ETIKA DHE ADMINISTRATA PUBLIKE: RASTI RM

Etika dhe administrata publike: Rasti RM E enjte, 04 Dhetor 2008 22:11

Doc. Dr. Ali PAJAZITI

ETIKA DHE ADMINISTRATA PUBLIKE: RASTI RM

"Për këdo që dëshiron dhe i propozon vetes një karrierë, filozofia morale dhe etike është mëse e nevojshme."

CICERONI

1 / 23


"Jeni të mirëseardhur mirëseardhur në shtëpinë time; jeni të mirëseardhur mirëseardhur në zemrën zemrën time... ndjenjat e mia personale nuk nuk kanë të bëjnë bëjnë fare me rastin aktual... aktual... Do të mundohem mundohem si George Washington, të bëj gjithçka për ju, kurse si president nuk mund të bëj asgjë!"

George WASHINGTON, një miku që ka kërkuar post.

ABSTRACT

Elizabeth Dodswell thotë se "çështjet kryesore me të cilat sot ballafaqohet njerëzimi janë ato të moralit dhe të etikës". Si asnjëherë më parë, njerëzimi po përballet me sfida të shumta, me probleme të shkaktuara nga "çnjerëzimi i njeriut", me dilema etike tepër kritike që kërkojnë zgjidhje të shpejtë. Politikëbërësit, juristët, eticienët dhe bashkësitë fetare, por edhe çdo individ që jeton në këtë kohë të t ë krizologjisë globale, të skajshmërive (Hobsbawm), të krizës dhe brengës së njeriut modern (Guenon, S.H. Nasr) duhet të japin kontributin e tyre për një botë më shpresëdhënëse, shpresëdhënëse, më të mirë se ajo e shekullit XX, i cili s'i plotësoi pritjet për të qenë epokë e vetërealizimit, mirëqenies dhe lumturisë të njeriut bashkëkohor. Shekulli dhe mileniumi në të cilin kemi hapëruar janë një faqe e re e historisë, në të cilin nuk mund të mbijetohet me vlerat dhe etikën e shekullit XX (Huddleston). Pra duhet të ndryshojë kursi. Kjo trajtesë shkencore merret me çështjen e etikës dhe të moralit ndërlidhur me administratën publike, pra me etikën administrative që synon shmangien e dukurive negative si mitosja, vjedhja dhe nepotizmi, antivlera këto që kalbin këtë sektor. Në këtë drejtim merret edhe me gjendjen faktike të administratës publike, me problemet etike në administratën publike të RM-së, gjithmonë duke synuar favorizimin e vlerave si barazia, drejtësia dhe interesi publik, duke synuar krijimin e një administrate efikase, transparente, të drejtë, të përgjegjshme dhe të besueshme.

2 / 23


Fjalët çelës: etika, kodi etik, etika administrative, administrata publike, korrupsioni, RM

I. ETIKA: ETIKA: NJË VËSHTRIM VËSHTRIM I SHKURTË SHKURTËR R TEORIK TEORIK

1. Ç'është etika?

Pyetja e shtruar në kohën e sodit është një pyetje e çuditshme por edhe domosdoshme. Në veçanti për brezat e rinj dhe ata të rritur me botën virtuale të internetit, për screenager -ët, për ata njerëz që njohin vetëm vlera të njehsueshme dhe materiale, për ata njerëz që spiritus movens

e kanë interesin, dobinë, përfitimin e asgjë tjetër. Të flasësh për etikën do të thotë të flasësh për vlera sublime, por Ivan Kropek thotë se të flasësh për vlera në një kohë të "vagabondizmit mendimor" dhe të "shpirtit nomad" është shumë rëndë. [1]

3 / 23


Realiteti i hidhur i shoqërisë shoqërisë skajshmërisht skajshmërisht të individualizuar, të atomizuar, që gjithçka gjithçka ka relativizuar bën që etika të na del si një temë akute për botën botën e kohës sonë, andaj trajtimi i saj, së paku nga këndi i pragmës sociale është detyrim i çdo njeriu të ndërgjegjshëm, që ndjen frymimin e epokës së krizës (age of crisis) që përfolet thuajse dy shekuj. Tani të japim një pikturë kuptimore të etikës si nocion dhe si disiplinë.

Fjala etikë buron nga shprehja greke ethos/ethikos, që ka domethënien e traditës, dokeve dhe Encyclopedia Britannica , shprehive. Sipas etika paraqet një degë të filozofisë që merret me vlerat themelore të marrëdhënieve ndërnjerëzore, që e studion cilësinë dhe bazën e veprave apo sjelljeve të cilat nga këndi i moralit janë të mira apo të këqija, të qëlluara apo të shëmtuara. Merriam Webster's Collegiate Dictionary

etikën e shpjegon si një disiplinë që ka të bëjë me të mirën dhe me të keqen dhe me detyrimet morale, si një tërësi e parimeve dhe vlerave morale, si sistem të vlerave morale, si parime të sjelljes që e qeverisin një individ ose grup, si filozofi drejtuese (guiding philosophy)

. Ky nocion përdoret për t'i emërtuar sistemet ose teoritë me vlera apo parime të caktuara morale. Etika është shkencë mbi moralin ose etosin.

