Ekonomiks Quarter 4 TG

FOR DOWNLOADS VISIT DEPED TAMBAYAN http://richardrrr.blogspot.com/ 1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education. 2. Offers free K-12 Materials you can use and share.

EKONOMIKS

Y P Araling Pan Panlipunan lipunan O C D E P E D Gabay sa Pagtuturo

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinur i ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

i All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

EKONOMIKS Araling Panlipunan – Gabay sa Pagtuturo Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Gabay sa Pagtuturo. Ang hindi nakipagkontrata nakipagkontrat a sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2 439-2204 204 o magmag-email email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathala.

Y P O C D E P E D

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.

Mga Bumuo ng Gabay sa Pagtuturo

Konsultant: Dr.Jose V. Camacho, Jr., Amella L. Bello, Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes

Mga Manunulat: Bernard R. Balitao, Martiniano Mar tiniano D. Buising, Buising, Edward D.J. Garcia, Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao, Jr., Alex P. P. Mateo, at Irene Irene J. Mondejar Kontibutor: Ninian Alcasid, Romela M. Cruz, Larissa Nano, at Jeannith Sabela llustrator : Eric S. de Guia, Ivan Slash Calilung, Gab Ferrera, Marc Neil Vincent Marasigan,, Erich Garcia Marasigan Layout Artist: Ronwaldo Victor Ma. A. Pagulayan, Donna Pamella G. Romero Management Team: Dir. Joyce DR. Andaya, Dr. Jose D. Tuguinayo,Jr, Dr. Rosalie B. Masilang, Dr. Enrique S. Palacio, at Mr. Edward D. J. Garcia

Inilimbag Inilimb ag sa sa Pilip Pilipinas inas ng ___ __ __ __ __ _ Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Ofce Ofc e Address: Address: 5th Floor Mabini Bldg, DepEd DepEd Complex Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634 634-1 -1054 054 o 634 634-1 -1072 072 E-mail Address: [email protected] [email protected] om ii All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Paunang Salita Pangunahing layunin ng KK-12 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig. Ang gabay na gabay na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng Ekonomiks. Ang suliranin ng kakapusan ay binigyang diin at ang kaugnayan nito sa matalinong matali nong pagdedesisyon upang matugunan ang maraming pangangailangan at kagustuhan ng tao. Inaasahan na ang mga kaalaman at mga gawain sa dokumentong ito ay makatutulong upang higit na maipaunawa ang mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa Ekonomiks at pambansang pag-unlad. Batid din na malilinang ang kasanayan ng mga mag-aaral sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos, pagbuo, at pagsusuri ng mga graph, pagkokompyut, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon, at pag-unawa sa mga nangyayari sa kapaligiran na kanilang ginagalawan. Ipinakilala rin ang mga estratehiya sa pagtuturo ng ekonomiks upang matamo ang mga inaasahang kasanayan para sa magtatapos ng araling ito.

Y P O C D E P E D

Upang higit na maging makabuluhan ang pag-aar pag-aaral al ng ekonomiks, ang mga nagsulat ng gabay na ito ay gumamit ng mga aktuwal at napapanahong datos mula sa mga ahensiya ng pamahalaan. Naglagay rin ng mga larawan, ilustrasyon, at dayagram upang mas madali ang pag-unawa sa mga konsepto at aralin. Ang ilang mga terminolohiya ay hindi isinalin sa Filipino upang hindi mabago ang kahulugan at lubos itong maunawaan maunawaan ng mga mag-aaral. Sinikap ding ipaliwanag ang mga konsepto sa paraang madaling mauunawaan ng mga mag-aaral. Ang mga halimbawang ginamit ay kalimitang hinango sa karanasan ng mga mag-aaral sa araw-araw upang higit na maging kapana-panabik ang pagtuklas sa mga teorya at konseptong may kaugnayan sa ekonomiks. Binubuo ng apat na yunit ang gabay na ito. Ang bawat yunit ay nahahati naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks. Ekonomiks. Ang Yunit 2 ay ay nakatuon nakatuon sa Maykroekonomiks. Ang Yunit 3 ay nakatuon sa Makroekonomiks. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Mga Sektor Pang-ekonomiya at mga Patakarang Pang-ekonomiya. Halina at maligayang paglalakbay sa daigdig ng Ekonomiks at nawa’y maging instrumento ka sa pagsulong at pag-unlad ng ating bansa.

iii All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Talaan ng Nilalaman Yunit IV: Mga Sektor ng Ekonomiya at mga Patakarang PangEkonomiya Nito Panimula at Gabay na Tanong..........................................................224 Mga Aralin at Saklaw ng Yunit...........................................................225 Panimulang Pagtataya........................................................................227

Y P O C D E P E D

Aralin 1: Konsepto at Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran Alamin....................................................................................................234 Paunlarin................................................................................................237 Pagnilayan.............................................................................................247 Aralin 2: Sektor ng Agrikultura Alamin....................................................................................................253 Paunlarin...............................................................................................255 Pagnilayan.............................................................................................261 Aralin 3: Sektor ng Industriya Alamin....................................................................................................266 Paunlarin................................................................................................268 Pagnilayan.............................................................................................272 Aralin 4: Sektor ng Paglilingkod Alamin....................................................................................................277 Paunlarin................................................................................................279 Pagnilayan.............................................................................................286 Aralin 5: Impormal na Sektor Alamin....................................................................................................291 Paunlarin...............................................................................................294 Pagnilayan.............................................................................................301 Aralin 6: Kalakalang Panlabas Alamin....................................................................................................304 Paunlarin................................................................................................308 Pagnilayan.............................................................................................314 Isabuhay.................................................................................................318 Pangwakas na Pagtataya...................................................................320

vii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Y P O C D E P E D viii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Y P O C D E P E D ix All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

a m e T

7 1

7 1

7 1

t - i y a i a m s g g - p m i a g , a n n t o a d a a g a a g n g i p y m i i k g t n o n , a p g a o k a o d a n t h n a m b e m a n r - u a i y a u , s a g n g g g n h o p o o n a n u a g b a s e a n p g p i a h o k t i a p a g a p g r k a g p m g g n u g a a n n m n k a o s d n a a p s a n o t y p o a k a o o r g g s b u g m a k g p i a k a n u n n e a n n , p a u n h o l b o o b a t i t y a n a g i a s i s s t l a s s a ’ a a n a u k t u a a a u k k b t y g a o k i a y s n l a k g u a i i u s d n a i t m p g u s p i k g l a a t t a g e a t n n k a p a n s s a g o a g o s a i y h p a i o n n a t n y d o n a a a l g r m n g m p b d o a , i k k n i o n r a a , a g y a s n o g n a o p d o g n a a a w o y n p a t a k i u t a k i i s p l t m p l e n p g a m n g r p g a t a i u i e a n s u a s n a t r n i m s a a t d n n n p u m k o g p s o s m g a k . a a a p b g k n n a n n a e a n g a a g a a r s a a a l a D - l t p n a g i m s m a h p a a b h a i , a n g p a t , s g a a k i n y n m a k a i s m k u a l a a r a s b a i k s a m b a n a a y a k a g a y g n a s , i s a k i a p g n a s m s n , i i n l a m a a a i , a p a g k s p s a a n k h h i g a i g h a a a a a m l t s i n a i a u n n n p m a a l l p i o a a u g u a , h a t y m a p a g p a g p i h a l i r a a n g u a k t m s p g p a m a a p g , t a n a a p n p n g a n a a a p a g p a i p a r p o , m t a u y n a m a g s l a g n r t t a a a u t m m a p a m a u p s k a n k t s a n n a a a a t a g a k k s a y a n , d s i g a p a m a l a n l a k a a o n a a a n t n y a w p m k a w m a w u a t a , a a y , a a a s n g a m n n a g k n h a s m n k i u a u - a s o m - g y - a m a p k , u a g k g i g g n s a g g a n a , i l a a a p a a b n a P g k a P m m u r P y i s a s g g i n d o a g y i s r a a k s D r k a i o g P p u m n g o m y n s n n e I a t o y y n k a o o E l s K y a a a D s g a M K

Y P O C D E P E D o d a r G

8

9

0 1

s s

y t y a a n d d e 5 5 k e m t x x e o y w l l y a a / s r A d / d / h e i n i n 3 m m m i T 0 0 3 4

r a e y / s r e t r a u q 4 ; r e t r a u q / s k e e w 0 1

e 0 d 2 - 6 - 1 a r 1 3 7 G

: O R U T U T G A P A S S A R O G N G N A L I B

xix All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

9 S I G K M N A O T I N A O K B E

o t a t g a s a n , s o n u k g a i t E n m u g D n o t n n u O a o n r a C m k a t a e n a Y k u a p a g s i l n u n m a , y a n s p o i b u i g g t O k n n k T u u o a d U ) k h i n T s g a l o p r A i e a n i p n a i s K c i , p d n G n P a a e A t p a s e g a g a P p n n k i A m t l t m S o i a a g k C m n n a N a a a k A g p g a n i Y i g g s l a m i A n a r a a , T a P k h n e g N a g a L t A ( p n n i a u o M h p g n a g a A i l n a n P a a u p p t g t a a n a ) M a m d p n , r g y a a a a d n g y N P i a l A n m n n a n . A g N t Y a a a g a S s i A y s a p d A a T e G a k a g N G c t i w a m a A A n a a a g i , n m r d P m B : t M u u s - g n a A A r o k g n a a P S f i r a a p s e m p a n P a o t m ( i b a n n m g g o a n n k g m a n N E i l y a G ) d a d A a r l a y N a g n a l m a A M a m A d m n o u n L t m a Y a t g g p A n a a m T A S e a p m a L s I t s g g m N n n N A a e l n n g G o a a g n M t K n s m n o o A N o g a a b t a P A C n u a P ( i m b h h a m g k p a a a a i n a p p m u N

1 a I E K M 9 P A

y a l a r a a g a m a g m g n A

2 a I E K M 9 P A

3 a I E K M 9 P A

4 b I E K M 9 P A

5 b I E K M 9 P A

6 c I E K M 9 P A

a n y t a l w i a a a g w a d a r g n w g r g m g n w w a a a n n a n p g m a n a a n a b o n t a r r a n y g n s g h a a a a n w l g i a w s s n a a g a a i n n n a a g l g r g i . y r u n i g n a g p u i y a y n n h l a a k n b p l a a a a n n a a a u n a a a l a a k l a p h n g g i o n i h g g p k r n g a h a u u b s a n u l a a a a a . m p a s m n m k p y k k i s y . g s u l g p y u u s g a t a u g a h n s n n a g a a p g g i h n m g a n s u a k a s n h m n a . a n u a s l n s , . a m a t t u o k i n u a n a n u t k m a y m o p b u a h a m p a a o p a i a i u r n a k a n g u s a k s a i n k a a b p m m a n y a k u u n u a n u a m k o n n u a a y k g u t k l u i l o a a p p t p p a a i a n a a a a n p g i p t l a e w m i u k w k a g a p t a l p a i k l n n r k k o a a a k t a g a r a a a a a g a r a a a a a a a N e n m a N n a p N k n N n a N n p p N p k . . . . . . 1 2 3 4 5 6

Y P O C D E P E D : n a m a l a l i n g n a P g n a y a t n a m a P

N A ) t M n e A t L n o A C L I ( N

: y a l a r a a g a m a g m g n A y a l a r a a - : g a a w a m n u a g g a m p g y n a A m

o t a w t p g o a r y a a n n a e - h i a l g g s l u a g n m n n m o i b t a k a a u s y a k m p m i a s g a n g a h a i h m u w n n p b a a o n d n n a a a l o n a s n u u k y n a g a u w s g n E t i a a a g a a a r n p p n b m a s g d a g k a n n i n l i h m n a o u w n n n a a u o a m r g k y a n E a a t t w p g a a a r y n - a a b a o o g h g t u n n m p g l m i a e a p u s n t a m s n l a o i a a a k b m n p

g - a g a g a n w s i n n n n a a a w h r a w a n t n a n r a a a - a s y u r n a a u a g - a n g n p h n w b w a a u a a l a a a s P k B P r a r u a a a p a y K a M a s a n g k h g g g n a u g w a n n n a o n a l K t a a P r i i m p P B u u a g n m a y n s y n a n - a a a n a n n n s h h P a a w a a a o a r a u u y a d a s t n r s s i u p a n n a u n m a u m n a - p a u P p u p e a s g t a l r a a a g k n u w k i k m l n a a o a r a a a u m a g a a K K K a P P K S P M K P . . . . . B 1 2 3 4

g n a P a n s g a k i M r a - l m n o n o N u k a E A K H g A g n K n n R t a A i g m u M a l u k G g h a N a K A P N a . U s A

xx All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

7 c I E K M 9 P A

E D O C

O T U ) T s A i e K c G n e A t P e p A m S o C N A g n Y i A n T r a e N A L ( M A P

8 d I E K M 9 P A

9 d I E K M 9 P A

0 1 e I E K M 9 P A

1 1 e I E K M 9 P A

2 1 f I E K M 9 P A

3 1 f I E K M 9 P A

4 1 g I E K M 9 P A

g n n n a a a a g n h h g n n g o i a u u m g g n m t t y ) g a n g a s n t s n t s y n a s o a g d a a i n g g u u r s a n o n s a i n e u a n n i n n l s n n l g g m e i b a y a a k b m i i a y a a g d g a u i n a o u l e s a g a y a l s i g s s s k k i a ( t n p n a n a h y i g a n p t ’ i u t n a t a g n a n a h ) a u o k a s l a n n n a k g k p i t y p a s n n a b o g s s a t b a a i a r r g a . a a k y a i b n n a s u u n a a i u k n n p n g n e a e - k g s r n a m a n n s i n a a a s i a g a a a a a a a n k w g n s a m e g k k g h a u g m s g a g h g g a n a e g a t s g s n k w p a n n n n n n g a t n n d g ( n g g g g g a a a u l y n g a a a a a a p l u o s a n n l n n n n a g l l l l l o a i l n t i a y o a g t a n i a a i a i a p i a n i a a a a i s g g a t a n a u y a n i a i a h n i l a i i a h m a b g g g g g g o k a s r a r u b o i r r r a n a i t a w m g y u a n u y n i n u u n u n n i n h n u k a s n u t k n s s s a g l a o a p s a b a a k s k a s a a a a g a s l o m g a p s g a u g a g r u a g u k g u g n t g n g u a e n s u i s k s s p s a a n r n n m n k n n g n a a a e a k a a a a a i a r a a a a l o a a a p a a g t a g s l i i a a l a N k p b m N p p k N p N p p h N n p N a p N p u p N n i s b . . . . . . . 0 1 2 3 4 . 7 8 9 1 1 1 1 1

Y P O C D E P E D ) d r a d N P A A n a t Y N S A A T G e N G c A A n a P m M A A r o P S f r e P ( ) N G A d r a N M A A d Y L n a A A t T L S N I t n A N e t G M n A N o P A C P (


a g g t n a n w n n g a a n a a a p g P g h o U n n g t a t u a a p s s P l i e u n a g s u g n g n p a a o n a o k y m s a K a K i e g s g t K t n s a n e a i D P S n g a a g n s g g n n g n n n a a a l a a i h a n n n n a b y a m n I i o a o a y g g a u m y y a n a T - o s n s a l a a g a g u t ’ n k g k u o n h t o a k o l a l a a g a b A K A P K n M I e . . . . D 1 2 3

n a n n n a n a s a a a n a h h g l g n u a h u n a n a t u y t t a n l a g s i s l s s i i u n u a o a n n u a g a l g g s i a a e g r g a a a n K w n s u e K n K a P a p g l u t g t l t a n a n g g a p a a a n k n a n a a g o n i m n n P P K n s a a a a r n a t g g n a a g P e g k g a n n n a y n P n k a a h a n n g g l a l a l i i a i i n n u a b n t a i s g h n a a n a g a u u u a g a g y n r i n k g a t i n n n a l a a a K s u k a y a g k K g u S r g k a g i a t l n g n g i n r a a a n a a t a a P P a A K a s H B P S P . . . . . . C 1 2 3 4 5

xxi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5 1 g I E K M 9 P A

E D O C


6 1 h I E K M 9 P A

7 1 h I E K M 9 P A

8 1 h I E K M 9 P A

9 1 i I E K M 9 P A

9 1 i I E K M 9 P A

0 2 j I E K M 9 P A

g a g . n w g n o n n s a a g a n n i r s o m a i n g t t n a a a a i s g y u l n g p a n g s a n u n n g g e a o n a a n g a k t a m n s k o i n n m n g g o n i a m p y l k l g t a a u a m i a o l a s l g t m g a b y n n a p u k a u s a g m a t a a n n g s a h i h g p n a p n o a a i a a s n a l p y n u g u k g a g n a s o a a g l a a o a s m h t k k m s s n i u m g g g n r g a u g o a o t n n g t n o a o g t l g g d i m a n a u a m n m n k a n n o n l a a r a a e y o a p o p a g t n t i m u m n u p a i a y h y l i w a a a a a o i s r a s g i l t t g i r b i s a i s g l a g i n n u u a m g m g a i a k i l o s k m n n k s - y s o a i a p m b a k u a a k i u h i a o l w u t d p g s k i p g p m i p a b k m ’ i i i p s g p a a g a a a a a a g a a r a r a l e r a n a a o a m a N b N p N n N p n p N k a m N p N s i i n . . . . . . . 5 6 7 8 9 1 2 1 1 1 1 1 2 2

2 a I I K Y M 9 P A

3 b I I K Y M 9 P A

g a a a n y s n o l i g w a g n a m a y a s b a n r n a a a a - p k d n p g w t i a b l a a u p g l a a g a s m w u r a a e a p h a b d p a a g a g k n g g a k m s a m n g a n p y g t o n a a a a n k s a e g t s h n n a d u i p o o a p m r u a i n g n a n s l a l u a u a u a t a l i i m m s k t g k a a e a a a a l N d p N n M p a s . . . 1 2 3 t a n a y a s a , n a r g y l e m a a l h m a a w l r p i l a p i a s a a g u a s m i k r n t g u g n a a a s i n a d p m a u h g y n n a n s a a a g g l a n n m a a p u g e m m k a g u d t e i g i t k s n r a n a a g i A k n p s n s y g n d a a n a i m y n l h e a a t a a m n e i r s g n a s n u g d a a - a g u a l g w n g s i a a a a n t b p s a n a s m n a , h u k s y i n i a l r a i g a e l a g a m g m m m w o p m a p p u l s a n g y p o n a a a g t a k A m s k n a g n e o a r s k y o t a k e M p a d k ” a n N d k a n a m A a e H N D m A e a g K D R ” n n A k d g i n l M a a d S n i G d a s i N n g a d t n u g a s A a l a l u M m W m E h e A D a . e . L K 2 D 3 A . . K I A 1

