1
EKONOMIKS Grade 9 and 10 – Third Quarter MAKROEKONOMIKS
PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA EKONOMIYA
GROSS NATIONAL PRODUCT/INCOM E
GROSS DOMESTIC PRODUCT
SULIRANING PANGKABUHAYAN: IMPLASYON
PATAKARAN G PISIKAL
PATAKARANG PANANALAPI
Ang makroekonomiks ay larangan ng ekn!"k# na pinag-aaralan na pinag-aaralan ang ang gawi ng kabuuang ekonomiya. S"n$#$r" ekonomiya. S"n$#$r" ng !akrekn!"k# ang malawakang pangyayaring pang-ekonomiya %$la& ng 'ag(a(ag #a ka)alan ng %ra(a*+ 'a!(an#ang k"%a+ gross domestic product + "!'la#yn+ a% an%a# ng 're#y,
Apat na pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang makroekonomiks : o
o
o
o
Una+ ("n"("gyang 'an#"n ng !akrekn!"k# ang ka($$ang an%a# ng 're#y, Ang 'ag%aa# ng ka($$ang 're#y ay 'ang$na*"ng '"nag%$%$$nan ng 'an#"n ng !ga g$!aga)a ng (a%a# 'a%akaran na nakaaa'ek% #a !ga !a!a!ayan #a ka($$an, Pangala)a+ ang !akrekn!"k# ay ("n"("gyan-'an#"n ang ka($$ang 'r&$k#"yn ang ("lang ng kalakal a% 'agl"l"ngk& na naga)a #a ekn!"ya, I% r"n ang nag"g"ng (a%ayan #a 'ag#$ka% #a kakaya*an ng "#ang ekn!"ya k$ng 'a'aan !a%$%$g$nan ang 'anganga"langan ng l"'$nan a% ng ($ng (an#a #a ka($$an, Panga%l+ ("n"("gyang 'an#"n ng !akrekn!"k# ang ka($$ang e!'ley, Ma*alaga "% 'ara #a !ga nag'a'lan ng ekn!"ya a% ($!$($ ng !ga 'a%akarang 'angka($*ayan $'ang !a%"yak na !ay !a'agk$k$nan ng "ka($($*ay ang (a)a% 'a!"lya #a l"'$nan, Pang-a'a%+ a% 'ang*$l"+ %"n"%"ngnan &"n ang "(ang (a*ag" ng !$n& a% ang rela#yn n"% #a 'anl( na ekn!"ya, H"n&" !a"*"*")alay ang !ga 'angyayar"ng 'an&a"g&"gan #a kalagayan ng ekn!"ya #a l( ng (an#a, May !alak"ng e'ek% ang kalagayang 'ang-ekn!"ya ng "(ang (an#a #a ekn!"ya ng "(a.%-"(ang (an#a #a ($ng &a"g&"g,
MGA MOE!O NG "AM#ANSANG EKONOMI$A %NANG MOE!O & SIM"!ENG EKONOM E KONOMI$ I$A' A' ANG SAM#A(A$AN AT #A(A$)KA!AKA! SA "AGGAMIT NG SA!IK NG "*O%KSI$ON +,A-TO* +,A-TO* MA*KETS.
%nang Mode/o Ang $nang !&el ng 'a!(an#ang ekn!"ya ay naglalara)an ng #"!'leng ekn!"ya, Ang #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal ang !ga 'ang$na*"ng ak%r #a !&elng "%, Ang #a!(a*ayan ay ang kal"'$nan ng !ga !a!"!"l" #a "#ang ekn!"ya, Ang (a*ay-kalakal na!an ay ang %agal"k*a ng 'r&$k%,
Sa $nang !&el+ ang #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal ay ""#a, Ang l$!"l"k*a ng 'r&$k% ay #"ya r"ng kn#y$!er, Ang #$''ly ng (a*ay-kalakal ay &e!an& n"% ka'ag ka("lang na "% #a #a!(a*ayan, Ang k"%a #a #"!'leng ekn!"ya ay ang *alaga ng 'r&$k#"yn #a "#ang %ak&ang 'ana*n, Inaa#a*an na ang *alaga ng 'r&$k#"yn ay #"ya r"ng *alaga ng 'agkn#$! #a 'r&$k%, U'ang l$!ag ang ekn!"ya+ k"naka"langang !a"%aa# ng ka$k$lang ak%r ang kanyang 'r&$k#"yn a% 'agkn#$!,
IKA!AANG MOE!O' "AMI!I(AN NG TA"OS NA "*O%KTO +GOOS O* -OMMOIT$ MA*KET.
