi

B) Sinan Paşa

C) Ahmet Cevdet Paşa

D) Katip Çelebi

E) Piri Reis

4. Sinan Paşa, 15. yüzyıl divan nesrinin en önemli temsilci-

lerindedir. Sanatçının ---- adlı eseri, klasik edebiyatımızda süslü nesrin en güzel örneklerinden biridir. Zamanında ve kendisinden sonra onun bu eserinde kullandığı üslup çok taklit edilmiş ama bunların hiçbiri Sinan Paşa’nın üslubuna erişememiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Tezkiretü’l-Evliya

B) Kısas-ı Enbiya

C) Cihannüma

D) Çarhname

14

E) Tazarruname LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

7.

I. Divan şiirinin en büyük övgü ve yergi şairidir. (Nefî)

II. Didaktik şiirin en büyük ustalarından biri sayılır. (Nâbî)

III. Şiirlerinde bir çeşit sembolizm olan Sebk-i Hindi akımının izleri görülür. (Şeyh Gâlip)

IV. Harname adlı eserinde hiciv türünün en güzel örneklerinden birini vermiştir. (Fuzuli)

V. Arapça, Farsça ve Türkçe divanı olan tek şairimizdir. (Şeyhi)

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerle birlikte verilen sanatçı adlarından hangi ikisi yer değiştirirse bilgi yanlışlığı giderilmiş olur? A) I. ve II.

B) I. ve V.

D) III. ve IV.

C) II. ve III.

E) IV. ve V.


8. Âşık Paşa'nın ünlü 12.000 beyitlik ahlakî, felsefî, psikolojik, tasavvufî mesnevîsidir. Tasavvufu tanıtıcı ve öğretici bilgiler vermesinin yanı sıra insan-ı kâmil olmayı öğütleyen ahlaki ve didaktik bir özelliğe de sahiptir. Sanatçı eserde Türkçeye önem verilmesi gerektiğini belirtmiş ve eserde bilinçli olarak Türkçe kullanmıştır.

Konu Testi

12. Baki ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Yaşadığı dönemde Sultanü’ş-Şuara (şairler sultanı) olarak anılmıştır. B) Şiirlerinde temiz, akıcı Azeri Türkçesini ustalıkla kullanmıştır.

Bu parçada sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Tazarrunâme

B) Kabusnâme

C) İskendernâme

D) Harnâme

C) Anlamdan çok şekil ve ahenk güzelliğine önem vermiştir. D) Aruz veznini kullanmada İran ve Arap şairlerinin seviyesini yakalamıştır.

E) Garipnâme

E) Din dışı temaların şairi olmuş, tasavvufi konularda şiir yazmamıştır.

9. Şiirlerinde özellikle Şehzade Sultan Mahmut Mersiyesin-

de, Şeyhî'nin etkisi görülür. Hemen her gazelinde deyim ve atasözlerine yer vermiş ve bu yönü ile edebiyatımızda öncü olmuştur. Yerli motifleri kullanarak sıcak ve samimi şiirler yazmıştır. Şiirlerinde deyimleri ve atasözlerini sık kullanarak divan şiirine milli bir anlayış getirmiştir. İfadelerindeki nezaket, üslubundaki doğallık, hislerindeki samimiyet ve şiirlerindeki derinlik ile hem döneminde hem de kendisinden sonra birçok şairi etkilemiştir. Özellikle gazel ve mersiyeleriyle tanınmıştır.

13. I. Didaktik şiir

II. Övgü ve yergi şiiri

III. Mahallileşme akımı

IV. Terkib-i bend

Numaralanmış ifadelerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirildiğinde hangi sanatçı dışta kalır?

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Baki

B) Neşati

D) Necati

A) Nabi

D) Ahmedi

C) Ahmedi

tasavvuftan hiç etkilenmemiştir? A) Sultan Veled B) Bağdatlı Ruhi C) Baki D) Süleyman Çelebi

Bu parçada sözü edilen şair, aşağıdakilerden hangisidir? A) Ahmet Paşa

B) Mercimek Ahmet

C) Taşlıcalı Yahya

D) Yunus Emre

E) Nef’i

11. Divan edebiyatının kurucusu ve bilinen ilk şairi ----, kabul edilirken son büyük temsilcisi ise ---- sayılır.

E) Nedim

14. Aşağıdaki Divan edebiyatı sanatçılarından hangisi

dandır. En önemli eserini olan Kabusnâme Tercümesi’ni herkesin anlayabileceği yalın bir dille kaleme almıştır. Bir siyasetname-nasihatname sayılabilecek bu eser didaktik özellikler göstermektedir.

C) Nef’i

E) Şeyhi

10. Divan edebiyatının sade nesir örneği veren sanatçıların-

B) Bağdatlı Ruhi

Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri gelmelidir? A) Nedim – Nabi B) Hoca Dehhani-Nefî C) Ahmedi- Nedim D) Naili -Ziya Paşa E) Hoca Dehhani – Şeyh Galip

E) Keçecizade İzzet Molla

15. I. Evliya Çelebi'nin Seyahatname’si – Sade nesir

II. Sehi Bey – Heşt Behişt – Süslü nesir

III. Sinan Paşa’nın Tazarruname’si – Süslü nesir

Divan nesri ile ilgili numaralanmış cümlelerde verilenlerin doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir?

I

II

III

A)

D

Y

D

B)

D

D

Y

C)

Y

Y

D

D)

D

D

D

E)

Y

D

Y


15


16. Şeyh Galib, klâsik edebiyatımızın çerçevesi içinde ayrı bir

görüşün ve anlayışın ışığı altında meydana getirdiği eserdir. Renkli ve ince hayallerle örülmüş, açıklanmaya muhtaç ifadeleriyle sanatının ve şiir söyleme kudretinin zirvesine ulaşmıştır. Şeyh Galib, bu eserinin başında, kitabın yazılışının sebebini de söylemiştir. Bir mecliste, Nâbî'nin Hayrabad adlı eserine benzer bir eserin yazılamayacağında birleştiklerini ve kendisine böyle bir eser yazmasını teklif ettiklerini söylemesi üzerine yazdığını anlatır.

Bu parçada sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

Konu Testi

19. Mihnet-i Keşan, Keşan’a sürülen şairin, yolculuğunu, ora-

daki yaşamını ve İstanbul’a dönüşünü konu alır. Bir sergüzeştname olan yapıt, konusu açısından aynı zamanda bir gezi ve anı kitabıdır. Küçük ve Büyükçekmece’den başlayan yolculuk, Keşan ve çevresi, cami ve çarşılarıyla Edirne, başarılı bir biçimde betimlenir. Keşan’da geçen günleri, ilişkileri, karşılaştığı kişiler, sıkıntıları, zaman zaman geçmişe dönüşü, işlediği konular arasındadır.

Bu parçada sözü edilen Mihnet-i Keşan adlı eserin şairi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Heşt Behişt

B) Hüsn ü Aşk

A) Şeyhülislam Yahya

C) Mecalisü’n-Nefais

D) Leyla vü Mecnun

B) Azmizade Haleti

C) Naima

E) Garipname

D) Katip Çelebi E) Kececizade İzzet Molla

17. 1569-1630 yılları arasında yaşamıştır.Müderrislik, kadılık

ve Kazaskerlik yapmıştır. Zamanının en kültürlü âlimleri arasında sayılmıştır. Öldükten sonra kütüphanesinde bulunan 4 bin civarında kitabın hemen hepsinde sanatçının aldığı notlar, düzeltmeler vs tespit edilmiştir. Gazel ve kaside tarzlarında güzel şiirler yazan sanatçı, asıl şöhretini rubaileriyle kazanmıştır.Rubai nazım biçiminin Divan şiirindeki en büyük üstadı kabul edilmiştir.


A) Kâtip Çelebi - Keşfü’z-Zünûn B) Neşati – Sâkinâme C) Nabi – Hayrâbâd

Bu parçada aşağıdaki sanatçılardan hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

D) Nef’i - Siham-ı Kaza E) Fuzuli –Şikâyetnâme

A) Azmizade Haleti B) Kadı Burhanettin

21. Türk edebiyatında Anadolu sahasında ilk tezkire ----

C) Keçecizade izzet Molla

1538’de yazdığı sekiz cennet anlamına gelen ---- adlı eseridir.

D) Nedim

18. ----, ünlü Divan edebiyatı şairi Şeyhi tarafından kaleme

alınmış bir mesnevidir. Aynı zamanda bir hekim olan Şeyhi, Sultan Çelebi Mehmet`i tedavi edince, Çelebi Mehmet ona Tokuzlu Köyünü tımar olarak hediye etmiştir. Köye doğru yola koyulan Şeyhi, yolda eşkiya tarafından soyulmuş ve dövülmüş karşılaştığı bu muamele karşısında bu eserini kaleme almıştır. Eser toplumun kötü yönlerini hicvetmektedir. Fakat bunu mizahi bir üslupla yapmıştır. 126 beyitten oluşan mesnevi Divan edebiyatında hiciv eserlerinin ilk önemli örneklerindendir. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Harname

B) Şikayetname

D) Mihnet-i Keşan

C) Beng ü Bade

E)Cemşid ü Hurşid

A) Sehi Bey’in - Heşt Behişt B) Şeyh Galip’in – Hüsn ü Aşk C) Neşati’nin –Hilye-i Enbiya D) Âşık Çelebi’nin - Meşairü’ş-Şuara E) Ali ŞirNevai’nin - Mecalisü’n- Nefâis

22. Aşağıdaki eserlerden hangisi Mevlana’ya ait değildir? A) Divan-ı Kebir B) Mektubat C) Mecalis-i Seb’a D) Tezkiretü’ş-Şuara E) FihiMafih

1. A 2. D 3. D 4. E 5. C 6. B 7. E 8. E 9. D 10. B 11. E 12. B 13. D 14. C 15. A 16. B 17. A 18. A 19. E 20. B 21. A 22. D

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler sırasıyla getirilmelidir?

16


Cevaplar

E) Şeyhülislam Yahya

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

20

TARAMA

1. En büyük kurgu ustası hayatın kendisi... Öyle karakterler,

maceralar, rastlantılar, düşünceler ve sürprizlerle dolu ki tüm yazarlar için en büyük esin kaynağı. Hatta bazen hayat onu yaşayanı yazar bile yapıyor. Hayatın cilvelerini birinci ağızdan bazen itiraflar, bazen hesaplaşmalar, bazense sadece içten düşünce ve duygularla süslenmiş şekilde dinliyoruz. İşte size bir devlet başkanının, bir Hollywood yıldızının ve bir eroinmanın hayatları...

4. Türkülerde kıtalar yapı bakımından iki bölümden oluşur. Birinci bölüm türküleri asıl sözlerinin bulunduğu bölümdür. Bu bölüme ---- adı verilir. İkinci bölüm ise bendin sonunda tekrarlanan “nakarat” kısmıdır. Nakarat kısmına, ---- denir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Nakarat – bent B) Meyan – bağlama

Bu parçada anlatılanlar aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilendirilebilir?

C) Bent- kavuştak D) Vasıta- bent

A) Röportaj

E) Doldurma- tapşırma

B) Otobiyografi C) Makale D) Deneme E) Gezi yazısı

2. Divan edebiyatıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamaların sayısı fazladır.

5. Söğüdün erenleri

Çevirin gidenleri

Ne güzel baş bağlıyor

Söğüt’ün güzelleri

Aldırdın beni gül iken

Soldurdun beni gül iken

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dizelerin aşağıdakilerin hangisinden alındığı söylenebilir?

B) Göz için uyak anlayışı benimsenmiştir. C) Çoğunlukla zengin uyak kullanılmıştır.

A) Koşma

D) Anlama çok önem verildiğinden ahenk ikinci plandadır.

B) Türkü

E) Halk edebiyatındaki somut gerçeklik yerini soyut güzelliğe bırakmıştır.

C) Semai D) Mani E) Varsağı

3. Mevlevi tarikatı şairlerindendir.18. yüzyılın aynı zamanda

klasik edebiyatın son büyük temsilcisidir. Çok zengin ve süslü bir şiir dili vardır. Yazdığı “Hüsn ü Aşk” isimli mesnevisiyle haklı bir şöhrete ulaşmıştır.

6. Divan edebiyatı bir anlamda simgeler, semboller edebiyatıdır. Bu bağlamda duygu ve düşüncelerin belirli, kalıplaşmış sözlerle ifadesine ---- denmiştir. Sıkı kurallar içinde gelişen divan şiirinde bu kalıplaşmış sözler önemli bir yer tutar. Örneğin sevgilinin boyu selvi, kiprikleri ok, yanakları ruhsar, ağzı goncadır. O sevgiliye âşık olan kişi bülbül ya da pervane’dir.

Bu parçada bilgileri verilen divan şairi aşağıdakilerden hangisidir? A) Nedim

C) Şeyh Galip

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?

D) Nef’i

A) mazmun

B) Nabi

E) Baki

D) tezkire

B) lugaz

C) inşa E) münşeat


1

Tarama

7. Türk kültür tarihinden en çok süreklilik gösteren gelenek-

lerin başında yer alan ağıt yakma geleneği, İslâmiyet’in kabulünden önceki devirlerde “----” terimiyle karşılanmakta ve ağıt yakmak anlamında da “sığtamak” kelimesi kullanılmaktaydı. Bu bağlamda Türk kültür tarihinin en erken devirlerinden itibaren profesyonel ağıtçıların yas veya yuğ törenlerinde son derece önemli mevkilerde bulunduğunu görmekteyiz.

11. İslâmiyet öncesi dönemde, ünlü bir kişinin ölümünden son-

ra yapılan dinsel yas törenlerinde ölünün iyiliklerinin ve yaşarken yaptığı işlerin anlatıldığı şiirlerdir.

Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Sığır

B) Şölen

D) Kam

C) Sagu E) Ozan

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) sagu

B) mersiye

D) şölen

C) şaman

E) koşuk

12. Aşağıdakilerden hangisinin nazım birimi diğerlerinden farklıdır? A) Şarkı

B) Murabba

D) Tuyuğ

C) Rubai

E) Kaside

8. Kaşların ok dedikçe

Kirpiğin çok dedikçe

Pek mi gönlün büyüdü

Sen gibi yok dedikçe

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dörtlüğün aşağıdaki türlerden hangisi olduğu söylenebilir? A) Tuyuğ

B) Türkü

D) Semai

13. Kaşgarlı Mahmut tarafından Bağdat’ta 1072-1074 yılları

arasında yazılan Türkçe-Arapça sözlüktür. Türkçe’nin bilinen en eski sözlüğü olup, Orta Asya yazı Türkçesi hakkında varolan en kapsamlı ve önemli dil anıtıdır. El yazması nüshası 638 sayfadır ve yaklaşık 7500 Türkçe kelimenin oldukça ayrıntılı Arapça açıklamasını içerir. Ayrıca Türklerin tarihine, coğrafi yayılımına, boylarına, lehçelerine ve yaşam tarzlarına ilişkin kısa bir önsöz ve metin içine serpiştirilmiş bilgiler mevcuttur.

C) Şarkı E) Mani

A) Muhakemetü’l-Lügateyn

9. Türkülerde asıl sözlerin yer aldığı bölüm aşağıdakilerden hangisidir? A) Nakarat


B) Divanü Lügati’t-Türk B) Seci

D) Bent

C) Divan-ı Hikmet

C) Kavuştak

D) Kutadgu Bilig

E) Meyan

E) Atabetü’l-Hakayık

14. İslâmiyet’ten önceki dönemde, ünlü bir kişinin ölümünden 10. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatında nesir tarzıyla yazılmış bir eser değildir? A) Kâbusname

B) Harname

D) Şikayetname

2


C) Seyahatname

E) Tazarruname

sonra yapılan dinsel yas törenleridir.

Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Sagu D) Baksı

B) Sav

C) Koşuk E) Yuğ

Tarama

15. Özellikle Kırım Türkleri tarafından çok sahiplenilmiş, şiirleri

ezberlenmiş, bestelenmiş ve halk meclislerinde okunmuştur. Karacaoğlan’dan sonra ünü diğer Türk coğrafyalarına yayılmış ikinci sanatçıdır. Şiirlerinden hareketle medrese görmüş okur - yazar şairler olduğu söylenebilir. Saz şairleri içinde en çok şiir söyleyen ozandır. Şuara tezkirelerinden kendisinden övgüyle bahsedilmiş, diğer âşıklar tarafından üstatkabul edilmiştir. Âşık edebiyatında şairnâme yazan ilk şairdir.

18. I. Çocuklar için söylenen, kendine özgü bir ezgisi olan basit türkülerdir.

II. Konularına göre türkülerin içinde de değerlendirilebileceğinden bir nazım biçimi değil, nazım türüdür.

III. Genellikle ya masalsı/öykümsü basit sözler ya da çocuklar için güzel dilekler içerir

IV. İçten bir anlatımla ve yalın bir Türkçeyle söylenir.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir?


A) Türkü

A) Kayıkçı Kul Mustafa

B) Koşma

B) Âşık Ömer

C) Şarkı

C) Gevheri

D) Ninni

D) Ruhsati

E) Gazel

E) Bayburtlu Zihni

19. Hayatı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Kırşehir’de Mevlevi

tekkesi kuran mutasavvıf bir şair olduğu bilinmektedir. Nazım tekniği bakımından ustadır. Sade ve temiz bir Türkçeyle yazmıştır. Konusu tasavvuf olan bu eser akıcı, ahenkli bir Türkçe ile yazılmıştır. En önemli eseri, Feridüddin-i Attar’dan çevirdiği 4408 beyitlik mesnevidir. Sanatçı, aslen İranlı şair Feridüddin-i Attar’a ait olan bu eseri bire bir çevirmemiş, Başta Mevlana’nın Mesnevi’si ve Kelile ve Dimne olmak üzere başka birçok kaynaktan da eklemeler yapmış, eseri adeta yeniden yazmıştır. Konusu tasavvuf olan bu eser akıcı, ahenkli bir Türkçe ile yazılmıştır.

16. Hikmetli söz söylemeye dayanan, düşünceye ağırlık veren

şiirdir. Bu şiirde amaç okuyucuyu uyarmak, düşündürmek ve aydınlatmak olduğu, daha doğru bir ifadeyle insana doğruyu, güzeli göstermeye yönelik görüş bildiren didaktik içerikli şiire denir. Bu tarzın edebiyatımızdaki en önemli ve güçlü temsilcisi olarak Nabi bilinmektedir.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Türk-i Basit

C) Mahallileşme akımı

Bu parçada sözü edilen sanatçı ve eser aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

D) Süslü nesir

A) Âşık Paşa – Garipname

E) Sebk-i Hindî akımı

B) Gülşehri - Mantık’t-Tayr

B) Hikemî tarz

C) Ahmedî – CemşidüHurşid D) Şeyhi – Hüsrev ü Şirin

17. Şairin günümüze ulaşabilen birkaç Türkçe gazeli, divan tar-

zıyla yazılan ilk din dışı ürünlerdir. Bu durum onun, ilk divan şairi kabul edilmesini sağlamıştır. Bu şiirler dil yönüyle temiz ve kusursuz, nazım tekniği yönüyle de mükemmeldir.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Mevlana B) Sultan Veled C) Şeyhi D) Necati E) Hoca Dehhani

E) Ali ŞirNevai – Muhakemetü’l-Lugateyn

20. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatında nesir yazan sanatçılardan biri değildir?

A) Sinan Paşa B) Evliya Çelebi C) Katip Çelebi D) Latifi E) Şeyhi YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

21. ----, ismine uygun olarak insanda güzellik duygusu uyandı-

ran, başka bir söyleyişle, alıcısına estetik heyecan bağışlayan sanatlardır.

Bu cümlenin başına aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Güzel sanatlar B) Görsel sanatlar

24. I. Irk Bitig

II. Altun Yaruk

III. Sekiz Yükmek

IV. Kutadgu Bilig

V. Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi

Yukarıdaki numaralanmış eserlerden hangisi “Uygur Dönemi Türkçesi” ile kaleme alınmamıştır?

C) Fonetik sanatlar

A) I

D) Dramatik sanatlar

B) II

C) III

D) IV

E) V

E) Plastik sanatlar

25. I. Bu dönem edebi ürünleri müzik eşliğinde ve kopuz adı

22. I. Hakaniye lehçesiyle yazılmış ilk eser

verilen sazla söylenmiştir.

II. İslami dönemde yazılan ilk eser

III. Aruz veznin kullanıldığı ilk eser

IV. Mesnevi nazım biçiminin kullanıldığı ilk eser

V. Türklerin yaşadığı yeri harita üzerinde gösteren ilk eser

Numaralanmış cümlelerden hangisi Kutadgu Bilig’le ilgili değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

II. Şiirlerde Türklerin milli ölçüsü kabul edilen hece ölçüsü kullanılmıştır.

III. Nazım birimi dörtlüktür.

IV. Mısralarda genel olarak yarım kafiye kullanılmıştır.

V. Daha çok kahramanlık, doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisiyle ilgili özellikler verilmiştir? A) Destan dönemi B) İslamiyetten önceki yazılı dönem C) Âşık tarzı halk şiiri D) Tekke edebiyatı E) Divan Şiiri

23. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “benzetme” ye başvurulmuştur?

alan seyirlik türlerden biri değildir?

A) Deryada sonsuzluğu fikretmeye ne zahmet Al sana, derya gibi sonsuz Karacaahmet!

A) Meddah

B) Göbeğinde yalancı şehrin, sahici belde Ona sor, gidenlerden kalan şey neymiş elde?

C) Karagöz

C) Mezar, mezar zıtların kenetlendiği nokta Mezar, mezar varlığa yol veren geçit yokta

E) Köy Seyirlik Oyunları

D) Kum dolu gözleriyle süzüyor insanları Süzüyor, sahi diye toprağa basanları E) Onlar ki sıfatlarda rakamları bulmuşlar Fikirden kurtularak ölümden kurtulmuşlar.

4

26. Aşağıdakilerden hangisi Türk sözlü edebiyatında yer


B) Komedi D) Orta Oyunu

Tarama

27. Ahmet Yesevi’nin öğrencisi olduğu düşünülmektedir.Ana-

dolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında da çok önemli rol oynayan bir Türk büyüğü ve İslam bilginidir. Devrin en önemli mutasavvıflarından ders alarak iyi bir öğrenim görmüştür. Anadolu Türk birliğinin sağlanmasında Orhan Bey’e destek vermiş, Yeniçeri ocağının kurulmasında da etkili olmuştur. Tasavvuf yollarından bahsettiği dört kapı (Şeriat, Tarikât, Hakikât, Marifet) kırk makamı işleyen Makalat (Makaleler) adlı Farsça bir eseri vardır.

30. I. Osmanlıdaki ilk şuara tezkiresi

II. Felsefi gazel-hikemî tarz

III. Sebk-i Hindî

IV. Rubai

Numaralanmış ifadelerle aşağıdaki sanatçılardan hangisi ilişkilendirilemez? A) Azmizade Haleti B) Nabi

Yukarıdaki parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

C) Keçecizade İzzet Molla D) Naili

A) Eşrefoğlu Rumi

E) Sehi Bey

B) Hacı Bektaş-ı Veli C) Erzurumlu Emrah D) Pir Sultan Abdal E) Hacı Bayram-ı Veli

28. Aşağıdakilerden hangisi Âşık tarzı halk edebiyatında aruz vezniyle yazılan türlerden biri değildir?

31. XVIII. yüzyılın en önemli âşığıdır. Edirneli olan sanatçının asıl adı Abdülcelil Çelebi’dir. Âşıklığının yanı sıra ressamlığı, minyatür ustalığı ve hattatlığı ile de dikkati çekmektedir. Atalarsözü Destanı ve Selanik-İstanbul yolculuğunu konu alan Tekerleme’si türünde ilk örnekler olması bakımından önemlidir.

A) Semai

A) Levni

B) Kalenderi

B) Azmizade Hâleti

C) Koşma

C) Gevheri

D) Satranç

D) Dertli

E) Selis

E) Seyrani

29. Acı ve ıstırap şairidir. Aşkı da bu yönüyle ele alır. Tasavvuf

32. (I) Günlükler, roman, hikâye gibi kurmaca gerçekliğe dayalı

edebî türlerden biridir. (II) Bir kişinin her gün, o günkü önemli ve kayda değer bulduğu olayları, gözlemlerini, izlenimlerini, duygu, düşünce ve hayallerini kaleme aldığı notlardır. (III) Günlük notlarının başına o günün tarihi atılır. IV) Bu notlar daha sonra kronolojik olarak toplanıp kitap haline getirilir. (V) Günlükler, çoğunlukla yazarın gerçek yaşantılarını ve bu yaşantılardan çıkardığı tecrübeleri ve sonuçları içerir.

şairlerinin aksine sevgiliye kavuşmayı, neşe ve mutluluğu istemez. Kavuşmanın aşkı öldürdüğüne, acı çekmeninse insanı olgunlaştırdığına inanır.Karamsardır. Ona göre dünya acılarla dolu geçici bir mekândır. Bu yüzden dünyaya fazla bağlanmamak gerektiğini düşünür. Türkçe, Arapça, Farsça divanı olan tek şairdir.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parçada aşağıdaki sanatçılardan hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Baki B) Fuzuli


B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

C) Nedim D) Nabi E) Şeyh Galip


5

Tarama

33. Arapça ve Farsça sözcüklerin fazla olduğu, secili, sa-

natlı ve uzun cümlelerden oluşan düzyazıya ne ad verilir? A) Sade nesir B) Süslü nesir C) Orta nesir D) Nazım E) Makale

36. Büyük bir kısmı doğrudan ayin ve törenlerde okun-

maya ve eşliklerinde tarikata has ritüel ve pratiklerin yapılması için üretilmiş olan ve bu tür sosyo-kültürel bağlamlarda tüketilen manzum ve mensur edebi ürün ve süreçlerin tamamı olarak adlandırılan edebiyat geleneği aşağıdakilerden hangisidir? A) Tekke Edebiyatı Geleneği B) Halk Edebiyatı Geleneği C) Âşık TarzıHalk Edebiyatı Geleneği D) Klasik Edebiyat Geleneği E) Divan Edebiyatı Geleneği

34. Aşağıdakilerden hangisi İslâm Uygarlığı etkisindeki

37. Tekke (tasavvuf) edebiyatına ilişkin aşağıdaki ifadeler-

Türk Edebiyatı’nın ana başlıklarından biri değildir?

den hangisi yanlıştır?

A) Halk edebiyatı

A) Daha çok sözlü olarak gelişen bir edebiyattır.

B) Anonim halk edebiyatı C) Dinî-tasavvufî halk edebiyatı

B) İlahi, nefes, deme, nutuk, devriye, şathiye gibi nazım türleri kullanılır.

D) Servet-i fünun edebiyatı

C) Kurucusu Ahmet Yesevi’dir.

E) Âşık tarzı halk edebiyatı

D) Didaktik şiirlerin yanı sıra lirik şiirler de görülür. E) Allah sevgisi, ona ulaşmanın vasıtaları, dünyanın geçiciliği gibi konular işlenir.

35. Destan geleneğinden halk öykücülüğüne geçiş dönemi ürünü olan, on iki öyküden oluşan ve Oğuzların kahramanlıklarının anlatıldığı eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Manas Destanı

yanlıştır?

A) Ninni, mâni, türkü gibi nazım biçimlerinin olması B) Genellikle yarım kafiye ve redife yer verilmesi

B) Köroğlu Destanı

C) Bu dönemde ozanın yerini âşığın, kopuzun yerini sazın alması

C) Saltuk Buğra Han Destanı

D) Aşk, tabiat, gurbet vs. din dışı konular işlenmesi

D) Dede Korkut Hikâyeleri

E) Kaynağını sözlü gelenekten alması

E) Battal Gazi Destanı

6

38. Âşık edebiyatıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi


Tarama

39. Âşıkların şiirlerinde kullandıkları takma ad aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Tapşırma B) Lakab C) Künye D) Ayak

42. I. Koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi nazım biçimleri kullanılmıştır.

II. Bir kısım şiirler aruz ölçüsüyle ve beyit nazım birimiyle söylenmiştir.

III. Bazıları hariç halkın konuştuğu dille oluşturulmuştur.

Tekke edebiyatı ile ilgili numaralanmış cümlelerde verilen yargıların doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir?

E) Divanî

40. Aşağıdakilerden hangisi XX. yüzyıl âşıklarından biri de-

I

II

III

A)

D

Y

D

B)

D

D

Y

C)

Y

D

D

D)

D

D

D

E)

Y

D

Y

43. Aşağıdakilerden hangisi Türklerde yaygın olarak görü-

ğildir?

len mitolojik unsurlardan biri değildir?

A) Âşık Veysel

A) Ağaç

B) Âşık Ruhsati

B) Ok-yay

C) Şeref Taşlıova

C) Kurt

D) Murat Çobanoğlu

D) Mağara

E) Âşık Feymani

E) Su

41. Aşağıdakikilerden hangi ikisi dört mısralı nazım biçim-

44. Âşık edebiyatının en önemli şairi kabul edilir. Güney Ana-

dolu’da doğmuş, uzun bu süre bu bölgede yaşamıştır. İran, Kırım; Balkan da dâhil olmak üzere pek çok yeri dolaşmıştır. Şiirlerinde coşkun bir lirizm ön plandadır. Sıklıkla Anadolu’nun kızlarını ve tabiatın güzelliğini anlatmıştır. Şiirlerinde birçok Türk geleneği, giyim kuşamla ilgili motifler ve sayısız kültür unsuru yaşamaktadır. Anadolu kızlarının adını şiirlerinde kullanan ilk ozandır.

lerindendir?

A) rubai-gazel B) tuyuğ-mesnevi C) mesnevi-kaside D) gazel-rübai E) tuyuğ-rübai

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Köroğlu B) Dadaloğlu C) Yunus Emre D) Karacaoğlan E) Erzurumlu Emrah


7

Tarama

45. Bu halet ile ey dil sağ olmada alemde

48. I. Kaygusuz Abdal

Derd-ü gamı dilberle ölmekte letafet var

II. Eşrefoğlu Rumi

Ser terkine ka'ildir dünyaya gönül virmez

III. Yunus Emre

Terk ehlinin ey Baki başında sa'adet var.

IV. Bayburtlu Zihni

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

V. Pir Sultan Abdal

A) Divan şiiri geleneğiyle yazılmıştır.

Numaralanmış şairler bağlı bulundukları edebi geleneğe göre ikişerli eşleştirilirse aşağıdakilerden hangisi boşta kalır?

B) Bir mesneviden alınmıştır.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

C) Ağır bir kullanılmıştır. D) Son iki dize makta beytidir. E) Mahlas kullanılmıştır.

46. Devlet büyüklerinin veya sevilen kahramanların ölümü

üzerine duyulan acıyı dile getirmek için, “yuğ” törenlerde söylenen şiirlerdir. Kafiye düzeni aaab, cccb, dddb vs. biçimindedir. Kopuz eşliğinde ve ezgiyle söylenir. 7’li ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir. Nazım birimi dörtlüktür.

49. Bu halk seyirlik oyununun kaynağı ve tarihçesi hakkında

birbirinden çok farklı görüşler ileri sürülmüştür.“Hayal Perdesi” adı verilen perdede iki kahramanın veyardımcı karakterlerin “gölge oyunu” şeklinde oynatılmasına denir.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Koşma

B) Semai

D) Sagu

A) Köy tiyatrosu B) Kukla

C) Koşuk

C) Orta oyunu

E) Mani

D) Karagöz E) Meddah

47. Köktürk kağanlığında özellikle kağanların ya da devletin

ileri gelenlerinin ölümünden sonra, onlar adına bir anıt mabet inşa ettirmek, bu mabedin içini, dışını bezetmek, bahçesine yazılı taş diktirmek bir gelenek hâlini almıştı. Kağanlar bu taşların üzerine gönüllerindeki sözleri yazdırırlar ve halkın da buna göre davranmasını isterlerdi. Taşların üzerindeki bu sözlerin ebedi kalacağını, bütün milletin de sonsuza kadar bunlardan ders alacaklarını düşünmüşler, bu nedenle de diktirdikleri bu taşlara bengü taş adını vermişlerdi. Göktürk Kağanlığı'ndan çok daha önce dikildiği düşünülen ve günümüze çok az bir kısmı ulaşan bazı yazıt parçaları. Bu bengü taş dikme geleneğinin çok eski olduğunu gösterir.

Bu paragrafta aşağıdakilerin hangisinden söz edilmiştir?

50. Alevi-Bektaşi şiir geleneğinin en önemli temsilcilerinden bi-

ridir. Divan şiirinden etkilenmemiş, bütün şiirlerini heceyle yazmıştır. Şiirlerinde tasavvuf, aşk, tabiat ve halkın yaşayışı ile ilgili konuları, yalın bir Türkçeyle dile getirmiştir. Bütün şiirlerinde coşkulu biri lirizm görülür. İran şahlarına bağlı kalmış, bu bağlılığını da şiirlerinde birçok kez dile getirmiştir. Osmanlıya karşı bir ayaklanma düzenlediği için Hızır Paşa tarafından yine Sivas’ta öldürülmüştür.


Aşağıdakilerden hangisi, bu parçada sözü edilen "bengü taş" lara örnek olarak gösterilemez?

A) Seyyit Nesimi

A) Bilge Kağan

C) Pir Sultan Abdal

B) Kül Tigin

D) Eşrefoğlu Rumi

C) Prens Kalyanamkara ve Papamkara

E) Hacı Bektaş-ı Veli

B) Kaygusuz Abdal

D) Bilge Tonyukuk E) Yenisey 26. B 27. B 28. C 29. B 30. C 31. A 32. A 33. B 34. D 35. D 36. A 37. A 38. A 39. A 40. B 41. E 42. C 43. E 44. D 45. B 46. D 47. C 48. D 49. D 50. C 1. B

2. D

3. C

4. C

5. D

6. A

7. A

8. E

9. D 10. B 11. C 12. E 13. B 14. E 15. B 16. B 17. E 18. D 19. B 20. E 21. A 22. E 23. A 24. D 25. A YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

21

BATI EDEBİYATI VE EDEBİ AKIMLAR Edebiyat Akımları

hhEDEBİYAT AKIMLARI

Komedi Sanatçıları

hh Belli bir sanatçı grubunun belli bir dönemde, ortak dünya görüşü, estetik, sanat ve edebiyat anlayışı çerçevesinde oluşturdukları edebiyat hareketine; bu anlayışı ve hareket çevresinde kaleme alınan edebiyat eserlerin oluşturduğu bütüne, edebiyat akımı/edebî akım denir.

hh Aristophanes

(Atlılar, Eşekarıları, Kuşlar, Kurbağalar, Bulutlar)

Belirli Konularda Öne Çıkan Sanatçılar hh Homeros (epik, “İlyada ve Odisya”) hh Sappho (lirik) hh Hesiodos (didaktik, “işler ve Günler”)

Eski Yunan Edebiyatı

hh Theokritos (pastoral) hh Aisopos (fabl)

hh Batı edebiyatına kaynaklık eden iki edebiyattan birincisidir. hh M.Ö. 9. yüzyıl ile M.Ö. 2. yüzyıllar arasında sürmüştür.

hh Eflatun (felsefe, devlet) hh Sokrates, Aristoteles (felsefe) hh Heredotos (tarih)

hh Bu edebiyatın kaynağı, Homeros’un İlyada ve Odysseia des-

hh Demosthenes(hitabet)

tanlarıdır. hh M.Ö. 2. yüzyıldan sonra yerini Latin edebiyatına bırakmıştır.

Latin Edebiyatı Trajedi Sanatçıları

hh Batı edebiyatına kaynaklık eden ikinci edebiyattır.

Aiskhylos

(gelenekçi ve ahlakçı): Yalvaran Kızlar, Persler, Zincire Vurulmuş Promete

hh Eski Yunan kültür ve edebiyatının etkisinde gelişmiştir.

{ Ovidius, Vergilius (şiir)

Sophokles

(kader karşıtı): Kral Oidipus, OidipusKolonosta, Trakhisli Kadınlar

{ Çiçero (hitabet)

{ Tacitus (tarih)

Euripides

(tutkularının esiri): İphigenia, Elektra

{ Seneca (felsefe)


1

BATI EDEBİYATI VE EDEBİ AKIMLAR / Edebiyat Akımları

Örnek 1:

hh Akıl yoluyla gerçeğin ve doğanın incelenmesine önem verilmiştir.


hh Gerçeğe benzerlik, en önemli kurallardan biridir.

A) Aisopos (Ezop) hem masalları hem de fabllarıyla bilinir.

hh İşlenen konunun gerçek olup olmamasından çok, gerçeğe benzer olması aranır.

B) İphigenia, Elektra Euripides'in önemli eserlerindendir. C) Çicero, özellikle siyaset felsefesi konusunda önemli bir filozoftur. D) Antik Yunan'da lirik şiirin en önemli temsilcisi Homeros'tur. E) Herekotos, tarih biliminin gelişmesinde oldukça önemli bir yere sahiptir.

hh Yalnız seçkin ve olgun insanlar ele alınmış; bunların da dış görünüşleri değil, sadece ruh halleri incelenmiştir. hh Erdemli ve ahlaklı olan verilmeye çalışılmıştır. hh Sanatçılar, eserlerinde, kendi kişiliklerini gizlemişlerdir.

Antik Yunan'da lirik şiirin en önemli temsilcisi Homeros değil, Sappho'dur. Bu nedenle D seçeneğindeki bilgi yanlıştır.

hh Eserlerin konuşma diliyle yazılması, yani dilin ulusal olması gerektiği görüşü benimsenmiş ve uygulanmıştır. Ancak sadece belli bir kesimin konuştuğu dil kullanılmıştır.

Hümanizm hh Hümanizm; insanlık aşkı, tüm insanları sevme ülküsü anlamını taşır. Edebiyatta hümanizm ise yeniden doğuş anlamına gelir. hh Ortaçağın sonlarında Yunan ve Latin uygarlıklarına karşı duyulan hayranlık, aydınları harekete geçirmiş, o dönemin eserlerini incelemek önüne geçilmez bir hareket halini almıştır. hh Böylece Hümanizm, Eski Yunan ve Latin dillerini, eserlerini inceleme akımı olarak ortaya çıkmıştır.

1. Klasisizm

hh Üslubun her türlü yapmacıktan uzak, süssüz, sade, açık ve sağlam olması gerektiği savunulmuştur. hh İnsan dışındaki her şey ihmal edilmiştir. hh Doğa kavramı, klasik edebiyatta, insanın iç doğası (ruh hali) anlamında kullanılmıştır. Eserlerde öne çıkan insandır, onun dışında bir şeye önem verilmemiştir. hh Eserlerde biçim kusursuzluğuna önem verilmiştir. hh Konuya değil, konunun işleniş biçimine önem verildiği için, aynı konu başka başka sanatçılarca ele alınmıştır.

hh 17. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkmıştır. hh Klasisizm, Yunan ve Latin edebiyatları geleneğine bağlı bir edebiyat akımıdır. hh Bu akım 17. yüzyılda Fransa başta olmak üzere bütün Avrupa’ya yayılmıştır. hh Klasik edebiyatta Yunan ve Latin edebiyatları örnek olarak alınmış; o edebiyatların sanatçıları gibi yazmak amacı güdülmüştür. hh Klasik edebiyatta akıl ve sağduyu egemendir.

2


hh Tiyatroda üç birlik (zaman-mekân olay birliği) kuralına uyulmuştur. hh Klasik edebiyat daha çok şiir, trajedi, komedi ve denemede kendini göstermiştir.


2. Romantizm

Temsilcileri:

hh Romantizm 18. yüzyılın sonlarında Klasisizm’e tepki olarak doğmuştur.

Corneille:

Horace, Polyeucte, Le Cid

Racine:

Andromagu, Athaile, Britannicus, Berenice

Moliere:

Tartuffe, Donjuan, Zoraki Takip, Cimri, Kibarlık Budalası, Hasatlık Hastası, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi…

hh Bu edebiyat akımı 19. yüzyılın yarısında Avrupa’da özellikle Fransa’da ve İngiltere’de çok gelişmiştir.

La Bruyere:

Karakterler

La Fontaine:

Fabl

La Fayette:

La Princesse de Cleves, La Princesse de Montpensier, Zaide.

hh Yunan ve Latin edebiyatları yerine milli efsaneler ve Hıristiyanlık hikâyeleri kaynak olarak seçilmiştir. Eserlerde kahramanlar tek yönlüdür. İyiler daima iyi, kötüler daima kötüdür.

hh Klasik edebiyatın bütün kural ve biçimleri kırılmıştır.

hh Klasik edebiyatın akıl ve sağduyuya önem vermesine karşılık, Romantizm ’de hayal ve duyguya geniş yer verilmiştir.

Pascal:

Düşünceler

Montaigne:

Denemeler

Boileau:

Hicivler, Manzum Mektuplar, Şiir Sanatı

Fenelon:

Telemak

hh Sanatçılar eserlerinde kendi kişiliklerini gizlememişlerdir. hh İnsanın ruh halinin soyut olarak izlenmesi bırakılarak, kişiler çevreleri içinde ele alınmış ve insanın düzeltilmesi yerine toplumun düzeltilmesi amaç edinilmiştir.

Türk Edebiyatında Klasik Sanatçılar: hh Klasisizm’de ihmal edilen doğaya karşı büyük bir sevgi gös-

‒ Ahmet Vefik Paşa

terilmiştir. Tasvire geniş yer verilmiştir.

‒ Şinasi

hh Romantik edebiyat daha çok şiir, tiyatro, deneme, gezi yazısı ve romanda başarılıdır.

Örnek 2: Örnek 3:

I. 17. yy'da Fransa'da ortaya çıkmıştır. II. Erdemli ve ahlaklı olmanın önemi vurgulanmıştır. III. Eserlere konu olan gerçekliğin gerçeklik derecesi önemsenmiştir. IV. Biçim kusursuzluğu önemsenmiştir. V. Seçkinci edebiyata bir karşı koyuştur. Yukarıda verilen bilgilerden hangisi "klasisizm" ile ilgilidir? A) Yalnız I D) II, III ve V

B) I ve II

C) I, II ve III E) I, II ve IV

I. Sanatçı dış dünyayı ve kendini izlerken melankoliktir. II. Din duygusu ön plana çıkar. III. Sosyal çevre ve doğa betimlemelerine önem verilmiştir. IV İnsan ruhuna önem verilir, bu doğrultuda karşıtlıklardan (güzel-çirkin, iyi-kötü vs.) yararlanılır. Numaralanmış özellikler aşağıdaki akımların hangisinin özelliklerini yansıtmaktadır? A) Klasisizm

B) Romantizm

D) Natüralizm

Öğretmen Sorusu

Verilen bilgilerden III yanlıştır. Çünkü klesikler gerçeğin derecesi ile değil gerçeğe benzerliğiyle ilgilenmiştir. V. seçenek de yanlıştır. Klasiklerin kendisi zaten seçkinci bir edebiyatı önemsemiştir.

C) Realizm

E) Parnasizm

Soru öncülünde verilen maddeler incelendiğinde (iyi- kötü çatışması, çevre ve doğa betimlemesi, vs.) özelliklerin romantizm akımına ait olduğu görülecektir.

Batı edebiyatı akımları hangi dönemden itibaren Türk edebiyatını etkilemeye başlamıştır?

Tanzimat Edebiyatı LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

3


Temsilcileri:

Örnek 4:

Victor Hugo:

Notre-Dame’ın Kamburu, Sefiller, Hernani, Cromvel

Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde romantik sanatçılar bir arada verilmiştir?

Lamartine:

Graziella, Raphael

A) Seneca - Racine - Musset B) Surift - Goethe - Shelly

Rousseau:

İtiraflar, Emile, Toplum Sözleşmesi

Goethe:

Faust, Genç Werter’in Acıları

Dumas Pere:

Üç Silahşörler, Monte- Kristo Kontu

Musset:

Geceler, Bir Zamane Çocuğunun İtirafları

Lord Byron:

Don Juan

Danıel Defo:

Robinson Crusoe

Siwft:

Güliver’in Gezileri

Scihiller:

WillhelmTell, Don Carlos

Shelly:

Kurtarılmış Prometheus

Edgar Allan

Dedektif Auguste Dupin Öyküleri, Oval Portre, Morgue Sokağı Cinayeti, Usher Evinin Çöküşü, Altın Böcek, Kızıl Ölümün Maskesi

Poe:

C) Edgar A. Poe - Lamartine - Pascal D) Moliere - V. Hugo - D. Pere E) Boileau - Fenelon - Rousseau A seçeneğinde Seneca ve Racine klasik, B seçeneğindeki sanatçaların tamamı romantik C seçeneğinde Pascal klasik D seçeneğinde Moliere klasik E seçeneğinde Boileau, Fenelon klasik

Örnek 5: Aşağıdaki sanatçı - akım eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) A. Vefik Paşa - Klasisizm B) Şemsettin Sami - Romantizm

Türk Edebiyatında Romantik Sanatçılar: Namık Kemal: Ahmet Mithat Efendi: Şemsettin Sami: Abdülhak Hamit Tarhan Recaizade Mahmut Ekrem (Şiirde)

4


C) Namık Kemal - Klasizm D) Şinasi - Klasisizm E) R. Mahmut Ekrem - Romantizm Namık Kemal, klasisizm akımına bağlı değil romantizm adımına bağlıdır.


3. Realizm

Temsilcileri:

hh 19. Yüzyılın ikinci yarısında Romantizm’e tepki olarak doğmuştur.

Balzac:

Vadideki Zambak, Goriot Baba

hh Realizm, gerçeği olduğu gibi aktarma yolunu tutan bir edebiyat akımıdır.

G. Flaubert:

Madame Bovary

hh Bu edebiyat akımının doğuşunda pozitif bilimlerdeki gelişme büyük rol oynamıştır.

Kardeşler: Stendhal:

Kırmızı ve Siyah

hh Fen bilimlerinde ve toplumsal bilimlerde gelişmeler, özellikle

Dostoyevski:

Suç ve Ceza, Karamazof Kardeşler, Ölüler Evinden

Goncourt

deneysel bilimlerde gelinen aşama, olguların duygu, hayal ve metafizikle değil, maddi gerçeklerle açıklanması sonucunu doğurmuştur. hh Realizmin doğuşundaki ikinci önemli etken, düşünsel alanda August Comte’un pozitivizm (olguculuk ) felsefesidir. hh Pozitivizm, neden – sonuç ilişkisine önem veren, doğayı ve insanları bilimin iki temel aracı gözlem ve deneyle açıklamaya çalışan felsefi bir düşünce sistemidir. hh Realizmin

romantizme

üstünlüğü,

Gustave

Sokak Kızı Elisa

Tolstoy:

Savaş ve Barış, Anna Karenina, Diriliş, Hacı Murat, İvan İlyiç’in Ölümü

Turgenyev:

Babalar ve Oğullar

Gogol:

Ölü Canlar, Bir Delinin Hatıra Defteri, Müfettiş

Çehov:

Vanya Dayı

Jack London: Demir Ökçe, Beyaz Diş Flaubert‘in

1857′de yazdığı “Madam Bovary” romanı ile gözler önüne serilmiştir. hh Realist edebiyatta, her şeyden önce gözleme önem verilir.

Mark Twain:

Tom Sawyer’in Maceraları

Dickens:

Oliver Twist, Antikacı Dükkanı, David Cooperfield

Hemingway:

Silahlara Veda, Çanlar Kimin İçin Çalıyor, İhtiyar Adam ve Deniz

hh Olağanüstü olay ya da kişilere yer verilmez. hh Çevre önemli bir yer tutar. hh Yazarlar eserlerinde kendi kişiliklerini gizlerler. hh Üslubun açık, sağlam, yapmacıksız ve söz oyunlarından uzak olmasına, sözcüklerin ve cümlelerin yerli yerinde kullanılmasına, her şeyin gerçekçi bir gözle anlatılmasına büyük önem verilir. hh Yapıtların kaynakları; gözlemler, anketler, anılar ve günlüklerdir. hh Roman ve tiyatro alanında başarılı eserler verilmiştir.

Türk Edebiyatında Romantik Sanatçılar: Recaizade Mahmut Ekrem Samipaşazade Sezai Halit Ziya Uşaklıgil Mehmet Rauf Yakup Kadri Karaosmanoğlu Halide Edip Adıvar Refik Halit Karay Memduh Şevket Esendal Sait Faik Abasıyanık


5


Örnek 6:

4. Natüralizm

Aşağıda verilen realist sanatçılardan hangisinin eseri yanlış verilmiştir?

hh 19.yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış bir edebi akımdır.

A) Jack London → Beyaz Diş

hh Realizme tepki olarak doğmamış; tersine, realizmi daha da ileri götürmüştür.

B) Tolstoy → Savaş ve Barış

hh Realizm ve Natüralizmin ortak yönleri vardır.

C) G. Flaubert → Madame Bovery

hh Realizmin anket ve gözlem yöntemine natüralizm deneyi de eklemiş, toplumu ve doğayı laboratuvardaki gibi algılamıştır.

D) Balzac → Goriot Baba E) Hemingway → Fareler ve İnsanlar Fareler ve İnsanlar adlı roman Hemingway'in değil, John Steinbeck'e aittir.

hh Natüralizmin doğuşunda Hippolyte Taine’nin determinizm (gerekircilik : aynı nedenler, aynı ko-şullar altında, aynı sonuçları verir ), Claude Bernard’ın deneysel uygulama, Darwin’in evrim ve soyaçekim düşünceleri etkili olmuştur. hh Natüralizmin ilkelerini Emile Zola, “Deneysel Roman” adlı kitabında açıklamıştır. hh İnsandaki asıl belirleyicinin, insanın kendi iradesinin değil, içinde yaşadığı toplumsal çevre ve soya çekim özellikleri olduğunu düşünmüşlerdir.

Örnek 7: Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Realizm akımında roman ve tiyatro önemsenmiştir. B) Realizmin doğuşunda Comte'nin Pozivitizm felsefesi de önemli bir rol oynamıştır. C) Yazarlar eserlerinde kendi kişiliklerini gizlemez. D) Realist sanatçılar eserlerini gözlem ve anket yoluyla oluşturmuştur.

hh Natüralizm’de yazar yalnızca bir gözlemcidir. Olayların, insanların olumlu ya da olumsuz yanlarını övmek ya da kınamak durumunda değildir. hh Natüralist yazar, bu olay ya da kişiler için yalnızca bir tutanakçı konumundadır. hh Realistlerin, "sanat için sanat” anlayışlarına karşın natüralistler, ” toplum için sanat” anlayışına sahiptirler.

E) Türk edebiyatında Mehmet Rauf, Halit Ziya, Yakup Kadri gibi isimler realizm akımını benimsemiştir.

hh Yapıtlarına kahraman olarak toplum dışına itilmiş sarhoş, hır-

Eserlerinde kişiliklerini gizlemeyen sanatçılar romantizm akımına bağlı sanatçılardır. Bu nedenle C seçeneğindeki bilgi yanlıştır.

hh Natüralist yapıtlarda olaylar, yazar tarafından yönlendirilmez.

sız gibi tiplerin yanında yoksul işçi ve köylüleri seçmişlerdir.

hh Doğal bir seyir izler. Kişiler, ait oldukları toplumsal grubun diliyle konuştururlar.

6


BATI EDEBİYATI VE EDEBİ AKIMLAR / Edebiyat Akımları hh Dil, doğal ve yalındır. Hatta zaman zaman argoya kaçan söyleyişler vardır. hh Zaman zaman uzak ülkelerdeki yaşam ve insanlar, geniş zamanların anlatımı vardır. Natüralist yazarlar, yapıtlarında kendi toplumlarının gerçeklerini ve içinde bulundukları zamanları anlatmışlardır. hh Tiyatroda dekor, kostüm gibi öğeler ayrıntılı bir biçimde verilerek, çevrenin insana etkileri vurgulanmaya çalışılır.

Örnek 8: Sanatçı, romanını yazarken hissettiklerini kendine saklar. Kendi duygu ve düşüncelerini, özellikle kişiliğini esere yansıtmaz. Yalnızca gördüğünü ortaya koyar. Ona göre yazmaktan amaç, okurun gözlerinin önüne gerçek belgeleri sermektir. Yazarın tutkulu ya da dokunaklı bir biçimde olaya karşıması hem eserin hem de sanatçının değerini düşürür. Romancının gereksiz tasvirler yapması, kahramanını salt duygusal bir öge halinde vermesi ve esere kendi duygularını karıştırması da yine romanın değerini azaltan şeylerdir. Bu parçada savunulanlar aşağıdaki edebi akımlardan hangisiyle örtüşmektedir? A) Klasisizm

hh Natüralizmde öykü, roman ve tiyatro gibi türler gelişmiştir.

B) Romantizm

D) Sembolizm

C) Realizm

E) Hümanizm

Parçada anlatılanlar ağırlıklı olarak gerçekçi edebiyatın yani realizm akımının ilkeleriyle örtüşmektedir.

Örnek 9:

Temsilcileri John Steinbeck: Gazap Üzümleri, Fareler ve İnsanlar

I. İlkelerini Victor Hugo Cromwell adlı eserinde açıklamıştır.

Emile Zola:

Germinal, Meyhane, Nana, Toprak

Alphonse

II. Yapıtlarda genellikle olumsuz özelliklere sahip tipler oluşturulmuştur.

Değirmenimden Mektuplar, Pazartesi Hikâyeleri

III. Olaylar yazar tarafından değil kahramanlar tarafından yönlendirilir.

Ay Işığı, Ölüm gibi Kuvvetli

IV. Realizme tepki olarak doğmamış aksine onu daha da ileriye taşımıştır.

Daudet: Guy de Maupassant:

Türk Edebiyatında Natüralist Sanatçılar Selahattin Enis

V. Eserlerin dili kusursuz ve elitist (seçkinci)'tir. Yukarıdakilerden hangileri "natüralizm"le ilgili değildir? A) I ve II D) III ve V

B) II ve III

C) I ve IV

E) I ve V

Nâbizâde Nazım Hüseyin Rahmi Gürpınar

I. seçenekte verilen bilgiler romantizmle ilgili, V. seçenekte verilen bilgi ise klasisizm ile ilgilidir. Bu sebeple I ve V yanlıştır.


7


5. Parnasizm

Sembolizm

hh Fransa’da, realist yöntemi benimseyen şiir akımına verilen addır.

hh Sembolizm, Realist akıma ve Realizm’in “şiirdeki yansıması”olan Parnasizm’e tepki olarak doğmuştur.

hh Şiirde şair kişiliğini gizlemiş; şiir, iç dünyadan dış dünyaya, öznellikten nesnelliğe açılmıştır.

hh 19. yüzyılın son yarısında Fransa’da ve bütün Avrupa ülkelerinde gelişmiştir.

hh Şair kendi kişisel duyguları ve tutkuları yerine, dış dünyadaki gözlemlerini, değişik doğa görünümlerini nesnel bir tutumla anlatmıştır.

hh Gerçeği olduğu gibi anlatma imkânı yoktur.

hh Romantizm’de bir yana bırakılan Yunan – Latin kültür ve mitolojisine yeniden dönülmüştür. hh Genelde geçmiş zaman işlenmiştir. hh Felsefi düşünceler, hatta bilim ve fenle ilgili görüşler işlenmiştir. hh “Sanat için sanat” kuramı benimsenerek şiirde biçim olgunluğuna (ölçü, uyak vs.) büyük önem verilmiştir. hh Toplumsal konulara fazla yer verilmemiştir. hh Salt güzel olana ulaşma amaçlanmıştır. Şiirde ustalığa önem verilmiştir. hh Gözleme önem verilmiştir.

Romantizmin Tarihi, Matmazel de Maugin

T. De Banville: Akrobatik Şiirler L. De Lisle:

Antik Şiirler, Barbar Şiirler

Coppe:

Küçük İnsanlar

Prudhomme:

La Justice

Heredia:

Ganimetler

Anatolıe France:

Tanrılar Susamışlardı

Türk Edebiyatında Parnasyen Sanatçılar Tevfik Fikret Cenap Şahabettin Yahya Kemal Beyatlı

8

hh Dış dünyanın insan üzerindeki etkisi, açıkça anlatılmaz, bu okuyucuya sezdirilir. hh İnsanla doğa arasındaki ilişkiler konusunda doğrudan doğruya Baudelaire’den esinlenilmiştir. hh Yarı aydınlık temalara yönelinilmiş bu da içe kapanık, bezgin ve bireysel bir şiir ortaya çıkarmıştır. hh Şiirde sembollerden bol bol yararlanılmıştır. hh Bazen sembollerle yetinilmemiş, sözcüklere yeni anlamlar yüklenmiştir. hh Şiirde musiki, ahenk ön planda tutulmuştur.

Temsilcileri: T.Gautier:

hh Duyularımız, dış dünyanın asıl halini değiştirerek bize ulaştırmaktadır, o halde şiir gerçeği değil, gerçeğin bizde bıraktığı etkiyi yansıtabilir.


hh Anlamda kapalılık tercih edilmiştir. hh Klasik nazım biçimleri yerine yeni nazım biçimleri kullanılmaya başlanmıştır. hh Sembolizm, kendini daha çok şiirde göstermiştir.


Temsilcileri:

Örnek 10: Natüralizm ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

Baudelaire:

Kötülük Çiçekleri, Yapma Cennetler

A) Asıl olan, yaşanılan toplumsal çevre ve soyaçekim özellikleridir.

Rimbaud:

Sarhoş Gemi, Cehennemde Bir Mevsim

B) Yazar yalnızca bir gözlemcidir.

Verlaine:

Aşıkların Bayramı, Sözsüz Romanlar

C) Sanatçı, ele aldığı malzemeyi (olay, insan vs.) övmez ve yermez.

Mallarme:

Antik Tanrılar, Seçmeler

D) Olaylar, yazar tarafından yönlendirilmez, doğal bir seyir izler.

P. Valery:

Deniz Mezarlığı

E. A. Poe:

Kuzgun, Annabell Lee

E) Toplum büyük bir laboratuvar, insan deney konusu, sanatçı da bilgindir. Dil belirli bir seviyenin üstündeki insanlara hitap edecek seviyede kullanılmalıdır.

Naturalizm akımının temsilcileri, dili her seviyedeki insanların anlayacağı seviyede tutmuştur. Bu durumda E seçeneğinde söylenenler natüralizmin özelliği olamaz.

Türk Edebiyatında Sembolist Sanatçılar Cenap Şahabettin Ahmet Haşim

Örnek 11:

Örnek 12:

Bu akımın sanatçıları, şiiri salt biçim güzelliği olarak görürler. Bu yüzden biçim güzelliğini her şeyden üstün tutarlar. Dizelerin dış yapısı, sözcüklerin sıralanışı, seslerin uyumu, ritim ön plandadır. Bu yüzden şairler, ölçü ve uyağa çok önem verirler. Duygunun yerini düşüncelerin aldığı bu akımda ayrıntılı ve canlı betimlemelere yer verilir. Eski Yunan mitolojisine büyük hayranlık duyarlar. Dolayısıyla ele alınan bazı konular (Yunan ve Latin mitolojisi) klasisizmle benzerlikler taşır. Bu parçada sözü edilen akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Parnasizm

B) Sembolizm

D) Egzistansiyalizm

C) Sürrealizm

E) Empresyonizm

Aşağıdaki karşılaştırmalardan hangisi yanlıştır? A) Parnasyen şairler gözlemle şiir yazarken, sembolistler gerçeğin bıraktığı etkilerle yazmıştır. B) Parnasyen'de "sanat için sanat", sembolizm'de ise "toplum için sanat" anlayışı vardır. C) Parnasyenlar gerçeği olduğu gibi aktarırken sembolistler bunun mümkün olmadığını söylemiştir. D) Parnasyen şiirde canlı betimlemeler varken sembolizmde ise kapanık, karamsar bir hava vardır. E) Hem parnasizm hem sembolizm birer şiir akımıdır. Hem parnasizm hem de sembolizm akımında sanat sanat içindir. Bu nedenle B seçeneği yanlıştır.

Şiirde salt güzelliğe önem vermek, dugu yerine düşünceyi yüceltmek, eski Yunan mitolojisine önem vermek gibi özellikler parnasizim akımının özellikleridir.


9


Empersyonizm (İzlenimcilik)

Ekspresyonizm (Dışavurumculuk)

hh Sembolizmin uzantısı sayılabilecek bir akımdır. Edebiyat ve resimde ortaya çıkarak sonra bütün güzel sanatları etkilemiştir.

hh Natüralizmin doğayı olduğu gibi kopya etmesine ve empresyonistlerin dış izlem bağımlılıklarına tepki olarak doğmuştur.

hh Gerçeğin bıraktığı izlenim, aynı nitelik ve ölçüde anlatılmaya çalışılır.

hh İç benin (duygu ve düşüncelerin) tüm çıplaklığıyla ortaya çıkarılması amaçlanır. hh Konuları fantastik ve korkunç dekorlarla örülü olaylardır.

hh “Güzellik kapalılıktadır” ilkesi benimsenir. hh Anlatımda duygu ve hayal öne çıkar, anlamın yoruma uygun olması beklenir. hh Mizaha yöneliş söz konusudur.

Temsilcileri J. Joyce:

Finnegen Akşamları

O’Neil

Kara Ağaçlar Altında, Milyonlarca Mark, Araya Giren Oyun

Kafka:

Değişim(Dönüşüm), Dava, Şato

Eliot:

Katedralde Cinayet, Çorak Ülke, Kokteyl Parti

Kübizm Temsilcileri Verlaine:

İyi Şarkı, Sözsüz Romanlar

Rimbaud:

Cehennemde Bir Mevsim

Rilke:

Altıncı Ağıt, Ağır Saat

Joyce:

Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi

hh 20. yüzyılın başında Empresyonizme tepki olarak doğmuştur. İspanyol ressam Picasso’nun resim anlayışına dayanmaktadır. Daha sonra edebiyat alanında da etkili olmuştur. hh Gerçeği bambaşka açılardan görme amaçlanır. hh Sanatın insanı bütün yönleriyle anlatabilmesi için geometrik şekillerden yararlanmak gerektiğine inanılmıştır. hh Her şeyi (duygu, düşünce vb.) aynı zaman ve mekânda yansıtma kaygısı egemendir.

Temsilcileri Türk Edebiyatında Emresyonist Sanatçılar Ahmet Haşim Ahmet Muhip Dıranas Cenap Şahabettin

10


Apollinaire Max Jacob Andre Salmon Picasso


Dadaizm

Fütürizm (Gelecekçilik)

hh Dünya Savaşı yıllarında İtalyan şair TristanTzara ve etrafındaki bir grup genç sanatçının başlattığı bir akımdır.

hh İtalyan şair Marinetti’nin teorisyenliğini yaptığı ama daha çok Rus şair Mayakovski ile anılan edebi akımdır.

hh Tüm kurallara karşı çıkma (akıl, dil, sanat, gelenek vb.) anlayışı egemendir.

hh Geçmiş, şimdi ve geleceğe ait bütün durumları yansıtmayı ve makine gürültüsü ve hızını sanata sokmayı hedeflemiştir.

hh Kapalılık, başıboşluk, anlamsızlık savunulur.

hh Değişimi izlemek amaçlanır.

hh Dünyayı değiştirecek olan insanı değiştirmek amaçlanır.

hh Çalışmanın kutsallığı, çark sesleri, dinamizm kavramları vurgulanır.

Temsilcileri

hh Yeni biçimler, cümle yapıları vb. denenir.

TristanTzara

Temsilcileri

Breton Aragon

Marinetti:

Mafanko Le Futuriste

Mayakovski:

Pantolonlu Bulut

Türk edebiyatında Fütürist Sanatçılar Nazım Hikmet

Sürrealizm (Gerçeküstücülük) hh 20. yüzyılın başlarında Dadaizmin de etkisiyle Fransa’da doğan akım, düşünce duyguların aklın denetimine girmesine karşı oldukları ilkesiyle kendini ifade etti. hh Freud’un psikanaliz felsefesine dayanır. hh Bilinçaltındaki gerçeği hipnoz ve rüyayla açığa çıkarmak amaçlanır. hh Anlatımda kopukluklar, rastlantılar vardır; noktalamaya yer verilmez.

Temsilcileri Breton:

Sürrealizmin Manifestosu

Eluard:

Yalnız Değilim

Aragon:

Elsa’nın Gözleri

Apolnarie:

Çürüyen Sihirbaz, Katledilmiş Şair, Alkol

Örnek 13: Bu akıma göre bilinçdışı, düş gücünün temel kaynağı, deha ise bu bilinçdışı dünyasına girebilme yeteneği idi. Breton, Louis Aragon, Benjamen Peret gibi temsilcileri otomatik yazı yöntemleri üzerinde deneyler yaptılar. Kendi deyimleriyle, “gerçeküstü dünyanın düşsel imgelerini geliştirmeye” başladılar. Bu şairlerin dizelerindeki sözcükler, mantıksal bir sıra izlemek yerine bilinçdışı psikolojik süreçlerle bir araya geldiği için insanı irkiltiyordu. Yöntemli bir araştırma ile deneyi ön planda tutuyor, insanın kendi kendisini irdeleyip çözümlemesinde sanatın yol gösterici bir araç olduğunu vurguluyorlardı. Bu parçada sözü edilen sanatçıların bağlı bulunduğu edebi akım aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Fütürizm D) Kübizm

B) Sürrealizm

C) Empresyonizm

E) Egzistansiyalizm

Türk Edebiyatında Sürrealist Sanatçılar Garipçiler (bazı şiirleri)

Parçada adı geçen sanatçılar (Breton, Aragon vs.) sürrealist akımın temsilcileridir. Ayrıca parçada baştan sona gerçeküstücülükten söz edilmiştir.

İkinci Yeniciler


11


Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk)

Rus Edebiyatının Önemli Temsilcileri

hh İnsanın kendi değerlerini yine kendisinin oluşturabileceğini, geleceğini yine kendisinin kurabileceğini savunan bir akımdır.

A.Puşkin, Gogol, Turgenyev, Dostoyevski, Tolstoy, A.Çehov

hh İnsan var olduğu için düşünür, anlayışı egemendir. hh Her koşulda varlık, özgürlük, mutluluk savunulur. hh Durumlarla karşı karşıya kalmış insanın eylemleri, hayal kırıklıkları işlenir.

Amerikan Edebiyatının Önemli Temsilcileri Mark Twain, Ernest Hemingway, John Steinback, T.S. Eliot

Temsilcileri Sartre:

Duvar, Bunaltı, Saygılı Yosma, Kirli Eller

Camus:

Veba, Yabancı, Başkaldıran İnsan

Faulkner:

Tapınak, Ben Ölürken

Gide:

Dar Kapı, Kalpazanlar, Türk Marşı

I. İnsan dışındaki herşey ihmal edilmiştir.

Nietzche:

Böyle Buyurdu Zerdüşt

II. Sanatçılar eserlerinde kendi kişiliklerini gizlemişlerdir.

Örnek 14:

III. Her şeyden önce gözleme önem verilir. IV. Gerçeğin sezdirilerek verilmesi esastır.

İtalyan Edebiyatının Önemli Temsilcileri Dante, Petrarca, Boccacio, Ariosto, Tasso

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmemiştir? A) Romantizm

Fransız Edebiyatının Önemli Temsilcileri Montaigne, Corneille, Racine, Moliere, La Fontaine, La Bruye-

B) Dadaizm

D) Sembolizm

C) Klasisizm

E) Realizm

A seçeneği, II. cümleden C seçeneği, I. cümleden D seçeneği, IV. cümleden E seçeneği III. cümleden çıkarılabilir.

re, J.J.Rousseau, Lamartine, V.Hugo, A.Duma Pere, Honore de Balzac, Stendal, GustaveFlaubert, Emile Zola, A. Daudet, Guy de Maupassant, J. Verne, Charles Baudelaire, J.Paul Sartre

İngiliz Edebiyatının Önemli Temsilcileri

Örnek 15: Gerçekliği şiire yansımasıdır. Sanat için sanat görüşü

Shakespeare, Bacon, D. Defoe, Jonathan Swift, Charles Dic-

benimsemiştir. Şiirde biçim olgunluğu çok önemsen-

kens, G. Bernard Shaw

miştir? A) Parnasizm

Alman Edebiyatının Önemli Temsilcileri Goethe, Schiller, H. Böll

D) Fütürizm

B) Kübizm

C) Dadaizm

E) Sembolizm

Parçada hakkında bilgi verilen akım parnasizmdir.

İspanyol Edebiyatının Önemli Temsilcileri

Öğretmen Sorusu

Cervantes

Türk edebiyatında bazı sanatçılar, birden fazla akımla ilişkilendirilmektedir. Buna bir örnek veriniz.

Ahmet Haşim, hem Sembolizm hem de Empresyonizm akımlarıyla ilişkilendirilir.

12


BATI EDEBİYATI VE EDEBİ AKIMLAR

1.

Konu Testi - 1

─ Klasisizme tepki olarak doğmuştur. Duyguları ön plana çıkarmıştır. Hristiyanlığa, milli kaynaklara yönelmişlerdir. Sanatçı kişiliğini gizlemez. Tasvire önem verilir. Kahramanlar toplumda yaşayan bütün tiplerden olabilir. Bu parçada verilen özellikler aşağıdaki akımların hangisinin özelliklerini yansıtmaktadır? A) Klasisizm

B) Romantizm

D) Natüralizm

5. Geleceği makineleştiren sanattır. 20.yy. başında Marinet-

ti tarafından kurulmuştur. Geçmişin sanat değerlerini bırakmak ve yeni anlatım biçimleri bulmak amacındadırlar. Makineleşme çalışmaları kutsallığı savunulmalıdır. Batı edebiyatında Marinetti ve Mayakovski, Türk edebiyatında ise Nazım Hikmet bu türün temsilcileridir.

C) Realizm

Bu parçada hakkında bilgi verilen edebi akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Sembolizm

E) Parnasizm

B) Dadaizm

D) Fütürizm

2. ----, realizm akımının şiire yansımasıdır? Boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmeliB) Sürrealizm

C) Fütürizm

D) Egzistansiyalizm

bir edebi akım anlayışını savunmuştur? A) Baudelaire

D) Rimbaud

C) Verlaine

E) Copee

akımın önemli ismi olmuştur. Drama türünde başarı kazanmıştır. Şiir ve romanlarda toplumsal konularla ilgili düşüncelerini kişisel duygu ve coşkularını birleştirmeyi bilmiştir.

7.

I. İnsan kişiliğini anlatmak için soya çekim yasalarından yararlanılır.

II. Yazar eserde kişiliğini gizler.

Yukarıdaki paragrafın başına aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

III. Gözlem ve tasvir önemlidir.

IV. Eserlerde hayat bütün yönleriyle anlatılır.

V. Yapıtlar ağır bir dille kaleme alınır.

Numaralanmış cümlelerin hangisi Naturalizm için söylenemez?

A) Victor Hugo

B) Voltaire

D) J. Rousseau

C) Goethe

E) Corneill

A) I.

4. Parnasizm şiirde ---- savunurken sembolizm ise buna karşı çıkarak ---- öne çıkarmıştır

B) Mallarme

E) Kübizm

3. Cromwell adlı eseri ile romantizmin ilkelerini açıklayıp bu

E) Sürrealizm

6. Aşağıdaki sanatçılardan hangisi diğerlerinden farklı

dir?

A) Parnasizm

C) Empresyonizm

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) lirizmi- didaktizmi B) gerçekçiliği- duygu ve hayali C) kapalılığı- açıklığı D) yalınlığı- süslülüğü

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

8. Bu akım, Taine'in Determinizm görüşünü edebiyata uygulamak istemiş, edebiyatın da deneysel bilimlerde olduğu gibi bir deneme sahası olabileceğine inanmıştır. Bunlara göre gözlem bir eser için yeterli bir yol değildir.

Bu parçada sözü edilen akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Klasisizm

B) Romantizm

D) Sembolizm

C) Natüralizm

E) Empresyonizm

E) duyguyu- düşünceyi


13


Konu Testi - 1

13. Sanatçı, romanını yazarken hissettiklerini kendine sak-

lar. Kendi duygu ve düşüncelerini, özellikle kişiliğini esere yansıtmaz. Yalnızca gördüğünü ortaya koyar. Ona göre yazmaktan amaç, okurun gözlerinin önüne gerçek belgeleri sermektir. Yazarın tutkulu ya da dokunaklı bir biçimde olaya karşıması hem eserin hem de sanatçının değerini düşürür. Romancının gereksiz tasvirler yapması, kahramanını salt duygusal bir öge halinde vermesi ve esere kendi duygularını karıştırması da yine romanın değerini azaltan şeylerdir.

A) Racine - Corneille B) Hugo - Rousseau C) Balzac - Flubert D) Guy de Maupassant - Alphonso Daudet E) Alfred de Musset - Daniel Defoe

Bu parçada savunulanlar aşağıdaki edebi akımlardan hangisiyle örtüşmektedir? A) Klasisizm

10. Gerçekçi şiir anlayışıyla şiirde, düzyazıdaki gibi gerçekçi

D) Sürrealizm

betimlemeler yaptılar. Sanat için sanat anlayışıyla hareket edip şiirin biçimsel özelliklerine ve anlatıma önem verdiler. Toplumsal olaylara karşı duyarsız kalıp seçkinlere seslenen bir şiir taraftarı oldular. Türk edebiyatında onlara yakın sanatçıların başında Tevfik Fikret gelir.

D) Natüralizm

E) Kübizm

11. "Şiir anlaşılmak için değil hissedilmek içindir." diyen biri aşağıdaki edebî akımlardan hangisine bağlıdır? B) Romantizm

D) Klasisizm

C) Sembolizm

E) Natüralizm

Bu parçada hakkında bilgi verilen bu edebi akım aşağıdakilerden hangisidir? B) Sürrealizm

C) Fütürizm

E) Klasisizm

termek esastır,

II. Konularını eski Yunan ve Latin edebiyatından alırlar.

III. Kahramanları sıradan insanlardır, seçkin insanlara eserlerinde yer vermezler.

IV. Önemli olan konu değil konunun işleniş biçimidir

V. Dil, üslup kusursuz bir şekilde işlenmiştir, dil açık, yalın ve soyludur.

Numaralanmış cümlelerden hangisi Klasisizm akımıyla ilgili olamaz? A) I.

7. E

8. C

9. E

10. B

11. C

12. B

13. C

14. A

15. C


C) Natüralizm

15. I. İnsandaki tabiata, insanların iç dünyasına saygı gös-

D) Egzistansiyalizm E) Kübizm

14

B) Sembolizm

D) Realizm

1924'te Fransa'da çıkmıştır. Bu akımın sanatçıları, Sigmund Freud'un etkisinde kaldılar. Bilinçaltını rüyada ortaya çıkarmaya çalıştılar. Hipnotize edilmiş insanlara şiir söylettiler. Aklı ve mantık değersiz buldular. İnsanı yönlendiren İçgüdü, bilinçaltıdır dediler.

A) Parnasizm

Yukarıda sözü edilen akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Parnasizm

12. Kelime anlamı "gerçek üstüncülük" demek olan bu akım

6. E

A) Realizm

Doğal güzelliğe ve dış görünüşe büyük önem verir. "Sanat sanat içindir." ilkesini savunmuştur. Nesnelerin dış görünüşünü aktarır. Kelimeler, seçilerek kullanılır. Kelimelerin sıralanışı ve ahenkleri önemlidir. Kafiye ve redife önem verilir.Kelimeler seçilerek kullanılır. Kelimelerin sıralayışı ve ahenk önemlidir. Romantizm'de bırakılan eski Yunan ve Latin kültürüne dönüşmüştür. Türk edebiyatında Tevfik Fikret, Cenap Sahabettin, Yahya Kemal’de bu akımın etkisi görülür.

C) Klasisizm

B) II. 5. D

B) Parnasizm

14. Fransa'da 19. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkmıştır.

C) III. 4. B

A) Realizm

E) Sembolizm

3. A

Bu parçada sözü edilen sanatçılar aşağıdaki edebi akımlarını hangisinin temsilcisi olabilir?

C) Realizm

D) IV. 2. A

B) Romantizm

E) V. 1. B

sanatçılar bir arada verilmiştir?

Cevaplar

9. Aşağıdakilerden hangisinde aynı akımdan olmayan


Konu Testi - 2

1.

I. Moliere

II. Corneille

III. Voltaire

IV. Shakespeare

V. Stendhal

Numaralanmış sanatçılar bağlı bulundukları edebi akımlara göre eşleştirilirse sanatçılardan hangisi boşta kalır? A) I.

5. Bu akımın Türk edebiyatındaki etkileri özellikle Rusya’da

B) II.

C) III.

D) IV.

kaldığı yıllarda Mayakovski’den etkilenen Nazım Hikmet’te görülür. Bu akımın öz ve biçim yeniliklerini benimseyen şair, özgür nazım tekniği ve teknoloji hayranlığıyla demir raylarda koşan demir beygir, asma köprüler, elektrikli tezgahlar gibi ifadelerden yararlanarak hızı yüceltmeyi amaçlamıştır.

Bu parçada sözü edilen akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Sembolizm

E) V.

B) Dadaizm

D) Sürrealizm

2. Aşağıdakilerden hangisi realizmin temsilcilerinden değildir?

A) A. Çehov

B) C. Dickens

D) E. Hemingway

İlkelerini Emile Zola, “Deneysel Roman” adlı kitabında açıklamıştır. İnsandaki asıl belirleyicinin, insanın kendi iradesinin değil, içinde yaşadığı toplumsal çevre ve soyaçekim özellikleri olduğunu düşünmüşlerdir. Bu akımda yazar yalnızca bir gözlemcidir. Olayların, insanların olumlu ya da olumsuz yanlarını övmek ya da kınamak durumunda değildir. Yazar, bu olay ya da kişiler için yalnızca bir tutanakçı konumundadır.

Bu parçada tanıtılan edebi akım aşağıdakilerden hangisidir?

E) Victor Hugo

3. Aklın, geleneklerin, alışkanlıkların denetiminden uzak, bi-

Bu parçada sözü edilen sanatçıların bağlı bulunduğu edebi akım aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Fütürizm

B) Sürrealizm

D) Kübizm

Bu parçada hakkında bilgi verilen edebi akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Empresyonizm

B) Klasisizm

C) Romantizm

D) Fütürizm

E) Egzistansiyalizm

B) Romantizm

D) Natüralizm

C) Realizm

E) Sembolizm

7. Çıplak gözün gördüğü nesne ve varlıklar ruhsuz birer

madde yığınıdır, oysa yorumlamaya ve hayal gücünü geliştirmeye yönelik olan yarı aydınlık ortamdaki nesnelerin oluşturduğu görünüş insanlığa daha farklı ve güzel şeyler çağrıştırır.

E) Egzistansiyalizm

lizm biçimlerinin karşıtıdır. Öncelikle varoluş sorununu içinde taşır ve dolayısıyla varlık’ın anlamının araştırılmasını da içerir. Varoluş insanın içinden bir tanesini seçebileceği bir olanaklar bütünüdür. Bu görüş her türlü gerekirciliğin karşıtıdır.İnsanın önündeki olanaklar bütünü öteki insanlarla ve nesnelerle ilişkilerinden oluştuğundan varoluş her zaman bir “dünyada var olma”dır. Bir başka deyişle insan her zaman seçimini sınırlayan ve koşullandıran somut tarihsel bir durum içindedir.

A) Klasisizm

C) Empresyonizm

4. Bu görüş bilinç, ruh, akıl ve düşünceye öncelik veren idea-

E) Fütürizm

6.

C) H. Balzac

linçaltı gerçeklerini yansıtan yani bilinen gerçekle bağını kesip kendince bir gerçek yaratmak amacını güden edebiyat ve sanat akımıdır. Gerek söz gerek yazı gerek başka bir şekil ile düşüncenin hakiki faaliyetini ifade eden saf ruhî bir otomatizmdir. Akıl ve mantığın kontrolünden bütün kötü ve ahlaki endişeden kurtulmuş olan düşüncenin tespitidir.

C) Empresyonizm

Bu parçada tanıtılan edebi akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Realizm

B) Romantizm

D) Klasisizm

C) Sembolizm

E) Natüralizm

8. Aşağıdakilerin hangisinde realizmin temsilcileri bir arada verilmiştir?

A) Puşkin – Gorki – Musset B) Gogol – Dostoyevski – Stendhal C) Lord Bayron – Puşkin – Çehov D) Baudelaire – Verlaine – Balzac E) Rimbaud – Mallerme – E. Zola


15


Konu Testi - 2

9. Aşağıdakilerden hangisi romantizmin özelliklerinden biri değildir?

13. Aşağıdaki sanatçılardan hangisi realizm temsilcilerinden biri değildir? A) Balzac

A) Akıl yerine duydu ve hayallere önem verme

B) G.Flaubert

D) Dostoyevski

B) Konuları işlerken karşıtlıkları önemseme

C) Stendhal

E) Dumas Pere

C) Anlatımda eserde kendi kişiliğini gizleme D) Gözleme ve tasvire önem verme E) Klasik edebiyatın kural ve şekillerinden yararlanma

10. Aşağıdaki sanatçı – akım eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

14. I. Şiirde sembollerden bol bol yararlanılmıştır.

II. Bazen sembollerle yetinilmemiş, sözcüklere yeni anlamlar yüklenmiştir.

B) Voltaire- realizm

III. Şiirde musiki, ahenk ön planda tutulmuştur.

C) Rousseau – romantizm

IV. Anlamda kapalılık tercih edilmiştir.

Numaralanmış cümlelerde özellikleri verilen edebi akım aşağıdakilerden hangisidir?

A) Moliere – klasisizm

D) Emile Zola – natüralizm E) Baudelaire – sembolizm

A) Sembolizm

B) Dadaizm

D) Fütürizm

C) Sürrealizm

E) Parnasizm

11. Sanatçılar, kendi içlerine kapanıp kendilerini gözlemlemiş,

iç gözleme önem vermişlerdir. Bireyin en gizli yönlerini açığa vuran bir anlatım yolu kullanılmıştır. Yapıtlarda, fantastik ve korkunç olaylar anlatılmıştır. Amaç, insanların ruhsal durumlarının ortaya konmasıdır. Bu parçada hakkında bilgi verilen edebi akım aşağıdakilerden hangisidir? A) Ekspresyonizm

B) Parnasizm

D) Klasisizm

15. Gözlemin her şeyin üstünde tutulduğu, olağanüstü

olay ya da kişilere yer verilmeyen, çevrenin önemsendiği, yazarların eserlerinde kendi kişiliklerini gizlediği, üslubun açık, sağlam, yapmacıksız ve söz oyunlarından uzak olduğu, sözcüklerin ve cümlelerin yerli yerinde kullanıldığı edebiyat akımı aşağıdakilerden hangisidir?

C) Sembolizm

E) Romantizm

12. Nasıl ki, doğa olaylarında aynı koşullar altında aynı ne-

denler aynı sonuçları doğuruyorsa, toplumsal ve ruhsal olaylarda da aynı yasa geçerlidir. Şöyle ki, insanın huy ve davranışlarını anlatabilmek için, soyunu ve içinde yetiştiği çevreyi incelemek gerekir. Bu bakımdan sanatçı, bir bilim adamı gibi davranmalı; olayları ve insanları bir fizikçinin, bir doğa bilgininin gözüyle incelemelidir. Romanlarda kahraman olarak seçilen kişiler, soyaçekimin ve içinde yetiştikleri doğal ve toplumsal çevrenin koşullarına göre ele alınmalıdır. Bu açıdan, romanlarımıza "deneysel roman" denmesi de yerinde olmuştur aslında. Bu sözleri söyleyen bir sanatçı aşağıdaki edebiyat akımlarından hangisine bağlıdır?

B) Romantizm

D) Klasisizm

C) Sembolizm

E) Natüralizm

16. Geleneksel sanat anlayışını reddeden bir akımdır. Akımın

temsilcilerinin amacı, şiire yeni çağın dinamizmini getirmektir. Onlara göre şair, modern yaşamın bütün seslerini şiire yansıtmalıdır. Bunun için de şiirlerinde çark seslerine, makine gürültüsüne bolca yer vermişlerdir.

A) Natüralizm

B) Fütürizm

Bu parçada hakkında bilgi verilen edebi akım aşağıdakilerden hangisidir?

C) Empresyonizm

D) Egzsitansiyalizm

A) Dadaizm

4. E

5. E

6. D

7. C

8. B

9. C

10. B

11. A

12. A

13. E

14. A

15. A


D) Egzsitansiyalizm E) Parnasizm

3. B

16. B

16

E) Parnasizm

C) Empresyonizm

2. E

B) Fütürizm

1. E

A) Realizm

Cevaplar

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler

hhTANZİMAT EDEBİYATI I. DÖNEM VE

GENEL ÖZELLİKLER A. Yenileşme Dönemi

Bu nedenlerle başlatılan yenilik hareketleri şöyle özetlenebilir: hh Yönetimle ilgili değişiklikler

hh “Yenileşme Dönemi” ifadesi, Osmanlı Devleti’nde özellikle 19. yüzyılda sosyal, siyasal, ekonomik, askeri alanlarda ve eğitim alanında ortaya çıkan “Batılılaşma hareketlerini” karşılamaktadır.

hh Askerî değişiklikler

hh Bu yüzyıla gelindiğinde Osmanlı’daki padişah – asker – ilim adamları – zanaatkârlar – halk biçiminde tasarlanan devlet yapısında birtakım bozulmalar meydana gelmiştir.

hh Ekonomik sistemle ilgili değişiklikler

hh Osmanlı’nın dışında gelişen bazı olaylar da devletin Batı karşısındaki konumunu zayıflatmıştır. hh Bu iki ana neden Osmanlı Devleti’ni yukarıda saydığımız alanlarda değişiklikler, yenilikler yapma yoluna itmiştir.