Y P O C D E P E D

) d r a d N P A A n a t Y N S A A T G e N G c A A n a P m M A A r o P S f r e P ( ) N G A d r a N M A A d Y L n a A A t T L S N I t n A N e t G M n A N o P A C P (

g n a l i B


1 a I I K Y M 9 P A

n o g n i l u m o n k u l s o i a g n t n o a u k m T g u s M a n a t i i P o s a l m o g k i n g m n a a n m u o P y i a a a l s t t t i M n p a m a o e s n p g a i k s k l m m a r n g n i a o a a a a a s P K S P P K I . . . . . E 1 2 3 4

t o y g t a a g n i h n u n n a P o n m o y o u y o s a s s g k s y o u m e u a g s t e a d g P h N o a o o r P u r t P a g P i n n m g u n n w g n m n n a o t a a o P y a t r a ) s a s y a a w r s a s n i o i k n n n a t r l o a o a c p w n y a a a g s g y s F r m r g ( k l k I a u n O u u u a k d h d P i l g w a o r a o r a a n a r g P K P s S a a M . . . . 1 F 2 3

xxii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

E D O C


4 b I I K Y M 9 P A

5 c I I K Y M 9 P A

6 c I I K Y M 9 P A

7 d I I K Y M 9 P A

8 d I I K Y M 9 P A

9 e I I K Y M 9 P A

9 f I I K Y M 9 P A

0 1 g I I K Y M 9 P A

t t a g n t t a d a g n y a n a o a s y a g n g a o g l g w o l s g o a k y a g n p n k n o n - a g k n s g y a m y n a u a g a w a b s e d l d n a n s r n t a a o r i b s a e l n a s l r a a a a e i a a d r g k p l a u t p a d k t k g r a i i b n n y a g s s p d i i n s a p a k e a g u l s g l a i i a a p a o t a o p s p y y o a t g s u g k t s s k g l s l e a n a s n h p g a s y p n t g a k l h a o a y g n s u t l a l a u a l a a a p a i u n s p a e p u n e e y e k u g g a i p a r p l g l l s a t s i g a h r m a a k a p l g e g s u m s a m a g p g a t m u k o a k / n r n n u s l k n l a g a a s a n g t g n a k a u o a p d a y n m n k g s a y t p a d n n t a a o d a a g n t y a a o a a w t g k h n i i n e n n n a a t i a s k a a p i l u g a l a a n i u p o o a n d l a r e n n n d g p b a a r a t g a i y m g u u a n h s g n i n g g p m g n n n a i y i m a n i y a u n a s s l l l l a l u a i u a k a e g i u t a a b u i u a a t i a a w a l l r r u l k u p d m p a i l a m s o m p i i a i i m i m g i p a m s k t l l a e a a u r a a a a g a e l a l a a g a a a h a a a g u a a N d p N s a p N n M p s N d k N n k p N s d s N n s k . . . . . . 0 1 . . 4 5 6 7 8 9 1 1

Y P O C D E P E D ) d r y a a d N P h a A A n g b a t Y N n A A S n g n t a T G e a n o n y y N G c o s a a i n A A n t a i s y a l P m b e a M a d t r A A o g a e h a P S f d b r n m e l a g m P ( i g a a

b n p s -

) g N n y a G A d r o h n a i N M a l g b A A d a n t Y L n t a a n a A A t m o T L S n y t I s a N n g i n s y A N e a e h t G n M n a d a e b A N o y d P A C a g P ( t a a m a

b p s


) y a l p u S ( ” y l p p u S . B

y g y l t n a a o l l p p u t u u s a d a s S t g n t a o n / i a a y s s ” n i d d o n a e b n n r a s g i a a r l u t p l u l u a m m e p s g k e d g r a t u p a a D n S ” g g g g t n m n n n n a a n a a g n n y ” n o o a n e a s a n n l y y a g g r a s s a a a a u a s k k l h h i a i l t l a k a r P t i a i r a r k o k a e e u m l h t t a g a g m a n I n a I s p S ” M k n p . . . . C 1 2 3

o t k e p a y y k a a l a l p k p u a u S N y S g g l a g n n p n n k u d a l S a g i d i a u S a s s i l u a t h g s a a l K M E . . . 1 2 3

xxiii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

1 1 h I I K Y M 9 P A

E D O C

2 1 i I I K Y M 9 P A

3 1 j I I K Y M 9 P A

1 a I I I K A M 9 P A



4 b I I I K A M 9 P A

5 b I I I K A M 9 P A

) a t g n s g i c n a n n a u t a a n a ’ s a a r g a t n d y s y n a g i a n n g a a a o o o s y a l i u m g r h u n a g n m l m a a t l P a g m a n u g a s a u b o n d o y a h a a l s g n n c a n h u u l k g i a n a m n n i a g a a s n a i a b r u a o n o t a a h k n a b a m n g s n a h n k t k k i a t u a n i t a a p p t u e a b i e a k a i g a y b b a k g i l k m g i a o y a m a m g i n k a g N m g m g a a n t a g k ’ n n h r n a n o i g m a m n a s n a g p a r p p a t a a i n a g a m a a g n l D s y m g p i n i y p s t i b p g b u i P t w g g l n o s a o o g g g a a n g n a i g n n a r a a s g g g g k m g a a n n n p n n o n n n t a n a o h o G n n k n u n g g n i a u a a a a n w a a s a a a d a ( r n n a k a a y e h a a n n o b w l i a y i b a i o G n g a r g a p o i o a i a i r l o a l i i w a a n m l a t t p k a u u m r s t y m u g l i y a m r a n r a t s u n u u l e h ’ k c k t a b a a i a i g t a p a s k n k l a g a l l y t g u o s g o s u u g g k a u i p a a p u a a a u a b a o t a a m n u d n n i l k u p d p s t p n g g i m g m i s m s d r l i o a a k o o a n a g a s a i e a a n a a a i u k a g a a r o a r l i r s N a N n N I N k r m s p a m N d N g b e N n p N p P b i s p . . . 2 3 4 . . . . . 1 1 1 1 2 2 3 4 ) g g g a d n n i n y a n i r a i s a a u h a r s w h i k m a d a a s o t p o l N P a u a g n k n n l n b A A n y a k u o o a n u t Y N a g a g k k p g u a a l n A A S r n g e a n t k u a T G e n g p n g r m a a c u n g y a u m p t N G n a a a A A a y n a a a h - m a g n s s n p P g M m g m a n a u a a n a a r a p m a k m m A A o a p o a b a u a b m P S f n a r l n m m m g k a e a m g a n a a a y a a a P a ( A n m p k p a p m p a y g a a n i ) N a r a w s a g d m a G A r a p o l m n s o w i a N M a g l a n n g h g A A d o o i n k n u a k n n i k Y L n u u a t g a s - n g e g n t k A A t u u a g a n l a g u g h b y n g T L S a p n t n a a a a n N I t n a p y a m g a A N s b e a a h a n p n u a s t a n n G s k p M n m a a a g g m m a k a g m A N o i a l b u b a n a m l P A C p a m p m i m a m a m P ( a r i a a a a a a a l o N a n a s k p b s p m p o t s i c g g t g ’ k a n a o s t g g g n n k a n n a e o s i b h o r e t m m y i a a l r a i a I n G y o p i k ( m l t k a g a s m s a a o a a u s i n a a h s k m d D i o s P n M l a g u t n a n i n ’ y o s n o a - i a a o g a m t a a a s l n i n n a y a k o a k p o s u i y m n a a a P b u r p e a t N a t N o h h h u d i r p m o A ) n G g s k A a l a t u g o i t k u u b o m s m o i r - g n n d H M n n m n k a m u t p a a e k a a o a A E g p n b k A t o n i a a a a c r L n r P k a s a K t u l P r r a a g p i g t e g u i o d y g A C n s g R n t n i a a i K g o b n a g n I L g k a n A y g s a n g g m r I ( g n P n g n P a n a n r a o g o y g a n n a M l N t n o n i a s i l ) u h y a m s s a a t a n g u h t n n n s I a a G D i b m a l o n p b a i h a a n c a a n i k i p b g l o e p y g N u u a a b i s t a b i o d a a a n ’ n d a a b O n h m o g g t k w a m m m n a m L t a u k n a r a g a a o a a b a a o m T o B b e A m n P K b I G G I P k M p P N a k P A i . . . . . . . . a . K D 1 2 3 I P 1 2 B 1 2


Y P O C D E P E D xxiv

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6 c I I I K A M 9 P A

E D O C




8 d I I I K A M 9 P A

9 d I I I K A M 9 P A

0 1 e I I I K A M 9 P A

1 1 e I I I K A M 9 P A

2 1 f I I I K A M 9 P A

3 1 f I I I K A M 9 P A

4 1 g I I I K A M 9 P A

5 1 g I I I K A M 9 P A

n s a o s o a a n t g t y g k n g a n a s g u g t a e a l a l n a a n p a g n i p s l p e l k y t a p g g a e p a n a y a a n n o g n g n g n g a i n t a t a h s p r n o i a n a a n g m n n a y l i m p a a g o n s i n h a t n a u g s h o k n u m a o a s a s g g a t y m g g r n t l a a y a d a a u g n k n k u a a t s n n a t u p a i l b d a p a i a s o k a p a p e s l a s t e v l u g y a s m a p t a b g n g a a h g l n g p t u d ’ n t I n s n h m n o t a a n a u a g a i a t a a n l u a m a a k k o g g a i k i b g t b a h l k p k n m i s h g k n p a n g i i g a a a g g a a m n g a k i p g a a n g g g n g n g g g a r g n n i p n n g l a p a l a a g i n n a y n i n a n n o n a o l p n y a n a a t y a a a a n a u a n t a a g n n a s p a s s h i o i l w a n g o l h m y a i a h r a i a a i r p i r d a r l r n i a o a r y a a a y r n n i n a m u u u r u u k m p p n o g s l a h a n l s a h t k k a i s u o p s s s a a t u a k o u s o u t a k u m a a b l a k a g g a u k a u n i i p p s n p s l m a p a p a u k s l a t g s i p a s s i t g r m p o n a i s a a a a k a g i a o i a a a a a g a a k g m a t a a i a a m m N p e N n i N c i N p N p N n N p A n i N p N g k p N k p . . . . . . . . . . 0 1 2 3 4 5 . 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1



a y i m o n o t k a e k a u s s g t a a i p k g g n n n a a s h n a a b g m a a l a h p a g K n . 3

t t a a , k n o o p i k t m n n i o p i o o p m y g s g u s y m a a i s o k a n a l l P s i y - n o p p s g o p , a m m s a a c m l a a t p i t p I I t i i i k u t l K m g g I g n n g g a g n n a a o g o n o p g n y P o n m n m n l a t s a a i g a u n s n o h k n l n u e s a s y t a o r a n u s y p a p n p y n m D E I o g o n s e a k n l s a a a k t i a u n g g a n g t r g a u a a a v p o g g a U P K p K a s m K M M P I . . . . . . . . C 1 2 D 1 2 3 4

a n g t g n a n e n y a a l r d a a a a t l l h k a e a a B s a k t t o g g s p m a i i a a P n n g P P a a P P g d s n n a g a a a b n g p r g g u n a t n l k a a n m a m a a k p P r n s t a i a a a g n a k P P n n n i s a n a a p l a g g h a a n n a p I n K l a a y a a r i g m r n n a a a l a g n l a g h k n k a a a n a a g k a u t t a m y h u n s i a a a a i a t a P L K G k P P a P . . . . A 1 2 3

xxv All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6 1 g I I I K A M 9 P A

E D O C


7 1 h I I I K A M 9 P A

g n n g n a n a t t o t o g u s k a a t g a y a i a w e p t n a m a a s e k o n s i a n a n w g a o s k p a u m l g y b g a e n a n k s g n t m g i n a a a a p k d y g s i n l m a a a y a n a b a b m a n a b g r a m b g a u k a a n b u u a p k l i t a g a i a a a g N b p N p n . . 6 7 1 1

8 1 h I I I K A M 9 P A

9 1 i I I I K A M 9 P A

0 2 i I I I K A M 9 P A

1 2 j V I P S M 9 P A

2 2 j V I P S M 9 P A

a n n g a a g a g a y g n n n g h u i n m n g y y n a h m g a g r n a g a n a g u o n n a a h y a h i n i a n l k r u r u n m o o a o a a a b u i h u k u t k b t m y p a m e b i a a a o k o k a a o a l a k a g u p p t s n e n l t s i n o a p i a a a n p k a a g a l g e n m p p p p a n i i s l n a n t i l u a i g e - a s i n n a a n a a k n g a l b y s a P n g s a P a m i g a g k a a n b g n g b g a g a p a o s g g a n m n n g n g g n p n g y p g n i o a p a n l o n m n n l o n i a n a m n a a u s m a h i g i o u s a b w a i s a k t a i - i n r r r r r t l a a a y i u a a e l a h g g t a a a a b b r m s k r k i a k a a n a o u g a l k a l a a t a r a i t p p p a a i t i l s n k n k t t k n k a t a a a g i a k a a a a a a a a a a e N p N n b N s N p n p n N p n p n . . . . . 8 9 0 1 2 1 1 2 2 2

Y P O C D E P E D



s C r e d a C f y O s a n G a b ) g r f T a T n e o b A V a c g R a h r g i y n n a s a o a P / k n a i t a n m s d t g T o i a C t A l s z a n V a a n i g s n o o P a k E t u t A F a n t s o g v i a E y t i r t t i a T A n t i a g P d W r n o K n ( t o e e n a V i a k o r m s s s a t C i e : P p h n s p n w a n l o n n a u E l a w o e o o r B a a b a a v y y k k s m b y e c c a g g i a c i i i D n M P P l l l t m i l o o o a a P P P P . H - - - - 4

i t k g g g ) g p a i n n n P a l a S n l s a k B ( a n o g r n g o a i n a p n t a a s l n a k p p r a a a a i m a k i s e m n h P i S a l - i a a p g g g n t i i i g g g n a a a l n a i n p P n P l r t y a a i n n P a a i l a s e i c a g r b G a d P t n g n h g l a g o i n a l t a u T P k n a a g a n o n n a u a t a n r r t L d y a a a a n t a n r P y b a P n n u o i a n l y p t t a i u m m p e k a g e a e a g h r h y n S m n s e n a u o u l n e a p a a a S P o a o r ) i g m n B a P n o a a o n t k g i M E M n l k y a u k a g a a g n p c u a a i E a n a l t l m g n n w y h g a o a a a a a a p a P P L K P a s M P A B M B u s . . . . . . F 1 2 3 4 5 y r a t e n o M (

xxvi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

E D O C

1 a V I P S M 9 P A

2 a V I P S M 9 P A

3 b V I P S M 9 P A

4 b V I P S M 9 P A

5 c V I P S M 9 P A

6 c V I P S M 9 P A

7 d V I P S M 9 P A

8 d V I P S M 9 P A

O a t g , a s T s t r a o a n a a g g r t , i a o a U ) n g a a t d g s n r g u a y T s i g n a a t n a a g k p m n l l d b g n i g s n s a A i l e p e n a s i g m g i u u l n o n a s i n l n y l n n s i o K c i k g a h g P n o g u a a n g s n i n r r a i a g n n r a u s a g i u a n g i G e n t a o t o a b o a b b o n g i t r r a m l a g n s g n a a i i n d g n l A t l n a a k k m a a t a g i a m a p g a g l k ’ a P e g a n n w e p n a g b p a g a b a i a k i - e m a a g p n g a n l a b n p p i h a p n a i b m u u a g g s A m w l a g n n p a a t a P a m y a p a a a a n a a g h s g u S o s r , s m g k a g g k g k b b n a t m a a s i g h n l n a s C - a g n a , a g u r n g n g g n n g a m n p g g N i a n t g n a n a n l a s t u a n g n a a a n s b n a d n o a a a t a A g i a o a a p s a a g l b a n l n - y n a a m y a b g Y i a n y n p y i u u y a u r a a s s s d i i a g a i o i u n u s h g g n u l a a l r r a A n k a t n n n k g r a m r u a o a a s m a a p m u a n m u o i a u r g a u t g l n y i T r r p a a a i p h l s t a a a a s g i o s t g u i u l t p i n h k t b p e N a a a a a n i a a p k k s u g n u k a g b n t a i u m p b a m m a a k s p k s s b k l m m g n n e g t k A L u i o a g a a a a r ( a a a a a a a a i n a k a a u i a a m p g a a a a a a l a M N p k N p k N g P p N s m p N p m m b N g p e N e n p N p n a A P . . . . . . . a . y 1 2 3 4 5 6 7 8 i

Y P O C D E P E D ) m o d d y r n a g l o a i a a k g o n n a t g d E l a N P y i a i g n s u r h - a A A n m a a t n g m n a g N t Y S n a b a a g a a o y b a A A a - i n n r i p k a d i g T G e o k m m P a k a t a i c k n a o a a N G n g m a p t u e t u n p g A A a n n s t b g a o n a g o P m a p a a M y r k g n a p p n a e a s o a A A r o k m o a a a r - o l g P S f o p t m g g u s r t a b i m p g g k n n g e a g t n a a a P e t u a ( P k a

A a s p p s a p t p a g y g a - a n a g s s n a n g g M n o ) N o l t m m o l a d G A r a a r a p r g u s a a a t N M o h o t n g t A A d y a i a k i u n Y L a m n a t a e p g a s w A A t g a g o a a T L S d n m n n l a g a m s N I t o r a u n a k n - a i e y y n A N a g s e i e a G t r m n w n u - g g g M a m n a o p a m p m o k A N o g p b g n a n n P A C a y a t o a r m p o P ( P g a n k a k a t a t r A m a s e p e h a p a o t k e S a g g g a M n n s a a a p s r n u n N n a a a n n n g n a a p r a a A a o N b r r n n d r u g a i a s l H A ) i a t A n l l n l n p m l o a a n n a i i n M e K t n n i p k u u n u p l a u A t R l a P g K a m a a a L n a k a a K a K o A P a g A C g g n s P g g g d L n g a n n I ( M t a n a t a a g a y n n m n A o a N n s a s s o a a a s l a n a l N t n n n r s m u p a a a b a i a t l - a a p T e b a b a b b t ’ m A s k n m m m m a u m a a a g P n o a a a b a a a P I m m A K k S P P P M A . g . . . . K I A n 1 2 3 4

a g , a a n t y g a a s n a n r s i n t u t t m a a a l p d a o u b o k n r t s m i o a o t k r u k a i y g i e g k g g i u E s a n m p e a g g e g n o i n n g g n a n a o r g a t p k a r p a p u t e o t g a s l t , u g a k n a a k i n s n e i a r g r r g u a s , o g a t a n l n t l i i a k A h u a h g p d o a a l r a i k b a n i s i l t g b i u t u u r a d n g g n g P p t i r a u a n i u l n t t u o a a a k g s i t r g a k i k g g n a n w r l e n g a a g a a g a g S A n p b M u s p b M n a . . . . B 1 2 3

xxvii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

9 e V I P S M 9 P A

E D O C


) t a b u , g u a r g u g t l a u p k i r t g a , a a s g d n i g n a i y g i r n t s a u p d n i (



