REPÚBLICA BOLIVARIANA DE VENEZUELA UNIVERSIDAD PEDAGÓGICA EXPERIMENTAL LIBERTADOR INSTITUTO PEDAGÓGICO DE BARQUISIMETO DR, LUIS BELTRAN PRIETO FIGUEROA DEPARTAMENTO DE CIENCIAS SOCIALES
Informe de lectura “un enfoque geohistorico” Ramón Tovar Tovar
DATOS DATOS DEL ATOR Ramón Ado!o To"a# Ló$%& %' (n $#o!%'o# "%n%&oano d% d)a*ada *#a+%*o#)a *an*o %n a do%n)a omo %n a )n"%'*)-a)ón, %' %-#%'ado d% In'*)*(*o P%da-ó-)o Na)ona %n a %'$%)a)dad d% C)%n)a' So)a%' %n ./01, %n % a2o d% ./31 #%a)&a '( $o'*4 -#ado %n % In'*)*(*o d% G%o-#a!5a d% a Fa(*ad d% %*#a' d% a Un)"%#')dad d% E'*#a'6(#-o, %n % (a o6*)%n% % D)$oma d% E'*(d)o' S($%#)o#%'7 En*#% '(' $(6)a)on%' m8' #%'a*an*%' '% %n(%n*#a9 V%n%&(%a, Pa5' S(6d%'a##oado: La G%o-#a!5a, C)%n)a d% '5n*%')': La $o6a)ón d% V%n%&(%a: Ima-%n G%o%onóm)a d% V%n%&(%a: E $#o-#ama o ;a% % $#o!%'o#: + a' o%*)"a' omo a G%o-#a!5a d% Am<#)a La*)na =M<*odo' + *%ma' mono-#8!)o'>, %d)*ada $o# a UNESCO ? Pa#)'7 A')m)'mo, %n*#% '(' o6#a' m8' #%)%n*%' '% %n(%n*#a a P%#'$%*)"a G%o-#8!)a d% V%n%&(%a, dond% $#%'%n*a (na '5n*%')' d% %'$a)o na)ona7 A $a#*)# d% ./3@, '% d%d)a (n*o a o*#o' o%-a' a m%o#a# a %n'%2a d% a G%o-#a!5a %n % $a5', a*)")dad (% #%a)&a d%'d% % C%n*#o d% In"%'*)-a)on%' G%od)d8*)a' d% V%n%&(%a7 Como #%ono)m)%n*o a a a6o# (m$)da %n *oda '( *#a+%*o#)a omo do%n*%, ;a #%)6)do %n*#% o*#a' a' o#d%n%' d% (n)o7 P#)m%#a a'% =a'%n'o> + And#<' B%o, S%-(nda a'% d% M)n)'*%#)o d% Ed(a)ón7
!EL "OR#$ DEL LI%RO&' “EL E()O#E *EO+ISTORI,O” La o6#a o6#a $#%' $#%'%n %n*a *ada da $o# $o# Ramó Ramónn Ado! do!oo To"a# "a# Ló$% Ló$%&& *)*( *)*(a ada da99 E E En!o En!o( (%% G%o;)' G%o ;)'*ó# *ó#)o )o, , *)%n% *)%n% $o# o6%*o o6%*o %'*(d) %'*(d)a# a# o' !%nóm% !%nóm%no' no' 'o)a 'o)a%' %' %n '( d)m%n' d)m%n')ón )ón *%m$o#o ? %'$a)a: %' d%)#: % a(*o# m(%'*#a (na ")')ón )n*%#d)')$)na#)a, a (a %' Ind)'$%n'a6% $a#a o' %'*(d)o' -%o-#8!)o', $o# (an*o o -%o-#8!)o !o#ma $a#*% d% P#o%'o ;)'*ó#)o + #%()%#% d% a ;)'*o#)a $a#a '%# %H$)ado 'a*)'!a*o#)am%n*%7 Ad%m8' d% %o, ;a%
om)*)%ndo %n m(;o' a'o' % d%*#)m%n*o am6)%n*a + o")dando a'5 (% %'*a !o#ma $a#*% d% <7 Pa#*)%ndo d% %'*a $#o$(%'*a da %H$)a)ón a a #%a)dad -%o-#8!)a "%n%&oana %n a*%n)ón a a' ond))on%' ;)'*ó#)a'7 Ramón To"a# %n '( o6#a $#%'%n*a (na d%'#)$)ón ')'*%m8*)a d% a -%o-#a!5a 6a'ado %n % d%'a##oo ;)'*ó#)o (% a m)'ma ;a -%n%#ado %n % d%"%n)# d% o' *)%m$o'7 En '( $an*%am)%n*o '% $on% d% man)!)%'*o d%*%#m)nada' on%$)on%' (% *)%n%n '( #a&ón d% '%# %n o' %n!o(%' )%n*5!)o'7 Bao %'*% a'$%*o a6% #%'a*a# (% *odo aon*%)m)%n*o % )d%oo-5a '(#-)da %n *o#no a (n ;%;o '% "% mod)!)ado $o# a d%*%#m)na)ón d% o*#o' (% '% on')d%#an n%%'a#)o' + '% #%a)&an %n !(n)ón d% *)%m$o + d% %'$a)o7 Po# %'*a' %'*a' #a&on% #a&on%', ', a' o#-an) o#-an)&a &a)o )on%' n%' 'o)a 'o)a%' %' on on'*)* '*)*(+ (+%n %n a*(a a*(a)on )on%' %' ma*%#) ma*%#)a% a%'' + a(m(a*)"a' d%'a##oada' $o# a-%n*%' %onóm)o', $o5*)o', (*(#a%', *%noó-)o' d%*%#m)nado' %n !(n)ón d% o' d)'*)n*o' ('o' (% ada (no d% %o' %'*< )n*%#%'ado %n o*o#-a#% a %'$a)o7 D% a(%#do on % %'*(d)o m%*odoó-)o d% To"a#, R, %'*% $#om(%"% a (#-%n)a Pa#a *oda )%n)a 'o)a =%n*#% %a' a -%o-#a!5a> d% d%*%#m)na# a na*(#a%&a ;)'*ó#)a d% *odo %'$a)o, %' d%)#, “Ir del presente al pasado =To"a#, .//3>7