22

hh Eğitimle ilgili değişiklikler

hh Kültürel değişiklikler

Osmanlı Devleti’nde gerçekleştirilen bu değişikler 1839’da Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı’nın ilan edilmesiyle sonuçlanmıştır. Gelinen noktada çok uzun bir süredir Doğu medeniyetinin

a. İç nedenler:

bir parçası olan devlet, yüzünü Batı’ya çevirmiştir. Batı etkisindeki Türk edebiyatı da bu şartlar sonucu ortaya çıkmıştır.

hh Merkezi sistemdeki bozulmalar

B. Tanzimat Edebiyatı hh Askerlik sistemindeki bozulmalar hh Mali sistemdeki bozulmalar hh İlmiye sınıfındaki bozulmalar

b. Dış nedenler: hh Coğrafi keşifler hh Rönesans ve Reform hareketlerinin etkisi

Tanzimat Edebiyatı'nın Oluşumu hh Tanzimat’ın getirdiği değişim, Batı (Avrupa) tarzı okullar, Batı’yı bilen aydınlar, Fransız akademisinden esinlenilerek kurulan Encümen-i Daniş, gazeteler ve tiyatro, müzik gibi sanat etkinlikleri vasıtasıyla toplumda da yerleşmeye başlamıştır. hh Toplum hayatına giren bu değişiklikler ister istemez edebiyat üzerinde de etkili olmaya başlamıştır. hh Avrupa, özellikle Fransa ile temas kuran Türk aydınları bu dünyanın edebiyatına her yönü ile hayran olmuşlardı. Türk Edebiyatı için artık yeni bir ufkun açılması gerektiğine inanıyorlardı.


1

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler hh Bu inanç XIX. yüzyılın ikinci yarısında bazı Türk sanatçılarının zihinlerinde mevcut edebî çerçevenin dışına çıkılarak gerek şekil ve gerekse içerik bakımından yepyeni

Tanzimat Edebiyatı Döneminde Gazeteler Takvim-i Vekayi

1831’de II. Mahmut zamanında ve onun isteğiyle haftalık olarak ve Os-

hh Avrupai bir edebiyat meydana getirilmesi düşüncesini bir ideal olarak yerleştirdi.

manlıca, Arapça, Ermenice, Farsça, Fransızca, Rumca baskılarla yayın-

hh Avrupa kültürünü tanıyarak yetişen kuşaklar, o zamana kadar

landı. Yurt içinden ve yurt dışından çeşitli haberleri halka aktaran gazete

devam edegelen edebiyatın bu yeni yaşam tarzını anlatmak-

dokuz yıl boyunca Osmanlının tek

ta yetersiz olduğunu anlamış ve Batı tarzı eserler vermeye başlamışlardır.

yerli gazetesi olarak faaliyet gösterdi. Ceride-i Havadis

1840’ta William Churchill adlı bir İngiliz tüccar tarafından, Tanzimat Fermanı'nın ilandan bir yıl sonra kuruldu. İlk

hh İlk eserler, doğal olarak Batılı sanatçıların eserlerinin çevirisi

başlarda özel sermaye ile kurulsa da daha sonra, umduğu abone sayısına

şeklinde gerçekleştirildi. İlk çeviri roman, 1856’da Yusuf Ka-

ulaşamayınca yayınına bir süre ara

mil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı eserdir.

vermek durumunda kaldı. Hükümetin kendisine aylık 2.500 kuruşluk bir

hh Bununla birlikte Tanzimat Edebiyatı’nın gerçek anlamda baş-

ödenek bağlaması üzerine yeniden yayın hayatına döndü, dolayısıyla bu

langıcı 1860’da Şinasi ile Agâh Efendi’nin birlikte çıkardıkları

gelişmeden sonra yarı resmi bir kim-

Tercüman-ı Ahval gazetesi ile olur.

liğe büründü. Tercüman-ı Ahval

hh Gazete, o yıllarda Batılı hayat tarzının Türk toplumuna tanıtılması hususunda büyük rol oynamıştır.

1860’ta Şinasi ile Agâh Efendi’nin birlikte çıkardıkları ilk özel Türk gazete-

sidir. Tercüman-ı Ahval, sütunlarında siyasî makalelere yer vererek fikir gazeteciliğini başlatan ilk Türk gaze-

hh Zira Tanzimat dönemi sanatçıları ve aydınları için gazetenin en önemli işlevi halkı aydınlatmaktı.

tesidir. Edebî eserlerin de yayımlandığı gazetede, Batılı anlamda ilk Türkçe

hh Şinasi, 1860’ta Agah Efendiyle beraber Tercüman-ı Ahval gazetesini, 1862’de de Tasvir-i Efkar’ı yayınladı.

oyun olan Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” de (1860) dizi olarak yayınlanmıştı. Gazete, Ziya Paşa’nın kaleme aldığı sanılan ve eğitim sistemine sert eleş-

hh Bu gazeteler vasıtasıyla Batı taraftarı fikirlerini yaymaya başladı.

tirilerde bulunan bir yazı yüzünden Mayıs 1861’de iki hafta süreyle kapatıldı. Bu olay Türk basınında yayın durdurmanın ilk örneği oldu. 792 sayı

hh Şinasi’den sonra bu edebiyatın başlıca temsilcileri olan Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Süavi ve Ahmet Mithat eserlerinde Batılı fikirlerini yaymaya çalıştılar.

2


yayımlanan Tercüman-ı Ahval 11 Mart 1866’da yayınına son verdi. Şinasi 24. sayısından sonra gazeteden ayrılmıştır.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler Tasvir-i Efkâr

Muhbir

1862’de Şinasi tarafından çıkarıldı.

Tercüman-ı Hakikat

Modern Türk gazetesinin öncüsü

lanan en önemli gazetedir. 1878’de

kabul edilir. Şinasi; Tasvir-i Efkâr

çıkmaya başlayan Tercüman-ı Ha-

‘da hükümetin dış politikadaki tavrı-

kikat, Ahmed Mithat’ın başarılı kale-

na da eleştiriler getirdi. Sosyal ko-

mi ile ve hükümeti tenkid etmeyen

nulara da eğilen Şinasi, İstanbul’un

büyüklere şantaj, sansasyon özel-

kent olarak sorunları, yoksulların-

liğinde olmayan ciddi haberciliğiyle

durumu gibi pek çok konuyu kamu-

bu devrin en uzun ömürlü ve itibarlı

oyunun gündemine taşıdı.1865’te

gazetesi oldu. Daha sonra Muallim

Şinasi Fransa’ya gittikten sonra

Naci’nin idare ettiği bir edebi ilave

gazeteyi Namık Kemal çıkardı. O

verdi. Bu son derece ciddi ve ter-

da Avrupa’ya gidince gazeteyi Re-

biyevi bir edebiyat mecmuasıydı.

caizade Mahmut Ekrem yayımladı. Meşrutiyet ve hürriyet kelimeleri, ilk

Çocuklar için haftalık ilaveler verdi.

kez Tasvir-i Efkâr’da kullanılmıştır.

edildiği gibi, Batı klasikleri de veril-

Bu gazetede telif romanlar tefrika

1866’da çıkarılır. Kurucusu Diyarbakırlı Filip Efendi, başyazarı ise Ali Suavi’dir. Muhbir, ilk sayısından

miştir. Hürriyet

Yurt dışında yayınlanan ilk Türk ga-

halkı aydınlattı. Gazete, bu meseleler arasında Girit meselesine ayrı bir önem vermiştir. Ali Suavi, Avrupa’ya kaçtıktan sonra da gazeteyi yayımlamaya devam etmiştir. Farklı dillerde de yayın yapan gazete özellikle inkılap fikirlerini yaymaya çalışmıştır. 1870 yılında yayın hayatına başlayan gazetenin adı iki yıllık çalkantılı bir dönem geçirdikten sonra Ahmet Mithat Efendi tarafından kiralandı. 1872’den başlayarak Namık Kemal, Ebüzziya Tevfik gibi ünlü adların bulunduğu kadrosuyla çıkmaya başladı. Başyazarı Namık Kemal’dir. Özellikle Namık Kemal’in yazıları nedeniyle ilgi gören gazete, yine Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre piyesinin yüzünden kapatılmıştır.

1868’de Londra’da Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından çıkarıldı.

başlayarak, iç meseleler hakkında

İbret

II. Abdülhamid döneminde yayım-

zetesidir. Ayine-i Vatan

Eğribozlu Mehmed Arif Bey’in gazetesi 1866’da çıkmıştır. İlk resimli gazetedir.

Terakki

1868’de Ali Raşid ve Filip Efendi’lerin çıkarttığı gazetedir. Gazetenin haftada bir kez ilave olarak mizah nüshası da vardır.


3

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler

Örnek 1:

Örnek 3:

Tanzimat Edebiyatının en önemli yayın organı gazete olmuştur. Edebiyatımızda pek çok ilki gerçekleştiren Şinasi bu alanın da öncülerindendir. Şinasi ilk sivil gazete tecrübesi olan ---- sonra 1862’de ---- adlı bir gazete daha çıkarmıştır. Ancak 1864’te Avrupa’ya kaçmak zorunda kalmış, bu gazetenin idaresini de Namık Kemal’e bırakmıştır.

Aşağıda Tanzimat edebiyatı ve sanatçılarıyla ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Tercüman- ı Hakikat’ten- Tasvir-i Efkâr B) Ceride-i Havadis’ten- Takvim-i Vakayi C) İbret’ten - Basiret D) Hürriyet’ten- Tercüman-ı Ahval

A) Yeni konular yeni nazım şekilleriyle değil de eski nazım şekilleriyle anlatılmıştır. B) Şinasi, bu edebiyatın kurucusudur ancak en büyük sanatçısı da Namık Kemal'dir. C) Tanzimat edebiyatı, bir sanat faaliyetinden çok bir siyasi polemiği andırır. D) Toplum için sanat anlayışı olduğundan edebiyatı bir araç olarak kullanmışlardır. E) Bu dönem eserleri ilk olmasına rağmen teknik bakımdan güçlü eserlerdir.

E) Tercüman-ı Ahval’den - Tasvir- i Efkâr İlk sivil gazete Şinasi ile agah Efendi’nin birlikte çıkardıklarıTercüman-ı Ahval’dir. Ardında Şinasi tek başına Tasvir- i Efkâr’ı çıkarmıştır. Cevap: E

Örnek 2: Aşağıdaki gazetelerden hangisi ile ilgili verilen bilgi yanlıştır?

Tanzimat edebiyatı sanatçıları batılı sanatçıları taklit ederek ilk ürünleri oluşturdu. Bu nedenle bu eserlerin olgun ve yetkin olması mümkün değildir. Dolayısıyla teknik bakımdan zayıf eserlerdir.

Tanzimat Edebiyatı'nın Genel Özellikleri Birinci Dönem (1860-1876):

A) Terakki, 1868'de çıkarılmış olup haftada bir kez mizah eki vardır.

hh Birinci dönem sanatçıları “toplum için sanat” anlayışını benimsemiş, bunun sonucunda halkın anlayabileceği bir dilin kullanılmasını savunarak toplumsal konuları işlemişlerdir.

B) İbret, 1870'de çıkarılmış olup başyazarı Namık Kemal'dir.

hh Vatan, millet, özgürlük, hak, uygarlık, adalet, eşitlik gibi kavramlar edebiyatımıza Tanzimat’la girmiştir.

C) Takvim-i Vekayi, Türk basın tarihinin ilk resmi gazetesidir.

hh Sanatçılar bu kavramları kullanarak toplumu bilinçlendirmeye çalışmışlardır.

D) Hürriyet, Londra'da Namık Kemal ve Şinasi tarafından çıkartılmıştır.

hh Bu dönem sanatçıları şiirin içeriğini değiştirmişlerdir.

E) Muhbir, kurucusu Filip Efendi başyazarı Ali Suavi'dir.

hh Batı edebiyatından ilk çeviriler yapılmış, bu çevirilerin sonucunda roman, hikâye, tiyatro gibi türler edebiyatımıza girmiştir.

Hürriyet gazetesi Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından Londra'da çıkartılmıştır. Şinasi ifadesi yanlıştır.

hh Gazetecilik, Tanzimat Döneminde gelişmiş, ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahvâl, Şinasi ve Agâh Efendi tarafından

Öğretmen Sorusu

1860’da çıkarılmıştır.

Yenileşme döneminde ve hemen arkasından Tanzimat döneminde yaşanan değişimlerin toplumda bir karşılık bulmasının en önemli sebebi nedir? Matbaanın gelmesi ve buna bağlı olarak gazetenin çıkması, değişikliklerin halka duyurulmasını kolaylaştırmıştır. Gazetelerde yayımlanan romanlar burada önemli rol oynamıştır.

4


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler hh Bu tarih (1860), Tanzimat Edebiyatı'nın da başlangıcı olmuşTanzimat Döneminde İlkler

tur. hh Türk düşünce hayatı, özel gazeteler aracılığıyla büyük aşamalar katetmiştir. hh Türk edebiyatında gazeteciliğin gelişmesi ile gazeteye bağlı yazı türleri de (makale, eleştiri, fıkra vs.) ortaya çıkmıştır. hh İlk tiyatro eseri, Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı komedisidir. hh Tiyatro türüne Şinasi’nin yanı sıra Namık Kemal de büyük katkı sağlamıştır. hh Çevirilerle roman ve hikâye türü gelişmiştir. Ahmet Mithat Efendi roman ve hikâyeleri ile bu türleri halka sevdirmeye çalışmıştır.

İlk yerli roman:

İlk çeviri roman

Şemsettin Sami- Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat Yusuf Kâmil Paşa (Fenelon'dan çeviri) – Telemak

İlk tarihi roman

Namık Kemal – Cezmi

İlk edebi roman:

Namık Kemal – İntibah

İlk realist roman:

Recaizade Mahmut Ekrem - Araba Sevdası

İlk köy romanı:

Nabizade Nazım – Karabibik

İlk psikolojik roman:

Nabizade Nazım – Zehra

İlk köy şiiri

Muallim Naci - Köylü Kızların Şarkısı

İlk pastoral şiir:

Abdülhak Hamit – Sahra

İlk kafiyesiz şiir:

Abdülhak Hamit Tarhan – Validem

hh Açık anlatım yerini, kapalı ve sanatlı bir anlatıma bırakmıştır.

İlk yerli tiyatro eseri:

Şinasi - Şair Evlenmesi

hh Toplumsal temalar yerine bireysel temalar tercih edilmiştir.

Sahnelenen ilk tiyatro

İkinci Dönem (1878-1895): hh 1878’de Meclis-i Mebusan kapatılmış ve Meşrutiyet’e son verilmiştir. hh Hemen ardından Tanzimat Fermanı’yla toplumsal yaşamda sağlanan bazı özgürlükler kısıtlanmıştır. hh Böyle bir ortamda toplumsal sorunları dile getiremeyen ikinci dönem sanatçıları bireysel konulara yönelmiş ve “Sanat sanatiçindir.” anlayışını benimsemişlerdir. hh Dilde sadeleşme çabaları bırakılmış ve dil ağırlaşmıştır.

hh Batıdan alınan yeni nazım biçimlerini de kullanmışlardır.

eseri İlk resmi Türkçe gaze-

hh Özellikle roman türünde önemli gelişmeler olmuş, romantizm

te:

Namık Kemal -Vatan Yahut Silistre

Takvim-i Vekayi

edebiyat akımından realizm edebiyat akımına geçilmiştir. İlk yarı resmi gazete

Ceride-i Havadis


5

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler

İlk özel gazete:

Tercüman-ı Ahval

İlk şiir çevirisi:

Şinasi -Tercüme-i Manzume

İlk Makale:

Şinasi - Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi

Noktalama işaretlerin kullanan ilk sanatçı:

Şinasi

Örnek 4: Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat döneminde gerçekleşen ilklerden değildir? A) Sahnelenen ilk tiyatro: Namık Kemal, “Vatan Yahut Silistre” B) İlk şiir çevirisi: Şinasi, “Tercüme-i Manzume” C) İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf, “Eylül” D) İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan , “Sahra” E) İlk köy romanı: Nabizade Nazım, “Karabibik”

İlk antoloji:

Ziya Paşa – Harabat

İlk röportaj örneği:

Ziya Paşa – Rüya

İlk atasözleri kitabı

Şinasi- Durub-ı Emsal-i Osmaniye

Tanzimat Edebiyatı’nda Hikâye

Ahmet Mithat Efendi- Letâif-i Riva-

hh Tanzimat döneminde bu türün ilk yerli örneklerini Letâif-i Rivâyat isimli bir dizi eseriyle Ahmet Mithat Efendi vermiştir.

İlk hikâye:

yat

Batılı anlamda ilk

Samipaşazade Sezai - Küçük Şey-

hikâye

ler Mes’ele-i Mebhûsetü'n - Anha - Şi-

İlk Eleştiri:

nasi

Batılı anlamda ilk eleştiri: İlk mizah dergisi Batılı anlamda ilk günlük: Anadolu

Türkçesine

ait ilk sözlük: İlk Çocuk Dergisi

Namık Kemal -Tahrib-i Harabat

Teodor Kasap – Diyojen

Direktör Ali Bey-Seyahat Jurnali

Ahmet Vefik Paşa- Lehçe-i Osmani

Mümeyyiz

C Seçeneğinde verilen ilk psikolojik roman Eylül’ün yazarı Mehmet Rauf, Servet-i Fünun sanatçılarındandır.

hh Emin Nihat’ın “Müsameretnâme” adlı eseri, hikâye türünün ilk örnekleri arasında kabul edilir. hh Sami Paşazâde Sezai’nin “Küçük Şeyler” isimli kitabında yer alan hikâyeler, Batılı anlamda hikâye türünün ilk örnekleridir. hh Bu eser edebiyatımızda ilk realist hikâye kabul edilir.

Tanzimat Edebiyatı’nda Roman hh Türk edebiyatı romanla ilk defa Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği Telemak adlı eseriyle tanışmıştır. hh İlk çeviri roman olmaktan öte bir özelliği olamayan bu eser fazlaca bir edebi değer taşımaz. hh Ardından Sefiller ve Robinson Cruose çevirileri yayınlanır.

6


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler hh Türk edebiyatında Batı tarzı ilk romanın Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat” adlı eseri olduğu kabul edilir.

hh Öte yandan divan edebiyatı kültürüyle yetişen Tanzimat sa-

hh Namık Kemal’in romantizm akımının etkisiyle yazdığı İntibah

özellikleri (gazel, kaside, terkib-i bent vs.) büyük ölçüde ken-

ilk edebi roman, Cezmi ise ilk tarihi roman kabul edilir. hh Nâbizâde Nâzım’ın, aslında uzun bir hikâye olan Karabibik’le köy hayatını konu edinen ilk esere imza atar. Bu eser natüralizmin etkisiyle yazılmıştır. Ardından ilk psikolojik roman kabul edilen Zehra’yı yazar. hh Recaizade Mahmut Ekrem, roman sahasına Türk edebiyatının ilk realist romanı olan Araba Sevdası’nı kaleme alarak dâhil olur. Bu dönem hikâye ve romanlarında genel olarak şu konular işlenmiştir: hh Batılılaşmanın yanlış anlaşılması hh Kölelik, cariyelik hh Aşk

natçısı eski şiirden bütünüyle kopamamıştır. Klasik şiirin şekil

dini koruyabilmiştir. hh Kısacası bu dönemde şiirde şekil eski, öz yenidir. hh İkinci dönem sanatçıları, ilk kuşağın akla dayalı toplumsal içerikli şiirinden uzaklaştılar. hh Bu dönem şairleri, insanın iç dünyasındaki duygulanmanın ağırlık kazandığı bireysel konuları öne çıkaran şiirler yazdılar. hh Sanat anlayışlarının merkezine güzelliği yerleştiren şairler, aşk, ölüm, tabiat temalarını mistik ve metafizik konuları işlemeyi tercih ettiler. hh Yine bu dönemde şiirin ne olduğu, nasıl olması gerektiği ve dayandığı ilkeler üzerinde düşünceler üretildi, tartışmalar yapıldı.

hh Görücü usulü evlilik hh Zorla yapılan evliliklerin doğurduğu acı sonuçlar hh Batı uygarlığı ile Osmanlı uygarlığı arasındaki farkların karşılaştırılması hh Tarihi konular

Tanzimat Edebiyatı'nda Tiyatro

Tanzimat Edebiyatı’nda Şiir

hh Tanzimat’ın ilanının hemen sonrasında İstanbul’un çeşitli yerlerinde tiyatro binaları yapılmaya başlandı.

hh Her alanda olduğu gibi şiir de halkı eğitmek için bir araç olarak kullanılmıştır hh Birinci dönem şiir anlayışında görülen en önemli özellik şiirin özüne ve içeriğine yönelik olmuştur. hh Bu dönemin özellikle ilk kuşak sanatçıları şiirde o güne dek

hh Önceleri İtalyan ve Fransız daha sonra da Ermeni tiyatro toplulukları bu binalarda oyunlar sergilemeye başladı. hh Özellikle Mihail Naum, Güllü Agop gibi Ermenilerin, oyunlarını Türkçe sergilemesi, Batı tarzı tiyatronun daha fazla insana ulaşmasını sağladı.

işlenmeyen temalarla (adalet, hürriyet, hak, eşitlik vs.) şiir

hh Güllü Agop,Gedikpaşa’da kurduğu Osmanlı Tiyatrosu’nda ilk kez düzenli olarak temsiller vermeye başladı.

yazmışlardır.

hh Bu tiyatrolarda ve daha sonra açılacak pek çok tiyatro salo-


7

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler nunda Moliere olmak üzere Batılı sanatçıların çeviri ve uyarlamaları sahnelenmiştir. hh Batı tarzı Türk tiyatrosunda ilk edebi oyun, Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” (1859) adlı eseridir. Eser tek perdelik bir komedidir. hh Ali Haydar Bey Türk edebiyatında ilk trajedi yazarı olarak tanınır. Sanatçının, 1866 yılında aruz vezni ve mesnevi nazım biçimiyle yazdığı Sergüzeşt-i Perviz bu türün ilk örneğidir. hh Tiyatroyu eğlenceli bir eğitim aracı olarak gören Namık Ke-

hh Recaizade Mahmut Ekrem tarafından kaleme alınan Takdir-i Elhan’da yazar şiirle ilgili görüşlerini belirtmiştir. hh Demdeme, Muallim Naci’nin R. Mahmut Ekrem’le yaptığı tartışmada Saadet gazetesinde yazdığı eleştiri türünde yazı dizisidir. hh Anı türünde Akif Paşa’nın Tabsıra’sı, Muallim Naci’nin Ömer’in Çocukluğu, Ziya Paşa’nın Defter-i Âmal’i, Ahmet Mithat’ın Menfa’sı sayılabilir.

mal’in kaleme aldığı altı tiyatro eserinden Vatan Yahut Silistre adlı piyes, sahnelenen ilk Türk oyunudur. hh Bu dönem ikinci kuşak sanatçılarının yazdığı tiyatrolar sahnelenmeye elverişli değildir.

Tanzimat Edebiyatı’nda Öğretici Metinler hh Tanzimat Dönemi’nde ortaya konan bu eserler, çoğu kez türlerinin ilk örnekleridir. hh Makale, gazeteyle birlikte edebiyatımıza girmiştir. İlk örneklerine Ceride-i Havadis gazetesinde isimsiz olarak yayımlanan bazı yazılarda rastlanır. hh Batılı anlamda ilk örneği Tercüman-ı Ahval gazetesinin ilk sayısında, gazetenin başyazısı olarak yayımlanan “Mukaddime” kabul edilir. hh "Lisân-ı Osmanî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazatı Şâmildir.” (Namık Kemal),“Şiir ve İnşa” (Ziya Paşa), “Lisan ve Edebiyatımız” (Şemsettin Sami) dönemin önemli makaleleri arasında sayılabilir. hh Eleştiri türünün ilk örneği Şinasi’nin, Ruznâme-i Ceride-i Havâdis’te Küçük Said Paşa ile giriştiği “Mes’ele-i Mebhûsetün Anha” tartışmasıdır. hh Tahrib-i Harabat –Takib, Namık Kemal’in şiir anlayışını eleştirdiği ve yine bu türün ilk Batılı anlamdaki ilk örneklerini teşkil eden eleştirilerdir.

8


Tanzimat Edebiyatı kendi içinde iki dönem olarak incelenir: A. Tanzimat Edebiyatı I. Dönemi (1860-1877) hh Sanat toplum içindir, anlayışını benimsediler. hh Divan edebiyatını eleştirip dilde sadeleşmeyi hedeflediler ancak bunu başaramadılar. hh Halk edebiyatını, hece ölçüsünü savundular ancak tiyatro metinlerindeki kısmi sadelik ve şiirde bazı hece denemeleri dışında bir mesafe alamadılar. hh Şiirde estetiği ikinci plana attılar, şiirde konu bütünlüğüne önem verdiler, başlık kullandılar. hh Eski nazım biçimlerini kullandılar, Divan şiirinin klasik yapısına bağlı kalmadılar. hh Batıdan roman, hikâye, tiyatro, makale gibi edebi türler aldılar ve bunları özellikle gazete aracılığıyla kullandılar. hh Batı’dan alınan yeni edebi türlerde ilk ürünler olmanın verdiği bir dezavantajla teknik bakımdan zayıf eserler ortaya koydular. hh Vatan, millet, hak, hukuk özgürlük, eşitlik vs. kavramların halka benimsetilmesi için edebiyatı bir araç olarak kullandılar. hh Kısa cümleli, yeni görüşlerle örülü bir nesir yapısı meydana getirmeye çalıştılar.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler hh Nesirde noktalama işaretlerini kullanmaya başladılar. hh Yazar, şair, çevirmen, gazeteci gibi çok yönlü kişiliklerinin yanı sıra siyasetle de ilgilenen birer devlet adamı olarak dikkat çektiler. hh Batı akımlarından etkilendiler. Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa klasisizmi, Namık Kemal ve Ahmet Mithat romantizmi benimsediler.

Bu dönem sanatçıları şunlardır: Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Direktör Ali Bey, Ahmet Vefik Paşa, Şemsettin Sami, Ahmet Cevdet Paşa.

I. TANZİMAT DÖNEMİ SANATÇILARI ŞİNASİ (1826-1871)

– Bir süre sonra yalnız başına Tasvir-i Efkâr’ı çıkarmıştır. – Gazetede şiir yayınlayan ilk sanatçıdır. – Edebiyatımızdaki ilk makaleyi yazmıştır. – İlk kez noktalama işaretlerini kullanmıştır. – İlk tiyatro eserini (Şair Evlenmesi) yazmıştır. – Fransız edebiyatından ilk şiir çevirilerini (Tercüme-i Manzume) yapmıştır. – La Fontaigne’den fabl çevirileri yapmıştır.

Şair Evlenmesi (İlk yerli tiyatro)

Müntehebat-ı Eş’ar (Kendi şiirlerini topladığı kitap)

Durub-ı Emsal-i Osmaniye (Türk atasözlerini derlediği kitap) Tercüme-i Manzume (La Fontaigne, Racine, Fenelon gibi Fransız sanatçılarından şiir çevirisi)

hh Batı etkisindeki Türk edebiyatının kurucusudur. hh 1849’da devlet görevlisi olarak Paris’e gönderildi.

NAMIK KEMAL (1840-1888)

hh Sivil olarak yurt dışına gönderilen ilk sanatçıdır.

hh Büyükbabası Abdüllatif Paşa tarafından yetiştirildi.

hh Burada Fransız edebiyatını detaylı inceleme ve sanatçılarını tanıma fırsatını buldu, gördüklerinden etkilendi.

hh Özel dersler alarak Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi.

hh Geri döndüğünde burada Avrupai düşünce ve edebiyat çığırı başlatmak için çaba sarf etti.

hh Leskofçalı Galip, Hersekli Arif Hikmet gibi Encümen şairlerinden klasik şiir zevkini alarak ilk şiirlerini o tarzda yazdı.

hh Sanatçı yönünden çok yenilikçiliği ile önem kazanmıştır.

hh Tercüme Odası’na girdikten sonra Şinasi ile tanıştı ve Batı edebiyatına yöneldi.

hh Düşüncelerini basın ve edebiyat yoluyla hayata geçirmeye çalışmış, bunda da başarılı olmuştur.

hh Tasvir-i Efkâr’da Şinasi’yle birlikte çalışmıştır.

hh Köklü bir Batılılaşmayı savunan sanatçı, klasik şiire bağlı kalmış ancak şiirin konusunu tamamen değiştirmiştir.

hh Yeni Osmanlılar Cemiyeti’ne girdikten bir süre sonra Avrupa’ya kaçmış, Londra’da Ziya Paşa ile Hürriyet gazetesini çıkarmıştır.

hh Edebiyat dilinin, günlük konuşma diline yaklaşması için çaba harcamış, bu doğrultuda didaktik manzumeler vermiştir.

hh Yurda döndükten sonra İbret gazetesinin yönetimini üstlenmiştir.

hh Düz yazıda cümlelerin kısa tutulması gerektiğini savunmuştur.

hh Vatan yahut Silistre adlı oyununun sahnelenmesi sonrasında çıkan karışıklıklar nedeniyle Magosa’ya sürülmüştür.

hh Klasisizmin etkisinde kalmıştır. hh İlklerin sanatçısıdır: – Agâh Efendiyle birlikte ilk sivil gazeteyi (Tercüman-ı Ahval) çıkarmıştır.

hh Sanat hayatı açısından verimli geçen bu dönemden (38 ay) sonra, İstanbul’a dönüp Kanun-ı Esasi’yi hazırlayan komisyonda görev yaptı.


9

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler hh Hükümet aleyhine yaptığı sert eleştiriler üzerine mutasarrıf olarak önce Rodos’a ardından Sakız’a gönderildi. Burada öldü. Mezarı çok eleştirdiği II. Abdülhamit Han tarafından yaptırılmıştır. hh Namık Kemal, milli değerlerimize zarar vermeden Avrupalılaşmayı hedeflemiştir. hh Biçimsel anlamda klasik şiire (gazel, kaside, murabba) bağlı kalmış; içerik olarak hürriyet, eşitlik, vatan ve millet sevgisi gibi temaları şiirimize sokmuş ve sıklıkla işlemiştir. hh Hikâye dışında Batı tarzı türlerin hemen hepsinde eser vermiştir. hh Romanlarında romantizmin etkileri görülür. hh Sanatı toplum yararına kullanan sanatçılardandır. hh İdealist bir mücadele insanıdır. Bu yönüyle özellikle Hamit ve Ekrem’e tesir etmiştir.

hh Klasik şiirimizde Nabi ile başlayan hakîmane şiirin son büyük temsilcilisidir. hh Şiirleri teknik, duyuş ve düşünüş yönüyle eskiye bağlı; fikir ve içerik yönüyle yenidir. hh Şiirlerinde devrinin siyasi ve sosyal olaylarını, politikacıların kötü tutumlarını, sosyal ahlakın düşkünlüğünü, ülkenin geri kalmışlığından duyduğu acıyı güçlü bir hiciv tekniğiyle işledi. hh Şiir ve İnşa adlı makalesinde halk şiirine yönelmeyi savundu, bu görüş doğrultusunda heceyle şiirler yazdı. hh Daha sonra yayınladığı Harabat adlı şiir antolojisinde asıl edebiyatımızın Divan edebiyatı olduğu görüşünü dile getirdi. hh Kendisine asıl şöhreti kazandıran eseri ünlü Terkib-i Bend’idir. Bağdatlı Ruhi’ye nazire olarak yazdığı bu eser, Türk edebiyatında bu türün en seçkin örneklerinden biri olmuştur. hh Hece veznini kullanarak yazdığı birkaç türkü denemesi vardır.

İntibah (İlk edebi roman)

Şiir ve İnşa (yazıda halk dili, şiirde halk şiirini savunan makale)

Cezmi (İlk tarihi roman)

Eşar-ı Ziya (Şiir)

Vatan Yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Gülnihal, Celaleddin Harzemşah, Akif Bey, Karabela(Tiyatro) Tahrib-i Harabat, Celal Mukaddimesi, Takip, Renan Müdafaanamesi (Eleştiri) Selahattin Eyyubi, Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim (Biyografi)

Harabat (Ön sözünde divan şiirini övdüğü antoloji) Terkib-i Bend, Terci-i Bend (Sosyal hiciv ve vecize niteliğinde beyitleri vardır.) Zafername (Sadrazam Ali Paşa’yı hicveder)

Rüya (İlk mülakat)

Defter-i Âmal (Anı)

Endülüs Tarihi, Engizisyon Tarihi, Emile (Çeviriler)

Osmanlı Tarihi, Kanije Muhasarası, Silistre Muhasarası, Bârika-i Zafer (Tarih)

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1913) hh Tanzimat döneminde halk için roman anlayışını başlatmıştır.

ZİYA PAŞA (1829-1880) hh Üst düzey devlet yönetiminde bulunmuş bir siyasetçi ve sanatçıdır. hh 1856 yılında Mabeyn-i Hümayun katibi oldu. 1862’den sonra da çeşitli yerlerde mutasarrıflık yaptı. hh 1867 yılında Namık Kemal’le Avrupa’ya gitti. Burada Hürriyet gazetesini çıkardı. hh Yurda döndükten sonra, 1877’de Suriye valisi, ardından Adana valisi oldu, bu görevdeyken öldü.

10


hh Halka okuma zevkini aşılamak ve ilim öğretmek için yazdığından sanatı ikinci plana itmiştir. hh Yazıları sohbet havasındadır. Romanlarında sık sık akışı keserek okura bilgi vermiştir. hh Ona göre edebiyat, bilginlerin daha önce araştırıp bulduklarını halka yayan bir araçtan başka bir şey değildir. hh Hemen her konuda yazmıştır. hh Şiir hariç edebiyatın birçok türünde eser vermiştir. 36’sı roman olmak üzere eserlerinin sayısı 200 civarındadır.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler hh 1878 yılından ölümüne dek Tercüman-ı Hakikat gazetesini çıkarmıştır.

hh İlk büyük edebi çevirmenlerimizdendir.

hh Servet-i Fünuncuları Dekadan’lıkla suçlamıştır.

hh Moliere’in hemen hemen bütün oyunlarını tercüme ve adapte etmiştir.

hh Romantizmin etkisinde kalmıştır.

Şecere-i Türki (Çeviri eser)

hh “Esrar-ı Cinayet” adlı romanı edebiyatımızda ilk polisiye roman sayılır.

Lehçe-i Osmani (Sözlük)

Fezleke-i Tarihi Osmani ( Tarih)

Çok bilinen eserleri şunlardır: Hasan Mellâh, Hüseyin Fellah, Dünyaya İkinci Geliş, Felatun Bey ile Rakım Efendi, Henüz On Yedi Yaşında, Es-

Kocalar Mektebi, Okumuş Kadınlar, Zor Nikâh, Zoraki Tabip, Yorgaki Dandini, Adamcıl, Tartüf, Dudu Kuşları (Çeviri ve adaptasyonlar)

râr-ı Cinâyât, Jön Türk, Yeniçeriler (Roman) Letâif-i Rivâyât (24 ciltlik öyküler kitabı. Öykü türünün ilk örnekleri kabul edilir.

ŞEMSETTİN SAMİ (1850-1904)

Kıssadan Hisse (Öykü)

hh Arapça, Farsça, Yunanca, Fransızca ve İtalyanca öğrenmiştir.

Avrupa'da Bir Cevelan, Sayyadane Bir Cevelan (Gezi yazısı)

Siyavuş, Açık Baş, Çengi (Tiyatro)

AHMET VEFİK PAŞA (1823-1891) hh Tanzimat döneminin Türkçülük ve milliyetçilik akımının ilk temsilcilerinden olmuştur. hh Türk tarihinin Osmanlılardan başlamadığını göstermek amacıyla Ebulgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türki’sini Anadolu Türkçesine çevirmiştir. hh Lehçe-i Osmani adlı sözlüğünde Türkçe kelimelerle, dilimize yerleşmiş yabancı sözcükleri ayrı ayrı tasnif etmiştir. hh Fezleke-i Tarih-i Osmani adlı eseri okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur.

hh Tanzimat döneminde dille ilgili önemli çalışmalar yapmıştır. hh Dilin sadeleşmesi için çaba harcamış, Türkçenin sözlük ve gramerinin yapılmasıyla ilgili çok sayıda makale yayınlamıştır. hh Milli bir dil oluşturulmadan milli bir edebiyatın meydana getirilemeyeceğini savunmuştur. hh Kamus-ı Türki sözlüğünün ön sözünde Türkçenin çok zengin bir dil olduğunu ama sözlük ve gramerinin yapılamadığı için zayıf düşüp Arapça ve Farsçaya muhtaç hale geldiğini belirtmiştir. hh Sözlük ve ansiklopedi alanında yaptığı çalışmaların sayısı elli civarındadır. Orhun Yazıtları ve Kutadgu Bilig’i Türkiye Türkçesine çeviren ilk sanatçıdır. Taaşşuk- ı Talat ve Fitnat adlı romanı, edebiyatımızda bu türün ilk örneğidir. Teknik açıdan kusurlu olan eserin önemi

hh Türk tiyatrosunun önemli isimlerinden biri olan Ahmet Vefik Paşa aynı zamanda bir devlet adamıdır. hh Fransa'daki öğrenim yıllarında Batı kültürünü çok yönlü bir bakış açısıyla algılamıştır. hh Fransa yıllarında tiyatroya büyük bir ilgi duymuş Batı tiyatrosunu yakından takip etmiştir. hh Bursa’da valilik yaptığı zamanlarda, kendi adını taşıyan bir tiyatro binası yaptırmış, tiyatroyu İstanbul dışına taşımıştır.

türünün ilk örneği olmasından gelmektedir.

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (İlk yerli roman)

Kamus-ı Türki, Kamus-ı Arabi, Kamus-ı Fransevi (Üç ayrı sözlük) Kamusu’l Âlam (6 ciltlik tarih, coğrafya ve ünlüler ansiklopedisi)


11

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı I. Dönem ve Genel Özellikler hh Besa yahut Ahde Vefa, Gave, Seydi Yahya (Tiyatro) hh Robinson Crusoe, Sefiller (Çeviri)

DİREKTÖR ALİ BEY (1844-1899) hh Dûyun-ı Umumiye direktörlüğü yaptığı için bu adla anılmıştır. hh Diyojen dergisindeki yazılarıyla mizah edebiyatının öncülerinden bir olmuştur.

Örnek 5: Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat edebiyatının genel özellikleri arasında yer almaz? A) Batı etkisinde gelişen bir edebiyattır. B) İlk dönem toplumsal, ikinci dönem bireysel konular işlenmiştir. C) Batı edebiyatı yazınsal türleri edebiyatımıza girmiştir.

hh Moliere’den yaptığı uyarlamalarla tiyatronun gelişmesine katkı sağlamıştır.

D) İlk dönemde şiirin yapısı ile ilgili köklü değişiklikler yapılmıştır.

hh Eserlerinde konuşma diline yakın bir dil kullanmıştır.

E) İkinci dönemde dil il döneme kıyasla çok daha ağır ve sanatlıdır.

Lehçetü’l Hakayık adlı sözlüğü de kelimeleri mizahi yönden açıklayan yine türünün ilk örneği bir sözlüktür. Seyahat Jurnali adlı gezi kitabı da Batıdaki anlamıyla gün-

Tanzimat’ın ilk kuşak sanatçıları şiirin dış yapısına fazla müdahale etmemiştir. Bu dönem şiirinde yapı önemli oranda muhafaza edilmişken öz, değiştirilmiştir.

lük türünün ilk örneği kabul edilir. Ayyar Hamza, Misafir-i İstiskal, Geveze Berber, Letafet, Memiş Ağa, Kokona Yatıyor (Tiyatro eserleri)

Lehçetü’l Hakayık (Mizahi sözlük)

Seyahat Jurnali (Günlük)

AHMET CEVDET PAŞA (1822-1895)

Örnek 6:

hh Tanzimat döneminde idari, kültürel ve edebi çalışmalarda bulunmuştur.

Tanzimat Edebiyatı şiirindeki değişimler ilk olarak şiirin hangi alanında başlamıştır?

hh Türkçenin konuşulduğu gibi yazılması gerektiğini savunmuş, şiirde hece vezninin kullanılmasının doğru olduğunu belirtmiştir.

A) Şiirin dilinde

hh Tarih, hukuk, dil ve edebiyat alanlarında çok sayıda eser vermiştir.

C) Şiir türleri ve şekillerinde

hh Eserlerinden en bilinenleri şunlardır:

E) Şiirin vezninde

B) Şairin üslubunda D) Şiirin temasında

Mecelle (İslam hukuku kitabı)

Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa (Tarih kitabı)

Bu dönem şiirinde görülen ilk farklılık, vatan, millet, eşitlik, adalet gibi temaların işlenmesidir.

Tezakir-i Cevdet (Devrinin siyasi, içtimai, ahlaki durumunu anlattığı kitap)

Divançe-i Cevdet (Şiirleri)

Öğretmen Sorusu

hh Belagat-ı Osmaniye (Dille ilgili kitap)

Tanzimat'ın özellikle ilk kuşak sanatçılarının romanları niçin çok başarılı kabul edilmez?

Roman, hikaye gibi türlerin Batıdaki anlamıyla başka örneklerinin olmaması, bu ilk örneklerin doğal olarak acemice yazılmasını gerektirmiştir. Türk edebiyatında henüz örnek alınacak metinler yoktur.

12


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI

Konu Testi - 1

1.

I. Düşünceleri ve edebiyat anlayışında çelişkiler olması

II. Sanatını düşüncelerini anlatma aracı olarak görmesi

leşen ilklerden değildir?

III. Heceyle yazdığı birkaç şiiri hariç genelde aruzla yazması

A) Sahnelenen ilk tiyatro: Vatan Yahut Silistre

IV. Hem sanat hem de siyasetle ilgilenmesi

V. Hikâye ve roman türlerinde başarı sağlaması

C) İlk yerli tiyatro: Şair Evlenmesi

Numaralanmış özelliklerden hangisi Ziya Paşa ile ilgili değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

5. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat döneminde gerçek-

B) İlk psikolojik roman: Eylül D) İlk pastoral şiir: Sahra E) İlk edebî roman: İntibah

E) V.


2. Şinasi, edebiyatımızda yenileşme sürecini başlatmış ve birçok eser vermiştir.

Aşağıdaki eserlerden hangisi Şinasi’ye ait değildir? A) Durub-u Emsal-i Osmaniye

Sanatçı

Eser

A) Ziya Paşa

Sergüzeşt-i Perviz

B) Namık Kemal

Evrak-ı Perişan


Yeniçeriler

D) Şemsettin Sami

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

E) Ahmet Vefik Paşa

Lehçe-i Osmani

B) Tercüme-i Manzume C) Şair Evlenmesi D) Müntehabat-ı Eşar

7. (I) Tanzimat Edebiyatı’nda şiir türünün en önemli sanatçı-

larından biri de Ziya Paşa’dır. (II) Şiir anlayışında eski ile yeni arasında gel-gitler yaşamış ve sonunda tercihini divan şiirinden yana kullanmıştır. (III) “Şiir ve İnşa” adlı makalesinde divan şiirini yüceltip halk edebiyatı geleneğiyle şiir yazılamayacağını iddia etmiştir. (IV) Harabad adlı antolojisinde Türk, İran ve Arap edebiyatının seçkin şiir örneklerini bir araya getirmiştir. (V) Şiirle ilgili düşünceleri yüzünden Namık Kemal tarafından Tahrib-i Harabat ve Takip adlı eserlerde şiddetle eleştirilmiştir.

E) Defter-i Âmal

3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin bozulma nedenlerinden biri değildir?

A) Ulema sınıfındaki bozulmalar

B) Mali sistemdeki bozulmalar

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı yapılmıştır?

C) Askeri sistemdeki bozulmalar

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

D) Halkın ahlaki seviyesindeki bozulmalar E) Merkezi sistemdeki bozulmalar

8. Tanzimat dönemi şiiri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Divan şiirinin nazım biçimleri kullanılmaya devam etmiştir.

4. Türk edebiyatında ilk çeviri roman kabul edilen eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Telemak B) Cezmi C) Şair Evlenmesi D) Karabibik E) Zehra

B) Hak, adalet, hukuk, hürriyet gibi temalar işlenmeye başlanmıştır. C) Şiirde estetik ve biçimsel kaygı içeriğin önüne geçmiştir. D) Olması gerekenin hece ölçüsüyle yazmak olduğu düşüncesi hâkimdir. E) İçerikte yeniliğe karşın biçim olarak eski şiire bağlı kalınmıştır.


13


Konu Testi - 1

9. Milliyetçilik ve Türkçülük düşüncesinin savunucusudur. Dil ve

tarih alanlarında önemli çalışmaları vardır. Türk tiyatrosunun gelişmesinde de büyük pay sahibidir. Fransız tiyatrosundan ve özellikle Moliere’den yaptığı çeviri ve adaptasyonlar, Batı tarzı Türk tiyatrosunun gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu bakımdan devlet adamlığından ziyade tiyatroculuğu ile tarihe geçmiştir. Tiyatro alanında yaptığı hizmetler oyun yazmakla sınırlı değildir. Dramaturji ve sahneleme teknikleriyle ilgilenmiş, Bursa valiliği sırasında yaptırdığı tiyatro binasında sahnelenecek oyunların her şeyiyle ilgilenmiştir.

13. Tanzimat Dönemi’nde Batılı anlamda eleştiri türünde I II

yazılan ilk eser, Namık Kemal’in, III

Ahmet Vefik Paşa’nın Harabat adlı eserine karşılık yazdığı IV

Tahrib-i Harabad adlı eserdir. V

Bu cümlede numaralanmış bilgilerden hangisi yanlıştır?


A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A) Muallim Naci B) Ahmet Vefik Paşa C) Ahmet Mithat Efendi

14. 1840’ta William Churchill adlı bir İngiliz tüccar tarafından,

Tanzimat Fermanının ilandan bir yıl sonra kurudu. İlk başlarda özel sermaye ile kurulsa da daha sonra, umduğu abone sayısına ulaşamayınca yayınına bir süre ara vermek durumunda kaldı. Hükümetin kendisine aylık 2.500 kuruşluk bir ödenek bağlaması üzerine yeniden yayın hayatına döndü, dolayısıyla bu gelişmeden sonra yarı resmi bir kimliğe büründü.

E) Namık Kemal

10. Aşağıdaki sanatçılardan hangisi roman ya da hikâye türünde hiç eser vermemiştir?

C) Ziya Paşa

D) Ahmet Mithat Efendi

E) Şemsettin Sami

11. 22 Ekim 1860'ta Agâh Efendi ve Şinasi tarafından yayımla-

nan ilk özel gazetedir. Önceleri pazar günleri çıkan gazete 22 Nisan 1861'deki 25. sayısıyla birlikte haftada üç gün yayımlanmaya başladı. Gazete, zamanla Ceride-i Havadis gazetesiyle rekabet edebilmek için yayınını beş güne çıkardı. Ancak 24. sayısından sonra Şinasi ayrılmıştır. Edebi eserlerin de yayımlandığı gazetede, batılı anlamda ilk Türkçe oyun olan Şinasi'nin Şair Evlenmesi de (1860) dizi olarak yayınlamıştır.

Bu parçada sözü edilen gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Tercüman- ı Hakikat

B) Tercüman-ı Ahval

C) Basiret

D) Tasvir- i Efkâr

A) Ceride-i Havadis

B) Takvim-i Vekayi

C) Tasvir-i Efkar

D) İbret

E) Hürriyet

15. Tanzimat edebiyatı döneminde halka okuma zevkini aşı-

layan gazeteci ve romancımızdır. Büyük bir okur kitlesi tarafından takip edilebilmeyi başarabilmiş sanatçı tam bir ansiklopedik yazardır. Yazdıklarının sanatla pek bir ilgisinin olmadığını bile bile, halkı aydınlatmak, çoğunluğa bir şeyler öğretmek gayesindedir. Halkın psikolojisini çok iyi bilir. Sade bir dili açık bir anlatım tarzı vardır.

E) Muhbir

12. I. Zor Nikahı

Bu parçada hakkında bilgi verilen gazete aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parçada sözü edilen sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir?

II. Zoraki Tabip

III. Okumuş Kadınlar

IV. Kocalar Mektebi

A) Ziya Paşa

V. Akif Bey

B) Ahmet Mithat Efendi

Numaralanmış eserlerden hangisi Ahmet Vefik Paşa’ya ait değildir?

C) Nabizade Nazım

A) I.

E) Abdülhak Hamit Tarhan 6. A

E) V.

5. B

7. C

8. C

9. B

10. C

11. B

12. E

13. D

14. A

15. B


D) IV.

4. A

C) III.

3. D

14

B) II.

D) Muallim Naci

2. E

B) Namık Kemal

1. E

A) R. Mahmut Ekrem

Cevaplar

D) Recaizade Mahmut Ekrem



Konu Testi - 2

4. Daha önce yazılmış bazı tiyatro eserlerinin varlığından

söz edilse de,Türk edebiyatında yayımlanan batılı tarzda ilk tiyatro eseri olarak kabul edilir. Belirli bir metne dayanmayan, oyuncuların doğaçlama yaptıkları tuluat tiyatrosundan, bir konunun metne dayalı olarak giriş, gelişme, sonuç biçiminde aktarıldığı yeni bir tiyatroya geçiş bu eserle olmuştur. Eserde, görücü usulü ile evlenmenin sakıncası vurgulanmaktadır. Oyun kişileri, yaşayan dille, sokağın, halkın diliyle konuşurlar.” Durûb-ı Emsâl-i Osmanî'nin yazarı, halkın söz dağarcığının önemli bir tarafını kuran atasözleri ve deyimlerden de yaralanmayı ihmal etmemiştir. Oyundaki kahramanlar, atasözleri ve deyimleri sıklıkla kullanmıştır.

A) Edebiyatımızda ilk roman olarak kabul edilen Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın yazarı Şemsettin Sami’dir. B) Edebiyatımızda ilk realist roman olan Araba sevdasının yazarı Nabizade Nazım’dır. C) Edebiyatımızda ilk tarihi roman olan Cezmi’nin yazarı Namık Kemal’dir. D) Edebiyatımızda batılı anlamda ilk tiyatro olan Şair Evlenmesi’nin yazarı Şinasi’dir. E) Edebiyatımızda ilk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Telemak adlı eserdir.

Bu parçada sözü edilen sanatçı ve eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Recaizade Mahmut Ekrem- Araba Sevdası B) Ahmet Mithat Efendi- Çerkes Özdenleri

2. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi Ahmet Vefik

C) Şinasi- Şair Evlenmesi

Paşa’yla ilgili değildir?

D) Namık Kemal- Vatan Yahut Silistre

A) Halkı tiyatroya alıştırmak için Bursa’da tiyatro binası yaptırmıştır. B) Ebü’l Gazi Bahadır Han’dan “Şecere-i Türk”ü Türkçeye çevirmiştir.

E) Abdülhak Hamit Tarhan- Macera-yı Aşk

5. Türk edebiyatının gerçek anlamda ilk popüler yazarıdır.

1878'de çıkarmaya başladığı ve yayın hayatını 1921'e kadar sürdürmüş olan Tercüman-ı Hakikat gazetesi Osmanlı basın tarihinin en uzun ömürlü ve etkili yayınlarından biri olmuştur. Tanzimat döneminde halk için roman anlayışını başlatmıştır. Halka okuma zevkini aşılamak ve ilim öğretmek için yazdığından sanatı ikinci plana itmiştir. Yazıları sohbet havasındadır. Romanlarında sık sık akışı keserek okura bilgi vermiştir. Kendisi de hemen her fırsatta romanlarını edebi kaygıyla yazmadığını, asıl amacının halka okuma sevgisi aşılamak olduğunu ifade etmiştir.

C) İslamiyet’i savunmak için “Renan Müdafaanamesi”ni kaleme almıştır. D) Milliyetçlik ve Türkçülük akımının temsilcilerinden biridir. E) Anadolu Türkçesine ait ilk sözlük olan “Lehçe-i Osmani”yi hazırlamıştır.

3. Namık Kemal, ---- romanını 1873-1876 yılları arasında sür-

günde bulunduğu Kıbrıs'taki Magosa Kalesi'nde kaleme almıştır. Amacı,Osmanlıca'nın roman yazımına uygun olduğunu göstermektir. İlk edebi romanımız kabul edilmektedir. İlk adı “Son Pişmanlık” iken sansürden dolayı daha sonra “Sergüzeşt-i Ali Bey adını almış en sonunda yazar romana isim olarak şimdiki adında karar kılmıştır. Acıklı bir aşk hikâyesi olan roman; okumuş ancak deneyimsiz bir gencin, Mahpeyker adlı bir kadına âşık olmasını ve sonrasında çektiği sıkıntıları işlemektedir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki eserlerden hangisi getirilmelidir? A) İntibah B) Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat C) Zehra D) Araba Sevdası E) Eylül

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Samipaşazade Sezai B) Şemsettin Sami C) Ahmet Cevdet Paşa D) Şinasi E) Ahmet Mithat Efendi

6. Aşağıdaki sanatçı - eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Ziya Paşa – Harabat B) Ahmet Mithat Efendi – Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat C) Namık Kemal – İntibah D) İbrahim Şinasi – Müntehebat-ı Eş’ar E) Ahmet Vefik Paşa – Şecere-i Türki


15


Konu Testi - 2

7. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat dönemi romanında

11. Bu eserdeki hikâyeler küçük insanların sıradan olaylar

işlenen konulardan biri değildir?

çevresindeki hayatlarından kesitler olarak sunulmuş anlatımlardır. Küçük, önemsiz, derinliksiz görülen hayatların önemli ayrıntıları, derin teşrihleridir. İlk örnek olma özelliği kazanan bu hikâyelerde, kendi kaygıları, özlemleri, problemleri içinde yaşayan küçük insanları anlatmıştır. Bu insanların başkalarına küçük ama kendilerince büyük dünyalarını yansıtabilmeyi başarmıştır. Bizdeki ilk hikâyelerden sayılan bu eserde realizmin etkisi görülür.

A) Batılılaşmanın yanlış anlaşılması B) Kölelik, cariyelik C) Aşk D) Çarpık kentleşme E) Görücü usulü evlilik

8. Tanzimat I. dönemle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi

Bu parçada sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Gülistan ve Haristan

yanlıştır?

B) Küçük Paşa

A) Sanat toplum içindir görüşü benimsenmiştir.

C) Müsameretname

B) Düşüncelerin halka benimsetilmesi için edebiyat bir araç olarak kullanılmıştır

D) Küçük Şeyler E) Kıssadan Hisse

C) Şiirde duygu ve estetik ikinci plana atılmıştır. D) Dilde sadeleşme amaçlanmış ama bunda başarılı olunamamıştır.

12. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat Edebiyatı Dönemi ‘nde tenkit türünde yazılmış eserlerden biri değildir?

E) Şiirde genellikle hece ölçüsü kullanılmış, yer yer aruzla da şiirler yazılmıştır.

A) Tasfiye-i Lisan B) Demdeme C) Takip D) Tahrib-i Harabat

9. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin, çöküşün

E) Mes’ele-i Mebhûsetün Anha

önüne geçmek için gerçekleştirdiği yeniliklerden biri değildir?

13. Aşağıdaki sanatçı-eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Devletin yapısı ile ilgili değişiklikler

B) Askerî alanla ilgili değişiklikler

Sanatçı

Eser

C) Eğitimle ilgili değişiklikler

A) Namık Kemal

Renan Müdafaanamesi

D) Dini alanla ilgili değişiklikler

B) Ziya Paşa

Defter-i Âmal

E) Kültürel değişiklikler


Tarih-i Osmani

D) İbrahim Şinasi

Durub-ı Emsal-i Osmaniye

E) Şemsettin Sami

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

10. Tarihimizde yayımlanan ilk gazete ---- . Ancak bu gazete

resmi hüviyet taşır. ilk sivil gazetemiz ---- adıyla 1860 yılında yayın hayatına başlamıştır.

II. Şiirlerini aruz ölçüsüyle yazmıştır.

III. Şiirde konu birliğine ve bütün güzelliğine önem vermiştir.

A) Tercüman- ı Ahval- Tasvir-i Efkâr

IV. Şiirin konusunu genişletmiştir.

B) Takvim- i Vekayi- Tercüman-ı Ahval

V. Eserlerinde romantizm akımının etkisinde kalmıştır.

C) Ceride- i Havadis- Tercüman-ı Hakikat

D) Tasvir- i Efkâr – Ceride-i Havadis

Numaralanmış cümlelerden hangisi Şinasi ile ilgili değildir?

E) Tercüman-ı Ahval- Tercüman-ı Hakikat

A) I.

3. A

4. C

5. E

6. B

7. D

8. E

9. D

10. B

11. D

12. A

13. C

14. E


C) III.

D) IV.

2. C

16

B) II.

E) V.

1. B


Cevaplar

14. I. Genellikle “didaktik” şiirler yazmıştır.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI Tanzimat Edebiyati II. Dönem ve Eserler

23

hhTANZİMAT EDEBİYATI II. DÖNEM VE

hh Ölüm, karamsarlık, aşk, felsefi düşünceler tema olarak se-

hh Sanat sanat içindir, anlayışıyla eser verilmiştir.

hh Bu dönem şiiri Servet-i Fünun şiirine de esin kaynağı olmuş-

ESERLER (1877-1895)

hh Bu doğrultuda bireysel konulara dönülmüştür. hh Sanatçılar, toplum sorunlarından ve siyasetten uzak durup yalnızca edebiyatla ilgilenmişlerdir. hh Dilde sadeleşme hedefini terk edilmiş eski edebiyatın diline dönülmüştür.

çilmiştir.

tur. hh Nabizade Nazım naturalizmden, Recaizade Mahmut Ekrem ve Sami Paşazade Sezai realizmden, Abdülhak Hamit Tarhan ise romantizmden etkilenmiştir.

hh Şiirde bireysel konulara ve metafizik temalara yönelme başlamıştır. hh Hikâye ve romanda realizm-natüralizm etkisinde kalınmıştır. hh Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır. hh Gazetecilik, ilk dönemdeki toplumsal etki ve işlevini yitirmiştir. hh Gazetelerdeki siyasal ve toplumsal içerikli yazılar yerini günlük sıradan olaylara bırakmıştır.

Bu dönem sanatçıları şunlardır: Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut Ekrem, Sami Paşazade Sezai, Muallim Naci, Nabizade Nazım

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852 1937) hh II. Tanzimat döneminin en önemli sanatçısıdır.

hh Toplumsal makalenin yerini de edebi makale almıştır.

hh Önemli devlet görevlerinde bulunmuş, rahat bir hayat sürmüştür.

hh Roman ve hikâye gibi türlerde teknik bakımdan birinci döne-

hh İngilizce, Fransızca ve Farsça öğrenmiştir.

me göre daha sağlam eserler ortaya konulmuştur. hh Realizm akımının etkisiyle gözleme önem verilmiş, olay ve kişiler daha gerçekçi anlayışla anlatılmıştır. hh Birinci dönemdeki gibi hece denenmekle birlikte aruz yine egemenliğini sürdürmüştür. hh Divan edebiyatı nazım biçimleri bırakılmaya başlanmıştır. hh Şiirin konusu genişletilmiş, “güzel olan her şey şiirin konusu

Öğretmen Sorusu

olabilir" anlayışına varılmıştır.

hh Batı etkisindeki Türk edebiyatının benimsenip yerleşmesinde önemli rol oynamıştır. hh Türk şiirine farklı ufuklar açmıştır. hh Şiirleri hem biçim hem de içerik yönüyle yenidir. hh Aşk, , ölüm, günlük yaşam ve vatan sevgisi ve metafizik üzerine şiirler yazmıştır. hh Şiirleri sevinç-ümit, isyan-feryat gibi tezatlardan güç alan epik, lirik ve felsefi ürünlerdir. hh Şiirlerinde hem aruz hem de hece veznini kullanmıştır.

Tanzimat birinci kuşak sanatçılarıyla ikinci kuşak sanatçılarının, sanat anlayışları niçin birbirinden farklıdır?

Bu farkı ortaya çıkaran en önemli sebep dönemin siyasi koşullarıdır. LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı II. Dönem ve Eserler hh Kafiye ile ilgili kurallara itiraz etmiş, eski edebiyatın mazmunlarını kullanmamaya çalışmış, onların yerine Batı’dan aldığı mecazları kullanmıştır. hh Kırkı aşkın eserlerinin yirmi biri tiyatrodur. Tiyatroları oynanmak için değil okunmak için yazıldığından sahnelenmeye elverişli değildir.

hh Araba Sevdası adlı eseri ilk realist roman olarak değerlendirilmiştir. hh İlk eserlerinde romantizmin, son tiyatro eserlerinde klasisizmin, Araba Sevdası romanında realizmin etkisinde kalmıştır.

Eserleri Zemzeme Nejat Ekrem, Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebap, Pejmürde (Şiir)

hh Asur, Yunan, Arap, Moğol, Makedon ve Türk tarihinden aldığı konuları olağanüstü yer ve olaylarla süslemiştir. hh İlk eşi Fatma Hanım'ın ölümü üzerine yazdığı Makber adlı şiiri çok ünlüdür. hh Sahra adlı şiiri Türk edebiyatındaki ilk pastoral şiir kabul edilmiştir.

Araba Sevdası (Roman- yanlış Batılılaşmayı işlemiştir.)

Şemsa, Muhsin Bey (Hikâye)

Çok Bilen Çok Yanılır, Afife Anjelik, Vuslat, Atala (Tiyatro)

Takdir-i Elhan, Kudemadan Birkaç Şair (Eleştiri)

Talim-i Edebiyat (Ders Kitabı)

hh Validem adlı şiiri ilk uyaksız şiir örneğidir. Divaneliklerim yahut Belde, Bâlâdan Bir Ses, Tayflar Geçiti, Ölü, Bunlar Odur, Hacle, Ruhlar, Garam, Bir Sefilenin Hasbihali, Sahra, Makber vs. (Şiir)

SAMİ PAŞAZADE SEZAİ (1860-1936)

Finten, Macera-yı Aşk, Sabr-u Sebat, İçli Kız, Tarık, Neste-

hh Batılı anlamda ilk gerçekçi öyküler kabul edilen Küçük Şeyler’in yazarıdır.

ren, Nazife, Liberte, Eşber, İlhan, Turhan, Hakan, Sardanapal vs. (Tiyatro)

hh Asıl ününü Dilber adlı bir kölenin macerasını anlattığı Sergüzeşt adlı romanına borçludur. hh Roman ve öykülerinde realizm akımının etkisindedir. hh Betimlemelerindeki şairanelikle romantik, konularındaki gerçeklikle realisttir.

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914) hh Yeni edebiyatı savunanlarca üstat olarak bilinmiş, öğrencileri Servet-i Fünun topluluğunu oluşturmuştur.

hh Roman ve hikâyelerinde gerçekçi gözlem ve ruh tahlilleri yapmıştır. hh Öykülerindeki teknik, romanlarındaki teknikten güçlüdür.

hh Şiir, hikâye, oyun ve eleştiri türlerinde eser vermiştir.

hh Romancılığımızı realizme yönelten kişidir.

hh Şiirlerindeki tek amaç güzelliktir. Şiirde fikri, hayali ve hissi olmak üzere üç tür güzellik olduğunu söylemiştir.

hh Roman ve öykülerinde halkın içindeki kahramanları kendi dilleri, çevreleri ve günlük yaşamlarıyla yansıtmıştır.

hh İnsanı; tabiat, sevgi ve ölüm üçgeninde değerlendirmiştir. hh Her şeyin, şiirin konusu olabileceğini söylemiştir.

Eserleri

hh Muallim Naci’yle dönemin çok ses getiren Demdeme - Zemzeme tartışmasına girmiştir. Tartışma Recaizâde’nin Saray’a

hh Sergüzeşt (Esir ticaretinin sosyal hayattaki yerini realist bir gözle anlatan roman)

Öğretmen Sorusu

ricası üzerine, devlet isteğiyle sona erdirilmiştir.

Recaizade Mahmut Ekrem, edebiyat eleştirmenleri tarafından "Edebi yönü çok güçlü değildir." biçiminde ifadelendirilir. Böyle olmasına rağmen Ekrem'in "üstat" kabul edilmesini nasıl açıklayabiliriz? Ekrem'in sanatçı yönü zayıftır ama edebiyat teorisyenliği yönü çok güçlüdür. Yani eserlerinden ziyade düşünceleri önemlidir.

2


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı II. Dönem ve Eserler

Küçük Şeyler (Batılı anlamda ilk gerçekçi öyküler)

İclal (Yeğeni İclal’in ölümü üzerine yazdığı mersiye, diğer düzyazıları ve hatıraları)

Şir (Tiyatro)

Rumuzu’l-Edep (Gezi, makale)

Müdafa-i Zulüm (Hikâye)

NABİZADE NAZIM (1862-1893) hh 1862 yılında İstanbul’da doğan sanatçının, otobiyografik yapıtı Yadigarlarım’da anlattığı kadarıyla çocukluğu ve ilk gençliği sıkıntılarla geçmiştir. hh Kısa yaşamına rağmen edebiyatımıza önemli izler bırakan sanatçılarımızdandır. hh İlk köy romanı kabul edilen Karabibik’te; Antalya civarındaki köylülerin hayatını gerçekçi bir tavırla, konuşmalarını da yerel ağız özellikleriyle aktarmıştır. hh Sanatçı, Karabibik’te oldukça yalın ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. hh İlk psikolojik roman kabul edilen Zehra’da başarılı tasvir ve tahliller yapmıştır.

Eserleri

hh Ancak Ahmet Mithat Efendi, ülkede Batı kültürünün yayılmasına çalıştığı için gazetenin edebi kısmını kaldırmış, bunun üzerine Muallim Naci, gazeteden ayrılmıştır. hh Her iki edebiyatı da kavrayan sanatçı, bir yandan divan tarzı şiirler yazmış, diğer yandan Fransız sanatçılardan manzum ve mensur eserler çevirmiştir. hh Doğu ve Batı edebiyatlarından yararlanarak bir orta yol bulmak istemiştir. hh Ancak hem aldığı medrese eğitimi hem de çevresine toplanan eski edebiyat taraftarlarının baskısı sanatçının sadece eski edebiyatı savunan biri gibi algılanmasına yol açmıştır. hh Recaizâde Mahmut Ekrem’in Zemzeme isimli şiir kitabının ön sözünde edebiyatla ilgili yazdıklarını, Demdeme adlı eserinde eleştirmiştir. hh İyi derecede şair olan Naci, aruz ölçüsünü kusursuzca kullanmış, sonraki nesillerden Tevfik Fikret ve Mehmet Akif üzerinde etkili olmuştur. hh Köylü Kızların Şarkısı adlı şiiri, edebiyatımızda ilk köy şiiri kabul edilmiştir. hh Ateşpâre, Şerâre, Fürûzan (Şiir) hh Demdeme (Eleştiri) hh Ömer’in Çocukluğu (Anı) hh Heder (Oyun, ölümünden sonra yayımlanmıştır.)

Karabibik (Köy hayatını anlatan ilk roman)

hh Islahat-ı Edebiye (Edebiyat Terimleri Kitabı)

Zehra (İlk psikolojik roman)

hh Lügat-ı Naci (Sözlük)

Heves Ettim (Şiir)

hh Osmanlı Şairleri, Esâmi (Biyografi)

Yadigârlarım (Anı)

MUALLİM NACİ (1850- 1893) hh Asıl adı Ömer’dir. Ahmet Mithat Efendi ile tanıştıktan sonra, onun etkisiyle Fransızca öğrenmiş ve Batı edebiyatını da yakından tanımıştır. hh Ahmet Mithat Efendi’nin damadı olan ve onun çıkardığı “Tercüman-ı Hakikat” gazetesinin edebi kısmını yöneten Naci, buradaki çalışmalarıyla divan şiirinin canlanmasını sağlamıştır.

Not Bazı kaynaklarda Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem arasında abes-muktebes tartışması yaşandığı söylenmektedir. Bu bilgi doğru değildir. İki sanatçı arasında böyle bir tartışma olmamıştır.Yine bazı kaynaklarda Muallim Naci yeni edebiyata karşı olarak gösterilmektedir. Bu bilgi de doğru değildir. Naci’yi tanımlayabilecek en doğru ifade ılımlı / orta yolcu olacaktır.


3

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı II. Dönem ve Eserler

MİZANCI MURAT (1854-1917)

TANZİMAT DÖNEMİNDE YAZILAN ÖNEMLİ ESERLER

hh Asıl adı Mehmet Murat’tır. hh Mizan gazetesini çıkardığı için o isimle anılagelmiştir. hh Eğitim vasıtasıyla ıslahat ve kalkınmayı, azınlıkların sanayiye hâkim olmalarının önlenmesini, kadın eğitimini, tarım ve sanayide bireysel girişimin desteklenmesini istemiştir. hh İdeolojik planda Osmanlıcı, kültür planında İslamcı olan Mehmet Murat, bu görüşlerini romanında da dile getirmiştir. hh Yurt dışına kaçıp geri döndükten sonra eski arkadaşlarıyla yollarını bir daha buluşturamamış, aksine onlardan büyük bir baskı ve dışlanma görmüştür. Târîh-i Umûmî , MuhtasarTârîh-i Umûmî,

Devr-i Hamîdî

Âsârı, Muhtasar Târîh-i İslâm, Târîh-i Ebü’l-Fârûk (Tarih)

Turfanda mı Yoksa Turfa mı? (Roman)

Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu, Akıldan Belâ (Oyun)

ALİ SUAVİ 1839-1878) hh Medrese eğitimi alan sanatçı daha sonra Bursa ve Filibe rüştiyelerinde öğretmenlik yapmıştır. hh Muhbir gazetesindeki yazıları ve camilerdeki vaazlarından kuşkulanan Abdülaziz tarafından Kastamonu’ya sürülmüş, oradan da Avrupa’ya kaçmıştır. hh Avrupa’da yayımladığı Ulûm gazetesiyle fikirlerini dile getirmeye devam etmiştir. hh Abdülhamit’in tahta çıkmasıyla yurda dönen sanatçı, Galatasaray Sultanisi’ne müdür olmuş ancak bir yıl sonra bu görevden uzaklaştırılmıştır. hh II. Abdülhamit’i devirmek ve yerine V. Murat’ı tahta çıkarmak için tertiplenen bir ihtilal teşebbüsünde Çırağan Sarayı’nda öldürülmüştür. hh Muhbir gazetesindeki yazılarında sade bir dil kullanarak Tanzimat Dönemi’ndeki Türkçülük hareketlerine önderlik etmiş, milliyetçilik fikrinin kökleşmesini sağlamaya çalışmıştır. hh Paris’te yaşadığı yıllarda Ulûm gazetesine ek olarak beş formasını verebildiği Kamusü’l-Ulûm ve’l- Maarif (Bilgi ve Kültür Ansiklopedisi) edebiyatımızda ilk ansiklopedi denemesi sayılabilir. hh Türkistan’da Rus yayılmacılığını anlatan Hive Hanlığı isimli eseri de önce Paris’te sonra İstanbul’da basılmıştır.

4


Karabibik / Nabizade Nazım Karabibik, babadan kalma on iki dönümlük tarlasının dört dönümünü satarak askerlik görevi yerine verilen parayı ödeyen, kalan sekiz dönümlük tarlasıyla yaşamını sürdürmek zorunda olan bir köylüdür. Sekiz dönümlük tarlasından başka bir varlığı olmayan ve çok fakir olan Karabibik bu tarlayı ekerek geçimini sağlamaktadır. Tarlasını sürmesi için Koca İmam’ın öküzlerini kiralar. Kızı Huri’yi Koca İmam’ın kayınçosu Sarı İsmail’le evlendirebilse öküzleri kiralamaktan kurtulacaktır, ancak Sarı İsmail başka bir kadın ile evlenince bu umudu da suya düşer. Çaresiz kalan Karabibik en sonunda Rum bir tefeci olan bakkal Yani'den yüksek faizli borç para almak durumda kalır ve bununla bir çift öküz alır. Artık tarlası da vardır, öküzleri de. Bu durumda muhakkak kızını alacak birisi bulunacaktır. Ve sonunda kavgalı olduğu toprak ağası Yosturoğlu’nun yeğeni Hüseyin kızı Huri’yi sever. Bir süre sonra Yostuoğlu’nun yeğeni Hüseyin Huri ile evlenir. Karabibik artık mutludur. Bir süre sonra hastalanır, ancak kızının mürüvvetini gördüğü için huzurludur. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat / Şemsettin Sami Bir tütüncü dükkânında Fitnat’ı gören Talat, ona âşık olur. Üvey babasının, kızı kimseyle görüştürmediğini öğrenen Talat, kız kılığına girerek ve Ragıbe adını alarak ortak bir tanıdıklarının evine nakış öğrenmeye gider. Şerife Kadın, Fitnat'la Ragıbe'yi tanıştırır. Talat, Fitnat'ın da kendisine âşık olduğunu bu sayede öğrenir. Talat, bir süre kız kılığında Fitnat'ın evine gider. Fitnat bir gün ona, ailesinin kendisini evlendirmek üzere olduğunu söyleyince Talat da gerçeği açıklar. İki genç şayet evlenemeyecek olurlarsa intihar etmeye karar verirler. Ailesi Fitnat’ı Ali Bey’le nikâhlar ve yazlığa gidiyoruz diyerek düğün evine götürür. Gerçeğin farkına varan Fitnat, kendini Ali Bey'e teslim etmez. Aralarındaki tartışma esnasında Ali Bey, Fitnat'ın boğazından kopan ve elinde kalan muskayı açıp okuduğunda onun öz kızı olduğunu öğrenir. Ali Bey telaşla Fitnat'ın odasına geri döndüğünde vakit çok geçtir, genç kız bir çakıyla intihar etmiştir. Bu arada Talat da gelir. O da sevgilisini kanlar içinde görünce dayanamaz ve ölür. Şuur kaybı geçiren Ali Bey de sadece altı ay yaşar.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı II. Dönem ve Eserler Felatun Bey’le Rakım Efendi / Ahmet Mithat

Cezmi / Namık Kemal

Felatun Bey, yarım Fransızcasıyla, şık giyimiyle, yabancı aileler arasında bulunmakla, lüks eğlence yerlerine gitmekle Batılılaştığını sanan zengin bir züppedir. Rakım Efendi, ailesi ölünce zor şartlarda dadısı tarafından büyütülür. Ciddi, sorumluluğunu bilen, ekmeğini taştan çıkaran, kendi kendini yetiştirmiş biridir. Fransızca öğrenir. Bir dairede kâtiplik yapmaya başlar. İşine olan bağlılığı, çevresine olan saygısı kısa zamanda yükselmesine yardım eder. Boş zamanlarında yabancı ailelere Türkçe dersleri verir. Felatun Bey ise zamanını eğlence ve içki evlerinde geçirir. Babası onu bir daireye kâtip olarak yerleştirmiştir, ama o haftada ancak bir gün işe gidebilir. Saatleri doludur. Her gün terzileri, ayakkabıcıları dolaşır. Tanıdıklarını ziyaret eder. Babası ölünce Felatun Bey’e yüklü bir miras kalır. Bu arada İtalyan olan bir oyuncu kadınla tanışır. Parasını onunla har vurup harman savurur. Kısa zamanda servetini bitirir. Borçlular kapıya dayanınca şaşkına döner. Neyse ki bir baba dostu yardımına koşar. Ona uzak bir şehirde iş bulur. Felatun Bey, utanç ve pişmanlık içinde, gizlice İstanbul’dan ayrılır.

Türk edebiyatının ilk tarihi romanı kabul edilir. Adını Cezmi isimli kahramanından almıştır. Cezmi 17. yüzyılda yaşamış şair, binici, kahraman bir sipahidir. İran’la yapılan savaşlardan birine katılır. Kırım şehzadelerinden biri olan Adil Giray da ordusuyla oradadır. İkisi arkadaş olur. Ne var ki Adil Giray İranlıların bir baskınında yakalanır. Şah’ın karısı Şehriyar, Adil Giray’ı sever fakat Adil Giray da Şah’ın kız kardeşi Perihan’a tutulmuştur. Kız da Adil Giray’a âşık olur. Araya mezhep çekişmeleri girer. İran saltanatını Şiilerden almaya çalışırlarken aşkına karşılık görmeyen Şehriyar öç almak ister. Bunun için iki sevgiliyi öldürme planı yapar. Şehriyar’ın yaptığı plan yanlış zamanda uygulandığı için suya düşer. Hatta planın istediği gibi gitmemesi kendisinin ölümüne sebep olur. Şehriyar’ın askerleri Perihan ve Adil Giray’ ı da öldürürler fakat aşklarını yok edemezler. Her ikisi de aynı mezara Cezmi tarafından defnedilir. Cezmi kılık değiştirerek vatanına geri döner.

İntibah / Namık Kemal Ali Bey, zengin bir ailenin bir evladı, çalışkan ve yakışıklı bir delikanlıdır. Babası oğlunu, oğlu da babasını birçok sevmektedir. Ama babasını kaybettikten bir sonra hayatında büyük farklılıklar olur. Annesi, babasının ölümünü unutması amaçlı Ali Bey’i Çamlıca’ya gezmeye götürmeye başlar. Ali Bey bu gezilere iyice alışır ve arkadaşlarıyla Çamlıca’ya eğlenmeye gider. Orada Mahpeyker’i görür ve ona âşık olur. Ama Mehpeyker’in bir sokak kadını olduğunu bilmez. Annesi Mahpeyker’i unutması için eve bir cariye satın alır. Dilaşup adlı bu cariyeyi seven Ali Bey onunla evlenir. Mehpeyker bunu öğrenir hazmedemez. İlk önce Dilaşub’un kötü yola düşmüş bir kadın olduğu yalanını uydurur. Ali Bey de inanır. Dilaşub’u evden kovar. Mehpeyker kızı evine alır ve onun sokak kadını yapmaya çalışır ama başaramaz. Mahpeyker, Ali Bey’i öldürmesi amaçlı bir kiralık katil tutar. Durumu öğrenen Dilaşup Ali Bey’in yerine geçer ve katil, Ali Bey zannederek Dilaşup’u sırtından vurur. Ali Bey de polislerle gelir ve yerde Dilaşup’un cesedini görür. Çok üzülür ve Mehpeyker’i yakalar öldürür. Hapse girdikten altı ay sonra yaşama veda eder.

Sergüzeşt / Sami Paşazade Sezai Dilber, cariye olduğu evden bir esirciye satılır. İleri de çok para etmesi için kendisine ud çalması, şarkı söylemesi öğretilen, serpilip güzelleşen Dilber, bir süre sonra Asaf Paşa’nın konağına satılır. O konakta eğitim görür. Paşanın oğlu Celal Dilber’e âşık olur. Cariyeleri insandan saymayan annesi, oğlunu bu esir parçasından uzaklaştırmak için kızı konaktan uzaklaştırır. Dilber, bu kez Mısır’a sürülür, zengin bir Mısırlının cariyesi olur fakat Celal’i sevdiği için sahibinin odalığı olmayı kabul etmez. Ceza olarak bir odaya hapsedilir. Beri yandan Celal, üzüntüsünden yataklara düşer. Mısırdaki konakta Dilber’i seven harem ağası Cevher, kıza acır, onu kurtarıp İstanbul’a göndermek ister. Dilber’in hapsedildiği odaya dışardan bir merdiven dayar. Kızı aşağı indirirken kendisi düşüp ölür. Vapur bileti cebindedir. Ama Dilber, yol iz bilmediği için paniğe kapılır ve umutsuzluk içinde kendisini Nil nehrine bırakır.


5

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Tanzimat Edebiyatı II. Dönem ve Eserler Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem

Vatan yahut Silistre / Namık Kemal

Bihruz Bey, şımarık büyütülmüş ve Batılılaşmayı yanlış anlamış bir gençtir. Yarım yamalak Fransızcası, şık giysileri ve güzel arabalarıyla kendini Batılı sanmaktadır. Hocasından öğrendiği kelimelerle Fransızca konuşmaya çalışır. Gösteriş için cebinde Fransızca dergiler taşır.

İslam Bey, gönüllü olarak orduya gideceğinden dolayı uzaktan sevmekte olduğu Zekiye ile vedalaşmak üzere onun odasına girer. Zekiye’ye, kendisi hakkında beslediği sevgiyi anlatır. Kız da ona karşı kayıtsız olmadığı gibi, onun arkasından o da erkek elbisesi giyerek gönüllüler takımına karışır, Silistre’ye kadar gider. Silistre’de kuşatma altında kalırlar. Bu arada İslam Bey yaralanır, ona, Âdem ismini almış olan Zekiye bakar. Yaralı olduğu halde İslam, yanında Abdullah Çavuş ve Zekiye ile düşman cephanesini ateşlemek üzere giderler. Dönüşlerinde düşman kuşatmayı kaldırıp çekilmiş vaziyette bulurlar. Kumandan Sıtkı Bey de Zekiye’nin vaktiyle bir namus meselesinde itaatsizlik ettiği için keçe külah edilmiş olduğundan asıl adı olan Ahmet’i değiştirip Sıtkı’yı kullanarak yeniden askerlikte rütbesi kazanmış olan babası çıkar. İslam ile Zekiye’nin düğünleri kazanılan savaşın mutluluğuyla birlikte yapılır.

Babası ölünce ona büyük bir miras kalır. O da kendisine kalan mirasla gezip tozar. Bir gün Çamlıca’da rastladığı Periveş’e tutulur. Onu kibar bir aile kızı zanneder. Her gün Çamlıca’ya gidip kızı görmek ister, bir defasında kıza bir mektup verir ancak kızı bir daha göremez. Arkadaşı Keşfi Bey, şakayla onu tanıdığını ve bir süre önce öldüğünü ve kızın bir de ablası olduğunu söyler. Bihruz Bey, uzun bir süre kendini üzüntüden kurtaramaz. Şehzadebaşı’nda bir gün âşık olduğu kıza rastlar ama onu ablası zannetmektedir. Kıza üzüntülerini bildirir ve kardeşinin mezarını sorar. Kız ona kardeşinin olmadığını söyler ve onunla alay eder. Bihruz Bey karşısındakinin Periveş olduğunu, Periveş’in de kötü meşrepli bir kadın olduğunu anlayınca hayal kırıklığına uğrar ve düştüğü durumlardan çok utanarak uzaklaşır.

Zehra / Nabizade Nazım Şevket Efendi, kızı Zehra’yı kâtibi Suphi ile evlendirir. Suphi’nin annesinin hizmetkâr olarak eve Sırrıcemal adında bir cariye alması Zehra’yı kıskandırır. Bu sırada Şevket Efendi ölür. Mağazanın yönetimi Suphi’ye kalır. Suphi karısından giderek soğur ve ayrılır, Sırrıcemal’le evlenir. Zehra öç almak için Rum dilberi Ürani’yi Suphi’yi baştan çıkarmak için görevlendirir. Suphi tuzağa düşer ve Sırrıcemal’i bu Rum güzeli uğruna terk eder. Sırrıcemal, terk edilmeyi sindiremeyip intihar eder. Zehra, mağazanın kâtibi Muhsin’le evlenir, mağazanın yönetimini de yeni kocası üstlenir. Gelir kaynağı böylece kuruyan Suphi parasız kalır, sefil bir hayat sürmeye başlar, tulumbacı olur, yangınlara gider. Kendisini terk eden Ürani’yi ve onun yeni sevgilisini öldürünce tutuklanır, suçu kanıtlanamaz ve İstanbul’dan Trablusgarp’a sürülür. Yeni kocasını bir türlü sevemeyen Zehra eski kocasının başına gelenlerden üzgündür. Yeni kocası da ölünce yalnız kalır. Bir gün sokakta yoksul ve yaşlı bir kadının düşüp öldüğüne tanık olur. Bu kadının Suphi’nin annesi olduğunu anlayınca üzüntüsünden hastalanır ve kısa bir süre sonra ölür.