0 1 e V I P S M 9 P A

1 1 e V I P S M 9 P A

g , n a g n d n i a a a y l g m g y a n i n i m g n u r m g m n g t n g o o g g t a u a g n n r n k a l a l a o i a o t p g p k e a g s i k k r a a s a g e u a g e h g n a k t s l s l a a n d m g g a u o a b n a g a n k p i g h a s r g a l n - p g u n g g u n n t a t n g a a a , i g n s a n o a a r a a n i n l p a a y r i i i u y y a y a y o y r i t r u m t r a i g a u i r s m u r s a t k t t s e s h i t o o b u k s g u b a a s s a u g n u s u b k u o s a i n k d d n a g n a a t a a d u e N N g i n t n n i k N p n i . . . 0 1 9 1 1

2 1 f V I P S M 9 P A

3 1 f V I P S M 9 P A

4 1 g V I P S M 9 P A

g n g a r g a y o i t g n n g n t o r k l i m m i o e o p t r g k g n s e a n e o i n k s s a e a g s r g n o t a o s n n k h g a g g k a n h y n n b n a a s e a a l o i g n s p g a g a u d b d l a g t n n n i a o o a a a g a l b u p k h n k i k a g r m g a r a g a l a u m u n p a k i n p h i s a r l l a k g i i a a u l p a n l k a o s a g t g k n a a a a a a a p a i m N g p N p n p N p i . . . 2 3 4 1 1 1

Y P O C D E P E D

, , r a a r r a a n a g t a a n w o n g o s i o s y y a a n n a t t i d a t b i a n y k k n s l L i a o a i r o p L a d m e r g e m g m w g o o t o i i s s p y t a m n n s s o n k s a n r i r m L m k a u u s o d o e k a g g o t g a g k k e f e e K d n s t n a m g a e i n g i s n e c e i o n y n - n a s p a o l n i a g R i t a r a p R n i e d i l i g r y g n g n a n g r y a P i , o n o g g n o a n f z a n t c i y t a i a a a a m s a o i t a n n g m k s w y k r i h y a n s d n p p o p d a u n r y g u a a a u c L r i u e n b a a i n g i t a n n r p l s l g a n a l o e s g d n B i g t v o i l o n i g o g u s i i i d u ) r a s m g t u k n a n  e l n g k n n b e t t i P a k t r a a s u o a a o r i i n g i n e a l o b a w a n , t r g t i a r a : A P d i n a k t l r t g z t r a a g g a i c a u d g e g g b a v o g I a l n k n s l l a i n P a r n a t y a k g a a S a u i p u n g i r l k a o N a g a i r s a g a O g h M a l o i o a w s r g g t a k k y d t u n g t a t y a r F u g g g t s r i c s m a n g n u n a n u u g a b a a r k n g b e I D n i l g c e a a t n n u m p t o n o o r l k l n p r e u n n n a a p a i r g d o o u u t u i a h n a g a o n n a r s e l m o y y o b t i s g M t s S y a l n g n k i e o o a n i l t i a c c p D i r k a a n i i i t r p a p y y k h n o g r g k l l e g g a n l l t i a g o u n g m e a g u k n g a g a i a g a a t o o S s t c c H a F i i m a S B n t e A a p M n O P A n p M n p N P l u B n C O o l o o d C P P . . . . n . . . . i ( - - - C 1 2 3 - - - - D 1 2 3 -

xxviii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5 1 g V I P S M 9 P A

E D O C


6 1 h V I P S M 9 P A

7 1 h V I P S M 9 P A

8 1 i V I P S M 9 P A

9 1 i V I P S M 9 P A

0 2 i V I P S M 9 P A

e a d s a s g a g g r c o n T g n i g g n a a n n d  n g l i n b g i d c t u a a l a n a l r n g k o a g d a d a g a n n P k l a l a r n n g n a o a n a g a n a l a W i a s y k a t s i b k a a m g s a a a u - n a b n a n A r n n k l a n a a g g b i a a g a s d t e y h n a p k k l n u s a p a a a o a a g o l g a r t o p m g n a n u n C n p g a i t a n a o s o a l a g a p n i a t c k m a y y s s i i i s n a n a h a r s a u a a a z m n y l u a a i a a a s n b h n o s m h b b m i t r a a o a i k a l a n a a t l a a u p t s p n t n n g i o r o a l c a g a n i a m a a l o a k a N k N P p s O E p m N k p e . . . 8 9 0 1 1 2

g g a n n n a r a y o g i t n l o g a t k m a n m o e l m k i e r h r g n s o o p t a p o n k e d c a e a e m a s s a i n g g g g a n g n m a m n n h a a l o g l p g n g u d n a l a n o t a m a a g a o a o y h n i i k k a r a r r a o a g r y p m a a k u n a o p k a i s k a r t i o a i a a n l m u k l n t s g c t o p t g a a a g k a a a a N p e s N n e N p n p . . . 5 6 7 1 1 1



r o t k e S a n l a m r o p m I . E

l a a n m r l o a p m m r I o g a p y i n i m r o o m a t y o g i y g k n n n y e A n a a o m t k o P m S a E n g a a n g t o n n l n g t o k n e a k a t n e l k k a n a i i r i y a m e e a h r g i a f r o y p t a t e n a m a o r M e D k r P o n p t k e o n g n c m a a S a t a o u I g a g k g k a u o l e B M n M s M e k a s C . . . 1 2 3 - -

s a b a l n a P g n a l a k a l a K . F

c a a a g a d  s l n r r i s g a a p o c o m l a a o W P g g k s t i a a n g n l u n a t n n i a i n s K i p s a g d A a n l i a t i i b l o g d P a t u a t n a l a s g a s a g n b i a n r a g a n e i n p n i d o p i n p t o k g n l i g n a a r i z o a n n a i a P n l a h n C p a n k g a a y a a a k a n a m g c y l a r i a s n k a a O a K a g l n s m m a b u k a s e o a l a m d n g n g a t o n a n g a r c a a A P A a s m T E p m . . 1 2

xxix All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

1 2 j V I P S M 9 P A

E D O C


g g n n y a g r n a a a h k r u a a b t a k a a o p a t s i n a a p a n p s l g a a n i i y s a P m i b g g m g g n n o n o n i a n l o t i u s m r k r a a u a e b s - k a a r u a l a s g n k n k a a a a a N p n p n . 1 2

2 2 j V I P S M 9 P A a g a g n m n g y a g a y n h a n i r u o m a b t k o k n a a o e o t s i p k a a n p e e p s i l i n a g s a P n g b g a n a g g n g p n o n i n n l a t u s m b a r r a a a a a b m k i a r t k a l a i a t t k n k a a a a a n p n p n . 2 2

Y P O C D E P E D



y g g a t y g i n n i n a a l g n m r u a a o k d n k n m a l a o t a y l a m a n k a h o o n K u u i n C i - p b - e o g c t s p i g g i a a n a a l a n P z s s i n a i i P m l o p n i p a n a r l o i g s g o n e y n n i n c P s b o a m i E u a g a r l u b a b a t s n k N L i g r e r a t a t d r A k n a E y a n s i a a s k S a r o a a a a A T m p k K b a b a n n 5 n a o n a n l a l o 1 o n o g a k g a n y a y c 0 c M P E M n p i 2 i l l o o . . P 3 4 - P -

xxx All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5 P A

K P K

- I I I

f

- 5

Y P O C D E P E D E L P M A S

D N E G E L K O O B E D O C

5 f I I I K P K 5 P A : e l p m a S

n a n u p i l n a P g n i l a r A

a m a a g P m a s g n l l l 5 a r a o u y g t n y n l o u l n a K t o a p i s a g K E B n g o n g l a a a b h a a b g m a P

/ b t u n S e n / n o d o p n i t a l m a r t i z e o S l C a v e / i c d i L c n e e t p n a p o e d T a S a t e r n r r o o G C A t / g c n i e n j i a n r m a o e D L D

N E G E L

y r t n E t s r i F

n a h a k r a M g n o l t a k I

r e t r a u Q

o g g n i l a n m i n a a k I

- o n t g a k n p e n g p a n e n o i l g u i i r i n i p n a p l i s g l i a a g n s P n a o g y s m n a l s a g o i l n i a u b i k a g b n y n n i g t o s a u l o p w a a k k g a n N a n

k e e W

y c n e t e p m o C

a

s / r e t t e L e s a c r e p p U

n r e n e e a t r s w t t h / l a r e e u a e b r k r q t e c t i n o e  m i e ) m e - t u c L ( e w c N e p e a s n i  c i n s e c a a o c h d n e n r p i p m e y f o s o i w h t R o r o a s e L t r Z u e * t P t

r e b m u N c i b a r A

e * l

xxxi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

E K T D D S K M O H D P C n o h a a s n n a a P n s a a n h l T i a N b n a E K o y N g i s O n s P a n a n g M u i r T O a d g t i n a a C i / S D o a k N I g i s a A M l K M t a a O a s D i y g p i d a r g g i a o D e H g n A

g i d g i a D g n o g a b a k a M g n g n o b s u g a P g n A

E P E K D L K P O P P K C

T N E N O P M O C / N I A M O D

D K A

E K M

K Y M

K A M

P S M

E P I

g i d g i a D g n o y n a r o p m e t n o K g n A

s k i m o n o k E g n o t p e s n o K g n i h a n u g n a P a g M

s k i m o n o k e o r k y a M

s k i m o n o k e o r k a M

g n a r a k a t a P a g o M t i t N a a y i a y m i m o o n o n k o E k E - g g n a n P a P r o t k e S a g M

B K P

K M P

P D K

K H S

K D T

P P I

P K I

a y i m o n o k e g n a P t a n a r i g i l a p a k g n a P g n u y s I a g M

n a a p a y a p a k g n a P t a l a k i t i l o P g n u y s I a g M

r e d n e G t a o a t n a P g n a p a r a K a s u y s I

S A H

A S K

A K T

a y s A g n a y i p a r g o e H

g n a g g n a H a y s A a s n a n s a h i b a K g n a n u a n i S

R A L

R L K

t ) a p o i h k i s b n i s e z n i t a i P C t d a n n a o s y c s i a v k i u C d ( E - n g a y n a a m P a g m n a u y s m a a I g a k g M g a P M

Y P O C D E P E D

o n i p i l i P g n i h a L g n n a l u m g a n i P g n A

n g g g g o n n n n o a m a a y b l a a s a w H a a l y h a u n a g l n a l t a n k g M a y n a o a n g p a a n I g u a r s m P a y a s o t i y n n a y n o h E m n u l d a t a s a A d a T a I g n a g a p i , B g u n P s a B t n a n u n a a o l a E y g A M n d n g P a n i K a n s n n t s a n i y l k a o t a a a a a i n a g l r n m a n S r P i s i o k l a a a o r m K e i l p a g u l i u n g n k y l o l g b m t i i n S i a a r g s K u n s k P a A a y p a a i a i a g a r g K l n s P k k g g s a o n g y g a N i u a m n a p o g m a o a n n a P K i a K s m u o l u m n o b g a n g o a n a p s D s s o e y u a K b g i g D n g a l n g a m b o a P u y a l a a P g T a n P b l u o t g a l a g a n o g i a P M K P K

E T A D A M A O N A P P C

P A K

T N E N O P M O C / N I A M O D

n a r i g i l a p a K g n i k A g n a t a o k A

i g n a t a t a N y a o k A

a y l i m a P g n i k A g n A

n a l a r a a P g n i k A g n A

M O K

N N K

d a d i n u m o K g n i k A g n A

t a n o y a g N d a d i n n o u o N m o K g n i k A g n A

K S P

K K P

d a d i n u m o K a s y a h u m u m a P

d a d i n u m o K g n i g a h a b a K g n i g i g a P

S I K

a s n a n o y o a s h s h a A a n n a a g a y P s P n A g a g g g n n n n o a o l g i a r a S g a u b - b l a g a n k a a o k K i m a t M T M a t t t a a a g l o a n l a a n m n i o o T y g n y s s a i g i l s i n s S n A n a a r r T T g n A R K P

g n N g l o a n a i i y r n k g h u o A M e t y l i a u h R g S N g K e n n o i n g R l a o t i n g g y n r l a n i a i e n a w S h a g w l a e K l n a i a R S k a l L a a i b k n g a a i g M a g k b a i M g w g n a i n a P g A K l n a A L g n A

P B E B B A A K A P E A L P K

a l a h a m a m a P t A a y i m o n o k E

a s g a n n y i a m B d a o g l n n a i o a k n u s k n E s A g a a t n a s a n B a B a P a g a g S B a a n r s i u i n l a o g k t n k h i A l u A a k k g K g m A A n , n a i g A n a m h a a a n P u b p g a i L n K A

xxxii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

YUNIT IV MGA SEKTOR PANG-EKONOMIYA AT MGA PATAKARANG PANG-EKONOMIYA NITO

PANIMULA AT GABAY NA TANONG Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa Ekonomiks nararapat din na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga nakaraang aralin ay may kinalaman sa mga sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala ang mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista, ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay. Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran. Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pangekonomiya? Ano-ano ba ang mga kinakaharap na hamon ng bawat sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran? Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas ng kaunlaran, hayaang matuklasan at masuri ng mga mag-aaral kung paano hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.

Y P O C D E P E D PAMANTAYAN SA PAGKATUTO

Pamantayang Pangnilalaman

Pamantayang Pagganap

Naipamamalas ng mag-aaral ang pagunawa sa mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito sa harap ng mga hamon at puwersa tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.

Ang mga mag-aaral ay aktibong nakibabahagi sa maayos na pagpapatupad at pagpapabuti ng mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad. 224


Sa araling ito, inaasahang matutuhan ng mag-aaral ang sumusunod: •

ARALIN 1: KONSEPTO NG PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN

•

•

•

Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaran Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaran Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ng mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaran Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng bansa

Y P O C D E P E D •

•

ARALIN 2: SEKTOR NG AGRIKULTURA

•

•

•

ARALIN 3: SEKTOR NG INDUSTRIYA

•

•

•

ARALIN 4: SEKTOR NG PAGLILINGKOD

•

•

•

ARALIN 5: IMPORMAL NA SEKTOR

•

•

Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansa Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pangekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang masiglang ekonomiya Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pangekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod Napapahalagahan ang mga patakarang pangekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa mga karapatan ng manggagawa Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto ng impormal na sektor Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormal na sektor Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ng ekonomiya Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang kaunlaran 225


•

Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng

World Trade Organization at Asia-Pacifc Economic ARALIN 6: KALAKALANG PANLABAS

•

•

Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinatutupad nito Nasusuri ang mga patakaran pang-ekonomiya na nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino

Y P O C D E P E D GRAPIKONG PANTULONG

PAGLILINGKOD

IMPORMAL NA SEKTOR

INDUSTRIYA

AGRIKULTURA

KAUNLARAN

KALAKALANG PANLABAS

226 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PANIMULANG PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel. (K) 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa: A. likas na yaman B. yamang-tao C. teknolohiya D. kalakalan

Y P O C D E P E D

Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba nito. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa.

(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)

(U)

2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad sa balita na: A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing ganap na maunlad ang bansa. C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat. D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP.

(U)

3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsiyon. Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang napakatagal na problemang ito? A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga hinaing ukol sa talamak na korapsiyon sa pamahalaan. C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsiyon, maliit 227


man o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at nararapat. D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa. (U) 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at

ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan. B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin. D. Wala sa nabanggit

Y P O C D E P E D

(K) 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa

mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? A. pagmimina B. pangingisda C. paggugubat D. paghahayupan

(P) 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura

ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito? A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-tomarket road) D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.

(U) 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian

Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka? A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka. B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura. C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang228


imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa. D. Lahat ng nabanggit Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Y P O C D E P E D Agrikultura Industriya

778,370

853,718

943,842

1,102,465 1,138,334 1,182,374

1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497

Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011

(P) 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-

uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansinpansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura. B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa sector ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit

(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng

mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? A. Agrikultura B. Industriya C. Paglilingkod D. Impormal na sektor

(P) 10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya

samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor? A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. 229 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto. D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka.

Y P O C D E P E D

(P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng

kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo rito?

A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao. B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong mabilis na industriyalisasyon. D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita.

(K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng pormal na industriya

tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor

(U) 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng

paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa? 230 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth. B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya. C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas. D. Lahat ng nabanggit

Y P O C D E P E D

14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang (U) pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod? A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan. B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa. D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, (K) hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang (P) sa “isang kahig, isang tuka.” Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor? A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang (P) paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay 231


maaaring bunga ng sumusunod maliban sa isa. A. Kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito B. Kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa pamimirata C. Kakulangan ng mapapasukang trabaho D. Pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa illegal na pamamaraan

Y P O C D E P E D

18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto (K) ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. trade embargo at quota B. kasunduang multilateral C. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang (U) bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan? A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan ng lokal na ekonomiya. B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng (P) lipunan at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang paguugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? A. Ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong transnasyonal B. Ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan C. Ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. Ang pagbabago sa kabuuang pamumuhay ng mamamayan 232 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

SAGOT: 1.

D

2. A 3.

C

4.

B

5. A 6.

C

7.

D

8.

D

9.

B

10.

C

11.

C

12.

C

13.

D

Y P O C D E P E D 14. A 15.

D

16.

D

17.

C

18.

B

19. A 20.

B


PANIMULA Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapuwa mamamayan tungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito. Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag-aaralan mo rin kung ano ang iba’t ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama-samang pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa. Sa pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ang mga mag-aaral ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng kanilang interes at magbibigay sa kanila ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang makapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matutukoy nila ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama-samang pagkilos at pagplano kung paano makapag-aambag sa mithiing ito.