2. Morali dhe etika

Morali është term me prejardhje nga gjuha latine mos, moris që ka kuptimin e ligjit, të zakonshmes, traditës, mirësjelljes, dëlirësisë, karakterit, natyrës etj. [2] Thuhet se këtë shprehje të parët e kanë shfrytëzuar Ciceroni në veprën e tij

4 / 23


De fato

(Mbi fatin) dhe Seneka në Epistulae

(letra) duke e përkthyer fjalën greke ethikos. [3] Morali, philosophia moralis

, funksionon si sistem rregullash që duhen respektuar nga individi për t'u ndihmuar në dallimin e së keqes nga e mira, në dëllimin e detyrimeve e të tjera. [4] Në kuptimin filozofik fjala moral do të thotë tërësi traditash, sidomos traditash të mira, të cilat mundësojnë ekzistimin dhe zhvillimin e volitshëm dhe harmonik të individit dhe shoqërisë. [5] Fjala moral shpreh edhe përsëritjen e veprave, sjelljeve në kuadër të një sistemi shpirtëror, shprehitë dhe hujet. [6] Sipas Ojvind Larsen termi moral në përgjithësi përdoret për të sqaruar referencat normative të dhëna ose tradicionale, që s'e humbin vlefshmërinë dhe fuqinë e vet. Dallimi kryesor ndërmjet etikës dhe moralit, koncepte këto shumë të përafërta, qëndron në të qenët e etikës disiplinë që në përgjithësi merret me çështjen e moralit. Sipas disave, ky dallim është si ai mes muzikologjisë dhe muzikës. [7] Mund të thuhet se etika është sinonim i filozofisë së moralit, ajo për nga definimi ka domethënie më të gjerë dhe më të thellë. Si mësim për moralin, etika paraqet paraqet edhe teorinë dhe përmbajtjen përmbajtjen e moralit, kurse morali ka të bëjë vetëm me përmbajtjen e jo edhe me teorinë e moralit. Shkurt, përderisa etika shtron norma, te morali normat janë të dhëna. [8] Për Dwight Waldo, morali nënkupton sjelljen e pëlqyer në kuptimin e menjëhershëm dhe tradicional, kurse etika përbën sjelljet që i kemi ekzaminuar dhe menduar. Duhet shënuar se ky dallim s'bëhet gjithherë. Si problemi më themelor në etikë merret përligjja e moralshmërisë, pra nëse mund të vërtetohet apo jo se veprimi moral është i arsyeshëm. [9] Moraliteti është koncept i trajtuar nga filozofë si Hume, Kant, Hegel, të cilët sipas Rawls e përkufizojnë moralitetin si instrumentin e drejtësisë sociale që "është në themele të strukturës së shoqërisë, që jeton përmes mënyrës se si institucionet sociale shpërndajnë të drejtat themelore, përgjegjësitë dhe avantazhet sociale". [10]

Disa nga çështjet kryesore të cilave etika mundohet t'u japë përgjigje janë këto: "Si duhet të jetojmë?", "Si ta arrijmë lumturinë?", "A duhet të synojmë ta gjejmë lumturinë apo të pajisemi me dije, me virtyte ose gjëra të bukura?", "Nëse e zgjedhim lumturinë, atëherë kjo lumturi duhet të jetë jona, apo e çdokujt?", "Për të arritur një qëllim të caktuar, a mund të zgjedhim një rrugë apo metodë të keqe?", "Cilat janë përgjegjësitë tona ndaj gjallesave të tjera me të cilat e ndajmë këtë planet?", "Cilat janë përgjegjësitë tona ndaj brezave të ardhshëm?" Aura e gjerë e këtyre

5 / 23


pyetjeve mund të ndërlidhet me lëmenj të t ë ndryshëm si etika, antropologjia, biologjia, ekonomia, historia, politika, sociologjia, teologjia etj. Por, etika dallohet nga të gjitha këto disiplina me faktin që merret me përcaktimin e cilësisë së teorive normative e jo faktike dhe me aspektin praktik të çështjeve morale. [11]

3. Teoritë rreth etikës

Pra, nga e elaboruara deri këtu mësuam se etika është pikëpamje filozofike, konsideratë reflektive rreth bindjeve dhe praktikave morale. Sipas burimit, prejardhjes dhe rrënjëve të moralit, doktrinat dhe teoritë etike ndahen në (a) heteronome dhe (b) autonome. Sipas qëndrimit etik heteronom morali buron nga një instancë suprahumane, mbinjerëzore, nga revelata hyjnore, nga praksisi profetik, nga e vërteta absolute dhe paraqet vlerë absolute-të amshueshme. Apologjetët e etikës heteronome thonë se morali është gjendje tjetër agregate e fesë. Etika autonome gjenezën e moralit e kërkon te vetë njeriu, qëndrim ky të cilin e mbrojnë scientistët, ateistët, materialistët, shekullaristët, nihilistët e të tjerë. Sipas kësaj perspektive vetë(m) njeriu është kriter i të gjitha gjërave të qena dhe të paqena. Gjykimet, parimet dhe vlerat e kësaj etike janë aposteriore, të përfituara nga përvoja, vetëdija dhe kujtesa jetike. Për pasojë, janë të natyrës relative, kalimtare dhe për njeriun, të paqenësishme. Në bazë të asaj nëse në kuadër të jetës morale të njeriut rëndësi më e madhe ia i a kushtohet arsyes, emocioneve, vullnetit ose përvojës, teoria autonome etike ka gjeneruar teoritë të cilat në shkencë, jetë dhe në njohjen morale përparësi i japin arsyes (teoria racionaliste), vullnetit (teoria voluntariste), ndjenjave (teoria emotiviste) dhe përvojës (teoria empiriciste). Sipas qëllimit të veprimeve njerëzore doktrinat etike ndahen në hedoniste, utilitariste/pragmatiste, eudaimoniste dhe perfeksioniste. Sipas doktrinës së parë kënaqësitë trupore, fizike, biologjike, epshet, instinktet trupore janë e mira e fundme dhe më e lartë. Sipas etikës utilitariste ose pragmatiste, të mirën më të madhe e përfaqësojnë përfitimi dhe interesi, pra kategori qendrore e shtetit, shoqërisë dhe çdo individi, forcë lëvizëse e historisë është interesi. Mësimi eudaimonist është ai që si qëllim final dhe si të mirë më të lartë e sheh idealin etik, të cilin e barazon me lumturinë, paqen paqen e brendshme, rehatinë, baraspeshën dhe kënaqësinë. Etika perfeksioniste është drejtim që për qëllim dhe ideal (j)etik, për të mirë më të madhe e merr përsosjen e shoqërisë dhe botës natyrore, që