6


Gülnihal / Namık Kemal Rumeli’de bir sancak beyi olan Kaplan Paşa çok zalimdir. Amcasını oğlu Muhtar Bey ise halkın çok sevdiği iyi ve cesur bir gençtir. Muhtar Bey’in sevdiği İsmet adlı akraba kızını Kaplan Paşa da sevmektedir. Bu yüzden araları açılır. Kaplan, Muhtar’ın saraya gelip İsmetle görüşmesini bahane ederek onu zindana attırır. Dadısı Gülnihal, sırf Muhtar’ı kurtarmak için İsmet’i Kaplan’la nişanlamaya razı eder. Fakat Muhtar, İsmet’in onunla gerçekten evleneceğini sanarak küser ve zindandan çıkmak istemez. Muhtar, Sofya valisine gidip Kaplan’ın çılgınca zulümlerini anlatır. Vali’den Kaplan’ın idam emrini alıp gelir. Yerine de kendi geçecektir. Muhtar, adamlarıyla sarayı bastığı sırada, Kaplan Paşa, Gülnihal ve İsmet’i sıkıştırarak nikâhlarının kıyılmasını istemektedir. İkisi de buna razı olmayınca Kaplan, Gülnihal’i hançerler. Bunu gören Zülfikar Ağa Kaplan’ı öldürür. Muhtar, adaletli bir sancak beyi olur ve kendisine bağlı olduğuna inandığı İsmet’le evlenir.


Konu Testi

1. (I) Şiirin konusunu I. dönem sanatçılarına kıyasla çok daha

fazla genişletmişlerdir. (II) Dilin sadeleşmesi görüşü terk edilmiş, yerine daha ağır bir dil kullanılmaya başlanmıştır. (III) Tiyatroda ise oynanmak için yazılmadan çok okunmak için yazılma düşüncesiyle eser vermişlerdir. (IV) Bu dönem Tanzimat Edebiyatı sanatçıları daha çok realizm ve natüralizmin etkisinde kalmışlardır. (V) Bu akımların gereği de eserlerinde sosyal fayda ve toplum yararına uygunluk prensiplerine uyulmuştur.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde Tanzimat II. kuşak sanatçılarıyla ilgili bilgi yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

4. Tezatlar şairi olarak bilinen sanatçı şiir ve tiyatrolarıyla

tanınır. Tanzimat şiirine geniş ufuklar açan, divan şiiri geleneğini tamamıyla yıkan sanatçı, Tanzimat şiirine yüksek bir anlatım yeteneği kazandırmıştır. Veremden ölen eşi Fatma Hanım onun edebiyatını büyük ölçüde etkilemiştir. Böylelikle ölüm teması onun şiirlerinin en temel teması olmuştur. Ünlü Makber şiirini eşinin ölümü üzerine yazmıştır. Bu şiir, Türk şiirinde metafiziğin başlangıcı sayılır. Manzum tiyatrolar da yazan şairin “Sahra” adlı şiiri pastoral şiirin ilk örneği kabul edilir.

E) V.

Bu parçada özellikleri verilen sanatçımız aşağıdakilerden hangisidir? A) Abdülhak Hamit Tarhan B) Nabizade Nazım

2. Diyojen’de mizahî yazılar yazmış ve bu yönüyle tanınmış-

tır. İlk mizahî sözlük olan Lehçetü’l Hakayık’ı yazmıştır. Tiyatrolarında da gülmece unsurlarına yer vererek tiyatrolarını halkın konuştuğu sade dille kaleme almıştır. Yazdığı tiyatrolarla Türk tiyatrosunun gelişmesine katkılarda bulunmuştur. Eserleri Güllü Agop ve arkadaşları tarafından Gedikpaşa Tiyatrosunda sahnelenmiştir. Sanatçının 1871 de yazdığı “Seyahat Jurnali” adlı eseri edebiyatımızdaki ilk günlük örneğidir.

C) Muallim Naci D) Recaizade Mahmut Ekrem E) Şemsettin Sami

5. Tanzimat Edebiyatı II. Dönem sanatçıları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Muallim Naci- Nabizade Nazım-Şemsettin Sami- Sami Paşazade Sezai

Bu parçada hakkında bilgi verilen yazar, aşağıdakilerden hangisidir?

B) Namık Kemal- Şemsettin Sami- Abdülhak Hamit Tarhan- Mehmet Rauf

A) Şemsettin Sami

C) İbrahim Şinasi- Muallim Naci- Şemsettin Sami- Recaizade Mahmut Ekrem

B) Yusuf Kamil Paşa C) Direktör Ali Bey

D) Abdülhak Hamit Tarhan- Ziya Paşa-Nabizade NazımRecaizade Mahmut Ekrem

D) Muallim Naci E) Ahmet Mithat Efendi

3. Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir. Batılılaşma ha-

reketinin asıl öncüsü olarak kabul gördüğü için kendisine şair-i azam (büyük şair) lakabı verilmiştir. Tanzimat edebiyatının önemli şair ve oyun yazarlarındandır. Edebiyatımızdaki yenilik düşüncesini daha da ileri götürmüştür. Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır. Söyleyişteki tezatlar onun en önemli özelliğidir. Tiyatrolarında ise genellikle tarihî konuları işler.

Yukarıda bahsedilen Tanzimat edebiyatı sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Namık Kemal B) Ahmet Vefik Paşa C) Ahmet Mithat Efendi D) Abdülhak Hamit Tarhan E) Muallim Naci

E) Sami Paşazade Sezai- Recaizade Mahmut EkremMuallim Naci - A. Hamit Tarhan

6.

I. Romanda realizmin, şiirde ise romantizmin etkisinde kalmışlardır.

II. Teknik bakımdan birinci döneme kıyasla zayıf eserler ortaya koymuşlardır.

III. Şiirde aşk, yalnızlık, ölüm gibi metafizik temalara yönelmişlerdir.

IV. Sanat anlayışlarını ifade etmede bir araç olarak en çok gazeteyi tercih etmişlerdir.

V. Tiyatro eserlerini oynanması için değil okunması için yazmışlardır.

Numaralanmış cümlelerden hangileri Tanzimat II. kuşak sanatçılarının özelliklerinden değildir? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) II. ve IV.

C) I. ve III.

E) IV. ve V.


7


Konu Testi

7.

I. Füruzan

II. Sümbüle

III. İclal

IV. Şerare

V. Ateşpare

Numaralanmış eserlerden hangisi Muallim Naci’ye ait değildir? A) I.

11. Diğer Tanzimat sanatçıları gibi edebiyatın hemen her ala-

B) II.

C) III.

D) IV.

nında eser vermiştir. Bunlara arasında onun en kuvvetli yönünü gösteren şüphesiz, şiirleridir. Eski edebiyatla yeni edebiyat arasında bir orta yol bulmak amacındadır. Yeni edebiyatın sindirilerek benimsenmesi taraftarıdır. Ama eski edebiyat bağlılarının etrafında toplanmaları onun eski edebiyat savunucularının lideri konumunda gibi anlaşılmasına sebep olmuştur. En önemli özelliği aruzu Türkçeye uydurma bakımından Tevfik Fikret ve Mehmet Akif gibi sanatçılara örnek olmasıdır.

E) V

8. Edebiyatımızda tiyatro ve mizah alanındaki çalışmalarıyla

tanınır. Komedi türünde de eserleri vardır. Tanzimat tiyatrosuna ve Türk tiyatrosuna büyük emeği geçmiştir. Moliere’den uyarlamaları vardır. Teodor Kasap’ın çıkardığı ilk mizah dergisi olan“Diyojen” deki mizah yazılarıyla tanınır. Kendisine örnek aldığı Ahmet Vefik Paşa’dan daha sade bir dil kullanmıştır. Klasisizm akımının etkisinde kalmıştır. Yazdığı bazı oyunlar Gedik Paşa Tiyatrosunda sergilenmiştir.

Bu parça hakkında bilgiler verilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parça hakkında bilgiler verilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Namık Kemal B) Ziya Paşa C) Muallim Naci D) Recaizade Mahmut Ekrem E) Abdülhak Hamit Tarhan

12. Eserlerinde gözleme büyük önem veren sanatçı, 1890 yı-

lında yayımlanan Karabibik adlı uzun hikâye denilebilecek romanı, edebiyatımızda ilk köy romanı olma özelliğini taşır. Roman kendisinin “hakikiyyun” dediği realist bir eserdir.

A) Direktör Ali Bey B) Ziya Paşa C) Muallim Naci

D) Recaizade Mahmut Ekrem E) Abdülhak Hamit Tarhan

Yukarıda sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Muallim Naci B) Samipaşazde Sezai

9. Romanda kölelik teması işlenir. Dilber adlı cariye kızın bir

13. I. Divan şiirinin biçimsel özelliklerini kaldırmıştır.

Yukarıda sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

II. Batılı anlamda ilk edebi romanı yazmıştır.

A) Sergüzeşt

III. Küçük Şeyler adlı eserinde edebiyatımızın ilk gerçekçi hikâyelerini yazmıştır.

IV. Her şeyin şiirin konusu olabileceğini söylemiştir.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki Tanzimat dönemi sanatçılarından hangisi hakkında bilgi verilmemiştir?

E) Cezmi

10. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat II. dönem sanatçılarından değildir?

A) Recaizade Mahmut Ekrem

A) Muallim Naci

B) Şemsettin Sami

B) Namık Kemal

C) Muallim Naci

C) Sami Paşazade Sezai

D) Nabizade Nazım

D) Recaizade Mahmut Ekrem

E) Abdülhak Hamit Tarhan

E) Abdülhak Hamit Tarhan 4. A

5. E

6. D

7. C

8. A

9. A

10. B

11. C

12. C

13. A


3. D

8

2. C

D) İntibah

C) Karabibik

E) Şemsettin Sami

1. E

B) Zehra

D) Ahmet Vefik Paşa

Cevaplar

C) Nabizade Nazım

konağa satıldıktan sonra konağın sahibi paşanın oğlu ile arasındaki aşk macerası anlatılır. Kızının bir köleyle ilişkisini onaylamayan annesi onu Mısırlı birine satar. Mısırdaki ailenin yanında hizmetçilik yapan biri kıza acıyıp onu İstanbul’a kaçırmak ister ama kazayla ölür. Dilber de kendini Nil nehrinin sularına bırakır.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

24

TARAMA

1. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat edebiyatının I. ve II. dönem sanatçılarının ortak özelliğidir?

4. Elvan çiçekleri takma başına

Kudret kalemini çekme kaşına

A) Sanatı toplumsal yarar için araç olarak görmek

Beni unutursan doyma yaşına

B) Hürriyet, eşitlik, vatan, millet gibi konulan işlemek

Ağla, gözlerini sil melul melül

C) Şiirde çoğunlukla aruz ölçüsünü kullanmak


D) Romanlarda kahramanları hem iyi hem kötü yönleriyle ele almak

A) Halk edebiyatı geleneği ürünüdür.

E) Realizm ve natüralizmin etkisinde eserler vermek

B) 11’li hece ölçüsüyle söylenmiştir. C) Yalın bir dil kullanılmıştır. D) Nazım birimi dörtlüktür. E) Bir semaiden alınmıştır.


5. Aşağıdakilerden hangisi Şinasi'nin edebiyat ve kültürüSanatçı

müze kazandırdığı ilklerden biri değildir?

Eser

A) Ziya Paşa

Harabat

B) Namık Kemal

Tahrib-i Harabat


Felatun Efendi

D) Sami Paşazade Sezai

Lehçetü’l Hakayık

D) Noktalama işaretlerini ilk kez kullanma

E) Ahmet Vefik Paşa

Lehçe-i Osmani

E) İlk makale

Bey’le

A) İlk atasözleri sözlüğü B) Sahnelenen ilk tiyatro eseri

Rakım

C) İlk sivil Türk gazetesi

6. Türkiye'de okunan ilk Fransız romanı François Fenelon'un ---- tarafından ---- adı ile çevrilen eseridir. Büyük bir ilgi gören eser tamamen didaktik bir içeriği sahiptir. Eserde Truva Savaşlarına katılan Yunan mitolojik kahramanlarının maceraları ve asıl kahramana yardım eden akıl ve bilgi tanrıçası Athena'nın ülke yönetiminde nelere uyulması gerektiği hakkında öğüt ve önerilerde bulunuşu anlatılır.

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir kafiye kullanılmıştır?

A) Gündüzler ağ tutup attılar beni Geceler zindanda tuttular beni

B) Bir garip ölmüş diyeler Üç günden sonra duyalar

C) Ayrıldım gülüm senden Dili bülbülüm senden

D) Akşam olur kuşlar konar dallara Susamış yıldızlar iner göllere

E) Ormanda büyüyen adam azgını Medrese kaçkını softa bozgunu

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki isimlerden hangileri getirilmelidir? A) Yusuf Kamil Paşa – Telemak B) İbrahim Şinasi – Tercüme-i Manzume C) Şemsettin Sami – Hikâye-i Robinson

D) Ahmet Mithat Efendi – Monte Kristo E) Recaizâde Mahmut Ekrem – Atala


1

Tarama


A) Edebiyatımızdaki ilk roman olarak kabul edilen "Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat"ın yazarı Şemsettin Sami'dir.

10. Yazarın kendi başından geçmiş veya kendisinin de karıştığı

birtakım olayları anlattığı yazı türüdür. Ben merkezli yazılardır, zaten insanın kendi kendisiyle bir tür hesaplaşmasıdır.

B) Edebiyatımızın ilk realist romanı olan "Araba Sevdası"nın yazarı Nabizâde Nazım'dır.

Yukarıda hakkında bilgi verilen yazı türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Mektup

B) Günlük

D) Gezi yazısı

C) Edebiyatımızdaki ilk tarihi roman olan "Cezmi"nin yazarı Namık Kemal'dir.

C) Anı

E) Deneme

D) Edebiyatımızdaki Batılı anlamdaki ilk tiyatro eseri olan "Şair Evlenmesi"nin yazarı İbrahim Şinasi'dir. E) Edebiyatımızdaki ilk pastoral şiir olarak kabul edilen "Sahra"nın şairi Abdülhak Hamit Tarhan'dır.

11. Tasvir-i Efkâr, yazıları ve sayfa düzeni bakımından Ter-

cümân-ı Ahval'den daha iyi durumdaydı. Gazetenin çıktığı yıl Şinasi, şiirlerini "Müntehabât-ı Eş'arım" adı altında yayımladı. 1863'te de topladığı atasözlerini, bazılarının Arapça ve Fransızca karşılıkları ile çevirilerini de ekleyerek ---adı ile bastırdı.

8. Tanzimat edebiyatının en üretken sanatçısıdır. Şiir hariç

hemen her türde eser vermiştir. "Sanat toplum içindir" anlayışından hareketle eserleriyle toplumu eğitmek için çalışmıştır. Özellikle romanlarında olayın akışını keserek çoğu zaman okuru sıkacak denli bilgi vermiştir. Bu özelliğiyle ansiklopedik sanatçı olarak da bilinir. Bu yönleri dolayısıyla kendisine hâce-i evvel ve yazı makinesi gibi yakıştırmalar da yapılmıştır.

Bu parçadaki boş bırakılan yere aşağıdaki eser adlarından hangisi getirilmelidir? A) Atasözleri sözlüğü B) Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye C) Tercüme-i Telemak


D) Şair Evlenmesi E) Tercüme-i Manzûme

A) Şemsettin Sami B) Yusuf Kamil Paşa C) Samipaşazade Sezai D) Muallim Naci E) Ahmet Mithat Efendi

12. Her devrimci gibi o da kendi edebî alışkanlıklarına uymasa da, Türk halkı için değerine ve gereğine inandığı Avrupai edebiyatın kurulması uğruna bu edebiyat yerleşinceye kadar, eski edebiyatı kökten inkar yolunu tuttu. "Şiir ve İnşa" makalesi bu inanışın zorladığı bir davranıştır.

9. Aşağıdakilerden hangisi “tekke edebiyatının” özelliklerinden biri değildir?

A) Genelde hece ölçüsü kullanılmış, bazı şiirler aruzla yazılmıştır.

2


B) Ürünlerin hemen hepsinde tanrı sevgisi işlenmiştir.

A) Ziya Paşa

C) Nazım birimi, beyittir.

B) İbrahim Şinasi

D) Şiirlerde daha çok yarım uyak kullanılmıştır.


E) En çok kullanılan nazım türleri ilahi, nefes, deme,şathiye gibi şiirlerdir.

D) Şemsettin Sami


E) Namık Kemal

Tarama

13. Çeşitli görüş ve düşüncelere sahip bir konuşmacı grubunun dinleyiciler huzurunda tartışılmasıdır. Bu sözlü anlatım türünde amaç, konunun farklı yönlerini tartışarak o konuyu dinleyicilere bütün yönleriyle tanıtmaktır. Bu anlatım türünde ele alınan konu hakkında bir sonuca ulaşılmaya çalışılır.

Bu parçada aşağıdakilerin hangisi ile ilgili bilgi verilmiştir? A) Açık oturum

B) Sempozyum

D) Röportaj

16. Yıldızlara can veren gözlerin nerde gülüm Bakışların bu gece neden göklerde gülüm

Bu dizelerde olduğu gibi, genellikle beyitlerde, birinci dizede en az iki şey söylenip ikinci dizede bunları açıklayan, anlamca bunlarla ilgili olan başka kavramların kullanılmasıdır.

Yukarıda örneği verilip açıklaması yapılan edebi sanat aşağıdakilerden hangisidir?

C) Panel

A) İrsal-i Mesel

E) Münazara

B) Rücû C) Tedric D) İstifham E) Leff ü Neşr

14. Namık Kemal ile ilgili olarak aşağıdaki belirlemelerden

17. Yaşamı olduğu gibi aktarmak yanlısıdırlar. Gözleneni aktarmak temel amaçtır. Yapıtlarda kişileri bulundukları çevre içinde ele almış, çevre betimlemelerinde düşsel ögelerden kaçınmışlardır. Eserlerine kaynak olarak genellikle gözlemler, anketler, anı defterleri ve günlükleri almışlardır.

hangisi yanlıştır?

A) Eserlerindeki iyi kahramanlar hep iyi, kötü kahramanlar hep kötüdür. B) Tiyatroyu yararlı ve eğitici bir edebî tür olarak görür. C) Divan şiirine karşı çıksa da divan şiiri nazım şekillerini ve aruz ölçüsünü kullanır

Bu parçada sözü edilen sanatçılar aşağıdaki edebi akımların hangisinin temsilcisi olabilirler? A) Empresyonizm

D) Şiirlerinde vatan, millet, hürriyet, adalet, eşitlik gibi konuları işler.

B) Romantizm C) Realizm

E) Başlangıçta divan şiirini reddederken daha sonra gerçek şiirin divan şiiri olduğunu savunur.

D) Klasisizm E) Sembolizm

15. ---- şiirlerinin yanı sıra roman da yazmıştır. Türk edebiyatın-

18. (I) Tanzimat'ın II. kuşağının en önemli şairi olan Abdülhak

Hamit, "şair-i azam (en büyük şair)" olarak tanınır. (II) Eşinin ölümü üzerine yazdığı "Makber" adlı şiiri, onu günümüze kadar taşır. (lll) Yapıtlarında karşıtlıklara fazla yer verdiği için "tezatlar şairi" olarak da bilinir. (IV) Şiir ve tiyatronun yanı sıra hikâye ve roman alanında da ustalığını kanıtlamıştır. (V) Tiyatrolarının çoğu manzum olup tarihi konuları işler.

daki ilk realist roman olma özelliğini taşıyan ---- Batılılaşma hareketinin tamamıyla dış taklidi şeklinde, yani çok eksik ve ters anlaşılmasına dokunur ve bu anlayışın temsilcilerini eleştirir.

Bu parçadaki boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki isimlerden hangileri getirilmelidir? A) Ahmet Mithat Efendi - Felatun Bey’le Râkım Efendi B) Sami Paşazâde Sezâi – Sergüzeşt C) Namık Kemal – İntibah D) Recaizâde Mahmut Ekrem - Araba Sevdası

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisinde bir bilgi yanlışı yapılmıştır? A) l.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Şemsettin Sami - Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat


3

Tarama

19. "Celalettin Harzemşah" adlı piyesinin ön sözünde "Tiyatro

bir eğlencedir, ama eğlencelerin en eğiticisi, en faydalısıdır" görüşünü dile getiren sanatçının ilk tiyatro eseri "Vatan yahut Silistre"dir. Bu eserin sahnelenmesinden sonra sakıncalı görülerek Magosa'ya sürülür. Sanatçı, tiyatronun toplumu eğitmede önemli bir araç olduğuna inandığı için "Zavallı Çocuk, Gülnihal, Akif Bey, Kara Bela" adlı tiyatro eserlerini de kaleme almıştır.

Bu parçada tiyatro eserlerinden söz edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) İbrahim Şinasi

22. Aşağıdakilerden hangisi koşukun özelliklerinden biri değildir?

A) Hece vezni ve yarım kafiye ile söylenen şiirlerdir. B) Nazım birimi dörtlüktür. C) Sözlü dönem ürünlerindendir. D) Genellikle 7’li hece vezniyle söylenir. E) Ölen kimsenin erdemlerini anlatmak için kullanır.

23. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat'ın I. dönem sanatçıları için söylenemez?

B) Abdülhak Hamit Tarhan

A) Sanatçılıklarının yanı sıra devlet adamlığı özellikleri de bulunan mücadeleci kişilerdir.

C) Namık Kemal D) Ahmet Vefik Paşa

B) Edebiyatı, toplumu aydınlatmak ve eğitmek için bir araç olarak kullanmışlardır.


C) Batı edebiyatındaki sembolizm ve parnasizm gibi akımlardan etkilenmişlerdir. D) Dilin sadeleştirilmesini savunmuşlar ancak bunda başarılı olamamışlardır.

20. Çeşitli memuriyetler ve bakanlıklarda bulunur. Yaşadığı devir gibi kurucu, yapıcı, uzlaştırıcı, Avrupa'ya hayran ve medeniyetçidir. İlerleme ve yükselmeye inanır. Fakat bunların dini ve geleneksel çerçevede gerçekleşmesini ister. Eskiye sıkı sıkı bağlıdır. Çalışkanlığıyla tanınır. Tarih, hukuk, dil bilgisi, ölçüler, mantık, güzel konuşma ve yazma alanlarında eserleri vardır. Devrinin diğer yazarlarından farklı olarak üslûbunu Doğu'nun dışına çıkmadan belirli bir dil anlayışıyla oluşturmuştur. Nesrinde cinas ve seciler yoğunluktadır. "Belâgat-ı Osmaniye, Tezâkir, Kısâs-ı Enbiya" eserlerinden birkaçıdır.

Yukarıdaki parçada kendisinden söz edilen sanatçı, aşağıdakllerden hangisidir? A) Ahmet Vefik Paşa

E) Şiirde yeni konuları gazel, kaside, terkib-i bent gibi eski nazım şekilleriyle dile getirmişlerdir.

24. Birkaç şiir kitabı ile hikâyeleri olan sanatçı, "Karabibik" adlı

uzun hikâyesi ve 'Zehra' adlı romanıyla tanınmıştır. 'Karabibik bilinçli olarak kaleme alınmış ve natüralist, aynı zamanda gözleme dayalı ilk köy hikâyesi denemesidir. "Zehra" ise bir kadının, hastalık derecesinde kıskançlığı üzerine kurulmuş ve bu kıskançlığın psikolojik gelişiminin başarıyla verildiği bir romandır.

B) Ahmet Cevdet Paşa

Yukarıdaki parçada hakkında bilgi verilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Recaizâde Mahmut Ekrem


B) SamipaşazâdeSezâi

D) Ziya Paşa


E) Samipaşazade Sezaî

D) Şemsettin Sami E) Nabizâde Nâzım

21. Emrah der ki düştüm dile Bülbül figan eder güle Güzel sevmek sarp bir kale Ya alınır ya alınmaz

ceyi aşılayan etkili konuşmalardan oluşan sözlü anlatım türüne ---- denir.

Bu dörtlük aşağıdakilerin hangisinden alınmış olabilir?

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirmelidir?

A) Semai

A) Söylev

B) Mani

D) Türkü

4

25. Dinleyicileri coşturan, bir amaca yönelten, onlara bir düşün-


C) Koşma E) Varsağı

D) Sohbet

B) Konferans

C) Mülakat

E) Tartışma

Tarama

26. Devlet hizmetinde huzurlu bir hayata olanak kalmayınca,

hayatını serbest olarak kazanmanın çarelerini aramak zorunda kaldı. 1860'ta Agah Efendi ile birlikte çıkardığı ilk özel Türk gazetesi ---- bu arayışın sonucudur. ---- gazetenin çıkarılmasında çok etkili olduğu gibi altı ay boyunca da gazetenin yazı işlerinde sıkı bir şekilde çalışmıştır. "Şair Evlenmesi" adlı komedisi de ilk defa bu gazetede yayımlanmıştır.

29. I. Konuları, tarih ve mitoloji kaynaklıdır.

II. Kahramanları; kral, prens ve soylu kişilerdir.

III. Çirkin olaylar, sahnede gösterilmez.

IV. Manzum olarak ve beş bölüm halinde oynanır.

V. Üç birlik kuralına (yer-olay- zaman ) uyulmaz.

Numaralanmış bilgilerden hangisi trajedi ile ilgili değildir?

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki İsimlerden hangileri getirilmelidir? A) Tercüman-ı Ahvâl – Şinasi B) Tercüman-ı Hakikat – Ahmet Mithat Efendi

A) I.

B) II.

C) III.

30. Ey yolcu, gurbet elde hazân erdi bağlara Hicrânı bende kaldı perişan olunca gül

D) Hürriyet – Namık Kemal E) Ceride-i Havâdis – Ahmet Vefik Paşa

Bu dizelerdeki altı çizili sözde hangi söz sanatı vardır?

Yüz vermedim bahara, darıldım semalara Solgun çıkınca on yedi yazdan bu gonca gül A) Teşhis

B) İstiâre

D) Teşbih

27. Şinasi ve Namık Kemal gibi toplumsal yararı ilke edinerek

değil, sadece döneminde çok büyük ilgi gören bir edebî türü denemek hevesine kapılarak dört piyes yazmıştır. Bunlardan "Afife Anjelik, Vuslat yahut Süreksiz Sevinç ve Çok Bilen Çok Yanılır" kendi eseridir. "Atala yahut Amerika Vahşileri" ise çeviri bir romandan bozmadır.

E) Tevriye

yanlıştır?

A) İnsanın yaşadığı toplumsal çevre ve soyaçekime önem vermişlerdir. B) Anlatılan olayların olumlu ya da olumsuz yanlarını göstermede tarafsızdırlar.

Yukarıdaki parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

C) Olaylar, yazar tarafından yönlendirilmez. D) Yazarlar, yapıtlarında kendi toplumlarının gerçeklerini anlatmışlardır.


E) Yapıtlardaki kahramanlar seçkin kimselerdir.

C) Abdülhak Hamit Tarhan D) Şemsettin Sami

32. Ahmet Mithat'tan önce, hikâye ve roman tarzını ilk dene-

E) Samipaşazâde Sezâi

yen ---- dir. 1873'de yayımladığı "Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat romanı, romantik bir aşk macerasını anlatır. Dönemin "millî roman” anlayışına da uygun olan bu roman, gerek teknik ve gerekse karakter çözümlemeleri bakımından çok basittir. Ayrıca, yazarın Türkçeye henüz hâkim olmadığı da kolaylıkla görülebilir.

28. ---- kafiyeleri yeni bir sıralanışta, sekizer dizelik parçalardan

meydana getirilmiş uzun bir mersiyedir. Büyük felaketleri izleyen büyük boşalmaların bütün özelliklerini taşıyan bu eserde şair, eşinin ölümünden ölüm düşüncesine, oradan da hemen hemen bütün metafizik problemlere geçer ve bunlar arasında alternatif bir hareketle bir kısır döngü içine düşe

Bu parçadaki boş bırakılan yere aşağıdaki isimlerden hangisi getirilmelidir? A) Namık Kemal B) Recaizâde Mahmut Ekrem

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere, aşağıdaki eser adlarından hangisi getirilmelidir?

C) Nabizâde Nâzım

A) Tarık

E) Samipaşazâde Sezâî

D) Sahra

C) Telmih

31. Natüralizm ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi

A) Recaizâde Mahmut Ekrem

E) V.

C) Tasvir-i Efkâr – Şinasi

D) IV.

B) Nesteren

C) Makber

D) Şemsettin Sami

E) Tayflar Geçidi


5

Tarama

33. "Küçük Şeyler" adlı bir hikâye kitabı da olan Samipaşazâde

Sezâî, konusunu bir cariyeyle bir paşanın oğlu arasındaki aşktan alan ---- adlı romanında esir ticaretinin ve geleneklerin şiddetli bir eleştirisini yapar.

36. O, Batı uygarlığını, esas ve örnek alarak eskisinden apayrı

bir yönde gelişmeye başlamış olan yeni hayat devremizin en dikkat çeken kişiliğidir. Kısa süren ömrünün çok daha kısa süren çalışma müddeti içine neleri sığdırmıştı: İlk tiyatro eseri ilk özel Türk gazetesi, ilk makale, noktalama işaretlerini ilk kez kullanma, ilk atasözleri sözlüğü, tercümeler, şiirler vs. bütün bunları sistemli ve berrak bir zihnin mekanizmasına sahip oluşuna borçludur.

Bu parçadaki boş bırakılan yara aşağıdaki eserlerden hangisi getirilmelidir? A) Araba Sevdası B) Karabibik C) Sergüzeşt-i Ali Bey

D) Sergüzeşt

Bu parçada sözü edilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Namık Kemal

E) İçli Kız

B) Şemsettin Sami C) Ziya Paşa D) Ahmet Mithat Efendi E) İbrahim Şinasi

34. İlkelerini Emile Zola, “Deneysel Roman” adlı kitabında

açıklamıştır. İnsandaki asıl belirleyicinin, insanın kendi iradesinin değil, içinde yaşadığı toplumsal çevre ve soyaçekim özellikleri olduğunu düşünmüşlerdir. Bu akımda yazar yalnızca bir gözlemcidir. Olayların, insanların olumlu ya da olumsuz yanlarını övmek ya da kınamak durumunda değildir. Yazar, bu olay ya da kişiler için yalnızca bir tutanakçı konumundadır.

Bu parçada tanıtılan edebi akım aşağıdakilerden hangisidir?

37. Benim gözlerim yeşildir, âh, onun gözleri kara Ben günah kadar beyazım, o tövbe kadar kara

A) Natüralizm

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır? A) Telmih

B) Parnasizm

B) Tezat

D) İstiâre

C) Cinas E) Kinaye

C) Klasisizm D) Realizm E) Sürrealizm

38. Türk şiirinin öncülerinden olan ve Türk’ün İslam’a bakışını

Türk dilinin tüm sadelik ve güzelliğiyle ortaya koyan sanatçı, sevgiyi felsefe haline getirmiş örnek bir insandır. Yaklaşık 700 yıldır Türk milleti tarafından dilden dile aktarılmış, türkü ve ilahilere söz olmuş, yer yer atasözü misali dilden dile dolaşmış mısralarıyla, Türk kültür ve medeniyetinin oluşumuna büyük katkılar sağlamış bir gönül adamıdır.

35. Tanzimat yıllarında Türk edebiyatının içten olgunlaşması

hareketlerine gerek kullandığı sade Türkçe ile gerek kuvvetli bilimsel görüşleriyle katılan büyük bir yazardır. Bir devlet ve siyaset adamı olarak, bir hukuk, tarih, dil ve edebiyat bilgini olarak ülkesine hizmet etmiştir. "Mecelle, Kısâs-ı Enbiya, Kavâid-i Osmaniye” adlı hukuk, tarih ve dil bilgisi alanlarını ilgilendiren eserleri vardır.

Bu parçada sözü edilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Karacaoğlan

A) Ahmet Vefik Paşa

B) Köroğlu


C) Yunus Emre

C) Ziya Paşa

D) Ahmet Yesevi

D) Şemsettin Sami

E) Kayıkçı Kul Mustafa

E) Ahmet Cevdet Paşa

6


Tarama

39. (I) Tanzimat döneminin en önemli isimlerinden olan Namık

Kemal tiyatro, roman, şiir, eleştiri, tarih gibi birçok türde eser vermiştir. (II) Toplumu eğitmek gibi sosyal bir amaçla yazdığı "Tarık" adlı piyesi, konusunu İslam tarihinden alır. (III) "İntibah" ve "Cezmi" adlı iki romanı ise roman tekniği ve anlatım bakımından zayıftır. (IV) Ziya Paşa'nın "Harâbât" ön sözündeki Divan edebiyatını övüp halk edebiyatını yeren görüşlerini "Tahrib-i Harâbât" adlı eserinde eleştirmiştir. (V) "Devr-i İstilâ, Evrak-ı Perişan, Barika-i Zafer ve Kanije" adlı eserleri tarih ve biyografi türündedir.

42. Namık Kemal’in aşağıdaki eserlerinden hangisi tür yönüyle diğerlerinden farklıdır? A) Zavallı Çocuk B) Akif Bey C) Cezmi D) Gülnihal E) Celalettin Harzemşah

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde Namık Kemal İle İlgili bir bilgi yanlışlığı yapılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

43. Tanzimat edebiyatı ile aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?

40. Birçok şiirinde ve makalesinde görülen mizah ve hiciv öğesini bir bütün halinde veren... adlı eseri ile Ziya Paşa, Türk mizah ve hiciv edebiyatının önemli isimleri arasına girer. Eserde Girit Adası'ndaki isyan karşısında gerekli dirayeti gösteremeyen Sadrazam Ali Paşa'yı hedef almakta ve mizah yoluyla çok ağır bir biçimde hicvetmektedir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Eş'ar-ı Ziya

A) Dilde sadeleşme hedeflenmiş ancak bunda başarılı olunamamıştır. B) Düz yazıda ilk kez noktalama işaretleri kullanılmıştır. C) Edebiyat; vatan, hürriyet, millet, gibi kavramların halkaöğretilmesi için kullanılmıştır. D) Ortaya konan eserler taklit olduğu için teknik yöndenzayıftır. E) Sanatçılar gerçeklerden kaçarak tabiata ve hayale sığınmışlardır.

B) Harâbât C) Rüya D) Zafernâme E) Defter-i Âmâl

44. Tanzimat Dönemi sanatçıları ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

41. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metin türlerinden biri değildir?

A) Günlük B) Anı C) Deneme D) Roman E) Makale

A) Şinasi, düz yazı dilinin sadeleşmesi için çaba göstermiştir. B) Namık Kemal, “Şiir ve İnşa” makalesinde divan şiirinintaklit olduğunu iddia etmiştir. C) Şemsettin Sami, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat ismiyle ilk roman örneğini vermiştir. D) Recaizade Mahmut Ekrem, şiir, roman, tiyatro türlerinin hepsinden eserler vermiştir. E) Ahmet Mithat Efendi ömrünü edebiyat yoluyla halkı eğitmeye adamıştır.


7

Tarama

45. Tanzimat döneminin en büyük ve verimli şairi olarak görülür. Eşi Fatma Hanım için yazdığı “Makber” şiiri Türk edebiyatında ölüm konusunu işleyen en güzel şiirlerden biridir. Şiirlerinde çoğunlukla aruzu kullanmakla beraber, biçim bakımından divan şiirinden önemli oranda kopmuştur. Asur, Türk, Moğol, Arap, Yunan, Makedon ve Osmanlı tarihinden alınma tiyatroları, sanatçının üzerinde durulmaya değer bir başka özelliğidir.

Bu parçada sözü edilen sanatçı, aşağıdakilerdenhangisidir?

48. Hikâye türünde dünya edebiyatında iki sanatçı kendi adlarıyla anılacak iki tür geliştirmiştir. Bunlar, olayı ön plana çıkaran hikâye türü ile ünlü olan Fransız sanatçı ---- iken diğeri de durumu ön plana çıkaran öyküleriyle tanınan Rus sanatçı ----

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? A) Charles Dickens – Bernard Show’dur. B) Tolstoy – Emile Zola’dır. C) Maupassant – Çehov’dur.

A) Abdülhak Hamit Tarhan

D) Daniel Defoe – Puşkin’dir.

B) Recaizade Mahmut Ekrem

E) AlphonseDauet – Dostoyevski’dir.

C) Samipaşazade Sezai D) Ahmet Mithat Efendi E) Namık Kemal

46. (I) Şinasi, edebiyatımızda eserlerinin sanat değerlerinden

çok fikirleriyle ön plandadır. (II) Edebiyatımıza getirdiği en büyük yenilik sanatı toplumun hizmetine sokmasıdır. (III) Edebiyatta milletin anlayacağı bir dil kullanılması için çaba sarf etmiştir. (IV) “Tahrib-i Harabat ve Takip” adlı eserleriyle Ziya Paşa’yı Divan şiirini övdüğü için eleştirmiştir. (V) ilk sivil gazete olan “Tercüman-ı Ahval” gazetecilik dünyasına öncülük etmiştir.


B) II.

C) III.

D) IV.

yanlıştır?

A)Namık Kemal – Zavallı Çocuk B)Şinasi – Şair Evlenmesi C)Şemsettin Sami – Sergüzeşt D)Recaizâde Mahmut Ekrem – Araba Sevdası E) Nabizâde Nâzım – Karabibik

E) V.

47. Tanzimat dönemi şairlerindendir. Londra’dayken “Hürriyet”

49. Aşağıdaki sanatçı - eser eşleştirmelerinden hangisi

50. Namık Kemal'le ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

gazetesinde yayımladığı meşhur “Şiir ve İnşa” makalesinde Türk şiirinin, halk şiiri olduğunu savunurken, sonradan bu düşüncesinden vazgeçmiştir. Bağdatlı Ruhi’den esinlenerek yazdığıTerkib-i bend ve Terci-i bendi ünlüdür.

söylenemez?

Yukarıda hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

C) Araya girip bilgi vermiştir.

A) Ziya Paşa

A) Romantizm akımının etkisinde kalmıştır. B) Romanları teknik açıdan kusurludur. D) Özellikle tiyatrolarını sade bir dille yazmıştır. E) Tiyatroları oynanmak için değil okunmak içindir.

B) Şemsettin Sami C) Namık Kemal D) Abdülhak Hamit Tarhan E) Recaizade Mahmut Ekrem

26. C 27. A 28. C 29. E 30. B 31. E 32. D 33. D 34. A 35. E 36. E 37. B 38. C 39. B 40. D 41. D 42. C 43. E 44. B 45. A 46. D 47. A 48. C 49. C 50. E 1. C

2. D

3. C

4. E

5. B

6. A

7. B

8. E

9. C 10. C 11. E 12. A 13. A 14. E 15. D 16. E 17. C 18. D 19. C 20. B 21. A 22. E 23. C 24. E 25. A YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI Servet-î Fünûn Edebiyatı - Bağımsızlar - Fecr-î Âti Edebiyatı

hhSERVET-Î FÜNÛN EDEBİYATI Servet-î Fünûn Edebiyatının Oluşumu hh 1896-1901 yılları arasında etkinlik gösteren Edebiyat-ı Cedi-

25

hh Servet-i Fünun aslında bilimsel içerikli yayın yapan bir dergidir.Recaizade, derginin sahibi olan Ahmet İhsan’la (Recaizade’nin öğrencisidir) anlaşarak derginin başına bir başka öğrencisi olan Tevfik Fikret’i getirir.

de topluluğu, Servet-i Fünun dergisi çevresinde oluştuğu için daha çok Servet-i Fünun edebiyatı olarak anılmıştır. hh II. Abdülhamit, 1878’de, Meclis-i Mebusan’ı kapatarak baskı rejimini başlatmış ve bunun sonucunda edebiyatta toplumsal konulardan ve kavramlardan uzaklaşılmıştır. hh İkinci dönem Tanzimat Edebiyatı sanatçıları, bu baskılar sonucu “sanat için sanat”görüşünü benimsemişler, yeni bir edebiyat anlayışı geliştirerek Servet-i Fünun Edebiyatı’nın hazırlayıcıları olmuşlardır.

hh Kafiye tartışmasında Recaizade’nin tarafında olan genç sanatçılar da bu derginin etrafında toplanarak Serveti Fünun edebiyatını oluşturur. hh 1901 yılına dek varlığını sürdüren topluluk, o yıl Hüseyin Cahit Yalçın’ın Edebiyat ve Hukuk adlı yazısından dolayı Servet-i Fünun’un kapatılmasıyla birlikte dağılır. hh Tanzimat Edebiyatıyla başlayan Batılılaşma, Servet-i Fünun

hh Kuşkusuz, Edebiyat-ı Cedide’nin oluşumunda, Recaizade

Edebiyatı döneminde tam anlamıyla yerleşmiştir. Servet-i Fü-

Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit’in eserleriyle meydana

nun sanatçıları, 1869 - 1901 yılları arasındaki kısa topluluk

gelen yeni edebiyat anlayışının payı büyüktür.

hayatlarında, Türk edebiyatında derin izler bırakmayı başar-

hh Bunun yanında 1880’li yıllardan itibaren özellikle Recaizade

mışlardır.

Mahmut Ekrem ile Muallim Naci arasında meydana gelen edebî tartışmalarla, Recaizade’nin izinden giden genç bir sa-

hh Topluluk dağıldıktan sonra kimi sanatçılar aynı anlayışla ve

natçının (Hasan Asaf) abes ve muktebes sözcüklerini kafiye

bireysel olarak faaliyetlerini sürdürmeye devam etmişken

yapması sonucunda ortaya çıkan gruplaşmalar da Edebiyat-ı

bazıları da edebiyat çizgilerini değiştirerek yollarına devam

Cedide’nin doğuşunu hazırlayan etkenler arasında sayılma-

etmişlerdir.

lıdır.


1

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Servet-î Fünûn Edebiyatı

Not Muallim Naci ile Recaizade’nin abes-muktebes sözcüklerinin kafiye olup olamayacağı üzerinden (kafiyenin göz mü yoksa kulak mı için olması gerektiği) tartıştığı yönündeki yaygın görüş doğru değildir. Naci’nin abes-muktebes tartışmasıyla hiçbir ilgisi yoktur. İki sanatçı da birbirlerinin şiir ve edebiyat anlayışını eleştirmiştir. O dönem oldukça ilgi çeken bu tartışma, Recaizade’nin Saray’a tartışmayı bitirmesini rica etmesi üzerine sona ermiştir. Recaizade’nin yenilikçilerin lideri konumunda olması, Naci’nin de tamamıyla eski savunucusu gibi algılanmasına yol açmıştır. Oysa Naci ılımlıdır. Yeni edebiyat anlayışını sevmekle beraber klasik edebiyatı da bir çırpıda gözden çıkarmak istememiştir. O dönem edebiyat anlayışına göre ortaya çıkan gruplar şöyledir: Gelenekçiler (eski tarz edebiyatı savunanlar): Hacı İbrahim Efendi ve onun gibi düşünenler Yenilikçiler (Batı tarzı edebiyatı savunanlar): Recaizade Mahmut Ekrem ve onun gibi düşünenler Ilımlılar (orta yol bulmaya çalışanlar): Muallim Naci ve onun gibi düşünenler

Servet-i Fünun Edebiyatının Genel Özellikleri hh Servet-i Fünûn sanatçılarının çoğu, ruhen birbirlerine yakın, içe kapanık, gelecek konusunda karamsar, ağırlaşan siyasi şartlar karşısında bıkkın, doğrudan bir mücadeleyi göze alamayacak kadar çekingen insanlardır. hh Bu dönemde her türlü yayın büyük bir kontrol, basın sıkı bir sansür altında idi. hh Baskı ve yasaklar onları yıldırıyordu. Bu bakımdan, Servet-i Fünûn sanatçıları siyasetten uzak durdular. hh Servet-i Fünûncuların büyük bir kısmı orta tabakadan gelmişlerdir. Batı medeniyetini ve bu medeniyetin sanat ve edebiyat anlayışını öğrenme olanağı bulmuşlardır.

2


hh Düzenli eğitim görmeleri, okudukları Batı tarzı okullarda, Avrupalı (özellikle Fransız) edebiyatçıları yakından tanımaları, onlarda ortak bir sanat zevkinin doğmasına zemin hazırlamıştır. hh Fakat aynı sanat zevkine sahip olmalarına rağmen bu zevki yansıtma biçimleri farklıdır.

hh Türk edebiyatını Batılılaştırma çabaları, Servet-i Fünûn döneminde daha geniş kapsamlı ve daha bilinçli bir boyut kazanmıştır. hh Bu dönemde Batı edebiyatını tanıma, ondan etkilenme süreci tamamlanmış ve artık Türk edebiyatına özgün eserler kazandırma faaliyetleri başlamıştır. hh Sanatçılar, genellikle yaşça birbirine yakın, eğitimlerini kolejlerde tamamlamış, Batı edebiyatını iyi bilen insanlardan oluşmuştur. hh Sarayın baskısı yüzünden vatan, millet, hürriyet, eşitlik, inkılap gibi konulara değinmeyip daha çok bireysel konulara yönelmişlerdir. Bu nedenle sanat için sanat anlayışına bağlı kalmışlardır. hh Sanatçılar, gerçekten uzaklaşıp hayale ve tabiata sığınmış, hep bir kaçma duygusu içinde olmuşlardır. hh Sanat için sanat yapmak peşinde oldukları için, toplumun anlayacağı sade bir dil yerine, o zamana kadar kullanılanların dışında yeni Arapça ve Farsça sözcüklerle yüklü, ağır ve anlaşılmaz bir dil kullanmışlardır.

hh Şiirde özellikle sembolizmin ve parnasizmin etkisinde kalmış, bu etkiyle ses ve ahenk gücü yüksek ancak anlamı bilinmeyen kelime ve tamlamalar kullanmışlardır.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Servet-î Fünûn Edebiyatı hh Şiirde imge anlayışında büyük değişiklikler yapmışlar, Fran-

Servet-i Fünun Döneminde Kullanılan Nazım Şekilleri

sız şiirinden esinlenerek yeni bir imge sistemi kurmuşlardır.

1. Sone hh Nazım birimi olarak dize tercih edilmiştir. hh Anlam dizeden dizeye geçmiş bazen de dizenin ortasından başlayarak başka bir dizenin ortasında son bulmuştur. hh Böylece parça güzelliği yerine bütün güzelliği esas alınmış, şiir düzyazıya yaklaştırılmıştır. hh Kulak için kafiye anlayışı benimsenmiştir. hh Aruz ölçüsü dışında divan edebiyatı geleneğinden kopmuşlardır. hh Nazım biçimlerinde değişiklikler yapmış, Batı edebiyatından aldıkları sone ve terza-rima gibi türleri kullanmışlardır. hh Serbest müstezat nazım biçimini de kullanmış ayrıca ilk mensur şiir örneklerini de vermişlerdir. hh Romanda ağırlıklı olarak Realizm ve natüralizm akımlarının etkisinde kalmışlardır. hh Bu dönem sanatçıları, teknik bakımdan Tanzimat döneminde ortaya konan ürünlerden çok daha sağlam eserler ortaya koymuşlardır. hh Teknik bakımdan Batı standardını yakalayan roman, çevrenin İstanbul’la sınırlı tutulması ve sadece bireysel konuları işlemesi yönüyle henüz bu yönlerden Batılı olamamıştır.

Not

Öğretmen Sorusu

Mensur şiir, nesir cümleleriyle yazılmış şiirdir. Ses, söyleyiş, tema bakımından şiirden farklı değildir. Sanatçının duygularını daha rahat ifadeye imkân verir. Fransız edebiyatında ortaya çıkmıştır. Baudelaire, Rimbaud ve Mallarmé gibi Batı edebiyatı sanatçılarının bu türde eser vermesiyle onları takip eden Servet-i Fünûncular tarafından da kullanılmaya başlanmıştır.

hh İtalyan şiirinden Fransız şiirine, oradan da Türk şiirine geçmiştir. hh 14 dizeden oluşur. hh İlk 2 bendi dörder, son 2 bendi üçer dizelidir. hh Bu nazım biçimi daha çok lirik şiir yazmak için elverişlidir. hh Servet-i Fünûn döneminde yaygınlaşmakla birlikte Türk edebiyatında pek çok şair bu nazım biçimini denemiştir. hh Bu türün en başarılı örneklerini Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin vermiştir. hh İki türlü uyaklanır: İtalyan tipi sone: abba/abba/ ccd/ede Fransız tipi sone: abba/abba/ccd/eed

2. Terza-rima hh İtalyan şiirinden Fransız şiirine, oradan da Türk şiirine geçmiştir. hh Üç dizelik bentlerden oluşur yalnız son bent tek mısradır. hh Uyak örgüsü aba bcb cdc d’dir. hh Servet-i Fünûn’la kullanılmaya başlanmıştır. hh Dante’nin eseri (İlahi Komedya) bu biçimde yazılmıştır. hh Türk edebiyatında ilk kez Tevfik Fikret tarafından kullanılmıştır.

Edebiyat-ı Cedideciler yalnızca 5 yıl gibi kısa bir süre ayakta durabilmelerine karşın Türk edebiyatında çok etkili olmuşlardır. Bu durumu nasıl izah edebiliriz? Edebiyat alanında boşluk vardı. Yenilikçi sanatçıların bir arada olabildikleri bir dergileri vardı. Bu sanatçılar Recaizade Mahmut Ekrem tarafından da destekleniyordu. LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

3


3. Triyole hh On mısralı bir nazım biçimidir. hh İlk iki dizelik bir parçadan sonra dörder dizelik iki bent gelir. hh Başta yer alan iki dizenin ilki birinci dörtlüğün, ikincisi ikinci dörtlüğün son dizesinde tekrar edilir. hh Kafiye düzeni “ab - aaaa – bbbb” şeklindedir.

hh Hiçbir yabancı ülkeye gitmemiş, ömrü boyunca İstanbul dışına çıkmamıştır. hh İlk şiirleri Muallim Naci’nin etkisi altındadır. Ardından Ekrem ve Hamit’in etkisinde şiirler yazan sanatçı, sonra kendi üslubunu bulmuş ve bu doğrultuda şiirler yazmıştır. hh Servet-i Fünun’un başına geçtikten sonra derginin başyazarı ve Edebiyat-ı Cedide topluluğunun lideri olmuştur. hh Başlangıçtan 1901 yılına dek (Servet-i Fünun’un dağılışına dek) sanat için sanat anlayışındadır.

4. Serbest Müstezat

hh 1901’den sonra yazdığı şiirlerden toplum için sanat anlayışına yöneldiği anlaşılmaktadır.

hh Divan edebiyatı nazım biçimi olan müstezatın serbestleştirilmişidir.

hh Bu şiirlerinde baskıcı yönetime karşı çıkmış; yeniliği, medeni-

hh Beyitlerin uzunluğu, kısalığı; ölçüsü ve uyak düzeni şairin zevkine bırakılmıştır.

hh Aruz veznini kullanarak Türkçeyle teknik açıdan kusursuz şi-

yetçiliği, özgürlüğü, idealistliği ve meşrutiyeti övmüştür.

irler söylemiştir.

hh Hem aruz hem de hece ölçüsünün değişik kalıplarıyla yazılır. hh Aynı şiirde farklı kalıplar kullanılabilir. hh Serbest şiirden ayrılan yönleri, ölçü ve uyağının olmasıdır.

hh Şairin en büyük özelliği nazmı nesre yaklaştırmasıdır. hh Şiirlerinde büyük bir biçim olgunluğu göze çarpar. hh Dili, Servet-i Fünun’un genel anlayışı doğrultusunda Arapça

hh Fransa’da Sembolizmin yaygın olduğu dönemde gelişmiştir. hh Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati şairlerince kullanılmıştır.

ve Farsça kelime ve tamlamalarla doludur. hh Çocuklar için yazdığı “Şermin” adlı kitabında hece öçlüsü ve yalın bir dil kullanmıştır.

hh Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin ve Ahmet Haşim tarafından çok kullanılmıştır.

hh Batılı nazım biçimlerinden sone, terza-rima, serbest Müstezat tarzlarında şiirler de söylemiştir.

Eserleri

Servet-i Fünun Dönemi Sanatçıları TEVFİK FİKRET (1867-1915) hh Servet-i Fünun edebiyatının öncülerindedir.

Eski Şeyler (İlk şairlik zamanına ait şiirler)

Rübâb- Şikeste (1901 yılına kadar yazdığı şiirler)

Haluk’un Defteri (Sosyal Konulu şiirler)

hh Asıl adı Mehmet Tevfik olan sanatçı, Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra yüksek tahsil yapmamıştır.

Şermin (Hece vezniyle çocuklar için şiirler)

hh Galatasaray’da öğretmenlik ve müdürlük, Robert Koleji ve Darülfünun’da (üniversite) öğretmenlik yapmıştır.

Tarih - Kadim (Kutsal olan hemen şeyi inkar ettiği uzun manzume)

4


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Servet-î Fünûn Edebiyatı Rübâbın Cevabı (II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine duyduğu sevinci anlatan uzun manzume) Doksan Beşe Doğru (Meşrutiyet’in ilanından sonra gelişen olaylardan duyduğu hayal kırıklığını anlatan uzun manzume) Sis (İstanbul’la ilgili çok olumsuz ifadeler kullandığı şiir)

CENAP ŞEHABETTİN (1870-1934) hh Servet-i Fünun edebiyatının Tevfik Fikret’ten sonraki büyük

Eserleri Tâmât (Şiir)

Hac Yolunda, Avrupa Mektupları, Suriye Mektupları,

Afâk-ı Irak (gezi)

Evrakı-ı Eyyam, Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh (Makale)

Tiryaki Sözleri (Vecizeler)

Yalan, Körebe, Küçük Beyler (Tiyatro)

Shakespeare (Monografi)

şairi kabul edilir. hh Sanat için sanat anlayışına bağlı kalmış, toplumsal konularla ilgili şiir yazmamıştır.

SÜLEYMAN NAZİF (1869-1827) hh Bireysel temaları işlediği ilk şiirlerini Servet-i Fünun’da İbrahim Cehdî adıyla yayımlamıştır.

hh Şiirlerini aruzla yazmış, hecenin bir ölçü olamayacağını iddia etmiştir.

hh 1908’Den sonra Toplumsal konulara (özellikle memleket meseleleri) yönelmiştir.

hh Tıp öğrenimi için gittiği Fransa’da yakından inceleme fırsatını bulduğu Fransız sembolistlerinden çok etkilenmiştir.

hh İşgal kuvvetlerinin İstanbul’a girmesini Kara Bir Gün adlı makalesi ile protesto etmiştir.

hh Edebi dilin, konuşma dilinden farklı olması gerektiğine inanmıştır. Bu yüzden Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla

hh Malta’da yazdığı vatan hasretini dile getiren Dâüssıla, sanat-

yüklü dili ağırdır. hh Mecaz, teşbih ve istiarelerle dolu ama bir o kadar özgün dili

çının en güzel şiirlerindendir. hh Şiirlerinde Namık Kemal’den gelen ateşli vatanperverlikle,

Sembolizmin etkisini düşündürür. hh Fransızcanın etkisiyle oluşturduğu tamlamalar edebiyat dün-

Servet-i Fünun’un üslubunu birleştirmiştir. hh Firak-ı Irak’ta Irak’ın vatan topraklarından kopmasından duy-

yasında eleştirilere uğramıştır. hh Şiirde anlamdan çok ahenk ve müzikaliteye önem vermiştir.

duğu üzüntüyü dile getirmiştir. hh Firak-ı Irak’taki şiirlerden biri olan Dicle ve Ben döneminde çok büyük bir beğeni kazanmıştır.

hh Şiirlerinin konusunu, kelimelerin ve veznin ahengi ile vermek istemiş ve tabiatı taklit etmiştir. Elhan- Şita adlı şiirinde karın

hh Çal Çoban Çal adlı düz yazısı da Bursa’nın işgalden kurtulu-

yağışını sözcükler aracılığıyla tabiattaki gibi hissedilecek bir tarzla yazmıştır.

şunu anlatan yine şaire ait en önemli eserlerden biridir. hh Gelecekle ilgili ümidini en kötü durumlarda bile kaybetmeyen-

hh 1908’den sonra şiir yazmamış, yalnızca mensur eserler ver-

Süleyman Nazif, bu yönüyle Servet-i Fünun’un genel anlayı-

miştir.

şının dışına çıkmıştır.


5


Eserleri

Eserleri

Gizli Figanlar, Firak-ı Irak (Şiir)

Mai ve Siyah, Kırık Hayatlar, Aşk-ı Memnu, Sefile, Nemi-

Malta Geceleri, Batarya ile Ateş (Düzyazı)

Çal Çoban Çal, Tarihin Yılan Hikâyesi (Makale)

de, Bir Ölünün Defteri, Ferdi ve Şürekası, Nesl-i Âhir (Roman) Nakil, Küçük Fıkralar, Heyhât, Bir Yazın Tarihi, Solgun Demet, Bir Şi’r-i Hayal, Sepette Bulunmuş, Bir Hikâye-i

HALİT ZİYA UŞAKLIGİL (1869-1945)

Sevda, Hepsinden Acı, Aşka Dair, Onu Beklerken, İhtiyar Dost, Kadın Pençesi, İzmir Hikâyeleri, Sade Bir Şey, Fer-

hh Türk edebiyatında Batılı standartlarda roman yazan ilk sanatçıdır.

hunde Kalfa ( Hikâye)

hh İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Almanca, Arapça ve Farsça öğrenmiştir.

Bir İzdivacın Tarih-i Muâşakası, Bir Muhtıranın Son Yap-

hh İlk romanlarını (Nemide, Sefile, Bir Ölünün Defteri, Ferdi ve Şürekası) İzmir’de kaleme alan sanatçı kendisine asıl şöhretini sağlayan romanlarını İstanbul’a geldikten sonra kaleme almıştır.

Mensur Şiirler, Mezardan Sesler (Mensur Şiir)

hh İstanbul’a geldikten sonra yazdığı, Mai ve Siyah, Kırık Hayatlar ve Aşk-ı Memnu, Türk edebiyatının ilk mükemmel romanlarıdır.

Sanata Dair (Makale)

hh Mai ve Siyah adlı romanı, Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk roman kabul edilmiştir. hh Romanlarında genel olarak İstanbul ve İzmir’in seçkin tiplerini, ağır sayılabilecek bir dille anlatan sanatçı; öykülerinde daha sade bir dille ve halktan insanları anlatmayı tercih etmiştir. hh Realizm akımının etkisinde kalmıştır. hh Hikâyelerinde Fransız sanatçı Maupassant’ı örnek almıştır. Halit Ziya, bu tarzda yazdığı hikâyeleriyle de ilk modern hikâyecimiz kabul edilir. hh Hikâyelerinde (ikisi hariç) olaylar İzmir ve İstanbul’da geçer. Romanlarından farklı olarak hikâyelerinde geniş halk topluluklarına yönelmiştir. Şehirlerin mahalle içlerini, yoksul semtlerine ait hayat manzaralarını yansıtmıştır. hh Edebiyatımızda mensur şiirin ilk örnekleri kabul edilen eserlerini Mensur Şiirler adlı yapıtında toplamıştır.

rakları, Bu muydu? (Uzun Hikâye) Kırk Yıl, Saray ve Ötesi, Bir Acı Hikâye (Hatıra)

Füruzan, Fare, Kâbus (Tiyatro)

MEHMET RAUF (1874-1931) hh Servet-i Fünun dönemi roman ve hikâyecilerindendir. hh Deniz subaylığından ayrılarak serbest yazarlık yapmayı tercih etmiştir. hh Cumhuriyetin ilk yıllarında kadın dergileri de çıkarmış, ticaretle uğraşmıştır. hh Yerli sanatçılardan Halit Ziya, yabancılardan Fransız sanatçı Pal Bourget’ten etkilenmiştir. hh Eserlerinde Servet-i Fünun anlayışına uygun romantik aşkları, duyguları, hayalleri, kişilerin iç dünyasını, hüzün ve karamsarlık konularını işlemiştir. hh Eserlerinde toplumsal konulara yer vermemiştir. hh Romanlarında, psikolojik tahlillere önem vermiş ve bunda başarılı olmuştur. Çevre ve kişi betimlemelerine pek önem vermemiştir.

6


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Servet-î Fünûn Edebiyatı hh Roman ve öykülerinde kendi hayatından kesitler vardır. Eserlerindeki kahramanlar aracılığıyla duygu ve düşüncelerini anlatmıştır. hh Realizm ve natüralizmden etkilense de aşk, sevgi konularını işlediği için eserlerinde romantizmin de etkisi vardır. hh Eylül adlı eseri, Türk edebiyatının ilk başarılı ruh çözümlemesi yapan romanı kabul edilmiştir. hh Genellikle aşk konusunda yazmıştır. hh Eserlerinde mekân olarak İstanbul ve çevresini kullanmıştır. hh Mensur şiir tarzına özel bir önem vermiş ve bu tarzda çok ürün çıkararak mensur şiirin yayılmasında etkili olmuştur.

hh İstanbul’un işgalinden sonra Malta’ya sürülmüş, orada tarih, toplumbilim ve eğitim üzerine eserler çevirmiş ve bunları Oğlumun Kütüphanesi başlığı altında bastırmıştır. hh Edebiyat-ı Cedide döneminde yeni edebiyatı ve Batı kültürünü savunan ateşli makaleler yazmıştır. hh Meşrutiyet’ten sonra siyasi makaleyi diğer türlere kıyasla daha çok tercih etmiştir. hh Eserlerini realist bir anlayışla ve gözlemlere dayanarak oluşturan sanatçı, roman ve hikâyelerinde tasvir ve ruh çözümlemelerine fazlaca yer vermiştir. hh Fransızcadan çevirerek yayımladığı Edebiyat ve Hukuk adlı makalesi Servet-i Fünun dergisinin kapatılmasına yol açmıştır.

hh Servet-i Fünuncuların genel dil özelliklerini kullanmakla beraber onlardan daha sade bir çizgide kalmayı tercih etmiştir.

Eserleri Nadide, Hayal İçinde (Roman)

Eserleri Eylül, Halas, Ferda-yı Garam, Son Yıldız, Genç Kız Kalbi, Karanfil ve Yasemin (Roman) İntizar, Âşıkâne, Son Emel, Bir Aşkın Tarihi, Üç Hikâye, Eski Aşk Geceleri, Menekşe (Hikâye)

Siyah İnciler (Mensur Şiir)

Pençe, Cidal, Sansar, Ceriha (Tiyatro)

Hayat-ı Muhayyel, Hayat-ı Hakikiye Sahneleri, Niçin Aldatırlarmış (Hikâye)

Lâne-i Melâl, Gave Destanı (Şiir)

Edebi Hatıralar, Malta Adasında, Meşrutiyet Hatıraları (Hatıra)

Kavgalarım (Eleştiri)

AHMET HİKMET MÜFTÜOĞLU (1870-1927) HÜSEYİN CAHİT YALÇIN (1875-1957) hh Mülkiyede okurken Ahmet Şuayp’la birlikte bir Ermeni kitapçıya, cinayet romanları çevirerek edebiyat dünyasına adım atmıştır. hh Servet-i Fünun topluluğuna katıldıktan sonra bu dergide hikâye, fıkra ve makaleler yayımlamaya başlamıştır. hh II. Meşrutiyet’in ilanıyla siyasete atılarak İstanbul mebusu olmuştur.

hh Servet-i Fünun dönemi hikâye ve romancılarındandır. hh İlk kitabında (Haristan ve Gülistan) topladığı öykülerinde Servet-i Fünun roman ve hikâye dilini kullanmıştır. hh Servet-i Fünun döneminde dili ağırdır. hh Okuyucuyu etkilemek, gönülleri heyecanlandırmak için mübalağalı bir üslub kullandığını, ağır ve anlaşılması güç Servet-i Fünun dilini işlediğini ve hayal mahsulü konular anlattığını bizzat kendisi söylemiştir.


7

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Servet-î Fünûn Edebiyatı hh Milli edebiyatın gelişmesiyle birlikte sanat anlayışını bu çizgi de sürdürmüştür. Sanat hayatının ilk yıllarında Serveti Fünuncu sonraki dönemlerinde Milli Edebiyatçıdır. hh Devlet memuru olarak gittiği Almanya, Avusturya ve Macaristan; sanatçının milli duygularının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. hh Dil konusunda yazılar yazmış, Türkoloji çalışmalarıyla ilgilenmiş, güzel sanatlara, resim ve müziğe karşı büyük ilgi duymuş, el sanatlarımızı yüceltmiştir. hh Türkoloji çalışmalarına karşı duyduğu ilgi sanatçının Gönül Hanım adlı romanı yazmasını sağlamıştır. Romanda Gönül Hanım, kardeşi, Üsteğmen Mehmet ve Macar kontu Zichy’nin Orhun yazıtlarına yaptıkları yolculuk anlatılmıştır. hh II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yazdığı Çağlayanlar adlı yapıtı da duygularla yazdığı düzyazıları ve hikâyeleri içerir.

hh 1908’den sonra toplum için sanat anlayışına daha yakın durmuştur. Bu dönemde şiirlerinin içeriğinde belirgin bir değişme görülmüştür. Sosyal temalar bu dönem şiirlerinin en belirgin özelliğidir. hh Aruz ile çok uğraşmış olmasına karşın hece ölçüsünü de topluluk içinde ilk deneyen odur. Heceye olan ilgisi hayatının ikinci döneminde daha da artmış, bu dönemde şiirlerinin hemen hepsini heceyle yazmıştır. hh Gerek şiirleri gerekse düz yazıyla ortaya koyduğu eserleri sanatsal açıdan çok güçlü değildir.

Eserleri Zılâl-i İlham, Rûh-ı Kemal, Ordunun Defteri, Şiir Demeti (Şiir)

Baria, Sultan Selim, Sükût, Mama Dadım Darılır (Tiyatro)

Lisan-ı Edebiyat, Edebî Meslekler, Lisanımız, Recaîzâde Ekrem, Namık Kemal (İnceleme - monografi)

Eserleri

Hâristan ve Gülistan, Çağlayanlar (Hikâye)

Gönül Hanım (Roman)

CELAL SAHİR EROZAN (1883 – 1935) hh Celâl Sahir, Servet-i Fünûn’un en genç şairlerindendir. Sanat hayatı; “Edebiyat-ı Cedide Dönemi”, “Fecr-i Âtî Şiirleri”, “Türkçülük Dönemi” ve “Cumhuriyet Sonrası” olmak üzere dört döneme ayrılabilir.

ALİ EKREM BOLAYIR (1867-1937) hh 1867’de İstanbul’da doğdu, Namık Kemal’in oğludur.

hh Servet-i Fünûn dönemindeki şiirlerinde, sanat için sanat ilkesine bağlı kalmıştır.

hh Şiirlerini “Ayın Nadir” ismiyle yazan sanatçı asıl şöhretini Servet-i Fünûn dergisinde yayımladığı şiirleriyle elde etmiştir.

hh Şiirlerinde genellikle kadın, aşk, tabiat, hüzün ve melâl, ger-

hh Edebiyat-ı Cedide şiirine yönelik bir özeleştiri olan “şiirimiz” makalesini sansürleyen Tevfik Fikret’le araları açılmış, bunun üzerine dergiden ayrılmıştır.

hh Aşk ve kadın temalarını sık işlemesi, sanatçının “kadın şairi”

hh Ali Ekrem 1908’e kadar Servet-i Fünun’un klasik dil ve edebiyat anlayışına bağlı kalmıştır. Bu dönemde daha çok bireysel konulara eğilmiştir.

8


çekten kaçıp hayale sığınma, ölüm gibi temaları işlemiştir.

olarak tanınmasına sebep olmuştur. hh Dil ve üslup yönünden Tevfik Fikret ve Cenap gibi şairlerin gölgesinde kalmış, fazla öne çıkamamıştır.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Bağımsızlar hh 1908’den sonra Fecr-i Âtî topluluğuna katılmış, ardından Millî

hh Natüralizm akımının gereği olarak, kahramanların yaşadıkları

Edebiyat anlayışını benimsemiş, ‘Yeni Lisan’ hareketini des-

çevrenin bütün özelliklerini verir ve kahramanlarını çevreleri-

teklemiş, Türkçü düşünceyi savunmuş, sade bir dille ve hece

nin diliyle konuşturur.

vezniyle manzumeler yazmıştır. hh Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine vatan temasını işleyen “Gönüllü Türküsü”, “Kafkas Türküsü”, “Köyde Kalanın

hh İstanbul’un iç mahallerindeki hayat tarzını hikâye ve romanlarında karikatürize eder. Bu yönüyle sokağı edebiyata getiren sanatçı kabul edilir.

Türküsü” gibi şiirler kaleme almış, bunlarda Halk şiirinin deyiş

hh Gözleme ve çevre tasvirlerine büyük önem verir.

ve biçim özelliklerine yaklaşmıştır.

hh Mahalle kadınlarından dini istismar eden büyücü sahtekârla-

Beyaz Gölgeler (Servet-i Fünûn dönemi şiirleridir)

Buhran (Mensur şiir ağırlıklı eseridir.)

Siyah Kitap ( Şiir-Servet-i Fünûn kütüphanesinin yirmi yedinci kitabı olarak basılmıştır.) İstanbul İçin Mebus Namzetlerim (Küçük bir hiciv risalesidir.)

ra, Batılılaşmayı moda ve eğlence sanan züppelerden, azınlıklara kadar her tür insan tipini romanlarına taşımıştır. hh Romanlarındaki kahramanları kendi yöresel ağızlarıyla konuşturmuştur. hh Romanlarında insan davranışları, uyumsuzluk, çatışma, batıl inançlar, moda ve özentinin oluşturduğu komiklikler işlenmiştir. hh Bayağılığa kaçmayan bir güldürü anlayışı vardır. hh Romanları geniş halk kitleleri tarafından ilgiyle okunmuştur.

hhBAĞIMSIZLAR Dönemin Bağımsız Sanatçıları HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR (1864-1944) hh Servet-i Fünuncuların çağdaşı olduğu halde topluluğa katılmamıştır. hh Türk edebiyatındaki popüler roman anlayışının en büyük temsilcisidir. hh Ahmet Mithat gibi kolay konu bulan, eğlendirerek eğitmek isteyen bir yazardır. hh Halk için roman” geleneği etkisi ile halkın anlayacağı konuları, mizah unsurlarını da katarak kaleme alır. hh Romanlarında örf, adet, gelenek ve göreneklere bağlı kalır ve halk deyimlerini kullanır. hh Tasvirlerde ve olayları anlatırken dili ağır olsa da konuşmalarda dili sadedir.

hh Edebiyatın halk için yapılması gerektiğini düşündüğü için, konuşma diliyle ve süssüz bir üslupla yazmıştır. hh Ahmet Mithat’ta görülen romanın akışını keserek sayfalar süren bilgi verme anlayışı Hüseyin Rahmi’de de görülür. hh Romanları teknik açıdan kusurludur. Gereksiz bilgiler verir, romanın akışını keserek araya girer. hh Elli civarındaki eserlerinden bazıları şunlardır:

Eserleri Şık, İffet, Mürebbiye, Metres, Tesadüf, Şıpsevdi, Nimetşinas, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, Gulyabani, Hakka Sığındık (Roman) Kadınlar Vaizi, Melek Sanmıştım Şeytanı, Katil Buse, Tünelden İlk Çıkış, Gönül Ticareti, Eti Senin Kemiği Benim (Hikâye) Hazan Bülbülü, Kadın Erkekleşince, Tokuşan Kafalar, İki Damla Yaş, Gülbahar Hanım (Tiyatro)


9

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Bağımsızlar

AHMET RASİM (1852-1937)

Eserleri

hh Fıkra türünün edebiyatımızdaki ilk önemli ustasıdır.

Şehir Mektupları, Eşkal-i Zaman, Gülüp Ağladıklarım, Cidd ü Mizah, Muharrir Bu Ya (Fıkra)

hh Roman, öykü, tarih, coğrafya, gezi, fıkra, anı, dilbilgisi gibi pek çok alanda eser vermiştir.

İlk sevgi, Güzel Eleni, Meyl-i Dil (Roman)

hh Anı, fıkra ve makalelerinde başarılıdır.

Gecelerim, Falaka, Ömr-i Edebi (Anı)

hh Fıkralarında döneminin şehir yaşantısını bütün ayrıntılarıyla

anlatmıştır.

İlk Muharrirlerden Şinasi (Monografi)

Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi (Tarih)

hh “Şehir Mektupları”nda II. Abdülhamit Dönemi’nin İstanbul’unu iyi bir gözemle, sade ve kıvrak bir üslupla anlatmıştır. hh Konuşma dilini ve İstanbul Türkçesini bütün incelikleriyle ustaca kullanmıştır. hh Kısa cümleli, yalın ve açık bir üslubu vardır. hh Yazılarını sohbet havası içinde yazmış, okuyucuyu bu üslubuyla çok etkilemiştir. hh İyimserdir, en acı olayları bile bir mizah çeşnisiyle anlatabilmiştir. hh Başarılı bir gözlemcidir. Gözlemlerini bir ressam gibi tasvir etmiştir. hh Edebiyattaki Batılılaşmaya karşı çıkmış, Servet-i Fünuncuları eleştirmiştir. hh Hiçbir edebi topluluğa katılmamış, sanat yaşamını bağımsız olarak devam ettirmiştir. hh Roman adı altında yayımladığı uzun hikâyelerinin başarılı olduğu söylenemez. hh Bu eserler, fıkra ve anılarında kullandığı dilden çok daha ağır bir dille kaleme alınmıştır. hh Ahmet Mithat geleneğini sürdürmüş, sanatını halkı eğitmek amacıyla kullanmıştır.

hhFECR-Î ÂTİ TOPLULUĞU (1909-1912) hh Servet-i Fünûn dergisi 1901 yılında Hüseyin Cahit Yalçın’ın “Edebiyat ve Hukuk” adlı çevirisinin yayımlanmasıyla kapatılmış ve Edebiyat-ı Cedide Topluluğu da dağılmıştır. hh 1909 yılında bazı genç sanatçılar, “Edebiyat-ı Cedide topluluğunun edebiyatımıza Batılı bir kimlik kazandırmada yetersiz kaldığı” görüşünden hareket ederek Fecr-i Âti (Geleceğin Aydınlığı) adı altında bir topluluk oluşturdular. hh Fecr-i Âti topluluğu sanatçıları, edebiyat ve sanatla ilgili görüşlerini Servet-i Fünûn dergisinde yayımladıkları bir bildiri ile açıkladılar. hh Bu açıklama edebiyatımızdaki ilk bildiridir hh Bu bildiride kendilerinden önceki bütün edebiyat mirasını reddettiklerini ifade ettiler. hh Sanat anlayışlarında tam bir birlik ve bütünlük olmadığı ve köklü bir yenilik ve özgünlük getiremedikleri için kısa sürede dağıldılar. hh Bildiride adı geçen sanatçıların bir kısmı çok genç yaşta öldü, bir kısmı Milli Edebiyat akımına yöneldi. Topluluk üyelerinden yalnızca Ahmet Haşim, ömrünün sonuna kadar bu sanat ve şiir anlayışına bağlı kaldı.

hh Çoğunun güftesi kendine ait altmış civarında bestesi de vardır.

Topluluğun amaçları şöyle özetlenebilir:

hh Hüseyin Rahmi Gürpınar ile “Boşboğaz” isimli bir mizah der-

hh Kendi zamanlarına dek ortaya konan tüm edebiyat mirasını eski bulduklarından farklı ve yeni bir edebiyat ortamı oluşturmak

gisi çıkarmıştır.

10


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Fecr-î Âti Topluluğu hh Dilde, sanatta, edebiyatta ve sosyal bilimler alanında farklı ve yeni bir çalışma yapmak

hh Eserlerinde genellikle aşk ve tabiat temalarını işlediler ancak tabiat betimlemeleri gerçeklikten uzaktır.

hh Batı’daki gelişmeleri ve Batı edebiyatını geriden değil, günü gününe izlemek

hh Aruz ölçüsünü kullandılar, serbest müstezat nazım biçimini de geliştirdiler.

hh Batı’nın önemli eserlerini Osmanlıcaya, Türk edebiyatının

Fecr-i Âti topluluğunun önemli sanatçıları şunlardır:

önemli eserlerini de Batı dillerine çevirerek Doğu ve Batı ara-

Celal Sahir (Erozan)[başkan]

sında bir kültür köprüsü kurmak.

Tahsin Nahit, Hamdullah Suphi (Tanrıöver)

hh Genç yetenekleri bir araya getirerek fikir tartışmaları yapmak hh Düşünce ve edebiyat alanında konferanslar düzenleyerek bunlarla ilgili de halkı bilgilendirmek

Refik Halit (Karay) Şahabettin Süleyman Ali Canip (Yöntem) Mehmet Fuat (Köprülü)

hh Servet-i Fünûn dergisini topluluğun yayın organı yapmak hh Fecr-i Âtî üyelerinin eserlerini “Fecr-i Âtî Kütüphanesi” adı al-

Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) Ahmet Haşim

tında yayımlamak

AHMET HAŞİM (1883-1933) Fecr-i Âti Edebiyatının Genel Özellikleri: hh Edebiyatımızdaki ilk topluluktur.

hh Fecr-i Âti topluluğunun en önemli şairidir.

hh Var olma gerekçelerini bir bildiri ile ortaya koymuşlardır.

hh Topluluk dağıldıktan sonra da bu anlayışla şiir yazmaya devam etmiştir.

hh Sanat, şahsi ve muhteremdir (sanat, kişisel ve saygıdeğerdir.) anlayışındadırlar.

hh Aruz veznini kullanmış, hece veznine köylü vezni gözüyle bakmıştır.

hh Ülkenin sanata ve bilime ihtiyacının olduğunu söyleyerek edebiyatın önemini halka anlatmak gerektiğini belirttiler.

hh Şiirin, sözle musiki arasında, sözden çok musikiye yakın bir sanat olduğunu savunmuştur.

hh Servet-i Fünuncuları yeteri kadar Batı yanlısı olmamakla suçladırlar.

hh Şiirlerinde pek çok mecaz, istiare ve teşbih kullanmış, bu yönüyle sembolizme yakın durmuştur.

hh Kendilerine özellikle Fransız edebiyatını örnek aldılar.

hh Şiirlerindeki sembolik unsurlar tam bir kapalılık içermez. Bu yönüyle sembolleri çok iyi kullanan empresyonist bir şair olduğu söylenebilir.

hh Daha çok Fransız sembolist şairlerden etkilendiler. hh Dil ve üslup bakımından Servet-i Fünuncularla aynı doğrultuda kaldılar. hh Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü, ağır, sanatlı ve süslü bir dil kullandılar.

hh Şiirlerinde geçmiş günlere ve hayali bir ülkeye duyulan özlem, insan ruhunun sırlarını ifade eden bir tabiat ve renklerle ifade edilen bir zaman duygusu hâkimdir.


11

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI / Fecr-î Âti Topluluğu hh Piyale adlı şiir kitabının önsözünde Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar başlığı altında şiirle ilgili görüşlerini anlatmıştır. hh Şiir anlayışını halis şiir/saf şiir ifadeleriyle özetlemiştir. hh En çok kullandığı temalar aşk, tabiat, çocukluk hatıraları hayal ve ölümdür. hh Net aydınlıktan daima kaçmıştır. Gurup vaktini, mehtabı ve gece karanlığını daha çok sevmiştir. Mevsimlerden sonbaharı; renklerden kırmızı, sarı, turuncu ve maviyi sevmiştir. hh Düzyazılarında şiirlerinden daha sade bir dil kullanmıştır.

EMİN BÜLENT SERDAROĞLU (1886 -1942) hh Fecr-i Ati topluluğu kurucularındandır. hh Bireysel konularla birlikte destansı hava taşıyan toplumsal ve ulusal konularda şiirler yazmıştır. hh Victor Hugo’nun ‘Mavi Gözlü Yunan Çocuğu’ adlı eserine karşı yazdığı ‘Kin’ adlı şiiri ile o dönemde çok geniş yankılar uyandırmıştır. hh Kin ve Hisarlara Karşı eserleriyle Milli Edebiyat’ın habercisi olmuştur

Kin, Hatay’a Selam, Dev Şarkısı (Şiir)

Eserleri

Göl Saatleri, Piyale (Şiir)

Bize Göre, Gurabahane-i Laklakan (Fıkra-deneme-sohbet- makale)

Frankfurt Seyahatnamesi (Gezi yazısı)

TAHSİN NAHİT (1887-1919) hh "Adalar, Kamer ve Zühre şairi” olarak şöhret kazanmıştır. hh Genelde kadın ve aşk temalarını işlemiştir. hh Serbest müstezatla yazdığı şiirlerinde birden fazla aruz kalıbı kullanmıştır. hh Tiyatrolarında Şahabettin Süleyman'ın etkisi altındadır. hh Birden çok yazarın ortak yazdığı eserlerin ilk örneklerini bizde tiyatro alanında Tahsin Nahit vermiştir. Fecr-i Âti'nin kadın yazarlarından Ruhsan Nevvare ile yazmış oldukları üç perdelik "Jön Türk" piyesi böyle bir çalışmadır. hh Asıl ününü "Rakibe" adlı adaptasyonuyla sağlamıştır.

Eserleri

Rûh-ı Bîkayd (Şiir)

Hicranlar, Firar, Jön Türk, Aşkımız, Sanatkârlar, Kösem Sultan, Ben Başka, Osman-ı Sani, Talâk, Bir Mücadele-i

ŞAHABETTİN SÜLEYMAN (1885-1921) hh Edebiyat tarihi ve tiyatro ile ilgili yaptığı çalışmalarla tanınmıştır. hh Başyazarlığını da yaptığı Rübab dergisinde Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın eserlerine yönelttiği eleştirilerle dönemin büyük ses getiren tartışmalarından birinin tarafı olmuştur. hh Hamdullah Suphi, Yakup Kadri gibi yaşıtlarının “Yeni Lisan” ilkelerini benimsemelerine karşılık, tek başına direnmeye, dilde özleşme akımına karşı koymaya çalışmıştır hh Fecr-i Âticilerin sembolü olan “sanat şahsi ve muhteremdir.” sözünün sahibidir.

Çıkmaz Sokak, Fırtına, Ben Başka (Tiyatro)

Malumat-ı Edebiyye, Yeni Osmanlı Edebiyatı Tarihi, Tarih-i Edebiyât-ı Osmaniye (Araştırma)

Hissiye, Kırık Mahfaza (Oyun) Rakibe, Bir Çiçek Bir Böcek, Akortacı, Bursalı Hâle

Öğretmen Sorusu

(Adapte) Fecr-i Âti şiirini, Servet-i Fünûn şiirinden ayıran en temel hususlar nelerdir?

Servet-i Fünûn şiirinde bunalım ve karamsarlık baskınken Fecr-i Âti şiirinde aşk ve tabiat temaları hâkimdir.

12


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDE OLUŞAN TÜRK EDEBİYATI

1. (I) Edebiyat-ı Cedide şair ve yazarları, edebiyatı, toplumu

eğitme ve bilinçlendirme aracı olarak görmüşlerdir. (II) Dönemin toplumsal/siyasal koşulları ve mizaçları gereği, içe kapanık, karamsar, gerçeklerden kaçıp hayale sığınmaya eğilimli şahsiyetlerdir. (III) Bu nedenle olsa gerek, eserlerinde hayal-gerçek çatışmasına ve karamsar duygulara sıkça rastlanır. (IV) Roman örgüsü, karakterlerin canlandırılması ve çevre tasvirleri bakımından sağlam, gerçekçi ve Batı tarzına uygun eserler kaleme almışlardır. (V) Şiirde daha çok parnasyenlerin, romanda ise, kısmen romantiklerin ancak daha çok realistlerin etkisi altında kalmışlardır.

Konu Testi - 1

4. Eleştirilerinin yanı sıra hikâye ve romanlarıyla da tanınmış-

tır. Küçük hikâyelerinde genellikle İstanbul’un kenar semtlerindeki insanların hayatlarını anlatır ve gözleme önem verir. Servet-i Fünun dergisi onun yazdığı (Edebiyat ve Hukuk) adlı makaleden dolayı kapatılmıştır. "Hayal İçinde" adlı bir romanın yanı sıra Hayat-ı Muhayyel, Niçin Aldatırlarmış, adlı hikâye kitapları da vardır.

A) Hüseyin Cahit B) Mehmet Rauf

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı yapılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

C) Halit Ziya D) Hüseyin Rahmi

E) V.

2. Aşağıdaki sanatçıların hangisi Servet-i Fünun döne-


E) Ahmet İhsan

5. Aşağıdakilerden hangisi Servet-i Fünun sanatçıları için söylenemez?

minde yaşadığı halde bu edebi topluluğa dâhil olmamıştır?

A) Tanzimat sanatçılarına göre daha başarılı romanlar yazmışlardır.

A) Ali Ekrem

B) Kafiyenin göz için değil, kulak için olduğu anlayışını benimsemişlerdir.

B) Hüseyin Cahit Yalçın C) Halit Ziya Uşaklıgil

C) Sone ve terza-rima gibi Batı edebiyatı nazım biçimlerini kullanmışlardır.

D) Ahmet Rasim

D) Tanzimat sanatçılarına kıyasla daha soyut ve ağır bir dil anlayışları vardır.

E) Mehmet Rauf

E) Divan şiiri nazım biçimlerinin dışına çıkmamışlardır.

