KU NOWEJ KONSTYTUCJI KONSTYTUCJE MIĘDZYWOJENNE Konstytucja marcowa (1 marca 1!"1 r#$ typo typowe we zasa zasady dy demo demokra kraty tycz czneg nego o syst system emu: u: suwe suwere renno nność ść naro narodu du,, podz podzia iałł wład władz, z, zagwarantowanie praw obywatelskich; parlamentarny system rządów (nawiązanie do !epubliki "rancuskie# w relac#ach mi$dzy legislatywą a egzekutywą % silnie#szy parlament, uzale&niony od niego rząd, ceremonialne znaczenie prezydenta % obawa przed 'iłsudskim; 'arlament 'arlament ) *e#m (+++ i *enat (, wybory -.cioprzymiotnikowe, przewaga *e#mu: *enat tylko uczestniczył w uchwalaniu ustaw; *e#m ostateczny głos w ustawodawstwie, szeroka kontrola rządu (zwykłe /otum nieu0no nieu0ności ści dla gabine gabinetu tu lub minis ministra tra, , rozwią rozwiązan zanie ie parlam parlament entu u tylko tylko na mocy mocy uchwały *e#mu lub prezydent za zgodą *enatu; 'rezydent wybierany przez 1gromadzenie 2arodowe, ponosił #edynie odpowiedzialność konstytucy#ną przed 3rybunałem *tanu4 'owoływał rząd4 % brak stabilne# wi$kszości w *e#mie, cz$ste upadki gabinetów % zamach ma#owy w 567 r4
–
–
–
* *
–
Now%&a s'%rn'owa (" s'%rn'a 1!") r#$ % 3o osie osiem m arty artykuł kułów ów regu regulu lu#ą #ący cych ch poni poni&s &sze ze kwest kwestie ie,, b$dą b$dące ce wy wypa padk dkow ową ą ró&n ró&nyc ych h koncepc#i, koncepc#i, kompromisó kompromisów w i taktycznych taktycznych rozgrywek, rozgrywek, wzmacnia#ą wzmacnia#ące ce władz$ władz$ wykonawczą wykonawczą kosztem ustawodawcze#: w sprawach bud&etowych ) obowiązek zako8czenia prac nad pro#ektem bud&etu w ściśle określonym terminie (- miesi$cy przez obie izby, a w razie nie uko8czenia prac pro#ekt wchodził w &ycie w postaci, w #akie# został zgłoszony #ako pro#ekt rządowy, albo w postaci uchwalone# przez tą izb$, która uko8czyła prace w terminie4 9 tym czasie nie mo&na było zamknąć ses#i parlamentu; prezyd prezydent ent otrzym otrzymał ał prawo prawo rozwią rozwiązan zania ia parlam parlament entu u na wniose wniosek k ! umotyw umotywowa owany ny or$dziem, ale tylko raz z tego samego powodu4 znaczało to, &e se#m stracił swo#e prawo do rozwiązania si$ swo#ą uchwałą; w czas czasie ie,, gdy gdy obie obie izby izby są rozw rozwią iąza zane ne prez prezyd ydent ent mo&e mo&e wy wyda dawa waćć w razi razie e nagł nagłe# e# koniec konieczno zności ści rozpor rozporząd ządzen zenia ia z mocą mocą ustawy ustawy44 !ozpor !ozporząd ządzen zenia ia te nie mogły mogły #ednak #ednak dotyczyć problemów na#wy&sze# wagi, #ak np4 zmiany konstytuc#i, ustalania bud&etu pa8stwa, albo zaciągania zobowiąza8 tyc 6=>tych h to ciągła ciągła walka walka obozu obozu sanac# sanac#ii z parti partiam amii opozyc opozycy#n y#nymi ymi i dopier dopiero o wybory brzeskie w 5?= r4 doprowadziły do wygrania wi$kszość mandatów w parlamencie % rozpocz$to procedur$ uchwalania konstytuc#i (choć nie trzymano si$ #e#
–
–
–
–
–
Konstytucja *w'%tn'owa ("+ *w'%tn'a 1!+, r#$ autorytarna autorytarna 0orma rządów rządów, prezydent prezydent ma pierwsze pierwsze mie#sce mie#sce w pa8stwie, pa8stwie, wybierany przez 1gromadzenie @lektorów (wi$kszość wyłaniania przez *e#m i *enat, ale #eśli ust$pu#ący prezydent wskazał swego nast$pc$, to wybory powszechne; prezydent mianował nast$pc$ na wypadek wo#ny % pozwoliło na ciągłość władzy po 5?5 r4; brak #akie#kolwiek odpowiedzialności prezydenta; prezydent powoływał wał rząd i dokonywał w nim zmian (choć rząd ponos nosił odpowiedzialność polityczną przed *e#mem; prezydent mógł w ka&dym momencie rozwiązać parlament i miał szerokie kompetenc#e prawodawcze;
–
–
– –
–
–
ordynac#e wyborcze w praktyce pozbawiły opozyc#$ szans na wygranie wyborów;
OK-ES .O/SKI /UDOWEJ Ma0a *onstytucja (1! &uty 1! r#$ nawiązywała do konstytuc#i marcowe# (min4 zasada podziału władz; #ednoizbowy parlament wybierał prezydenta, wyra&ał /otum nieu0ności rządowi i ministrom; dopuszczono dekrety z mocą ustawy wydawane przez rząd, zatwierdzane przez !ad$ 'a8stwa, potem *e#m; nowy organ ) !ada 'a8stwa (prezydent, marszałek i wicemarszałkowie se#mu, prezes 2A, inne osoby, która w pewnych sytuac#ach działała w zast$pstwie se#mu; w rzeczywistości zlikwidowano opozyc#$, dlatego system parlamentarny był tylko na papierze, a podczas prac nad konstytuc#ą wzorowano si$ na radzieckie# konstytuc#i z 5?7 r4;
– –
–
–
–
Konstytucja &'cowa ("" &'ca 1!," r#$ odrzuc odrzuceni enie e zasady zasady podzia podziału łu władz władz na rzecz rzecz #ednol #ednolito itości ści władzy władzy % se#m se#m za#mo za#mował wał na#wy&sze na#wy&sze mie#sce, mie#sce, a podporządko podporządkowane wane były #emu pozostałe pozostałe organy (administrac (administrac#i, #i, sądownictwa, prokuratury; zniesiono urząd prezydenta, nowy kształt nadano !adzie 'a8stwa (wybierana spośród posłów ) kompetenc#e prezydenta i kompetenc#e zast$pcze wobec se#mu; rząd powoływany przez se#m, a zmian mógł dokonywać se#m i rada pa8stwa; brak 3A czy 3*, a *2 powoływany przez !ad$ 'a8stwa na - lat; proklamowano liczne prawa i wolności, w szczególności prawa soc#alne i ekonomiczne, ale ale brak brak gwar gwaranc anc#i #i inst instyt ytuc uc#o #ona naln lnyc ych, h, te& te& wz wzgl gl$d $dem em ochro ochrony ny kons konsty tytu tuc# c#ii #ako #ako na#wy&szego aktu prawnego;
–
–
– – –
.ra*ty*a *onstytucyjna prawa i wolności realnie nie istniały, brak niezawisłych sądów, nie istniała opozyc#a, a rzeczywista władza wyra&ona była zasadą kierownicze# roli partii4 !ola *e#mu zerowa, gdy& zbierał si$ 6 razy do roku na kilkudniowe ses#e, a zast$powała go !ada 'a8stwa;
–
–
–
przekształcenia po tzw4 'aBdzierniku gdy w latach -7C-D kierownictwo w partii prze#$li ludzie odcina#ący si$ od stalinowskich metod rządzenia % ustały na#drastycznie#sze praktyki aparatu bezpiecze8stwa, ale nie zmieniono systemu4 graniczono rol$ !ady 'a8stwa a8stwa,, wzm wzmoc ocnio niono no se#m se#m (kilku (kilkumie miesi$ si$czn czne e ses#e ses#e,, który który zmonop zmonopoli olizow zował ał 0unkc#$ 0unkc#$ ustawodawczą, ale nie miało to wi$kszego znaczenia politycznego; luty 5D7 r4 ) rewiz#a konstytuc#i ) program minimum (zrezygnowano z uchwalenia nowe# konstytuc#i, co było typowe w obozie: nowela 0ormułowała zasady ustro#owe, określa#ąc '!E #ako pa8stwo soc#alistyczne; zapisała kierowniczą rol$ '1'! i przy#aB8 z 1*!!; na nowo s0ormułowano niektóre prawa i wolności, ale nie zmieniło to ich pozyc#i, ani nie wprowadzono gwaranc#i ich ochrony; brak zmian w strukturze organów pa8stwowych; powierzono skromne kompetenc#e w zakresie ochrony konstytuc#i !adzie ! adzie 'a8stwa4
* * *
* *
–
–
lata F=>te ) zmienia si$ powoli myślenie, ale brak zmian w prawie, choć w 5F6 r4 wprowadzono do konstytuc#i przepisy o 3* i 3A % Gkonstytuc#onalizm soc#alistyczny wyczerpał swo#e mo&liwościH; post$pu#ący rozpad systemu i choć brak zmian w relac#ach organów pa8stwowych (5FF ) dymis#a rządy essnera, to powsta#e system gwaranc#i konstytucy#nych % 5F= ) utworzono 2*I, 5F- ) utworzono 3A, 5FD ) utworzono !' % które torowały drog$ nowym ideom; 6
–
ordynac#e wyborcze w praktyce pozbawiły opozyc#$ szans na wygranie wyborów;
OK-ES .O/SKI /UDOWEJ Ma0a *onstytucja (1! &uty 1! r#$ nawiązywała do konstytuc#i marcowe# (min4 zasada podziału władz; #ednoizbowy parlament wybierał prezydenta, wyra&ał /otum nieu0ności rządowi i ministrom; dopuszczono dekrety z mocą ustawy wydawane przez rząd, zatwierdzane przez !ad$ 'a8stwa, potem *e#m; nowy organ ) !ada 'a8stwa (prezydent, marszałek i wicemarszałkowie se#mu, prezes 2A, inne osoby, która w pewnych sytuac#ach działała w zast$pstwie se#mu; w rzeczywistości zlikwidowano opozyc#$, dlatego system parlamentarny był tylko na papierze, a podczas prac nad konstytuc#ą wzorowano si$ na radzieckie# konstytuc#i z 5?7 r4;
– –
–
–
–
Konstytucja &'cowa ("" &'ca 1!," r#$ odrzuc odrzuceni enie e zasady zasady podzia podziału łu władz władz na rzecz rzecz #ednol #ednolito itości ści władzy władzy % se#m se#m za#mo za#mował wał na#wy&sze na#wy&sze mie#sce, mie#sce, a podporządko podporządkowane wane były #emu pozostałe pozostałe organy (administrac (administrac#i, #i, sądownictwa, prokuratury; zniesiono urząd prezydenta, nowy kształt nadano !adzie 'a8stwa (wybierana spośród posłów ) kompetenc#e prezydenta i kompetenc#e zast$pcze wobec se#mu; rząd powoływany przez se#m, a zmian mógł dokonywać se#m i rada pa8stwa; brak 3A czy 3*, a *2 powoływany przez !ad$ 'a8stwa na - lat; proklamowano liczne prawa i wolności, w szczególności prawa soc#alne i ekonomiczne, ale ale brak brak gwar gwaranc anc#i #i inst instyt ytuc uc#o #ona naln lnyc ych, h, te& te& wz wzgl gl$d $dem em ochro ochrony ny kons konsty tytu tuc# c#ii #ako #ako na#wy&szego aktu prawnego;
–
–
– – –
.ra*ty*a *onstytucyjna prawa i wolności realnie nie istniały, brak niezawisłych sądów, nie istniała opozyc#a, a rzeczywista władza wyra&ona była zasadą kierownicze# roli partii4 !ola *e#mu zerowa, gdy& zbierał si$ 6 razy do roku na kilkudniowe ses#e, a zast$powała go !ada 'a8stwa;
–
–
–
przekształcenia po tzw4 'aBdzierniku gdy w latach -7C-D kierownictwo w partii prze#$li ludzie odcina#ący si$ od stalinowskich metod rządzenia % ustały na#drastycznie#sze praktyki aparatu bezpiecze8stwa, ale nie zmieniono systemu4 graniczono rol$ !ady 'a8stwa a8stwa,, wzm wzmoc ocnio niono no se#m se#m (kilku (kilkumie miesi$ si$czn czne e ses#e ses#e,, który który zmonop zmonopoli olizow zował ał 0unkc#$ 0unkc#$ ustawodawczą, ale nie miało to wi$kszego znaczenia politycznego; luty 5D7 r4 ) rewiz#a konstytuc#i ) program minimum (zrezygnowano z uchwalenia nowe# konstytuc#i, co było typowe w obozie: nowela 0ormułowała zasady ustro#owe, określa#ąc '!E #ako pa8stwo soc#alistyczne; zapisała kierowniczą rol$ '1'! i przy#aB8 z 1*!!; na nowo s0ormułowano niektóre prawa i wolności, ale nie zmieniło to ich pozyc#i, ani nie wprowadzono gwaranc#i ich ochrony; brak zmian w strukturze organów pa8stwowych; powierzono skromne kompetenc#e w zakresie ochrony konstytuc#i !adzie ! adzie 'a8stwa4
* * *
* *
–
–
lata F=>te ) zmienia si$ powoli myślenie, ale brak zmian w prawie, choć w 5F6 r4 wprowadzono do konstytuc#i przepisy o 3* i 3A % Gkonstytuc#onalizm soc#alistyczny wyczerpał swo#e mo&liwościH; post$pu#ący rozpad systemu i choć brak zmian w relac#ach organów pa8stwowych (5FF ) dymis#a rządy essnera, to powsta#e system gwaranc#i konstytucy#nych % 5F= ) utworzono 2*I, 5F- ) utworzono 3A, 5FD ) utworzono !' % które torowały drog$ nowym ideom; 6
wiosna 5F5 r4 ) krągły *tół % rozmowy ma#ące wypracować modus vivendi mi$dzy władzą a opozyc#ą: przywrócono legalność istnienia *olidarności nie tylko #ako związku zawodowego, ale i politycznego; przyspieszone wybory do *e#mu (7-J władza, ?-J opozyc#a i przywrócono *enat (równe; zmiany w konstytuc#i (nowela kwietniowa, głównie wprowadzono urząd prezydenta o silnych kompetenc#ach4 % wybory przyniosły pora&k$ dotychczasowe# władzy4 'rezydentem zgodnie z ustaleniami został gen4 94 Karuzelski, a pierwszy rząd stworzył 34 azowiecki4
–
*
*
*
.OCZ2TKI III -ZECZ.OS.O/ITEJ .OCZ2TKI -Z ECZ.OS.O/ITEJ Now%&a *w'%tn'owa ( *w'%tn'a 1!3! r#$ osłabiono se#m, choć pozostał przepis ustanawia#ący #ego na#wy&szą pozyc#$: wprowadzono senat ) wybory po 6 z wo#ewództw, po ? z katowickiego i stołecznego, nadano nadano mu inic#a inic#atyw tyw$ $ ustawo ustawodaw dawczą czą,, uczest uczestnic nictwo two w proces procesie ie ustawo ustawodaw dawczy czym m (poprawki lub odrzucenie, a se#m mógł to odrzucić #eśli miał 6C?; se#m i senat #ako 1gromadzenie 2arodowe ) wybór prezydenta na 7 lat, postawienie prezydenta przed 3* (odpowiedzialność konstytucy#na za naruszenie konstytuc#i i ustaw o sankc#i pozbawienia urz$du oraz uznać trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urz$du ze wzgl$du na stan zdrowia; prez prezyd yden entt ) niep niepre reccyzy# yzy#ne ne okre określ ślen enie ie dot4 ot4 prez prezyd yden enta ta nas nasuwał uwało o trud trudno nośc ścii interpretacy#ne, czy szeroko opisane są #ego cele czy samoistne kompetenc#e (art4 ?6; szerokie środki oddziaływania na parlament: podpisywał ustawy i miał /eto (odrzucane przez se#m 6C? lub wniosek do 3A o zbadanie zgodności z konstytuc#ą; zniesiono dekrety z mocą ustawy; rozwiązane se#mu (wi$c i senatu w ? sytuac#ach: ( #eśli se#m w ciągu ? miesi$cy nie powoła rządu; (6 #eśli se#m w ciągu ? miesi$cy nie uchwali ustawy bud&etowe#; (? #e&eli #e&eli se#m se#m pode#m pode#mie ie ustaw$ ustaw$ lub uchwał uchwał$, $, uniemo uniemo&li &liwia wia#ąc #ącą ą prezyd prezydento entowi wi wykonywanie konstytucy#nych uprawnie8 określonych w art4 ?6 ust4 6; rząd i ministrowie powoływani przez se#m, ale tylko prezydent przedstawiał kandydata na prem premie iera ra,, a powo powoła łanie nie mini minist stró rów w tylk tylko o na wnio wniose sek k prem premie iera ra uzgo uzgodn dnio iony ny z prez prezyd yden ente tem m % se#m se#m mógł mógł ich ich nie nie przy przy#ą #ąć, ć, ale ale nara nara&a &ałł si$ si$ na rozw rozwią iąza zani nie e prze przezz prezydenta; odpowiedzialność polityczna przed se#mem, solidarna i indywidualna; brak mo&liwości odwołania ministra przez prezydenta; wymóg kontrasygnaty dla na#wa&nie#szych aktów prezydenta przez premiera (ale zakres tych aktów miała ustalić ustawa, która w ko8cu nie została uchwalona; swoi swoist ste e pomi pomies esza zani nie e zasa zasady dy #edno #ednoli lito tośc ścii wład władzy zy z syst system emem em prez prezyd yden enck ckim im % wypadkowa sprzecznych dą&e8 i kompromisów, urząd prezydenta wprowadzony #ako gwaranc#a zachowania istnie#ącego systemu władzy, by mógł przekreślić postanowienia krągłego *tołu; .ra*ty*a *onstytucyjna poszła w innym kierunku ) Karuzelski nie wchodził rządowi w drog$, a ośrodkiem dec decyzy# yzy#ny nym m sta stał si$ rząd rząd dzia działa ła#ą #ący cy w poroz orozum umiieniu eniu z klub kluba ami wi$k wi$ksz szoś oścci parlamentarne#; #esie8 5F5 r se#m i senat powołu#ą swo#e komis#e do opracowania nowe# konstytuc#i oraz noweli obecne# konstytuc#i, pod kątem koniecznych zmian Now%&a 4ru5n'owa ("! 4ru5n'a 1!3! r#$ przeredagowano rozdział konstytuc#i ) wykreślono kierowniczą rol$ partii, przy#aB8 z 1*!!, 1*!!, zapisa zapisano no nowe nowe zasady zasady ustro# ustro#u, u, a na#wa& na#wa&nie nie#sz #szą ą w art4 art4 demokr demokraty atyczn cznego ego pa8stwa pa8stwa prawnego, prawnego, urzeczywistn urzeczywistnia#ą ia#ącego cego zasady zasady sprawiedl sprawiedliwośc iwościi społeczne#, społeczne#, ale i wpisano pluralizm polityczny, swobod$ działalności gospodarcze#, ochron$ własności % szerokie rozwini$cie w orzecznictwie 3A
–
*
*
–
*
* *
–
* * *
–
–
–
–
?
Mar6%c 1!!7 r# 8 now%&a *onstytucj' ) wprowadzono postanowienia o ustro#u władzy lokalne# i reaktywowano system samorządu terytorialnego; -o6w9j sytuacj' o&'tyc6n%j lato 55= r4 ) Karuzelski deklaru#e gotowość ustąpienia z urz$du % nowela z 6D września 55= r4 ) tryb powołania prezydenta w wyborach powszechnych na - lat % 6455= r4 ) wygrywa E4 9ał$sa; #esie8 55 r4 ) se#m pode#mu#e uchwał$ o samorozwiązaniu % wybory doprowadziły do bardzo silnego rozbicia politycznego parlamentu 6455 ) rząd lszewskiego % konLikt z 9ał$są % se#m odwołu#e rząd w =74556 % =D4556 rząd M4 *uchockie# prace nad nową konstytuc#ą wcią& trwa#ą, ale nie udało si$ na ?4=-455 r4 % po wyborach 55 r4 postanowiono uporządkować prace nad nową konstytuc#ą % 6?4=+4556 ustawa konstytucy#na o trybie przygotowania i uchwalania konstytuc#i !': uchwalana przez 1gromadzenie 2arodowe#, Aomis#a Aonstytucy#na (+7 posłów, = senatorów, potwierdzenie w re0erendum przewlekłe prace nad konstytuc#ą zmusiły do uregulowanie spraw cząstkowych w ustaw'% *onstytucyjn%j 6 1#17#1!!" o w6aj%mnyc: stosun*ac: m';56y w0a56< ustawo5awc6< ' wy*onawc6< -. ora6 o samor6<56'% t%rytor'a&nym % ała Aonstytuc#a;
–
–
*
–
*
–
–
– –
M=>= KONSTYTUCJ= rozdział ) władza ustawodawcza, rozdział i N ) wł4 wykonawcza, rozdział N ) samorząd terytorialny; art4 DD ) konstytuc#a lipcowa traci moc; '1I A2*3O3PQKR : ogólne zasady ustro#u (nowela grudniowa z 5F5 r4S 6 przepisy; prawa i wolności obywatelskie (tekst z 5-6 i 5D7; ustró# władzy sądownicze#, w tym 3A i 3*; tryb zmiany konstytuc#i; !@EIQK@ TU1O E@V*EI3O9R I @V1@AP3O9R : tró#podział władz (art4 ; dwuizbowość, senat bez zmian, wi$c se#m silnie#szy, a senat tylko kompetenc#e ustawodawcze (#ego poprawki lub odrzucenie mogło być odrzucone bezwzgl$dną wi$kszością; se#m ) kontrola rządu, udział w #ego powoływaniu, odpowiedzialność polityczna rządu (obowiązek prezydenta odwołania ministra po /otum nieu0ności, rozporządzenia z mocą ustawy ) wydawane przez rząd podpisywane przez prezydenta wydawane na podstawie ogólne# delegac#i z ustawy (parlament nigdy nie udzielił takiego pozwolenia; '!@1OU@23 % zachowany model kompromisowy (bo słaby parlament, silny 9ał$sa: wybór przez naród; szczególna pozyc#a w zakresie obronności i spraw zagranicznych (podobne wątpliwości interpretacy#ne co w noweli grudniowe# % ogólne kierownictwo; /eto lub skierowanie ustawy do 3A; prawo rozwiązania parlamentu w ? sytuac#ach (nie mógł #u& rozwiązać se#mu gdy uchwalił ustaw$ uniemo&liwia#ącą prezydentowi wykonywanie konstytucy#nych uprawnie8: brak bud&etu w ? miesiące; brak rządu w kole#nych stadiach #ego tworzenia; niekonstruktywne /otum nieu0ności; brał udział w tworzeniu rządu, ale potem rząd nie był przed nim odpowiedzialny; ograniczone uprawnienia w zakresie władzy sądownicze# % powoływał s$dziów na wniosek Ara#owe# !ady *ądownictwa, brał udział w powoływaniu kierownictwa 2*I i *2, wykonywał prawo łaski;
* * * * –
* *
*
*
–
* *
* *
→ → →
* *
+
ponosił tylko odpowiedzialność konstytucy#ną ) 6C? 1gromadzenia 2arodowego stawiało prezydenta przed 3*, który orzekał o pozbawieniu urz$du; kontrasygnata (premiera lub właściwego ministra wymagana do wszystkich aktów, określenie wy#ątków; !1RU: domniemanie kompetency#ne w ramach władzy wykonawcze#; ! W premier, wicepremierzy, ministrowie, inne osoby, #eśli ustawy szczególne tak stanowią; zasada kolegialności, ale premier kierował #e# pracami i kontrolował prac$ ministrów; zmiany w składzie dokonywane przez prezydenta na wniosek premiera; skomplikowana procedura powoływania rządu: etap: prezydent desygnu#e premiera i na #ego wniosek powołu#e cały skład rządu % /otum zau0ania bezwzgl$dną wi$kszością etap: se#m sam wybiera ! (bezwzgl$dna wi$kszość, ale wymóg opinii prezydenta dot4 2, *9, *1; etap: inic#atywa wraca do prezydenta (zwykła wi$kszość; N etap: znów *e#m wybiera (zwykła wi$kszość; prezydent albo rozwiązu#e se#m, albo tworzy tzw4 rząd prezydencki, który ma 7 miesi$cy na uzyskanie /otum zau0ania lub se#m wybiera swó# rząd #eśli po 7 miesiącach brak /otum zau0ania prezydent musiał rozwiązać se#m; /otum nieu0ności: konstruktywne, ale se#m miał 6 dni na powołanie swo#ego rządu; zwykłe ) prezydent mógł rozwiązać parlament albo przy#ąć dymis#$ rządu; tzw4 parlamentaryzm zrac#onalizowany *
*
–
* *
*
*
–
*
–
* *
.ra*ty*a *onstytucyjna *łaby se#m po wyborach 55 r4 % ma# 55? r4 se#m wyra&a zwykłe /otum nieu0ności rządowi *uchockie# % 9ał$sa rozwiązu#e se#m % wrzesie8 55? nowe wybory w oparciu o nową ordynac#$ wygrywa koalic#a *EU.'*E % ciągłe konLikty z prezydentem pomimo w miar$ stabilnego se#mu % koniec 55- 9ał$sa przegrywa wybory, wygrywa Awaśniewski % zmiany ałe# Aonstytuc#i: 55- r4 ) dwukrotna nowelizac#a postanowie8 dot4 rozwiązania se#mu (rozwiązany se#m działa do ukonstytuowania si$ nowego se#mu; 6 czerwca 557 r4 ) tzw4 !e0orma Qentrum ) umocnienie premiera i #ego organów; *
*
.rac% na5 r6y4otowan'%m *onstytucj' INICJ=TYW= : prezydent, Aomis#a Aonstytucy#na 21, -7 członków 12, w 55+ r4 dodano -===== obywateli oraz &e poprzednie pro#ekty te& mogą tra<ć pod obrady; .-OJEKT?W : Aomis#a Aonstytucy#na *enatu Aadenc#i; '*E i P'; A'2; P9; *EU; prezydent 9ał$sa; 2*11 *olidarność i ugrupowania centroprawicowe (inic#atywa ludowa; wr6%s'%@ 1!! ) pierwsze czytanie wCw pro#ektów % przekazane do AA21 (+7 posłów i = senatorów; nie skorzystano z re0erendum przedkonstytucy#nego w sprawie zasad konstytuc#i; AA21 powołała 7 stały podkomis#i i zespół stałych ekspertów; styc6%@ 1!!, ) przy#$cie przez AA21 pro#ektu tekstu #ednolitego konstytuc#i % powolne tempo bo kontrowers#e, szczególnie ?: pozyc#a prezydenta; pozyc#a Aościoła i regulac#e dot4 wolności sumienia i wyznania;
–
–
* * * * * * *
–
*
– –
* *
-
prawa soc#alne r6%0om 1!!,A!) koalic#a konstytucy#na ) *EU, '*E, P' i P9 ) dzi$ki temu mieli 6C? w AA21 i 12 mar6%c 1!! r# ) drugie czytanie i uchwalenie parlamentarnego tekstu konstytuc#i % poprawki zgłosił prezydent % trzecie czytanie ) rozpatrzenie poprawek prezydenta % " KWIETNI= 1!! UCBW=/ENIE KONSTYTUCJI4 kampania re0erendalna wraz z kampanią wyborczą (wybory =545D ", maja 1!! ) re0erendum konstytucy#ne (0rekwenc#a ok4 +6J, za -6J; 1, &'ca 1!! ) *ąd 2a#wy&szy po rozpatrzeniu protestów przeciwko wa&ności re0erendum (dot, głównie 0rekwenc#i, w składzie zby Idministracy#ne#, 'racy i Pbezpiecze8 *połecznych pod#ął uchwał$ o wa&ności re0erendum; 1) &'ca 1!! ) I4 Awaśniewski podpisał Aonstytuc#$ i zarządził opublikowanie w Uziennik Pstaw; 1 a56'%rn'* 1!! ) ? miesiące po ogłoszeniu zgodnie z art4 6+? Aonstytuc#a weszła w &ycie4
* –
–
– – –
–
–
–
– – –
–
–
6 września 55D ) wybory (I9*.P9 % rząd K4 Xuzka % z#awisko Gkohabitac#iH ) odmienna prowenienc#a polityczna prezydenta i wi$kszości se#mowe#; początek lata 6=== ) rozpad koalic#i ) P9 wychodzi z rządu % rząd mnie#szościowy; #esie8 6=== ) wybory prezydenckie wygrywa Awaśniewski; wrzesie8 6== ) wybory parlamentarne ) wygrywa *EU.P', I9* i P9 nie weszły do se#mu % koalic#a z '*E % rząd illera; 7 kwietnia 6==? ) traktat akcesy#ny w Itenach % re0erendum D.F czerwca 6==? % ma#a 6==+ 'olska w P@ % ? czerwca 6==+ wybory do 'arlamentu P@ (sukces opozyc#i, głównie P@; wiosna 6==? ) wy#ście '*E z rządu % ma# 6==+ rząd poda#e si$ do dymis#i % czerwiec 6==+ rząd Xelki
7
−
−
KONSTYTUCJ= I INNE -?D>= .-=W= KONSTYTUCYJNEO ISTOT= I .OJĘCIE KONSTYTUCJI początkowo #ako akt gwarantu#ący ograniczenie władzy monarsze# i organizu#ący organy pa8stwa % sporna kwestia czy prawa człowieka powinny być w konstytuc#i ) szkoła prawno.naturalna uznawała, &e b$dzie to deprec#onować wag$ praw człowieka, ostatecznie wygrała zasada umieszczania praw człowieka w konstytuc#i lub deklarac#i dołączane# do konstytuc#i #ako #e# cz$ść4 6asa5a *onstytucjona&'6mu ) ka&de pa8stwo demokratyczne powinno mieć konstytuc#e i zapewnione mechanizmy do #e# obrony #e# poprawnego przestrzegania i stosowania4
-o56aj% *onstytucj' 'san% i n'%'san% s6tywn% (ma moc wy&szą ni& ustawa zwykła i trudnie#szy tryb zmiany ) kryterium wyodr$bnienia 0ormalne iClub materialne i %&astyc6n% (tryb zmiany #ak ustaw zwykłych ) kryterium wyodr$bnienia materialne ) treści, a nie mocy prawne#4 j%5no&'t% (cała treść w #ednym akcie i 60oFon% (kilka aktów do odr$bnych kwestii, np4 !ep4 "r4, *zwec#a, "inlandia do 555 r4, zrael, Aanada, Qzechy, 'olska #ako prowizorium w latach 5+D.5-6 i 5F5.55D *ryt%r'um :'storyc6n% ) 4%n%racj% *onstytucj': generac#a ) na#starsze % Aonstytuc#a P*I, 2orwegii z F+, Xelgii z F?, 0r4 deklarac#a 'raw Qzłowieka i bywatela z DF5, ustawy konstytucy#ne 0rancuskie z FD-, !zesza 2iemiecka z 5D, *zwa#caria z FD+, Kaponia z FF54 generac#a ) po .wsze# wo#nie światowe# % Aonstytuc#a weimarska z 55, Iustrai z 56=, Qzechosowac#a z 56=, polska konstytuc#a marcowa z 56, w !os#i okres początku konstytuc#onalizmu soc#alistycznego, ma#ący wpływ na 0ormułowanie praw soc#alnych na 1achodzie4 generac#a ) po .gie# wo#nie światowe# % Kaponia z 5+7, 9łochy z +D, 2iemcy z 5+5, konstytyc#e 0rancuskie N i N !epubliki % konstytuc#e tego okresu pisane były pod wpływem pora&ki konstytuc#onalizmu przedwo#ennego, szukano sposobów rac#onalizac#i systemu parlamentarnego, budowania mechanizmów ochrony konstytuc#i oraz pełnie# spisywano katalog praw i wolności #ednostki oraz mechanizmy #ego obrony (tez regulac#e prawa mi$dzynarodowego #ak Aonwenc#a o chronie 'raw Qzłowieka i 'odstawowych 9olności z 5-= r4 N ) konstytuc#e okresu wychodzenia z systemu totalitarnego ) Vrec#a z 5D-, 'ortugalia z 5D7, Miszpania z 5DF, pa8stwa byłego bloku soc#alistycznego, ale te& pa8stwa o stabilnym systemie demokratycznym (*zwa#caria i "inlandia w 5554 staG'&n% (P*I ) n'%staG'&n% ("ranc#a ) wa&ny czynnik nie dla demokratyczności pa8stwa, ale dla autorytetu konstytuc#i
– –
–
–
▪
▪
▪
▪
–
Konstytucja Yłac4 constituere ) ustanawianie, urządzanie, uporządkowanie, nadawanie określone# 0ormyZ #est to akt prawny (wzgl$dnie akty prawne o na#wy&sze# mocy, regulu#ący na#bardzie# podstawowe zagadnienia ustro#u politycznego, społecznego i gospodarczego pa8stwa4 2a#cz$ście# konstytuc#a odró&nia si$ te& od innych aktów prawnych trybem #e# uchwalania i zmieniania4 'a8stwo ma tylko #edną konstytuc#$ (choć mo&e si$ ona składać z kilku aktów prawnych, natomiast liczba wszelkich innych ustaw mo&e być nieograniczona4 CECBY KONSTYTUCJI J=KO UST=WY Z=S=DNICZEJ Konstytucja j%st ustaw< % aktem normatywnym powszechnie obowiązu#ącym o pewnych cechach szczególnych4 *ą to: (1$ s6c6%49&na tr%H ) polega na zakresie (szerokości regulowanych przez nią materii i na sposobie (gł$bokości, szczegółowości ich regulowania4 ateria konstytucy#na to całokształt kwestii ustro#owych (triada, tzn4: ogólne zasady ustro#u pa8stwowego; –
→
D
ustró# naczelnych organów pa8stwa, zakres ich kompetenc#i i relac#i wza#emnych, ∗ relac#e miedzy stanamiCkanonamiCpa8stwami w przypadku pa8stw zło&onych, a w przypadku pa8stw unitarnych ustró# samorządu lokalnego; podstawowe prawa, wolności i obowiązków #ednostki4 Vł$bokość regulac#i #est ró&na w ro&nych pa8stwach, ale panu#e zasada, &e konstytuc#a powinna normować zagadnienia o charakterze podstawowym, ale ich określenie ma charakter polityczny, dlatego obok konstytuc#i &a*on'c6nyc: (P*I, "ranc#a z 5-F są konstytuc#e oGs6%rn% (wi$kszość konstytuc#i w pa8stwach postkomunistycznych, np4 polska konstytuc#a % spowodowane #est to doświadczeniami autorytaryzmu oraz słabością iClub niewiarą we władz$ sądowniczą i #e# zdolność twórczego interpretowania konstytuc#i i wypełniania luk ("$ s6c6%49&na orma ) polega na #e# : szczególne# nazwie ) tylko ten akt określany #est mianem Aonstytuc#i trybie powstania ) cz$sto tryb ten określony #est w odr$bne# regulac#i konstytucy#ne#4 2a#cz$ście# powsta#e w parlamencie (czasem połączone izby, czasem spec#alnie wybrany do tego organ o du&e# reprezentatywności, niekiedy poddana pod re0erendum (typowe dla kra#ów postkomunistycznych, ale zdarza si$, &e #est stworzona przez inny organ (np4 !os#a 55D ) nadana przez prezydenta i zatwierdzona w re0erendum; we "ranc#i parlament przekazał rządowi napisanie konstytuc#i i potwierdzenie #e# w re0erendum w 5-F4 Mistorycznie pierwszy sposób to konstytuc#a oktro#owana (nadana #ednostronnym aktem władcy4 pro#ekt ) cz$sto przygotowywany przez spec#alne ciało polityczne, pozosta#ące poza systemem komis#i parlamentarnych, np4 komis#a konstytucy#na w 'olsce4 uchwalenie ) z reguły potrzebna szczególna wi$kszość i szczególne kworum4 trybie zmiany ) #ako podstawowy element sztywności konstytuc#i4 1 reguły uchwalana #ako ustawa konstytucy#na o zmianie konstytuc#i4 1 reguły odr$bny tryb prze#awia si$ w: szczególna wi$kszość i kworum, czasem konieczność obecności innych podmiotów np4 !"2 (6C? w obu izbach, "ranc#a ?C- w Aongresie, 9łochy (6C? w obu ∗ izbach, inacze# re0erendum konstytucy#ne, Xułgaria ([, Qzechy (?C- w obu izbach; dodatkowe utrudnienia ) np4 konieczność potwierdzenia przez nast$pny ∗ parlament, współdziałanie organów centralnych i lokalnych w pa8stwach zło&onych, potwierdzenie w re0erendum4 ustanowieniu kilku (konkurency#nych lub wyklucza#ących si$ procedur zmiany konstytuc#i ) np4 dla rewiz#i konstytuc#i inna 0orma ni& dla zmian cząstkowych, ustanowieniu zakazu zmiany konstytuc#i w pewnych sytuac#ach bądB okresach ) np4 podczas stanu wo#ennego, zagro&enia pa8stwa44 szczególne# systematyce ogólne# ) podział na rozdziały % da#e wyraz aks#ologii ustro#odawcy; systematyka szczegółowa #est taka sama #ak w innych ustawach4 (+$ s6c6%49&na moc rawna ) przyznanie konstytuc#i na#wy&szego mie#sca w systemie prawa stanowionego (zbudowanego na zasadzie hierarchiczności4 'rzedmiot normowania konstytuc#i ma charakter pierwotny i nieograniczony, co oznacza, &e konstytuc#a mo&e normować ka&dą kwesti$; Aa&dy akt normatywny musi być z nią 64o5ny ) tzn4 nie mo&e być w sprzeczności sprzeczność materialna ) gdy treść dane# normy narusza konstytuc#$; ∗ ∗ sprzeczność proceduralna (0ormalna ) gdy sposób wydania dane# normy naruszał konstytuc#$; sprzeczność kompetency#na ) gdy akt został wydany przez organ ∗ nieupowa&niony w konstytuc#i; zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytuc#ą (zasada niesprzeczności odnosi si$ głównie do działalności parlamentu i #est określany #ako negatywny aspekt obowiązku realizac#i konstytuc#i4 →
→
–
– –
→
→
–
→
→
→
–
–
–
→
F
Aa&dy inny akt normatywny musi być z nią s9jny ) tzn4 musi przy#mować #e# treść w mo&liwie na#pełnie#szy sposób w celu urzeczywistnienia postanowie8 Aonstytuc#i, a poniewa& wiele postanowie8 konstytucy#nych #est u#$tych w sposób ogólny zasad$ spó#ności nazywa si$ pozytywnym aspektem obowiązku realizac#i konstytuc#i4 ten postulat #est trudny do badania w #urydyczny sposób; ! 1akaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów pa8stwa4 'owy&e# wymienione są to cechy konstytuc#i sztywnych4 'olska konstytuc#a da#e wyraz swe# sztywności we wst$pie i art4 F ust4 4 –
→
