KELARUTAN 2014
LABORATORIUM LABORATORIUM FARMASEUTIKA ARMASEUTI KA FAKULT FAKULTAS FARMASI UNIVERSITAS MUSLIM INDONESIA
LAPORAN PRAKTIKUM KELARUTAN
OLEH : NAMA
:
NUR ATIKA AHMAD
STAMBUK
:
15020130271
KELOMPOK
:
II (DUA)
ASISTEN
:
UNIVERSITAS MUSLIM INDONESIA FAKUL AKU LTAS FARMASI ARMA SI M A K A S S A R 2014
NUR ATIKA ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
BAB I PENDAHULUAN A. Latar Latar Belakang Belakang
Lar Lar!a !a" " #$r #$r%a %a&a &a" " 'a! 'a! a#% a#%r ra" a" *#* *#*+$ +$" " a"!a a"!ara ra ,a ,a -a! -a! ,ar. ,ar. #*/$&/ a!*# a!a%" .*" ,.#a"a -a! a"+ ,.#a&', ,.'.". a,a/a -a! %a,a! #."a& /ar! ,a/a# a.r K$/ar K$/ar!a" !a" 'a! 'a! '$"aa '$"aa $r+a" $r+a"!" !"+ + %a,a %a,a '.a! '.a! .'.&a .'.&a ,a" &.#.a &.#.a -a! !$r/ar! ,a" %$/ar! 6+a $r+a"!"+ %a,a a&!*r !$#%$ra!r !$&a"a" %H /ar!a" ,a" "!& 6#/a a"+ /$. &$./ $r+a"!"+ %a,a a/ !$ra+."a -a! !$r/ar! A,a%" &$/ar!a" ,.,$$".'.&a" ,a/a# $'ara" &a"!.!a!. '$a+a. &*"'$"!ra'. -a! !$r/ !$r/ar ar!! ,a/a# ,a/a# /ar /ar!a !a" " 6$ 6$ %a,a %a,a !$#% !$#%$r $ra! a!rr !$r! !$r!$" $"! ! ,a" ,a" '$ar '$araa &a/ &a/.! .!a!. a!. ,.,$$".'.&a" '$a+a. ."!$ra&'. '%*"!a" ,ar. ,a a!a /$. -a! "!& #$#$"!& ,.'%$r'. #*/$&/$r *#*+$" Lar Lar!a !a" " #$#a #$#a." ."&a &a" " %$ra %$ra" " %$"! %$"!." ."+ + ,a/a ,a/a# # $r $ra+ a+a. a. %r*' %r*'$' $' a"+ a"+ $r/a"+'"+ ,a/a# &$.,%a" &.!a '$ar.ar. D. a/a# &$a"a&a" r$a&'. $r/a"+'"+ ,a/a# /ar!a" a.r 8a.ra" ! #a"'.a #$r%a&a" /ar!a" ,ar. $ra"$&a ra+a# '$"aa '$ "aa &.#.a T T #$"$ra% #."$ra/ 9.!a#." ,a" #a&a"a" ,a/a# $"!& /ar!a" S$#a -a! #a&a"a" '$$/# ,.'$ar&a" */$ ,ara &$ '$/r ! #a&a"a" !$r'$! ,.a ,a/ #$"6a,. -a! a"+ #,a /ar! T#!# #!#a" a" #$"+a#./ #$"+a#./ #a&a"a" #a&a"a" ,a" #."$ra/ #."$ra/ ,ar. !a"a ,a/a# $"!& /ar!a" /a/ "!r.'. .". a&a" ,.a"+&! ,a/a# /ar!a" a.r &$ '$#a a+.a" 6ar."+a" !#a" !$r'$!
NUR ATIKA ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
K$/ar!a" 'a! aa" ,a/a# 'a! %$/ar! !$r!$"! #$""6&&a" &*"'$"!ra'. #a&'.## /ar!a" a"+ ,a%a! ,.a! ,ar. aa" ,a" %$/ar! !$r'$! K$/ar!a" a,a/a 'a/a 'a! '.a! &.#.a.'.&a a"+ %$"!."+ ,ar. 'a! -a! *a! !$r!a#a &$/ar!a" '.'!$# ,a/a# a.r Oa!*a!a" .a'a"a #$r%a&a" /ar!a" a.r a!a a/&**/ ,ar. '$"aa .'.*/*+.' a&!. Ba"a& r$a&'.r$a&'. &.#.a a"+ ,.&$"a/ a.& ,. ,a/a# /a*ra!*r.# a!a ,. .",'!r. !$r6a,. ,a/a# /ar!a" Da/a# .,a"+ ar#a'. &$/ar!a" 'a"+a! %$"!."+ &ar$"a ,a%a! #$"+$!a. ,a" #$#a"! ,a/a# #$#./. #$,.# %$/ar! a"+ %a/."+ a.& "!& *a! a!a &*#."a'. *a! #$#a"! #$"+a!a'. &$'/.!a"&$'/.!a" !$r!$"! a"+ !.#/ %a,a a&! %$#a!a" /ar!a" ar#a'$!.' (,..,a"+ ar#a'.) ,a" /$. 6a /a+. ,a%a! $r!.",a& '$a+a. '!a",ar a!a 6. &$/ar!a" B. Tujuan Percobaan
1
M$"$"!&a" &$/ar!a" 'a! -a! '$ara &a"!.!a!.
