LIBRO IV BILINGÜE [1] Transacto Punico bello secutum est Macedonicum contra Philippum regem quingentesimo quinquagesimo quinquagesimo et primo anno ab urbe condita.
Concl ui da l a Guer r a Púni ca,si gui ól a deMacedoni a cont r a elr ey Fi l i poen elaño 551 despuésdel af undaci óndel aci udad. [2] T. Quintius Flamininus adversum Philippum missus rem prospere gessit. Pax ei data est his legibus ne !raeciae civitatibus" quas #omani contra eum de$enderant" bellum in$erret" ut captivos et trans$ugas redderet" quinquaginta solas naves haberet" reliquas #omanis dederet" per annos decem quaterna milia pondo argenti praestaret et obsidem daret $ilium suum %emetrium. T. Quintius etiam &acedaem &acedaemonii oniis s intulit intulit bellum. bellum. %ucem %ucem eorum eorum 'abidem 'abidem vicit et quibus quibus voluit voluit condicio condicionibu nibus s in $idem $idem accepit. (ngenti gloria trimphavit) duxit ante currum nobilissimos obsides" %emetrium" Philippi $ilium" et *rmenen 'abidis. 'abidis.
Ti t oQui nci oFl ami ni nol uchócon éxi t ocont r a Fi l i po.Lef ueconcedi da l a pazcon est as condi ci ones:que no hi ci er al a guer r aal as ci udades de Gr eci a que habí an def endi do l os r oma manosencont r adeél ,quedevol vi er aal ospr i si oner osydesert or es,quet uvi er asól oci ncuent a navesy ent r egar a elr est oa l osr oma manos,quedur ant edi ezañospagar a cuat r omi ll i br asde pl at aanual esyent r egar acomor ehénasuhi j oDemet r i o.Ti t oQui nci ot ambi énl uc hócont r al os l acedemo moni os.Venci óa su gener al ,Nabi s,y l os r eci bi ócomo moal i ados en l ascondi ci ones que qui so.Congr angl or i al l evóant esucar r oadosr ehenesmu muynobl es:aDeme met r i o,elhi j odeFi l i po, yaÁr menes,elhi j odeNabi s. [+] Transac Transacto to bello bello Macedoni Macedonico co secutum secutum est ,-riacum ,-riacum contra contra *ntioch *ntiochum um regem regem P. ornelio ornelio ,cipione ,cipione M. *cilio *cilio !labrion !labrione e consuli consulibus. bus. /uic *ntiocho *ntiocho /anniba /anniball se iunxerat iunxerat"" arthagi arthaginem" nem" patriam patriam suam" metu" ne #omanis traderetur" relinquens. M. *cilius !labrio in *chaia bene pugnavit. Castra regis
Antiochi nocturna pugna capta sunt, ipse fugatus. Philippo, uia contra Antiochu! Ro!anis fuisset au"ilio, filius #e!etrius re$$itus est. Concl ui da l a guer r a de Macedoni a,si gui ól a de Si r i a cont r a elr ey Ant í oco,en el 50 consul adodePubl i oCor nel i oEsci pi ón yMani óAci l i oGl abr i ón .Aní balsehabí a uni doaest e Ant í oco dej ando Car t ago,su pat r i a,pormi edo a serent r egado a l os r omanos.Mani ó Aci l i o Gl abri ón l uc hócon éxi t oen Acaya.Elcamp mpament odelr eyAnt í ocof uet oma madoen una bat al l a noct ur na y elpr opi or ey f uepuest oen f uga.A Fi l i pol ef uedevuel t osu hi j oDeme met r i opor que habí aayudadoal osr oma manoscont r aAnt í oco. [0] [0] L. Cornelio %cipione et C. Laelio consuli&us %cipio Africanus fratri suo L. Cornelio %cipioni consuli legatus $atus contra Antiochu! profectus est. 'anni&al, ui cu! Antiocho erat, na(ali proelio (ictus est. Ipse postea Antiochus circa %ip)lu! apu$ *agnesia!, Asiae ci(itate!, a consule Cornelio %cipione ingenti proelio fusus est . *uxilio *uxilio $uit #omanis #omanis in ea pugna umenes" umenes" *ttali regis $rater" qui umeniam in Phr-gia condidit. +uinuaginta !ilia pe$itu!, tria euitu! eo certa!ine e" parte regis occisa sunt. u! re" pace! petit. Is$e! con$icioni&us $ata est a senatu " quamquam victo" quibus ante o$$erebatur ut ex uropa et *sia recederet atque intra Taurum Taurum se contineret" decem milia talentorum et viginti obsides praeberet" /annibalem" concitatorem belli" dederet.