Zm'ana Konstytucj' 6 " *w'%tn'a 1!! ro*u 8 art# "+, K % technika inkorporac#i4 -o656'a0 II 8 ZMI=N= KONSTYTUCJIL =rt# "+,# 4 'ro#ekt ustawy o zmianie Aonstytuc#i mo&e przedło&yć co na#mnie# C- ustawowe# liczby posłów, *enat lub 'rezydent !zeczypospolite#4 64 1miana Aonstytuc#i nast$pu#e w drodze ustawy uchwalone# w #ednakowym brzmieniu przez *e#m i nast$pnie w terminie nie dłu&szym ni& 7= dni przez *enat4 ?4 'ierwsze czytanie pro#ektu ustawy o zmianie Aonstytuc#i mo&e odbyć si$ nie wcześnie# ni& trzydziestego dnia od dnia przedło&enia *e#mowi pro#ektu ustawy4 +4 Pstaw$ o zmianie Aonstytuc#i uchwala *e#m wi$kszością co na#mnie# 6C? głosów w obecności co na#mnie# połowy ustawowe# liczby posłów oraz *enat bezwzgl$dną wi$kszością głosów w obecności co na#mnie# połowy ustawowe# liczby senatorów4 -4 Pchwalenie przez *e#m ustawy zmienia#ące# przepisy rozdziałów , lub \ Aonstytuc#i mo&e odbyć si$ nie wcześnie# ni& sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu pro#ektu te# ustawy4 74 Ke&eli ustawa o zmianie Aonstytuc#i dotyczy przepisów rozdziału , lub \, podmioty określone w ust4 mogą za&ądać, w terminie +- dni od dnia uchwalenia ustawy przez *enat, przeprowadzenia re0erendum zatwierdza#ącego4 1 wnioskiem w te# sprawie podmioty te zwraca#ą si$ do arszałka *e#mu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie re0erendum w ciągu 7= dni od dnia zło&enia wniosku4 1miana Aonstytuc#i zosta#e przy#$ta, #e&eli za tą zmianą opowiedziała si$ wi$kszość głosu#ących4 D4 'o zako8czeniu post$powania określonego w ust4 + i 7 arszałek *e#mu przedstawia 'rezydentowi !zeczypospolite# uchwaloną ustaw$ do podpisu4 'rezydent !zeczypospolite# podpisu#e ustaw$ w ciągu 6 dni od dnia przedstawienia i zarządza #e# ogłoszenie w Uzienniku Pstaw !zeczypospolite# 'olskie#4 .o6ycja *onstytucj' a prawo naturalne ) choć prawo natury ma pozyc#$ nadrz$dną w stosunku do prawa − stanowionego, to nie ma potrzeby zapisywania #e# w konstytuc#i, ale konstytuc#a odwołu#e si$ do norm prawa natury4 9 przypadku sprzeczności obowiązu#e niepisana zasada ) ius resistendi ) prawo do oporu wobec tyranii4 − ogólne zasady prawa mi$dzynarodowego ) choć konstytuc#e z reguły ma#ą wy&szą rang$ ni& umowy mi$dzynarodowe, to nie budzi wątpliwości, &e pewne podstawowe standardy mi$dzynarodowe praw człowieka czy demokratycznego systemu rządów muszą być przestrzegane i uwzgl$dniane w konstytuc#i ze wzgl$du na 0aktyczne, silne powiązania mi$dzy pa8stwami (zwłaszcza w @uropie4 OOWI2ZYW=NIE KONSTYTUCJI Aonstytuc#a #est aktem normatywnym powszechnie obowiązu#ącym % wią&e wszystkie organy władzy publiczne# i obywateli4 *pecy
→ →
5
6asa5y *onstytucyjn% % przepisy o charakterze klauzul generalnych, s0ormułowane przy pomocy hasła, a ustalenie co ono oznacza dokonywane #est w procesie interpretac#i i stosowania konstytuc#i (dzieło organów władzy sadownicze#4 a#ą one charakter normatywny4 2p4 art4 , 6, ?=4 zasady konstytucy#ne są podstawową wskazówką dla określenia aks#ologii konstytuc#i % konstytuc#a nie #est #edynie sumą zda8, gdy& odwołu#e si$ do innych systemów wartości, si$ga#ąc poza swó# tekst4 zasady konstytucy#ne uelastycznia#ą konstytuc#$, pozwala#ąc #e# dostosowywać si$ do zmienia#ących warunków4 nterpretac#a norm konstytucy#nych mo&e ulegać zmianie4 zasady konstytucy#ne wyznacza#ą ogólne ramy interpretowania i stosowania innych norm konstytucy#nych % wy&sza ranga wśród norm konstytucy#nych4 rozró&nienie norm i zasad konstytucy#nych #est dziełem doktryny4 9 polskie# nauce uzna#e si$, &e wszystkie postanowienia konstytuc#i ma#ą charakter normatywny4 1 tego punktu widzenia inną pozyc#$ za#mu#e r%amGu0a ) celem #e# #est wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytuc#i, wyra&enie konstytucy#ne# to&samości i wskazówka do odnalezienia aks#ologii konstytuc#i % dlatego nie ka&de s0ormułowanie wst$pu ma samoistnie normatywny charakter, ale stanowi to wy#ątek od reguły, o znaczeniu prawnym w zakresie interpretac#i przepisów konstytuc#i4 6asa5ac: ' ormac: stosowan'a *onstytucj' stosowanie konstytuc#i to 6a*a6 pode#mowania działa8 sprzecznych oraz oGow'<6%* pode#mowania działa8 i unormowa8 słu&ących realizac#i konstytuc#i, oraz owo0ywan'% norm i zasad konstytucy#nych, #ako bezpośrednie# podstawy, tam gdzie #est to mo&liwe % dwie koncepc#e: 6asa5a oHr%5n'c6
▪
▪
▪
–
("$ –
→
→
–
→
→
→
(+$ –
–
–
→
sąd nie ma prawa do uchylenia obowiązywania przepisu, tylko mo&e odmówić zastosowania danego przepisu w dane# sprawie4 9 praktyce orzeczenie *2 o niekonstytucy#ności kładzie kres stosowaniu danego przepisu4 powstał na podstawie orzeczenia arbury /4 adison z F=? r4, potem przy#$ty w kra#ach Imeryki ]aci8skie#, Aanadzie, Iustralii, ndiach, zraelu, a po wo#nie w Kaponii mo5%& *ontro&' s*onc%ntrowan%j (Mans Aelsen, Iustria ) istnienie ^uasi. sądowego organu do kontroli konstytucy#ności ustaw4 nne sądy nie ma#ą tego prawa, ale mogą zwracać si$ z pytaniem do takiego trybunału4 Aontrola dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych (kontrola indywidualna, ale te& z inic#atywy pewnych organów (!', prezydent, rząd, grupa parlamentarzystów (kontrola abstrakcy#na4 *kutkiem orzeczenia o niekonstytucy#ności #est generalne uchylenie danego przepisu4 powstał w Iustrii, potem Qzechosłowac#i4 !ozpowszechnił si$ po wo#nie (w ko8cu nawet "ranc#a utworzyła !ad$ Aonstytucy#ną w 5F- r4 ▪
→
▪
INNE -?D>= .-=W= KONSTYTUCYJNEO Ustawa *onstytucyjna ) ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany4 1 reguły regulu#ą wąskie kwestie materii konstytucy#ne#: stanowią nowelizac#$ istnie#ące# konstytuc#i (technika inkorporac#i ) nie #ako poprawka #ak w P*I, tylko #ako integralna cz$ść, zast$pu#ąc zmieniany tekst4 uzupełnia#ą konstytuc#$ (np4 ustawa konstytucy#na z 6?4=+4556 r4 o trybie 444 w okresie braku konstytuc#i ustawy konstytucy#ne mogą #ą zast$pować ) tzw4 prowizorium4 #ednorazowe zawieszenie obowiązywania konstytuc#i (całości lub cz$ści w przypadku konieczności odstąpienia, a nie zmiany konstytuc#i4 kwestia sporna ) w obecne# konstytuc#i #edyną ustawą konstytucy#ną #est ustawa o zmianie konstytuc#i art4 6?- A4
–
– –
–
Inn% a*ty normatywn% ) te& mogą dotyczyć materii konstytucy#ne#, ale nie ma#ą szczególne# mocy prawne# (np4 ustawy o samorządzie, o 3A, ordynac#e wyborcze, uchwała ) regulamin se#mu i senatu, i in4 .rawo 6wyc6ajow% ) normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwycza#owo przy#$tych rozwiąza8, charakteryzu#ące si$ przekonaniem, &e są prawem % w 'olsce nie ma mocy prawne#, ale pewne zasady są stosowane, np4 zasada dyskontynuac#i prac parlamentu choć nie została nigdzie zapisana, uzna#e si$ #ą za obowiązu#ącą; mazurek Uąbrowskiego do 5D7 r4 uznawano #edynie za hymn 'olski4 Zwyc6aj *onstytucyjny ) ustabilizowana (długotrwała i powtarzalna praktyka post$powania w #akie#ś sytuac#i, rodząca domniemanie, &e w przypadku powtórzenia si$ takie# sytuac#i zostanie potraktowana w taki sam sposób % pomimo, &e przepisy pozostawia#ą kilka mo&liwości, stale wybiera si$ #edno rozwiązanie4 'owsta#e tam, gdzie regulac#a prawna nie #est wyczerpu#ąca (sytuac#a typowa w prawie konstytucy#nym4 P element praktyki prawa konstytucy#nego a nie element prawa konstytucy#nego % mo&liwość zmiany w ka&dym momencie4 Vdyby zwycza# utrzymywał si$ długi czas, &e praktyka zacz$łaby mu przypisywać walor bezwzgl$dnie obowiązu#ący, doszłoby do przekształcenia zwycza#u w prawo zwycza#owe (w 'olsce zbyt du&a zmienność 'rzykłady % 0unkc#onowanie ! oparte #est w du&e# mierze na zwycza#u; kompetenc#a arszałka *e#mu do poprawek technicznych tekstu4 Dysonans *onstytucyjny ) przełamanie konwenansu konstytucy#nego4 .r%c%5%ns *onstytucyjny ) #ednorazowe, świadome rozstrzygni$cie w praktyce, w nadziei na takie same rozwiązania w przyszłości4 Keśli si$ spełni, da początek nowemu zwycza#owi4 'oprzez precedens mo&e do#ść do zmiany zwycza#u konstytucy#nego, np4 I4
Awaśniewski mianu#ąc premiera E4 illera powiedział, &e Gma nadzie#$, &e na premiera b$dzie desygnowany kieru#ący wygraną partiąH % zwycza#e i precedensy konstytucy#ne nie stanowią w 'olsce prawa obowiązu#ącego, ale stanowią #ego uzupelnienie4
Or6%c6n'ctwo ) nie stanowi Bródła prawa konstytucy#nego4 !ozstrzygni$cia sądów (w tym 3A nie mogą dodawać niczego nowego do istnie#ących norm, a #edynie precyzować ich znaczenie i sposób stosowania, co czasem uzysku#e walor wią&ący (art4 5= ust4 6 A44 Kednak du&a ogólnikowość i po#emność s0ormułowa8 konstytuc#i da#e mo&liwość wzbo wz boga gaca cania nia zawa zawart rtoś ości ci tych tych norm norm44 1#aw 1#awis isko ko to #est #est typo typowe we dla dla obec obecneg nego o rozw rozwo# o#u u konsty konstytuc tuc#on #onali alizmu zmu (np4 interp interpret retac# ac#a a zasady zasady demokr demokraty atyczn cznego ego pa8stw pa8stwa a prawneg prawnego4 o4 Ulatego sądownictwo (zwłaszcza 3A #est bliskie Bródłom prawa4 Do*tryna ) zespół naukowych poglądów i twierdze8 0ormułu#ących siatk$ po#$ć prawa konstytucy#nego i określa#ących metody i zasady #ego interpretac#i4 Ile poglądy doktryny pełnią wa&na rol$ w tworzeniu prawa i orzecznictwie4 ustawa wa ma#ą ma#ąca ca moc moc praw prawną ną pomi pomi$d $dzy zy Ustawa or4an Ustawa or4an'c6na 'c6na (s%m' (s%m'Q*ons Q*onstytucy tytucyjna$ jna$ ) usta konst konstyt ytuc uc#ą #ą a usta ustawą wą,, prze przewa wa&n &nie ie doty dotycz czyy bard bardzo zo wa&n wa&nyc ych h kwest kwestii ii,, #ak #ak ordy ordyna nac# c#a a wyborcza, stany nadzwycza#ne, ustawy podatkowe, kodeksy4 kodeksy4 9yst$pu#e min4 we "ranc#i4 krótki wst$p, wst$p, bez histor historycz yczneg nego o i aks#ol aks#ologi ogiczn cznego ego podło& podło&a, a, np4 przed przed małą małą =r%n4a ) krótki konstytuc#ą4
6
–
–
-?D>= .-=W= oparci oparcie e 0unkc# 0unkc#ono onowan wania ia pa8stw pa8stwa a na prawie prawie (demok (demokrat ratycz yczne ne pa8st pa8stwo wo % roG&%m ustosun*owan'a s'; 5o rawa natura&n%4o (zespół reguł i norm, które istnie#ą niez niezal ale& e&ni nie e od usta ustawo woda dawc wcyy, wy wyni nika ka#ą #ą z isto istoty ty same samego go czło człowi wiek eka a % atry atrybu butt nadrz$ nadrz$dno dności ści wobec wobec prawa prawa pozyty pozytywne wnego, go, ale ale konsek konsekwenc wenc#e #e tylko tylko w ostate ostateczn cznośc ościi (prawo do oporu elementem zasady zasady 6asa5a 6asa5 a :'%ra :'%rarc:'c rc:'c6n%j 6n%j Gu5ow Gu5owyy syst% syst%mu mu raw rawa a #est istotnym elementem pa8stwa prawnego % problemy ustro#owe: zape zapewn wnie ieni nie e kons konsty tytu tuc# c#ii mie# mie#sc sca a na# na#wy wy&s &sze zego go aktu aktu ) sądo sądowa wa kont kontro rola la konstytucy#ności aktów; zapewnienie ustawie nadrz$dne# roli, t#4 prymat ustawy (wy&sza moc ni& innych aktów i wyłączność ustawy; problem zakresu przedmiotowego i podmiotowego aktów organów wykonawczych; wyró&nienie prawa wewn$trznego powstało w \\ w4 w 2iemczech i uznano, &e #est to wyłączna kompetenc#a organów wykonawczych, gdy& i tak nie mogą dotyczyć obywatela4 w okresie '!E t6w# t6w# otwarty syst%m r95%0 rawa (ro6c:w'ana *onc%cja r95%0 rawa$ 7=>tych % #edyni #edynie e połowi połowiczn czne, e, gdy& gdy& zawsze zawsze .r9Gy or6< or6<5*owa 5*owan'a n'a raw rawa a od lat 7=>tych egzekutywa miała kompetenc#$ do stanowienia prawa dotyczącego sytuac#i obywatela (ponad 6= lat pracy niezako8czone# nad ustawą o tworzeniu prawa4 .'%rws6% 6m'any 'owst owstan anie ie 2*I 2*I (5F (5F= = i 3A (5F (5F6C 6CFF- ) ich ich orze orzecz cznic nictw two o stop stopnio niowo wo ogra ograni nicz cza a samowol$ rządowego prawotwórstwa4 'ostulat stworzenia t6w# 6am*n';t%4o syst%mu r95%0 rawa ows6%c:n%4o % podczas prac nad konstytuc#ą przy#$to + podstawowe wnioski: regulac#a systemu Bródeł prawa została u#$ta całościowo w rozdziale (art4 FD.5+ ) autonomiczny charakter systemu Bródeł prawa; regulac#a systemu Bródeł prawa opiera si$ na hierarchiczne# budowie, zapewnia#ące# Aonst onstyt ytuc uc#i #i i ustaw ustawom om na#w na#wy& y&sz szą ą rang rang$ $ (#ed (#edyn ynyy wy wy#ą #ąte tek k art4 art4 6?+ 6?+ ) zasa zasada da wieloszczeblowości; regu regula lacc#a syste ystem mu Bró Bródeł deł praw rawa wy wy##aśn aśnia mie# mie#ssce #aki akie za#m za#mu# u#ą ą umo umowy mi$dzynarodowe; regu regula lac# c#a a syst system emu u Bród Bródeł eł praw prawa a opie opiera ra si$ si$ na rozr rozró& ó&ni nien eniu iu prze przepi pisó sów w praw prawa a powszechnie obowiązu#ącego i prawa wewn$trznego4 C%c:y syst%mu r95%0 rawa :'%rarc:'c6noH normatywna *onc%cja r95%0 rawa ) tzn4 &e tylko normy prawne tworzą system prawny, czyli orzeczenia 3A nie4 podzia iałł na pows powsze zech chne ne i wewn$t wewn$trz rzne ne praw prawo o zost został ał 5ua&'6m 5ua &'6m r9 r95%0 5%0 ra rawa wa ) podz złamany przez samą konstytuc#$ i tylko w nie# mogą być od niego wy#ątki: art# ! ) G!' przestrzega wią&ącego #ą prawa mi$dzynarodowegoH % w tym zwycza#; art# ", ust# , ) umowy mi$dzy !' a kościołami i związkami, #ako podstawa ustawy; art# ,! ust# " ) układy zbiorowe pracy; art# )1 ust# ) prawo do in0ormac#i ) regulaminy *e#mu i *enatu określa#ą tryb udzielania in0ormac#i o nich4 art# "" ust# 1 65# 1 w związku z ustawą o 2X'4 6am*n' 6am *n';c' ;c'% % sys syst%m t%mu u r9 r95%0 5%0 ra rawa wa ow ows6% s6%c:n c:n'% '% oGo oGow'< w'<6uj 6uj
*
*
*
→
–
*
*
*
*
–
* *
*
→
→
→ →
→
–
DU=/ISTYCZNY CB=-=KTE- SYSTEMU -?DE> .-=W= Dua&'styc6ny c:ara*t%r syst%mu r95%0 rawa polega na rozró&nieniu przepisów prawa powszechnie obowiązu#ącego oraz przepisów o charakterze wewn$trznym4 ?
–
.r6%'sy rawa ows6%c:n'% oGow'<6uj
→
→ →
→
*
→ →
→
→
–
*
*
→ →
→
→
*
–
.-=WO .-= WO K-=JOWE 8 SYSTEM -?DE> .OWSZECBNIE OOWI2ZUJ2CEO .-=W= +
.o5stawowym' *ons%*w%ncjam' :'%rarc:'6acj' a*t9w normatywnyc: j%st → wymóg zgodności aktów ni&szego szczebla z aktami wy&szego szczebla pod rygorem wadliwości aktu ni&szego rz$du % mo&liwość uchylenia lub pomini$cia przy orzekaniu, a wy#ątkowo niewa&ność ex tunc aktu ni&szego szczebla; → wymóg by uchylenie, zmiana, zawieszenie akty danego szczebla było dokonywane #edynie aktem tego samego szczebla lub wy&szego; → zakaz normowania pewnych kwestii przez akty poni&e# określonego szczebla (tzw4 wyłączność ustawy; → zakaz wydawania aktów ni&szego szczebla bez uprzedniego upowa&nienia w akcie wy&szego szczebla ) akty wykonawcze (rozporządzenie w odró&nieniu od aktów samoistnych (wynika#ące z ogólnych kompetenc#i danego organu do stanowienia prawa, np4 ustawy C6t%ry o5stawow% s6c6%G&% (konstytuc#a → *zczebel *onstytucyjny → *zczebel um9w m';56ynaro5owyc:, raty
–
*
–
*
–
Konstytucja wszystkie ogólne cechy ustawy i pewne cechy charakterystyczne dot4 szczególne# treści, 0ormy i mocy prawne#4 ustawy konstytucy#ne ) brak ich w aktualnym systemie Bródeł prawa, #edyna ustawa konstytucy#na to zmiana konstytuc#i, ale nie ustawa uzupełnia#ąca i istnie#ąca obok tekstu konstytuc#i4
–
–
Ustawa ) brak de
II# o c:ara*t%r6% normatywnym ) tzn4 wszystkie postanowienia ustawy muszą być s0ormułowane w sposób pozwala#ący im stać si$ budulcem norm prawnych o charakterze generalnym (dot4 podmiotów i abstrakcy#nym (dot4 wzorów zachowa8, a nie indywidualno.konkretnym4 III# 6ajmuj% najwyFs6% m'%jsc% w syst%m'% r95%0 rawa *rajow%4o (podporządkowana konstytuc#i4 *zczególna moc prawna (prymat ustawy polega na: a samoistnie moc obowiązu#ąca, tzn4 do #e# zaistnienia nie potrzebne #est &adne dodatkowe upowa&nienie (a przepisy konstytucy#ne dotyczące wydawania ustaw z konkretnych dziedzin, to zobowiązanie parlamentu do uregulowania tych spraw; o&e być zmienionaCuchylonaCzawieszona tylko przez inną ustaw$; Aa&da inna norma prawa kra#owego mo&e być zmienionaCuchylonaCzawieszona przez ustaw$; 9ydanie innych aktów normatywnych (poza powszechnie obowiązu#ącymi mo&e si$ odbyć tylko na podstawie ustawy i w celu #e# wykonania4 I# o n'%o4ran'c6onym 6a*r%s'% r6%5m'otowym tzn4 ka&da materia mo&e być uregulowana w ustawie, byleby była zgodna z konstytuc#ą i umowami mi$dzynarodowymi raty
– –
–
–
–
-o6or6<56%n'a normatywn% ` c%c:y to akty prawne oparte o podstaw$ ustawową, o treści utrzymane# w ramach upowa&nienia i zdeterminowane# przez cel ustawy #aką ma#ą wykonać, niesprzeczne z unormowaniami o randze ustawy4 tylko *onstytucyjn% or4any mo4< wy5awa ro6or6<56%n'a (wyliczenie enumeratywne 'rezydent !' (art4 +6 ust4 , !ada inistrów (art4 +7 ust4 + pkt4 6, 'rezesa ! (art4 +F ust4 ?, poszczególni ministrowie i kierownicy komitetów (art4 +5 ust4 6 i ?,
–
–
* * * *
7
A!!i3N (art4 6? ust4 64 Ppowa&nienie ustawowe mo&e być a*u&tatywn% (pozwalać na wydanie rozporządzenia, albo oG&'4atoryjn% (nakazywać i musi być tr9js6c6%490ow%, tzn4: *1Q1@V]9 'U39I ) wskazanie organu o konstytucy#nych kompetenc#ach do wydawania rozporządze84 1akazana #est subdelegac#a ) art4 564 ust4 64 *1Q1@V]9 '!1@U39I ) wskazanie zakresu spraw4 1akazana #est wszelka interpretac#a rozszerza#ąca, inacze# naruszenie konstytuc#i4 *1Q1@V]9 3!@Q9I ) wskazanie wytycznych dotyczących treści (art4 56 ust4 , ale powsta#ą wątpliwości co do de
–
*
*
*
→
→
→
→
→
– –
=*ty rawa m'%jscow%4o to akty prawa powszechnie obowiązu#ącego na obszarze działania organów, które #e ustanowiły (organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administrac#i rządowe# ) art4 5+ ust4 4 1asady i tryb wydawania tych aktów określa ustawa4 Ikty te wydawane są na podstawie i w granicach upowa&nienia ustawowego, ale wymogi stawiane im są łagodnie#sze ni& rozporządzeniom4 6 typy aktów prawa mie#scowego: r6%'sy wy*onawc6% 5o o5r;Gnyc: ustaw ) wtedy konieczne #est upowa&nienie zawarte w ustawie; podobne z rozporządzeniami4 r6%'sy or6<5*ow% ) wydawane na podstawie ogólne# kompetenc#i wyra&one# w ustawach o poszczególnych szczeblach samorządu i administrac#i rządowe#4 wydawane dla ochrony zdrowia, &ycia, porządku, spoko#u i bezpiecze8stwa, ale tylko w kwestiach nie uregulowanych w ustawach4 wydawane przez samorządowe organy stanowiące oraz wo#ewodów4 akty prawa mie#scowego podlega#ą kontroli sądownictwa administracy#nego (art4 F+, ale nie 3A4 –
–
*
*
→
→
–
=*ty rawa w%wn;tr6n%4o nie składa#ą si$ na wza#emnie powiązany system; odnoszą si$ tylko do #ednostek podległych organowi, który ustanowił te akty; kompetenc#a do stanowienia aktów prawa wewn$trznego ma charakter otwarty tak podmiotowe #ak i przedmiotowo4 akty te są powiązane z systemem aktów prawa powszechnie obowiązu#ącego: wymóg zgodności z prawem powszechnie obowiązu#ącym; dopuszczenie stanowienia aktów tylko na podstawie ustawy (z wy#ątkiem uchwał ! ) art4 5? ust4 6 A4, tzn4 &e są to równie& akty wykonawcze, ale zasady ich 0ormułowania nie zostały sprecyzowane w konstytuc#i i nie ma#ą tak szczegółowych wymogów #ak rozporządzenia normatywne4 – – –
–
* *
D
–
–
.-=WO MIĘDZYN=-ODOWE I .-=WO WS.?/NOTOWE W K-=JOWYM .O-Z2DKU .-=WNYM naw'<6an'% 5o *onc%cj' 5ua&'styc6nyc: (odr$bne systemy prawne, a p4m4 potrzebu#e spec#alnego wprowadzenia do prawa wewn$trznego ) trans0ormac#i poprzez raty
–
*
–
*
–
* * * * *
→
→
–
–
.-=WO WS.?/NOTOWE (prawo P@ ) zbudowane #est na zasadzie hierarchii: prawo pierwotne (traktaty zało&ycielskie i prawo wtórne (pochodne (akty stanowione przez organy 9spólnoty4 Tr6y 409wn% 6asa5y 5otyc6
–
*
*
*
F
P –
wynika to z członkowstwa w P@ i nakłada na pa8stwo obowiązek dostosowania swo#ego prawa (głównie konstytuc#i ie#sce prawa wspólnotowego w polskim porządku prawnym określa art4 5 % ust4 i 6 dot4 prawa pierwotnego (bo #ako umowy mi$dzynarodowe, a ust4 ? dotyczy prawa wtórnego4
5
WYO-Y I .-=WO WYO-CZE .OJĘCI= O?/NE WyGory ar&am%ntarn% ) regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyz#i pode#mowanych w szczególne# procedurze przez ogół obywateli posiada#ących pełni$ praw politycznych4 są wynikiem realizac#i zasady suwerenności 2arodu i są 0ormą wery
– –
–
–
–
.rawo wyGorc6% ma dwa znaczenia: X w 6nac6%n'u o5m'otowym to #edno z praw obywatela (nie człowieka4 czynne prawo wyborcze ) prawo do głosowania i wybierania; bierne prawo wyborcze ) prawo do kandydowania ró&nice mogą być znaczne ) powszechność czynnego prawa to zasada absolutna, ale bierne prawo mo&e być ograniczane, np4 podwy&szonym wiekiem4 X w 6nac6%n'u r6%5m'otowym to gałąB prawa konstytucy#nego regulu#ąca kwestie przygotowania, przeprowadzania i ustalania wyniku wyborów4 podstawą są uregulowania w Aonstytuc#i art4 76, art4 57 ust4 6, art4 5D ust4 6, art4 5F. =, art4 6D.65, art4 75 ust4 6 i ?4 ustawa z 64=+46== r4 rdynac#a wyborcza do *e#mu !' i *enatu !' (ows; w pracach nad nią ostre spory polityczne: zmieniono sposób obliczania głosów z metody d>Monda na metod$ *t4Eaguf % w 6==6 r4 przywrócono d>Monda; znowelizowano ustaw$ o partiach politycznych, rozszerza#ąc zakres subwenc#onowania partii przez pa8stwo4 ustawa z 6D4=5455= r4 o wyborze 'rezydenta !' (uwp ) wa&na nowela z 6F4=+46=== r4; ustawa z 74=D455F r4 rdynac#a wyborcza do rad gmin, rad powiatów i se#mików wo#ewództw (owst; ustawa z 6=4=746==6 r4 o bezpośrednim wyborze wó#ta, burmistrza i prezydenta miasta ustawa z 6?4=46==+ r4 rdynac#a wyborcza do 'arlamentu @urope#skiego; du&e znaczenie te& uchwały 'a8stwowe# Aomis#i 9yborcze# oraz sądowe interpretac#e przepisów wyborczych, szczególnie 3A, 2*I i *24 * *
*
*
–
–
*
*
*
* *
Syst%m wyGorc6y to całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określa#ących sposób przeprowadzania wyborów, a #ego elementami są prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym, oraz ró&ne normy, zasady i zwycza#e, w szczególności polityczne, które wielokrotnie ma#ą istotne znaczenie, np4 kole#ność kandydatów na listach wyborczych4 9 znaczeniu w$&szym to sposób ustalania wyniku wyborów (proporc#onalny czy wi$kszościowy4 .o5stawow% 6asa5y rawa wyGorc6%4o ) historycznie ukształtowane zasady, traktowane dziś #ako konieczne, choć przesłanki demokratyzmu wyborów (choć nie są wystarcza#ące, określane tradycy#nym mianem r6ym'otn'*9w wyGorc6yc:, t#4 powszechność, równość, bezpośredniość, ta#ność głosowania, proporc#onalność4 6=
X mówi si$ niekiedy o nowym przymiotniku #akim #est wolność wyborów ) odwołanie do zasady pluralizmu politycznego, min4 w Pstawie 1asadnicze# !"2 i w polskie# rdynac#i do 'arlamentu @urope#skiego, te& mała Aonstytuc#a z 556 r4 wspominała o tym4 X *e#m ma pi$cioprzymiotnikowe wybory, *enat trzy (powszechność, bezpośredniość, ta#ność głosowania, a prezydent czteroprzymiotnikowe, ze wzgl$du na #eden mandat nie ma proporc#onalności, w przypadku samorządu terytorialnego Aonstytuc#a pozostawia swobod$ ustawodawcy zwykłemu do wprowadzenia bądB nie proporc#onalności4 .ODST=WOWE Z=S=DY .-=W= WYO-CZEO Z=S=D= .OWSZECBNOCI określa krąg podmiotów, którym przysługu#e prawo wyborcze, wymaga#ąc by wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało, co na#mnie# czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mogą wynikać #edynie z naturalnych czynników, a nie politycznych4 .r6%s0an*' c6ynn%4o rawa wyGorc6%4o są #ednolite dla wszystkich rodza#ów wyborów: 4 os'a5an'% oGywat%&stwa o&s*'%4o ) we#ście do P@ Godrobin$ skomplikowało sytuac#$H % patrz wybory lokalne; 64 u*o@c6%n'% 13 &at naj9n'%j w 5n'u 40osowan'a ) ograniczenie o charakterze naturalnym; ?4 os'a5an'% %0n' raw uG&'c6nyc: (w tym wyGorc6yc:$ ) art4 76 ust4 6 albo orzeczeniem sądu #ako środek karny, albo #ako kara samoistna orzeczona przez 3rybunał *tanu % przesłanka u#$ta w sposób wyczerpu#ący, tzn4 niemo&liwe #est rozszerzanie katalogu ogranicze84 +4 os'a5an'% %0n%j 65o&noHc' 5o c6ynnoHc' rawnyc: ) art4 76 ust4 6 ) ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądy, ale takie post$powanie wszczyna si$ ze wzgl$dów ma#ątkowych, co w prawie publicznym nie ma znaczenia4 % cenzusy nie wyst$pu#ą, z wy#ątkiem cenzusu domicylu w wyborach lokalnych (art4 owst, ale nie w innych (art4 6 ows '%rn% rawo wyGorc6% ) krąg ró&ny w zale&ności od rodza#u wyborów: X przede wszystkim przesłanką #est w'%* % wybory samorządowe ) F lat; wybory do *e#mu ) 6 lat; wybory do *enatu ) ?= lat; wybory na 'rezydenta ) ?- lat; X c%n6us 5om'cy&u w wyborach parlamentarnych został wprowadzony tzw4 le 3ymi8ski, ale ze wzgl$du na kontrowers#e nie został powtórzony w nowe# Aonstytuc#i4 Syst%m 4warancj' ) system procedur i instytuc#i, zapewnia#ący mo&liwość oddania ka&de# osobie głosu: X na*a6 wy6nac6an'a wyGor9w na 56'%@ wo&ny (art4 5F ust4 6 i art4 6F ust4 6 X 6asa5y twor6%n'a oGwo59w 40osowan'a (#ednostka terytorialna, w ramach które# odda#e głosy określona grupa wyborców ) #ednolita struktura, stałych obwodów, tworzone wg kryterium terytorialnego przez rady gmin na wniosek wó#ta (burmistrza, prezydenta, o wielkości -==.?=== mieszka8ców, chyba &e lokalne warunki przemawia#ą za inną liczbą oraz obwody spec#alne (szpitale, zakłady karne i areszty śledcze, polskie statki morskie oraz placówki dyplomatyczne bądB konsularne, ale nie w koszarach wo#skowych i policy#nych X 'nstytucja r%j%str9w ' s's9w wyGorc9w r%j%str ) o stałym charakterze, prowadzony przez gminy i aktualizowany na bie&ąco, udost$pniany do wglądu i mo&liwe #est zło&enie reklamac#i do wó#ta (burmistrza, prezydenta z mo&liwością ostatecznego odwołania do sądu re#onowego4 s's ) sporządzany do ka&dych wyborów (re0erendów, udost$pniany do wglądu, a reklamac#e rozpatrywane #ak w przypadku re#estrów4 be#mu#e osoby stale zamieszkałe na terytorium obwodu, ale mo&liwe #est uzupełnienie na własny wniosek w razie przebywania czasowego na tym terenie, bądB w razie braku zamieszkania4 o&liwe #est równie& uzupełnienie w dniu wyborów przez obwodową komis#$ wyborczą4 X 'nstytucja 6aHw'a5c6%@ o raw'% 5o 40osowan'a ) wydawane w urz$dzie gminy danego wyborcy, z #ednoczesnym wykreśleniem go ze spisu, ale nie z re#estru4 *
*
6
X roc%5ura rot%stu wyGorc6%4o ) ka&dy wyborcza bezprawnie niedopuszczony do wyborów mo&e wnieść protest kwestionu#ący wa&ność, ale naruszenie to musi mieć wpływ na wynik wyborów4 Z=S=D= -?WNOCI X w 6nac6%n'u orma&nym ) G#eden człowiek, #eden głosH, zasada ta ma charakter oczywisty i powszechnie przy#$ty; w tym rozumieniu zasada ta odnosi si$ do wszystkich procedur wyborczych, włącznie z re0erendum4 X w 6nac6%n'u mat%r'a&nym ) głos ka°o wyborcy ma tą samą sił$ % w okr$gach #ednomandatowych liczba mieszka8ców powinna być podobna, a w wielomandatowych powinna być przydzielona odpowiednio do liczby mieszka8ców4 6 metody zapewnienia materialne# równości: t6w# sta0a norma r6%5staw'c'%&stwa ) ustalenie liczby mieszka8ców na mandat (np4 w 'olsce w latach 5-6.7=; tzw4 #ednolita norma przedstawicielstwa ) ustalenie sta0%j &'c6Gy os09w i dopasowywanie te# liczby mandatów do aktualne# struktury ludności (a nie wyborców, wg4 art4 ?D ust4 ows dzieli si$ liczb$ mieszka8ców przez liczb$ posłów w danym okr$gu4 *e#m ) wybory równe, *enat ) nie (początkowo koncepc#a związana z taką samą reprezentac#ą wo#ewództw, ale w nowe# ordynac#i rozdział mandatów pokierowany liczbą ludności, z zastrze&eniem, &e wo#ewództwo mo&e zostać podzielone na mnie#sze okr$gi wyborcze, ale musi zostać zachowana w ramach wo#ewództwa #ednolita norma przedstawicielstwa w wyborach do 'arlamentu @urope#skiego ) pomini$to tą kwesti$4 X stosun%* 6asa5y r9wnoHc' 5o G'%rn%4o rawa wyGorc6%4o ka&dy kto ma bierne prawo wyborcze, ma równe prawo zostania kandydatem; granice dopuszczalnego zró&nicowania sytuac#i prawne# partii mo&liwe #est z uwzgl$dnieniem zasady proporc#onalne# równości szans; w s0erze prawne# &adne uprzywile#owanie kandydatów nie mo&e mieć mie#sca (wyrok 3A z 55+ r4, natomiast w s0erze działa8 niepa8stwowych (np4 wewnątrz party#nych #est do pewnego stopnia dopuszczalne4 *
*
*
* *
Z=S=D= EZ.O-EDNIOCI ) oznacza, &e wyborca odda#e swó# głos na osob$Cy, które ma#ą być wybrane, tzn4 decydu#e bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego; zakaz organizowania wyborów na zasadzie wielostopniowości4 1asada ta dotyczy w 'olsce wszystkich procedur wyborczych, natomiast system pośredni #est typowy dla organizac#i społecznych, stowarzysze8, partii politycznych, itp4 X w latach 55?.55D ) lista ogólnopolska ) pewna modyOSOW=NI= ) oznacza zagwarantowanie ka&demu obywatelowi, &e treść #ego decyz#i nie b$dzie mogła być ustalona i u#awniona i pełni istotną rol$ gwarancy#ną, b$dąc #ednocześnie powiązana z zasadą wolności wyborów4 X ma c:ara*t%r G%6w64&;5ny ) tzn4 stanowi obowiązek , a nie uprawnienie wyborcy % doświadczenia '!E, kiedy to listami bez skreśle8 i ró&nymi naciskami, spowodowano powstanie obawy przed korzystaniem z kabin4 d 5F5 r4 istnie#e obowiązek ta#nego głosowania i #est on #ednolity dla wszystkich procedur (patrz art4 7F ust4 + i -, art4 7 ust4 , art4 77 ust4 ows4 X 4warancj% 6asa5y tajnoHc' karty do głosowania muszą być #ednakowe; nakaz urządzenia odpowiednie# ilości kabin; przygotowania odpowiednie# ilości przyborów do pisania; we#ście do kabiny tylko samemu; * * * *
66
osobiste wrzucenie karty do urny; art4 6- 6 kk ) przest$pstwem #est zapoznanie si$ z treścią głosu wbrew woli głosu#ącego4 X %wnym 6a*09c%n'%m te# zasady #est sposób zgłaszania kandydatów ) konieczność przedstawienia list poparcia4 * *
Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOCI ) odnosi si$ do sposobu ustalania wyniku wyborów X 6asa5a w';*s6oHc' w64&;5n%j ) ten co uzyskał na#wi$kszą liczb$ głosów, został wybrany oraz 6asa5a w';*s6oHc' G%6w64&;5n%j ) wymóg uzyskania wi$ce# ni& -=J poparcia % ułatwia wyłonienie e0ektywnego parlamentu, ale mo&e być on niereprezentatywny, gdy& system ten pre0eru#e dwuparty#ność4 X 6asa5a roorcjona&noHc' ) da#e wi$kszą reprezentatywność, gdy& mandaty przydzielane są proporc#onalnie do odsetka głosów, #akie uzyskały poszczególne partie4 *ystem proporc#onalny wymaga tylko #edne# tury wyborów, ale okr$gi muszą być wielomandatowe (im wi$ce# mandatów tym wi$ksza proporc#onalność4 X sosoGy ro656'%&an'a 40os9w w syst%m'% roorcjona&nym ) wymaga skomplikowanych oblicze8 matematycznych, stąd powstał szereg systemów: Mare>a (Mare.2iemeyera, Magenbacha.Xischoja, *t4 Eaguf, d>Monda4 system d>Monda ) liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okr$gu wyborczym porządku#e si$ w kole#ności od na#wi$ksze# do na#mnie#sze#, nast$pnie dzieli przez kole#ne liczby całkowite (6,+,7 itd, a z powstałe# tabeli ilorazów wybiera si$ kole#no tyle na#wi$kszych liczby, ile #est mandatów4 w ordynac#i do *e#mu stosowany w latach 55?, 55D, odstąpiono w ordynac#i z 6==, ale przywrócono w 6==6 r4 'rzy#$ty te& w ordynac#i do 'arlamentu @urope#skiego i w wyborach do samorządu terytorialnego4 pre0eru#e du&e partie4 system *t4Eaguf ) te& polega na budowie tabeli ilorazów, ale dzielnikiem są liczby nieparzyste4 w polskie# wers#i był zmodyMonda4 'oprawiało to sytuac#$ małych partii oraz wyrównywało pewne niesprawiedliwości w podziale mandatów, ale stanowiło #ednocześnie parasol ochronny dla liderów party#nych4 9yborca nie oddawał głosu na list$ kra#ową4 X t6w# ro4' wyGorc6% (*&au6u&% 6aorow%$ ) wymóg uzyskania minimalnego odsetka głosów w skali całego kra#u4 Vłosy oddane na partie, które nie przekroczyły progu przepada#ą i #ako ==J liczą si$ głosy tych partii, które przekroczyły próg4 'rogi przeciwdziała#ą nadmiernemu rozdrobnieniu ) w 55 r4 zrezygnowano z progów i do *e#mu weszło ?= partii, a parlament upadł po niecałych 6 latach4 Aole#ne wybory #u& z progami wyłoniły stabilne parlamenty, ale w 55? r4 zmarnowało si$ ok4 ?=J głosów, co spowodowało krytyk$ parlamentu, #ako niereprezentatywnego4 Ile #u& w kole#nych dwóch wyborach zmarnowało si$ po ok4 =J głosów4 -J ) po#edyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborców; FJ ) komitety koalicy#ne; -J ) #ednolity próg w wyborach do se#mików, rad powiatowych oraz rad gmin na prawach powiatów, oraz do 'arlamentu @urope#skiego4 Xez progu do rad gmin4 wy#ątek od wymogu zdobycia progu ) mnie#szości narodowe4 *
*
*
*
O-=NIZ=CJ= WYO-?W rganizac#a wyborów odbywa si$ w nast$pu#ących etapach: X 6ar6<56%n'% wyGor9w wybory do *e#mu i *enatu (zawsze łącznie zarządza prezydent w drodze postanowienia, nie póBnie# ni& 5= dni przed ko8cem kadenc#i obu izb (art4 5F ust4 4 *
6?