2 M$"$ra"+&a" a&!*ra&!*r a"+ #$#%$"+ar. &$/ar!a" 'a! -a! 3 M$"6$/a'&a" 'aa'aa a"+ ,.+"a&a" "!& #$"."+&a!&a" &$/ar!a" 'a! -a! a&!. ,a/a# a.r ,a/a# %$#a!a" '$,.aa" a.r
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
BAB II TINJAUAN PUSTAKA A. Teori Umum
K$/ar!a" ,.,$.".'.&a" ,a/a# $'ara" &a"!.!a!. '$a+a. &*"'$"!ra'. -a! !$r/ar! ,a/a# /ar!a" 6$" %a,a !$#%$ra!r !$r!$"! ,a" '$ara &a/.!a!. ,.,$.".'.&a" '$a+a. ."!$ra&'. '%*"!a" ,ar. ,a a!a /$. -a! "!& #$#$"!& ,.'%$r'. #*/$&/$r *#*+$" S$,a"+&a" &$/ar!a" *a! ,a%a! ,."a!a&a" #$"r! US Pa#a*%$.a ,a" Na!.*"a/ F*r#/ar ,$.".'. &$/ar!a" *a! a,a/a 6#/a #/ %$/ar! ,. #a"a a&a" /ar! 1 +ra# -a! !$r/ar! (Mar!."10) Da/a# .'!./a ar#a'. /ar!a" ,.,$.".'.&a" '$a+a. '$,.aa" ;a.r a"+ #$"+a","+ 'a! a!a /$. -a! &.#.a a"+ ,a%a! /ar! .a'a"a ,./ar!&a" ,a/a# a.r a"+ &ar$"a aa"aa""a ara %$ra.&a" a!a %$"++"aa"a !.,a& ,.#a'&&a" &$,a/a# +*/*"+a" %r*,& /a.""a< (E$",. 2003) K$/ar!a" #$r%a&a" 'a/a 'a! '.a! .'.&*&.#.a a"+ %$"!."+ "!& ,.%$ra!.&a" %a,a !aa% %r$*r#/a'. '$$/# #$#*r#/a aa" *a! #$"6a,. '$,.aa" B$$ra%a #$!*,$ ,a%a! ,.+"a&a" "!& #$"."+&a!&a" &$/ar!a" *a! a"!ara /a.": #$/a/. %$#$"!&a" +ara# %$raa" '!r&!r ."!$r"a/ &r.'!a/ (%*/.#*r.)
a!a
%$"a#aa"
'a!
aa"
%$"*/*"+
#.'a/"a
aa"
%$"+*#%/$&' 'ra&!a" ,a" &*'*/9$" (=a/&*'& 1>1) K$/ar!a" 'a! aa" ,a/a# 'a! %$/ar! !$r!$"! #$""6&&a" &*"'$"!ra'. #a&'.## /ar!a" a"+ ,a%a! ,.a! ,ar. aa" ,a" %$/ar! !$r'$! B./a 'a! %$/ar! %a,a ' !$r!$"! #$/ar!&a" '$#a -a! !$r/ar! 'a#%a. a!a' ,aa #$/ar!&a""a /ar!a" .". ,.'$! /ar!a" 6$" (E$",. 2003)
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
M$!*,$ ,a/a# #$"a!a&a" &$/ar!a" a.! &$!.&a a"a/.'a ,a!a ,.,a%a!&a" &$/ar!a" ,a%a! ,."a!a&a" ,$"+a" $$ra%a ara *"!* : &$/ar!a" a'a# &/*r.,a ,a/a# a.r 250 #/ ,a%a! ,.!/.' '$%$r!. (R$#."+!*" 2005) : 1 1 + a'a# &/*r.,a /ar! ,a/a# 27>? #L a.r 2 35> + a'a# &/*r.,a /ar! ,a/a# 100 #L a.r 3 100 #L /ar!a" 6$" a'a# &/*r.,a ,a/a# a.r /ar! '$a"a& 3171 + 4 100 + /ar!a" 6$" a'a# &/*r.,a ,a/a# a.r /ar! '$a"a& 2?47 + 5 1 L /ar!a" 6$" a'a# &/*r.,a ,a/a# a.r #$"+a","+ 5425 #*/ -a! !$r/ar! P$r"a!aa" a+.a" ,a/a# &$/ar!a" $rar!. aa 1 + -a! %a,a! a!a 1#/ -a! a.r ,a/a# '$6#/a #/ %$/ar! @.&a &$/ar!a" 'a! -aa! !.,a& ,.&$!a. ,$"+a" %a'!. &$/ar!a""a ,a%a! ,.!"6&&a" ,$"+a" .'!./a (D.!6$" POM 17):
Jumla! bagian "elarut #i"erlukan Itila! kelarutan untuk melarutkan $ bagian %at
Sa"+a! #,a /ar!
Kra"+ ,ar. 1
M,a /ar!
1 'a#%a. 10
Lar!
10 'a#%a. 30
A+a& '&ar /ar!
30 'a#%a. 100
S&ar /ar!
100 'a#%a. 1000
Sa"+a! '&ar /ar!
1000 'a#%a.10000
Pra&!.' !.,a& /ar!