Y P O C D E P E D ARALIN 1

KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito. Gawain 1: INSTA-SAGOT

Ipakita sa mga mag-aaral ang mga larawan. Atasan silang suriing mabuti ang kalagayan sa bawat larawan. Hayaan sila na bigyan ng angkop at mala234 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

teleseryeng pamagat ang mga ito batay sa kanilang pagsusuri. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain.

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng iyong pansin? Bakit? 2. Alin sa mala-teleseryeng pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag.

Gawain 2: ANG SA AMIN LANG Mula sa Gawain 1, atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad. Bigyan sila ng sapat na oras upang magkaroon ng isang maliit na pangkatang talakayan tungkol sa mga nakita nila sa larawan. Ipatukoy ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon. 235 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Batay sa mga larawan, malinaw na ang buhay sa Pilipinas ay _________________________

Y P O C D E P E D

Sa susunod na bahagi ay ipasagutan sa mga mag-aaral ang isang tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman t ungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Gawain 3: EVOLUTION OF IDEAS

Muling balikan ang mga konseptong nakuha ng mga mag-aaral mula sa Gawain 1 at 2. - Ipasulat sa unang kahon kung ano lamang ang kanilang nalalaman sa paksa. -

Ipasulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais pa nilang matutuhan. Ang huling kahon naman ay sasagutin lamang ng mga mag-aaral kung tapos na ang pagtalakay sa paksa.

Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan ang konsepto ng kaunlaran. 236 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PAUNLARIN

Matapos malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na sadyang inihanda upang maging sanggunian nila ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran. Inaasahan na ang mga inihandang gawain at teksto ay gagabay sa kanila upang masagot kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito. Halina’t paumpisahan ang bahaging ito sa pamamagitan ng unang gawain na nasa ibaba.

Y P O C D E P E D

Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa konsepto ng kaunlaran. Hikayatin ang mga mag-aaral na itala sa kanilang kuwaderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upang lubos nilang maunawaan ang mga nilalaman nito. Gawain 4: POWER OF TWO

Atasan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking.” Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, ipasagot ang mga tanong sa bawat kahon. Dito sinusubok ang kanilang kakayahan na balangkasin ang mga impormasyon/konseptong kanilang nabasa. Maaaring dagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mga mag-aaral sa tekstong binasa. Konsepto ng Pag-unlad

Kahulugan ayon sa Diksyunaryo

Kahulugan ayon kay Feliciano Fajardo

Kahulugan ayon kina Todaro at Smith

Kahulugan ayon kay Sen

Kailan masasabing may pag-unlad?









Gawain 5: TEKS-TO-SURI Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod na tanong batay sa kanilang binasang teksto. 1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag. 2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa? 3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at makabagong pananaw nito? 4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan? Pangatwiranan. 5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.

Y P O C D E P E D

Gawain 6: OO O HINDI?

Bago dumako sa susunod na aralin, ipasagot muna ang sumusunod na tanong na may kinalaman sa pag-unlad sa pamamagitan ng paglalagay ng tsek

(√) sa kolum na kanilang sinasang-ayunan. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay sa gawain.

PAHAYAG

OO

HINDI

1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at naglalakihang kalsada.

2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa. 3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at makinarya. 4. May pag-unlad kung may demokrasya.

5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.

6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa. 7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal.

8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod. 9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.

10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.

Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan? 2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng pag-unlad sa sumusunod na aspekto: Kultural Sosyal (lipunan) Politikal • • •


3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung

ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag. 4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy? Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER Ipatala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa gamit ang concept mapping chart sa ibaba. Ipaliliwanag naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiya nito.

Y P O C D E P E D ?

?

Pagsulong ng Ekonomiya

?

?

Gawain 8: PAGKAKAMUKHA AT PAGKAKAIBA

Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, hayaan ang mga mag-aaral na ilahad ang pagkakamukha at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad gamit ang Venn diagram sa ibaba. Matapos ito ay gamitin ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan.

PAGSULONG

PAG-UNLAD


Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad? 2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag. 3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong? Pagtibayin, Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER

Y P O C D E P E D

Ipabuo ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng tekstong kanilang nabasa. Upang higit na maunawaan ay gamitin ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan. PANUKAT NG PAG-UNLAD

ASPEKTO NG HDI

INDICATOR

Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index? 2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan. 3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI? Gawain 10: JUMBLED LETTERS

Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, ipatukoy ang mga konsepto at salitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Ipasulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba. 1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human development sa mga kasaping bansa nito PNDU 240 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2. Ang nagpasimula ng Human Development Report. BAHBUM LU AQH 3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa OTA 4. Nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa

Y P O C D E P E D NHMUA OPETENDVMLE EDIXN

5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi ng UN. DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE Gawain 11: KAHON- ANALYSIS Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa

Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay

_______________ _______________ _______________ _____________________ _______________ _____________________ _______________ _____________________

Ang pag-unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao.

__________________ __________________ __________________ __________________

Hayaan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Atasan silang ipaliwanag ang kanilang pagkaunawa sa mga pahayag na ito. Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART

Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nation. Bigyan ng sapat na oras ang mga mag-aaral upang suriing mabuti ang nilalaman ng tsart. Talakayin ang sagot ng mga mag-aaral sa tulong ng mga pamprosesong tanong.


Very high human development 1 Norway 2 Australia 3 Switzerland 4 Netherlands 5 United States 6 Germany 7 New Zealand 8 Canada 9 Singapore 10 Denmark 11 Ireland 12 Sweden 13 Iceland 14 United Kingdom 15 Hong Kong, China (SAR) 16 Korea (Republic of) 17 Japan 18 Liechtenstein 19 Israel 20 France 21 Austria 22 Belgium 23 Luxembourg 24 Finland 25 Slovenia 26 Italy 27 Spain 28 Czech Republic 29 Greece 30 Brunei Darussalam 31 Qatar 32 Cyprus 33 Estonia 34 Saudi Arabia 35 Lithuania 36 Poland 37 Andorra 38 Slovakia 39 Malta 40 United Arab Emirates

High human development

Medium human development

Low human development

50 Uruguay 51 Bahamas 52 Montenegro 53 Belarus 54 Romania 55 Libya 56 Oman 57 Russian Federation 58 Bulgaria 59 Barbados 60 Palau 61 Antigua and Barbuda 62 Malaysia 63 Mauritius 64 Trinidad and Tobago 65 Lebanon 66 Panama 67 Venezuela (Bolivarian Republic of) 68 Costa Rica 69 Turkey 70 Kazakhstan 71 Mexico 72 Seychelles 73 Saint Kitts and Nevis 74 Sri Lanka 75 Iran (Islamic Republic of) 76 Azerbaijan 77 Jordan 78 Serbia 79 Brazil 80 Georgia 81 Grenada 82 Peru 83 Ukraine 84 Belize 85 The former Yugoslav Republic of Macedonia 86 Bosnia and Herzegovina 87 Armenia 88 Fiji 89 Thailand

103 Maldives 104 Mongolia 105 Turkmenistan 106 Samoa 107 Palestine, State of 108 Indonesia 109 Botswana 110 Egypt 111 Paraguay 112 Gabon 113 Bolivia (Plurinational State of) 114 Moldova (Republic of) 115 El Salvador 116 Uzbekistan 117 Philippines 118 South Africa 119 Syrian Arab Republic 120 Iraq 121 Guyana 122 Vietnam 123 Cape Verde 124 Micronesia (Federated States of) 125 Guatemala 126 Kyrgyzstan 127 Namibia 128 Timor-Leste 129 Honduras 130 Morocco 131 Vanuatu 132 Nicaragua 133 Kiribati 134 Tajikistan 135 India 136 Bhutan 137 Cambodia 138 Ghana 139 Lao People’s Democratic Republic 140 Congo 141 Zambia 142 Bangladesh

145 Nepal 146 Pakistan 147 Kenya 148 Swaziland 149 Angola 150 Myanmar 151 Rwanda 152 Cameroon 153 Nigeria 154 Yemen 155 Madagascar 156 Zimbabwe 157 Papua New Guinea 158 Solomon Islands 159 Comoros 160 Tanzania (United Republic of) 161 Mauritania 162 Lesotho 163 Senegal 164 Uganda 165 Benin 166 Sudan 166 Togo 168 Haiti 169 Afghanistan 170 Djibouti 171 Côte d’Ivoire 172 Gambia 173 Ethiopia 174 Malawi 175 Liberia 176 Mali 177 GuineaBissau 178 Mozambique 179 Guinea 180 Burundi 181 Burkina Faso 182 Eritrea 183 Sierra Leone 184 Chad

Y P O C D E P E D 242


Very high human development 41 Chile 42 Portugal 43 Hungary 44 Bahrain 45 Cuba 46 Kuwait 47 Croatia 48 Latvia 49 Argentina

High human development 90 Tunisia 91 China 92 Saint Vincent and the Grenadines 93 Algeria 94 Dominica 95 Albania 96 Jamaica 97 Saint Lucia 98 Colombia 99 Ecuador 100 Suriname 101 Tonga 102 Dominican Republic

Medium human development 143 Sao Tome and Principe 144 Equatorial Guinea

Low human development 185 Central African Republic 186 Congo (Democratic Republic of the) 187 Niger

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014? 2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad? 3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talang inilabas ng United Nations Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa? 4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan upang matamo ang pambansang kaunlaran? 5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang kaunlaran?

Gawain 13: SURIIN NATIN!

Atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad . Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad. Hayaan sila na kumuha ng mga datos mula sa kanilang lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspeto ng kalusugan, edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng kanilang komunidad at ganap na matukoy ang antas ng kaunlaran nito.


Palatandaan

Paliwanag

Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa sama-samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran. Hikayatin sila na itala sa kanilang kuwaderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upang lubos nilang maunawaan ang mga nilalaman nito. Magagamit itong takdangaralin o kaya ay gawain sa klase.

Y P O C D E P E D

Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL

Ipasagot ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong kanilang natutuhan mula sa binasang teksto. 1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsiyon, patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang mag-aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito? 2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na magaaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan? 3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong pagiging makabansa? 4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag-aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan? Gawain 15: KAPIT- BISIG!

Hatiin ang klase sa apat na pangkat: • • • •

Unang Pangkat - Mapanagutan Ikalawang Pangkat - Maabilidad Ikatlong Pangkat - Makabansa Ikaapat na Pangkat - Maalam 244


Balikan muli ang tekstong binasa. Atasan ang bawat pangkat na magsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakikita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiya ng makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng: role playing - para sa unang pangkat jingle - para sa ikalawang pangkat interpretative dance - ikatlong pangkat pantomime - ikaapat na pangkat • • • •

Y P O C D E P E D

Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain 14. Gawin ding batayan ang rubrik sa ibaba. RUBRIK PARA SA MGA PAGTATANGHAL

PAMANTAYAN

DESKRIPSIYON

PUNTOS

Nilalaman

Naipakita sa pamamagitan ng ginawang pagtatanghal ang pagsusulong sa sama-samang pagkilos para sa pambansang kaunlaran.

30

Pagkamalikhain

Ang mga konsepto at simbolismong ginamit ay naging makabuluhan upang lubos na maipakita ang sama-samang pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo sa pambansang kaunlaran

20

20

Mensahe

Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal ay direktang nakatugon sa mga stratehiyang inilahad sa aralin.

15

Pamagat

Naipaloob ng wasto ang konsepto ng sama- samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran sa pamagat ng ginawang pagtatanghal.

Pakikisangkot sa Grupo

Ginawa ng bawat kasapi ng grupo ang mga iniatang na gawain para sa ikagaganda ng pagtatanghal.

15

Kabuuang Puntos

NAKUHANG PUNTOS

100


Gawain 16: ANG PANATA KO Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming bansa sa daigdig. Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga gampaning inisa-isa mula sa tekstong binasa ng mga mag-aaral, papiliin sila ng isang gampanin. Atasan silang gumawa ng isang panata ukol dito. Ipasulat ito sa loob ng status box sa ibaba. Matapos ito ay gamitin ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan.

Y P O C D E P E D ___________________________________________________

Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin? 2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan? Pangatwiranan. 3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapagkakatiwalaang, maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?

Gawain 17: EVOLUTION OF IDEAS

Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain, inaasahang makukumpleto na ang huling kahon sa gawain. Ipasulat ang mahahalagang pang-unawa na natutuhan ng mga mag-aaral sa kanilang aralin sa loob ng titik L.


Y P O C D E P E D

Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mga magaaral. Inaasahan din na ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging ito.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 18: MAGSURI!

Ipabasa ang hinalaw na editoryal sa mga mag-aaral. Gamit ang mga pamprosesong tanong, bibigyang puna nila ang nilalaman ng artikulo.


EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless (Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014

Y P O C D E P E D

Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012, umangat daw ng 6.6 percent ang ekonomiya. Tuwang-tuwa ang pamahalaan sapagkat ngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angat ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala. Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate. Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho. Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol. Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema. Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha ng mga trabaho. Sa sektor na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho. Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless. Retrieved on November 15, 2014


Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng editoryal? 2. Sa iyong palagay, ano ano ang mga posibleng dahilan kung bakit maraming Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng ekonomiya ng bansa? 3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa bansa? Ipaliwanag ang sagot.

Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!

Y P O C D E P E D

Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo ng bansa ang hinahangad nitong kaunlaran. Patuloy tayong nangangarap na minsan ay makaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito. Sa gawaing ito, ipasuri ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon. Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaraan upang matawag tayong “Mabuting Pilipino.” Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw- araw ay maaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran.Bawat isa sa atin - kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot ang mithiing ito. Ipagamit na gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pag-unawa at pagninilay sa aralin. Ako’y Isang Mabuting Pilipino Noel Cabangon

Ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin

Tumatawid ako sa tamang tawiran Sumasakay ako sa tamang sakayan Pumipila at ‘di nakikipag-unahan At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan

Maaaring panoorin ang video sa Youtube upang masundan ang himig ng awit.

http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO uCzJl78


Sumasakay at bumababa ka ba sa tamang sakayan at babaan?

Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang sakayan (Nagbababa ako sa tamang babaan) ‘di nakahambalang parang walang pakialam Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa kalsada Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula

Y P O C D E P E D Anoanong mga Ano-anong tuntunin at alituntunin sa paaralan ang sinusunod mo?

Paano ka makatutulong sa pangangalaga ng ating kapaligiran?

Gaano kahalaga ang pag-aaral pag- aaral sa iyo? Pangatwiranan.

[chorus] ‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin

‘Di ako nangongotong o nagbibigay ng lagay Tiket lamang ang tinatanggap kong ibinibigay Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno ‘Di ako nagkakalat ng basura sa lansangan ‘Di bumubuga ng usok ang aking sasakyan Inaayos ko ang mga kalat sa basurahan Inaalagaan ko ang ating kapaligiran [repeat chorus]

Lagi akong nakikinig sa aking mga magulang Kaya’t pag-aaral ay aking pinagbubutihan ‘di ako gumagamit ng bawal na gamot O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y ‘di pumapasok


Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan ‘pagkat ito lamang ang tangi kong kayamanan ‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan Ang boto ko’y aking pinahahalagahan [repeat chorus] Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng bayan Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan ‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan

Bakit mahalaga ang pagkakaloob ng tapat na serbisyo sa mga tao?

Y P O C D E P E D Ipinagtatanggol ko ang mamamayang Pilipino Mga karapatan nila’y kinikilala ko Iginagalang ko ang aking kapwa-tao Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko. [repeat chorus twice]

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag. 2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon nito sa pambansang kaunlaran? 3. Paano ka makatutulong sa pag- unlad ng bansa bilang isang mabuting Pilipino? Pagtibayin. Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!

Itanong sa mga mag- aaral kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan? Ipalahad ang kanilang kasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.


RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN SLOGAN PAMANTAYAN

DESKRIPSIYON

PUNTOS

Nilalaman

Ang ginawang campaign slogan ay mabisang nakapanghihikayat sa mga makababasa nito

20

Pagkamalikhain

Ang paggamit ng mga angkop at malalalim na salita (matalinghaga) ay akma sa mga disenyo at biswal na presentasyon upang maging mas maganda ang slogan.

15

Kaangkupan sa Tema

Angkop sa tema ang ginawang slogan.

10

Kalinisan

Malinis ang pagkakagawa ng slogan.

5

NAKUHANG PUNTOS

Y P O C D E P E D Kabuuang Puntos

50

MAHUSAY! Natapos mo na ang paggabay sa mga mag-aaral upang maisakatuparan nila ang mga gawain!

Transisyon sa Susunod na Aralin

Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Natalakay din ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ang bawat mamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa. Sa mga susunod na aralin, tutuklasin at aalamin ng mga mag-aaral ang iba’t ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pangekonomiya na maaaring makatulong sa bawat sektor. Ngayon ay may sapat na silang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawa na kanilang natutunan sa araling ito, magiging madali na lamang ang mga susunod pang aralin! Napagtagumpayan na ng mga mag-aaral ang unang aralin kaya mas paghusayan pa nila sa iyong paggabay ang susunod pang mga gawain!


PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay ang kahulugan at palatandaan ng kaunlaran. Ipinaunawa ang kahulugan at mahahalagang impormasyon na dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, inaasahang malalaman ng mga magaaral ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran. Sa araling ito ay sisimulan ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Iisa- isahin din ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Inaasahan na mauunawaan ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan.

Y P O C D E P E D

Bago tuluyang magsimula sa mga talakayan ang mga mag-aaral, aalamin muna ang kanilang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya umpisahan na!

ARALIN 2: SEKTOR NG AGRIKULTURA

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa.

Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO!

Isulat ng guro ang awiting “Magtanim ay Di Biro” sa pisara o sa manila paper . Ipaaawit sa mga mag-aaral ang nasabing kantahing bayan. Maaaring patayuin ang mga mag-aaral o manatili silang nakaupo habang umaawit. Matapos ito, itanong sa mga mag-aaral kung ano ang limang bagay na pumapasok sa kanilang isipan kapag binabasa, naririnig, o inaawit ang kantang bayan. Layunin ng gawain na matukoy ang sektor agrikultura. Hindi dapat maikintal sa isipan ng mga mag-aaral na mahirap ang gawain sa bukid bagkus ay dapat na maipaunawa na ang lahat ng gawain ay dapat na maisagawa nang tama. 253 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Magtanim ay di biro Maghapong nakayuko Di naman makatayo Di naman makaupo

Kay-pagkasawing-palad Ng inianak sa hirap, Ang bisig kung di iunat, Di kumita ng pilak

Bisig ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig.

