UNIVERZITET U BEOGRADU EKONOMSKI FAKULTET
FORENZIČKO RAČUNOVODSTVO – METODE I TEHNIKE Pristupni rad na predmetu „Revizija u bankama“,
Kandidat: Radovan Šušić
Mentor: Prof. dr Radojko Lukić
br. indeksa: M3 30/2011
Beograd, decembar 2011. god.
Rezime U ovom radu se obrađuje uloga forenzičke revizije, kao i profesionalni aspekt ovog poziva. U prvom dijelu rada se obrađuju uloga i značaj forenzičkog računovodstva i forenzičke revizije. U nastavku se je prikazan proces forenzičke revizije, a zatim i specifične tehnike koje se primjenjuju u ovoj oblasti. Na kraju je dato viđenje budućnosti forenzičke revizije, koja će se, po našem mišljenju odvijati u daljem pravcu diferenciranja kao posebne djelatnosti. Zatim bi trebalo doći do još značajnije upotrebe informacionih tehnologija, kao pomoćnog sredstva, ali i značajnijeg korišćenja usluga iz ove oblasti od strane banaka. Ključne riječi: forenzičko računovodstvo, forenzička revizija, prevara, tehnike forenzičke revizije, Benfordov zakon
2
Sadržaj
Rezime .................................................................................................................................. 2 Sadržaj .................................................................................................................................. 3 Uvod ..................................................................................................................................... 4 Forenzičko računovodstvo i revizija ..................................................................................... 4 Uloga i značaj ................................................................................................................... 4 Profil finansijskog istražitelja ........................................................................................... 6 Prevare ............................................................................................................................. 8 Trougao prevara........................................................................................................... 8 Crveni indikatori (Red Flags) ........................................................................................ 9 Proces forenzičke revizije................................................................................................. 9 1.
Prihvatanje istrage ............................................................................................. 10
2.
Planiranje istrage ............................................................................................... 10
3.
Prikupljanje dokaza ............................................................................................ 11
4.
Izvještavanje....................................................................................................... 11
5.
Sudski postupak ................................................................................................. 11
Tehnike forenzičkog računovodstva .............................................................................. 12 Benfordov zakon ........................................................................................................ 12 Teorija relativne veličine faktora ............................................................................... 12 Kompjuterski podržane tehnike revizije .................................................................... 12 Tehnike pretraživanja podataka ................................................................................ 13 Racio analiza............................................................................................................... 13 Zaključak......................................................................................................................... 14 Reference ........................................................................................................................... 15
3
Uvod U savremenim uslovima poslovanja, a naročito sada, u doba finansijske krize, kada i najmanje glasine o sumnjivim okolnostima poslovanja dovode do pada povjerenja javnosti u sveukupan finansijski sistem suzbijanje ekonomskog i finansijskog kriminala predstavlja veliki izazov. Ekonomski kriminal je složen kako po svom značaju, tako i po sofisticiranosti sprovođenja kriminalnih radnji. Institucije koje se bave privrednim i finansijskim kriminalom, kao što su pravosuđe i poreski organi često nemaju dovoljnu osposobljenost za suočavanje u praksi sa sofisticiranim, finansijskim prevarama i imaju stalnu potrebu za usavršavanjem znanja i vještina, kojima ipak ne mogu uvijek odgovoriti. Sa finansijskim prevarama na kraj mogu izaći najčešće samo iskusni profesionalci, posebno obučeni revizori za otkrivanje prevara. Tako se u poslednje vrijeme diferencira posebno zanimanje finansijskih istražitelja, poznatih kao forenzički revizori, odnosno forenzičke računovođe. Uprkos opštem uvjerenju forenzički računovođa je zanimanje za čijim uslugama postoji jasno izražena potreba već više od jednog vijeka, mada tek u novije vrijeme se osnivaju udruženja forenzičkih računovođa i dolazi do diferencijacije same profesije u odnosu na srodna zanimanja.