Eu!eni regi $onatae sunt a senatu o!nes Asiae ci(itates, uas Antiochus &ello per$i$erat, et Rho$iis, ui au"iliu! Ro!anis contra rege! Antiochu! tulerant, !ultae ur&es concessae sunt . ,cipio #omam rediit" ingenti gloria triumphavit. 'omen et ipse ad imitationem $ratris *siagenis accepit" quia *siam vicerat" sicuti $rater ipsius propter *$ricam domitam *$ricanus appellabatur.
En elconsul adodeLuci oCor nel i oEsc i pi ón yGayoLefio51,Esci pi ón elAf r i canomar chó cont r aAnt í oco,nomb mbr adol egadodesuher manoelcónsulLuci oCor nel i oEsci pi ón.Aní bal ,que est abaconAnt í oco,f uevenci doenuncomb mbat enaval .Después,elpr opi oAnt í ocof ueder r ot ado en una gr an bat al l a porelcónsulCor nel i o Esci pi ón cer ca de Sí pi l o,j unt o a Magnesi a,una ci udad deAsi a.Ayudóa l osr oma manosenest a bat al l a Eumenes,her manodelr eyÁt al o,qui en f undól aci udaddeEumeni aenFr i gi a.Enest abat al l af uer onmuer t osci ncuent ami lsol dadosde i nf ant erí ayt r esmi ldecabal l erí adelej érci t odelr eyAnt í oco.Ent oncespi di óelr eyl apaz.Lef ue concedi daporelsenadoconl asmi mi sma mascondi ci ones,apesardehabersi dovenci do,conl asque ant essel ehabí aof r eci do:queser et i r ar adeEur opaydel apr ovi nci adeAsi aysequedar aenel
1
i nt er i ordelTaur o,que di er a di ez mi lt al ent os y vei nt er ehenes y que ent r egar a a Aní bal , i nst i gadordeest aguer r a.Alr eyEumenesl ef uer ondonadasporelsenadot odasl asci udades deAsi a,queAnt í ocohabí aper di doen l aguer r a,yseconcedi er ont ambi énmuc hasci udadesa l osr odi os,quehabí an pr est adosu ayuda a l osr omanosen l a guer r a cont r a elr ey Ant í oco. Esci pi ónr egr esóaRoma ycel ebr óelt r i unf ocongr andeshonor es.A i mi t aci óndesuher mano, r ec i bi ó elnombr e de Asi ágeno,porhabervenci do en Asi a,c omo su her mano er al l amado Af r i canoporhabersomet i doÁf r i ca. [] ,p. Postumio *lbino Q. Marcio Philippo consulibus M. Fulvius de *etolis triumphavit. /annibal" qui victo *ntiocho" ne #omanis traderetur" ad Prusiam" 3ith-niae regem" $ugerat" repetitus etiam ab eo est per T. Quintium Flamininum. t" cum tradendus #omanis esset" venenum bibit et apud &ib-ssam in $inibus 'icomedensium sepultus est.
Enelconsul adodeEspur i oPost umi oAl bi noyQui nt oMar ci oFi l i po52,Mar coFul vi ocel ebr ó elt r i unf o sobr el os et ol i os.Aní bal ,que habí a hui do di r i gi éndose a Pr usi as,r ey de Bi t i ni a, despuésdel ader r ot adeAnt í oco,par anoserent r egadoal osr omanos,f uer ecl amadoaést epor medi odeTi t oQui nci oFl ami ni no.Y,comoi baaserent r egadoal osr omanos,bebi óunvenenoy f ueent er r adoenLi bi saj unt oalt er r i t or i odeNi comedi a. [4] Philippo" rege Macedoniae" mortuo" qui et adversum #omanos bellum gesserat et postea #omanis contra *ntiochum auxilium tulerat" $ilius eius Perseus in Macedonia rebellavit ingentibus copiis ad bellum paratis. 'am adiutores habebat ot-n" Thraciae regem" et regem (ll-rici" !entium nomine. #omanis autem in auxilio erant umenes" *siae rex" *riaratus appadociae" *ntiochus ,-riae" Ptolomaeus *eg-pti" Masinissa 'umidiae. Prusias autem 3ith-niae" quamquam sororem Persei uxorem haberet" utrisque se aequum praebuit. #u" Ro!anoru! P. Licinius consul contra eu! !issus est et a rege gra(i proelio (ictus . 'eque tamen #omani" quamquam superati" regi petenti pacem praestare voluerunt" nisi his condicionibus ut se et suos senatui et populo #omano dederet. Mox missus contra eum &. *emilius Paulus consul et in (ll-ricum . *nicius praetor contra !entium. ,ed !entius $acile uno proelio victus mox se dedidit. Mater eius et uxor et duo $ilii" $rater quoque simul in potestatem #omanorum venerunt. (ta bello intra 555 dies per$ecto ante cognitum est !entium victum" quam coeptum bellum nuntiaretur.
