KARAYOLU İNŞAATI DERS NOTLARI 1. KISIM
Hazırlayan Öğr. Gör.Mehmet DOĞRULUK 2012
DERSİN İÇERİĞİ VE HAFTALIK DAĞILIMI 1. Ulaştırma Sistemleri 2. Karayolu Standartları 3. Karayolu Güzergahı 4. Yatay Kurplar 5. Düşey Kurplar 6. Enkesit Çıkarılması ve Dever 7. Harita ve Arazi Gözlemleri 8. Ara Sınav 9. Dolgu ve Yarma İşleri 10. Sanat Yapıları 11. Güzergah Toprak İşleri 12. Yol Üst yapı Malzemeleri 13. Proje Uygulama 14. Proje Uygulama 15. Proje Uygulama
Ulaştırma Sistemleri 1-) Kara Ulaştırması a) Karayolu Ulaştırması b) Demiryolu Ulaştırması 2-) Su Ulaştırması a) Denizyolu Ulaştırması b) İç-su Yolu ( göl-nehir-kanal ) Ulaştırması 3-) Hava Ulaştırması 4-) Boru Hatları
Karayolu Ulaştırması Ülkemizde gerçek anlamda planlı ve modern karayolu yapımının 1 Mart 1950’de Bayındırlık Bakanlığı bünyesinde kurulan Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) ile başladığı söylenebilir.
Karayolu Genel Müdürlüğünün Görevleri - Otoyol, Devlet ve İl yolları ağını tespit etmek ve bu ağdaki değişiklikleri hazırlamak - Yol ağı üzerindeki yol ve köprüleri inşa ve islah etmek,onarmak ve bakımını yapmak - Projelendirme, yapım, onarım, bakım ve diğer hususlar hakkında standartlar tespit etmek, teknik şartnameler hazırlamak - Yolların kullanılması, yol ve trafik güvenliği ve bakımına ait esas ve kaideleri tespit etmek, yürütmek ve uygun göreceği yol işaretlerini tesis etmek - Görevi ile ilgili işler için lüzumlu harita, etüd ve proje işlerini yapmak ve yaptırmak
Karayolu Genel Müdürlüğünün Görevleri
- Genel Müdürlüğün görevleri içinde bulunan işlerin, yapılması, trafik akımının emniyetle ve kolaylıkla sağlanması için gerekli (arazi dahil) her türlü binalı ve binasız taşınmaz malları kamulaştırmak, satın almak, kiralamak, kanunlarına göre geçici olarak işgal etmek
KGM ve diğer bazı kurumların sorumluluğunda bulunan yol ağları şu şekildedir;
Otoyol : Özellikle transit trafiğe tahsis edilen, belirli yerler, şartlar dışında çıkışı olmayan yaya, hayvan ve motorsuz araçların giremediği ve ancak izin verilen motorlu araçların yararlandığı, trafiğin özel kontrole tabi tutulduğu kara yoludur. Genel olarak otoyollar ücretlidir. 2012 tarihi ile KGM bünyesinde 2119 km otoyol bulunmaktadır.
Devlet Yolu : Önemli bölge ve il merkezlerini, deniz, hava, demiryolu istasyonu, iskele, liman ve alanlarını birbirine bağlayan birinci derecede ana yollardır. Aynı zamanda ülkeyi komşu ülkelere bağlayan yollardır.
İl Yolu : Küçük il merkezlerini birbirine, ilçe
ve
kasabaları
il
merkezlerine
bağlayan, iki şeritli yapılan 2. Ve 3. Sınıf standartlı, yüzeyleri genelde asfalt kaplı yollardır. Uzunluğu 29693km'dir.
Turistik yol: En yakın yol ile turistik merkez arasında kalan yollara verilen isimdir. Yapım ve bakımı, Turizm Bakanlığınca sağlanan finansmanla Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.
Köy
yolu:
Köyleri
kasabalara
veya
bağlayan,
genelde
birbirine, anayollara toprak
yollardır. Uzunluğu yaklaşık olarak 300.000km'dir.