9ybory wyznacza si$ na dzie8 wolny od pracy przypada#ący w ciągu ?= dni przed ko8cem kadenc#i (art4 5F ust4 6, w przypadku skrócenia kadenc#i wybory muszą si$ odbyć nie póBnie# ni& +- dni od dnia zarządzenia o skróceniu kadenc#i4 wybory prezydenckie zarządza arszałek *e#mu i muszą si$ one odbyć mi$dzy == a D- dniem przed upływem kadenc#i prezydenta, w przypadku opró&nienia urz$du zarządzone w ciągu + dni i odbyć si$ muszą w ciągu 7= dni od dnia zarządzenia wyborów4 O*r;4 wyGorc6y ) to #ednostka terytorialna, w ramach które# wybierana #est określona liczba posłów lub senatorów4 9 skład ka°o okr$gu wchodzi pewna liczba obwodów głosowania4 OGw95 40osowan'a ) to #ednostka terytorialna, w ramach które# odda#e głosy określona grupa wyborców4 Kom'sj% wyGorc6% ) to szczególny organ pa8stwowy powołany do przeprowadzenia wyborów4 9yró&nia si$: % .a@stwow< Kom'sj; WyGorc6< ) organ stały, który składa si$ z 5 członków b$dących s$dziami ) ? 3A, ? *2 i ? 2*I, wskazani przez swo#ego przewodniczącego, a powoływani przez 'rezydenta4 1adania: powołu#e swo#ego przewodniczącego i 6 zast$pców; nadzorczo.organizacy#ne wobec ni&szych komis#i; czynności wyborcze (np4 re#estru#e kandydatów na 'rezydenta, ogłasza wyniki wyborów, wyda#e wytyczne wią&ące `^uasi.prawotwórcze dla ni&szych komis#i i wy#aśnienia dla inny organów pa8stwowych4 % O*r;4ow% Kom'sj% WyGorc6% ( Woj%w956*'% w przypadku re0erendum ) nie są stałe (tworzone odr$bnie dla ka&dych wyborów, składa#ące si$ z s$dziów sądów apelacy#nych, okr$gowych i re#onowych, zgłaszani przez inistra *prawiedliwości, a powołu#e ich 'a8stwowa Aomis#a 9yborcza, na czele stoi wo#ewódzki komisarz wyborczy lub #ego zast$pca4 1adania: re#estru#ą kandydatów (*enat i okr$gowe listy kandydatów (*e#m oraz ustala#ą wyniki głosowania w okr$gach (wszystkie wybory4 nadzór na ni&szymi komis#ami4 % OGwo5ow% Kom'sj% WyGorc6% ) składa#ą si$ z przedstawicieli wyborców (nie muszą być składem s$dziowskim, powoływane odr$bnie na ka&de wybory przez wó#tów lub okr$gowe komis#e wyborcze (wybory prezydenckie4 1adania to: przeprowadzenie głosowania, ustalenie #ego wyników, przekazanie ich do wy&sze# komis#i wyborcze# oraz podanie do publiczne# wiadomości4 X 640as6an'% *an5y5at9w wyGory r%6y5%nc'% ) ? etapy: I ) zawiązanie komitetu wyborczego, popiera#ącego kandydata na zasadzie wyłączności, przez min4 - obywateli, pod warunkiem uzyskania === podpisów i zło&enia zgody kandydata i #ego oświadczenia lustracy#nego % 'A9 re#estru#e komitet, a spory rozstrzyga *24 II ) zebranie ===== podpisów i 0ormalne zgłoszenie kandydata do 'A9, a spory rozstrzyga *24 III ) 'A9 sporządza i ogłasza list$ kandydatów i rozpoczyna si$ kampania wyborcza4 Kednocześnie prowadzone #est przez sąd apelacy#ny (Wlustracy#ny post$powanie sprawdza#ące prawdziwość oświadcze8 lustracy#nych4 wyGory 5o S%natu ) kandydatów zgłasza#ą partie polityczne i wyborcy (komitety wyborców4 Aandydować mo&na tylko w #ednym okr$gu i nie mo&na równocześnie kandydować do se#mu4 Aandydat wyra&a zgod$ oraz oświadczenie lustracy#ne (nieprawda W odebranie mandatu4 Aa&dy kandydat do zgłoszenia musi uzyskać min4 ?=== podpisów osób stale zamieszku#ących w okr$gu4 !e#estru#e okr$gowa komis#a, a spory rozstrzyga 'A94 wyGory 5o S%jmu ) tylko listy kandydatów przez partie polityczne lub wyborców (min4 - tworzące komitet wyborczy4 'rogi wyborcze zmusza#ą do tworzenia list w całym kra#u, a nie tylko w danym re#onie (nie dotyczy mnie#szości4 Aa&dy kandydat *
* * *
*
*
*
*
*
6+
X
składa zgod$ i oświadczenie lustracy#ne, a lista musi uzyskać -=== podpisów wyborców stale zamieszku#ących w danym okr$gu (nie dot4 komitetów, które zare#estrowały listy w min4 połowie okr$gów wyborczych4 Eiczba kandydatów na liście nie mo&e przekroczyć dwukrotności mandatów, a kole#ność (choć teoretycznie nie ma znaczenia ustala komitet zgłasza#ący4 Eisty zgłaszane w okr$gowych komis#ach wyborczych, a spory rozstrzyga 'A9, chyba &e dotyczą braku wymagane# liczby podpisów, wtedy sąd okr$gowy4 *aman'a wyGorc6a ) prawo ingeru#e w nią w bardzo niewielkim zakresie4 9g ordynac#i wyborcze# kampania zaczyna si$ z dniem ogłoszenia wyborów, a ko8czy na 6+h przed głosowaniem4 rdynac#a wyborcza: zapewnia swobod$ w prowadzeniu kampanii (zbieranie podpisów, agitac#a, itd4 nakłada obowiązki na podmioty prowadzące kampani$, #ak obowiązek GposprzątaniaH po kampanii (plakaty itp4 oraz oznaczenia wszelkich materiałów reklamu#ących, by wiadomo było do kogo nale&ą, zakaz nakle#ania ich na niektórych budynkach, zakaz prowadzenia agitac#i na terenie zakładów pracy i instytuc#i publicznych, #eśli zakłóca to prac$, oraz na terenie #ednostek wo#skowych, zakaz podawania sonda&y w ostatnie# dobie4 ustanawia szczególną i przyspieszoną procedur$ sądową reagowania na rozpowszechnianie nieprawdziwych danych i in0ormac#i (6+h dla obu instanc#i, obok normalne# procedury cywilne# czy karne#4 ustanawia szczególne zasady dost$pu do radia i telewiz#i ) ten sam nieodpłatny dost$p do mediów dla wszystkich komitetów4 o&liwy #est odpłatny czas dodatkowy4 bowiązek zachowania rzetelności i neutralności polityczne# przez media4 'rzepisy nie dotyczą dost$pu do prasy4 ustanawia szczególne zasady w sprawie
*
*
*
X
X
X
*
6-
wybory parlamentarne ) naruszenie ordynac#i dot4 głosowania i ustalania wyników wyborów; wybory prezydenckie ) naruszenie ustawy o wyborze 'rezydenta4 or6%*an'% o waFnoHc' ) *2 w składzie całe# zby Idministracy#ne#, 'racy i Pbezpiecze8 *połecznych rozpatru#e sprawozdanie 'a8stwowe# Aomis#i 9yborcze# oraz opinie swoich składów orzeka#ących o protestach i na te# podstawie orzeka o wa&ności wyborów4 9 wyborach parlamentarnych ma na to 5= dni (po rozpocz$ciu, a w prezydenckich ?= dni (przed ob#$ciem4 rzeczenie mo&e dotyczyć niewa&ności wyboru danego posłaCsenatora, lub wyborów w ogóle4 X u6u%0n'%n'% s*0a5u S%jmu &uG S%natu ) 9 przypadku wygaśni$cia mandatu posłaCsenatora % (art4 DD ust4 i 6 oraz art4 6? ust4 i 6 ows tzn4 odmowa zło&enia ślubowania; utrata biernego prawa wyborczego, zrzeczenia si$ mandatu; śmierci; naruszenie przepisów o incompatibilitas, orzeczenia o zło&eniu przez posła 0ałszywego oświadczenia lustracy#nego4 o pozbawieniu mandatu z powodu naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarcze# z osiąganiem korzyści z ma#ątku *karbu 'a8stwa lub samorządu terytorialnego albo zakaz nabywania takiego ma#ątku orzeka 3rybunał *tanu (art4 =D4 arszałek zby stwierdza wygaśni$cie mandatu4 arszałek *e#mu postanawia o za#$ciu wolnego mie#sca przez kandydata, który uzyskał kole#no na#wi$kszą ilość głosów (podobnie w 'arlamencie @urope#skim, a w przypadku senatora zarządzane są wybory uzupełnia#ące (o ile mandat wygasł przed połową kadenc#i4 *
*
*
67
–
–
–
–
–
–
–
–
Z=S=DY UST-OJU -ZECZY.OS.O/ITEJ .OJĘCIE Z=S=D UST-OJU TOS=MO[ KONSTYTUCYJN= .=\STW= TO SUM= Z=S=D .ODST=WOWYCBV KT?-E DOTYCZ2 UST-OJU W .=\STWIE I SYSTEMU W>=DZY # 1 reguły zasady te określa#ą suwerena, ustanawia#ą podstawowe 0ormy wykonywania i rodza#e organów pa8stwowych powołanych do sprawowania te# władzy4 kreśla#ą płaszczyzn$ 0ormalną władzy (sposoby sprawowania władzy #ak i płaszczyzn$ materialną (treść wykonywania władzy; we współczesnym konstytuc#onalizmie ) szereg zasad wspólnych, wyznacza#ących standard demokratycznego pa8stwa, choć są one 0ormułowane w ró&ny sposób, cz$sto uzupełniane deklarac#ami o bardzie# szczegółowym charakterze4 Qz$sto te& nie są zde
*
–
*
→
*
6D
→
→
–
!
!
! ! –
9ymogi istnienia demokrac#i pośrednie#: istnienie parlamentu (art4 =, art4 5-; demokratyczna procedura wyłaniania izb (powszechność, bezpośredniość, równość i ta#ność głosowania (art4 57 ust4 6 i art4 5D ust4 6; regularnie odbywa#ące si$ wybory (art4 5F; przedłu&enie kadenc#i tylko w sytuac#ach nadzwycza#nych (art4 66F; system polityczny oparty na zasadach pluralizmu (art4 .?; odpowiednio silna pozyc#a i kompetenc#e w systemie organów pa8stwowych4 r6%5staw'c'%& Naro5u: art4 =+ (art4 =F ) posłowie i senatorowie przedstawicielami 2arodu, ale zasada mandatu wolnego; Aonstytuc#a nie określa 'rezydenta mianem przedstawiciela 2arodu, choć materialnie #est nim, gdy& pochodzi z wyborów powszechnych, co nada#e mu szczególną pozyc#$; organy przedstawicielskie to te& organy samorządu lokalnego, ale ze wzgl$du na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymac#i nie są traktowani #ako przedstawiciele 2arodu4
Z=S=D= NIE.OD/E>OCI I SUWE-ENNOCI .=\STW= nie ma tak uniwersalnego charakteru #ak inne zasady, ale została silnie podkreślona ze wzgl$du na :'storyc6n% 5oHw'a5c6%n'a poczyna#ąc od okresu rozbiorów, poprzez doświadczenia wo#ny światowe#, a ko8cząc na okresie '!E4 1resztą #est to typowa konstrukc#a dla konstytuc#i pa8stw, które odzyskały niepodległość, a i inne pa8stwa te& #e# u&ywa#ą; wst; ) nawiązu#e do walki przodków o niepodległość, #ak równie& przypomina okres, w którym 2aród pozbawiony był mo&liwości suwerennego i demokratycznego stanowienia o losie #czyzny; art# , wskazu#e na zadania !zeczypospolite#, wskazu#ąc, &e są to strze&enie niepodległości i nienaruszalności terytorium i stawia #e na pierwszym mie#scu wśród tych zada8; art# ") ust# 1 określa w tym kontekście rol$ *ił 1bro#nych, a art# 3, ust# 1 obywatelski obowiązek ochrony #czyzny; art# 1") ust# " stawia 'rezydenta na stra&y suwerenności i bezpiecze8stwa 'a8stwa oraz nienaruszalności i niepodzielności #ego terytorium4 N'%o5&%40oH to odr$bny byt pa8stwowy, a suw%r%nnoHc' to zdolność pa8stwa do samodzielnego decydowania o dotyczących go sprawach4
Zasa5a ta n'% o6nac6a 6a*a6u w0
% mo&liwość wystąpienia z P@, choć w sensie gospodarczym byłoby to samobó#stwo4 9 obecnym stanie prawnym nie ma takie# mo&liwości, ale #est to prawo domniemane a dodatkowo min4 "ederalny 3rybunał Aonstytucy#ny !"2 uznał, &e ka&de pa8stwo ma prawo wystąpić z P@4 'ro#ekt takich postanowie8 zna#du#e si$ w pro#ekcie Aonstytuc#i P@;
X 1 zasadą suwerenności i niepodległości wią&ą si$ te& przepisy dot4 wprowadzenia stanu wojny (art4 7 i uFyc'a S'0 ZGrojnyc: (art4 D Z=S=D= DEMOK-=TYCZNEO .=\STW= .-=WNEO B'stor'a ' '5%a idea pa8stwa prawnego stworzona została w n'%m'%c*'%j 5o*tryn'% I w#, ale pełne urzeczywistnienie znalazła w Pstawie 1asadnicze# !"2 z 5+5 r4; oj;c'u Ra@stwo rawn% moFna r6y'sa s6%r%4 6nac6%@, z #edne# strony traktowane #est #ako suma zasad ustro#owych, a w pierwotnym znaczeniu, w aspekcie wąskim, 0ormalnym dot4 nakazu przestrzegania prawa przez wszystkich adresatów, przede wszystkim przez organy pa8stwowe (art4 D ) organy władzy publiczne# działa#ą na podstawie i w granicach prawa; w .o&sc% wprowadzona przez nowel$ grudniową z 5F5 r4, a obecnie zawarta w art4 6 zasada #est identycznie s0ormułowana co wtedy w art4 , co doprowadziło 3A do utrzymania w mocy poprzednich swoich wypowiedzi na ten temat, choć ograniczył odnalezione zasady tylko do tych, które wcią& nie zostały w Aonstytuc#i wymienione (a dotyczą metod działania władzy publiczne#, a pominą te, które znalazły #u& swo#e mie#sce (#ak prawo do sądu, prawo do prywatności, wyłączność ustawy w ustanawianiu przepisów prawa odnoszących si$ do praw i wolności, itd4;
–
–
–
–
wykładnia te# zasady wg 3A skupiała si$ na stanowieniu prawa, co doprowadziło do uznania, &e nieodzownym elementem demokratycznego pa8stwa prawnego są Z =S=DY .-ZYZWOITEJ /EIS/=CJI, dla których podstawą #est Z =S=D= OCB-ONY Z =U]=NI= OYW=TE/= DO . =\STW= (W 6asa5a &oja&noHc' a@stwa 5o oGywat%&a, która wyznacza minimum reguł uczciwości (zakaz ustanawiania pułapek na obywatela, opiera#ąc si$ na Z =S=DZIE .EWNOCI .-=W= (G%6'%c6%@stwa rawn%4o , które wyra&a si$ w stanowieniu norm nienagannych z punktu widzenia techniki legislacy#ne# i szanowaniu istnie#ących stosunków prawnych4 9 ramach te# ogólne# zasady zau0ania 3A s0ormułował szereg wymogów stanowienia prawa: Z=K=Z WSTECZNEO DZI=>=NI= .-=W= , a dokładnie lex severior retro non agit, co zale&y te& od dziedziny prawa ) bezwzgl$dny zakaz w prawie karnym (art4 +6 ust4 , czy prawie podatkowym, a tak&e od istnienia Gzupełnie wy#ątkowych okolicznościH, takich #ak np4 realizac#a konstytucy#ne# wartości wa&nie#sze# od chronione# zakazem retroakc#i, czy natury normowanych stosunków4 'odobnie stanowi *2 uzna#ąc zasad$ tą za Gkanon podstawowych dyrektyw pa8stwa prawnegoH4 N=K=Z UST=N=WI=NI= OD.OWIEDNIEJ VACATIO LEGIS ) zarówno ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i innych aktów prawnych #ak i orzecznictwo 3A uzna#ą, &e odst$pstwo od + dniowego vacatio legis dopuszczalne #est w przypadku 'stotnyc: o*o&'c6noHc', albo gdy now% r6%'sy n'% wyma4aj< ta*'%4o o*r%su4 Ile wsz$dzie tam gdzie nowe przepisy dot4 obywateli nale&y zastosować GodpowiedniH czas, który mo&e być nawet dłu&szy ni& + dni 4 OCB-ON= .-=W N=YTYCB I INTE-ES?W W TOKU ) 5otyc6y raw naGytyc: s0us6n'%, a ograniczenie te# zasady mo&e nastąpić w sytuac#ach wy#ątkowych, np4 w przypadku groBby kryzysu gospodarczego dopuszczalne #est zamro&enie wynagrodze8, czy waloryzac#a rent i emerytur4 Dotyc6y t%F t6w# %*s%*tatyw naGyc'a raw , ale tylko tzw4 maksymalnie ukształtowanych, tzn4 gdy spełnione są #u& wszystkie przesłanki ustawowe nabycia praw pod rządami dane# ustawy4 Uodatkowym czynnikiem ocenianym pod kątem ograniczenia te# zasady #est, na ile oczekiwania #ednostki dot4 ochrony praw nabytych są usprawiedliwione i rac#onalne4
*
*
*
65
*
*
*
1 zakresu podmiotowego te# zasady wyłącza si$ *karb 'a8stwa, gdy& pa8stwo ma zapewniać tą ochron$, a nie być #e# podmiotem4 9a&ne dla te# zasady #est to, i& nie ustanawia ona zakazu niezmienności prawa, ani nawet znoszenia praw podmiotowych4 Z=S=D= OK-E/ONOCI .-ZE.IS?W .-=W= ) to wymóg takie# konstrukc#i przepisów, by adresat bez trudności mógł określić konsekwenc#e prawne z nich wynika#ące, tzn4 nakaz u&ywania po#$ć #asnych i klarownych oraz zakaz u&ywania po#$ć sprzecznych lub umo&liwia#ących dowolną interpretac#$4 9ymagania te dot4 te& umieszczania przepisów w odpowiednich ustawach dot4 dane# materii44 1 zasadą tą wią&e si$ oGow'<6%* j%5no&'t%4o stosowan'a rawa i choć organy administrac#i mogą zmienić pogląd, to muszą go umotywować i nie mo&e to być nagminne4; Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOCI (Z=K=Z N=DMIE-NEJ INE-ENCJI$ ) dot4 treści stanowionego prawa i zawiera nakaz, by dla przy#$tego celu stosować tylko te środki, które są niezb$dne dla #ego realizac#i (proporc#onalne; BIE-=-CBICZN= UDOW= SYSTEMU -?DE> .-=W= .OWSZECBNIE OOWI2ZUJ2CEO
): nadrz$dność konstytuc#i i system procedur gwarantu#ących #e# ochron$; zwierzchnictwo ustawy i #e# wyłączność w sprawach wolności i praw oraz prawa daninowego; wykonawczy charakter regulac#i przy#mowanych przez organy rządowe4 Z =S=DY S.-=WIED/IWOCI S.O>ECZNEJ ) nawiązanie do po#$cia Gpa8stwa soc#alnegoH, tzn4 pa8stwa, które ma być do pewnego stopnia opieku8cze4 1asada ta mo&e być równie traktowana: #ako wskazówka interpretacy#na do wykładni przepisów prawa ) wybierać te interpretac#e, które słu&ą realizac#i te# zasady; #ako obowiązek wszystkich organów władzy publiczne#, w tym ustawodawcy do realizowania te# zasady, a inne działanie tych organów musiałoby być uznane za sprzeczne z Aonstytuc#ą4 9 takim u#$ciu wzrosła by rola 3A, ale #ego ocena aktów prawnych pod kątem te# zasady byłaby oceną nie #urydyczną, nie normatywną, a pozaprawną, co nie nale&y do zada8 władzy sądownicze#, tylko ustawodawcze#4 dlatego zasada ta zawiera w sobie ogromny potenc#ał, ze wzgl$du na który u&ywanie po#$cia Gsprawiedliwości społeczne#H musi być ostro&ne i powściągliwe4 → →
→
–
→
→
*
!
Z=S=D= S.O>ECZE\STW= OYW=TE/SKIEO po#$cie to wywodzi si$ z prac Megla, ale w 'olsce zaistniało w latach F=>tych, w tzw4 okresie Gpierwsze# *olidarnościH, #ako hasło przeciwko stanowi rzeczy, w którym człowiek był przedmiotem władzy, a nie #e# podmiotem % początek urzeczywistniania te# zasady to zmiana ustro#owa 5F5 r4;
Konstytucja n'% uFywa t%4o oj;c'a, ale da#e wyraz te# zasadzie w szeregu postanowie84 1asada ta zakłada po pierwsze, &e człowiek w społecze8stwie wyst$pu#e w kilku podstawowych rolach społecznych (polityczne#, zawodowe# i terytorialne# i w ka&de# z nich ma pewne dą&enia; po drugie owe dą&enia są zró&nicowane u ró&nych ludzi, wi$c proces ich wyra&ania musi być pluralistyczny, tzn4 umo&liwia#ący równoległe istnienie konkurency#nych programów i tworzenie organizac#i urzeczywistnia#ące #e4 6asa5a &ura&'6mu o&'tyc6n%4o wyra&a si$ w swobodzie tworzenia i działania partii politycznych, co zostało wyra&one w Aonstytuc#i (art4 i w ustawie o pp4 de
–
*
→ → →
*
?=
musi zostać zare#estrowana w *ądzie kr$gowym w 9arszawie, ale sąd nie mo&e odmówić wpisu, #eśli zostaną spełnione warunki 0ormalne; ograniczenia wprowadza art4 ?: dot4 programu (0aszyzm, nazizm, komunizm, nienawiść rasowa lub narodowościowa; dot4 metod działania (u&ycie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na polityk$, uta#nienie struktur lub członkowstwa sąd mo&e odmówić zare#estrowania takie# partii, a w stosunku do #u& istnie#ące# partii 3A rozstrzyga czy cele i działania partii są sprzeczne z konstytuc#ą, co powodu#e likwidac#$ partii4 działanie 'nnyc: or4an'6acj' realizu#ących ró&ne interesy i dą&enia, inne ni& zdobywanie władzy, choć mogą wpływać na proces pode#mowania politycznych decyz#i i wtedy nazywa si$ #e grupami interesów, stanowiącymi tło partii4 Aonstytuc#a w art4 6 i art4 -F regulu#e ich sytuac#$ prawną, a ograniczenia z art4 ? odnoszą si$ tez do nich4 'odstawową 0ormą są stowarzyszenia (ustawa o stowarzyszeniach; 6w'<6*' 6awo5ow% ) wolność ta zagwarantowana #est te& w prawie mi$dzynarodowym (min4 Aonwenc#a nr FD i$dzynarodowe# rganizac#i 'racy oraz w Aonstytuc#i w art4 64 Aonstytuc#a te& wskazu#e podstawowe dziedziny ich działania (art4 -54 ze wzgl$du na doświadczenia *olidarności, która była w rzeczywistości związkiem zawodowym, ale działała w s0erze polityki uzna#e si$ związki za ^uas' art'% o&'tyc6n%, pomimo zmiany warunków i mo&liwości istnienia oddzielnych struktur politycznych4 3ak min4 orzekł 3A w 55F r4 w sprawie ograniczenia wolności zrzeszania si$ pracowników merytorycznych 2A, uzna#ąc związki zawodowe za ^uasi partie; samor6<5 6awo5owy ) tworzone dla sprawowania pieczy nad wykonywaniem zawodu w granicach interesu publicznego i dla #ego ochrony mogą być tworzone w drodze ustawy, nie mogą #ednak ograniczać wolności wykonywania zawodu, ani wolności pode#mowania działalności gospodarcze# (art4 D samor6<5 t%rytor'a&ny ) ma gwarantować podmiotowość obywatela #ako mieszka8ca dane# #ednostki terytorialne#4 stnienie samorządu #est *on'%c6n< c%c:< 5%mo*raty6mu pa8stwa, a Aonstytuc#a 0ormułu#e G%6w64&;5ny na*a6 'stn'%n'a samor6<5u i na #ego rzecz ustanawia kompetenc#$ wykonywania istotne# cz$ści zada8 przyznanych im przez ustawy4 'odstawową rol$ odgrywa 4m'na (art4 7+ ust4 i ? na rzecz, które# ustanowione #est domniemanie kompetency#ne; 'nn% ormy ur6%c6yw'stn'aj
*
*
→
–
–
*
*
–
–
*
*
→ →
→
→
–
Z=S=D= .ODZI=>U W>=DZ #edna z na#starszych zasad, znana #u& za czasów Irystotelesa, ale rozwini$ta w \N i \N w4 przez Kohn>a Eocke>a i Qharlesa ontes^uieu, była przeciwie8stwem zasady ?
–
absolutyzmu monarszego i w tym sensie #est #edną z gwaranc#i demokratyzmu systemu władzy4 " s*0a5n'*' 6asa5y : " 6nac6%n'a 6asa5y : przedmiotowe (0unkc#onalne ) polega na wydzieleniu pewnych rodza#owo odmiennych s0er władzy, takich #ak ustawodawstwo, wykonywanie praw i sądzenie4 3akie pode#ście było #u& u Irystotelesa; podmiotowe (organizacy#ne ) polega na wyodr$bnieniu grup organów sprawowania władzy4 1asługą Eocke>a i ontes^uieu było połączenie tych dwóch znacze8 % czyli &e ka&de# ze s0er władzy odpowiada odr$bna grupa organów władzy syst%m :amu&c9w ' r9wnowaF%n'a w0a56 , gdy& konstruowanie systemu władz w pa8stwie nie polega na tworzeniu nowych organów, a racze# na tworzeniu relac#i mi$dzy #u& istnie#ącymi4 !elac#e te opiera#ą si$ na zasadzie równości tych władz, a ka&da z nich powinna mieć instrumenty umo&liwia#ące #e# hamowanie działania inne# władzy i na odwrót4 Aonstytuc#a z 55D r4 w art4 = 5aj% wyra6 oGu s*0a5n'*om 6asa5y , przy czym #edynie władza ustawodawcza została wyczerpu#ąco wymieniona, a organy władzy wykonawcze# i sądownicze# podane #edynie przykładowo4 Uo tego w systemie władz zna#du#ą si$ or4any wy*rac6aj
→
→
*
–
–
*
*
*
*
→
–
*
*
–
*
→ →
?6
prezydent powoływany przez parlament, dlatego nie mo&e mieć równorz$dne# z nim roli; rząd pochodzi z parlamentu, tzn4 konieczne #est poparcie rządu przez parlament (wyraBne lub milczące odpowiedzialność polityczna rządu (głównie poprzez wotum nieu0ności rząd (w porozumieniu z głową pa8stwa mo&e mieć mo&liwość rozwiązania parlamentu przed upływem kadenc#i; 0unkc#onowanie tego systemu zale&y od politycznego układu sił w parlamencie, co mo&e prowadzić przy du&ym rozbiciu politycznym do problemów (skra#ne to przełom lat 6=>tych i ?=>tych w 2iemczech i do#ście Mitlera do władzy w legalne# procedurze % z tego powodu wyró&nia si$ tzw4 rac#onalizac#$ systemu parlamentarnego4 syst%m r%6y5%nc*' #ednolitość egzekutywy o bardzo silne# pozyc#i głowy pa8stwa, która #est #ednocześnie sze0em rządu, czyli #est #ednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawcze# (a w P*I dodatkowo nie ma wyodr$bnionego rządu #ako ciała kolegialnego o własnych kompetenc#ach4 prezydent wybierany przez naród4 prezydent powołu#e kierowników poszczególnych departamentów (za zgodą *enatu, ale potem są odpowiedzialni tylko przed nim4 brak odpowiedzialności polityczne# przed parlamentem, ale te& brak mo&liwości rozwiązania wcześnie#szego parlamentu4 egzekutywa i legislatywa są w znacznym stopniu odseparowane, dzi$ki czemu nie musi istnieć polityczna #ednorodność mi$dzy parlamentem a egzekutywą nigdzie, poza P*I, nie wprowadzono w całości takiego systemu, ale stosowano #ego elementy dla rac#onalizac#i systemu parlamentarnego, np4 "ranc#a4 racjona&'6acja syst%mu ar&am%ntarn%4o % na#cz$ście# #ednak to nie zwi$kszanie uprawnie8 prezydenta, ale elementy, które w prawidłowym 0unkc#onowaniu systemu parlamentarnego nie są widoczne, np4 utrudnienia w obaleniu rządu (min4 konstruktywne wotum nieu0ności % koncepc#a rac#onalizac#i opiera si$ na swoistym systemie kar i nagród ) parlament #eśli ma stabilną wi$kszość mo&e narzucić rządowi swo#ą wol$, ale #eśli brak stabilne# wi$kszości traci cześć władzy na rzecz innych organów4 w Aonstytuc#i z 55D r4 ) syst%m ar&am%ntarny 6racjona&'6owany % dualizm egzekutywy, odpowiedzialność rządu, prezydent nie mo&e prze#ąć władzy wykonawcze#, ale wybierany #est przez naród, choć #ego kompetenc#e nadal są małe4 !ac#onalizac#a poprzez wymóg kwali
→
→ →
→
*
→
→ →
→
→
→
*
*
–
*
*
??
–
–
zadaniem #est badanie zgodności ustaw z konstytuc#ą i stanowi on hamulec wobec legislatywy #ako ustawodawca negatywy (wg Mansa Aelsena4 6asa5a ta 5otyc6y r%&acj' m';56y c%ntra&nym' or4anam'V a n'% m';56y w0a56am' c%ntra&nym' a w0a56am' os6c6%49&nyc: %5%racj' , co w 'olsce #est wykluczone w art4 ? ) 'olska #est pa8stwem unitarnym % zakaz nie tylko 0ederac#i, ale i ustanawiania autonomii, ale nie wyklucza to powołania samorządu terytorialnego na zasadzie odr$bności i wzgl$dne# niezale&ności od organów rządowych4 6asa5a o56'a0u w0a56 n'% o5nos' s'; 5o w0a56y &o*a&n%j4
Z=S=D= S.O>ECZNEJ OS.OD=-KI -YNKOWEJ =rt# "7 G*połeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarcze#, własności prywatne# oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstaw$ ustro#u gospodarczego pa8stwa4 so0%c6na 4oso5ar*a ryn*owa to po#$cie zaczerpni$te z niemieckie# doktryny, łączące w sobie: 6asa5; 4oso5ar*' ryn*ow%j (w aspekcie negatywny ) zakaz wprowadzenia soc#alistyczne# gospodarki planowane# oraz w aspekcie pozytywnym ) gospodarka oparta na mechanizmach rynkowych, na które pa8stwo mo&e oddziaływać, ale nie mo&e ich zast$pować swoimi decyz#ami 6asa5; a@stwa socja&n%4o (nawiązanie do koncepc#i tzw4 pa8stwa dobrobytu, które oddziaływu#e na likwidowanie kryzysów i napi$ć społecznych z #edne# strony poprzez polityk$ interwenc#onalizmu, t#4 kontrola bezrobocia, stymulowanie rozwo#u itd4, a z drugie# strony przez rozbudow$ sieci zabezpiecze8 społecznych, #ak renty, emerytury, systemy zasiłków % ogólne zobowiązanie pa8stwa do tych działa8, a szczegółowe zobowiązania wynika#ą z art# "7 (poddanie pracy ochronie #ak i z praw soc#alnych z art# )Q)4 wo&noH 56'a0a&noHc' 4oso5arc6%j ) doprecyzowana w art# "", który dopuszcza #e# ograniczenie tylko w drodze ustawy i tylko z wa&nego interesu publicznego, a o zachowaniu tych przesłanek rozstrzyga 3A4 w0asnoH rywatna ) wskazanie na czym opierać si$ ma system gospodarczy, wykluczenie dominac#i własności pa8stwowe#4 @lement ten doprecyzowany #est w art# ), który min4 stanowi, &e własność prywatna podlega takie# same# ochronie niezale&nie od 0orm własności, a ograniczenia mogą być wprowadzane #edynie w drodze ustawy i o ile nie narusza#ą istoty tego prawa4 Uodatkowo zasada ta kry#e w sobie nakaz kontynuowania prywatyzac#i, choć nie ustanawia zakazy posiadania przez pa8stwo własności4 9łasność chronią te& inne przepisy, min4 art# "1 (min4 dotyczący warunków wywłaszczenia4 So&'5arnoHV 5'a&o4 ' ws90raca artn%r9w so0%c6nyc: ) da#ą wyraz idei negoc#acy#nego załatwiania sporów, wymienionego w art# ,!, oraz idei dobra wspólnego (art# 1 w imi$ którego ka&dy #est zobowiązany poświ$cić interes własny4 *0ormułowanie Gpartnerzy społeczniH odnosi si$ do sporów nad włączeniem do Aonstytuc#i tzw4 Aomis#i 3ró#stronne# i choć nie została ona uregulowana w Aonstytuc#i (dot4 #est ustawa z 6==r4, ale #est to swoisty nakaz dla władz uwzgl$dniania opinii tych partnerów przy rozwiązywaniu spraw dot4 soc#alnych skutków 0unkc#onowania gospodarki rynkowe#4 3e + elementy składa#ą si$ na ca0oH 6asa5y so0%c6n%j 4oso5ar*' ryn*ow%j, co potwierdził 3A w wyroku z 6== r4 podkreśla#ąc ich wza#emnie si$ równowa&ący charakter4 –
*
*
–
–
–
=rt# "+ wnosi istotną modyOWIEK=
?+
–
–
=rt# +7 i ostanow'%n'a Wst;u uzna#ą godność za cech$ przyrodzoną i niezbywalną, za Bródło wolności i praw #ednostki, a władzom pa8stwowym nakazu#ą #e# poszanowanie i ochron$, co stawia zasad$ godności na równi z innymi zasadami ustro#u, a nie tylko #ako prawo człowieka; zasada ta to nie tylko wyznaczanie wolności i praw człowieka, gdy& cały system unormowa8 konstytucy#nych ukształtowany #est tak, by zapewnić #ak na#szerszą realizac#$ te# zasady4
?-
–
KONSTYTUCYJNY ST=TUS JEDNOSTKI .-=W= CZ>OWIEK= I ICB EWO/UCJ= myH& &o6oc6na ju5%oc:r6%Hc'ja@s*a #ako podstawa dla idei praw #ednostki; wa&ne 6 elementy: przy#$cie #ednostki ludzkie# (byt autonomiczny i indywidualny #ako podstawa koncepc#i organizac#i społecze8stwa % uznanie 4o5noHc' za na#wa&nie#szą wartość; uznanie ograniczonego zakresu podporządkowania #ednostki pa8stwu; system oparty o koncepc#e indywidualistyczne, odrzuca#ące koncepc#e prymaty pa8stwa nad #ednostką; te koncepc#e kształtowały si$ przez 6 tysiąclecia: 56'%0a t%o&o49w *ato&'c*'c: ) min4 św4 3omasza z Ikwinu (min4 s0ormułował prawo oporu II w# 8 *1A]O '!I9I 2I3P!O ) nawiązanie do wcześnie#szych
* *
*
→
–
*
*
*
→
→
→
*
→
→
→
*
*
→
?7
praw i wolności (Wprzysługu#ą ka&demu oraz un'w%rsa&'6acja 'nt%rnacjona&'6acja praw i wolności (Wu#mowanie ich w aktach prawa mi$dzynarodowego; wyro*' norymG%rs*'%; .ows6%c:na D%*&aracja .raw C60ow'%*a (5+F ) bez mocy wią&ące#; t6w# .a*ty .raw C60ow'%*a w 6 aktach (lata 7=>te: i$dzynarodowy 'akt 'raw bywatelskich i 'olitycznych oraz i$dzynarodowy 'akt 'raw Vospodarczych, *połecznych i Aulturalnych ) moc wią&ąca, ale brak mechanizmów gwarancy#nych dla #ednostki; t6w# Euro%js*a Konw%ncja o oc:ron'% rawa c60ow'%*a ' o5stawowyc: wo&noHc' (5-= ) oprócz praw te& mechanizmy gwarancy#ne, t#4 @urope#ski 3rybunał 'raw Qzłowieka w *trasburgu; w ramac: UE ) @3* sam GodnalazłH wiele praw w ogólnych zasadach prawa, co zostało potwierdzone w 3raktacie z aastricht w powiązaniu z @urope#ską Aonwenc#ą 'raw Qzłowieka % 6=== r4 uchwalono Aart$ 'raw 'odstawowych P@, a kole#nym krokiem b$dzie zapewne Aonstytuc#a; te& a*ty s6c6%490ow% #ak dokumenty i$dzynarodowe# rganizac#i 'racy (dot4 związków zawodowych, niewolnictwa, i in4, 21>towska konwenc#a o zakazie tortur, konwenc#e !ady @uropy; jury5y6acja praw człowieka t%F na s6c6%G&u naro5owym % rozwó# sądownictwa konstytucy#nego4 @woluc#a praw człowieka doprowadziła do zaakcentowania ich obecności w ? płaszczyznach: a*sjo&o4'c6n%j ) przez ponowne nawiązanie do koncepc#i prawnonaturalnych, którym prawo pozytywne musi si$ podporządkować; m';56ynaro5ow%j ) prawo kra#owe musi si$ podporządkować normom prawa mi$dzynarodowego; jurys5y*cyjn%j ) poprzez powstanie instytuc#i i procedur sądowe# ochrony praw; nastąpił te& podział na prawa człowieka i prawa obywatela % te& w Aonstytuc#i z 55D r4 →
→ → →
→
→
→
→
–
*
*
* –
KONSTYTUCJ= Z 1!! 8 Z=S=DY .-ZEWODNIE ST=TUSU JEDNOSTKI w rozdziale w G1asadach ogólnychH określone zostały podstawowe zasady.idee przewodnie całego systemu prawa: Z=S=D= ODNOCI (r%amGu0a ' art# +7: r6yro56ona ' n'%6Gywa&na cecha c60ow'%*a, stanowiąca r950o wo&noHc' ' raw człowieka i obywatela o n'%narus6a&nym charakterze, a oGow'<6*'%m w0a56 j%st j%j oc:rona ' os6anowan'%; zasada ta nie zna#dowała dotąd wyrazu w polskich tekstach, #ednak w naszym kr$gu cywilizacy#nym punkt wy#ścia dla te# zasady zna#du#e si$ w towskie 'akty 'raw Qzłowieka, wiele współczesnych konstytuc#i, orzecz4 @3'Qz szczególnie wa&ne dla zakwali
–
*
*
→
→
→
→
?D
oznacza, &e wszystkie normy konstytucy#ne powinny być interpretowane na tle zasady godności; 'stot< 4o5noHc' j%st o5m'otowoH c60ow'%*a (t#4 autonomia i choć człowiek musi uwzgl$dniać autonomi$ (godność innych osób, to istnie#ą #ednak granice, których przekroczenie sprowadzi człowieka do roli przedmiotu procesów społecznych (w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkie# przez ustawodawc$, a wi$c przekreśli #ego godność % zasada ta #est punktem wy#ścia dla zasady wolności; n'% ty&*o na*a6 o6ostaw'%n'a c60ow'%*ow' autonom'' (aspekt pozytywny, a&% r9wn'%F 6a*a6 o55awan'a c60ow'%*a ta*'m sytuacjom c6y tra*towan'uV *t9r% mo4< t; 4o5noH r6%*r%H&' (aspekt negatywny, #ak zakaz prześladowa8, dyskryminac#i, ingerenc#i w swobod$ myśli i przekona8, zmuszania do samooskar&ania; zasad$ godności GodnalazłH 3A w klauzuli demokratycznego pa8stwa prawnego #eszcze pod rządami prowizorium konstytucy#nego, a #u& po uchwaleniu nowe# Aonstytuc#i po#awiała si$ w orzecznictwie 3A czy *2, w doktrynie #eszcze mało wypowiedzi, ale postulat Vardockiego, by podobnie #ak wcześnie# klauzula demokratycznego pa8stwa prawa, tak i zasada godności stała si$ normą, a nie #edynie deklarac#ą; Z=S=D= WO/NOCI (r%amGu0a ' art# +1 % to zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazu#e, gwaranc#a ochrony prawne# wolności przy #ednoczesnym zobowiązaniu wszystkich do szanowania wolności i praw innych osób; Aonstytuc#a n'% a*c%ntuj% rawnonatura&nyc: r95%0 te# zasady, gdy& wolność człowieka musi 6 natury r6%c6y o5&%4a %wnym o4ran'c6%n'om ze wzgl$du na 'nt%r%s uG&'c6ny ' wo&noHc' ' rawa 'nnyc:4 'rzesłanki ograniczenia zasady wolności 0ormułu#e art4 ? ust4 ?4 1asada ta ma tak&e *ons%*w%ncj% 5&a 6asa5y 4o5noHc', dla które# pozostawienie #ednostce swobody #est istotne, to zbytnie ograniczenie wolności mo&e stanąć w koliz#i tak&e z zasada godności4 zasad$ wolności nale&y rozpatrywać w 5w9c: as%*tac:: w 6nac6%n'u o6ytywnym ) to swoboda czynienia wszystkiego, czego prawo nie zakazu#e; w 6nac6%n'u n%4atywnym ) nało&enie nakazu mo&e nastąpić #edynie wtedy, gdy prawo to przewidu#e; te 6 aspekty to orma&n% ojmowan'% 6asa5y wo&noHc' (wolność #ako zakres swobody wyznaczone# prawem, a mat%r'a&na tr%H 6asa5y wyznaczana #est w ka&dym konkretnym przypadku; zasada ta nigdy w polskich konstytuc#ach nie była w tak ogólny sposób 0ormułowana, dlatego #est *&au6u&< 4%n%ra&n< (m%tanorm< określa#ąca sposób i kierunek interpretac#i całego systemu norm konstytucy#nych; Z=S=D= -?WNOCI (art# +": ? podstawowe wym'ary r9wnoHc': wymiar prawny; wymiar polityczno.społeczny; wymiar ekonomiczny; w Aonstytuc#i zasada ta została s*on*r%ty6owana ja*o: zasada równości woG%c rawa; zasada równego tra*towan'a ws6yst*'c: r6%6 w0a56% uG&'c6n% ; 6a*a6 5ys*rym'nacj' 6 ja*'c:*o&w'%* r6yc6yny w &yciu politycznym, społecznym i gospodarczym; zasada ta nie #est nowa w polskim konstytuc#onalizmie i ma Go4at< tr%H orzeczniczą: zasada równości to r9wnoH woG%c rawa (tzn4 nakaz równego traktowania przez organy władzy publiczne# #ak i r9wnoH w raw'% (tzn4 nakaz uwzgl$dniania zasady równości w procesie stanowienia prawa; →
→
*
–
*
*
→
→
→
*
–
*
→ → →
*
→ → →
*
→
?F
→
→
→
→
→ →
→
→
→
–
.ODMIOTY .-=W I WO/NOCI OYW=TE/E 8 CUDZOZIEMCY : ur%4u&owan'a rawn%: Konstytucja; ustawa o oGywat%&stw'% o&s*'m z 576 r4 (niespó#na z Aonstytuc#ą; oGywat%&stwo naGywa s'; raw%m *rw' (art4 ?+ ust4 ora6 (wg ustawy: na wn'os%* osoby zainteresowane# &uG 6 mocy rawa, #ak w przypadku repatriantów; u6nan'% oGywat%&stwa ) decyz#a adm4 dot4 apatrydy stale zamieszku#ącego w !'; na5an'% oGywat%&stwa postanowieniem prezydenta (bez mo&liwości skargi; utrata oGywat%&stwa % tylko na wniosek osoby (art4 ?+ ust4 6; cudzoziemcy są podmiotami tych praw, które nie zostały określone *ryt%r'um RoGywat%&', ale Aonstytuc#a wprowadza mo&liwość 'nnyc: o4ran'c6%@: art# + % ka&dy pod władzą !' ma prawo korzystania z praw i wolności zapewnionych w A4, ale ustawa moF% o*r%H&a wyjtowska konwenc#a o prawach dzieci, rat4 w 55 r4: oGow'<6%* a@stwa 6a%wn'%n'a oc:rony raw 56'%c*a (art4 D6 ust4 ; oc:rona 56'%c*a r6%5 r6%moc
*
→ →
*
→
→
→
* *
→
→
*
–