3. Servet-i Fünun edebiyatı şiir, roman, hatıra, edebi tenkit

6. ----, Edebiyat-ı Cedideciler içinde düzyazının tartışmasız

gibi pek çok türde eser ortaya koymasına karşın şiir ağırlık bir edebiyat olarak algılanmıştır. Şiirin ön planda olması çok doğaldı çünkü hareketin lokomotifi olan ----, güçlü bir şairdir. Hemen yanı başında onun kadar olmasa da sesini bugüne kadar ulaştırmayı başarabilmiş bir başka usta şair ---- vardı. Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki isimlerden hangisi getirilmelidir?

üstadı konumundadır.Türk edebiyatına en büyük katkısı o döneme kadar teknik kusurlarla anılan Türk romanını bu kusurlardan arındırmasıdır. Hatıra türünde de edebiyat tarihimiz açısından son derece önemli eserler ortaya koyan sanatçı bunları “Kırk Yıl”, “Saray ve Ötesi”, “Bir Acı Hikâye” adlarıyla kitaplaştırmıştır. Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mehmet Rauf - Halit Ziya

A) Ahmet Hikmet Müftüoğlu

B) Cenap Şehabettin – Mehmet Rauf

B) Hüseyin Rahmi Gürpınar

C) Tevfik Fikret – Cenap Şehabettin

C) Hüseyin Cahit Yalçın

D) Ali Ekrem – Tevfik Fikret

D) Halit Ziya Uşaklıgil

E) Tevfik Fikret – Celal Sahir

E) Cenap Şahabettin


13


Konu Testi - 1

7. Hem şiir hem de nesir alanında Namık Kemal ekolünün

en önemli temsilcisidir. Servet-i Fünun’a bağlı olduğu zamanlar, “sanat sanat içindir” görüşüne uyarak yazdığı şiirlerinde, hüzünlü duygular ve hayallerini işledi. Meşrutiyet sonrası kullandığı nesir; dil ve üslupça Servet-i Fünun’dan gelen özelliklerin devam ettirilmesi ve geliştirilmesiyle oluşmuştur. Mütareke yıllarında işgalcileri eleştiren makaleler yazmış, konuşmalar yapmış bu sebeple Malta’ya sürülmüş, “Malta Geceleri” adlı eserini orada kaleme almıştır. Şiir de yazmış olan sanatçının nesirleri daha etkilidir.

10. Servet-i Fünun’un önemli şairlerinden biridir. Etkilendi-

ği sembolizm akımından dolayı şiirde müziğe ve ahenge fazlaca önem veren sanatçı, şiire “nesir-musikisi” demiştir. Şiirde oldukça süslü ve ağır bir dil kullanan sanatçının, şiirlerinde kullandığı “sâât-i semenfâm”, “çeng-i müzehhep”, “nay-i zümürrüt” gibi deyimler, imgeler, döneminin sanat dünyasında önemli tartışmalar yaratmıştır. İlk şiiri kitabı “Tâmât”tan sonra bir daha şiir kitabı çıkarmamıştır.


Bu parçada hakkında bilgi verilen Edebiyat-ı Cedide şairi aşağıdakilerden hangisidir? A) Cenap Şehabettin B) Tevfik Fikret

A) Süleyman Nazif

C) Abdül hak Hamit Tarhan

B) Ali Ekrem Bolayır

D) Süleyman Nazif

C) Ahmet Hikmet Müftüoğlu

E) Ali Ekrem Bolayır

D) Celal Sahir Erozan E) Cenap Şehabettin

8. Aşağıdaki eser – sanatçı eşleştirmelerinden hangisin-

11. İtalyan edebiyatından Fransız edebiyatına oradan da ede-

biyatından bize geçmiştir. Özel bir uyak düzeni olan nazım şeklidir. Genel olarak "kısa şiir, türkü" anlamına gelir. İki dörtlük ve iki üçlükten oluşur. Kafiye örgüsü, "abab, abba, ccd, eed" biçimindedir. İlk dörtlük "abba" biçiminde de olabilir.

de yanlışlık yapılmıştır?

A) Şermin – Ahmet Rasim B) Bir Acı Hikâye – Halit Ziya Uşaklıgil C) Mürebbiye – Hüseyin Rahmi Gürpınar

D) Hayat-ı Muhayyel – Hüseyin Cahit Yalçın E) Rübab-ı Şikeste – Tevfik Fikret

Bu parçada bilgi verilen nazım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Balad

B) Terza-rima

C) Sone

D) Serbest müstezat E) Manzume

9. Servet-i Fünun topluluğu içinde ilk yer alan sanatçılardan-

dır. Eserlerinde romantik duygular, hayaller ve romantik aşkları işlemiş, sosyal yaşama pek yer vermemiştir. Roman, hikâye, tiyatro ve mensur şiir türlerinde eserler vermiştir. Sanat hayatının en başarılı yapıtı olan ve aynı zamanda ilk psikolojik roman sayılan “Eylül” adlı eseriyle tanınmıştır. Romanlarında Halit Ziya kadar başarılı değildir. Mensur şiirlerini “Siyah İnciler” isimli kitapta toplamıştır.

larla varlığını sürdürmüş ve nihayet tartışmalarla da sona ermiştir. Servet-i Fünun döneminde yaşanan bu tartışmalar eski edebiyatı savunanlar, yeni edebiyatı savunanlar ve orta yolu izlemeye çalışanlar olarak tasnif edilebilir.


Aşağıdakilerden hangisinde bu edebi anlayışlarda olan sanatçılar sırasıyla verilmiştir? A) Recaizade Mahmut Ekrem – Ahmet Mithat Efendi – Halit Ziya

A) Nabizade Nazım

B) Tevfik Fikret – Ziya Paşa – Ali Canip Yöntem

B) Hüseyin Cahit

C) Abdülhak Hamit Tarhan – Muallim Naci – Tevfik Fikret

C) Hüseyin Rahmi D) Mehmet Rauf

D) Hacı İbrahim Efendi – Recaizade Mahmut Ekrem – Muallim Naci

E) Yakup Kadri

E) Süleyman Nazif – Ali Canip – Cenap şahabettin 2. D

3. C

4. A

5. E

6. D

7. A

8. A

9. D

10. A

11. C

12. D


1. A

14

Cevaplar

12. Servet-i Fünun edebiyatı tartışmalarla başlamış, tartışma-


1. Recaizâde Mahmut Ekrem’in çevresinde toplanan genç-

lerin 1896 yılında bir dergi etrafında birleşmeleriyle bu edebiyat akımı başlamış oldu. Daha çok aşırı duygusal, karamsar, ümitsiz bir şairler ve yazarlar topluluğudur tarihine, kültürüne yabancı, Batılılaşmayı prensip edinmiş insanlardır bunlar.

Konu Testi - 2

5. ---- Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk romanları yazan

sanatçı olarak kabul edilir. Servet-i Fünun döneminde roman ve hikâye türünün en önemli ismidir. Eserlerinde realizm akımının etkisi görülür. En ünlü öykülerinden biri olan Kar Yağarken öyküsünde anlattığı 'realizm' bunun bir örneğidir. Dili süslü, sanatlı ve ağırdır. Ancak yine de dili başarıyla kullanır. Alışılmıştan farklı bir cümle düzeni vardır. Romanlarında aydın kişileri anlatır. Romanları, cumhuriyet dönemimde sadeleştirilebilmiştir ---- romanındaki Ahmet Cemil karakteri Servet-i Fünun sanatçısını temsil eder. Ruh tahlillerine önem verir. Kahramanları yaşadıkları çevreye uygun olarak anlatır. Romanlarında yalnız İstanbul'u anlatan sanatçı, hikâyelerinde Anadolu ve köy hayatına, kasabalardaki yaşayışa yer vererek İstanbul dışına çıkmıştır.

Bu parçada sözü edilen edebiyat akımı/topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanzimat Edebiyatı I. Dönem B) Fecr-i Âti Edebiyatı C) Milli Edebiyat D) Edebiyat-ı Cedide E) Tanzimat Edebiyatı II. Dönem

2. Aşağıdakilerden hangisi Servet-i Fünun edebiyatı sa-

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki isimlerden hangileri getirilmelidir? A) Mehmet Rauf – Eylül

natçılarından biri değildir?

B) Halit Ziya Uşaklıgil – Mai ve Siyah

A) Tevfik Fikret

C) Recaizâde Mahmut Ekrem – Araba Sevdası

B) Ali Canip Yöntem

D) Hüseyin Rahmi Gürpınar – Şık

C) Cenap Şahabettin

E) Halit Ziya Uşaklıgil – Aşk-ı Memnu

D) Ali Ekrem

6. Aşağıdaki eser - tür eşleştirmelerinden hangisi

E) Süleyman Nazif

yanlıştır?

A) Bir Acı Hikâye – Hatıra

3. Servet-i Fünun edebiyatı için aşağıdakilerden hangisi

B) Çağlayanlar – Eleştiri

söylenemez?

C) Hac Yolunda – Gezi yazısı

A) Arapça ve Farsça sözcüklerle, ağır ve anlaşılmaz bir dil kullanılmıştır. B) Nazım birimi olarak dizeyi almış, anlamı bir dizede tamamlamaya çalışmışlardır. C) Fransızca sözdizimiyle Türkçe cümleler kurulmaya çalışılmıştır.

D) Tamat – Şiir E) Saray ve Ötesi – Hatıra

7. Fecr-i Âti topluluğunun en güçlü şairidir. Şiirlerinde musiki de vardır. Empresyonizm ve sembolizmin etkisiyle şiirler yazar. Ona göre şiir, anlamın ve ahengin uyumundan doğar. Ahenk kavramına büyük önem verir. Gerçek şiirin, nesre çevrilmesi mümkün olmayan bir şiir olduğunu savunur. Aruz ölçüsüyle yazan şair, Arapça ve Farsça sözcüklere de bolca yer verir. Ona göre şiirlerde "açıklık" ve "fikir" gereksizdir. Şiir, anlamını okuyucudan almalıdır. Okuyucu kendi gücü oranında yorum yapmalıdır.

D) Göz için değil, kulak için uyak anlayışı benimsenmiştir. E) Şiir, düz yazıdan daha önemli sayılmıştır.

4. Tesadüf’ü, Şıpsevdi’yi, Göl Saatleri’ni, Mürebbiye’yi, I II III IV

Hele hele Şık’ı yazan Hüseyin Rahmi Gürpınar, bu adam V

mıydı?

Yukarıdaki cümlede numaralanmış eserlerden hangisi söz konusu yazara ait değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Emin Bülent Serdaroğlu B) Tahsin Nahit C) Ahmet Rasim D) Tevfik Fikret E) Ahmet Haşim LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

8. Aşağıdakilerden hangisi Halit Ziya’nın hatıra türünde yazdığı eserlerden biridir? A) Onu Beklerken B) Saray ve Ötesi C) Bir Ölünün Defteri D) Bir Muhtıranın Son Yaprakları E) Nesl-i Ahir

9. Bireysel konulara sıkı sıkıya bağlı kalmış, değişik bir konu

arayışına yönelme ihtiyacı duymamıştır. Çünkü onun sanat anlayışı Fikret’e göre daha bir kişiselleşme gösterir. Şiirde hayal, ahenk ve müzikalite onun için ön plandadır ve buna bağlı olarak şiire özgü bir sözcük kadrosu yaratmak endişesi içindedir. Nitekim “Berk-i Hazan, Terâne-i Mehtâb, Riyâh-ı Leyâl, Temaşa-yı Hazân, Yakazât-ı Leyliye” gibi şiirlerle birdenbire şöhrete kavuşmuş olan sanatçı, “Elhân-ı Şitâ” ile sanatının zirvesine ulaşmıştır. Konu ile estetik kaygının bütünleştiği ve müzikalitenin en güzel bir biçimde sağlandığı bu eser, şairin sanatına kesin ve belirgin damgayı vurmuştur. Sanatçı, sanat hayatı boyunca bu çizgiyi devam ettirmeyi amaçlamış; ne var ki bu eserini öteki yazdıklarında aşamamıştır.

11. I. Victor Hugo’nun ‘Mavi Gözlü Yunan Çocuğu’ adlı eserine karşı yazdığı ‘Kin’ adlı şiir büyük yankı uyandırmıştır. (Tahsin Nahit)

II. Şiir anlayışını halis şiir/saf şiir/ öz şiirifadeleriyle özetlemiştir. (Ahmet Haşim)

III. Servet-i Fünuncuların çağdaşı olduğu halde topluluğa katılmamıştır. (Hüseyin Rahmi Gürpınar)

Numaralanmış cümlelerde verilenlerin doğru-yanlış şeması aşağıdakilerden hangisidir?

I

II

III

A)

D

Y

D

B)

D

D

Y

C)

Y

Y

D

D)

Y

D

D

E)

Y

D

Y

12. Aşağıdakilerden hangisi Ahmet Mithat ile Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın ortak özelliğidir.

A) Romanlarında olayın akışını keserek okuyucuya bilgiler vermek.


B) Ağır ve süslü bir anlatım benimsedikleri için okur tarafından anlaşılmamak.

A) Celal Sâhir Erozan B) Ahmet Haşim

C) Hem şiir hem de düz yazı türlerinde eser vermek.

C) Cenap Şahabettin

D) Eserlerinin tamamında İstanbul dışını konu edinmek.

D) Mehmet Rauf

E) Romanlarında genellikle Kurtuluş Savaşı temasını kullanmak.

E) Hüseyin Suat Yalçın

10. I. Kavgalarım 13. Servet-i Fünûn sanatçıları için aşağıdakilerden hangisi

II. Tiryaki Sözleri

III. Firak-ı Irak

kesin olarak söylenemez?

IV. Eylül

A) Şiirde genelde aruz ölçüsü kullanılmıştır.

Numaralanmış eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirildiğinde hangi sanatçı dışta kalır?

B) Tevfik Fikret dışında sosyal konulara eğilen hiç bir şair olmamıştır.

A) Süleyman Nazif

C) Şiirde parnasizm ve sembolizmin etkisinde kalmışlardır.

B) Ahmet Rasim

D) İlk mensur şiir örnekleri yazılmışlardır.

C) Mehmet Rauf

E) Sone gibi batılı nazım biçimleri kullanılmaya başlamışlardır.

3. B

4. C

5. B

6. B

7. E

8. B

9. C

10. B

11. D

12. A

13. B


2. B

16

1. D

E) Hüseyin Cahit

Cevaplar

D) Cenap Şahabettin

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI Milli Edebiyat

hhMİLLİ EDEBİYAT (1911- 1923) Milli Edebiyatın Oluşumu hh 20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu durumdan nasıl kurtarılabileceğine dair farklı düşünce akımları doğmuştur. hh Ülkenin kurtuluşunu farklı çözümlerde bulan aydınlar farklı ideolojiler/akımlar etrafında toplanmaya başlamıştı.

26

hh Devletin siyasi bütünlüğünü sürdürebilmesi için ortaya çıkmış, bizzat II. Abdülhamit tarafından da desteklenmiştir. hh Bu düşünce, İmparatorluk bünyesindeki farklı ulusların bağımsızlık peşinde olmaları sebebiyle gerçekleşememiştir.

Temsilcileri Namık Kemal, Ziya Paşa, Mithat Paşa, Ahmet Mithat Efendi

hh Milli Edebiyat da bu akımlardan birinin doğal sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

c. İslam Birliği:

Bu Akımlar Şöyle Özetlenebilir:

hh İslam ülkelerinin birliği ve geliştirilmesi hedeflenmiştir.

a. Batıcılık Akımı:

hh Bu düşünce de Arap, Arnavut gibi Müslüman tebaanın da kendi bağımsızlıklarını istemeleri sebebiyle sonuçsuz kal-

hh Avrupa’nın biliminin, teknolojisinin yanında yaşama tarzının

mıştır.

da Osmanlı halkı tarafından benimsenmesi gerektiği ileri sü-

Temsilcileri

rülmüştür.

Mehmet Akif Ersoy, Sait Halim Paşa, Şemsettin Günaltay, Hacı Zihni Efendi, Şeyhülislam Musa Kazım Efendi

hh Bu düşünce, Batı medeniyetini almaktan çok kendi değerlerine yabancılaşma olarak algılanmıştır.

Temsilcileri Tevfik Fikret, Abdullah Cevdet, Baha Tevfik, Celal Nuri

d. Türkçülük Akımı: hh Tanzimat döneminde Ahmet Vefik Paşa, Süleyman Paşa, Şemsettin Sami, Ali Suavi gibi isimler, Türklerin Anadolu’ya gelmeden önceki tarih ve kültürleriyle ilgili çalışmalar yaparak daha o yıllarda Türkçülük akımının temellerini atmışlardı.

b. Osmanlıcılık Akımı: hh Osmanlı Devleti içerisinde yaşayan halk arasında dil, din, ırk ayrımının göz ardı edilerek herkesin eşit haklara sahip olması gerektiği ileri sürülmüştür.

hh Balkanlardaki ulusların, Rum ve Ermenilerin hatta Arapların da Osmanlı’dan ayrılma yolundaki hareketleri de ülkede topyekûn bir milli şuurun oluşmasında ve bu akımın hayat bulmasında çok etkili olmuştur. hh Özelde Türkçülük akımına genelde ise Milli Edebiyat’a zemin hazırlayan unsurlardan biri de dört yandan kurulan dergilerdir.


1

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat hh Aralarında Halka Doğru, Yeni Mecmua, Türk Yurdu, Türk Ocağı gibi dergiler etrafından toplanan aydınlar, toplumda milli bilincin oluşması için çaba sarf etmişlerdir. hh Bu dergilerden biri de “Genç Kalemler”dir.1911 yılında Selanik’te Ömer Seyfettin ve Ali Canip tarafından başlatılan dilde milliyetçilik hareketi, Ziya Gökalp’in de katılmasıyla büyük önem kazanmıştır. hh 1911’de Selanik’te çıkarılan Genç Kalemler dergisinde başlayan bu hareket, Yeni Lisan adını almıştır. hh Özellikle Ziya Gökalp’in katılması Genç Kalemleri, hızla Türk edebiyatının en ses getiren dergisi haline getirmiştir. hh Ziya Gökalp’in sosyolojik çalışmaları ve Fuat Köprülü’nün tarih ve edebiyat alanındaki çalışmalarının da katkısıyla Milli Edebiyat akımı doğmuştur.

Örnek 1: Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Batıcılık akımına göre Batı medeniyetine adapte olmak en önemli harekettir. B) Yeni Lisan hareketi 1911 yılında çıkan Genç Kalemler dergisinde ortaya çıkmıştır. C) Milli Edebiyat akımının en önemli sanatçısı Namık Kemal'dir. D) Osmanlıcılık fikri tüm Osmanlı tebaasının aynı çatı altında yaşamasını hedeflemiştir. E) Osmanlıcılık hareketi II. Abdülhamit'ten de destek görmüştür.

Milli edebiyat akımının ilkeleri Genç Kalemler dergisinde Ömer Seyfettin tarafından kaleme alınan Yeni Lisan adlı makaleyle

Namık Kemal, Milli Edebiyat Dönemi sanatçılarından değildir.

ortaya konmuştur.

Milli Edebiyat Akımının Özellikleri: hh Şiirde;

Bu İlkeler Genel Çerçevesiyle Şöyle Özetlenebilir: hh Arapça ve Farsça tamlamalarla bunlara ait kurallar kullanılmamalıdır. hh Arapça ve Farsça sözcükler, Türkçedeki kullanışlarına göre değerlendirilmelidir. hh Arapça ve Farsça sözcükler içinde söylenişi değişmiş olanlar, yazı dilinde yeni söyleyişleriyle kullanılmalıdır. hh Türkçede karşılığı olan yabancı sözcükler dilimizden atılmalıdır. hh Yazıda İstanbul şivesi esas alınmalıdır.

hh Hece ölçüsü kullanılmıştır hh Kafiyeler Halk edebiyatındaki gibidir. hh Nazım birimi dörtlüktür. hh Halk edebiyatının nazım biçimlerinin yanı sıra Batı’dan alınan nazım biçimleri de kullanılmıştır.

hh Hikâye ve romanda; hh Dil, son derece yalın ve anlaşılır bir dildir. hh Konu olarak Türk insanının özellikleri, halkın sorunları, milli tarihimizin şanlı sayfaları işlenmiştir.

Temsilcileri Ahmet Vevfik Paşa, Şemsettin Sami, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Mehmet Emin Yurdakul

hh İlk defa bu dönemdeki eserlerde İstanbul dışına çıkılmış ve sanatçılar Anadolu'ya açılmıştır. hh Türkçülük düşüncesi, millî kimliği uyandırma ve onun etrafında bir bilinç oluşturma düşüncesi temel bir ekseni oluşturmuştur. hh Tarihe ve destanlara yönelme başlamıştır.

2


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat hh Sanatçılar, kendilerine kaynak olarak kendi öz kültürlerini görmüşler ve milli ögelerden beslenmişlerdir. hh Kadının sosyalleşmesi gündeme taşınmıştır. hh Yoksulluk, aile hayatı, ahlakî çöküntü vs. toplumsal konulara eğinilmiştir. hh Anadolu insanına tarihi ve değerleri hatırlatılarak onun bir mefkûre(ideal) peşinde olması sağlanmaya çalışılmıştır.

Not Milli Edebiyat’la milliyetçi edebiyat kavramlarını ayırt etmek gerekir. Milli Edebiyat, bir dönemin adıdır. Ancak sade dil, hece ölçüsü ve Türkçülük hareketi çevresinde oluşan edebiyat, “milliyetçi edebiyat” tır. Bu dönemde milli, dini,

Örnek 2: Aşağıdakilerden hangisi Genç Kalemler Dergisinde çıkan Yeni Lisan adlı makalelerde geçenlerden biri değildir? A) Arapça ve Farsça tamlama kuralları artık kullanılmamalıdır. B) Yazıda İstanbul şivesi esas alınmalıdır. C) Türkçe karşılığı olan yabancı sözcükler dilden atılmalıdır. D) Hiçbir dilden yabancı sözcük alınmamalı olanlar da atılmalıdır. E) Yabancı sözcükler Türkçe kullanışlarına göre değerlendirilmelidir. Yeni Lisan makalesi ile birlikte dilde devrim gibi değişimler olmuştur. Ancak bu makale D seçeneğinde olduğu gibi tüm yabancı sözcüklere savaş açmamıştır. Bu nedenle D seçeneğindeki ifade yanlıştır.

tarihi kavramları referans alan ama Türkçülük düşüncesini kabul etmeyen Mehmet Akif ve Yahya Kemal gibi sanatçılar da vardır.

Milli Edebiyat Dönemi Sanatçıları ÖMER SEYFETTİN (1884-1920) hh Milli Edebiyat akımının ve modern Türk öykücülüğünün kurucularındandır.

Not 1919-1922 yıllarını kapsayan dönemde, Kurtuluş Savaşı’nı anlatan eserler ve yazarlar Milli Mücadele Dönemi adı altında da değerlendirilir. Bütünüyle Milli Edebiyat anlayışıyla örtüşen bu dönem de Kurtuluş Savaşı’na psikolojik destek verilir ve o dönemde yaşanan acılar dile getirilir.

hh 1911 ‘de Genç Kalemler dergisinde yayımladığı Yeni Lisan adlı makalesi, Milli Edebiyat’ın ortaya çıkış bildirisi olmuştur. hh Milli edebiyatın, milli bir dille kurulabileceğini ileri sürmüş, konuşma dilinin yazı dili haline getirilmesine ön ayak olmuştur. hh Türkçenin yabancı kelimelerden arındırılması ve Türkçenin kurallarının bu doğrultuda belirlenmesi gerektiğini belirtmiştir. hh Sanat anlayışı millet için sanat olarak ifade edilebilir. hh Edebiyatı milli bilincin oluşması için bir araç olarak görmüştür. hh Hikâyelerinde Türk milletini yüceltmiştir. hh Taklitçiliği, yabancı hayranlığını ve kozmopolitliği şiddetle eleştirmiştir.

Öğretmen Sorusu

hh Edebiyatımızda Maupassant tarzı da denen olay öykücülüğünün en başarılı temsilcisidir.

Bu dönemde sanatçıların tarihe ve destanlara yönelmesini nasıl açıklayabiliriz?

Ülkenin içinde bulunduğu buhranlı durumda insanlara moral vermek amacıyla bu konulara yönelinilmiştir. LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

3

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat hh Bu öykülerini tarihsel olaylardan, geleneklerden ve çocukluk anılarından hareketle kaleme almıştır. hh Hikâyeleri teknik açıdan zayıftır. hh Son derce sade bir dili vardır. hh Kısa ömrüne rağmen arkasında 140 civarında eser bırakmıştır.

Eserleri Bomba, Beyaz Lâle, Yüksek Ökçeler, Falaka, İlk Düşen Ak, Gizli Mabet, Bahar ve Kelebekler, Diyet, Kaşağı,Nadan, Pembe İncili Kaftan (Hikâye)

Efruz Bey (Uzun öykü-roman)

Yalnız Efe (Roman, yarım kalmıştır.)

ZİYA GÖKALP (1876- 1924) hh Türkçülüğün Esasları adlı başyapıtında Türkçülüğü sistemleştirmiştir.

MEHMET EMİN YURDAKUL (1869-1944) hh Şiire Servet-i Fünun döneminde başlayan sanatçı milliyetçi-halkçı çizgideki bütün şiirlerini sade bir dille ve hece ölçüsüyle yazmıştır. hh Şiir anlayışını: “Memleketimin gariplerinin, dertlilerinin küçük şairi olmak, ülkemin hürriyet ve saadetini seslendirmek için yaşamak, işte benim hayatımın ve sanatımın bütün gayesi” sözleriyle ifade etmiştir. hh Konularını toplum dertlerinden, sosyal-epik hayat sahnelerinden almıştır. hh Şiir tekniği bakımından çok güçlü olmayan şairin şiirleri his ve heyecan bakımından son derece kuvvetlidir. hh Mili edebiyat çizgisinde, Türkçülüğü savunan şiirler yazmış, Ben bir Türk’üm dinim, cinsim uludur dizesiyle başlayan Cenge Giderken adlı şiiri büyük yankı uyandırmıştır. hh Hece vezninin genel nazım birimi olan dörtlük geleneğinin dışına çıkarak üçlü, altılı, sekizli bentlerden oluşan şiirler yazmıştır.

hh Bir edebiyat insanı olmaktan çok bir düşünürdür.

hh Uyarıcı, öğretici ve milli his ağırlıklı şiirleri dolayısıyla Türk şairi, milli şair olarak anılmıştır.

hh Şiiri, ileri sürdüğü düşünceleri daha etkili anlatma imkânı verdiği için kullanmıştır.

Eserleri

hh Hem aruz hem de hece veznini kullandığı şiirlerinde bazen divan bazen de Batılı nazım biçimlerini kullanmıştır. 1911’den sonra aruz veznini kullanmamıştır.

Türkçe Şiirler, Türk Sazı, Ey Türk Uyan, Tan Sesleri, Ordunun Destanı, Zafer Yolunda, Aydın Kızları (Şiir)

hh Şiirlerinde kullandığı dil, son derece açık ve anlaşılırdır. hh Dil konusundaki düşüncelerini Lisan adlı şiirinde açıklamıştır.

MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ (1890-1966)

hh Dünya’daki bütün Türklerin tek bayrak altında toplanması amacını gütmüştür. Bütün Türklerin ortak bir vatanı olması gerektiğini ve bunun adının da Turan olduğunu belirtmiştir.

hh Edebiyat ve edebiyat tarihi ile ilgili önemli çalışmalar yapmıştır.

Eserleri

Kızıl Elma, Altın Işık, Yeni Hayat (Şiir)

Türkçülüğün Esasları, Türk Töresi, Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak, Türk Medeniyeti Tarihi (Makale-inceleme)

Malta Mektupları (Mektup)

4


hh Bilimsel tarihçiliğin ilk örneklerini veren sanatçı, çeşitli uygarlıkların etkisinde kaldıkları için farklılık gösteren Türk boylarının edebiyatlarını bir bütün olarak ele almıştır. hh Şairlerimiz ve şiirleri üzerine yaptığı tanıtma ve incelemelerini “Yeni Mecmua”da yayımlamıştır. hh Özellikle edebiyat Tarihi konusunda yaptığı çalışmalarıyla tanınmıştır. hh Teknik yönden çok başarılı sayılmayan çok sayıda şiiri de vardır.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat

Eserleri

Mektep Şiirleri (3 cilt, şiir)

Hayat-ı Fikrîye, Bugünkü Edebiyat (Makale)

Örnek 3: Aşağıdaki eser - yazar eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

Tevfik Fikret ve Ahlakı, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıf-

A) Ziya Gökalp - Ey Türk Uyan

lar, Edebiyat Araştırmaları (İnceleme)

B) Ömer Seyfettin - Efruz Bey C) Mehmet Emin - Tan Sesleri

Türk Edebiyatı Tarihi, Divan Edebiyatı Antolojisi, Türk

D) Fuat Köprülü - Mektep Şiirleri

Saz Şairleri (Edebiyat Tarihi- Antoloji)

E) Ali Canip Yöntem - Geçtiğimiz Yol Ey Türk Uyan adlı eser Ziya Gökalp'e değil Mehmet Emin Yurdakul'a aittir.

ALİ CANİP YÖNTEM (1887-1967) hh Sanat hayatına Fecr-i Âti topluluğunda başlamıştır. hh İlk şiirlerinde klasik şiir geleneğine bağlıdır. hh Selanik’te yayımlanan Hüsn ü Şiir adlı derginin başyazarlığını yaparken derginin adını ve içeriğini değiştirerek Genç Kalemler’e dönüştürmüş ve dergiyi şiir dergisi formatından kültür-edebiyat dergisi formatına dönüştürmüştür.

AKA GÜNDÜZ (1885-1958)

hh 9. sayıdan itibaren Genç Kalemler adıyla çıkmaya başlayan dergi, Milli Edebiyat akımın hareket noktası kabul edilmiştir.

hh Selanik, İstanbul, İzmir, Ankara ve Adana’da faaliyet gösteren otuz civarında dergi ve gazetede şiirleri ve yazıları yayımlanmıştır.

hh Genç Kalemlerde Yeni Lisan hareketini destekleyen yazılar, şiirler yazmıştır. hh Şairliğinden çok edebiyat tarihi ve edebiyat araştırmalarıyla ön plana çıkmıştır. hh

hh Genç Kalemler ve Selanik’te Çocuk Bahçesi dergilerindeki yazılarıyla tanınmaya başlamıştır.

hh Edebiyatın pek çok türünde eserler veren sanatçı özellikle sade ve sıcak bir dille yazdığı realist romanlarıyla tanınmıştır. hh Yetmişe yakın eseri olan sanatçının en bilinen yapıtları şunlardır:

hh

Eserleri Geçtiğimiz Yol, Savaş Türküleri, Kokulu Çam, İçel Dağlarından (Şiir) Ömer Seyfettin’in Hayatı ve Eserleri, Tük Edebiyatı Antolojisi, Ağaç-Orman Atasözleri ve Açıklamaları, Edebiyat

Bozgun (Şiir)

Dikmen Yıldızı, Odun Kokusu, İki Süngü Arasında, Üvey Ana, Yayla Kızı (Roman) Türk Kalbi, Bu Toprağın Kızları, Kurbağacık, Hayattan Hikâyeler (Hikâye)

Muhterem Katil, Yarim Osman, Mavi Yıldırım (Tiyatro)

(okul kitabı), Çocuklara Tabiat Hikâyeleri (Düzyazıları )


5

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat Vurun Kahpeye, Zeyno’nun Oğlu, Sinekli Yol, Yol Palas

HALİDE EDİP ADIVAR (1884- 1964)

Cinayeti, Tatarcık, Sonsuz Panayır, Döner Ayna, Âkile

hh Türk edebiyatının en ünlü kadın yazarlarından biridir. hh Tanin gazetesinde çıkan yazılarına gelen tepkilerden dolayı yurt dışına çıkmış, bir süre Mısır ve İngiltere’de kalmıştır. hh Yurda döndükten sonra Türkçülük ve Turancılık akımlarına dâhil olmuştur. hh Yunanlıların İzmir’e girmesi nedeniyle düzenlenen Fatih ve Sultanahmet mitinglerinde tarihi konuşmalar yapmıştır. hh Kurtuluş Savaşı’nda onbaşı, çavuş ve başçavuş rütbeleriyle görev yapmıştır. hh Cumhuriyetin ilanından sonra yaşadığı bazı sorunlar nedeniyle tekrar yurt dışına çıkan sanatçı, Fransa, İngiltere, Amerika, Hindistan gibi ülkelerde bulunmuştur. hh On beş yıl yurt dışında kalan sanatçı, Atatürk’ün ölümünden sonra ülkeye dönmüştür. hh İlk eserlerinde kadın ve kadın sorunlarını işleyen Halide Edip, Türkçülük akımını benimsedikten sonra milli konulara yönelmiştir. hh Romanlarında Türkçe kurallara aykırı ve pürüzlü bir dil kullanmıştır. hh Roman tekniği bakımından çok başarılı değildir. hh Ancak işlediği konular, hareketli ve girişken kişiliği, onun çok tanımasını ve okunmasını sağlamıştır. Eserleri üç grupta incelenir: 1. Ruh özümlemesi romanları: Kadın psikolojisini ve aşkı ele aldığı romanlardır. (Seviye Talip, Handan, Mev’ud Hüküm, Kalp Ağrısı vs.) 2. Kurtuluş Savaşı üzerine yazdığı romanlar: İdeolojik bir tavırla yazdığı romanlardır. (Ateşten Gömlek. Vurun Kahpeye vs.) 3. Töre Romanları: Gelenekler, farklı kuşaklar ve dönemler üzerinde durduğu romanlardır. (Sinekli Bakkal, Tatarcık, Sonsuz

Hanım Sokağı, Hayat Parçaları, Cıbıl Kız, Sevda Sokağı Komedyası, Çaresaz, Kızıl Hançerler (Roman)

Harap Mabetler (Mensur Şiirler - Hikâyeler)

Dağa Çıkan Kurt (Nesirler- Hikâyeler)

Mor Salkımlı Ev, Türk’ün Ateşle İmtihanı (Anı)

YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU (1889-1974) hh Sanat hayatına Fecr-i Âti topluluğuyla başlamıştır. hh Mütareke döneminde yazdığı hikâye ve makaleleriyle Kurtuluş Savaşı’nı desteklemiştir. hh Cumhuriyet’in ilanından sonra milletvekilliği ve büyükelçilik görevlerinde bulunmuştur. hh Romanlarıyla Türk toplumunun Tanzimat’tan bu yana geçirdiği değişimleri, yaşadığı problem ve çalkantıları dile getirmiştir. hh Gerek roman tekniği gerekse dili bakımından kuvvetli bir sanatçıdır. hh Romanlarında sağlam bir gözlem yeteneği ve güçlü bir realizm görülür. hh Kiralık Konak romanında üç neslin çatışmasını ve aile kurumunun yozlaşmasını, Nur Baba’da tekkelerin yozlaşmasını, Sodom ve Gomore’de Mütareke yıllarında toplumdan kopuk kitlelerin yozlaşmasını, Hüküm Gecesi’nde Meşrutiyet yıllarındaki siyasi çekişme ve çatışmaları, Yaban’da halk-aydın çatışmasını, Ankara ve Panorama romanlarında ise yeni kurulan Cumhuriyet’in gelişmesini ve siyasi çalkantıları ele almıştır. hh Yakup Kadri’nin romanları tarihsel bir akış içinde ele alındığında bir nehir romanı dizisi oluşturmuştur.

Eserleri Kiralık Konak, Nur Baba, Hüküm Gecesi, Sodom ve Go-

Panayır vs.)

more, Yaban, Ankara, Bir Sürgün, Panorama, Hep O şar-

Eserleri

kı (Roman)

Seviye Talip, Raik’in Annesi, Handan, Yeni Turan, Son Eseri, Mev’ud Hüküm, Ateşten Gömlek, Kalp Ağrısı,

6


Bir Serencam, Rahmet, Milli Savaş Hikâyeleri (Hikâye)

Erenlerin Bağından, Okun Ucundan (Mensur şiir)


REŞAT NURİ GÜNTEKİN (1889- 1956)

REFİK HALİT KARAY (1888-1965)

hh Türk edebiyatının en sevilen roman ve hikâyecilerindendir.

hh Sanat hayatına Fecr-i Âti topluluğunda başlamıştır.

hh Sanat hayatında I. Dünya Savaşı yıllarında küçük hikâye ve piyesler yazarak başlamıştır.

hh İlk zamanlar Milli Mücadele’nin karşısında olmuş, bu nedenle tutuklanmak üzereyken Beyrut’a kaçmış oradan Suriye’ye geçmiştir.

hh Maarif müfettişliği göreviyle Anadolu’yu gezen sanatçı, Anadolu’da yaşanan sosyal hayatı ve Anadolu insanını gözlemleme imkânı bulmuştur. hh İlkin piyes olarak kaleme aldığı ama dönemin şartları sahnelemeye elverişli olmadığı için romana çevirdiği Çalıkuşu adlı eseriyle şöhreti yakalamıştır. hh Türk romanının İstanbul’da kalmayıp tüm yurda yayılmasının ilk örneği kabul edilen Çalıkuşu sanatçının bu gözlemlerinin bir ürünüdür.

hh Orada yazdığı yazılarla fikirlerinde bir değişme olduğunu gösterince 1938’de çıkan siyasi afla yurda dönmüş, siyasetle bütün bağlarını keserek kendini edebiyata vermiştir. hh Yazarlığının ilk dönemlerinde fıkra ve hikâye yazan Refik Halit, sonradan (yurda döndükten sonra) roman yazarlığına geçmiştir. hh Eserlerinde en dikkat çeken özelliği çok kuvvetli gözlem yeteneğidir.

hh Bu gezilerle ilgili izlenimlerini sonradan Anadolu Notları adı altında yayımlamıştır.

hh Olayları ve karakterleri en ince noktasına kadar görmedeki başarısı gerçekten çok büyüktür.

hh 1927’den sonra yazdığı roman ve hikâyelerinde dini taassup, yanlış Batılılaşma, batıl inançlar vs konuları işlemiştir.

hh Kişilerin iç dünyasını anlatmada dış dünyadaki kadar başarılı değildir. Bu sebeple eserlerinde canlı ve başarılı betimlemelere karşın, daha zayıf ruhsal çözümlemeler görülür.

hh Roman ve hikâyelerinde yer yer keskin bir zeka ve ince bir espri kabiliyeti görülür. hh Eserlerinde olayların meydana getirdiği gerilim, sevimli bir mizah unsuruyla yumuşatılır. hh Güçlü bir gözlemciliğe dayanan realizmin çekici bir romantizmle karıştığı romanlarında içten bir üslup ve konuşma dilini kullanmıştır. hh Yazarın anlatımda ve psikolojik tahlillerdeki gücü de dikkate değerdir.

Eserleri

hh İnsanların kurnaz, sinsi, menfaatçi yönlerini tespit ve tahlil etmede son derece başarılıdır. Bu tiplerin durumuyla alay etmesi sanatçının mizah yönünün gelişmesini sağlamıştır. hh Eserlerinde kişileri kendi sosyal çevrelerinde kullandıkları dille konuşturmuştur. hh Bazı eserlerinde Kirpi takma adını kullanmıştır.

Eserleri

Memleket Hikâyeleri, Gurbet Hikâyeleri (Hikâye)

Sürgün, Nilgün, Çete, Bugünün Saraylısı, Kadınlar Tek-

Çalıkuşu, Gizli El, Damga, Dudaktan Kalbe, Akşam Gü-

kesi, İstanbul’un İç Yüzü, Anahtar, Bu Bizim Hayatımız,-

neşi, Bir Kadın Düşmanı, Yeşil Gece, Acımak, Yaprak Dö-

Yezid’in Kızı, Yer Altında Dünya Var, Karlı Dağdaki Ateş,

kümü, Kızılcık Dalları, Gökyüzü, Eski Hastalık, Ateş Ge-

Dört Yapraklı Yonca, Sonuncu Kadeh (Roman)

cesi, Değirmen, Miskinler Tekkesi, Son Sığınak, Kavak Yelleri (Roman) Tanrı Misafiri, SönmüşYıldızlar, Olağan İşler, Boyunduruk, Roçild Bey, Eski Ahbap (Hikâye)

Anadolu Notları (Gezi)

Kirpinin Dedikleri, Sakın Aldanma İnanma Kanma, Guguklu Saat (Hiciv ve mizah yazıları) Tanıdıklarım, Ay Peşinde, Bir Avuç Saçma, İlk Adım, Makyajlı Kadın, Bir İçim Su, Tanrıya Şikâyet (Anı-fıkra-günce)

Balıkesir Muhasebecisi, Tanrıdağı Ziyafeti, Hançer, Eski Borç, Taş Parçası, İstiklal (Tiyatro)


7

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat hh Yaşayan, sokakta konuşulan Türkçeyi, en kolay ve kusursuz bir şekilde aruza uydurabilen sanatçı olmuştur.

Örnek 4: I. Aka Gündüz, edebiyatın birçok dalında eser vermiş olup romantik akımı benimsemiştir. II. Halide Edip Adıvar, romanlarında kusursuz bir dil kullanmıştır. III. Genç kalemler dergisinin ilk adı Hüsn ü Şiir'dir. IV. Fuat Köprülü edebiyatımızda bilimsel tarihciliğin ilk örneklerini vermiştir. V. Ömer Seyfettin, özellikle durum hikayeleri yazarak edebiyatımızdaki yerini almıştır. Yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? B) II ve III

D) III ve IV

hh Şiirlerinde vatan sevgisi, yoksullara acımak, inanç, kötülük, tembellik karşısında isyan, umut, iyimserlik gibi temaları işlemiştir. hh İran edebiyatından Sadi ve Hafız’ı Türk edebiyatından Muallim Naci ve Hamit’i, Fransız edebiyatından Lamartin, ve Aleksandr Duma’yı beğenmiştir.

C) II ve IV

E) IV ve V

I, II ve V. seçenekler yanlıştır. Ancak III ve IV. seçenekler doğru olup cevabımız D seçeneğidir.

Safahat’ında çok sık kullandığı manzum hikâyeler şu özellikleri gösterir:

‒ Bütün manzum hikâyeleri sosyal konuları içerir.

‒ Güçlü bir gözleme dayalı realist hikâyelerdir.

Dönemin Bağımsız Sanatçıları

‒ Halkın konuştuğu bir dille yazılmıştır.

MEHMET AKİF ERSOY (1873-1936)

‒ Hikâyelerinde büyük bir betimleme ve öyküleme gücü ve

hh Toplumcu bir sanat anlayışına sahip şairin şiirlerinde şekil güzelliğinden çok düşünce ön plandadır.

hh Çağdaşı olan Servet-i Fünun ve Fecr-i Âticileri ülkenin içinde bulunduğu şiddetli buhranlara kayıtsız kaldıkları için eleştirmiştir.

teknik olgunluk vardır. ‒ Çoğu karşılıklı konuşmalar şeklinde olduğundan sahne-

lenmeye elverişlidir.

hh Ona göre edebiyat, bir toplumun manevi ve ahlaki eğitiminde en çok etkisi olan kurum konumundadır.

YAHYA KEMAL BEYATLI (1884-1958)

hh Duyarlık alanı yalnızca Türk toplumuyla kısıtlı değildir. O bütün İslam dünyasının yoksulluğunu, cehaletini, tembelliğini, taklitçiğini ve inanç sorunlarını dert edinmiştir.

hh Milli Edebiyat döneminin bağımsız isimlerindendir.

hh İslamcılık düşüncesinin edebiyatımızdaki en önemli temsilcisi olmuştur. hh Genellikle mesnevi ve serbest müstezat nazım biçimlerini kullanan sanatçı, bütün şiirlerinde aruz veznini kullanmıştır. hh Nazmı nesre yaklaştırmıştır.

hh Türk tarihi ve medeniyeti ve müziği hayranıdır. hh Şiirleri, Türkçenin başyapıtlarından kabul edilmiştir. hh Şiir anlayışını, öz şiir, halis şiir sözleriyle ifade etmiştir. hh Bu anlayış, Batılı şiir akımlarının en seçkin özellikleriyle Divan şiirinin özelliklerini birleştirmesinden (Neoklasisizm)doğan yeni bir anlayıştır.

Milli Edebiyat anlayışının, Ziya Gökalp'in bu akıma katılmasıyla hız kazanmasını nasıl açıklayabiliriz? Her edebi hareketin bir teorisyene ihtiyacı vardır. Tanzimat'ta Şinasi, Servet-i Fünûn'un kurulmasında Recaizade Mahmut Ekrem, Milli Edebiyat'ta de Ziya Gökalp bu işlevi görmüştür. Bu edebiyat anlayışının çevresini bu sanatçılar çizmiştir. Bu hareketler bu sanatçıların fikirleriyle yaygınlaşabilmiştir.

8


Öğretmen Sorusu

A) I ve III

hh Söylemek istediğini nazım biçiminde ifade etme kabiliyeti çok yüksek olan sanatçı, şiirlerinde ele aldığı konular, bu konuları işleyiş biçimi ve dil ve anlatım özellikleriyle Türk şiirine gerçek realizmi getiren sanatçı olmuştur.


Not

hh Hayattayken şiirlerini kitap halinde bastırmayan sanatçının şiirleri, ölümünden sonra Yahya Kemal Enstitüsü tarafından

Öz şiir, bir duygu ya da düşünceyi, şekil ve anlamca mü-

bastırılmıştır.

kemmel bir biçimde anlatmaktır. Son derece dikkatle düzenlenmiş ahenkli dizelerden duygu ve düşünce kompozisyonudur.

hh Divan şiirinin nazım biçimlerini (gazel, rübai) ve serbest şiiri kullanmıştır.

Eserleri

Kendi Gök Kubbemiz (Yeni tarzdaki şiirleri)

Eski Şiirin Rüzgârıyla (Divan tarzındaki şiirleri)

Rübailer ve Hayyam Rübailerini Türkçe Söyleyiş (Şairin

hh Arif Nihat Asya ile birlikte Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında en çok rübai yazan iki şairden biridir. hh Şiirlerini aruzla yazmıştır. hh Aruzu Türk ölçüsü haline getiren ender sanatçılarımızdandır. hh Eski nazım biçimleriyle, konuşulan / yaşayan Türkçenin en güzel örneklerini vermiştir. hh Tevfik Fikret'in İstanbul'u aşağıladığı "Sis" adlı şiirine karşı "Siste Söyleniş" adlı şiiriyle cevap vermiştir.

40 Hayyam’ın 54 rübaisi)

Aziz İstanbul, Eğil Dağlar, Edebiyata Dair, Tarih

Musahabeleri (Deneme-makale-söyleşi)

Siyasi ve Edebi Portreler (Biyografi)

Çocukluğum, Gençliğim - Siyasi ve Edebi Hatıralarım (Anı)

hh Hece veznini kullanarak yazdığı tek şiir Ok’tur. hh Çoğunlukla zengin kafiyeyi kullanmıştır. hh Geleneğe bağlı olmadan yazılan şiir ve oluşturulan edebiyatın orijinal olamayacağını belirtmiştir. hh İstanbul’a tarif edilemez bir sevgi duymuştur. hh Ona göre İstanbul, tarih ve medeniyetimizin özetidir. hh Nedim’den sonra şiirlerinde İstanbul’u en çok işleyen şairdir. hh Sembolizmin etkisiyle şiirde ahenkle ve musikiye büyük önem verdi.

RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI (1868- 1949) hh Feylesof Rıza diye de tanınır. hh Hayatı boyunca hiçbir edebi topluluğun içinde olmamıştır. hh Hüzünlü, melankolik şiirler kaleme alan Rıza Tevfik, Halk şiiri tarzında yazdığı manzumeleri ile tanınmıştır. hh Koşmaları, nefesleri ve dîvanları, Saz ve Tekke şiirinin kaynağından beslenmiştir.

ve İstanbul konularını işleyen sanatçıda parnasyen etkilerde

hh Bu şiirler sayesinde hece vezni canlanmış, yaygınlaşmış, halk şiirimizin aydınlar arasında da sevilmesi mümkün olmuştur.

kendini hissettirir.

hh Şiirlerinde oldukça geniş bir konu yelpazesine sahiptir.

hh Şiirlerinde sonsuzluk, vatan, aşk, ölüm, rintlik, musiki, tabiat

hh Türkçeyi ana sütü kadar kutsal ve lezzetli bulmuştur.

hh Sürgünde iken yazdığı "Uçun Kuşlar" isimli şiiri çok ünlüdür. hh Serab-ı Ömrüm (Şiir)


9


Örnek 5:

Ankara: Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Aşağıdaki Milli Edebiyat döneminde bağımsız kalan sanatçılarla ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Mehmet Akif Ersoy, toplum için sanat anlayışını savunmuştur. B) Milli ve dini konuları işleseler de Türkçülük akımına bağlı olmadıkları için bağımsız kalmışlardır. C) Yahya Kemal, öz şiir anlayışına bağlı kalmıştır. D) Rıza Tevfik, sürgün yıllarında "Uçun Kuşlar" adlı önemli bir şiir yazmıştır. E) Yahya Kemal nazmı nesre yaklaştıran bir anlayış temsilcisi olmuştur. Mehmet Akif, manzum hikayeler yazarak şiiri düz yazıya yaklaştırmıştır. Bu nedenle nazmı nesre yaklaştıran Yahya Kemal değil, Mehmet Akif'tir.

Üç ayrı bölümden oluşan eserin ilk bölümünde Milli Mücadele yıllarındaki Ankara’yı buluruz. İstanbul’dan gelmiş Selma Hanım, kocası Nazif Beyin etkisiyle bir zamanlar yadırgadığı Milli Mücadeleye inanmaya başlar ancak bu sefer de kocası Sakarya Muhaberesi’nden korkarak kaçmanın yollarını aramaktadır. Selma, Binbaşı Hakkı Bey’le mücadeleye devam eder ve yaralılara hemşirelik yapar. İkinci bölümde Selma Hanım Nazif Bey’den boşanmıştır. Bu bölüm zaferden sonraki Ankara’dır. Selma Hanım eski binbaşı emekli Miralay Hakkı Bey’in karısıdır. Ancak koşullar değişmiş, değişen koşullar Cumhuriyet öncesinin kişilerini de değiştirmiştir. Hakkı Bey ordudan, Murat Bey vekillikten ayrılmışlardır. Vurguncu harp zengini şirket meclisi idarelerinde dolaşan, ecnebi gruplarla komisyon işleri yapmaya çalışan Hakkı Bey’in yeni yüzüyle karşılaşırız. Üçüncü bölümde hürriyet ruhu ile aydın gençler yetişmiştir. Bunlardan biri de Neşet Sabit’tir. Selma üçüncü evliliği bu gençle yapar ve mutluluğa kavuşur. Bu iki insan yeni hayatın imar ve inşasında el ele vererek büyük bir aşkla çalışır, yeni değerleri halk yığınlarına götürürler. Harf İnkılabı, Tarih Cemiyeti, Yüksek İktisat Enstitüsü, Halk Evleri gibi daha birçok alanda büyük atılımlar, büyük yenilikler gerçekleşir.

Roman Özetleri Acımak: Reşat Nuri Güntekin

Ateşten Gömlek: Halide Edip Adıvar

Zehra öğrencilerin hiçbir yanlışını affetmeyen katı bir öğretmendir. Bir gün babasının öldüğünü öğrenir ve bu nedenle istemeye istemeye İstanbul’a gider. İstanbul yolunda babasının ailesine yaptıklarını annesini, ablasını ve anneannesini nasıl öldürdüğünü ve en sonunda da kendisini bir yatılı okula verip hiç arayıp sormamasını düşünür. İstanbul’a varır. Eski komşuları Vehbi Bey, babasının “Zehra, Zehra” diye öldüğünü söyler. Kendisine babasının eşyalarının bulunduğu sandığın anahtarı verilir. Zehra sandığı açar, içinde bir günlük vardır. Günlüğü okumaya başlar. Babasının ilk memuriyet yıllarını, annesiyle evlenmesini, anneannesinin davranışlarını okur. Zehra daha önce bildiği şeylerin hepsinin tam tersi olduğunu öğrenir. Aslında bu olaylarda bütün suçlunun annesi ve anneannesi olduğunu anlar. Bundan sonra içinde bir acıma duygusu oluşur. Hemen gidip babasının ayağını öper. Birkaç gün sonra okuluna tekrar döner ve artık Zehra’nın hiçbir eksiği kalmamıştır. Acımayı öğrenmiştir.

İzmir’in işgali sırasında kocası ve çocuğu düşman tarafından öldürülen Ayşe, İstanbul’a akrabası Peyami’nin yanına gelir. İkisinin yanına Binbaşı İhsan da katılır ve Anadolu’ ya geçerler, amaçları Kuvayi Milliye’ye hizmet etmektir. Ayşe, Eskişehir asker hastanesinde ve Polatlı sahra hastanesinde hemşire olarak çalışır. Bu arada hem Peyami hem de Binbaşı İhsan Ayşe’ye âşık olur. Bu aşk her ikisi için de ateşten bir gömleğe dönüşür. İhsan ve Ayşe cephede ölürler, yaralanan Peyami, kafasında kalan bir kurşunla Ankara Cebeci Hastanesinde "ateşten gömlek" ismini verdiği anılarını yazmayı tamamlar ve kafasındaki kurşunun çıkarılması için girdiği ameliyatta ölür.

10


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat Çalıkuşu: Reşat Nuri Güntekin Feride, küçük yaşta anasını babasını kaybeder. Teyzesinin yardımıyla yatılı okula gider. Çok haşarı olduğu için ona Çalıkuşu adı takılır. Yazları teyzesinin yanına gider. Zamanla teyzesinin oğlu ile aralarında aşk başlar. Evliliğe kısa bir süre kala Kamuran’ın başka bir kızla ilişkisi olduğunu öğrenir. Her şeyi bırakır kaçar. Anadolu’nun değişik yerlerinde öğretmenlik yapmaya başlar. Daha evvel tanıştığı ihtiyar Doktor Hayrullah Beyle Kuşadası’nda yine karşılaşırlar. Aralarındaki dostluk dedikodulara neden olunca formalite bir evlilik yaparlar. Hayrullah Bey Feride’nin günlüğünü okur ve saklar. Kendisi ölünce Kamuran’a verilmek üzere bir zarfı Feride’ye verir. Hayrullah Bey ölünce Feride zarfı götürür. Kamuran zarfı alır ve her şeyi öğrenir. Bir daha ayrılmamak üzere Feride’yle evlenir.

Sodom Ve Gomore: Y. Kadri Karaosmanoğlu Mütareke dönemindeki İstanbul’da sosyal yaşam anlatılmıştır. Romanda Sami Bey ve ailesi ile bu aileyle ilişkili yerli ve yabancı kahramanlar anlatılır. Tek olumlu kahraman Leyla'nın nişanlısı Necdet’tir.

Not Sodom ve Gomore kutsal kitaplarda adı geçen ve Ürdün’de günahkarlıkları yüzünden Tanrının gazabına uğrayarak yerle bir edilmiş iki şehrin adıdır.

Yaprak Dökümü: Reşat Nuri Güntekin

Handan: Halide Edip Adıvar Refik Cemal, Neriman’la evlidir. Handan Neriman’dan üç yaş büyüktür ve kardeş çocuklarıdır. II. Abdülhamit döneminde ihtilalci gençlerden olan Nazım, Handan ile evlenmek ister. Handan kabul etmez. Hüsnü Paşa adlı biriyle evlenir. Bu arada Nazım tutuklanmış, Handan'a iki mektup bırakarak intihar etmiştir. Handan kocasıyla Londra, da bulunmaktadır. Bu sırada Refik Cemal konsoloslukla Londra’ya gider, orada Handan ile tanışır ve âşık olur. Handan, beyin hummasına tutulur. Refik Cemal onun başından ayrılmaz, Handan iyileşince Refik Cemal'e sevgisini dışa vurur fakat çektiği vicdan azabından ölür.

Kiralık Konak: Y. Kadri Karaosmanoğlu Eski nazırlardan Naim Efendi, kızı Sekine, damadı Servet, torunları Seniha ve Cemil ile aynı konakta yaşamaktadır. Damadı lükse düşkün bir adam, Seniha serbest yetişmiş bir kızdır. Seniha’nın çevresinde Faik ve Hakkı Celis adlı iki genç vardır. Seniha Faik’ten hamile kalır. Naim Efendi sarsılır. Hakkı Celis cepheye gider. Seniha ise Avrupa’ya gider. Hakkı Celis şehit olur. Bunu öğrenen Naim Efendi hızla çöken bir dünyada yapayalnız kalır.

Suriye ve Anadolu’da 25 yıl çalışan daha sonra işine son verilen memur Ali Rıza Bey, karısı, üç kızı ve oğluyla, İstanbul’da geçim zorlukları içinde yaşamaktadır. Sırasıyla oğlu Şevket, kızları Necla ve Leyla yaşadıkları olumsuz olaylar sonucu aileden koparlar. Leyla'nın iffetsiz bir hayat yaşadığını öğrenen Ali Rıza Bey felç geçirir. Babasını hastaneden Leyla çıkarır ve yaşadığı eve götürür. Ali Rıza Bey Leyla'nın yanında için için bir utancı ve kendi kırık hayatını yaşamaya başlar.

Sinekli Bakkal: Halide Edip Adıvar Abdülhamit devrinde Aksaray’da Sinekli Bakkal Mahallesi'nde imamın kızı Emine, aynı mahalleden orta oyuncu Tevfik ile babasının karşı çıkmasına rağmen evlenir. Tevfik zenne rolüne çıktığı için Kız Tevfik diye anılmaktadır. Bir süre sonra bu yüzden ayrılırlar. Ayrıldıktan sonra Rabia isminde bir çocukları dünyaya gelir. Tevfik ünlü bir sanatçı iken İstanbul’dan sürgüne gönderilir. Bu sırada Rabia sesi ile herkesi büyülemektedir. Kuran ve mevlit okumakta üstüne kimse yoktur. Tevfik sürgünden döner, kızını yanına alır . Ancak bu seferde Genç Türkler adlı bir gruba yardım ettiği için Şam'a sürülür. Rabia ise Müslüman olan piyano öğretmeni Peregrini ile evlenir. 1908 Meşrutiyet ilanından sonra Tevfik sürgünden döner, Sinekli Bakkal Mahallesi'nde eski mutlu günlere dönülür.


11

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Milli Edebiyat Yeni Turan: Halide Edip Adıvar

Yaban: Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Politik ve ideolojik bir hikâye olan eserde Yeni Osmanlılar Partisi'nin başkani Hamdi Paşa, karısının ölümünden sonra kendini tamamen parti çalışmalarına vermiştir. Yeni Turan Partisi kurulunca onlarla mücadele etmek için her türlü yola başvurur. Tarım ve eğitime, milli değerlere, dine, kadın haklarına ön planda yer veren ve her biri milli tarih ve değerlerle ideal şekilde yetişmiş Türkçü mensuplarının çalışmalarıyla Türkiye'nin çehresini değiştiren Yeni Turan Partisi'nin durumunu sarsmak için, Hamdi Paşa, önce liderleri Oğuz'u hapsetirir. Kaya, Oğuz'un teyzesinin kızı ve sevdiği kadındır: Oğuz'u affettirmek için, çocukluğundan beri tanıdığı Paşa'ya gider, çirkin bir teklifle karşılaşır: Paşa ile evlenirse, Oğuz affedilecektir. Ortak amaçları olan Yeni Turan'ı ve memleketin geleceğini düşünerek Kaya bu teklifi kabul eder. Yeni Turan'ın önde gelen bir üyesinin (Kaya'nın) muhalif Osmanlı Partisi başkanıyla evlenmesi, Yeni Osmanlı Partisi'ni tutan gazeteler tarafından hayli istismar edilirse de, Kaya'nın kesin olarak köşesine çekilmesi, bu partinin daha fazla adı etrafında laf etmesini önler. Fakat bu arada Kaya, asabı bozularak, hastalanır. Oğuz'un, bir deli tarafından öldürülmesini ise, Kaya'ya garip bir şekilde aşık olan Paşa, karısından saklar. Fakat bu hareket Kaya'nın Paşa'dan büsbütün soğumasına yol açar ve Kaya, nefretini Paşa'nın yüzüne haykırarak çıkıp gider.

Birinci Dünya Savaşında bir kolunu kaybeden Yedek subay Ahmet Celal işgal altındaki İstanbul da yaşayamayacağını anlayınca emir eri Mehmet Ali’nin çağrısına uyar Haymana Ovasında Porsuk Çayı kenarındaki Mehmet Alinin evine gider. Köylülerle dost olmak istediği zaman köylülerin ona yabancı gözüyle baktığını anlar. Köylüler ona yaban adını takmışlardır. Mehmet Ali yeniden askere alınır. Köy Yunan işgaline uğrar, Ahmet Celal köyde geçen günlerini yazdığı defterini Mehmet Ali'nin yengesi Emine’ye teslim ederek oradan ayrılır. Bu defter daha sonra kenarları yanmış bir biçimde yıkıntılar arasında bulunur. Defterdeki Yaban romanıdır.

Gizli El: Reşat Nuri Gültekin Hukuk mezunu Şeref, babası ölünce parasal sıkıntıya düşmüş, Gemlik'te bir memurluk bulmuştur. Orada Narlı Çiftliğinin sahibi Aziz Paşa, bir askeri doktorun kendisine tanıştırdığı Şeref'i oğluna öğretmen yapar. Paşa'nın İstanbul'da Fransız okulunda okuyan kızı Seniha'ya da Türkçe dersi veren Şeref, giderek kıza aşık olur. Gizli aşk anlaşılınca Seniha ile Şeref evlenirler. Şeref kendini hep küçük görmekte, bir işe yaramadığına inanmaktadır. Savaş başlayınca Şeref, Aziz Paşa'nın yardımıyla cepheye gitmez, gene Paşa'nın yardımıyla İstanbul'da bir görev alır, daha sonra dış ülkelere gider. Savaş bitince ünlü ve zengin olmuş, İstanbul'a yerleşmiştir ama karı koca mutlu değildirler. Şeref eğlence hayatına dalar, bir gün nedenini bilmeden tutuklanır, onu gene kayınpederi Aziz Paşa kurtarır. Kendisini nasıl karşılayacağını kestiremediği eşinin yanına, Gemlik'e dönmek ister, döner. Seniha onu içtenlikle karşılar.

12


Nur Baba: Yakup Kadri Karaosmanoğlu Nur Baba, bir Bektaşi şeyhidir. Kara sakallı, güzel sesli, zevk ve şehvet düşkünü bir adamdır. Gözlerinde ve sesinde kadınları büyüleyen bir güç vardır. Çıkarlarıyla zevklerini birleştirmeyi bilmektedir. Tekkeye düşen zengin ve güzel kadın müritler, onun elinden servetlerini ve kendilerini kurtaramaz olurlar. Nur Baba, ilkin, ölen şeyhin karısı Celile Bacı ile evlenerek tekkeye şeyh olur; sonra Ziba Hanımefendi'nin servetini tüketir; daha sonra Nigar'ı ele geçirir. Nigar, Nur Baba uğruna kocasını, çocuklarını, toplum içindeki yerini bırakır, bütün servetini de tekkeye verir. Yaşanan düzensiz hayat yüzünden birkaç yıl içinde Nigar da yıpranır; Nur Baba bir gün onu da bırakır ve Süheyla adında geç bir kızla evlenir.


1. Milli edebiyatımızın büyük öykücüsü ve sade dil akımının

en önde gelen temsilcilerinden biridir. Türkçenin sadeleşmesine ve Türkçülük akımına öncülük etmiştir. “Genç Kalemler” dergisinin ilk sayısında imzasız olarak yayımladığı “Yeni Lisan” adlı makalesinde ileri sürdüğü görüşler büyük ilgi görmüştür. Öykülerinde daha çok, çocukluk anıları, tarihsel olaylar ve halk geleneklerini işlemiştir.

Konu Testi - 1

4. İnsanların Anadolu’daki yaşamları dile getirilmiştir. Anado-

lu’nun nasıl değiştiği, çağın manzarası, psikolojisi, mantığı aktarılmıştır. İlk defa 1919 yılında yayınlanan eserde, Refik Halit Karay, konularını I. Dünya Savaşı yıllarında yakından gördüğü Anadolu halk ve hayatından alan hikâyelere yer vermiştir. Anadolu’da yaşayan yerli tipleri o zamana kadar görülmemiş bir canlılıkla anlatmıştır. Anadolu, bu eserle ilk defa bütün gerçek varlığı ve iç dünyasıyla okuyucunun karşısına çıkar. Hikâyelerinin çoğu, dünya dillerine çevrilmiş, tamamı Fransızca da yayımlanmıştır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ahmet Rasim B) Halit Ziya Uşaklıgil

C) Mehmet Emin Yurdakul

Bu parçada Refik Halit Karay’ın hangi eseri hakkında bilgi verilmiştir? A) Çağlayanlar

D) Hüseyin Rahmi Gürpınar

B) Memleket Hikâyeleri

E) Ömer Seyfettin

C) Anadolu Notları D) Harap Mabetler E) Kirpinin Dedikleri

2. Bütün eserlerinde divan şiirini temel kaynak olarak seçti.

Divan şiiri nazım şekillerini ve “Ok” hariç bütün şiirlerinde aruz ölçüsünü kullandı. Nazım-nesir yakınlaşmasına karşı çıktı. O tam bir İstanbul aşığıdır. Tevfik Fikret’in “Sis” adlı, İstanbul'u tahkir ettiği şiirine karşı “Siste Söyleniş” adlı şiiriyle cevap vermiştir. Osmanlı tarihi, aşk, ölüm, sonsuzluk, musıki ve İstanbul sevgisi en fazla işlediği temalardır. Nedim’den sonra İstanbul’u en fazla işleyen şairdir. Eski nazım biçimleriyle konuşulan Türkçenin en güzel örneklerini vermiştir.

5. Selanik’te Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp ve Ali Canip Yön-

tem tarafından çıkarılan ---- dergisi, Milli Edebiyat’ın yayın organı işlevini görür.Bu dergide imzasız olarak ---- adlı bir makale yayımlanır. Ömer Seyfettin tarafından kaleme alınan bu makale, Milli Edebiyat’ın bildirisi kabul edilir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

Bu parçanın hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tercüman-ı Hakikat- Sanat ve Edebiyat Üzerine

A) Mehmet Akif Ersoy

C) Servet-i Fünun- Edebiyat ve Hukuk

B) Yahya Kemal Beyatlı

D) Genç Kalemler- Yeni Lisan


E) Muhbir- Şiir ve İnşa

B) Türk Ocağı- Çal Çoban Çal

D) Ali Canip Yöntem E) Ziya Gökalp

3. Milli Edebiyat ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Şiirde hece ölçüsü ve halk şiiri nazım biçimleri kullanılmıştır. B) Roman ve hikâyede İstanbul’un dışına çıkılmıştır.

6. Ziya Gökalp için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Dilde özleşmeyi ön gören bir milliyetçiliğin fikir babasıdır. B) Edebi kimliğinden ziyade teorisyenliği ile önemlidir.

C) Dilin yabancı kelimelerden kurtarılması hedeflenmiştir.

C) Türk milliyetçiliğini sistematize etmiş, esaslara bağlamıştır.

D) Sanat, topluma milli bilinç vermek için araç olarak kullanılmıştır.

D) Şiirlerinde Türk mitolojisi ve efsanelerinden yararlanmıştır.

E) Tiyatro türünde büyük gelişmeler yaşanmıştır.

E) Sade dil anlayışını özellikle şiirlerinde pek tutturamamıştır. LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

7. 1922’de Vakit Gazetesi’nde tefrika edilen ve aynı yıl katip

olarak basılan “Çalıkuşu” romanıyla ünlendi. Bu romanı önce “İstanbul Kızı” adıyla oyun olarak yazmıştı. O dönem koşullarında sahneye konulması olanağı çıkmayınca romana dönüştürdü. Türk edebiyatında gerçekçi romana yönelimin ilk örneklerinden olan “Çalıkuşu”, dili, anlatımdaki rahatlığı, duygusal yanlarıyla uzun yıllar güncelliğini koruyan bir eser oldu. Sinema ve televizyona da uyarlandı. Romanda, iyi bir eğitim görmüş ve bir aşk nedeniyle hüsran yaşamış İstanbullu genç öğretmen Feride’nin tanıklığıyla Anadolu’nun Kurtuluş Savaşı’ndaki hali yansıtılır.

10. Şiiri anlatıya ve öğüde dayanır. Ama din yönünden ulaştığı

başarı, öğüt ve anlatıyı donukluktan kurtarır. Zaman zaman didaktizmin sakıncalarını hafifleten bir mizah ön plana çıkar. Zaman zaman da coşku ve içtenlik gibi öğeler şiiri söylev parçası olmaktan kurtarır. "Sanat sanat içindir" tezine her zaman karşı çıktı. Ona göre şiir, "libas hizmetini, gıda vazifesini görmelidir. Gerçeği her an ve bütün çıplaklığıyla yakalamalıdır." İstanbul halkının konuşma dili kadar Osmanlıcayı da çok iyi bildiği için aruz veznini ustalıkla kullanır. Türkçülük hareketine ve Milli edebiyat akımına karşı çıkar. Kurtuluşu Batılılaşma'da gören Tevfik Fikret ile çatışır. İslam Birliği'ni savunurken, İslam dünyasındaki durağanlığı da sert dille eleştirir. Savaş, bunalım ve yokluk yıllarının yoksul insanları Türk edebiyatında gerçek yüzleri ve sorunlarıyla ilk kez onun şiirlerinde ele alınır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yakup Kadri Karaosmanoğlu B) Reşat Nuri Güntekin

C) Halide Edip Adıvar

Bu parçada sözü edilen şair, aşağıdakilerden hangisidir? A) Yahya Kemal Beyatlı

D) Ömer Seyfettin

B) Mehmet Akif Ersoy

E) Aka Gündüz

C) Mehmet Emin Yurdakul D) Ali Canip Yöntem E) Ziya Gökalp

8. Aşağıdakilerden hangisinde sanatçı-eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

11. Aşağıdakilerden hangisi Mehmet Akif Ersoy’a ait

A) Halide Edip Adıvar- Türk’ün Ateşle İmtihanı

değildir?

B) Reşat Nuri Güntekin-Dağa Çıkan Kurt

A) İsyan ve Dua

C) Yakup Kadri Karaosmanoğlu- Sodom ve Gomore

B) Gölgeler

D) Mehmet Emin Yurdakul- Tan Sesleri

C) Süleymaniye Kürsüsünde

E) Ziya Gökalp- Kızıl Elma

D) Küfe E) Asım

9. Dil, din, ekonomi, siyaset, kültür ve güzel sanatlarda Türk-

12. Tarihsel ve siyasal yönlerden, Türk milliyetçiğini çok geniş


Bu parçada sözü edilen edebi topluluk aşağıdakilerden hangisidir?

ve aydınlık ölçüler içinde yaşatmaya çalışıyorlardı. Edebiyat-ı Cedide hâkimiyetinin devam ettiği ve İstanbul’da da bu edebiyatın bir çeşit devamı olan Fecr-i Ati topluluğunun faaliyette bulunduğu bir sırada Selanik’te her iki topluluğun da ilkelerine aykırı olarak ortaya çıkan bu hareket, büyük bir tepkiyle karşılandı.

A) Nev- Yunaniler

B) İbrahim Şinasi

B) Genç Kalemler


C) Beş Hececiler

D) Ali Canip Yöntem

D) Toplumcu Gerçekçiler

E) Mehmet Fuat Köprülü

E) Yedi Meşaleciler

4. B

5. D

6. E

7. B

8. B

9. A

10. B

11. A

12. B


3. E

14

2. B

A) Ziya Gökalp

1. E

Cevaplar

çülüğü gerçekleştirme yollarını göstermek için sanatı bir araç olarak kullanmıştır. Bir edebiyatçıdan çok sosyolog, düşünür ve teorisyendir. Düşüncelerini “Fert yok, cemiyet var.” sözleriyle ortaya koymuştur. Ulusal birliğin ancak kültür birliğiyle sağlanacağını iddia etmiştir. “Türk Medeniyeti Tarihi, ve Türkçülüğün Esasları” gibi düşünce kitapları vardır.


1.

I. Roman, hikâye, anı ve mensur şiir alanlarında eser vermiştir.

II. Kirpinin Dedikleri kitabında mizah ve hiciv edebiyatımızın güzel örneklerini vermiştir.

III. Asıl ününü 1922 yılında vakit gazetesinde yayımlanan Çalıkuşu romanıyla kazanmıştır.

IV. Servet-i Fünun edebiyatından Milli edebiyata geçmiş, Gönül Hanım adlı romanıyla tanınmıştır.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki sanatçılardan hangisi hakkında bilgi verilmemiştir?

Konu Testi - 2

4. Türk şiirinin zirve isimlerinden biridir. Eserlerinde mistik bir

hava sezilir. Çok güçlü bir şiir tekniği vardır.Şiirde biçim kusursuzluğu araması nedeniyle parnasizim akımına yakın durur. Sözcükleri bir kuyumcu titizliğiyle seçmiştir. “Türkçe, ağzımda annemin ak sütüdür.” diyen şair, “Ok” şiiri dışındaki bütün şiirlerini aruzla yazmıştır. İstanbul’u dünyanın en güzel şehri saymış, birçok şiirinde İstanbul’u işlemiştir.

Bu parçada sözü edilen şair aşağıdakilerden hangisidir? A) Mehmet Emin Yurdakul B) Ömer Seyfettin

A) Yakup Kadri Karaosmanoğlu

C) Yahya Kemal Beyatlı

B) Refik Halit Karay

D) Mehmet Akif Ersoy


E) Tevfik Fikret

D) Reşat Nuri Güntekin E) Ahmet Hikmet Müftüoğlu

2. Yakup Kadri Milli Edebiyat döneminin en önemli romancı-

larındandır. ---- adlı eserinde, işgal altındaki İstanbul’u Tevrat’taki ünlü öyküye konu olan iki kente anıştırma yaparak anlatırken, ---- isimli eserinde savaş sırasında bir kolunu yitiren ve işgalden sonra emir eri Mehmet Ali’nin Sakarya’daki köyüne sığınan Ahmet Celal’in anı defteri biçimde, taşrayı betimler.

5. Başlarda Fecr-i Âticiler'in "sanat kişiseldir" görüşünü be-

nimsemiştir. Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı sırasında ülkenin içinde bulunduğu zor koşullar, sanat anlayışını değiştirmesine yol açtı. Sanatın toplumsal işlevine de ağırlık vermeye başladı. Bu ikinci dönem eserlerinde önce Ömer Seyfettin ve arkadaşlarının dilde yenileşme çabalarına karşı çıktı. Sonra Ziya Gökalp'in de etkisiyle Yeni Lisan ve Milli Edebiyat akımını benimsedi. Daha çok romancı yönüyle ön plana çıktı. Bu türün edebiyatımızdaki önemli temsilcilerinden biri oldu. Yazarlık yaşamı boyunca Batı edebiyatı özelliklerine de sıkı sıkıya bağlı kaldı. Balzac, Flaubert ve Zola'dan etkilendi.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilmelidir? A) Ankara – Yaban B) Panorama – Hüküm Gecesi C) Nur Baba – Kiralık Konak D) Sodom ve Gomore – Yaban E) Yaban – Sodom ve Gomore

3. Yazarlığa mizah öyküleriyle başladı. 1919'dan başlayarak

Türk öykücülüğüne yeni bir sayfa açtı. Sürgün olarak gittiği Anadolu'dan çeşitli kesimlerden insanları canlandırdığı "Memleket Hikâyeleri" 1919'da yayınlandı. Bu kitapla, o güne kadar konuları İstanbul'la sınırlı olan öykücülüğü Anadolu'ya taşıdı. Bu yönüyle sonradan serpilip gelişen köy edebiyatının öncüleri arasına girdi. 1920'lerden sonra daha arı ve anlaşılır bir dil kullandı.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki isimlerden hangisi getirilmelidir?

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yakup Kadri Karaosmanoğlu B) Halide Edip Adıvar C) Hüseyin Cahit Yalçın D) Halit Ziya Uşaklıgil E) Hüseyin Rahmi Gürpınar

6. Aşağıdakilerden hangisi Milli Edebiyat dönemi sanatçılarından değildir?

A) Ömer Seyfettin

A) Rıza Tevfik Bölükbaşı

B) Yakup Kadri Karaosmanoğlu

B) Ömer Seyfettin

C) Refik Halit Karay


D) Reşat Nuri Güntekin

D) Mehmet Emin Yurdakul

E) Halide Edip Adıvar

E) Mehmet Fuat Köprülü LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

7. Çoğu, Türk Yurdu'nda yayımlanmış olan makalelerini "Millî

Edebiyat Meseleleri" ve "Cenap Beyle Münakaşalarım" adlı kitaplarında toplamıştır. Bu kitaplarındaki makaleleriyle, gerek teorik gerekse polemik yazılarıyla milli edebiyat anlayışının yerleşmesine hizmet etmiştir. Bu makalelerinde milli edebiyata giden yolda konuların mahallileştirilmesinin ilk aşama olduğunu ifade eder. Sonraki ve asıl aşamanın ise Türk’ün görüşünün, duyuşunun, zevkinin eserlere yansıtılması suretiyle gerçekleşeceğini belirtir.

10. Aşağıdakilerden hangisi Ömer Seyfettin’e ait bir hikâye değildir? A) Bomba

D) Bir Serencam

D) Ali Canip Yöntem E) Yahya Kemal Beyatlı

B) Fuat Köprülü

C) Halide Edip

D) Ali Canip

E) Aka Gündüz

ham alan sanatçı, birçok edebî kimlikle bir araya gelme fırsatı buldu. Gidiş amacı siyasi olmasına rağmen, siyasetten ziyade sanatsal faaliyetlere yöneldi. Şiirlerini, biçimsel bütünlük ve sembolizm öğeleriyle zenginleştirmek suretiyle, Divan şiiri geleneğinin kalıplaşmış ağır kaidelerinden sıyrıldı. Böylece Servetifünun sanatçılarıyla da yollarını ayıran şair, Batı ve özellikle Fransız tarzı şiir unsurlarını, Türk şiir anlayışına adapte etmeye çalıştı. Bulduğu sentezi saf/halis şiir biçiminde ifade etti.


A) Ziya Gökalp

12. Fransız edebiyatından ve bilhassa şairlerinden büyük il-

Bu parçada aşağıdaki sanatçıların hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Tevfik Fikret

Bu parçada aşağıdaki sanatçıların hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

8. Toplumcu bir sanat anlayışına sahiptir. Görüşleri, millet ül-

küsü ve İslamlık ülküsü olmak üzere iki temel noktada yoğunlaşır. Şiirlerinde aruzu Türkçeye uydurmada büyük bir başarı göstermiştir. Yazdığı manzum öykülerle nazmı nesre yaklaştırmıştır. Toplumun kurtuluşunun dine sarılmakla mümkün olduğuna inanmış bu yolda didaktik-ahlaki şiirler vermiştir. Şiirlerinde dini konuların yanında savaş sonrası toplumsal yaşamın çöküntülerini ve acılarını da dile getirmiştir.

E) Yüksek Ökçeler

tan sonra Milli edebiyat akımına katılmıştır. Tarih ve edebiyat alanında yaptığı çalışmalarla adını duyurmuştur. Türk edebiyatını bilimsel yöntemlerle inceleyen ilk bilim adamımızdır.Türk edebiyatı ve Türk tarihi alanında, belgelere dayanarak birçok sanatçıyı bilim ve edebiyat dünyasına o duyurmuştur.

A) Yakup Kadri Karaosmanoğlu C) Ömer Seyfettin

C) Gizli Mabed

11. Sanat hayatına Fecr-i Âti’de başlamış, topluluk dağıldık-


B) Reşat Nuri Güntekin

B) Yalnız Efe

C) Ahmet Haşim




E) Yahya Kemal Beyatlı

B) Halide Edip Adıvar C) Mehmet Fuat Köprülü D) Ali Canip Yöntem

9. İyi bir öğrenim görmüş, İstanbul kızı olan Feride ile teyze-

sinin oğlu Kamuran arasında yaşanan aşk ve Feride’nin Anadolu’nun farklı köy ve kasabalarında idealist bir öğretmen olarak yaşadığı serüven anlatılır. Reşat Nuri’nin ilk ve en önemli romanıdır.

13. Aşağıdakilerden hangisi Kurtuluş Savaşı yıllarında yaşanan halk-aydın çatışmasını ele alan bir romandır?


A) Acımak

A) Sodom ve Gomore

B) Mor Salkımlı Ev

C) Çalıkuşu

C) Acımak

D) Dudaktan Kalbe

D) Kiralık Konak

E) Çalıkuşu

3. C

4. C

5. A

6. A

7. D

8. B

9. E

10. D

11. B

12. E

13. B


2. D

16

E) İstanbul’un İç Yüzü 1. C

B) Yaban

Cevaplar


LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

hhCUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı’na Giriş Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (Öz Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir - Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Şiir Serbest Nazım / Toplumcu Şiir)

A. Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı'nın Oluşumu hh Milli Edebiyat’la birlikte dilde ve edebiyatta yerlileşme ve millileşme başlamıştı. hh Bu anlayış Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte bütün edebiyat çevresini kuşatmış ve Türk edebiyatı bu çerçevede şekillenmeye başlamıştır. hh Cumhuriyet’le birlikte sosyal ve kültürel yapının yanı sıra sanat ve edebiyat dünyası da önemli değişmeler yaşamıştır. hh Yeni alfabenin kabulü, harf devrimi, medeni kanunun kabulü, yeni okulların açılması gibi doğrudan toplumsal yaşama yönelik yenilikler, edebiyatın da Anadolu’ya ve halka yönelişini hızlandırmış, yazılan eserler yeni Cumhuriyet’in sosyal ve kültürel yapısını yansıtmıştır.

27

B. Cumhuriyet Dönemi Edebiyatının Genel Özellikleri hh Sanatçılar, eserlerinde aşk, kadın, doğa sevgisi, gurbet, ölüm, Atatürk sevgisi, inkılaplar, Anadolu ve köy sorunları, kalkınma, çalışma, Batı medeniyetinden yararlanma yolları gibi temaları işlemişlerdir. hh Anadolu coğrafyası ve Anadolu insanının hayatı gerek şiir gerekse düzyazı türlerinin en çok işlenen konularından biri olmuştur. hh Batı’dan alınan yazınsal türlerde (roman, hikâye, tiyatro vs.) çok büyük gelişmeler sağlanmış, bu türlerde Batı standartlarında ürünler ortaya konmuştur. hh Sosyal, kültürel ve ekonomik hayatın birey ve fert bazındaki yansımaları, kimi zaman da ortaya çıkan çatışmalar da sık işlenen temalar arasında olmuştur. hh Şiirde 1940’lı yıllara kadar hece vezni baskın olarak kullanılmış, yer yer de serbest şiir örnekleri verilmiştir. hh Yahya Kemal, Ahmet Haşim gibi sanatçılar da Divan şiiri geleneğiyle şiir yazmaya devam etmişlerdir. hh 1940 yıllardan sonra serbest şiire doğru bir yönelim baş göstermiştir. Aruz vezni neredeyse kullanılmaz olmuş, hece vezni de farklı bir kulvardan gelişimini sürdürmüştür.

hh Bu dönem halka yönelen, Anadolu’yu temel alan, milli unsurların ön planda olduğu, sade bir dilin kullanıldığı bir dönemdir. hh Bir taraftan da Batı’daki gelişmeler yakından takip edilmiştir.

hh Yine 1940’lı yıllardan sonra edebiyat sahasında Garipçiler, Hisarcılar, İkinci Yeniciler, Maviciler gibi farklı gruplar ve eğilimler ortaya çıkmaya başlamıştır.


1

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

C. Cumhuriyet Dönemi'nde Çoşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (ŞİİR)

ZİYA OSMAN SABA (1910-1957)

1. Öz Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir

hh Şiirlerinde çocukluk özlemi, anlara düşkünlük, ev ve aile sevgisi, Allah’a kulluk, kadere boyun eğiş, ölüm, öte dünya özlemi gibi konuları işlemiştir.

hh Batı şiirinden özellikle Fransız sembolizminden yararlanarak yeni bir şiir tarzı oluşturma anlayışından olan Yahya Kemal ve Ahmet Haşim gibi güçlü şairler saf/halis/öz şiir adı verilen bir şiir tarzını ortaya koymuşlardı. hh Cumhuriyet döneminde de şiir yazmaya devam eden bu iki ismin yoğun etkisiyle birtakım sanatçılar da aynı yolda, aynı anlayışla şiir yazmaya devam ettiler. hh Bu anlayış, Beş Hececiler’i kuru memleket edebiyatı yaptıkları gerekçesiyle eleştirerek yola çıkan; şiirde içtenlik, canlılık ve devamlı yenilik ilkelerini benimseyen, Batı edebiyatını özellikle Fransız edebiyatını örnek alacaklarını söyleyen Yedi Meşaleciler’le öz şiir anlayışını bağımsız olarak sürdüren bazı sanatçılar tarafından benimsenmiştir.

hh Yedi Meşaleciler içinde şiire en sadık sanatçıdır.

hh Naif, yumuşak ve üzgün bir üslubu vardır. hh Önceleri heceyle yazarken sonradan serbest şiire de yönelen sanatçının en tanınmış şiiri Sebil ve Güvercinler’dir. hh Fransız sembolistlerinden etkilenmiştir. hh Öyküleri aynı zamanda birer anı özelliği gösterir.