A(-LISIS "OR ,A"ITLOS EL E()O#E +IST.RI,O RA/O( TO0AR Pa#a Pa#a To"a#, "a#, R =.// =.//3> 3>,, E %n!o %n!o( (%% -%o; -%o;)' )'* *#) #)oo %'9 %'9 (na (na sucesión integrada de presentes…. en consecuencia es geográfico con implicaciones implicaciones históricas” =$71>7
En %'*a %'*a $#o$ $#o$(% (%'* '*aa % a(*o a(*o#, #, a'(m a'(m%% % %'$a %'$a) )oo -%o-%o-#8 #8!) !)oo d%'d d%'d%% (na (na $%#' $%#'$% $%* *)" )"aa )n*%#d)')$)na#)a %n dond% '% #%a)ona a -%o-#a!5a on a ;)'*o#)a $a#a $od%# da# %H$)a)ón d% (na !o#ma !a*)6% a %'$a)o omo $#od(*o 'o)a, o (a )m$)a a o#-an)&a)ón + %'*#(*(#a d% m)'mo, %'*o %' o6")am%n*% on'%(%n)a d% (na #%a)dad ;)'*ó#)a, a (a $%#m)*% da# #%'$(%'*a a omo '% $#od(%#on o' ;%;o' a *#a"<' d% *)%m$o , %' d%)# , *odo' o' !%nóm%no' 'o)a%' '% '(')*an d%n*#o d% (na d)m%n')ón *%m$o#o4 %'$a)a, $o# %o '% on')d%#a (na (n)dad d)a<*)a (% no '% $(%d% d%')nda# d% o' n(%"o' ;%;o'7
En #a&ón a %o, o' am6)o' (% '% '(')*an %n a a*(a)dad *an*o a n)"% na)ona omo m(nd)a, ;an -%n%#ado ')*(a)on%' (% #%$%#(*%n $a#a 6)%n o $a#a ma %n a'$%*o' *an*o !5')o' omo ;(mano'7 A *#a"<' *#a"<' d% *)%m$o '% $on%n d% man)!)%'*o (n on(n*o d% 'a6%#%' (% mod)!)an ")%a' on%$)on%' !)o'ó!)a' 'o6#% a' (a%' '% on*%m$a % %'*(d)o d% *odo !%nóm%no 'o)a, aon*%)m)%n*o' <'*o' (% $#od(%n (n -)#o %n % 8#%a d% ono)m)%n*o7
El fenómeno ur1ano del es2acio actual Lo' -#($o' ;(mano' a *#a"<' d% *)%m$o ;an %%#)do (na -#an )n!(%n)a 'o6#% % %'$a)o, + <'*% 'o6#% o' )nd)")d(o'7 La #%a)ón d% am6a' $%#'$%*)"a' $(%d% '%# %H$)ada %n 6a'% a !%nóm%no' !5')o' =)ma, '(%o, a-(a, a)#%>, *odo' %'*o' %%m%n*o' 'on )nd)'$%n'a6%' $%#o no %n *odo' o' (-a#%' d% m(ndo '% $#%'%n*an d% a m)'ma man%#a, %' d%)#, % %'$a)o '% om$o#*a omo !(%n*% d% #%(#'o' + a$o+o d% a' a*)")dad%' $%#o *am6)
A $a#*)# d% %'$a)o -%o-#8!)o '% ;an !o#mado %'*#( *(#a' o#-an)&a*)"a' 8')a' =(#6ano ? #(#a>, a' (a%' '% o#-an)&an + d)")d%n d% a(%#do a '(' !(n)on%', %' d%)#, '% aond))onan + #%$a#*%n %n*#% )(dad%' + am$o', %'*o' %'$a)o' '% )d%n*)!)an $o# '( o#)-)na)dad + %'*)o $a#*)(a# d% o#-an)&a)ón7 E' d% %'*a !o#ma omo a 'o)%dad ;a mod)!)ado %'*o' %'$a)o' $a#a o6*%n%# % m8H)mo 6%n%!))o d% %o'7 En % a'o d% a )(dad, %'*a '% on")%#*% %n % %n*#o (% 6#)nda 6)%n%' + '%#"))o' a (na -#an $#o$o#)ón d% a $o6a)ón, + (no d% '(' %%m%n*o' o#-an)&a*)"o' o 'on a' a*)")dad%' )nd('*#)a%' + om%#)a%'7
Con")% Con ")%n% n% ao*a ao*a## (% no *odo' *odo' o' %'$a %'$a)o' )o' (#6ano (#6ano'' *)%n% *)%n%nn d%'a## d%'a##o ooo )nd('* )nd('*#)a #)a + om%#)a, $o# (an*o '( %'*#(*(#a o#-an)&a*)"a %'*8 d%!)n)da $o# do' %%m%n*o'9 % ('o + a no#ma*)"a !(n)ona adm)n)'*#ado#a9 #%')d%n)a, om%#)a, #%#%a)ona, )nd('*#)a, %' d%)#, a' )(dad%' '% a#a*%#)&an d% a(%#do a '( !(n)ona)dad, $o# %'*% mo*)"o no ;a+ (na a#a*%#5'*)a Jn)a $a#a % d%'a##oo d% a' m)'ma'7 Po# '( $a#*% % am$o '% on')d%#a $#)n)$am%n*% % 8m6)*o d% a' a*)")dad%' a-#5oa' + $a'*o#)%', d);a' a*)")dad%' 'on $#od()da' $o# (na $o6a)ón d)!('a: $%#o no 'on d% ('o %H(')"o $a#a %o $(%'*o (% $(%d%n '%# (*))&ado' $a#a % o)o, % #%#%o %n*#% o*#o'7 To"a#, R =.//3>, on')d%#a %'*a d)o*om5a )(dad4am$o omo9 “una acción que se produce dentro de los t#rminos de un sistema dinámico! sociedad naturale"a! responde a un equilibrio integrado por un comple$o de relaciones factibles de ordenar en las de los hombres con su entorno y la de los hombres entre si… en t#rminos geográficos se puede sinteti"ar en la relación de oposición %ampo%iudad! %iudad %ampo” &p.'().