6 / 23


synon perfeksionimin e njeriun, bartjen e tij ti j në nivelin e papërsëritshmërisë. [12] Perfeksionistët synojnë rendin e përsosur, sistemin e përsosur, ekonominë e përsosur, arsimin e përsosur, politikën e përsosur, familjen e përsosur, kurse refuzojnë kategorikisht gënjeshtrën, hipokrizinë, padrejtësinë, dhunën, jetën artificiale, gjakun dhe terrorin, me një fjalë kategorinë e së keqes in tutti

.

II. ADIMINISTRIMI PUBLIK DHE ETIKA

1. Çësh Çështë të adm admin inis istr trim imii pu publ blik ik? ?

Sipas Shafritz dhe Russell, në kuptimin më të gjerë, administrimi publik përfshin gjithë atë që qeveritë bëjnë për të mirë ose keq. [13] Administrimi publik (public administration) është shprehje që gjerësisht mund të përshkruhet si zhvillim, implementim dhe studim i politikave qeveritare, menaxhim i programeve publike. Administrimi publik ndërlidhet me ndjekjen e të mirave publike duke përforcuar shoqërinë civile dhe drejtësinë shoqërore. Ndonëse historikisht i është referuar manaxhimit qeveritar, gjithnjë e më tepër përfshin edhe organizatat joqeveritare që nuk veprojnë vetëm në kontekst të interesave të veta. Në Shtetet e Bashkuara si disiplinë e veçantë akademike është ndarë nga shkencat politike dhe nga e drejta në vitet 1910, kurse në Europë, veçanërisht në Angli dhe Gjermani, si njësi e pavarur studimi është shfaqur në vitet

7 / 23


1890, megjithëse për herë të parë në universitetet kontinentale është ligjëruar në vitet 1720. Teoria e administrimit publik është domen ku diskutohet kuptimi dhe qëllimi i qeverisë, burokracisë, buxhetit, manaxhimit dhe çështjeve publike. Vitet e fundit, teoria e administrimit publik ndërlidhet me një orientim të fortë drejt teorisë kritike dhe nocioneve filozofike postmoderne të qeverisë, të qeverisjes dhe pushtetit, por shumë dijetarë të administrimit publik mbështesin një përkufizim klasik të termit, duke i dhënë peshë kushtetushmërisë, shërbimit, formave burokratike të organizimit dhe qeverisë hierarkike. Në mënyrë të përmbledhur mund të thuhet se puna në shërbimin publik udhëhiqet nga vlerat demokratike. Në kryerjen e funksioneve të administratorit publik nuk është me rëndësi vetëm efiçienca dhe efektiviteti por mbi të gjitha përgjigjshmëria ndaj të gjithë aktorëve që përcaktojnë interesin publik: drejtuesve të zgjedhur, deputetëve, grupeve të ndryshme përfaqësuese dhe qytetarëve në tërësi. Edhe Bertrand dhe Lang pohojnë se administrimi publik dallon nga format e tjera të qeverisjes sipas kompetencës së vet dhe sipas faktit se qëllim i fundit i tij është interesi i përgjithshëm. [14]

Disa togfjalëshin administrimi publike e ndërlidhin, madje edhe e njëjtësojnë edhe me menaxhmentin publik (public management) që nënkupton personat që ushtrojnë pushtet të caktuar mbikëqyreës dhe diskrecionar. [15] Pra administrata publike përbëhet nga shërbimi qytetar, financat publike, siguria, jurisprudenca, pushteti vendor dhe shumë elemnte të tjera. Shafritz dhe Russell e definojnë administratën publike nga katër perspektiva të ndryshme: politike, ligjore, menaxheriale dhe profesionale. Në aspektin politik, administrata publike nënkupton atë që qeveritë bëjnë në mënyrë të drejtpëdrejtë ose të tërthortë në interesin publik përmes ciklit të politikëbëries. Në aspektin juridik, administrata publike definohet si si rregulla dhe ligje në veprim, kurse nga ajo menaxheriale, si degë ekzekutive e qeverisë që kërkon specializimm menaxherial të bazuar në talent natyror dhe përpjekje të vazhdueshme. Shkiuar nga këndi profesional, administrata publike merret si një kategori e profesionit profesionit që kërkon aftësi të mira shkrimi, dozë të lartë të idealizmit si dhe stërvitje formale akademike.