Ika/a2ang Mode/o Ang #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal ang !ga 'ang$na*"ng #ek%r &"%, S"la ay ("n$($ ng "(a.% "(ang ak%r, Sa '$n%ng "% !a#a#a("ng !agka"(a ang #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal, May &ala)ang $r" ng 'a!"l"*an #a 'a!(an#ang ekn!"ya: o
o
Ang $nang $r" ay ang 'a!"l"*an ng !ga #al"k ng 'r&$k#"yn 0a%r !arke%#, Ka("lang &"% ang 'a!"l"*an 'ara #a ka'"%al na 'r&$k%+ l$'a+ a% 'agga)a, Ang "kala)ang $r" ay 'a!"l"*an ng !ga %a'# na 'r&$k% !!&"%y, K"lala "% ("lang g&# !arke% !!&"%y !arke%#,
Sa "kala)ang !&el+ "'"na'alagay na !ay &ala)ang ak%r #a "#ang ekn!"ya-ang #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal 23nan"al !arke%4, Ang #a!(a*ayan ay !ay &e!an& #a 'r&$k% ng$n"% )ala "%ng kakaya*ang l$!"k*a ng 'r&$k%, Ang (a*ay-kalakal ang %ang"ng !ay kakaya*ang l$!"k*a n"%, #$(al"% (ag !akal"k*a ng 'r&$k%+ ka"langan ng (a*ay-kalakal na ($!"l" $!$'a ng !ga #al"k ng 'r&$k#"yn, A% &a*"l %ang"ng ang #a!(a*ayan ang !ay #$''ly ng !ga #al"k ng 'r&$k#"yn+ !ak"k"'ag$gnayan ang (a*ay-kalakal #a #a!(a*ayan #a 'a!a!ag"%an ng !ga 'a!"l"*an ng !ga #al"k ng 'r&$k#"yn, Sa 'agga!"% ng !ga ka'"%al na 'r&$k%+ ka"langang !ag(aya& ng "n%ere# ang (a*aykalakal+ *al"!(a)a #a 'agga!"% ng l$'a+ !ag(a(aya& ang (a*ay-kalakal ng ren%a $'a a% #a 'agga!"% ng 'agga)a+ !ag("("gay "% ng 'a#a*&, Da*"l #a #a!(a*ayan &"n nag!$!$la ang en%re'reny$r+ !ay k"%a "%ng nak$k$*a !$la #a 'ag'a'a%ak( ng neg#y, A% ang k"%a ng en%re'reny$r ay na("("lang na k"%a ng #a!(a*ayan, A'a% ang '"nag!$!$lan ng kita ng sambahayan, K$!"k"%a ang #a!(a*ayan #a "n%ere#+ k"%a ng en%re'reny$r+ ren%a $'a+ a% 'a#a*& #a 'agga)a, Sa 'anana) na!an ng (a*ay-kalakal+ ang "n%ere#+ k"%a ng en%re'reny$r+ ren%a $'a+ a% !ga 'a#a*& #a 'agga)a ay mga gastusin sa produksiyon. Ma!a!ala# &"% ang interdependence ng sambahayan at bahay-kalakal , Ang &ala)ang ak%r ay $!aa#a #a "#a.% "#a $'ang !a%$g$nan ang kan"lang !ga 'anganga"langan a% kag$#%$*an,
5 Sa ikalawang modelo, ang paglago ng ekonomiya ay nakabatay sa pagtaas ng produksiyon, U'ang !a"%aa# ang 'r&$k#"yn+ ka"langang !ara!" ang !agaga!"% na #al"k ng 'r&$k#"yn, B$k& &"%+ ka"langang !a"%aa# &"n ang an%a# ng 'r&$k%"("&a& ng !ga #al"k, Sa!aka%$)"&+ ka"langan ng 'aglag ng ka'"%al, Ka"langang &$!a!" ang 'r%$n"&a& #a %ra(a*, Ka"langang !al"nang ang 'r&$k%"("&a& ng l$'a, Ka"langang !a'ag-"(ay ng en%re'reny$r ang kanyang kaala!an #a 'ag'a'a%ak( ng neg#y, Sa gan"%ng kalagayan+ %a%aa# ang !ga k"%a ng #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal,
IKAT!ONG MOE!O' "AMI!I(ANG "INANSI$A!' "AG)IIM"OK +SA3INGS. AT "AM%M%(%NAN +IN3ESTMENTS.