Muer t o Fi l i po,r ey de Macedoni a,qui en t ambi én sehabí a enf r ent ado a l osr omanosy post er i or ment el es habí a pr est ado su ayuda cont r a Ant í oco,su hi j o Per seo se r ebel ó en Macedoni a,despuésdedi sponernumer osast r opaspar al aguer r a.Tení acomoal i adosaCot i s, r eydeTr aci a,y alr eydeI l i r i a,Genci o.Pr est aban su ayuda a l osr omanosEumenes,r eyde Asi a,Ar i ar at o de Capadoci a,Ant í oco de Si r i a,Pt ol omeo de Egi pt o y Masi ni sa de Numi di a. Prusi asdeBi t i ni a,aunquesehabí acasadoconl aher manadePer seo,permaneci óneut r al .Fue envi adocomogener aldel osr omanoselcónsulPubl i oLi ci ni oyf uevenci doporelr eyenundur o combat e.Noobst ant e,l osr omanos,a pesardesu der r ot a,noqui si er on of r ecerl a pazalr ey cuandol a pi di ó,si noconest ascondi ci ones:queseent r egar an ély l ossuyosalsenadoy al puebl or omano.Luegof ueenvi adoa l uc harcont r a élelcónsulLuci oEmi l i oPaul oy a I l i r i a el pr et orGayo Ani ci oa l uc harcont r a Genci o.Est e,después de servenci do f áci l ment e en un combat e,se ent r egó ensegui da.Almi smo t i empo su madr e,su esposa y sus dos hi j os,y t ambi énsuher manocayer onenpoderdel osr omanos.Así ,acabadaest aguer r aent r ei nt adí as, sesupo que Genci o habí a si do venci do ant esde que seanunci ar a que habí a comenzado l a guerra. [6] um Perseo autem *emilius Paulus consul ((( 'onas ,eptembres dimicavit vicitque eum viginti milibus peditum eius occisis. quitatus cum rege integer $ugit. #omanorum centum milites amissi sunt. 7rbes Macedoniae omnes" quas rex tenuerat" #omanis se dediderunt) ipse rex" cum desereretur ab amicis" venit in Pauli potestatem. ,ed honorem ei *emilius Paulus consul non quasi victo habuit. 'am et volentem ad pedes sibi cadere non permisit et iuxta se in sella conlocavit. Macedonibus et (ll-riis hae leges a #omanis datae ut liberi essent et dimidium eorum tributorum praestarent" quae regibus praestitissent" ut appareret" populum #omanum pro aequitate magis quam avaritia dimicare. (taque in conventu in$initorum populorum Paulus hoc pronuntiavit et legationes multarum gentium" quae ad eum
2
venerant" magni$icentissime convivio pavit" dicens eiusdem hominis esse debere et bello vincere et in convivii apparatu elegantem esse.
ElcónsulEmi l i oPaul ol uchóconPer seoel3 desept i embr eyl ovenci ó,despuésdemat ar avei nt emi ldesussol dadosdei nf ant erí a.Lacabal l er í a,i l esa,escapóconelr ey.Cayer onci en sol dadosr omanos.Todasl asci udadesdeMacedoni a,queelr eyhabí at eni dobaj osucont r ol ,se ent r egar onal osr omanos.Elpr opi or ey,puest oquehabí asi doabandonadoporsusami gos,se pusoenmanosdePaul o.Per oEmi l i oPaul ol ot r at óconhonor ,nocomoaunenemi govenci do, puesnoper mi t i óqueseec har aasuspi es,cuandopr et endí ahacer l o,yl osent ój unt oaélenuna si l l a.A l os habi t ant es de Macedoni a y de I l i r i al es f uer on i mpuest as porl os r omanos est as condi ci ones:ser í an l i br esypagar í an l a mi t ad del ost r i but osquehabí an pagadoa l osr eyes, par aquequedar apat ent equeelpuebl or omanol uc habamásporj ust i ci aqueporavar i ci a.Así , enunaasambl eadei nnumer abl espuebl os,Paul opr ocl amóest oyr eci bi óespl éndi dament econ un banquet ea l osl egadosdenumer osasnaci ones,que habí an veni dohast a él ,di ci endoque debí a serpr opi o delmi smo hombr e no sól o venceren l a guer r a,si no t ambi én serel egant e of r eci endounbanquet e. [8] Mox septuaginta civitates piri" quae rebellabant" cepit" praedam militibus distribuit. #omam ingenti pompa rediit in navi Persei" quae inusitatae magnitudinis $uisse traditur" adeo ut sedecim ordines dicatur habuisse remorum. Triumphavit autem magni$icentissime in curru aureo cum duobus $iliis utroque latere adstantibus. %ucti sunt ante currum duo regis $ilii et ipse Perseus" 5&9 annos natus. Post eum etiam *nicius de (ll-riis triumphavit. !entius cum $ratre et $iliis ante currum ductus est. *d hoc spectaculum reges multarum gentium #omam venerunt" inter alios venit etiam *ttalus atque umenes" *siae reges" et Prusias 3ith-niae. Magno honore excepti sunt et permittente senatu dona" quae attulerant" in apitolio posuerunt. Prusias etiam $ilium suum 'icomeden senatui commendavit.