L$. ,ar. 10000
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
Fa&!*ra&!*r a"+ ,a%a! #$#%$"+ar. &$/ar!a" 'a! -a! a,a/a (T.# A'.'!$" 2014) : a %H T$#%$ra!r @$".' %$/ar! , B$"!& ,a" &ra" %ar!.&$/ $ K*"'!a"!a ,.$/$&!r.& %$/ar! A,a"a -a!-a! /a." #.'a/"a 'ra&!a" %$#$"!& &*#%/$&' .*" '$6$".' ,a" /a."/a." K$/ar!a" *a! '$a+.a" $'ar ,.'$a&a" */$ %*/ar.!a' %$/ar! a.! */$ #*#$" ,.%*/"a P$/ar! %*/ar #$/ar!&a" -a! !$r/ar! .*".& ,a" -a! %*/ar /a.""a S$'a. ,$"+a" .! a.r $ra#%r ,$"+a" a/**/ ,a/a# '$+a/a %$ra",."+a" ,$"+a" #$/ar!&a" +/a ,a" '$"aa %*/..,r*&'. /a." (V*.+! 14) K$/ar!a" 'a! -a! !$r/ar! a,a/a 6#/a #a&'.## ,ar. -a! !$r/ar! a"+ ,a%a! ,./ar!&a" ,a/a# '$6#/a !$r!$"! %$/ar! a!a '$6#/a /ar!a" %a,a !$#%$ra!r$ !$r!$"! S$"aa a"+ !$r/ar! ,.'$! '*/! ,a" a.ra" a"+ #$/ar!&a" ,.'$! '*/9$" a"+ $r'a#a'a#a #$#$"!& 'a! /ar!a" Pr*'$' %$/ar!a" ,.'$! '*/9a'. a!a .,ra'. 6.&a %$/ar!"a a.r (@*"$' 2005) Sa! /ar!a" 'aa! &$'$!.#a"+a" !.,a& ,a%a! #$"aa" '*/! /a+. ,a" ,.'$! 6$" Lar!a" ,a/a# &$a,aa" !$r!$"! ,a%a! #$"aa" /$. a"a& '*/! /$.
,ar.
&$a,aa"
"*r#a/
'*/9$"
I".
,.'$!
/$a!
6$"
Fa&!*ra&!*r !a#a a"+ ,a%a! #$#%$"+ar. &$/ar!a" a,a/a (@*"$' 2005) :
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
a K$#r".a" '*/! a!a '*/9$" T$#%$ra!r S$ara
##
%$"."+&a!a" !$#%$ra!r
/ar!a"
#$"."+&a!&a"
&$/ar!a" -a! %a,a! U"!& '$#a +a' &$/ar!a" #$"r" ,$"+a" %$"."+&a!a" !$#%$ra!r T$&a"a" U"!& '*/! %a,a! ,a" a.r %$raa" ,a/a# !$&a"a" '$ara %ra&!.' !.,a& #$#%$"+ar. &$/ar!a" , La6 &$/ar!a" a,a/a 'a! &ra" ,ar. '$$ra%a $%a! 'a! -a! !$r/ar! B$$ra%a a&!*r a"+ #$#%$"+ar. /a6 &$/ar!a" a,a/a (@*"$' 2005): a U&ra" %ar!.&$/ Saa! 'a! '*/! ,./ar!&a" a&'. !$r6a,. a"a %a,a %$r#&aa" ,ar. !.a% %ar!.&$/ @.&a !*!a/ %$r#&aa" %ar!.&$/ #$"."+&a! '*/! a&a" /ar! /$. $%a!
P$"+a,&a" Pa,a '*/! a.r a!a %a,a! %$"+a,&a" #$"$a&a" a+.a" ar ,ar. %$/ar! &*"!a& ,$"+a" '*/! '$."++a #$"."+&a!&a" /a6 &$/ar!a"
T$#%$ra!r U"!& '*/! %a,a! ,a" a.r &$"a.&&a" !$#%$ra!r !.,a& a"a #$"."+&a!&a" 6#/a '*/! a"+ !$r/ar! !a%. 6+a #$"."+&a!&a" /a6 'aa! '*/! #$/ar!
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
K$!.&a 'a! '*/9$" #$/ar!&a" 'a! '*/! %ar!.&$/ '*/9$" ar' #$#$a %ar!.&$/ '*/! ,a" #$"$#%a!. ra"+ a"+ !$ra/a"+. %$/ar! a"+ %*/ar ,a%a! ,$"+a" $$&!. #$#$a '$"aa a"+ %*/ar I". !$r6a,. 'aa! 6"+ %*'.!. ,ar. 'a! #*/$&/ '*/9$" #$",$&a!. 6"+ "$+a!. ,ar. #*/$&/ '*/! S.a! /ar!a" $r$,a ,$"+a" '.a! %$/ar! #r"."a T$r,a%a! $#%a! '.a! .'.&a a"+ %$"!."+ a"+ $'ar"a $r+a"!"+ %a,a a"a&"a %ar!.&$/ -a! !$r/a r! !$!a%. !.,a& $r+a"!"+ %a,a 6$".' -a! !$r/ar!"a K$$#%a! '.a! .". ,.&$"a/ ,$"+a" '.a! &*/.+a!. /ar!a" S.a! .". $'ar"a $ra",."+ /r' ,$"+a" 6#/a %ar!.&$/ -a! !$r/ar! S.a! &*/.+a!. !$r'$! a,a/a !$&a"a" a% !.!.& ,.,. !.!.& $& ,a" !$&a"a" *'#*'.' M$"r! &# '.a! &*/.+a!. '$/.'. !$&a"a" a% !.!.& $& ,a" !.!.& ,.,. 'a! /ar!a" ,$"+a" !$&a"a" a% !.!.& $& ,a" !.!.& ,.,. %$/ar! #r"."a $ra",."+ /a"+'"+ ,$"+a" &*"'$"!ra'. #*/a/ -a! !$r/ar! Lar!a" a"+ .'a #$#$". &# '.a! &*/.+a!. .". ,.'$! /ar!a" .,$a/ K$a"a&a" /ar!a" #$",$&a!. .,$a/ a"a 6.&a 'a"+a! $"$r (A!&."' 200?) A T$&a"a" Ua% Lar!a" (A!&."' 200?) T$&a"a" a% /ar!a" /$. r$",a ,ar. !$&a"a" a% %$/ar! #r"."a Pa,a /ar!a" .,$a/ #$"r! &# Ra*/! !.a% &*#%*"$" ,a/a# 'a! /ar!a" #$/a&&a" !$&a"a" a"+ 'a#a ,$"+a" ra&'. #*/ &a/. !$&a"a" a% ,ar. %$/ar! #r". Da/a# /ar!a" a"+ #$"+a","+ -a! !$r/ar! a"+ !.,a& #,a #$"+a% (!a&a!'.r. a!a "*"9*/a!./$) !$&a"a" a% a"a ,.'$a&a" */$ %$/ar! '$."++a PA ,a%a! ,.a"++a% '$a+a. !$&a"a" a% %$/ar! #a%" !$&a"a" a% /ar!a" B T.!.& D.,. Lar!a" (A!&."' 200?)