Sa umagang pagkagising Lahat ay iisipin Kung saan may patanim May masarap na pagkain.

Halina, halina, mga kaliyag, Tayo’y magsipag-unatunat. Magpanibago tayo ng lakas Para sa araw ng bukas (Braso ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig.)

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015

Matapos ibigay ang tanong tungkol sa naisip ng mag-aaral, isusunod na ibibigay isa-isa ang mga pamprosesong tanong.

Pamprosesong Tanong: 1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim Ay Di Biro”? 2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim ay Di Biro”? 3. Anong sektor ng ekonomiya ang nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.

Gawain 2 : KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!

Muling babalikan ang awiting “Magtanim Ay Di Biro.” Magpakuha sa mga mag-aaral ng isang bagay sa loob ng silid-aralan na sa palagay nila ay maglalarawan o maaaring nagmula sa sektor ng agrikultura. Atasan sila na humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nito sa sektor. Matapos ito, tatalakayin ang gawain gamit ang mga pamprosesong tanong. Pamprosesong Tanong 1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura? 3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan. 254 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 3: IDEYA-KONEK! Ipahalintulad sa mag-aaral ang kanilang sarili sa isang puno na nasa larawan. Ipasukat ang kanilang kaalaman katulad sa lalim ng ugat ng nasabing puno. Ipaunawa na kung mas malalim ang ugat, ganoon din kalalim ang kaalaman ng mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura. Ipasagot sa magaaral ang tanong na nasa ibaba. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura?

Y P O C D E P E D

Ang susunod na bahagi ng aralin ay magbibigay-daan upang ang mga mag-aaral ay magabayan sa pagkatuto ng mga kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Ang kabatiran sa mga impormasyong ito ay daan upang ang pamantayang pangnilalaman ay matamo. Ang lahat ng ito ay bilang paghahanda na rin sa mga kasanayan na lilinangin sa mga susunod na bahagi ng aralin.

PAUNLARIN

Matapos maipamalas ng mag-aaral ang kanilang kaalaman sa aralin, asahan na ito ay higit pang malilinang sa pamamagitan ng mga babasahin at mga gawain na makatutulong sa pagpapaunlad ng kanilang kakayahan. Mahalaga ang aktibong partisipasyon nila sa mga gawain at mga talakayan para sa kanilang lubos na pagkatuto. Simulan ang pagpapaunlad sa kanilang kaalaman.


Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP

Atasan ang mag-aaral na bumuo ng Concept Defnition Map gamit ang modelo sa ibaba. Hayaan na tukuyin nila at bigyan ng kahulugan kung ano ang sektor ng agrikultura, ano ang bumubuo rito, rit o, at ipaisa-isa ang mga kahalagahan nito. Maaari itong ipagawa nang dalawahan, tatluhan, o pangkatin ang magaaral depende sa laki ng klase. Ipalagay ang kasagutan sa bawat kahon. Ipaalam sa mag-aaral na ang mga impormasyon sa paggawa ng

Concept Defnition Map ay makukuha mula sa teksto na tumatalakay tungkol sa sektor ng agrikultura. Matapos ang gawain, ipatalakay ang output ng ng mga mag-aaral. Sunod na isagawa ang pamprosesong tanong upang malinaw na maipaliwanag ang kabuuan ng nasabing gawain.

Y P O C D E P E D

Ano ang mga mga kahalagahan nito?

Ano ang mga bumubuo rito?

Ano ito?

Sektor ng Agrikultura

Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mahalagang mahalagang sektor ng ekonomiya ekonomiya ang ang agrikultura? 2. Sa iyong palagay, palagay, paano ka magiging kaakibat kaakibat upang maitaguyod ang sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.

256 All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

GAWAIN 5: LARAWAN! KILALANIN! Sa gawaing ito, muling balikan ang mga impormasyon mula sa binasang teksto. May apat na larawan na kumakatawan sa bawat sekundaryang sektor ng agrikultura. Mula rito, ipasulat sa mga mag-aaral ang bahaging ginagampanan ng bawat sekundaryang sektor at ambag ng mga ito sa kabuuan ng sektor agrikultura. Hayaang maibahagi ng mga mag-aaral ang kanilang output . Matapos ito, gamit ang pamprosesong tanong bilang gabay, gabay, talakayin ang nilalaman ng gawain.

Y P O C D E P E D A

GAWAIN _________________ _________________

G R I

K

GAWAIN _________________ _________________

U L

T

GAWAIN _________________ _________________

U R

A

GAWAIN _________________ _________________

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang ang bumubuo bumubuo sa sektor ng agrikultura? 2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay pamumuhay ng tao sa komunidad? 3. Sa iyong palagay, palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit? 4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura agrikultura sa pagkakamit pagkakamit ng kaunlaran kaunlaran ng bansa. 257

All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 6: CONCEPT WEB Gamit ang modelong modelong Concept Web bilang gabay gabay,, papunan sa magaaral ang kahon ng mga salita na may kaugnayan sa mga suliranin ng sektor. Ipaalam na ang mahahalagang impormasyon ay makukuha mula sa babasahin nilang teksto tungkol sa suliranin sa sektor ng agrikultura. Ipaalala rin sa mag-aaral na ang talakayan ay umiikot sa bawat sekundaryang sektor ng agrikultura upang mabigyan sila ng mas malinaw na ideya tungkol sa mga isyu. Ang ganap na pag-unawa ay kinakailangan upang maibigay ang mga wastong impormasyon sa gawain. Gamitin ang pamprosesong tanong upang lubos na matalakay ang layunin ng gawain.

Y P O C D E P E D SULIRANIN NG AGRIKULTURA AGRIKUL TURA

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat, paghahayupan, at pangingisda? 2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ginagawa ng pamahalaan, pamahalaan, mga magsasaka, at mga nasa pribadong sektor? 3. Sa iyong palagay, palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura? 4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang upang maging kabahagi sa pagtugon sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura? Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN!

Gamit ang istratehiyang Venn Diagram, ipaisa-isa ang pagkakaiba at pagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura. Atasan ang mga mag-aaral na gamiting huwaran ang dayagram sa susunod na pahina bilang tugon sa gawain. Siguraduhin na mauunawaan ng mga mag-aaral na ang mga patakaran at programa ay ipinatupad ayon sa kaunlaran na nais nitong matamo. Ipaunawa sa mga mag-aaral na mahalagang maunawaan ang nilalaman ng teksto upang makatugon sa gawain. Ipasagot ang mga pamprosesong tanong upang matamo ang kabuuang layunin ng gawain. 258 All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Inaasahan sa gawaing ito na ilan sa mga kasagutan ay maaaring livelihood program para sa pamilya ng mga magsasaka, scholarship para sa mga anak ng mangingisda at mga batas para sa kapakanan ng mga nabibilang sa sektor ng magsasaka.

Pagsasaka

Y P O C D E P E D Pangisdaan

Pagtotroso

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura? 2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan. 3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?

Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE

Batay sa layunin na maipakita ang kasanayan sa paghinuha, hayaan ang mga mag-aaral na punan ang hanay ng inaasahang epekto at ang ahensiya ng pamahalaan na nangangasiwa ayon sa mga patakaran o programa ng pamahalaan. Maaaring pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa laki ng klase bilang tugon sa gawaing Ripples of Knowledge. Tiyakin na maunawaan ng mga mag-aaral ang teksto tungkol sa mga patakaran at programa ng pamahalaan upang makapagbigay ng angkop at kritikal na mga kasagutan. Sundan ang mga pamprosesong tanong upang matamo ang layunin sa gawaing ito.


Sitwasyon

Mga Patakaran/ Programang Pangekonomiya

Ahensiya ng Pamahalaan

Inaasahang Magiging Epekto

Pagpapatayo ng sistema ng patubig, daan, at post harvest facilities

Hamon sa globalisasyon

Y P O C D E P E D Pagbibigay ng lupang sakahan

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura? 2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga inaasahang magiging epekto nito? Bakit? 3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa?

Gawain 9: IDEYA - KONEK!

Bilang pagpapatuloy, hayaan na suriin ng mga mag-aaral ang naidagdag na kaalaman mula sa pagtatapos ng bahaging ito. Upang malaman ang lalim ng kaalaman, muli itong tayain sa pamamagitan ng paghahalintulad sa isang puno na patuloy ang paglago at pagkalat ng mga ugat sa lupa. Gamitin ang katanungan na nasa ibaba bilang pamaraan sa pagsukat. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura?


Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan tungkol sa aralin na ito, ang mag-aaral ay inaasahan na nagkaroon ng mga karagdagang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahan din na ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at kasanayan na magamit ang mga natutuhan sa naunang bahagi.

Y P O C D E P E D PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin pa ng mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Gawain 10: KASO-LUTASIN!

Ipangkat ang mga mag-aaral na may limang miyembro bawat grupo. Bigyan ang bawat pangkat ng kopya ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng bigas.” Ipasuri ito sa mga mag-aaral gamit ang mga pamprosesong tanong at ipaulat sa klase ang mga naging kasagutan. Gamitin ang pamantayan sa pagmamarka sa gagawing pag-uulat ng mga mag-aaral. EDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas

Hindi nagkakatugma ang sinasabi ng Department of Agriculture (DA) at National Food Authority (NFA) ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindi malaman ng taumbayan kung sino ang paniniwalaan. 261 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ayon sa NFA, tinatayang 120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin ng Pilipinas sa Thailand at Vietnam ngayong 2012. Darating ang mga bigas sa Hulyo. Bukod sa Thailand at Vietnam, posible raw umangkat din ng bigas sa Cambodia. Mag-uusap pa umano ang NFA at Cambodia para maisara ang usapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag ng NFA sa pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi pa natatagalan nang ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa susunod na taon ay hindi na aangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umano ay maaaring ang Pilipinas na ang mag-export ng bigas. Sa halip na bumili ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas na ang magluluwas katulad noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice exporter sa Asia. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat pauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan ng makinarya at binhi ang mga local na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay ang mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan. Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga sinabi ni Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala nang maraming bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging supplier . Ano ang totoo? Kung positibo ang Department of Agriculture na magiging masagana ang ani, bakit pa dadagdagan ang supplier ? Bakit kailangang damihan pa ang aangkatin na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya ng nangyari sa administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa taumbayan.

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: http://www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas Retrieved on November 5, 2014

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal? 2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa? 3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa? 4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapat na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ng agrikultura? 5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas o programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunlad ito?


PAMANTAYAN SA PAG-UULAT Pamantayan

Puntos

Kawastuhan ng ideya batay sa paksa Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya ayon sa paksa ng araling inilahad Kagamitang ginamit sa paglalahad Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat Kabuuang Puntos

5 5

Natamong Puntos

5 5 20

Y P O C D E P E D Katumbas na Interpretasyon:

Magaling Lubhang kasiya-siya Kasiya-siya Hindi gaanong kasiya-siya Dapat pang linangin

5 4 3 2 1

Gawain 11: Mangampanya Tayo!

Magpagawa ng isang advocacy campaign bilang mag-aaral at mamamayan ng kanilang pamayanan at ng bansa. Siguruhin na nakatutok ang nasabing kampanya sa pagpapalakas ng agrikultura at paghikayat sa kapuwa kabataan na makapag-ambag ng mga gawain na magpapalakas sa sektor na ito. Ilang halimbawa na maaaring gawin ay paggawa ng mga shout out na makaka-inspire sa mga mambabasa tungkol sa kabutihan ng sektor. Maaari ding gumawa ng mga artikulo o magbasa ng mga artikulo mula sa mga website at blog na may impormasyon tungkol sa agrikultura. Ang pagrekomenda ng mga palabas sa telebisyon, programa sa radyo, o mga dokumentaryo ay maaari ding maging bahagi ng kampanyang ito. Maaaring i-upload sa Facebook, blogs, o iba pa ang mga materyal na maaaring gamitin bilang kampanya.


MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN

NATATANGI

MAHUSAY

HINDI MAHUSAY

4

3

2

INDIKADOR

Malinaw na nagpapahiwatig ng pagpapahalaga sa sektor ng agrikultura tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad

Hindi gaanong malinaw ang ipinapahiwatig na pagpapahalaga sa sektor ng agrikultura

KAILANGAN PANG PAUNLARIN 1

Hindi malinaw ang ipinahihiwatig na pagpapahalaga sa sektor ng agrikultura

Walang pagpapahalaga sa sektor ng agrikultura

Ang likha ay Ang likha orihinal. ay orihinal subalit kulang sa kaayusan.

Ang likha ay hindi orihinal at kulang sa kaayusan.

Ang likha ay hindi orihinal at walang tunguhin.

Nakahihikayat na maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura

Nakahihikayat ngunit walang panahon kung paano maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura

Nakahihikayat ngunit hindi handang maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura

Nakahihikayat ngunit hindi handang maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura

Tatlo lamang na miyembro ang nagsagawa sa mga gawain.

Isa lang na miyembro ang nagsagawa sa gawain.

Walang nagsagawa sa mga gawain.

MARKA

Y P O C D E P E D

Nilalaman

Pagkamalikhain

Ang lahat ng miyembro ay Kooperasyon nagsagawa ng grupo ng mga gawain.


Gawain 12: IDEYA-KONEK Sa bahaging ito ay muling tatayain ng mga mag-aaral ang antas ng kanilang kaalaman. Gamit ang larawan sa ibaba at paghahalintulad ng natamong kaalaman sa lalim ng mga ugat ng isang puno, ipasagot ang katanungan sa ibaba. Bilang isang mag-aaral, paano ako makatutulong sa pagpapatupad ng mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad?

Y P O C D E P E D


Transisyon sa Susunod na Aralin

Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat isa ay may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa. Nakasalalay rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan ng tao at ng buong bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito ay mga hamon upang tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan para mapaunlad ang nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang ahensya ng pamahalaan ay nagbabalangkas ng mga batas at programa tulad ng CARP para mapaunlad ang antas ng produktibidad nito. Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor ng industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang kahalagahan at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa.


PANIMULA Sa nakaraang aralin ay tinalakay ang sektor ng agrikultura. Sinuri ang kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa din ang mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ng mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pil ipino. Hindi rin nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ng pamahalaan upang masiguro na patuloy ang pagpapalakas sa sektor. Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Ipauunawa sa mga mag-aaral ang papel ng industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. Susuriin din ang kahalagahan at ang kasalukuyang kalagayan nito, maging ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro ang kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa. Kaya’t muling gabayan ang mga mag-aaral na patuloy na makiisa upang ganap nilang maunawaan ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa buhay bilang mga Pilipino. Bago tuluyang tumungo sa mga talakayan, alamin muna ang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya imbitahin na sila upang umpisahan na! ARALIN 3: SEKTOR NG INDUSTRIYA

Y P O C D E P E D ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa sektor ng industriya at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa.

Gawain 1. PRIMARYA – SEKUNDARYA HALA!

Atasan ang mag-aaral na tingnan at pag-aralan ang bawat larawan. Ipaugnay ang larawan sa kanan at sa kaliwa. 1


2

SARDINAS

3

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha? 2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas, at furniture o muwebles? Ipaliwanag. 3. Anong sekondaryang sektor ng ekonomiya nakapaloob ang transpormasyon ng mga produkto?

Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO!

Atasan ang mga mag- aaral na maglista ng limang gamit na nasa kanilang bag o nasa loob ng silid-aralan at sabihin kung anong produktong primarya ang pinagmulan nito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay sa gawain. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto? 2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay, bakit mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong pangangailangan?

Sa susunod na bahagi ay ipasasagot mo sa mga mag-aaral ang isang target ring upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa sektor ng industriya.


Gawain 3: ARROW IN ACTION Tanungin ang mag-aaral kung saan sa “target ring” aabot ang kaalaman nila? Upang matukoy ang antas ng kanilang kaalaman, ipasagot ang arrow question sa ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya. Pambansang pag-unlad Napagtanto

Y P O C D E P E D Natutuhan

Ang alam ko

Ano ang alam ko sa Sektor ng Industriya?

Pinagkunan: https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv= 2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa =X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0 CGYQsA Q&biw=1024&bih=610#facrc=_&im gdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252FclipartecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013

Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng industriya, ihanda sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan ang konsepto ng sektor na ito.

PAUNLARIN

Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng industriya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito upang masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa. Mag-umpisa sa pamamagitan ng gawain sa susunod na pahina.


Gawain 4: CONCEPT MAP! Batay sa binasang teksto tungkol sa sektor ng industriya, atasan ang mag-aaral na punan ang concept map na nasa ibaba. Ipatukoy ang iba’t ibang industriya sa loob ng mga sekundaryang sektor at katangian ng mga ito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa gagawing talakayan.

Pagmimina

Pagmamanupaktura

Y P O C D E P E D Sektor ng Industriya

Utilities

Konstruksyon

Gawain 5: DATOS… DATOS…

Pangkatin ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan 6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhin na ang bawat pangkat ay may takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging dahilan ng nasabing trend ? 2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?

Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO?

Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil sa kaugnayan nito sa konsepto ng kaunlaran. Ngunit ayon mismo sa ilang mga ekonomista, ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto sa kapaligiran. Kaugnay nito, magkaroon ng debate ang mag-aaral. Ipangkat ang klase sa dalawa. Itakda ang bawat panig ayon sa benepisyo at masamang epekto ng industriyalisasyon. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. 269 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate? 2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit? 3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o ang epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan. Gawain 7: VENN DIAGRAM

Y P O C D E P E D

Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya. Kinakailangan ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga sandigan ng ekonomiya. Mula sa binasang teksto, papunan ang Venn diagram ng mga hinihinging impormasyon.

Agrikultura

Industriya

Ugnayan: _____________________________________________________ Pagkakaiba: ___________________________________________________ Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura? 2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga pangangailangan ng tao? bansa? 3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya? Gawain 8: ECO-SIGNS

Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil sa layunin nito na mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang teksto, hayaan ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs na hango sa konsepto ng trafc signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO, at CAUTION. Ang STOP ay ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy, at CAUTION kung itutuloy nang may pagiingat.


Ipasuri at ipagawa sa mag-aaral ang gawain sa ibaba ayon sa panuntunan ng Eco-Signs.