Eserleri

Sebil ve Güvercinler, Nefes Almak, Geçen Zaman (Şiir)

Mesut İnsanlar Fotoğrafhanesi, Değişen İstanbul (Hikâye)

VASFİ MAHİR KOCATÜRK (1907-1961) hh Âşık tarzı şiirleriyle tanınmıştır. hh En çok kahramanlık, fedakârlık, milli duygular, vatan ve millet sevgisi gibi temalar işlemiştir.

YEDİ MEŞALECİLER: hh 1928’de kurulmuştur.

hh Şiirin yanı sıra manzum oyunlar, çocuk hikâyeleri, liseler için ders kitapları yazmış; antolojiler ve edebiyat araştırmaları yapmıştır.

hh Heceyi geliştirmek amacıyla ortaya çıkmıştır. hh “Canlılık, samimiyet ve daima yenilik” sloganıyla hareket etmişlerdir. hh Varlaine, Mallerma gibi Fransız şairleri örnek almışlardır. Anadolu’yu yurtseverlik anlayışıyla anlatmayı düşünmüşlerdir ancak pek başarılı olamamışlardır.

Eserleri Dağların Derdi (Yedi Meşaleciler'le birlikte) , On İnkılap, Tunç Sesleri , Geçmiş Geceler, Bizim Türküler, Ergenekon , Hayat Şarkıları (Şiir) Yaman, Sanatkâr (Tiyatro) hh En Güzel Türk Manileri, La Fontaigne Hikâyeleri, Şaheserler Antolojisi, Divan Şiiri Antolojisi, Osmanlı Padişahları, Türk Edebiyatı Şaheserleri, Tekke Şiiri Antolojisi, Metinlerle Edebiyat, Namık Kemal, Şiir Defteri, Hikâye Defteri, Namık Kemal'in Şiirleri, Ziya Paşa'nın Şiirleri (Deneme-inceleme-antoloji)

2



SABRİ ESAT SİYAVUŞGİL (1907-1968)

CEVDET KUDRET SOLOK (1907- 1992)

hh Şiirle başladığı sanat hayatına sonradan psikoloji, eğitim, folklor alanlarında ve çeviri sahasında devam etmiştir.

hh Edebiyata şiirle başlamış, heceyle ve daha sonra serbest ölçüyle şiirler yazmıştır.

hh Şiirlerinde ekspresyonist bir hava sezilir.

hh Şiirlerinde Servet-i Fünun sanatçılarının karamsarlığı ve bireyselliği sezilir.

hh Eşya ve onun görünüşünden yola çıkarak güçlü betimlemelerle örülü canlı şiirler yazmıştır. hh Odalar ve Sofalar şiiri ünlüdür.

hh Daha sonra yöneldiği öykü ve romanlarında kendi hayatından kesitler yansıtmıştır. hh Tiyatro da yazan sanatçı, daha çok inceleme, araştırma alanında eserler vermiş, ders kitapları yazmıştır. hh Eserlerinde açık ve anlaşılır bir dil kullanmıştır.

Eserleri Odalar ve Sofalar (Şiir) İstanbul’da Karagöz ve Karagöz’de İstanbul, Psikoloji ve Terbiye Bahisleri, Folklor ve Milli Hayat, Tanzimat’ın Fransız Efkâr-ı Umumiyesinde Uyandırdığı Yankılar (İnceleme-Deneme)

Eserleri

Birinci Perde (Şiir)

Sokak (Hikâye)

Sınıf Arkadaşları, Havada Bulut Yok, Karıncayı Tanırsınız (Roman) Tersine Akan Nehir, Rüya İçinde, Danyal ve Sara, Kurtlar (Tiyatro)

İki Başlı Kartal (Çeviri)

Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, Örneklerle Edebiyat Bilgileri (İnceleme)

YAŞAR NABİ NAYIR (1908- 1981) MUAMMER LÜTFİ BAHŞİ (1903-1947) hh Yedi Meşale'deki diğer arkadaşlarıyla birlikte şiirler yazmıştır. hh Aruz, hece ve daha sonra da serbest nazımla yazdığı şiirleri başarılı değildir. hh Yedi Meşale topluluğu dağıldıktan sonra Anadolu'da, pek de yaygın olmayan yerel gazete ve dergilerde yazmıştır. hh Şiirlerini ve yazılarını bir kitap halinde yayımlamamıştır.

hh Sanat hayatına şiirle başlayan sanatçı, daha sonra hikâye, roman, makale ve oyun türlerinde eserler vermiştir. hh Türk edebiyatının en önemli dergilerinden biri olan Varlık dergisini yayımlamış, bu dergide pek çok genç yazar ve şairin yetişmesine ön ayak olmuştur.

Eserleri

Kahramanlar, Onar Mısra (Şiir)

Bu da Bir Hikâyedir, Sevi Çıkmazı (Hikâye)

Bir Kadın Söylüyor, Adem ve Havva (Roman)


3

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Nereye Gidiyoruz, Atatürkçülük Nedir, Atatürk Yolu, Edebiyat

Diğer sanatçılar:

Dünyamız, Dost Mektupları, Değişen Dünyamız (İncelemeMakale)

AHMET HAMDİ TANPINAR (1901-1962) hh Adını, ilk kez "Altın Kitap" dergisinde yayınlanan "Musul Ak-

KENAN HULUSİ KORAY (1906-1943) hh Yedi Meşaleciler içinde şiirle uğraşmayan tek sanatçıdır. hh Hikâye, mensur şiir denemeleri yazmış, eleştiri ve röportajlar yapmıştır. hh Arap dünyasının masallarını andıran ilk hikâyelerinden sonra daha gerçekçi öyküler yazmaya başlamıştır. hh Özellikle son dönemde yazdığı öyküleri Ömer Seyfettin’i hatırlatan sanatçı, kaderin bir cilvesi olarak yine onun gibi çok genç yaşta ölmüştür.

şamları" şiiriyle duyurdu hh Şiirlerinde, imge zenginlikleri ve müzikal nitelikleriyle dikkat çeker. hh Yahya Kemal Beyatlı’dan ve Ahmet Haşim’den etkilenmiştir. hh İçe dönük bir bakışla doğa ile iletişim kurmaya çalışır. hh Şiirinin bir başka yönü Bergson felsefesinden kaynaklanan zaman kavramıdır. hh Onun eserlerinde zaman, basit bir süreklilik değil, çok katlı ve karmaşık bir akıştır. "Ne İçindeyim Zamanın", "Bursa'da Zaman" şiirleri bu olgunun örnekleridir.

Eserleri

Bir Yudum Su, Bahar Hikâyeleri, Bir Otelde Yedi Kişi (Hikâye)

Osmanoflar (Roman)

hh İlk romanı "Mahur Beste”de Osmanlı Devleti'nin son dönemindeki seçkin bir çevrenin yaşayışını sergiledi. hh 1949’da yayımladığı “Huzur” ise, hem bir aşk hem de Tanpınar'ın İstanbul'a olan derin sevgisinin romanıdır. hh Estetik anlayışının, kültür birikiminin ve geçmiş kültürlere yaslanan yaşam felsefesini yansıttığı bu kitabı Tanpınar'ın en yetkin romanı sayılır.

Örnek 1: Yedi meşalecilerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) "Canlılık, samimiyet ve daima yenilik" sloganıyla hareket etmişlerdir. B) Fransız parnesyen şairlerinden etkilenmişlerdir. C) Bu grubun en sadık sanatçısı Sebil ve Güvercinler'in şairi Ziya Osman Saba'dır.

hh Romanda, Mümtaz ile Nuran'ın aşkı çerçevesinde Doğu ile Batı, eski ile yeni, geçmişin değerleriyle var olan değerler, aşk ile toplumsal sorumluluk arasındaki çatışmayı ve bu çatışmanın doğurduğu bireysel bunalımları irdeler. hh "Sahnenin Dışındakiler" ile "Saatleri Ayarlama Enstitüsü"nde de iki uygarlık, iki değerler sistemi arasında bocalayan Türk toplumunun ironik tablosu çizilir. hh Ölümünden sonra plan ve notlarına dayanılarak biraraya ge-

D) Varlık dergisi bu grubun üyerilenden olan Yaşar Nabi Nayır tarafından yayınlanmıştır.

tirilen ve 1987'de yayınlanan "Aydaki Kadın"da da aynı irde-

E) Grubun şair olmayan tek sanatçısı Kenan Hulusi Koray'dır.

hh Şiir, roman ve yazılarının yanısıra İstanbul, Bursa, Ankara,

leme vardır. Erzurum ve Konya kentlerini doğal, tarihsel ve kültürel yapılarıyla anlattığı "5 Şehir" önemli eserleri arasındadır.

Öğretmen Sorusu

Yedi Meşaleciler öz şiir akımına bağlı bir edebi topluluktur. Bu nedenle parnesyon değil sembolist sanatçılardan etkilenmişlerdir.

Yedi Meşalecileri oluşturan sanatçıların tamamı şair midir?

Hayır, Kenan Hulusi Koray topluluk sanatçıları içinde hikaye yazarı olarak bulunmuştur.

4



Eserleri

Eserleri

Şiirler (Şiir)

Çıkmaz [O Böyle İstemezdi], Gölgeler (Tiyatro)

Bütün Şiirleri (Şiir)

Aydaki Kadın (ölümünden sonra basılmıştır), Mahur Beste Huzur, Sahnenin Dışındakiler, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, (Roman)

Abdullah Efendi’nin Rüyaları, Yaz Yağmuru (Hikâye)

Beş Şehir, Edebiyat Üzerine Makaleler, Yaşadığım Gibi (Deneme-Makale) Tevfik Fikret, Namık Kemal, Yahya Kemal (İnceleme) 19. Asır

NECİP FAZIL KISAKÜREK (1905-1983)

Türk Edebiyatı Tarihi (1. cilt) hh Cumhuriyet Döneminin en büyük şairlerinden biridir. hh Şiir, hikâye, biyografi, anı ve tiyatro türünde eserler vermiştir. hh Kaldırımlar ve Sakarya Türküsü şiirleriyle şiiri ile özdeşleş-

AHMET MUHİP DIRANAS (1909-1980) hh Fransız sembolist Baudelaire'den gelen zevki, halk şiiri geleneği ile birleştirmiştir. hh Şiirlerinde biçime, dile, ölçü ve uyağa, ahenge çok önem vermiştir. hh Sese ve ahenge çok önem vermiş, durak ve vurguların yerlerini değiştirerek yeni bir şiir dili oluşturmaya çalışmıştır. hh Hecenin 12’li, 13’lü kalıplarını kullanarak üç-dört mısra süren uzun cümleler kurmuştur. hh Sone ve terza-rima gibi Batılı nazım biçimleriyle de şiirler yazmıştır. hh Şiirlerinde yurdun güzelliklerini yücelik, kutsallık duygusuyla birleştirerek işlemiştir. hh Genellikle Anadolu’yu, memleket manzaralarını, tarih ve tabiat sevgisini işleyen şiirler yazmıştır. hh Fahriye Abla, Serenad gibi unutulmaz lirik şiirlerinin yanı sıra, Ağrı, Olvido, Dağlara gibi destanımsı şiirler de yazmıştır.

miştir. hh Halk şiiri geleneğinden yola çıkmış, bütün şiirlerinde heceyi kullanmıştır. hh Son derece sağlam bir dili ve oturmuş bir nazım tekniği vardır. hh Şiirleri biçim bakımından kusursuzdur. hh Gerek biçim, gerek içerik açısından özgün şiirleri vardır. hh Felsefeye olan ilgisiyle şiirde mistik bir anlayış ve duyuşa yönelmiştir. hh Onun şiirlerinde sürekli bir arayış içinde olan modern insanın huzursuzlukları ve özellikle son şiirlerinde güçlü bir inanç duygusu vardır. hh Şiirde insanın evrendeki yerini araştıran; madde ve ruh problemlerini, iç alemin gizli tutku ve duygularını, madde-ruh tezatını, insan-evren ilişkisini dile getirmiştir.


5


Eserleri Çile [Bütün şiirleri], Kaldırımlar, Örümcek Ağı, Ben ve Ötesi, Sonsuzluk Kervanı, Şiirlerim (Şiir)

Aynadaki Yalan, Kafa Kağıdı (Roman)

Ruh Burkuntularından Hikâyeler, Birkaç Hikâye Birkaç Tahlil, Hikâyelerim (Hikâye) Tohum, Bir Adam Yaratmak, Künye, Para, Reis Bey, Sabırtaşı, Nâmı Diğer Parmaksız Salih, Siyah Pelerinli Adam (Tiyatro) Namık Kemal, Ulu Hakan Abdülhamit Han, Yunus Emre, Son Devrin Din Mazlumları, Çöle İnen Nur, Türkiye’nin Manzarası, Yılanlı Kuyudan, Bâbıâli (İnceleme-Monografi-Fıkra-Anı)

Örnek 2: Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Ahmet Hamdi Tanpınar, adını ilk defa "Musul Akşamları" şiiriyle duyurdu. B) Ahmet Muhip Dıranas, hecenin uzun kalıplarını kullanarak uzun şiirler yazmıştır. C) Birçok türde eser veren Necip Fazıl Kısakürek Cumhuriyet döneminin en büyük şairlerinden biridir. D) Ömrümde Sükut, adlı eseriyle önemli bir yere sahip olan Ziya Osman Saba öz şiir anlayışına bağlıdır. E) CHP'nin açtığı şiir yarışmasında "Otuz Beş Yaş Şiiri" ile tanınan Cahit Sıtkı Tarancı Baudlaire'nin etkisinde kalmıştır. "Ömrümde Sükut" adlı eser Cahit Sıtkı Tarancı'ya ait bir eserdir. Ziya Osman Saba ifadesi yanlıştır.

CAHİT SITKI TARANCI (1910-1956) hh Fransız sembolist şair Baudelaire’nin etkisinde kalmıştır. hh Yaşama sevinci, hayata bağlılık, aşk, geçen zaman, çocukluk günlerinin özlemi, yalnızlık, en çok da ölüm şairidir. hh CHP’nin açtığı şiir yarışmasında "Otuz Beş Yaş Şiiri" adlı şiiri ile birinci olmuştur. hh Şiirde sözcüklerin sıralanışına önem vermiş, biçim ve ölçü konusunda sürekli denemeler yapmıştır. hh Hece ve kafiyedeki hassasiyeti, yalın ve ahenkli dili ile Cumhuriyet dönemi şiirinin kilometre taşlarından biri olmuştur. hh Eski dostu olan Ziya Osman Saba ile yaptıkları mektuplaşmalar, edebiyat tarihimizin en seçkin edebi mektup örneklerinden biri olarak kitaplaşmıştır.

Örnek 3: Türk edebiyatında “Saf Şiir” (Öz Şiir) eğilimi Ahmet Haşim’in “Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar” adlı makalesiyle (Türk edebiyatında ilk poetika örneği kabul edilir.) başlar.1930’la 1945 arasında öz şiir hareketini sürdüren şairler arasında ---- sayabiliriz. Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) Necip Fazıl Kısakürek’i B) Oktay Rifat Horozcu’yu C) Ahmet Muhip Dıranas’ı

Eserleri

Ömrümde Sükût, Otuz Beş Yaş, Düşten Güzel, Sonrası (Şiir)

Ziya’ya Mektuplar (Mektup)

6


D) Cahit Sıtkı Tarancı’yı E) Ahmet Hamdi Tanpınar’ı B seçeneğinde verilen sanatçı (Oktay Rifat Horozcu) Öz Şiir Anlayışını Sürdüren şairlerden değildir. Sanatçı, Garip akımının temsilcilerindendir.


2. Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Şiir

hh "Sanat" adlı şiirinde memleket edebiyatının temel felsefî yaklaşımını ortaya koymuş; kozmopolit, Batıcı, millî benliğini

hh Cumhuriyet döneminde milli edebiyat geleneğini sürdüren

kaybetmiş olanlara karşı Anadolu kaynaklı Türk-İslâm kültü-

sanatçıların oluşturduğu çizgidir. hh Şiirde yine Anadolu ve memleket ve yurt sevgisi/manzaraları

rünü, sanatını ve dünya görüşünü öne çıkarmıştır. hh Temsili istiarenin önemli örneklerinden biri sayılan “At” şiirin-

işlenmiştir.

de Türk halkını gem vurulamayan, dizginlenemeyen bir ata benzetmiştir.

hh Sade bir dil kullanılmış, mahalli söyleyişlere yer verilmiştir. hh İmge, ses akışı ve ritm açısından modern Türk şiirinden yararlanılmıştır. hh Türkçeye çok önem verilmiş, yabancı sözcüklerin kullanılmasına karşı çıkılmıştır.

Eserleri Han Duvarları, Dinle Neyden, Çoban Çeşmesi, Gönülden Gönüle, Bir Ömür Böyle Geçti, Elimle Seçtiklerim, Heyecan

hh Bu anlayışın en önemli temsilcileri Beş Hececiler’dir.

ve Sükun, Zindan Duvarları (Şiir)

Özyurt, Canavar, Akın, Kahraman (Tiyatro)

Sanatçılar: BEŞ HECECİLER: FARUK NAFİZ ÇAMLIBEL (1898-1973)

YUSUF ZİYA ORTAÇ (1896 -1967)

hh Bireysel konuları işleyen ilk şiirlerinde aruzu kullanmıştır.

hh Şiire aruzla başlamış daha sonra heceyle yazmaya başla-

hh Milli Edebiyat’la birlikte memleket edebiyatına yönelmiş ve aruzun yanı sıra heceyle de yazmaya başlamıştır. hh Beş Hececiler’in en güçlü şairidir.

mıştır. hh Orhan Seyfi Orhon'la birlikte Akbaba adlı gülmece dergisini çıkarmıştır.

hh Aruzla yazdığı şiirlerinde Yahya Kemal’in etkisi görülür.

hh Şair, yazar ve mizahçıdır.

hh Halk deyimlerinden ve söyleyiş özelliklerinden sıklıkla yara-

hh “Binnaz” adlı oyunu, Türk tiyatrosunun en başarılı örneklerin-

lanmıştır. hh Şiirlerine büyük bir memleket sevgisi görülen sanatçının şiirlerinde coşkun bir lirizmle ve sade, akıcı bir dil görülür. hh "Deli Ozan" ve "Çamdeviren" takma adlarıyla mizahi şiirler de yazmıştır. hh Şiirlerinin başlıca temaları; aşk, özlem, kahramanlık, ölüm ve tabiat olmuştur. hh “Han Duvarları” adlı şiirinde öğretmenlik için Kayseri’den Ankara’ya giderken yolda edindiği izlenimleri unutulmaz bir lezzetle aktarmıştır.

den biridir. hh İnce, nükteli, esprili, iğneli, temiz bir dili vardır. hh Şiirlerinde aşkı, doğa sevgisi ve ulusal öğelerle birlikte vermeye çalışır. hh Dili ve ölçüyü başarıyla kullansa da şiirin kendine özgü güzelliğini bir türlü yakalayamamıştır. hh Buna karşılık gazetecilikte; gülmece, yergi ve nükte alanlarında daha başarılı olmuştur. hh Fıkralarında siyasal mizahın özgün örneklerini vermiştir.


7


Eserleri

Baykuş, ilk Şair, Sönen Kandiller, 10 Yılın Destanı, Nedim, Hayalet, Bir Dolaptır Dönüyor, iki Yanda (Oyun)

Akından Akına, Cenk Ufukları, Âşıklar Yolu, Yanardağ, Bir Selvi Gölgesi, Bir Rüzgâr Esti(Şiir), Kuş Cıvıltıları (Çocuk şi-

Darülbedayi Devrinin Eski Günleri, Eski İstanbul Ramazanları, Edebiyatçılar Geçiyor (Anı)

irleri)

Göç, Şeker Osman, Kürkçü Dükkanı, Üç Katlı Ev (Roman)

Binnaz, Nikâhta Keramet, Kördüğüm (Oyun)

Göz Ucuyla Avrupa (Gezi Yazısı)

ORHAN SEYFİ ORHON (1890-1972)

Ahmet Haşim, Seyrani, Faruk Nafiz (İnceleme)

hh Şiire aruzla başlamış Milli Edebiyat akımının etkisiyle hece ölçüsüne yönelmiştir. hh Heceye geçtikten sonra da aruzla şiir yazmaya devam etmiştir.

HALİT FAHRİ OZANSOY (1891-1971) hh Aruz ölçüsüyle yazdığı Baykuş isimli şiirle adını duyurmuştur. hh Millî Edebiyat akımının etkisiyle hece ölçüsüne yönelmiştir. hh Aruz veznini adeta istemeye istemeye bırakışını “Aruza Veda” adlı şiirini dile getirmiştir. hh Şiirlerinde dörtlüklerden sone'ye değin çeşitli nazım biçimlerini uygulamıştır. hh Şiirlerinde yaşayan Türkçeyi başarıyla kullanmıştır.

hh Ünlü "Fırtına ve Kar", adlı uzun manzumesini aruzla yazmıştır. hh "Peri Kızı ile Çoban Hikâyesi" hece ölçüsüyle Türkçeyi başarılı kullandığı "manzum masal”dır. hh İkili dizelerden, Halk şiirinin nazım biçimlerinden, yeni biçimlere değin denediği şiirlerinde bireysellik öne çıkar. hh Özellikle aşk konularını işlemiş, yurt sevgisi ve özlemini dile getiren şiirler de yazmıştır. hh Divan şiiri kalıplarını hece ölçüsüne uydurarak gazel benzeri şiirler yazmıştır.

hh Hüzün ve melankoli gibi bireysel duyguları, aşk ve kadın temalarını işlemiştir.

hh “Veda” ve “Diyorlar”gibi birçok şiiri bestelenmiştir.

hh Tiyatro, roman, anı ve inceleme türlerinde de eserler vermiştir.

Eserleri Fırtına ve Kar, Peri Kızı ile Çoban Hikâyesi, Kervan, Gönülden Sesler, O Beyaz Bir Kuştu, İşte Sevdiğim Dünya (Şiir)

Eserleri

Çocuk Adam (Roman)

Rüya, Cenk Duyguları, Efsaneler, Zakkum, Bulutlara Yakın,

Asrî Kerem (Gülmece)

Düğün Gecesi (Hikâye)

Dün-Bugün-Yarın (Makale)

Kulaktan Kulağa (Fıkra)

Gülistanlar ve Harabeler, Paravan, Balkonda Saatler, Sulara Dalan Gözler, Hep Onun için, Sonsuz Gecelerin Ötesinde (Şiir)

Sulara Giden Köprü, Âşıklar Yolunun Yolcuları (Roman)

8



Örnek 4: 1. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarında başlayan, Mütareke yıllarında şöhret kazanan Beş Hececiler, Anadolu'yu ve vasat insan tipini şiire soktular. Memleket sevgisi, yurt güzellikleri, kahramanlık ve yiğitlik, işledikleri başlıca konulardır. Hecenin bu beş şairi millî edebiyat akımından etkilenmiş ve aruzu bırakarak şiirlerinde heceyi kullanmaya başlamışlardır. Bunda da oldukça başarılı olmuşlardır. Halk şiirinin dış yapısını, özellikle ölçü ve uyak düzenini benimsediler. Böylelikle halk şiirinin dünyasına ulaşabileceklerini sandılar. Dil açısından arı, açık bir söyleyişe yöneldiler. Ürettikleri şiirler ise kalıplaşmış bir yapı içinde kaldı.

hh Halk kültürüne büyük önem vermiş, Ülkü dergisindeki yazılarıyla ve araştırmalarıyla milli kültüre katkı sağlamıştır. hh Duygu yönü ağır basan şiirlerinin yanı sıra didaktik şiirler de yazmıştır. hh Didaktik Türk halk şiiri geleneğinden yararlanmış, şiirlerinde halk motiflerini de işlemiştir. hh Oyunlarında milli değerleri ön plana çıkarmış, Batı’ya özenenleri eleştirmiştir. hh Aşık Veysel’in fark edilip tanınmasında çok emeği vardır.

Aşağıdakilerden hangisi bu anlayışa bağlı kalarak şiir yazanlardan biri değildir? A) Faruk Nafiz Çamlıbel B) Orhan Seyfi Orhon C) Ziya Osman Saba D) Enis Behiç Koryürek E) Yusuf Ziya Ortaç

Eserleri hh Şiirler (Şiir) hh Köşebaşı, Bir Pazar Günü, Satılık Ev, Koçyiğit Köroğlu (Tiyatro)

C seçeneğinde verilen sanatçı (Ziya Osman Saba) Yedi Meşaleciler topluluğunun bir üyesidir.

ARİF NİHAT ASYA (1904-1975) hh Bayrak şairi olarak tanınmıştır.

Diğer şairler: AHMET KUTSİ TECER (1901-1967) hh Hece ölçüsüne yeni biçimler aramış, şiirlerinde Anadolu motiflerini işlemiş, duygulu ve içten memleket şiirleri yazmıştır hh Öz bakımından Beş Hececiler’e yakın dursa da kendi şiir dünyasını kurmuştur. hh Samimi, ince, duygulu memleket şiirleriyle tanınmıştır.

hh Şiire, aruz vezniyle yazdığı gazel ve rübailerle başlamıştır, heceyle ve serbest ölçüyle de şiir yazmıştır. hh Halk ve divan nazım biçimlerinin yanında, modern edebiyatın nazım biçimlerini de kullanmıştır. hh Şiirlerinde kahramanlık, bayrak, din, aşk, doğa ve ülke güzellikleri gibi temaları işlemiştir. hh Ahenge önem vermiş, sade ama olabildiğince coşkulu bir anlatım benimsemiştir.


9

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Düşüncenin ağır bastığı şiirlerinde milliyetçilik konusu büyük bir yer tutmuştur. hh Şiirlerinde zarif benzetmeler, nükteler, hiciv ve kelime oyunları yapmıştır. hh Rubai türünün yeni Türk edebiyatında önemli şahsiyetlerinden kabul edilir.

ORHAN ŞAİK GÖKYAY (1902-1994) hh Şiire aruzla başlayan sanatçı daha sonra heceye yönelmiştir. hh Tekke ve Âşık edebiyatlarından ve özellikle koçaklama türünden sentezlediği yeni ve güçlü şiire ulaşmıştır. hh Şiirlerinde milli konulara ağırlık vermiştir. hh Coşkulu ve güçlü bir eda ile söylediği şiirlerde Köroğlu’nu hatırlatan destansı bir hava görülür. hh Bu Vatan Kimin şiiri bestelenerek günümüzde de canlılığını korumaya devam etmiştir.

Eserleri

hh Divan ve halk edebiyatı üzerine çalışmalar yapan sanaçtı

Heykeltıraş, Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor, Rubaiyat-i Arif,

Dede Korkut Hikâyeleri’ni de sadeleştirmiştir.

Kıbrıs Rubaileri, Dualar ve Âminler, Kubbe-i Hadra, Köprü, Aynalarda Kalan, Divançe-i Arif, Kökler ve Dallar, Yastığımın Rüyası, Ayetler (Şiir)

Kanatlar ve Gagalar (Özdeyişler)

Eserleri

Enikli Kapı (Makaleler)

Terazi Kendini Tartmaz (Düz yazı)

Bu Vatan Kimin, Birkaç Şiir-Poems (Şiir)

ZEKİ ÖMER DEFNE (1903-1992) KEMALETTİN KAMU (1901-1975) hh Gurbet şairi olarak tanınmıştır. hh Şiirindeki konularını "vatan sevgisi, savaş, aşk; köyünde, siperde ve daima gurbette olan Mehmetçik" oluşturur. hh Halk şiiri geleneğiyle sade, akıcı dili ve lirik şiirler kaleme almıştır. hh Memleket edebiyatının önde gelen şairleriden kabul edilir.

hh Erzurum, Konya, Bursa, İstanbul, Isparta, Eğin, Ilgaz şehirleri için yazdığı güzellemelerle tanınmıştır. hh Halk şiiri geleneğiyle çağdaş şiir anlayışı arasında bir sentez yakalamaya çalışmıştır. hh Şiirleri Beş Hececiler’i anımsatan niteliktedir. hh Destanlardan, folklordan yararlanarak romantik ve lirik şiirler yazmıştır. hh Güzellemelerinden de anlaşılacağı gibi şiirlerinin ana teması-

hh “Bingöl Çobanları” adlı şiiri edebiyatımızda pastoral şiirin en seçkin örneklerinden biri olmuştur. hh Şiirleri ölümünden sonra kitaplaştırılmıştır. hh Kemalettin Kamu, Hayatı, Şahsiyeti, Şiirleri

10


nı Anadolu ve Yurt güzellikleri oluşturmuştur.

Eserleri

Denizden Çalınmış Ülke, Sessiz Nehir, Kardelenler (Şiir)

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı ÖMER BEDRETTİN UŞAKLI (1904-1946) hh Önceleri biçim açısından Beş Hececiler’e yakın şiirler yazdı. hh Zamanla çağdaş Fransız şiirinin biçimsel özelliklerine yönelmeye başladı. hh Şiirlerinde Anadolu’dan değişik, canlı görünümler çizdi. hh Döneminde Anadolu şairi olarak nitelendirildi. hh Kullandığı simgeler ve yaptığı betimlemelerle “hayal”i ön planda tuttu. hh Doğa, gurbet, deniz, ölüm ve özlem, şiirlerinin ana temalarıdır. hh Özel hayatında yaşadığı acılar şirilerinde ölümü ve ayrılık temalarını çok kullanmasına yol açmıştır. hh Yıldızların Altında, Eğilmez Başın Gibi, Kapıldım Gidiyorum gibi pek çok şiiri bestelenmiştir.

{ Ortaya çıkış şekli ve temel özellikleri itibarıyla ideolojik

yönü baskın bir edebi anlayıştır. Gerçekçilik akımının sosyalist düşünceyle harmanlanmasıyla çerçevesi belli olmuştur. hh Şiir tezlidir, savunulan bir görüş vardır ve bu görüş kendini şiirde belli eder. hh Halkçılık, köycülük kavramları ve sosyalist bir düşünce etrafında şekillenmiştir. hh Siyasi bir içerik taşıması şiirin etki gücünü ve sınırlarını genişletmiştir. hh Kitleleri etkilemek amacı güttüğünden “söylev” üslubunun özelliklerini taşır. hh İnsan, toplum ve üretim ilişkileri ekseninde meydana gelmiştir. hh Sanatçıyı, toplumda yol gösterici, önderlik edici ve uyarıcı, toplumun haklarını savunucusu bir konuma yerleştirmiştir. hh Sosyalist bireyselliğin geliştirilmesi amaçlanmış, bu doğrultu-

Eserleri Deniz Sarhoşları, Yayla Dumanı, Sarıkız Mermerleri, Deniz Hasreti (Şiir)

da belli bir program ortaya konmuştur. hh Geleneksel bağlara ve dini inançlara mesafeli durmuş, bu tür değerleri toplumu olumsuz etkileyen, uygarlaşması önünde engel olan sorunlar gözüyle bakılmıştır. hh Daha çok serbest nazım tekniği kullanılmış, şiir; yeni, denen-

3. SERBEST NAZIM VE TOPLUMCU ŞİİR

memiş görsel formlara dönüştürülmüştür.

hh 20. yüzyılda gerek dünyada gerekse ülkemizde meydana gelen gelişmeler, edebiyatı ve beraberinde şiiri bireyi ifade eden bir sanat kolu olmaktan çıkarıp toplumu da ifade eder hale getirmiştir.

{ Yüzyılın başlarında Sovyetler Birliğinde Sovyet Yazarlar

Birliği Kongresi düzenlenmiş ve bu kongrede toplumcu şiirin ilkeleri belirlenmiştir.


11


Şairleri: NAZIM HİKMET RAN (1902-1963) hh İlk şiirlerini heceyle yazmıştır. hh Ardından hece veznini bırakıp serbest şiire yöneldi. hh Serbest şiir anlayışında fütürüzmin önemli isimlerinden Mayakovski’nin büyük etkisi vardır.

AHMET ARİF (1927-1991) hh Nâzım Hikmet’in açtığı yolda yürüdü. hh Ondan aldığı şiirselliği bir Anadolu duyarlılığı ve özlemiyle genişletti. hh Tek kitabı olan “Hasretinden Prangalar Eskittim” çok büyük takdir görmüştür.

hh 835 Satır kitabı yayınlandığında büyük şaşkınlık oluşturdu.

hh Şiiri çoğunlukla türkülere ve ondan öte bütün Anadolu folkloruna dayanır.

hh Şeyh Bedrettin Destanı’nda divan ve halk şiiri söyleyişlerini, çağdaş bir şiir anlayışı içinde eritti.

hh Şiirinde sese değil söze dayanan ritme dayalı büyük bir lirizm vardır.

hh Memleketimden İnsan Manzaraları’nda 2. Meşruriyet - 2. Dünya Savaşı arasındaki dönemin öyküsünü destanlaştırdı.

hh Anadolu insan malzemesini bu lirizmin içinde yoğurarak toplumcu şiirdeki didaktizmi lirizmle buluşturdu.

hh Düz yazı, şiir, senaryo tekniklerinin iç içe kullanıldığı bu eser, yeni bir türün habercisi oldu.

hh Özellikle imge konusunda yaptığı sıçramayla genç şairlere örnek oldu.

hh Şiirin özünü biçimsel kalıplardan kurtarmak amacıyla dizelerin başında kafiye kullandı, şiirlerin kimi bölümlerini büyük harfle yazdı. hh Şiirlerinin her bir sayfası harf, sözcük ve satırlarla neredeyse bağımsız bir varlık kazanmıştır.

Eserleri

Hasretinden Prangalar Eskittim (Şiir)

Örnek 5: Eserleri 835 Satır, Jokond ile Sİ-YA-U, Varan 3, 1+1=1, Sesini Kaybe-

Aşağıda verilen eser - yazar eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

den Şehir, Benerci Kendini Niçin Öldürdü, Gece Gelen Telg-

A) Onar Mısra - Yaşar Nabi Nayır

raf, Portreler, Taranta-Babu'ya Mektuplar, Simavne Kadısı

B) Yaz Yağmuru - Ahmet Hamdi Tanpınar

Oğlu şeyh Bedreddin Destanı (Şiir)

C) Gölgeler - Necip Fazıl Kısakürek

Ferhat ile Şirin (Tiyatro)

İt Ürür Kervan Yürür, Milli Gurur (Fıkra)

Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim, Kan Konuşmaz (Roman)

D) Canavar - Faruk Nafiz Çamlıbel E) İt Ürür Kervan Yürür - Nazım Hikmet Gölgeler bir tiyatro olup Necip Fazıl Kısakürek'e değil Ahmet Muhip Dıranas'a ait bir eserdir.

Öğretmen Sorusu

Kafatası, Bir Ölü Evi, Unutulan Adam, Enayi, Sabahat, İnek,

Bu dönemde belli bir hayat anlayışının, siyasi görüşün temsilcisi konumunda şiir yazılmış mıdır?

Evet, serbest nazım toplumcu şiir anlayışı, bu anlayışla yazılan şiirlerdir.

12



1.

– Öz Şiir anlayışını sürdüren şiir

– Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiir

Konu Testi - 1

5. Fransız sembolizmiyle Türk şiir geleneğini başarıyla kay-

naştırmıştır.Hece ölçüsüyle biçimsel mükemmelliğe önem verdiği şiirler yazmıştır. Aşk, insanın iç dünyası gibi bireysel duyguları işlemiştir. Kendinden sonraki kuşaklar üzerinde, az sayıda şiirle bile olsa, uzun süre etkili olan bir şairdir. O da hocası Tanpınar gibi az yazmış, seyrek yayımlamış, şiirlerini şiire başladıktan neredeyse elli yıl sonra kitaplaştırmıştır. “Fahriye Abla” şiiri çok ünlüdür.

Yukarıda verilen şiir anlayışlarıyla aşağıdaki şairler ikişerli eşleştirildiğinde hangi sanatçı boşta kalır? A) Ziya Osman Saba B) Nazım Hikmet Ran C) Faruk Nafiz Çamlıbel D) Yaşar Nabi Nayır

E) Halit Fahri Ozansoy

A) Ahmet Muhip Dıranas

2. Aruzla başladığı şiirde rubailer, gazeller yazdı. Özellikle

B) Enis Behiç Koryürek

rubailere büyük önem verdi. Rubailerden oluşan beş ayrı kitap yayımlamıştır. Daha sonra heceli ve serbest ve ölçülü şiirler de yazan sanatçı bayrak şairi olarak bilinir.


C) Fazıl Hüsnü Dağlarca D) Cahit Külebi E) Cahit Sıtkı Tarancı

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Necati Cumalı B) Necip Fazıl Kısakürek C) Mehmet Akif Ersoy

6. Yedi Meşaleciler içinde şiire en sadık sanatçı o oldu. “Sebil

ve Güvercinler, Geçen Zaman, Nefes Almak” adlı kitaplarında şiirlerini toplayan sanatçı, hikâyeler de yazdı. Özellikle ev içi temalı şiirlerinde kendisinden daha kabiliyetli bir başka şaire, Behçet Necatigil’e örnek oldu. Yalnızlık duygusunu ve hatıraları şiirlerinde başarıyla dile getirdi. Hecenin yanında serbest şiir örnekleri de verdi. Bütün insanların mutlu olduğu ve herkesin hoşgörü içinde yaşadığı bir dünya özlemiyle yaşadı.

D) Arif Nihat Asya E) Necmettin Halil Onan


A) Necip Fazıl- Örümcek Ağı B) Nazım Hikmet- Sesini Kaybeden Şehir


D) Arif Nihat Asya- Kanatlar ve Gagalar

A) Ahmet Kutsi Tecer

E) Cahit Sıtkı Tarancı- Han Duvarları

B) Ahmet Hamdi Tanpınar

4. Hikâye, roman, deneme, makale, edebiyat tarihi ve şiir tür-

lerinde eserler vermiştir. Ama en önemli özelliği şairliğidir. Şiirlerindeki temel unsurlar; his, hayal ve musikidir. En çok işlediği konu zamandır. Şuuraltı da önemlidir. Şiirlerinde sembolistlerin etkisi vardır. Sade bir dille yazdığı şiirlerde hece ölçüsünü kullanmıştır. Hikâye ve romanlarında bireyin iç dünyasına ve bilinçaltına yönelmiştir. Beş Şehir adlı denemesi çok ünlüdür.

C) Ziya Osman Saba- Sebil ve Güvercinler

C) Ziya Osman Saba D) Faruk Nafiz Çamlıbel E) Ahmet Arif

7. Şiir anlayışını memleket ve yurt sevgisini hece ölçü-


süyle ve sade bir dille dile getirmek” olarak açıklayan bir sanatçı aşağıdaki anlayışların hangisine yakın durmaktadır?

A) Enis Behiç Koryürek

A) Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdürenler


B) Bireyin iç dünyasını esas alanlar

C) Sait Faik Abasıyanık

C) Öz şiire anlayışını devam ettirenler

D) Ziya Osman Saba

D) Toplumcu gerçekçiliğe önem verenler

E) Necip fazıl Kısakürek

E) Bireysel duyguları dile getirenler


13


Konu Testi - 1

8. Nazım Hikmet, serbest nazım, toplumcu şiir anlayışla eser I II

üreten sanatçılardan biridir. Şiirlerinde, Anadolu insanını III

dini ve milli bir anlayışla sunan sanatçı, ayrıca şiirin IV

biçimsel özelliklerini değiştirmiş, şiire bambaşka bir form V vermiştir.

Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi yanlışı yapılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

11. İlk şiirlerini hece vezniyle yazmış ama bunlarda bile içerik

bakımından diğer hececi şairlerden uzak, toplumsal içerikli bir şiirin peşinde olmuştur. Moskova’da geçirdiği yıllarda gelecekçiliğin önemli isimlerden Mayakovski’den etkilenerek şiir anlayışını bütünüyle değiştirdi. 835 Satır isimli eseri yayımlandığında şiir çevrelerinden çok büyük bir şaşkınlık oluşturdu. Daha sonra ortaya koyduğu eserlerde şiirde biçim ve özü temelden değiştiren yepyeni bir şiir tarzı ortaya koydu.

E) V.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Necip Fazıl Kısakürek B) Ahmet Arif C) Faruk Nafiz Çamlıbel

9. Hecenin beş şairi arasında şair yönü en güçlü olan sa-

natçıdır. Heceyi sıradanlık ve dağınıklıktan kurtarmış: ona yeni, değişik düzen ve zengin şekiller kazandırmıştır. İlk şiirlerinde aşk temasını işleyen sanatçı sonradan yazdığı şiirlerde Anadolu’yu ve memleket sevgisini işlemiştir. “Han Duvarları, Çoban Çeşmesi” gibi eserleri çok tanınmıştır.

D) Nazım Hikmet Ran E) Ziya Osman Saba

12. Çok renkli ve değişik biçimli şiirler yazmış olan sanatçı, son

şiirlerinde zaman zaman mistisizme yönelmiştir. Şiirinde daima bir yenileşme çabası içinde olan şair, etkilerden uzak kalarak kendine özgü bol renkli şiir dünyasını oluşturmuştur. Güzel ve zarif benzetmelerin yanı sıra, keskin zekâsının, şakacı mizacının ürünü olan nükteleri, hicivleri, kelime oyunları üslûbunu tamamlayan önemli unsurlardır. Tarihimizin şanlı sayfalarını şiirleştiren şair, Rubai türünün yeni Türk edebiyatında önemli şahsiyetlerinden kabul edilir.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Faruk Nafiz Çamlıbel B) Enis Behiç Koryürek C) Halit fahri Ozansoy D) Orhan Seyfi Orhon

E) Yusuf Ziya Ortaç

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ahmet Hamdi Tanpınar B) Necip Fazıl Kısakürek

10. Önceleri aruzla yazarken sonradan heceye geçmiştiler.

Şiirde süsten uzak ve sade olmayı seçtiler. Dizelerin kümelenişinde dörtlük esasına bağlı kalmayıp yeni biçimler aradılar. Buldukları biçimlerle geniş hacimli şiirler yazdılar. Bu şiirlerde memleket sevgisi, yurdun güzellikleri, kahramanlık ve yiğitlik temalarını işlediler. Ancak kimi sanatçılar tarafından yüzeysel bir memleket edebiyatı yaptıkları için eleştirildiler.

D) Arif Nihat Asya E) Ahmet Muhip Dıranas

13. I. Heceyi geliştirmek amacıyla ortaya çıkmıştır.

II. Verlaine, Mallerme gibi Fransız şairleri örnek almışlardır.

III. Sanat için sanat anlayışına bağlı kalmışlardır.

IV. Anadolu’yu yurtseverlik anlayışıyla anlatmada çok başarılı olmuşlardır.

V. “Canlılık, samimiyet ve devamlı yenilik ‘’ sloganıyla hareket etmişlerdir.

D) Serbest Nazımcılar

Maddeler halinde verilen özelliklerden hangisi Yedi Meşalecilerle ilgili olamaz?

E) Garipçiler

A) I.

6. C

7. A

8. C

9. A

10. C

11. D

12. D

13. D


5. A

14

B) II.

4. B

C) Beş Hececiler

C) III.

3. E

B) Öz Şiirciler

D) IV.

2. D

A) Toplumcu Şiirciler

E) V.

1. B

Bu parçada aşağıdakilerin hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

Cevaplar

C) Ahmet Kutsi Tecer


1.

Bir ağıt söyleyeyim, dağlar dilinden

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu metinde aşağıdaki şiir anlayışlarından hangisine ait özellikler ağır basmaktadır?

Konu Testi - 2

4.

– Ölçü, uyak, nazım biçimi gibi biçimsel kurallardan bağımsız bir şiir anlayışıdır.

– O güne dek denenmemiş bir görsellik, karmaşık biçimli teknikler kullanılmıştır.

– Geniş kitleleri etkilemek için söylev üslubundan yararlanılmıştır.

Aşağıdaki sanatçılardan hangisi bu özellikler doğrultusunda eser vermiş olabilir?

Dumlu'dan Ağrı'ya ün gitsin gelsin! ... Destanlar duyulsun tarih yolundan, O günden dünlere şan gitsin gelsin

A) Öz şiir anlayışını sürdüren şiir B) Milli Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiir

A) Faruk Nafiz Çamlıbel

C) Garip şiiri

B) Ziya Osman Saba

D) II. Yeni şiiri

C) Zeki Ömer Defne

E) 1980 sonrası şiir

D) Nazım Hikmet Ran E) Orhan Şaik Gökyay

5. Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında Türkçeyi en güzel

kullanan şairlerden biridir. Hiçbir görüş ve akımın etkisinde kalmadan kendi şiir çizgisini oluşturarak öz Türkçenin en kendine has şairlerinden biri olmuştur. Şiirlerinde insanın iç ve dış dünyasını, yurt ve dünya insanını çok yönlü davranış ve çatışmalarıyla ele almıştır. İlk şiirlerinde kendine has şiir dili ve dünyasını kurma çabası görülürken sonraki şiirlerinde güçlü bir Türkçe tutkusu dikkat çeker. “Havaya Çizilen Dünya, Çocuk ve Allah, Çakır’ın Destanı” en bilinen eserleridir.

2. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin özelliklerinden biri değildir?

A) Anadolu coğrafyası ve Anadolu insanının hayatı konu edinilmiştir. B) Bütünüyle hece vezniyle ve dörtlük nazım birimini kullanılmıştır. C) Birçok şair aruz vezniyle yazmayı bırakıp hece veznine geçmiştir. D) Anadolu’nun zengin efsane, masal ve mitolojilerinden yararlanılmıştır.

E) 1940’lı yıllardan sonra serbest ölçüyle yazılan doğru yönelim olmuştur.

Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Necip Fazıl Kısakürek B) Fazıl Hüsnü Dağlarca C) Ahmet Hamdi Tanpınar D) Arif Nihat Asya E) Kemalettin Kamu

3. İlk zamanlar aruzla şiirler yazmış, sonraları âşık tarzına

uygun çoğunlukla ulusal konuları işleyen lirik şiirler kalem almıştır. 1940'lardan sonra edebiyat tarihi, folklor ve halk edebiyatı araştırmalarına yönelmiştir. Eski metinleri incelemiş eklediği notlarla birlikte sadeleştirilmiş basımlarını hazırlamıştır. Kendi şiirlerini kitap olarak yayınlamamıştır. Özellikle "Bu Vatan Kimin?” şiiri çok ünlüdür.


6.

Şair

Akım - Topluluk

---Ziya Osman Saba

Toplumcu Şiir ----

Yukarıdaki tabloda sanatçılar ve bağlı bulundukları akım topluluk verilmiştir.

Boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Orhan Şaik Gökyay

A) Necip Fazıl Kısakürek – Beş Hececiler


B) Nazım Hikmet – Yedi Meşaleciler

C) Cahit Külebi

C) Ahmet Muhip Dıranas – Toplumcu Gerçekçi

D) Behçet Necatigil

D) Ziya Osman Saba – Beş Hececiler

E) Fazıl Hüsnü Dağlarca

E) Orhan Seyfi Orhon – Öz Şiir


15


Konu Testi - 2

7. Cumhuriyet dönemi şairleri içinde klasik şiir nazım biçimlerinden rübaiye önem veren iki sanatçıdan biridir. Heceyle ve serbest vezinle yazdığı şiirleri de vardır. Ulusçuluğu ile dikkat çeken şair özellikle Türklüğü yücelten şiirleriyle bilinir. Rübai nazım biçimiyle yazdığı şiirlerini beş ayrı kitapta toplamıştır.


10. Gurbet şairi olarak tanınmıştır. Şiirindeki konularını "vatan

sevgisi, savaş, aşk; köyünde, siperde ve daima gurbette olan Mehmetçik" oluşturur. Halk şiiri geleneğiyle sade, akıcı dili ve lirik şiirleri ile memleket edebiyatının önde gelen şairleri arasına girmiştir. Şiirleri, ölümden sonra bir kitapta toplanmıştır. “Bingöl Çobanları” adlı şiiri, edebiyatımızda pastoral şiirin en seçkin örneklerinden biri olmuştur.

A) Arif Nihat Asya


B) Necmettin Halil Onan

A) Halit Fahri Ozansoy

C) Orhan Şaik Gökyay

B) Necip Fazıl Kısakürek

D) Ömer Bedrettin Uşaklı

C) Ahmet Arif

E) Kemalettin Kamu

D) Kemalettin Kamu E) Cahit Sıtkı Tarancı

8. ---- edebiyatının ilk yıllarını Milli Edebiyat’tan kesin sınır-

larla ayırmak zordur. Mili Edebiyat dönemi sanatçılarının önemli bir bölümü, edebiyat yaşamlarını bu dönemde de sürdürmüştür. Bu dönem, millileşme akımının devamı olarak hızlı gelişme ve oluşma çığırı açmıştır. Önceki edebiyat dönemlerinden biçim, dil ve düşünce bakımından bazı özellikler devralan bu dönem edebiyatının oluşumunda siyasi, toplumsal ve kültürel değişmelerin büyük etkisi vardır. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

II. Bu Vatan Kimin

III. Otuz Beş Yaş Şiiri

IV. Fahriye Abla

Numaralanmış eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirildiğinde hangi sanatçı dışta kalır?

A) Tanzimat I. dönem

A) Cahit Sıtkı Tarancı

B) Divan

B) Orhan Şaik Gökyay

C) Halk

C) Necip Fazıl Kısakürek

D) Cumhuriyet

D) Sabri Esat Siyavuşgil

E) Tanzimat II. dönem

E) Ahmet Muhip Dıranas

9. Aruz ölçüsüyle yazdığı Baykuş isimli şiirle adını duyurmuş-

12. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

tur. Aruzla duygusal şiirler yazmış; sonra Millî Edebi¬yat akımının etkisiyle hece ölçüsüne yönelmiştir. “Cenk Duyguları” adlı şiir dergisindeki şiirlerle hece veznine yönelmiş ancak aruzu bırakması da kendisine son derce zor gelmiştir. “Aruza Veda” adlı şiirini bu duyguyla kaleme almıştır. Şiirlerinde dörtlüklerden sone'yedek çeşitli nazım biçimlerini uygulamıştır.

B) Yusuf Ziya Ortaç, “Gönülden Gönüle” adlı eserinde kahramanlık şiirlerini toplamıştır. C) Orhan Seyfi Orhon, "Peri Kızı ile Çoban Hikâyesi" adlı şiirini manzum masal biçiminde kaleme almıştır. D) Halit Fahri Ozansoy, Aruza Veda adlı şiiriyle aruz ölçüsünü bırakıp heceye yönelmiştir.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Faruk Nafiz Çamlıbel

B) Fazıl Hüsnü Dağlarca

C) Cahit Sıtkı Tarancı


E) Halit Fahri Ozansoy 4. D

5. B

6. C

7. A

8. D

9. E

10. D

11. D

12. B


3. A

16

2. B

E) Enis Behiç Koryürek, “Gemiciler” adlı şiirinin konusunu Türk denizcilik tarihinden almıştır.

1. B

A) Faruk Nafiz Çamlıbel, “Çoban Çeşmesi” adlı eserinde memleket edebiyatına ait örnekler vermiştir.

Cevaplar

11. I. Kaldırımlar

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

28

TARAMA

1. Aşağıdakilerden hangisi "Yeni Lisan’’ hareketinin ilkelerinden biri değildir?

5. "Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç" olumlu, birbirine denk,

kültürlü bir çiftin, İrfan ile Mediha'nın birleşmesidir. Fakat bu eserde de okuyucunun unutamadığı sahneler, mahalle kadınlarının dedikodularıyla çizilen tipler ve o tiplerin yaşadığı kenar mahallelerdir. Haley kuyruklu yıldızının geçeceği haberi bütün dünyada heyecan uyandırmıştır ---- bu olayı, okumuş yazmış bir çiftin görüşlerinden aktardığı gibi, cahil mahalle kadınlarının ağzından da aktarır ve komik sayfaları yazar. Sahne sahne çok eğlenceli olan bu bölümler, romanın öteki bölümleriyle organik bir bütünlük göstermese de; romanın dışında, müstakil sahneler okuyucuların hafızasından silinmez.

A) Arapça ve Farsça dilbilgisi kurallarının kullanılmaması ve bu kurallarla yapılan tamlamaların, bazıları dışında kaldırılması B) Arapça ve Farsça sözcüklerin Türkçede söylendikleri gibi yazılması C) Dili zenginleştirmek için diğer Türk lehçelerinden de sözcük alınması D) Yazı dilinde İstanbul şivesinin esas alınması E) Arapça ve Farsça kökenli olan bilimsel terimlerin kullanılmasına devam edilmesi

2. Aşağıdakilerden hangisi “Mehmet Akif ve Yahya Kemal”in

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere aşağıdaki isimlerden hangisi getirilmelidir? A) Hüseyin Rahmi Gürpınar

ortak özelliğidir?

B) Hüseyin Cahit Yalçın

A) Türkçülük düşüncesini savunmaları

C) Halit Ziya Uşaklıgil

B) Serbest şiir yazmaları

D) Hüseyin Suat Yalçın

C) Aruzu Türkçeye başarıyla uygulamaları

E) Mehmet Rauf

D) İslam birliği düşüncesini savunmaları E) Sanatı topluma hizmet aracı olarak görmeleri

3. Aşağıdakilerden hangisi Servet-i Fünûn edebiyatı sanatçısı değildir?

A) Şemsettin Sami B) Cenap Şehabettin

6. ---- Fransız sembolizminden faydalanmıştır. İlk şiir kitabının

küçük manzum ön sözünde hayatın şekillerini hayal havuzunun sularında seyrettiği için, yer yüzündeki tabiat unsurlarının renklenerek ve yeni bir özellik kazanarak şiirine girdiğini belirtir. O, tabiatın doğrudan doğruya şiire aktarılması yerine, hayalinde verdiği renk ve şekillerle alınmasından yanadır. Bunun yanında, dolaylı bir şekilde ve ima yoluyla söyleyişler öne çıkmıştır. Kullandığı mecaz ve istiarelerle, okuyucunun kendisine göre bir anlam çıkarmasına zemin hazırlamıştır. O, kelimelerin şiire anlamlarından çok, ahenklerinden dolayı alınmasından yanadır. "Göl Saatleri, Bize Göre" eserlerinden birkaçıdır.

C) Tevfik Fikret D) Hüseyin Cahit Yalçın E) Ali Ekrem Bolayır

4. "Beş Şehir" adlı eserinde Ankara, Erzurum, Bursa, Konya ve İstanbul kentlerini anlattı. Bu eserde Türk insanının duyarlılığını, yaratıcılığını anlatmaya çalıştı.

Bu parçada sözü edilen yazar aşağıdakilerden hangisidir? A) Ahmet Hamdi Tanpınar B) Ahmet Kutsi Tecer

Bu parçanın başına aşağıdaki isimlerden hangisi getirilmelidir?


A) Ahmet Rasim

B) Tevfik Fikret


C) Ahmet Haşim

D) Cenap Şehabettin


E) Celal Sâhir Erozan LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Türk edebiyatında kafiyenin kullanımı konusundaki ikilemi kaldırıp uyağın Divan edebiyatındaki gibi göze göre değil, kulağa göre düzenlenmesi gerektiğini benimseyen edebiyatçılar grubu aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanzimat edebiyatçıları

10. ‘’Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar, kapanırdı daha

gün batmadan kapılar.’’ diye başlayan Fahriye abla şiiriyle dinlenmiştir. Başlangıçta sembolizmden etkilenmiştir. Şiirde ahenk ögelerine önen verilmiştir. Toplumsal konulardan çok bireysel konulara eğilmiştir. Aşk, doğa ve ölüm konularını sıkça ele almıştır.

B) Millî Edebiyatçılar C) Fecr-i Âti edebiyatçıları

Bu parçada sözü edilen sanatçımız aşağıdakilerden hangisidir ? A) Orhan Şaik Gökyay

D) Servet-i Fünuncular

B) Zeki Ömer Defne

E) Çağdaş edebiyatçılar

C) Ahmet Kutsi tecer D) Ahmet Muhip Dıranas E) Ahmet Hamdi tanpınar

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde benzetmeye başvurulmamıştır?

A) Akseder tellerinde âhengin Ben ki nârin, sedefli bir udum

B) Yüksek başında kartala benzer hüzün senin Dünyayı bir bulut gibi kaplar kanatları C) Gezdi rüzgâr gibi enginlerde Bir uzun mersiye halinde sesin

11. Edebiyat bir kültür ögesidir. İçinde doğduğu toplumun kültür ve sosyal yapısından hem etkilenir, hem de bu yapıyı etkiler. Estetik bir çaba olmakla birlikte, edebiyatın toplumu etkilemedeki yeri göz ardı edilemez. Bu nedenle Türk ve dünya edebiyatında, sosyal konuları edebiyatın temel malzemesi olarak görmüş birçok yazar, şair ve edebî hareket olmuştur. Örneğin Fransız romancılar Paul Bourget, Stendal; Türk roman yazarları Ahmet Mithat, Hüseyin R. Gürpınar ve Tevfik Fikret, Mehmet A. Ersoy gibi şairler edebiyat yoluyla topluma çeki düzen verme noktasında mücadele etmişlerdir.

D) Son goncalar döküldü, sakın gelme bahçeme Bahçende mevsimin gamı yer tutmasın derim E) Karşımda puslu gökyüzü bir göl kadar yeşil Baktıkça gözlerim dolar, ufkum derinleşir

9. Aşağıdakilerin hangisinde “leff ü neşr” vardır? A) Ölürsem yazıktır sana kanmadan Kollarım boynunda halkalanmadan

B) Çerden çöpten çatılmış bir viraneydi Köyceğiz Gece dağdan kurtlar iner dolanırdı o yurdu C) İçimde kor donar, buzlar çözülür Yağan ateş midir, kar mıdır bilmem

D) Her gelincik uzaklardan bir damla kan görünür Gaza yeri zannedersin toprağını taşını E) Israr etmese bile zamanı durdurmakta Israr ediyor gönül, çocukluğa dönmekte

2


Bu parçada “edebiyat toplum ilişkisi” ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi vurgulanmıştır? A) Sanatçıların sosyal problemleri kavrayış ve ifade ediş güçlerinin fazla olduğu B) Sosyal hayata ait değişik konuların sanatçıların ilgi alanına girdiği C) Edebiyatın toplumları eğitmek için bir araç olarak kullanılabildiği D) Toplumların edebiyat anlayışının benzerlik gösterebildiği E) Bir sanatçının toplumsal olaylara karşı duyarlılık göstermesi gerektiği

Tarama

12. ---- "İstanbul Kızı" adlı oyununu, aralarında kendisinin de

bulunduğu "edebî heyet"e sunar; ama iki perdesi yoksul bir Anadolu köy okulunda geçen oyun, bulvar güldürülerini ve romantik dramları yeğleyen kurulca geri çevrilir. Yazar, bu oyunu roman biçiminde yeniden yazar ve 1922'de yayımlar. Bu kitap, kuşaklar boyunca okunacak, her kültür düzeyindeki herkesçe beğenilecek olan ---- romanıdır. Dönemin genç kızları, kendilerini romanın kahramanı Feride gibi görürler; genç Cumhuriyet kuşakları, Feride'nin kişiliğinde kendileri için aradıkları ülküyü ve hedefi bulurlar.

15. 1928’de eserlerini bir dergide toplayan genç sanatçılar, Milli edebiyatçılara tepki olarak ortaya çıkmışlardır. Sanatın sanat için yapılması, edebiyatta daima yenilik peşinde koşulması gerektiğini savunmuşlardır. Bu sanatçılar, geleneksel temalar yerine yeni temalar bulup bunları işlemeye çalışmışlardır. Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır gibi sanatçılar bu topluluğun içinde yer alır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

Bu parçada sözü edilen edebiyat topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Yedi Meşaleciler

B) Garipçiler

C) İkinci Yeniciler

D) Beş Hececiler

A)Yakup Kadri – Erenlerin Bağından

E) Milli Edebiyatçılar

B)Halide Edip – Yeni Turan C)Aka Gündüz – Dikmen Yıldızı D)Reşat Nuri – Çalıkuşu E)Ömer Seyfettin – Yalnız Efe

13. Şiirlerinde insanın evrendeki yerini, madde ve ruh mesele-

16. Edebiyat eserleri, içinde doğdukları toplumun duyuş ve

düşünüşünü, hayatı algılayış biçimlerini, tarihî dönemlerde ortaya çıkan sosyal şartların bütün ayrıntılarını kendilerinde yaşatır. Bu özelliğiyle edebiyat diğer kültür ögelerinden daha uzun solukludur. Örneğin mimarî yapılar, bir süre sonra dış şartların etkisiyle yıpranıp yok oldukları hâlde, edebiyat eserleri yazıldıkları günün sıcaklığı içindedir. Yani mahiyetleri değişmez. Dolayısıyla bir milletin maddî ve manevî dünyasını keşfetmenin en kolay yolu edebiyat eserlerinden geçer. Edebiyatın bu özelliğini, roman türünde vurgulayan Fransız romancısı Stendhal romanı “yol boyunca gezdirilen bir ayna” olarak görür.

lerini, insanın iç dünyasına ait çeşitli yönleri, gizli duyguları işlemiştir. Hissi ve fikri şiir oluşturan iki unsur olarak kabul eder. Sağlam bir dil ve üslûp; kuvvetli bir lirizm, başarılı bir teknik sahibidir. “Ağaç ve Büyük Doğu” dergilerini çıkarmıştır.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Nazım Hikmet Ran B) Sezai Karakoç C) Necip Fazıl Kısakürek

D) Arif Nihat Asya E) Kenan Hulusi Koray

Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz? A) Edebiyat, toplumların şekillenmesinde çok önemli bir rol oynayan kültür ögesidir. B) Edebî eserler, güzel sanatların diğer kollarından daha kalıcıdır.

14. Yazarın kendi başından geçmiş veya kendisinin de karşı-

laştığı birtakım olayları anlattığı yazı türüdür. Ben merkezli yazılardır zaten insanın kendi kendisiyle bir tür hesaplaşmasıdır.

Yukarıda hakkında bilgi verilen yazı türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Mektup

B) Günlük

D) Gezi yazısı

C) Edebiyat eserleri ait olduklara toplumun hayatını yansıtır. D) Edebiyat eserleri yazıldıktan çok uzun zaman sonra bile canlılığını korur. E) Edebî eserler yazıldıkları dönemin toplumsal şartlarını detaylarıyla ortaya koyar.

C) Anı

E) Deneme


3

Tarama

17. Yedi Meşaleciler içinde şiire en sadık sanatçı o oldu. “Sebil ve Güvercinler, Geçen Zaman, Nefes Almak” adlı kitaplarında şiirlerini toplayan sanatçı, hikâyeler de yazdı. Özellikle ev içi temalı şiirlerinde kendisinden daha kabiliyetli bir başka şaire, Behçet Necatigil’e örnek oldu. Yalnızlık duygusunu ve hatıraları şiirlerinde başarıyla dile getirdi. Hecenin yanında serbest şiir örnekleri de verdi. Bütün insanların mutlu olduğu ve herkesin hoşgörü içinde yaşadığı bir dünya özlemiyle yaşadı. Bu yönüyle Yunus Emre ve Mevlana geleneğinin modern çağdaki sesidir.

20. Önceleri aruzla yazarken sonradan heceye geçtiler. Şiirde süsten uzak ve sade olmayı seçtiler. Memleket sevgisi, yurdun güzellikleri, kahramanlık ve yiğitlik temalarını işlediler. Ancak kimi sanatçılar tarafından yüzeysel bir memleket edebiyatı yaptıkları için eleştirildiler.

A) Öz Şiirciler B) Beş Hececiler


C) Toplumcu Gerçekçiler

A) Ziya Osman Saba

E) Garipçiler

B) Fazıl Hüsnü Dağlarca

D) Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdürenler

21. İlk yazılarını Ahmet Mithat Efendi'nin, Tercüman-ı Hakikat

C) Zeki Ömer Defne

gazetesinde yayımladı. Daha sonra yazılan birçok gazetede çıktı. Şiir, hikâye, okul kitapları ve tarih konularında türlü eserler yazan, çeviriler yapan sanatçının asıl değeri renkli, canlı bir anlatımla çocukluk, ilk - orta öğrenimi ve basın hayatını, İstanbul'un gündelik yaşayışını yansıtan fıkra, makale ve anılarında görülür. "Eşkal-i Zaman, Muharrir Bu Ya, Falaka'' eserlerinden birkaçıdır.

D) Sabri Esat Siyavuşgil E) Yaşar Nabi Nayır

18. 1921'de Maarif Vekaleti, millî marş için bir yarışma açarak

ülkenin bütün şairlerini bu yarışmaya katılmaya çağırdı. Katılan 724 şair arasında birinciliği kazanacak olana para ödülü verileceği için ---- yarışmaya girmedi. Gönderilenler arasında isteğe uygun bir şiir çıkmayınca Maarif Vekili Hamdullah Suphi yarışmadan para ödülünü kaldırarak onu yarışmaya katılmaya ikna etti.

Bu parçada aşağıdakilerin hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki isimlerden hangisi getirilmelidir? A) Yahya Kemal Beyatlı

Yukarıdaki parçada kendisinden söz edilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Hüseyin Rahmi Gürpınar B) Mehmet Rauf C) Ahmet Rasim D) Halit Ziya Uşaklıgil E) Hüseyin Cahit Yalçın

22. Namık Kemal’in aşağıdaki eserlerinden hangisi tür yö-


nüyle diğerlerinden farklıdır?

C) Ziya Gökalp

A) Zavallı Çocuk

D) Mehmet Emin Yurdakul E) Ali Canip Yöntem

B) Akif Bey

C) Cezmi

D) Gülnihal

E) Celalettin Harzemşah

23. Tanzimat edebiyatı ile aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?

19. Reşat Nuri, ---- eski değer yargılarına sık sıkıya bağlı Ali Rıza Bey'in maddî ve manevi çöküşünü anlatırken, oğlunun ve kızlarının yoldan çıkmalarını Batılılaşmanın toplumdaki değer yargılarını alt üst etmesine bağlar.


4

A) Yaprak Dökümü'nde

B) Çalıkuşu'nda

C) Gizli El'de

D) Yeşil Gece'de

E) Acımak'ta


A) Dilde sadeleşme hedeflenmiş ancak bunda başarılı olunamamıştır. B) Düz yazıda ilk kez noktalama işaretleri kullanılmıştır. C) Edebiyat; vatan, hürriyet, millet, gibi kavramların halka öğretilmesi için kullanılmıştır. D) Ortaya konan eserler taklit olduğu için teknik yönden zayıftır. E) Sanatçılar gerçeklerden kaçarak tabiata ve hayale sığınmışlardır.

Tarama

24. Yaşça birbirine yakın, eğitimlerini kolejde tamamlamış, Batı

edebiyatını özellikle de Fransız edebiyatını iyi bilen kişilerdir. Hemen hepsi devlet memurudur, geçim sıkıntısı çekmezler. İçe dönük, duyarlı ve hüzünlü manzaralara düşkündürler. Sanat için sanat görüşüne sıkı sıkıya bağlıdırlar. Öte yandan Divan edebiyatı geleneğiyle bağlarını koparmışlardır.

Yukarıdaki parçada hangi edebiyat dönemi sanatçılarına ilişkin bilgi verilmiştir?

28. Şiirlerinde zaman, ruh ve aşk kavramlarını zengin imajlarla

işlemiştir. Yahya Kemal’e olan hayranlığına rağmen, taklitçisi durumuna düşmemek için, tarih temasını şiirlerinden uzak tutmuş; ama yine en çok ‘’ Bursa ‘da Zaman ‘’ şiiriyle tanınmıştır. ‘’Saatleri Ayarlama Enstitüsü’’ ünlü romanlarında biridir.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ahmet Hamdi Tanpınar

A) Tanzimat dönemi

B) Necip Fazıl Kısakürek

B) Servet-i Fünûn dönemi

C) Orhan Seyfi Orhon

C) Fecr-i Âti dönemi

D) Attila İlhan

D) Millî Edebiyat dönemi


E) Cumhuriyet dönemi

29. Sanatını, ülküsünün emrine verirken şiirin musiki gücünden

yararlanır. Türkçeyi büyük bir ustalıkla kullanır. Sanatçının sıcak, duygulu, canlı, sarsıcı bir dili vardır. Kendisini sadece Türk kültürünün değil, insanlığın kültürünün mirasçısı sayar. Şiir kitaplarından bazıları şunlardır: “835 Satır, Memleketimden İnsan Manzaraları, Kurtuluş Savaşı Destanı” …

25. Aşağıdakilerin hangisinde realizmin temsilcileri bir arada verilmiştir?

A) Puşkin – Gorki – G. Flaubert B) Tolstoy – Dostoyevski – Stendhal

C) Dostoyevski – Puşkin – Çehov

A) Nazım Hikmet

D) Tzara – Camus – Balzac

C) Necip Fazıl

E) Turgenyev – Kafka – E. Zola

26. Aşağıdaki eser tür eşleştirmelerinden hangisi yanlış-

Bu parçada sanat anlayışı ve yapıtları tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

B) Ahmet Arif

D) Yahya Kemal

E) Attila İlhan

30. Tanzimat Edebiyatı döneminde yazılmış aşağıdaki tiyatrolardan hangisi Namık Kemal ‘e ait değildir?

tır?

A) Kara Bela

B) İçli Kız

A) Harabat – Eleştiri

C) Akif Bey

B) Yadigâr-ı Şebab – Şiir

E) Celalettin Harzemşah

C) Ömer’in Çocukluğu – Anı D) Muhsin Bey – Öykü

yanlıştır?

D) Gülnihal

31. Şiirlerinin ana teması Anadolu’dur. Yazdığı yurt güzelle-

melerinde İstanbul, Bursa, Konya, Eğin, Ilgaz, Isparta gibi şehirleri çeşitli özellikleriyle tanıttı. Saz şairlerinin şiirlerini andıran bu manzumelerde yurt güzelliklerini yerli motiflerle ve güzel bil dille anlattı. Denizden Çalınmış Ülke, Sessiz, Kardelenler eserlerden bazılarıdır.

E) İntibah – Roman

27. Yedi Meşaleciler ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi


A) Eserlerini “Yedi Meşale” adlı kitapta toplamışlardır.

A) Kemalettin Kamu

B) Milli edebiyata tepki olarak ortaya çıkmışlardır.

B) Fazıl Hüsnü dağlarca

C) “Sanat sanat içindir.” görüşüyle eser vermişlerdir.

C) Zeki Ömer Defne

D) Geleneksel temalardan yararlanmak gerektiğini savunmuşlardır.

D) Bedri rahmi Eyüpoğlu

E) Edebiyata canlılık getirmek amacıyla yola çıkmışlardır.

E) Ahmet Muhip Dıranas LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

5

Tarama

32. (I) A. Hamit Tarhan Tanzimat edebiyatı ikinci dönem sanat-

çılarındandır. (II) Çağdaşları tarafından “Şair-i Azam” olarak nitelendirilmiştir.(III) Şiirde biçimle ilgili değişiklikler yapmış, Divan edebiyatının bütün kurallarını yıkmaya çalışmıştır. (IV) Sahne tekniği ve dili bakımından çok başarılı tiyatro eserleri kaleme almıştır. (V) Tiyatrolarında güncel konuların yanında tarihi konuları da işlemiştir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

35. Ard arda bilmem kaç zemheri geçti Kurt uyur, kuş uyur, zindan uyurdu Dışarda gürül gürül akan bir dünya... Bir ben uyumadım, Kaç bahar leylim, Hasretinden prangalar eskittim Karanlık gecelerde kendimden geçtim Saçlarına kan gülleri takayım, Bir o yandan bir bu yandan Elma yanaktan

33. Şiir anlayışını; “öz şiir”, “halis şiir” sözleriyle özetlemiştir. Ona göre şiir, duygu ve düşünceleri eksiksiz ifade eden, son derece dikkatle düzenlenmiş, ahenkli cümlelerden oluşan bir kompozisyondur. Bu anlayışın devamı olarak dilde de millîlik taraftarıdır. Şiirin evde ve sokakta konuşulan dille yazımlısı gerektiğini savunur. Türkçeyi ana sütü kadar ak ve lezzetli bulur ve onunla en güzel mısraları söylemek ister.

B) Edip Cansever

C) Sezai Karakoç

D) Ahmet Arif

E) Ahmet Kutsi Tecer

36. Bu dönemin en güçlü romancısı Halit Ziya Uşaklıgil’dir. İlk psikolojik roman örneği olan “Eylül” Mehmet Rauf tarafından bu dönemde yazılmıştır. Hikâye alanında Halit Ziya kadar olmasa da Hüseyin Cahit Yalçın da yaşadığı dönem insanını eserlerine yansıtmıştır. Ahmet Hikmet Müftüoğlu ise bu dönemde hikâyeleri ile ön plana çıkmıştır. Dönemin romancıları realist ve natüralist akımlara bağlı yazarları örnek almışlarıdır.

A) Ziya Gökalp B) M. Akif Ersoy C) Mehmet Emin Yurdakul E) Yahya Kemal Beyatlı

A) İlhan Berk

Parçada sözü edilen şair aşağıdakilerden hangisidir?

D) Tevfik Fikret

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu şiir aşağıdaki sanatçılardan hangisine ait olabilir?

Yukarıda hangi dönem romancılarımız hakkında bilgi verilmiştir? A) Tanzimat dönemi B) Servet-i Fünûn dönemi C) Fecr-i Ati dönemi

34. Servet-i Fünûn topluğunun en önemli sanatçılarındandır.

Yalnızca şiir türünde eserler vermiştir. Bu şiirlerinde aruzu Türkçeye başarıyla uydurmuş, şiiri düz yazıya yaklaştırmış, şiirin konusunu genişletmiştir. Şiirlerinde yer yer romantik unsurlara rastlansa da şiirlerine egemen olan asıl akım parnasizmdir. İlk şiir kitabı “Rübab-ı Şikeste”dir. “Haluk’un Defteri” isimli şiir kitabında oğlu Haluk’un kişiliğinde Türk gençliğine seslenmiştir. Son zamanlarında çocuklar için yazdığı şiirlerini ise “Şermin” ismiyle kitaplaştırmıştır.

Paragrafta tanıtılan şairimiz aşağıdakilerden hangisidir? A) Abdülhak Hamit Tarhan B) Recaizade Mahmut Ekrem C) Tevfik Fikret D) Namık Kemal E) Cenap Şahabettin

6


D) Millî Edebiyat Dönemi E) Cumhuriyet dönemi

37. Şen günler bir kırlangıç Gibi vuruyor kanat Kederli günler sanki Kurulmamış bir saat

Bu dizelerde vurgulanan düşünce aşağıdakilerden hangisidir? A) Neşeli olmanın insanı rahatlattığı B) Mutluluğun çabuk geçtiği, üzüntünün kalıcı olduğu C) Mutlu ya da mutsuz olmanın insanın elinde olduğu D) Kırlangıçların mutluluğun sembolü olduğu E) Kederli günlerin gelip geçici olduğu

Tarama

38. Anadolu’da teşekkül etmiş ilk Türk destanıdır. XI. –XIII. yüz-

yıllar arasında oluşmuş,, XIII. yüzyılda kaleme alınmıştır. Aslında bu destan da kaynak ve konu bakımından Türklerle ilgili değildir. Buna rağmen Türk hayal gücü ile şekillendiği için milli destan kabul edilmiştir. Bu durumun en açıklanabilir yönü kahramanın İslamiyet’in yayılması için gösterdiği kahramanlık ve mekânın Anadolu olmasıdır.

41. Türk edebiyatında "toplum için sanat" akımının başlıca

temsilcilerinden biri olan ---- ilkin Tevfik Fikret ve Ali Ekrem Bolayır yolunda, konusu günlük olaylardan alınmış olan birtakım manzum hikâyelerle dikkati çekmiş, daha sonra, çoğu konuşma tarzında yazılmış olan öteki eserlerinde hep toplum sorunları üzerinde durmuştur. Bu konudaki görüşleri, Batı'nın yayılmacı siyasetine karşı koyabilmek için İslam dünyasının uyanması ve bir "İslam Birliği” kurulması düşüncesine dayanır. Son birkaç yüzyıl içinde cahillik, gerilik, tembellik ve yoksulluk yüzünden harap bir hale gelen İslam ülkelerinin tekrar canlanması için, Batı'nın bilimini ve sanatını almak gerektiğini; Kuran ile hadisi açık anlamlarına göre değil, akla ve zamanın gereklerine göre yorumlayarak bilim ile dini uzlaştırma olanağı bulunduğunu söylemiştir.

Bu parçada sözü edilen destan aşağıdakilerden hangisidir? A) Battal Gazi

B) Danişment Gazi

C) Satuk Buğra Han

D) Köroğlu

E) Manas

39. ---- sanat yaşamının ilk yıllarında Fecr-i Ati topluluğuna

katılır; bu akımın "Sanat şahsi ve muhteremdir" sözüyle özetlenen bildirisine imza atar. Bu dönem ürünlerinde toplumdan soyutlanmış bireyin duygu ve düşüncelerini romantik-melankolik bir tavırla yansıtır. Kısa bir süre sonra, yaşanan toplumsal felaketlere ilgisiz kalamayarak Milli Edebiyat topluluğuna katılır; "sanat, önce bir toplumun, sonra bir milletin malıdır; sonra da bir devrin İfadesidir," düşüncesini benimser. Bu tarihten sonra da, çalışmalarını roman üstüne yoğunlaştırır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygundur? A) Mehmet Akif Ersoy B) Mehmet Fuat Köprülü C) Mehmet Emin Yurdakul D) Yahya Kemal Beyatlı E) Ali Canip Yöntem

Bu parçadaki boş bırakılan yere aşağıdaki İsimlerden hangisinin getirilmesi uygundur? A) Yakup Kadri Karaosmanoğlu B) Halide Edip Adıvar C) Mehmet Fuat Köprülü D) Ali Canip Yöntem E) Yahya Kemal Beyatlı

42. Yahya Kemal'in, "Verlaine'in Fetes Galantes mecmuasını

hararetle okudum. Bu mecmua Fransızlığın çok ince ve hoş olan 19. asrını kapalı bir park içine almış, yine o asrın lehçeleriyle ifade eder. Şair orada eskiyi dile getirir. İşte bunun üzerine, ben de bunu kendi edebiyatımızda denemek istedim. Ve yüz kadar gazel ve rübai yazdım", sözleri,....kitabını oluşturan şiirlerde neden divan şiiri dili ve biçimlerini kullandığını pek iyi açıklamaktadır; bu kitapta Yahya Kemal, kendi yaşadığı dönemde "ulusal olan"ı, eski şiirdeki "ulusal olan"a bağlamayı amaçlamıştır.

40. Divan şiiri, Tanzimat ile reddedilmesine rağmen bazı şairle-

rin olgunluk dönemlerinde döndükleri bir kaynak olmuştur. Aynı durum Cumhuriyet Dönemindeki kimi şairler için de geçerlidir. Divan şiirinin Cumhuriyet Döneminde kimi şairlerce önemsenmesinde ---- önemli bir rol oynamıştır. Kendisi de divan tarzı şiirler yazmış; bu nedenle hakkında neo – klasik şair nitelendirilmesi yapılmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun olur ?


A) Yaşar Nabi Nayır

A) Kendi Gök Kubbemiz

B) Yahya Kemal Beyatlı

B) Rübailer

C) Necip fazıl Kısakürek

C) Altın Destan

D) Ahmet Kutsi Tecer

D) Türkçe şiirler


E) Eski Şiirin Rüzgarıyla


7

Tarama

43. Edebiyat-ı Cedidecilerdendir; ama onlardan ayrı bir ruh

46. Stephan Mallarme'yle başlayan sembolizm akımı, onun şii-

taşır. Türkçülüğü kendi davası yaptı. Turan denen büyük rüyayı coşkun gönlünün ufuklarında gördü, hiçbir gün buna ütopya demedi; hiçbir gün dizlerinde yorgunluk titremedi. Servet-i Fünûn'da sanat, kendi çevresinden çok, başka ufukların göçmen kuşlarıdır, düşüncesiydi. ---- özellikle olgunluk çağına doğru bu topluluktan ayrıldı. Bu parçadaki boşluğa aşağıdaki isimlerden hangisi getirilmelidir?

rinde koyu bir sis halini alır, ölçüye, kafiyeye hakim olamaz. Bu çelimsizlik, belki de haberler getirdiği dünyanın genişliği ile insan ve şair dili arasındaki oransızlıktandır. Bu zayıf tarafını kendide görmüş olacak ki "Piyale"nin başına bir savunma koyuyor. Güzel yazılmış, iyi boyanmış bir savunma. Ama düşünerek okunduğunda yaldızı dökülüp gidiyor.

A) Ahmet Hamdi Tanpınar

A) Cenap Şehabettin

B) Ahmet Hikmet Müftüoğlu

B) Ahmet Haşim

C) Ahmet Rasim

C) Tevfik Fikret

D) Ahmet Vefik Paşa

D) Ali Ekrem Bolayır


E) Celal Sâhir Erozan

44. Milli Edebiyat ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

47. Din, tasavvuf, tarih, Batılaşma, yalnızlık, gibi konularda

eser vermiştir. Şiir, roman, öykü, tiyatro, türlerinde eserleri de vardır. ’’Çile’’ ve ‘’Kaldırımlar’’ adlı şiirleri oldukça ünlenmiştir. ‘’Tohum ve toprak’’ , ‘’Bir Adam Yaratmak’’ tiyatrolarından bazılarıdır.

yanlıştır?

A) Şiirde hece ölçüsü ve halk şiiri nazım biçimleri kullanılmıştır. B) Şiir, roman ve hikâyede Anadolu ve yaşamı esas alınmıştır. C) Dilin sadeleştirilerek, yabancı kelimelerden kurtarılması hedeflenmiştir.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yahya Kemal Beyatlı

D) Türkçeleşmiş kelimelere dokunulmayıp kelime türetmede halkın diline başvurulmuştur.

B) Yaşar Nabi Nayır

E) Roman ve hikâyelerde genel olarak Romantizm akımının etkisi vardır.

D) Vasfi mahir Kocatürk

45. 17 Aralık 1914'te Türklerin ilk büyük millî şairi" olarak adına Türk Ocağı tarafından büyük bir gece düzenlendi. Aynı yıl 1900'den sonra yazdığı şiirlerini, 'Türkçe Şiirlerden de birkaç parça alarak "Türk Sazı" adı altında bastırdı. Yine aynı yıl, Türk ırkının üstünlüğü düşüncesini savunan "Ey Türk Uyan" adlı uzun bir manzûmeden ibaret olan bir eseri daha çıktı.