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
T.!.& ,.,. /ar!a" $r+a"!"+ %a,a &$#,aa" -a! !$r/ar!"a #$"+a% @.&a -a! !$r/ar!"a /$. #,a #$"+a% ,ar.%a,a %$/ar!"a (!.!.& ,.,. -a! !$r/ar! /$. r$",a) #a&a !.!.& ,.,. /ar!a" #$"6a,. /$. r$",a ,ar. !.!.& ,.,. %$/ar!"a a!a ,.&a!a&a" !.!.& ,.,. /ar!a" !r" 8 T.!.& B$& Lar!a" (A!&."' 200?) P$"r"a" !$&a"a" a% /ar!a" #$"$a&a" !.!.& $& /ar!a" #$"6a,. /$. r$",a ,ar. !.!.& $& %$/ar! #r"."a H&# '.a! &*/.+a!. "!& %$"r"a" !.!.& $& /ar!a" $r/a& %a,a /ar!a" ,$"+a" -a! !$r/ar! a!'.r. (9*/a!./$)
#a%" !a&a!'.r.
("*"9*/a!./$)
B$r,a'ar
&#
!$r'$!
%$"r"a" !.!.& $& /ar!a" ,ar. !.!.& $& %$/ar! #r"."a $ra",."+ /r' ,$"+a" #*/a/.!a' /ar!a" B. Uraian Ba!an
1 A.r '/."+ (D.!6$"17) Na#a r$'#.
: AUA DESTILATA
Na#a /a."
: A.r '/."+
RM BM
: H2O 1>02
P$#$r.a"
: 8a.ra" 6$r". !.,a&
$rar"a !.,a& $ra
!.,a& #$#%"a. ra'a P$".#%a"a"
: Da/a# a,a !$r!!% ra%a!
K$+"aa"
: S$a+a. %$/ar!
2 A/&**/ (D.!6$" POM15) Na#a r$'#.
: AETHANOLUM
S."*".#
: E!a"*/ $!./ a/&**/
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
R#' M*/$&/
: 82H?O
B$ra! M*/$&/
: 4?07
P$#$r.a"
: 8a.ra" #,a #$"+a%!.,a& 6$r". Ba &a' ,a"
$rar"a
#$"$a&a" ra'a
!$ra&ar %a,a /.,a #,a !$ra&ar K$/ar!a"
: B$ra#%r
,$"+a"
a.r
,a"
%ra&!.&
$ra#%r ,$"+a" %$/ar! *r+a".& /a." P$".#%a"a"
: Da/a# a,a !$r!!% ra%a!
K$+"aa"
: S$a+a. %$/ar!
3 A'a# Sa/.'./a! (D.!6$" POM 15) Na#a r$'#.
: A8IDUM SALI8=LI8UM
S."*".#
: A'a# 'a/.'./a!
RMBM
: 87H?O313>12
P$#$r.a"
: Ha/r %!. ##"a '$%$r!. 6ar# a!a '$r& %!. !.,a& $ra a!a $ra /$#a
K$/ar!a"
: S&ar
/ar! ,a/a# a.r #,a /ar! ,a/a#
$!a"*/ /ar! ,a/a# &/*r**r# ,a" ,a/a# $!$r P$".#%a"a"
: Da/a# a,a !$r!!% ra%a!
K$+"aa"
: S$a+a. 'a#%$/
4 Na!r.# H.,r*&'.,a ( D.!6$" POM 17) Na#a R$'#. : NATRII H=DROC=DUM Na#a La." : Na!r.# H.,r*&'.,a RM BM : NaOH 4000
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
P$#$r.a"
: B$"!&
a!a"+
!.ra" #a''a a/r
&$%."+ &$ra' &$ra' &$r."+ ra% K$/ar!a"
%!.
#,a #$/$/$ a'a : Sa"+a! #,a /ar! ,a/a# a.r ,a" ,a/a#
$!a"*/ P$".#%a"a" K$+"aa"
(5) P : Da/a# a,a !$r!!% ra%a! : S$a+a. /ar!a" a'a
5 Pr*%./$" +/.&*/ (D.!6$" POM FI IV : 712) Na#a r$'#.
: PROP=LENL=8OLUM
S."*".#
: Pr*%./$" +/.&*/
R#' M*/$&/
: 83H>O2
B$ra! M*/$&/
: 7?0
P$#$r.a"
: 8a.ra" &$"!a/ 6$r". !.,a& $rar"a ra'a &a' %ra&!.' !.,a& $ra #$"$ra% a.r %a,a
K$/ar!a"
,ara /$#a : Da%a! $ra#%r ,$"+a" a.r ,$"+a" a'$!*" ,a" ,$"+a" &/*r**r# /ar! ,a/a# $!$r ,a" $$ra%a #."a& $'$"'.a/ !$!a%. !.,a& ,a%a! $ra#%r ,$"+a" #."a& /$#a&
P$".#%a"a"
: Da/a# a,a !$r!!% a.&
K$+"aa"
: S$a+a. %$/ar!
? T$$">0 (D.r6$" POM 17) Na#a r$'#.
: POL=SORBATUM>0
Na#a /a."