Forenzičko računovodstvo i revizija Da bi smo jasno odredili forenzičku reviziju i računovodstvo POTREBNO JE što potpunije prikazali tehnike i sam proces forenzičke revizije, moramo se ukratko pozabaviti prevarama i drugim kriminalnim radnjama.
Uloga i značaj Forenzičko računovodstvo, posmatrano kao proces, predstavlja detaljno, a po pristupu dublje ispitivanje nego što je to slučaj sa uobičajenom revizijom. Glavni cilj je otkrivanje prevara, pronevjera i ostalih kriminalnih radnji, ali i pomoć sudskom procesuiranju počinilaca ovih nečasnih radnji. A glavni cilj je sprečavanje, ispitivanje i otkrivanje prevara. Forenzičko računovodstvo kao profesija pristupa problemima sa stanovišta kompleksnih znanja i vještina računovodstva, revizije, statistike, ekonomike, pravnog sistema, informacionih tehnologija i istražiteljske vještine. „Forenzičko računovodstvo predstavlja skup metoda istraživanja finansijskih transakcija i poslovnih situacija u cilju utvrđivanja verovatno mogućih prevarantskih aktivnosti.“1
1
(Lukić, 2010, str. 179)
4
Forenzičko računovodstvo je primjena računovodstvenih principa, teorije, i discipline na stvarne ili hipotetičke probleme u pravnim raspravama, i obuhvata poznavanje nekoliko oblasti računovodstva“2 Forenzičko računovodstvo primjena vještina, i istraživačkog mentaliteta na neriješene probleme, u kontekstu pravilne evidencije: Forenzičko računovodstvo pokriva dvije značajne oblasti: 1. Sudska podrška; 2. Računovodstvo istraga. Kao sudska podrška, računovođa – forenzičar nastupa na način gdje je njegova oblast djelovanja vrednovanje, analiza prihoda ili svjedoka eksperta, odnosno u svojstvu sudskog vještaka finansijsko-ekonomske struke. Računovodstvo istraga koristi metode struke pri istrazi krivičnih djela i radnji.3 Nasuprot opštem uvjerenju forenzička revizija postoji gotovo dva vijeka. Prvi spomen je u novinskoj propagandi u Škotskoj, i to još 1824. godine. Međutim, forenzičko računovodstvo počinje ozbiljnije da se razvija u SAD i Engleskoj, tek nakon 1900. godine4, dok tek u novije vrijeme dolazi do profeisonalizacije i diversifikacije profesije i do formiranja strukovnih udruženja. Korisnici usluga forenzičke revizije mogu biti najrazličitiji: banke, osiguravajuće kompanije, policija, manjinski akcionari i državne agencije. Novi standard, tzv. SAS No. 99 (Statement on Auditing standards No. 99: Consideration of Fraud) pred forenzičkog revizora stavlja zahtjeve za revizorskim razmišljanjem, povećanjem profesionalnog skepticizma, zahtijeva zatim i dodatna revizorska ispitivanja, razmatranje faktora rizika, determinisanje odgovornosti za faktore rizika, i ekstenzivniju dokumentaciju. Profesionalni skepticizam definiše kao: „Profesionalni skepticizam je profesionalni odnos koji podrazumijeva kritičku procjenu revizorskih dokaza. Revizor mora angažovanim radom i razmišljanjem da prepoznaje mogućnosti materijalno značajnog pogrešnog prikaza nastalog usljed prevare, bez obzira na prethodno iskustvo u odnosu na entitet koji je predmet istrage, i bez obzira na lično uvjerenje revizora o upravljanju, poštenju i integritetu posmatranog entiteta.“
2
(Lukić, 2010)
3
(Lukić, 2010, str. 180)
4
(Lukić, 2010, str. 179)
5