Bu parçada söz konusu edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

Yukarıdaki parçada, kendisinden söz edilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Ziya Gökalp B) Mehmet Emin Yurdakul

C) Necip Fazıl Kısakürek E) Arif Nihat Asya

48. Milli Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiirle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Anadolu ve memleket manzaraları temaları baskın olduğu B) Hece vezni ve halk edebiyatı nazım şekillerinin kullanıldığı C) Halk edebiyatı geleneğinin yanı sıra Divan şiirinin yoğun olarak kullanıldığı D) Halkın konuştuğu dille ve açık bir anlatımla eserler verildiği E) Mahalli söyleyişlere yer verildiği

C) Yahya Kemal Bayatlı D) Ali Canip Yöntem E) Fuat Köprülü 26. A 27. B 28. A 29. A 30. B 31. C 32. C 33. E 34. C 35. D 36. B 37. B 38. A 39. A 40. B 41. A 42. E 43. B 44. E 45. B 46. B 47. C 48. C 1. C

2. C

3. A

4. A

5. A

6. C

7. D

8. D

9. C 10. D 11. C 12. D 13. C 14. C 15. A 16. A 17. A 18. B 19. A 20. B 21. C 22. C 23. E 24. B 25. B LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO


29

hhCUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

hh Yaşama sevincini ve yaşama hakkını işlemek

Garip Hareketi – Garip Dışında Yeniliğini Sürdüren Şiir – Hisarcılar – Maviciler – İkinci Yeni Şiir

hh Süslü, söz oyunlarına dayalı bir dil yerine yalın bir dili yeğ-

1. Garip Hareketi hh Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday, 1940 yılında başlattıkları “Garip Hareketi” ile Cumhuriyet Döneminin ikinci edebî topluluğunu oluşturmuşlardır. hh Bu üç sanatçı, gelenekçi şiir anlayışına karşı ortaklaşa yayımladıkları “Garip” adlı kitapla yeni bir şiir anlayışı ortaya koydular. hh 1. Yeni de denen bu akımla o güne kadarki şiir geleneğine topyekûn başkaldırıp şiirler ilgili hiçbir kuralı tanımadıklarını belirttiler. hh Sürrealizm akımından etkilendiler. Genel Özellikleri:

lemek hh Ölçü, uyak gibi biçimsel kalıpları kırmak ve gelenekten kopmak hh Gülmeceden şaşırtmadan yararlanmak

Sanatçılar: ORHAN VELİ KANIK (1914-1950) hh Varlık dergisinde 1936-1937 yılları arasında yayımladığı ilk şiirleri ölçülü, kafiyeli ve sanatlıdır. hh 1937 yılından itibaren geleneksel şiir anlayışından uzak şiirler yazmaya başlamıştır. hh Bu şiirlerinde şiirin ciddi ve kurallı diline itiraz eder. hh Şiirini süsten ve gösterişten ve biçime bağlılıktan arındırır. hh Gündelik sözlerle gündelik yaşantılar üzerine şiirler yazar. hh 1941 yılına gelindiğinde Oktay Rifat ve Melih Cevdet’le birlik-

hh Geçim sıkıntısını, günlük hayatı işlemek

te çıkardıkları Garip adlı şiir kitabıyla şiir anlayışının sistematiğini ortaya koyar.

hh Şiirde ölçü ve kafiye kullanmamak hh Toplumda görülen aksaklıklar, şiirin doğal akışını bozmadan vermek

hh Bu yeni anlayışa adını veren Garip kitabının ön sözünde şiirle ilgili görüşlerini anlatan sanatçı, ölçü ve uyağın şiiri yozlaştırdığını, şiirin insanın beş duyusuna değil beynine seslenen bir söz sanatı olduğunu, şiirin toplumun geneline seslenmesi gerektiğini belirtmiştir.

hh Şiirsel söyleyişte konuşma dilinin doğallığından yararlanmak hh Günlük hayatın, küçük adamın sorunların dile getirmek

hh “İstanbul’u Dinliyorum ve Anlatamıyorum” gibi lirik duygusal şiirleriyle büyük bir beğeni kazanmıştır. hh La Fontaine’den çeviriler yapmış, bazı Nasrettin Hoca fıkralarını da manzumlaştırmıştır.


1


Eserleri

MELİH CEVDET ANDAY (1905- 2002)

Garip, Vazgeçemediğim, Destan Gibi, Yenisi, Karşı (Şiir)

hh Orhan Veli ve Oktay Rifat’la birlikte Garip akımının kurucu-

Sanat ve Edebiyatımız, Bindiğimiz Dal (Düz yazı)

La Fontaine’den Masallar (Çeviri)

hh Şiirlerinde toplumsal gerçeklere değinir.

Nasrettin Hoca Fıkraları (72 fıkranın nazma çekilmiş biçimi)

hh Zamanla ilk şiirlerindeki duygusallık yerini aklın egemenliğine

larındandır.

bırakır. hh Şiirde söz oyunlarından arınmış, yalın bir dil kullanır.

OKTAY RIFAT HOROZCU (1914-1988) hh Garip akımının temsilcilerindendir.

hh Düzyazılarında ise yoğun bir düşünce; şiirsel, esprili, özlü bir dil kullanır. hh Fıkra, makale, gezi, roman, tiyatro ve şiir türü dışında çevirileri de vardır.

hh Arayışların şairidir, Hemen her kitabında farklı nitelikler göstermiştir. hh Başlangıçta aşk şiirleri yazan sanatçı, toplumcu sanat anlayışın etkisiyle halk masalları, deyim ve tekerlemelerinden yararlanarak sosyal temalı şiirler, taşlamalar yazmıştır. hh Bazı şiirlerinde gerçeküstücü ögelere yer veren sanatçı bazen de klasik şiir geleneğini düşündüren bir söyleyişle şiir yazmıştır. hh Garip akımının etkisiyle yazdığı şiirlerde sıradan insanların hayatını, kuru sayılabilecek bir anlatımla veren Oktay Rıfat, özellikle “Perçemli Sokak” adlı şiir kitabından sonra soyut ve imgeci şiire kayarak II. Yeni anlayışına daha yakın durmuştur.

Eserleri Garip, Rahatı Kaçan Ağaç, Teknenin Ölümü, Yana Yana, Telgrafname, Tanık Dünya, Yağmurun Altında, Gılgamış, Göçebe Denizin Üstünde, Kolları bağlı Odysseus, Ölümsüzlük

Eserleri Garip, Yaşayıp Ölmek, Aşk ve Avarelik Üzerine Şiirler, Güzelleme, Aşk Merdiveni, Koca Bir Yaz, Denize Doğru Koşma, Karga ile Tilki, Dilsiz ve Çıplak, Çobanıl Şiirler, Bir Cigara İçimi, Elleri Var Özgürlüğün (Şiir) Çil Horoz, Oyun İçinde Oyun, Atlar ve Filler, Yağmur Sıkıntısı, Kıskançlar, Kadınlar Arasında (Tiyatro)

Bir Kadının Penceresinden, Bay Lear, Danaburnu (Roman)

2


Ardında (Şiir)

Aylaklar, Gizli Emir, İsa’nın Güncesi, Raziye (Roman)

Doğu-Batı, Konuşarak, Paris Yazıları, Yasak, Sosyalist, Bir Dünya (Deneme) Mikado’nun Çöpleri, İçerdekiler, Dikkat Köpek Var, Dört Oyun, Ölüler Konuşmak İster (Tiyatro)


2. Garip Dışında Yeniliğini Sürdüren Şiir

hh Güçlü bir gelenekten beslenen şair, şiirlerinde bir yandan isyan ve başkaldırının diğer yandan umut ve müjdenin sesi

hh Türk şiirinde 1940 sonrasında gelişen yenileşme hareketleri yalnız Garipçilerle ya da toplumsal gerçekçilerle sınırlanamaz. hh Garip şiiri ortaya çıktığında edebiyat çevrelerinin bazılarından övgü alırken kimi şairler de Garipçilerin, şiiri bayağılaştır-

olmuştur. hh Milletinin maneviyatı, inancı ve öfkesini coşkun bir lirizmle dile getirmiştir. hh Şiirleri, kimi zaman bir feryat, kimi zaman bir meydan okuma kimi zaman da bir yakarıştır.

dığını savunmuşlardır. hh Şiirde yeni arayışlar peşinde olan bu sanatçılar şiiri bayağılaştırmaktan da sakınarak kendi özgün tarzlarını meydana getirmişlerdir. hh Bu dönemde Türk şiiri, bu sanatçıların yeniliği geliştiren şiirleriyle çok farklı bir zenginlik kazanır.

Eserleri

Sebeb Ey, Risaleler (Şiir)

İpek Yolundan Afganistan’a (Gezi yazısı)

hh Bu şairler;

{ Görüş ve ideolojilerini şiirlerine temel yapmamışlardır.

{ Kendi tarzlarını yenileme ve değiştirme ihtiyacı hisset-

mişlerdir.

{ Şiirlerinde yeni bir dil, üslup ve bakış açısı aramışlardır.

CAHİT ZARİFOĞLU (1940-1987) hh İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı mezunudur. hh İlk bakışta II. Yeni’yi andıran ama bütünüyle onlarla örtüşmeyen özgün ve güçlü bir şairdir. hh Teknik ve yapısal sorunlardan arınmış; kendi tarzını, edasını,

Sanatçılar: ERDEM BEYAZIT (1939- 2008) hh Öğretmenlik, kütüphane müdürlüğü ve milletvekilliği yapmıştır. hh Hacimli olmayan iki kitabında toplam 51 şiir yazan sanatçı az ama sağlam şiirlere imza atmıştır. hh Batı eksenli fikirlerin, özenti akımların, kendi tarih ve benliğinden kopmanın/utanmanın karşısında olan Beyazıt, bu fikirlere karşı tok sesli dik başlı bir şiir meydana getirmiştir. hh Şiirlerinde Müslümanların çağlardan beri süregelen yaşam trajedisini duyarlı bir dille ifade eder.

kendi karakteristiğini yakalamış bir şairdir. hh Bazı şiirlerinde çıkmazları ve bunalımlarıyla dikkati çeken bireyin iç dünyasını sergilemiştir. hh Kimi şiirlerindeyse İslami düşünce ekseninde insan sevgisi ve toplumsal mutluluk anlayışını işlemiş, Batı diktasına karşı Doğu protestosunu işlemiştir. hh Yer yer gerçeküstü ögelere ve eski şiir kalıplarına da başvurmuştur. hh Madde ve ruh çatışmasına bakış açısı, Necip Fazıl Kısakürek’le örtüşür. hh Çocuklar için yazdığı kitaplarında son derce açık ve anlaşılır bir dil kullanmıştır.


3


Eserleri

Eserleri

İşaret Çocukları, Yedi Güzel Adam, Menziller, Korku ve Yaka-

Bakış Kuşu, Bedreddin Üzerine Şiirler, Doğu Şiirleri, Yaz Şiir-

rış (Şiir)

leri, Gizemli Şiirler, Zaman Şiirleri, Ayna Şiirleri, Hüzün ki En Çok Yakışandır Bize (Şiir)

Gülücük, Ağaç Okul (Çocuklar için Şiir)

Serçekuş, Katıraslan, Ağaçkakanlar, Yürekdede ile Padişah,

Felsefe ve Ulusal Kültür, Felsefe Üzerine, Denemeler Karşı Denemeler, Yazın Üzerine, Kültür Üzerine, Sözün Gücü,

Küçük Şehzade, Motorlu Kuş, Kuşların Dili (Çocuk Hikâyele-

Yüzler ve İzler (Deneme-İnceleme)

ri)

Savaş Ritimleri, Ana (Roman)

Yaşamak (Günlük)

Bir Değirmendir Bu Dünya, Zengin Hayaller Peşinde (Deneme)

Sütçü İmam (Tiyatro)

Geçmiş Yaz Defterleri, Ceviz Sandıktaki Anılar, Bulanık Defterler (Anı)

CAHİT KÜLEBİ (1917-1997) hh İlk şiirleri Nazmi Cahit takma ismiyle yayımladı. hh İlk şiir kitabı "Adamın Biri" 1946'da yayınlandı. hh 1949'da çıkan ikinci kitabı Rüzgâr’daki şiirleri “Garip Şiiri’ne yakın durur. hh 1940 sonrasında başlayan yeni şiirarayışlarında kendine

HİLMİ YAVUZ (1936-…) hh Londra Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nü

özgü bir yeri vardır. hh Rahat anlatımı, içtenlik ve duyarlılığıyla ilgi çeken titiz bir şiir işçisidir.

bitirdi hh İlk şiirlerini Kabataş Erkek Lisesi’nden öğretmeni olan Behçet

hh Şiirlerinde yurt köşelerinden manzaralar ve insan gerçeklerini işlemiştir.

Necatigil’in çıkardığı Dönüm dergisinde yayımladı. hh II. Yeni akımına yakın duran bu dönemde, imgeci şiirler yazdı.

hh Heceye çok yakın duran bir serbest şiir üslubuyla kullanmıştır.

hh Daha sonra gelenekle çağdaşı kaynaştıran özgün şiirler yazdı. hh İslam mistizmi ve tasavvuf kaynaklı kendine özgü bir şiir dili yakaladı. hh Şiirlerinde, Klasik şiirin ve Yahya Kemal ve Ahmet Haşim’in

Eserleri Adamın Biri, Rüzgâr, Atatürk Kurtuluş Savaşında, Yeşeren Otlar, Süt, Şiirler, Türk Mavisi, Sıkıntı ve Umut, Yangın, Bütün

etkileri sezilir.

Şiirleri, Güz Türküleri, (Şiir)

hh Gezi, deneme, inceleme vs. gibi türlerde de eser vermiştir.

4


İçi Sevda Dolu Yolculuk (Anı)

Şiir Her Zaman (Düzyazı)


FAZIL HÜSNÜ DAĞLARCA (1914-2008) hh Hece veznini kullandığı ilk şiirlerinin yer aldığı Havaya Çizilen Dünya adlı şiir kitabında Necip Fazıl etkisi görülür. hh Sonraki zamanlarda serbest şiire yönelmiştir. hh Daha sonra yayımladığı Çocuk ve Allah ve Daha adlı şiir kita-

Eserleri Çocuk ve Allah, Havaya Çizilen Dünya, Taş Devri, Mevlana'da Olmak, Yunus Emre’de Olmak, Çanakkale Destanı, Hiroşima, Malazgirt Ululaması, Sakarya Kıyıları, Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Üç Şehitler Destanı, Fetih Destanı, 19 Mayıs Destanı vs. (Şiir)

bında kendi dilini yakaladığı görülür. hh Şiirleri iki dönem halinde incelenir.

{ Soyut konulara yöneldiği ilk şiirlerini kapsayan dönem sezgi dönemidir. Bu şiirlerde "duyarlık" ağır basar.Büyük bir hayal gücü ve zengin bir hayal dünyası vardır. Çarpıcı imgeleri ve yoğun bir anlatımı vardır.

{ İkinci dönem us dönemdir. Bu dönemde titiz bir Türkçe ve kendine özgü dil yapısı ile dikkat çeker.

hh Bütün akım ve anlayışlarla ilgilenmiş fakat hiçbir görüş ve akımın etkisinde kalmamıştır. hh Türk şiirinin en özgün şairlerinden biri olarak bireyselden toplumsala, ulusaldan evrensele uzanan bir çizgisi olmuştur. hh Kurtuluş Savaşı dönemini destan boyutunda işlediği şiirleri vardır. Yalnız bu dönemdeki savaşları değil tarihimizdeki önemli savaşları da şiirleştirmiştir. hh Vatan sevgisi ondaki önemli temalar arasındadır. Hayat ile ölüm arasındaki acı tezatın insanların davranışlarına yansımasını şiirlerinde başarıyla işlemiştir. hh 1970’lerden sonra genellikle çocuk şiirleri yazmıştır.

BEHÇET NECATİGİL (1916-1979) hh Divan, Halk ve Batı şiirini yakından tanır. hh İlk şiiri Gece ve Yas 1935 yılında Varlık dergisinde yayımlandı. hh Radyo oyunları yazdı, edebiyat tarihiyle ilgili çalışmalar yaptı. hh İlk şiir kitapları “Kapalıçarşı, Çevre ve Evler”de yalın bir dille yazdığı lirik şiirleri yer alır. hh Bundan sonraki kitaplarında uzun dizelerle yeni bir üslup arayışına yöneldi. hh Evlerin şairidir. Çoğu şiirinde dış dünyadan kaçıp dar dörtgene, (evlere) kaçma eğilimi görülür. hh Son şiirlerinde geleneksel Türk şiirinin söyleyiş uygulamalarını denedi.

Eserleri Kapalı Çarşı, Çevre Evler, Eski Toprak, Dar Çağ, Yaz Dönemi, Divançe, Beyler, Sevgilerde (Şiir) Yıldızlara Bakmak, Gece Aşevi, Üç Turunçlar, Pencere (Radyo Oyunu) Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Küçük Mitoloji Sözlüğü (Düzyazı)


5


ASAF HALET ÇELEBİ (1907-1958)

MAVİ HAREKET

hh Gençlik yıllarında divan şiiri tarzında gazeller ve rubailer yaz-

ATTİLA İLHAN (1925-2005)

dı. hh Daha sonra serbest ölçü kullanmaya ve Batı şiirinin tekniklerine yönelmeye başladı. hh Bu şiirlerinde ergenlik çağına ait duygular, çocukluk, masallar ve tekerlemelerin gerçeküstü dünyası gibi temaları kullandı. hh “Benim Gözümle Şiir Davası” adlı altı makalede şiir poetikasını açıkladı. hh Ses, imge, anlam ve düşünce olarak kültürler arası ve metinler arası bir nitelik taşıyan şiirleriyle Türk şiirinde modern gelenekçi bir senteze ulaştı. hh Kendisinden sonra gelen nesli soyut şiir anlayışının Türk Edebiyatı'ndaki ilk tanımlarını yaparak etkiledi. hh Bütün şiirlerinin toplandığı “Om Mani Padme Hum”, Çelebi’nin gizemci şiirini bütünüyle gözler önüne serer hh Şiirlerinin yanı sıra eski edebiyat ile ilgili çalışmalarıyla da tanınan sanatçı, Hint ve Fars Edebiyatları üzerine yaptığı çalışmaları dergilerde ve kitaplarda yayınladı.

hh 1946 yılında henüz bir lise son sınıf öğrencisiyken CHP şiir yarışmasında ikincilik ödülü aldı. 1948’de “Duvar” adlı şiir kitabını kendi imkânlarıyla bastırdı. hh Garip ve İkinci Yeni şiir anlayışlarına karşı çıkmıştır. hh 1952-1956 yılları arasında çıkardığı “Mavi” adlı dergi yayımladı. hh Bu derginin etrafında toplanan sanatçılar “Maviciler” adıyla anılmıştır. hh Mavi dergisi bir süre sonra Toplumcu Gerçekçi akımın dergisi olmuştur. hh Şiirlerinde eski ve yeni sözcükleri, yerli ve yabancı sözcükleri birlikte kullanmıştır. hh Renkli, ıslak, ürperiş ve korku dolu bu şiirlerinde bazen büyük bir ferahlık bazen da melankoli gizlidir. hh “Sisler Bulvarı, Yağmur Kaçağı ve Ben Sana Mecburum” adlı kitaplarındaki şiirleriyle genç kuşakları etkilemiştir. hh “Elde Var Hüzün ve Yasak Sevişmek” kitaplarındaki şiirlerinde Divan geleneğinden beslenmiştir.

Eserleri

He, Lâmelif, Om Mani Padme Hum (Şiir)

Mevlâna, Ömer Hayyam, Molla Câmi, Eşrefoğlu Divanı (Araştırma)

Naima (Monografi)

Divan Şiirinde İstanbul (Antoloji)

hh “Sokaktaki Adam” romanında Batılılaşma uğruna yaşadığı toplumdan kopan insanların bocalamalarını işlemiştir. hh “Zenciler Birbirine Benzemez” romanında Avrupa’da komünist ve antikomünist mültecilerle karşılaşıp hayal kırıklığına uğrayan bir devrimciyi anlatmıştır. hh Sanatçının olgunluk döneminin romanı sayılabilecek Kurtlar Sofrası ise toplumsal ilişkiler ve sorunlar ışığında ele alınan bireyler arası ilişkilerin etraflıca bir tahlili gibidir. hh 1980’li yıllarda televizyonda Kartallar Yüksek Uçar, Yarın Artık Bugündür, Sekiz Sütuna Manşet gibi çok beğenilen dizi filmlerin senaryolarını yazmıştır.

6



Eserleri Duvar, Sisler Bulvarı, Yağmur Kaçağı, Ben Sana Mecburum, Bela Çiçeği, Yasak Sevişmek, Tutuklu Günlüğü, Böyle Bir

Milli Edebiyat Dönemi Duyarlılığını Değişik Şartlarda Sürdürenler (Hisarcılar) hh 1950- 1980 yılları arasında aralıklarla çıkan Hisar dergisinin

Sevmek, Elde Var Hüzün, Korkunun Krallığı, Ayrılık Sevdaya Dahil (Şiir)

etrafında toplanan şairlerdir. hh Milli ve manevi değerlere bağlı bu sanatçılar, Batı’ya karşı

Sokaktaki Adam, Zenciler Birbirine Benzemez, Kurtlar Sofrası, Bıçağın Ucu, Sırtlan Payı, Yaraya Tuz Basmak, Fena Halde Leman, Dersaadet'te Ete Sabah Ezanları, Haco Hanım Vay, O Karanlıkta Biz (Roman) Abbas Yolcu, Hangi Sol, Gerçekçilik Savaşı, Hangi Atatürk, Batı’nın Deli Gömleği, İkinci Yeni Savaşı, Sağım Solum Sobe, Yanlış Kadınlar Yanlış Erkekler, Ulusal Kültür Savaşı (Gezi-Deneme-Eleştiri) Sekiz Sütuna Manşet, Kartallar Yüksek Uçar, Yarın Artık Bu-

yerli değerleri savunmuşlardır. hh Bu sanatçıların şiirle ilgili görüşleri şöyle özetlenebilir:

{

Sanat; eskiyi reddetmeyen, yeniye açık ve milli olmalıdır.

{

Sanatçı yaşayan dili kullanmalıdır.

{ Sanatçı bağımsız olmalı, siyasi sistemlerin de ekonomik doktrinlerin de propagandasını yapmamalıdır.

gündür, Yıldızlar Gece Büyür Teleflaş (Senaryo)

AHMET OKTAY (1933- ) hh Mavi Hareketi içinde yer aldı ve aynı adlı dergide yazıları ve şiirleriyle etkin bir rol oynadı. hh İlk şiirlerinde Ahmed Arif’in etkileri görülür. hh 1960’lardan sonra toplumcu gerçekçi bir yaklaşımla İkinci Yeni’ye doğru yöneldi. hh Şiirlerinde destansı bir söyleyiş kullandı. hh Zengin sözcük dağarcığı ile kendini hemen belli eden bir tarzla şiirler yazdı. hh “Yol Üstündeki Semender” isimli şiiriyle Behçet Necatigil Şiir Ödülü’nü almıştır.

Eserleri Gölgeleri Kullanmak, Her Yüz Bir Öykü Yazar, Dr. Kaligari'nin Dönüşü, Sürgün, Sürdürülen Bir Şarkının Tarihi, Kara Bir Za-

Sanatçılar: YAVUZ BÜLENT BAKİLER (1936-…) hh Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. hh Hisar dergisi şairleri arasında yer aldı. hh Şiirlerinde, Anadolu’ya, Anadolu insanına eğildi. hh Doğal ve sade bir dili, açık ve akıcı bir üslubu vardır. hh Eserlerini millî ve manevi değerlere bağlı kalarak oluşturdu. hh Türklere, İslam’a ve Anadolu’ya dönük sevgi ve düşüncelerini şiirlerinde kaynaştırdı. hh Geleneksel şiirin öz ve şekil özelliklerini kendi şiir potasında eriterek kişiliğini bulan sanatçının şiirlerinde doğal bir lirizm, millî bir coşku ve mistik bir hava vardır.

mana Alınlık, Yol Üstündeki Semender, Ağıtlar ve Övgüler, Bir Sanrı İçin Gece Müziği, Toplu Şiirler, Gözüm Seğirdi Vakitten, Söz Acıda Sınandı, Az Kaldı Kışa, Hayalete Övgü


7


Eserleri

hh Şiirlerinde kimi zaman bireysel kimi zaman da toplumsal konulara eğilmiştir.

Yalnızlık, Duvak, Seninle, Harman, Bir Gün Baksam Ki Gelmişsin (Şiir)

hh Şiirlerinde güzelliğin, doğallığın, milli ve manevi değerlerin ve sağduyunun sesi olmuştur.

Üsküp’ten Kosova’ya, Türkistan Türkistan (Gezi yazısı)

Şiirimizde Ana, Sivas'a Şiir, Âşık Veysel, Elçibey, Mehmet

hh Dilin sadeleşmesinin uyduruk, yapmacık Türkçe sözcükler kullanarak gerçekleştirilemeyeceğini savunmuştur.

Akif'te Çağdaş Türkiye İdeali, Sözün Doğrusu 1-2, Sevgi Mektupları, Gidenlerin Ardından, Arif Nihat Asya İhtişamı (İn-

hh Şiirde yakaladığı kendi has dil neo-klasik anlayışa yakın durur.

celeme)

hh Şiir dışında, deneme başta olmak üzere diğer düzyazı türlerinde de eser vermiştir. İLHAN GEÇER (1917-2004) hh İlk şiiri Kahverengi Gözlerin,1933 yılında Vakit gazetesinde

Eserleri Güneş Rengi Kadehlerle, Gerçek Hayali Aştı, Bir Yeni Dünya Kurmuşum, Zaman Perdesi, Güzelliklere Doymam (Şiir)

yayımlandı. hh 1950’de Hisar dergisini kurdu. Şiir ve eleştirilerini bu dergide

Halkımız ve Sanatımız, Söylemek Yaraşır, Sanatçı Dostlarım, Mısralarda Gezinti, Aynı Yolda (Deneme)

yayınladı. hh Şiirlerinde heceyi ve serbest vezni kullandı. hh Hüzün ağırlıklı duygusal şiirlerin şairi olarak tanındı.

Altmış Yılın Hikâyesi (Otobiyografi)

Hatıraların Işığında (Hatıra)

hh Milli değerleri yansıtan şiirler de yazmıştır. hh Şiirlerinin çoğu bestelendi ve sevilen şarkılar olarak halkın diline yerleşti.

3. İkinci Yeni Şiiri hh Garip akımına karşı olan sanatçılardan bir kısmının ortaya koyduğu şiir anlayışıdır.

Eserleri

hh Doğayı, insanı ve gördüklerini kendilerine özgü bir anlayışla yansıtmışlar ve görüneni sürrealistlerden (gerçeküstücüler)

Büyüyen Eller, Belki, Yeşil Çağ (Şiir)

daha da ileri giderek soyutlaştırmışlardır. hh Bu akımının şiirle ilgili görüşleri şöyle özetlenebilir:

MEHMET ÇINARLI (1925-1999) hh Hisar dergisinin kurucularındandır. hh Geleneğe bağlı bir şairdir. hh Hem aruz hem de heceyle şiir yazmıştır

8


{ Şiir bir görüntü sanatıdır.

{ Şiirde hikâyeci anlatım yolu terk etmelidir. Çünkü şiir

hikâye değildir. Anlatım kapalı ve soyut olmalıdır.

{ Söyleyiş, anlamdan daha önemlidir.


{ Şiirin üslubu, konuşma dilinden uzak, özgün ve mantık

dokusundan arındırılmış olmalıdır.

hh Şapkam Dolu Çiçekle; Günübirlik, Folklor Şiire Düşman, Uzat Saçlarını Frigya, On Üç Günün Mektupları (Düzyazı)

{ Ahlaki değerler, erdem, gerçek gibi temel değerler,

şiirin amacı olmamalıdır.

{ Şiirde ahenk, ölçü ve kafiyeyle değil, musiki ve anlatım

zenginliğiyle sağlanmalıdır.

İLHAN BERK (1918- 2008) hh Gazi Eğitim Enstitüsü Fransızca Bölümü mezunudur. hh İlk şiirlerinde Nazım Hikmet etkisindedir.

Sanatçılar:

hh Bu dönemde yazdığı şiirlerini Güneşi Yakanların Selamı adlı

CEMAL SÜREYA (1931 - 1990)

hh Daha sonraki şiirlerinde Garipçilere yakınlaşmış 1953’te yaz-

hh Asıl adı Cemalettin Seber’dir. hh İlk şiiri olan Şarkısı Beyaz’ı 1958’de Mülkiye dergisinde yayımlayan Süreya, daha sonra pek çok dergide yazdı. hh 1966 yılından itibaren 47 sayı yayımladığı Papirüs adlı dergiyi çıkardı. hh İkinci Yeni akımına dahil olan sanatçıların bu dergi etrafında toplanması onun sayesindedir. hh II. Yeni’yi benimseyen sanatçılar içinde geniş kitlelere ulaşabilen ender sanatçılardandır.

kitabında toplamıştır.

dığı Sen Antonie’in Güvercinleri adlı şiiriyle, İkinci Yeni’de karar kılmıştır. hh Serbest yazı, otomatik şiir anlayışıyla İkinci Yeni şiir anlayışını en ileri seviyeye çıkarmıştır. hh II. Yeni dönemi şiirlerinde anlamsızlığa yöneldiği gerekçesiyle eleştirilmiştir. hh Hep bir arayış içinde olmuş, kimi zaman şiirde konuyu yok etme deneyine girişmiş, bazen de geleneksel şiirin klasik kalıplarından (türkü biçimlerinden, beyitlerden) yararlanmıştır.

hh Şiirlerinde halk diline yer vermiş, anlamsızlıktan uzak durmuştur. hh Kendine özgü söyleyiş biçimi ve şaşırtıcı buluşları vardır. hh Geleneğe karşı olmakla birlikte şiirlerinde geleneğin etkisi görülür.

Eserleri Güneşi Yakanların Selamı, İstanbul, Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı, Köroğlu, İstanbul Kitabı, Kitaplar Kitabı, Deniz Eskisi, Çivi Yazısı, Güzel Irmak Avluya Düşen Gölge… (Şiir)

Eserleri Üvercinka, Göçebe, Sevda Sözleri, Beni Öp Sonra Doğur Beni, Güz Bitiği, Sıcak Nal, Uçurumda Açan (Şiir)


9


TURGUT UYAR (1927- 1985) hh Yedigün dergisinde yayımlanan “Yâd” isimli şiiriyle sanat hayatına başlamıştır. hh İlk şiirlerinde kendi yaşamının ve çevresinin yaşantısı üzerinde durmuş; aşk, ayrılık, ölüm gibi temaları işlemiştir. hh Ölçülü, uyaklı ve geleneksel şiirin etkisiyle yazılan bu şiirleri de vardır. hh İlerleyen dönemlerde yazdığı şiirlerinde büyük kent hayatını bütün karmaşıklığı ve sarsıntılarıyla dile getirdi.

hh Kapalı imgelere yaslanan, bu yüzden deanlamsız diye nitelenen şiirler yazdı. hh 1963’ten sonra yeni bir şiire yönelen sanatçı, kapalı şiirden uzaklaşmış, toplumcu yalın şiirler yazmıştır. hh İkinci Yeni şiirinin özgün örneklerini verdiği Yerçekimli Karanfil adlı kitabıyla 1958 Yeditepe Şiir Armağanı’nı 1976' da yayımlanan Ben Ruhi Bey Nasılım adlı kitabıyla 1977 Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü'nü, 1981' de bütün şiirlerini bir araya getiren Yeniden adlı kitabıyla da 1982 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü'nü aldı.

hh Toplum ve törelerle çatışan insanların yenilgisine yakılmış ağıtlar niteliğinde şiirler yazdı. hh Şiirle düz yazı arasındaki ayrımı ortadan kaldıran şiir denemeleri yapan sanatçı, şiiri biçim ve öz bakımından yenileştirmeye çalıştı. hh Son dönem şiirlerinde karamsar bir havaya bürünen sanatçı-

Eserleri İkindi Üstü, Dirlik Düzenlik, Yerçekimli Karanfil, Umutsuzlar Parkı, Ben Ruhi Bey Nasılım, Petrol, Sonrası Kalır, Eylülün Sesiyle, Sevda ile Sevgi, Yeniden, Oteller Kenti, Çağrılmayan Yakup, Tragedyalar, Gül Dönüyor Avucumda… (Şiir)

nın dili de daha yalın bir söyleme yaklaşmıştır.

Eserleri Arzı Hâl, Türkiyem, Dünyanın En Güzel Arabistanı, Tütünler Islak, Her Pazartesi, Divan, Toplandılar, Kayayı Delen İncir, Dün Yok mu (Şiir)

ECE AYHAN (1931-2002) hh Asıl adı Ece Ayhan Çağlar’dır. hh Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden mezun olmuş, bir süre kaymakamlık yapmıştır. hh Türk Dili dergisinde yayımlanan ilk şiiriyle birlikte dikkatleri çekti.

EDİP CANSEVER (1928- 1986) hh II. Yeni’nin önde gelen sanatçılarındandır. hh ilk şiirlerinitopladığı“İkindi Üstü” adlı kitapta bohem bir anlayış sezilir. hh İkinci şiir kitabı olan “Dirlik Düzenlik”te kendisine özgü bir şiir evreni kurdu. hh Şiirlerinde bireyin arayışlarını, umutsuzluklarını, uyumsuzluğa varan yaşam ilişkilerini yansıtmaya çalıştı.

10


hh Kendine özgü çağrışımlar örülü şiirleriyle hem Türk şiirinde hem de İkinci Yeni’nin içinde kendine farklı bir kanal açtı. hh Ortalamaya ve sıradanlığa teslim olmamayı ilke edinen ve aykırı üslup taşıyan şiirler yazdı. hh Kelimeleri bozan, cümleleri ters yüz eden ve görüntülerle imge yakalamaya çalışan kuraldışı bir ifade tarzı benimsedi. hh Şiirlerinde imgeye çok önem veren Ece Ayhan, şiiri bir imgeler sanatı olarak algılamıştır.


Eserleri

SEZAİ KARAKOÇ (1933-…)

Kınar Hanım’ın Denizleri, Bakışsız Bir Kedi Kara, Ortodoks-

hh İkinci Yeni şiir anlayışını geleneğe, İslam düşüncesine bağ-

luklar, Kolsuz Bir Hatta,Zambaklı Padişah, İçin Şiirler, Yort Savul… (Şiir)

layan şairdir. hh İkinci Yeni akımı doğrultusunda geleneksel İslam kültürü ile eski Türk ve Ortadoğu uygarlıklarından beslenen çarpıcı,

ÜLKÜ TAMER (1937-…) hh İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü'nde okudu.

mistik, özgün şiirler yazdı. hh Fikir ve sanat eserlerinde, geleneğin yeniden üretilmesinden hareketle, İslam Medeniyeti’nin dirilişi davasını savundu

hh İlk şiir kitabı “Soğuk Otların Altında” ile başlayarak İkinci Yeni

hh Aralıklarla otuz üç yıl çıkardığı Diriliş dergisi çevresinde çok

duyarlılığını yansıtan yoğun ve özgün bir imge anlayışı ge-

sayıda genç aydının, fikir ve sanat adamının yetişmesine ön-

liştirdi.

cülük etti.

hh Yalın bir dil kullandığı şiirlerinde giderek toplumsal kaygılar ve düşünce öğeleri ağırlık kazandı. hh Her dönemde kendine özgü olmayı başardı. hh Türkü, koşma tadında, masalları, doğa görüntülerini, çocuksu duyarlılığını yansıtan özgür çağrışımların beslediği neşeli, gülmece yüklü şiirler yazdı.

hh Zaman zaman geleneksel şiire de yaklaşan modern diliyle, Türk şiirini metafizik bir esasa yerleştirdi. hh 1960 yılından sonra, "Köpük" şiiri ile başlayan ve geleneksel kültür ürünlerini çağdaş şiir biçimi ve anlayışı içinde yeniden yorumlama olarak tanımlanabilecek bir şiir dünyasına yöneldi.

hh 1967’de “İçime Çektiğim Hava Değil Gökyüzüdür” adlı eseriyle Yeditepe Şiir Armağanı’nı kazandı.

Eserleri Soğuk Otların Altında, Gök Onları Yanıltmaz, Ezra ile Gary, Virgülün Başından Geçenler, İçime Çektiğim Hava Değil Gökyüzüdür, Sıragöller, Seçme Şiirler, Yanardağın Üstündeki Kuş (toplu şiirler) (Şiir)

Öğretmen Sorusu

Çağdaş Latin Amerika Şiiri Antolojisi (Antoloji)

Eserleri Gün Doğmadan (Bütün Şiirleri) Körfez, Şahdamar, Hızırla Kırk Saat, Sesler, Taha’nın Kitabı, Kıyamet Aşısı, Mağara ve Işık, Gül Muştusu, Zamana Adanmış Sözler, Şiirler, Ayinler, Alınyazısı Saati, Leyla İle Mecnun, Ateş Dansı (Şiir) Yunus Emre, Yazılar, Edebiyat Yazıları,Yitik Cennet… (düz yazı)

Şiirin anlatımının düz mantıktan uzak olması gerektiğini iddia ederler, ahlaki erdemlerin şiirle bağdaştırılmaması gerektiğini düşünür, şiirde müzikalite ve anlatım zenginliğine önem verirler. Bu anlayışla şiir yazan topluluk hangisidir?

II. Yeniçeriler LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

11


Örnek 1:

Örnek 3:

(I) İkinci Yeni şiiri, Garip şiirine bir tepkidir. (II) Başka bir deyişle anlamdan, gerçekten, yaşamdan kopmanın şiiridir. (III) Anlamdan kurtulmak, soyutluğu sağlamak için duyulmadık yeni sözcükler üretme yoluna gidilmiştir. (IV) Söz dizimi değiştirilmiş, yeni tamlamalar kurulmuştur. (V) Bu yeniliklere Ahmet Muhip Dıranas, Necip Fazıl Kısakürek ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi şairler öncülük etmiştir.

Sıcak yaz günlerinde

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde, İkinci Yeni şiiriyle ilgili bilgi yanlışı vardır?

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu şiirin aşağıdaki sanatçılardan hangisine ait olduğu söylenebilir?

A) I.

B) II.

C)lll.

D) IV.

E)V.

Önde uzanan ovada Birden bir ışık sağdan Bi ışık soldan çıkar Ve bunlar Şimşek hızıyla birbirlerine ulaşırlar

A) Faruk Nafiz Çamlıbel E seçeneğinde II. Yeni ile irtibatlandırılan sanatçılar doğru değildir. Bu sanatçılar, Öz Şiir Anlayışını Sürdüren sanatçılardandır. Cevap: E

B) Atilla İlhan C) Yusuf Ziya Ortaç D) Yahya Kemal E) Sezai Karakoç

Örnek 2:

Şiir, serbest nazım anlayışıyla yazılmıştır. Bu nedenle A, C, D seçenekleri yanlıştır. B seçeneğinde yer alan Attila ilhan toplumcu gerçekçi olduğundan o da yanlıştır. Bu şiirin sahibi Sezai Kakakoç'tur.

Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) Erdem Beyazıt, kendi tarih ve benliğinden kopmanın karşısında duran, tok sesli şiirler yazmıştır. B) Metafizik konularla ilgilenen Necip Fazıl Kısakürek, uzun yıllar Büyük Doğu adlı dergiyi çıkarmış; tarih, medeniyet, Batılılaşma ve politika konularında yazılar yazmıştır. C) Cahit Zarifoğlu öykü türünde kaleme aldığı bütün eserlerini çocuklar için yazmıştır, öykülerinde şiirsel bir söyleyişe, insanlar arasındaki sıcak ilişkilere yer vermiştir. D) Attila İlhan, İslami düşünce ekseninde, insan sevgisi ve toplumsal mutluluk anlayışını işleyen şiirler yazmıştır. E) Orhan Veli Kanık, şairane söyleyişlerden, basmakalıp söz ve benzetmelerden kaçınmış; gündelik yaşamı, günlük konuşma diliyle, esprili bir biçimde anlatmıştır.

Örnek 4: Aşağıdaki eser - yazar eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) Orhan Veli Kanık – Vazgeçemediğim B) Melih Cevdet Anday – Rahatı Kaçan Ağaç C) Cahit Zarifoğlu – Sebep Ey D) Hilmi Yavuz – Geçmiş Yaz Defterleri E) Fazıl Hüsnü Dağlarca – Çocuk ve Allah Sebep Ey adlı eser Cahit Zarifoğlu'na değil Erdem Beyazıt'a aittir.

Öğretmen Sorusu

D seçeneğinde verilen özellikler, Attila ilhan bağdaşmamaktadır. Attila ilhan, Toplumcu Gerçekçi şiir anlayışına yakın duran bir sanatçıdır.

Bütün edebi kuralları reddeden edebiyat anlayışı hangisidir?

Garip Akımı

12



1.

‒ İkinci Yeni

‒ Maviciler

‒ Garipçiler

‒ Garip dışında yeniliğini sürdüren şiir

Konu Testi - 1

5. İlhamını Asya, tasavvuf ve dinler tarihinin ünlü kişilerinden,

eski Doğu medeniyet ve masallarından alan egzotik şiirleriyle tanınmış Cumhuriyet devri şairidir.Türk şiirinde modern-gelenekçi anlayışın temsilcisi kabul edilir. Gençlik yıllarında Divan edebiyatından etkilendi. Gazeller ve rubailer yazdı. 1937′den sonra serbest ölçü kullanmaya ve Batı şiirinin tekniklerine yönelmeye başladı. Şiirlerinde dinlerden, ideolojilerden, toplumsal olaylardan çok Anadolu-İran-Hindistan çizgisi üzerinde uzanan bir yaşamın görünümlerini sesler aracılığıyla dile getirdi. “He, Lâmelif, Öykü” gibi şiir kitapları vardır.

Yukarıda verilen şiir anlayışlarıyla aşağıdaki şairler eşleştirildiğinde hangi sanatçı dışta kalır? A) Erdem Beyazıt B) Orhan Veli Kanık C) İsmet Özel D) Attila İlhan

E) Sezai Karakoç

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Asaf Halet Çelebi B) Cahit Külebi

2. Aşağıdakilerden hangisi “İkinci Yeni” anlayışla şiir ya-

C) Süreyyeberfe

zan sanatçılardan değildir?

D) Ataol Behramoğlu

A) Sezai Karakoç

E) Ülkü Tamer

B) Ülkü Tamer C) Ece Ayhan

6. Attila İlhan, toplumcu gerçekçi anlayışla örtüşen sanatçı I II

D) Turgut Uyar E) Cahit Zarifoğlu

3.

I. Oktay Rıfat ve Melih Cevdet’le birlikte gelenekle ilgili her şeye karşı çıkmıştır. II. Şiirde kullanılan ölçü, uyak ve söz sanatlarını ayak bağı kabul etmiştir.

III. La Fontaine’nin fabllarını dilimize çevirmiştir.

IV. Nasrettin Hoca’nın bazı fıkralarını manzum olarak yeniden yazmıştır.

V. Şiirde yeni bir anlam yakalamak için anlamsızlığa yönelmiştir.

Numaralanmış cümlelerden hangisi Orhan Veli ile ilişkilendirilemez? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

lardan biridir. Mavi dergisinin çatısı altında Ahmet Oktay III

ve Mehmet Çınarlı gibi sanatçılarla birlikte IV

Garip ve II. Yeni çizgisinin dışında bir sanat faaliyeti V

sürdürmüştür.

Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi yanlışı yapılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

7. ----, Türk şiirinde değişik imge, çağrışım ve soyutlamalarla

yeni bir söyleyiş bulma amacında olan bir topluluktur. Ortak özellikleri; dilin alışılmış kalıplarını yıkmak, sözdizimini zorlamak, değiştirmek ya da bozmak oldu. Şiirde hayal gücüne ve duyguya ağırlık verdiler. Bireyin yalnızlığı, sıkıntıları, çevreye uyumsuzlukları gibi temaları sıklıkla işlediler. Söylemek istediklerini soyut bir dille anlatmaya çabaladılar. Amaçları verilmek istenilen duyguyu anlatmaktan ziyade hissettirmektir.

E) V.


B) Cemal Süreya – Sevda Sözleri


C) Turgut Uyar – Üvercinka

A) Toplumcu gerçekçiler

B) Garipçiler

D) Cahit Zarifoğlu – Yedi Güzel Adam

C) Hisarcılar

D) II. Yeniciler

E) Cahit Külebi – Adamın Biri

A) Orhan Veli – Vazgeçemediğim

E) Maviciler


13


Konu Testi - 1

8. Hisar dergisi şairleri arasında yer aldı. Geleneksel şiirimi-

12. Bakmalar görüyorum, gök ortası gibi karşımda

zin öz ve şekil özelliklerini kendi şiir potasında eriterek kişiliğine kavuştu. Şiirlerinde, Anadolu'ya, Anadolu insanına eğilmiş, onların sorunlarını yapıcı bir tavırla dile getirmiştir. Sade ve rahat bir dili, aydınlık bir üslubu vardır. Milli ve manevi değerlere bağlı kalmıştır. Bu tarafı ile Arif Nihat Asya'nın milli havası, mistik şiirine yakın görünmektedir. Yalnızlık ve Duvak gibi şiir kitaplarının yanı sıra “Üsküp’ten Kosova’ya ve Türkistan Türkistan” isimli gezi yazısı türünde eserleri de vardır.


Bulutta göz, uçakta göz, derinlikte göz

Göz oluyorlar birden, bu gözler de yatağa iç yapanları

Masaya üst yapanları bunlar, atlara atça parlaklık

Yılandan çöreklenmeyi, kediden uyuşmayı çıkaran bunlar da

İşte uzunlardan ayak, işte beyazlar beyazından kalabalığı

Bakmalar görüyorum durmadan göz olan bakmalar

Başlama gözleri, çocuklu, masallı, sinemalı


A) Yavuz Bülent Bakiler

A) Asaf Halet Çelebi

B) Mehmet Çınarlı

B) Edip Cansever

C) İlhan Gencer

C) Ahmet Arif

D) Cahit Külebi

D) Orhan Veli Kanık

E) Behçet Necatigil

E) Melih Cevdet Anday

9.

I. Toplumcu bir şiir anlayışı ortaya koymaya çalıştılar.

II. Kendi tarzlarını yenileme ve değiştirme ihtiyacı hissetmişlerdir.

III. Şiirlerinde yeni bir dil, üslup ve bakış açısı aramışlardır.

IV. Serbest nazım geleneğini devam ettirdiler.

V. Garipçilerin şiiri bayağılaştırdığını düşündüler.

Numaralanmış cümlelerden hangisi “Garip dışında yeniliği sürdüren şiir” anlayışını benimseyen sanatçıların özelliklerinden değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

13. İlk şiir kitapları “Kapalıçarşı, Çevre ve Evler”de yalın bir dil-

le yazdığı lirik şiirleri yer alır. Bundan sonraki kitaplarında uzun dizelerle yeni bir üslup arayışına yöneldi. Evlerin şairidir. Çoğu şiirinde dış dünyadan kaçıp dar dörtgene, (evlere) kaçma eğilimi görülür. Son şiirlerinde geleneksel Türk şiirinin söyleyiş uygulamalarını denedi.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Cahit Zarifoğlu B) Hilmi Yavuz

E) V.

C) Behçet Necatigil D) Süreyya Berfe

10. Aşağıdakilerden hangisi “Toplumcu şiir” doğrultusunda

E) Orhan Veli Kanık

bir anlayışa sahip bir topluluktur?

D) Hisarcılar

E) Beş Hececiler

11. Aşağıdaki sanatçıların hangisi II. Yeni şairlerinden biri değildir?

IV. Hızırla Kırk Saat

Numaralanmış eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirilirse bu sanatçıların hangisi boşta kalır? B) Tarık Buğra

D) Edip Cansever

E) Ahmet Oktay

8. A

9. A

10. C

11. E

12. B

13. C

14. B


A) Attila İlhan

C) Turgut Uyar

7. D

14

III. Yerçekimli Karanfil

6. D

D) Edip Cansever

5. A

B) Ece Ayhan

II. Sisler Bulvarı

4. C

A) Ülkü Tamer

3. E

14. I. Üvercinka

C) Sezai Karakoç

E) Cemal Süreya

2. E

C) Maviciler

1. C

B) Beş Hececiler

Cevaplar

A) Öz Şiirciler


Konu Testi - 2

1. Hece veznini kullandığı ilk şiirlerinin yer aldığı “Havaya Çi-

4. İyimser, açık ve gerçekçidir. Temiz bir Türkçe ile halk şiirle-

zilen Dünya” adlı şiir kitabında Necip Fazıl etkisi görülür. Sonraki zamanlarda serbest şiire yönelmiştir. Daha sonra yayımladığı “Çocuk ve Allah” ve “Daha” adlı şiir kitabında kendi dilini yakaladığı görülür. Sanat anlayışı sezgi ve us olmak üzere iki dönemde incelenir. Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

rini andıran içten, duyarlı şiirler yazmıştır. Biçim yönünden serbestliği tercih etmiş, kafiyeyi bir ahenk unsuru olarak kullanmıştır. Şiirlerinde Anadolu’yu ve Anadolu insanını anlatmıştır. “Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda”, “Adamın Biri” ve “Yeşeren Otlar” şiir kitaplarından bazılarıdır. Bu parçada tanıtılan şair aşağıdakilerden hangisidir? A) Behçet Necatigil

A) Cevdet Kudret Solok

B) Cahit Külebi


C) Fazıl Hüsnü Dağlarca

C) Cahit Sıtkı Tarancı

D) Süreyya Berfe

D) Fazıl Hüsnü Dağlarca

E) Melih Cevdet Anday

E) Ahmet Muhip Dıranas

2. Ben Anadoluyum...

5. Cumhuriyet dönemi şairleri içinde klasik şiir nazım biçim-

lerinden rübaiye ayrı bir önem verdi. Heceyle ve serbest vezinle yazdığı şiirleri de vardır. Ulusçuluğu ile dikkat çeken şair özellikle Türklüğü yücelten şiirleriyle bilinir. Bayrak şairi olarak ün yapmıştır.

Yıllar yılı susuz kaldım, yıllar yılı aç...

Şükrederek, kalktığım sofralarımda Ya soğan ekmek olur, yahut bulamaç.

Hastalarım ölüm yataklarında Ne doktor yüzü gördüm, ne ilaç.

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu şiirin aşağıdaki sanatçılardan hangisine ait olduğu söylenebilir?

A) Arif Nihat Asya

A) Yavuz Bülent Bakiler

B) Ülkü Tamer

D) Ömer Bedrettin Uşaklı

C) Ece Ayhan

D) Süreyya Berfe

E) Kemalettin Kamu


B) Necmettin Halil Onan C) Orhan Şaik Gökyay

E) Edip Cansever

3.

Şair Ece Ayhan ----

Topluluk

6. Garip akımının üç isminden biridir. Her kitabında farklı bir

nitelik göstermiştir. Başlangıçta aşk şiirleri yazan sanatçı, daha sonra toplumcu sanat ilkesinden hareketle halk deyim ve söyleyişlerinden, masal ve tekerlemelerinden yaralanarak toplumsal hicivler ve sosyal içerikli şiirler yazdı. Şiirlerini, “Yaşayıp Ölmek, Aşk ve Avarelik Üzerine, Perçemli Sokak” gibi kitaplarda topladı.

---Maviciler

Yukarıdaki tabloda sanatçılar ve bağlı bulundukları akım verilmiştir.

Buna göre boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) II. Yeni – İsmet Özel B) Garip – Fazıl Hüznü Dağlarca C) Öz şiir anlayışını sürdüren şiir – Süreyya Berfe D) Toplumcu şiir – Cahit Külebi E) II. Yeniciler – Attila İlhan

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Oktay Rifat Horozcu B) Melih Cevdet Anday C) Orhan Veli Kanık D) Cemal Süreya E) Ece Ayhan


15


Konu Testi - 2

7. Onlara göre şiir, her yerde görülen basit şeyleri anlatmalıy-

11. (I) Ölçüsüz, uyaksız söz ve anlam sanatlarından arınmış

dı. Alaycı ve nükteciydiler. Aydınları bırakıp halka yöneldiler. Şiirde, ölçü, kafiye, bent gibi durumlar yok sayılmıştır. Serbest şiir egemen olmuştur. Bu parçada aşağıdaki toplulukların hangisinden bahsedilmektedir? A) Toplumcu Şiirciler

B) Öz Şiirciler

C) Beş Hececiler

D) Serbest Nazımcılar

E) Garipçiler

A) I.

B) Yenisi

C) Destan Gibi

D) Karşı

A) Kapalı Çarşı

D) IV.

B) Çevre

D) Duvar

E) V.

C) Evler

E) Eski toprak

E) İşaret Çocukları

13. Aşağıdakilerden hangisi Ahmet Arif’le Attila İlhan’ın


ortak özelliği olabilir?

A) Hilmi Yavuz – Bedrettin Üzerine Şiirler

A) Ölüm temasını işleyip heceyle yazmaları

B) Erdem Bayazıt – Sebeb Ey

B) Divan edebiyatı nazım biçimlerini kullanmaları

C) Cahit Zarifoğlu – Menziller

C) Şiirlerinde milli ve manevi değerlere ağırlık vermeleri

D) Behçet Necatigil – Gül Muştusu

D) Toplumcu bir anlayışla şiir yazmaları

E) Asaf Halet Çelebi – Lamelif

E) Şiirlerinden tasavvufun büyük etkisinin olması

10. Adını ‘’ Cebaroğlu Mehmmed’’ adlı şiirde duyurmuştur. Şiir-

14. I. Toplumcu gerçekçi bir duyarlılıkla şiir yazma gayretin-

lerinde romantik bir duyarlılıkla toplumsal gerçekçiliği işler. Mavi dergisiyle birlikte Türk şiirinde yeni bir eğilim ortaya çıkmıştı. Yazılarıyla bu eğilimi sistematize etmek için çaba harcadı. Garipçiler’e tepki gösterdi.Şiirinde Divan şiirinin biçim özeliklerinde, imgelerinden de yararlandı.

de olmuştur.

II. 1940 sonrasında başlayan yeni şiir arayışlarında kendine özgü bir yeri vardır.

Bu parçada tanıtılan hakkında bilgi verilen aşağıdakilerin hangisidir?

III. Rahat anlatımı, içtenlik ve duyarlılığıyla ilgi çeken titiz bir şiir işçisidir.

IV. Şiirlerinde yurt köşelerinden manzaralar ve insan gerçeklerini işlemiştir.

A) Ahmet Muhip Dıranas

V. Heceye çok yakın duran bir serbest şiir üslubuyla kullanmıştır.

D) Behçet Necatigil

Numaralanmış cümlelerden hangisi Cahit Külebi ile ilgili değildir?


A) I. 5. A

6. A

7. E

8. E

9. D

10. B

11. E

12. D

13. D

14. A


4. B

16

B) II.

C) III. 3. E

C) Cahit Külebi

D) IV. 2. A

B) Attila İlhan

E) V. 1. D

C) III.

değildir?

dir?

A) Vazgeçemediğim

B) II.

12. Aşağıdaki eserlerden hangisi, Behçet Necatigil’e ait

8. Aşağıdaki eserlerden hangisi, Orhan Veli’ye ait değil-

Bu parçada Garip şiirleriyle ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

Cevaplar

bir şiirdir. (II) Sokaktaki herhangi birinin başından geçen sıradan olayları anlatır. (III) Dil, alışılmış şiir dilinden ayrılıklar farklıdır örneğin ‘’ nasır, kundura’’ gibi sözcükler şiire sokulmuştur. (IV) Böylece şiirin dili yapaylıktan, şairanelikten kurtulmuştur. (V) Bu sayede aklın prangasından kurtulan şiir duygunun denizine doğru yelken açabilmiştir.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO


hhCUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiir – 1980 Sonrası Şiir – Cumhuriyet Dönemi Halk Şiiri 1. İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiir hh Toplumcu şiir anlayışının bir uzantısıdır. Sosyal ve siyasal sorunlar karşısında bireyin eleştirel duruşunu ve özgürlük anlayışını yansıtır.

30

hh İlk kitabı “Geceleyin Bir Koşuyu”1966’da, büyük yankılar uyandıran ikinci kitabı “Evet İsyanı” ise 1969’da yayımlayan sanatçı şiirleriyle toplumcu şiirin en farklı ve seçkin adı olarak öne çıktı. hh “Geceleyin Bir Koşu, Evet İsyan, Cinayetler Kitabı” adlı eserlerindeki ilk dönem şiirlerinde Markist düşünceden beslenmiştir. hh 1974’te hayat görüşü değişerek İslam’a yönelen sanatçının “Cellâdıma Gülümserken” adlı kitabında dinî mistizm ön plana çıkmıştır.

hh Bu dönem yeniden değer kazanan toplumcu şiirde II. Yeni

hh Diriliş dergisinde yayımladığı Amentü adlı şiiri bu dönüşümün bir manifestosu niteliğindedir

şiirinden farklı olarak ses, ritim ve ahenk özellikleri görülür.

hh Eserlerinin dilinde yoğun bir işçilik ve ince zekâ dikkati çeker.

hh Şiir dili ve söyleyişinde aşırılıktan kaçınılmış uzak çağrışımla-

hh 1985 yılında yayımlanan Taşları Yemek Yasak adlı kitabı ile Türkiye Yazarlar Birliği tarafından Yılın Deneme Yazarı ödülüne layık görülmüştür.

ra yer verilmemiştir. hh Açık bir anlatıma doğru yönelme ve“gelenekten” yararlanma gayreti görülür. hh Şairler kendilerini toplumun sözcüsü olarak görmeye başlamışlardır. hh Şiirde içeriğe önem verilir, tema bakımından II. Yeni’nin çok işlediği bunalım, yalnızlık ve sıkıntı temalarının yerini; ümit, geleceğe inanç ve direnme isteği gibi temalar alır.

Sanatçılar İSMET ÖZEL (1944-…) hh Hacettepe Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirmiştir. hh İkinci Yeni şairlerinin genel etki alanındaki ilk şiirlerinde özgün duyarlılığı, yeni bir imge dünyasıyla dikkatleri üstünde topladı.

Eserleri hh Geceleyin Bir Koşu, Evet İsyan, Cinayetler Kitabı, Şiirler, Celladıma Gülümserken, Erbain, Bir Yusuf Masalı, Of Not Being A Jew (Şiir) hh Üç Mesele, Şiir Okuma Kılavuzu, Zor Zamanda Konuşmak, Taşları Yemek Yasak, vs. (Deneme - Söyleşi)

SÜREYYA BERFE (1943-…) hh Asıl adı Hikmet Süreyya Kanıpak’tır. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü bitirmiştir hh 1966'da Kasaba adlı şiiriyle kazandığı Türkiye Milli Talebe Federasyonu Kültür Yarışması’nda elde ettiği birincilikle adını duyurdu. hh İlk şiirlerinde II. Yeni etkisindedir.


1

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh 1966'dan sonra, Halk şiiri geleneğinin zengin kaynağından beslenen yeni bir şiir dili kurmaya yöneldi.

hh "Ataol Gürus" adıyla yazdığı ilk şiirlerini “Bir Ermeni General” adlı kitapta topladı.

hh Gün Ola'da, Anadolu insanının dilini kullanmayı denedi.

hh Gençlik dönemi şiirlerinde Orhan Veli, Attila İlhan ve İkinci Yeni şiirinin etkisinde kaldı.

hh Daha sonraki şiirlerinde, halk şiirinin olanaklarından yararlanarak gerçekçi temaları, sağlam gözlemlerle, sıcak ve içtenlikli bir hava içinde vermeyi başardı.

Eserleri Gün Ola, Savrulan, Hayat ile Şiir, Ufkun Dışında, Şiir Çalışmaları, Ruhumun, Kalfa, Seçme Şiirler, Nâbiga, Seni Seviyorum, Foklar Söyledi Ben Yazdım, Çıkrık, Kalfa Toplu Şiirler, Seferis ile Üvez (Şiir) İlkokullar İçin Matematik, Çocukça, Eksik Alfabe (Çocuk Kitapları)

hh Gerçek şiir kimliği 1965-1971 arasında Papirüs, Şiir Sanatı, Yeni Gerçek, Yeni Dergi ve Halkın Dostları'nda çıkan şiirleriyle oluştu. hh Bu şiirlerde Toplumcu gerçekçi şiir anlayışına yöneldi, şiirini yeni biçim ve tema arayışlarıyla besledi. hh İmgeci şiirden yalın ve toplumcu şiire geçerek siyasal düşüncenin şiirde eritilmesini amaçladı. hh Çevirileriyle de dikkat çekti. Edebiyat ve kültür üzerine yazdıkları, antoloji ve diğer çalışmalarıyla kuşağının önde gelen yazarları arasına girdi.

NİHAT BEHRAM (1946-…)

Eserleri

hh Gazetecilik Yüksek Okulu’nda öğrenimini sürdürürken siyasi gerekçelerle tutuklandı, bir buçuk yıl tutuklu kaldı.

Bir Ermeni General, Bir Gün Mutlaka, Yolculuk Özlem Cesa-

hh Serbest kaldıktan sonra Vatan gazetesinde, Güney Yayınları’nda çalıştı. 12 Eylül 1980’den sonra ülke dışına çıktı. hh Dönmesi yolundaki çağrıya uymadığı için vatandaşlıktan çıkarıldı. hh 17 yıllık politik sürgünden sonra 1996’da yurda döndü. hh 68 Kuşağı’nın en tipik en önemli şairlerinden biridir. hh Şiirlerinde, o kuşağın dinamizmini, ideolojik heyecanlarını modern şiirin imge örgüsüyle, toplumcu bir anlayışla yansıtmaya çalışmıştır.

Eserleri

Hayatımız Üstüne Şiirler,

Fırtınayla Borayla Denenmiş Arkadaşlıklar,

Dövüşe Dövüşe Yaşanacak Hayatı Tutuşturan Acılar,

Savrulmuş Bir Ömrün Günlerinde,

Ay Işığı Yana Yana, Darağacında Üç Fidan… (Şiir)

ATAOL BEHRAMOĞLU (1942-…) hh Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi.

2


ret ve Kavga Şiirleri, Yaşadıklarımdan Öğrendiğim Bir Şey Var…(Şiir)

REFİK DURBAŞ (1944-…) hh İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden ayrıldı. hh İkinci Yeni esintisi ile başladığı şiir yaşamı, zamanla toplumcu yönelim kazandı. hh Kendi özgü dili ve benzetmeleriyle, baştan beri tavrını ve varlığını keskinleştiren, anlam kadar biçime de önem veren seçkinleşen şiirler yazdı. hh Doğduğu yerden ayrılıp doyduğu yerde var olma savaşı veren insanlarımızı konu alan gurbet, sıla şiirleriyle geniş yankı uyandırdı.

Eserleri hh Kuş Tufanı, Hücremde Ayışığı, Çırak Aranıyor, İkinci Baskı, Çaylar Şirketten, Denizler Sincabı, Kırmızı Kanatlı Kartal, Nereye Uçar Gökyüzü, Siyah Bir Acıda, Bir Umuttan Bir Sevinçten (Şiir)


ÖZDEMİR ASAF (1923-1981)

hh Şiirleri pek çok dile çevrildi ve kırktan fazla şiiri bestelendi.

hh İlk şiirleri "Servet-i Fünun Uyanış" dergisinde yayınlandı.

hh Ayrıca yazarın kısa oyunları da vardır.

hh Çeşitli dergilerle, Vatan gazetesinin sanat sayfalarında çıkan şiirleriyle tanındı.

Eserleri

hh Özgün ve etkileyici bir dil kullandığı şiirlerinde "ikinci kişi" sorununu ele aldı.

Rüzgâr Saati, Kestim Kara Saçlarımı, Sığda, Kırmızı Karan-

hh Son dönem şiirlerinde dize sayısını azaltarak duygu ve zeka pırıltılarının kaynaştığı kısa şiirler yazdı.

Destanı, İlahiler, Sevda Kalıcıdır, Sonra İşte Yaşlandım, Ses-

hh Şiirlerinin bir bölümünde toplumla, yaşadığı çağla ve kendisiyle hesaplaşmasının buruk öfkesi gözlemlenir.

fil, Maraş'ın ve Ökkeş'in Destanı, Ağıtlar ve Türküler, Seyran siz Arka Bahçeler, Uzak Bir Kıyıda

hh Bu yaklaşımla yeni taşlama biçimleri üreterek hiciv şiirinin öğelerini ustaca kullandı. hh İnsan ilişkilerinin toplumsal ve bireysel düzlemlerdeki çelişkilerini "sen-ben" ikileminde yansıttı. hh Şiirlerinde çok sık kullandığı sevgi, ayrılık, ölüm temaları, son şiirlerinde yerlerini kaçış, umutsuzluk ve tedirginliğe bıraktı.

Eserleri Dünya Kaçtı Gözüme, Sen Sen Sen, Bir Kapı Önünde, Yumuşaklıklar Değil, ToGoTo, Nasılsın , Çiçekleri Yemeyin, Yalnızlık Paylaşılmaz, Benden Sonra Mutluluk

CAN YÜCEL hh Çeşitli dergilerde yayımlanan şiirlerini 1950'de basılan ilk şiir kitabı "Yazma"da topladı. hh Bu kitabın ardından uzun süre biçim arayışlarıyla uğraştı. hh İlk şiirlerinde uyaklı söyleyiş, coşkulu anlatım, geleceğe umut ve güvenle bakış belirgin özelliklerdi. hh 1973'te basılan ikinci şiir kitabı "Sevgi Duvarı"nda imge-sözcük-anlam üçlüsünün birbiriyle dengelendiği insan-doğa ilişkilerini konu alan şiirleri dikkat çekti.

GÜLTEN AKIN

hh Kara mizah öğeleri taşıyan siyasal içerikli bazı şiirlerinde tarihsel ve günlük olayları iç içe işledi.

hh Son Haber gazetesinde ilk şiiri 1951'de Son Haber gazetesinde yayımlandı.

hh 1974'te çıkan üçüncü kitabı "Bir Siyasinin Şiirleri", önceki dönemlerin bileşkesiydi.

hh Başlarda şiirlerinin konusu doğa, aşk, ayrılık, özlem iken, daha sonraları ise toplumsal sorunlar ağır bastı.

hh Bu şiirlerde cezaevinden dışarıya dönük gözlemlerini, izlenimlerini, duygu ve düşüncelerini politik kiliğini de sorgulayarak yansıttı.

hh 1980 öncesinde halkın yaşadıkları, onun da hayatına ve şiirine yansıdı. hh Daha sonraki şiirlerinde toplumsal sorunlara yöneldi. hh Gezip gördüğü yerlerden aldığı esinle zenginleşen ve coşkulu bir insan sevgisiyle yoğrulan şiiri, toplumsal sorunları, yaşam-halk ilişkisini öne çıkardı. hh Şiirlerinde büyük ölçüde folklor ögelerinden yararlandı.

hh Hiciv gücü ve sözcük oyunlarıyla eriştiği dil ustalığı, geniş kültürüyle beslenen şiirini yeni boyutlara ulaştırdı. hh Halk ağzı, türküleri ve deyişlerinden de yararlandı. Şiirin yanı sıra tiyatro oyunları da çevirdi. hh 12 Eylül sonrasında müstehcen olduğu iddiasıyla "Rengahenk" adlı kitabı toplatıldı.


3


Eserleri Yazma, Her Boydan, Sevgi Duvarı, Bağlanmayacaksın, Bir

hh Şiirleri kadar denemeleri ve şiir değerlendirmeleri ile ilgi uyandırdı.

Siyasinin Şiirleri, Ölüm ve Oğlum, Rengâhenk, Gökyokuş, Canfeda, Çok Bi Çocuk, Kısa Devre, Kuzgunun Yavrusu, Gece Vardiyası Albümü, Güle Güle-Seslerin Sessizliği…

Eserleri Karşılığını Bulamamış Sorular, Sokak Prensesi , Sırat Şiirle-

2. 1980 Sonrası Şiir hh 1980 sonrası şiirinde, Türk şiir birikimini yeniden ve bir bütün olarak değerlendirme çabası vardır.

ri, Eskiden Terzi, Kabareden Emekli Bir Kızkardeş, Kırk Şiir ve Bir, Karton Valiz, Hafıza, Ölüm Bir Skandal, Toplu Şiirleri: Nar, Toplu Şiirleri: Hafız ve Semender, Keder Gibi Ödünç, Üzgün Kediler Gazeli, İçli Zarf (Şiir)

hh Farklı şiir anlayışlarının aynı zaman diliminde temsilcileri bulunmaktadır. hh Yapı ve söyleyişe içerikten çok fazla önem vermiştir. hh İkinci Yeni şiirine özgü uzak çağrışımlara yeniden değer verilmiş, yeni imgeleri peşinde de koşulmuştur.

HÜSEYİN ATLANSOY (1962-…)

hh Bu dönem şairleri birlikte dergiler çıkarmışlardır.

hh İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümünü bitirdi.

hh İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiirde olduğu gibi ideolojiyi şiir-

hh Mistik-metafizikçi şiiri kendi kuşağı içinde temsil eden bir şairdir.

lerinde öncelikli bir öğe olarak görmemişlerdir. hh Düz yazıya yaklaşan bir üslupla, anlatmaya imkân veren temaları da şiirlerinde işlemişlerdir.

Şairler: HAYDAR ERGÜLEN (1956-…) hh ODTÜ Sosyoloji Bölümü'nü bitirdi. hh Pek çok edebiyat dergisinde şiir yayımlayan sanatçı, 1983'te arkadaşları ile birlikte “Üç Çiçek” dergisini çıkardı. hh Fuzuli, Pir Sultan Abdal ve İbn-i Arabi’den beslendi.

hh İlk şiirlerinden itibaren kendine özgü bir dil ve anlatım geliştirdi. hh İkinci Yeni şiirinin etkisiyle şiirlerini, imge ve çağrışımlara açık tuttu. hh Şiirlerinde; aşk, ölüm, çocuk, şehir ve medeniyet temalarına büyük önem verdi. hh Şiirlerinde yaşadığımız çağın, insanı hırpalayan yönlerine muhalif bir çizgi sergiledi. hh Çağdaş değerler karşısında yok olan değerlerin savunuculuğunu yaptı.

hh Gelenekle çağdaş şiiri ustaca özümleyen şair, popülist söylemlerden uzak bir şiir dünyası kurdu. hh “Kırk Şiir” ve “Bir” adlı şiir kitabında bütün şiirleri tek bir dizeyle bitirmek gibi özgün buluşlara imza attı. hh Aylar, mevsimler ve uzak kentler üzerine şiirler yazdı. hh Maviyi ve narı birçok şiirinde imge olarak kullanmasıyla dik-

Eserleri İntihar İlacı, Balkon Çıkmazında Efendilik Tarihi, Şehir Konuşmaları, İlk Sözler, Kaçak Yolcu, Karşılama Töreni, Su Burcu (Şiir)

Öğretmen Sorusu

kati çekti.

1980 sonrası şiirin en belirgin özelliği nedir?

İmge ve çağrışımlara çok fazla önem vermişlerdir.

4



SEDAT UMRAN (1926-…)

MURATHAN MUNGAN (1955-…)

hh İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi.

hh Doğu hikâyeciliği ile Batı hikâyeciliğini birleştirmek ister. Bunun için hikâyelerine tarihi ve mitolojik motifleri yerleştirir.

hh İlk şiir kitabı Meş’aleler kendi yayını olarak 1949’da çıktı.

hh Dağınık Yatak senaryosu filme alınmıştır.

hh En önemli şiirlerinin toplandığı Leke’de, İkinci Yeni ile Yahya Kemal ve Ahmet Haşim şiirleri arasında kendine bir çıkış aradı.

hh Aşk, sevgi, hasret, ihanet gibi duyguları beynelmilel bir çerçeveye oturtur.

hh Edebiyat dünyasında trajik ben’in ıstırabını ve eşyanın iç dünyasını yansıtan bu kitabı ile tanındı. hh 1990’da yayımladığı “Gittin Taş Atarak Denizlerime” isimli şiir kitabında temel tema olarak sevgi işledi. hh Eşyanın dilini/şifresini çözen, nesnelere bir insan kimliği yükleyen, onlara şahsiyet ve haysiyet kazandıran bir şiir anlayışı geliştirdi.

Eserleri Meşaleler, Leke, Gittin Taş Atarak Denizlerime, Kara Işıldak, Parmak Uçlarımdaki Yangın… (Şiir)

Eserleri

Dört Kişilik Bahçe ve Ölüm Burnunda radyo oyunlarıdır.

Osmanlıya Dair Hikayat, Kum Saati, Şahtiyan, Yaz Sinemaları, Eski 45’likler, vs.

3. Cumhuriyet Döneminde Halk Şiiri MURAT ÇOBANOĞLU hh 1940 -2005 yılları arasında yaşamıştır. hh Babası da kendisi gibi bir saz şairi olan Âşık Gülistan’dır.

ENİS BATUR (1952-…) hh İlk yazısı 1970'de, ilk kitapları 1973'te yayımlandı. hh Klasik cümle yapısı üstünde kendi özgü oynamalar yapmıştır. hh Heceleri, sözcükleri olduğundan farklı kullanarak kendine bir şiir dili oluşturdu. hh Şiirlerinde Latince, Fransızca, İngilizce ve Almanca sözcükler kullandı. hh Şiiri düz yazıya yakınlaştırdı. hh Kimi şiirlerinde İlhan Berk'ten Oktay Rifat’tan etkilendi. hh Kendini kolay ele vermeyen, kapalı şiirler yazdı. hh Çok sayıda düz yazı ve denemesi de vardır.

hh Usta-çırak ilişkisiyle yetişmemiştir, ilkokulu bitirdikten sonra rüyasında bade içerek (ilham alarak) âşık olmuştur. hh Saz çalışındaki mahareti, gür sesi ve şiirlerinde milli duyguları işlemesiyle dikkati çekmiştir. hh Çok sayıda radyo ve televizyon programına katılıp âşıklık geleneğini günümüz insanına tanıttı. hh Âşıklık geleneğinin bir parçası olan türkülü hikâyeler anlatma konusunda da başarılı örnekler veren Çobanoğlu, kendi türkülerinin yanı sıra usta malı türküleri de genç kuşaklara aktardı. hh Kars Belediyesi, her sene 6-7-8 Mayıs tarihlerinde onun anısına Murat Çobanoğlu Âşıklar Bayramı düzenlemektedir.

ÂŞIK MAHZUNİ ŞERİF Eserleri Eros ve Hgades, Bir Ortaçağ Yalnızlığı, Nil, Ara-Kitab, İblis'e Göre İncil, vs (Şiir)

hh 1940-2002 yılları arasında yaşamıştır. hh Cumhuriyet döneminin önemli saz şairlerindendir. hh Çocukluktan itibaren halk şiirine ilgi duymuştur.


5

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Alevi - Bektaşi şiir geleneğini devam ettiren sanatçı, şiirlerini yalın bir Türkçeyle söylemiştir. hh Şiirlerinde aşk, ayrılık, gurbet gibi, saz şairlerinin çok kullandığı konuların yanı sıra özellikle toplumsal yergiler içeren taşlamalarıyla tanınmıştır. hh Kendi ifadesiyle Pir Sultan Abdal ve Davut Sulari’den etkilenmiştir.

ABDURRAHİM KARAKOÇ (1932-2012) hh Şair bir aileden gelen Karakoç, küçük yaşlarda şiirde merak sarmıştır. hh Son dönem sanatçıları arasında hece veznini bütün güzelliğiyle kullanan şairlerin başında gelmektedir. hh İçli, duygulu şiirleriyle Karacaoğlan’ın, yiğitçe bir üslupla söylediği şiirleriyle Köroğlu’nun, manevi duyarlılıkla söylediği

ŞEREF TAŞLIOVA (1938- )

şiirleriyle Yunus Emre’nin, korkusuzca söylediği toplumsal eleştirileriyle de Nefi’nin çağımızdaki sesi gibidir.

hh 1938'de Kars'a bağlı Çıldır ilçesinin Gülyüzü köyünde doğdu. hh Yaşayan önemli saz şairlerimizdendir.

hh Yüzün üzerinde şiiri bestelenmiştir.

hh Ulusal ve uluslararası nitelikte düzenlenen folklor ve halk edebiyatı sempozyum ve kongrelerinde “sanat elçisi” resmi göreviyle tebliğler sunmuştur.

hh Ünlü Mihriban türküsünün sözleri Karakoç’a aittir.

hh 2010 yılında âşıklık geleneğinin temsilcisi olarak "UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi" seçilmiştir. hh Şeref Taşlıova, kendi tasnif ettikleri de dahil olmak üzere, bir çok hikâye, efsane, masal bilmesinin yanı sıra, ayrıca, yaklaşık 150 civarında âşık havası (makamı) konusunda da kaynak kişi durumundadır.

Eserleri Hasan'a Mektuplar, El Kulakta, Vur Emri, Kan Yazısı, Suları Islatamadım. Beşinci Mevsim, Dosta Doğru, Akıl Karaya Vurdu, Yasaklı Rüyalar, Gökçekimi, Gerdanlık-I, Gerdanlık-II, Gerdanlık-III, Parmak İzi (Şiir)

Çobandan Mektuplar (Deneme)

Eserleri

NEŞET ERTAŞ (1938-2012)

hh Abdal müziğinin son temsilcisidir.

Gönül Bahçesi

hh “Bozkırın Tezenesi” lakabıyla da bilinir. hh Bozlak formunun en önemli ustasıdır.

hh Yaşayan önemli saz şairlerimizdendir. hh Yöredeki Karacaoğlan geleneği, türkülü halk hikâyeleri ve başka âşıklardan etkilenerek küçük yaşlarda şiir yazmaya ve türkü söylemeye başladı. hh Şiirlerinde tasavvufi deyişlere geniş yer verir. hh Âşık Feymani, kendi deyimiyle, önceleri duygu ağırlıklı şimdiyse bilgi ağırlıklı şiirler söylemektedir. hh Osmaniye’de her yıl “Çukurova Aşıklar Bayramı ve Aşık Feymani Şenlikleri” düzenlenmektedir.

hh İlk plağını, 1950’li yıllarda babasının kaleme aldığı “Neden Garip Garip Ötersin Bülbül” isimli türküye çıkarmıştır. hh Kendisine layık görülen devlet sanatçısı unvanını geri çevirmiştir. hh “Gönül” sözcüğünün geçmediği neredeyse bir tek türküsü yoktur.

Eserleri Kesik Çayır, Tatlı Dile Güler Yüze, Kendim Ettim Kendim Buldum, Gönül Dağı, Neredesin Sen, Gönlüm Ataşlara Yandı Gidiyor, Zahidem, Yalan Dünya, Evvelim Sen Oldun… (Şiir)

Öğretmen Sorusu

ÂŞIK FEYMANİ

Önceleri marksist bir çizgide ve toplumcu anlayışla şiir yazıyorken sonra Mistik bir İslami çizgiye yönelen sanatçı kimdir?

İsmet Özel

6



1.

Şair Sezai Karakoç ----

Topluluk ---II. Yeni sonrası toplumcu şiir


Buna göre boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

Konu Testi

4.

– Öz Şiir anlayışını sürdüren şiir

– Toplumcu şiir

– Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiir

– Garip dışında yeniliğini sürdüren şiir

Yukarıda verilen şiir anlayışlarıyla aşağıdaki şairler eşleştirildiğinde hangi sanatçı boşta kalır? A) Ziya Osman Saba

A) II. Yeni – İsmet Özel

B) Nazım Hikmet Ran

B) Garip – Fazıl Hüznü Dağlarca

C) Faruk Nafiz Çamlıbel

C) Öz şiir anlayışını sürdüren şiir – Süreyya Berfe

D) Cahit Zarifoğlu

D) Toplumcu şiir – Cahit Külebi

E) Cemal Süreya

E) 1980 sonrası şiiri – Hilmi Yavuz

5. Aşağıdakilerden hangisi “II. Yeni sonrası toplumcu gerçekçi” anlayışla şiir yazan sanatçılardan değildir?

2. Yaşayan en önemli saz şairlerindendir. Birçok kez “sanat

elçisi” unvanıyla yurt dışında ülkemizi temsil etmiştir. 2010 yılında âşıklık geleneğinin temsilcisi olarak "UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi" seçilmiştir.

C) Abdurrahim Karakoç D) Âşık Veysel E) Şeref Taşlıova


D) Refik Durbaş

E) Süreyya Berfe

malara eğilim duydu. Sağlam bir çağrışım zinciri, tutarlı bir görüntü sevgisi ve her şeye bakmak isteyen bir derviş tavrı olduğu belirtildi. 1966'dan sonra, Halk şiiri geleneğinin zengin kaynağından beslenen yeni bir şiir dili kurmanın olanaklarını aradı. Bu arayışın ürünü olan ilk şiir kitabı olan “Gün Ola”da, Anadolu'nun bir köyünde kısa bir süre tanıklık ettiği bir dili ve dille iç içe gelişmiş olayları, durumları, koşulları yansıtmak istedi. Oldukça tartışılan bu kitabında Türkmen ve Avşar ağıtlarının, halk ozanlarının, türkülerin ve Nâzım Hikmet'in etkileriyle, toplumcu şiirin yansımaları gözlendi.

B) Âşık Mahsuni Şerif

C) Ataol Behramoğlu

6. Şiirlerinde İkinci Yeni'nin etkisiyle ilk şiirlerinde soyutla-

A) Murat Çobanoğlu

irlerini beğenmeyerek yırtan sanatçı, sonradan yazdığı şiirleriyle günümüzün en sevilen sanatçılarından biri olmuştur. Saz çalmayıp yalnızca şiirle uğraşan şairin yüzün üzerinde şiiri bestelenmiştir. Yediden yetmişe herkesin diline yerleşen şiirlerinden en ünlüsü “Mihriban” isimli türkünün güftesi olan şiirdir.

B) Cemal Süreya

Hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

3. Son dönem Halk şairlerindendir. İki kitap hacmindeki ilk şi-

A) İsmet Özel

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Oktay Rifat Horozcu B) Melih Cevdet Anday C) Hüseyin Atlansoy D) Haydar Ergülen E) Süreyya Berfe


A) Âşık Veysel

A) İsmet Özel – Geceleyin Bir Koşu

B) Abdurrahim Karakoç

B) Haydar Ergülen – Karşılığını Bulmamış Sorular

C) Âşık Feymani

C) Ataol Behramoğlu – Bir Gün Mutlaka

D) Murat Çobanoğlu

D) Refik Durbaş – Evet İsyan

E) Şeref Taşlıova

E) Hüseyin Atlansoy Balkon Çıkmazında Efendilik Tarihi


7


Konu Testi

8.

I. Umut, direnme, sorgulama, geleceğe inanç temalarını işlediler.

II. İçerikten çok biçimin önemli olduğunu düşündüler.

III. Anlatımda açıklığı önemseyerek somut şiire yöneldiler.

IV. Kendilerini toplumun sözcüsü olarak gördüler.

V. Politik sosyal mesajlar vererek slogan üslubu kullandılar.

Numaralanmış yargıların hangisi "II. Yeni Sonrası Toplumcu Şiir’in özelliklerinden biri değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

11. 80 kuşağının en önemli şairlerindendir. İlk şiirlerinden itiba-

ren kendine has sesini bulan, naif ve ironik şiir diliyle tanındı. Şiirlerinde yaşadığımız çağın, insanı hırpalayan yönlerine muhalif bir çizgi sergiledi. Coğrafyaları, şehirleri, geçip giden medeniyetleri, o medeniyetlerin renklerini ve zamanın ruhunu anlatan derinlikte şiirler yazdı. Şehirleşmenin dayattığı kurallar ile ona uymakta zorluk çeken insanların acılarını yansıttı. Modernizm ve küreselleşme karşısında yok olan değerlerin savunuculuğunu yaptı. Sadece ekmek bulunduğu için bile şükredilen bir zaman ve yaşam biçiminden, doyumsuz bir topluma yol alan insanımızın durumunu ironik bir üslupla seslendirdi.

E) V.

9.

Neşeyi ne tartar, gamı kim ölçer


Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Nihat Behram

B) Sezai Karakoç

C) Hüseyin Atlansoy

D) Hilmi Yavuz

Acı söz yarası kaç yılda geçer

E) Cahit Zarifoğlu

Beklemek acıdır ayrılık hançer Gurbet nedir ne değildir de hele

12. I. Söyleyiş ve yapısal özellikleri ön plana almış, içeriği önemsememişlerdir.

II. İkinci Yeni şiirine özgü uzak çağrışımlara yeniden değer verilmiş, yeni imgeleri peşinde de koşulmuştur.

B) Edip Cansever

III. Bu dönem şairleri birlikte dergiler çıkarmışlardır.

C) Sezai Karakoç

IV. İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiirde olduğu gibi ideolojiyi şiirlerinde öncelikli bir öğe olarak görmemişlerdir.

V. Düz yazıya yaklaşan bir üslupla, anlatmaya imkân veren temaları da şiirlerinde işlemişlerdir.

Numaralanmış cümlelerin hangisi II. Yeni Sonrası Toplumcu Şiir’le ilişkilendirilemez?

A) Abdurrahim Karakoç

D) Özdemir Asaf E) Ahmet Oktay

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

10. Gelenekle çağdaş şiiri ustaca özümleyen şair, popülist

söylemlerden uzak bir şiir dünyası kurdu. Fuzuli, Pir Sultan Abdal ve İbn-i Arabi’den beslendi. Kırk Şiir ve Bir adlı şiir kitabında bütün şiirleri tek bir dizeyle bitirmek gibi özgün buluşlara imza attı. Şiirlerinde, sırada insanın günlük yaşantısının arka planını bir şair duyarlılığıyla dile getirdi. Aylar, mevsimler ve uzak kentler üzerine şiirler yazdı. Maviyi ve narı birçok şiirinde imge olarak kullanmasıyla dikkati çekti.

C) Bir Gün Mutlaka- Hayatımız Üstüne Şiirler D) Hayat ile Şiir- Geceleyin Bir Koşu E) Şahdamar- Üvercinka

E) Sezai Karakoç 6. E

7. D

8. A

9. A

10. D

11. C

12. A

13. B


5. B

8

B) Bir Yusuf Masalı – Sırat Şiirleri

4. E

Boşluklarla belirtilen yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

3. B

D) Haydar Ergülen

----

2. E

C) Hüseyin Atlansoy

----

Haydar Ergülen

1. A

B) Can Yücel

Eser

A) İşaret Çocukları–Hücremde Ay Işığı

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Cahit Zarifoğlu

Şair İsmet Özel

Cevaplar

13.