: P*/.'*ra!>0
P$#$r.a"
: 8a.ra" &$"!a/ '$%$r!. #."a& 6$r". ,a" &"."+ a a'a# /$#a& &a'
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
K$/ar!a"
: M,a /ar! ,a/a# a.r ,a/a# $!a"*/ (5) P ,a/a# $!./ a'$!a! P ,a" ,a/a# #$!a"*/ P '&ar /ar! ,a/a# %ara." ,a" #."a& .6.
P$".#%a"a"
: Da/a# a,a !$r!!% ra%a!
K$+"aa"
: S$a+a. 'ra&!a"
BAB III &ET'DE KE(JA A. Alat
A,a%" a/a! a"+ ,.+"a&a" ,a/a# %ra&!.&# .". a,a/a a!a"+ %$"+a,& *!*/ '$#%r*! aa" %*r'$/." *r*"+ +$/a' $r/$"#$$r 25 #/ +$/a' &.#.a 100 #/ +$/a' &r 100 #/ &$r!a' 'ar."+ #a+"$!. '!r.r$r .!a/. %.%$! !$!$' '$",*& !a",& !.#a"+a" a"a/.!.& ,a" *9$" B. Ba!an
Baa"aa" a"+ ,.+"a&a" ,a/a# %$r*aa" .". a,a/a A'a# 'a/.'./a! a/&**/ Aa,$'! %r*%./$"+/.&*/ !$$" >0 ). )ara Kerja
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
1
M$"$"!&a" &$/ar!a" 'a! -a! '$ara &a"!.!a!. a D.#a'&&a" 1 +ra# a'a# 'a/.'./a! ,a/a# 100 #/ a.r ,a" &**& '$/a#a 50 6a# ,$"+a" '!.r$r 6.&a a,a $",a%a" a"+ /ar! '$/a#a %$"+**&a" !a#a&a" /a+. '$6#/a !$r!$"! a'a# 'a/.'./a! '#%a. ,.%$r*/$ /ar!a" a"+ 6$" D.'ar."+ ,a" !$"!&a" &a,ar a'a# 'a/.'./a! a"+ !$r/ar! ,a/a# #a'."+ #a'."+ /ar!a"
2
P$"+ar %$/ar! a#%r !$ra,a% &$/ar!a" -a! a. Buatlah 100 ml campuran bahan pelarut yang tertera pada tabel dibawah ini.
P$/ar!
A.r (99)
, A/&**/ (99)
$ Pr*%./$" +/.&*/ (99)
A
+ ?0
0
.
40
6
B
& ?0
/
5
# 35
" 8
* ?0
% 10
30
r
D
' ?0
!
15
25
9 E
?0
G 20
20
- F
aa ?0
30
10
,,
$$ ?0
35
++ 5
H
.. ?0
66 40
&& 0
D.a#./ 50 #/ a#%ra" %$/ar! /ar!&a" a'a# 'a/.'./a! '$a"a& 1 +ra# &$ ,a/a# #a'."+#a'."+ a#%ra" %$/ar! a D.&**& /ar!a" ,$"+a" '!.rr$r '$/a#a 30 #$".! @.&a a,a $",a%a" a"+ /ar! '$/a#a %$"+**&&a" !a#a&a" /a+. '$6#/a !$r!$"! a'a# 'a/.'./a! 'a#%a. ,.%$r*/$ /ar!a" a"+ 6$" &$#a/. D.'ar."+ /ar!a" ,a" !$"!&a" &a,ar a'a# 'a/.'./a! a"+ /ar!
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
D.a! &r9a a"!ara &$/ar!a" a'a# 'a/.'./a! ,$"+a" ar+a &*"'!a"!a ,.$/$&!r.& aa" %$/ar! a#%r a"+ ,.!a#a&a" 3
P$"+ar %$"a#aa" 'ra&!a" !$ra,a% &$/ar!a" 'a! -a!
a
D.a! 50 #/ /ar!a" !$$" >0 ,$"+a" &*"'$"!ra'. 0 01 05 10 50 100
500 ,a" 100 #+100#/ D.!a#a&a" 1 +ra# a'a# 'a/.'./a! &$ ,a/a# #a'."+#a'."+ /ar!a"
D.&**& /ar!a" ,$"+a" '!.r$r '$/a#a 30 #$".! @.&a a,a $",a%a" a"+ /ar!
'$/a#a %$"+**&a" !a#a&a" /a+. '$6#/a !$r!$"! a'a# 'a/.'./a! 'a#%a. ,.%$r*/$ /ar!a" a"+ 6$" &$#a/. , D.'ar."+ /ar!a" ,a" !$"!&a" &a,ar a'a# 'a/.'./a! a"+ /ar! $
D.a! &r9a a"!ara &$/ar!a" a'a# 'a/.'./a! ,$"+a" &*"'$"!ra'. !$$" >0
a"+ ,.+"a&a"
D.!$"!&a" &*"'$"!ra'. #.'$/ &r.!.& (KMK) !$$" >0
4
P$"+ar %H !$ra,a% &$/ar!a" 'a! -a!
a
D.a! 100 #/ /ar!a" ,a%ar *'a! ,$"+a" %H 45?7 ,a" >
D.a#./ 25 #/ #a'."+#a'."+ /ar!a" /a/ !a#a&a" 1 +ra# a'a# 'a/.'./a! &$ ,a/a#"a
D.&**& /ar!a" ,$"+a" '!.r$r '$/a# 30 #$#.! @.&a a,a $",a%a" a"+ /ar!
'$/a#a %$"+**&a" !a#a&a" /a+. '$6#/a !$r!$"! a'a# 'a/.'./a! 'a#%a. ,.%$r*/$ /ar!a" a+ 6$" &$#a/.