Profil finansijskog istražitelja Računovođa forenzičar je prema nekim mišljenjima jedno od zanimanja koja će se najviše tražiti u budućnosti.5 Više je faktora za to, među kojima je povećana svijest o opasnosti u realnom ekonomskom životu jednog društva, koje sa sobom nose prevare i pronevjere finansijskih izvještaja. Računovođa forenzičar može biti uposlen kao profesionalni računovođa u nekoj od licenciranih agencija, u firmama specijalizovanim za forenzičko računovodstvo, konsalting, ili u advokatskim kancelarijama, organima izvršne vlasti, osiguravajućim kompanijama, državnim agencijama ili finansijskim institucijama6. Prema Udruženju licenciranih istražitelja prevara (Association of Certified Fraud Examiners – ACFE) forenzički računovođa može biti angažovan pri istraživanju prevara i pronevjera na poslovnim područjima, kao što su7: − − − − − − − − − − − − −
Pranje novca; Obezbjeđivanje potraživanja; Provjere mogućih prevara zaposlenih; Kršenje opšteprihvaćenih računovodstvenih načela; Prevare prilikom prodaje putem direktnog marketinga; Prevara sa čekovima; Ugovori i nabavke; Pronevjere imovine; Prevare sa hartijama od vrijednosti; Prevare vezane za finansijske izvještaje; Prevare u procesu stečaja; Prevare sa kreditnim karticama Odavanje povjerljivih podataka.
Vrste usluga koje obavlja forenzički računovođa, prema ACFE mogu biti:8 − − − − − − − − − −
Finansijska analiza podataka; Dokazivanje integriteta analiza; Dizajn kompjuterskih aplikacija; Pisanje izvještaja; Izrada informacija; Ekspert svjedok – vještak; Obavljanje poslova u svojstvu podrške trećim licima; Održavanje dokumentacije; Procjena nastalih šteta; Praćenje nedopuštenih tokova sredstva;
5
(Petković, Šta je zaista forenzičko računovodstvo?, 2011)
6
(ACFE)
7
(ACFE)
8
(ACFE)
6
− − − −
Lociranje skrivene imovine; Sprovođenje due diligence; Forenzičko prikupljanje obavještajnih podataka; Poslovna vrednovanja.
Forenzički računovođa mora da posjeduje skup znanja i vještina, koja ga kvalifikuju za to da može obavljati ovu zahtjevnu profesiju. Počev od obavezno dobrih komunikacijskih vještina, mora posjedovati veliko praktično i teorijsko znanje iz oblasti računovodstva i poslovanja uopšte. Zatim je potrebno da ima razvijene sposobnosti revizije i kontrole, procjene rizika i otkrivanja prevara. Forenzički računovođa mora da poznaje pravni sistem. Korisne vještine, osobine i područja znanja koje bi bilo korisno da posjeduje ili poznaje računovođa – forenzičar su9: − − − − − − − − − − − − − − − − − − −
Računovodstveni postupci; Pravni sistem i procedure; Vremenska vrijednost novca i diskontne stope; Regresiona analiza; Upotreba kompjuterskih aplikacija; Dobre interpersonalne komunikacione vještine; Usmena komunikacija; Pismena komunikacije; Mogućnost sumiranja rezultata; Istraživačke vještine; Zalaženje u detalje; Analitičnost; Stručni skepticizam Stručni sud; Stručna osposobljenost; Integritet; Objektivnost; Samostalnost i Vjerodostojnost.
Trebao bi posjedovati određena stručna zvanja i obrazovanje, kao što su:10 − − − −
9
Fakultetsko ili postdiplomsko obrazovanje iz oblasti računovodstva; Dodatno obrazovanje u krivičnom i procesnom pravu; Ovlašćeni računovođa i Ovlašteni istražitelj prevara.