Luegot omóset ent aci udadesdelEpi r o,queer anr ebel des,ydi st r i buyóelbot í nent r el os sol dados.Regr esóaRomacongr anpompaenunanavedePer seo,que,segúnsecuent a,er ade un i nusi t ado t amaño,hast a elpunt o de deci r se que t ení a di eci séi s fil as de r emos.Cel ebr ó t ambi én elt r i unf oespl éndi dament een un car r odeor ol l evandoa susdoshi j os,unoa cada l ado.Fuer on conduci dosdel ant edesucar r ol osdoshi j osdelr eyyelpr opi oPer seo,quet ení a cuar ent ayci ncoaños.Despuésdeést eAni ci ot ambi éncel ebr óelt r i unf osobr el osi l i r i os.Genci o, j unt ocon su her manoy sushi j os,f ueconduci dodel ant edesu car r o.Vi ni er on a Roma par a cont empl arelespect ácul ol osr eyesdemuc hospuebl os,ent r eel l osÁt al oy Eumenes,r eyesde Asi a,y Pr usi asdeBi t i ni a.Fuer on r eci bi dosen medi odegr andeshonor esy,con per mi sodel senado,col ocar onenelCapi t ol i ol osr egal osquehabí ant r aí do.Pr usi ast ambi énencomendóal senadoasuhi j oNi comedes. [:] (nsequenti anno &. Memmius in &usitania bene pugnavit. Marcellus postea consul res ibidem prosperas gessit.
Alañosi gui ent e,Luci oMemmi ol uc hóconéxi t oenLusi t ani a.DespuéselcónsulMar cel o obt uvot ambi énal l ívi ct ori as.
ertiu! $ein$e &ellu! contra Carthagine! suscipitur, se"centesi!o et altero a& ur&e con$ita anno, L. *anlio Censorino et *. *anilio consuli&us, anno uinuagesi!o pri!o postua! secun$u! Punicu! transactu! erat. /i pro$ecti arthaginem oppugnaverunt. ontra eos /asdrubal" dux [1;]
arthaginiensium" dimicabat. Famea" dux alius" equitatui arthaginiensium praeerat. ,cipio tunc" ,cipionis *$ricani nepos" tribunus ibi militabat. /uius apud omnes ingens metus et reverentia erat. 'am et paratissimus ad dimicandum et consultissimus habebatur. (taque per eum multa a consulibus prospere gesta sunt" neque quicquam magis vel /asdrubal vel Famea vitabant" quam contra eam #omanorum partem committere" ubi ,cipio dimicaret.
Luegosei ni ci al at er cer aguerr acont r aCar t ago,enelaño 602 desdel af undaci óndel a 53 ci udad,en elconsul ado de Luci o Manl i o Censor i no y Mani ó Mani l i o ,ci ncuent a y un años despuésdel at er mi naci óndel aSegundaGuer r aPúni ca.Ést osmar c har onyat acar onCart ago. Asdr úbal ,gener alde l os car t agi neses,l uc haba cont r a el l os.Famea,ot r o gener al ,est aba al
3
f r ent edel a cabal l er í a car t agi nesa.Ent oncesEsci pi ón,ni et odeEsci pi ón elAf r i cano,mi l i t aba comot r i bunoyer a muy r espet adoy admi r ado,puesseconsi der aba queer a un hombr emuy bi en pr epar adopar al a guer r a y muy ent endi do.Así ,conl a ayuda deést e,l oscónsul esobt uvi er onmuc hoséxi t osyAsdr úbaloFameaevi t abancont odocui dadopr esent arbat al l acont r a l osr omanospordondeest abaEsci pi ón. [11] Per idem tempus Masinissa" rex 'umidarum" per annos sexaginta $ere amicus populi #omani" anno vitae nonagesimo septimo mortuus quadraginta quattuor $iliis relictis ,cipionem divisorem regni inter $ilios suos esse iussit.
En est e mi smo t i empo Masi ni sa,r ey de l os númi das,al i ado delpuebl or omano casi dur ant esesent aaños,muer t oal osnovent aysi et e,dej andocuar ent aycuat r ohi j os,or denóque Esci pi óndi vi di eraelr ei noent r eel l os. [12] Cu! igitur claru! %cipionis no!en esset, iu(enis a$huc consul est factus et contra Carthagine! !issus . (s eam cepit ac diruit. ,polia ibi inventa" quae variarum civitatum excidiis arthago collegerat" et ornamenta urbium civitatibus ,iciliae" (taliae" *$ricae reddidit" quae sua recognoscebant. (ta arthago septingentesimo anno" quam condita erat" deleta est. ,cipio nomen" quod avus eius acceperat" meruit" scilicet ut propter virtutem etiam ipse *$ricanus iunior vocaretur.