Hindi Hindi dapat dapat ipatupad ipatupad

Dapat Dapat ipatupad ipatupad

Hinay-hinay sa Hinay-hinay sa pagpapatupad pagpapatupad

Y P O C D E P E D •

•

•

•

•

•

BATAS Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus Investment Code of 1987 Pagpapatibay sa Anti-Trust/ Competition Law Pagsusog sa Export Development Act Pagpapabuti sa industriya ng Aviation Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas Pagsusog sa Local Government Code

ECO-SIGNS

DAHILAN

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng industriya? Ipaliwanag. 2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor ng industriya? Patunayan. 3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa?

Gawain 9: ARROW IN ACTION ! Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow question.


Pambansang pag-unlad Napagtanto Natutuhan Ang alam ko Ano natutuhan ko sa Sektor ng Industriya?

Y P O C D E P E D

Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm =isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5D KGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bi h=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252FclipartecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013

Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mag-aaral. Inaasahan din na ang mga nalalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging ito.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng industriya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.


Gawain 10: KNOWLEDGE! POWER! Ipabasa ang hinalaw na teksto sa mag-aaral. Ipasuri ang mga ideya at ang nakapaloob na paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa pagtalakay ng gawain. Ang kuwento ng grupo naming taga-UP, post-EDSA dreamers – mga nangarap ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit saan. Noong araw, nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit ang Pilipinas ay hindi naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at paanong ang technology and know-how ngagriculture natin,several centuries behind – kompara sa ibang agricultural countries. Ang consensus namin noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas ng land reform, totoong land reform na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the land, gaya ng ginawa sa US at Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat gawin – para paramihin at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang may purchasing powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in favor ng mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami sa mga ari-arian. Anyway , marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa gobyerno at alam namin – rst-hand – hindi ganoon kadaling baguhin ang mga kalakaran at bagay-bagay…

Y P O C D E P E D

\ Pinagkunan: http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ Retrieved on October 15, 2014

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto? 2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat? 3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging pangwakas niya? Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2

Batay sa naging Gawain 2, pabalikan sa mag-aaral ang kanilang naging listahan ng mga bagay na kanilang napili. Batay sa listahan, ipasaliksik sa kanila kung ano ang estado ng mga sekundaryang sektor ng industriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 – 2010 (i sang dekada). Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na sinaliksik? 2. Bakit ganoon ang naging kalagayan? 3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging pagtingin sa mga datos? 4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling malakas ang mga ito? 273


Gawain 12: PRESYO NG LANGIS, PARANG SPAGHETTI BA NA TATAAS O BABABA? Noong Abril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng Php9.50 at Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat 11-kilong cylinder na karaniwang ginagamit sa mga bahay. Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy, ang price range ng gasolina ay Php47.55-Php48.89 bawat litro, samantalang ang diesel ay Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00-Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa presyo ng gasolina, diesel, at LPG sa loob ng 15 taon!

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http:// pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box ? 2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito? 3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang taon? Ipaliwanag. Gawain 13: Pag-aralan Mo ang Presyo ng Langis!

Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolina sa pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012 at 2013. Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik na datos at tandaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo. Kasama rin na ipasaliksik ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na pamumuhay ng mga negosyante, pamilya, simbahan, guro, at ng mga tindero/ tindera. Gumawa ng pag-uulat sa isinagawang pagsasaliksik. Pamprosesong Tanong: 1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago? 2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan? 3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan. GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA? Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kang makibabahagi sa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya na magpabubuti sa sektor ng industriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Ang mga pangkat ay magsasagawa ng sarbey upang alamin ang mga industriya na mayroon sa komunidad. Kasabay nito, isaliksik din ang mga polisiya na sumusuporta sa mga industriya na ito. Gumawa ng isang balangkas sa 274 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

kalagayan ng mga industriya at tingnan ang kapakinabangan ng mga makikitang polisiya. Matapos ito ay bumuo ng kongklusyon ayon sa: Kalagayan ng mga industriya Kakayahan na mapalago ang mga industriya Kasapatan ng mga polisiya bilang tugon sa mga pangangailangan ng industriya Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan • • •

•

MGA PAMANTAYAN SA MGA GAGAWIN

Y P O C D E P E D INDIKADOR

Panahon na Iginugol sa Gawain

KAILANGAN PANG PAUNLARIN

NATATANGI

MAHUSAY

HINDI MAHUSAY

4

3

2

1

Hindi umabot sa limang (5) araw ng pagsasagawa

Umabot sa pitong (7) araw ng pagsasagawa

Umabot sa siyam (9) na araw ng pagsasagawa

Umabot ng higit sa sampung araw (10+) ng pagsasagawa

Kalahati lamang na miyembro ang nagsagawa ng mga gawain.

Isa lang na miyembro ang nagsagawa ng mga gawain.

Walang nagsagawa ng mga gawain.

Kooperasyon Ang lahat ng ng Grupo miyembro ay nagsagawa ng mga gawain.

MARKA

Gawain 16: ARROW IN ACTION

Sagutin ang tanong sa bahaging ito.

Pambansang pag-unlad Napagtanto Natutuhan

Ang alam ko

Paano ako makatutulong sa mga patakarang industriyal tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad?

Pinagkunan: https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa =X&ei=6Vv5U 5DKGonl8AWPj4KgA Q&ved=0CGYQ sAQ&biw=1024&b ih=610#facrc=_& i m g d i i = _ & i m g r c= Z Y 1 Q L 6 c w 3 x l M iM % 2 5 3 A % 3 B H n t z d V 7Q p r y U Y M % 3 B h t t p % 2 53 A % 2 5 2 F % 2 5 2F w w w . c l i pa r t b e s t . com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252FclipartecM5dbpcn%3B600%3B600 , Retrieved on October 2013



Transisyon sa Sususnod na Aralin Naunawaan ng mga mag-aaral ang kalagayan at kahalagahan ng sektor ng industriya sa ekonomiya. Malaki ang kontribusyon ng sektor na ito bilang isang industriya. Maaari itong maging sandigan ng bansa upang masiguro na ang mamamayan ay magkaroon ng hanapbuhay at madama ang tunay na epekto ng industriyalisasyon.

Y P O C D E P E D

Sa isang banda, ang sektor ng industriya ay limitado kahit na malaki pa ang potensiyal nito na makapaghatid ng kabutihan sa bansa. Sa kabilang banda, ang kakayahan nito na makipag-ugnay sa iba pang sektor ay malaking tulong upang higit na matamo ang kaunlaran. Ang kakayahan na makabuo ng mga produkto upang higit na mapalaki ang kita ng iba pang sektor ay isang makabuluhang inisyatibo para sa ekonomiya. Kaakibat nito ang kakayahan naman na mapagbuti at magamit ng iba pang sektor ang produktong mula sa sektor ng industriya. Upang lubos na maunawaan ang buong ekonomiya, susunod na pagaaralan ang sektor ng paglilingkod, ang kasalukuyang kalagayan at kakayahan nito sa pag-aambag sa kabuuang kita ng bansa. Aalamin ng mga mag-aaral kung ano ang kaugnayan nito sa sektor ng industriya at kung paano ito gumagalaw sa loob ng ekonomiya.


PANIMULA Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangan na dapat matugunan. Kabilang dito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi kayang ipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din ng mga serbisyo kagaya ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon. Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay nagmumula sa sektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangang tulad ng damit ay nagmumula naman sa sektor ng industriya. Subalit sa anong sektor naman ng ekonomiya ang nagkakaloob ng mga pangangailangang tulad ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon? Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod. Kung kaya’t ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong dito. Sa pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ang mag-aaral ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng kaniyang interes at magdudulot sa kaniya ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ang mag-aaral ay makapagsusuri ng bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong dito.

Y P O C D E P E D ARALIN 4: SEKTOR NG PAGLILINGKOD

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa sektor ng paglilingkod at kung ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa.

Gawain 1: ON THE JOB! Ipasuri sa mga mag- aaral ang mga larawan sa susunod na pahina. Ipatukoy kung ano ang trabaho ng mga makikitang tao sa larawan? Hayaan silang ipaliwanag ang batayan ng kanilang sagot.


1

2

3

Y P O C D E P E D 4

5

6

Sa susunod na bahagi ay ipapasagot sa mga mag-aaral ang isang callout upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod.

Gawain 2: CALLOUT

Ipasagot ang mga tanong sa una at pangalawang icon. Samantala, ang panghuling icon ay sasagutin lamang pagkatapos ng aralin na ito.


Ang aking gustong ________ _______ _ malaman ay __

Ang aking paunang nalalaman ay ________

______________________ ________________ ______ ________________ ________ ____________ ____ ______________ ________ ______

Ang aking mga nalaman ay __

_____________ _____________ ____________ _______ _____ ________ _______ _

_____________________ ________________ _____ ________________ ________ ___________ ___ ____________ ________ ____

Y P O C D E P E D

Ang susunod na bahagi ng aralin ay magbibigay-daan upang ang mga mag-aaral ay magabayan sa pagkatuto ng mga kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Ang kabatiran sa mga impormasyong ito ay daan upang ang pamantayang pangnilalaman ay matamo. Ang lahat ng ito ay bilang paghahanda na rin sa mga kasanayan na lilinangin sa mga susunod na bahagi ng aralin.

PAUNLARIN

Matapos malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan ng mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. bansa . Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.


Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa sektor ng paglilingkod. Hikayatin sila na itala ang mahahalagang bagay o konsepto na nakapaloob dito para sa susunod nilang gawain. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng aralin.

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod? 2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod. 3. Sumasang-ayon ka bang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya? Pangatwiranan. Gawain 4: TRI-QUESTION 4: TRI-QUESTION CHART

Gamit ang tri-question chart bilang bilang gabay, ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong sa loob ng tsart. Ipatala ang mga ito ayon sa mga hinihingi ng bawat titik. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD Ano-anong gawaing pangPaano nakatutulong Ano-ano ang ekonomiya ang nasasaklawan ang mga gawaing ito sa halimbawa nito? ng sektor ng paglilingkod? pambansang ekonomiya? A. B. C. D. E. F. 280 All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 5: DA DATOS-INTERPRET TOS-INTERPRET KO Atasan ang mga mag-aaral na paghambingin ang distribusyon ng mga sektor ng ekonomiya. Ipasagot ang mga pamprosesong tanong upang lubos na maunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya Pang-ekonomiya,, 2005 – 2010 (In Million Pesos)

Y P O C D E P E D SEKTOR

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Agrikultura

778,370

853,718

943,842

Industriya

1,735,148

1,909,434

2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497

Paglilingkod 2,9 ,93 30,521

3,268,012

3,6 ,60 06,057 3,9 ,95 59,102 4,2 ,22 21,702 4,667,166

1,102,465 1,138,334 1,182,374



1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita

ng ekonomiya mula 2005 hanggang 2010? 2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa nakalipas na mga taon? 3. Ano ang ipinahihiwatig i pinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa? 4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at industriya?

Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK

Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross Domestic Product by Industrial Origin, ipakompyut sa mga mag-aaral ang antas ng kontribusyon ng bawat sub-sektor sa kabuuang Gross Value Added ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014 (Q1). Pagkatapos ay ipatukoy kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito.


GROSS VALUE ADDED in SERVICES AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS 1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014 INDUSTRY/INDUSTRY Q1 2013 Q1 2014 Growth GROUP Rate (%) SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8 a. Transportation, 123,446 134,452 8.9 Storage, and Communication b. Trade and Repair 238,463 251,792 5.6 of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goods c. Financial Intermediation 118,743 126,118 6.2 d. Real Estate, Renting & 165,317 180,536 9.2 Business Activity e. Public Administration & 65,178 69,289 6.3 Defense; Compulsory Social Security f. Other Services 174,683 183,907 5.3

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board, May 2014

a.

b.

c. d. e.

f.

SEKTOR NG PAGLILINGKOD Transportation, Storage, and Communication Trade and Repair of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goods Financial Intermediation Real Estate, Renting & Business Activity Public Administration & Defense; Compulsory Social Security Other Services

2013 (Q1) (%)

2014 (Q1) (%)

Tumaas o Bumaba


Pamprosesong Tanong: 1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at maliit na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014? 2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng paglilingkod upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa?

Gawain 7: PINOY SAAN MAN SA MUNDO

Y P O C D E P E D

Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa mga katangian ng mga manggagawang Pilipino. Pagkatapos ay ipakumpleto ang dayagram na nasa ibaba. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay.


1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino

sa mundo? 2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang kalagayan ng mga manggagawang Pilipino?


Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD Mula sa nakalap na impormasyon mula sa pagsasaliksik, ipatala ang mga nakalap na impormasyon sa dayagram sa ibaba tungkol sa mga ahensiya ng pamahalaan na tumutulong sa mga manggagawang Pilipino. Pagkatapos ay ipasagot sa mga mag-aaral ang mga gabay na tanong. Klasipikasyon ng Ahensiya

Mga Ahensiya ng Pamahalaan

Y P O C D E P E D ?

Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod

Nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa

? ? ?

Humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa

? ?

Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang bansa? 2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga manggagawang Pilipino? 3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa? Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD

Ipabasa ang teksto na nasa ibaba. Ito ay naglalaman ng mga batas na nangangalaga sa mga karapatan ng manggagawa. Pagkatapos mabasa at masuri ay papunan ang graphic organizer na nasa ibaba. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng aralin.


Batas:

Mahalagang Probisyon:

Batas na nangangalaga sa karapatan ng mga manggagawang Pilipino

Y P O C D E P E D

Atasan ang mga mag-aaral na sagutan ang sumusunod na tanong. Pagkatapos ay ipasuri sa tulong ng isa nilang kamag-aral ang naging kasagutan ng bawat isa gamit ang Guide Question Sheet. Ipalagay sa ikalawang hanay kung may pagkakatulad ang kanilang mga sagot o wala.

(May pagkakatulad)

(Walang pagkakatulad)

TANONG

1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing mo na pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa? Pangatwiranan. 2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga napiling probisyon? 3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ay nakaliligtaan o napababayaan ng kinauukulan? Ipaliwanag.

4. Ano ang kontraktuwalisasyon? Ano ang epekto nito sa mga manggagawang Pilipino? 5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa palagay mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa? Paano ito maaaring mapalakas o maipalaganap? 285 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan tungkol sa aralin na ito, ang mag-aaral ay inaasahang nagkaroon ng mga karagdagang kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan din na ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at kasanayan na magamit ang mga natutuhan sa naunang bahagi.

Y P O C D E P E D PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin pa ang mga nabuong kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa sektor ng paglilingkod at kahalagahan nito sa pambansang ekonomiya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa kahalagahan ng sektor na ito upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Gawain 10: SULIRANIN AT DAHILAN

Ipatukoy ang nilalaman ng mga larawan at ipasulat sa kahon ang sa palagay nilang dahilan ng mga ito. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. .

1


2

Y P O C D E P E D 3

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa? 2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng edukasyon? 3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at propesyonal? 4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang bansa kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakanan ng mamamayan? Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL

Pasulatin ng isang BUKAS NA LIHAM para sa tanggapan ng Pangulo ng bansa ang mga mag-aaral ukol sa kanilang mga natutuhan, reyalisasyon, at opinyon tungkol sa sektor ng paglilingkod sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Hikayatin sila na magbigay ng mga mungkahing programa para sa kagalingan ng mga manggagawang Pilipino. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain. 287 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

RUBRIK PARA SA BUKAS NA LIHAM PAMANTAYAN

DESKRIPSIYON

PUNTOS

Pagkilala sa sarili

Maliwanag na nailahad ang lahat ng mga tanong, isyung nalutas at hindi nalutas, at nakagawa ng kongkreto at akmang kongklusyon batay sa pansariling pagtataya.

25

Paglalahad ng sariling saloobin sa paksa

Napakaliwanag ang paglalahad ng saloobin sa paksa.

25

NAKUHANG PUNTOS

Y P O C D E P E D

Pagpapahalagang Natukoy ang lahat ng mga natalakay sa pagpapahalagang natalakay sa aralin paksa.

25

Pagsasabuhay ng mga pagpapahalagang natutuhan sa paksa

25

Makatotohanan ang binanggit na paraan ng pagsasabuhay ng mga pagpapahalagang natutuhan sa paksa.

Kabuuang Puntos

100

Gawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT

Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay daragdagan pa ng mga mag- aaral ang kanilang kaalaman kaugnay sa paksa na tinalakay. Gabay sa Pagsasaliksik 1. Atasan ang mga mag-aaral na magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa mga Internet website ng ilang mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary standardization law . 2. Pagawin sila ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang sektor na ito. 3. Ipabahagi ang resulta ng ginawang pagsasaliksik sa klase.


RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA NG PAGSASALIKSIK PAMANTAYAN

Nilalaman

DESKRIPSIYON

PUNTOS

NAKUHANG PUNTOS

Kumpleto at kumprehensibo ang nilalaman ng pagsasaliksik. Wasto ang lahat ng impormasyon. Gumamit ng mga primarya at sekondaryang sanggunian upang mabuo ang nilalaman. May mga karagdagang kaalaman na matututuhan mula sa pagsasaliksik.

Y P O C D E P E D Paglalahad ng Pananaw

Mensahe

Presentasyon

Pagkamalikhain

Masusing sinuri at tinimbang ang mga pananaw na inilahad. Nakabatay sa moralidad, ebidensiya, at sariling pagsusuri ang paglalahad ng pananaw. Hindi nagpakita ng pagpanig sa sino mang personalidad o pangkat.

Malinaw na naipabatid ang mensahe ng pagsasaliksik. Naimulat ang mga manonood sa mga katotohanan at maling pananaw ukol sa paksa ng pagsasaliksik. Nakabatay ang mensahe sa mga nilalaman ng sangguniang ginamit. Nahikayat ang mga manonood na kumilos ayon sa mensahe ng pagsasaliksik. Organisado, malinaw, simple, at may tamang pagkakasunod-sunod ang presentasyon ng mga pangyayari at ideya sa pagsasaliksik. Malinaw ang daloy ng istorya at organisado ang paglalahad ng mga argumento at kaisipan.

Malikhain, malinis, at kumprehensibo ang nabuong pagsasaliksik. Gumamit ng iba pang midya o teknolohiya bukod sa hinihingi ng gawain upang mas maging kaaya-ayang panoorin ang ginawang pagsasaliksik. Nakatulong ang mga ginamit na midya o teknolohiya upang makakuha ng karagdagang impormasyon na nagpayaman sa pagsasaliksik.