Strategjia e Qeverisë së RM për Reformat në Administratën Publike e vitit 1999, dokument bazë për gjithë procesin e reformave në këtë sektor, nuk jep ndonjë përkufizim të qartë të administrimit publik. Ky dokument bën vetëm ndarjen e administratës publike dhe administratës shtetërore (nëpunësisë shtetërore) që është një koncept shumë më i ngushtë. Kësisoji, të gjithë ata që kanë poste në degët ekzekutive, ligjdhënëse dhe të gjykatësisë së qeverisë janë nëpunës shtetërorë, kurse ata që veprojnë në sektorët e tjerë publikë si kultura, shëndetësia, arsimi e të tjera janë pjesëtarë të administratës publike. [16]

8 / 23


2.  Adminis Administra trata ta publik publikee dhe etik etikaa

Qëndrimet morale janë pjesë integrale e organizatës, kurse standardet e larta mbrojnë prej demonianes". (Vildavski) [17] Sipas David H. Rosnebloom dhe Robert S. Kravçuk administratorët publikë duhet të sillen me plot përgjegjësi sepse puna e tyre ka shumë aspekte që mund të çojnë te keqkuptimi i interesit publik, te korrupsioni dhe subverzioni. Në përgjithësi, nëpunësit publikë duhet të ndjekin standarde më të larta veprimi se ato të punëtorëve të sektorit privat ose të atij joprofitabil. Ky është realiteti bashkëkohor. Në këtë drejtim dihet se ka shumë dimensione të administratës publike që e rëndojnë nivelin e kënaqshëm të përgjegjësisë. Etika mund të merret si formë e vetëpërgjegjësisë ose si një "frenim i brendshëm" i veprimeve të administratorëve publikë. Megjithatë, frenimi i brendshëm mund të shtrëngohet nga kërkesat e faktorëve të jashtëm ndaj sjelljes së administratorëve. Janë disa pikëpamje që e plotësojnë njëra-tjetrën: pikëpamja juridike që e favorizon f avorizon frenimin e brendshëm, pikëpamja tradicionale menaxheriale, frenimi i jashtëm për personin dhe i brendshëm për agjencinë, pikëpamjet politike dhe të menaxhmentit të ri publik (MRP), frenimi i jashtëm për agjencinë dhe ai që zbatohet në raste të lajthitjes së jashtme. [18]

Përveç tipareve kyç të etikës personale si besueshmëria, respekti, përgjegjësia, përkujdesja dhe ndershmëria, paanësia, virtyti qytetar ekzistojnë edhe elemente nga të mbiquajturat "lista Colero" dhe "lista Nolan" në të cilat shënohen kriteret për sjellje etike të administratorëve apo të politikanëve me detyra publike. Ndër vlerat që zënë vend në listën Colero zënë vend shqetësimi për mirëqenien e të tjerëve, t jerëve, respekti për autonominë e të tjerëve, besueshmëria dhe ndershmëria, dëshira për t'u bërë pjesë e ligjit, drejtësia primare për të qenë i paanshëm, refuzimi i marrjes së hakut të pandershëm dhe parandalimi i situatës negative. Në listën Nolan që më tepër ka të bëjë me vendimmarrjen ekzekutive me ndikim te një shtresë më e madhe përmenden këto vlera: të mos jesh egoist, të synosh favorin e interesave publike, të t ë veprosh me integritet dhe pa u influencuar nga të tjerët në vendimmmarrje, të jesh objektiv dhe pa konflikte interesi, të jesh i përgjegjshëm, të jesh transparent dhe të krijosh imazhin e një lideri të besueshëm. [19]

Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës gjithnjë e më i madh është numri i think-tankeve, i institucioneve për politika publike dhe i konsulentëve universitarë që që ofrojnë stërvitje ose

9 / 23


këshilla për etikën. Në disa spitale punësohen "ekspertë" të etikë me orar të plotë pune, me qëllim që t'u ndihmojnë administratorëve, mjekëve dhe motyrave medicinale që të ballafaqohen me dilemat mjekësorë. Shumë programe të administratës publike të t ë universiteteve amerikane ofrojnë kurse të etikës administrative. Etika qeveritare është temë nëpër revistat profesionale, në javoret dhe gazetat ditore, nëpër emisionet televizive. [20]