na*a6 j%5na*ow%4o tra*towan'a o5m'ot9w ' sytuacj' o5oGnyc:, a podobie8stwo wyznaczane przez kryterium c%c:y r%&%wantn%j (3A z 5FF r4; 5ot# sytuacj' rawn%jV a n'% a*tyc6n%j , IE@ nie #est zakazane stanowienie prawa stwarza#ącego np4 przywile#e słabsze# grupie (np4 dla kobiet ) według 3A ) 5ys*rym'nacja o6ytywnaAur6yw'&%jowan'% wyr9wnuj
* *
obowiązek szkolny do F roku &ycia (art4 D= ust4 ; zakaz stałego zatrudniania dzieci poni&e# 7 lat (art4 7- ust4 ?; maj< ws6yst*'% rawa (chyba, &e konieczny #est wiek, ale n'% o6nac6a to %0n%j moF&'woHc' 'c: wy*or6ystywan'a: dziecko powinno 0unkc#onować w rodzinie (art4 F, +F ust4 6 i D; podstawowe decyz#e nale&ą do rodziców (art4 -? ust4 ? i art4 D= ust4 ?; #ednak obowiązek władz wysłuchania dziecka (Irt4 D6 ust4 ?; obowiązek rodziców uwzgl$dniania stopnia do#rzałości dziecka, #ego przekona8 i wolności sumienia i wyznania (art4 +F ust4 ; w razie braku opieki dziecko ma prawo do opieki i pomocy ze strony władz publicznych (art4 D6 ust4 6; -6%c6n'* .raw D6'%c*a (!'U ) art4 D6 ust4 + ) powołany przez *e#m za zgodą *enatu na - lat, brak kompetenc#i rozstrzyga#ących, a mo&e #edynie zwracać si$ do właściwych organów z wnioskami; OSOY .-=WNE % kwestia sporna: osoGy rawn% rawa rywatn%4o: niektóre prawa są nierozerwalnie związane #edynie z osobą
*
→ → → →
→
*
–
*
*
=D-ES=CI .-=W I WO/NOCI –
% adresatem praw i wolności są organy władzy publiczne#, t#4 wszystkie organy o pa8stwowym lub samorządowym charakterze, które sprawu#ą kompetenc#e władcze4 kreślonym prawo przypisane są określone obowiązki (o charakterze pozytywnym lub negatywnym po stronie władz publicznych4 9 związku z tym #ednostce powinna przysługiwać procedura dochodzenia swych praw4 Kest to podstawowa ró&nica mi$dzy Gprawami i wolnościamiH a Gzasadami polityki pa8stwaH, z które# wynika#ą t6w# r%%*sy rawn%, tzn4 istnie#e wprawdzie adresat obowiązku, ale nie ma podmiotu uprawnionego do bezpośredniego dochodzenia realizac#i tego obowiązku; do wszystkich tych obowiązków odnosi si$ ogólna zasada najwyFs6%j mocy rawn%j Konstytucj' ' G%6oHr%5n'%4o stosowan'a j%j r6%'s9w (art# 3 instrumentami #akie posiada#ą: władza ustawodawcza ma stanowić ustawy zapewnia#ące realizac#$ i ochron$ praw i wolności, władz wykonawcza i samorządowa ma za zadanie realizac#$ tych praw w konkretnych przypadkach, a władza sadownicza ma obowiązek ochraniać prawa i wolności #ednostki w #e# stosunkach z władzami publicznymi; BO-YZONT=/NE DZI=>=NIE KONSTYTUCYJNYCB .-=W I WO/NOCI % brak #asne# odpowiedzi, ale koncepc#a ta ma szerokie uznanie w kra#ach zachodnich (głównie w !"2 ) szereg praw i wolności nie tylko chronią obywatela wobec pa8stwa, ale te& stanowią podstawy porządku &ycia społecznego i wywiera#ą bezpośredni wpływ na obywateli % nie oznacza to mo&liwości pociągni$cia do odpowiedzialności za naruszenie normy konstytucy#ne#, ale oznacza, &e sądy i inne organy nie b$dą takim działaniom zapewniać ochrony i egzekuc#i; w polskim orzecz4 nie zaznaczyła si$ #eszcze, choć mo&na si$ tego spodziewać;
WE-TYK=/NE DZI=>=NIE KONSTYTUCYJNYCB .-=W I WO/NOCI
*
–
*
–
O-=NICZENI= .-=W I WO/NOCI *onstytucyjn% 6asa5y o4ran'c6%@ raw ' wo&noHc' (art# +1 ust# + : as%*t orma&ny ) ustanawiane #edynie w ustawie;
*
+=
as%*t mat%r'a&ny ) ustanowione dla ochrony nast$pu#ących zasad: bezpiecze8stwa pa8stwa porządku publicznego środowiska zdrowia publicznego moralności publiczne# wolności i praw innych osób Gograniczenia ogranicze8H: 6asa5a roorcjona&noHc' oraz *onc%cja 'stoty os6c6%49&nyc: raw ' wo&noHc'4 Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOCI ) opiera si$ na idei zakazu nadmierne# ingerenc#i, tzn4 wprowadzenie ogranicze8 tylko w zakresie niezb$dnym, a podstawową miarą tego, co niezb$dne #est porównanie rangi interesu publicznego, któremu dane ograniczenie ma słu&yć i rangi prawa czy wolności, które ma zostać ograniczone (G gdy są konieczne w demokratycznym pa8stwieH % 6 idee: o4ran'c6%n'% moF% Gy wrowa56on% ty&*o w *on'%c6nym 6a*r%s'% , tzn4 (według 3A z 55- wa&ne #est udzielenie odpowiedzi na trzy pytania: ( czy wprowadzana regulac#a ustawodawcza #est w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków; (6 czy regulac#a ta #est niezb$dna dla ochrony interesu publicznego, z którym #est powiązana; (? czy e0ekty wprowadzone# regulac#i pozostaną w proporc#i do ci$&arów nakładanych przez nią na obywatela; oc%na o5ow'%56' na ytan'% c6y roorcja 6ac:o56' o5n'%s'ono 5o oj;c'a a@stwa 5%mo*ratyc6n%4o (inacze# demokratyczne pa8stwo prawa, a wi$c konieczne #est uwzgl$dnienie wszystkich elementów określa#ących istot$ demokratycznego pa8stwa prawa4 Problem ograniczeń koniecznych w
*
→ → → → → →
–
*
→
→
społeczeństwie demokratycznym znalazł szerokie rozwinięcie w orzecznictwie Europejskiego rybunału Praw złowieka"
opiera si$ na zało&eniu istnienia takie# cz$ści prawa, bez którego dane prawo nie istnie#e i takie# cz$ści prawa, które stanowi #edynie otoczk$ tego prawa, wi$c bez niego istnienie prawa nie #est zagro&one4 2aruszenie istoty prawa nale&y rozpatrywać w dwóch wymiarach: n%4atywnym ) oznacza#ący nakaz miarkowania ogranicze8; o6ytywnym ) nawet w przypadku chronienia wartości wymienionych w art4 ?6 ust4 ? nie mo&na naruszyć rdzenia praw i wolności; naruszenie to n'% ty&*o 6n'%s'%n'%, ale równie& wprowadzenie takich ogranicze8, które uniemo&liwia#ą realizac#$ prawa; TECBNIK= B=-MONIZOW=NI= A=/=NSOW=NI= KO/IDUJ2CYCB ZE SO2 INTE-ES?W ograniczenia mo&liwe ty&*o 45y *onstytucja to wyran'% 5ous6c6a; stosowanie te# techniki musi opierać si$ na *ryt%r'ac: a*sjo&o4'c6nyc:, które nale&y odnaleBć w Aonstytuc#i, #ak demokratyczne pa8stwo prawne, zasada godności, równości i wolności; poszczególne prawa i wolności ma#ą ró&ną rang$ ze wzgl$du na stopie8 związku z wCw naczelnymi zasadami % o56'a0 na rawa '%rws6%j (osobiste i polityczne ' 5ru4'%j (soc#alne i ekonomiczne *at%4or''; wskazówką powinny być te& ur%4u&owan'a 5otyc6
*
KONCE.CJ= ISTOTY .OSZCZE?/NYCB .-=W I WO/NOCI )
→
–
* *
*
*
–
*
*
+
*
–
Aonstytuc#a ustanawia tr6y tyy stan9w na56wyc6ajnyc:, i 5&a *aF5%4o ustanow'ony j%st o5r;Gny r%F'm prawny, w tym dopuszcza#ący ograniczenia praw i wolności #ednostki;
SYSTEM .-=W I WO/NOCI W KONSTYTUCJI Z 1!! 5wuwarstwow% ojmowan'% norm o rawac: j%5nost*' ) przepis musi być rozumiany #ednocześnie #ako: prawo podmiotowe z mo&liwością wymuszenia #ego realizac#i przez władze publiczne, przede wszystkim na drodze sądowe#; wytyczna działania dla całego systemu władz publicznych, wyra&a#ąca określoną wartość, które# realizac#a #est ogólnym obowiązkiem wszystkich władz publicznych; szerokie rozwini$cie w niem4 doktrynie (głównie w "3A ) subiektywny (obronny i obiektywny aspekt praw człowieka; r6%5m'otowa *&asy*acja raw ' wo&noHc' (nawiązanie do systematyki 21. owskich 'aktów 'raw Qzłowieka: prawa i wolności osobiste (art4 ?F.-7; polityczne (art4 -D.7?; ekonomiczne, soc#alne i kulturalne (art4 7+.D7; artykuły F6.F7 poświ$cono obowiązkom #ednostki;
*
*
→
–
* * * *
.-=W= I WO/NOCI ,V art# ,, ' ,) : –
–
–
–
OSOISTE
) określone #ako prawa człowieka ( wyj
.-=WO DO YCI= (art#
+3 % Gzapewnienie prawne# ochrony &yciaH ) prawo u#$te bardzo ogólnie ze wzgl$du na kontrowers#e dot4 nasciturusa, kary śmierci, i in4; NIETYK=/NO[ OSOIST= to min4: zakaz eksperymentów medycznych ( art# +!, zakaz tortur (art# 7, zakaz pozbawienia wolności, z wyłączeniem sytuac#i przewidzianych przez ustaw$ (art# 1, nienaruszalność mieszkania ( art# ,7; .-=WO DO -ZETE/NEJ .-OCEDU-Y S2DOWEJ to min4: prawo do sądu dot4 wszystkich spraw i sporów, w których #ednostka #est stroną ( art# ,, prawo do obrony ( art# " ust# ", zasada nullum crimen nulla pooena sine lege (art# " ust# 1 , domniemanie niewinności (art# " ust# + , wyłączenie przedawnienia dla zbrodni wo#ennych i przeciwko ludzkości (art# +; zawieszenie przedawnienia w stosunku do przest$pstw 0unkc#onariuszy publicznych (art# ; .-=WO DO OCB-ONY .-YW=TNOCI (art# obe#mu#e prawo do ochrony &ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, prawo do decydowania o swoim &yciu osobistym, w szczególności: zakaz zobowiązywania do u#awniania swo#ego światopoglądu, przekona8 czy wiary (art# ,+ ust# ; autonomia stosunków rodzinnych (art# 3 ' art# ,+ ust# + ; ograniczenia dot4 u#awniania, pozyskiwania i dost$pności do in0ormac#i o osobach prywatnych (art# ,1; prawo to znalazło u#$cie w orzecz4 3A i *2; WO/NO[ .-ZEMIESZCZ=NI= SIĘ (art# ," obe#mu#e: swobod$ przemieszczania si$ po !'; swobod$ wyboru mie#sca zamieszkania i pobytu; swobod$ opuszczenia !' (prawo do paszportu; mo&liwość wprowadzania ogranicze8 zgodnych z art# +1 ust# +, ale prawem bezwzgl$dnym są: zakaz banic#i (art# ," ust# ) dot4 tylko obywatela polskiego; zakaz ekstradyc#i obywatela polskiego (art# ,, ust# 1 , ka&de# osoby pode#rzane# o polityczne przest$pstwo bez u&ycia przemocy (art# ,, ust# " oraz na mocy EK.C6, gdy zachodzi prawdopodobie8stwo, &e dana osoba b$dzie poddana tam nieludzkiemu i poni&a#ącemu traktowaniu % o dopuszczalności orzeka sąd; *
* *
→
–
→ → →
*
→ →
+6
–
(art# ,+ musi być rozpatrywana na tle konstytucy#nego statusu kościołów i związków wyznaniowych oraz ich relac#i ( art# ",4 be#mu#e w szczególności: wolność wyznawania i &ycia zgodnie ze swo#ą religią, z czym związane #est prawo odmowy słu&by wo#skowe# z powodu przekona8 religi#nych (art4 F- ust4 6; swoboda uzewn$trzniania religii; swoboda posiadania świąty8 i innych mie#sc kultu; prawo do korzystania z pomocy religi#ne# tam gdzie si$ zna#du#ą (dot4 przede wszystkim wi$Bniów, &ołnierzy, chorych, uczniów, itp; prawo rodziców do wychowania dziecka zgodnie ze swoimi przekonaniami; nie #est szczegółowo unormowana w konstytuc#i; dot4 te& wolności światopoglądowe#; WO/NO[ WY-==NI= .O/2D?W I O.INII (art# , to wolność wyra&ania poglądów; uzyskiwania in0ormac#i i ich rozpowszechniania % w praktyce realizowane #est poprzez wolność prasy i druku i #est uwa&ana za #edną z podstawowych zasad demokrac#i i pluralizmu politycznego % art4 + i art4 -+ (zakaz cenzury i konces#onowania prasy; regulac#a wolności wyra&ania poglądów ma zbyt wąski wymiar; szczególny wyraz % wolność twórczości artystyczne#, bada8 naukowych i ogłaszania ich wyników oraz wolność nauczania (art4 D?; WO/NO[ SUMIENI= I -E/III
*
* * *
*
→ →
–
* *
.-=W= I WO/NOCI .O/ITYCZNE ) cz$ść przyznana wszystkim, a związane z udziałem w &yciu publicznym przyznane tylko obywatelom; .-=W= ZWI2Z=NE Z UDZI=>EM W YCIU .U/ICZNYM to: prawo głosowania w wyborach i re0erendach ( art# )"; prawo kandydowania w wyborach ( art# !! ' art# 1" ust# + ; prawo inic#atywy ustawodawcze# ( art# 113 ust# " ; prawo dost$pu do słu&by publiczne# ( art# )7 ) dot4 te& wo#ska, a kontrola odmowy przez sądy; prawo uzyskiwania in0ormac#i o działalności organów władzy publiczne# oraz osób pełniących 0unkc#e publiczne ( art# )1; prawo petyc#i, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym, osoby trzecie# za #e# zgodą (art# )+; WO/NO[ Z-OM=DZE\ (art# , ) wg4 3A warunkiem #est poko#owy charakter zgromadze8; WO/NO[ Z-ZESZ=NI= SIĘ (art# ,3, ale mo&liwa #est sądowa re#estrac#a, a zakaz mo&e wydać sąd (3A dla partii; to nie tylko prawo #ednostek, ale #ako #edna z podstawowych zasad ustro#u (patrz zasada społecze8stwa obywatelskiego; 0ormy zrzesze8: art# 11 ) wolność partii politycznych; art# ,! ) wolność związków zawodowych (tzw4 wolność koalic#i, organizac#i społeczno.zawodowych rolników i organizac#i pracodawców; ograniczeniem dla te# wolności #est wymóg zgodności z prawem, w szczególności zakaz odwoływania si$ do totalitarnych metod i praktyk działania 0aszyzmu, komunizmu i nazizmu, nienawiści rasowe# i narodowościowe#, stosowania przemocy i uta#niania struktur; mo&liwe ograniczenie w stosunku do osób, których 0unkc#a lub stanowisko wymaga apolityczności;
–
* * * *
*
*
–
–
*
*
→ →
*
→
.-=W= I WO/NOCI EKONOMICZNEV SOCJ=/NE I KU/TU-=/NE ) katalog tych praw to: .-=WO DO W>=SNOCI (art# "7V "1V ) ) rozró&nienia: ja*o j%5na 6 o5staw so0%c6n%j 4oso5ar*' ryn*ow%j , z priorytetem dla własności prywatne#; ja*o j%5no 6 raw c60ow'%*a, podlega#ące ochronie % 6 znaczenia:
–
*
*
+?
s%ns cyw'&'styc6ny ) art4 7+ ust4 i 6 Gochrona własności, innych praw ma#ątkowych i prawa dziedziczeniaH; s%ns o49&ny ) art4 6 ust4 ) #ako określenie zbiorcze dla praw ma#ątkowych 6asa5y 5ot# rawa w0asnoHc' : równa dla wszystkich ochrona własności, innych praw ma#ątkowych i dziedziczenia; wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art4 6 ust4 6; ograniczenia własności (cywilne znaczenia nie mogą naruszyć istoty tego prawa (art4 7+ ust4 ?; przepadek rzeczy tylko na podstawie prawomocnego wyroku sądu (art4 +7; najwaFn'%js6% t%6y 6 wyro*u TK ('C5F ) podsumowu#ący: prawo to i #ego gwaranc#e nale&y konstruować na tle ogólnych zasad ustro#u, z których wynika, &e zagwarantowanie ochrony własności #est obowiązkiem pa8stwa i wartością wyznacza#ąc kierunek interpretac#i art4 7+ oraz innych uregulowa8; nie #est ius in=/NOCI OS.OD=-CZEJ (art# "" ) choć #ako zasada ustro#u, to wg 3A mo&e stanowić podstaw$ konstruowania prawa podmiotowego; U.-=WNIENI= .-=COWNICZE ) Gra* rawa 5o racy (#est #ako 6asa5a o&'ty*' a@stwa, ale stworzono %wn% s6c6%490ow% rawa związane z pracą: rawo 5o wo&noHc' 6awo5u ' m'%jsca racy (art# ), ust# 1 ; rawo 5o m'n'ma&n%4o wyna4ro56%n'a (art# ), ust# ; rawo 5o G%6'%c6nyc: warun*9w racy (art# )) ust# 1 ; rawo 5o ur&ou (art# ), ust# " ; rawo 5o *oa&'cj' (art# ,! ust# 1 i związane z tym uprawnienia związków do zawierania zbiorowych układów pracy, prowadzenia sporów zbiorowych i stra#ków (art# ,! ust# " ' + ; 6asa5a o49&na raca o5 oc:ron< -. % uprawnienia pa8stwa do nadzoru nad warunkami pracy (art4 6+ zd4 6, zakaz stałego zatrudniania dzieci do 7 lat (art4 7ust4 ?; określanie minimalnego wynagrodzenia (art4 7- ust4 + i maksymalnego czasu pracy (art4 7- ust4 6 wpływa na swobod$ przedsi$biorczości; .-=WO DO Z=EZ.IECZENI= S.O>ECZNEO (art# ) ) dot4 obywateli; sytuac#e: niezdolności do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa; emerytury; niezawinionego bezrobocia; w ogólnych zasadach ) prawo dla rodzin w bardzo trudne# sytuac#i do szczególne# pomocy (art# 1 ust# 1 ; .-=WO DO O.IEKI ZD-OWOTNEJ (art# )3 poza ogólną normą o prawie do ochrony zdrowia: obowiązek stworzenia i utrzymywania publiczne# słu&by zdrowia; zasady polityki: szczególna opieka dla pewnych kategorii osób (kobiety ci$&arne, niepełnosprawni, starzy, dzieci; ++ →
→
*
→
→
→
→
*
→
→
→
→ →
*
→
*
–
–
* * * * *
*
–
* * * *
–
* *
→
obowiązek zwalczania epidemii i zapobiegania skutkom degradac#i środowiska; popieranie rozwo#u kultury
*
–
*
*
→ → →
–
INNE Z=S=DY .O/ITYKIV NIE S.-ZĘNIĘTE Z .-=W=MI JEDNOSTEK o'%*a ' oc:rona ma0F%@stwaV ro56'c'%&stwa ' ro56'ny (art# 13 i obowiązek uwzgl$dniania dobra rodziny (art# 1 ust# 1 i dobra dziecka ( art# "; o'%*a na5 w%t%ranam' wa&* o n'%o5&%40oH, zwłaszcza inwalidami ( art# 1!; o&'ty*a sr6yjaj
–
– –
–
OCB-ON= .-=W I WO/NOCI –
(art# 31 % tzn4 tylko w granicach określonych w ustawie (czyli ograniczenie bezpośredniego stosowania Aonstytuc#i, ale wcią& nie mogą one pozbawiać tych praw ich istoty i art4 F nie wyklucza skargi konstytucy#ne#: art# ), ust# ' , (minimalne wynagrodzenie oraz polityka zwalczania bezrobocia, art# )) (bezpieczne i higieniczne warunki pracy, art# )! (pomoc dla niepełnosprawnych, art# 1 (opieka nad rodziną i macierzy8stwem i art# Q) (bezpiecze8stwo ekologiczne, zaspoka#anie potrzeb mieszkaniowych, ochrona konsumentów; .ODST=WOW= D-O= OCB-ONY ) D-O= S2DOW= % art# , ) prawo do sądu, art# ust# " ) zakaz zamykania drogi sądowe# dla dochodzenia naruszonych wolności i praw , art# 3 ) zasada dwuinstancy#ności (mo&liwe wy#ątki; podkreślenie cywilne# odpowiedzialności pa8stwa za niezgodne z prawem działania 0unkc#onariuszy (art# ust# 1 ) szerszy ni& w kc; .-OCEDU-Y SZCZE?/NE: SK=-= KONSTYTUCYJN= ) mo&e wnieść ka&dy, czy#e prawa konstytucy#ne zostały naruszone ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administrac#i % wąska skarga konstytucy#na ) tylko przeciwko normie na podstawie, które# dokonano orzeczenia (art# !; WNIOSEK DO -.O ) mo&e wystąpić ka&dy o pomoc w ochronie swoich praw i wolności naruszonych przez organy władzy publiczne# ( art# 37 SZCZE?/NE O-=NICZENIE OCB-ONY NIEKT?-YCB .-=W
*
–
*
–
*
*
–
KONSTYTUCYJNE OOWI2ZKI JEDNOSTKI wy&'c6%n'% n'% ma c:ara*t%ru wyc6%ruj
* * * * *
OOWI2ZEK WIE-NOCI -. I T-OSKI O DO-O WS.?/NE (art# 3"; OOWI2ZEK O-ONY O JCZYZNY /U S>UY Z=STĘ.CZEJ (art# 3,; OOWI2ZEK .-ZEST-ZE=NI= .-=W= -. (art# 3+; OOWI2ZEK .ONOSZENI= CIĘ=-?W I WI=DCZE\ .U/ICZNYCB (art# 3; OOWI2ZEK D=>OCI O ST=N -ODOWISK= I OD.OWIEDZI=/NO[ Z= S.OWODOW=NE SZKODY (art# 3);
+7
–
–
.=-/=MENT# ST-UKTU-=V SK>=D I O-=NIZ=CJ= W.-OW=DZENIE 'stn'%n'% ar&am%ntu, który skupia w sobie kompetenc#e ustawodawcze i kontrolne wzgl$dem władzy wykonawcze#, b$dący organem naczelnym, demokratycznie wybieranym przez 2aród j%st o5stawow< r6%s0an*< 5%mo*raty6mu a@stwa ; istotą parlamentu #est #ego r6%5staw'c'%&s*' c:ara*t%r , gdy& #ako #edyny powoływany #est w taki sposób by odzwierciedlić orientac#e i pre0erenc#e w społecze8stwie, a ze wzgl$du na to, i& wszystkie pa8stwa obecnie przy#mu#ą metod$ demokrac#i przedstawicielskie#, #est on #edynym organem zdolnym do reprezentowania 2arodu; przedstawicielski charakter sprawia, &e wszyscy wybrani do niego r%r%6%ntanc' mus6< m'% t%n sam status rawny (zasada #ednolitości składu; ze wzgl$du na 6asa5; o56'a0u w0a56 6a*a6an% j%stV Gy w ar&am%nc'% s*onc%ntrowana 6osta0a ca0a w0a56aV a&% 6asa5a ta n'% ma c:ara*t%ru aGso&utn%4o, dlatego parlament ma pewne kompetenc#e zahacza#ące o władz$ wykonawczą (udział w #e# powoływaniu, kontrola rządu, egzekwowanie odpowiedzialności polityczne# czy konstytucy#ne#, a tak&e choć w mnie#szym stopniu o władz$ ustawodawczą (uchwalanie ustaw, które wią&ą s$dziów, powoływanie cz$ści składu 3A, 3*, ale 3A ma wpływ na ustawy; autonom'a ar&am%ntu to uznanie wyłączne# właściwości parlamentu do pode#mowania pewnych rozstrzygni$ć, głównie dot4 wewn$trzne# organizac#i i sposobu działania; as%*t orma&ny % t6w# autonom'a r%4u&am'nowa, ale i ona ma swo#ą cen$, gdy& nie stanowi Bródła prawa powszechnie obowiązu#ącego; as%*t mat%r'a&ny % #ako gwaranc#e swobodnego wykonywania zada8 parlamentu i parlamentarzystów: autonom'a %rsona&na (wyłączność ustalania składu organów wewn$trznych; autonom'a Gu5F%towoQnansowa (wyłączność ustalania bud&etu i sposobu #ego wykonania; autonom'a t%rytor'a&na (odr$bność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem; autonom'a jurys5y*cyjna (wyłączność decyz#i w sprawach immunitetowych i dyscyplinarnych4
*
–
–
*
*
→ →
→
→
–
prawo parlamentarne opiera si$ na prawie stanowionym, ale w praktyce du&e znaczenie ma zwycza# i orzecznictwo4 'odstawowe uregulowania dot4 *e#mu i *enatu są w Aonstytuc#i (ró&ne rozdziały oraz w !egulaminie tych izb4 -%4u&am'ny mo4< r%4u&owa (art4 6 w zw4 z art4 6+: organizac#$ wewn$trzną izby; porządek prac, tryb powoływania i działalność organów izby, sposób wykonywania konstytucy#nych i ustawowych obowiązków organów pa8stwowych (nie samorządowych wobec dane# izby c:ara*t%r rawny 8 *ontrow%rsj% , gdy& regulaminy, pode#mowane w 0ormie uchwał nie ogranicza#ą swobody ich kształtowania, ale te& nie mogą stanowić Bródła prawa powszechnie obowiązu#ącego, dlatego szereg regulac#i musiał znaleBć si$ w ustawach (np4 o wykonywania mandatu, czy o komis#i śledcze#, a określenie sposobu wykonywania obowiązków organów pa8stwowych wobec izby ma charakter wtórny, gdy& na#pierw musi być uregulowane w ustawie albo w A4 Uodatkowo zarezerwowanie wCw materii dla regulaminów, stanowi zakaz regulowania ich w inne# 0ormie; rawn% r%4u&acj% 5ot# ar&am%ntu (prócz regulaminów, A i ordynac#i: ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora;
* * * *
→
–
*
+D
*
* * *
* *
ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarcze# przez osoby pełniące 0unkc#e publiczne; ustawa o se#mowe# komis#i śledcze#; ustawa o wykonywaniu inic#atywy ustawodawcze# przez obywateli; ustawa o współdziałaniu ! z *e#mem i *enatem w sprawach związanych z członkowstwem !' w P@; ustawa o
ST-UKTU-= .=-/=MENTU Z=S=D= DWUIZOWOCI %n%6a 5wu'6GowoHc' tzw4 mieszcza8sko.szlachecki kompromis (\N.\\ w4 ) który z czasem zdemokratyzowano (wy#ątek 9ielka Xrytania, ale tam zba Eordów prawie nie ma kompetenc#i, a& do takie# postaci #ak we 9łoszech, gdzie obie izby do niedawna miały tą samą legitymac#$ wyborczą; 0ederalna struktura pa8stwa ) z reguły izba ni&sza wybierana na zasadach materialne# równości, a izba druga wybierana #ako reprezentanci cz$ści składowych 0ederac#i (np4 P*I, *zwa#caria, 2iemcy, Iustria; regionalizac#a pa8stwa ) gdy regiony uzysku#ą daleko idącą samodzielność, czy wr$cz autonomi$ (np4 Miszpania, Xelgia;
–
–
–
–
–
–
–
–
o56'a0 *om%t%ncj' ) z reguły izba wy&szaCdruga #est de #acto izbą słabszą, gdy& ma #edynie kompetenc#e ustawodawcze, ograniczone przez mo&liwość przełamania #e# stanowiska przez izb$ ni&szą, a #edynie wy#ątkowo ma udział w 0unkc#i kontrolne# w stosunku do rządu4 1 reguły ma równie& mo&liwość wpływu na obsad$ niektórych stanowisk, ale kompetenc#a ta nie ma kluczowego znaczenia4 stnie#ą #ednak pa8stwa, w których druga izba ma pozyc#$ równorz$dną, a nawet silnie#szą (P*I; w tra5ycj' o&s*'%j parlament miał prawie zawsze postać dwuizbową, co zostało zmienione dopiero w 5+D r4 po re0erendum (0ałszerstwa4 *enat powrócił #ako wynik kompromisu krągłego *tołu i nabrał nowego znaczenia, gdy& #ako pierwszy organ był w pełni demokratycznie wybrany4 'otem nie odgrywał #u& takie# roli, a podczas prac nad Aonstytuc#ą chciano go nawet zlikwidować; Konstytucja określa *e#m i *enat #ako organy władzy ustawodawcze#, ale #edynie w stosunku do *e#mu nakazu#e, by wybory były -.cioprzymiotnikowe, a w przypadku *enatu określa #edynie wymóg powszechności i bezpośredniości, dlatego podczas tworzenia ordynac#i wyborcze# po re0ormie terytorialne# pa8stwa mo&na było wprowadzić dowolny sposób rozdzielania mandatów i obliczania głosów4 1decydowano si$ na podział na += okr$gów, przy czym przy określaniu wielkości tych okr$gów i rozdzielaniu na nie mandatów dą&ono do równości wyborów4 3ak samo zamiast proporc#onalności wprowadzono wybory wi$kszościowe (w4 bezwzgl$dna; S%nat n'% ma r9wnor6;5n%j 6 S%jm%m ro&', gdy& art4 5- ust4 6 przekazu#e kompetenc#e kontrolne tylko *e#mowi, co #est określane w doktrynie #ako dwuizbowość nierównorz$dna, niepełna, ułomna, czy #ako izba reLeks#i, podobne stanowisko ma 3A Gdwuizbowość niesymetrycznaH; *om%t%ncj% S%natu: ograniczone przez *e#m uczestnictwo w ustawodawstwie; uczestnictwo w powoływaniu niektórych organów: prezes 2A, !', 6 członków A!!i3N, ? członków !''; byt *enatu uzale&niony od bytu *e#mu, a uchwała se#mu o samorozwiązaniu powodu#e rozwiązanie *enatu; * *
*
ST-UKTU-= .=-/=MENTU Z-OM=DZENIE N=-ODOWE B'stor'a +F
konstytuc#a marcowa ) 3IA % rewiz#a konstytuc#i co 6- lat (łatwie# ni& zmiana oraz dokonywanie wyboru prezydenta; konstytuc#a kwietniowa ) 2@ % ale kompetenc#a uznania urz$du prezydenta za opró&niony przyznana Gpołączonym zbom PstawodawczymH; nowela kwietniowa ) 3IA % po to by wybrać Karuzelskiego na prezydenta, te& odbiór ślubowania, uznanie trwałe# niezdolności prezydenta do sprawowania urz$du, stawianie prezydenta w stan oskar&enia przed 3*; nowela wrześniowa ) 3IA % ale zmiana wyboru prezydenta na wybór powszechny; ustawa konstytucy#na z 556 r4 ) 3IA % uchwalenie konstytuc#i; OG%cn'% c:ara*t%r ustrojowy ) kontrowersy#ny % czy #est to odr$bny organ czy tylko szczególna 0orma działania obu izb ) za szczególną 0ormą przemawia art4 +, który określa *e#m i *enat obradu#ące wspólnie, działa#ą #ako 1gromadzenie 2arodowe, ale 12 ma równie& pewne (skromne kompetenc#e, które wykonu#e #ako #edno ciało, bez rozgraniczenia na posłów czy senatorów4 12 to nie wspólne posiedzenia izb, podczas których nie mo&na pode#mować &adnych aktów prawnie wią&ących, a *e#m i *enat zachowu#ą swo#ą odr$bność; or4an'6acja w%wn;tr6na ' tryG un*cjonowan'a określa regulamin 12, a Aonstytuc#a przesądza #edynie 6 sprawy: przewodniczy arszałek *e#mu (zast$pu#e go arszałek *enatu; poniewa& #est powiedziane, &e izby obradu#ą wspólnie to konieczność liczenia kworum i wi$kszości do ogólne# liczby posłów i senatorów (-7=, oraz nie ma obowiązku zachowania parytetów se#mowo.senackich; *om%t%ncj% ZN (art4 + mówi, &e 12 działa w przypadkach określonych w Aonstytuc#i % enumerac#a: przy#$cie przysi$gi od prezydenta (art4 ?=; stwierdzenie trwałe# niezdolności prezydenta do sprawowania urz$du (art4 ? ust4 6 pkt4 +; postawienie prezydenta w stan oskar&enia przed 3* (6C?, wniosek += członków, art4 +-; wysłuchanie or$dzia prezydenta (art4 +=;
–
–
–
– –
–
–
* *
–
* *
*
*
+5
–
K=DENCJ= I S.OS? ]UNKCJONOW=NI= *a5%ncja to okres na #aki wyborcy udziela#ą organowi wybieralnemu pełnomocnictw, i w #akim realizu#e on swo#e zadania 0unkc#onu#ąc w chwilowym składzie pochodzącym z #ednych wyborów; rodza#e kadenc#i: normalna, skrócona, przedłu&ona; konieczny składnik demokratyzmu, a w4 TK s*0a5aj< s'; na n'%4o + %&%m%nty nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych; ramy czasowe muszą być rozsądne; nakaz ustanowienia regulac#i umo&liwia#ących ukonstytuowanie si$ nowo wybranego organu bez zb$dne# zwłoki; " m%to5y oG&'c6an'a G'%4u c6asu trwan'a *a5%ncj' wyGory do nowego parlamentu odbywa#ą si$ o 6a*o@c6%n'u *a5%ncj' poprzednie# izby, ale to prowadzi do istnienia okresów mi$dzykadency#nych, kiedy parlamentu nie ma; '%rws6% os'%56%n'% to oc6
–
*
* *
–
*
*
→
–
–
*
*
→ →
*
–
* * * *
–
-=
'%rws6% os'%56%n'% (wg regulaminu *e#mu ) przewodniczy mu arszałek *enior (powoływany przez 'rezydenta spośród na#starszych posłów % ślubowanie posłów % wybór arszałka i pod przewodnictwem nowego marszałka wybór wicemarszałków; zło&enie dymis#i przez poprzedni rząd (art4 76 i na#póBnie# po miesiącu wniosek o /otum zau0ania dla nowego rządu (art4 -+; sos9G un*cjonowan'a ar&am%ntu " 6asa5y s%syjnoH ) parlament obradu#e na ses#ach (z reguły kilkumiesi$cznych przewa&nie zwoływanych przez głow$ pa8stwa, a w okresie mi$dzysesy#nym #edynie tzw4 ses#e nadzwycza#ne4 'rawo to dawało głowie pastwa du&e mo&liwości, ale obecnie terminy te przewa&nie są ściśle określony, ogranicza#ąc tą swobod$4 9 ramach ses#i posiedzenia zwołu#e prezydium lub przewodniczący4 9yst$pu#e w wi$kszości pa8stw, a w 'olsce do 5F5 r4; %rman%ncja ) kadenc#a ma charakter #ednolity, a posiedzenia mo&e zwoływać prezydiumCprzewodniczący w ka&dym momencie (bez wpływu na to przez głow$ pa8stwa4 9 'olsce od noweli kwietniowe#, obecnie w art4 =5; os'%56%n'a ) trwa do wypełnienia porządku dziennego (czasem przerywane kilkudniowymi przerwami4 stnie#e tradyc#a wakac#i parlamentarnych4 9g regulaminu (system wprowadzono w =455D: terminy ustala prezydium po opinii Aonwentu *eniorów lub cała izba, ale zwołanie posiedzenia nale&y do arszałka; ustalenie porządku dziennego ) przez arszałka po wysłuchaniu opinii Aonwentu *eniorów4 Aluby, koła i grupy min4 - posłów mogą składać wnioski o uzupełnienie porządku, na temat których #ednomyślnie wypowiada si$ Aonwent; w razie braku #ednomyślności Aonwentu przeprowadza si$ głosowanie w izbie nad zmianą porządku obrad 6asa5a jawnoHc' (art4 ? A4 posiedze8 *e#mu (i *enatu ) art4 6+ A4 to: #awność i publiczność obrad; dost$pność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot obrad; dost$pność druków se#mowych i materiałów re#estru#ących przebieg obrad (w tym imienne wykazy głosowa8; se#m mo&e dla dobra pa8stwa zarządzić ta#ność obrad; posiedzenia komis#i są #awne, ale uczestnictwo środków masowego przekazu wymaga zgody przewodniczącego komis#i (art4 -+ ust4 - r*e#4 'osiedzenia te mogą odbyć si$ w 0ormie posiedzenia zamkni$tego (art4 -7 r*e#, a niektóre komis#e obradu#ą z ograniczeniem #awności; oGra5y s%jmu ) przewodniczy marszałekCwicemarszałek ma#ący 6 sekretarzy do pomocy4 brady toczą si$ zgodnie z porządkiem obrad, a do debaty posłowie zapisu#ą si$ u sekretarza4 arszałek mo&e dyscyplinować posłów, a& do wykluczenia z obrad; uc6%stn'ctwo 'nnyc: os9G % prezydent, premier i członkowie rządu, prezes 3A, pierwszy prezes *2, prezes 2A, !', prezes 2X' % ma#ą prawo do zabierania głosu poza kole#nością (bez prezydenta; 40osowan'% ) zwykle #awne, przez podniesienie r$ki i przy pomocy karty magnetyczne#4 1wykła wi$kszość przy obecnych4 Zwy*0a w';*s6oH 8 to 6nac6y F% 40os9w 6a Gy0o w';c%j n'F 40os9w r6%c'w# %6w64&;5na w';*s6oH 8 to 6nac6y F% 40os9w 6a Gy0o w';c%j n'F 40os9w r6%c'w ' wstr6ymuj
*
–
*
→
→
*
→
→
→
*
→ →
*
*
*
O-=NIZ=CJ= WEWNĘT-ZN= 'owszechnie odró&nia si$ organy kierownicze i pomocnicze *e#mu i *enatu, które muszą składać si$ z posłówCsenatorów, a wpływ na ich kształt ma tylko dana izba4 rganem -
apolitycznym i permanentnym #est Aancelaria *e#mu, która za#mu#e si$ sprawami techniczno.organizacy#nymi4 DO O-=N?W KIE-OWNICZYCB SEJMU N=/E2 → Mars6a0%* S%jmu art4 = ust4 ) *e#m wybiera ze swego grona arszałka *e#mu i wicemarszałków4 Pst4 6 ) arszałek *e#mu przewodniczy obradom, strze&e praw *e#mu oraz reprezentu#e *e#m na zewnątrz; kandydatur$ mo&e zgłaszać grupa min4 - posłów, a wyboru dokonu#e si$ bezwzgl$dną wi$kszością głosów przy obecnych (tak samo wicemarszałkowie ) brak określone# ich liczby4 Xrak uregulowa8 prawnych dot4 odwołania, ale bak te& zakazu (w r*en #est taka mo&liwość; w%wn;tr6n% oGow'<6*' reprezentowanie *e#mu (przekazywanie aktów pod#$tych przez *e#m innym organom, stanie na stra&y praw i godności *e#mu (opinia w sprawie rozwiązania se#mu; prowadzenie spraw z zakresu stosunków *e#mu z instytuc#ami i innymi organami P@; zwoływanie posiedze8 *e#mu (ustalanie porządku dziennego i przewodniczenie obradom, dyscyplinowanie posłów; pracami 'rezydium *e#mu, przewodniczenie 'rezydium i kierowanie Aonwentowi *eniorów; czuwanie nad tokiem i terminowością prac *e#mu (nadawanie biegu inic#atywom ustawodawczym, decydowanie o sposobie przeprowadzania pierwszego czytania pro#ektów; udzielanie posłom niezb$dne# pomocy w ich pracy, min4 czuwanie nad wykonywaniem obowiązków wobec posłów przez administrac#$ rządową i samorządową; administrowanie *e#mem (min4 powoływanie i odwoływanie *ze0a Aancelarii *e#mu po opinii Aomis#i !egulaminowe# oraz #ego zast$pców po opinii *ze0a, wydawanie zarządze8 porządkowych; 6%wn;tr6n% oGow'<6*' przewodniczący 1gromadzenia 2arodowego (art4 + ust4 ; sprawu#e zast$pstwo 'rezydenta !', gdy ten nie #est w stanie sprawować urz$du lub w razie opró&nienia urz$du prezydenta (art4 ?; zarządza wybory prezydenta (art4 6F ust4 6; → W'c%mars6a0*ow'% ) są członkami 'rezydium *e#mu i Aonwentu *eniorów oraz zast$pcami arszałka w zakresie #ego wewnątrzse#mowych zada84 9 odniesieniu do zada8 zewn$trznych zada8 zast$pcą #est przewa&nie arszałek *enatu; → .r%6y5'um S%jmu ) nie #est organem konstytucy#nym, składa si$ z arszałka i wicemarszałków (organ kolegialny4 "unkc#onu#e ciągle w czasie kadenc#i4 2ie ma mo&liwości odwołania całego prezydium, czy wszystkich #ego członków na raz4 Xrak #asnego podziału zada8 mi$dzy arszałka a 'rezydium; *om%t%ncj% (bez 0ormuły kierowania pracami *e#mu: związane z organizac#ą prac *e#mu , t#4 ustalanie planu prac *e#mu (konieczna #est opinia Aonwentu *eniorów, ustalanie tygodni posiedze8, ustalanie terminów posiedze8; związane z pracami organów *e#mu, t#4 organizowanie współpracy mi$dzy komis#ami i koordynowanie ich działa8; związane z tokiem prac se#mowych, min4 opiniowanie co do zgodności z prawem pro#ektów ustaw; związane z sytuac#ą prawną posłów, min4 stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowe#, decydowanie w sprawach diet i ryczałtów poselskich i in4 sytuac#ach
związane z regulaminem *e#mu, t#4 dokonywanie wykładni i inic#owanie zmian regulaminu, określenie zasad doradztwa naukowego na rzecz *e#mu i korzystania z pomocy ekspertów; → Konw%nt S%n'or9w #est organem zapewnia#ącym współdziałanie klubów w sprawach związanym z działalnością i tokiem prac se#mowych4 arszałek, wicemarszałkowie *e#mu, przewodniczący lub s*0a5 wiceprzewodniczący klubów poselskich, przedstawiciel porozumie8 liczących co na#mnie# - posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpocz$cia kadenc#i *e#mu reprezentowały osobną list$ wyborczą; 0ormalnie #est ciałem doradczym dla 'rezydium, w rzeczywistości #ednak odgrywa znacznie silnie#szą rol$ % opinie dot4 porządku dziennego, terminów posiedze8, trybu dyskus#i nad punktami porządku, wnioski co do wyboru przez *e#m #ego organów % charakter politycznych dyrektyw dot4 pracy *e#mu; DO O-=N?W .OMOCNICZYCB Z=/ICZ=MY s%jmow% ) są wyspec#alizowanymi organami wewn$trznymi *e#mu, → Kom'sj% za#mu#ącymi si$ rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad *e#mu, a w szczególności wyra&aniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez *e#m, arszałka lub 'rezydium4 Qhoć ich rola #est pomocnicza wzgl$dem *e#mu, to w praktyce przewa&nie wi$kszość aktów #est przy#mowana w brzmieniu zgodnym z propozyc#ami odpowiednich komis#i; ro56aj% *om'sj': sta0% ) przewidu#e #e regulamin, t#4 se#m ma obowiązek #e utworzyć4 stnie#ą przez całą kadenc#$4 becnie 6- komis#i, 6 kryteria wyodr$bnienia ) resortowe i 0unkc#onalne (np4 k4 ustawodawcza, k4 odpowiedzialności konstytucy#ne#; szczególna rola k4
Or4an'6acja S%natu #est u#$ta w sposób analogiczny, głównie za sprawą art4 6+4 !ó&nice pomi$dzy *enatem a *e#mem wynika#ą głównie z #ego mnie#sze# liczebności, odmiennego zakresu 0unkc#i oraz zobowiązania *enatu określonymi terminami zawitymi4 Veneralny schemat *e#mu i *enatu pokrywa si$ (arszałek, wicemarszałkowie, 'rezydium, Aonwent, komis#e4 Uo na#powa&nie#szych r9Fn'c nale&ą: → określenie w r*en &'c6Gy w'c%mars6a0*9w (?; -?