Ikat/ong Mode/o Ang "ka%lng !&el ay nag'a'ak"%a ng &ala)ang 'ang$na*"ng #ek%rang #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal, I#"na#aalang-alang ng #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal ang kan"lang !ga &e#"#yn #a 'ang*"na*ara', H"n&" g"naga!"% ng #a!(a*ayan ang la*a% ng k"%a 'ara #a 'a!"!"l", H"n&" lang 'angka#al$k$yang 'r&$k#"yn ang "n""#"' ng (a*ay-kalakal, B$k& #a 'a!"!"l" a% 'agl"k*a ng 'r&$k%+ ang 'ag-""!'k a% 'a!$!$*$nan ay nag"g"ng !a*a*alagang ga)a"ng 'angekn!"ya, Nagagana' ang !ga na#a("ng ga)a"n #a !ga 'a!"l"*ang '"nan#"yal 23nan"al !arke%4, Tatlo ang pamilihan #a "ka%lng !&el, Ang mga pami/ihan ay 'ara #a #al"k ng 'r&$k#"yn+ !!&"%y %a'# na 'r&$k%+ a% 'ara #a !ga '"nan#"yal na ka'"%al, Nag-""!'k ang !a!"!"l" ("lang 'ag*a*an&a #a *"na*ara', H"n&" n"% gaga#%$#"n ang "#ang (a*ag" ng na%angga' na k"%a, Ang (a*ag" ng k"%a na *"n&" g"na#%# ay %"na%a)ag na "!'k 2#a6"ng#4, I% ang "n"lalagak #a 'a!"l"*ang '"nan#"yal, Ka("lang #a na%$rang 'a!"lll"*an ang !ga (angk+ k'era%"(a+ "n#$rane !'any+ 'a)n#*'+ a% #%k !arke%, Sa!an%ala #a 'ag%agal ng 'ana*n+ *"n&" la!ang 'ag%$( ang "n""#"' ng (a*ay-kalakal, N"nana"# &"n n"%ng !a'ala)ak ang neg#y #a "(a.% "(ang 'an"g ng (an#a &a"g&"g, Maaar"ng *"n&" #a'a% ang '$*$nan n"% #a 'ag'a'ala)ak ng neg#y, Da*"l &"%+ maaaring manghiram ang 4aha5)ka/aka/ ng karagdagang pinansi5a/ na kapita/ , I% ang gaga!"%"n na '$*$nan #a na#a("ng 'lan ng 'r&$k#"yn, H"*"ra! ang (a*ay-kalakal #a #a!(a*ayan #a 'a!a!ag"%an ng 'a!"l"*ang '"nan#"yal, Ang 'ag*"ra! ng (a*ay-kalakal ay !ay ka'al"% na ka(ayaran, Ba(ayaran n"% ng "n%ere# ang *"n"ra! na '$*$nan, S"n"#"ng"l ang (a*ay-kalakal &a*"l !ay ka'ak"na(angan "%ng !a%a%a! #a 'ag*"ra! ng '$*$nan, I% ay ang 'ag%aa# ng k"%a ka'ag l$!a)ak na ang neg#y n"%, Para #a #a!(a*ayan+ ang "n%ere# ay k"%a, Para #a (a*ay-kalakal+ "% ay !a*alagang ga#%$#"n, Sa "ka%lng !&el+ ang k"%a ng 'a!(an#ang ekn!"ya ay !a"%a%ak&a ng ka($$ang ga#%$#"n ng #a!(a*ayan a% 4aha5)ka/aka/ , Ka#a!a na r"% ang ga#%$#"n #a 'a!$!$*$nan ng (a*ay-kalakal, Ang "#a na!an ay #a 'a!a!ag"%an ng ka($$ang k"%a ng #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal, Ka("lang &"% ang k"%a ng #a!(a*ayan #a 'ag-""!'k,
7
Ang 'aglag ng 'a!(an#ang ekn!"ya ay naka(a%ay #a 'ag%aa# ng 'r&$k#"yn, Ma*alagang '$n% r"n #a "ka%lng !&el ang !ga na(angg"% #a "kala)ang !&el, Ng$n"% !ay !ga karag&agang &ala ang 'ag#$l'% ng !ga ga)a"n na 'ag-""!'k a% 'a!$!$*$nan, Ang pag/ago ng ekonomi5a a5 naka4ata5 rin sa pag/aki ng pamumuhunan
IKAA"AT NA MOE!O' ANG "AMA(A!AAN AT "AMI!I(AN NG "INANSI$A!6 SA!IK NG "*O%KSI$ON6 KA!AKA!6 AT "AG!I!INGKO
Ikaapat na Mode/o, I% ang !&el ng ekn!"ya k$ng #aan ang 'a!a*alaan ay l$!ala*k #a #"#%e!a ng 'a!"l"*an, Maaar"ng !al""% a% !a(agal ang ga!'an"n ng 'a!a*alaan &"%, Maaar" na!ang !alak" r"n a% ak%"( ang 'a!a*alaan &"%, K$ng ang $nang ga!'an"n ang 'ag(a(a%ayan+ ang 'a!a*alaan ay ka("lang #a 'l"%"kal na #ek%r, La(a# ang 'a!a*alaan #a $#a'"n ng 'a!"l"*an, Ng$n"% k$ng #a "kaa'a% na !&el ang 'ag(a(a%ayan+ 'a'a#k ang 'a!a*alaan ("lang "ka%lng #ek%r, Ang naunang da/a2ang sektor a5 ang sam4aha5an at ang 4aha5)ka/aka/ B$k& #a 'ag-""!'k a% 'a!$!$*$nan+ ang 'ag(a(aya& ng ($)"# a5 nagiging karagdagang ga2ain sa ekonomi5a T$la& &"n ng 'ag-""!'k a% 'a!$!$*$nan+ (rken l"ne# ang g"na!"% #a 'ag(a(aya& ng ($)"#, Ang 'ag(a(aya& ng ($)"# ay *"n&" %ak&ang ga)a"n ng #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal #a "#ang 'a!"l"*an, S$!"#"ng"l ng ($)"# ang 'a!a*alaan $'ang k$!"