Asípues,dadal af amaquet ení aelnombr edeEsci pi ón,esnombr adocónsulapesarde su j uvent ud y envi ado cont r a Cart ago.Tomó Car t ago y l a dest r uyó.Devol vi ól os despoj os encont r ados al l í ,que Car t ago habí ar euni do de l a dest r ucc i ón de vari as ci udades,y l os or nament os públ i cosa l as ci udades de I t al i a y Áf r i ca,que l os r econocí an como suyos.Así , Car t agof uedest r ui daset eci ent osañosdespuésdesu f undaci ón.Esci pi ónmer eci ósi ndudael nombr equehabí ar eci bi dosuabuel o,demaner aquef uel l amado,acausadesuval or ,Af r i cano elJoven. [1+] (nterim in Macedonia quidam Pseudophilippus arma movit et #omanum praetorem P. (uventium contra se missum ad internicionem vicit. Post eum Q. aecilius Metellus dux a #omanis contra Pseudophilippum missus est et 559 milibus eius occisis Macedoniam recepit" ipsum etiam Pseudophilippum in potestatem suam redegit.
Ent r et ant oenMacedoni aunPseudofil i pot omól asar masyvenci óehi zomor i ralpr et or r omanoPubl i oJuvenci o,envi adocont r aél .Despuésl osr omanosenvi ar on al uc harc ont r a est e Pseudofil i po algener alQui nt o Ceci l i o Mét el o,qui en,t r as mat ara vei nt i ci nco mi lsol dados, r econqui st óMacedoni aysomet i óasupoderalpr opi oPseudofil i po. [10] Corinthiis uoue &ellu! in$ictu! est" nobilissimae !raeciae civitati" propter iniuriam legatorum #omanorum. /anc Mummius consul cepit et diruit. Tres igitur #omae simul celeberrimi triumphi $uerunt *$ricani ex *$rica" ante cuius currum ductus est /asdrubal" Metelli ex Macedonia" cuius currum praecessit *ndriscus" idem qui et Pseudophilippus" Mummii ex orintho" ante quem signa aenea et pictae tabulae et alia urbis clarissimae ornamenta praelata sunt.
Tambi énsedecl ar ól aguer r aal osdeCor i nt o,muynobl eci udaddeGr eci a,acausade unaaf r ent acausadaal osl egadosr omanos.ElcónsulMummi ol at omóyl adest r uyó. Secel ebr ar on,pues,enRomat r est r i unf osmuyf amosos:sobr eÁf r i caeldelAf r i cano,ant e cuyo carr of ue conduci do Asdrúbal ;sobr e Macedoni a elde Mét el o,ant e cuyo car r o desfil ó Andr i sco,elmi smoquet ambi éner al l amadoPseudofil i po,ysobr eCor i nt oeldeMummi o,ant eel cualf uer on t r ansport adas est at uas de br once,t abl as pi nt adas y ot r os ornament os de est a f amosí si maci udad. [1] (terum in Macedonia Pseudoperses" qui se Persei $ilium esse dicebat" collectis servitiis rebellavit et" cum sedecim milia armatorum haberet" a Tremellio quaestore superatus est.
Denuevoser ebel óenMacedoni aunPseudoper seo,quedecí aqueer ahi j odePer seo,t r as r euni ra l os escl avos,y,aunque t ení a di eci séi s mi lhombr es ar mados,f ue der r ot ado porel cuest orTr emel i o. [14] odem tempore Metellus in eltiberia apud /ispanos res egregias gessit. ,uccessit ei Q. Pompeius. Nec !ulto post +. uoue Caepio a$ i$e! &ellu! !issus est, uo$
ui$a! Viriathus contra Ro!anos in Lusitania gere&at. +uo !etu Viriathus 4
a suis interfectus est, cum quattuordecim annis /ispanias adversus #omanos movisset. Pastor primo $uit" mox latronum dux" postremo tantos ad bellum populos concitavit" ut adsertor contra #omanos /ispaniae putaretur. t cum inter$ectores eius praemium a aepione consule peterent" responsum est numquam #omanis placuisse imperatores a suis militibus inter$ici.