Orman yolu: Orman ürünlerinin ilçe, kasaba ve köylere taşınması için inşa edilen, genellikle toprak yollardır.
Şehiriçi
yollar:
sorumluluğundadır.
Belediyelerin
KARAYOLU TERİMLERİ
Ada : Yayaların geçme ve durmalarına, taşıtların ise trafik akımlarının düzenlemeye yarayan araçların bulunamayacağı belirli bölüm ve alanlardır. Ariyet : Yarmadan çıkan malzemenin dolgu için yeterli miktarda veya uygun nitelikte olmaması halinde uygun bir malzeme ocağından alınan malzemedir. Aliyman : Yolun proje yatay hattındaki doğrusal kısmıdır. Aplikasyon : Yol eksenin araziye uygulanmasıdır. Ayırıcı : Taşıt yollarını veya yolun bölümlerini birbirinden ayıran, bir taraftaki taşıtların diğer tarafa geçmesini engelleyen,Yasaklayan veya zorlaştıran karayolu yapısıdır. Ayrılma (yavaşlama) şeridi : İlerlediği yoldan bir bağlantı yoluna ayrılacak olan taşıtın hızlı trafik akımından ayrılırken yavaşlamasını sağlayan hız değiştirme şerididir. Banket : Yaya yolu (kaldırım) taşıt yolundan ayrılmamış karayolunda, taşıt yolu kenarı ile şev başı arasında kalan, zorunlu hallerde araçların kullandığı kısımdır
Bombe (yol çatı eğimi) : Yoldaki suların yol dışına (kenarına) tahliye edilmesi amacıyla uygulanan eğimdir. Bordür: Araç yolu (kaplama) ile yaya yolu veya araç yolu ile refüj arasındaki yükseklik farkını sağlama için yapılmış ayırıcı elemanlardır. Bölünmüş yol : Bir yöndeki trafiğe ait araç yolunun bir ayırıcı ile diğer taşıt yolundan ayrılması ile oluşan karayoludur. Boykesit : Yol ekseninin düşey düzlemdeki izdüşümü ya da koytu yol eksen, olarak tanımlanır. Brükner: Proje kapsamında yapılacak olan toprak işlerinin en ekonomik yapılması için depo ve ariyet noktalarına olan mesafeleri gösteren grafiktir. Çevre yolu: Transit trafiğin kent merkezine girmeden sağlanması amacı ile yapılan karayoludur. Dayanma Yapıları: Yol plaformunun standartlara uygun olarak yerleştirilebilmesi için yolun her iki tarafında doğal zemin kotlarından farklı olmak koşulu ile hazırlanan destek yapılarıdır. (iksa ve istinat duvarı, kazıklı perde duvarlar,toprak duvarlar vb.)
Boykesit
Depo: Yarma fazlasının veya niteliksiz kazı malzemesininhacmidir. Dever: Yatay kurplarda merkezkaz kuvveti nedeniyle taşıtların dışarı savrulmalarını önlemek için yol platformunun enine doğru uygulanan eğimdir.v Drenaj: Yeraltı ve yüzeysel suların yol gövdesine zarar vermesini engellemek amacı ile yolda uzaklaştırılmasıdır. Dolgu: Yol yapılacak olan bölgenin doğal zemin kotlarının (siyah kot) proje düşey hat kotluna (kırmızı kot) uygun hale getirmek amacı ile yükselilmesidir. Duruş görüş mesafesi: Sürücülerin yoldaki bir tehlikeyi farkedip durabilmeleri için gerekli olan mesafedir. Düşey kurp: Birbirini izleyen farklı eğimdeki proje düşey hatlarını birleştiren parabolik veya dairesel yol kesimleridir. Düzeltilmiş proje (As-built): Kesin projeye göre sürdürülen yapım çalışmaları sonucunda oluşan değişiklikleri de içine alan ve en son durumu yansıtan projelerdir. Enkesit: Yol gövdesi tabaka ve elemanlarının yeterli genişlikte bir arazi kullanımını da kapsayacak şekilde eksene dik düşey düzlem ile arakesitidir.