La on')d%#a)ón $an*%ada $o# % a(*o# a(d% a (% a o#-an)&a)ón d% %'$a)o %' % aond))onam)%n*o $a#a $od%# #%'$ond%# a a' n%%')dad%' d% o' -#($o' ;(mano', on")%n% a-#%-a# (% %'*% aond))onam)%n*o ( o#-an)&a)ón "a '%# d)'*)n*a d% a(%#do a a 'o)%dad + a %"o()ón (% ;a $#%'%n*ado7 Po# %'*% mo*)"o '% %n(%n*#an d)"%#')dad d% (*(#a', $an)!)a)on%', )d)o')n#a')a', + d% !o#ma -%n%#a d)'*)n*o' modo' d% ")da (% ;an ma#ado $a(*a %n a o#-an)&a)ón + a$#o$)a)ón d% o' *%##)*o#)o'7
La versión geohist3rica de la 0ene4uela contem2or5nea E %'$a)o -%o-#8!)o m(nd)a, a' !o#ma' d% ")da d% a ;(man)dad + % on(n*o d% )d%a', *<n)a' + o'*(m6#%' )(dadana' d% o' $(%6o' '% on(-an d% (na man%#a Jn)a $a#a da# $a'o a $#8*)a' %'$a)a%', a' (a%' '% "%n mod)!)ada' an*% n(%"o' am6)o' (% '% $#od(%n a *#a"<' d% *)%m$o7 En %'*% '%n*)do, To"a# =.//3> a!)#ma (n enfoquee geohis geohistór tórico ico conduc conducee a la identi identifica ficació ción n de prob problem lemas as "%& ma' (% “El enfoqu espaciales espec*ficos y determina la gama de factores y variables participantes en el mismo “=$73K>7
D%n*#o d% %'*% $an*%am)%n*o, % a(*o# ;a% #%!%#%n)a a a n%%')dad d% (n o#d%n m%*odoó-)o %n!oando a $%#)od)!)a)ón d% a#8*%# ;)'*ó#)o $a#a a6o#da# *a%' %'*(d)o'7 Un %%m$o d% %o o %' % a'o d% V%n%&(%a, $a#a a (a %'*a6%% *#%' -#and%' mom%n*o' -%o;)'*ó#)o' d%!)n)do' d% $#%'%n*% a $a'ado9 E P%#)odo In))a, amado *am6)9 >9 “+eterminará la e,istencia y presencia de nuestras ciudades y pueblos erigidos as* en los elementos confortantes de la -ene"uela agraria que reencontramos en el periodo actual en situaciones de coe,istencia”& $73/>
$o# J*)mo % $%#)odo a*(a o on*%m$o#8n%o, (% a##ana d% a d<ada d% ./@1, %n % '% %")d%n)a (n dom)n)o d% a )(dad 'o6#% % am$o, ')*(a)ón (% '% "% #%!o#&ada $o# % %'*a6%)m)%n*o + a %H)'*%n)a d% (n %'*ado #)o7 En !(n)ón a %o, To"a#, R7 =.//3> a!)#ma (%9 “Este arranca con la d#cada de los cuarenta asociada a la segunda gran guerra mundial y la vigencia de las leyes de Impuesto +irecto sobre la renta &/01) y la Ley de 2idrocarburos &/0')! que se tradu$eron en la nueva estructura del ingreso fiscal con todas las implicaciones que ahora conocemos”
=$73/>7
A $a#*)# $a#*)# d% %'*o' %'*o' *#%' *#%' %'%na %'%na#)o' #)o',, % a(*o# a(*o# $#%'%n $#%'%n*a *a (n %n!o( %n!o(%% -%o -%o;)' ;)'*ó#) *ó#)o o $a#a $a#a V%n%&(%a7 En % a'o d% a V%n%&(%a on*%m$o#8n%a, %n *<#m)no' -%o;)'*#)o' #%$#%'%n*a (n $%#)odo d% !(*(a)on%' dond% % $a5' $a'a d% (na %'*#(*(#a %'$a)a a-#a#)a o '%)o '%)onad nadaa a (na a$)*a a$)*a)' )'*a *a o %n*#a %n*#a)& )&ada ada,, (+ (+aa d)n8m) d)n8m)a a %'$a) %'$a)a a #%'$on #%'$ond% d% a $#o$ó')*o' 6)%n d%!)n)do', $#o$)o' d% a' ond))on%' ;)'*ó#)a' omo o %' % ;aa&-o $%*#o%#o7 En a on!o#ma)ón d% a %'*#(*(#a %'$a)a d% $a5', ;an (-ado (n $a$% !(ndam%n*a o' -#($o' 'o)a%' $#)")%-)ado' + % %'*ado, % (a omo )n'*)*()ón $o5*)a ;a #%ado + a%$*a a%$*ado do n(% n(%"a "a'' on ond) d))on )on%' %' d% $#od( $#od()ó )ónn (% a%%# a%%#an an a' *%nd% *%nd%n) n)a' a' %n a
(*))&a)ón d% %'$a)o7 Bao %'*% a'$%*o, %' n%%'a#)o #%'a*a# (% % $a5' $a#a a d<ada d% ./01 on'o)da (na %onom5a d% *)$o a$)*a)'*a #%'(*ado d% a *#an'!%#%n)a d% )n-#%'o' $%*#o%#o' $o# $a#*% d% a $o5*)a d% E'*ado (n*o on o' )n*%#%'%' d% a' %m$#%'a' m(*)na)ona%' + d% o' -#($o' %m$#%'a#)a%' d% $a5'7 Ta omo d)% To"a#, R7 =.//3> a #%'$%*o9 “La -ene"uela %apitalista! es el dominio de las distorsiones con desequilibrios regionales en todas las escalas. Esta se arraiga en la ciudad”