Almi smot i empo,Mét el oenCel t i ber i ar eal i zódi st i ngui dashazañasent r el oshi spanos.Le 54 sucedi ó Qui nt o Pompeyo . No mucho después f ue envi ado t ambi én Qui nt o Cepi ón55 a est a mi sma guer r a queun t alVi r i at ol l evaba a caboen Lusi t ani a cont r al osr omanos.Pormi edoa ést e,Vi r i at of uemuer t oporl ossuyos,después dehaberagi t adol aspr ovi nci asdeHi spani a cont r al osr omanosdur ant ecat or ceaños.Pr i mer of uepast or ,l uegoj ef edebandi dos,final ment e i nci t óat ant ospuebl osal aguer r aqueer aconsi der adocomoell i ber t adordeHi spani af r ent ea l osr omanos.Y cuandosusasesi nospi di er onunar ecompensaalcónsulCepi ón,r espondi óque nuncal eshabí aagr adadoa l osr omanosquel osgener al esf uer anasesi nadosporsuspr opi os sol dados. [16] Q. Pompeius deinde consul" a 'umantinis" quae /ispaniae civitas $uit opulentissima" superatus" pacem ignobilem $ecit. Post eum . /ostilius Mancinus consul iterum cum 'umantinis pacem $ecit in$amem" quam populus et senatus iussit in$ringi atque ipsum Mancinum hostibus tradi" ut in illo" quem auctorem $oederis habebant" iniuriam soluti $oederis vindicarent. Post tanta! igitur
igno!inia!, ua a Nu!antinis &is Ro!ani e"ercitus fuerant su&iugati, P. %cipio Africanus secun$o consul factus et a$ Nu!antia! !issus est. (s primum militem vitiosum et ignavum exercendo magis quam puniendo sine aliqua acerbitate correxit" tum multas /ispaniae civitates partim cepit" partim in deditionem accepit" postremo ipsam 'umantiam diu obsessam $ame con$ecit et a solo evertit" reliquam provinciam in $idem accepit.
Luego,elcónsulQui nt oPompeyo,der r ot adoporl osdeNumanci a,quef uel aci udadmás r i cadeHi spani a,fir móunapazi gnomi ni osa.Despuésdeél ,elcónsulGayoHost i l i oManci no56 fir módenuevounai nf amepazconl osnumant i nos,l acualelpuebl oyelsenadoor denar onque f uesequebr ant ada y queelpr opi o Manci nof uese ent r egadoa l osenemi gos,par a quesobr e aquél ,a qui en consi der aban r esponsabl e delt r at ado,vengar an l a af r ent a de l ar upt ur a del an gr an i gnomi ni a,con l a que dos veces l os ej ér ci t os r omanos mi smo.Despuésde t habí an si dosomet i dosporl osnumant i nos,Publ i oEsci pi ón elAf r i canof uenombr ado t e cor r i gi ó pr i mer o si n dur eza a l os cónsulpor segunda vez y envi ado a Numanci a.És
sol dados,di sol ut osyper ezosos,máspormedi odelent r enami ent oquedelcast i go,l uegot omó muc hasci udadesdeHi spani a yr eci bi óot r asenr endi ci ón,final ment er eduj oporelhambr el a ci udaddeNumanci a,despuésdeasedi ar l adur ant emuc hot i empo,yl adest r uyóporcompl et o; r eci bi óelr est odel apr ovi nci aenal i anza. [18] odem tempore *ttalus" rex *siae" $rater umenis" mortuus est heredemque populum #omanum reliquit. (ta imperio #omano per testamentum *sia accessit.
Poraquelent oncesmur i óÁt al o,r eydeAsi a,her manodeEumenes,ynombr óher eder oal puebl or omano.AsíAsi aseañadi óali mper i or omanoport est ament o. [1:] Mox etiam %. (unius 3rutus de allaecis et &usitanis magna gloria triumphavit et P. ,cipio *$ricanus de 'umantinis secundum triumphum egit quarto decimo anno postquam priorem de *$rica egerat.
Después t ambi én Déci mo Juni o Br ut o cel ebr ó con gr an gl or i a elt r i unf o sobr el os de Gal eci a y Lusi t ani a y Publ i o Esci pi ón el Af r i cano cel ebr ó un segundo t r i unf o sobr el os numant i nos,cat or ceañosdespuésdehabercel ebr adoelpr i mer osobr eÁf r i ca.
*otu! interi! in Asia &ellu! est a& Aristonico, Eu!enis filio, ui e" concu&ina susceptus fuerat. 'ic Eu!enes frater Attali fuerat. A$(ersus eu! !issus P. Licinius Crassus in$inita regum habuit auxilia. 'am et 3ith-niae rex [2;]
'icomedes #omanos iuvit et Mithridates Ponticus" cum quo bellum postea gravissimum $uit" et *riarathes appadox et P-laemenes Paphlagon. Victus est ta!en Crassus et in proelio interfectus est. Caput ipsius Aristonico o&latu! est " corpus ,m-rnae sepultum. Postea Perperna" consul
5
#omanus" qui successor rasso veniebat" audita belli $ortuna ad *siam celeravit et acie victum *ristonicum apud ,tratonicen civitatem" quo con$ugerat" $ame ad deditionem conpulit. Aristonicus iussu senatus Ro!ae in carcere strangulatus est . Triumphari enim de eo non poterat" quia Perperna apud Pergamum #omam rediens diem obierat.