BAB I* HASIL DAN PE&BAHASAN A. Hail
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
a.
Menentukan kelarutan suatu zat secara kuantitatif
A' Sa/.'./a! (+)
B$ra! K$r!a' @#/a V*/#$ A.r B$ra! K$r!a' B$ra! R$'., Sar."+ R$'., !$r/ar! (+) (#/) Sar."+ (+) (+) (+)
100
50
10172
1>0>4
0712
020>>
Per!itungan +
B$ra! r$'.,
J (B$ra! K$r!a' Sar."+ R$'.,) (B$ra! K$r!a' 'ar."+) J 1>0>4 +ra# 10172 +ra# J 0712 +r
@#/a !$r/ar!
J (A' Sa/.'./a! (+)) (B$ra! R$'.,) J 100 +ra# 0712 +ra# J 020>> +ra#
b.
Pengaruh pelarut campur terhadap kelarutan zat
B$ra! K B$ra! K$r!a' K$r!a' B$ra! R$'., @#/a D.$/$&!r.& Sar."+ (+) Sar."+ (+) !$r/ar! (+) R$'., (+)
P$/ar!
A
?104
175?
175?
0>37
071>5
B
?0?05
1432
1100
0470>
0522
8
?017
1447?
23554
007>
0022
D
5735
150>?
2102>
0542
0405>
E
53
13?47
21023
0737?
0>42
F
5>43
14005
213
07>>
07753
575
13?17
1754
0377
0?>23
H
575?
134?
2125
077
0771
P$r.!"+a" : D.& K*"'!a"!a ,.$/$&!r.& : A.r
: >04
Pr*%./$" +/.&*" /
: 32
A/&**/
: 233
P$/ar! A :
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
A.r
:
Pr*%./$" +/.&*/
:
J ?104
P$/ar! B : A.r
:
A/&**/
:
Pr*%./$" +/.&*/
:
J ?0?05
P$/ar! 8 : A.r
:
A/&**/
:
Pr*%./$" +/.&*/
:
J ?017
P$/ar! D : A.r
:
A/&**/
:
Pr*%./$" +/.&*/
:
J 5735
P$/ar! E : A.r
:
A/&**/
:
Pr*%./$" +/.&*/
:
J 53
P$/ar! F : A.r
:
A/&**/
:
Pr*%./$" +/.&*/
:
J 5>43
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
P$/ar! : A.r
:
A/&**/
:
Pr*%./$" +/.&*/
:
J 575
P$/ar! H : A.r
:
A/&**/
:
J 575?
Pengaruh penambahan surfaktan terhadap kelarutan suatu zat
A' Sa/.'./a! (+)
K*"'$"!ra'. T$$" >0
B$ra! K$r!a' Sar."+ (+)
B$ra! K$r!a' B$ra! @#/a Sar."+ R$'., R$'., (+) T$r/ar! (+) (+)
25
1
10325
27775
1745
0755
2
2
0>15>
243
1?7>1
0321
1
3
14547
20013
054??
04534
15
4
0>124
0>>>2
0075>
14242
1
5
1107
1?4>
05>51
0414
1
?
10>05
15?25
04>2
051>
P$r.!"+a" :
-
T$$" 1
R$'., 'a#%$/
J 27775 +r 10325 +r J 1745 +r
Sa#%$/ a"+ /ar! J 25 +r 1745 +r J 0755 +r1##
-
T$$" 2
R$'., 'a#%$/
J 243 +r 0>15> +r J 1?7>1 +
Sa#%$/ a"+ /ar!
J 2 +r 1?7>1 +r
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
J 0321 +r
-
T$$" 3
R$'., 'a#%$/
J 20013 +r 14547 +r J 054?? +r
Sa#%$/ a"+ /ar!
J 1 +r 054?? +r J 04534 +r
-
T$$" 4
R$'., 'a#%$/
J 0>>>2 +r 0>124 +r J 0075> +r
Sa#%$/ a"+ /ar! J 15 +r 0075> +r J 14242 +r
-
T$$" 5
R$'., 'a#%$/
J 1?4> +r 1107 +r J 05>51 +r
Sa#%$/ a"+ /ar! J 1 +r 05>51 +r J 0414 +r
-
T$$" ?
R$'., 'a#%$/
J 15?25 +r 10>05 +r J 04>2 +r
Sa#%$/ a"+ /ar! J 1 +r 04>2 +r J 051> +r100 #/
c.
Pengaruh pH Terhadap elarutan !uatu zat
%H
B$ra!
B$ra'! &$r!a' Sa#%$/ ,a"
/ar!a"
'a#%$/
'ar."+
&$r!a' 'ar."+
5>
1 +r
14?53 +
21?22 +
0?? +
03031 +
?
1 +r
10541 +
1717? +
0??35 +
033?5 +
7
1 +r
14?07+
1>33 +
0522? +
04774+
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
R$'.,
Sa#%$/ a"+
'a#%$/
/ar!
KELARUTAN 2014
>
1 +r
12>0 +
1301? +
0003? +
0?4+
Per!itungan +
- %H 5> R$'., 'a#%$/
J 21??2 +r 14?53 +r J 0?? +r
Sa#%$/ a"+ /ar!
J 1 +r 0?? +r J 03031+r
- %H ? R$'., 'a#%$/
J 1717? +r 10541 +r J 0??35 +r
Sa#%$/ a"+ /ar!
J 1 +r 0??35 +r J 033?5 +r
- %H 7 R$'., 'a#%$/
J 1>33 +r 14?07 +r J 0 522? +r
Sa#%$/ a"+ /ar!
J 1+r 0522? +r J 0 4774+r
- %H > R$'., 'a#%$/
J 1301? +r 12>0 +r J 0003? +r
Sa#%$/ a"+ /ar!