3. Vlerat etike dhe adminis administrata: trata: Rasti Maqedoni Maqedoni

Në Europën Juglindore dhe atë të Mesme që për një periudhë disadekadëshe ka qenë pre e komunizmit më të vrazhdë, fjala etikë nuk pranohet mirë, shkakton reagime të ashpra. Kur dikush flet për standarde më të larta në politikë, në administratë publike, në të drejtën ose në jetën afariste, përqeshet, si sheqeri që duhet ta kamuflojë shijen e hidhur të hapës. Në këtë nëqiell, etika është fjalë e mirë me nam të keq. Si shkaqe për këtë gjendje mund të përmenden e kaluara ideologjike-marksiste që pretendonte moralitetin absolut ndaj partisë, që në fakt ishte një "moral i hipokrizisë". Këtu duhet cekur edhe faktin se ky sistem stimulonte shprehi që destimulonin sinqeritetin dhe integritetin individual. Si shkak i tretë i reputacionit të keq është edhe ky: njerëzit nuk i njohin kushtet e domosdoshme morale për jetësimin e një sistemi demokratik të mirëfilltë. Fotografia del edhe më e keqe kur marrim parasysh të vërtetën se figurat publike jetojnë me një makiavelizëm që synon pasurimin me çdo kusht, duke thyer të gjitha normat e humanitetit dhe natyrshmërisë. E gjithë kjo shkakton një cinizëm, një bindje se në këtë shtet mashtruesit e mbledhin pasurinë, se paguhet të rresh e të vjedhësh (Havel). Thuajse çdo sferë e jetës është e përfshirë nga ndjenjat e pesimizit lidhur me atë se mund t'i besoni dikujt qoftë ai person fizik ose juridik. Për qytetarët e rëndomtë është bërë shprehi që të shprehin cinizëm gjithherë kur dikush pohon se ka qëllime të mira. Është tragjike që çështjet etike siç janë nderi, integriteti, e vërteta dhe e mira publike trajtohen si tipare të njeriut që është "naiv", madje edhe trullaq. Kjo e ka shtyrë një diskutues çek që duke u folur studentëve në

10 / 23


temën "Etika në shërbimin publik" t'u drejtohet me këto fjalë: "Ndoshta do t'ju habis me atë që do ta them, por është e vërtetë: në vendin tim s'ka etikë!" Kjo situatë e përshkruar sipër vlen edhe për vendin tonë, Maqedoninë, ku kushtet e veçanta të tranzicionit e kanë bërë të veten, duke bërë që çdo ditë të t ë dëgjojmë për abuzime, korrupsion, nepotizëm, kriminalitet e antivlera të tjera, për akuza me miliona euro [21] e "amnisti presidentçe" etj. Edhe në sferën e administratës publike që kap një shifër prej diku 130 mijë të punësuarish fotografia është e njëjtë: papërgjegjshmëri, korruptim, inercion, joefikasitet etj. Kjo gjendje na del edhe më tragjike kur e kemi parasysh se që nga pavarësia e këndej trumpteohet për reforma që do të përfshinin edhe këtë sektor, madje viteve të fundit reformat në administratën publike si kusht për anëtarësim në BE janë bërë pjesë e kampanjave qeveritare, për to flasin politikanët dhe analistët politikë,njerëzit e thjeshtë, bashkësia akademike, janë shndërruar në fjalën t ë dëgjuar të politikës së vendit. Reformat në administratën publike nënvizohen si prioritet më i lartë në agjendën qeveritare por ama ama e humbin peshën në rrafshin institucional. Në Strategjinë për reformat në Administratën Publike të vitit 1999 si kritere kyç të këtyre reformave janë paraparë: -

mbizotërimi i së drejtës parashikueshmëria transparenca trajtimi i barabartë kompetenca efiçienca stabiliteti etika përgjegjësia

Në vitin 2000 themelohet Agjencioni për nëpunësit shtetërorë, kurse më 2001 në bazë të nenit 18 të Ligjit për nëpunësit shtetërorë është miratuar Kodi etik ("Gazeta Zyrtare e RM-së" nr. 9/2001) dhe është plotësuar më 2004 ("Gazeta zyrtare e RM-së", nr. 16/2004). Me këtë kod rregullohet mënyra e sjelljes dhe e punës së nëpunësve shtetërorë, me qëllim që të sigurohet respektimi i parimeve të ligjshmërisë, integritetit profesional profesional dhe lojalitetit gjatë kryerjes së detyrave të tyre zyrtare (neni 1, pika 1). Principet bazë të këtij Kodi po i japim në tabelën në vazhdim:

11 / 23


Neni 2. Parimet themelore

-

1. Nëpunësi Nëpunësi shtetëror i kryen detyrat zyrtare në përputhje përputhje me kushtetutën dhe ligjin. Gjatë kryerjes 2. Nëpunësi Nëpunësi shtetëror, gjatë kryerjes së detyrave detyrave zyrtare, i trajton njësoj njësoj qytetarët dhe personat personat juri 3. Nëpunësi Nëpunësi shtetëror i kryen punët në nivel të lartë profesional, profesional, të cilin e mbindërton vazhdimisht. 4. Nëpunësi Nëpunësi shtetëror i kryen detyrat në mënyrën më të ndërgjegjshme, ndërgjegjshme, më të rëndomtë, më efika 5. Nëpunësi Nëpunësi shtetëror nuk merr pjesë në kurrfarë aktivitetesh që janë në kundërshtim kundërshtim me kryerjen 6. Në kontaktet me qytetarë qytetarët [22]t dhe me personat e tjerë juridikë, nëpunësi shtetëror sillet në mënyrë

Në Raportin e Komisionit Europian të vitit 2004 thuhet se politizimi i administratës publike dhe

