MODUL pemBELAJARan KENDIRI
KEMAHIRAN PROSES SAINS (Sains UPSR Kertas 2)
Disusun oleh: HAJI NASARUDDIN BIN SHAARANI GURU CEMERLANG (SAINS) SK Sri Tira Tan!on" Karan"# Selan"or
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
1. PEMBOLEH UBAH Pemb Pembo oleh leh ubah ubah iala ialah h fakt faktor or-f -fak akto torr atau atau mempengaruhi sesuatu eksperimen Sains.
perk perkar araa-pe perk rkar ara a
yan yang
bole oleh
Pada umumnya, untuk menulis sesuatu pembolah ubah ianya mengandungi dua perkar perkara a iaitu iaitu paramet parameter er dan dan benda benda kecuali berkaita berkaitan n dengan dengan masa seperti seperti tahun, bulan, minggu dan hari. Ianya hanya mengandungi parameter sahaja.
Pemboleh ubah = Parameter +
Benda
Contoh !ontoh parameter" Isipadu #asa Panjang Suhu $uantiti
%enis Bilangan Baka &empoh %arak
$eadaan $e!erahan $ehadiran Sai' (arna
Contoh-Contoh Benda
)ir yang tinggal tinggal )is melebur melebur )nak ayam ayam *dara kandang
$ain Permukaan &uala #agnet
Pokok #entol $ereta adang
Bola &ikus )ir mendidih mendidih &anah
Contoh soalan: - )pakah )pakah yang yang diub diubah ah )pakah )pakah yang yang diuku diukurr )pakah )pakah yang yang ditet ditetapka apkan n - &uliskan dua maklumat yang maklumat yang dikenal pasti ........ - Berikan satu maklumat maklumat ..................................
Latihan: &uliska &uliskan n pembole pemboleh h ubah ubah berik berikut ut deng dengan an leng lengkap kap meng mengikut ikut gambar atau maklumat yang diberikan. a
b
Air
///////////.. ///////. Parameter Benda
/////////.// Parameter
////. Benda
2 © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B !
d
///////////.. ///////. Parameter Benda e ISI SELASA !ABU "HAMIS ///////////.. ///////. Parameter Benda g
01 kmjam
23 kmjam
451 kmjam
///////////.. ///////. Parameter Benda i
&ali
/////////.// Parameter
f #AUA!I $EB!UA!I MAC AP!IL /////////.// Parameter h
(
k
6
////. Benda
7
/////////.// Parameter j
591 g ///////////.. ///////. Parameter Benda
////. Benda
551 g
/////////.// Parameter l
8
////. Benda
531 g ////. Benda
Benang
)
B
C
:
///////////.. ///////. Parameter Benda
/////////.// Parameter
////. Benda
% © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B m
n o
&' C P
o
(' C ;
)ir )*oC <
1''oC S
+,oC &
///////////.. ///////. Parameter Benda
Ahmad 1 tahun
Ah "au 51 tahun
/////////.// Parameter
Lin--am 93 tahun ////. Benda
#EIS#EIS PEMBOLEH UBAH
&erdapat 9 pemboleh ubah> a Pemboleh ubah dimanipulasikan /PM0 )pa yang diubah ? AUh0 - Perkara yang kita ubah-ubah dia@al sesuatu eksperimen. b Pemboleh ubah bergerak balas /PB0 )pa yang diukur diperhatikan ? AU0 - Aasil eksperimen keputusan eksperimen yang diperhatikan di!atat. ! Pemboleh ubah malar /PMala0 )pa yang ditetapkan dimalarkan sama ?A0 - Perkara yang ditetapkan sama supaya tidak mempengaruhi keputusan eksperimen.
CA!ACA!A ME3EAL PASI PEMBOLEH UBAH Pemboleh ubah boleh dikenal pasti melalui" 4. raf 5. %adual 9. )yat . ambar
& © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
a0 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui 3a5. A6a 7an- diuku /AU0
A6a 7an- diu4ah /AUh0
Contoh 1 Sai8 5asa 4ulan
Bulan purnama
Purnama baru
Purnama lama
Bulan separa
Bulan separa
Bulan sabit baru
Bulan sabit lama
)nak bulan
1
&
1,
U
%'
Hai
?*PS< 5112B )*h" .............................................................................................................. )*r" ...............................................................................................................
, © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
Contoh 2 Bilan-an s6esies hai9an 7an- 6u6us 31
93
51 41 3
4011
4031
4211
4231
5111
ahun
?*PS< 511 B 4 )*h" .............................................................................................................. )*r" ............................................................................................................... Contoh %: Bilan-an 4uah 7andihasilkan
#isim 4aa
)*h" .............................................................................................................. )*r" ...............................................................................................................
( © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
40 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui #adual Pada umumnya, kita boleh mengenal pasti pemboleh ubah seperti berikut" a0 #adual mene-ak $olum auk /AUh ; A0 <
auk /AU0
auk /AUh ; A0 <
auk /AUh ; A0 <
auk /AU0
40 #adual Melintanauk /AUh ; A0 < auk /AU0
Baris
auk /AU ; AS0 < auk /AU ; AS0 < auk /AU0
Biasanya dalam jadual menegak, apa yang diukur ?)*r adalah pada kolum yang akhir. Bagi jadual berbentuk menegak, untuk menentukan sama ada kolum 4 atau 5, apa yang diubah ?)*h atau apa yang ditetapkan ?)& kita perlu melihat data yang diberikan. %ika datanya tidak sama maka kolum tersebut adalah apa yang diubah ?)*h. %ika datanya sama maka kolum tersebut adalah apa yang ditetapkan ?)&. Begitu jugalah bagi jadual berbentuk melintang, apa yang diukur ?)*r adalah pada baris yang akhir. *ntuk menentukan sama ada baris 4 atau baris 5, apa yang diubah ?)*h atau apa yang tetap ?)& kita perlu melihat data yang diberikan. %ika datanya tidak sama maka baris tersebut adalah apa yang diubah ?)*h. %ika datanya sama maka baris tersebut adalah apa yang ditetapkan ?)&
) © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
Contoh 1 Sekumpulan murid menggunakan objek yang berbe'a untuk mengukur panjang sebuah meja. %adual di ba@ah menunjukkan keputusan penyiasatan ini. ?*PS< 5112B5
)pa yang diubah /AUh0 sebab data tidak sama '&!e
)pa yang diukur ? AU
Bilan"an uuran an" $ia&il 40 0 3
)*h hanya ada benda iaitu ............................ dinyatakan. Pastikan )*h ada parameter. Parameternya ialah Panjang. %adi AUh ialah ................................................................ )*r ada parameter tapi tiada benda. Bendanya meja. leh itu AU ialah ................................................................................. Benda boleh di dapati dari soalan. Contoh 2 Dmpat helai sapu tangan basah yang serupa, ;, <, S dan & masing-masing disidai di ba@ah kipas yang berlainan. %isim setiap sapu tangan itu ialah 411 g. Selepas 4 jam, jisim setiap sapu tangan direkodkan seperti ditunjukkan dalam %adual di ba@ah" /UPS! 2''+;B;%0
)pa yang ditetapkan A Sa6u tan-an ; <
)pa yang diubah /AUh0 sebab data tidak sama "elauan "i6as
)pa yang diukur ? AU
#isim sele6as 1 am ; -
?1 &iada ?4
23 21
S
?5 Sederhana
01
&
?9 &inggi
E3
A : //////////////////. Parameter perlu di!ari dengan memba!a soalan. Benda telah diberi. AUh : /////////////////////////..
+ © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B AU: /////////////////////////... Benda perlu di!ari dengan memba!a soalan. Parameter telah di!ari.
Contoh % %adual di ba@ah menunjukkan keputusan suatu penyiasatan tentang penyejukan 311 ml air. ?*PS< 5119 B5 )pa yang diubah /AUh0 Perlu !ari BDF:).
sebab data tidak sama
AUh : //////////////////////
Masa ; Minit Suhu ai ; oC
1 20
)pa yang diukur ? AU
5 0E
GE
E E0
0 E5
45 3E
41 30
AU: /////////////////..
A: /////////////////.. atau ///////////////. *ntuk men!ari )S, kita kenal pasti benda yang dikaji dalam penyiasatan ini. $emudian !ari parameternya. :i sini benda yang dikaji ialah ................................................
Contoh & #ariah menjalankan penyiasatan pada suatu hari !erah. :ia menggunakan sebatang tiang yang tingginya 411 !m. #ariah mengukur panjang bayang-bayang tiang itu dan menentukan arah bayang-bayang tersebut. $eputusan penyiasatan di!atat dalam jadual di ba@ah. =aktu Panan- 4a7an- 4a7an- ; cm Aah 4a7an-4a7an-
41.am
44 am
45.11
4 pm
5 pm
9 pm
pm
21
31
51
1
51
31
21
Barat
Barat
Barat
&iada
&imur
&imur &imur ?*PS< 5114 B3
AUh : //////////////////////.. AU: /////////////////////// A: ///////////////////////// :alam soalan ini, terdapat 5 perkara yang diukur. Perkara yang ditetapkan tidak terdapat dalam jadual . Ia perlu di!ari dalam ayat.
* © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
Contoh , %adual di ba@ah menunjukkan maklumat yang didapati tentang satu penyiasatan yang dijalankan terhadap ikan dalam sebatang sungai pada tahun 4221 dan 4222.
(UPSR 2001/B/1) ahun 6en7iasatan dilakukan 1**' 1*** 1.3 4.1 5 3
Puata 4eat ikan ; kBilan-an s6esies ikan
)pa yang diukur ? AU
)pa yang diubah /AUh0
%adual di atas agak berlainan dengan apa yang telah diterangkan di atas. :i sini murid perlu memikirkan yang mana penyebab dan yang mana akibat. :isebabkan tahun penyiasatan maka akibatnya purata berat ikan dan bilangan spesies ikan berubah. #aka" AUh: ............................................................................... AU: ...............................................................................
c0 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui a7at Pem4oleh U4ah :imanipulasikan )pa yang diubah ?)*h Bergerakbalas )pa yang diukur ?)*r #alar )pa yang tetap ?)&
Pekataan Petunuk Berbe'a berlainan diubah :iperhatikan di!atat diukur direkodkan Sama setiap malar se//.. satu
3A!IS"A PE!"AAA PEU#U" BA3I SEIAP SOALA >I BA=AH.
Contoh 1 /UPS! 2''*0:
1' © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B )& " /////////////////////////////////.. Contoh 2 /UPS! 2''*0: 7asmin menjalankan satu penyiasatan untuk mengkaji kesan yis ke atas adunan tepung. $uantiti yis yang berbe'a dimasukkan ke dalam empat adunan tepung, ;, <, S dan &.
Contoh &
:alam satu penyiasatan, seorang murid telah menggerakkan sebuah kereta mainan pada empat jenis permukaan yang berlainan $, , #, dan F sejauh 5 meter. raf bar di ba@ah menunjukkan masa yang diambil oleh kereta mainan untuk sampai ke penamat bagi setiap permukaan. )*h" /////////////////////////////////. )*r" /////////////////////////////////.. )& " /////////////////////////////////.. Contoh ,
11 © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
d0 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui 3am4a
Pem4oleh U4ah :imanipulasikan )pa yang diubah ?)*h Bergerakbalas )pa yang diukur ?)*r #alar )pa yang tetap ?)&
Petunuk Cari perbe'aan gambar yang diberi. Pastikan yang mana penyebab diubah di a@al eksperimen. Cari perbe'aan gambar yang diberi. Pastikan yang mana akibat dari perkara yang diubah hasil eksperimen Cari persamaan gambar yang diberikan.
Contoh 1 /UPS! 2''*0:
< Ceah
S Le4ih ceah
& Palin- Ceah
)*h" /////////////////////////////////. )*r" /////////////////////////////////.. )& " /////////////////////////////////..
Contoh 2 /UPS! 2''*0
)dunan &epung
)*h" /////////////////////////////////. )*r" /////////////////////////////////.. )& " /////////////////////////////////..
12 © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
Contoh %: /UPS! 2'')0 ? 3ehana Matahai
)*h" /////////////////////////////////. )*r" /////////////////////////////////.. )& " /////////////////////////////////.. Contoh &: UPS! 2'')
)*h" /////////////////////////////////. )*r" /////////////////////////////////.. )& " /////////////////////////////////..
1% © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
LAIHA: PEMBOLEH UBAH Berdasarkan soalan-soalan di ba@ah, nyatakan" a )pa yang diubah ?)*h> b )pa yang diukur ?)*r> dan ! )pa yang ditetapkan ?)&. 4.
:ua magnet digunakan untuk mengkaji bilangan pin yang mampu ditarik olehnya.
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
5.
, #, F, , dan P adalah 3 ladung yang mempunyai berat yang sama. Bandul diayun serentak dengan !ara yang sama untuk menyukat bilangan ayunan dalam masa 91 saat. )*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
9.
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
1& © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B .
bjek P dan ; mempunyai sai', bentuk, dan bahan yang sama. P dan ; ditiup dengan kekuatan yang sama. P didapati tumbang dahulu.
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 3.