(ACFE)
10
(ACFE)
7
Prevare Ako pod prevarom podrazumijevamo „sve vrste kriminalnih radnji“11 u finansijama, one prevare koje trebaju biti posmatrane od strane forenzičkog računovođe se mogu grupisati u tri glavne kategorije12: 1. Korupcija; 2. Pronevjera ili zloupotreba sredstava i 3. Lažno finansijsko izvještavanje. Prevare je prilično teško identifikovati. Posebno značajne greške. Prevare se prikrivene radnje. Forenzičko računovodstvo ne otkriva sve prevare i pronevjere, ali povećava nadu da će one tokom vremena biti rasvijetljene. Trougao prevara
Odavno se razmatraju razmatrane okolnosti koje dovode do prevara. U literaturi je poznat, tzv „Trougao prevara“ koji grupiše okolnosti pod kojima prevare nastaju. „Trougao prevara“ je dat u nastavku: Slika 1. Trougao prevara (Fraud triangle)
Prilika
Pritisak
Racionalizacija
− Prilika (Opportunity) predstavlja okolnost koja je plodno tle za prevaru, jer lice prosto ima mogućnost da je izvrši (blagajnik koji nije pod kontrolom itd.); − Racionalizacija (Rationalization)je takva vrsta okolnosti pri vršenju prevara gdje lice nalazi niz opravdanja koji njegovu namjeru za vršenje kriminalne radnje
11
(Kulina, 2011)
12
(Kulina, 2011)
8
opravdavaju („Zašto ne kad krade direktor?“, „Ja zaslužujem da budem bolje plaćen“, itd); − Pritisak (Pressure) su okolnosti koje od lica koje čini prevaru imperativno zahtijevaju likvidna sredstva koje on na taj način pokušava obezbijediti (bolest u porodici, kockarski dugovi). Crveni indikatori (Red Flags)
Najbitnije znati gdje tražiti. Poznato je da „nema zločina bez motiva“, pa tako dakle poznavanje moguće motivacije za činjenje nekog prestupa u domenu finansija, kao i identifikacija računa koji bi mogli biti predmetom prevare je od krucijalnog značaja u forenzičkom računovodstvu. Isto važi i za transakcije, kao i tzv. crvene identifikatore koji bi mogli potaknuti dalja ispitivanja.
Proces forenzičke revizije Kao što je ranije već naglašeno forenzičko računovodstvo i forenzička revizija su načinom pristupanja problematici jako slični uobičajenom procesu revizije, ali forenzičke zbog same suštine svog djelovanja uzimaju u obzir i neke dodatne aspekte. Proces se sastoji od pet faza, i to:13 1. Prihvatanje istrage; 2. Planiranje istrage; 3. Prikupljanje dokaza; 4. Izvještavanje; 5. Sudski postupak. Prikaz pet faza forenzičke istrage je dat na sljedećoj slici:
Prihvatanje istrage
Planiranje istrage
Prikupljanje dokaza
Slika 2: Prikaz procesa forenzičke istrage
13
(Petković, Forenzička revizija, 2010)
9
Izvještavanje
Sudski postupak
1. Prihvatanje istrage Nakon prijema zahtjeva forenzički revizor mora odlučiti da li će se upustiti u taj posao. Naime, kao pojedinac koji posjeduje kompleksna znanja, forenzički revizor mora dobro procijeniti da li sa stanovišta vještina i znanja koje posjeduje može odgovoriti konkretnom zadatku, jer u krajnjem najčešće njegov izvještaj može biti i podloga za sudski proces, u čemu se ogleda važnost i značaj nalaza do kojih on može doći u procesu istrage. Stoga forenzičar mora biti oprezan prilikom odlučivanja da li će se prihvatiti određene istrage, ali t nije nimalo lak zadatak. Pojedinac, ili organizacija koja sprovode istragu moraju biti visoko profilisano znanje iz oblasti računovodstva i revizije. Međutim, to svakako nije dovoljno za efikasnu računovodstvenu