=$71>7
En %'*% '%n*)do, a on%n*#a)ón d% o' 6%n%!))o' $%*#o%#o' '% #%a)&a ;a)a a' 8#%a' m8' $o6ada' d% $a5' *#a+%ndo omo on'%(%n)a (na d%'$#o$o#)ón (#6ana7 Ca6% #%'a*a# (% %'*o' a'$%*o' #%!%#)do' $o# % a(*o# '% *#ad(%n %n $aa6#a' d% C%6ao', B =.///> %n “La adopción de una estructura centrali"ada” =$70/>7 D% man%#a *a (% % a$)*a)'*a *)%nd% $o# o -%n%#a a on%n*#a# '(' )n"%#')on%' %n a(%o' (-a#%' (% % -a#an*)%n ma+o# #%n*a6))dad, d%'a##o8ndo'% d% %'*a !o#ma %'$a)o' d% #)(%&a, %n on*#a$a#*)da '% on!o#ma (na ')*(a)ón d% %'*anam)%n*o 'o6#% % #%'*o d% *%##)*o#)o, %' d%)#, '% on!o#man %n*#o' dom)nan*%' d% )n"%#')ón + %n*#o' d% )m$o#*an)a ;%#%dado' d% $%#)odo a-#a#)o, )n()da % 8#%a $%*#o%#a, a'$%*o (% a!)#man a(*o#%' omo C%6ao', B7 =.///>9 “Las ciudades importantes relacionadas con la actividad petrolera! la industria básica y la comercial industrial se entrecru"an generando un fuerte mercado de consumo! reserva mano de obra! infraestructura vial de primera! posición geográfica favorable! cercan*a a los puertos de importación3 mientras un espacio interior se encuentra en situación de marginalidad! marginalidad! con diferentes diferentes grados de manifestación” =$73/>7
E' a *#a"<' d% %n!o(% -%o;)'*ó#)o (% % a(*o# $an*%a, '% $(%d%n %n*%nd%# o' aon*%)m)%n*o' (% *)%n%n '( #a&ón d% '%# %n % %'$a)o, a'$%*o' (% d%no*an (na on'*an*% 6J'(%da d% )n!o#ma)ón + an8)')' $a#a %-a# a (n ono)m)%n*o 5n*%-#o (% %H$)(% a' a*(a)on%' ;(mana' %n on'*an*% #%a)ón # %a)ón on % %'$a)o7 D% )-(a !o#ma, d%n*#o d% $#o%'o d% (#6an)&a)ón, (#6an)&a)ón, om%#)a)&a)ón om%#)a)&a)ón )nd('*#)a)&a)ón, a $%#d)da d% )d%n*)dad%' + (*(#a' $#o$)a' d% o' $(%6o' + na)on%' '% "%n )-(am%n*% a!%*a a!%*ada' da',, a #a&ón #a&ón d% o (% %H$#%' %H$#%'aa To"a#, "a#, R7 =.//3> =.//3>99 “4uestra urgente y diaria
necesidad de comer la satisfac*amos con recursos del propio suelo”
=$ K@>, ;o+ %n d5a
#%")'*% ma+o# )m$o#*an)a $a#a -o6)%#no' + a(*o#)dad%' a )m$o#*a)ón d% $#od(*o'7
LA *EO*RA)6A ,REA,I.( ,REA,I .( DE LA ,LTRA ,LTRA O,,IDE(TAL' E a(*o# ;a% m%n)ón a (% a -%o-#a!5a '% %na#-a d% %'*(d)a# a #%a)ón %H)'*%n*% %n*#% o' '%#%' ;(mano' + % m%d)o -%o-#8!)o, *omando $a#a %o a ;)'*o#)a d% '(' an*%$a'ado', <'*a o6*("o '( %'*#(*(#a)ón omo )%n)a mod%#na a !)na%' d% $a'ado ')-o =./K>: -#a)a' a o' *#a6ao' #%a)&ado' $o# (m6od*, R)**%# + Pa( V)da d% a Ban;%7 M%d)an*% % %'*(d)o d% %'*a $#o6%m8*)a '% da % o#)-%n d% do' -#and%' )%n)a' =a %oó-)a + a -%o-#8!)a>7 La )%n)a %oó-)a on'*)*(+% *odo' o' ono)m)%n*o' a$o#*ado' $o# % -#($o d% %'*(d)o' #%a)onado' a o#d%n na*(#a + a )%n)a -%o-#8!)a '% !)a %n % o#d%n an*#ó$)o o (*(#a7 La "%#*)%n*% %oó-)a d% a (*(#a o)d%n*a ;a *%n)do -#an #%%"an)a %n n(%'*#o' d5a': $o# (an*o a $#o*%)ón d% a na*(#a%&a !#%n*% a d%*#)m%n*o am6)%n*a ;a a%$*ado (n n)"% d% $#)m%# #an-o %n *odo' '(' o#d%n%': %' d%)#: (% %'*a $#o6%m8*)a ;a 6*%n)do (n a#8*%# (n)"%#'a, (6)8ndo'% %n o' $#)m%#o' (-a#%' *an*o d% $#%o($a)on%' $#%o($a)on%' )%n*5!)a' omo %n %n a *#an'!o#ma)ón d% d% m(ndo + '( !(*(#o7 P(%' omo d)% Ma#H, C7 =./@@>9 “el hombre occidental parece haber olvidado que vive de la naturale"a3 que la naturale"a es su cuerpo! con el que debe sostener un proceso continuo para no morir”.