%a, Ang kita mu/a sa 4u2is a5 tinata2ag na public revenue, I% ang g"naga!"% ng 'a!a*alaan $'ang !akal"k*a ng 'a!'$(l"kng 'agl"l"ngk&, Ang !ga 'a!'$(l"kng 'agl"l"ngk& ay na$$r" #a 'anganga"langan ng #a!(a*ayan a% ng (a*ay-kalakal, Sa "kaa'a% na !&el+ ang k"%a ng 'a!(an#ang ekn!"ya ay !a"%a%ak&a ng ka($$ang ga#%$#"n ng #a!(a*ayan+ (a*ay-kalakal+ a% 'a!a*alaan, Ma"%a%ak&a r"n ang 'a!(an#ang k"%a #a 'a!a!ag"%an ng ka($$ang k"%a ng #a!(a*ayan+ (a*ay-kalakal+ a% 'a!a*alaan, Ang pag/ago ng pam4ansang ekonomi5a a5 ma5 tat/ong pinag4a4ata5an : $na+ ang 'ag%aa# ng 'r&$k#"yn8 "kala)a+ ang 'r&$k%"("&a& ng 'a!$!$*$nan8 a% "ka%l+ ang 'r&$k%"("&a& ng !ga ga)a"n ng 'a!a*alaan, U'ang !ag"ng !a%a%ag ang ekn!"ya+ !a*alagang !akal"k*a ng '#"%"(ng !%"(a#yn ang !ga ga)a"n ng 'a!a*alaan, Ma*alagang !a"*a%"& ang !ga 'a!'$(l"kng 'agl"l"ngk& na "'"nangakng "#a#aka%$'aran #a 'ag#"ng"l ng ($)"#, Hanga& ng (a)a% #ek%r na !ak"%a ang k"na*"na%nan ng kan"lang 'ag(a(aya& ng ($)"#,
9
IKA!IMANG MOE!O' ANG "AM#ANSANG EKONOMI$A SA KA!AKA!ANG "AN!A#AS
Ika/imang Mode/o Sa na$nang a'a% na !&el+ ang 'a!(an#ang ekn!"ya ay #ara&, Ang #ara&ng ekn!"ya ay *"n&" nak"k"'ag-$gnayan #a !ga &ay$*ang ekn!"ya, Ang %$n la!ang ng !ga na$nang %alakayan ay ang 'anl( na %ak( ng ekn!"ya, Ang 'er#'ek%"(a #a #ara&ng 'a!(an#ang ekn!"ya ay &!e#%"k, I(a 'ang $#a'"n ka'ag ang 'a!(an#ang ekn!"ya ay ($ka#, May kalakalang 'anla(a# ang ($ka# na ekn!"ya, Ang kalakalang panlabas ay ang pakikipagpalitan ng produkto at salik ng pambansang ekonomiya sa mga dayuhang ekonomiya. May !ga #a!(a*ayan a% (a*ay-kalakal ang &ay$*ang ekn!"ya, Pare* r"n #"la na !ay '"nagk$k$nang-ya!an, Maaar"ng !agka"(a ang kaany$an a% &a!" ng !ga "%, Maaar"ng ka"langan n"la ang "lan #a !ga "% ("lang #al"k ng 'r&$k#"yn, Ang 'anganga"langan #a '"nagk$k$nang-ya!an ay "#ang (a#e*an #a 'ak"k"'agkalakalan, May !ga '"nagk$k$nangya!an na g"naga!"% ("lang #angka' ng 'r&$k#"yn na ka"langan 'ang angka%"n #a "(ang (an#a, L$!"l"k*a ng 'r&$k% !$la #a '"nagk$k$nang-ya!an ang 'a!(an#ang ekn!"ya, Gay$n&"n ang &ay$*ang ekn!"ya, Maaar"ng !agka'are* ang kan"lang 'r&$k%, Maaar" r"n na!ang !agka"(a, Nak"k"'ag'al"%an ang &ala)ang ekn!"ya ng 'r&$k% #a "#a.% "#a, Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga aktor at pamilihan sa paikot na daloy ng ekonomiya.
MGA AKTOR SA PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA 1, Sa!(a*ayan
BAHAGING GINAGAMPANAN
, Ba*ay-kalakal 5, Pa!a*alaan 7, Panla(a# na Sek%r
MGA URI NG PAMILIHAN 1, Pr&$% Marke%
BAHAGING GINAGAMPANAN
, ;a%r Marke% 5, ;"nan"al Marke% 7, <rl& Marke%
"AM#ANSANG KITA o
o
o
o
o
Malala!an k$ng !ay nara%"ng na 'ag#$lng a% 'ag-$nla& ang ekn!"ya ng "#ang (an#a #a 'a!a!ag"%an ng 'ag#$#$r" #a e7onomi7 per8orman7e n"%, Sa 'a!a!ag"%an ng 'agga!"% ng !ga e7onomi7 indi7ators ay na#$#$ka% ang ka#"gla*an ng ekn!"ya, I% ay !ga "n#%r$!en% na !aglala*a& #a an$!ang nara%"ng na 'ag#$lng a% 'ag-$nla& ng "#ang ekn!"ya, Ayn #a "hi/ippine Statisti7s Authorit5+ ang P"l"'"na# ay g$!aga!"% ng %"na%a)ag na lea&"ng en!" "n&"a%r#, Ang "lan #a !ga "% ay ang N$!(er 0 Ne) B$#"ne##e#+ Ter!# 0 Tra&e In&e=+ Cn#$!er Pr"e In&e=+ H%el O$'any Ra%e+ <*le#ale Pr"e In&e=+ Ele%r" Energy Cn#$!'%"n+ ;re"gn E=*ange Ra%e+ >"#"%r Arr"6al#+ Mney S$''ly+ S%k Pr"e In&e=+ a% T%al Mer*an&"#e I!'r%#, Sa !ga na(angg"% na "n&"a%r#+ !a&ala# na g"naga!"% ang kabuuang pambansang kita o Gross National Income (GNI) #a 'ag#$ka% ng kalagayan ng ekn!"ya ng "#ang (an#a, Ang 'araan ng 'ag#$ka% #a 'a!(an#ang k"%a #a 'a!a!ag"%an ng GNI ay %"na%a)ag na National Income ccounting.