→
→
o5m'%nna stru*tura *om'sj' sta0yc: (+, w tym 6 0unkc#onalne ) regulaminowa i spraw senatorskich oraz ustawodawcza i praworządności, głównie ze wzgl$du na brak innych kompetenc#i ni& ustawodawcze; Gra* moF&'woHc' owo0an'a w S%nac'% *om'sj' H&%5c6%j (art4 6+ w powiązaniu z art4 ;
"ormami polityczne# organizac#i posłów i senatorów są *&uGy , *o0a lub 6%so0y poselskie lub senatorskie (te& wspólne, a prawo ich tworzenia wynika z wolności działalności partii politycznych (wyrok 3A; zorganizowane na 6asa56'% o&'tyc6n%j; posełCsenator mo&e być członkiem ty&*o j%5n%4o klubu, ale mo&na zmieniać klub4 klub mo&e zało&yć 1, os09w &uG s%nator9w i są reprezentowane z mocy prawa w 'rezydium, a z mocy zwycza#u w Aonwencie i komis#ach4 a#ą uprzywile#owaną pozyc#$ w zakresie
– – –
–
–
ST=TUS .-=WNY .OS>?W I SEN=TO-?W uwm $ ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora"
Man5at ar&am%ntarny ma trzy znaczenia: 4 #ako wynika#ące z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców; 64 #ako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty; ?4 #ako określenie 0unkc#i członka parlamentu4 mandat poseł zysku#e w dniu ogłoszenia wyników (art4 =- ust4 6, ale pełni$ praw uzysku#e w dniu pierwszego posiedzenia, po zło&eniu ślubowania; mandat trwa przez całą kadenc#$, a wy#ątkowo mo&e wygasną wcześnie#, gdy poseł: odmówi zło&enia ślubowania; utraci prawo wybieralności; zrzecze si$ mandatu; umrze; obe#mie #edno ze stanowisk wymienionych w art4 =?; zostanie uznany za winnego zło&enia 0ałszywego oświadczenia lustracy#nego; utraci mandat w wyniku wyroku 3* za naruszenie nakazu z art4 =D; STOSUNEK .=-/=MENT=-ZYSTY DO WYO-C?W Man5at 'm%ratywny (6w'<6any$ ) poseł #est prawnie związany wolą swych wyborców i ponosi przed nimi odpowiedzialność, oraz mo&liwa #est instytuc#a nakazów i instrukc#i; Man5at wo&ny ) ukształtował si$ #ako pochodna koncepc#i zwierzchnictwa 2arodu4 piera si$ na zało&eniu, &e poseł reprezentu#e cały zbiorowy podmiot suwerenności, nie #est wi$c związany instrukc#ami wyborców4 9r$cz przeciwnie ) status posła #est ukształtowany na zasadzie niezale&ności prawne#, choć w wymiarze 0aktycznym musi liczyć si$ tak z głosami wyborców #ak i partii, która wysun$ła #ego kandydatur$; taki status posła został przy#$ty w Aonstytuc#i z 55D w art# 17 % z tego mo&na wyprowadzić tr6y 6asa5y : 4 uniwersalność ) poseł reprezentu#e cały 2arów, a nie poszczególne grupy; 64 niezale&ność -+
?4 nieodwołalność Man5at 6awo5owy ) gdy działalność parlamentarna sta#e si$ głównym Bródłem utrzymania4 Aoncepc#a ta związana #est z ideą powstania klasy zawodowych polityków, których powtarza#ące kadenc#e zwi$ksza#ą kwali
W=-=NCJE NIEZ=/ENOCI IMMUNITETY pełnią dwie 0unkc#e: ochrony niezale&ności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandaty, ale nie przywile# bezkarności; ochrony niezale&ności i autonomii parlamentu #ako takiego4 % IMMUNITET M=TE-I=/NY (art# 17, ust# 1$ ) tzn4 stałe wyłączenie karalności określonych czynów, wykonywanych w ramach działalności wynika#ące# z mandatu (W w4 SN te& poza se#mem, ale tylko #eśli działa #ako parlamentarzysta (podobnie w uwm i tylko przy u&yciu godziwych metod post$powania, czyli nie np4 głosowanie za koleg$; c:ara*t%r G%6w64&;5ny (niewzruszalny ) nie ma mo&liwości uchylenia tego immunitetu; o5ow'a5a j%5yn'% r6%5 S%jm%m (regulaminowa, chyba, &e narusza prawa osób trzecich (Wnaruszy dobra osobiste to odpowiada przed sądem tylko za zgodą *e#mu; wg 3A immunitet ten nie chroni przed orzeczeniem cywilnym w razie naruszenia dobrego imienia lub czci; c:ara*t%r trwa0y ) nie wygasa wraz z mandatem; % IMMUNITET ]O-M=/NY (art# 17, ust# "$ ) polega na c6asowym uc:y&%n'u *ara&noHc' (wszelkie 0azy post$powania, nawet rewiz#a nadzwycza#na na korzyść posła ws6yst*'c: c6yn9w wy%0n'aj2CZNOCI (incompatibilitas nale&y rozpatrywać w 5w9c: as%*tac: % =S.EKT ]O-M=/NY ) #ako zakaz łączenia mandatu z innymi 0unkc#ami lub stanowiskami pa8stwowymi (art# 17+: n'%o0
*
*
*
*
*
*
*
--
6atru5n'%n'%m w Kanc%&ar'' S%jmuV S%natu , .r%6y5%nta &uG a5m# r6<5 4 nie dot4 członków ! i sekretarzy stanu w adm4 rzad4; art4 =? ust4 6 % zakaz łączenia posłaCsenatora z pracą #ako s;56'a, ro*urator , ur6;5n'* SC, un*cjonar'us6 o&'cj' ' s0uFG oc:rony a@stwa, c6ynny Fo0n'%r6; art4 =? ust4 ? % ustawa moF% ro6s6%r6y t%n *ata&o4; n'%wyG'%ra&noH ) wy*&uc6%n'% 65o&noHc' 5an%j osoGy 5o *an5y5owan'a w wyGorac: (brak biernego prawa wyborczego ' oGj;c'a man5atu % #edyny przypadek to art4 6? dot4 prezydenta i wyborów parlamentarnych; % =S.EKT M=TE-I=/NY ) 6a*a6 o5%jmowan'a &uG wy*onywan'a o*r%H&onyc: ro56aj9w 56'a0a&noHc' 6awo5ow%j w o*r%s'% %0n'%n'a man5atu dot4 działalności z osiąganiem korzyści z *' lub samorządu i nabywanie ich ma#ątku (art# 17, zagro&one sankc#ą pozbawienia mandatu przez 3* (postawienie w stan oskar&enia przez izb$ uchwałą na wniosek arszałka, a w ustawo5awstw'% 6wy*0ym dodatkowe zakazy, min4 członkostwa we władzach podmiotów gospodarczych z udziałem *' lub mienia komunalnego % u6asa5n'%n'% poseł dobrowolnie pode#mu#e si$ słu&by publiczne# poddane# dodatkowym ograniczeniom; *
Urawn'%n'a ' oGow'<6*' w4 ustawy o wy*onywan'u man5atu os0a ' s%natora uregulowania prawne: uwm i !*e#m i !*en; I# Uprawnienia i obowiązki związane z dziaalno!"ią Izb# i $e$ organ%w& udział posła w posiedzeniach oraz komis#ach ) uprawnienie (poza naruszeniem dyscypliny obrad nie mo&na go wykluczyć i obowiązek (sankc#e za nieobecność, głównie
–
– –
–
–
–
–
–
posa)senatora* – – –
immunitet; niepołączność; prawo do diety parlamentarne# ) przysługu#ą ka&demu posłowiCsenatorowi, #ako wyrównanie kosztów ponoszonych przy wykonywaniu mandatu, ale od po#awienia -7
–
– – –
–
si$ posłów zawodowych traci charakter podstawowego Bródła
O5ow'%56'a&noH os0aAs%natora w zakresie 'mmun't%tu znacznie ograniczona, #edynie cywilna, pracownicza, zawodowa, dyscyplinarna; brak odpowiedzialności przed wyborcami i ugrupowaniem politycznym ( man5at wo&ny ; brak odpowiedzialności przed parlamentem (nie licząc odpowiedzialności regulaminowe#; .OZ=WIENIE M=ND=TU DY wyro* TS 6a narus6%n'% art# 17; utrata mandatu te& w razie rawomocn%4o or6%c6%n'a utraty raw uG&'c6nyc: ; o5ow'%56'a&noH r%4u&am'nowa ) przez izbą za działalność związaną z wykonywaniem mandatu (są to głównie działania ob#$te immunitetem materialnym % w !*e#m procedura odpowiedzialności regulaminowe# posłów: za naruszenie lub niedopełnienie obowiązków z uwm dot4 dodatkowe# pracy czy oświadczenia o stanie ma#ątkowym, 'rezydium *e#mu (po opinii Aomis#i !egulaminowe# i *praw 'oselskich mo&e zwrócić posłowi uwag$, dać upomnienie lub nagan$; to samo mo&e zrobić wCw Aomis#a za niewykonanie obowiązków poselskich; gdy uniemo&liwia prac$ *e#mu lub #ego organów 'rezydium mo&e uchwałą obni&yć diet$ lub uposa&enie; w przypadku nieusprawiedliwione# nieobecności arszałek obni&a uposa&enie lub diet$; w przypadku wykluczenia posła z posiedzenia (za ciągłe, pomimo upomnie8, uniemo&liwienie prowadzenia obrad arszałek obni&a uposa&enie lub diet$; szczególna rola Aomis#i @tyki 'oselskie#: stałe zadania: rozpatrywanie spraw wynika#ących z !e#estru Aorzyści i uchwalanie 1asad @tyki 'oselskie# (podstawa oceny zachowania posłów; skład: po #ednym z ka°o klubu, a kandydatów zgłasza#ą przewodniczący klubów, a członek Aomis#i mo&e wnieść sprzeciw przeciwko #akie#ś kandydaturze, wtedy trzeba zgłosić nową kandydatur$ ) wybór przez *e#m w głosowaniu łącznym;
–
–
–
–
* *
–
*
* *
*
*
*
→
→
-D
]UNKCJE .=-/=MENTU ]UNKCJ= UST=WOD=WCZ= zasada wyłączności sprawowania przez parlament 0unkc#i ustawodawcze#: Fa5%n 'nny or4an nie mo&e stanowić aktów o randze ustawy, chyba, &e Aonstytuc#a dopuszcza to w sposób wyraBny; *om%t%ncj% rawo5awc6% 'nnyc: or4an9w maj< c:ara*t%r o5or6<5*owany , wy#ątkowy i interpretowany zw$&a#ąco; 0unkc#a ustawodawcza dzieli si$ (doktryna 0rancuska na: un*cj; ustrojo5awc6< % parlament, ale w inne# procedurze, a tylko wy#ątkowo zatwierdzane w re0erendum; un*cj; ustawo5awc6< sens( stri"to; ]UNKCJ= KONT-O/N= odnosi si$ do rządu i administrac#i i musi być rozpatrywana na tle 6 zasad: r6<5 oc:o56' 6 ar&am%ntu ' r6%5 n'm o5ow'a5a % by to było mo&liwe konieczne #est posiadanie przez parlament wiedzy o 0aktycznym 0unkc#onowaniu rządu; 'stn'%n'% oo6ycj', która musi mieć wgląd w działania rządu, tak&e wtedy gdy dla wi$kszości parlamentarne# nie #est to wygodne; mo&liwe działania: rawo F<5an'a 'normacj' % włącznie z obecnością ministrów na posiedzeniach *e#mu; rawo F<5an'a wys0uc:an'a % konieczność ustosunkowania si$ do ocen i sugestii 0ormułowanych przez parlament; rawo F<5an'a wy*onan'a % w normalnych sytuac#ach #est n'%5ous6c6a&n%, gdy& #est złamaniem istoty zasady tró#podziału władz, choć Aonstytuc#a przewidu#e wyj
–
*
*
–
*
*
–
*
*
–
*
*
–
* *
*
–
]UNKCJ= UST=WOD=WCZ= @3I'O 3!OXP P*3I9UI9Q1@V 9 A 2*3O3PQK: art4 F ) inic#atywa ustawodawcza; art4 5.6= ) rozpatrzenie pro#ektu przez *e#m i ew4 uchwalenie ustawy;
* *
-F
art4 6 ust4 i 6 ) rozpatrzenie ustawy przez *enat i ew4 uchwalenie poprawek bądB odrzucenie ustawy; art4 6 ust4 ? ) rozpatrzenie uchwały *enatu przez *e#m; art4 66 ) podpisanie przez prezydenta i ogłoszenie (warunek we#ścia w &ycie albo mo&liwość zwrócenia ustawy *e#mowi lub wniosek do 3A o zbadanie konstytucy#ności; !egulamin pracy ! z 6==6 r4 i rozp4 premiera z 6==6 w sprawie zasad techniki prawodawcze# % tryb przygotowania pro#ektu przez rząd;
*
* *
–
-5
INICJ=TYW= UST=WOD=WCZ= –
–
TO .-=WO KONSTYTUCYJNIE OK-E/ONYCB .ODMIOT?W DO WNOSZENI= .-OJEKT?W UST=W DO SEJMUV Z JEDNOCZESNYM OOWI2ZKIEM ICB -OZ.=T-ZENI= .-ZEZ SEJM;
r6ys0u4uj%: os0om % art4 ?6 ust4 6 ) komis#e se#mowe lub min4 - posłów; S%natow' % konieczna uchwała całe# izby; .r%6y5%ntow' -.; -a56'% M'n'str9w ; 4ru'% co najmn'%j 177#777 oGywat%&' maj
–
*
*
*
→
*
*
*
*
–
*
*
–
* *
→ → → → →
→ →
*
KONT-O/= DOKONYW=N= .-ZEZ M=-SZ=>K= *ontro&a orma&na % art# +" ust# ) gdy pro#ekt nie odpowiada wCw wymogom; *ontro&a mat%r'a&na % art# +" ust# 3 ) gdy istnie#ą wątpliwości co do nie sprzeczności z prawem (w tym z prawem P@, po zasi$gni$ciu opinii 'rezydium, MOE 7=
– –
skierować do Aomis#i Pstawodawcze# w celu wyra&enia '2, która (?C- mo&e zaopiniować taki pro#ekt #ako 2@U'P*1Q1IE2O ;
-OZ.=T-YW=NIE .-OJEKTU UST=WY .-ZEZ SEJM art# 11! % *e#m rozpatru#e pro#ekt w trzech czytaniach; c6ytan'% ) rozpatrzenie pro#ektu ustawy na posiedzeniu plenarnym *e#mu; .IE-WSZE CZYT=NIE na os'%56%n'u &uG w *om'sj' (art4 ?D !*e#m, ale mus' Gy na os'%56%n'u 45y 5ot# ustaw : zmiana Aonstytuc#i; bud&etowe; dot4 wyboru 'rezydenta, *e#mu, *enatu oraz samorządu; regulu#ące ustró# i właściwość władz publicznych; kodeksów; gdy przemawia#ą za tym wa&ne wzgl$dy mo&e tak zdecydować arszałek; obe#mu#e (art4 ?5 !*e#m: u6asa5n'%n'% roj%*tu przez wnioskodawc$; 5%Gat; w sprawie ogólnych zasad pro#ektu; ytan'a posłów i odpowiedzi wnioskodawcyL 45y na os'%56%n'u % (art4 ?5 !*e#m ko8czy si$ uc:wa0< o s*'%rowan'u 5o *om'sj' (z mo&liwością wyznaczenia #e# terminu sprawozdania albo o o5r6uc%n'u roj%*tu w ca0oHc' (#eśli był taki wniosek; w0aHc'w% rac% toc6< s'; w *om'sjac: (szczególna rola A4 Pstawodawcze# komis#e mogą powoływać o5*om'sj% (art4 + !*e#m % biorą pod uwag$ o'n'% 'nnyc: *om'sj' ' os09w , mogą te& wysłuchać zaproszonych %*s%rt9w (art4 +6 ust4 !*e#m Mars6a0%* moF% 6wr9c' wn'os*o5awcy roj%*t 5o r6%racowan'a roj%*tu 6 ro6waF%n'%m 6m'an ostu&owanyc: r6%6 *om'sj% oraz przedstawienie skutków tych zmian, potem pro#ekt ten arszałek kieru#e wprost do komis#i (art4 +6 ust4 - !*e#m ze swoich prac komis#e przedstawia#ą srawo65an'% (art4 +? ust4 i 6 !*e#m, w którym komis#a mo&e wnioskować przy#$cie pro#ektu bez poprawek albo przy#$cie tekstu z poprawkami w 0ormie tekstu #ednolitego albo odrzucenie pro#ektu wn'os*' mn'%js6oHc' (art4 +? ust4 ? wnioski i propozyc#e poprawek zgłoszone pisemnie, ale odrzucone przez komis#$, na &ądanie wnioskodawcy mogą być dołączone do sprawozdania; ro&a K# Ustawo5awc6%j % gdy tylko w te# komis#i ) prace #Cw; a gdy w inne# komis#i, AP mo&e wysłać tam swoj%4o r6%5staw'c'%&a, który ma rawo roonowan'a oraw%* ' wn'os*9w , ale bez prawa głosowania4 Keśli te wnioski nie zostaną przy#$te, AP mo&e zwrócić si$ o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy ponownie zostaną odrzucone są 5o0
–
*
–
*
→ → → → → →
*
→ → →
*
*
*
–
*
→ →
*
*
–
*
→
→
*
porządek głosowania (art4 -=: wn'os%* o o5r6uc%n'%; oraw*' 5o os6c6%49&nyc: art# o5 naj5a&%j '5
* *
-OZ.=T-YW=NIE UST=WY .-ZEZ SEN=T *on'%c6ny %taV a&% n'% j%st *on'%c6na 64o5a S%natu (tylko do zmiany Aonstytuc#i albo ustawy raty
–
–
* * *
–
–
–
* * *
–
–
-OZ.=T-ZENIE .-ZEZ SEJM UCBW=>Y SEN=TU uchwał$ *enatu arszałek *e#mu przekazu#e do komis#i, która poprzednio za#mowała si$ tym pro#ektem (art4 -+ !*e#m, która mo&e zaproponować: r6yj;c'% uc:wa0y w ca0oHc' &uG c6;Hc' ; o5r6uc%n'% uc:wa0y ; #eśli #akąś poprawk$ *enatu uwa&a si$ za niedopuszczalną, nale&y #ą odrzucić, choć czasem pozostawiano #ą bez rozpatrzenia, ale wtedy istnie#e niebezpiecze8stwo zakwestionowania ustawy przed 3A z powodu naruszenia procedury; odrzucenie poprawek lub całe# uchwały wymaga G%6w64&;5n%j w';*s6oHc', inacze# uwa&a si$ #ą za przy#$tą (art4 6 ust4 ? % n'% ma t%rm'nu w *t9rym S%jm mus'a0Gy 6aj< s'; uc:wa0< S%natu , dlatego w ten sposób mo&na GutopićH uchwał$ *enatu, gdy przeczeka ona do ko8ca kadenc#i; at &%4's&acyjny % sytuac#a, w które# *e#m by przy#ąć uchwał$ *enatu potrzebował zwykłe# wi$kszości, a by odrzucić 6C?;
–
* *
→
–
*
.OD.IS=NIE UST=WY .-ZEZ .-EZYDENT= 76
–
po zako8czeniu wCw post$powania arszałek *e#mu przekazu#e ustaw$ do podpisu prezydentowi (art4 66 ust4 , który mo&e:
.OD.IS=[ UST=WĘ (promulgac#a
w ciągu 6 dni i zarządzić #e# ogłoszenie (art4 66 ust4 6; D dni w przypadku ustaw bud&etowych (art4 66+ ust4 i ustaw w trybie pilnym (art4 6? ust4 ?; to obowiązek prezydent (poza wy#ątkiem z art4 66 ust4 + zd4 i musi podpisać całą ustaw$, a nie ma /eta selektywnego (w P*I ) item /eto; na#pierw ma charakter wzgl$dny (mo&e skorzystać z procedur zakwestionowania ustawy, a potem nabiera charakteru bezwzgl$dnego; WYST2.I[ Z WNIOSKIEM DO TK W S.-=WIE ZODNOCI Z K# (art4
66 ust4 ? % prewency#na
kontrola konstytucy#ności; urawn'%n'% o c:ara*t%r6% wy0
Z=STOSOW=[ ETO UST=WOD=WCZE )
przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez *e#m z umotywowanym wnioskiem (art4 66 ust4 -; nie mo&e dot4 ustaw bud&etowych i o prowizorium (art4 66+ ust4 zd4 6, oraz o zmianie A4 (art4 6?- ust4 D; mo&e dot4 tylko całe# ustawy, ale mo&e być wyco0ane w ka&dym momencie przed zako8czeniem rozpatrywania go przez *e#m (orz4 3A; /eto nie musi mieć uzasadnienia w zadaniach prezydenta z art4 67, gdy& wtedy znacznie zostałoby osłabione i np4 niemo&liwe byłoby /eto z powodów ekonomicznych % K # n'% wy6nac6a Fa5nyc: 4ran'c r6%5m'otowyc: 5&a `%ta, a art4 67 to nie enumeratywne wyliczenie zada8 prezydenta; ustawa wraca do komis#i, która poprzednio si$ nią za#mowała (art4 7+ !*e#m, ale mo&e #edynie zaproponować albo odrzucenie albo przy#$cie QI]@K ustawy % do przy#$cie otr6%Gn% j%st +A, r6y _ oG%cnyc: % obowiązek 'rezydenta podpisania ustawy w c'<4u 5n'; –
Z=-Z2DZENIE O>OSZENI= UST=WY %
na #ego podstawie premier ogłasza ustaw$ w
Uz4P4; 7?
*
we#ście w &ycie w ciągu + dni, chyba, &e dany akt normatywny wyznacza inny termin (art4 + ustawy o ogłaszaniu 444; t%rm'n *r9ts6y % w uzasadnionych przypadkach; 56'%@ o40os6%n'a % gdy wymaga tego wa&ny interes pa8stwa i zasady demokratycznego pa8stwa prawnego nie sto#ą temu na przeszkodzie; wst%c6n% 56'a0an'% % gdy zasady demokratycznego pa8stwa prawnego nie sto#ą na przeszkodzie; na tle orzecz4 3A dot4 retroaktywnego działania przepisów ? zasady ogólne: generalny zakaz, gdy przepisy pogarsza#ą sytuac#$ obywateli; nakaz takiego /acatio legis, by adresaci mieli odpowiedni czas na przygotowanie si$; nakaz ustanowienia przepisów prze#ściowych, chroniących interesy w toku; wg art4 5 ustawy w D6# U# o40as6a s';: Aonstytuc#$; ustawy, rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy; rozporządzenia prezydenta, !, premiera, ministrów z teką, przewodniczących komitetów, b$dących członkami !, A!!i3/; teksty #ednolite wCw aktów; orzecz 3A dot4 aktów z Uz4 P4; uchwały ! uchyla#ące rozp4 ministra; → →
→
*
→ →
→
*
S.ECJ=/NE T-YY UST=WOD=WCZE T-Y .I/NY ( =-T# 1"+$ to uprzywile#owanie danego pro#ektu, polega#ące na priorytetowym traktowaniu go, #ak i na znacznie szybsze# procedurze ustawodawcze#; ty&*o -M mo&e uznać dany pro#ekt za pilny (z wy#ątkiem ustaw podatkowych, ordynac#i, dot4 ustro#u władz publicznych, kodeksów; *e#m ma obowiązek rozpatrzenia pro#ektu w krótszym terminie, ale K# n'% o5aj% t%4o t%rm'nu4 J%5yn'% s*raca t%rm'ny S%natu (1 5n'$ ' .r%6y5%nta ( 5n'$ ; odesłanie do regulaminów w sprawie trybu post$powania: art4 D? !*e#m komis#a ma na zako8czenie prac +7 5n', ale #eśli nie dochowa tego terminu, nie ma &adnych prawnych konsekwenc#i; T-Y UDETOWY art4 65 ust4 ) *e#m uchwala bud&et w 0ormie ustawy bud&etowe# % odr$bności: P!@VPE9I2I : Aonstytuc#a; ustawa o
–
–
–
–
–
*
→ →
→
*
*
→
→
→
* *
*
7+
#eśli ustawa bud&etowa (o prowizorium nie weszły w &ycie z dniem nowego roku bud&etowego ! prowadzi gospodark$
–
–
–
–
–
– –
→
– –
–
–
–
]UNKCJ= KONT-O/N= K ONT-O/= to porównanie stanu 0aktycznego ze stanem prawnie postulowanym, oraz wyciągni$cie opinii i wniosków, bez mo&liwości władczego wpływania na podmiot kontrolowany, gdy& wtedy zaczyna to być nadzorem; O?/NE INST-UMENTY KONT-O/I .-=WO 2D=NI= IN]O-M=CJI 8 wynika z same# istoty 0unkc#i kontrolne# (oraz z art4 -? !*e#m % komis#e se#mowe ma#ą prawo do zobowiązywania ministrów, kierowników naczelnych organów adm4 rząd4 oraz innych urz$dów i instytuc#i pa8stwowych do przedstawiania sprawozda8, udzielania in0ormac#i, uczestniczenia w posiedzeniach; te& w wielu ustawach zobowiązanie ministrów do przedkładania sprawozda8 w określonym zakresie komis#i lub całe# izbie (np4 związane z członkostwem w P@; .-=WO 2D=NI= WYS>UCB=NI= : na s6c6%G&u *om'sj' s%jmow%j to 5%6y5%raty (art4 -5 !*e#m ) uchwała komis#i zawiera#ąca postulaty w określone# sprawie, przekazywana przez arszałka adresatowi, którym mo&e być !, minister, prezes 2A , prezes 2X', Vłówny nspektor 'racy i ma ?= dni na ustosunkowanie si$ do nich; nie ma mocy wią&ące#; 9 razie uznania odpowiedzi za niezadowala#ącą komis#a mo&e ponowić dezyderat, przedło&yć arszałkowi wniosek o zwrócenie odpowiedzi #ako niezadowala#ącą lub zaproponować *e#mowi pod#$cie uchwały czy rezoluc#i;
–
*
–
*
→
7-
→
→
→
o'n'% (art4 7= !*e#m ) zawiera stanowisko komis#i w określone# sprawie do wszystkich centralnych organów i instytuc#i w systemie adm4 rząd4, a adresat musi za#ąc stanowisko w terminie do ?= dni; komis#a mo&e pod#ąć takie działania #ak przy dezyderatach; *ontro&a wy*onywan'a ustaw ' uc:wa0 (art4 7 !*e#m ) w sprawach związanych z wprowadzaniem w &ycie i wykonywaniem ustaw i uchwał, a zasady określa 'rezydium; w'6ytacj% ora6 Ga5an'a 56'a0a&noHc' (art4 7D !*e#m ) zakładów i spółek z udziałem *', przedsi$biorstw i instytuc#i pa8stwowych;
na os'%56%n'u &%narnym *e#m mo&e uchwalić (art4 75 !*e#m: r%6o&ucj; ) zawiera#ącą wezwanie określonego organu pa8stwowego do pod#$cia wskazanego w rezoluc#i #ednorazowego działania; 5%*&aracj; ) zawiera#ącą zobowiązanie do określonego post$powania; r%6o&ucj; ) zawiera#ące wezwanie do określonego zachowania si$, pod#$cia inic#atywy lub zadania; r%6o&ucj; ) zawiera#ące stanowisko w określone# sprawie; os6c6%49&n' os0ow'% mo4< na podstawie ustawy o wykonywaniu mandatu444: art# 1! % F<5a 'normacj' ' mat%r'a09w ora6 w4&<5u w 56'a0a&noH organów adm4 rząd4 i samorządu oraz spółek *', zakładów i przedsi$biorstw pa8stwowych i samorządowych, o '&% n'% narus6a to 59Gr osoG'styc: 'nnyc: os9G; art# "7 % o5j< 'nt%rw%ncj; w wCw podmiotach ora6 w j%5nost*ac: 4oso5ar*' n'%a@stwow%j dla załatwienia sprawy w% w0asnym 'm'%n'u &uG wyGorcy oraz 6a6najom' s'; 6 to*'%m j%j ro6atr6%n'a % to nie nadzór, tylko kontrola, gdy& posełCsenator nie mo&e mieć wpływu na wynik rozstrzygni$cia, a mo&e #edynie popchnąć spraw$; SZCZE?/NE .-OCEDU-Y KONT-O/NE ) e0ektem te# kontroli mo&e być uruchomienie procedur związanych z odpowiedzialnością: /otum nieu0ności, /otum zau0ania oraz mo&liwość pociągni$cia do odp4 konstytucy#ne#; TWO-ZENIE KOMISJI /EDCZYCB ) #e# działalność opiera si$ na ustawie (bo tylko ustawa mo&e określać obowiązki i odpowiedzialność obywatela; powoływana przez *e#m G%6w64&;5n< w';*s6oHc'<; mo&e dot4 ka&de# sprawy w ramac: un*cj' *ontro&n%j S%jmu; 5o 11 c60on*9w (powinno o56w'%rc'%5&a r%r%6%ntacj;; ka&da osoba wezwana ma oGow'<6%* staw' s'; ' 60oFy 6%6nan'% (kpk; Aomis#a mo&e si$ 6wr9c' 5o .ro*uratora %n%ra&n%4o o r6%rowa56%n'% o*r%H&onyc: c6ynnoHc'; komis#a r6%5staw'a srawo65an'% Mars6a0*ow', a nast$pnie sta#e si$ ono r6%5m'ot%m 5%Gaty i n'% o5&%4a 5ys*ontynuacj', a&% rac% *om'sj' ta* ; komis#a mo&e wystąpić z wn'os*'%m o oc'<4n';c'% 5o o5# *onstytucyjn%j; podobne uprawnienia Aomis#i dpowiedzialności Aonstytucy#ne# (art4 5 ust4 o 3*; c6y *om'sja to or4an *onstytucyjny % racze# nie, bo organem konstytucy#nym #est organ o kompetenc#ach i strukturze w podstawowych zr$bach określonych w Aonstytuc#i; .-OCEDU-Y INTE-.E/=CYJNE ) (art4 - to indywidualne wystąpienia poselskie, zawiera#ące pytania na tle określonego stanu 0aktycznego, które mogą być kierowane ty&*o 5o c60on*9w -M i rodzą oGow'<6%* u56'%&%n'a o5ow'%56' w określonym terminie4 !egulamin *e#mu rozwinął treść art4 -: INTE-.E/=CJE (art4 56 i 5? !*e#m: 5ot# sraw o 6asa5n'c6ym 6nac6%n'u 6w'<6anyc: 6 o&'ty*< a@stwa ; składana na 'Hm'% 5o Mars6a0*a, który niezwłocznie przesyła #ą adresatowi; .r%6y5'um S%jmu mo&e pozostawić interpelac#$ bez biegu (gdy nie spełnia wCw wymogów lub nakazać skreślenie s0ormułowa8 sprzecznych z @tyką 'oselską; 77 *
→
→ →
→
*
→
→
–
* * * * *
*
*
→
*
–
*
→ → →
na odpowiedB ma "1 5n', a w razie gdy zostanie uznana za niezadowala#ącą nadawca mo&e &ądać dodatkowych wy#aśnie8 tylko raz w terminie ?= dni, a na odpowiedB adresat ma 6 dni; Mars6a0%* 'normuj% S%jm o r6yj;tyc: 'nt%r%&acjac:; IN]O-M=CJE IE2CE (art4 5+ !*e#m: mo&e zło&yć *&uG lub m'n# 1, os09w ; wn'os%* o r6%5staw'%n'% na os'%56%n'u S%jmu 'normacj' G'%F
→
*
→ → →
→
*
→
*
→
→
–
KONT-O/= WYKON=NI= UDETU:
! ma obowiązek przedło&enia *e#mowi w terminie , m'%s';cy o5 6a*o@c6%n'a ro*u Gu5F%tow%4o sprawozdania z wykonania ustawy bud&etowe# wraz z in0ormac#ą o stanie zadłu&enia pa8stwa (art4 667 ust4 ; *e#m na rozpatrzenie sprawozdania ma !7 5n' nast$pu#e to ana&o4'c6n'% 5o tryGu Gu5F%tow%4o, czyli w A"' i innych, ale sprawozdanie pisze A"', a w tym samym czasie NIK r6%sy0a " 5o*um%nty : analiz$ wykonania bud&etu pa8stwa i zało&e8 polityki pieni$&ne# oraz opini$ w przedmiocie absolutorium (art4 6=+ ust4 pkt4 i 6 na te# podstawie udziela lub nie absolutorium (art4 667 ust4 6; =SO/UTO-IUM 8 to o6ytywn% s*w'towan'% wy*onan'a r6%6 -M ustawy Gu5F%tow%j# 9 praktyce nabiera ono szerszego znaczenia, stanowiąc polityczną ocen$ działalności rządu, ale odmowa udzielenia absolutorium nie pociąga za sobą &adnych skutków prawnych, choć w sensie politycznym mo&e oznaczą wezwanie premiera do dymis#i (o ile to ten rząd wykonywał ten bud&et; .-ZE.-OW=DZENIE DE=TY % np4 nad wnioskiem premiera o /otum zau0ania (art4 7= czy nad absolutorium;
*
*
→
–
INST-UMENTY KONT-O/I S.-=WOW=NE .-ZEZ SEN=T QM A4 QM 2@ 2IUIK@, 3 9 '!IA3OQ@ 9 !*@2 '9*3I]O '@92@ 2*3!P@23O A23!E , takie #ak: oHw'a5c6%n'a s%nators*'% (art4 +5 !*en ) mogą dot4 ka&de# kwestii związane z wykonaniem mandatu i wnioski do członków !, na które adresat ma ?= dni na odpowiedB; rawo F<5an'a o5 r6%5staw'c'%&' -M (i in4 podmiotów 'normacj'V wyjaHn'%@ ' o'n''V mat%r'a09w ' c6ynn%4o uc6%stn'ctwa w os'%56%n'ac: *om'sj' (art4 7= ust4 ?.- !*en; ich podstawa i związane z nimi ew4 obowiązki są dyskusy#ne;
–
*
*
–
7D
-E]E-ENDUM –
.OJĘCI= O?/NE -E]E-ENDUM (>OSOW=NIE /UDOWE$ 8 TO ]O-M= DEMOK-=CJI EZ.O-EDNIEJV .O/E=J2C= N= WY.OWI=D=NIU SIĘ WYO-C?W V W ]O-MIE >OSOW=NI= V N= TEM=TY DOT# S.-=W C=>EO .=\STW= /U JEO CZĘCIV .-ZEIE=J2CE W O.=-CIU O .ODST=WOWE Z=S=DY .-=W= WYO-CZEO RT=K ANIE 2D O.CJI DO WYO-U;
O-=Z
S]O-MU>OW=NIE =/TE-N=TYWY
r%%r%n5um ) głosowanie nad określonym problemem; &%G'scyt ) głosowanie nad wyra&eniem poparcia lub zau0ania dla określone# osoby (w prawie mi$dzynarodowym ma te& inne znaczenie ) #ako głosowanie ogółu mieszka8ców nad przynale&nością pa8stwową; współcześnie wywo56' s'; 6 5o*tryny s6wajcars*'%j, czemu dała oparcie &o6oa J#J# -ouss%au; powszechnie przy#$te w ró&nych systemach rządów, ale n'% j%st uwaFan% 6a warun%* *on'%c6ny 5%mo*raty6mu; ro56aj% r%%r%n5um kryterium zasi$gu terytorialnego % r%%r%n5um o49&no*rajow% i &o*a&n%; kryterium obowiązku #ego przeprowadzenia % r%%r%n5um oG&'4atoryjn% (np4 dla przy#$cia Aonstytuc#i z 55D r4 i a*u&tatywn% (gdy podmioty zarządza#ące re0erendum uzna#ą to za potrzebne; kryterium skutków prawnych % r%%r%n5um w'
* *
–
–
–
* *
*
*
*
–
*
*
*
–
– –
-E]E-ENDUM W KONSTYTUCJI Z 1!! -# art# ust# " umie#scawia procedury demokrac#i bezpośrednie# ja*o u6u%0n'aj
*
7F
wią&ące, a gdyby nie było wymagane# 0rekwenc#i, *e#m mo&e pod#ąć uchwał$ o przy#$ciu parlamentarnego trybu raty
*
→ →
–
*
75
– –
-E]E-ENDUM W S.-=W=CB O SZCZE?/NYM ZN=CZENIU D/= .=\STW= CB=-=KTE- ]=KU/T=TYWNY CB=-=KTE- ]=KU/T=TYWNY ) ) brak obowiązku przeprowadzenia go; .-ZEDMIOT -E]E-ENDUM % srawy o s6c6%49&nym 6nac6%n'u 5&a a@stwa oznacza zakaz przeprowadzenia re0erendum w sprawach nie związanych z interesem pa8stwa, pa8stwa , ale nie istnie#ą &adne procedury zakwestionowania dopuszczalności re0erendum, ale równie& oznacza zakaz ustanawiania przez ustawodawc$ zwykłego wy#ątków; wy#ątków ; tylko sprawa W sprawa W problem natury ogólnie#sze# czy kierunkowe#; prze przedm dmio iote tem m mo&e mo&e być być konkre konkretny tny aktCd aktCdecyz# ecyz#a, a, tylko gdy Aon Aonstytuc stytuc#aCus #aCustawa tawa nie zastrz zas trzega ega teg tego o dla kompet kompetenc#i enc#i #akie #akiegoś goś organu organu (np4 raty
*
*
→
→
*
–
→
→
*
–
* *
*
*
*
→ → →
→
D=
40osowan'% ) w c'<4u 1 &uG " 5n' , w przypadku dwudniowego mo&na podać 0rekwenc#$ i konieczne #est zabezpieczenie urny i lokalu wyborczego; 40osy n'%waFn% ) inna karta, karta w całości przedarta, brak odpowiedzi lub udzielił wi$ce# odpowiedzi; 'A9 usta&a usta&a wyn'*' wyn'*' i przekazu#e do publiczne# wiadomości, oraz sprawozdanie do *2; w%ry*acja nale&y do *2, a ka&dy wyborca mo&e wnieść protest; wa&ne wa&ne gdy nie doszło doszło do narusz narusze8 e8 prawa, prawa, mogących mogących mieć wpływ wpływ na wynik wynik głosowania; wyn'* j%st w'
→
*
*
→
*
→
→
*
–
–
*
→
*
–
* *
–
– –
–
*
D
.-EZYDENT –
.OZYCJ= UST-OJOW= pozy pozyc# c#a a ustr ustro# o#ow owa a prez prezyd yden enta ta wy wyzn znac acza zana na #est #est prze przezz 6as 6asa5; a5; o5 o56'a 6'a0u 0u w0a w0a56 56 i określenie określenie tego urz$du #ako #ednego #ednego z członów w0a56y wy*onawc6%j % wyznacza #ą ) o5stawowyc: 6asa5: 6asa5a 5ua&'6mu ) odr$bne działanie 'rezydenta i rządu, czemu da#e wyraz min4 system systematy atyka ka Aonstyt onstytuc# uc#i, i, a domnie domnieman manie ie kompet kompetency ency#ne #ne w sprawa sprawach ch polity polityki ki pa8stwa przysługu#e !, która #est powiązana z *e#mem personalnie i politycznie, a z prezydentem w ograniczonym stopniu; un*cja arG'tra (czuwanie nad konstytucy#ną ciągłością pa8stwa i interweniowanie w razie razie zakłóc zakłóce8 e8 stosunk stosunków ów *e#m.! *e#m.! #ako #ako elemen elementt zrac#o zrac#onal nalizo izowan wania ia system systemu u parlamentarnego; wyG9r r6%6 Nar95, co umacnia pozyc#$ prezydenta #ako arbitra; *a5%ncyjnoH (art4 6D ust4 6 ) - lat i #edna reelekc#a; wyko kony nywa wani niu u konst konstyt ytuc ucy# y#nyc nych h zada zada8 8 i komp kompet etenc enc#i #i da#e da#e mu n'%6a&%FnoH w wy kons konstr truk ukc# c#a a o5ow'%56'a&noHc' (brak (brak odpowi odpowiedz edzial ialnoś ności ci polity polityczn czne#, e#, a #edyni #edynie e kons konsty tytu tucy cy#n #na a za naru narusz szen enie ie praw prawa a,, choć choć ogra ograni nicz czon ona a prze przezz inst instyt ytuc uc#$ #$ *ontrasy4naty ; 4warancj< n'%6a&%FnoHc' j%st t%F n'%o0
*
*
* * *
*
–
*
*
*
→
→
*
*
–
–
WYO-Y .-EZYDENT= .-EZYDENT= I JEO M=ND=T M=ND=T #estt nie niespó spó#ne #ne z ure uregul gulowa owania niami mi dot dot44 kom kompet petenc enc#i #i wyG'%rany r6%6 Nar95 ) co #es prezydenta, ale #est wynikiem historycznych uwarunkowa8; uwarunkowa8 ; wyGory Qror6ym'otn'*ow% Qror6ym'otn'*ow% ows6%c:n% ) czynne ) #ak do *e#mu, bierne ) od ?- lat; r9wn% ) aspekt 0ormalny, a aspekt materialny nie ma znaczenia, gdy& #est tylko #eden mandat, wi$c cały kra# #est #ednym okr$giem wyborczym; wyborczym; G%6oHr%5n'%; w 40osowan'u tajnym; * *
* *
O-=NIZ=CJ= WYO-?W WYO-?W
D6
–
6ar6<56%n'a wyGor9w 5o*onuj% Mars6a0%* S%jmu na dzie8 pomi$dzy 177Q, 5n'%m przed ko8cem kadenc#i, tak by wybory zako8czyły si$ przed ko8cem kadenc#i i by pozostał #eszcze czas na wypowiedzenie si$ przez *2; w ra6'% r6%5t%rm'now%4o or9Fn'%n'a ur6;5u % arszałek *e#mu zarządza w ciągu 1 5n' o5 or9Fn'%n'a, na dzie8 na#póBnie# )7 o5 5aty 6ar6<56%n'a; w razie wprowadzenia #ednego ze stan9w na56wyc6ajnyc: wybory mogą być dopiero !7 5n' o 6a*o@c6%n'u; G'%rn% rawo wyGorc6% ) ma#ący pełne prawa wyborcze i na#póBnie# w dniu wyborów ?- lat, o ile nie był #u& prezydentem 6 kadenc#e4 o&na wielokrotnie kandydować; 640as6an'% *an5y5at9w ) przez min4 ==4=== wyborców; w';*s6oH G%6w64&;5na, a tura w ciągu 1 5n' po turze, a #eśli #eden z kandydatów wyco0a si$, umrze, lub utraci prawo wybieralności to odracza si$ o *o&%jn% 1 5n'; w%ry*acja waFnoHc' wyGor9w przez *2, który ma na to +7 5n', co #est czasem zbyt krótkim, ale Gra* or6%c6%n'a do czasu zako8czenia kadenc#i urz$du#ącego prezydenta n'% owo5uj% 6a*a6u oGj;c'a ur6;5u , skoro w art4 ? ust4 6 pkt4 ? #edną z przyczyn niewa&ności wyborów #est stwierdzenie niewa&ności wyborów; *
*
–
– –
–
OJĘCIE U-ZĘDU –
–
–
o 60oF%n'u r6ys';4' r6%5 ZN, powinno si$ odbyć ostatn'%4o 5n'a *a5%ncj' or6%5n'%4o; w ra*tyc% nowy prezydent wy40as6a *r9t*'% wyst<'%n'% w orm'% or;56'a przed 12, które n'% moF% Gy r6%5m'ot%m 5%Gaty ; ob#$cie urz$du powodu#e r6%*s6ta0c%n'% r%6y5%ntaQ%&%*ta w r%6y5%nta ur6;5uj
ST=TUS .-=WNY –
–
–
–
– –
–
n'%o0
O.-?NIENIE U-ZĘDU –
art# 1+1 ust# " Hm'%r prezydenta;
*
D?