12 / 23


reformat në administratë pas çdo cikli të zgjedhjeve ose pas çdo rikonstruimi të qeverisë mbeten pengesë serioze për transformimin e administratës publike në administratë kompetente, të bazuar në vlera dhe merita, në administratë të qëndrueshme dhe efikase që u shërben nevojave të qytetarëve. [23] Edhe Partneriteti Europian e përfshin në prioritetet kyç të Maqedonisë dhe bën thirrje për përpjekje të mëtutjeshme në këto fusha të Reformave në Administratën Publike: rritje të transparencës, depolitizim të mëtutjeshëm gjatë rekrutimit dhe avancimit në shërbimin publik, bashkëpunim më të madh mes organeve shtetërore dhe Ombudsmanit, kontroll të brendshëm dhe auditim në nivelin lokal të qeverisjes. [24] Në Raportin e Prokurorit Publik për vitin 2006 flitet për administratë publike të pareformuar dhe me efikasitet të dobët, për nevojën për sjellje më profesionale te personave zyrtarë, për punë të përgjegjshme, të ndërgjegjshme dhe profesionale në pajtim me Kodeksin e punës së mirë administrative, për përgjegjshmëri më të madhe të institucioneve etj. [25] Megjithëse që nga qershori i vitit 2003 qeveria e RM-së si një ndër prioritete e veta strategjike ka shënuar edhe luftën kundër korrupsionit, kjo dukuri siç tregojnë analizat serioze ndërkombëtare sot e këtë mbetet një ndër plagët më të rënda të kësaj shoqërie, që nga nivelet më të ulëta të pushtetit e deri te ai më i lartë. "Shkalla e korrupsionit të personave zyrtarë në Maqedoni është mjaft e lartë dhe pasojat janë shumë të rrezikshme edhe për vetë ekzistimin e shtetit të Maqedonisë, [26] me tendencë që përmasat e tij të zgjerohen dita-ditës dhe gati se nuk ka raport të huaj që nuk e vë theksin në çështjen e korrupsionit." [27] Sipas njeriut të parë të "Transparency-Nulta Corruption", Taseva, lufta e qeverisë kundër korrupsionit është negative, më tepër është kampanjë sesa sesa luftë e vërtetë kundër kësaj dukurie patologjike. [28] Sipas Transparency International Global Corruption Barometer 2007 - Report, 44 % e respodentëve nga RM-ja janë shprehur se për të kryer nbjë punë në shërbimet e ndryshme është dashur që të paguajnë ryshfet. [29] Megjithatë sipas Transparency International - the 2008 Corruption Perceptions Index Maqedonia ka shënuar një përparim për dymbëdhjetë vende, përderisa në vitin 2007 ka qenë e pozicionuar në vendin 84, në vitin 2008 del e 72 në rang listën e 180 vendeve të botës, me 3.6 pikë të indeksit. [30]

13 / 23


Konkluzion(e)

Etika është studim i të mirës ose të drejtës për qeniet njerëzore. Ajo i përgjigjet pyetjes se çfarë qëllimesh duhet të kenë njerëzit dhe se çfarë veprimesh duhet të kryejnë ata për të realizuar këto qëllime. Thelbi i etikës varet prej zgjedhjes, respektit, vullnetit të mirë por edhe nga të pasurit konsideratë për të tjerët. Këto dhe shumë vlera të tjera si përgjegjësia, ndërgjegjshmëria, modestia, dashuria, sinqeriteti sinqeriteti e të tjera duhet të nguliten në vetë ne por edhe në botën më të gjerë sociale në të cilën jetojmë. Administrata publike përbën një sektor të rëndësishëm të çdo shoqërie dhe efikasiteti dhe përgjegjshmëria e saj i ndihmon përmirësimit të gjendjes dhe funksionalitetit të jetës shoqërore. Për të arritur një nivel konstruktiv të administratës publike duhet koordinim preciz i punëve, përfshirë këtu edhe spekrtin shtetëror dhe privat. Të gjithë synojnë administratën shtetërore të pakorruptuar, profesionale dhe efikase që do të mundësojë edhe rritjen e prosperitetit ekonomik të vendit. [31] Suksesi në sferën e reformave në administratën publike në masë të madhe varet prej vetën nëpunësve publikë dhe gatishmërisë së tyre për të bërë ndryshime ndryshime fundamentale në mënyrën mënyrën se si punojnë. Në këtë drejtim shteti duhet ta përforcojë dhe modernizojë shërbimin publik, të realizojë sistem të punësimit që më tepër do t'i pasqyrojë meritat në shërbim. Dihet se nëpunësit e pakënaqur e fuqizojnë imazhin negativ që publiku ka për administratën dhe minon përpjekjet e qeverisë për të ndërtuar një imazh pozitiv për shtetin dhe administratën si profesionale, objektive dhe e orientuar nga shërbimet (service-oriented)

. Në këtë drejtim me rëndësi është edhe implementimi i etikës nëpër planprogramet mësimore që nga çerdhet e deri në arsimin sipëror-universitar. [32] Rol me peshë mund të luajë edhe kodi fetar i cili kërkon korrektësi në punë, trajtim të barabartë të palëve dhe atakon korrupsionin duke e mallkuar atë. Le të shpresojmë se kjo shoqëri ka kapacitete për të ndërtuar individë që nuk do të jenë, siç shprehen Huddlestone dhe Dressing, automatë amoralë (moral automatons)

, por qenie të moralshme që edhe edhe në mjedisin organizativ veprojnë sipas vlerave vlerave më sublime, që punojnë siç thotë Weber, pa anime e pa paragjykime (sine ira et studio)

.

14 / 23


[1] Radomir, Videnović, "The Need for Ethics", Facta Universitatis , Vol. 2, No 10, 2003, f. 773.

[2] Vuko Paviqeviq, Bazat e etikës, përkth. Murteza Luzha, Rilindja, Prishtinë, 1981, f. 8.

[3] Ekrem Murtezai, Fjalor i filozofisë , Prishtinë, 1995, f. 462.