=$ /@>7
S% $(% $(%d% d% d%)# d%)#,, (% a -%o -%o-#a -#a!5a !5a o( o($a $a (na $o')) $o'))ón ón ')-n)! ')-n)!)a )a*)" *)"aa %n a (*(# (*(#aa o)d%n*a, $(%'*o (% a *#a"<' d% %a '% $(%d% ono%# a $#o6%m8*)a am6)%n*a (% ;o+ d5a '% ")"%: o (a '% d%6% a a )non')%n)a d% '%# ;(mano, $(%' % m)'mo $#od(% am6)o' %n a na*(#a%&a $a#a '( 6)%n%'*a# $%#o '% o")da (% %'*a !o#ma $a#*% d% <7
*$(ERO7 /ODO 8 ,ALIDAD DE 0IDA'
Pa#a To"a#, To"a#, R7 =.//3>9 “el hombre es el 5nico capa" de introducir cambios al ambiente natural! mientras que los otros seres vivos no pueden ni producir ni transformar su medio de vida”7 =$ .1@>7
E a(*o# on')d%#a (% % )nd)")d(o %' % Jn)o (% $(%d% on'*#()# '( ;86)*a* + *#an'!o#ma#o a '( d)'$o'))ón + n(%"a' n%%')dad%': a$o+8ndo'% $a#a %o %n a na*( na*(#a #a% %&a &a:: %' d%) d%)#, #, a o#d% o#d%na na $a#a $a#a (% (% % ')#" ')#"aa d% 'o$o 'o$o#* #*%, %, a'%a'%-(# (#an ando do a'5 a'5 a on'%#"a)ón + #%$#od()ón d% m)'mo7 La' *#an'!o#ma)on%' (% % '%# ;(mano ;a% a '( %n*o#no 'on $o')6%' -#a)a' a '( *#a6ao: $(%'*o (% %' a5 dond% % m)'mo m(%'*#a a' a$a)dad%' + (a)dad%' (% *)%n% $a#a $od%# '(6')'*)#, %' d%)#: (% % ;om6#% ;a ')do a$a& d% %!%*(a# o$%#a)on%' ada "%& m8' om$%a', om$%a', o (% % ;a $%#m)*)do $%#m)*)do *%n%# *%n%# no 'oo (n ma+o# $#o-#%'o $#o-#%'o ')no *am6) %'*8n #%a)onado' d% (na ( o*#a !o#ma, $(%'*o (% %' m%d)an*% %'*o' (% % )nd)")d(o $(%d% *%n% # (na m%o# o#-an)&a)ón *an*o o#$o#a omo -#($a, o (% % "a a $%#m)*)# *%n%# (n ma+o# d%'a##oo + $#o-#%'o %n '( %n*o#no7
EL ,RITERIO *EO*R-)I,O' La 'o)%dad %' a(%a '(%')ón d% #%a)ón (% '% #%a %n*#% o' )nd)")d(o' $a#a '( on'%#"a)ón + #%$#od()ón: %' d%)#: % '%# ;(mano %' on')d%#ado (n m)%m6#o d% a om(n)dad, % (a no $(%d% #%a)&a#'% ')n *%n%# (na #%a)ón on '(' '%m%an*%', o (% % $%#m)*% a'%-(#a# + on')d%#a# '( %H)'*%n)a7 E'*a #%a)ón %H)'*%n*% %n*#% o' '%#%' ;(mano' ;a ')do $#)mo#d)a $a#a a a*%-o#)&a)ón + d)n8m)a d% a 'o)%dad: $(%'*o (% %' a *#a"<' d% %a (% % ;om6#% om)%n&a a a'o)a#'% on % *#a6ao7 En *a '%n*)do '%n*)do To"a# To"a#,, R7 =.//3> =.//3> on')d%#a on')d%#a (%9 “el hombre es en consecuencia un ser social o en otros t#rminos estamos frente la proposición de la esencia no natural sino social del hombre”7 =$ ..1>7
La' #%a #%a)on )on%' %' $an*% $an*%ada ada'' $o# o' -#($o' -#($o' %n % %'$a) %'$a)oo ;an $%#m)* $%#m)*)do )do %%#% %%#%## a o#-an)&a)ón d% m)'mo, d);a o#-an)&a)ón '% man)!)%'*a %n o' %'$a)o' #(#a ? (#6ano =am$o ? )(dad>7 E am$o + a )(dad 'on %n*%nd)do' omo %#a#(5a' -%o-#8!)a', a (a '% )n*#od(% %n (na $#o6%m8*)a %'$a)o ? *)%m$o, dond% '(' a-#($a)on%' #%-)'*#an a' no*a' (% 'on a#a*%#5'*)a' d% mom%n*o (% ")"% + ")'(a)&a % '%# ;(mano, o (% %' o m)'mo, %'*a' a*%-o#5a' '% #%a)onan on o' -
%OL60AR 8 S 0ISI.( *EO+IST9RI,A' Ramón To"a# To"a# $an*%a (% % )6%#*ado# *oma % %'$a)o -%o-#8!)o d%'d% (na $%#'$%*)"a 'o)o4$o5*)o, %n dond% '% d%6%n )n*%-#a# *an*o %%m%n*o' 'o)a%' omo a' $o5*)a' + a -%'*)ón d% -o6)%#no, % (a (a '% $(%d% %")d%n)a# %")d%n)a# %n a ')-()%n*% %H$#%')ón9 “El espacio geográfico para 6ol*var tiene un carácter socio pol*tico3 pueblo! nivel cultural! magnitud del territorio! posición del mismo! forma del gobierno! historia! personalidad cultural constituye una integridad” integridad”
=$7 ../>7
D%mo'*#ando a'5, (% $a#a % L)6%#*ado# *odo d%6% -)#a# a %n*o#no a a' n%%')dad%', $#o6%ma' + a#a*%#5'*)a a#a*%#5'*)a d% $(%6o $(%6o $a#a % 6%n%!))o m)'mo7 m)'mo7 D% )-(a !o#ma Ramón To"a# %H$#%'a (% S)món Bo5"a# $%#)6% “el mundo como el escenario de encuentros de las fuer"as e intereses de las naciones concibiendo el espacio geográfico como el equilibrio de unidades pol*ticas3 el estado a escala es cala mundial y las provincias a escala regional en la que se ubica una colectividad identificable identific able con la categor*a categor*a del pueblo”
=$ ../>7 En o*#a' $aa6#a' % %'*ado %' % on*#oado# d% a