6r6%c6%n'% s'; urz$du ) mo&e w ka&dym czasie i skuteczny z chwilą zło&enia; trwa0%j n'%65o&noHc' do sprawowania urz$du ze wzgl$du na stan 65row'a uchwałą 12 wi$kszością 6C? ustawowe# liczby członków 12; 60oF%n'% r%6y5%nta 6 ur6;5u or6%c6%n'%m TS; stw'%r56%n'a n'%waFnoHc' wyGoru .r%6y5%nta &uG 6 'nnyc: r6yc6yn n'%oGj;c'a ur6;5u o wyGor6% ; s*ut%* or9Fn'%n'a ) powstanie po stronie Mars6a0*a S%jmu obowiązku zast$powania prezydenta, a gdy nie mo&e wypełnić tych obowiązków zast$pu#e go Mars6a0%* S%natu; osoGa 6ast;uj
* *
* *
–
–
–
*
*
D+
–
KONT-=SYN=T= I .-E-O=TYWY *ontrasy4nata pełni " un*cj% ustrojow%: u6a&%Fn'a r%6y5%nta o5 r%m'%ra; r6%j;c'% r6%6 r%m'%ra o5ow'%56'a&noHc' o&'tyc6n%j 6a t%n a*t, co powodu#e oHr%5n'% u6a&%Fn'%n'% r%6y5%nta o5 ar&am%ntu; r%ro4atywy ) akty prezydenta zwolnione z obowiązku zło&enia kontrasygnaty, a odpowiedzialność za nie ponosi prezydent tylko gdy zostaną wydane z naruszeniem prawa (odp4 konst4; :'stor'a 'nstytucj' *ontrasy4naty : T=K 8 *onstytucja marcowa ' *w'%tn'owa (bardzo ograniczona; T=K 8 now%&a *w'%tn'owa 6 1!3! r# (tylko do na#wa&nie#szych aktów prawnych, które miały być określone w ustawie, nigdy nie wydane#; T=K 8 Ma0a Konstytucja 6 1!!" r# (zasada ) kontrasygnata aktów prawnych prezydenta S lista kilkunastu prerogatyw, ale nie uznano w praktyce tego wyliczenia za enumeratywne, co poparł nie #ednomyślnie 3A; w Konstytucj' 6 1!! r# ) IA3O P!1TU9@ '!@1OU@23I ('KTQ@ *1@!*1@ 2 IA3O '!I92@ ) wszystkie decyz#e i działania pod#$te przez prezydenta w okresie wykonywania urz$du, wi$c nie dot4 aktów w 0ormie ustne#4 9y#ątki od zasady w art4 ++ ust4 ?: stosunki prezydenta z parlamentem (.F; sprawy związane z powoływaniem i odpowiedzialnością rządu i ministrów (.-; powoływania innych organów pa8stwowych (6=.6D; tradycy#nych uprawnie8 głowy pa8stwa (7.5; tak by mógł pełnić 0unkc#$ arbitra, a prerogatywy te wychodzą poza zakres działa8 rządu; 6aws6% u56'%&a r%m'%r (umocnienie #ego pozyc#i wobec prezydenta i innych członków !, który ma %0n< swoGo5; 5%cy6j', a prezydent nie ma &adnych środków do wymuszenia #e#; w art4 ++ ust4 6 zaznaczone, &e G'%r6% na s'%G'% o5ow'%56'a&noH r6%5 S%jm%m , ale to mylące stwierdzenie, gdy& premierowi nie mo&na wyrazić indywidualnego /otum nieu0ności, a #edynie konstruktywne w stosunku do całe# !; uzyskanie kontrasygnaty #est *on'%c6n< r6%s0an*< waFnoHc' a*tu, a wydanie go pomimo braku kontrasygnaty mo&e stanowić naruszenie konstytuc#i; * *
–
–
* *
*
–
* * * *
→
–
–
–
KOM.ETENCJE .-EZYDENT= -E/=CJE Z .OZOST=>YMI W>=DZ=MI ]UNKCJ= =-IT-= % kompetenc#e
–
–
związane z 6or4an'6owan'%m ' %rsona&nym s*0a5%m władz oraz mo&liwości :amowan'a 56'a0a&noHc' tych władz; STOSUNKI Z .=-/=MENTEM % parlament nie ma wpływu na wybór prezydenta, a wobec urz$du#ącego ma tylko mo&liwość pociągni$cia do odpowiedzialności konstytucy#ne# 4 Urawn'%n'a r%6y5%nta woG%c ar&am%ntu or4an'6acyjn% ) zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedze8 izb, ale podporządkowane terminom wyznaczonym przez konstytuc#$; 'n'cjatywn% ) inic#atywa ustawodawcza, zarządzenie re0erendum za zgodą *enatu; :amuj
* *
*
–
s6%ro*'% urawn'%n'a w roc%s'% owo0ywan'a -M , które osłabiane są w razie istnienia stabilne# wi$kszości w se#mie; 5o*onywan'% 6m'an (na wniosek premiera w składzie urz$du#ącego rządu; Gra* Hro5*9w %46%*wowan'a o5ow'%56'a&noHc' rządu przez prezydenta, a #edynie moF% 60oFy wn'os%* 5o S%jmu o oc'<4n';c'% r%m'%raAm'n'stra 5o o5# *onst#, tylko w razie złamania przez nich prawa; o4ran'c6on% moF&'woHc' o556'a0ywan'a na rac% r6<5u, min4 poprzez -a5; aG'n%tow< ) ! pod przewodnictwem prezydenta zwoływana przez niego w sprawach szczególne# wagi, ale #est to #edynie pole dyskus#i, gdy& !V nie przysługu#ą kompetenc#e ! ora6 or6%6 o5%jmowan'% ro6str6y4n'; w srawac: 6a4ran'c6nyc: ' oGronnoHc' (ale w znacznym stopniu okro#one; STOSUNKI Z W>=DZ2 S2DOWNICZ2 % ze wzgl$du na zasad$ niezale&ności i niezawisłości prezydent n'% ma rawa w0ywa na or6%c6n'ctwo , a #edynym wy#ątkiem #est rawo 0as*' (nie dot4 skazanych przez 3*, ale ma szerokie urawn'%n'a or4an'6acyjn% w stosunku do te# władzy: owo0uj% s;56'9w (z wy#ątkiem 3A i 3* na wn'os%* K-S ( w *t9r%j ma 1 r6%5staw'c'%&a; owo0uj% .r%6%sa ' W'c%r%6%sa TK , .'%rws6%4o .r%6%sa SN, .r%6%sa NS= spośród kandydatów przedstawionych r6%6 64roma56%n'a o49&n% tyc: s<59w ; o*r%H&a t6w# r6%&'c6n'*' wyna4ro56%n'ow% 5&a os6c6%49&nyc: 4ru s;56'9w ; *
* *
*
–
*
*
*
S.-=WY STOSUNK?W Z=-=NICZNYCB –
–
–
srawy o49&n%4o *'%rown'ctwa w srawac: 6a4ran'c6nyc: na&%F< 5o -M , wi$c uprawnienia prezydenta w tym zakresie są wy#ątkami od zasady i zawsze muszą mieć wyraBną podstaw$ konstytucy#ną; s6c6%49&n'% waFn% j%st ostanow'%n'% art# 1++ ust# + ) prezydent w zakresie polityki zagraniczne# ws9056'a0a z premierem i właściwym ministrem, co nakłada obowiązek dą&enia do kompromisów i nie pode#mowania działa8 nie uzgodnionych z premierem i *1, a&% j%5noc6%Hn'% Konstytucja o*r%H&a r%6y5%nta ja*o najwyFs6%4o r6%5staw'c'%&a -. ora6 r%r%6%ntanta w stosun*ac: 6%wn;tr6nyc:V ow'%r6aj
*
*
* *
–
*
*
*
raty
–
– –
c:o srawy o49&n%4o *'%rown'ctwa ' o5ow'%56'a&noHc' 6a G%6'%c6%@stwo w%w# ' 6%w# na&%F< 5o -M, to Aonstytuc#a przyzna#e prezydentowi .OZYCJĘ N=JWYSZEO ZWIE-ZCBNIK= SI> Z-OJNYCB, a&% 6 6astr6%F%n'%mV F% w c6as'% o*oju 6w'%r6c:n'ctwo to srawuj% MON , wi$c 0unkc#a ta ma 9OI! *OXEQ12O , choć da#e mu prawo do in0ormac#i i konsultac#i 4 9 tym celu prezydent powołu#e -a5; %6'%c6%@stwa Naro5ow%4o (!X2, #ako organ doradczy w zakresie bezpiecze8stwa wew4 i zew4; mianu#e s6%a S6taGu %n%ra&n%4o oraz dowódców rodza#ów sił zbro#nych (S kontrasygnata; nada#e pierwszy sto'%@ oc%rs*' i stopnie 4%n%ra&s*'%, na wniosek 2; w sytuacj' 6a4roF%n'a G%6'%c6%@stwa a@stwa mo&e w 6ast;stw'% S%jmu wprowadzić stan wojny ; m'anuj% ' o5wo0uj% na wn'os%* r%m'%ra Nac6%&n%4o Dow95c; S'0 ZGrojnyc: ; na wn'os%* r%m'%ra moF% 6ar6<56' całkowitą lub cz$ściową moG'&'6acj; ora6 uFyc'% s'0 6Grojnyc: 5o oGrony a@stwa; urawn'%n'a 5ot# stan9w na56wyc6ajnyc: wo#ennego i wy#ątkowego ) wprowadza prezydent na wniosek ! i nast$pnie przedkłada *e#mowi; * * *
–
DD
ST=NOWIENIE .-=W= –
– –
bardzo skromne kompetenc#e w zakresie prawa powszechnie obowiązu#ącego % #edynie art# "+ % gdy w okresie stanu wo#ennego *e#m nie mo&e zebrać si$ na posiedzenie prezydent na wniosek ! (Skontrasygnata wyda#e ro6or6<56%n'a 6 moc< ustawy w zakresie: ograniczenia wolności praw; zasad wyrównania strat ma#ątkowych wynika#ących z wCw ograniczenia; powinny odpowiadać stopniowi zagro&enia i zmierzać do #ak na#szybszego przywrócenia normalnego 0unkc#onowania pa8stwa; powinny być przedstawione do zatwierdzenia na na#bli&szym posiedzeniu *e#mu; a*ty o5ustawow% ro6or6<56%n'a i 6ar6<56%n'a na zasadach ogólnych (art4 56 i 5?; ostanow'%n'a ) dla realizac#i konstytucy#nych kompetenc#i, np4 zarządzanie wyborów parlamentarnych; moF&'woHc' w0ywan'a na rawo5awstwo prawo 'n'cjatywy ustawo5awc6%j; prawo w%ta ustawo5awc6%4o; wn'os%* 5o TK o kontrol$ nast$pczą i prewency#ną; kompetenc#a do raty*acj' u4m4;
*
* –
* *
–
* * * *
T-=DYCYJNE KOM.ETENCJE >OWY .=\STW= –
*om%t%ncj% s%cyc6n%V *t9ryc: n'% 5a s'; ow'%r6y 'nn%mu or4anow'V n'% n'os
* * * –
DF
-=D= MINIST-?W I =DMINIST-=CJ= -Z2DOW= .OZYCJ= UST-OJOW= " 6nac6%n'a oj;c'a Rr6<5 X 6nac6%n'% w=NIE I OD.OWIEDZI=/NO[ -=DY MINIST-?W =DY MINIST-?W ) oświadczenie premiera dokonane w imieniu rządu o woli D YMISJ= - zako8czenia urz$dowania i otwiera#ące procedur$ tworzenia nowego rządu4 (1$ na '%rws6ym os'%56%n'u now%4o r6<5u i musi zostać przy#$ta przez prezydenta (art4 76 ust4 ("$ n'% uc:wa&%n'% `otum 6auan'a r6%6 s%jm (art4 76 ust4 6 pkt4 (prezydent musi przy#ąć tą dymis#$ dla nowo powstałego rządu (art4 -+ ust4 6; w przypadku zwrócenia si$ premiera o /otum zau0ania (art4 7= (+$ wyra&enie *onstru*tywn%4o `otum n'%unoHc' (art4 76 ust4 6 pkt4 6 w zw4 z art4 -F ($ r%6y4nacja r%m'%ra (art4 76 ust4 6 pkt4 ? ) prezydent mo&e odmówić przy#$cia dymis#i (art4 76 ust4 + analogicznie te& Hm'%r r%m'%ra art4 76 ust4 ? ) 'rezydent przy#mu#ąc dymis#$ !, powierza #e# dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowe# ! % brak prawnego ograniczenie mo&liwości działania takie !, ale taki #est zwycza# polityczny; art4 ?F Po! ) wraz z dymis#ą ! dymis#e składa#ą te& sekretarze i podsekretarze stanu, wo#ewodowie i wicewo#ewodowie ) o ich przy#$ciu decydu#e premier w terminie ? miesi$cy od powołania nowe# !; – –
–
.-OCES TWO-ZENI= NOWEO -Z2DU Eta I (o5stawowy$ art# 1, ust# 1 8 prezydent 5%sy4nuj% premiera, który proponu#e skład ! % taką ! prezydent owo0uj% na#póBnie# w + dni od pierwszego posiedzenia lub przy#$cia dymis#i po wyborach z reguły prezydent desygnu#e premiera po przy#$ciu dymis#i od poprzedniego, ale w 6== r4 desygnował E4 illera dzie8 przed ogłoszeniem o
–
*
D5
wybór premiera teoretycznie dowolny, w praktyce prezydent musi liczyć si$ z siłami politycznymi; desygnac#a nie ma skutków dla poprzednie# !, a #edyne obowiązki dla nowego premiera to skompletowanie !; prezydent nie mo&e powołać ! z wyłączeniem pewnych ministrów, albo powołu#e taką ! #aką chce premier, albo nie; w momencie powołania (i zło&enia przysi$gi nowa ! zaczyna działać; art# 1, ust# " ) w ciągu + dni premier przedstawia *e#mowi epose wniosek o `otum 6auan'a (bezwzgl$dna wi$kszość przy obecnych % wi$ce# na tak ni& przeciw i wstrzymu#ących si$ kiedyś #eszcze tzw4 przesłuchania ministrów przez komis#e, ale nowela !egulaminu *e#mu z 55D r4 zniosła to; po epose ) pytania i dyskus#a, a na koniec zabiera głos premier % głosowanie nad udzieleniem tzw4 inwestytury parlamentarne#(% domniemanie zau0ania se#mu do rządu; *
*
*
*
–
*
*
F=
T=K
NIE % Eta II (art# 1, ust# +$ premier składa dymis#$, prezydent #ą przy#mu#e i powierza obowiązki; nowa ! *e#m w ciągu + dni musi powołać nowego premiera i zaczyna działać; zaproponowanych przez niego członków ! i udzielić mu /otum zau0ania (wi$kszość bezwzgl$dna przy obecnych; –
–
–
T=K NIE % Eta III (art# 1,, ust# 1$ prezydent powołu#e tą w ciągu + dni prezydent powołu#e premiera i na ! i odbiera od nie# #ego wniosek pozostałych członków ! i odbiera od przysi$g$ nich przysi$g$; poprzednia ! przesta#e istnieć; w ciągu + dni se#m musi uchwalić /otum zau0ania zwykłą wi$kszością (wi$ce# za ni& przeciw, wstrzymu#ący nie liczą si$ przy obecnych po epose (procedura #Cw; –
*
–
T=K
NIE premier składa dymis#$ !, prezydent #ą przy#mu#e i powierza obowiązki; art4 -+ ust4 6 ) prezydent skraca kadenc#$ se#mu;
–
–
–
powołanie rządu i odebranie od niego przysi$gi #est konstytucy#nym oGow'<6*'%m r%6y5%nta, z wy#ątkiem sytuac#i w których stwierdzi naruszenie terminów lub procedur konstytucy#ne# i z wy#ątkiem sytuac#i z art4 76 ust4+4 2ie mo&e odmówić ze wzgl$dów politycznych, gdy& gdyby porozumienie se#mu z prezydentem było mo&liwe to nie byłoby kole#nego etapu tworzenia rządu;
=DY MINIST-?W OD.OWIEDZI=/NO[ - o5ow'%56'a&noH o&'tyc6na (za działalność ! ) art4 -D ust4 solidarna (tylko konstruktywne /otum nieu0ności, a ała Aonstytuc#a z 556 te& zwykłe lub indywidualna (/otum nieu0ności; *onstru*tywn% `otum n'%unoHc' ) w 'olsce od 556, nawiązanie do niemieckie# Pstawy 1asadnicze# z 5+5 r4 % art4 -F ustala #ego warunki: wniosek zawiera#ący 'm'%nn% (tzn4 konstruktywne wskazanie nowego premiera, ale nie musi być umotywowany; wniosek zło&ony przez min4 ) os09w , a raz zło&onego podpisu nie mo&na wyco0ać; mo&liwe składanie w'%&u wn'os*9w , debatowane łącznie, a przy#$cie pierwszego załatwia spraw$; głosowanie na#wcześnie# o 5n'ac: od zło&enia wniosku, wniosku nie mo&na wyco0ać; za ) w';*s6oH ustawow%j &'c6Gy os09w (6?, bez wzgl$du na liczb$ obecnych; owt9rny wn'os%* na#wcześnie# po ? miesiącach, chyba &e zgłosi go posłów; Gra* moF&'woHc' ro6w'<6an'a ar&am%ntu przez prezydenta w razie wyra&enia /otum nieu0ności4 3aka mo&liwość była w ałe# Aonstytuc#i z 556 r4 po zwykłym /otum nieu0ności4 'n5yw'5ua&na o5ow'%56'a&noH ) za sprawy nale&ące do ich kompetenc#i lub powierzone im przez premiera ) art4 -D ust4 6 nie dot4 premiera; wniosek zło&ony przez min4 )! os09w ;
–
*
→
→
→
→
→
→
→
*
→ →
F
głosowanie na#wcześnie# o 5n'ac: od zło&enia wniosku, i powinien być zaopiniowany przez odpowiednią komis#$; za ) w';*s6oH ustawow%j &'c6Gy os09w (6?, bez wzgl$du na liczb$ obecnych; owt9rny wn'os%* na#wcześnie# po ? miesiącach, chyba &e zgłosi go posłów; o5ow'%56'a&noH m'n'str9w r6%6 r%m'%r%m ) mo&e &ądać w ka&dym momencie i z ka°o powodu (odpowiedzialność polityczna zło&enia dymis#i, a w razie #e# braku wystąpić z wnioskiem do prezydenta (art4 7 % pod rządami ałe# Aonstytuc#i s0ormułowanie Gmo&e powołaćH dawało prezydentowi prawo do odmowy dokonania zmian w rządzie na wniosek premiera4 becne s0ormułowania, wg wi$kszości doktryny nie da#ą takie# mo&liwości (o ile nie b$dzie bł$dów 0ormalnych, ale w 6==? prezydent odmówił powołania nowego ministra zdrowia →
→
→
*
F6
o5ow'%56'a&noH *onstytucyjna r%m'%ra ' c60on*9w -M ) za naruszenie konstytuc#i lub ustaw lub przest$pstwo popełnione w związku z za#mowanym stanowiskiem; wn'os%* ) 'rezydent, - posłów % ro6str6y4a se#m ?C- ustawowe# liczby posłów (6D7 % sąd właściwy to TryGuna0 Stanu; r9Fn'c% 6 o5ow'%56'a&noHc'< r%6y5%nta wniosek rozstrzyga *e#m, a nie 1gromadzenie 2arodowe; dot4 tylko przest$pstw popełnionych w związku z za#mowanym stanowiskiem (ustawa o 3* traktu#e to #ako alternatyw$ wobec odpowiedzialności przed zwykłymi sądami; ma racze# 0unkc#$ karania, a nie odwołania ze stanowiska, gdy& se#m ma łatwie#szy sposób odwołania4 *
*
→ →
→
–
–
SK>=D I O-=NIZ=CJ= -Z2DU ! #est or4an%m *o&%4'a&nym, a #e# skład ma charakter w'%&oosoGowy % rezygnac#a w Aonstytuc#i ze stwierdzenia &e Gdziała kolegialnieH (dopiero w ustawie #est to stwierdzenie; S*0a5 ma c:ara*t%r 6am*n';ty (art4 +D: r%6%s -M; m'n'strow'% (art4 +5 ust4 ; kieru#ący określonymi działami gospodarki; wypełnia#ący zadania wyznaczone przez premiera (w drodze rozporządzenia ) art4 ?? ust4 u!; w'c%r%6%s' -M (mo&e być ministrem, tak samo premier ) art4 +D ust4 ?; *'%rown'cy *om't%t9w o*r%H&onyc: w ustaw'% ) ustawa musi zaznaczać, &e #est to naczelny organ pa8stwa % Aomitet Xada8 2aukowych, Aomitet ntegrac#i @urope#skie#; .o6a s*0a5%m -M *'%rown'cy t6w# ur6;59w c%ntra&nyc: ) tworzone przez ustaw$, wyodr$bnione resortowo, ale ustawa na ich czele nie postawiła ministra ani nie nadała im 0ormy komitetu z art4 +D ust4 + % nie ponoszą odpowiedzialności przed se#mem i 3*, ale przed premierem lub ministrem; %0nomocn'cy r6<5u (art4 = u! ) stanowisko tworzone przez rozporządzenie !, obsada personalna przez premiera; *anc%&ar'a r%6%sa -M (art4 67.? u! ) obsługa premiera, wicepremierów oraz innych ciał w strukturze rządu4 2a czele stoi *ze0, powoływany i odwoływany przez premiera (z reguły równie& #ako minister.członek ! -6<5ow% C%ntrum /%4's&acj' (art4 +a.i u! ) koordynac#a działalności legislacy#ne# !, premiera i innych organów administrac#i rządowe# oraz obsługa prawna !, w tym wydawanie onitora 'olskiego i wydawanie Uziennika Pstaw; -6<5ow% C%ntrum Stu5'9w Strat%4'c6nyc: (art4 +#.o u! ) prowadzenie prac słu&ących prezesowi ! do programowania strategicznego i prognozowania rozwo#u gospodarczego i społecznego4 Stru*tura -M racam' *'%ruj% r%m'%r , zwołu#e posiedzenia i im przewodniczy (terminy od azowieckiego przy#$ły si$ we wtorki; Gra* &'sty sraw , które muszą być przedmiotem posiedzenia4 'rzy#mu#e si$, &e muszą to być sprawy nale&ące do zakresu działania rządu, ale to premier ma swobod$ działania; oGow'<6%* uc6%stn'c6%n'a wszystkich osób w posiedzeniach, choć mogą być reprezentowane przez inne osoby z kierownictwa danego ministerstwa, ale podczas głosowania zastąpione mogą być tylko przez inne ministra, wyznaczonego przez premiera; uc6%stn'ctwo 'nnyc: os9G mo&e wynikać z ustawy ) do 6== r4 prezes 2A i prezes 2X', obecnie wg4 art4 F u! sekretarz !; F?
* *
→ →
* *
–
*
*
*
*
*
–
*
*
*
*
→
z decyz#i premiera , który mo&e zapraszać, z własne# inic#atywy lub na wniosek członka !, inne osoby, w szczególności kierowników urz$dów centralnych, wo#ewodów i inne osoby; ze zwycza#u ) od rządu Kana Xieleckiego w posiedzeniach ! bierze udział przedstawiciel prezydenta, choć niektóre posiedzenia zwoływane są tylko w konstytucy#nym składzie; ro6str6y4n';c'a zapada#ą w drodze politycznego konsensusu, a wy#ątkowo premier zarządza głosowanie; posiedzenia są n'%jawn%, sporządza si$ zapis ich przebiegu i protokoły ustale8; te& *or%son5%ncyjn% u64a5n'an'% stanow's* (droga obiegowa ) wg !egulaminu ! #est to procedura przy#mowania dokumentów, #eśli nie zgłoszą zastrze&e8 uwa&a si$ dokument za przy#$ty; szczególna 0orma ) -a5a aG'n%towa pod przewodnictwem 'rezydenta (art4+4 or4any w%wn;tr6n% ' omocn'c6% -M sta0% *om't%ty -M ) tworzone w drodze zarządzenia premiera; inic#owanie, przygotowywanie i uzgadnianie rozstrzygni$ć lub stanowisk !; z reguły składały si$ z członków rządu; *om't%ty 5o o*r%H&onyc: sraw ) tworzone przez zarządzenie !; *om'sj% 5o oracowan'a *o5y*acj' ) tworzone przez zarządzenie !; Ko&%4'um 5o Sraw S0uFG S%cja&nyc: ) organ opiniodawczo.doradczy w sprawach dot4 IX9, I9, 9*, ochrony bezpiecze8stwa pa8stwa działa8 'olic#i, *tra&y Vraniczne#, andarmerii 9o#skowe#, X! i niektórych innych słu&b4 in4 opiniu#e decyz#e premiera w sprawie powołania sze0ów odpowiednich resortów oraz *ze0a Xiura Xezpiecze8stwa 2arodowego w Aancelarii 'rezydenta4 o&e uczestniczyć te& przedstawiciel prezydent; *om'sj% ws9&n% ) tworzone przez ! w drodze rozporządzenia4 9ypracowanie wspólnego stanowiska4 2p4 Aomis#a 9spólna !ządu i @piskopatu; -a5a /%4's&acyjna działa przy premierze4 →
→
*
* *
* *
→
→ → →
→
→
–
–
Z=K-ES DZI=>=NI= -=DY MINIST-?W art4 +7 ust4 ) o&'ty*a w%wn;tr6na ' 6a4ran'c6na -. % polityka, tzn4 nie tylko administrac#aCwykonywanie ustaw, ale i strategiczne decydowanie o kierunkach działania o politycznym charakterze; art4 +7 ust4 6 ) 5omn'%man'% *om%t%ncyjn% 5&a -M: odnosi si$ do spraw o&'ty*' ) te kompetenc#e wykonawcze związane z 0unkc#ą rządzenia; odnosi si$ do spraw polityki a@stwa ) a nie do spraw lokalnych, co do których domniemanie kompetency#ne przysługu#e samorządowi terytorialnemu (art4 7 i art4 7?; art4 +7 to o5stawow% ' najwaFn'%js6%V a&% n'% ws6yst*'% 6a5an'a -M : ust4 ? ) kierowanie administrac#ą rządową, w sprawach nie przyznanych przez ustawy organom w związku z art4 +7 ust4 ? pkt4 ?; kierowanie wykonaniem bud&etu pa8stwa, ale tuta# kompetenc#e ma podzielone z ministrem do spraw
*
*
–
*
*
*
*
*
→
F+
art4 +7 ust4 ? pkt = ) zawiera umowy mi$dzynarodowe wymaga#ące raty
–
* * *
*
.-EZES -=DY MINIST-?W Kom%t%ncj% r%m'%ra *onc%ntruj< s'; na twor6%n'u r6<5u i wnioskowaniu o dokonywanie zmian w rządzie, a poniewa& to on kontrasygnu#e akty prawne prezydenta #est #ednocześnie #edynym partnerem głowy pa8stwa4 1 nim związane #est istnienie rządu, gdy& udzielenie /otum nieu0ności lub nieudzielenie /otum zau0ania to zawsze obalenie rządu; 6a*r%s'% 6a5a@ ' %rsona&n%j oGsa56'% m'n'st%rstw ora6 'nnyc: or4an9w c%ntra&nyc:, w tym sekretarzy i podsekretarzy stanu w ministerstwach, kierowników urz$dów centralnych, pełnomocników rządu, *ze0a A'!; or4an'6acj' rac r6<5u ' r%r%6%ntacj' -M (art4 +F pkt4 , 6 i +, w tym mo&e &ądać in0ormac#i, sprawozda8, dokumentów, rozstrzyga spory kompetency#ne, wyznacza zast$pstwo nieobecnego ministra; *'%rowan'u rac t%r%now< a5m'n'stracj< r6<5ow< ) powołu#e i odwołu#e wo#ewodów i wicewo#ewodów (na wniosek, kompetenc#e koordynacy#ne i kierownicze (łącznie z ministrem właściwym do spraw administrac#i 6w'%r6c:n'ctw'% na5 osoGam' 6atru5n'onym' w a5m'n'stracj' r6<5ow%j ) art4 +F pkt4 D i w korpusie słu&by cywilne# ) art4 -? ust4 6; na569r na5 56'a0a&noHc'< samor6<5u t%rytor'a&n%4o (art4 +F pkt4 7 choć ograniczony do legalności i w 0ormach i granicach określonych w Aonstytuc#i i ustawach; stanow'%n'u rawa ) wydawanie rozporządze8 (art4 +F pkt4 ? w zw4 z art4 56 i zarządze8 (art4 5?