[4] Milika Dhamo & Anila Sulstarova, Etika në këshillim, Logoreci, Tiranë, 2006, f. 16.

[5] Milan Vujaklija, Rečnik stranih reči i izraza , Beograd, 1980, f. 585.

[6] Ali Bullaç, Historia, shoqëria dhe tradita, Logos-A, Shkup, 2003, f. 263.

Encyclopedia dia Britannic Britannica a , 1993/XI: 414-417. Ethics, Lexico Publishing Group. Retrieved on [7] Encyclope 2008 03-27 .

[8] Ojvind Larsen, Administration, Ethics and Democracy, Ashgate Publishing Company,

15 / 23


Aldershot, Burlington, USA, 2000, f. 55-72.

[9] Enciklopedia e përgjithshme e Oksfordit, përkth. Abdurrahim Myftiu e të tjerë, Instituti i Dialogut & Komunikimit, Tiranë, 2006, f. 332.

[10] Dhamo & Sulstarova, ibidem.

[11] Shih: Encyclopedia Britannica , XI, f. 414-417.

[12] Spahić, f. 8-15.

Introduction to Public Administration . 2nd Ed. , [13] Shih: J. M. Shafritz & E. W. Russell, Introduction Longman, New York, 1999.

[14] Robert D. Denhardt, & Joseph W. Grubbs,, Administrimi publik, përkth. Blerta Selenica, UFO University Press, Tiranë, 2007, f. 1; Esat Stavileci, Hyrje në shkencat administrative, administrative,

Enti i Teksteve dhe Mjeteve Mësimore i Kosovës, Prishtinë, 1997, f. 24.

[15] Mark W. Huddleston & Dennis L. Dresang, Public Administration Workbook, Perason Longman, New York, 2007, f. 3.

[16] Strategija za reforma na javnata administracija vo Republika Makedonija , Vlada na Republika Makedonija, maj 1999, f. 11-12.

[17] Brek Braun, "Etika i kreiranjeto na javnata politika: Necelosna tranzicija ve Sredna i Javna Politika vo Sredna i Istoçna Evropa , Istoçna Evropa", në Martin Potuçek et.al., FIOOM, Shkup, 2005, f. 184-185.

16 / 23


Administration-Understanding [18] Shih: David H. Rosenbloom & Robert S. Kravchuk, Public Administration-Understanding Management, Politics and Law in the Public Sector

, sixth edition, Mc Graw Hill, New York, 2005, f. 515-547.

[19] http://www.fes.org.al/al/ProjectsAndPartners/DemocracyAndInstitutionBuilding/2006/qersh or/14_15_Karam.html

[20] Braun, ibidem , f. 204.

[21] Sipas anketës "Kthjellët-turbullt" të Agjencisë Gazetareske "Makfaks" dhe organizatës "Transparenca-Nulta "Transparenca-Nulta Korrupsion", ku janë të inkuadruar 14 redaktorë të mediumeve elektronike dhe të shtypit më me ndikim , rasti i qendrës tregtare "Global" lidhur me akuzën për keqprëdorimin e tetë milionë eurosh, për çka ishte akuzuar kryetari i komunës së Strumicës, Zaev, bashkë me katër bashkëpunëtorët bashkëpunëtorët e tij, doli si më i turbullt për muajin korrik, me tetë vota. ( http://www.transparency.org.mk/index.php?option=com_con http://www.transparency.org.mk/index .php?option=com_content&task=view&id=389 tent&task=view&id=389 &Itemid=57 )

[22] Ali Pajaziti (ed.), Etika Publike , Logos-A, Shkup, 2005, f. 281-282.

[23] http://www.delmkd.ec.europa.eu/en/bilateral-relations

[24] Evaluation of Public Administration Reforms in Macedonia, Analytica, 13 korrik 2007, f. 14.

[25] http://www.idividi.com.mk/vesti/svet/377152/index.html

[26] Një profesor universitar është shprehur se "korrupsioni paraqet rrezik më të madh për ekzistimin e shtetit të Maqedonisë sesa vetë konflikti i armatosur i vitit 2001". (Jeton Shasivari, "Korrupsioni si dukuri patologjike", në Pajaziti (ed.), f. 202)

17 / 23


[27] Më gjerësisht shih: Ibidem , 202-232.

[28] Radio Europa e Lirë, 25 korrik 2008.

[29] Në këtë listë Shqipëria është me 71 %, Kosova me 67 %. Më mirë pozicionohen Kanadaja, Franca, Austria, Suedia (1%), kurse më keq Kamboxhia me 79 % dhe Kameruni me 72 %. Nga vendet vendet e ish-Jugosllavisë, ish-Jugosllavisë, Serbia me 21 %, Krtoacia me 8 % dhe Bosnja me 5 %. ( www. transparency .org/content/download/27256/410704/file/GCB_ 2007 _ report _en_02-122007 .pdf )

[30] Alsat-M, 23 shtator 2008.; http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=9&vId=57285880&lI d=2&title=MACEDONIA+-+CIVIC+SECTOR