istragu. Oni koji sprovode forenzičku istragu moraju biti osposobljeni i za Intervjuisanje različitih tipova ličnosti, među koje spadaju i okoreli kriminalci i prevaranti. Moraju poznavati savremene informacione sisteme, a naročito praktičnu primjenu pojedinih softverskih rešenja u procesu istrage. Forenzički računovođa nikako ne bi Simo prihvatiti istragu za koju nije dovoljno osposobljen. Bitan je i komercijalni aspekt forenzičke revizije. Po svom obuhvatu i vrsti angažmana koji sprovode visoko-profilisani stručnjaci obično se ugovaraju veće nadoknade nego kod tradicionalne revizije. 2. Planiranje istrage Nakon prihvatanja ponude pojedinac ili organizacija koji sprovode istražnu radnju moraju tačno definisati šta se od njih traži i pažljivo planirati kako sprovesti istragu, odnosno njen obuhvat, tehnike i resurse. Istraga, obično, treba da obuhvati14: − Tip prevare za koju se sumnja da je počinjena, koliko dugo traje i kako je prikrivanja; − Identifikovanje lica koja su uključena u prevaru; − Kvantifikovanje finansijskih gubitaka, koje je pretrpio klijent zbog prevare; − Pribavljanje dokaza koji će se koristiti u sudskom postupku; − Formulisanje savjeta šta treba činiti kako bi bilo spriječen nastavak ili ponovno javljanje prevare. Takođe treba značajnu pažnju posvetiti planiranju ljudskih i tehničkih potencijala za sprovođenje istrage, kako bi ona bila efikasna i sa aspekta troškova, a da ne izgubi na kvalitetu ili obuhvatu. Revizori u novije vrijeme imaju na raspolaganju veliki broj alata iz oblasti informacione tehnologije, koji su postali nezamjenjljiva sredstva u procesu finansijske istrage. Poseban značaj imaju CAAT alati (kompjuterski podržane tehnike revizije).
14
(Kulina, 2011)
10
3. Prikupljanje dokaza Pri prikupljanju dokaza forenzičar mora da poštuje princip dovoljnosti, odnosno da dokazi koji su pronađeni jasno i nedvosmisleno identifikuje osobu koja je izvršila prevaru, a osim toga da utvrdi i mehanizme sprovođenja prevare i tačan iznos. To nije nimalo lak zadatak, pogotovu ako imamo u vidu činjenicu da dokazi u sudskom postupku moraju imati veliku specifičnu težinu. Računovođa – revizor, stoga mora imati i praktična znanja iz sudske prakse, da bi mogao da zna kakvi dokazi moraju biti. Tehnike kojima se prikupljaju dokazi u procesu forenzičke revizije obuhvataju15: − Testiranje kontrola, radi pribavljana dokaza o slabostima u sistemu internih kontrola koje ostavljaju mogućnost da prevara bude počinjena; − Upoređivanje trendova različitih sektora poslovanja; − Primjena informacionih tehnologija − Razgovori sa zaposlenima, i − Suštinski postupci, kao što su: brojanje novca i pregled dokumentacije. Najznačajniji je, svakako, razgovor sa počiniocem prevare. Moraju se naći takvi dokazi, koji ga, u suštini stavljaju u „mat poziciju“ – nemogućnost poricanja djela, odnosno priznanje da je počinio krivično djelo. 4. Izvještavanje Na kraju procesa treba napraviti izvještaj, koji će onima koji su naručili forenzičku reviziju jasno predočiti šta se desilo, kako se desilo i kako spriječiti da se tako nešto opet ponovi. Izvještaj forenzičara mora imati bitne elemente, kao što su 16: − Detaljnu šemu prevare; − Opisati da li su i kako zaobiđene kontrole, − Preporuke za unapređenje preventivne kontrole. 5. Sudski postupak Ukoliko ima elemenata krivičnog djela i dođe do podizanja optužnice, forenzički računovođa je dužan da prisustvuje suđenju u svojstvu svjedoka - eksperta, kako bi prezentovao dokaze prikupljene tokom istrage. Treba posebno imati u vidu da predstavnici pravosuđa obično ne poznaju u dovoljnoj mjeri komplikovane računovodstvene i finansijske aspekte, tako da se pojašnjenja moraju prilagoditi i pojednostaviti