–
–
–
–
–
–
–
– – –
MINISTE- " ro56aj% ) tzw4 ministrowie resortowi i ministrowie bez teki; stanowisko o&'tyc6n%; t6w# " twar6% m'n'stra : ja*o c60on%* -M ) hierarchia wewnątrz ! #est w przewa&a#ące# cz$ści nie0ormalna (nie licząc kierownicze# roli premiera, wg u! ! działa kolegialnie, a ka&dy minister ma swo#e obowiązki i prawa w te# strukturze: prawo przedstawiania swo#ego stanowiska; prawo głosowania; obowiązek uczestniczenia na posiedzeniach; obowiązek inic#owania i opracowywania polityki rządu w zakresie swo#e# kompetenc#i rzeczowe#; obowiązek realizowania polityki rządu ustalone# przez ! i związany z tym wymóg lo#alności wzgl$dem !; sytuac#a prawna wszystkich ministrów #est taka sama, brak obecnie tzw4 ministrów prezydenckich (2, *1, *9;
*
→ → → →
→
→
F-
*
ja*o j%5noosoGowy or4an a5m'n'stracj' r6<5ow%j ) dot4 tylko tzw4 ministrów resortowych, a zakres ich działa8 wynika z przydzielonych im działów przez premiera w drodze rozporządzenia; kieru#e swoim działem ) tzn4 pode#mu#e rozstrzygni$cia i działania #akie uzna za konieczne, podległa mu struktura ma charakter hierarchiczny, tworzy organy pomocnicze w ramach swo#ego działu; wyst$pu#e #ako organ naczelny w post$powaniu administracy#nym, a #ego decyz#e administracy#ne są ostateczne i podlega#ą #edynie kontroli sądów administracy#nych; mo&e wydawać rozporządzenia i zarządzenia, które #ednak uchylić mo&e ! na wniosek premiera z ka°o powodu (art4 +5 ust4 6; podlega mu ministerstwo ) zorganizowana struktura urz$dnicza powołana do bezpośrednie# realizac#i zada8 nale&ących do danego ministra4 3worzone, znoszone i przekształcane przez rozporządzenie !4 kierownictwo ministerstwa to poza ministrem, sekretarze stanu i podsekretarze stanu powoływani i odwoływani na wniosek ministra przez premiera (lub z #ego własne# inic#atywy, a zmiana rządu powodu#e ich ustawowy obowiązek zło&enia dymis#i4 Uo ich obowiązków nale&y doraBne zast$powanie ministra, ale w przypadku długie# nieobecności zast$pu#e go premier lub minister wskazany przez premiera4 bsługa urz$dnicza kierownictwa to tzw4 gabinet polityczny; struktura urz$dnicza obe#mu#e podział na departamenty (sprawy merytoryczne, sekretariaty (obsługa ministrów, komitetów, rad, zespołów, wydziały (komórki organizacy#ne wewnątrz departamentów i wydziałów, a zatrudnione osoby powinny być apolitycznymi, 0achowymi pracownikami, czemu słu&yć ma organizac#a korpusu słu&by cywilne#4 2ie powinny ich dotykać zmiany polityczne w kierownictwie4 →
→
→
→
F7
–
–
S=MO-Z2D TE-YTO-I=/NY ISTOT= S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEO ustró# władz lokalnych oparty na 6asa56'% 5ua&'6mu ) podział zada8 pomi$dzy samorząd terytorialny a administrac#$ rządową % 6asa5a 5%c%ntra&'6acj'; samor6<5 to wydzielenie z zakresu władzy pa8stwowe# pewne# dziedziny spraw i powierzenie ich samodzielnego rozwiązywania grupie społeczne#, które# sprawy te przede wszystkim dotyczą, czyli to administrac#a sprawowana przez odr$bne w stosunku do pa8stwa osoby prawne (korporac#e % ? cechy samorządu: to wyo5r;Gn'ona 4rua so0%c6na określona przez prawo, które# c60on*ostwo owstaj% 6 mocy rawa; powołany do wy*onywan'a 6a5a@ a5m# uG&4 w sposób samo56'%&ny i w ormac: w0aHc'wyc: dla adm4; posiada w0asn< or4an'6acj; zbudowaną wokół 6asa5y r6%5staw'c'%&stwa; ormy samor6<5u: samor6<5 s%cja&ny ) zawodowy (adwokacki, lekarski, gospodarczy (izby gospodarcze, organizac#e samorządu rzemieślniczego, wyznaniowy, narodowościowy; samor6<5 t%rytor'a&ny ) gdy wyodr$bnienie nast$pu#e na zasadzie terytorialne# i polega na powierzeniu wyłonionym przez mieszka8ców danego terenu organom bezpośredniego zarządzania sprawami tego terenu;
*
*
* –
*
*
S=MO-Z2D TE-YTO-I=/NY –
–
samorząd terytorialny (korporac#a komunalna ma c:ara*t%r un'w%rsa&ny , tzn4 &e dot4 całego terytorium pa8stwa i obe#mu#e wszystkich #ego mieszka8ców; samo56'%&noH (n'%6a&%FnoH o5 a5m'n'stracj' r6<5ow%j umo&liwia realizowanie swoich zada8, zna#du#e wyraz min w: wy0
* * *
* * *
→
–
* *
*
*
*
FD
uregulowania to ustawy samor6<5ow% , owst, II ustawa *om%t%ncyjna , o r%%r%n5um &o*a&nym, ale wcią& brak ustawy o dochodach tych #ednostek i co roku #est to regulowane ustawami epizodycznymi; najs'&n'%js6% *ontrow%rsj% ) &'c6Ga woj%w956tw (rząd: 6, se#m: -; skuteczne weto prezydenta doprowadziło do 7; s6c6%G%& woj%w956twa ma c:ara*t%r m'%s6any ; WOJEW?DZTWO twor6on% ustaw< (w nie# nazwa i terytorium oraz siedziba władz; ustr9j 5ua&'styc6ny ) #ako #ednostka samorządu terytorialnego i #ako #ednostka administrac#i rządowe#, w związku z tym istnie#ą " 'ony a5m'n'stracj' ) r6<5owa ' samor6<5owa, które odpowiedzialne są za realizac#$ zada8 określonych w ustawie; woj%wo5a ) t%r%nowy or4an a5m# r6<5# ' r6%5staw'c'%& -M w woj%w956tw'% , powoływany i odwoływany przez premiera na wniosek *9iI, a #ego zast$pcami są wicewo#ewodowie powoływani i odwoływani na wniosek wo#ewody przez premiera; aparat urz$dniczy zorganizowany w ur6<5 woj%w956*', który dzieli si$ na wyspec#alizowane wy56'a0y ; wo#ewoda i wicewo#ewodowie to o&'tyc6n% *'%rown'ctwo, a reszta urz$du w4 wraz z #ego dyrektorem powinna mieć charakter stały (zasada neutralności i apolityczności; wo#ewoda wypełnia wszystkie zadania adm4 rząd4 (a5m'n'stracja o49&na, które nie zostały przekazane do właściwości innych organów ( a5m'n'stracj' n'%6%so&on%j; w syst%m'% samor6<5u ) s%jm'* woj%w956twa, a organami wykonawczymi #est mars6a0%* ora6 6ar6<5 woj%w956twa, a podlega#ą im woj%w956*'% samor6<5ow% j%5nost*' or4an'6acyjn% i aparat urz$dniczy W ur6<5 mars6a0*ows*'; .OWI=T: rodza#e: składa si$ z graniczących ze sobą gmin ( ow'at 6'%ms*'; obe#mu#e miasto na prawach powiatu ( ow'at 4ro56*' ) z mocy prawa, gdy ==4=== mieszka8ców lub gdy stanowiło siedzib$ wo#ewody przez likwidac#ą danego wo#ewództwa, te& 9arszawa ale w ustawie; tworzone i określane terytorium ro6or6<56%n'%m -M; ty&*o ja*o j%5nost*a samor6<5u t%rytor'a&n%4o, choć mogą istnieć or4any a5m# r6<5# n'%6%so&on%j, o ile stanowi tak ustawa; or4any ow'atu ) ra5a ow'atu oraz organy wykonawcze ) starosta ' 6ar6<5 ow'atu; MIN= ) c6ysto samor6<5owy c:ara*t%r , a organami są: ra5a 4m'ny , a organem wykonawczym #est w9jt (gminy wie#skie, Gurm'str6 &uG r%6y5%nt m'asta (gdy miasto liczy ponad ==4=== i nie #est odr$bnym powiatem; →
→
→
–
* *
*
→
→
→
*
–
*
→ →
* *
*
–
–
UST-?J JEDNOSTEK S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEO O-=NY ST=NOWI2CE (r6%5staw'c'%&s*'% pochodzące z wyGor9w Q ror6ym'otn'*owyc:, a kadenc#e ich wynoszą &ata; syst%m wyGorc6y ) roorcjona&ny 5o ow'at9w ' woj%w956tw (,b ro4', a 4m'ny 5o "7#777 w';*s6oHc' w64&;5n%j, a 4m'ny owyF%j "7#777 roorcjona&nyV a&% G%6 ro49w ; o waFnoHc' wyborów (w razie zło&enia protestów decydu#ą s<5y o*r;4ow%, u6u%0n'%n'% s*0a5u ) wybory uzupełnia#ące lub wstąpienie kole#nego z listy; s*r9c%n'% *a5%ncj': odwołanie w r%%r%n5um &o*a&nym; rozwiązanie r6%6 S%jm; n'%5o*onan'% wyGoru 6ar6<5u w wyma4anym t%rm'n'%;
*
* * *
→ → →
FF
wyG'%ra 6% sw%4o 4rona r6%wo5n'c6
*
→ →
→
→ → → → →
–
*
→
F5
*
wybi bier eran anii w wy wybo bora rach ch 4m'na ) w9jt (Gu Gurm rm's 'str tr6V 6V r r%6 %6y5 y5%n %ntt m' m'as asta ta$$ wy pows po wsze zech chny nych ch,, ró równy wnych ch,, be bezp zpoś ośre redn dnic ich h i w gło głosow sowani aniu u ta ta#ny #nym m (wi$kszość bezwzgl$dna za, za, a ich kadenc#a połączona z kadenc#ą rad gmin, gmin , a ra5a n'% moF% 4o o5wo0a, a j%5yna orma o5wo0an'a to r%%r%n5um 4m'nn%V moF&'w% w + r6ya5*ac:: w razie odmowy udzielenia absolutorium absolutorium nie wcześnie# ni& + dni od odmowy rada ra da po pode de#m #mu# u#e e uc uchw hwał ał$ $ o prze przepr prow owadz adzeni eniu u re0er re0eren endu dum m (bez (bezwz wzgl gl$d $dna na wi$kszość; z in inneg nego o po powo wodu du ni ni&& ab abso solu luto tori rium um,, w wCw wCw proc proced edur urze ze,, ale ale koni koniec eczn zne e [ ustawowego składu za; z inic#atywy mieszka8ców wg mieszka8ców wg zasad ogólnych; →
→
→
–
Z=K-ES DZI=>=NI= I Z=D=NI= JEDNOSTEK S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEO onstyt ytuc# uc#a a wy wyty tycz czna na,, by była to 'stotna c6;H 6a*r%s 56'a0a@ samor6<5u % w Aonst oraz ustano ustanowie wienie nie 5omn'%man'a *om%t%ncyjn%4o na r6%c6 6a5a@ uG&'c6nyc: oraz samor6<5u t%rytor'a&n%4o % wa&ne " 0as6c6y6ny : rozdział zada8 m';56y m';56y samor6<5 samor6<5 a a5m'n'stracj; r6<5ow< ; rozdział zada8 om' o m';5 ;56y 6y os6 o s6c6 c6%4 %49& 9&ny nym' m' j% j%5n 5nos ost* t*am am'' samo sa mor6 r6<5 <5u u t%rytor'a&n%4o; 6a5an'a 6 6a*r%su a5m'n'stracj' uG&'c6n%j 56'%&< s'; na 6a5an'a 6astr6%Fon% ) w całości pozostawione organom adm4 rząd4; 6a5an'a wy*onywan% r6%6 samor6<5 t%rytor'a&ny ; 6a5an'a w0asn% % to 6a 6a5a 5an' n'a a r r6y 6yna na&% &%Fn Fn% % sa samo mor6 r6<5 <5ow ow'' (a (as s%* %*tt r6% r 6%5m 5m'o 'oto towy wy$$ ' r r6% 6%66 n' n'%4 %4o o wy wy*o *ony nywa wan% n% (a (as s%* %*tt o o5m 5m'o 'oto towy wy$$4 9ykonywane w% w0asnym 'm'%n'u ' na w0asn< o5ow'%56'a&noH , *ontro&a dokony dokonywan wana a przez przez organy organy rządow rządowe e ograni ograniczo czona na do *ryt%r'um &%4a&noHc', a onstyt ytuc uc#i #i są to nan n anso sowa wan% n% 6% Hr Hro5 o5*9 *9w w w0 w0as asny nyc: c: ' su suGw Gw%n %ncj cj''4 9g Aonst 6a5an'a uG&'c6n% s0uF
–
* *
→
→
–
5=
–
da#ą da#ący cy #e# 5omn'%man'% *om%t%ncyjn%, wi$c utworzenie wo#ewództw i powiatów uszczupliło zadania i kompetenc#e adm4 rządowe#, a nie odebrało #e gminom; samorz samorząd ąd realiz realizu#e u#e swo#e swo#e zadani zadania a w ormac: w0aHc'wyc: 5&a a5m'n'stracj', ale zaspok zaspoka#a a#anie nie potrze potrzeb b mieszk mieszka8c a8ców ów musi musi być wykony wykonywane wane r9w r9wn'% n'%FF r6 r6yy om omocy ocy 'nnyc: 'nstrum%nt9w n'F a5m# % rozró&nienie na s0er$: s%ra cyw'&norawna ) istnienie #ednostki samorządu w te# s0erze wynika przede wszy wszyst stki kim m z przy przyzn znan ania ia #e# #e# osobo osobowości wości prawn prawne# e# i uprawn uprawnie8 ie8 właśc właścicie icielskic lskich h i ma#ątkowych,, dlatego #ednostka wyst$pu#e #ako podmiot prawa cywilnego i działa na ma#ątkowych zasada zasadach ch prawa prawa cywiln cywilnego ego (zasad (zasada a swobo swobody dy dyspo dysponowani nowania a ma#ą ma#ątkiem tkiem i ochrony prawne# poprzez sądy powszechne; powszechne; zlecone , tak&e s%ra a5m'n'stracyjnorawna ) gdy wykonu#e zadania własne lub zlecone, tuta# przysługu#e #e# cecha samodzielności i oc ochr hro ony są sądo dowe we## są sądó dów w administracy#nych;; administracy#nych podstawą wą gospod gospodark arkii
*
*
–
*
*
*
–
*
*
→
→
→
–
–
N=DZ?- N=D DZI=>=/NOCI2 S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEO wy0
*
*
→
→
5
–
–
–
wg Aonstytuc#i ca0a 56'a0a&noH samorządu poddana #est nadzorowi, ale ty&*o 6 un*tu w'56%n'a &%4a&noHc', a nie celowości, gospodarności i rzetelności i n'% ma 6nac6%n'a c6y c:o56' o 6a5an'a w0asn% c6y 6&%con%; or4any na56orc6% to or4any a5m# r6<5#, ale n'% ma ow'<6an'a om';56y j%5nost*am' samor6<5u r9Fnyc: s6c6%G&' (głównie ze wzgl$du na określenie gminy #ako podstawowe# #ednostki samorządu % r%m'%r i woj%wo5ow'%, a w zakresie spraw
* *
*
–
–
*
*
*
56
!
]IN=NSE .U/ICZNEV -=DIO]ONI= I TE/EWIZJ=V KONT-O/= .=\STWOW= w ramach władzy wykonawcze# nie mo&e dochodzić do zbyt du&e# koncentrac#i władzy w r$kach rządu (min4 z powodu bliskości pewnych s0er do praw i wolności człowieka, a dodatkowo pewne dziedziny muszą być zorganizowane i zarządzane w specy
]IN=NSE .U/ICZNE 09wn% *om%t%ncj% w 6a*r%s'% nans9w uG&'c6nyc: na&%F< 5o -M (uchwala pro#ekt bud&etu, chroni interesy *', inic#atywa ustaw o zaciąganiu długu publicznego i o udzielaniu gwaranc#i
Z=S=D= WY>2CZNOCI UST=WY
5&a normowan'a sraw 6w'<6anyc: 6 nansam'
uG&'c6nym': choć wynika z zasad ogólnych z art4 FD i 5?, to podkreślono to w rozdziale "inanse 'ubliczne w: art# "1) % or6<5%* ' ramy uG&'c6n%j 4oso5ar*' nansow%j ) sposób gromadzenia i wydatkowania środków
*
→
→
→ →
*
→
→
–
OD-ĘNY T-Y UCBW=/=NI= UDETU I JEO KONT-O/I )
choć w znaczne# mierze #est to s0era władzy wykonawcze#, powszechnie przy#$te #est, i& nale&y to do kompetenc#i parlamentu; Gu5F%t s*0a5a s'; 6 " c6;Hc' : t%*st ) prawne ramy bud&etu; 6a0
*
→ →
*
5?
*
*
–
Gra* G%6w64&;5n%4o na*a6u 6r9wnowaF%n'a Gu5F%tu (zbilansowanie przychodów i wydatków, ze wzgl$du na nierealność i nie&yciowość takiego ograniczenia, ale nale&y pami$tać o uwarunkowaniach zewn$trznych, a dodatkowo *e#m nie mo&e zwi$kszyć de
S=MODZIE/N= .OZYCJ= KONSTYTUCYJN= N. J=KO CENT-=/NEO =NKU .=\STW= *
6a5an'a art# "" ust# 1 wyłączne prawo emis#i pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieni$&ne#, a w u2X' podstawowym celem #est utrzymanie stabilnego poziomu cen przy #ednoczesnym wspieraniu polityki gospodarcze# rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu % wskazanie kryteriów podczas ew4 konLiktów 2X'.rząd; 'nn% 6a5an'a gospodaru#e rezerwami dewizowymi, prowadzi bankową obsług$ bud&etu pa8stwa, regulu#e płynność banków oraz ich re
*
→
→
→
–
-=DIO]ONI= I TE/EWIZJ= m%5'a %&%*tron'c6n% ) o5r;GnoHc' w stosunku do innych środków masowego przekazu: z uwagi na wymagania techniczne i konieczność zachowania Gporządku w eterzeH przekaz radiowy i telewizy#ny musi być poddany Hc's0ym r%4u0om 5ot# c6;stot&'woHc' ' 6as';4u na5awan'a; w znacznie w';*s6ym ston'u o556'a0ywuj% na o5G'orc; ni& słowo drukowane; wymaga 5uFyc: Hro5*9w nansowyc:, co ogranicza liczb$ potenc#alnych nadawców; po 5F5 r4 wiele sporów o kształt radio0onii i telewiz#i, głównie z powodu uwarunkowa8 historycznych z okresu '!E, kiedy to telewiz#a i radio były pod całkowitym monopolem pa8stwa i wykorzystywane do doraBnych celów politycznych4 9 556 r4 ustawa o radio0onii i telewiz#i i zmiany w uregulowaniach konstytucy#nych i oparcie nowego kształtu !i3N na 6asa5ac:: 6n'%s'%n'% c%n6ury (art4 -+ ust4 ; 5%monoo&'6acja ) mo&liwość powstawania nadawców komercy#nych, ale pod warunkiem uzyskania konces#i;
*
* *
–
* *
5+
6m'ana c:ara*t%ru stacj' a@stwowyc: ) przekształcanie w nadawców publicznych, organizacy#nie i politycznie odseparowanych od rządu; utwor6%n'% or4anu *onstytucyjn%4o K--'T ; =D= - =DIO]ONII I TE/EWIZJI K -=JOW= - or4an *onstytucyjny o6a sc:%mat%m tr9jo56'a0u w0a56V om';56y &%4's&atyw< a %46%*utyw<; s*0a5 + (se#m, 6 (senat, ? (prezydent spośród osób wyró&nia#ących si$ wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu na 7 lat, ale co 6 lata powoływana C? składu, bez mo&liwości reelekc#i4 nie mo&e być posłem, senatorem, nale&eć do partii i związku zawodowego, ani prowadzić działalności nie da#ące# si$ pogodzić z godnością urz$du; o5wo0an'% poszczególnych członków tylko gdy: zrzeknie si$ urz$du; choroba trwałe uniemo&liwia#ąca sprawowanie 0unkc#i; prawomocny wyrok karny za umyślne; naruszenie przepisów ustawy stwierdzone przez 3*; o5wo0an'% ca0%j ra5y gdy se#m i senat odrzuci sprawozdanie z roczne# działalności, a prezydent potwierdzi wygaśni$cie kadenc#i (bezczynność nie wymaga kontrasygnaty; r6%wo5n'c6
*
–
–
*
*
→ → → →
*
*
*
*
→
→ → →
→
→
–
–
–
–
5-
NIEZ=/ENO[ .-O-=MOW= ) n'% j%st wartoHc'< aGso&utn<, a u!3 nakłada na nadawców s6%r%4 oGow'<6*9w : n%4atywnyc: ) zakaz rozpowszechniania pewnych treści (sprzeczne z prawem, z polską rac#ą stanu, z moralnością publiczną ) 0ormuły ogólne, ale cz$ściowo doprecyzowane min4 w art4 ? ust4 ? A4 i art4 = ust4 6 @A'Qz; o6ytywnyc: ) wymóg poszanowania uczuć religi#nych, respektowanie chrześci#a8skiego systemu wartości (potwierdzone przez 3A, ale te& określenie minimalnego udziału audyc#i kra#owych i europe#skich, sposób wyodr$bnienia reklam i ich proporc#e w programie, oznaczenie audyc#i sponsorowanych, ograniczenie godzin emis#i programów mogących zaszkodzić rozwo#owi dzieci i młodzie&y; s6%rs6y *ata&o4 oGow'<6*9w na5awc9w uG&'c6nyc: ) muszą zapewniać wewn$trzny pluralizm w odró&nieniu od nadawców prywatnych, w szczególności: rzetelnie ukazywać ró&norodność wydarze8 w kra#u i zagranicą; sprzy#ać swobodnemu kształtowaniu si$ poglądów i opinii publiczne#; umo&liwiać obywatelom i ich organizac#om uczestnictwo w &yciu publicznym; słu&yć umacnianiu rodziny i kształtowaniu postaw prozdrowotnych oraz zwalczaniu patologii społecznych; uwzgl$dniać potrzeby mnie#szości narodowych i grup etnicznych; 3@: umo&liwianie naczelnym organom pa8stwa wy#aśnienia i prezentac#i swo#e# polityki; stwarzanie partiom, związkom zawodowym i pracodawców mo&liwości przedstawienia stanowiska; odr$bne zasady w kampanii wyborcze#; na5 r6%str6%4an'%m owyFs6yc: oGow'<6*9w c6uwa K--'T ) mo&e nakładać *ary '%n';Fn%, coa &uG o5maw'a u56'%&%n'a *onc%sj' % *ontro&a w NS= ; do działalności radia i 3N ma#ą zastosowanie t%F r6%'sy *c ' ** , głównie dot4 ochrony dóbr osobistych; *
*
*
→ → → →
→ →
–
*
–
KONT-O/= .=\STWOW= ISTOT= DZI=>=NI= O-=N?W KONT-O/I .=\STWOWEJ O-=NIZ=CYJN= OD-ĘNO[ I NIEZ=/ENO[ ST-UKTU- -Z2DOWYCB L WYS.ECJ=/IZOW=NIE ]=CBOWE L * ZO-IENTOW=NIE DZI=>=/NOCI N= KONT-O/Ę SE,SU ST-ICTOV TZN# UST=/ENIE ST=NU * ]=KTYCZNEV EZ MO/IWOCI KO-YOW=NI= NIE.-=WID>OWOCI L BISTO-I= INSTYTUCJI *onstytucja marcowa 2A powołany do kontroli całe# adm4 *
–
–
pa8stwowe# w zakresie
*
57
–
O-=NIZ=CJ= I ST-UKTU-=
NIK ) or4an *o&%4'a&ny , ale o wy%*sonowanym
stanow's*u r%6%sa; r%6%s NIK ) powoływany przez *e#m (bezwzgl$dną wi$kszością przy obecnych, wniosek arszałka *e#mu lub ?- posłów za zgodą *enatu (ma na to ?= dni; *a5%ncja ) 7 lat, reelekc#a, ale pełni obowiązki do czasu powołania nast$pcy; ao&'tyc6noH nie mo&e za#mować &adnego stanowiska (wy#ątek: pro0esor szkoły wy&sze#, ani wykonywać innych za#$ć zawodowych, nale&eć do partii, związków czy prowadzić działalności nieda#ące# si$ pogodzić z godnością urz$du; o5wo0an'% tylko gdy zrzeknie si$ stanowiska, choroba powodu#ąca trwałą niezdolność do pełnienia obowiązków, prawomocny wyrok 3* za przest$pstwo; w'c%r%6%s' NIK ) powoływani przez arszałka *e#mu na wniosek prezesa 2A ; Ko&%4'um NIK ) tworzą prezes i wiceprezesi oraz + członków (powoływani przez arszałka *e#mu na wniosek prezesa 2A ) D przedstawiciele nauk prawnych i ekonomicznych; D ) wy&si rangą pracownicy 2A; *a5%ncja ) ? lata; o5wo0an'% tylko w ustawowo wskazanych przypadkach, a osoby te w wykonywaniu swych obowiązków są niezawisłe (choć ma ona charakter wzgl$dny, gdy& cz$ść z nich #est pracownikami 2A; s6%ro*' 6a*r%s 56'a0an'a ) zatwierdza, uchwala lub opiniu#e wi$kszość istotnych aktów 2A; aarat ur6;5n'c6y ) departamenty na szczeblu centralnym i delegatury na szczeblu terenowym, oraz kilkanaście delegatur na szczeblu ponadwo#ewódzkim; statut rawny ur6;5n'*9w wykonu#ących czynności kontrolne lub nadzoru#ącym ich wykonanie przysługu#e immunitet ) za swo#e czynności słu&bowe nie mo&na G%6 64o5y Ko&%4'um NIK ; Z=K-ES KONT-O/NYCB KOM.ETENCJI NIK : kontrola działalności or4an9w a5m# r6<5#V N.V a@stwowyc: os9G rawnyc: ' 'nnyc: a@stwowyc: j%5nost%* or4an'6acyjnyc: z punktu wiedzenia legalności, gospodarności, celowości, rzetelności; te& Kanc%&ar'; .r%6y5%ntaV S%jmu ' S%natuV TKV -.OV K--'TV SN ' NS= ora6 IODO w zakresie wykonywania bud&etu oraz gospodarki
*
→ →
→
* *
→ →
→
*
*
–
*
→
→
*
*
→
→
–
*
5D
*
oGow'<6%* r%4u&arn%4o 5ostarc6an'a %wnyc: mat%r'a09w coroc6n'% ana&'6a wy*onan'a Gu5F%tu ora6 6a0oF%@ o&'ty*' a@stwa ora6 o'n'a w r6%5m'oc'% u56'%&%n'a aGso&utor'um 5&a -M; coroc6n'% srawo65an'% 6% swoj%j 56'a0a&noHc' (podawane do publiczne# wiadomości; obowiązek pode#mowania i przeprowadzania *ontro&' na 6&%c%n'% S%jmu &uG j%4o or4an9w (praktyka ) uzgadnianie okresowych planów pracy, ale zawsze mo&liwe #est przeprowadzenie kontroli doraBne#; przedstawiciele 2A uczestniczą w posiedzeniach komis#i se#mowych; r6%5staw'a wyn'*' 'nnyc: waFn'%js6yc: *ontro&'; r6%5staw'a wn'os*' w sraw'% ro6atr6%n'a r6%6 S%jm o*r%H&onyc: roG&%m9w ; r6%5staw'a wyst<'%n'a 6aw'%raj
→
→
→ →
→
→
5F
W>=DZ= S2DOWNICZ=# S2DY# –
W.-OW=DZENIE " n'%6a&%Fn% s%4m%nty w0a56y s<5own'c6%j to s<5y (powiązany wza#emnie system sądownictwa ' tryGuna0y (6 niezale&ne od siebie trybunały % c%c:y ws9&n% tych 6 segmentów: 6asa5a n'%6aw's0oHc' s;56'ows*'%j; oarc'% 56'a0a&noHc' na raw'% ; 6a5an'% ro6str6y4an'a rawnyc: sraw ' sor9w powsta#ących w procesie stosowaniaCstanowienia prawa; oparcie ich 0unkc#onowania na sorma&'6owanyc: roc%5urac:, akcentu#ących 6asa5; *ontra5y*toryjnoHc'; un*cj% w0a56y s<5own'c6%j apolityczny czynnik r9wnowa4'; apolityczny 4warant wo&noHc' ' raw człowieka; srawowan'% wym'aru sraw'%5&'woHc' ow'%r6on% ty&*o s<5om (*2, powszechne administracy#ne i wo#skowe wym'ar sraw'%5&'woHc' to działalność pa8stwa polega#ąca na wią&ącym rozstrzyganiu sporów o prawo (sądzenie, w których przyna#mnie# #edną stroną #est #ednostka, albo podmiot podobny % monoo& s<59w na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości nie oznacza, &e nie mogą istnieć pozasądowe instytuc#e załatwiania spraw i sporów, ale zawsze sądy muszą mieć pozyc#$ nadrz$dną, by móc zwery
* * *
*
–
* * –
ST-UKTU-= S2D?W *ata&o4 rodza#ów sądów w art4 D- #est 6am*n';ty ) SN, s<5y ows6%c:n%, s<5y ! a5m'n'stracyjn% i s<5y wojs*ow%, a sądy wy#ątkowe i tryb doraBny dopuszczalny #est tylko w stanie wo#ny; S 2DY .OWSZECBNE w0aHc'woH 4%n%ra&na ) ustanowienie domniemania kompetency#nego we wszystkich sprawach (art4 DD; Gra* w Konstytucj' o*r%H&%n'a stru*tury s<59w , prócz na*a6u 5wu'nstancyjnoHc' post$powania, ale 'rawo o ustro#u sądów powszechnych (usp ustanawia tr9js6c6%G&owy c:ara*t%r s<59w : S2DY -EJONOWE ) tworzony dla #edne# lub kilku gmin, te& dla #e# cz$ści (np4 9arszawa, i #est sądem inst4 dla spraw karnych i cywilnych (domniemanie kompetency#ne4 9 #ego ramach mo&na tworzyć wyspec#alizowane wy56'a0y (nazywane potocznie GsądamiH: sądy rodzinne; sądy pracy; sądy gospodarcze; sądy grodzkie; S2DY OK-ĘOWE ) #ako inst4 dla sądów re#onowych i #ako inst4 dla spraw powa&nie#szych i skomplikowanych, wskazanych przez ustaw$4 3worzy si$ w nim wydziały % cywilny, karny, penitenc#arny, pracy, ubezpiecze8 społecznych, gospodarczy, a w 9awie ) S<5 =ntymonoo&owy ; S2DY =.E/=CYJNE (obecnie = ) dla obszaru kilku okr$gów sądowych4 Kako instanc#a od sądów okr$gowych4 3worzy si$ wydziały cywilny, karny, pracy i ubezpiecze8 społecznych, a w 9awie ) /ustracyjny ; na s6c6yc'% te# struktury SN (choć n'% j%st s<5%m ows6%c:nym ; podział terytorialny sądowy n'% o*rywa s'; podstawowym podziałem terytorialnym; or4any s<59w ows6%c:nyc: to: r%6%s ) administru#e sądem i reprezentu#e go na zewnątrz, ma zwierzchnictwo nad sądami ni&szymi4 'owoływany (na 7C+ s4 re# przez * po zasi$gni$ciu opinii zgromadzenie ogólnego (s4 re#4 kolegium, która nie ma charakteru wią&ącego, ale mogą uchwalić sprzeciw, który mo&e być obalony tylko pozytywną opinią A!*4 dwoływany w wy#ątkowych sytuac#ach; 55
–
–
–
* * * *
–
–
– – –
*
64roma56%n'% o49&n% ) składa si$ z wszystkich s$dziów danego sądu (w s4 okr$g4 te& przedstawiciele s4 re#4, za#mu#e si$ min4 przedstawianiem A!* kandydatów na s$dziów, opiniowanie kandydatury prezesa, wybór kolegium, wysłuchiwanie in0ormac#i prezesa i kolegium; *o&%4'um ) od +.5 s$dziów, ustala min4 podział czynności i zasady przydzielania spraw, wyra&a opinie w sprawach personalnych; 6w'%r6c:n' na569r na a5m'n'stracyjn< 56'a0a&noHc'< s<59w srawuj% MS % nie mo&e wkraczać w kwestie ob#$te niezawisłością, ale mo&e np4 wpływać na sprawy bud&etowe i gospodarcze;
*
*
–
S 2DY SZCZE?/NE to sądy obe#mu#ące swo#ą właściwością określoną grup$ spraw i usytuowane są poza systemem sądów powszechnych, ale istnie#ą w sposób stały i działa#ą na tych samych zasadach konstytucy#nych co sądy powszechne " ro56aj% s<59w s6c6%49&nyc:: S2DY WOJSKOWE % dzielą si$ na w# s<5y 4arn'6onow% ( inst4 i w# s<5y o*r;4ow% ( inst4 i inst4, wtedy *2 zba 9o#skowa ) sądy *arn% dot4 przest$pstwa popełnionych przez Fo0n'%r6y w c6ynn%j s0uFG'% oraz o n'%*t9r% r6%st;stwa o%0n'on% r6%6 cyw'&'; zwierzchni na569r a5m'n'stracyjny nad tymi sądami ) MS, a zwierzchni na569r w 6a*r%s'% c6ynn%j s0uFGy ) MON; organ samorządu ) 1gromadzenie *$dziów *ądów 9o#skowych ) wszyscy s$dziowie tych sądów; S2DY =DMINIST-=CYJNE % w pełni dwuinstancy#na struktura została ustanowiona dopiero w 6==6 r4 % NS= ora6 WS= ) s$dziowie powoływani przez prezydenta na wniosek A!*, a kandydatów przedstawia#ą zgromadzenia ogólne; 6a5an'a % *ontro&a 56'a0a&noHc' a5m'n'stracj' uG&'c6n%j , t#4 orzekanie w + tyac: sraw : s*ar4' na 5%cy6j% a5m#V 'nn% ostanow'%n'a wy5an% w ost;owan'u a5m#V %46%*ucyjnym ' 6aG%6'%c6aj
–
*
*
–
*
→
→
→
N =CZE/NY S 2D = DMINIST-=CYJNY na569r na5 56'a0a&noHc'< s<59w a5m# oraz poprzez 'rezesa zapewnia or4an'6acyjn% warun*' 56'a0an'a tyc: s<59w# or4any to .NS= (7 lat przez prezydenta spośród 6 kandydatów przedstawionych przez 1, ZO oraz Ko&%4'um; 56'%&' s'; na I6Gy ]'nansowa, oso5arc6a, O49&noa5m'n'stracyjna (na czele wiceprezesa powoływany i odwoływany przez prezydenta na wniosek prezesa; na569r or6%c6n'c6y poprzez s*ar4' *asacyjn% orzecze8 9*I oraz 6aFa&%n'a na ostanow'%n'a 9*I oraz pode#mu#e uc:wa0y (skład D s$dziów, cała izba, 1 ) bez mocy wią&ące# ) w celu wy#aśnienia wątpliwości: na tle przedło&enia przez skład 2*I w związku z *on*r%tn< sprawą; na wniosek prezesa, !', 'rokuratora Veneralnego w r6ya5*u ro6G'%FnoHc' w or6%c6n'ctw'%;
–
–
–
–
* *
S 2D N =JWYSZY zadania *2 % nadzór orzeczniczy nad sądami powszechnymi i wo#skowymi w 6 0ormach: ro6o6nawan'% Hro5*9w o5wo0awc6yc:(s4 powszechne ) kasac#a, s4 wo#skowe ) te& #ako inst4;
–
*
==
pode#mowanie uc:wa0 ro6str6y4aj
*
→ →
*
–
–
–
–
K-=JOW= -=D= S2DOWNICTW= or4an *o&%4'a&ny uplasowany om';56y w0a56am', którego Z=D=NIEM #est oHr%5n'c6%n'% w o5%jmowan'u r6%6 %46%*utyw; ' &%4's&atyw; 5%cy6j' 5ot# s<5own'ctwa, r%r%6%ntowan'% 'nt%r%s9w w0a56y s<5own'c6%j, oc:rona n'%6aw's0oHc' s;56'ows*'%j ' n'%6a&%FnoHc' s<59w ; s*0a5 posłów i " senatorów na &ata; '%rws6y r%6%s SN, r%6%s NS= ; 1, s;56'9w " *2, " apelacy#nych, 3 okr$gowych, 1 wo#skowych na &ata przez ich zgromadzenia ogólne; M'n'st%r Sraw'%5&'woHc' (*; osoGa owo0an%j r6%6 r%6y5%nta; obradu#e na os'%56%n'ac: min4 ra6 na " m'%s'
* * *
* * – – –
* *
*
* *
→
–
–
SĘDZIOWIE 6asa5a n'%6aw's0oHc' (art# 13 ust# 1 ) Aonstytuc#a nie deYW=NI= (Wgwaranc#a niezawisłości s$dziego: powoływani przez r%6y5%nta na wn'os%* K-S; wymo4': oGywat%&stwo polskie; pełnia raw cyw'&nyc: ' oGywat%&s*'c:; n'%s*a6't%&ny c:ara*t%r ; tytu0 magistra prawa; a&'*acja sądowa lub prokuratorska i odpowiedni egzamin; = * *
→ → → → →
m'n# 1 ro* ja*o as%sor s<5owy &uG ro*urators*' &uG ja*o r%%r%n5ar6 s<5owy ; uko8czone "! &at; 5o5at*ow% wymo4': sta& pracy = lat do *2 i 2*I wymóg sta&u i aplikac#i nie dot4 ro%sor9w ' 5o*tor9w :aG# zatrudnionych w placówkach naukowych; tryG owo0an'a głosowanie ta#ne w ZO nad akceptac#ą przy zgłoszone# podwó#ne# liczbie kandydatów % przedstawiani A!* (s4 powszechne ) za pośrednictwem *, który mo&e wyrazić swo#ą opini$; mo&e te& zgłosić kandydata bez opinii 1 K-S w głosowaniu ta#nym pode#mu#e uchwał$ o przedstawieniu kandydatów prezydentowi a*t owo0an'a nie wymaga kontrasygnaty, a powołanie dot4 sądu określonego rodza#u (awans do wy&szego sądu wymaga kole#nego powołania; o5r;GnoHc': sądy wo#skowe ) s$dzia musi być oOCI as%*t %rsona&ny ) odnosi si$ do praw i obowiązków s$dziego; to min: staG'&'6acja ur6;5u s;56'%4o ) powołanie na czas nieoznaczony (art4 D5, czyli do wieku emerytalnego (7- lat, A!* mo&e przedłu&yć do D=, *2 i 2*I do D=; n'%usuwa&noH s;56'%4o ) zło&ony z urz$du tylko w sytuac#ach wy#ątkowych: orzeczenie sądu (te& dyscyplinarnego oraz ze wzgl$du na stan zdrowia lub w razie zmian w organizac#i sądowe#; n'%r6%nos6a&noH s;56'%4o ) nie mo&na bez #ego zgody, chyba, &e orzeczeniem sądu; 'mmun't%t s;56'ows*' ) nie mo&e zostać pociągni$ty do odpowiedzialności bez zgody sądu, ani zatrzymany lub aresztowany, chyba, &e złapany na gorącym uczynku; o5ow'%56'a&noH 5yscy&'narna ) za naruszenie obowiązków s$dziowskich tylko przed sądami dyscyplinarnymi wyłanianymi przez samorząd zawodowy; n'%o0
→
* *
*
→
–
*
*
*
*
*
*
*
*
–
*
*
KONSTYTUCYJNE Z=S=DY DZI=>=NI= S2D?W Z=S=DY O-=NIZ=CJI S2DOWNICTW= Z=S=D= DWUINST=NCYJNOCI (art# 1) ust# 1 % ( wym94 m'n'ma&ny na*a6 Gy w *aF5%j sraw'% Gy0a moF&'woH 6wr9c%n'a s'; 5o s<5u wyFs6%j 'nstancj' o 6Ga5an'% raw'50owoHc' or6%c6%n'a I 'nst 4, a na mocy art4 6?7 ust4 6 dot4 t%F sraw a5m#, ale na ile wymóg ten b$dzie miał zastosowanie równie& do spraw, w których rozstrzygniecie zapadło w pozasądowym organie (te& dyscyplinarnym, poka&e przyszłość (wg 3A wystarczy #ednoinstancy#na kontrola sądowa; =6
–
–
(art#13" % odesłanie do uregulowa8 w ustawie4 2ie stosu#e si$ systemu ław przysi$głych (odr$bne ciało orzeka#ące, ale stosu#e si$ syst%m s<5u 0awn'c6%4o (#ednolite ciało ) s$dzia i ławnicy zarówno o winie #ak i karze, głosowanie wi$kszością; ty&*o s<5y ows6%c:n% ' wojs*ow% ( inst4, wybierani przez rady gminy, a kandydatów mogą zgłaszać prezesi sądów, organizac#e, stowarzyszenia, związki zawodowe oraz grupy wyborców; srawy cyw'&n% ty&*o dot4 pracy, ubezpiecze8 społecznych, rodzinne; wymo4' obywatelstwo polskie, ?= lat, pracaCzamieszkanie w danym mie#scu przez min4 rok, nieskazitelny charakter; wy0U OYW=TE/I W S.-=WOW=NIU WYMI=-U S.-=WIED/IWOCI
*
→
*
*
* * * –
.-=W= JEDNOSTKI ZWI2Z=NE Z .OSTĘ.OW=NIEM S2DOWYM
rawo 5o s<5u (art# , ust# 1 % wła'ciwy( niezale)ny( bezstronny i niezawisły s%d i dot4 *aF5%4o (ale nie musi dot4 np4 podmiotów publicznych, np4 z zakresu podległości, a tr%Hc'< t%4o rawa j%st rawo 5ost;u 5o s<5u; rawo 5o o5ow'%5n'%4o u*s6ta0towan'a roc%5ury s<5ow%j ; rawo 5o u6ys*an'a wyro*u s<5ow%4o; kwestia sporna to zakres swobody ustawodawcy w przekazywaniu spraw cywilnych pod #urysdykc#$ sądów adm4, ze wzgl$du na ich w$&szy zakres rozpatrywania spraw; rawo 5o oGrony (art# " ust# " % dot4 wszystkich etapów spraw karnych4 6 aspekty: as%*t orma&ny ) prawo do posiadania obro8cy z wyboru, lub z urz$du; as%*t mat%r'a&ny ) takie ukształtowanie procedury karne#, które stwarza mo&liwość wyst$powania #ako pełnoprawny uczestnik procesu (zasada kontradyktory#ności oraz obowiązek zachowania niezale&ności adwokatury i zapewnienia #e# wysokiego poziomu 0achowego; z innych praw (prawo do sądu, zasada równości mo&ne wydobyć o49&n% rawo *aF5%4o 5o omocy rawn%j w ost;owan'u s<5owym ; Z=S=DY .-=WO-Z2DNEO .-OCESU % s6%r%4 r%4u0, min4 prawo do obrony, #awność, nullum crimen nulla poena sine lege , domniemanie niewinności, ochrona wolności i nietykalności osobiste#, zakaz tortur i nieludzkiego karania, inne #eszcze wynika#ą z gwaranc#i wymaganych przez mi$dzynarodowe traktaty o prawach człowieka;
–
* * *
→
–
* *
→
=?