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO


hhCUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI Cumhuri̇yet Dönemi̇’nde Olay Çevresi̇nde Oluşan Edebi̇ Metinler I. Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler (Roman – Hikâye) Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Eserler - Toplumcu Gerçekçi Eserler - Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Eserler - Modernizmi Esas Alan Eserler

31

Bu dönem eserlerinin genel özellikleri şöyle özetlenebilir: { M aupassant tarzı hikâye anlayışı sürmüştür. { D oğu-Batı çatışması teması işlenmeye devam etmiştir. { Savaş sonrası Anadolu’da yaşanan hayat konu edinilmiştir. { B irinci Dünya Savaşı, Milli Mücadele dönemi ve Kurtuluş Savaşı yılları ve Cumhuriyet'in ilk yılları ele alınmıştır. { H alkın ve Anadolu insanının yaşama tarzı konu edilmiştir. { H alk-aydın arasındaki ilişkilerin konu olarak ele alındığı

1. Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Eserler hh Cumhuriyet’le birlikte siyasi, ekonomik ve toplumsal hayattaki değişimler edebiyata da yansımıştır. hh Anadolu’ya açılma, Anadolu’yu görüp anlatma ve Anadolu insanını konu edinme öne çıkmıştır.

{ A hlâk bozuklukları, yanlış Batılılaşma ve hurafeler üzerinde durulmuştur. { E serler realist anlayışla kaleme alınmıştır. { H alide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin, gibi Milli edebiyat dönemi sanatçıları bu dönemde de eser vermeye devam etmiştir.

hh Cumhuriyet döneminde Milli Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren hikâye ve romanlarla Milli Edebiyat dönemi roman ve hikâyeleri arasında; Anadolu coğrafyasını ve halkını anlatma bakımından bir ortaklık olmakla birlikte Atatürk ilke ve inkılâplarını konu edinme, savaş sonrası hayatı da anlatma bakımından farklılıklar söz konusudur.

Not Bu anlayışla eser veren Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nuri Güntekin gibi sanatçılar Milli Edebiyat Dönemi’nde ayrıntılı olarak işlendiğinden burada ayrıca verilmemiştir.


1


2. Toplumcu Gerçekçi Eserler

hh Ayrıca insan-doğa ilişkilerini, insanı insan yapan tutkuları, korkuları, düşleri şiirsel bir anlatımla yansıttı.

hh Başlangıçta Sabahattin Ali ve Sadri Ertem’in eserleriyle or-

hh Eserlerinde Çukurova ve yöre halkının çileli yaşamını, zorluklarla mücadelesini, sömürülüşünü, uğradığı haksızlıkları, kan davası ve ağalık-toprak sorunlarına değindi.

taya çıkan ve esasen Anadolu köy ve kasabalarının sorunlarını anlatan toplumcu gerçekçi roman ve hikâye, 1930’ların sonunda Kemal Bilbaşar ve Samim Kocagöz gibi yazarlarla alanını genişletmiştir. hh 1950’den sonra köy enstitüsü çıkışlı yazarlarla yaygınlaşan

hh Fabrika işçilerinin ezilişini dile getirdi ve Anadolu'dan derlediği efsaneleri romanlaştırdı, kitapları dünya çapında 29 dile çevrildi. hh Toplumsal gerçekçilikle insan gerçeği arasındaki bağlantıyı kurabilmesi başarısını arttırdı.

“köy romanı” bu dönemden sonra sosyalist düşüncenin etkisiyle ideolojik bir yön kazanarak gelişmeye devam etmiştir. Bu etki 1960’lı ve 1970’li yıllarda da devam etmiştir. hh Yazarlar özellikle köylerdeki toprak kavgaları, ağa-köylü, zengin-fakir, güçlü-güçsüz, öğretmen-imam çatışması, köyden kente göç ve sonuçları, dar gelirlinin sorunları ve geçim mücadelesi gibi konuları işlemişlerdir.

Eserleri Teneke, Beyaz Mendil, İnce Memed I-II-III-IV, Namus Düşmanı, Ala Geyik, Ölüm Tarlası, Yılanı Öldürseler, Ortadirek

Sanatçılar:

Demirciler Çarşısı Cinayeti, Yumurcuk Kuşu, Kale Kapısı Yer Demir Gök Bakır Üç Anadolu Efsanesi Ölmez Otu Ağrı Dağı

YAŞAR KEMAL (1922-2015)

Efsanesi Çakırcalı Efe Yusufçuk Yusuf Al Gözüm Seyreyle

hh Asıl ismi Kemal Sadık Göğceli’dir

Salih Kuşlar da Gitti, Deniz Küstü, Hüyükteki Nar Ağacı (Ro-

hh 5 yaşında kan davası yüzünden babasını yitirdi.

man)

hh Bir kaza sonucu sağ gözünü kaybetti.

hh Kendi kendini yetiştirmiştir.

Yanan Ormanlarda Elli Gün, Çukurova Yana Yana, Peri Ba-

hh Anadolu insanının sosyal eşitsizlik altında bunalmasını anlatan “Sarı Sıcak”la dikkatleri üzerine çekti. hh Ardından yayımladığı “İnce Memed” adlı romanı çok büyük bir ilgi gördü. hh Sanatçı bu romanda, Anadolu’da hâlâ varlığını sürdüren feodalite’ye başkaldırının öyküsünü dile getirdi.

2


Sarı Sıcak (Hikâye)

caları, Bir Bulut Kaynıyor, Allah’ın Askerleri (Röportaj)

Taş Çatlasa, Baldaki Tuz, Ağacın Çürüğü (Fıkra-Deneme)

Ağıtlar (Derleme)

Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca (Çocuk kitabı)


ORHAN KEMAL (1914-1970)

KEMAL TAHİR (1910-1973)

hh Adana Ceyhan doğumludur.

hh Romanlarında Türkiye'deki toplum, tarih ve siyaset olaylarını köy, kasaba, kent ve millet ölçüsünde ele alarak işledi.

hh Ortaokuldayken eğitimini yarıda bırakarak çalışmak zorunda kalmıştır. hh Eserleri adeta Türkiye’nin sosyal değişiminin bir panoramasıdır. hh “Baba Evi”, “Avare Yıllar”, “Dünya Evi” adlı romanlarında kendi hayatından derlediklerini okuyucusuyla paylaştı. hh Köylüler üzerinden sömürüyü ve insani değerlerin nasıl yok edildiğine vurgu yapan Orhan Kemal, eserlerinde Cumhuriyetle birlikte toplumun yaşadığı değişime göz atmıştır. hh Eserlerinde karakterleri kendi yöresel ağızlarıyla konuşturmuştur. hh Eserlerinde hızlı bir olay akışı ve devingenliğin yanı sıra diyaloglara ağırlık vermiştir.

hh “Sağırdere”, “Körduman”, “Köyün Kamburu” gibi ilk romanlarında köylü insanların serüvenlerini devlet-ağa-halk ilişkileri bağlamında anlattı. hh 1960'tan sonra, romanlarında genellikle uzak ve yakın tarihin siyasi düzenle ilgili olaylarını konu edindi. hh Devlet Ana adlı romanıylaTürk Dil Kurumu roman ödülünü aldı. hh Romanda Osmanlı Devleti'nin kuruluş öyküsünü övgü ile anlattı. hh “Bozkırdaki Çekirdek”, “Yol Ayrımı” gibi romanlarda Cumhuriyet dönemi ve bu dönemin simgesi olan Batılılaşma akımları ve köy kalkınması konusunda sert eleştirilerde bulundu. hh Batıdan gelen özgürlük ve eşitlik gibi kavramların toplumumuza aynen uygulanamayacağını savundu hh “Yedi Çınar Yaylası”nda ağalık kurumu ve eşkıyalık olgusunu,

Eserleri Ekmek Kavgası, Sarhoşlar, Çamaşırcının Kızı, 72. Koğuş, Grev, Arka Sokak, Kardeş Payı, Babil Kulesi, Dünyada Harp Vardı, Mahalle Kavgası, İşsiz, Küçükler ve Büyükler (Hikâye)

hh “Yorgun Savaşçı”da Kurtuluş Savaşı'na kadar geçen dönemi, hh “Esir Şehrin İnsanları”nda Mütareke dönemi İstanbul'unu anlattı. hh Toplumsal gerçekçi çizgide sürdürdüğü yazarlık yaşamında eserlerinde yalın bir dil kullandı.

Baba Evi, Avare Yıllar, Murtaza, Cemile, Bereketli Topraklar Üzerinde, Suçlu, Devlet Kuşu, Vukuat Var, Gavurun Kızı, Küçücük, Dünya Evi, El Kızı, Hanımın Çiftliği, Eskici ve Oğulları, Gurbet Kuşları, Sokakların Çocuğu, Kanlı Topraklar, Bir Fi-

Eserleri

liz Vardı, Müfettişler Müfettişi, Yalancı Dünya, Evlerden Biri,

Sağırdere, Esir Şehrin İnsanları, Devlet Ana, Rahmet Yolları

Arkadaş Islıkları, Sokaklardan Bir Kız, Üç Kağıtçı, Kötü Yol,

Kesti, Yedi Çınar Yaylası, Köyün Kamburu, Esir Şehrin Mah-

Kaçak, Tersine Dünya (Roman)

pusu, Bozkırdaki Çekirdek, Kelleci Mehmet, Yorgun Savaş-

İspinozlar (Tiyatro)

çı, Kurt Kanunu, Büyük Mal, Yol Ayrımı, Namusçular, Karılar

Nazım Hikmet’le Üç Buçuk Yıl (Anı)

Senaryo Tekniği ve Senaryoculuğumuzla İlgili Notlar (İnceleme)

İstanbul’dan Çizgiler (Röportaj)

Koğuşu, Hür Şehrin İnsanları, Damağası, Bir Mülkiyet Kalesi (Roman)

Göl İnsanları (Hikâye)

Kemal Tahir’den Fatma İrfan’a Mektuplar (Mektup)


3

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı SABAHATTİN ALİ (1907-1948)

FAKİR BAYKURT (1929-1999)

hh İlk toplumsal gerçekçi öyküleri "Resimli Ay" dergisinde yayınlandı.

hh Gönen Köy Enstitüsü'nü bitirdi.

hh Şiirler, hikâyeler, romanlar yazdı, çeviriler yaptı. hh Asıl ününü öykü ve romanlarıyla kazandı. hh Anadolu insanına yaklaşımıyla edebiyata yeni bir boyut kazandırdı.

hh Sanat hayatına 1945 yılında Orhan Veli çizgisinde ama köy konulu şiirler yazarak başladı . hh Şiirlerini, 1950’den sonra toplumcu gerçekçi bir yaklaşımla yazdığı kısa öyküler ve köy notları izledi. hh İlk öykülerini 1955’te Çilli adıyla yayımladı.

hh Konularını toplumsal eşitsizliklerden alan eserlerinde ezilen insanların acılarını, sömürülmelerini dile getirdi.

hh Çilli ve onu takip eden öykülerinde kesitleri değil geniş açılımları, bir anın olayını değil geniş dönemlerin olaylarını işledi.

hh Aydınlar ve kentlilerin Anadolu insanına karşı takındıkları küçümseyici tavrı eleştirdi.

hh Romanlarında Türkiye'deki köylü yaşamını halkçı bir bakış açısıyla ele aldı.

hh 1937'de yayınlanan Kuyucaklı Yusuf romanı, gerçekçi Türk romanının en özgün örneklerinden biridir.

hh Köylünün bilinci ve bilinçaltındaki istekleri, tepkileri, çelişkileri yansıttı.

hh Öykülerinde, tanımlamakta güçlük çektiğimiz kimi duyguları ustalıkla anlattı. İnsanın zavallılığını ve gücünü aynı sarsılmaz üslupla, zaman zaman masalsı ve destansı bir biçimde yansıtmayı başardı.

hh 1950-1970 döneminde etkili olan "köy edebiyatı hareketi"nin önde gelen temsilcisi oldu.

hh Bazı şiirleri bestelendi.

hh En ünlü eseri olan "Yılanların Öcü" adlı romanında köylerde yaşanan küçük hayatları, haksızlıkları ve haksızlığa direnenlerin öyküsünü anlattı. hh Eserlerinde kullandığı yalın halk dili ve üslubuyla da Toplumcu gerçekçi yazarların en önde gelenlerinden biri oldu.

Eserleri Dağlar ve Rüzgâr, Kurbağaların Serenadı, Öteki Şiirler, Tüm

Eserleri Yılanların Öcü, Irazcanın Dirliği, Onuncu Köy, Amerikan Sargısı, Tırpan, Köygöçüren , Keklik, Kara Ahmet Destanı, Yay-

Şiirleri (Şiir) Kuyucaklı Yusuf, İçimizdeki Şeytan, Kürk Mantolu Madonna (Roman)

Değirmen, Kağnı, Ses, Yeni Dünya, Sırça Köşk (Hikâye)

Esirler (Tiyatro)

la, Yüksek Fırınlar, Koca Ren, Yarım Ekmek (Roman) Çilli, Efendilik Savaşı, Karın Ağrısı, Cüce Muhammet, Anadolu Garajı, On Binlerce Kağnı, Can Parası, İçerdeki Oğul, Sınırdaki Ölü , Gece Vardiyası, Barış Çöreği, Duirsbug Treni, Bizim İnce Kızlar, Dikenli Tel (Hikâye) Topal Arkadaş,Yandım Ali, Sakarca,Sarı Köpek, Dünya Güzeli, Saka Kuşları (Çocuk kitapları)

4


Bir Uzun Yol (Şiir)


SADRİ ERTEM (1898-1943)

DURSUN AKÇAM (1930-2003)

hh İstanbul Üniversitesi, Felsefe Bölümünü bitirdi.

hh Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümü'nü bitirdi.

hh Eserlerinde Anadolu’yu, Anadolu insanının gelenek ve göreneklerini işledi.

hh Milliyet gazetesinin "Bir Memleket Gerçeği" konulu röportaj yarışmasında Analarımız başlıklı röportajıyla Karacan Armağanı Birinciliği'ni kazanarak (1962) adını duyurdu.

hh Eski hikâye anlayışı ile yeni toplumsal gerçekçilik arasında bir köprü görevi üstlendi. hh Kuramsal bilgilere dayanan ve bir tez çevresinde gelişen eserleriyle toplumsal gerçekçi anlayışın ilk ürünlerini ortaya koydu. hh Roman ve hikâyeleri teknik kurgu ve dil ve anlatım yönüyle de zayıftır. hh Eserleri duygusallıktan, tasvir ve psikolojik derinlikten yoksundur.

hh Daha sonraki yıllarda yazdığı romanları ve Çehov tarzı öyküleriyle kırsal kesimin, özellikle Kuzeydoğu Anadolu insanının hayatını ve sorunlarını yansıttı.

Eserleri Maral, Ölü Ekmeği, Taş Çorbası, Köyden İndim Şehire, Kaf-

hh Romanlarında ekonomik yapıyı temel alıp toplumdaki çelişkileri anlattı.

kas Kızı, Sevdam Ürktü, Öğretmeni Kim Öptü, Bizim Sevda-

hh "Çıkrıklar Durunca" romanında Osmanlı’nın son dönemlerinde, Anadolu’nun bir Alevi köyündeki dokuma tezgahları ve bunlara yün üreten çıkrıkların Avrupa tekstil sanayisi karşısında çöküşü ve bu durumun ortaya çıkardığı toplumsal buhranı anlattı.

Kanlıdere’nin Kurtları, Dağların Sultanı, Ucu Ucuna Yaşam,

mız… (Hikâye)

Kafdağı'nın Ardı (Roman)

hh "Bacayı İndir Bacayı Kaldır" adlı kitabında işçilerin yaşamlarını, rekabetçi döneminin üretim ilişkilerini, bunun sonucunda küçük üreticilerin düştüğü zor durumları anlattı.

TALİP APAYDIN (1926-…) hh Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü'nü bitirdi.

Eserleri Çıkrıklar Durunca, Bir Varmış Bir Yokmuş, Düşkünler, Yol Arkadaşları (Roman) Silindir Şapka Giyen Köylü, Bacayı İndir Bacayı Kaldır, Korku, Bay Virgül, Bir Şehrin Ruhu (Hikâye)

hh Köy edebiyatını izleyen yazarlar arasında yer aldı. hh İlk romanı “Sarı Traktör”de tarımda makineleşme konusuna umutla yaklaştı. “Yarbükü”nde ise köylüler arasında toprak ve su çekişmelerinin olduğu zorlu yaşam koşullarını anlattı. hh Öykü ve romanlarında doğa betimlemeleriyle birlikte insan ilişkilerini de kendi doğallığı içinde yansıttı. hh Roman ve öykülerinin yanı sıra anı, radyo oyunu, tiyatro gibi türlerde de eserleri vardır.


5


Eserleri

Eserleri

Anadolu'dan Hikayeler, Cevizli Bahçe, Pembe Kurt, Irgatların

Susuzluk (Şiir)

Öfkesi… (Hikâye)

Ateş Düşünce, Öte Yandaki Cennet, Koca Taş, O Güzel İnsanlar, Yolun Kıyısındaki Adam (Hikâye)

Denizin Çağırışı, Ay Tutulduğu Gece, Cemo, Yeşil Gölge, Yonca Kız, Başka Olur Ağaların Düğünü, Bedoş, Zühre Ni-

Sarı Traktör, Yarbükü, Emmoğlu, Ortakçılar, Ferhat ile Şirin,

nem… (Roman)

Toprağa Basınca, Toz Duman İçinde, Tütün Yorgunu, Kente İndi İdris (Roman)

Bozkırdaki Günler, Karanlığın Kuvveti (Anı)

SAMİM KOCAGÖZ (1916-1993)

Bir Yol, Yapılar Yapılırken (Tiyatro - Radyo oyunu)

hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. hh İlk romanı İkinci Dünya 1938'de yayımlandı. hh Konuları daha ziyade Söke yöresindeki halkın yaşamından ve ekonomik şartlarından, sınıf çatışmalarından aldı.

KEMAL BİLBAŞAR (1910-1983) hh Gazi Eğitim Enstitüsü Tarih-Coğrafya Bölümü’nü bitirdi. hh Eserlerinde genellikle küçük kasaba ve köylerde yaşayanların hayatını toplumcu gerçekçi bir anlayışla yansıttı. hh Edebiyatı, memleket insanının dertlerini gün yüzüne çıkarmak ve onlara çözüm bulmak amacıyla kullandı. hh Eserlerinde halk masal ve öykü deyişlerine de yer verdi.

hh Güçlü gözlemlerine dayanarak köy ve kasaba insanlarının sorunlarını, günlük yaşamlarını ve duygularını yalın bir dil ve gerçekçi tutumla yansıttı. hh En ünlü romanı Kalpaklılar’da yaşanmış bir olaydan yola çıkara Kurtuluş Savaşı sürecini anlattı. hh 1950'de Yeni İstanbul gazetesi ve New York Herald Tribune gazetesinin ortaklaşa düzenlediği Dünya Hikâye Yarışması'nda Sam Amca öyküsüyle birincilik kazandı. hh 1967′de Türk Dil Kurumu′nun Hikaye Ödülü′nü kazandıran Yağmurdaki Kız’da değişen insan ilişkilerine eleştirel bir dille kaleme aldı.

hh 1960'tan sonra yazdığı romanlarında ekonomik ve teknolojik gelişmelerden payını alamayan, çağa ayak uyduramayan köylülerin sorunlarını işledi. hh 18'inci yüzyıl sonlarında Osmanlılarla birlikte Ruslara karşı

Eserleri İkinci Dünya, Bir Şehrin İki Kapısı, Yılan Hikayesi, Onbinlerin Dönüşü, Kalpaklılar, Doludizgin, Bir Karış Toprak, Bir Çift Öküz,

mücadele eden Abhaz ve Adige Çerkezlerinin sert yaşam ko-

İzmir′in İçinde, Tartışma, Mor Ötesi, Eski Toprak (Roman)

şullarını geleneksel renklerini ortaya çıkararak anlattı. hh En tanınmış romanı Cemo’da, Doğu Anadolu’daki ağalık sistemi, etnik gruplar, siyasi gelişmeler ve kadın erkek ilişkilerini

Telli Kavak, Sığınak, Sam Amca, Cihan Şoförü, Ahmet′in Kuzuları, Yolun Üstündeki Kaya, Yağmurdaki Kız, Alandaki

yerel bir üslupla anlattı.

Delikanlı, Koca Tülü, Gecenin Soluğu (Hikâye)

hh Hikâyelerinde Refik Halit’in başlattığı hicivci memleket hikâyeciliği anlayışını devam ettirdi.

6


Çocuk Kitapları: Nasrettin Hoca (Çocuk kitabı)

Bu da Geçti Yahu (Günlük/Anı/Gezi)


ABBAS SAYAR (1923-1999)

RIFAT ILGAZ (1911-1993)

hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü biti-

hh Öğretmen kökenlidir.

remeden ayrıldı. hh Anadolu dilini iyi bilen, köylü ağzını mükemmel kullanabilen Abbas Sayar, gazetecilikten gelen gözlemci yönüyle romanlarının kurgusunu ustaca ördü. hh Çiftçilik yaptığı ve tabiatı çok iyi tanıdığı için romanlarındaki köy ve tabiat tasvirleri son derece gerçekçi ve etkileyicidir. hh Yaşlanıp iş göremez duruma düşen ve bunun üzerine sahibi tarafından “yılkı”lığa ayrılan yani açlığa ve ölüme terk edilen bir atın hikâyesi anlatıldığı “Yılkı Atı” adlı eseriyle 1971 TRT Roman Başarı Ödülü'nü, “Can Şenliği” ile de 1975 Madaralı Roman Ödülü'nü aldı. hh “El Eli Yur El de Yüzü” adlı romanında ise politika ile uğraştığı dönemdeki anılarından yola çıkarak, köylü-politikacı ilişkisini bir kara mizah örneği olarak gözler önüne serdi. hh Eserlerinde genel olarak, köy merkezli ahlaki yapıyı, evlilik sorununu, toplumsal değişimin köy insanı üzerinde yarattığı yıkımı, anlattı. hh Kimi eserlerinden Anadolu halkının Yurt dışında çalışmak zorunda kalışının neden ve sonuçlarını gözler önüne serdi.

hh Edebiyata şiirle başladı. hh İkinci Dünya Savaşı döneminde öğretmenlik yaparken hayatında ve çevresinde gördükleriyle toplumcu gerçekçi anlayışa yöneldi. hh 1950’li yıllarda güçlenen toplumcu gerçekçi şiirin de en önde gelen temsilcilerinden biri oldu. hh Düzyazı türünde özellikle mizah üzerinde yoğunlaştı. hh Türk mizah edebiyatının başyapıtlarından “Hababam Sınıfı” Ilgaz’ın kaleminin edebiyatımıza armağanıdır. Bu eserde yatılı bir erkek okulunun öğretmen –öğrenci ilişkilerini ironik bir yergiyle aktardı. hh “Bizim Koğuş” adlı eserinde rahatsızlığı dolayısıyla tedavi gördüğü sanatoryumlarda edindiği izlenimlerini kurguladı. hh “Karadeniz’in Kıyıcığında” adlı romanında ise fındık emekçilerinin yörenin zenginlerinden biriyle giriştiği hak arama mücadelesini anlattı. hh Yaşamını son dönemlerinde yazar özellikle anı ile çocuk edebiyatı türüne ağırlık verdi.

Eserleri Karadeniz’in Kıyıcığında, Karartma Geceleri, Sarı Yazma,

Eserleri

Yorganımı Sıkı Sar (Hikâye)

Yılkı Atı, Çelo, Can Şenliği, Dik Bayır, Tarlabaşı Salkım Saçak, Anılarda Yumak Yumak, El Eli Yur El de Yüzü (Roman)

Şiirler (diğer adlarla da çıkan tüm şiirleri) (Şiir)

Noktalar (aforizmalar) (Deneme)

Yozgat Var, Yozgatlı Yok (Şehir Kitabı)

Yıldız Karayel Hababam Sınıfı (sonradan romana çevrilmiştir), Bizim Koğuş, Karadenizin Kıyıcığında, Halime Kaptan, Meşrutiyet Kırathanesi, (Roman) Yarenlik, Sınıf, Yaşadıkça, Devam, Üsküdarda Sabah Oldu, Soluk Soluğa, Karakılçık, Uzak Değil, Güvercinim Uyur mu, Kulağımız Kirişte, Ocak Katırı Alagöz, Çocuk Bahçesi… (Şiir) Yokuş Yukarı, Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra, Dördüncü Bölük (Anı)


7


AZİZ NESİN (1915- 1995)

Geriye Kalan, İt Kuyruğu, Yedek Parça, Fil Hamdi, Damda Deli Var, Koltuk, Kazan Töreni, Toros Canavarı, Deliler

hh İstanbul’da doğdu. İki yıl Darüşşafaka Lisesi'nde öğrenim gördü. Kuleli Askeri Lisesi'ni bitirdi. Kara Harp Okulu ve As-

Boşandı, Mahallenin Kısmeti, Ölmüş Eşek, Hangi Parti Ka-

keri Fen Okulu'ndan mezun oldu. Üsteğmen rütbesindeyken

zanacak, Havadan Sudan, Bay Düdük, Nazik Alet, Gıdıgı-

"görev ve yetkisini kötüye kullanmak" suçlamasıyla yargıla-

dı, Aferin, Kördöğüşü, Mahmut ile Nigar, Gözüne Gözlük…

nıp ordudan uzaklaştırıldı.

(Hikâye)

hh Sabahattin Ali ile birlikte, Marko Paşa, Malum Paşa, Merhum Paşa, Alibaba mizah dergilerini çıkardı.

Kadın Olan Erkek, Gol Kralı Sait Hopsait, Erkek Sabahat, Saçkıran, Zübük, Şimdiki Çocuklar Harika, Tatlı Betüş, Yaşar

hh 1954'ten itibaren Akbaba mizah dergisinde takma isimlerle

Ne Yaşar Ne Yaşamaz, Surname, Tek Yol (Roman)

mizah öyküleri yazdı. Yazın yaşamı boyunda 100'ün üzerinde takma isim kullandı.

Bir Sürgünün Hatıraları, Böyle Gelmiş Böyle Gitmez, Poliste,

hh 1962'de Zübük isimli mizah dergisini çıkardı.

Yokuşun Başı, Salkım Salkım Asılacak Adamlar, Rüyalarım

hh 1963'te yayınevinin yanmasının ardından sadece yazmaya

Ziyan Olmasın (Anı)

başladı. hh Sadece Türk edebiyatının değil dünya mizah edebiyatının da

Memleketin Birinde, Hoptirinam, Uyusana Tosunum, Aziz Dededen Masallar (Masal)

sayılı isimleri arasında yer aldı. hh Öykülerinde Türk toplumunu ayrıntılarıyla yansıttı.

hh Anlatımında halk edebiyatının ana öğelerinden yararlandı.

Nutuk Makinası, Az Gittik Uz Gittik, Merhaba, Suçlanan ve

hh Yer yer masal temasıyla ve mizah aracılığıyla günlük olayları, toplumsal aksaklıkları eleştirdi. hh Türk edebiyatında çağdaş mizah yazarlığı tekniklerini geliştiren sanatçı, genç mizah yazarlarının doğmasının da önünü açtı. hh Edebiyatın hemen her türünde eser veren sanatçı Cumhuriyet edebiyatının en önemli sanatçılarından biri kabul edilir.

Eserleri Sondan Başa, Sevgiye On Ölüme Beş Kala, Kendini Yakalamak, Hoşçakalın, Sivas Acısı (Şiir)

8


Azizname (Taşlama)

Aklanan Yazılar, Ah Biz Ödlek Aydınlar, Korkudan Korkmak (Fıkra) Duyduk Duymadık Demeyin, Dünya Kazan Ben Kepçe (Gezi yazısı) Biraz Gelir misiniz, Bir Şey Yap Met, Toros Canavarı, Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı, Çiçu, Tut Elimden Rovni, Hadi Öldürsene Canikom, Beş Kısa Oyun (Tiyatro)


3. Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Eserler

Sanatçılar:

hh Toplumcu gerçekçilerden farklı olarak insan gerçekliğini toplumsal yönüyle değil, psikolojik yönüyle anlatma gayreti içine girmişlerdir. Olaylardan ve insanlardan hareketle bireyin iç dünyasını anlatmışlardır.

PEYAMİ SAFA (1899-1961)

hh Toplumda bireyin yabancılaşmasını anlatırken bunun sosyo-ekonomik yönünden çok bireyin ruh durumunu analiz etmeye çalışmışlardır. hh Psikolojik roman ve öyküde yazarın dikkati, bireyin iç dönüşümlerine ve manevi olarak yeniden doğuşuna yönelmiştir. hh Bu yüzden olay örgüsüne bağlı merak unsuru ikinci planda kalmış bireyin ruh hali ve iç çatışmaları gerçekçi psikolojik tasvirlerle verilmiştir. hh Eserlerde özellikle iç konuşma, bilinç akımı gibi teknikleri kullanılmıştır. hh Olay örgüsü insana özgü bir gerçekliği ifade etmek için kullanılmıştır. hh Psikoloji ve psikiyatri bilimindeki gelişmeler bu anlayış üstünde etkili olmuştur.

hh İstanbul’da doğdu. Sağlık sorunları nedeniyle düzenli bir eğitim almadı, kendi kendini yetiştirdi. hh Fıkra, öykü, roman yazarı olarak tanınmıştır. Türkçeyi en iyi kullanan yazarlardandır hh Para kaygısıyla yazdığı sıradan yazılarda annesi Server Bedia'nın adından esinlenerek yarattığı Server Bedii takma adını kullandı. hh Bu isimle kaleme aldığı romanlar büyük ilgi gördü. hh Eserlerinde olaya değil, psikolojik tahlillere, ruh çözümlemelerine ağırlık verdi hh Romanları teknik yönden oldukça güçlüdür. hh Romanlarında ahlak çöküntüsü, Doğu-Batı çatışması, varlığın sırları gibi konular üzerinde durdu. hh “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” kendi hayatını anlatan bir otobiyografik romandır. hh "Matmazel Noralya'nın Koltuğu”nda da tıp öğrenimi yaparken bunalıma girerek felsefeye yönelen ve sonuçta mistik dünya görüşünde karar kılan bir gencin öyküsünü anlattı. hh “Mahşer”, “Şimşek”, “Fatih-Harbiye” ve “Biz İnsanlar” adlı romanlarını Doğu-Batı sorununu ve halkın yaşadığı çelişkileri somutlaştırarak kaleme aldı. hh Hükümdar Atilla'yı anlatan “Atilla” adlı bir de tarihsel roman

Öğretmen Sorusu

yazdı.

Peyami Safa'nın seri polisiye dizisi tarzında yazdığı eser hangisidir?

Cingöz Recai LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

9


Eserleri

Eserleri

Gençliğimiz, Şimşek, Sözde Kızlar, Mahşer, Bir Akşamdı,

Aşk Budur, Batmayan Gün, Ateş Ağacı, Yaşayan Ölü, İnsan

Süngülerin Gölgesinde, Canan, Dokuzuncu Hariciye Koğu-

ve Şeytan, Son Menzil, Yolcu Nereye Gidiyorsun, Mesih Paşa İmamı (Roman)

şu, Fatih-Harbiye, Atilla, Bir Tereddüdün Romanı, Matmazel Noralya’nın Koltuğu, Yalnızız, Biz İnsanlar… (Roman)

Mabedde Bir Gece (Hikâye)

Hikâyeler (Hikâye)

Yusufçuk, Hancı, Dile Gelen Taş (Mensur Şiir)

Gün Doğuyor (Tiyatro)

İbrahim Efendi Konağı, Bir Dünyadan Bir Dünyaya, Hatıralar-

Millet ve İnsan, Doğu-Batı Sentezi, Sanat - Edebiyat - Tenkid,

la Baş başa, Rahmet Kapısı, Hey Gidi Günler Hey… (Anı)

Osmanlıca -Türkçe - Uydurmaca, Kadın - Aşk - Aile, Yazar-

Boğaziçinde Tarih, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, Türki-

lar - Sanatçılar - Meşhurlar, Eğitim - Gençlik - Üniversite, 20.

ye’nin Ermeni Meselesi, Türk-Rus Münasebetleri ve Muha-

Asır- Avrupa ve Biz… (İnceleme-Deneme)

rebeleri (Kültür – Medeniyet-Tarih)

SAMİHA AYVERDİ (1905-1993) hh Süleymaniye Kız Numune mektebini bitirdi. hh Mutasavvıflardan çok etkilenmiş, tasavvuf kaynaklarından beslenmiştir. hh Tasavvuf ve manevi aşkla yüklü olan romanları kısa zamanda dikkatleri üzerine çekti. hh Romanlarında Türk toplumundaki medeniyet değişmelerini ve sonuçlarını özellikle aile ve ahlâk yapısında meydana gelen çöküşü anlattı. hh Olaylara tasavvuf açısından bakması yönüyle döneminin roman yazan diğer sanatçılarından ayrıldı hh 1946 yılından sonra fikrî, içtimai ve tarihi eserlere ağırlık vererek, yazarlığını bu sahada sürdürdü.

10


MUSTAFA KUTLU (1947-…) hh Atatürk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. hh Mustafa Kutlu sadece hikâye türünde eser veren ender yazarlarımızdandır. hh Hikâyelerinde genellikle Anadolu’nun acılarını, cahil ve perişan halkı, asırlarca aydınların söylemleri ve çeşitli politikalarla geri bırakılmış insanımızın yaşamını anlatmıştır. hh Hikâyelerinde Anadolu ve özellikle Doğu insanının konuşmalarını, şive taklitlerini başarıyla kullanmıştır. hh Hikâyelerinde yabancılaşmanın karşısında olmuş ve her tür gelişimin tarihimizde ve öz değerlerimizde olduğunu dile getirmiştir. hh Hikâyelerinin en önemli özelliği kendi başına müstakil olarak yazılmalarına rağmen bir araya geldiklerinde başarılı bir şekilde “bütün” oluşturmalarıdır.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Onun bu tekniği edebiyatımız açısından büyük bir yeniliktir.

TARIK BUĞRA (1918-1994)

hh Kutlu bu tekniği Kuran-ı Kerim’de görülen ve geleneğimizde

hh Oğlumuz adlı hikâyesinin 1948’de Cumhuriyet gazetesinin

olan “kıssa” kavramından esinlenerek kullandığını söylemektedir. hh Büyük bir İslam inancı olan Kutlu, hikâyelerinde din ve tasavvufun yozlaştığını ifade etmiştir. hh Son yazdığı hikâyelerinde, özellikle tasavvufi bir dilin peşinden koşmuş ve tasavvuf konularına yönelmiştir. hh Kutlu hikâyelerini “az söz çok mana” anlayışıyla kaleme almış; kendine has, alışılmamış cümle yapısı ile oluşturduğu başarılı bir üslupla yazmıştır. hh İmgesel bir söyleyişi olan sanatçı, eserlerinde sade, ahenkli, akıcı bir dil kullandı. hh Hikâyelerini kısa cümlelerle kurguladı, kelime tasarrufuna önem vererek eylemleri diyaloglara yükledi. hh Hikâyelerindeki yeni biçim ve teknikler, işlediği konular ve üslup denemeleri ile hikâyeciliğimizde yeni ufuklar açtı.

açtığı yarışmada ikincilik kazanmasıyla ismini duyurdu hh Kasaba yaşantısından, orta sınıf insanların ev ve aile ortamlarından kesitler verdiği hikâyelerinde, aşk, yalnızlık, uyumsuzluk gibi temaları işledi. hh Hikâyelerinde olay örgüsünden çok iç gerçekliğe ağırlık vermiştir. hh 1955’te çıkan “Siyah Kehribar”la romana geçti. hh Kurtuluş Savaşı’na merkezden değil, bir kasabadan baktığı “Küçük Ağa”da yakın tarihe resmi tarih anlayışının dışına çıkan bir yorum getirdi. hh Bu romanın devamını 1967’de “Küçük Ağa Ankara’da” adıyla yayımladı. hh “Firavun İmanı” (1976), “Dönemeçte” (1978), “Gençliğim Eyvah” (1979), “Yağmur Beklerken” (1981) adlı romanlarında da Cumhuriyet’in çeşitli evrelerini, demokrasiye geçiş sürecindeki çalkantıları konu edindi.

Eserleri Ortadaki Adam, Gönül İşi, Yokuşa Akan Sular, Yoksulluk İçimizde, Ya Tahammül Ya Sefer, Bu Böyledir, Sır, Arkakapak Yazıları, Hüzün ve Tesadüf, Uzun Hikâye, Beyhude Ömrüm, Mavi Kuş, Menekşeli Mektup… (Hikâye)

Akasya ve Mandolin (Deneme)

Sabahattin Ali, Sait Faik'in Hikaye Dünyası (İnceleme)

hh 1991’de Devlet Sanatçısı unvanını aldı. hh Orta oyuncusu Naşit’in hayatından yola çıkarak yazdığı İbiş’in Rüyası ile 1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışması’nda başarı ödülü, Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş yıllarını anlattığı Osmancık’la (1985) Milli Kültür Vakfı Türkiye İş Bankası Büyük Ödülü’nü aldı.


11


Eserleri

Oğlumuz,Yarın Diye Bir Şey Yoktur, İki Uyku Arasında,

Hikâyeler (Hikâye)

Ayakta Durmak İstiyorum,Akümülatörlü Radyo,

Yüzlerce Çiçek Birden Açtı (Tiyatro)

Gagaringrad-Moskova Notları (Gezi)

Gençlik Türküsü, Düşman Kazanmak Sanatı,

Politika Dışı (Fıkra-Deneme)

hh Bireyin hayatının huzursuzluk üzerine kurulduğu düşünülmüş, kişinin bunalımlarına ve toplumla çatışmalarına yer verilmiştir. hh Roman ve hikâyelerde çağrışıma çok yer verilmiş, şiirsel bir anlatım benimsenmiştir. hh Modernist yazarların temsilciliğini F. Kafka, A. Camus, J. P.

Siyah Kehribar, Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da, İbişin Rüyası, Firavun İmanı, Gençliğim Eyvah, Dönemeçte, Yalnızlar, Yağmur Beklerken, Osmancık (Roman)

Sıfırdan Doruğa-Patron (Tiyatro)

Sartre’ın yaptığı varoluşçuluktan etkilendikleri görülür. hh Bu akım bireyin kendi özünü bulması gerektiğini, hür olmanın son derece önemli olduğunu, kişinin geleceğini kendisinin verdiği kararların oluşturduğunu ve bu yüzden bireyin kendini sorgulaması gerektiğini savunur. hh Burjuva toplumuna karşı isyancı yaklaşımı destekleyen varoluşçuluk, eserlerde özellikle küçük burjuva aydınının ruhsal bunalımlarının işlenmesine neden olmuştur. hh Modernist edebiyat bu yüzden “bunalım edebiyatı” olarak da adlandırılmıştır.

4. Modernizmi Esas Alan Eserler hh Modernizmle birlikte özellikle gerçeklerin göründükleri gibi olmadığı, yerleşik kurallara ve toplumun bayağılığına isyan düşüncesi ağırlık kazanmıştır. hh Modernizmi esas alan eserlerde geleneksel anlatım ve yapı reddedilmiştir. hh Alegorik anlatıma önem verilmiş, duygu, düşünce ve davranışlarıyla insanın karmaşık bir varlık olduğu kabul edilmiştir.

12


Sanatçılar: SAİT FAİK ABASIYANIK (1906-1954) hh Çehov tarzı Türk hikâyeciliğinin önde gelen yazarlarındandır. hh Klasik öykü tekniğini yıkarak doğayı ve insanları basit, samimi, hem iyi hem kötü taraflarıyla oldukları gibi fakat şiirsel ve usta bir dille anlattı. hh İlk dönem ürünü öykü kitaplarında Adapazarı ile İstanbul'daki çocukluk ve ilk gençlik yıllarını anlattı hh Gözlemci bir bakış açısıyla yazdığı bu ilk öykülerinden sonra öyküyü olaydan sıyırmaya yöneldi.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Hikâyedeki konu ve olay akışını iyice ortadan kaldırdı.

YUSUF ATILGAN (1921-1989)

hh Öykülemeyi ruhsal değişiklikler yoluyla yaptı.

hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü bitirdi.

hh Toplumun problemlerine değil bireyin toplum içindeki sorunlarına yöneldi. hh Genellikle şehirli alt sınıfın hayatını yazan Abasıyanık, balıkçı, işsiz, kıraathane sahibi gibi karakterleri anlattı. hh Toplum meselelerinden çok "sıradan, küçük insanları, ele alan sanatçılar" sınıfında yer aldı. hh Bir insanı sevmekle başlar her şey, diyerek insana, doğaya ve olaylara sevgiyle yaklaştı. hh Batı edebiyatı akımlarının etkisinde kalmayıp kendine özgü bir çizgi yakaldı.

hh “Aylak Adam” romanında toplumun belirlediği kuralların dışına çıkmanın, başa çıkması güç sonuçlar doğurabileceği konusu işledi. hh Alışılmışa, sıradanlığa karşı çıkan Bay C’nin başından geçen olayları anlatan roman psikolojik yalnızlık ve yabancılaşma temalı en başarılı romanlardan biri kabul edildi. hh “Anayurt Oteli” adlı romanda; Anadolu’da bir kasabada otel kâtipliği yapan Zebercet’in, psikolojik yabancılaşma ve yalnızlık temasını başarıyla işledi. hh Bireyin ruh halini en iyi yansıtan yazarlardan biri olarak tanındı.

Eserleri Semaver, Sarnıç, Şahmerdan, Lüzumsuz Adam, Mahalle Kahvesi, Havada Bulut, Kumpanya, Havuz Başı, Son Kuşlar,

Eserleri Aylak Adam, Anayurt Oteli, Canistan (ölümünden sonra yayımlandı) ( Roman)

Alemdağ’da Var Bir Yılan, Az Şekerli, Tüneldeki Çocuk, Mahkeme Kapısı, Müthiş Bir Tren (Hikâye)

Balıkçının Ölümü, Yaşasın Edebiyat (Derleme)

Açık Hava Oteli (Mektup-Röportaj)

Şimdi Sevişme Vakti (Şiir)

Bodur Minareden Öte, Eylemci (Bütün Öyküleri) (Hikâye)

Ekmek Elden Süt Memeden (Çocuk kitabı)

Çıkış Gecesi (Piyes)

Medar-ı Maişet Motoru (ikinci baskı 1952'de "Birtakım İnsanlar" adıyla), Kayıp Aranıyor (Roman)

Yaşamak Hırsı (Çeviri)


13


VÜS’AT O. BENER (1922-2005)

BİLGE KARASU (1930-1995)

hh Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi.

hh Öyküleriyle modern Türk öykücülüğüne yeni bir soluk getirdi.

hh Edebiyatla ilgilenmesinde Memduh Şevket Esendal’ın etkisi vardır.

hh Bireyin iç dünyasını ve korku, tutku, ölüm, baskı, inanç ça-

hh Daha çok özyaşam öyküsel nitelik taşıyan öyküleriyle bilinir. hh Bener, ham gerçekliği edebi bir temele oturtarak ele aldı. hh Gündelik olaylarla, bilinçaltında birikmiş yaşam parçalarını birleştirdi.

tışması gibi konuları kendine özgü simgesel bir dille yansıttı. hh Bireyin sorunlarına ağırlık verdi, onun günlük hayatındaki açmazlarını işledi. hh Felsefeci yanı olan Karasu, metinlerinde felsefi sorunları da

hh Kısa dizilerden oluşan, esprili ve şaşırtıcı şiirler yazdı. hh Eserlerinde ölüm teması önemli bir yer tutar.

işledi. hh Kullandığı yalın Türkçe başka yazarlarda yapay ve zorlama dururken, onun metinlerinde hoş bir tat bırakır. hh Yazar, postmodern romanın Türkiye'deki önemli isimleri arasında kabul edilmektedir. hh Karasu, “Gece” adlı kitabıyla 10 yılda bir verilen Pegasus Ödülü’nü kazanan tek Türk Yazar'dır.

Eserleri Eserleri

Troya’da Ölüm Vardı, Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı, Göç-

Dost, Yaşamasız, Siyah-Beyaz, Mızıkalı Yürüyüş, Kara Tren, Kapan (Hikâye) Buzul Çağının Virüsü, Bay Muannit Sahtegi'nin Notları (Roman)

Manzumeler (Şiir)

Ihlamur Ağacı, İpin Ucu (Tiyatro)

14


müş Kediler Bahçesi, Kısmet Büfesi, Kılavuz (Hikâye)

Gece (Roman)

Ne Kitapsız Ne Kedisiz, Narla İncire Gazel (Deneme)


OĞUZ ATAY (1934-1977)

ADALET AĞAOĞLU (1929-…)

hh İlk romanı, yazarın çarpıcı tarzını ortaya koyan “Tutunama-

hh Öykü ve romanda toplumun çalkantılı dönemlerini ve bu dö-

yanlar” oldu. hh Tutunamayanlar’da küçük burjuva dünyasına ironiyle yaklaş-

nemlerin bireyler üzerindeki etkilerini irdeledi. hh Konularının yanı sıra ayrıntıları değerlendirişiyle, geriye dö-

tı.

nüşler iç monologlar gibi değişik tekniklerden yararlanmadaki başarısıyla dikkat çekti.

hh Bu eserinde yenilikçi ve çağdaş Batı romanının bazı tekniklerinden ustaca yararlandı.

hh İlk romanı Ölmeye Yatmak 1973 yayımlandı. Doğa, toplum, zaman ilişkilerinin insanın iç dünyasındaki yansımalarını dü-

hh İç konuşma, bilinç akışı, düşler ve değişik söylemlerden olu-

şünce üretebilecek boyutlarda irdeledi.

şan metinler düzleminde karmaşık bir gerçeklik kurdu. hh 1975 yılında yayımladığı “Korkuyu Beklerken” adlı öykü kita-

hh “Ölmeye Yatmak”, daha sonra yazdığı “Bir Düğün Gecesi” ve “Hayır” adlı romanlarla bir üçleme oluşturdu ve birçok ödül

bında psikolojik çözümlemelere ağırlık verdi. hh Oğuz Atay, romanlarında toplumun içinde hep var olan ancak daha önce cesurca irdelenememiş karakterleri anlattı.

kazandı. hh Öykü kitapları, denemeler, anı-roman türünde eserler de yayımlayan Ağaoğlu 1991 yılında “Çok Uzak Çok Yakın”la oyun

hh Cümlelerine, Batılılaşma sürecindeki bireylerin yaşamları,

yazarlığına döndü.

toplumdan kopuşları ve özellikle iç çelişkiler mükemmel bir şekilde sindirilmiştir. hh Yapıtları eleştiri, mizah ve ironi barındırır.

Eserleri Evcilik Oyunu, Çatıdaki Çatlak, Sınırlarda, Tombala, Üç Oyun: [Bir Kahramanın Ölümü, Çıkış, Kozalar, Kendini Yazan Şarkı,] Duvar Öyküsü, Çok Uzak-Fazla Yakın, Fikrimin İnce Gülü (Tiyatro)

Eserleri

Ölmeye Yatmak, Fikrimin İnce Gülü, Bir Düğün Gecesi, Yazsonu, Üç Beş Kişi, Hayır, Ruh Üşümesi, Romantik Bir Viyana

Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Bir Bilim Adamının Romanı (Roman)

Korkuyu Beklerken (Hikâye)

Oyunlarla Yaşayanlar (Tiyatro)

Yazı (Roman) Yüksek Gerilim, Sessizliğin İlk Sesi, Hadi Gidelim, Hayatı Savunma Biçimleri (Hikâye)

Göç Temizliği, Gece Hayatım (Anı)

Güner Sümer Toplu Eserleri, Adalet Ağaoğlu Seçmeler, Karşılaşmalar, Geçerken, Başka Karşılaşmalar (Deneme)


15


NEZİHE MERİÇ (1925-2009)

FÜRUZAN (1935-…)

hh İkinci öykü kitabı “Topal Koşma” ile dikkatleri çekti.

hh Sadece ilkokul eğitimi alabildi. Kendi kendini yetiştirdi.

hh İlk romanı “Korsan Çıkmazı” 1962 Türk Dil Kurumu Roman

hh İlk romanı Parasız Yatılı ile 1972 Sait Faik Hikâye Armağanı'nı kazanınca ünlendi.

Ödülü’ne layık görüldü. hh Hikâyelerinde ana tema olan kadın dünyasına romantik ba-

hh İlk romanlarında düşmüş kadınlar, kötü yola sürüklenen küçük kızların, çöküş sürecindeki burjuva ailelerin, yeni yaşama

kıştan sıyrılarak onun toplumdaki yerini sorgulayan bir tavır

koşullarından bunalan, yurt özlemi çeken göçmenlerin, yok-

sergiledi.

sulluk içinde yaşama savaşı veren, tek silahları sevgi olan

hh Aşk, yalnızlık, özgürlük ve yaşama sevinci gibi temaları çok

yalnız kalmış kadınların, çocukların dramlarına sevecen bir

kullandı. hh Kimi öykülerinde Sait Faik’in ciddi etkileri görülen sanatçı postmodernizm ve varoluşçuluk akımlarından da etkilendi. hh Öykülerini genellikle 1. tekil kişi ağzından kurgulayan sanatçının eserleri, otobiyografik özellikler gösterir. hh Son dönem öykülerini uzun öykü tarzında yazdı.

bakışla eğildi. hh Göçmen ve gurbetçi işçi soranları üzerinde durdu. hh Ayrı kültürlerden gelen insanların yaşamlarından kesitler verdi, özellikle gurbetçilerin çocuklarının sorunlarına eğildi. hh 1975 yılında 47’liler adlı romanıyla Türk Dil Kurumu Roman Ödülü’nü aldı.

hh Bir Kara Derin Kuyu ile 1990 Sait Faik Armağanı, Yandırma ile 1998 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü’nü, 2007’de ise Mersin Kenti Edebiyat Ödülü’nü aldı.

Eserleri Bozbulanık, Topal Koşma, Menekşeli Bilinç, Dumanaltı, Bir Kara Derin Kuyu, Yandırma, Gülün İçinde Bülbül Sesi Var

Eserleri Parasız Yatılı, Kuşatma, Benim Sinemalarım, Gecenin Öteki

(Hikâye)

Yüzü, Gül Mevsimidir (Hikâye)

Korsan Çıkmazı (Roman)

47’liler, Berlin’in Nar Çiçeği (Roman)

Sular Aydınlanıyordu, Sevdican, Çın Sabahta (Tiyatro)

Yeni Konuklar, Balkan Yolcusu, Ev Sahipleri (Gezi-Röportaj)

Redife’ye Güzelleme, Kış Gelmeden (Tiyatro)

Lodoslar Kenti (Şiir)

Alagün Çocukları, Küçük Bir Kız Tanıyorum dizisi, Dur Dünya Çocukları Bekle, Ahmet Adında Bir Çocuk (Çocuk kitapları)

Çavlanın İçinde Sessizce (Anı)

16


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı RASİM ÖZDENÖREN (1940-…) hh Hikâyelerini kendisine “ayrıntı avcısı” dedirtecek bir özellik ve güçlü bir tasvir yeteneğiyle, insanın evrensel yanlarını öne

FERİT EDGÜ (1936-…) hh Yazılarında edebiyatın konumu, yazarın özgün koşulları ve nitelikleri üzerine düşünceleriyle dikkat çekti.

çıkararak yazdı. hh Bireyin yalnızlığını, kuşak çatışmasını, değerlerinden koparıl-

hh Plastik sanatlar alanındaki deneme, eleştiri ve tartışmalarıyla

mış ve modern kentlerin varoşlarında kıstırılmış bireyin/aile-

ilgi uyandırdı.

nin acılarını gözler önüne serdi. hh Hikâyelerinde yerli olanı hayatın herhangi bir aşamasında

hh Romanlarında "niçin" sorusundan çok "nasıl" sorusu üzerin-

karşılaşılabilecek insanları yazdı.

de durdu. Çevresiyle uyum sağlayamayan bireyin sorunları-

hh İslami kimliğiyle tanınan bir öykücü olmasına rağmen öyküle-

na eğildi.

rinde inandığı şeyleri okuyucusuna dayatmamış, vermek istediği mesajı öyküyü örselemeden, akışı ve yapıyı bozmadan

hh “O” adlı romanı senaryolaştırılarak "Hakkâri’de Bir Mevsim"

anlatmayı bilmiştir.

adıyla filme çekildi. Film, 1983’te 33. Berlin Film Festivali’nde

hh Hikâyelerinde dili ustaca kullandı ve yer yer şiirsel bir hava

ve 1984’te 2. Akdeniz Kültürleri Film Festivali’nde ödül aldı.

oluşturdu. hh Rasim Özdenören, TBMM tarafından verilen Üstün Hizmet Ödülü’nün sahibidir.

Eserleri Kaçkınlar, Bozgun, Av, Bir Gemide, Çığlık, Eylülün Gölgesinde Bir Yazdı (Hikâye)

Eserleri

Gül Yetiştiren Adam (Roman)

Hastalar ve Işıklar, Çözülme, Çok Sesli Bir Ölüm, Çarpılmışlar, Denize Açılan Kapı, Kuyu, Ansızın Yola Çıkmak (Hikâye) Kafa Karıştıran Kelimeler, Yaşadığımız Günler, Yumurtayı Hangi Ucundan Kırmalı, Yeni Dünya Düzeninin Sefaleti, Ruhun Malzemeleri, Ben ve Hayat ve Ölüm, İpin Ucu (Deneme)

Kimse, O (Roman)

Ah Min-el Aşk (Şiir)

Ders Notları, Yazmak Eylemi, Şimdi Saat Kaç, Binbir Gece (Deneme)


17


ORHAN PAMUK (1952-…)

hh Otuz yıldır roman yazan Pamuk yazarlıktan başka hiçbir iş yapmadı.

hh İstanbul Üniversitesi'nde gazetecilik okudu. hh İlk romanı “Cevdet Bey ve Oğulları”, Orhan Kemal ve Milliyet

hh Orhan Pamuk'un kitapları, en son Benim Adım Kırmızı'nın Japonca yayımlanmasıyla birlikte otuz dört dile çevrildi.

roman ödülleri aldı. hh 1983 yılında “Sessiz Ev” adlı romanını yayımladı ve bu kita-

hh Orhan Pamuk'un son romanı Kar, New York Times Book Review tarafından 2004 yılının en iyi 10 kitabından biri seçildi.

bın Fransızcaya çevrildi ve orada ödül aldı. hh 1985’te yayımladığı “Beyaz Kale” pek çok dilde yayımlanarak Pamuk'a uluslararası ilk ününü sağladı.

hh 2006 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldı. hh Doğu-Batı sorunuyla estetik düzeyde hesaplaşmaya yönelen Ahmet Hamdi Tanpınar ve Oğuz Atay gibi önemli yazarlardan

hh 1990’da yayımladığı “Kara Kitap” adlı romanı hem popüler

birisi olan Pamuk; bu sorunu kültürel ve felsefi yönleriyle ede-

hem de deneysel olabilen, geçmişten ve bugünden aynı he-

biyatına taşımış, özellikle Kara Kitap'ta bu tema bağlamında

yecanla söz edebilen bir yazar olarak Pamuk'un ününü hem

önemli, çok katmanlı bir edebi metin örneği sergiledi.

Türkiye'de hem de yurt dışında genişletti. hh 1994'te Türkiye'de yayımlanan ve esrarengiz bir kitaptan etkilenen üniversiteli gençleri hikâye ettiği “Yeni Hayat” adlı romanı Türk edebiyatının en çok okunan kitaplarından biri oldu. hh Pamuk'un Osmanlı ve İran nakkaşlarını ve Batı dışındaki dünyanın görme ve resmetme biçimlerini bir aşk ve aile romanının entrikasıyla hikâye ettiği “Benim Adım Kırmızı” adlı romanı 1998'de yayımladı. hh "İlk ve son siyasi romanım" dediği “Kar” adlı kitabını 2002'de yayımladı.

Eserleri Cevdet Bey ve Oğulları, Sessiz Ev, Beyaz Kale, Kara Kitap, Yeni Hayat, Benim Adım Kırmızı, Kar (Roman)

Öteki Renkler (Hikâye- Deneme)

hh Orhan Pamuk New York'ta geçirdiği üç yıl dışında, bütün ha-

Gizli Yüz (Senaryo)

yatını İstanbul'da aynı sokaklarda, aynı semtlerde geçirdi.

Babamın Bavulu (Anı)

Masumiyet Müzesi, Kafamda Tuhaf Sorular, Kırmızı Saçlı Kadın

18



MEMDUH ŞEVKET ESENDAL (1883-1952)

HALİKARNAS BALIKÇISI (1886-1973)

hh Çehov tarzı hikâye türünün önemli temsilcilerindendir.

hh İlk öyküleri 1920’li yıllardan başlayarak yayımlandı.

hh Öykücülüğe başladığı ilk yıllarda, dilde sadeleşmenin öncüsü olan Ömer Seyfettin'in izinden gitti.

hh Yazdığı bir hikâye yüzünden Bodrum'a sürüldü. Üç yıllık sürgünü bittikten sonra da orada yaşamaya devam etti.

hh Ustalık dönemine eriştiğinde, hem Ömer Seyfettin'den, hem de kendi çağdaşlarından daha sade ve düzgün bir dil ve üslup yakaladı.

hh Edebiyat sahasına giren eserlerinin büyük kısmını da Bodrum’da yazdı.

hh Üslubunda Çehov'un etkileri açıkça görülür. hh İnsanlara yaşamak için ümit, kuvvet ve neşe veren yazılardan hoşlandı. hh İnsanları karamsarlığa, ümitsizliğe düşüren anlayıştan uzak durdu. hh Öykü ve romanlarında ev içi yaşam, aile ilişkileri, kahve mahalle ortamı ile köylülük gibi temaları işledi. hh Katı sınıf ilişkileriyle belirlenmemiş bir toplum özlemini dile getirdi. hh Olayları ve kişileri önyargısız, sevecen ve gerçekçi bir yaklaşımla ele aldı.

hh Konularını Ege Bölgesi ve Akdeniz Bölgesi kıyı ve açıklarında gelişen, denize bağlı olaylardan çıkardı. hh İçinde yaşadığı, en küçük ayrıntılarına kadar bildiği hür ve asi denizi, kaderleri denizin elinde olan balıkçıları, dalgıçları, sünger avcılarını ve gemileri zengin bir terim ve mitoloji hazinesinden güçlenerek, denize karşı sonsuz bir hayranlıktan gelen şiirli, yer yer aksayan, ama sürükleyip götüren bir anlatımla hikâye ve romana geçirdi. hh Çeşitli dillerden yüz kadar da kitap çevirisi de vardır. hh Sanatçıya, Kültür Bakanlığınca 1971 Devlet Kültür Armağanı verildi

hh Uzun boylu çözümlemelere girmekten kaçındı. Ele aldığı konuları en sade haliyle anlatmayı tercih etti. hh Dilde yalınlığı, duruluğu benimsedi, konuşma dilini esas alan bir yazı dilinin öncülüğünü üstlendi. hh "Ayaşlı ve Kiracıları" adlı romanıyla 1942 CHP roman yarışmasında dereceye girdi.

Eserleri Ege Kıyılarından, Merhaba Akdeniz, Ege'nin Dibi, Yaşasın Deniz, Gülen Ada, Ege'den, Gençlik Denizlerinde, Parmak Damgası, Dalgıçlar, Çiçeklerin Düğünü, Ege'den Denize Bıkarılmış Bir Çiçek (Hikâye)

Eserleri

Ayaşlı ve Kiracıları, Vassaf Bey (Roman)

Otlakçı, Mendil Altında, Hava Parası, Temiz Sevgiler, Veysel Çavuş, Bir Küçük Çiçek, İhtiyar Çilingir, Ev Ona Yakıştı (Hikâye)

Aganta Burina Burinata, Ötelerin Çocukları, Uluç Reis, Turgut Reis, Deniz Gurbetçileri, Bulamaç (Roman)

Mavi Sürgün (Anı-Otobiyografi)

Anadolu Efsaneleri, Anadolu Tanrıları, Anadolu'nun Sesi, Hey Koca Yurt, Merhaba Anadolu, Düşün Yazıları, Altıncı Kıta Akdeniz, Sonsuzluk Sessiz Büyür, Arşipel (Deneme) Yol Ver Deniz, Denizin Çağrısı, İmbat Serinliği, Nasrettin Hoca, Gündüzünü Kaybeden Kuş, Deniz Gurbetçileri (Çocuk Kitabı)


19


Örnek 1:

Örnek 2:

Kışın gelmesiyle geçim sıkıntısı bir kat daha artan İbrahim,

Türk yazınında mizahın en büyük isimlerinden biri olan ----,

ahırdaki samanın yetmeyeceğini düşünerek ayşı geçkin

“Zübük” adlı yapıtında: “Zübüklük bizde, bizim içimizde.

olan atı Doru'yu yılkılığa bırakmaya karar verir. Dağlarda bir

Onları biz kendi zübüklüğümüzden yaratıyoruz. Sonra da

başına dolaşın Doru, kendisi gibi yılkılık bir at olan Çilkır'la

kendi zübüklerimizin bir tek Zübük'te birleştiğini görünce

tanışır. Onca yalnızlıktan sonra Çilkır, Doru'ya ilgi duyar ve

kızıyoruz.” der.

yanından ayrılmaz. Beraber gezerlerken yılkılığa bırakılmış bir grup atla karşılaşırlar. Doru ile Çilkır bu at grubuna karışırlar ve onlarla birlikte dolaşmaya başlarlar. Bir gün at


grubuna kurtlar saldırır, güçlü lider Demirkır kurtları alaşağı

A) Fakir Baykurt

B) Samim Kocagöz

ederek sürüsünü kurtarır. Gittikçe artan soğuğun etkisiyle

C) Talip Apaydın

D) Aziz Nesin

Doru hastalanır ve bir kuytuya sığınarak at sürüsünden

E) Sadri Ertem

ayrılır. Kendi başına dolaşır durdur günlerce. Sonunda bir köye varır. Hıdır Emmi Doru'yu ahırına alır ve besler. Kısa

"Zübük" Aziz Nesin tarafından kaleme alınmıştır.

sürede eski gücüne ve sağlığına kavuşan Doru kısrak, çok özlemini çektiği ahırda duramaz hale gelir. Vahşi hayata alıştığı için dışarı çıkmak, dağlara gitmek istemektedir. Bunun farkına varan Hıdır Emmi, Doru'yu dağlara salar. Bu parçada bir bölümü özetlenen “Yılkı Atı” adlı eserin yazarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Orhan Pamuk

B) Yusuf Atılgan

D) Talip Apaydın

C) Muzaffer İzgü

E) Abbas Sayar

"Yılkı Atı" Abbas Sayar tarafından kaleme alınmıştır.

Örnek 3: I. Yer Demir Gök Bakır II. Gül Yetiştiren Adam III. Aylak Adam IV. Siyah Kehribar Numaralanmış eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirildiğinde hangisi boşta kalır? A) Yusuf Atılgan

B) Rasim Özdenören

C) Tarık Buğra

D) Yaşar Kemal

E) Rıfat Ilgaz

Yer Demir Gök Bakır - Yaşar Kemal Gül Yetiştiren Adam - Rasim Özdenören Aylak Adam - Yusuf Atılgan

Öğretmen Sorusu

Siyah Kehribar - Tarık Buğra

Tanzimat Dönemi'nde Nabizade Nazım'ın Karabibik adlı romanıyla başlayan edebiyatımızda köye yönelme anlayışı Cumhuriyet Dönemi'nde de devam etmiş midir?

Evet, "Toplumcu Gerçekçi" eserler ağırlıklı olarak bu çizgidedir.

20



1. Hikâyelerinde konu ve olaydan çok şiire ve etkiye en uy-

gun zaman parçaları üzerinde durmayı başarabilen, dramatik anları ustaca yansıtabilen bir sanatçıdır. Düşmüş, düşürülmüş insanlarda kendi avareliğinin dramını yaşayan bir İstanbul hikâyecisidir. Hikâyelerinde, İstanbul’un hemen tüm semtlerini, adaları ve insanlarını işledi. Balıkçıları, yığınlar içindeki gizli dramları, tabiatı ve yaşamın güzelliğini hikâyeleştirdi. Dili sade, cümleleri kısa, anlatımı etkileyicidir.

Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

Konu Testi - 1

5. Takma isimle yazdığı romanları daha çok ekonomik kay-

gıyla yazılan ve çok satması, geniş halk kitlelerinin okuması için kaleme alınan eserlerdir. Kendi adıyla yazdığı romanlarda ise çok yönlü bir sanatçı kişiliği gösterir. Geniş kültürü ve kuvvetli sezişiyle duygu ve düşünce planında geniş analizler, tahliller yapar. Romanlarında özellikle ruh çözümlemeleri yapar. Hasta bir gencin psikolojisini irdelediği Dokuzuncu Hariciye Koğuşu adlı eseri ünlüdür.

Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Peyami Safa


A) Vüsat Ö. Bener

C) Orhan Kemal

D) Adalet Ağaoğlu

B) Orhan Pamuk

E) Sait Faik Abasıyanık

C) Oğuz Atay D) Memduh Şevket Esendal E) Sait Faik Abasıyanık

2. Aşağıdakilerden hangisi “Bireyin İç Dünyasını Esas

6. “Kapıları Açmak” adlı öyküsünde Türk edebiyatında ilk kez

denenen bir şey yapan sanatçı, hep köyden şehre göç edenlerin hikâyeleri, romanları, şiirlerini yazan bir anlayışın tersine şehirden köyüne dönen bir insanın hikâyesi anlattı. Ortadaki Adam, Gönül İşi, Yokuşa Akan Sular, Menekşeli Mektup gibi hikâyeler eserlerinden bazılardır.

Alan” anlayışla roman yazan sanatçılardan biri değildir? A) Peyami Safa

B) Tarık Buğra

C) Kemal Bilbaşar

D) Samiha Ayverdi

E) Mustafa Kutlu

3.

‒ Toplumcu gerçekçi eserler

‒ Bireyin iç dünyasını esas alan eserler

Yukarıda verilen şiir anlayışlarıyla aşağıdaki şairler eşleştirildiğinde hangi sanatçı boşta kalır? A) Kemal Tahir

B) Mustafa Kutlu

C) Rasim Özdenören

D) Tarık Buğra

sorunlarını incelemiş ve eleştirmiştir. Yapıtlarının konularını Çankırı, Çorum dolaylarından, cezaevi yaşantılarından, Kurtuluş Savaşı’ından ve eşkıya menkıbelerinden almıştır. Yerli dekor ve renkleri ustalıkla kullanarak gerçek bir Anadolu romanı oluşturmuştur. Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Mustafa Kutlu C) Yusuf Atılgan

A) Abbas Sayar

B) Talip Apaydın

C) Yaşar Kemal

D) Mustafa Kutlu

E) Yusuf Atılgan

E) Sabahattin Ali

4. Eserlerinde törelere bağlı, kökü geçmişlerde köy düzeni ve


7.

I. Aylak Adam

II. İnce Memed

III. Semaver

IV. Baba Evi

Numaralanmış eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirilirse bu sanatçıların hangisi boşta kalır? A) Yusuf Atılgan

B) Tarık Buğra

B) Kemal Tahir

C) Yaşar Kemal

D) Sait Faik Abasıyanık

D) Talip Apaydın

E) Orhan Kemal

E) Fakir Baykurt


21


Konu Testi - 1

8.

I. Maupassant tarzı hikâye anlayışı sürmüştür.

II. Doğu-Batı çatışması teması işlenmeye devam etmiştir.

III. Savaş sonrası Anadolu’da yaşanan hayat konu edinilmiştir.

IV. Halkın ve Anadolu insanının yaşama tarzının konu edilmiştir.

V. Eserler romantik anlayışla kaleme alınmıştır.

Numaralanmış cümlelerden hangisi Milli Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren edebiyatın özelliklerinden biri değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

11. Toplumsal düzenin çirkinlikleri, sahtelikler, adaletsizlikler

karşısında direnen insanın yalnızlığını keşfeder. Sonraki kitaplarında bu karamsarlık artar. "Alemdağ’da Var Bir Yılan"la gerçeküstücülüğe yöneldi. Hikâyedeki konu ve olay akışını iyice ortadan kaldırdı. Öykülemeyi ruhsal değişiklikler yoluyla yaptı. Gerçeküstücü öğelerle kişinin yalnızlığı ve bunun yarattığı acıları irdeledi. Öykü, roman ve şiirlerini yaşamın hakkını vermek için yazdı. Sürekli kullandığı ana tema yaşama sevinci oldu. Sıradan insanlar, işsizler, hamallar, balıkçılar, sokak kadınları, kimsesiz çocuklar, emekçiler ve küçük burjuvalar onun insanlarıdır. O bu insanlarda evrensel insanı yakaladı. Aynı zamanda bir İstanbul öykücüsüdür.

E) V.

9. Türkçeyi çok iyi kullanan yazarlarımızdandır. Eserlerin-

de olaya değil, psikolojik tahlillere, ruh çözümlemelerine ağırlık verdi Eserlerindeki kişiler belli bir düşünceyi anlatmaya yönelik olarak seçilmiştir. Romanları teknik yönden oldukça güçlüdür. Para kaygısıyla yazdığı sıradan yazılarda annesi Server Bedia'nın adından esinlenerek yarattığı Server Bedii takma adını kullandı. Bu isimle kaleme aldığı Cingöz Recai isimli polisiye dizi romanları büyük ilgi gördü. Mahşer, Şimşek, Fatih – Harbiye ve Biz İnsanlar adlı romanlarını Doğu – Batı sorunu ve halkın yaşadığı çelişkileri somutlaştırarak kaleme almıştır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Sait Faik Abasıyanık B) Memduh Şevket Esendal C) Orhan Pamuk D) Kemal Tahir E) Mustafa Kutlu

12. Aşağıdakilerden hangisi toplumcu gerçekçi çizgide eser veren sanatçılardan biri değildir?

Bu parçada aşağıdaki sanatçıların hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

A) Memduh Şevket Esendal

A) Tarık Buğra

B) Rasim Özdenören

C) Kemal Bilbaşar

C) Yaşar Kemal

D) Peyami Safa

D) Samim Kocagöz

B) Yusuf Atılgan

E) Sabahattin Ali

E) Sadri Ertem

13. II. Abdülhamit döneminin devlet adamlarından tarihçi Şakir

Paşa’nın oğludur. Hikâye ve romancılarında deniz ve deniz adamlarının yaşamlarını anlatan önemli bir yazardır. Bodrum’u, Ege Denizi efsanelerine, Akdeniz Savaşlarını şiirsel bir üslupla dile getirmiştir. “Ege Kıyıları’nda, Merhaba Akdeniz adlı hikaye kitapları; Aganta Burina Burinata adlı bir romanı vardır.

10. Modern roman tekniği ve değişik anlatımıyla dikkat çekmiş-

tir. Batı romanının bazı tekniklerinden ustaca yararlanan sanatçı, iç konuşma, bilinç akışı, düşler ve değişik söylemlerden oluşan metinler düzleminde karmaşık bir gerçeklim kurdu. Romanlarında toplum kurallarıyla çatışan, kent yaşamının kalabalıkları içinde yalnızlaşan ve yabancılaşan aydının dramını yansıtmıştır. Tutunamayanlar adlı romanı Türk edebiyatında postmodern tarzda yazılan ilk romandır.

A) Sait Faik Abasıyanık


7. B

8. E

9. D

10. B

11. A

12. A

13. D


6. D

22

E) Yaşar Kemal

E) Rıfat Ilgaz

5. A

D) Cevat Şakir Kabaağaçlı

4. B

D) Kemal Tahir

3. C

C) Yaşar Kemal

C) Orhan Kemal

2. C

B) Oğuz Atay


1. E

A) Adalet Ağaoğlu


Cevaplar


1. Lüzumsuz Adam" ve "Mahalle Kahvesi", gibi eserlerinde

esnaf, işsizler gibi dertli insanlara, toplumun acı çeken kesimlerini anlattı. "Kumpanya" ile öykülerine giren karakterler arttı. "Son Kuşlar"da bir tür düş kırıklığı hissedilir. Toplumsal düzenin çirkinlikleri, sahtelikler, adaletsizlikler karşısında direnen insanın yalnızlığını keşfeder. Sonraki kitaplarında bu karamsarlık artar. "Alemdağda Var Bir Yılan"la gerçeküstücülüğe yöneldi. Hikayedeki konu ve olay akışını iyice ortadan kaldırdı. Öykülemeyi ruhsal değişiklikler yoluyla yaptı. Gerçeküstücü öğelerle kişinin yalnızlığı ve bunun yarattığı acıları irdeledi.

Konu Testi - 2

4. Öykü ve roman anlayışını “yazıldığı dönemin tarihsel,

toplumsal olaylarını, küçük yerleşim birimlerinin sorunlarını, toplumun alt katmanlarında yaşayan insanların küçük dünyalarını realist bir anlayışla yansıtmak” olarak açıklayan bir sanatçı aşağıdaki anlayışların hangisine yakın durmaktadır? A) Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdürenler B) Toplumcu gerçekçiliğe önem verenler C) Bireyin iç dünyasını esas alanlar D) Bireysel duyguları dile getirenler

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Tarık Buğra

B) Talip Apaydın


D) Yaşar Kemal

E) Modernizmi esas alanlar

5. Aşağıdaki yazar – eser eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir?

E) Mustafa Kutlu

A) Sabahattin Ali – Kürk Mantolu Madonna B) Kemal Tahir – Eskici ve Oğulları C) Yaşar Kemal – Ağrı Dağı Efsanesi D) Tarık Buğra – Osmancık E) Peyami Safa – Fatih – Harbiye

2. Eserlerinde toplumcu gerçekçi bir çizgi takip etmiştir. Üret-

ken bir yazar olan sanatçı şiir, mizahi öyküler, roman, çocuk kitapları gibi değişik türlerde eserler vermiştir. En tanınmış eseri Hababam Sınıfı adlı romanıdır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Kemal Tahir

B) Rıfat Ilgaz

C) Aziz Nesin

D) Fakir Baykurt

6.

Yazar

Topluluk

Yaşar Kemal

---Bireyin İç Dünyasını Esas Alma

----

E) Talip Apaydın

Yukarıdaki tabloda sanatçılar ve bağlı bulundukları akım verilmiştir. Buna göre boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Milli Edebiyat Zevk Anlayışını Sürdürme – Yusuf Atılgan B) Modernizmi Esas Alma – Mustafa Kutlu C) Toplumcu Gerçekçilik- Peyami Safa D) Toplumcu şiir- Abbas Sayar

3. Türk öykü, roman, deneme yazarıdır. Aynı zamanda fel-

sefeci yanı olan sanatçı, metinlerinde felsefi sorunları işlemiş ya da onun metinleri felsefi incelemenin konusu olarak görülmüştür. romanın Türkiye’deki önemli isimleri arasında değerlendirilmektedir. Bireyin sorunlarına ağırlık vermiştir. Bireyin günlük yaşamdaki açmazlarını işleyen öykü, roman ve deneme türünde kaleme almıştır. ‘’Gece‘’ adlı kitabıyla ‘’Pegasus Ödülü ”nü alan tek sanatçımızdır.


E) Bireyin İç Dünyasını esas Alma- Talip Apaydın

7.

‒ Çıkrıklar Durunca

‒ Yılkı Atı

‒ Yılanların Öcü

‒ Rahmet Yolları Kesti

Yukarıda verilen eserlerle aşağıdaki sanatçıların hangisi ilişkilendirilemez?

A) Atilla İlhan

B) Bilge Karasu

A) Yaşar Kemal

B) Abbas Sayar

C) Cahit Külebi

D) Cemil Meriç

C) Kemal Tahir

D) Fakir Baykurt

E) Yusuf Atılgan

E) Sadri Ertem


23


Konu Testi - 2

8. Cumhuriyet Dönemi yazarlarımızdandır. Takma adlarla po-

lisiye romanlar da yazmıştır. Konuları Anadolu’dan, Kurtuluş Savaşı yıllarından, Osmanlı Tarihinden, Cumhuriyetin ilk yıllarından seçtiği tarihi romanlarıyla ünlenmiştir. Gerçekçi bir yazardır. Yorgun Savaşçı, Devlet Ana, Esir Şehrin İnsanları en tanınmış romanlarıdır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen yazar aşağıdakilerden hangisidir? A) Kemal Tahir


C) Talip Apaydın

D) Tarık Buğra

11. Romanlarında Çukurova’nın toplumsal ve ekonomik yapı-

sındaki değişmin yöre halkı üzerindeki etkilerini incelemiştir. Öykülerini gözleme dayalı bir gerçeklik anlayışıyla yazmıştır. Öykü ve romandaki kişileri yerel ağız özellikleriyle konuşturur. “Müfettişler Müfettişi”, “Mahalle Kavgası”, “Hanımın Çiftliği”, “Gurbet Kuşları” gibi pek çok ünlü romana imza atmıştır.

E) Dursun Akçam

Bu parçada hakkında bilgi verilen yazar aşağıdakilerden hangisidir? A) Orhan Kemal

B) Kemal Tahir

C) Yaşar Kemal

D) Peyami Safa

E) Yusuf Atılgan

12. Asıl ismi Cevat Şakir Kabaağaçlı olan yazarımız, deniz

edebiyatının ünlü hikâye ve romancısıdır. Anadolu’nun eski uygarlıklarını, bilinmezliklerini, Anadolu’yu, Anadolu insanını, kendimizi onlarda bulacağımızı, ilk uygarlık ürünlerinin, gerçek düşüncenin, bilimin Anadolu topraklarında filizlendiğini, boy attığını ondan öğrendik. Eski Anadolu insanı ile günümüz insanı arasında kopmayan, için için sürüp giden güçlü bir bağın bulunduğunu bize o anlattı. Anadolu’nun her bucağında canlı bir öykünün bir mitolojinin (efsane) yaşadığına inanır. Hikâyelerinde sular konuşur, ırmaklar söyleşir, pınarlarla denizler gülüşür. Onun dünyasında ağa, paşa, bilgin, soylu, gibi yalancı ayrışmalar değil, yaşayan her tür insan vardır. Bu bakımdan o hümanisttir.

9. 1940’lu yıllardan itibaren ---- ve ---- gibi sanatçılar toplumca eğilimler doğrultusunda işçiden, köylüden ve dar gelirliden bahsetmeye başlayarak halkı bilinçlendirmeyi ve eğitmeyi amaçladılar.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? A) Orhan Kemal - Yaşar Kemal B) Peyami Safa - Kemal Tahir C) Sait Faik Abasıyanık - Yusuf Atılgan D) Mustafa Kutlu - Oğuz Atay

E) Orhan Pamuk - Haldun Taner

B) Kemal Bilbaşar

C) Halikarnas Balıkçısı

D) Sabahattin Ali

E) Orhan Kemal

13. I. Hikâyedeki konu ve olay akışını iyice ortadan kaldırdı.

II. Öykülemeyi ruhsal değişiklikler yoluyla yaptı.

III. Toplumun problemlerine değil bireyin toplum içindeki sorunlarına yöneldi.

Bu parçada sözü edilen roman aşağıdakilerden hangisidir?

IV. Genellikle balıkçı, işsiz, kıraathane sahibi gibi karakterleri anlattı.

A) Bir Tereddütün romanı

V. Toplum meselelerinden çok "sıradan, insanları, ele alan sanatçılar" sınıfında yer aldı.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki sanatçılardan hangisinin özellikleri verilmiştir?

E) Kayıp Aranıyor

B) Sadri Ertem

C) Dursun Akçam


6. C

7. A

8. A

9. A

10. D

11. A

12. C

13. D


E) Kemal Bilbaşar 5. B

24

A) Vüsat Ö. Bener

4. B

D) Dokuzuncu Hariciye Koğuşu

3. B

C) Huzur

2. B

B) Yalnızız

1. C

A) Recep Bilginer

10. Peyami Safa’nın en bilinen romanıdır. Otobiyografik roman

tarzına yakın duran bu eserde peyami kendi hayatının bir bölümünü anlatmıştır. Roman kahramanı 15 yaşındadır ve yedi yıldır ayağındaki bir hastalık yüzünden hastanelerin gediklisi olmuştur, annesi ile yaşamaktadır. Akrabası olan Nüzhet’i içten içe sevmektedir Nüzhet ise doktor Ragıp ile bir ilişki içindedir. Bütün bunlar roman kahramanı gencin bunalımlı günler yaşamasına neden olur.


Cevaplar

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO


hhCUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI Cumhuriyet Dönemi̇nde Olay Çevresi̇nde Oluşan Edebi̇ Meti̇nler II. Göstermeye Bağlı Edebi Metinler (Tiyatro) hh Tiyatro, yeni Cumhuriyet’in ilkelerini halka aktarmada bir araç olarak hızla yaygınlaşmaya başlamıştır. hh Çocuk tiyatrosu çalışmaları yapılmış, kadınlar sahnede daha

hh Bireysel duygu ve düşünceler de sosyal kurumlardaki değişimler de tiyatrolarda sahnelenmiştir. hh Bu dönemde epik ve absürt tiyatro çeşitlerinden yararlanılmıştır.

Sanatçılar NECATİ CUMALI (1921- 2001)

çok yer almaya başlamış, devlet konservatuarı açılmıştır.

hh Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi.

hh Sade, açık bir dille nazım nesir karışık olarak tiyatrolar yazıl-

hh Edebiyatın hemen her türünde eser vermiştir.

mıştır. hh Geleneksel tiyatroyla (karagöz, orta oyunu vs.) modern tiyatronun özelliklerinin bir arada görüldüğü eserler ortaya konmuştur. hh Cumhuriyet dönemindeki ilke ve inkılâpların sonucunda akılcı ve bilimin öne çıktığı eserler yazılmıştır. hh Bu dönem tiyatrosunda işlenen başlıca konular şunlardır;

{ Değişen yaşam tarzının sonucunda yaşanan aile dramları

{ Değer çatışmaları

{ Köy gerçekliği

{ Gelenekler,

{ Köyden kente göçün ortaya çıkardığı problemler

{ Toplumsal ve ekonomik adaletsizlikler

{ Osmanlı tarihindeki önemli olaylar ve kişiler konu olarak ele alınmıştır.

32

hh Garip Akımı şairleri ve 1940 kuşağının diğer şairlerinden farklı olarak yalın, aydınlık anlatımlı, lirik şiirler yazdı. hh Şiirlerinde aşk, mutluluk, özlem gibi bireysel konularla birlikte çağın toplumsal sorunlarını da ele aldı. hh Yaşama sevincini, tabiatı, aşkı, özlemi, bazı sosyal konuları halk dilinden de yararlanarak anlattı hh 1955'ten sonra şiirin yanı sıra öykü, roman ve tiyatro türlerine de yöneldi. hh Roman ve öykülerinde çoğunlukla Ege Bölgesi'ndeki kasaba ve kırsal kesim insanlarının sorularını, aydının gözlem ve izlenim ve hatıralarıyla yoğurarak işledi. hh Kızılçullu Yolu, Harbe Gidenin Şarkıları, Mayıs Ayı Notları, Güzel Aydınlık, Denizin İlk Yükselişi, İmbatla Gelen, Güneş Çizgisi, Yağmurlu Deniz, Başaklar Gebe, Ceylan Ağıdı, Aç Güneş, Bozkırda Bir Atlı, Yarasın Beyler (Şiir) hh Yalnız Kadın, Değişik Gözle, Susuz Yaz, Ay Büyürken Uyuyamam, Viran Dağlar: Makedonya 1900, Kente İnen Kaplanlar (Hikâye) hh Yağmurlar ve Topraklar, Acı Tütün, Aşk da Gezer… (Roman) hh Oyunlar I (Boş Beşik, Ezik Otlar, Vur Emri),


1


Oyunlar II (Susuz Yaz, Tehlikeli Güvercin, Yeni Çıkan Şarkılar),

hh Öykülerinin arka planında da çoğunlukla İstanbul manzara-

Oyunlar III (Nalınlar, Masallar, Kaynana Ciğeri),

hh 1950’lerde oyun yazmaya başlayan ve Daha sonraki dönem-

Oyunlar IV (Derya Gülü, Aşk Duvarı, Zorla İspanyol),

Oyunlar V (Gömü, Bakanı Bekliyoruz, Kristof Kolomb'un Yu-

lerde konularını güncel olaylardan alan siyasal-sosyal taşla-

murtası),

maların ağır bastığı oyunlar yazdı. hh Epik tiyatro ve kabarenin alanında verdiği yapıtlar çağdaş

Oyunlar VI (Mine, Yürüyen Geceyi Dinle, İş Karar Vermekte, Yaralı Geyik) (Tiyatro)

hh Niçin Aşk, Senin İçin Ey Demokrasi, Etiler Mektupları neme)

ları oldu.