KA(A!AGA(AN NG "AGS%KAT SA "AM#ANSANG KITA Ayn kay Ca!'(ell R, MCnnell a% S%anley Br$e #a kan"lang En!"# Pr"n"'le#+ Pr(le!#+ an& Pl""e# 21???4+ ang ka*alaga*an ng 'ag#$ka% #a 'a!(an#ang k"%a ay ang #$!$#$n&: 1, Ang #"#%e!a ng 'ag#$ka% #a 'a!(an#ang k"%a ay naka'ag("("gay ng "&eya %$ngkl #a an%a# ng 'r&$k#"yn ng ekn!"ya #a "#ang 'ar%"k$lar na %an a% !a"'al")anag k$ng (ak"% gan"% kalak" ka(a(a ang 'r&$k#"yn ng (an#a, , Sa 'ag*a*a!("ng ng 'a!(an#ang k"%a #a l( ng "lang %an+ !a#$#$(ay(ayan na%"n ang &"rek#"yn na %"na%a*ak ng a%"ng ekn!"ya a% !alala!an k$ng !ay nagagana' na 'ag-$nla& 'ag(a(a #a ka($$ang 'r&$k#"yn ng (an#a, 5, Ang nakala' na "!'r!a#yn !$la #a 'a!(an#ang k"%a ang !ag"g"ng ga(ay ng !ga nag'a'lan #a ekn!"ya $'ang ($!$ ng !ga 'a%akaran a% 'l"#"ya na !aka'ag'a'a($%" #a 'a!$!$*ay ng !ga !a!a!ayan a% !aka'ag'a'a%aa# #a en!" 'er0r!ane ng (an#a, 7, K$ng )alang #"#%e!a%"kng 'araan #a 'ag#$ka% ng 'a!(an#ang k"%a+ *aka-*aka la!ang ang !ag"g"ng (a#e*an na )alang !a%"(ay na (a%ayan, K$ng gayn+ ang &a%# ay *"n&" ka'an"-'an")ala,
@ 9, Sa 'a!a!ag"%an ng Na%"nal In!e A$n%"ng+ !aaar"ng !a#$ka% ang kal$#$gan ng ekn!"ya,
"AGKAKAI#A NG G*OSS NATIONA! IN-OME +GNI. SA G*OSS OMESTI"*O%-T +G". S"n$#$ka% #a 'a!a!ag"%an ng Gross National Income ang ka($$ang 'a!'a!"l"*ang *alaga ng la*a% ng na($ng 'r&$k% a% #er("#y na g"na)a #a l( ng "%"nak&ang 'ana*n, Mga !a!a!ayan ng (an#a ang nag!a!ay-ar" ng !ga #al"k ng 'r&$k#"yng "% ka*"% #aang (a*ag" ng &a"g&"g "% g"na)a, Ang Gross !omestic "roduct na!an ay #$!$#$ka% #a ka($$ang 'a!'a!"l"*ang *alaga ng la*a% ng %a'# na 'r&$k% a% #er("#y na g"na)a #a l( ng "#ang %ak&ang 'ana*n #a l( ng "#ang (an#a, I("g #a("*"n+ la*a% ng !ga #al"k ng 'r&$k#"yng g"na!"% $'ang !a($ ang 'r&$k% a% #er("#y !ag"ng "% ay 'ag!a!ay-ar" ng !ga &ay$*an na !a%a%ag'$an #a l( ng (an#a ay ka#a!a &"%, Hal"!(a)a+ ang k"%a ng !ga &ay$*ang *"nang #a l( ng P"l"'"na# ay ka("lang #a 'ag#$ka% ng Gr## D!e#%" Pr&$% ng (an#a &a*"l na($ "% #a l( ng a%"ng (an#a, H"n&" na!an "("n"("lang #a Gr## Na%"nal In!e ng a%"ng (an#a ang k"n"%a ng !ga na(angg"% na &ay$*an &a*"l *"n&" na!an #"la !ga !a!a!ayan ng (an#a, Sa ka("lang (an&a+ ang k"n"%a ng !ga &ay$*ang "% #a P"l"'"na# ay "#"na#a!a #a 'agk$)en%a ng Gr## Na%"nal In!e ng kan"lang (an#a, Hal"!(a)a+ ang k"n"%a ng !ga O6er#ea# ;"l"'"n <rker# na nag%a%ra(a* #a S"nga're ay "("n"("lang #a 'agk$)en%a ng Gr## D!e#%" In!e ng S"nga're ng$n"% *"n&" ka("lang #a Gr## Na%"nal In!e ng (an#ang "%, Sa *al"'+ ang k"n"%a ng !ga na%$rang O;< ay ("n"("lang #a Gr## Na%"nal In!e ng P"l"'"na#, MGA HINDI KASAMA SA GROSS NATIONAL INCOME o !ga *"n&" 'a!'a!"l"*ang ga)a"n+ k$ng )ala na!ang k"n"k"%ang #ala'" ang nag#a#aga)a n"%, I#ang *al"!(a)a n"% ang 'ag%a%an"! ng g$lay #a (ak$ran na g"naga!"% #a 'agkn#$! ng 'a!"lya, o
o