–
–
–
–
–
W>=DZ= S2DOWNICZ=# T-YUN=> KONSTYTUCYJNY# W.-OW=DZENIE s<5owa *ontro&a 64o5noHc' ustaw 6 *onstytucj< to #edna z podstawowych obecnie gwaranc#i konstytuc#i, ale długo wypracowywała sobie tą pozyc#$, przede wszystkim dlatego, i& tra5ycyjna 5o*tryna rancus*a odrzucała #ą, #ako ograniczenie praw parlamentu; w *onstytucjac: m';56ywoj%nnyc: ) nie było 3A, choć toczyły si$ spory i dyskus#e nad wprowadzeniem; o*r%s .-/ ) nie było warunków do stworzenia sądownictwa konstytucy#nego, a dopiero w latach 5F= wprowadzono takie uregulowania % now%&a Konstytucj' 6 *w'%tn'a 1!3" r# % wprowadzenie 3* (S ustawa i 3A, ale ustawa o 3A została uchwalona dopiero w 5F- r4 s6%r%4 o4ran'c6%@ *om%t%ncj' , a na#wa&nie#sze to moF&'woH o5r6uc%n'a r6%6 S%jm wyro*u TK wi$kszością 6C? głosów; o r6%0om'% w 1!3! r# ) utrzymano 3A, ale nie zmieniono #ego ogranicze8 (wszystkie pa8stwa byłego obozu soc#alistycznego utworzyły sądy konstytucy#ne o kompetenc#ach do wydawania ostatecznych orzecze8, przy czym waFna uc:wa0a TK 6 1!!+ r# % j%H&' S%jm w c'<4u ) mQcy n'% o5r6uc' wyro*u TKV to staj% s'; on ostat%c6ny pomimo tych wszystkich ogranicze8 3A dorobił si$ bogatego orzecznictwa; obecny kształt sądownictwa konstytucy#nego ) Konstytucja 6 1!! r# ' ustawa o TK 6 1!! r#; .OZYCJ= UST-OJOW= I SK>=D
.OZYCJ= UST-OJOW= TK to or4an w0a56y s<5own'c6%j , ale n'% j%st s<5%m w ro6um'%n'u art# 1, , a j%4o 56'a0a&noH to n'% srawowan'% wym'aru sraw'%5&'woHc'; choć trybunały ma#ą wiele c%c: ws9&nyc: 6 s<5am' , to są o5r;Gny %&%m%nt%m t%j w0a56y (art4 = ust4 6; o5r;GnoHc' to przede wszystkich o5m'%nn% 6a5an'a, czyli *ontro&a :'%rarc:'c6n%j 64o5noHc' norm rawnyc: ' %&'m'nowan'% norm n'%64o5nyc: 6 syst%mu oGow'<6uj=D TK 1, s;56'9w powoływanych r6%6 S%jm 'n5yw'5ua&n'%, spośród osób wyr9Fn'aj
–
–
–
–
–
–
–
–
–
=+
–
in"o'patibilitas ) z innymi stanowiskami w aparacie pa8stwowym oraz na*a6
ao&'tyc6noHc'; O-=NY TK Z-OM=DZENIE O?/NE % to wszyscy s$dziowie 3A (do prawomocności uchwał potrzebna obecność =4 Za5an'a: coroczne omaw'an'% 56'a0a&noHc' 3A i problemów z orzecznictwa; 5%cy6j% 5ot# or4an'6acj' racy TK , #ak uchwalanie regulaminu, wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwalanie pro#ektu wydatków i dochodów, wyznaczanie składów orzeka#ących i przydzielanie spraw; 5%cy6j% 5ot# s;56'9w , #ak uchwalanie wygaśni$cia mandatu, zgoda na uchylenie immunitetu; .-EZES TK % reprezentu#e 3A na zewnątrz oraz wykonu#e czynności związane z bie&ącym administrowaniem pracą 3A oraz kierowaniem Xiurem 3A (*ze0 Xiura 3A, a W ICE.-EZES zast$pu#e go w razie nieobecności oraz wykonu#e obowiązki wynika#ące z podziału czynności; oGaj owo0ywan' r6%6 r%6y5%nta (obowiązek soHr95 *an5y5at9w r6%5staw'onyc: r6%6 ZO TK ; Gra* o*r%H&%n'a c6asu trwan'a *a5%ncj' , ale na pewno mo&liwe #est zrzeczenie si$ 0unkc#i prezesa i pozostanie w składzie 3A;
–
* *
*
–
*
*
]UNKCJE –
]UNKCJE TK TO
*ontro&a norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wy&szego rz$du; orzekanie o s*ar4ac: *onstytucyjnyc:; rozstrzyganie sor9w *om%t%ncyjnyc:; orzekanie o 64o5noHc' 6 Konstytucj< c%&9w ' 56'a0a&noHc' partii politycznych; rozstrzygnie o zaistnieniu tymc6asow%j r6%s6*o5y w srawowan'u r6%6 r%6y5%nta ur6;5u; INNE ]UNKCJE S.OTYK=NE W S2DOWNICTWIE KONSTYTUCYJNYM INNYCB K-=J?W orzekanie o odpowiedzialności konstytucy#ne#; rozstrzyganie spraw dot4 wa&ności wyborów i re0erendów; ustalanie powszechnie obowiązu#ące# wykładni ustaw;
*
* * * *
–
* * *
K ONT-O/= NO-M 'stot< *ontro&' (i zarazem conditio sine *ua non sądownictwa konstytucy#nego #est orzekanie o hierarchiczne# zgodności aktów normatywnych ni&szego rz$du z aktami normatywnymi wy&szego rz$du i eliminowaniu tych pierwszych w razie stwierdzenia niezgodności; *ontro&a nast;c6a ) dot4 aktów normatywnych #u& ustanowionych i ze wzgl$du na to, i& rzeczywista treść norm kontrolowanych w procesie kontroli prewency#ne# mo&e u#awnić si$ dopiero podczas ich stosowania, 3A uznał, i& orzeczenie o konstytucy#ności nie stanowi #ako res iudicata przeszkody do kontroli nast$pcze#; *ontro&a r%w%ncyjna ) dot4 aktów normatywnych przed ustanowieniem % 6 przypadki (tylko prezydent: 5ot# ustaw r6%5 o5'san'%m 'c: r6%6 r%6y5%nta; 5ot# um9w m';56ynaro5owyc: r6%5 5o*onan'%m raty*acj' % brak określonych obowiązków prezydenta w związku z ewentualnym stwierdzeniem niezgodności takie# umowy z Aonstytuc#ą, ale ze wzgl$du na zadanie strze&enia Aonstytuc#i, obowiązkiem powinna być odmowa raty
–
*
*
→ →
–
*
=-
umowy m';56ynaro5ow% co 5o 64o5noHc' 6 Konstytucj< % dot4 umów wszelkiego typu, bez wzgl$du na tryb ich zawarcia; 'nn% r6%'sy rawa wy5an% r6%6 c%ntra&n% or4any a@stwow% co 5o 64o5noHc' 6 Konstytucj
*
*
→
–
*
*
→
* –
* * *
–
*
*
→
=7
marszałek *e#mu i *enatu, premier, pierwszy prezes *2, prezes 2*I, prokurator generalny, prezes 2A i !' oraz -= posłom lub ?= senatorom; s6c6%49&n< &%4'tymacj; ) prawo do zakwestionowania tylko aktów dot4 spraw z zakresu działania danego podmiotu % A!* (dot4 niezale&ności sądów i niezawisłości s$dziów, organy stanowiące samorządu, ogólnokra#owym organom związków zawodowych, ogólnokra#owym władzom organizac#i pracodawców i organizac#i zawodowych, kościołom i związkom wyznaniowym wst$pna kontrola wniosków organizac#i zawodowych i związkowych oraz samorządu; Gra* 'n'cjatywy 6 ur6;5u (gdy #est taki wymóg dla we#ścia w &ycie danego aktu ora6 'n'cjatywy w0asn%j TK ; ost;owan'% r6%5 TK naw'<6uj% 5o ost;owan'a s<5ow%4oV w srawac: n'%ur%4u&owanyc: stosuj% s'; *c; s*0a5y : +QosoGow% ) gdy dot4 aktu podustawowego; ,QosoGow% ) gdy dot4 ustawy lub u4m4; %0ny s*0a5 (m'n# ! s;56'9w$ ) ka&da zawiła sprawa, zwłaszcza gdy orzeczenie mo&e spowodować nakłady nieprzewidziane w bud&ecie lub gdy skład zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyra&onego w orzeczeniu innego pełnego skłądu; uc6%stn'cy : wnioskodawca, organ, który wydał zakwestionowany akt oraz 'rokurator Veneralny; gdy orzeczenie mo&e spowodować nieprzewidziane wydatki opini$ wyda#e te& !; sprawy z wniosków i pyta8 zawsze w 0ormie ro6rawy (kontradyktory#ność i publiczność, a #awność wyłączona tylko ze wzgl$du na bezpiecze8stwo pa8stwa lub ochron$ ta#emnicy pa8stwowe#; orzeczenia 3A zapada#ą w';*s6oHc'< 40os9w % mo&liwość pata, gdy b$dzie parzysta liczba s$dziów; or6%c6%n'% s*0a5a s'; 6 sentenc#i (wskazu#e przepisy i określa o ich zgodności oraz uzasadnienia (rozwini$ta prezentac#a procesu myślowego, a s$dzia który głosował przeciw mo&e zło&yć zdanie odr$bne; s*ut*' rawn% or6%c6%@ (skutki makro s*ut*' or6%c6%n'a 5&a 5a&s6%4o &osu s*ontro&owan%4o a*tu &uG 6awart%j w n'm normy ; wszystkie orzeczenia 3A ma#ą moc ows6%c:n'% oGow'<6uj
*
–
*
*
→ → →
*
→
*
*
*
–
*
→
→
→
→
*
SK=-= KONSTYTUCYJN= =D
–
s*ar4a *onstytucyjna to s6c6%49&ny Hro5%* rawny o6wa&aj
* *
–
–
–
–
*
* * *
*
–
* *
→
→
* * *
–
*
*
*
*
musi si$ odbyć rozprawa, chyba, &e wszyscy zgodzą si$, &e badany akt #est niezgodny z A 4; s*ut%* or6%c6%n'a dot4 aktu (skutek erga omnes, a nie tylko sytuac#i indywidualne#, a ustawa nic nie mówi o dalszym trybie rozstrzygania sprawy, które# skarga dot4, choć nie ma wątpliwości, &e skar&ący mo&e &ądać wznowienia post$powania;
*
–
- OZST-ZYNIE S.O-?W KOM.ETENCYJNYCB s9r *om%t%ncyjny to ro6G'%FnoH stanow's* co 5o 6a*r%su *om%t%ncj' stron t%4o soruV r6y c6ym moF% 5ot# ty&*o *onstytucyjnyc: or4an9w c%ntra&nyc:; nie mo&e dot4 sporów pionowych i organów Gniekonstytucy#nychH; c:ara*t%r o6ytywny ) gdy dwa (wi$ce# organów uzna#e si$ za właściwe do rozstrzygni$cia; c:ara*t%r n%4atywny ) gdy dwa (wi$ce# organów uzna#e si$ za niewłaściwe do rozstrzygni$cia; 'n'cjatywa: prezydent, marszałek *e#mu i *enatu, premier, '' *2, ' 2*I, ' 2A % w$&szy zakres ni& zakres podmiotów, których spór ten mo&e dotyczyć; ost;owan'% przed %0nym s*0a5%m 3A, rozstrzygni$cie w 0ormie ost;owan'a, o40as6an%4o w M. ; O-ZEK=NIE O ZODNOCI Z K ONSTYTUCJ2 CE/?W /U DZI=>=/NOCI .=-TII .O/ITYCZNYCB art# 11 K# ) wymaga by partie zrzeszały członków na zasadach równości i dobrowolności, a konkretyzac#a tych wymogów zna#du#e si$ w: ustaw'% o art'ac: o&'tyc6nyc: ) cel działania to wpływanie demokratycznymi metodami na kształtowanie polityki pa8stwa; art# 1+ K# ) zakaz istnienia partii i innych organizac#i, które w swoich programach odwołu#ą si$ do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, 0aszyzmu i komunizmu oraz gdy ich program zakłada nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na polityk$ oraz przewidu#e uta#nienie struktur lub członkowstwa; ty&*o j%5no ro6str6y4n';c'% m%rytoryc6n% z 6=== r4 dot4 'artii Qhrześci#a8ska Uemokrac#a !' ) uznane za zgodne; j%5yn< o5staw< #est zgodność z Aonstytuc#ą ; 'n'cjatyw; maj< t% sam% o5m'oty co urawn'on% 5o 'n'cjowan'a *ontro&' aGstra*cyjn%j; " moF&'woHc' ost;owan'a owstan'% now%j art'' % ko8czy si$ wpisem do ewidenc#i partii dokonywanym przez *ąd kr$gowy w 9.wie, który mo&e wystąpić do 3A o zbadanie #e# zgodności z A4, a orzeczenie o niekonstytucy#ności powodu#e odmow$ wpisu do ewidenc#i; to samo post$powanie w razie dokonania zmiany w statucie; brak uregulowa8 dot4 kontroli konstytucy#ności działalności 'stn'%j
–
→
*
*
–
–
–
*
*
–
– –
–
*
→
*
–
*
*
–
=5
–
W>=DZ= S2DOWNICZ=# T-YUN=> ST=NU# OD.OWIEDZI=/NO[ KONSTYTUCYJN= OD.OWIEDZI=/NO[ KONSTYTUCYJN= (.-=WN= $ TO OD.OWIEDZI=/NO[ Z= N=-USZENIE .-=W= -E=/IZOW=N= S2DOWNICZEJ;
–
–
–
Z
INICJ=TYWY
.=-/=MENTU
.-ZED
O-=NEM
W>=DZY
:'stor'a 'nstytucj': T-YUN=> ST=NU 3* to o5r;Gny or4an w0a56y s<5own'c6%j, przeznaczony do realizac#i odpowiedzialności konstytucy#ne#, ale nie #est sądem w rozumieniu art4 D- ust4 i nie sprawu#e wymiaru sprawiedliwości, ale ma c%c:y or4anu s<5own'c6%4o niezale&ność, niezawisłość s$dziów, a charakter zada8 to orzekanie czy konkretne czyny stanowią naruszenie prawa (zbli&ony do sądu karnego, a czasem #ako taki działa; s*0a5 TS r6%wo5n'c6
* *
→
→
–
–
–
* * * –
–
Z=K-ES OD.OWIEDZI=/NOCI KONSTYTUCYJNEJ o4ran'c6ony o5m'otowo charakter odpowiedzialności konstytucy#ne# % + 4ruy os9G: r%6y5%nt ) na#szerszy zakres odpowiedzialności (o wyłącznym charakterze; podobnie opisana w u3* odp4 marszałków, ale nie ma ona wyraBnego oparcia w art4 5F i art4 ? ust4 6; osoGy %0n'
*
*
→
→
→ → → →
* –
*
*
=
c6yn o%0n'ony w 6a*r%s'% ur6;5owan'a osoGy ) gdy działa w ramach swoich kompetenc#i, ale z naruszeniem przepisów; c6yn o%0n'ony w 6w'<6*u 6 6ajmowanym stanow's*'%m ) gdy pode#mu#e działania pozosta#ące poza ramami #e# kompetenc#i, ale mo&liwe do dokonania ze wzgl$du na za#mowane stanowisko; odpowiedzialność 6a c6yn o%0n'ony w o*r%s'% 'astowan'a ur6;5uV a&% %46%*wowana moF% Gy t%F 9n'%j, gdy& u3* ustanawia = okres przedawnienia, a 0akt, &e osoba nie pełni #u& wCw 0unkc#i nie stanowi przeszkody w rozpocz$ciu post$powania; mo&liwe #est pociągni$cie do odpowiedzialności r9wn'%F w r6ya5*u 45y 6ac:o56' w'na n'%umyH&na, ale odpowiedzialność ta nie ma charakteru obiektywnego (konieczna przesłanka winy; OD.OWIEDZI=/NO[ K=-N= .-ZED TS TS 56'a0a wt%5y ja*o s<5 *arny 5ot# " *at%4or'' os9G .-EZYDENT ) (art4 +- ust4 w0aHc'woH TS ma c:ara*t%r : wy0ONKOWIE -M ) (art4 -7 ust4 w0aHc'woH TS ma c:ara*t%r : c6;Hc'owy ) dot4 tylko przest$pstw popełnionych w związku z za#mowanym stanowiskiem, a za inne przed sądami powszechnymi; kwestia kontrowersy#na ) *on*ur%ncyjny c6y wy0?W I SEN=TO-?W 5ot# ty&*o narus6%n'a 6a*a6u 6 art# 17 (zakaz prowadzenia działalności z osiąganiem korzyści z ma#ątku *' lub samorządu lub nabywanie takiego ma#ątku, a s6c6%490ow% unormowan'% w ustaw'% ; 'n'cjatywa arszałka izby, a oc'<4n'%c'% uchwałą izby, a TS or6%*a w r6%5m'oc'% o6Gaw'%n'a man5atu; →
→
–
–
–
*
→
→
*
→
→
*
–
–
.OSTĘ.OW=NIE , Z=S=DNICZYCB ST=DI?W Z>OSZENIE WSTĘ.NEO WNIOSKUL I# II# .OSTĘ.OW=NIE W K OMISJI OD.OWIEDZI=/NOCI K ONSTYTUCYJNEJL III# .OST=WIENIE W ST=N OSK=-ENI= L I# -OZ.OZN=NIE S.-=WY .-ZEZ TS W I INST#L # -OZ.OZN=NIE S.-=WY .-ZEZ TS W II INST#L =D# I# WNIOSEK WSTĘ.NY to inic#atywa zobowiązu#ąca *e#m (12 do rozpatrzenia w s0ormalizowane# procederze zasadności postawienia dane# osoby w stan oskar&enia; rawo 5o wyst<'%n'a 6 tym wn'os*'%m maj< : gdy dot4 prezydenta % grupa min4 += (C+ składu 12 członków 12; gdy dot4 członków ! % prezydent oraz grupa min4 - posłów (C+ składu se#mu; –
→ →
w przypadku pozostałych osób % prezydent, - posłów, komis#a śledcza (konieczna uchwała komis#i pod#$ta wi$kszością 6C? za przy obecnych; wyma4an'a 5ot# wn'os*u ) musi wskazywać osob$ oraz zarzut wraz ze wskazaniem naruszonych przepisów oraz z uzasadnieniem % kompletność wniosku bada arszałek *e#mu, który mo&e go zwrócić w celu uzupełnienia (gdy brak uzupełnienia, pozostawia bez biegu % arszałek kieru#e wniosek do AA ; =D# II# .OSTĘ.OW=NIE W KOK ) podobne do post$powania przygotowawczego (wg niektórych to śledztwo se#mowe: przewodniczący AA przesyła o5's wn'os*u osoG'%V *t9r%j on 5ot# ' 'normuj% o raw'% 60oF%n'a 's%mnyc: wyjaHn'%@ ' Hro5*9w 5owo5owyc: ; KOK o*r%H&a 6a*r%s ' sos9G r6%rowa56%n'a ost;owan'a 5owo5ow%4o; stosuj% s'; o5ow'%5n'o ** % mo&e przesłuchiwać świadków, biegłych, &ądać akt i dokumentów, a osoba, które# wniosek dot4 mo&e uczestniczyć w posiedzeniach AA; na podstawie tych materiałów AA uc:wa0a srawo65an'% wra6 6 wn'os*'%m albo o postawienie w stan oskar&enia (musi spełniać wymogi dla aktu oskar&enia wg kpk albo o umorzenie post$powania w sprawie; =D# III# .OST=WIENIE W ST=N OSK=-ENI= : pod#$cie odpowiednie# uc:wa0y przez 12 lub *e#m: prezydenta ) 6C? ustawowe# liczby 12 (W?D+; członek ! ) ?C- ustawowe# liczby posłów (6D7; pozostałe osoby ) bezwzgl$dna wi$kszość przy obecnych j%5noc6%Hn'% wyG'%ra soHr95 s'%G'% " os*arFyc'%&'; s*ut*'%m te# uchwały #est 6aw'%s6%n'% w srawowan'u ur6;5u (nie dot4 posłów i senatorów za art4 =D; post$powanie po nadaniu mu biegu przez arszałka n'% u&%4a 5ys*ontynuacj' (u3*; =D# I# ' # .OSTĘ.OW=NIE .-ZED TS I 'nst4 ) skład -.osobowy, II 'nst4 ) skład D.osobowy, a s*0a5y usta&an% s< r6%6 &osowan'%; stosu#e si$ o5ow'%5n'o ** ; jawnoH, chyba, &e bezpiecze8stwo pa8stwa lub ochrona ta#emnicy pa8stwowe#; oskar&ony ma rawo 5o oGrony i ws6yst*'% 4warancj% roc%5ura&n%; *ary które mo&e wymierzyć 3*: utrata G'%rn%4o ' c6ynn%4o rawa wyGorc6%4o (6.= lat; 6a*a6 6ajmowan'a *'%rown'c6yc: stanow's* &uG %0n'%n'a un*cj' związanych z odpowiedzialnością w organach a@stwowyc: lub organizac#ach so0%c6nyc: (6.= lat; utrata or5%r9w ' o56nac6%@ ora6 65o&noHc' 'c: u6ys*'wan'a (6.= lat; z uwagi na szczególne okoliczności sprawy mo&e równie& o5st<' o5 *aran'a ' or6%sta na stw'%r56%n'u w'ny ; Z=WSZE gdy uzna, &e oskar&ony popełnił delikt konstytucy#ny (nawet nieumyślnie orzeka utrat; ur6;5uAstanow's*a; gdy post$p4 dot4 posłaCsenatora za art4 =D to j%5yn< ' wy0
–
–
– –
–
–
→ → →
– –
–
–
– – – –
→ →
→ →
→
→
→
6
–
–
-ZECZNIK .-=W OYW=TE/SKICB ISTOT= INSTYTUCJI OMUDSM=N TO SZCZE?/NY O-=N .OWI2Z=NY Z .=-/=MENTEM V CZUW=J2CY N=D .-=WID>OWOCI2 .OSTĘ.OW=NI= =DMINIST-=CJI .U/ICZNEJ WOEC OYW=TE/I; BISTO-I= *zwec#a w D=5, ale ostateczny kształt uzyskał dopiero w F=5 r4 ) na#pierw #ako 0unkc#onariusz parlamentu powołany do kontroli urz$dników królewskich, min4 w oparciu o skargi obywateli, stopniowo zaczął nabierać mo&liwości wpływania na post$powanie w adm4 55 r4 "inlandia, 5-6 r4 2orwegia, 5-? r4 Uania, .ODST=WOWE CECBY CB=-=KTE-YSTYCZNE samo56'%&ny or4an a@stwowy o556'%&ony o5 a5m# ' s<5own'ctwaV 6wy*&% wrowa56ony w *onstytucj'; or4an ow'<6any 6 ar&am%nt%m ) strukturalnie (powoływany przez parlament i 0unkc#onalnie (#ego zadania mieszczą si$ w 0unkc#i kontrolne# parlamentu; or4an o 5woja*'c: 6a5an'ac:: wys0uc:uj% s*ar4 obywateli ora6 o5%jmuj% *ro*' w c%&u 'c: naraw'%n'a n'%raw'50owoHc' (kryteria to nie tylko legalność, ale i słuszność i sprawiedliwość; 'normuj% ar&am%nt o stan'% rawor6<5noHc' ; or4an 0atwo 5ost;nyV o5orma&'6owany ' G%60atny , choć zwykle ma swoGo5; w 5oG'%ran'u soG'% sraw i rawo j%5yn'% su4%rowan'a w0aHc'wyc: ro6str6y4n';; .O/SK= okres mi$dzywo#enny ) brak; .OWST=> DO.IE-O W 1!3 - # (u!' % nowela kwietniowa nadała mu rang$ konstytucy#ną; konstytuc#a z 64=+455D r4 wprowadziła te& !'U;
* –
*
*
*
→
→
*
–
–
.OZYCJ= UST-OJOW= samo56'%&ny or4an *onstytucyjny , pozosta#ący poza tradycy#nym tró#podziałem, a ze wzgl$du na #ego działania i powiązania nazywany #est or4an%m oc:rony rawa; ow'<6any 6 S%jm%mV c:o n'% r6%*r%H&a to j%4o samo56'%&noHc' ' o5r;GnoHc' % se#m za zgodą senatu powołu#e go; !' przedkłada se#mowi sprawozdania ze swo#e# działalności; ponosi przed *e#mem odpowiedzialność na zasadach określonych w ustawie; 6asa5a n'%6a&%FnoHc' o5 o6osta0yc: or4an9w a@stwa % inne organy nie ma#ą na niego wpływu, a #ego wpływ na nie zawiera si$ w #ego zadaniach; owo0ywany r6%6 S%jm 6a 64o5< S%natu % kandydata zgłasza arszałek i min4 ?posłów % uchwała bezwzgl$dna wi$kszość przy obecnych % przekazanie uchwały *enatowi, który ma miesiąc na wyra&enie zgody (milczenie W zgoda; brak zgody #est ostateczny; wyma4an% *wa&'*acj% % obywatelstwo polskie, wyró&niać si$ wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze wzgl$du na walory moralne i wra&liwość społeczną; *a5%ncja ) - lat, mo&liwe #edno ponowne powołanie, a po zako8czeniu kadenc#i !' ma prawo wrócić do poprzednie# pracy, o ile nie ma przeszkód prawnych; r6ys0u4uj% mu 'mmun't%t (#edynie za zgodą *e#mu$ ' n'%ty*a&noH (tylko gdy złapany na gorącym uczynku; in"o'patibilitas poseł, senator, &adne stanowisko, z wy#ątkiem pro0esora szkoły wy&sze#; ao&'tyc6noH % nie mo&e nale&eć do partii politycznych, związku zawodowego, ani prowadzić działalności nie da#ące# si$ pogodzić z godnością urz$du; o5wo0an'% tylko w przypadkach szczególnych, #ak zrzeczenie, śmierć, trwała niezdolność na skutek choroby, ułomności lub upadku sił, sprzeniewierzenie si$ ślubowaniu % decydu#e #edynie *e#m (art4 6=; wn'os%* o o5wo0an'% ) arszałek i ?- posłów ) do =-46=== r4 mógł tylko arszałek, co było lepsze bo chroniło przed atakami politycznymi, ale dla *
*
–
–
–
–
–
–
–
*
?
złagodzenia tego wprowadzono wymóg by za odwołaniem głosowało ?C- przy obecnych (a #edynie gdy zrzecze si$ wystarczy bezwzgl$dna; n'% onos' o5ow'%56'a&noHc' r6%6 TS; or4an j%5noosoGowy , ale mo&liwe #est powołanie 5o + 6ast;c9w (w tym do spr4 &ołnierzy 6a 64o5< Mars6a0*a; mo&liwość powoływania te& %0nomocn'*9w t%r%nowyc: 6a 64o5< Mars6a0*a; 'uro -.O w 9arszawie ) or4an omocn'c6y ;
* –
– –
Z=K-ES I ]O-MY DZI=>=NI= Z=D=NIE -.O % stan'% na straFy wo&noHc' ' raw c60ow'%*a ' oGywat%&a o*r%H&onyc: w Konstytucj' ora6 w 'nnyc: a*tac: normatywnyc: % art4 F= A4 zapewnia K=DEMU dost$p do !'; as%*t o5m'otowy ) dot4 obywateli, bezpa8stwowców, cudzoziemców, ale nie innych podmiotów #ak osoby prawne czy organy samorządu; as%*t r6%5m'otowy ) ochrona praw i wolności nie tylko konstytucy#nych, ale i zawartych w innych aktach normatywnych (wi$c równie& wydane przez organy lokalne; 56'a0a&noH -.O to Ga5an'% 56'a0an'a &uG 6an'%c:an'a or4an9wV or4an'6acj' ' 'nstytucj' oGow'<6anyc: 5o r6%str6%4an'a ' r%a&'6acj' tyc: raw ' wo&noHc' % w0aHc'woH -.O oG%jmuj%: w s%ns'% o5m'otowym ) działania ws6yst*'c: or4an9w w0a56y uG&'c6n%j , ale rozszerza ten zakres s0ormułowanie Ror4an'6acj%, #ednak #est to *w%st'a sorna i od początku !' podkreślał, &e nie #est właściwy do interweniowania w relac#e mi$dzy podmiotami prywatnymi; w s%ns'% r6%5m'otowym ) ws6%&*'% 56'a0an'a (6an'%c:an'a, a&% *w%st'a sorna czy te działania muszą dot4 ty&*o sytuacj' j%5nost*' c6y mo4< 5ot# t%F 'nnyc: s%r un*cjonowan'a % brak #asne# odpowiedzi, ale zadaniem !' #est te& in0ormowanie o stanie praworządności, a mało #est dziedzin adm4 które by tego nie dot4; *ryt%r'um *ontro&' ) pod kątem naruszenia prawa, współ&ycia społecznego i sprawiedliwości społeczne# % w szczególności !' mo&e wkraczać w s0er$ tzw4 uznania adm4; ]O-MY DZI=>=NI= -.O I# WYST2.IENI= I INTE-WENCJE W S.-=W=CB INDYWIDU=/NYCB un*t wyjHc'a to ow6';c'% 'normacj' ) mo&e działać 6 w0asn%j 'n'cjatywy , a&% r%4u0< j%st 56'a0an'% na wn'os%* (nie musi dot4 własne# sprawy, nie ma &adnych wymogów 0ormalnych, prócz konieczności oznaczenia nadawcy; -.O o 6ao6nan'u s'; 6 wn'os*'%m moF% poprzestać na wskazaniu właściwych środków prawnych; przekazać spraw$ wg właściwości nie pod#ąć sprawy; pod#ąć spraw$ % zale&y od uznania !'; 45y o5%jm'% sraw; moF% prowadzić spraw$ samodzielnie; zwrócić si$ o zbadanie sprawy do organów właściwych (organy nadzoru, prokuratura, kontrola pa8stwowa, zawodowa, społeczna; zwrócić si$ do se#mu o zlecenie 2A kontroli; 45y 65%cy5uj% s'; rowa56' ost;owan'% samo56'%&n'% r6ys0u4uj% mu s6%r%4 urawn'%@ prawo badania (te& bez uprzedzenia ka&de# sprawy na mie#scu; prawo &ądania wy#aśnie8; prawo &ądania przedstawienia akt ka&de# sprawy prowadzone# przez organy adm4 publiczne#; prawo &ądania przedło&enia in0ormac#i prowadzone# przez sądy, prokuratur$ i inne organy ścigania;
–
*
*
–
*
*
–
–
–
→ → → →
–
→ →
→
–
→ → →
→
+
prawo zlecania ekspertyz i opinii; o 6Ga5an'u srawy moF% o5j< 'nt%rw%ncj; 5&a 6a0atw'%n'a srawy % wyst<'%n'% kierowane do organu narusza#ącego prawaCwolności (z uwzgl$dnieniem niezawisłości s$dziowskie# lub do organu nadrz$dnego z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem % adresat ma ?= dni na poin0ormowanie !' o pod#$tych działaniach, a w razie gdy nie zadowolą !' mo&e on wystąpić do organu nadrz$dnego o pod#$cie odpowiednich działa8; nie ma kompetenc#i władczych (nie mo&e merytorycznie rozstrzygnąć w sprawie, dlatego siła #ego oddziaływania musi wynikać z #ego autorytetu; 'nn% Hro5*' o556'a0ywan'a 6w'<6an% 6 roc%s%m (mo&e #e pode#mować w 0ormach procesowych: &ądać wszcz$cia post$powania w sprawach cywilnych oraz wziąć w nich udział na prawach prokuratora; &ądać wszcz$cia post$powania przygotowawczego w przypadku przest$pstw ściganych z urz$du; wnosić kasac#$ w post$powaniu cywilnym i karnym; zwrócić si$ o wszcz$cie post$powania adm4, wnosić skarg$ do sądu adm4 oraz uczestniczyć w tych post$p4 na prawach prokuratora oraz wnosić rewiz#e nadzwycza#ne od orz4 2*I; wziąć udział w post$p4 przed 3A w sprawie skargi konstytucy#ne#; II# WYST2.IENI= V INICJ=TYWY I WNIOSKI DOT# O?/NYCB .-O/EM?W OCB-ONY .-=W I WO/NOCI OYW=TE/I , a w szczególności: r6%5staw' wn'os*' 6m'%r6aj
–
→
→
–
–
–
–
% oGow'<6%* coroc6n%4o przekazywani srawo65an'a 6% swoj%j 56'a0a&noHc' *e#mowi i *enatowi ora6 'normacj; o stan'% r6%str6%4an'a wolności i praw człowieka i obywatela (podawane do publiczne# wiadomości; % oGow'<6%* r6%5staw'an'a o*r%H&onyc: 'normacj' &uG o5%jmowan'a c6ynnoHc' w określonych sprawach 45y 6wr9c' s'; o to Mars6a0%* S%jmu ; % moF% r6%5*0a5a S%jmow' ' S%natow' o*r%H&on% srawy wyn'*aj
-
ST=NY N=DZWYCZ=JNE ISTOT= INSTYTUCJI –
ST=N N=DZWYCZ=JNY TO .OJ=WIENIE SIĘ W .=\STWIE SYTU=CJI SZCZE?/NEO Z=-OENI= V KT?-EJ -OZWI2Z=NIE WYM== SIĘNIĘCI= DO -ODK?W SZCZE?/NYCB T=KICB J=K KONCENT-=CJ= W>=DZY W -ĘK=CB EZEKUTYWY ; * O-=NICZENI= .-=W I WO/NOCI OYW=TE/I ; * ZMI=NY W ST-UKTU-ZE I Z=S=D=CB ]UNKCJONOW=NI= O-=N?W .=\STWOWYCB , * ZMI=NY W SYSTEMIE ST=NOWIENI= .-=W= 4 *
czyli zawieszenie niektórych regulac#i konstytucy#nych i wprowadzenie regulac#i wy#ątkowych; ar%m'a: salus rei publicae suprema lex esto (ratunek !zeczypospolite# . prawem na#wy&szym; tr6y t%n5%ncj% w% ws90c6%snyc: r%4u&acjac: 5ot# stan9w na56wyc6ajnyc: *onstytucjona&'6acja tyc: r%4u&acj' ) przy czym szerokość i gł$bokość tych regulac#i uzale&niona #est od doświadcze8 historycznych pa8stw; 5y%r%ncjacja r9Fnyc: ostac' stanu na56wyc6ajn%4o ze wzgl$du na konieczność doboru środków do celów; ar&am%ntary6acja roc%su o5%jmowan'a 5%cy6j' o wrowa56%n'u G<5 *ontynuowan'u stanu na56wyc6ajn%4o ) choć w tym czasie to egzekutywa ma na#szerszą władz$, #ednak przepisy wprowadza#ą ró&nego rodza#u gwaranc#e dla mo&liwości za#$cia przez parlament stanowiska oraz zakazy dokonywania pewnych zmian; r%4u&acj% m';56ynaro5ow% % choć #est to suwerenne prawo ka°o pa8stwa, #ednak po#awiły si$ pewne regulac#e mi$dzynarodowe dot4 stanów nadzwycza#nych: M';56ynaro5owy .a*t .raw OGywat%&s*'c: ' .o&'tyc6nyc: 6 1!)) r# (raty04 w 5DD r4 dopuszcza zawieszenie swo#ego stosowania: tylko w sytuac#i wy#ątkowego niebezpiecze8stwa publicznego zagra&a#ącego istnieniu narodu; tylko zgodnie z zasadą proporc#onalności; tylko o ile pod#$te kroki nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami mi$dzynarodowymi i o ile nie pociąga#ą za sobą dyskryminac#i wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, #$zyka, religii lub pochodzenia społecznego; tylko pod warunkiem urz$dowego ogłoszenia wprowadzenia stanu nadzwycza#nego i poin0ormowania *ekretarza Veneralnego 21 o zakresie i powodach zawieszenia zobowiąza8 'aktu; zakaz zawieszenia niektórych praw (m4in4 prawo do &ycia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa; Euro%js*a Konw%ncja .raw C60ow'%*a 6 1!,7 r# (raty04 w 556 r4 dopuszcza zawieszenie swo#ego stosowania: w przypadku wo#ny lub innego niebezpiecze8stwa publicznego zagra&a#ącego &yciu narodu, tylko w zakresie ściśle odpowiada#ącym wymogom sytuac#i, pod warunkiem, &e środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wy. nika#ącymi z p4m4; zakaz uchylania niektórych praw (prawo do &ycia, zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poni&a#ącego traktowania, zakaz niewolnictwa, nullum crimen sine lege; obowiązek poin0ormowania *ekretarza Veneralnego !ady @uropy; .o&s*a konstytuc#a marcowa wprowadzała 6 stany (wo#enny ) wprowadzany przez rząd za zgodą prezydenta podczas wo#ny lub w razie zagro&enia wybuchem wo#ny; wy#ątkowy ) wprowadzany #Cw w razie rozruchów wewn$trznych lub rozległych knowa8 o charakterze zdrady stanu, zagra&a#ących konstytuc#i pa8stwa albo bezpiecze8stwu obywateli, które musiały być potwierdzone przez *e#m, oraz określone były prawa, które mogły być zawieszone; →
–
–
*
*
*
–
*
→
→ →
→
→
*
→
→ →
→
→
–
*
7
* *
podobne rozwiązania w konstytuc#i kwietniowe#; konstytuc#a lipcowa ) początkowo tylko stan wo#enny (wprowadzany przez !ad$ 'a8stwa dla obronności i bezpiecze8stwa pa8stwa ) obe#mowało to zagro&enie wewn$trzne i zewn$trzne; podczas wprowadzenia stanu wo#ennego w 5F r4 !ada 'a8stwa wydała dekrety z mocą ustawy regulu#ące szczegółowo ten stan, pomimo i& trwała wtedy ses#a parlamentu; 5F? r4 ) zmiana konstytuc#i ) rozró&nienie stanu wo#ennego i wy#ątkowego; kole#ne zmiany dopiero w konstytuc#i z 55D r4; →
→
*
Z=S=DY KONSTYTUCYJNE ) Z=S=D ODNOSZ2CYCB SIĘ JEDNO/ICIE DO WSZYSTKICB SYTU=CJI ST=NU N=DZWYCZ=JNEO Z=S=D= WYJ2TKOWOCI (SUSYDI=-NOCI$ stan nadzwycza#ny mo&e być I# wprowadzony tylko w sytuac#i szczególnego zagro&enia (ogólnych charakter, ale doprecyzowany w p4m4 ) zagro&enia &ycia narodu i tylko #e&eli zwykle środki są niewystarcza#ące (art4 66F ust4 ; II# Z=S=D= /E=/NOCI oznacza, &e: wprowadzenie tylko na podstawie ustawy i w drodze rozporządzenia (art4 66F ust4 6; treść stanu nadzwycza#nego (zakres dopuszczalnych ogranicze8 praw i wolności oraz zasady działania organów władzy publiczne# musi określać ustawa (art4 66F ust4 ?; straty ma#ątkowe spowodowane stanem nadzwycza#nym powinny (choć nie muszą być wyrównane przez pa8stwo (zasady określone w ustawie ) dot4 to strat poniesionych zgodnie z prawem, a nie niezgodnych, które na podstawie art4 DD ust4 (nie został wyłączony muszą być wyrównane; III# Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOCI pod#$te działania muszą odpowiadać stopniowi zagro&enia (art4 66F ust4 - ) zasada ta ma bogate orzecznictwo oraz nale&y te& pami$tać o ograniczeniach z art4 ? ust4 ?; I# Z=S=D= CE/OWOCI pod#$te działania powinny zmierzać do #ak na#szybszego przywrócenia normalnego 0unkc#onowania pa8stwa (art4 66F ust4 -; # Z=S=D= OCB-ONY .ODST=W SYSTEMU .-=WNEO to zakaz uchwalania ustaw regulu#ących pewne materie (Aonstytuc#a, ordynac#e wyborcze, ustawy o stanach nadzwycza#nych ) art4 66F ust4 7 oraz zachowanie monopolu ustawodawczego *e#mu, z wy#ątkiem stanu wo#ennego; I# Z=S=D= OCB-ONY O-=N?W .-ZEDST=WICIE/SKICB w czasie stanu nadzwycza#nego oraz w czasie 5= dni po nim (art4 66F ust4 D nie mo&na: skrócić kadenc#i *e#mu, przeprowadzić re0erendum ogólnokra#owego, przeprowadzić wyborów (do samorządu mo&na tylko tam, gdzie nie było stanu; odpowiednio ulega przedłu&eniu kadenc#a tych organów; dopiero w 6==6 r4 uchwalono ustawy o stanach nadzwycza#nych: ustawa z dnia F kwietnia 6==6 r4 o stanie kl$ski &ywiołowe# (uk&; ustawa z dnia 6 czerwca 6==6 r4 o stanie wy#ątkowym (uswy; ustawa z dnia 65 sierpnia 6==6 r4 o stanie wo#ennym oraz o kompetenc#ach 2aczelnego Uowódcy *ił 1bro#nych i zasadach #ego podległości konstytucy#nym organom !' (uswo; ustawa z dnia 66 listopada 6==6 r4 o wyrównywaniu strat ma#ątkowych wynika#ących z ograniczenia w czasie stanu nadzwycza#nego wolności i praw człowieka i obywatela; nowelizac#a ustawy z dnia 6 listopada 57D r4 o powszechnym obowiązku obrony !' (u'; –
–
–
– – –
→
–
* * *
*
*
ST=N WOJENNY –
ST=N WOJENNY ( =-T#
""!$ 8
MOE Y[ W.-OW=DZONY TY/KO W + SYTU=CJ=CB
D
*
ZEWNĘT-ZNEO Z=-OENI= .=\STW=
(tak&e przez działania terrorystyczne %
przesłanka niedookreślona; *
Z-OJNEJ
N=.=CI
N= TE-YTO-IUM
-. % przesłanka określona, nale&y #ą
interpretować na tle Aarty 21; *
JEE/I Z UMOWY MIĘDZYN=-ODOWEJ WYNIK= ZOOWI2Z=NIE DO WS.?/NEJ O-ONY .-ZECIWKO =-ESJI % obecnie takie zobowiązanie wynika z 'aktu 2I3, przy czym
pakt 0ormułu#e własną de
–
– –
–
–
*
→ →
*
* *
*
*
–
* * * * * * * * * *
–
0orm protestu, z wy#ątkiem zgromadze8 organizowanych przez kościołyCzwiązki na terenie ich świąty8 i podobnych budynków; +# zawieszenie działalności tych zare#estrowanych stowarzysze8, partii, związków zawodowych i innych organizac#i, których działalność mo&e utrudnić realizac#$ działa8 obronnych; # wprowadzenie cenzury prewency#ne# środków społecznego przekazu (pewne wy#ątki dot4 kościołówCzwiązków oraz wprowadzenie zagłuszania sygnału radiowego lub telewizy#nego; ,# wprowadzenie kontroli zawartości korespondenc#i pocztowe#, tele0oniczne# i telekomunikacy#ne#; za#$ć dydaktycznych wszelkiego rodza#u (wy#ątek dot4 )# zawieszenie kościołówCzwiązków; 0unkc#onowania transportu, systemów łączności, działalności # zawieszenie telekomunikacy#ne# i pocztowe#, wprowadzenie ogranicze8 obrotu kra#owymi i dewizowymi środkami płatniczymi, zakaz ruchu po#azdów na drogach publicznych; 3# za#$cieCzarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu, wprowadzenie powszechnego obowiązku wykonywania pracy, wprowadzenie administracy#nego na#mu lokali i budynków, dokwaterowywanie osób, za#mowanie nieruchomości niezb$dnych dla *ił 1bro#nych lub obrony pa8stwa; !# wprowadzenie reglamentac#i towarów konsumpcy#nych (tzw4 kartek; 17# nakazanie okresowego zawieszenia działalności gospodarcze# określonego rodza#u lub uzale&nienia #e# prowadzenia od uzyskania zezwolenia; 11# ob#$cie militaryzac#ą #ednostek organizacy#nych, które wykonu#ą zadania szczególnie wa&ne dla obronności lub bezpiecze8stwa pa8stwa; 6m'any w oGow'<6*ac: oGywat%&' 6w'<6anyc: 6 oGronnoHc'< *raju (u.O$ zmienia#ą si$ zasady powoływania obywateli do słu&by wo#skowe#; rozszerzeniu ulega obowiązek słu&by w obronie cywilne#; mo&liwe #est powołanie obywatela do słu&by w zmilitaryzowanych #ednostkach organizacy#nych; rozszerzeniu ulega zakres świadcze8 osobistych i rzeczowych obywateli; stan wojny (art# 11) to nie stan wo#enny, a #ego istotą #est oddziaływanie na zewnątrz pa8stwa ) na płaszczyBnie mi$dzynarodowe#; wrowa56an% r6%6 S%jmV a j%H&' n'% moF% s'; 6%Gra to r6%6 r%6y5%nta (S *ontrasy4nata; w razie zbro#ne# napaści na terytorium !'; gdy wynika z u4m4 zobowiązanie do wspólne# obrony przeciwko agres#i; brak przesłanki Gzewn$trznego zagro&enia pa8stwaH wi$c wykluczona #est tzw4 wo#na prewency#na; 6a*o@c6%n'% r6%6 6awarc'% o*oju ) wy0
–
* * *
*
–
*
→ → →
*
*
→
→
→
–
* *
→
5
decydu#e prezydent na wniosek premiera i niezwłocznie in0ormu#e marszałków; RoGyt SZ ) w celu udziału w szkoleniach i ćwiczeniach wo#skowych; akc#ach ratowniczych, poszukiwawczych lub humanitarnych; przedsi$wzi$ciach reprezentacy#nych; decydu#e ! lub odpowiedni minister (2 lub *9 i niezwłocznie in0ormu#e prezydenta; ustawa o zasadach pobytu wo#sk obcych na terytorium !' oraz zasadach ich przemieszczania si$ przez to terytorium % ! lub 2 ma prawo wyra&ania zgody na taki pobyt (obowiązek in0ormowania prezydenta i marszałków lub przemieszczanie si$, chyba &e odmienna regulac#a wynika z raty04 na podstawie ustawy u4m4; →
*
–
ST=N WYJ2TKOWY ( =-T# "+7$ MOE ZOST=[ W.-OW=DZONY
ST=N WYJ2TKOWY SYTU=CJ=CB W -=ZIE Z=-OENI= KONSTYTUCYJNEO UST-OJU .=\STW= L * W -=ZIE Z=-OENI= EZ.IECZE\STW= OYW=TE/I L * W -=ZIE Z=-OENI= .O-Z2DKU .U/ICZNEOL *
TY/KO W T-ZECB
wg uswy ) zagro&enia te mogą wynikać z działa8 terrorystycznych i gdy nie ma mo&liwości unikni$cia zagro&enia przez u&ycie zwykłych środków konstytucy#nych; ro6or6<56%n'% o wrowa56%n'u stanu wyj
–
*
–
– –
*
* *
–
– –
→ →
ST=N K/ĘSKI YWIO>OWEJ –
ST=N K/ĘSKI YWIO>OWEJ
TO K=T=ST-O]= N=TU-=/N= /U =W=-I= TECBNICZN= V
6=