Enkesit
Erişime kontrollü karayolu (otoyol) : özellikle transit trafiğe tahsis edilen, belirli yerler ve şartlar dışında giriş ve çıkışın yasaklandığı yaya, hayvan ve motorsuz taşıt ve araçların giremediği ancak izin verilen motorlu taşıtların yararlandığı ve trafiğin özel kontrola tabi tutulduğu karayoludur. Erişme kontrollu karayolu belediye hudutları içinde de olabilir. Etüd paftası: Yol projesi yapımında kullanılmak üzere gerekli görülen genişlikte ve güzergah boyunca değişik ölçeklerde hazırlanmış olan haritalardır. (1/1000 , 1/2000 vb.) Geometrik standart: Yolun genişlik, eğim, kurp yarıçapı, proje hızı ve trafik sayısı gibi ölçüleridir. Geçiş görüş mesafesi: İki şertli yollarda bir taşıtın diğer bir taşıtı güvenli bir şekilde geçebilmesi için zıt yönde seyreden taşıt ile arasında kalan emniyetli mesafedir. Güzergah (geçki): Karayolunun harita üzerinde takip etmiş olduğu yatay hattır. Halihazır harita: İki Yerleşme alanlarının mevcut yapı ve arazi kullanım durumlarını gösteren eşyükselti eğrili, kot ve koordinatlı, detaylı ve farklı ölçekteki haritalardır. Hendek: Karayolunda platformdan veya şevlerden gelen yüzeysel suları toplayan ve uygun yerlere taşınmasını sağlayan yüzeysel drenaj yapılarıdır.
Bordür Etüd paftası üzerinde güzergah
İksa duvarı: Yarma şevlerini desteklemek veya benzeri bir amaçla inşa edilmiş kargir veya betonarme duvar. İntikal ve reaksiyon mesafesi: Sürücünün gördüğü engeli algılaması, tanıması ve alınacak önlemi tasarlaması ile fren yapması arasında geçen zamanda taşıtın aldığı mesafedir. Katılma (hızlanma) şeridi: Bir platforma giren taşıtın hızını, transit trafiğe güvenle katılacak düzeye çıkarmasına olanak vermek ve gerekli katılma mesafesini sağlamak amacı ile tesis edilmiş şerittir. Kavşak: İki veya daha fazla karayolunun kesişmesi, birleşmesi ve ayrılması ile oluşan ortak alandır. Kamulaştırma: Bir karayolu için gerekli belirli genişlikteki şeritsel bir koridorun içerisindeki arazi parçalarının sahiplerinden satın alınarak kamu hizmetine tahsisidir. Kaplama: Yol üst yapısının kaymaya, trafiğin aşındırmasına ve iklim koşularının ayrıştırma etkisine karşı koyan ve aynı zamanda yük taşıyan en üst tabakasıdır. Kent Dışı yol: Her bir yöndeki trafik için en az iki şeridi bulunan ve 3 km ‘den kısa olmayan erişim kontrolsuz veya yarı kontrolü karayollarıdır. Kilometre: Yol üzerinde herhangi bir noktanın proje başlangıç noktasına olan uzaklığının kilometre (+) metre olarak ifadesidir. (Örn. 14+ 455.08 )
İstinat duvarı
İksa duvarı