Kabuuang Puntos

100


Gawain 13: CALLOUT Muling pabalikan ang kanilang inilagay sa una at pangalawang icon. Atasan silang kompletuhin na ang callout icon na ito sa pamamagitan ng paglalagay ng kanilang mahalagang natutuhan sa aralin na ito. I pasulat mo ito sa ikatlong icon. Ang aking gustong ________ malaman ay __

Y P O C D E P E D

Ang aking paunang nalalaman ay ________

______________________ ____________________ ______________

Ang aking mga nalaman ay __

_____________ ____________ ________

_____________________ ___________________ ____________

MAHUSAY! Natapos mo na ang paggabay sa mga mag-aaral upang maisakatuparan nila ang mga gawain! Transisyon sa Susunod na Aralin

Inilahad sa aralin na ito ang bumubuo, naging bahaging ginampanan, at kontribusyon ng sektor ng paglilingkod sa pambansang ekonomiya. Natalakay rin ang mga katangian ng mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor na ito na kinikilala sa buong mundo at mga suliraning kinakaharap nila. Sa gitna ng mga hamon na ito, ang pamahalaan ay nagpatupad ng mga programa para sa kanilang kapakanan sa tulong ng mga ahensiyang may kaugnayan sa kanila at mga batas na kumikilala sa kanilang karapatan. Sa susunod na aralin ay tatalakayin ang isa pang sektor pangekonomiya na patuloy na lumalago sa ating bansa – ang Impormal na Sektor. Tatalakayin sa aralin na ito ang mga kadahilanan, epekto, at kung paano pahahalagahan ang sektor na ito.


PANIMULA Ang pagkamit ng pambansang kaunlaran ay hinahangad ng bawat mamamayan. Ang hangaring ito ay makakamit lamang kung ang lahat ng bumubuo sa sektor ng ekonomiya at ang pamahalaan ay magtutulungan. Sa nakaraang mga aralin, naunawaan ng mga mag-aaral ang bahaging ginagampanan ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod upang matugunan ang mga pangangailangan ng ekonomiya at makamit ang pambansang kaunlaran. Subalit, hindi masasabing komprehensibo ang pagaaral ng ekonomiya ng isang bansa kung hindi natin maibibilang ang pagsusuri ng tinatawag nating impormal na sektor sapagkat maraming mga mamamayan ang kabilang dito. Kaugnay nito, ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang impormal na sektor ng ekonomiya. Upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga konseptong nakapaloob sa paksang ito, sila ay haharap sa mga impormatibong teksto na siyang magbibigay sa kanila ng mga impormasyon at mga mapanghamong gawain na pupukaw sa kanilang interes at magdudulot ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na sila ay makapagsuri ng mga dahilan at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor.

Y P O C D E P E D ARALIN 5: ANG IMPORMAL NA SEKTOR: MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA

ALAMIN

Matapos matutuhan ng mag-aaral ang mga konsepto at kung paano nakatutulong ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod sa ekonomiya ng ating bansa, ngayon naman ay tutuklasin niya ang tungkol sa impormal na sektor. Upang higit na maging masaya ang magiging paglalakbay sa paksang ito, halina’t simulan munang maglaro at sagutin ang susunod na mga gawain.

Gawain 1: SHAPE TEXT BOX Ipaayos sa mga mag-aaral ang sumusunod na titik na nasa loob ng shape box upang mabuo ang salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang gawain o hanapbuhay. Atasan silang isulat ang kanilang sagot sa kanilang kuwaderno at pagkatapos ay kanilang sagutin ang mga pamprosesong tanong. 291 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

ABULT EODRNV

EARLANBDA

ATHO EVNDOR

KLWAIDES NVORDE

ABCEPID REVIDR

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakatulad ng mga nabuo mong uri ng hanapbuhay? 2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan? Bakit? 3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng bansa? Bakit?

Gawain 2: PHOTO-BUCKET

Atasan ang mga mag-aaral na suriin ang photo-bucket na nasa ibaba at sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba. Ang mga larawang ito ay maaaring ilahad sa pamamagitan ng powerpoint presentation, pagguhit sa kartolina, o paggupit ng ibang larawan mula sa mga dyaryo o magasin na katulad ng mga hanapbuhay na ipinapakita ng mga larawang nasa ibaba.

Pinagkunan: http://watwatworldcom.c.presscdn.com/wp- content /uploads/underground-economy.jpg Retrieved on November 7, 2014


Pamprosesong Tanong: 1. Patungkol saan ang mga larawan? 2. Saang lugar mo madalas makikita ang mga ganitong sitwasyon? 3. Paano mo maiuugnay ang mga larawang ito sa ekonomiya at pamumuhay ng mga tao? Sa susunod na bahagi ay gabayan ang mga mag-aaral upang masagutan ang chart at inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa impormal na sektor.

Y P O C D E P E D Gawain 3: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaunlaran ng mga mag-aaral sa pagkatuto. Sa bahaging ito ng aralin, ang sasagutan lamang ng mga mag-aaral ay ang pinakaibabang bahagi ng pyramid of knowledge chart upang masukat ang inisyal nilang kaalaman mula sa katanungan. Ipaliwanag sa kanila na ang gitnang bahagi ay pupunan lamang pagkatapos ng bahagi ng paunlarin at ang pinakaitaas na bahagi ay pagkatapos ng gawain sa PAGNILAYAN. Ipaunawa sa mga mag-aaral na dapat nilang ingatan ang kanilang pyramid of knowledge chart . Maaari nila itong ilagay sa portfoli o o kuwaderno dahil ito ay kanilang kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito.

Ano-ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomi a?

Matapos maorganisa ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang impormal na sektor, ihanda silang muli para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor. 293 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PAUNLARIN

Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing sadyang inihanda upang maging batayan nila ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan ng mga mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa impormal na sektor. Inaasahang magagabayan sila ng mga i nihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya. Halina’t mag-umpisa sa pamamagitan ng unang babasahin na inihanda para sa mga mag-aaral.

Y P O C D E P E D

Gawain 4: PROJECT R.A.I.D. (READ, ANALYZE, INTERPRET & DRAW ) PAKSA: Ang Impormal na Sektor: Isang Pagpapaliwanag

Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto na matatagpuan sa kanilang mga Learner’s Module. Layunin ng gawaing ito na ang mga mag-aaral ay magkaroon ng kaalaman at pang-unawa sa paksang-aralin. Ipaunawa sa mga mag-aaral na sa nakatakdang Gawain, hindi lamang pagbabasa ang kanilang isasakatuparan kundi pati ang pagsusuri ng mga mahahalagang salita na siyang bubuo sa pangunahing konsepto ukol sa impormal na sektor ng ekonomiya. Mula sa kanilang malalim na pagsusuri ay makukuha ang mga pangunahing salita/ideya na bubuo ng mahahalagang konsepto na siyang sasagot sa mga pamprosesong tanong na matatagpuan sa ibaba ng teksto. Pagkatapos nito ay ipaguhit at papunan ang dayagram at ipasulat sa itinalagang tri-linear model chart na nasa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nais iparating/ipahayag ng teksto? 2. Sumasang-ayon ka ba sa pangkalahatang mensahe o ideya ng teksto? Bakit? 3. Mula sa datos na nakalap sa teksto, iguhit at punan ng kasagutan sa kuwaderno o papel ang dayagram na nasa susunod na pahina.


TRI-LINEAR MODEL

Y P O C D E P E D Gawain 5: WORDS/CONCEPT OF WISDOM! Sabi Nila! Isulat Mo!

Layunin ng gawain na ito na mabigyang-diin ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagsulat sa kahon ng mahahalagang konseptong sinabi ng ilang piling tao o organisasyon tungkol sa impormal na sektor mula sa t ekstong kanilang nabasa. 1

2

3

4

5

6

7

8


Gawain 6: TEKSTO-SURI Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang teksto na nasa ibaba. Layunin ng gawaing ito na magkaroon ng kaalaman at pang-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa mga kadahilanan ng pagkakaroon at epekto ng impormal na sektor sa kabuuan ng ekonomiya. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na sa nakatakdang Gawain, hindi lamang pagbabasa ang kanilang isasakatuparan kundi pati ang pagsusuri ng mahahalagang salita na siyang magbibigay daan upang kanilang masagot ang mga pamprosesong tanong na matatagpuan pagkatapos ng teksto.

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangkalahatang pangkalahatang tema ng teksto? 2. Isa-isahin ang mga inilahad na dahilan kung bakit umiiral o lumalaganap ang impormal na sektor. Isulat ang iyong kasagutan sa radial cycle na nasa ibaba.

3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit pumapasok ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit? 4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto ng impormal na sektor.


Y P O C D E P E D

Matapos maunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto ng impormal na sektor, mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya ng bansa, ngayon naman ay ihanda sila upang maipaunawa at mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiyang may kinalaman dito.

Gawain 7: ULAT SA BAYAN: AYON SA BATAS!

Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto na naglalaman ng mga programa at patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor. Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba ng teksto na susukat sa antas ng kanilang kaalaman at pang-unawa. Pamprosesong Tanong: 1. Batay sa teksto, ano ang bahaging bahaging ginagampanan ng pamahalaan pamahalaan upang mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang nasa impormal na sektor? 2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart , isa-isahin at ipaliwanag ang mga batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan sa impormal na sektor.


Mga batas na may kaugnayan sa impormal na sektor

Mga programa, proyekto, o patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor

Y P O C D E P E D

Mahusay, ngayong natapos na magabayan ang mga mag-aaral upang maunawaan nila ang konsepto ng impormal na sektor, sa punto namang ito ay susukatin ang antas ng kanilang natutuhan sa pamamagitan ng maiksing pagsusulit bilang kasunod na gawain. Gawain 8: PORMAL o IPOPORMAL: TAMA o MALI: Sagutin Mo!

Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawain ang sumusunod na pahayag at tukuyin kung tama o mali ang mensahe ayon sa mga salitang nakasalungguhit. Lagyan ng salitang PORMAL kung TAMA ang mensahe at IMPORMAL kung ito ay MALI. 1. Ang pormal na pagsisimula ng paggamit ng terminong “impormal na sektor” ay pinasimulan ni Keith Hart noong taong 1973. 2. Ang International Labour Organization (ILO) ay nagpalabas ng pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor. 3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na itinakdang kapital at pamantayan ng produksiyon ayon sa batas. 298 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5 milyon ang kabilang sa impormal na sektor. 5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at pamantayan ng pamahalaan. 6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral tungkol sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig. 7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay nakapag-ambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product (GDP) ng ating bansa.

Y P O C D E P E D

8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang binubuo ng mga taong “isang kahig, isang tuka.” 9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi nakarehistro, hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas ng pamahalaan. 10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden economy .

Gawain 9: IPORMAL MO! JUMBLED LETTERS!

Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang sumusunod na pahayag o katanungan at tukuyin sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga titik upang mabuo ang hinihinging kasagutan sa bawat bilang. 1. Ang bahagi ng ekonomiya na gumagamit ng mababang antas ng produksiyon at halos wala ang mga kondisyong legal na kinakailangan sa pagpapatakbo ng negosyo. MIORPALM AN ORSKET 2. Ang tawag sa mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan. CITARCUAERUB DER EATP 3. Ito ay ang pinagmumulan o nagsisilbing badyet o pondo ng pamahalaan upang maisagawa ang mga program at proyektong panlipunan. ISUBW 4. Ito ay ipinatutupad ng mga kompanya bilang proteksiyon sa mamimili laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta sa kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC 5. Ito ay tumutukoy sa illegal o walang permisong pangongopya ng mga pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW IRYCAP 299


6. Ang programa ng pamahalaan ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425 na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal na sektor. ALCISO FROERM GENADA 7. Batay sa pag-aaral at survey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA 8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga manggagawa. ENILIPPHP OBLRA OCDE

Y P O C D E P E D

9. Ang ahensiya ng pamahalaan na itinatag upang makapagbigay ng edukasyong teknikal at kasanayan ng mga Pilipino. EDTSA 10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan, serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH PGRMAOR Sa puntong ito, maaari mo ng pasagutan sa mga mag-aaral ang gitnang bahagi ng Pyramid of Knowledge Chart mula sa kanilang kaalaman na natutuhan mula sa nabasang teksto. Ipasagot sa mga mag-aaral ang gitnang bahagi ng chart. Gawain 10: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan mo bilang guro ang baitang ng kaunlaran ng mga mag-aaral sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan nila ang gitnang bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman na nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ang pinakaitaas na bahagi ay papupunan lamang sa mga mag-aaral pagkatapos ng gawain sa PAGNILAYAN. Ipaliwanag sa kanila na dapat ingatan ang pyramid of knowledge chart. Maaari nila itong ilagay sa kanilang portfolio o kuwaderno dahil ito ay kanilang kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito.



Matapos mong matulungan ang mga mag-aaral na maorganisa ang kanilang mga paunang kaalaman tungkol sa impormal na sektor kaugnay ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may kinalaman dito, sa puntong ito naman ay ihanda mo sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit

PAGNILAYAN

Y P O C D E P E D

Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtiti bayin mo ang mga kaalamang nabuo ng mga mag-aaral ukol sa impormal na sektor, mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya, mga batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan dito. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa paksa upang maihanda ang mga mag-aaral para maisabuhay nila ang kanilang mga natutuhan.

Gawain 11: DISCUSSION WEB! PANGATWIRANAN MO! Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang natutuhan ng iyong mga mag-aaral ukol sa impormal na sektor at sanayin sila sa sistematikong pangangatwiran. Atasan silang gumawa ng katulad na pigura ng discussion web chart na nasa ibaba upang kanilang mapangatwiranan kung nakabubuti ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pag-iral ng impormal na sektor. Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong upang mas maging kongkreto ang kanilang kaalaman ukol sa impormal na sektor.

DAHILAN / PALIWANAG

DAHILAN / PALIWANAG

NAKAKABUTI BA O NAKASASAMA SA EKONOMIYA ANG PAG-IRAL NG IMPORMAL NA SEKTOR

KONGKLUSYON


Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan at hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya? Ipaliwanag. 2. Sa anong panig ka nahirapan maglahad ng mga kadahilanan? Bakit? 3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa? Pangatwiranan ang iyong kasagutan. Gawain 12: FLASH REPORT: STORY MAP CHART!

Y P O C D E P E D

Basahin at ipaunawa sa mga mag-aaral ang balita na matatagpuan sa kanilang Learner’s Module. Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong at papunan ng mahahalagang datos ang story map chart na nasa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang balita? 2. Sa pamamagitan ng story map chart na nasa ibaba, isulat mo sa loob ng kahon ang mga pinakatampok na mahahalagang detalye ng balita.

3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang inilalahad ng balita? Bakit?

Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE

Ito ay isang pangkatang gawain na kung saan ay aatasan ang mga magaaral na gumawa ng isang socio-political caricature na nagpapakita ng mukha ng impormal na sektor. Ipaunawa na ito ay dapat na naglalaman ng mga elemento ng impormal na sektor sa aspektong kadahilanan, epekto, at mga batas o patakarang pang-ekonomiya ukol dito. Upang maisagawa nang maayos ang presentasyon, ipasaalang-alang ang sumusunod na pamprosesong tanong at ang bawat presentasyon ay bibigyan ng marka o puntos gamit ang rubrik sa susunod na pahina. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong ipinakita sa caricature? 2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para ilahad ang mensahe ng caricature. 3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang konsepto ng impormal na sektor? Pangatwiranan ang inyong sagot. 302 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

RUBRIK PARA SA SOCIO-POLITICAL CARICATURE Pamantayan Indikador Puntos Natamong Puntos Akma ang kabuuang Kaangkupan caricature sa hinihinging 10 mensahe at tema para sa sa Tema impormal na sektor Mahusay na nailahad ang Paglalahad pananaw/kaisipan gamit ng Pananaw/ 10 ang mga elemento o Kaisipan simbolismo. Masining na ipinakita ang Presentasyong ideya batay sa kabuuang 10 Biswal larawan Kabuuang Puntos 30 puntos

Y P O C D E P E D

Sa puntong ito, na may sapat nang kaalaman ang mga mag-aaral tungkol sa impormal na sektor at mga konseptong may kaugnayan sa mga kadahilanan, epekto, mga batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya ay pasagutan na sa kanila ang huling baitang o ang pinakamataas na bahagi ng Pyramid of Knowledge Chart. Paalalahanan sila na dapat nila itong ingatan sapagkat ito ay kanilang proyekto.

Gawain 14: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaunlaran sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pupunan nila ang pinakataas na bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman na nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ipaliwanag sa kanila na dapat ingatan ang pyramid of knowledge chart, maaari nila itong ilagay sa kanilang portfolio o kuwaderno dahil ito ay magsisilbi nilang proyekto.


MAHUSAY! Napagtagumpayan mong ipagawa sa mga mag-aaral ang mga gawain upang kanilang maunawaan ang impormal na sektor ng ekonomiya. 303 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PANIMULA “No man is an island,” ito ay isang popular na kasabihan na nagsasaad na walang tao sa mundo na maaaring mabuhay ng mag-isa. Nagpapatunay ito na sa buhay ay kailangan ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay hindi lamang akma sa tao kundi maging sa isang bansa. Sa larangan ng mga bansa, ang kasabihang ito ay makikita sa pampolitika, panlipunan, at higit sa lahat sa pang-ekonomikong usaping masasalamin sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Kaugnay nito, ang araling ito ay patungkol sa kalagayan, kalakaran, at kahalagahan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. May mga inihandang mapanghamong mga gawain at mga tekstong babasahin na makapagbibigay sa mga mag-aaral ng mga kaalaman at impormasyon upang mabigyanglinaw kung ano ang kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng Pilipinas at ibang bansa sa daigdig. Sa pagtatapos ng araling ito inaasahan na ang mga mag-aaral ay nakapagtataya ng kalakaran o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas, napapahalagahan ang bahaging ginagampanan ng kalakalang panlabas sa ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang ugnayan at mga patakarang pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang samahan o organisasyong may kinalaman sa kalakalang pandaigdig.

Y P O C D E P E D ARALIN: 6 ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS

ALAMIN

Layunin ng bahaging ito na tukuyin ang schema o dati nang alam ng mga mag-aaral tungkol sa paksang-aralin na kalakalang panlabas ng Pilipinas sa tulong ng sumusunod na gawain na pupukaw sa kanilang interes.

Gawain 1: COUNTRY & FLAG HUNT Ipaayos sa mga mag-aaral ang mga titik na nasa loob ng kahon sa HANAY A upang mabuo ang pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay piliin ang titik ng katumbas na watawat nito sa HANAY B. 304 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

HANAY A

HANAY B

Y P O C D E P E D 305 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Y P O C D E P E D Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world.htm

Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali/mahirap sa iyong hanapin? Bakit? 2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat bilang? 3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan ang mga bansang ito sa Pilipinas?