Ent r et ant oenAsi acomenzóunaguer r aAr i st oni co,hi j odeEumenes,qui enhabí anaci do deuna concubi na.Est eEumeneshabí a si doher mano deÁt al o.Publ i oLi ci ni oCr aso,envi ado cont r a él ,t uvo l ai l i mi t ada ayuda de l os r eyes,pues pr est ar on su apoyo a l os r omanos Ni comedes,r eydeBi t i ni a,Mi t r i dat es,r eydelPont o,conqui endespuéshubounenf r ent ami ent o gr aví si mo,Ar i at esdeCapadoci a y Pi l émenesdePaflagoni a.Noobst ant eCr asof uevenci doy muer t oenelcombat e.Of r eci er onsucabezaaAr i st oni coysu cuer pof uesepul t adoenEsmi r na. 57 DespuésPer per na ,cónsulr omano,quesucedí aaCr aso,alt enernot i ci asdeldesenl acedel a guer r a,sedi r i gi ór ápi dament ea Asi a yobl i góporelhambr ea l ar endi ci ón a Ar i st oni coen l a ci udaddeEst r at oni cea,dondesehabí ar ef ugi ado,despuésdevencer l oenl abat al l a.Ar i st oni co, poror den delsenado,f ue est r angul ado en l a cár celen Roma,pues no se podí a cel ebr arel t r i unf osobr eél ,,por quePer per na,cuandor egr esabaaRoma,habí amuer t oenl osal r ededor es dePér gamo.
L. Caecilio *etello et . +uintio -la!inino consuli&us Carthago in Africa iussu senatus reparata est, uae nunc !anet, annis $uo&us et (iginti postua! a %cipione fuerat e(ersa. #e$ucti eo sunt ci(es Ro!ani. [21]
En elconsul adodeLuci oCeci l i oMét el oy Ti t oQui nci oFl ami ni no58 f uer econst r ui da por or den delsenadol a ci udad deCar t agoen Áf r i ca,l acualt odaví a per maneceen pi e,vei nt i dós añosdespuésdeserdest r ui daporEsci pi ón.Fuer onenvi adosal l íci udadanosr omanos. [22] *nno sexcentesimo vicesimo septimo ab urbe condita . assius &onginus et ,ex. %omitius alvinus consules !allis transalpinis bellum intulerunt et *rvernorum tunc nobilissimae civitati atque eorum duci 3ituito in$initamque multitudinem iuxta #hodanum $luvium inter$ecerunt. Praeda ex torquibus !allorum ingens #omam perlata est. Bituitus se #o!itio $e$it atue a& eo Ro!a! $e$uctus est " magnaque gloria consules ambo triumphaverunt.
Enelaño627 desdel af undaci óndel aci udadl oscónsul esGayoCasi oLongi noySext o 59 Domi ci oCal vi no decl ar ar onl aguer r aal osgal ost r ansal pi nos,al aci udaddel osar vernosmás f amosa ent oncesy a su j ef eBi t ui t o,y mat ar on a una i nmensa mul t i t ud degent ej unt oalr í o Ródano.Fuel l evadoa Romaungr anbot í ndet or quesgal os.Bi t ui t oseent r egóaDomi ci oyf ue conduci doporélaRoma.Congr angl or i aamboscónsul escel ebr ar onelt r i unf o.
*. Porcio Catone et +. *arcio Rege consuli&us, se"centesi!o tricesi!o et tertio anno a& ur&e con$ita Nar&one in Gallia colonia $e$ucta est annoue post a L. Caecilio *etello et +. *ucio %cae(ola consuli&us $e #al!atia triu!phatu! est. [2+]
En elconsul adodeMar coPor ci oCat ón y Qui nt oMar ci oRex1,en elaño 633 desdel a f undaci ón del aci udad,seest abl eci ól acol oni adeNar bona en l aGal i ayalañosi gui ent el os cónsul esLuci oCeci l i oMét el oyQui nt oMuci oEscévol acel ebr ar onelt r i unf osobr eDal maci a. [20] *b urbe condita anno sexcentesimo tricesimo quinto . ato consul ,cordiscis intulit bellum ignominioseque pugnavit.
Enelaño635 desdel af undaci óndel aci udad,elcónsulGayoCat ón2 decl ar ól aguer r aa l osescor di scosysuf r i óunai gnomi ni osader r ot a. [2] . aecilio Metello et n. arbone consulibus duo Metelli $ratres eodem die" alterum ex ,ardinia" alterum ex Thracia" triumphum egerunt" nuntiatumque #omae est imbros e !allia in (taliam transisse.
1 Año 118 a. C. 2 Año 116 a. C, si bien la fecha es inexacta: Gayo Porcio Catn f!e "errota"o #or los escor"iscos en el 114 a. C.