Kurp: Proje yatay ve düşey hattındaki doğrusal kesimleri birleştiren eğrisel veya dairesel karayolu kesimidir. Lase: Kısa mesafede yükselmek gerektiğinde birbirini kısa aralıklarla izleyen çok sayıda küçük yatay kurp ile oluşturulan yol kesimidir. Menfez: İnşaası yapılacak yol yapısı ile akışı kesilen dere veya akarsudaki su akışını uygun şekilde devam ettirmek ve mücavir alanlardan yola gelebilecek her türlü suyu yoldan uzaklaştırmak için yol gövdesi altında inşa edilen ve açıklığı 10 m ye kadar olan sanat yapılarıdır. Mücavir alan: İmar mevzuatına göre belediyelerin kontrol ve sorumluluğu altındaki alanlardır. Proje gabarisi: Araçların yüklü veya yüksüz karayolunda güvenli seyirlerini temin amacıyla karayolu yapılarının uzunluk, genişlik ve yüksekliklerini belirleyen ölçülerdir. Proje hızı: Yol tasarımı yapılırken taşıtların güvenli ve konforlu hareketlerini sağlayan (kurp yarıçapı, eğim, dever vb. ) karakterstikleri belirlemek için önceden kabul edilmiş olan teorik hız değeridir. Rakortman: Yön ve eğim değişikliklerini güvenlik ve konfor gereksinilerine uygun bir süreklilik ve hızda gerçekleştirmek amacıyla kullanılan doğru ve eğridir.v
Kutu menfez
Kutu menfez
Refüj: Bölünmüş bir yolda zıt yönlerde hareket eden trafiği birbirinden ayıran kısımdır. Ripaj: Yapı ve toprak işlerini azaltmak amacı ile yol eksenin enine kesit içinde sağa veya sola kaydırılmasıdır. Rögar: Yol yüzey sularının yer yer ana drenaj kanalına boşaltmak için bordür kenarına yapılan tesisdir. Some noktası: Aliymanların kesişme noktasıdır. Şerit: Taşıtların bir dizi halinde güvenli seyredebilmeleri için taşıt yolunun ayrılmış bölümüdür. Şev: Yarma ve dolgularda, platform kenarının doğal zeminle bağlantısını sağlamak amacı ile oluşturulan eğimli zemindir. Şev değeri: Şevlerin yatayla yapmış olduğu eğimin açı, yüzde veya yatay-düşey oranı olarak ifadesidir. Yarma: Üst yapı alt kotunun üzerinde kalan kazı hacmidir. Zorunlu (mücbir) nokta: Karayolu projelendirme aşamasında olan noktadır.
geçilmesi zorunlu
Tesviye Eğrili (Topografik) Haritalar ve Özellikleri
Topoğrafik Harita: Yeryüzünün veya bir parçasının morfolojik (şekilsel) yapısının belli bir ölçek içinde eş yükseklik eğrileri yardımıyla yatay düzlem üzerinde gösterilmesiyle elde edilen haritalara topoğrafik haritalar denir.
Topoğrafik haritalar üzerinde, yeryüzünde bulunan tüm unsurlar kendilerine özgü simgeler ile temsi edilir. Örn. yollar, yerleşim yerleri, çeşmeler, enerji nakil hatları vb.
Türkiye’de topoğrafik haritalar Harita Genel Komutanlığı tarafından üretilmektedir. Maden Tetkik Arama ve Orman Müdürlüğü gibi kurumlar bu haritaları altlık olarak kullanarak kendi amaçlarına göre yeni tematik haritalar da üretmektedirler. Harita Genel Komutanlığı tarafından üretilen topoğrafik haritaların ölçekleri 1/25 000, 1/ 50 000, 1/ 100 000, 1/ 250 000 arasında değişmektedir.
Topoğrafik haritalar, özellikle 1/25 000 ölçekli
haritalar,
askeri
amaçlı
kullanımın dışında, ülkemizde büyük projelerin (baraj, yol, maden vb) ön keşif
–
hazırlık
ve
genel
proje
çalışmalarında kullanılırlar.
3 Boyutlu topoğrafik harita
Denizden yükseklikleri eşit noktaların birleştirilmeleriyle oluşan kapalı eğrilere eş yükseklik eğrileri (izohips) adı verilir. Eş yükseklik eğrileri;
1.
Yatay düzlemleri ifade ederler
2.
Birbirlerine paraleldirler. Birbirlerini kesmezler
3.
Her birinin bir yükseklik değeri vardır
4.