Ang !ga 'r&$k%ng na($ !$la #a "!'r!al na #ek%r underground economy %$la& ng naglalak ng 'an"n&a #a kal#a&a+ nagk$k$!'$n" ng !ga #"rang ka#angka'an #a !ga (a*ay (a*ay+ a% nag(e(en%a ng %$rn #a %a(" ng (angke%a, I% ay &a*"l *"n&" nakare*"#%r a% )alang &k$!en%ng !a'agk$k$nan ng &a%# ng kan"lang ga)a"n $'ang ang *alaga ng kan"lang 'r&$k#"yn ay !a#$ka%, Ang !ga 'r&$k%ng #eg$n&a-!an*"n&" r"n ka("lang #a 'agk$)en%a ng Gr## Na%"nal In!e &a*"l "#"na!a na ang *alaga n"% nng "% ay (agng ga)a 'a la!ang,
MGA "A*AAN NG "AGS%KAT SA GNI Ayn kay >"llega# a% A(la 21??4+ !ay tat/ong paraan ng 'ag#$ka% #a Gr## Na%"nal In!e: +1. "amamaraan 4ata5 sa gastos +ependiture approa7h. Ang 'a!(an#ang ekn!"ya ay ("n$($ ng a'a% na #ek%r: #a!(a*ayan+ (a*ay-kalakal+ 'a!a*alaan+ a% 'anla(a# na #ek%r, Ang '"nagkakaga#%$#an ng (a)a% #ek%r ay ang #$!$#$n&: a, Ga#%$#"ng 'er#nal 2C4 na'a'al( &"% ang !ga ga#%# ng !ga !a!a!ayan %$la& ng 'agka"n+ &a!"%+ 'agl"l"(ang+ #er("#y ng !angg$g$'"% ng ($*k+ a% "(a 'a, La*a% ng ga#%$#"n ng !ga !a!a!ayan ay ka#a!a r"%, (, Ga#%$#"n ng !ga na!$!$*$nan 2I4 ka("lang ang !ga ga#%# ng !ga (a*ay-kalakal %$la& ng !ga ga!"% #a '"#"na+ *"la) na !a%eryale# 'ara #a 'r&$k#"yn+ #a*& ng !anggaga)a a% "(a 'a, , Ga#%$#"n ng 'a!a*alaan 2G4 ka#a!a r"% ang !ga ga#%$#"n ng 'a!a*alaan #a 'ag#a#aga)a ng !ga 'ryek%ng 'anl"'$nan a% "(a 'ang ga#%$#"n n"%,
&, Ga#%$#"n ng 'anla(a# na #ek%r 2 M4 !ak$k$*a "% k$ng "(a(a)a# ang "n"l$l$)a# e='r% #a "naangka% "!'r%, e, S%a%"#%"al &"#re'any 2SD4 ang an$!ang kak$langan kala("#an #a 'agk$)en%a na *"n&" !ala!an k$ng #aan "("("lang, I% ay nagagana' #a'agka% !ay !ga %ran#ak#"yng *"n&" #a'a% ang !a'agk$k$nan ng &a%# "!'r!a#yn, 0, Ne% ;a%r In!e 0r! A(ra& 2N;I;A4 %"na%a)ag &"ng Ne% Pr"!ary In!e, Mak$k$*a "% ka'ag "("na)a# ang ga#%# ng !ga !a!a!ayang na#a
,O*M%!A' GNI : - ; I ; G ; +< – M. ; S ; N,I,A +=. "amamaraan 4ata5 sa kita ng sangkap ng produksi5on +in7ome approa7h. o Sa 'araang (a%ay #a '"nag!$lang "n&$#%r"ya+ !a#$#$ka% ang Gr## D!e#%" Pr&$% ng (an#a k$ng 'ag#a#a!a*"n ang ka($$ang *alaga ng 'r&$k#"yn ng !ga 'ang$na*"ng "n&$#%r"ya ng (an#a, K"na'a'al(an "% ng #ek%r ng agr"k$l%$ra+ "n&$#%r"ya+ a% #er("#y, Sa ka("lang (an&a+ k$ng "#a#a!a ang Ne% ;a%r In!e 0r! A(ra& Ne% Pr"!ary In!e #a k!'y$%a#yn+ !a#$#$ka% &"n n"% ang Gr## Na%"nal In!e 2GNI4 ng (an#a, 254 Pa!a!araan (a%ay #a '"nag!$lang "n&$#%r"ya 2"n&$#%r"al r"g"n a''ra*4, a, Sa*& ng !ga !anggaga)a - #a*& na "("na(aya& #a #a!(a*ayan !$la #a !ga (a*aykalakal a% 'a!a*alaan (, Ne% O'era%"ng S$r'l$# %"n$( ng !ga kr'ra#yng 'r"(a& a% 'ag-aar" a% '"na%a%ak( ng 'a!'a!a*alaan a% "(a 'ang !ga neg#y , De're#a#yn 'ag(a(a ng *alaga ng ya!ang '"#"kal ($nga ng 'agkal$!a ($nga ng %$ly %$ly na 'agga!"