15
(Kulina, 2011)
16
(Kulina, 2011)
11
Tehnike forenzičkog računovodstva Forenzičko računovodstvo je kao profesija razvilo svoje specifične tehnike, ali naravno upotrebljava i neke tehnike tradicionalnog računovodstva. U pogledu pristupa reviziji forenzički revizor može imati reaktivni i proaktivni pristup, pri čemu koristi različite tehnike. Neke od specifičnih tehnika su Benfordov zakon, teorija relativne veličine faktora, kompjuterski podržane tehnike revizije, tehnike pretraživanja podataka i racio analiza. Kratak prikaz ovih tehnika je dat u nastavku. Benfordov zakon Benfordov zakon (Benford's Law) je sredstvo pozajmljeno iz matematike. Benfordov zakon je primarno nastao pri kontroli numeracije u bibliotekama, ali ima široku primjenu u finansijama. Ovaj zakon pokazuje kolika je vjerovatnoća da se neka cifra nađe na prvom mjestu u broju. Matematička formulacija Benfordovog zakona je17:
=
= log
1 + ,
= 1,2, … ,9
Benfordov zakon ima široku primjenu. U forenzici elektronike, pravu, hidrologiji, detekciji falsifikovane medicinske dokumentacije.
osiguranju,
U forenzičkoj reviziji, kao pomoćno sredstvo se koristi na taj način da se prevara može očekivati, ukoliko je razlika između očekivane (Benfordove) veličine i veličine do koje dođemo posmatranjem značajna. Što imamo veću količinu podataka upotrebna vrijednost Benfordovog zakona je veća, dok recimo u posmatranju bilansa njegova upotreba je ograničena. Upravo zbog malog broja ulaznih veličina, kao što su sumarne bilansne pozicije. Teorija relativne veličine faktora Teorija relativne veličine faktora (Theory of relative size factor – RFS) ima posebnu upotrebnu vrijednost kao pomoćno analitičko sredstvo. Suština ove tehnike je da upoređuje dvije veličine iz seta podataka, i to kao racio velikog broja u odnosu na drugi veliki broj.18 Definiše se određeni limit za različite kategorije, kao što su Sve vrijednosti koje si van određenog ranga treba ispitati.
Kompjuterski podržane tehnike revizije Kompjuterski podržane tehnike revizije (Computer Assisted Auditing Tools – CAATs) predstavlja praktičnu primjenu informacionih tehnologija u poslovima revizije, pa tako i forenzičke revizije i računovodstva.
17
(Lukić, 2010)
18
(Lukić, 2010)
12
Postoje dvije varijante softvera u reviziji: 1. Softverom ekstraktovani podaci 2. Softverska finansijska analiza. Softver omogućava znatno efikasnije manipulisanje različitim podacima, kao što su računi, potraživanja, plaćanja dobavljačima. Softverska rješenja omogućavaju i kreiranje najrazličitijih vrsta izvještaja. Sve neobične transakcije treba provjeriti.19 Praktična primjena računovodstvenih softvera je prilikom: a) b) c) d) e)
Detaljno testiranje transakcija i stanja; Identifikovanje nezakonitosti i značajnih fluktuacija; Testiranje generalno (kao aplikacija) kontrolnih kompjuterskih sistema; Programi uzorka za ekstrakciju (izvlačenje) podataka za revizorsko testiranje, i Ponovno kalkulisanje u računovodstvenim sistemima.