6
En elconsul ado de Gayo Cec i l i o Mét el o y Gneo Carbón3 l os dos her manos Mét el os al canzar onelt r i unf oelmi smodí a,unosobr eCer deña,ot r osobr eTr aci a,yseanunci óenRoma quel osci mbr oshabí anpasadodesdel aGal i aaI t al i a.
P. %cipione Nasica et L. Calpurnio Bestia consuli&us Iugurthae, Nu!i$aru! regi, &ellu! inlatu! est, quod *dherbalem et /iempsalem" Micipsae $ilios" [24]
$ratres suos" reges et populi #omani amicos" interemisset. Missus adversus eum consul alpurnius 3estia" corruptus regis pecunia" pacem cum eo $lagitiosissimam $ecit" quae a senatu improbata est. Postea contra eundem insequenti anno ,p. Postumius *lbinus pro$ectus est. (s quoque per $ratrem ignominiose contra 'umidas pugnavit.
Enelconsul adodePubl i oEsci pi ónNasi cayLuci oCal pur ni oBest i a4 sedecl ar ól aguer r a a Yugurt a,r ey deNumi di a,por que habí a mat ado a Adér baly Hi émpsal ,hi j osde Mi ci psa y her manossuyos,r eyesyal i adosdelpuebl or omano.Fueenvi adocont r aélelcónsulCal pur ni o Best i a,qui en,sobor nadoporelr ey,fir mócon éluna pazsumament ever gonzosa que no f ue apr obadaporelsenado.Después,alañosi gui ent e,mar c hócont r aélEspur i oPost umi oAl bi no. Tambi énést e,acausadesuher mano,suf r i óunai gnomi ni osader r ot acont r al osmuni das. [26] Tertio missus est Q. aecilius Metellus consul. (s exercitum a prioribus ducibus corruptum ingenti severitate et moderatione correctum" cum nihil in quemquam cruentum $aceret" ad disciplinam #omanam reduxit. (ugurtham variis proeliis vicit" elephantos eius occidit vel cepit" multas civitates ipsius in deditionem cepit. t cum iam $inem bello positurus esset" successum est ei a . Mario. (s (ugurtham et 3occhum" Mauritaniae regem" qui auxilium (ugurthae $erre coeperat" pariter superavit. *liquanta et ipse oppida 'umidiae cepit belloque terminum posuit capto (ugurtha per quaestorem suum ornelium ,ullam" ingentem virum" tradente 3occho (ugurtham qui pro eo ante pugnaverat. A *. Iunio
%ilano, collega +. *etelli, Ci!&ri in Gallia (icti sunt, et a *inucio Rufo in *ace$onia %cor$isci et ri&alli, et a %er(ilio Caepione in 'ispania Lusitani su&acti. Acti sunt et $uo triu!phi $e Iugurtha, pri!us per Metellum" secundus per Marium. Ante curru! ta!en *arii Iugurtha cu! $uo&us filiis $uctus est catenatus et !o" iussu consulis in carcere strangulatus est. Ent er cerl ugarf ueenvi adoelcónsulQui nt oCeci l i oMét el o64,qui enr eduj oalej érci t oal a di sci pl i na r omana,cor r i gi éndol ocongr an sever i dad ymando,aunquesi nserc r uelconnadi e. Venci óa Yugur t a en var i oscombat es,mat óo capt ur óa sus el ef ant esy t omómuchasdesus ci udades.Y,cuandoyai baaponerfinal aguer r a,f uesucedi doporGayoMar i o65.Ést ederr ot ó almi smot i empoaYugurt ayaBoc eo,r eydeMaur i t ani a,qui enhabí aempezadoaayudaraYugur t a.Tomót ambi én al gunas ci udadesdeNumi di a y pusofin a l a guer r a despuésde hacer pr i si oner o a Yugur t a pormedi o de su cuest orCor nel i o Si l a,un gr an hombr e,cuando Boceo, qui enant eshabí al uchadoasuf avor ,ent r egóaYugur t a.Losci mbr osf uer onvenci dosenl aGal i a porMar coJuni oSi l ano,col ega deQui nt oMét el o,l osescor di scosy t r i bal osen Macedoni a por Mi nuci oRuf oyl osl usi t anosenHi spani aporSer vi l i oCepi ón.Secel ebr ar ont ambi éndost r i unf os sobr e Yugur t a,elpri mer o por Mét el o,elsegundo por Mar i o.Per o Yugur t af ue conduci do, encadenadoj unt oconsusdoshi j os,ant eelcar r odeMar i oyl uego,pormandat odelcónsul ,f ue est r angul adoenl acár cel . 54 55
57 58
Q.PompeyoAul o,cónsulenel141 a.C. Q.Servi l i oCepi ón,cónsulenel140 a.C. Año130a.C. Año123 a.C.
3 Año 113 a. C. 4 Año 111 a. C.
$
59 64 65
Año124a.C. Año109 a Año107 a.
Año109 a.C.
64
8