% 'agl"'a# ng 'ana*n, &, D"-%$)"rang ($)"# S$(#"&ya o i)tu2irang 4u2is ka("lang &"% ang #ale# %a=+ $#%! &$%"e#+ l"#en#"ya a% "(a 'ang &"-%$)"rang ($)"#, Su4sidi5a #ala'"ng ("na(al"ka% a% ("na(ayaran ng 'a!a*alaan nang *"n&" o %$!a%angga' ng ka'al"% na 'r&$k% #er("#y, I#ang *al"!(a)a n"% ang 'ag-ak ng 'a!a*alaan #a "lang (a*ag" ng (ayar"n ng !ga #$!a#akay #a L"g*% Ra"l Tran#"%, o Ang Gross National Income sa kasalukuyang presyo (current o nominal GNI 4 ay k$!aka%a)an #a ka($$ang *alaga ng !ga na%a'# na 'r&$k% a% #er("#yng naga)a #a l( ng "#ang %ak&ang 'ana*n (a%ay #a ka#al$k$yang 're#y, Sa 'ag#$ka% ng ka#al$k$yan a% %%ng GNI+ ka"langan !$nang !ala!an ang Pr"e In&e=, S"n$#$ka% ng Pr"e In&e= ang average na 'ag(a(ag #a 're#y ng !ga 'r&$k% a% #er("#y o
Sa ka("lang (an&a na!an+ ang real o GNI at constant prices ay k$!aka%a)an #a ka($$ang *alaga ng !ga %a'# na 'r&$k% a% #er("#yng g"na)a #a l( ng "#ang %ak&ang 'ana*n (a%ay #a nakaraan 'ang 're#y #a 'a!a!ag"%an ng 'agga!"% ng (a%ayang %an (a#e year,
Ang 'agk$*a #a price index ay !ak"k"%a #a *al"!(a)a #a "(a(a, I'ag'alagay na ang (a%ayang %an ay , Ba%ay #a formula ng price index + #a 'ag"%an ng %ang a% @+ ang price index ay 1?,9, I'"na'ak"%a n"% na nagkarn ng ?,9 na 'ag%aa# ng 're#y ng !ga ("l"*"n, Sa!an%ala+ 7 ang "%"naa# ng 're#y ng !ga ("l"*"n nng @ *anggang , Nag%ala ng 59 na 'ag%aa# ng 're#y !$la *anggang ?, P"naka!alak" ang "%"naa# ng 're#y nng ? 'a%$ngng 1 na $!a(% *anggang #a 9,
?
K$ng a%"ng #$#$r""n+ !a# !a(a(a ang real/constant prices GNI k!'ara #a nominal/current price GNI &a*"l g$!a!"% ng (a%ayang %an $'ang *"n&" !aa'ek%$*an ng 'ag%aa# ng 're#y ang 'ag#$ka% #a Gr## Na%"nal In!e ng (an#a, Ma# ka'an"-'an")ala ang gan"%ng 'ag#$ka% &a*"l "% ang %$nay na k$!aka%a)an #a ka($$ang 'r&$k#"yn ng (an#a na %"nanggal ang "n#"&en%e ng e'ek% ng 'ag%aa# ng 're#y,
Ang growth rate ang sumusukat kung ilang bahagdan ang naging pag-angat ng ekonomiya kompara sa nagdaang taon. o Ka'ag '#"%"( ang growth rate !a#a#a(" na !ay 'ag-anga% #a ekn!"ya ng (an#a, Sa!an%ala+ ka'ag nega%"( ang growth rate+ ay !a#a#a("ng )alang nagana' na 'ag-anga% #a ekn!"ya ng (an#a a% !a"'alalagay na nag"ng !a%a!lay "%, Sa pamamagitan ng income per capita ay masusukat kung hahatiin ang Gross !omestic "roduct sa kabuuang populasyon ng bansa , o S"n$#$ka% n"% ang kalagayang 'angka($*ayan ng !ga !a!a!ayan, T"na%aya r"n ng income per capita k$ng #a#a'a% ang ka($$ang *alaga ng 'r&$k#"yn ng (an#a $'ang %$#%$#an ang 'anganga"langan ng !ga !a!a!ayan n"%, o Kal"!"%an+ ang !al""% na ''$la#yn a% !alak"ng income per capita ay nanganga*$l$gan ng !alak"ng kakaya*an ng ekn!"ya na !a%$#%$#an ang 'anganga"langan ng !ga !a!a!ayan n"%, o Ka'ag !a# !a("l"# ang 'aglak" ng ''$la#yn k!'ara #a income per capita+ !ag"g"ng !a*"ra' 'ara #a ekn!"ya na %$#%$#an ang !ga 'anganga"langan ng !ga !a!a!ayan ng (an#a,