Gawain 2: HANAP-SALITA Ipahanap sa mga mag-aaral ang sumusunod na salita sa word box . Ang mga ito ay maaaring nasa anyo ng pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad. BARTER EXPORT LANGIS

BATAS GALLEON PRUTAS

BIGAS GINTO TABAKO

DOLYAR IMPORT TARIPA

ELECTRONICS KALAKALAN QUOTA

Y P O C D E P E D E S Q W A B I G A S R A P

K A L A K A L A N A P R T

O W G R E X Z L Y O O R A

N B A R T E R L L D O N B

O A L W R F O L U P T M A

P T L D O D O K X A N E K

R O E X P G T E C E I U O

U U O E M O A K E D G L D

T Q N A I T T A R I P A A

A E S C I N O R T C E L E

S L A N G I S L B A T A S

Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit? 2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa bawat isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag. Sa susunod na bahagi ay ipapasagot sa mag-aaral ang isang tower of knowledge upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa kalakalang panlabas.

Gawain 3: TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan mo bilang guro ang baitang ng kaunlaran sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay ipasagot sa kanila ang katanungang nasa kahon at ipasulat sa bahaging SIMULA bilang inisyal na kasagutan. Samantalang ang bahagi ng GITNA at WAKAS ay sasagutan lamang nila sa iba pang bahagi ng paglalakbay sa araling ito. 307 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Y P O C D E P E D Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa?

Matapos mong maorganisa ang mga paunang kaalaman ng iyong mga mag-aaral tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ihanda mo naman sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan nang mas malalim ang paksang ito.

PAUNLARIN

Pagkatapos balikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga kaalaman tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ipabasa sa kanila ang mga teksto na nasa kanilang Learner’s Module kaugnay ng paksa na nasa Gawain 4. Layunin ng gawaing ito na mapalawak pang lalo ang kanilang kaalaman sa aralin. Bilang guro, maaaring ibigay sa kanila bilang takdang-aralin ang ilang konsepto tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas nang sa gayon ay maging madali para sa kanilang maunawaan ang nilalaman ng mga babasahin o teksto.


Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST Pagkatapos basahin at unawain ng mga mag-aaral ang teksto na nasa kanilang Learner’s Module (LM), ipasagot sa kanila ang mga pamprosesong tanong gamit ang graphic organizer na nasa ibaba.

Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa? 3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng Ekonomiks ang kaisipan tungkol sa kalakalang panlabas?

Y P O C D E P E D Gawain 5: T-CHART: ABSOLUTE o COMPARATIVE

Sa pamamagitan ng t-tsart, paghahambingin ng mga mag-aaral ang dalawang batayan o kalakaran ng kalakalang panlabas ng isang bansa batay sa tekstong nabasa. A. Batay sa Paglikha ng Produkto o Serbisyo:


B. Batay sa Pakinabang sa Kalakalan:

Y P O C D E P E D

Gawain 6: IMPORT o EXPORT: I-VENN DIAGRAM MO!

Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas sa kanilang Learner’s Module. Layunin ng gawaing ito na masuri ng mga mag-aaral ang mahahalagang datos o impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay i pasagot ang mga pamprosesong tanong at papunan ang sa pagkatuto Venn diagram. Pamprosesong Tanong:

1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas? 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang impormasyon.

IMPORT

EXPORT


Gawain 7: PHILIPPINE ECONOMIC TIES: Logo Natin, Alamin at Talakayin Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa pakikipagugnayan ng ating bansa sa iba’t ibang samahan o organisasyong pangekonomiko na nasa Learner’s Module. Layunin ng gawain na ito na masuri ng mga mag-aaral ang mahahalagang datos o impormasyon tungkol sa gampanin ng iba’t ibang samahan o organisasyong pang-ekonomiko sa mga patakaran o programa ng ating bansa tungkol sa kalakalang panlabas. Pagkatapos ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong at papunan ng mga impormasyon ang dayagram na nasa ibaba.

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto? 2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga samahang pandaigdig? 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig. Layunin ng Pagkakatatag ng Samahan

Mga Samahang Pangekonomiko

Pangunahing Tulong na Naidulot sa Ekonomiya ng Pilipinas


Gawain 8: TEKS-TO-DATA RETRIEVAL CHART Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto na pinamagatang “Kalakalang Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran, at Programa”. Layunin ng gawain na ito na magabayan ang mga mag-aaral upang mapaghusay pa ang kanilang kakayahan sa pagsuri ng mga impormasyon. Pagkatapos ay kanilang sasagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba at papunan ang data retrieval chart ng mahahalagang datos at impormasyon.

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinapahayag ng teksto? 2. Batay sa iyong binasa bakit kinakailangang ang pamahalaan ay magpatupad ng mga batas, patakaran, o programang may kaugnayan sa kalakalang panlabas? 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng datos ang data retrieval chart na nasa ibaba. Batas o Programang may Kaugnayan sa Kalakalang Panlabas

Isinasaad o Nilalaman

Kahalagahan

Gawain 9: MIND TRADE: QUIZ

Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga kaalamang hinihingi batay sa mga natutuhan mula sa mga tekstong binasa. Ipasagot ang sumusunod na pahayag o katanungang nasa ibaba. 1. Ang tawag sa sistema ng pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng mga bansa sa daigdig 2. Ito ay ang buwis na ipinapataw sa mga produktong inaangkat.

3. Ito ay tumutukoy sa ganap na kalamangan ng isang bansa sa isang produkto kapag mas mababa ang halaga ng produksiyon nito kaysa halaga ng produksiyon ng ibang bansa. 4. Ang tawag sa pandaigdigang batayan o sukatan para sa mga gawaing pang-ekonomiya 5. Isang batayan ng pakikipagkalakalan na kung saan mas makabubuti sa bansa ang espesyalisasyon bilang batayan ng kalakalan at ang prinsipyo ng opportunity cost 312 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6. Ang tawag sa batayan ng transaksiyon ng pakikipag-ugnayan ng isang bansa sa larangan ng kalakalang pandaigdig 7. Ang pagluluwas ng mga produkto patungo sa iba’t ibang bansa sa daigdig 8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa 9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang bansa.

Y P O C D E P E D

10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang dito 11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas ayon sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014 12. Sa ilalim ng economic bloc , ito ang samahang may mataas na pagluluwas ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo. 13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig. 14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pag-iibayo ng kalakalan. 15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community, Economic Community at Socio-Cultural Community na siyang magiging batayan ng ugnayan ng mga kasaping bansa.

Gawain 10: TOWER OF KNOWLEDGE

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan mo bilang guro ang baitang ng kaunlaran sa pagkatuto ng iyong mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pasagutan mo sa kanila ang katanungang nasa kahon at kanila itong isulat sa bahaging GITNA bilang kanilang kasagutan. Samantalang ang bahagi ng WAKAS ay sasagutan lamang nila sa iba pang bahagi ng kanilang paglalakbay sa araling ito.


Y P O C D E P E D

Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa?

Matapos mong gabayan ang iyong mga mag-aaral upang mapalalim ang kanilang kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ngayon naman ay gabayan mo sila sa susunod na bahagi ng modyul. PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang guro ang mga nabuong kaalaman ng mag-aaral ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa naturang paksa upang maihanda mo sila para sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Gawain 11: BALITA-NALYSIS

Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang balitang pinamagatang “Pinas, obligadong umangkat ng bigas” na nasa Learners Module at pagkatapos ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang balita? 2. Makatwiran ba ang isinasaad ng balita? Bakit? 3. Maglista ng mga pahayag mula sa balita na siyang nagpapahayag ng pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalang panlabas. 314 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 12: BRAND B-ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY Sa tulong ng kanilang mga kagrupo, atasan ang mga mag-aaral na magsagawa ng isang survey sa 10 katao gamit ang isang checklist na sasagutan ng mga respondents ( kapuwa mag-aaral, kamag-anak, kaibigan, o kapitbahay) na naglalayong malaman at masukat ang kanilang mga preference o mga nais bilhin o ikonsumong mga produkto o serbisyo. Ipakita sa mga mag-aaral ang halimbawa ng checklist form na nasa ibaba upang maging gabay. Pagkatapos ng gawain, ipasagot sa mga mag-aaral ang mga pamprosesong tanong.

Y P O C D E P E D

Sa Kinauukulan: Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit. Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin? Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang sumusunod na aytem. Anumang impormasyon o datos ay mananatilngcondential . BATAYANG IMPORMASYON Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________ Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________ Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang pumili ng higit sa isa. 







BRAND NG DAMIT _________Bench _________Dickies

BRAND NG SAPATOS __________Nike __________Reebok

________Giordano ________Polo Sport

_________gawang Marikina _________gawang Liliw, Laguna

________Swatch ________Accel

BRAND NG TSINELAS/SANDALS __________Bantex _________Havianas __________Adidas _________Happy Feet

________Spartan ________Crocs

BRAND NG CHOCOLATE __________Chocnut __________Goya

_________Cloud-9 _________Snickers

_________Hershey’s _________Toblerone


1. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng respondents? 2. Paano ka nagkaroon ng ideya kung anong mga produktong lokal o banyaga ang iyong isasama sa checklist ? 3. Ano at alin sa mga aytem o brand name ang maraming pumili? Bakit kaya maraming pumili nito? 4. Sa kabuuan ano ang produktong mas marami ang pumili, gawang banyaga o gawang lokal? 315 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON Ito ay isang pangkatang gawain na kung saan sa pamamagitan ng grupong kinabibilangan ng mga mag-aaral ay magsasaliksik sila tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. Batay sa mga datos o impormasyon na kanilang makukuha, sila ay bubuo ng mahahalagang impormasyon o detalye upang makagawa ng sariling balitang editoryal at cartoon. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na kinakailangang ang mabubuo nilang balita ay naglalaman ng maayos na panimula kung saan ipinaaalam nila sa mambabasa ang paksa, ang katawan ng balita na siyang nagpapaliwanag ng paksa, at ang wakas kung saan mababasa ang kanilang mga tagubilin o mungkahi tungkol sa paksa. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na ang kanilang output ay mamarkahan gamit ang sumusunod na rubrik.

Y P O C D E P E D RUBRIK PARA SA EDITORIAL

Pamantayan

Indikador

Puntos

Kalinawan

Ang pagkakasulat ng balita ay nagpapahayag ng malinaw na kaisipan at impormasyon tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas.

20

Katiyakan

Ang mga datos at impormasyon na nakapaloob tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas ay tama, may basehan, at angkop sa paksa.

20

Istilo

Maayos at may kahusayan sa pagpapaliwanag ang kabuuang balita at nagpamalas ito ng angking pagkamalikhain ng grupo.

10

Natamong Puntos


RUBRIK PARA SA EDITORIAL CARTOON Pamantayan Indikador Puntos

Nilalaman

Naipakita at naipaliwanag nang mahusay ang kaangkupan editorial cartoon batay sa inilahad na balita tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas.

20

Pagkamalikhain at Pagkamasining

Maliwanag at angkop ang mensahe sa paglalarawan ng konsepto kung kalian at bakit nakikialam ang pamahalaan sa pamilihan.

20

Kabuuang Presentasyon at Kahusayan sa Pagpapaliwanag

Malinis, maayos at may kahusayan sa pagpapaliwanag ang kabuuang larawan.

10

Natamong Puntos

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Anong mga sanggunian ang inyong ginamit upang makakuha ng impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas? 2. Ano ang pangunahing mensahe ng nagawa ninyong balita? 3. Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng nabuo ninyong editorial cartoon? 4. Paano kayo nakabuo ng ideya o konsepto para makabuo ng editorial cartoon? 5. Mula sa gawain, ano ang iyong naging pangkalahatang impresyon tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pili pinas?


Gawain 14: TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan mo bilang guro ang baitang ng kaunlaran sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pasasagutan sa kanila ang katanungang nasa kahon at kanila itong isusulat sa bahaging WAKAS bilang kasagutan. Ipaalala sa mga mag-aaral na dapat nila itong itago sa kanilang portfolio o kuwaderno bilang kanilang proyekto.

Y P O C D E P E D

Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa?

MAHUSAY! Napagtagumpayan mo na gabayan ang mga mag-aaral upang kanilang maisagawa ang mga iniatang na gawain.

ISABUHAY

Ngayong lubos na ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, sa bahaging ito ng aralin ay gagabayan mo sila upang mailapat nila ang mga natutuhan sa kanilang pang-arawaraw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang pinagaralan sa kanilang buhay bilang isang mamamayang Pilipino na bahagi sa pagkamit ng pambansang kaunlaran? Upang mabigyan ng kasagutan ang katanungan, isasakatuparan nila ang isang gawain upang maging kapaki-pakinabang ang mga aral na kanilang natutuhan.


Gawain 15: PANATA NG MABUTING MAMAMAYAN Sa pamamagitan ng isang pangkatang gawain ay aatasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang “panata” na nagsasaad kung papaano sila magiging mabuting kabahagi ng bansa upang mapaunlad ang ekonomiya ng ating bansa. Upang maging maayos at makabuluhan ang kanilang gagawin, gawing gabay ang talahanayan na nakabatay sa konsepto ng G.R.A.S.P.

Goal

Makagawa ng isang panata na naglalaman ng inyong commitment o pangako kung paano magiging mabuting kabahagi para sa kaunlaran ng ekonomiya ng ating bansa

Role

Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag ng panata o pangako upang maging mabuting mamamayan na magiging kabahagi para sa pagunlad ng ekonomiya ng bansa

Y P O C D E P E D Audience

Mga kapuwa mag-aaral at guro

Situation

Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng pangkatang panata at bibigkasin ito sa harap ng inyong mga kamag-aral

Product/ Performance

Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng Ekonomiya

Ipaunawa sa mga mag-aaral na marapat nilang bigyang-tuon ang sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan. a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung paano magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa b. Napapangatwiranan kung bakit kailangan tayong maging kabahagi upang isulong ang kaunlaran ng ating bansa c. Kahalagahan sa pagtataguyod at paghihimok sa pagiging matalinong mamimili at mapanagutang negosyante


Binabati Kita! Napagtagumpayan mo na isagawa bilang guro ang lahat ng gawain sa bahagi ng modyul na ito ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Ngayon ay ihanda mo na sila para sa pangwakas na pagtataya.

Y P O C D E P E D PANGWAKAS NA PAGTATAYA

Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel

(K) 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa

upang umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa:

A. B. C. D.

teknolohiya kalakalan yamang-tao likas na yaman

(U) 2. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng konsepto ng

kaunlaran?

A. Hindi ganap na maipakikita ng paglago ng ekonomiya ang pagunlad ng bansa. B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa. C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan din ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP.

(U) 3. Isa ang korapsiyon sa itinuturong dahilan ng kahirapan ng bansa.

Paano kumikilos ang mga Pilipino upang labanan ang hamong dulot nito?

A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsiyon kaya’t ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat. B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. C. Idinadaan nila sa samu’t-saring rally at protesta ang kanilang mga saloobin ukol sa talamak na korapsiyon sa bansa. D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa. 320


(U)

4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon din tayong dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino. B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan. C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. D. Wala sa nabanggit.

Y P O C D E P E D (K)

5. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? A. B. C. D.

(P)

6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agrikultural ang isa sa mga pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura. Ano ang dahilan nito? A. B. C. D.

(U)

pangingisda paggugubat paghahayupan pagmimina

Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (f arm-tomarket road )

7. Bakit mahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka? A. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pangimprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa. B. Nagkakaroon ng sariling lupang sakahan ang mga magsasaka. C. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit


Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang t anong sa ibaba nito. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR Agrikultura

2005

2006

2007

778,370

853,718

943,842

2008

2009

1,102,465 1,138,334

2010 1,182,374

Y P O C D E P E D

Industriya

1,735,148

1,909,434

2,098,720

2,347,803

2,318,882

2,663,497

Paglilingkod

2,930,521

3,268,012

3,606,057

3,959,102

4,221,702

4,667,166


(P) 8. Lubhang napakayaman ng bansa kung likas na yaman lamang ang

pagbabatayan. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?

A. Kulang ang mga programa at proyektong tutulong sa sektor ng agrikultura. B. Mas binibigyang-pansin ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga magsasakang Pilipino. D. Lahat ng nabanggit

(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng

mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?

A. B. C. D.

paglilingkod impormal na sektor agrikultura industriya


(P) 10. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga ektor ng agrikultura

at industriya sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pangungusap ang nagpapakita ng epektibong ugnayan ng dalawang sektor? A. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto. B. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. C. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka.

Y P O C D E P E D

(P) 11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng

industriyalisasyon?

A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga makinarya ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. B. Ang mga makabagong teknolohiya ay nakatutulong sa paggawa ng mas maraming produkto at serbisyo. C. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita. D. Unti-unting nasisira ang kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong mabilis na industriyalisasyon.

(K)

12. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sumusunod maliban sa: A. kalakalang pakyawan at pagtitingi B. serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal C. sektor sa pananalapi D. pagmimina

(U)

13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy pa ring problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa? A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth. 323


B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga manggagawang kontraktuwal. C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season. D. Lahat ng nabanggit (U) 14. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng

paglilingkod?

Y P O C D E P E D

A. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo. C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa. D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.

(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal

na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?

A. B. C. D.

agrikultura impormal na sector industriya paglilingkod

(P) 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng positibong

epekto ng paglaganap ng impormal na sektor?

A. Ipinapakita nito ang pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. B. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. C. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. D. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.

(P) 17. Ang sumusunod na pahayag ay nagpapakita ng mga bunga ng

pamimirata sa bansa maliban sa: A. Kakulangan ng komprehensibong kampanya sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito B. Kakulangan ng trabaho sa bansa C. Kakulangan ng mahigpit na pagpapatupad ng mga batas na laban sa pamimirata 324 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

D. Pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa illegal na pamamaraan

(K)

18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. B. C. D.

kasunduang multilateral trade embargo at quota espesyalisasyon at kalakalan sabwatan at kartel

Y P O C D E P E D (U)

19. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipagkalakalan ng mga bansa sa daigdig? A. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan B. Upang dumami ang mga produktong imported na maaaring gayahin o kopyahin C. Madaragdagan ang pantugon ng mga panustos para sa pangangailangan ng lokal na ekonomiya D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan

(P)

20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? A. Ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan B. Ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal C. Ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. Ang pagbabago sa kabuuang pamumuhay ng mamamayan


Ekonomiks Quarter 4 TG

Recommend Documents