$a#*% )n*%#na, %' d%)# a*Ja )n*#5n'%am%n*% $(%6o, % !a*o# %'$a)o + a !o#ma d% -o6)%#no $a#a on!o#ma# % %())6#)o (% $%#'%-(5a % )6%#*ado#7 E'*% a(*o# 'o'*)%n%, (% S)món Bo5"a# a(d% (na #%a)dad -o6a % )n*%-#a %n a (% on')d%#a % %'$a)o %n *<#m)no' d% (na %(a)ón d)n8m)a, %n dond% d%'#)6% % $o')6% d%'*)n d%'*)noo d% d% m(ndo m(ndo “se fundarán monarqu*as casi inevitablemente en la grandes secciones 7 d*a en la carta de 8amaica 7 y algunas serán tan infelices que devoraran sus elementos en las actuales y futuras revoluciones”. =$ .1>7
,once2ción geogr5 fica de la escuela francesa' To"a# To"a#,, R7 =./K3> =./K3> 'o'*)%n 'o'*)%n%% (% 9 “la geograf*a francesa se ha caracteri"ado por el análisis cuidadoso! tras la b5squeda de la relación causa efecto! hasta en el detalle en
apariencia menos significativa. Esta gestión! asistida en todo momento por una actitud de recha"o a todo tipo de determinismo y celosa de cobi$arse ba$o generali"aciones riesgosas riesgosas que pretende pretende marginalel marginalel postulado postulado fundamenta fundamentall de traba$o traba$o que considera considera que e,ista nada más comple$o que la realidad social”
=$8-7 .>7
D% a(% a(%#d #doo a o $an $an*% *%ad ado, o, a -%o-%o-#a #a!5a !5a !#an !#an% %'a 'a on' on')d )d%# %#aa a )nd) )nd)") ")d( d(a a)d )dad ad o $a#*)(a#)dad *an*o d% o' $(%6o' o #%-)on%', #%'a*ando (% % m%d)o !5')o no d%*%#m)na a' a*)")dad%' ;(mana', ')no (% ')m$%m%n*% %' o!#%% $o')6))dad%' (% % ;om6#% omo '%# )6#% (*))&a o d%'a$#o"%;a, ad%m8' ;a%
E a(*o# '%2aa omo V)da d% a Ban;% m(%'*#a (% o' n(%"o' ;%;o', omo o !(% % !%##oa##) ;a65an )n'#)*o % )m$#%'o (na n(%"a d)n8m)a %n % %'$a)o -%o-#8!)o, a (a %'*8 a'o)ada a a on%n*#a)ón )nd('*#)a + %H$an')ón (#6ana, %' d%)#, a a #%o#-a #%o#-an)& n)&a) a)ón ón %'$a %'$a)a )a %n don dond% d% %'*a' %'*a' -#and% -#and%'' )(dad )(dad%' %' o#)-)n o#)-)nan an (% '% ')*J%n ')*J%n a#%d%do# d% %a' n(%"a' #%-)on%' d%nom)nada' noda%'7
La región un cuadro marco de investigación' Ramón To"a# *#a*a d% %H$)a# (% $a#a ./1 ada ;%;o o !%nóm%no d%n*#o d% (n on*%H*o *%##)*o#)a o %'$a)a d%6% on*%n%# (na a#-a ;)'*ó#)a, %n (% '% $a#*a d% $#%'%n*% $a#a %-a# a o' an*%%d%n*%' d% (na $#o6%m8*)a + d% %'*a !o#ma $(%da d%'#)6)# + ono%# a' a('a' d% d);o !%nóm%no, omo $#od(*o d% a' #%a)on%'
;om6#% + m%d)o !5')o, %n % (a '(#-% a o#-an)&a)ón o#-an)&a)ón d% %'$a)o $a#a a %"o()ón d% a ;(man)dad d% a(%#do a '(' n%%')dad%' + 6%n%!))o', $o# *a '%n*)do *oma "ao# % on%$*o d% )"))&a)ón7 =$ .>7 En *a '%n*)do, %' % d)nam)'mo d% ;om6#% %n a 6J'(%da d% (na m%o#a %n '( a)dad d% ")da + d%'a##oo, o (% ond(% a mod)!)a# + a$#o"%;a# ada "%& m8' '( m%d)o na*(#a, a (a '% ada$*a + *#an'!o#ma d% a(%#do a '(' n%%')dad%' + ond))on%' $a#a o#)-)na# (n ma#ado am6)o %n % %'$a)o -%o-#8!)o, *an*o %'*<*)o omo %n '( na*(#a%&a ;(mana + !5')a7 a no %H)'*% n) #%-)ón ;)'*ó#)a, n) na*(#a n) %onóm)a, ')no (% *odo '% a6a#a o '% %n)%##a d%n*#o % *%#m)no #%-)ón -%o-#8!)a7 D% %'*% modo '% 'o'*)%n% (% a )(dad %' a 6a'% o $#)n)$)o d% a o#-an)&a)ón d% %'$a)o + on a %H$an')ón d% ')'*%ma a$)*a)'*a, '% )n#%m%n*an o' !(o' d% )#(a)ón $a#a ma+o# $od%#, )n!(%n)a + %H$an')ón d% -#and%' )(dad%', a' (a%', '% %#a#()&an d% a(%#do a '( o#d%n )n*%#no o %'*#(*(#a7
)RA(,IS,O TA/A8 TA/A8O O 8 LA /ETODOLO*6A *EO*R-)I,A' *EO*R- )I,A' Ramón To"a# To"a# m(%'*#a (na -#an adm)#a)ón $o# don F#an)'o Tama+o, Tama+o, $(%'*o (% *("o (na -#an )n!(%n)a %n % am$o d% a -%o-#a!5a, (n $%n'ado# )n*%-#ado# (% *oma % m%d)o -%o-#8!)o d%'d% (na ó$*)a om$%a + '('%$*)6% a am6)o' %n a*)")dad%' + %%m%n*o' (% '% ond))ona #%5$#oam%n*% %' d%)# *)%n% (na ")')ón %oó-)a %n '(' %'*(d)o', %n dond% % ')'*%ma *%##%'*#% a!%*a 'o6#% % ;om6#% + ")%"%#'a7 La m%*o m%*odo doo o-5 -5aa d% Tama+o ma+o,, %' % %'*( %'*(d) d)oo on on#% #%*o *o + $#o! $#o!(n (ndo do d% (na (na m(%' m(%'*# *#aa %'$%5!)a, %' d%)#, '% *#a*a d% d%'#)6)#, ono%# a' a('a' + on'%(%n)a' d% (n ;%;o, ono)%ndo '( $a'ado, $#%'%n*% + $#o+%*ando o (% $(%da d%"%n)# %n % m%d)o -%o-#8!)o7 Pa#a To"a# %' %")d%n*% (% Tama+o on')d%#a (% a -%o-#a!5a + a %oo-5a %'*8n )n*#5n'%am%n*% a(nada', on')d%#a $%#*)n%n*% *oma# % $an*%am)%n*o d% 7T#)a#*, % (a #%'a*a omo9 “el acelerado desarrollo de las t#cnicas! obliga asignarle una $usta importancia a una concepción ecológica de los problemas. +ebe considerar en primer