J 1+r 0003? +r
J 0?4 +r K$/ar!a" ,a/a# $'ara" &a"!.!a!. ,.,$.".'.&a" '$a+a. &*"'$"!ra'. -a! !$r/ar! ,a/a# /ar!a" 6$" %a,a !$#%$ra!r !$r!$"! '$,a"+&a" '$ara &a/.!a!. ,.,$.".'.&a" '$a+a. ."!$ra&'. '%*"!a" ,ar. ,a a!a /$. -a! "!& #$#$"!& ,.'%$r'. #*/$&/$r *#*+$" M$"r! US Par#a*%$.a ,a" Na!.*"a/
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
F*r#/ar ,$.".'. &$/ar!a" *a! a,a/a 6#/a #/ %$/ar! ,. #a"a a&a" /ar! 1 +ra# -a! !$r/ar! Fa&!*ra&!*r a"+ #$#%$"+ar. &$/ar!a" a,a/a %H !$#%$ra!r 6$".' %$/ar! $"!& ,a" &ra" %ar!.&$/ &*"'!a"!a ,.$/$&r.& %$/ar! ,a" 'ra&!a" '$r!a $$& +ara# S$#a&." !."++. !$#%$ra!r$ #a&a a&a" #$#%$r$%a! &$/ar!a" -a! '$#a&." &$./ &ra" %ar!.&$/ -a! #a&a a&a" #$#%$r$%a! &$/ar!a" -a! ,a" ,$"+a" a,a"a +ara# a&a" #$"+ra"+. &$/ar!a" -a! K$/ar!a" a,a/a &a,ar '*/! ,a/a# '$6#/a '*/9$" %a,a ' !$r!$"! a"+ #$""6&a" aa ."!$ra&'. '%*"!a" 'a! a!a /$. '*/! a!a '*/9$" !$/a !$r6a,. ,a" #$#$"!& ,.'%$r'. #*/$&/$r a"+ *#*+$" Fa&!*ra&!*r a"+ #$#%$"+ar. &$/ar!a" a"!ara /a." ' ,.#a"a ' ,a%a! #$#%$r#,a &$/ar!a" 'a! -a! /a' %$r#&aa" ,.#a"a '$#a&." /a' %$r#&aa""a #a&a -a! a&a" #,a /ar! /a' %ar!.&$/ '$#a&." '$#%.! %ar!.&$/"a #a&a -a! #,a "!& /ar! 'a/!."+ *! ,.#a"a 6.&a 'a! /ar!a" ,.!a#a&a" -a! /a." #a&a &$/ar!a""a a&a" #$"r" 'a/!."+ ." ,.#a"a 6.&a /ar!a" ,.!a#a&a" -a! /a." #a&a &$/ar!a""a a&a" #$"."+&a! Sa/a 'a! '.a! .'.&a a"+ #$#%$"+ar. &$/ar!a" a,a/a &*"'!a"!a ,.$/$&!r.& %$/ar! K*"'!a"!a ,.$/$&!r.& a,a/a 'a! $'ara"
!a"%a
,.#$"'.
a"+
#$r%a&a"
ra'.*
a"!ara &a%a'.!a' $/$&!r.& #$,.# (8G) !$ra,a% 9a&# (89)
Pa,a a"a/.'.' .". ,./a&&a" a"a/.'.' &$/ar!a" ."!."'.& %a,a '$"aa *a! a'a# 'a/.'./a! ,$"+a" #$"++"a&a" aa" %$/ar! $r%a aa,$' %r*%./$"+/.&*/ ,a" a/&**/ Da/a# %$r*aa" .". ,.+"a&a" 7 !a"+ "!& #$"+a"a/.'.' &$/ar!a" ."!r."'.& a'a# 'a/.'./a! Pa,a &$!6 !a"+ !$r'$! ,.#a'&&a" a#%ra" NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
%$/ar! aa,$' %r*%./$"+/.&*/ ,a" a/&**/ ,$"+a" 9*/#$ a"+ $r$,a$,a !.a% !a"+"a U"!& !a"+ 1 !a"%a a/&**/ ,a" !a"+ 7 !a"%a %r*%./$"+/.&*/ P$r$,aa" %$#$r.a" 9*/#$ .". $r!6a" "!& #$/.a! %$"+ar &$%*/ara" !$ra,a% a'a# 'a/.'./a! D.#a"a %$"a#aa" %r*%./$"+/.&*/ #$#a! /ar!a" '$#a&." "*"%*/ar '$,a"+&a" a/&**/ #$r%a&a" '$"aa a"+ $r'.a! %*/ar '$."++a %$"a#aa" a/&**/ #$"a#a &$%*/ara" /ar!a"
S$/a"6!"a a'a# 'a/.'./a! ,a" &$!.+a aa" %$/ar! ,.a,& '$/a#a 30 #$".! T6a" %$"+a,&a" a.! "!& #$"."+&a!&a" !."+&a! &$/ar!a" -a! Dar. %$r/a&a" .". ,a%a! ,.&$!a. aa /ar!a" a"+ $r'.a! %a/."+ %*/ar a !a #,a /ar! a,a/a /ar!a" %a,a !a"+ 7 &ar$"a %$"a#aa" a/&**/ a"+ a"a& a&". 4 #/ ,a" !.,a& ,.!a#a&a" %r*%./$"+/.&*/ (0 #/) B$+.!%" '$a/.&"a /ar!a" a"+ $r'.a! %a/."+ "*"%*/ar a!a .a/a /ar!a" %a,a !a"+ 1 &ar$"a %a,a /ar!a" !a"+ 1 !.,a& ,.!a#a&a" a/&**/
,a" #$"+a/a#. %$"a#aa"