[31] http://www.antikorupcija.org.mk/dokumenti/programi/Drzavna

[32] Në vendin tonë etika është shumë pak e përfaqësuar si lëndë mësimore. Rast specifik ka qenë mësimi eksperimental në një foshnjore të Shkupit në vitet 2003-2005 dhe në katër shkolla të mesme (Draçevë, Kriva Pallankë, Kavadar dhe Shkup). Në katedrat universitare gjithashtu nuk mund të thuhet se kjo lëndë është denjësisht e përfaqësuar. Ndër njerëzit e parë që zëshëm janë shprehur për inkuadrimin e arsimit etik në sistemin arsimor të RM-së dhe që ibidem, f. 200-201). punon në këtë drejtim është prof. Kiril Temkov. [shih: Pajaziti (ed.), Nga një hulumtim më i ri i realizuar r ealizuar në Universitetin e Europës Juglindore me 750 studentë të këtij institucioni, 75 % e respodentëve respodentëve kanë pohuar që etikës duhet duhet t'i kushtohet më tepër rëndësi në procesin arsimor, respektivisht të futet në plan-programet mësimore universitare, të dhëna këto që janë shumë kuptimplota për të shënuar nevojën për zgjerim të rrjetit të kurseve të etikës. (Më gjerësisht shih: Ali Pajaziti, Murtezan Ismaili, Mentor Hamiti, "Implementimi i etikës

18 / 23


në arsimin e lartë", kumtesë e prezantuar në Takimin e tretë të Institutit Alb-Shkenca, Tiranë, 1-3 shtator 2008.)

BIBLIOGRAFIA

BAUMAN, Zigmund, Postmoderna etika, Templum, Shkup, 2005.

BULLAÇ, Ali, Historia, shoqëria dhe tradita, përkth. Ali Pajaziti, Logos-A, Shkup, 2003.

DENHARDT, Robert D. & GRUBBS, Joseph W., Administrimi publik, përkth. Blerta Selenica, UFO University Press, Tiranë, 2007.

DHAMO, Milika & SULSTAROVA, Anila, Etika në këshillim, Logoreci, Tiranë, 2006.

19 / 23


Enciklopedia e përgjithshme e Oksfordit, përkth. Abdurrahim Myftiu e të tjerë, Instituti i

Dialogut

& Komunikimit, Tiranë, 2006.

Encyclop Encyclopedia edia Britannic Britannica a , 1993.

Evaluation of Public Administration Reforms in Macedonia,

Analytica, 13 korrik 2007.

samoregulatoren mehanizam , Center HAXHI-MICEVA, Katerina, Kodeks na odnesuvanje kako samoregulatoren for Strategic Research and Documentation "Forum" & ECNL, Shkup, 2007.

HUDDLESTON, Lauren, "Morals, Ethics and Common Values", World Future Society , Washington, DC, 1996.

HUDDLESTON, Mark W. & DRESANG, Dennis L., Public Administration Workbook, Perason Longman, New York, 2007.

LARSEN, Ojvind, Administration, Ethics and Democracy, Ashgate Publishing Company, Aldershot, Burlington, USA, 2000.

MURTEZAI, Ekrem, Fjalor i filozofisë , Prishtinë, 1995.

PAJAZITI, Ali (ed.), Etika Publike, Logos-A, Shkup, 2005.

PAVIQEVIQ, Vuko, Bazat e etikës, përkth. Murteza Luzha, Rilindja, Prishtinë, 1981.

POTUÇEK, Martin et.al., Javna Politika vo Sredna i Istoçna Evropa , FIOOM, Shkup, 2005.

20 / 23


Radio Europa e Lirë, 25 korrik 2008.

SPAHIĆ, Mustafa, Etika i društvo, Bemust, Sarajevë, 2006.

STAVILECI, Esat, Hyrje në shkencat administrative, Enti i Teksteve dhe Mjeteve Mësimore i Kosovës, Prishtinë, 1997.

Strategija za reforma na javnata administracija vo Republika Makedonija , Vlada na Republika

Makedonija, maj 1999, f. 11-12.

Introduction to Public Administration . botimi i dytë , SHAFRITZ, J. M. & RUSSELL, E. W., Introduction Longman, New York, 1999.

TEMKOV, Kiril, Etika, Prosvetno Delo, Shkup, 2004.

- - - - ___________, "Zošto etikata vo javnata služba e opšta i važna tema?", Pravnik , no. 187, november 2007.

___________, "Dobri ljudi, dobri odnosi, za dobar život i dobro društvo", Filozofska Istraživanja , 93 (2/2004) http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx ?

VIDENOVIĆ, Radomir, "The Need for Ethics", Facta Universitatis , Vol. 2, No 10, 2003, f. 769 775.

21 / 23


VUJAKLIJA, Milan Rečnik stranih reči i izraza , Beograd, 1980.

Alsat-M, 23 shtator 2008.

http://ecolecon.missouri.edu/globalresearch/chapters/2-14.html

http://www.seeu.edu.mk/english/news/events_read.asp?Event_ID=100

http://facta.junis.ni.ac.yu/pas/pas2003/pas2003-06.pdf

http://www.klminc.com/ethics/ethical-crisis.html

http://www.idividi.com.mk/vesti/svet/377152/index.html

http://www.transparency.org.mk/index.php?option=com_content&task=view&id=389&Itemid http://www.transparency.org.mk/index.php?option=com_co ntent&task=view&id=389&Itemid=5 =5 7

http://www. transparency .org/content/download/27256/410704/file/GCB_ 2007 _ report _e n_02-122007 .pdf

http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=9&vId=57285880&lId=2&title=MACEDONIA+-+CIVI C+SECTOR

22 / 23


shko lart

23 / 23

ETIKA DHE ADMINISTRATA PUBLIKE: RASTI RM

Recommend Documents