lugar 7lo que $amás debió soslayar: la solidaridad que e,iste entre el hombre y el resto de los seres vivos” =$ .0/>7
E'*a on%$)ón -%o-#8!)a d%m(%'*#a a $o'))ón #%a)'*a + o$*)m)'*a *an*o d% Tama+o omo d% m)'mo Ramón To"a# $o# a ')m6)o')' %n*#% a -%o-#a!5a + a %oo-5a Pa#a % %'*(d)o + %())6#)o d% %'$a)o7
*EO*RA)6A 8 E,OLO*6A' En %'*a '%)ón d% )6#o, Ramón To"a# no' $an*%a % -#a"% $#o6%ma (% %'*8 am%na&ando ;o+ %n d5a a a ;(man)dad, % (a %' La on*am)na)ón am6)%n*a + (% %'*8 a('ando (n -#a"% d%'%())6#)o %n a '($%#!))% d% a *)%##a7 S)n %m6a#-o %'*% ;%;o ;a on*#)6()do a a *oma d% on)%n)a a%#a d% a Un)dad Pan%*a#)a, on a (a ;a (%dado m(+ a#o (% % !(*(#o d% a ;(man)dad no d%$%nd%#8 d% (n -#($o d% $%#'ona' o d% (n Pa5', ')no d% on(n*o d% *odo' ')n d)'#)m)na)ón7 A'5 m)'mo, a (n)dad d% $an%*a %' !(ndam%n*am%n*% (na (n)dad %oó-)a, a (a ;a ')do )n*%#"%n)da $o# o' -#($o' ;(mano' a o a#-o d% a ")da, o (% % a')-na '( %'%n)a -%o-#8!)a7 E'*% -#an $#o6%ma d% a on*am)na)ón am6)%n*a, %' a #($*(#a %oó-)a $#od()da $o# o' '%#%' ;(mano' dond% % n)"% d% a(m(a)ón d% o' %%m%n*o' on*am)nan*%' '($%#a o "%n%, a #)*mo d% d%'*#()ón o %)m)na)ón d% o' m)'mo'7
D%6)do D%6)do a %'*o Ramón To" To"a# a# '%2aa (%9 “4uestra ciencia! nuestra pol*tica! nuestra civili"ación es contaminante defendámosla pero sin posiciones aberrantes hacerlo seria sembrar simbólicamente con cruces el porvenir” =$ .3>7
D% )-(a )-(a !o#ma !o#ma % a(*o# a(*o# !o#m(a !o#m(a o' $#)n) $#)n)$a $a%' %' $#o6% $#o6%ma ma'' d% on on*am *am)na )na)ó )ónn %n V%n%&(%a, V% n%&(%a, omo $#)m%#o '% %n(%n*#a % a-o*am)%n*o d% a' !(%n*%' d% a-(a + $o# %nd% %n % '(m)n) '(m)n)'*# '*#oo d% '%#") '%#"))o, )o, omo omo $o# %%m$ %%m$oo =Va =Va%n)a %n)a,, Ba#() Ba#()')m ')m%*o %*o,, #%a #%a m%*#o$o)*ana d% Ca#aa' Ma#aa)6o>7
La d%mand d%mandaa %Ha-%# %Ha-%#ada ada $o# % ('o )nd('* )nd('*#)a #)a + a on on% %n*# n*#a) a)ón ón d% $o6 $o6a a)ón )ón ;a (%6#ado o' n)"%%' d% a)m%n*a)ón no#ma, a(nado a %'*o ;a ;a6)do a'o dond% a' $%#'ona' $o# '( '( d%'%'$%#a)ón d%'%'$%#a)ón a(d%n a a ")o%n)a7 En '%-(ndo (-a#, '% $(%d% m%n)ona# a )n!(%n)a (% %%#% % $%*#ó%o #(do %n a %oo-5a a(8*)a d% La-o d% Ma#aa)6o a(n(% no ;a+ '(!))%n*% )n!o#ma)ón $a#a d%*%#m)na#o '%2aa Ramón To"a#7 Ca6% m%n)ona# *am6), %'*% #%)6% a ma+o#5a d% o' d%'%;o' on*am)nan*%' $#o"%n)%n*%' d% a' %m$#%'a' %#ana', + (% $o# %nd% %'*8n ma*ando o' $%%' + a !o#a d% a-o7 A;o#a % Eóo-o Do*o# G)6%#*o Rod#5-(%& )*ado $o# To"a#, To"a#, R7 =.//3> on')d%#a (%9 E' )m$o#*an*% #%'a*a# %'*(d)o' (% %H)'*%n a%#a d% a on*am)na)ón d% a' a-(a' %n o' #5o' Man&ana#%', %n C(mana: N%"%#5 %n Ba#%ona, G(a#a$);% %n Ma*(#5n, To#6%' + T8;)#a %n % E'*ado T8;)#a + o' La-o' d% Va%n)a + Ma#aa)6o, a $%'a# d% %'*o no '% ;an *omado a' d%6)da' $#%a()on%' $a#a #%'o"%# %'*% $#o6%ma, a(n 'a6)%ndo (% %'*a' a-(a' %'*8n on*am)nada' 6a*%#)oó-)am%n*%, + (% $(%d%n a('a# %n!%#m%dad%' %n % !(*(#o a a' $%#'ona' (% on'(man d% %a'7=$ .>7 E E'*ado + o' *<n)o' %'$%)a)&ado' %n %'*o' a'o', no '% ;an $#%o($ado $o# #%a# ')'*%ma' oaa%' %!))%n*%' (% $%#m)*an (% a' a-(a' n%-#a' a)-an 'o6#% %'a' o##)%n*%' a(8*)a' (% no' $(%d%n '%#")# %n % !(*(#o7 Ca6% m%n)ona# *am6)