Aralarındaki düşey yükseklik farkı daima eşittir, değişmez.
5.
Eş yükseklik eğrileri arasındaki yatay mesafe değişebilir. Bu durum topografya eğiminden kaynaklanır.
Yamaç eğimi fazla ise eş yükseklik eğrileri arasındaki mesafe az, Yamaç eğimi az ise eş yükseklik eğrileri arasındaki mesafe fazladır.
Sırt ve Vadi kavramları
Eş yükseklik eğrileri sırt ve vadilerde v harfine benzer şekiller oluştururlar. Vadilerde, eş yükseklik eğrilerinin değeri içeri doğru azalır. Sırtlarda, eş yükseklik eğrilerinin değeri içeri doğru artar
Topoğrafik Haritalardan Kesit Çıkartılması
1.
Önce harita üzerinde kesit doğrultusu saptanır ve harita üzerine çizilir. Kesit doğrultusunun başlangıç ve bitiş noktaları büyük harflerle işaretlenir.
2.
Haritaya göre ve amaca göre düşey ölçek saptanır.
3.
Kesit doğrultusunun kestiği eş yükseklik eğrileri belirlenir. Bunlardan en yüksek ve en düşük değerli olanlar saptanır. Buna göre tüm yükseklikler mm kağıtta düşey ölçek çizgisi üzerine ölçekli olarak işaretlenir.
4.
Kesit doğrultusunun eş yükseklik eğrilerini kestiği tüm noktalar yüksekliklerine göre mm kağıda taşınır.
5.
Noktalar birleştirilirken: Tepelerde yüksek değerlerden geçecek şekilde birleştirilir. Vadilerde düşük değerlerden geçecek şekilde birleştirilerek kesit profili elde edilir.
Topoğrafik Haritalardan Kesit Çıkartılması
Uygulama 1
Uygulama_1
Boş_şablon_1
Yapılması gereken işlemler ; •
Verilen “ Uygulama_1.pdf ” dosyasının A3 kağıda çıktısını alınız
•
Çıktı üzerinde A-B doğrusunun eğrileri kestiği noktaları işaretleyerek numara veriniz ( İlk nokta için 1 ve sırasıyla 2, 3, 4,........)
•
Verilen “ Boş_şablon_1.pdf ” dosyasının A3 kağıda çıktısını alınız
•
Verilen “Nokta_detay.pdf ” dosyasının A4 kağıda çıktısını alınız
Yapılması gereken işlemler ; •
Cetvel yardımı ile topografik harita üzerinde işaretlediğiniz noktaların A noktsına olan uzaklarını ölçünüz
•
Yine aynı noktaların yükseklik değerlerini eşyükseklik eğrileri yardımı ile haritadan okuyunuz
•
Nokta_Detay çıktısına her noktanın A noktasına olan mesafesini ve yükseklik değerini sırayla yazınız
•
Nokta_detay çıktısına yazdığınız değerlere göre, şablonda verilen ölçekleri de dikkate alarak kesit çizimini yapınız
•
Kesit çizimini yandaki şekilde görüldüğü gibi A noktası ile şablonun “0” noktasını çakışacak konuma getirerek kontrol edebilirsiniz.
Başlanıca olan mesafeleri Ölçek (1/ 5000) ile çarparak metre (m) birimine çevirmeyi unutmayınız !
Kaynaklar
Ceylan, A., Tombaklar,Ö., 2006, Ölçme Bilgisi, Konya H.Ü, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Fiziksel Jeoloji Ders Notları KGM, 2005, Karayolu Tasarımı El Kitabı KGM, KGM Stratejik Plan 2007-2011 KGM, 2011, Trafik ve Ulaşım Bilgileri 2010 Kiper, T., 2002, Karayolu Projesi Temel Bilgileri , Ankara Netcad, 2005,Netpro Eğitim Dökümanı, Ankara Osman Gazi Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Karayolu Ders Notları Yağcı, B., İnşaat Mühendisliğine Giriş Ders Notları (Bölüm 8)