Tehnike pretraživanja podataka Tehnike pretraživanja podataka (Data mining techniques) je set tehnika dizajniranih za automatsko pretraživanje ogromne količine podataka sa ciljem da se pronađu korisne informacije, radi otkrivanja prevara. Postoje tri načina korišćenja tehnika za pretraživanje podataka20: 1. Otkrivanje 2. Modeliranje 3. Devijaciona analiza Otkrivanje je posmatranje podataka bez a priori poznavanja prevara. Posmatraju se različiti trendovi, varijacije. Modeliranje predstavlja proces u kome se već otkrivena struktura u bazi podataka koristi za predviđanje dolazećeg podatka. Devijacniona analiza na osnovu utvrđenih normi detektuje elemente koji se razlikuju od običnih i označavaju se sumnjivim, dakle onim koje dalje treba istražiti. Racio analiza Racio analiza ima veliku pomoćnu, analitičku ulogu u forenzičkoj reviziji. Na bazi analiziranih podataka se dolazi do određenih simptoma. Tri najznačajnija racija, koja imaju široku primjenu u forenzici su21: a) Racio visoke vrijednosti u odnosu na nižu vrijednost (max/min); b) Racio visoke vrijednosti u odnosu na drugu visoku vrijednost (max/max2); c) Racio tekuće godine u odnosu na prethodnu. 19
(Lukić, 2010)
20
(Lukić, 2010)
21
(Lukić, 2010)
13
Svaki od ovih racia pojedinačno ima veliki značaj, jer predstavljaju prilično pouzdan trag u otkrivanju potencijalnih kriminalnih radnji.
Zaključak Nakon razmatranja pojmova forenzičkog računovodstva, forenzičke revizije, zatim procesa forenzičke revizije i specifičnih tehnika i postupaka, možemo zaključiti da se profesija finansijskih istražitelja u velikoj mjeri diferencira u odnosu na srodna zanimanja. Na osnovu trendova, i potrebe za ovom profesijom i činjenice da su osnovani instituti profesionalaca koji se bave poslovima forenzike u finansijama možemo pretpostaviti da će u budućnosti nivo diferencijacije biti sve veći. Razvoj novih informacionih tehnologija, softverskih rešenja će doprinijeti sve većoj primjeni istih u finansijskoj forenzici, i uvođenju novih tehnika i sredstava u tu oblast. Pretpostavljamo da će potrebe za uslugama forenzičkih revizora biti sve veće u bankama i drugim institucijama.
14
Reference ACFE, A. o. (n.d.). Career Profiles: Forensic Accountant. Retrieved Decembar 19, 2011, from ACFE Web site: http://www.acfe.com/content.aspx?id=1708&terms=forensic%20accounting Golden, T. W., Skalak, S. L., & Clayton, M. M. (2006). A Guide to Forensic Accounting Investigation. New Jersey: Wiley. Kulina, D. (2011, 07). Forenzička revizija. Finrar: Finansije, računovodstvo, revizija, 9-13. Lukić, R. (2010). Revizija u bankama. Beograd: CID Ekonomskog fakulteta u Beogradu. Muminović, S. (2011.). Forenzičko računovodstvo potreba ili pomodarstvo? Revizor 14(54), 9-25. Nigrini, M. J. (2011). Forensic Analytics Methods and Techniques for Forensic Accounting Investigations. New Jersey: Wiley. Petković, A. (2010). Forenzička revizija. Novi Sad: AD Proleter Bečej. Petković, A. (2011). Šta je zaista forenzičko računovodstvo? U Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore (Ur.), VI Kongres računovođa i revizora Crne Gore - Zbornik radova (str. 93-106). Bečići: Savez sertifikovanih računovođa Crne Gore. Škarić-Jovanović, K. (2009). Forenzičko računovodstvo - instrument zaštite interesa računovodstvene javnosti. Računovodstvo, revizija i finanisje u uslovim globalne krize (str. 11-32). Banja Vrućica: Saveza računovođa i revizora Republike Srpske.
15