D%6)do a *odo' %'*o' $#o6%ma' m%n)onado', a(nado a %o' % #%)m)%n*o d% a' %d)!)a)on%' + % %H%')"o mo")m)%n*o a(*omo*o# ;an d%*%#m)nado a a$a#))ón d% Smo-, % (a %'*8 m(+ $#%'%n*% %n % 8#%a d% Ca#aa' %'$%)am%n*%7 %'$%)am%n*%7 A;o#a % a(*o# $an*%a % ;%;o d% a $#%'%#"a)ón d% am6)%n*%, %'*a no d%6% )m)*a#'% a o' *%##)*o#)o' d% o' d)'*)n*o' %'*ado', ')no (% a (n)dad $an%*a#)a o d%m(%'*#a' on '( a#8*%# m(nd)a, +a (% '% %n(%n*#an om$#om%*)da' *oda' a' na)on%'7 En a on! on!%# %#%n %n) )aa d% a' a' Na Na) )on on%' %' Un Un)d )da' a' 'o6# 'o6#%% % m%d) m%d)oo ;(ma ;(mano no,, #%(n #%(n)d )daa %n E'*oomo, a d%%-a)ón d% V%n%&(%a d%'*ao (% “los problemas del medio humano en los pa*ses en desarrollo difieran sustancialmente de los que afectan a los pa*ses desarrollados”. =$ .>7
En o' $#)m%#o' ;a+ (% da# a*%n)ón $#)mo#d)a a o' %%m%n*o' (% $on%n %n $%)-#o a ")da m)'ma d% ;om6#% + (% '% d%#)"an d% a $o6#%&a, d%'n(*#))ón, a )n'a(6#)dad, a !a*a d% %m$%o + d% )n-#%'o' '(!))%n*%' )n('o $a#a aan&a# (n m5n)mo n)"% d% '(6')'*%n)a, a d%'*#()ón d% o' '(%o' + a' !(%n*%' d% a-(a $o# o' $#)m)*)"o' ')'*%ma' d% (*)"o Pa#a !)na)&a# %'*a '%')ón % a(*o# d%a m(+ a#o % $#o6%ma d% a !o#ma)ón d% on)%n)a *an*o %n a $o6a)ón omo %n o' $#o!%')ona%', +a (% ') no '% ;an o-#ado on"%n%# d% a )nd)")d(a)dad &ona $o# (na $a#*% + d% a #%-)ona $o# a o*#a, o6%d%% a !a*o#%' (% %'a$an d% a#6)*#a% $%#'ona7 E'*o %' #%'$on'a6))dad d% a %n'%2an&a (% ;%mo' #%)6)do #%)6)do + d% a (% ;an )m$a#*)do *an*o %n o' n)"% d% $#)ma#)a $#) ma#)a + m%d)o omo '($%#)o#, '% ;a %"ad)do d% n(%'*#a $#o$)a #%a)dad7 To"a# '%2aa a )n()%*(d d% (% a %n'%2an&a -%o-#8!)a, ;a m%o#ado $%#o ')-(% a(n d%'a##a)-ada d% '( $#o6%m8*)a, '% d%6% )m$a#*)# a %n'%2an&a %n o -%o-#8!)o d% Pa5', 'oo a'5 '% on*#)6()#8 a !o#ma# )(dadano' on (na on)%n)a d% o' $#o6%ma' na)ona%' + #%-)ona%', ')n d%a# a (n ado a m(nd)a7
LI(EA/IE(TOS "ARA LA E(SE:A(;A DE LAS ,IE(,IAS SO,IALES' o+ %n d5a a %n'%2an&a d% a' )%n)a' 'o)a%' %' (n #%*o ada "%& m8' -#and%, +a (% (6#% (n am$o am$)o % )n*%n'o + $o# o *an*o d%6% #%'$ond%# a (na '%#)% d%
)n% )n%am am)% )%n* n*o' o' (% (% '% d%6% d%6%nn %" %"a# a# aa6 aa6oo + #%'$ #%'$%* %*a# a#'% '% %n *odo *odo'' o' o' n)"% n)"%% %'' d% a %d(a)ón7 D%n*#o d% %'*o' )n%am)%n*o' Ramón To"a# !o#m(a *#%', o' (a%' '% d%6%n (m$)# $a#a $od%# %-a# a a )don%)dad d% 'a6%# )m$a#*)do9 La (n)dad d% ;om6#% + a na*(#a na*(#a%& %&a, a, a )n*%#a )n*%#a) )ón ón d% am6o' am6o' %%m%n %%m%n*o' *o' d%n d%n*#o *#o d% on ond) d))on )on%' %' ;)'*ó# ;)'*ó#)a )a'' d%*%#m)nada' + a' )n*%#d)')$)na#)%dad%' )n*%#d)')$)na#)%dad%' d% 'a6%# 'o)a7 E 'a6%# 'o)a %' )n*%-#a: )n*%-#a: a *o*a)dad *o*a)dad ;a "%n)do "%n)do a $a#)a)da $a#)a)dadd a a man%#a d% ')-o XIX7 XIX7 Q()%#% Q()%#% d%)# d%)# (% a $a#)a $a#)a)d )dad ad #%)n*% #%)n*%-#a -#ada da a '( -o6a -o6a)da )dadd a'(m% a'(m% n(% n(%"a' "a' onno*a)on%'7 En*on%' '% %'*a#5a '%-Jn To"a# %m$a&ado' %n a )n*%##o-an*% C(8 '%#5a % o6%*o d% a )%n)a 'o)a o+ %n n(%'*#o' d5a' no $od#5a '%# o*#o (% a “problemática social”7 En on' on'% %(% (%n n)a )a,, % $#o6 $#o6% %ma ma '% $#o$ $#o$on on%% omo omo % nJ nJ%o %o dond dond%% '% $#od $#od( (%% a )n*%#a)ón d% a' d)')$)na'7 Po# o*#o ado '% %n(%n*#a a n%%')dad d% !o#m(a# %'*#a*%-)a' + $#o%d)m)%n*o' $a#a no 'oo 'oo $od% $od%## !o#m !o#ma# a# % ono ono) )m) m)%n %n*o *o ')no ')no (n n(%" n(%"oo ;om6 ;om6#% #%,, % (% (% a'%a'%-(# (#%% a '($%#")"%n)a %n % *)%m$o7 D% a(%#do on % a#*5(o *%#%#o d% a L%+ O#-8n)a d% Ed(a)ón d% a R%$J6)a Bo)"a#)ana d% V%n%&(%a, a ')*(a)ón an*%#)o#m%n*% %H$(%'*a (%da#5a a#a, +a (% %'*% )m$on%9 % $%no d%'a##oo d% a $%#'ona)dad + % o-#o d% (n ;om6#% 'ano, (*o, #)*)o + a$*o $a#a on")")# %n (na 'o)%dad d%mo#8*)a, ('*a + )6#% 6a'ado %n a !am))a omo <(a !(ndam%n*a + %n a "ao#a)ón d% *#a6ao: a$a& d% $a#*))$a# a*)"a, on')%n*% + 'o)da#)am%n*% %n o' $#o%'o' d% *#an'!o#ma)ón 'o)a7 Ad%m8' !om%n*a# % d%'a##oo d% (na on)%n)a )(dadana $a#a a on'%#"a)ón, d%!%n'a + m%o#am)%n*o d% am6)%n*%, a)dad d% ")da + % ('o #a)ona d% o' #%(#'o' na*(#a%' on*#)6()#8 a a !o#ma)ón + a$a)*a)ón d% o' %()$o' ;(mano' n%%'a#)o' $a#a % d%'a##oo d% Pa5' + a $#omo)ón d% o' %'!(%#&o' #%ado#%' d% $(%6o "%n%&oano ;a)a % o-#o d% '( d%'a##oo )n*%-#a, a(*ónomo % )nd%$%nd)%n*%7