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// E. %adual di ba@ah menunjukkan purata indeks pen!emaran udara di Bandar 6 dari tahun 4221 hingga 511E. ?*PS< 5141 &ahun Purata indeks pen!emaran udara
4221 95
422 GE
4220 411
5115 491
511E 511
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// G. Satu penyiasatan telah dijalankan oleh sekumpulan murid untuk menyiasat isi padu guli. $eputusan penyiasatan itu ditunjukkan dalam %adual di ba@ah. ?*P S< 5141 Bilan-an 3uli Isi Padu ai dalam selinde 6en7ukat /ml0 41 51 43 91 53 31 )*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
1, © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B 0. %adual di ba@ah menunjukkan perubahan sai' belon apabila belon dipam dengan udara. ?*PS< 5141 Bilangan mengepam
3
41
51
Sai' belon
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 2. %adual di ba@ah menunjukkan maklumat yang dikumpul oleh sekumpulan murid semasa erhana Bulan. ?*PS< 5141 Masa
0.1 p.m
2.91 p.m
41.91 p.m
44.91 p.m
45.41 p.m
Pein-kat 3ehana Bulan
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 41.
?*PS< 5141 "aedah mem4aak
Masa 7an- diam4il
Satu hari
:ua jam
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
1( © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B 44. raf di atas menunjukkan keputusan kajian ke atas objek yang berlainan jenis apabila dilepaskan dari satu ketinggian yang sama iaitu 3 meter. $eempat-empat objek tadi dilepaskan serentak dan masa ia sampai di atas tanah ditunjukkan dalam graf di atas. Masa o4ek sam6ai ke tanah ?saat 41 0 E 5 (
6
7
O4ek
8
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 45. raf di ba@ah menunjukkan hasil pemerhatian terhadap perubahan populasi spesis burung layang-layang yang berhijrah keluar dari satu tempat berdasarkan suhu tempat itu. Bilan-an 4uun- 7an4ehiah kelua /eko0
31 1 91 51 41 41
51
91
1
31
Suhu tem6at ; oC
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
1) © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B 49. :alam satu penyiasatan, seorang murid telah menggerakkan sebuah kereta mainan pada empat jenis permukaan yang berlainan $, , #, dan F sejauh 5 meter. raf bar di ba@ah menunjukkan masa yang diambil oleh kereta mainan untuk sampai ke penamat bagi setiap permukaan. Masa an" $ia&il oleh ere*a ainan (s)
50 1 30 20 10
Jenis +eruaan "
L
M
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 4. Bilan-an s6esies hai9an 7an- 6u6us /eko0
4011
4031
4211
4231
ahun
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
1+ © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B 43.
ambar di ba@ah menunjukkan perubahan bilangan burang 7 yang kelihatan di pokok 6 dalam tahun 4221 dari %anuari hingga #a!.
%anuari
#a!
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
16. Satu penyiasatan telah dijalankan oleh sekumpulan murid untuk menguji kesan pemanasan terhadap kekuatan magnet. &iga magnet, P, ; dan < digunakan dalam penyiasatan ini. Selepas setiap magnet dipanaskan dengan masa yang berbe'a, ianya diletakkan berhampiran klip-klip kertas. Pemerhatian direkodkan dalam %adual di ba@ah. Ma-net Masa ma-net di6anaskan Bilan-an kli6 ketas 7an- ditaik oleh ma-net
P 5 0
; E
< E
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 4G. %adual di ba@ah menunjukkan maklumat yang didapati dalam satu penyiasatan yang dijalankan oaleh #aryam. Pokok tomato daripada baka yang sama telah ditanam pada masa yang sama tetapi pada keadaan suhu yang berbe'a. Suhu oC Bilangan buah tomato
5 31
01
E 441
0 41
41 4E1
45 4G1
4 401
4E 401
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
1* © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B 40. :alam satu penyiasatan , seorang murid menggunakan beberapa klip kertas dan satu magnet. #agnet tersebut dilabelkan tiga kedudukan berbe'a P, ; dan <.
#agnet
P
R
$lip kertas
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 42.
$elajuan kereta mainan ?ms
5 4 3 2 1
1
%
$
$ereta mainan
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
2' © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B 51.
Bekaat
idak Bekaat
"um6ulan @ Paku besi $lip kertas Paku tekan
"um6ulan Pembaris plastik $ertas Blok kayu
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " /////////////////////////////// 21.
Carta palang di ba@ah menunjukkan hubungan antara bilangan takal dan bilangan murid yang diperlukan untuk menarik beban berjisim 91m kg.
Bilangan 4 Murid 3 2 1 1
2
3
Bilangan takal
)*h" /////////////////////////////// )*r" /////////////////////////////// )& " ///////////////////////////////
21 © 2011 Haji Nasaruddin bin Sha’arani, Guru Cemerlang (Sains)