%r*%./$"+/.&*/ %a/."+ a"a& 6.&a ,.a",."+&a" ,$"+a" !a"+ /a." a.! 4 #/ S$!$/a %r*'$' %$"++**&&a" '$/$'a. /ar!a" ,.'ar."+ "!& #$#.'a&a" a"!ara ./!ra! ,a" r$'., ,ar. /ar!a" !$r'$! S$!$/a .! ./!ra! ,.a#./ "!& ,.!.!ra'. '$,a"+&a" r$'., ,ar. /ar!a" !.,a& ,.+"a&a"
U"!& #$".!ra'. .!/!ra! !$r'$! ,.+"a&a" /ar!a" NaOH 01 N '$a+a. /ar!a" a&"a S$$/# ,.!.!ra'. ,.!a#a&a" .",.&a!*r $"*/!a/$." "!& #$"+$!a. !.!.& a&.r !.!ra'. a"+ ,.!a",a. ,$"+a" !$r6a,."a %$raa" ar"a V*/#$ NaOH a"+ ,.+"a&a" %a,a &$!6 !a"+ a,a/a 3 #/ > #/ 71 #/ 7 #/ 15 #/ 20? #/ ,a" 1>> #/ R$"!a"+ 9*/#$ a"+ ,.+"a&a" /#aa" a+a& 6a NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
$r$,a Ha/ .". #"+&." ,.'$a&a" &ar$"a !$r6a,. &$'a/aa"&$'a/aa" %a,a %r*'$' #$".!ra'. S$!$/a ,./a&&a" %$r.!"+a" ,.,a%a!&a" &*"'$"!ra'. a'a# 'a/.'./a! %a,a &$!6 !a"+ a.! 01>? M 01? M 0142 M 015> M 031> M 0412M ,a" 0375M S$/a." .! ,./a&&a" 6+a %$r.!"+a" &*"'!a"!a ,.$/$&!r.& a"+ #a"a &*"'!a"!a ,.$/$&!r.& a#%ra" %a,a &$!6 !a"+ a,a/a ?>24 ?7025 ?5>1 ?455 ?05 5735 ,a" 5>52 K*"'!a"!a ,.$/$&!r.& 'a! %$/ar! a#%r $ra",."+ !$ra/.& ,$"+a" &*"'$"!ra'. a'a# 'a/.'./a! ,. #a"a '$#a&." !."++. "./a. &*"'$"!ra'. a'a# 'a/.'./a! #a&a "./a. &*"'!a"!a ,.$/$&!r.&"a '$#a&." r$",a '$a/.&"a '$#a&." r$",a "./a. &*"'$"!ra'. a'a# 'a/.'./a! #a&a "./a. &*"'!a"!a ,.$/$&!r.&"a '$#a&." !."++.
B$ra+a. '.a! ,ar. /ar!a" a"+ !$/a ,.ra.&a" ,. a!a' '$%$r!. &$%*/ara" &*"'!a"!a ,.$/$&!r.& #$r%a&a" $$ra%a %$",&"+ '.'!$# &$/ar!a" *a! Da/a# .,a"+ ar#a'. &$/ar!a" ."!r."'.& *a! #$#./.&. %$ra" a"+ 'a"+a! %$"!."+ &ar$"a ,a%a! #$"+$!a. ,a" ,a%a! #$#a"! ,a/a# #$#./. #$,.# %$/ar! a"+ %a/."+ a.& "!& *a! #$"+a!a'. &$'/.!a"&$'/.!a" !$r!$"! a"+ !.#/ %a,a a&! %$#a!a" /ar!a" ar#a'$!.' ,a" ,a%a! $r!.",a& '$a+a. '!a",ar a!a 6. &$/ar!a" Sa/a 'a! *"!* a.! %a,a %$r*aa" a"+ !$/a ,./a&&a" ,a%a! ,.!$"!&a" %$/ar! #a"a a"+ %a/."+ a.& "!& #$/ar!&a" '$"aa a'a# 'a/.'./a! a"+ #$r%a&a" 'a/a 'a! -a! a&!. %a,a '$,.aa" ar#a'.
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
BAB *I PENUTUP A. Keim"ulan
B$r,a'ar&a" a'./ %$r*aa" a"+ ,.%$r*/$a #a&a ,a%a! ,.'.#%/&a" aa:
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
DA,TA( PUSTAKA
A!&."' P'.a/ 8$#.'!r 7! E, @/.* D$ Pa/a P A!&."' T.# A'.'!$" 2014 Farmasi Fisika Ma&a''ar : UMI D.!6$" POM 17 Farmakope Indonesia Edisi III @a&ar!a : D$%&$' D.!6$" POM 15 Farmakope Indonesia Edisi IV @a&ar!a :D$%&$'
NUR ATIKA AHMAD 15020130271
KELARUTAN 2014
E$",. I,r.' 2003 Materi Kuliah Farmasi Fisika @r'a" ar#a'. U".9$r'.!a' Ha'a",,." Ma&a''ar @*"$' L 2005 Far#a'. F.'.&a $,.'. 1 =*+a&ar!a: UM %r$'' Mar!." A/r$, 10 Farmasi Fisika Edisi I @a&ar!a : U".9$r'.!a' I",*"$'.a Pr$'' R$#."+!*" 2005 The Science and Practice of Pharmacy.
V*.+!R 14 Buku Pelajaran Teknoloi Farmasi E,.'. K$/.#a P$"$r.! a,6a Ma,a U".9$r'.! Pr$'' =*+a&ar!a
=a/&*'& S H 1>1 Techni!ues of Solu"ili#ation of $rus %% 135143 N$ =*r&: Mar$/ D$&&$r
NUR ATIKA AHMAD 15020130271