Türk tiyatrosunun klasikleri oldu. hh Eşsiz bir arı Türkçe kullanan Haldun Taner, Cumhuriyet dö-

(De-

hh Yeşil Bir At Sırtında (Günlük)

nemi Türk edebiyatının ve tiyatrosunun önde gelen yazarları arasına girdi. hh Türk Tiyatrosu’ndaki ilk epik tiyatro örneği olan Keşanlı Ali Destanı adlı oyunu ile dünya çapında tanındı. Bu oyun yurt dışında Almanya, İngiltere, Çekoslovakya, eski Yugoslavya'nın çeşitli kentlerinde oynandı. Atıf Yılmaz tarafından 1964 yılında sinemaya aktarıldı. hh Sersem Kocanın Kurnaz Karısı oyunuyla 1972 Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü'nü kazandı

Eserleri HALDUN TANER (1915-1986) hh İ.Ü.Edebiyat Fakültesi Türk Filolojisi Bölümü’nü bitirdi. hh Edebiyat yaşamına gençlik yıllarında yazdığı skeçlerle başladı. hh New York Herald Tribune gazetesinin 1953'te İstanbul'da düzenlediği öykü yarışmasında Şişhaneye Yağmur Yağıyordu öyküsüyle birinci oldu. hh 1956'da Varlık Dergisi’nin araştırmasında yılın en beğenilen öykücüsü seçildi. hh Öykülerinde bireyin toplumdaki yaşam biçimleri üzerinde dur-

Onikiye Bir Var, Konçinalar, Sancho’nun Sabah Yürüyüşü, Kızıl Saçlı Amazon, Yalıda Sabah… (Hikâye) hh Günün adamı-Dışardakiler, Ve Değirmen Dönerdi, Fazilet Eczanesi, Lütfen Dokunmayın, Huzur Çıkmazı, Keşanlı Ali Destanı, Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım, Zilli Zarife, Vatan Kurtaran Şaban, Bu Şehr-i İstanbul Ki, Sersem Kocanın Kurnaz Karısı, Astronot Niyazi, Ha Bu Diyar, Dün Bugün, Aşk-u Sevda, Dev Aynası, Yâr Bana Bir Eğlence,

Ay Işığın-

da Şamata, Hayırdır İnşallah, Eşeğin Gölgesi, Haldun Taner Kabare (Tiyatro) hh Devekuşuna Mektuplar, Hak dostum Diye başlayalım Söze,

du. hh Bunların aksayan yanlarını mizah unsurları kullanarak anlattı. hh Eski ve yeni yaşam biçimi arasında kalmış insanların, sonradan görme zenginlerin yaşamlarını ele aldı.

2

hh Yaşasın Demokrasi, Tuş, Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu,


Düşsem Yollara Yollara, Ölürse Ten Ölür Canlar Ölesi Değil, Yaz Boz Tahtası, Çok Güzelsin Gitme Dur, Berlin Mektupları, Koyma Akıl Oyma Akıl, Önce İnsan Olmak (Fıkra-Gezi-Söyleşi)


TURAN OFLAZOĞLU (1932-…) hh İ. Ü. İngiliz Dili ve Edebiyatı ve Felsefe bölümlerini bitirdi. hh ABD'de oyun yazarlığı konusunda eğitim aldı. hh 1967 yılında Amerika'da ilk oyunu olan Keziban`ı yazdı. hh Oyunların konularını genellikle karakterlerin kişilik ve iç dünyalarını yansıtma bağlamında tarihten, özellikle Osmanlı tarihinden seçti. hh Tiyatrolarında özellikle trajedi türü üstünde yoğunlaştı. hh Deli İbrahim’le Türk Dil Kurumu 1968 Tiyatro Ödülü’nü, Güzellik ve Aşk, IV. Murat’la 1970 TRT Ödülü’nü, Kösem Sultan’la 1982 Avni Dilligil Ödülü’nü ve Kanuni Süleyman’la 1996 Atatürk Kültür Merkezi Ödülü’nü kazandı. hh Sanatçının çevirileri ve şiirleri de vardır.

hh 1960 yılında TDK tiyatro ödülünü alan bu yapıtı İngilizce, Fransızca, Almanca, İspanyolca, Rusça, İtalyanca dillerine çevrilmiştir. hh Kırkı aşkın oyun yazdı ve oyunları tüm Türkiye'deki sahnelerde oynandı. hh Eserlerinde başkaldırı teması ağır bastı. hh Atçalı Kel Memet'in hayatını işlediği Atçalı Kel Mehmet adlı oyunuyla TRT'den 1970 yılında başarı ödülünü aldı. hh Daha sonra, İsmet Küntay Tiyatro Ödülü'nü, Avni Dilligil Tiyatro Ödülü'nü ve Türkiye İş Bankası Büyük Tiyatro Ödülü'nü kazandı. hh Tiyatro eleştirmenlerince Türk tiyatrosunun Shakespeare'i olarak tanımlanmıştır. hh 1998 yılında Kültür Bakanlığı'nca verilen Devlet Sanatçısıunvanını aldı.

Eserleri hh Keziban, Allah'ın Dediği Olur, Deli İbrahim, Sokrates Savunuyor, Güzellik ve Aşk,( IV. Murat), Gardiyan, Bizans Düştü (Fatih), Genç Osman, Dörtbaşımamur, Şahin Çakırpençe, Elif Ana, Kösem Sultan, Atatürk (oratoryo metinleri), Şenlik (bale), Cem Sultan, Kılıç ve Ney (II. Selim), Sinan, Olimpiyat (bale), Topkapı (TV senaryosu), Mütarekeden Büyük Taarruza (film senaryosu), Kanuni Süleyman, Yine Bir Gülnihal, Yavuz Selim, Korkut Ata (Tiyatro)

Eserleri hh Korku, Tanrılar ve İnsanlar, Hürrem Sultan, Kocaoğlan, Yalan, Kapılar, Tohum ve Toprak, Gecenin Sonu, Fadik Kız, Simavnalı Şeyh Bedreddin, Atçalı Kel Mehmet, Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe, Bir Başkana Ağıt, Yıldız Yargılanması, Kanunî Sultan Süleyman Dörtlemesi, İlk Yıllar, Sığıntı, Toroslardan Öteye, Seyitbaşı Konağı, Ölümü Yaşamak (Tiyatro) hh Masal, Kıtkanaat (Şiir)

hh Sevgi Hakanı, Fetih (destan) (Şiir)

GÜNGÖR DİLMEN (1930-…) ORHAN ASENA (1922- 2001) hh İ.Ü. Tıp Fakültesi'ni bitirdi.

hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Klâsik Filoloji bölümünden mezun oldu.

hh Edebiyat dünyasına hikâye ve şiirle başlayıp sonradan tiyatroya yöneldi.

hh İsrail ve Yunanistan’da tiyatro çalışmaları yaptı.

hh İlk oyunu Tanrılar ve İnsanlar - Gılgamış, 1954-1955 tiyatro sezonunda Ankara Devlet Tiyatrosu’nda sahnelendi ve 1959'da da kitap olarak yayımlandı.

hh Türk edebiyatında özellikle absürd tiyatro alanında başarılı ürünler ortaya koyan sanatçı, bu türün önde gelen temsilcilerinden biri olmuştur.

hh ABD’de tiyatro eğitimi aldı.


3

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Frigya kralı Midas’ın tutkularını anlattığı üçleme (Midas’ın Kulakları-Midas’ın Altınları-Midas’ın Kördüğümü) önemli eserlerindendir.

CEVAT FEHMİ BAŞKUT (1905-1971)

hh Sanatçının İttihat ve Terakki adlı bir sinema filmi ve Bağdat Hatun dizi senaryosu çalışmaları bulunmaktadır.

hh Geceleri Bizi Kimler Bekliyor adlı bir röportaj kitabı ve birkaç

hh İstanbul Erkek Lisesi’ni bitirdi.

roman denemesi yazdı. hh İlk oyunu Büyük Şehir 1942-1943 sezonunda İstanbul Şehir

Eserleri

Galile'nin Günahları, Osmanlı Dram Kumpanyası, Hakimiyeti Milliye Aş Evi, Kurban, Aşkımız Aksaray’ın En Büyük Yangını, Ben Anadolu, Bağdat Hatun, Deli Dumrul, Midas'ın Altınları, Midas'ın Kulakları, Midas'ın Kör Düğümü, Akad'ın Yayı, Troya İçinde Vurdular Beni Ayak Parmakları, Canlı Maymun Lokantası, Hasan Sabbah (Tiyatro)

Tiyatroları'nda sahnelendi ve büyük ilgi gördü. hh Türkiye'de, Cumhuriyetten sonra ortaya çıkan değişimleri, mizah unsurlarını kullanarak anlattığı oyunları, yaygın bir ün kazandırdı. hh Dış ülkelerde oyunu sahnelenen ilk Türk yazarı unvanını aldı. En bilinen eseri Buzlar Çözülmeden, bugün hala bir çoktiyatro topluluğunca sergilenmekte olup, iki kez sinemaya da uyarlanmıştır.

RECEP BİLGİNER (1922-2005)

Eserleri

hh İstanbul Gazetecilik Enstitüsü'nü bitirdi.

hh Edebiyata şiirle başlayan sanatçı, sonradan tiyatro yazarlığına yöneldi.

Büyük Şehir, Küçük Şehir, Koca Bebek, Paydos, Sana Rey Veriyorum, Kadıköy İskelesi'nde, Harput'ta Bir Amerikalı, Hacıyatmaz, Göç, Buzlar Çözülmeden, Emekli (Tiyatro)

hh Tiyatrolarında tarihsel konulara, toplumsal aksaklıklara ve köy sorunlarına eğilmiştir. hh Yunus Emre İlme Hizmet Vakfı Ödülü ve Türk Dil Kurumu Oyun Ödülü sahibi olan yazarın, bazı oyunları Devlet Tiyatrosu ve şehir tiyatroları tarafından sahneye konmuştur.

TURGUT ÖZAKMAN (1930-2013)

hh 1998 yılında Kültür Bakanlığı'nca verilen Devlet Sanatçısı unvanını almıştır.

hh A.Ü. DTCF Tiyatro Bölümü'nde dramatik yazarlık dersleri ver-

hh Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi.

di hh Devlet Tiyatrolarında oyunu sergilenen en genç tiyatro yazarı unvanına sahiptir. hh İlk oyun denemesi “Masum Katiller” 1946’da Halkevi’nde,

Eserleri hh İsyancılar, Sarı Naciye, Yunus Emre, Mevlana, Politikada Bir Sarı Çizmeli, Hapisliğim, İnsan Bir Düşüncedir, Hapiste Bir Gazeteci, Zenginler Hükümeti, Soruların Gündeminde, Unutulmasınlar Diye (Tiyatro)

4


Pembe Evin Kaderi ise 1951’de Devlet Tiyatroları’nda oynatılmıştır. hh Geleneksel Türk tiyatrosu ile Batı tiyatrosunu kaynaştırmayı başaran sanatçı dramatik tiyatronun güzel örneklerini vermiştir.

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Tiyatrolarında, birey-çevre ilişkilerini, kuşaklar arasındaki ça-

Sanatçılar

tışmayı, toplumun suçlu insanları kenara itişini işlemiştir. hh Başta roman ve tiyatro olmak üzere birçok türde eser veren sanatçının 2005 yılında yayımlanan ve Kurtuluş Savaşı’nı

hh İ. Ü. Edebiyat Fakültesi'ni bitirdi.

anlatan Şu Çılgın Türkler adlı belgesel romanı Cumhuriyet

hh Cumhuriyet döneminde yeni Türk Alfabesinin hazırlanması ve uygulanması sırasında Dil Encümeninde görev aldı.

tarihinin en çok satan kitaplarından biri oldu.

Eserleri

FALİH RIFKI ATAY (1894-1971)

hh Gazetelerindeki köşe yazılarında Atatürk devrimlerini ve batılılaşmayı savundu. hh Fıkra, makale, gezi, anı sohbet türlerinde eserler verdi.

KeloğlanAramızda, Tuzsuz Deli Bekir, Keloğlan'la Cankız, Mevlana, Yatık Emine, Keloğlan İz Peşinde, Turhanoğlu, Kanije Kalesi, Son Akın, Kurtuluş, Rıza Beyler, Cumhuriyet, 1998 (Senaryo)

hh Fıkra ve makale yazarı olmasına karşın daha çok gezi yazılarıyla tanındı.

Toplu Oyunları 1 - Ah Şu Gençler, Töre, Ocak Toplu Oyunları 2 Sarıpınar 1914, Fehim Paşa Konağı, Resimli Osmanlı Tarihi, Bir Şehnaz Oyun Toplu Oyunları 3 – Hastane, Karagöz'ün Dönüşü, Kardeş Payı, Darılmaca Yok, Berberde, Ben Mimar Sinan, Ak Masal Kara Masal Toplu Oyunları 4 - Pembe Evin Kaderi, Güneşte On Kişi Toplu Oyunları 5 - Duvarların Ötesi, Kanaviçe, Paramparça Şu Çılgın Türkler, Delioğlan, Üç Destan (Tiyatro)

hh Halkın anlayacağı sözcükleri titizlikle, kısa cümle yapısı içinde ustaca kullandı.

Korkma İnsancık Korkma, Romantika, Şu Çılgın Türkler, Diriliş Çanakkale (Roman)

hh Eserlerini, Türkçenin inceliklerini taşıyan sağlam, duru ve canlı bir anlatımla kaleme aldı.

hh Günlük siyasi olayları ele alan başyazı ve fıkraları yanında Ulus ve Dünya gazetelerinde Pazar günleri yayımladığı haftalık yazılarında çok usta bir deneme ve söyleşi yazarı niteliği gösterdi.

Eserleri

Niçin Kurtulmamak, Çile, İnanç, Kurtuluş, Pazar Konuşmaları, Bayrak, Eski Saat, Akşam… (Fıkra)

Atatürk'ün Bana Anlattıkları, Çankaya, Zeytindağı, Ateş ve Güneş… (Anı)

Cumhuriyet Edebiyatı Döneminde Öğretici Metinler

Denizaşırı, Yeni Rusya, Moskova-Roma, BizimAkdeniz, Taymis Kıyıları, Tuna Kıyıları, Hind, Yolcu Defteri… (Gezi yazısı)

hh Birçok yazı türünde olduğu gibi deneme, gezi, günlük, anı, fıkra vs. gibi yazı türlerinin asıl gelişmesi bu dönemde olmuştur. hh Eserlerde kullanılan dil yalın ve anlaşılırdır. hh Milli edebiyat akımıyla başlayan halkın konuştuğu Türkçe ile edebiyat yapmak ilkesi artık iyice oturmuştur.

NURULLAH ATAÇ (1898-1957) hh İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden ayrıldı. hh Edebiyat hayatına Dergâh dergisinde şiirle yayımlayarak başladı. hh Fransız, Latin ve Rus klasiklerinden çok sayıda çeviri yaptı.

hh Türkçe yazın dünyasının her alanında kendini ifade edebile-

Öğretmen Sorusu

cek bir yeterliğe ulaşmıştır.

hh Türk edebiyatında deneme türünün en başarılı temsilcisi olan sanatçı, eleştiri türüne de önemli katkılar sağladı.

Cumhuriyet Dönemi sanatçıları içinde çok yönlü ?? sık rastlanır. Siz de roman, hikâye, şiir, tiyatro vs. türlerin hepsinde eser üreten sanatçılara bir örnek veriniz.

Necati Cumalı LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

5

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Eski Türk edebiyatı ile çağdaş Batı edebiyatını inceledi. hh Yeni bir kültür, edebiyat ve dil arayışı içinde oldu. hh Türkçenin özleşmesinde etkili oldu. hh Halkın benimsemiş olduğu yabancı kökenli kelimelerin bile dilden atılması gerektiğini savundu. hh Türkçenin sadeleşmesi konusunda ısrarlı tutumu, devrik cümlenin yerleşmesi için gösterdiği çaba ve kendi türettiği sözcüklerle ön plana çıktı. hh Batılılaşma, Divan şiiri, yeni şiir, eleştiri gibi çeşitli konularda, kişisel yönü ağır basan yazılarındaki kuşkucu ve cesur tavrıyla pek çok genç yazarı etkiledi.

ABDÜLHAK ŞİNASİ HİSAR (1888-1963) hh Siyasal Bilgiler Yüksekokulu'nda öğrenim gördü. hh "Dergâh" dergisinde "Kitaplar ve Muharrirler" başlığıyla yazdığı eleştirilerle adını duyurdu. hh İlk romanı Fahim Bey ve Biz 1942 Cumhuriyet Halk Partisi yarışmasında üçüncülük ödülü aldı. Bu eser eleştirmenler tarafından "akıcı bir dil ve yetkin bir üslupla kaleme alınmış" diye değerlendirildi. hh Romanlarında Rumelihisarı, Büyükada, Çamlıca üçgeninde varlıklı, gününü gün eden, sorunsuz insanların yaşamlarını yansıttı.

Eserleri

hh Bu çevrelerin dışındaki yaşamı basit ve aşağı buldu.

hh Karalama Defteri, Sözden Söze, Ararken, Diyelim, Söz Arasında, Okuruma Mektuplar, Günlerin Getirdiği (DenemeEleştiri- söyleşi- İnceleme)

hh Eserlerinde çocukluk ve gençlik yıllarından, İstanbul’un en

hh Günce (Günlük)

güzel yerlerinde geçen gözlemlediği, belleğine yerleşen anılarından yararlandı. hh Fahim Bey ve Biz, Çamlıca’daki Eniştemiz, Ali Nizami Bey’in Alafrangalığı ve Şeyhliği (Roman) hh Boğaziçi Mehtapları, Boğaziçi Yalıları, Geçmiş Zaman Köşkleri (Anı)

SUUT KEMAL YETKİN (1903-1980) hh Paris’te felsefe eğitimi aldı. hh Estetik, sanat, felsefe, resim konularında eserler verdi, özellikle deneme türüyle adını duyurdu.

hh Geçmiş Zaman Fıkraları (Fıkra) hh Aşk İmiş Her Ne Var Alemde (Antoloji) hh İstanbul ve Pierre Loti, Yahya Kemal’e Veda, Ahmet Haşim (Biyografi)

hh Edebiyatın türlü konuları üzerinde özlü düşüncelerini kaleme alan deneme türünün en başarılı temsilcilerinden oldu. hh Günlerin Götürdüğü adlı denemesinde Nurullah Ataç’ın “Günlerin Getirdiği” denemesinin izini sürdürmüştür.

SELİM İLERİ (1949-…)

hh Eserlerinde yerli yerinde kullanmış sözcüklerle örülü sağlam ve estetik bir dil kullandı.

hh 19 yaşında Cumartesi Yalnızlığı isimli ilk öykü kitabı yayımlandı.

hh Düş’ün Payı, Günlerin Götürdüğü, Yokuşa Doğru, Denemeler, Edebiyat Konuşmaları, Edebiyat Üzerine… (Deneme)

hh Pastırma Yazı ve Bir Denizin Eteklerinde öykü kitaplarında gençleri ve orta tabakadan insanları anlattı.

hh Seçme Yazılar-Andre Gide, Dünya Edebiyatının Ölmeyen Üç Tipi: Hamlet/Don Kişot/Faust- Calvet… (Çeviri)

hh 1973'ten sonra romana yöneldi. Her Gece Bodrum romanıyla büyük başarı kazandı.

6


BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh İç konuşma tekniğini kullandığı bu romanda, toplumsal kargaşa içinde bunalıma düşen aydınların arayışlarını ve çıkmazlarını ele aldı. hh Roman ve öykülerinin yanı sıra senaryolar, denemeler ve edebiyatla ilgili incelemeler de yazdı. hh 1998 yılında Kültür Bakanlığı'nca verilen Devlet Sanatçısı unvanını aldı.

Eserleri

hh Dil meseleleri üzerinde önemle durdu. hh Dilin, bir milletin özü olduğunu savundu ve sansüre, anarşik edebiyata şiddetle çattı. hh 38 yaşında gözlerini kaybetti ama bu durum olağanüstü çalışma ve üretme temposunu etkilemedi. hh Özellikle gözlerini kaybettikten sonra siyasi ideolojiden uzak durdu. hh Makalelerinde, yayımladığı eserlerde Asya’nın Avrupa ile hesaplaşmasını yaptı. hh Toplumundan kopan aydının trajedisini anlattı.

hh Cumartesi Yalnızlığı, Pastırma Yazı, Dostlukların Son Günü, Bir Denizin Eteklerinde, Eski Defterde Solmuş Çiçekler, Son Yaz Akşamı (Hikâye)

hh Yol gösterici, aydınlatıcı, uyarıcı aydın tipinin en güzel örneklerinden biri oldu.

hh Destan Gönüller, Her Gece Bodrum, Ölüm İlişkileri, Cehennem Kraliçesi, Bir Akşam Alacası, Yaşarken ve Ölürken, Ölünceye Kadar Seninim, Yalancı Şafak, Saz Caz Düğün Varyete, Hayal ve Istırap (Roman)

Eserleri

hh Çağdaşlık Sorunu, Aşk-ı Memnu ya da Uzun Bir Kışın Siyah Günleri, Düşünce ve Duyarlık, Kamelyasız Kadınlar (Deneme- İnceleme) hh Annem İçin, Hatırlıyorum, Seni Çok Özledim (Anı)

hh Hint Edebiyatı, Saint Simon İlk Sosyolog- İlk Sosyalist, Bu Ülke, Umrandan Uygarlığa, Bir Dünyanın Eşiğinde, Işık Doğudan Gelir, Kültürden İrfana, Kırk Ambar, Bir Facianın Hikayesi… (Deneme- İnceleme-Araştırma) hh Jurnal (Günlük)

hh Ay Işığı (Şiir) hh Kırık Bir Aşk Hikâyesi (Senaryo)

MEHMET KAPLAN (1915-1986) hh İ. Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi. hh İnceleme ve eleştiri yazılarıyla tanındı.

CEMİL MERİÇ (1916-1987)

hh Önceleri incelemelerini metnin anlatım biçimine dayandırırken; daha sonraki yıllarda sanatçının kişiliği, biyografisi, psikolojisi gibi öznel etkenlerle metin arasında bağlantılar kuran bir yaklaşımla edebiyat tarihine yöneldi.

hh İ.Ü. Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi.

hh Dilin yenileşmesi karşısında tavır aldı.

hh Çok iyi derecede Fransızca bilen Meriç Arapçayı da kendi imkânları ile öğrendi. hh Hisar dergisinde Fildişi Kuleden başlığıyla sürekli denemeler yazdı. hh Balzac ve Victor Hugo’dan tercümeler yaptı. hh Batı medeniyetinin temelini araştırdı.

Eserleri

Tevfik Fikret ve Şiirleri, Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri, Şiir Tahlilleri I, Şiir Tahlilleri II, Hikâye Tahlilleri, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II , Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar III (Bilimsel Araştırma)


7

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Nesillerin Ruhu, 1967, Büyük Türkiye Rüyası, Edebiyatımızın İçinden, Türk Milletinin Kültürel Değerleri, Oğuz Kağan Destanı, Kültür ve Dil (Deneme-İnceleme-Mektup)

hh Deli Kurt adlı romanı Osmanlı tarihinin ilk devrelerinin romanlaştırılmış şeklidir. hh Ruh Adam’daki Selim Pusat'ın şahsiyetinde kendisini yazdı. hh Şiir de yazan sanatçı, şiirlerini Yolların Sonu adlı kitapta topladı.

Cumhuriyet Dönemi Diğer Sanatçıları Eserleri SEVİNÇ ÇOKUM ( 1943-…) hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi. hh İlk hikâye kitabı, Eğik Ağaçlar adını taşır. hh Hikâyelerinde İstanbul'un gelenekçi semtlerinin sosyal yapısından kesitler verdi, yalnızlığı ve dayanışmayı işledi.

hh Dalkavuklar Gecesi, Bozkurtların Ölümü, Bozkurtlar Diriliyor, Deli Kurt, Z Vitamini, Ruh Adam (Roman) hh Dönüş, Şehitlerin Duası, Erkek Kız, İki Onbaşı, Her Çağın Masalı: Boz Oğlanla Sarı Yılan (Hikâye) hh Yolların Sonu (Bütün Şiirleri) (Şiir)

hh Ruh tahlilleriyle kahramanlarının duygularını akıcı ve dokunaklı bir dille ortaya koydu hh Romanlarında sosyal konuların yanında tarihî konulara (son iki romanı) da ağırlık vermiştir. hh Türk kimliğinin üzerinde durarak esir Türklerin ıstıraplarını dile getirmiştir.

MUZAFFER İZGÜ (1933-…) hh Diyarbakır İlköğretmen Okulu'nu bitirdi. hh Cumhuriyet döneminin önemli mizah yazarlarındandır.

hh Kadın tiplerinin iç dünyalarını başarılı psikolojik tahlillerle yansıttı.

hh İlk mizah yazıları Akbaba dergisinde yayınlandı.

Eserleri

hh Ulusal ve uluslararası düzeyde pek çok ödül kazandı.

hh Eğik Ağaçlar, Bölüşmek, Makine, Derin Yara (Hikâye)

hh Eserlerinde mizah unsurundan yaralanarak toplumun aksayan yönlerini gözler önüne serdi.

hh Zor, Bizim Diyar, Hilal Görününce, Karanlığa Direnen Yıldız, Çırpıntılar, Ağustos Başağı, Deli Zamanlar, Gülyüzlüm, Gece Rüzgârları, Tren Burdan Geçmiyor (Roman)

NİHAL ATSIZ (1905–1975)

hh Özel tiyatrolarda oynanan, radyolarda yayınlanan oyun ve skeçleriyle ün yaptı.

hh Taşlama ve yergi özellikleri gösteren eserlerinde güldürmekten çok düşündürmeyi amaçladı. hh Toplumsal çarpıklıklara sınıfsal açıdan bakarak Anadolu insanının sorunlarını kara mizah yöntemiyle yansıttı.

hh Önemli Türkologlarımızdandır. hh Türk dilini, tarihini ve edebiyatını iyi bilen Atsız, özellikle Türk tarihinin Göktürk kısmında uzmanlaştı. hh Çok sevdiği bu devreyi Bozkurtların Ölümü ve Bozkurtlar Diriliyor adlı iki eser ile romanlaştırmıştır.

8


Eserleri hh Bando Takımı, Donumdaki Para, Deliye Her Gün Bayram, Sen Kim Hovardalık Kim, Her Eve Bir Karakol, Devlet Babanın Tonton Çocuğu, Lüplüp Makinesi, Kasabanın Yarısı, Demokrasimiz Kaç Para Eder (Mizah-öykü)

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Gecekondu, İlyas Efendi, Halo Dayı (Roman)

BERDİ RAHMİ EYÜBOĞLU (1911-1975)

hh Karadüzen, İnsaniyettin, Reçetesi Peçete, Utanmıyorum Üşüyorum (Tiyatro)

hh Paris’te Güzel Sanatlar okudu.

hh Bülbül Düdük, Ekmek Parası, Çizmeli Osman, Pazar Kuşları, Uctu Uçtu Ali Uçtu (Çocuk Kitabı)

RUŞEN EŞREF ÜNAYDIN (1892-1959) hh İ.Ü Edebiyat Fakültesi'ni bitirdi. hh Edebiyat ve fikir adamlarıyla yaptığı mülakatlarla bu türün ilk örneklerini verdi. hh 1918'de Yeni Mecmua'da yayımladığı "Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat" başlıklı yazısıyla Mustafa Kemal Paşa'yı basın yoluyla kamuoyuna tanıttı.

hh Ressam ve şair olan sanatçı ilk şiir kitabını Yaradana Mektuplar adıyla yayımladı. hh Halk edebiyatının masal, şiir, deyiş gibi her türüne karşı duyduğu hayranlık, şiirlerine de yansıdı. hh Halk dilinden ve şiirinden aldığı öğeleri kendine özgü bir biçimde kullanarak halk diline yaklaşma çabasını sonuna dek götürdü. hh Bu nitelikleriyle şiirleri, resimleriyle büyük bir benzerlik gösterir. hh Akıcı, rahat bir dille kaleme aldığı gezi ve deneme yazılarında ise sürekli gündeminde olan halk kültürü, halk sanatı konularındaki görüşlerini sergiledi.

hh İstanbul'u tasvir eden Ayrılıklar adlı kitabından dolayı kendisine "İstanbul Seyyahı" adı verildi. hh Hayatının son yıllarını Atatürk'e dair hatıralarını kaleme almakla geçirdi.

Eserleri

hh Ruşen Eşref şiirleri ve mensur şiirlerinin yanı sıra daha çok mülakatları, anı ve gezi yazılarıyla tanınmıştır.

hh Yaradana Mektuplar, Tuz, Üçü Birden, Dördü Birden, Dol Karabakır Dol, Tüm Şiirleri: Yaşadım (Şiir)

hh Yazılarını akıcı bir üslupla, mensur bir şiir havası içinde kaleme aldı, çevresine ait tüm izlenimlerini bütün ayrıntılarıyla verdi.

MİTHAT CEMAL KUNTAY (1885-1956) Eserleri hh Diyorlar ki, Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal’le Mülakat, Çanakkale’de Savaşanlar Dediler ki (Röportaj) hh Geçmiş Günler, İki Saltanat Arasında, İstiklâl Yolunda, Ayrılıklar, Boğaziçi Yakından (Deneme) hh Atatürk’ü Özleyiş, Atatürk’ün Hastalığı (Anı)

hh İ.Ü. Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. hh Tek şiir kitabı Türkün Şehnamesi'nde aruzu ustaca kullandı. hh Ağır bir dille sahip olan şair, dilini zamanla sadeleştirdi. hh Vatan ve millet sevgisi temalı epik ve lirik şiirleri yazdı. hh Hiciv türünde de şiirler yazdı, aşk temasını hemen hiç işlemedi. hh Hiçbir edebi topluluğa katılmadı.


9

BATI UYGARLIĞI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI / Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı hh Çınaraltı dergisinde 1943-1944'te yayınlanan son dönem şiirlerinde Yahya Kemal Beyatlı'dan da etkilendiği görüldü. hh Tiyatro da yazan sanatçı, oyunlarında yalın bir dil kullandı, yurt sevgisi konusunu işledi. hh II. Abdülhamit, II. Meşrutiyet ve Mütareke yıllarının İstanbul'unu anlatan Üç İstanbul tek romanıdır. hh Monografileri, titizlikle düzenlenmiş birer belgeler kitabı gibidir. hh Kuntay, ayrıca edebiyat araştırmaları yapmış, Fransız yazarlardan tercüme eserler vermiş bir sanatçıdır.

hh Toplumun içinden seçilen bu kişi, hiç şüphesiz sevdaları, umutları, özlemleri, hayalleri, tutkuları, nefretleri, iş hayatı, kısacası her yönüyle küçük bir dünyaya ait küçük insandır. hh Şarkılı Kahve, Gün Işığı, Duru Gök, Bir Sabah Uyanmak, Elinle, Eşik, Çizgi Şiirler, Zamanlar, Bir Zaman Düşü, Buluşma, Batık Kent, Atatürk Anadolu'da… (Şiir) hh Gazoz Ağacı, Yaralı Hayvan (Hikâye) hh Evin Üstündeki Bulut, Şakacı, Bir Odada Üç Ayna, Tersine Dönen Şemsiye, Kahvede Şenlik Var, Kral Üşümesi, Bay Hiç - Sonsuzluk Kitabevi, Önemli Adam (Tiyatro)

Eserleri

MUSTAFA NECATİ SEPETÇİOĞLU (1932-2006)

hh Türk’ün Şehnamesinden (Şiir)

hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi.

hh Nefaisi Edebiye (Antoloji) hh Kemal, Yirmi Sekiz Kânun-ı Evvel (Tiyatro) hh Üç İstanbul (Roman) hh Mehmet Akif, Namık Kemal, Sarıklı İhtilalci Ali Süavi (Biyografi)

hh Eserlerindeki şiirsel anlatımı sayesinde geniş bir okuyucu kitlesine sahip oldu. hh Sanatçının, Anadolu fethini ve Türk devletinin kuruluşunu anlattığı romanları, bir döneme ışık tuttu. hh Sepetçioğlu, tarihî romanlarının yanı sıra tiyatro oyunları da yazdı. hh Trampacılar adlı oyunu İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda sahnelendi.

SABAHATTİN KUDRET AKSAL (1920-1993) hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nü bitirdi.

Eserleri

hh İlk şiirlerinde Cahit Sıtkı Tarancı etkisiyle hece vezni ve uyak kullanan sanatçı daha sonra Garip akımı ve Orhan Veli'ye yakınlaştı.

hh Abdürrezzak Efendi, Menekşeler Ölmemeli, Bir Büyülü Dünya ki (Hikâye)

hh Öykü ve oyunlarında ise psikolojik öğeleri ve biçim arayışlarını öne çıkardı.

hh Kilit, Anahtar, Kapı, Konak, Çatı, Üçler-Yediler-Kırklar, Bu Atlı Geçide Gider, Geçitteki Ülke, Darağacı, Ebemkuşağı, Sabır, Gece Vaktinde Gündönümü, Cevahir ile Sadık Çavuşun Buğday Kamyonu, Karanlıkta Mum Işığı, Güneşin Dört Köşesi, ...Ve Çanakkale 1(Geldiler), ...Ve Çanakkale 2(Gördüler), ...Ve Çanakkale 3(Döndüler), Kutsal Mahpus, Yesili Hoca Ahmed (Roman)

hh Öykülerinde genellikle bir kişinin hikâyesini anlatmaya, onun hayat içindeki duruşunu ifadelendirmeye çalıştı.

hh Büyük Otmarlar, Trampacılar, Köprü, Yunus Emre, Son Bloklar(Tiyatro)

hh Günlük yaşamın, küçük ayrıntıların avareliklerin şairi oldu. hh Şiirlerinde kent insanlarının gündelik ilişkilerini, saçmalıklarını, çatışmaya varan tartışmalarını ele aldı.

10



PINAR KÜR (1945-…)

Eserleri

hh Sorbonne Üniversitesi'nde Karşılaştırmalı Edebiyat üzerine doktora yaptı.

hh Ağda Zamanı, Kıran Resimleri, Uykusuzlar, Sevginin Eşsiz Kışı, Gölgede Kırk Derece (Hikâye)

hh 1979'da yayımlanan ve 12 Mart dönemini anlatan Yarın Yarın romanıyla dikkat çekti.

hh Ölü Erkek Kuşlar, Yeni Yalan Zamanlar, Hiçbir Aşk Hiçbir Ölüm, İçimden Kuşlar Göçüyor (anı-roman), Mor, Taş ve Ten(Roman)

hh 1984’te Akışı Olmayan Sular hikâyesiSait FaikHikâye Armağanı’na layık görüldü. hh ilk dört romanı için toplatma ve imha kararı çıktı. Mahkeme kararıyla aklandı.

Eserleri

ŞEVKET RADO (1913-1988)

hh Yarın Yarın, Küçük Oyuncu, Asılacak Kadın, Bitmeyen Aşk, Bir Cinayet Romanı, Sonuncu Sonbahar (Roman)

hh Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi.

hh Bir Deli Ağaç, Akışı Olmayan Sular, Hayalet Hikâyeleri (Hikâye)

hh 1956 yılında çıkardığı Hayat dergisi ilk sayısında 193.000 satarak bir ilke imza attı. İlerleyen zamanlarda 200 bin satan dergi bugünün koşullarında bile çok ciddi bir satış tirajına ulaştı. hh Şevket Rado Hayat Dergisinde kapanana kadar her hafta sohbet köşesinde yazılarını yazdı.

İNCİ ARAL (1944-…) hh Ankara'da Gazi Eğitim Enstitüsü Resim Bölümü'nü bitirdi. hh Altı öykü kitabı, altı romanı yayımlanmıştır hh İlk romanı Ölü Erkek Kuşlar, 1992 Yunus Nadi Roman Ödülü’nü aldı. hh 2002 yılında yayınlanan romanı Mor ile de Orhan Kemal Roman Armağanı'nı aldı. hh Öykü ve romanlarında genellikle kadın-erkek ilişkilerini, sevgiyi, kadın kimliğini, bağlılık ve özgürlük sorunlarını, insan ilişkilerini irdeledi. hh İnci Aral, bu öykülerinde okuru, kadın coğrafyasında dolaştırdı. hh Başkaldıran, koşullara uyum sağlayan, yenilenen ya da çekip giden kadınları, kendi yalnızlıklarının ve mutsuzluklarının içinde kaybolmuş kadınları anlattı. hh Yeni Yalan Zamanlar, Mor,Safran Sarı romanını 'Yeni Yalan Zamanlar' başlıklı bir üçleme haline getirdi.

hh 1961 yılında fasiküller halinde yayınlamaya başladığı Hayat Ansiklopedisi büyük bir olay olmuş ve 150.000 adetten fazla sattı. hh Hayat Ansiklopedisinden başka çeşitli eğitici yayınlar, ansiklopedi ve sözlükler, çocuk kitapları, romanlar gibi yüzlerce kitap yayımladı. hh Sanat hayatına şiirle başlayan sanatçı, Şevket Hıfzı imzasıyla Varlık dergisinde yayımlanmış bu şiirlerini yıllar sonra şairliğinin tarihçesini ve şiirleri üzerine yazılmış eleştirileri de ekleyerek Şiirler kitabında topladı. hh Dergilerine yazdığı deneme benzeri sohbetlerin topladığı Eşref Saat, sanatçının en tanınmış eseridir.

Eserleri hh Ümit Dünyası, Hayat Böyledir, Tatlı Dil, Aile Sohbetleri, Saadet Yolu, Eşref Saat (Deneme-Sohbet)


11


EFLATUN CEM GÜNEY (1896-1981)

SALAH BİRSEL (1919-1999)

hh Hekimhan'da doğdu. Sivas Sultanisi’ni bitirdi.

hh İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nü bitirdi.

hh Geleneksel halk hikâyelerimizi ve masallarımızı derledi.

hh Şiiri duygunun baskısından kurtarıp zekanın ürünü yapmak için çaba sarf etti

hh Kendisi de masallar yazdı, Masalcı Baba olarak tanındı. hh Anadolu'nun çeşitli yörelerinde, yerel sanat dergilerinin çıkması için çalışmalar yaptı. hh Danimarka'da bulunan Andersen Kurumu; 1956 yılında Açıl Sofram Açıl adlı eseriyle yazara, Dünya Çocuk Edebiyatı Onur Belgesi verdi. hh Dede Korkut Masalları adlı kitabıyla bu ödülü 1960 yılında tekrar kazandı. hh Türk Çocuk Edebiyatının, önde gelen yazarlarından olan sanatçı, birçok masalın günümüz Türkçesiyle yeniden ortaya çıkarılması için büyük çaba gösterdi. hh İstanbul Radyosu'nda Bir Varmış Bir Yokmuş adlı programda anlattığı masallarla da bilinmektedir. hh Nar Tanesi, Akıl Kutusu, En Güzel Türk Masalları, Altın Heybe, Kül Kedisi, Felek Sillesi, Açıl Sofram Açıl ve Congoloz Baba, Kara Yılan ve Kara Gülmez, Bir Varmış Bir Yokmuş, Evvel Zaman İçinde, Gökten Üç Elma Düştü, Az Gittim Uz Gittim, Gülen Ayva Ağlayan Nar, Al Elma Yeşil Elma, Sabır Taşı, Hasırcı Baba- Keloğlan, Aygın Baygın Ses ve Nurtopu, Yedi Köyün Yüz Karası, Altın Gergef, Güldükçe Güller Açan Kız, Tellerinde Bülbüller Şakıyan Saz (Masal Kitapları)

hh Her şiirinde yeni bir ses, yeni bir yapı kurmaya çalıştı. hh Bir şiirin güzelliği,kendi dışında bıraktığı kelimelerin sayısıyla doğru orantılı olduğu görüşünü iddia etti. hh Asıl sanat gücünü deneme türünde gösterdi. hh Denemelerinde şiirin ve edebiyatın kuramlarını ortaya koymaya çalıştı.

Eserleri hh Dünya İşleri, Hacivat’ın Karısı, Ases, Kikirikname, Haydar Haydar (Şiir) hh Şiirin İlkeleri, Sen Beni Sev, Kurutulmuş Felsefe Bahçesi, Halley Kimi Kurtarır, Hafiyeler Önden Gider, Nezleli Karga (Deneme) hh Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Boğaziçi Şıngır Mıngır, Kahveler Kitabı (Anı) hh Dört Köşeli Üçgen (Roman)

hh Dertli Kaval, Dede Korkut Masalları, Âşık Garip, Kerem İle Aslı,Tahir İle Zühre, Şah İsmail, Erzurumlu Emrah, Halk Şiiri Antolojisi, Âşık Ruhsati, Meslekî, Kâmilî, Halk Türküleri, Nasreddin Hoca Fıkraları, Folklor ve Eğitim, Folklor ve Halk Edebiyatı Dumlupınar’a Doğru, Kara Yazı, (Halk Edebiyatı Çalışmaları) hh Atatürk- Hayatı ve Eserleri (Biyografi)

Öğretmen Sorusu

hh Matem Sesleri (Şiir)

Doğu ve Batı medeniyetlerini derinlemesine inceleyen, dil, tarih, edebiyat, felsefe gibi alanlarda incelemeler yapan, fikirleri ile adeta bir ekol oluşturan düşünce adamı ve sanatçı kimdir?

Cemil Meriç

12



Konu Testi - 1

1.

– Eşref Saat

- Karalama Defteri

türü diğerlerinden farklıdır?

- Yarın Yarın

A) Acı Tütün

- Bu Ülke

B) Kızılçullu Yolu

5. Necati Cumalı’ya ait aşağıdaki eserlerden hangisinin

Yukarıda verilen eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirildiğinde hangi sanatçı boşta kalır?

C) Harbe Gidenin Şarkıları

A) Pınar Kür

B) Abülhak Şinasi Hisar

E) Güzel Aydınlık

C) Cemil Meriç

D) Nurullah Ataç

6. İlk oyunu Büyük Şehir 1942-1943 sezonunda İstanbul Şe-

E) Şevket Rado

2.

I. Tek şiir kitabı Türkün Şehnamesi'nde aruzu ustaca kullandı.

II. Vatan ve millet sevgisi temalı epik ve lirik şiirleri yazdı.

III. Hiciv türünde de şiirler yazdı, aşk temasını hemen hiç işlemedi.

IV. Toplumcu gerçekçi anlayışla yazdığı şiirlerde ezilen alt tabaka insanları işledi.

V. II. Abdülhamit, II. Meşrutiyet ve Mütareke yıllarının İstanbul'unu anlatan Üç İstanbul tek romanıdır.

Numaralanmış cümlelerden hangisi Mithat Cemal Kuntay’la ilişkilendirilemez? A) I.

B) II.

C) III.

D) Mayıs Ayı Notları

D) IV.

hir Tiyatroları'nda sahnelendi ve büyük ilgi gördü. Bu ilgi üzerine çalışmalarını tiyatroda yoğunlaştırdı. Her yıl yeni oyunlar yazmaya çalıştı. Türkiye'de Cumhuriyet'ten sonra ortaya çıkan değişimleri, mizah unsurlarını kullanarak anlattığı oyunları, yaygın bir ün kazandırdı. Dış ülkelerde oyunu sahnelenen ilk Türk yazarı unvanını aldı. En bilinen eseri “Buzlar Çözülmeden”, bugün hâlâ birçok tiyatro topluluğunca sergilenmekte olup, iki kez sinemaya da uyarlanmıştır.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Haldun taner

B) Eflatun Cem Güney

C) Cevat Fehmi Başkut

D) Falih Rıfkı Atay

E) Güngör Dilmen

E) V.

7. Tiyatro eleştirmenlerince Türk tiyatrosunun Shakespeare'i

olarak tanımlanan ----, kırkı aşkın oyun yazdı ve oyunları ülkedeki bütün salonlarda oynandı. Eserlerinde başkaldırı teması ağır bastı. Atçalı Kel Memet'in hayatını işlediği Atçalı Kel Mehmet adlı oyunuyla TRT'den 1970 yılında başarı ödülünü aldı. Daha sonra, İsmet Küntay Tiyatro Ödülü'nü, Avni Dilligil Tiyatro Ödülü'nü ve Türkiye İş Bankası Büyük Tiyatro Ödülü'nü kazandı.

3. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu’nun konularından biri değildir?

A) Değişen yaşam tarzının sonucunda yaşanan aile dramları B) Köy gerçekliği, gelenekler

C) Köyden kente göçün ortaya çıkardığı problemler


D) Toplumsal ve ekonomik adaletsizlikler

A) Haldun taner

B) Turan Oflazoğlu

E) Ağalık sisteminin faziletleri

C) Necati Cumalı

D) Orhan Asena


A) Turan Oflazoğlu- Kösem Sultan B) Orhan Asena- Atçalı Kel Mehmet C) Haldun Taner- Zilli Zarife D) Recep Bilginer- Keşanlı Ali Destanı E) Güngör Dilmen- Midas’ın Altınları

E) Güngör Dilmen

8. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet dönemi tiyatro yazarlarımızdan biri değildir? A) Güngör Dilmen B) Suut Kemal Yetkin C) Turgut Özakman D) Recep Bilginer E) Orhan Asena


13


Konu Testi - 1

9. Ressam ve şairdir. Halk dilinden ve şiirinden aldığı öğeleri

12. Günümüz tiyatro yazarlarındandır. Tiyatrolarında özellikle

kendine özgü bir biçimde kullanarak halk diline yaklaşma çabasını sonuna dek götürdü. Bu nitelikleriyle şiirleri, resimleriyle büyük bir benzerlik gösterir. Akıcı, rahat bir dille kaleme aldığı gezi ve deneme yazılarında ise sürekli gündeminde olan halk kültürü, halk sanatı konularındaki görüşlerini sergiledi. “Karadutum, çatalkaram, çingenem” dizeleriyle başlayan bestelenmiş ve çok sevilmiştir.

trajediye ağırlık vermiştir. Washington Üniversitesi’nde tiyatro dersleri ve oyun yazarlığı dersleri almıştır. Çok sayıda ünlü eseri çeviri yoluyla dilimize kazandırmıştır. “Deli İbrahim” oyunu ile “Türk Dil Kurumu Ödülü” almıştır. Özellikle Osmanlı tarihi ile ilgili konuları tiyatroya aktarmada çok başarılıdır. Nietzche, Rilke, Shakespeare, Kafka ve Bergman’dan çeviriler yapmış, tiyatro üstüne yazılar yazmıştır.


A) Bedri Rahmi Eyüboğlu


B) Abdülhak Şinasi Hisar

A) Muzaffer izgü

B) Refik Erduran

C) Sevinç Çokum

C) Turan Oflazoğlu

D) Recep Bilginer

D) İnci Aral

E) Haldun Taner

E) Cemil Meriç

13. Yapıtlarında toprağından kopan insanın trajedisi ve ken-

disini bulma çabasının yanı sıra, Türk aydınını düştüğü amansız çıkmazı bütün çıplaklığıyla gözler önüne serdi. Medeniyet, tarih, sosyoloji, edebiyat, edebiyat tarihi gibi konularda köklü, derin ve kendine özgü tespit ve tahliller yaptı. Batı medeniyetini detaylarıyla inceleyen sanatçı bir Doğu-Batı sentezine ulaşmaya çalıştı. Bu Ülke, Mağaradakiler ve Işık Doğu’dan gelir eserlerinden bazılarıdır.

10. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu için söylenemez?

A) Sade, açık bir dille yalnızca nesir olarak tiyatrolar yazılmıştır. B) Geleneksel tiyatroyla modern tiyatronun özelliklerinin bir arada görülür.

C) Bireysel duygu ve düşünceler de sosyal kurumlardaki değişimler de sahnelenmiştir.


D) Akılcı ve bilimin öne çıktığı eserler yazılmıştır.

A) Cevat Fehmi Başkut

E) Epik ve absürt tiyatro çeşitlerinden yararlanılmıştır.

B) Suut Kemal Yetkin C) Nurullah Ataç D) Cemil Meriç E) Mehmet Kaplan

11. New York Herald Tribune Gazetesi'nin 1953'te İstanbul'da

düzenlediği öykü yarışmasında Şişhaneye Yağmur Yağıyordu öyküsüyle birinci oldu.Öykülerinde bireyin toplumdaki yaşam biçimlerini bu ilişkinin aksayan yanlarını mizah unsurları kullanarak anlattı. Epik tiyatro ve kabarenin alanında verdiği yapıtlar çağdaş Türk tiyatrosunun klasikleri oldu. Türk Tiyatrosu’ndaki ilk epik tiyatro örneği olan Keşanlı Ali Destanı adlı oyunu ile dünya çapında tanındı.

tiyatro ilk epik tiyatro kabul edilir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?


A) Necati Cumalı’nın – KızılçulluYolu

A) Haldun Taner

B) Muhsin Ertuğrul

C) Haldun Taner’in- Keşanlı Ali Destanı

C) Yusuf Ziya ortaç

D) Necati Cumalı

D) Turan Oflazoğlu’nun-Cem Sultan

E) İlhan Berk

3. E

4. D

5. A

6. C

7. D

8. B

9. A

10. A

11. A

12. C

13. D

14. C


2. D

14

E) Turgut Özakman’ın –Ben Mimar Sinan

1. B

B) Güngör Dilmen’in – Mithat Paşa

Cevaplar

14. Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunda ---- yazdığı ---- adlı


1. Aşağıdakilerden hangisi Cemil Meriç’in eserlerinden biri değildir?

Konu Testi - 2

4. Aslında bir ressam olan sanatçı, şiirde biçim, ölçü, uyak

kaygısından uzaklaşmıştır. Gözlemlerinden, halkın söyleyişlerinden yararlanmıştır. Ressamlığın verdiği bakış açısıyla şiirde renklerle tablo çizmiştir. Şiirlerinde de halk kaynağından beslendi; masallardan, söylencelerden, türkülerden yararlanarak, doğa tutkusunu, insan sevgisini, yaşama sevincini, toplumsal sorunları yansıttı. Şiirlerini ‘’ Karadut’’, ‘’Dol Karabakır Dol’’ adıyla yayımlamıştır.

A) Umrandan Uygarlığa B) Işık Doğudan gelir C) Kırk Ambar D) Kültürden İrfana E) Boğaziçi Yalıları

2. Cumhuriyet dönemi sanatçıları içinde folklor alanına ayrı

bir önem veren ender sanatçılardandır. Halk masallarının, hikâyelerin, masalların geleneksel yapısını bozmadan, onlara modern bir sanat özelliği kazandırmıştır. 60 civarında olan eserlerinin 30’u masal türündedir. Masala ayrı bir önem vermesi, sanatçının Masal Baba olarak anılmasını sağlamıştır. Danimarka'da bulunan Andersen Kurumu; 1956 yılında '' Acil Sofram Açıl'' adlı eseriyle yazara, Dünya Çocuk Edebiyatı Onur Belgesi verdi. Dede Korkut Masalları adlı kitabıyla bu ödülü 1960 yılında tekrar kazandı.

Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Selim İleri

B) Suut Kemal Yetkin

C) Nurullah Ataç

D) Eflatun Cem Güney

sıkı sıkıya bağlı olduğu için çevresini saran toplum olaylarına, savaşlara ilgisiz kalmıştır. Çoğunlukla hayatın geçiciliği, hiçliği, her şeyin bir gün yok olacağı görüşünü yansıtır. Onun eserlerini her yönüyle İstanbul oluşturur. İstanbul’un köşkleri, yalıları, saz âlemleri…Çekici bir üslup ve şaşırtıcı bir gözlemle anlatır. Fahim Bey ve Biz romanında Fahim Bey’in evini, memurluklarını, garip huylarını anlatmıştır.

Bu parçada sözü edilen yazar aşağıdakilerden hangisidir? A) Abdülhak Şinasi Hisar B) Cevat Fehmi Başkut C) Füruzan D) Pınar Kür E) Orhan Pamuk

A) Necati Cumalı

B) Haldun taner

C) Behçet Necatigil

D) Ferit Edgü

E) Bedri Rahmi Eyüboğlu

5. Aşağıdakilerden hangisi türü bakımından ötekilerden farklıdır?

A) Keşanlı Ali Destanı

B) Baba Evi

C) Rahmet Yolları Kesti

D) Hanımın Çiftliği

E) Avare Yıllar

6. Türk edebiyatında deneme türünün en başarılı temsilci-

si olan ----, eleştiri türüne de önemli katkılar sağladı.Eski Türk edebiyatı ile çağdaş Batı edebiyatını inceledi.Yeni bir kültür, edebiyat ve dil arayışı içinde oldu. Türkçenin özleşmesinde etkili oldu. Halkın benimsemiş olduğu yabancı kökenli kelimelerin bile dilden atılması gerektiğini savundu. Türkçenin sadeleşmesi konusunda ısrarlı tutumu, devrik cümlenin yerleşmesi için gösterdiği çaba ve kendi türettiği sözcüklerle ön plana çıktı.

E) Salah Birsel

3. Çocukluk yıllarında Boğaziçi’nde geçen gençlik anılarına


Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Behçet Necatigil

B) Cahit Külebi

C) Nurullah Ataç

D) Ahmet Hamdi Tanpınar

E) Cemil Meriç

7.

I. Keşanlı Ali Destanı

II. Bu Ülke

III. Karalama Defteri

IV. Medar-ı Maişet Motoru

Numaralanmış yerlerde aşağıdaki sanatçılardan hangisinin eseri yoktur? A) Sait Faik Abasıyanık

B) Cemil Meriç

C) Haldun Taner

D) Turan Oflazoğlu

E) Nurullah Ataç


15


Konu Testi - 2

8. 38 yaşında gözlerini kaybetti ama bu durum olağanüstü

12. Edebiyata şiirle başlamış, Cumhuriyet döneminde yalnız-

çalışma ve üretme temposunu etkilemedi. Özellikle gözlerini kaybettikten sonra siyasi ideolojiden uzak durdu. Makalelerinde, yayımladığı eserlerde Asya’nın Avrupa ile hesaplaşmasını yaptı. Toplumundan kopan aydının trajedisini anlattı. Yol gösterici, aydınlatıcı, uyarıcı aydın tipinin en güzel örneklerinden biri oldu.

ca deneme ve eleştiri yazmış, çeviri yapmıştır. Edebiyatımızdaki en önemli deneme ve eleştiri yazarlarından kabul edilir. Türkçenin özleşmesi konusunda önemli çalışmalar yapmıştır. Özellikle 1940’lı yıllardan sonra pek çok sanatçı üzerinde etkili olmuştur. Devrik cümlenin yazı dilinde yaygınlaşmasında büyük pay sahibidir. “Karalama Defteri, Sözden Söze” gibi denemelerinin yanı sıra “Günce” adıyla bir de günlük yazmıştır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Oğuz Atay

B) Aziz Nesin

C) Bedri Rahmi Eyüboğlu

D) Cemil Meriç

E) Nezihe Araz

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Falih Rıfkı Atay

B) Suut Kemal Yetkin

C) Nurullah Ataç

D) Cemil Meriç

9. Türk edebiyatında kimi zaman sanatçıların birbirlerinden

E) Mehmet Kaplan

etkilendikleri görülür. Örneğin ----, “Günlerin Götürdüğü” adlı eserinde, ---- “Günleri Getirdiği”nin izini sürmüştür.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Cevat Fehmi Başkut – Ahmet Hamdi Tanpınar B) Suut Kemal Yetkin – Nurullah Ataç

13. Aşağıdaki yapıtlardan hangisi diğerlerinden farklı bir

C) Selim İleri – Cemil Meriç

türde yazılmıştır?

D) Nihal Atsız – Sevinç Çokum

A) Sersem Kocanın Kurnaz Karısı

E) Mithat cemal Kuntay – Suut Kemal Yetkin

B) Tanrılar ve İnsanlar

10. Edebiyata şiirle başlamıştır. Şair yönünden olsa gerek

C) Midasın Kulakları

daha sonra tiyatrolarını manzum olarak yazmıştır. Tiyatrolarında kimi zaman köyü ve köylüyü, kimi zaman da Osmanlı döneminden aldığı olayları trajedi türünde yazmıştır. Tanınmış tiyatroları içinde, Keziban, IV: Murat, Kösem Sultan, Deli İbrahim ve Allah’ın Dediği olur sayılabilir.

E) Kırk Ambar


sanatçı, birçok masalın günümüz Türkçesiyle yeniden ortaya çıkarılması için, büyük çaba gösterdi. Kendisi de masal yazan sanatçı edebiyatımızda Masalcı Baba olarak anılmaktadır.

E) Refik Erduran

11. Turan Oflazoğlu, tiyatromuza sayısız oyun kazandırmıştır. I Eserleri içinde konusunu Osmanlı tarihinden alan II

IV. Murat, Fatih ve Hürrem Sultan gibi oyunlar sayılabilir. III IV V

Numaralanmış ifadelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

10. B

11. E

12. C

13. E

14. B


D) IV.

B) Eflatun Cem Güney C) Şevket Rado D) İnci Aralık E) Mustafa Necati Sepetçioğlu

E) V. 9. B

C) III.

8. D

16

B) II.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Güngör Dilmen

7. D

A) I.

6. C

5. A

14. Türk Çocuk Edebiyatının, önde gelen yazarlarından olan

4. E

D) Haldun Taner

3. A

C) Recep Bilginer

2. D

B) Turan Oflazoğlu

1. E

A) Fethi Naci

Cevaplar

D) Cengiz Han’ın Bisikleti

LYS // EDEBİYAT

FÖY NO

33

TARAMA

1. Yedi Meşaleciler içinde şiire en sadık sanatçıdır. Şiirlerinde çocukluk özlemi, anlara düşkünlük, ev ve aile sevgisi, Allah’a kulluk, kadere boyun eğiş, ölüm, öte dünya özlemi gibi konuları işlemiştir. Naif, yumuşak ve üzgün bir üslubu vardır. Önceleri heceyle yazarken sonradan serbest şiire de yönelen sanatçının en tanınmış şiiri Sebil ve Güvercinler’dir.

4. Aşağıdakilerden hangisi köy seyirlik oyunlarının özelliklerinden biri değildir?

A) Güldürücü, acıklı, sessiz olarak kümelendirilmesi B) Bu oyunları köylerde gençlerle orta yaşlıların oynaması C) Aralarından en yeteneklilerinin rejisör görevini görmesi D) Oyunların kapalı yerlerde veya açık havada oynanması

Bu parçada hakkından bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ziya Osman Saba

B) Edip Cansever

C) Sezai Karakoç

D) Ahmet Arif

E) Oyunların sabit metinlerinin olması

5. I. Yeni şiir akımıyla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

E) Ahmet Kutsi Tecer

A) Günlük yaşamın ve sıradan insanın yaşamı konu edilir. B) Türk şiirinde köklü değişiklikler gerçekleştirmeye çalışılır.

2. Aşağıdakilerin hangisinde cümledeki açıklamayla parantez içindeki edebi tür ilişkilendirilemez?

C) Yalın, sade bir anlatımla günlük, basit yaşantılar yansıtılır.

A) Sanatçıların kısa hayat hikâyelerine ve özelliklerine dair bilgi veren, ya isimlerinin harf sırasına ya da zaman sırasına göre düzenlenen biyografi kitaplarıdır. (Tezkire) B) Mektupların, resmî yazıların, güzel yazı örneklerinin ve kısa mensur metinlerin bir araya toplandığı eserlerdir. (Münşeat)

D) Şiir, biçimsel özelliklerden uzaklaştırılır. E) Toplumcu gerçekçi bir anlayış savunulur.

6. Aşağıdaki eser - yazar eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

C) Bir kişinin gezip gördüğü yerlerin güzellikleri, ayırıcı özellikleri, insanlarının örf ve âdetleri hakkında yazdığı gezi yazılarının toplandığı eserlerdir. (Seyahatname)

A) Necati Cumalı – Tütün Zamanı B) Orhan Asena – Korku C) Turgut Özakman – Hacı Yatmaz

D) Yabancı bir ülkeye elçi olarak gönderilen bir görevlinin o ülkenin siyasî yapısı, örf ve âdetleri, gelişmişlik düzeyi, değişik özellikleri hakkındaki izlenimlerine yer verdikleri eserlerdir. (Siyasetname) E) Fıkraların, hicivlerin, mizahî metinlerin bir araya getirildiği eserlerdir. (Letâifname)

D) Falih Rıftı Atay – Zeytindağı E) Nurullah Ataç – Karalama Defteri

7. Peyami Safa 1949'da yayınlanan son eserlerinden "----" tıp öğrenimi yaparken bunalıma girerek felsefeye yönelen ve sonuçta mistik dünya görüşünde karar kılan bir gencin öyküsünü anlattı.

3. Aşağıdakilerden hangisi “toplumcu gerçekçi” anlayışla roman-hikâye yazan sanatçılardan değildir?



B) Fakir Baykurt

A) Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nda

C) Kemal Tahir

B) Bir Tereddüdün Romanı’nda

D) Sadri Ertem

C) Matmazel Noralya’nın Koltuğu’nda

E) Sabahattin Ali

D) Sözde Kızlar’da E) Fatih-Harbiye’ de LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

1

Tarama

8. Şiirlerinde özgürlük, barış gibi toplumsal temaları da aşk

yalnızlık umutsuzluk gibi temaları da işlemiştir. İmgelere geniş yer vermiştir. Osmanlıca da kullanılan sözcükleri yeryer kullanmaktan çekinmemiştir. Mavi akımın öncüsüdür. ‘’Sisler Bulvarı, Ben Sana Mecburum, Tutuklunun Günlüğü’’ şiir kitaplarından bazılarıdır.

Bu parçada Aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Hilmi Yavuz

B) Atilla İlhan

C) Edip Cansever

D) Özdemir Asaf

12. Çehov tarzı öykünün önemli temsilcilerindendir. Öykü ve

romanlarında ele aldığı konular, kişiler çeşitlilik gösterir. Ancak genelde sıradan insanların gündelik yaşamları üzerinde durdu. Ev içi yaşam, aile ilişkileri, kahve mahalle ortamı ile köylülük gibi temaları işledi.

Katı sınıf ilişkileriyle belirlenmemiş bir toplum özlemini dile getirdi. Olayları ve kişileri önyargısız, sevecen ve gerçekçi bir yaklaşımla ele aldı.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Cevat Şakir Kabaağaçlı

E) Ataol Behramoğlu

B) Cahit Sıtkı Tarancı C) Memduh Şevket Esendal D) Orhan Pamuk

9. Aşağıdakilerden hangisi, öz şiir anlayışıyla ilişkilendiri-

E) Kemal Tahir

lebilir?

A) Yeni Lisan

13. Aylak Adam romanında toplumun belirlediği kuralların dı-

şına çıkmanın, başa çıkması güç sonuçlar doğurabileceği konusu işledi. Alışılmışa, sıradanlığa karşı çıkan Bay C’nin başından geçen olayları anlatan roman psikolojik yalnızlık ve yabancılaşma temalı en başarılı romanlardan biri kabul edildi. Anayurt Oteli adlı romanda; Anadolu’da bir kasabada otel katipliği yapan Zebercet’in, otelde bir gece konaklayan esrarengiz bir kadın müşteriden sonra karmaşıklaşan ruhsal yapısı, buna bağlı olarak bunalıma girmesi ve gelişen olayları anlattı.

B) Edebiyat ve Hukuk C) Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar D) Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi E) Şiir ve İnşa

10. Aşağıdaki yazar – eser eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir?

A) Necati Cumalı – Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor

B) Behçet Necatigil – Kapalı Çarşı

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yusuf Atılgan

C) Fazıl Hüsnü Dağlarca – Çocuk ve Allah

B) Kemal Bilbaşar

D) Cahit Sıtkı Tarancı – Ömrümde Sükût

C) Talip Apaydın

E) Arif Nihat Asya – Kökler ve Dallar

D) Bilge Karasu E) Vüsat O. Bener

11. Eserlerinde toplumcu gerçekçi bir çizgi takip etmiştir. Üret-

14. Öykülerinde toplumun her kesiminden insanlara rastlanır. Gülmece ve yargı ögelerini kullanarak iletmek istediklerinin daha etkili olmasına hedefler. Epik tiyatro türünde oyunlar da yazmıştır. Sanatçının Keşanlı Ali destanı adlı oyunu oldukça ünlenmesini sağlamıştır.

ken bir yazar olan sanatçı şiir, mizahi öyküler, roman, çocuk kitapları gibi değişik türlerde eserler vermiştir. En tanınmış eseri Hababam Sınıfı adlı romanıdır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Ferit Edgü B) Rıfat Ilgaz C) Asaf Halet çelebi D) Fakir Baykurt E) Behçet Necatigil

2


Bu parçada sözü edilen yazar aşağıdakilerden hangisidir? A) Turan Oflazoğlu B) Orhan Kemal C) Yaşar Kemal D) Haldun Taner E) Peyami Safa

Tarama

15. İslami kimliğiyle tanınan bir öykücü olmasına rağmen öykü-

lerinde hiçbir zaman, dönemindeki birçok yazarda görüldüğü gibi, inandığı şeyleri okuyucusuna dayatmamış, vermek istediği mesajı öyküyü örselemeden, akışı ve yapıyı bozmadan anlatmayı bilmiştir. Hikâyelerinde dili ustaca kullandı ve yer yer şiirsel bir hava oluşturdu. Denize Açılan Kapı adlı eseriyle Türkiye Yazarlar Birliği Yılın Hikâyecisi Ödülü’ne layık görüldü. Gül Yetiştiren Adam adlı bir de romanı vardır.

18. Aynı şair tarafından yazılmış beş mesnevîye ne ad verilir?

A) Müstezâd

B) Hamse

D) Münşeat

C) Terâne

E) Ziyâde

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Sezai Karakoç

19. Aşağıdakilerden hangisi Âşık tarzı heceli şiir türlerin-

B) Oğuz Atay

den koşma şeklinin türlerinden biri değildir?

C) Rasim Özdenören

A) Güzelleme

D) Cahit Zarifoğlu

B) Ağıt

D) Koçaklama

E) Erdem Bayazıt

C) Taşlama E) Semai

16. Bizde Batılı anlamda ilk günlüklerden birinin yazarı Şair Ni-

gâr Bint-i Osman (Nigar Hanım)'dır. Nigâr Hanım, 20 defter tutarındaki notlarının başına o günün tarihini koymuş ve günlüklerinin bir kısmı daha sonra ---- adıyla yayımlanmıştır. Şair bu eserinde genellikle çocukluğu, evlilikleri, boşanmaları gibi başından geçen olayları, çektiği acı ve çileleri anı üslûbuyla aktarmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisidir?

20. Aşağıdakilerden hangisi Orhan Kemal’in romanlarından biri değildir? A) Baba Evi

B) Avare Yıllar

A) Kavgalarım

C) Murtaza

D) Cemile

B) Hayatımın Hikâyesi

E) Yer Demir Gök Bakır

C) Evrâk-ı Leyâl D) Seyahat Jurnali E) Tâmât

17. Ona göre öykü, "yazıldığı dönemin tarihsel, toplumsal renk-

lerini, özelliklerini içermeli az da olsa belge işlevi yüklenmelidir." İlk öykü kitabı "Çilli"den başlayarak öykülerinde kesitleri değil geniş açılımları, bir anın olayını değil geniş dönemlerin olaylarını işledi. Romanlarında Türkiye'deki köylü yaşamını halkçı ve devrimci bir bakış açısıyla ele aldı. Köylünün bilinci ve bilinçaltındaki istekleri, tepkileri, çelişkileri yansıttı. Yılanların Öcü, Irazcanın Dirliği, Kaplumbağalar eserlerinden bazılarıdır.

21. ‒ Öz Şiir anlayışını sürdüren şiir

‒ Toplumcu şiir

‒ Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiir

‒ Garip dışında yeniliğini sürdüren şiir

Yukarıda verilen şiir anlayışlarıyla aşağıdaki şairler eşleştirildiğinde hangi sanatçı boşta kalır?

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ziya Osman Saba

A) Kemal Tahir

B) Rıfat Ilgaz

C) Faruk Nafiz Çamlıbel

C) Aziz Nesin

D) Fakir Baykurt

D) Cahit Zarifoğlu

E) Talip Apaydın

B) Nazım Hikmet Ran

E) Haydar Ergülen


3

Tarama

22. Anadolu dilini iyi bilen, köylü ağzını mükemmel kullanabilen

sanatçı gazetecilikten gelen gözlemci yönüyle romanlarının kurgusunu ustaca ördü.Çiftçilik yaptığı ve tabiatı çok iyi tanıdığı için romanlarındaki köy ve tabiat tasvirleri son derece gerçekçi ve etkileyicidir.Yaşlanıp iş göremez duruma düşen ve bunun üzerine sahibi tarafından “yılkı”lığa ayrılan yani açlığa ve ölüme terk edilen bir atın hikâyesi anlatıldığı Yılkı Atı tüm ülkede tanındı.

25. ---- adlı öyküsünde Türk edebiyatında ilk kez denenen bir

şey yapan Mustafa Kutlu, hep köyden şehre göç edenlerin hikâyeleri, romanları, şiirlerini yazan bir anlayışın tersine şehirden köyüne dönen bir insanın hikâyesi anlattı.

A) Kapıları Açmak B) Yılkı Atı

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kemal Tahir

B) Dursun Akçam

C) Abbas Sayar

D) Yaşar Kemal


C) Şahmerdan D) Korkuyu Beklerken E) Bodur Minareden Öte

E) Talip Apaydın

26. Eski ile yeni arasında kalan sanatçı, çevresinde toplanan

eski taraftarlarının etkisiyle eski edebiyatın savunucusu gibi algılanmıştır. Yaşamı bu mücadeleyle geçen sanatçı, yeni tarzda şiirler de yazmıştır. Şiirlerini ‘Ateşpare, Fürüzan, Şerare" adlarıyla kitaplaştırmış, "Demdeme" adlı kitabında eleştirilerini toplamış, anılarını ise ‘Ömer’in Çocukluğu'' adıyla yayımlamıştır.

23. Kendi alanlarında ünlü olmuş, siyaset adamı, edebiyatçı,

sporcu, bilim adamı, ses, sinema, tiyatro sanatçısı, gazeteci, ticaret adamı gibi kişilerin hayatlarını, neler yaptıklarını, ülke ve dünya insanlığına neler kazandırdıklarını, hayatlarının önemli başarılarını ve dönüm noktalarını bütünüyle anlatan yazılara ---- denir.

Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?


A) Recaizade Mahmut Ekrem

A) Mülakat

B) Otobiyografi

C) Abdülhak Hamit Tarhan

C) Röportaj

D) Anı

E) Biyografi

24. Aşağıdakilerden hangisi orta oyununun bölümlerden biri değildir? A) Giriş

B) Muhavere

C) Fasıl

D) Zuhurî

E) Bitiş

B) Muallim Naci D) Ziya Paşa E) Samipaşazade Sazai

27. Tanzimat Edebiyatı’nın II. dönem sanatçıları için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Sanat, sanat içindir ilkesi doğrultusunda bireysel konulan işlemişlerdir. B) Eserlerinde ağır bir dil kullanmışlardır. C) Batı edebiyatındaki realizm ve natüralizm akımlarının etkisinde kalmışlardır. D) Tiyatroyu, halkı eğlendirerek eğitime amacıyla kullanmışlardır. E) Şiirde klasik biçim kurallarının kırarak Edebiyat-ı Cedide'ye öncülük yapmışlardır.

4


Tarama

28. Oyuncunun tek başına hazırlayıp yürüttüğü seyirlik bir oyun

çeşidir. Sözlük anlamıyla övgücü demektir. Oyuncunun elinde bir baston, omzunda da bir mendil vardır. Mendili, ses ve şive taklitleri yaparken; bastonu da çeşitli sesler çıkartmak için kullanır. Anlatıcı seyircinin performansına göre anlatış tarzını belirler bu nedenle her anlatışta farklılıklar ortaya çıkar.

31. I. Rahmet Yolları Kesti

II. Yer Demir Gök Bakır

III. Fatih- Harbiye

IV. Huzur

Numaralanmış eserlerle aşağıdaki sanatçılar eşleştirilirse bu sanatçıların hangisi boşta kalır?

Yukarıdaki parçada aşağıdakilerin hangisinden söz edilmektedir?

A) Kemal Tahir

A) Kukla

B) Meddah

C) Yaşar Kemal

C) Orta oyunu

D) Karagöz

D) Peyami Safa

B) Tarık Buğra

E) Tiyatro

E) Ahmet Hamdi Tanpınar

29. Allah’ın zâtından, sıfatlarından, fiillerinden, birliğinden

32. Bu akımın sanatçılarına göre varlığın gerçek yönü değil,

kişide bıraktığı etki önemlidir. Bu nedenle anlam belirginliğinden çok kapalılık yeğlenmiş, anlamın yoruma uygun olması sağlanmıştır. Tepki olarak ortaya çıktığı akımın aksine şiirde ölçü ve uyak önemini kaybetmiş şiire serbest ölçü egemen olmuştur.

ve yüceliğinden söz eden manzumelere ne ad verilir? A) Münâcaat

B) Na’t

C) Tevhîd

D) Mi’râciyye

E) Hilye

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi ile ilgili bilgi verilmiştir? A) Sembolizm

B) Parnasizm

C) Surrealizm

D) Ekspresyonizm

30. Yedi Meşalecileri 1940 kuşağına bağlayan şairler içinde

Cahit Sıtkı ile birlikte sese ve biçim mükemmelliğine önem verdi. Baudelaire sembolizminden hareketle Türkçede yeni bir şiir dili oluşturmaya çalışmasıyla Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde kendisine önemli bir yer edindi. Özellikle Olvido ve Serenat şiirleriyle tanındı.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ahmet Muhip Dıranas B) Orhan Şaik Gökyay C) Fazıl Hüsnü Dağlarca D) Ömer Bedrettin Uşaklı E) Bedri Rahmi Eyüboğlu

E) Kübizm

33.

Şair Turgut Uyar ----

Topluluk ---Bireyin iç dünyasını esas alır.


Buna göre boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) II. Yeni – Mustafa Kutlu B) Garip – Fazıl Hüznü Dağlarca C) Öz şiir anlayışını sürdüren şiir – Süreyya Berfe D) Toplumcu şiir – Cahit Külebi E) 1980 sonrası şiiri – Hilmi Yavuz


5

Tarama

34. Çukurovalı işçileri kırsal yöre ve kenar mahalle insanının sıkıntılarını etkileyici bir dille anlatmıştır. Öykülerini gözleme dayalı bir gerçeklik anlayışıyla yazmıştır. Öykü ve romandaki kişileri yerel ağız özellikleriyle konuşturur. Müfettişler Müfettişi, Mahalle Kavgası, Hanımın Çiftliği, Gurbet Kuşları gibi pek çok ünlü romana imza atmıştır.

Bu parçada hakkında bilgi verilen yazar aşağıdakilerden hangisidir?

37. Modern roman tekniği ve değişik anlatımıyla dikkat çekmiş-

tir. Romanlarında toplum kurallarıyla çatışan, kent yaşamının kalabalıkları içinde yalnızlaşan ve yabancılaşan aydının dramını yansıtmıştır. Tutunamayanlar adlı romanı Türk edebiyatında postmodern tarzda yazılan ilk romandır.

Bu parçada aşağıdaki sanatçılardan hangisi hakkında bilgi verilmiştir? A) Samim Kocagöz

A) Orhan Kemal

B) Rıfat Ilgaz


C) Füruzan

C) Yakup Kadri Karaosmanoğlu

D) Sevinç Çokum

D) Rıfat Ilgaz

E) Oğuz Atay

E) Kemal Tahir

38. Recaizâde Mahmut Ekrem'in en güçlü yönlerinden biri de

eleştirmenliğidir. Her şeyden önce bir ders kitabı olarak yazılmış olmasına karşın ....yalnız belli bir dönemin bir kısım gençleri üzerinde değil, uzun süre ve büyük bir aydın kuşak üzerinde etkili olmuş bir eserdir. Edebiyat kuralları ve onların özelliklerini açıklamak ve kabul ettirmek için yazılan eser, o zamana kadar yazılan aynı tür eserlerden farklı ve üstündür.

35. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “tam kafiye” vardır? A) Bin yıl da sürse böyle ömür, ben ömür demem Mevki ve şöhret istemem, altınlar istemem

B) Ben seni vermem cihana demişti Üçüncü Selim Benim gücüm yetmez buna, mülke padişah değilim

A) Araba Sevdası B) Çok Bilen Çok Yanılır

C) Bir hoş sıtma mıydı bilmem Kara sevda mıydı bilmem

C) Zemzeme D) Afife Anjelik

D) Körpe dallarda çiçekler açsın Gelsin âhengi nefis şarkıların E) Düşeyim yollara hülyaya giden, şiire giden Bulayım zevkini ömrün yeniden

Bu parçadaki boş bırakılan yere aşağıdaki eser adlarından hangisi getirilmelidir?

E) Talim-i Edebiyat

39. Kahramanı bir köylü olan ve Antalya'nın bir köyünde geçen

hikâye, köyün bütün hayatını tam bir realizmle yansıtır. Yazar gerçekliğe bağlılık düşüncesi ile köylülerin şivelerini de aynen vermiştir. Hikâye, bu yönüyle, son dönem Türk edebiyatındaki köy romanı ve hikâyesi tarzının da ilk örnekleri arasındadır.

36. Aşağıdakilerin hangisi şiirde ahengin oluşmasına katkıda bulunan unsurlardan birisi değildir? A) Ritm

B) İmge

D) Ölçü

6


C) Uyak E) Asonans

Bu parçada sözü edilen eser ve yazarı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Sergüzeşt ‒ SamipaşazâdeSezâi B) Zehra ‒ Nabizâde Nâzım C) Araba Sevdası ‒ Recaizâde Mahmut Ekrem D) Karabibik ‒ Nabizâde Nâzım E) Küçük Şeyler ‒ Samipaşazâde Sezâi

Tarama

40. Hecenin beş şairi arasında şair yönü en güçlü olan sanat-

çıdır. Duygu ve düşünceyi bir arada yürüten, romantik ve realist konuları işleyen şiirleriyle ün yapmıştır. İlk şiirlerinde aşk temasını işleyen sanatçı sonradan yazdığı şiirlerde Anadolu’yu ve memleket sevgisini işlemiştir. Han Duvarları, Çoban Çeşmesi gibi eserleri çok tanınmıştır.

43. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde belirtilen sanatçıyla ilgili değildir?

A) Sahnelenen ilk tiyatro eseri Vatan Yahut Silistre’dir (Namık Kemal) B) Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi edebiyatımızdaki ilk makaledir. (Şinasi)


C) Tahrib-i Harabat edebiyatımızda eleştiri türünün ilk örneğidir. (Ziya Paşa)

A) Sabri Esat Siyavuşgil

D) “ Küçük Şeyler” edebiyatımızda Batılı tarzda yazılmış ilk gerçekçi öykülerdir. (Samipaşazade Sezai)

B) Vasfi mahir Kocatürk C) Kenan Hulusi Koray

E) Karabibik, edebiyatımızda köy yaşamını konu alan ilk romandır. (Nabizade Nazım)

D) Faruk Nafiz Çamlıbel E) Orhan Seyfi Orhon

41. Ahmet Hamdi Tanpınar, romanlarında zengin hayatların

44. Servet-i Fünûncuların yaşıtı ve çağdaşıdır. Ancak bu top-

luluğa hiç girmemiştir. Konularını eski İstanbul’un kenar mahallelerinden alan çok sayıda roman yazmıştır. Bu romanlarında batıl inançlar, aile geçimsizlikleri, yüzeyde kalan batılılaşmayı vs. ele almıştır. Romandaki tipleri kendi şiveleriyle konuşturan sanatçı, halk için roman yazan ikinci yazardır.

hikâyelerinden çok, ülke meselelerine kendine has yorumlar getirmiş, ilk romanı ---- öneminin özellikleri, iş ve ev yaşamları, sarayla ilişkileri, alışkanlıkları, tutkuları, felsefeleriyle imparatorluğun son yıllarında yaşayan insanları sergilemiştir.


A) Hanımın Çiftliği’nde

A) Halit Ziya Uşaklıgil

B) Irazcanın Dirliği’nde

B) Halide Edip Adıvar

C) Huzur’da

C) Hüseyin Rahmi Gürpınar

D) Fatih-Harbiye’de

D) Ahmet Mithat Efendi

E) Cevdet Bey ve Oğulları’nda

42. Nerde böyle hüzünlenmek o zaman İçip içip ağlamak Uzaklara dalıp şarkı söylemek Hafta sekiz ben eğlentide Bugün saz, yarın sinema

Biçim ve içerik özellikleri göz alındığında bu metin aşağıdaki sanatçıların hangisinden alınmış olabilir? A) Ece Ayhan B) Turgut Uyar C) Orhan Veli D) İlhan Berk E) Sezai Karakoç

Bu parçada hakkında bilgi verilen sanatçı, aşağıdakilerden hangisidir?

E) Yakup Kadri Karaosmanoğlu

45. İçinden tanırım ben o elleri Onlar ki zahir de viran olurlar Ardıçlı dağları çamlı belleri Aşanlar Şi’rine hayran olurlar

Biçim ve içerik özellikleri göz önüne alındığında bu metinde aşağıdaki şiir anlayışlarından hangisine ait özellikler ağır basmaktadır? A) Öz şiir anlayışını sürdüren şiir B) Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiir C) Garip şiiri D) II. Yeni şiiri E) 1980 sonrası şiir


7

Tarama

46. Günümüz tiyatro yazarlarındandır. Tiyatrolarında özellikle

49. Ressam ve şair olan sanatçı ilk şiir kitabını 1941 yılında

trajediye ağırlık vermiştir. Washington Üniversitesi’nde tiyatro dersleri ve oyun yazarlığı dersleri almıştır. Çok sayıda ünlü eseri çeviri yoluyla dilimize kazandırmıştır. “Deli İbrahim” oyunu ile “Türk Dil Kurumu Ödülü” almıştır. Özellikle Osmanlı tarihi ile ilgili konuları tiyatroya aktarmada çok başarılıdır. Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

Yaradana Mektuplar adıyla yayımladı. Halk edebiyatının masal, şiir, deyiş gibi her türüne karşı duyduğu hayranlık, şiirlerine de yansıdı.Halk dilinden ve şiirinden aldığı öğeleri kendine özgü bir biçimde kullanarak halk diline yaklaşma çabasını sonuna dek götürdü.“Yaradana Mektuplar”, “Karadut”, “Tuz”, “Üçü Birden” eserlerinden bazılarıdır. Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ferit Edgü

A) Bedri Rahmi Eyüpoğlu

B) Turan Oflazoğlu

B) Memduh Şevket Esendal

C) Muhsin Ertuğrul

C) Orhan Pamuk

D) Rıfat Ilgaz

D) Kemal Tahir

E) Orhan Asena

E) Mustafa Kutlu

47. Şiirlerdeki konular bireyin günlük kaygı ve ümitleri üzeri-

nedir. Şiir, öykü, roman, tiyatro türlerinde önemli yapıtlar vermiştir ----. Zaman zaman deneme alanına da el atmıştır. "Kızılçullu Yolu" en tanınmış eserlerinden biridir.

Bu parçadaki boşluğu aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? A) İnci Aral B) Nezihe Meriç C) Necati Cumalı D) Bedri Rahmi Eyüpoğlu E) Hilmi Yavuz

50. Sadece Türk edebiyatının değil dünya mizah edebiyatının

da sayılı isimleri arasında yer aldı. Öykülerinde Türk toplumunu ayrıntılarıyla yansıttı. Anlatımında halk edebiyatının ana öğelerinden yararlandı. Yer yer masal temasıyla ve mizah aracılığıyla günlük olayları, toplumsal aksaklıkları eleştirdi.Türk edebiyatında çağdaş mizah yazarlığı tekniklerini geliştiren sanatçı, genç mizah yazarlarının doğmasının da önünü açtı.Türettiği “Zübük” karakteri daha sonra sinemaya uyarlanmıştır.

48. Geleneksel halk hikâyelerimizi ve masallarımızı derledi.

Kendisi de masallar yazdı, Masalcı Baba olarak tanındı. Anadolu'nun çeşitli yörelerinde, yerel sanat dergilerinin çıkması için çalışmalar yaptı. Danimarka'da bulunan Andersen Kurumu; 1956 yılında Açıl Sofram Açıl adlı eseriyle yazara, Dünya Çocuk Edebiyatı Onur Belgesi verdi.


A) Suut Kemal Yetkin


B) Nurullah Ataç

A) Aziz Nesin

C) Eflatun Cem Güney

B) Eflatun Cem Güney


C) Mustafa Kutlu

E) Reşat Nuri Güntekin

D) Falih Rıfkı Atay E) Salah Birsel

26. B 27. D 28. B 29. C 30. A 31. B 32. C 33. A 34. A 35. D 36. B 37. E 38. E 39. D 40. D 41. C 42. C 43. C 44. C 45. B 46. B 47. C 48. C 49. A 50. A 1. A

2. D

3. A

4. E

5. E

6. C

7. C

8. B

9. C 10. A 11. B 12. C 13. A 14. D 15. C 16. B 17. D 18. B 19. E 20. E 21. E 22. C 23. E 24. D 25. A LYS Edebiyat Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

LYS Edebiyat PDF

Recommend Documents