!IMITAS$ON SA "AGS%KAT NG "AM#ANSANG KITA Ang la*a% ng l"!"%a#yng "% ay !ag#a#a("ng hindi mainam na sukatan ng kagalingan ng pagkatao ang pambansang kita. o H"n&" 'a!'a!"l"*ang ga)a"n o I!'r!al na #ek%r o E=%ernal"%"e# e'ek% o Kal"&a& ng ($*ay
%GNA$AN NG "ANGKA!A(ATANG KITA6 "AG)IIM"OK AT "AGKONS%MO o
Ang 'era ay g"naga!"% #a 'ag("l" ng !ga (agay na k"naka"langan $'ang !a'$nan ang 'anganga"langan a% kag$#%$*an ng !ga %a,
1 o
o
o
Ang 'agkn#$! ga!"% ang #ala'" ay k"naka"langan &"n ng !a%al"nng 'ag-""#"' a% 'ag&e&e#"#yn $'ang !a'ak"na(angan nang *$#% a% )alang na#a#ayang, Ang k"%a ay *alagang na%a%angga' ng %a ka'al"% ng 'r&$k% #er("#yng kan"lang "("n"("gay, Sa !ga nag%a%ra(a*+ "% ay #$)el& na kan"lang na%a%angga', Ang k"%a ay !aaar"ng ga#%$#"n #a 'anganga"langan a% kag$#%$*an a% "(a 'ang (agay na k"n$kn#$!, S$(al"% ($k& #a 'agga#%# ng 'era+ !ayrn 'ang "(ang (agay na !aaar"ng ga)"n &"%, Maaar" "%ng "%a(" "%ag ("lang savings "'n
SA3INGS' o ang savings ay 'araan ng 'ag'a'al"(an ng 'agga#%#, o k"%ang *"n&" g"na!"% #a 'agkn#$!+ *"n&" g"na#%# #a 'anganga"langan, o !aaar"ng "lagak #a !ga ;"nan"al In%er!e&"ar"e# %$la& ng !ga (angk, o
IN3ESTMENT o "'n na g"na!"% $'ang k$!"%a o Ang economic investment ay 'aglalagak ng 'era #a neg#y, o Ang personal investment ay 'aglalagay ng "#ang "n&"("&)al ng kan"yang "'n #a !ga nancial asset ka%$la& ng stocks+ bonds+ mutual funds, I#IENO O INTE*ES o k"%a ng 'era na "n"lagak #a !ga "n#%"%$#yng ;"nan"al In%er!e&"ar"e#
KA(A!AGA(AN NG "AG)IIM"OK AT "AM%M%(%NAN SA "AG)%N!A NG EKONOMI$A NG #ANSA o
o
o
o o
Ang !ga salaping inilalagak ng mga depositor #a (angk ay lumalago dahil sa interes sa deposito, Ipinauutang naman ito ng bangko #a !ga na!$!$*$nan na !ay dagdag na kaukulang tubo, I("g #a("*"n+ habang lumalaki ang naidedeposito sa bangko + l$!alak" r"n ang !aaar"ng "'a$%ang #a !ga na!$!$*$nan, Habang dumarami ang namumuhunan+ dumarami rin ang nabibigyan ng empleyo, Ang gan"%ng #"%)a#yn ay indikasyon ng masiglang gawaing pang-ekonomiya (economic activity 4 ng "#ang l"'$nan,
Ang !a%a%ag na #"#%e!a ng 'ag(a(angk ay !ag&$&$l% ng o !a%aa# na an%a# ng 'ag-""!'k 2#a6"ng# ra%e4 ka'"%al 2a'"%al 0r!a%"n4, o Ang "hi/ippine eposit Insuran7e -orporation +"I-. ay ang a*en#"ya ng 'a!a*alaan ng nag("("gay ng 'r%ek#yn #a !ga &e'#"%r #a (angk #a 'a!a!ag"%an ng 'ag("("gay #eg$r 2&e'#"% "n#$rane4 #a kan"lang &e'#"% *anggang #a *alagang P*'9+F (a)a% &e'#"%r, Ang "#ang (an#ang !ay #"#%e!a ng &e'#"% "n#$rane
11 !aka'ang*"*"kaya% ng !ga !a!a!ayan na !ag-"!'k #a (angk, Ka'ag !ara!"ng nag""!'k+ l$!alaka# ang #ek%r ng 'ag(a(angk a% %$!"%"(ay ang %")ala ng
SA!N +STATEMENT O, ASSETS6 !IA#I!ITIES AN NET O*T(. ) I% ay &eklara#yn ng la*a% ng 'ag-aar" 2assets4+ 'agkaka$%ang 2liabilities4+ neg#y+ a% "(a 'ang nancial interest ng "#ang e!'leya& ng g(yern+ ka#a!a ang kan"yang a#a)a a% !ga anak na )ala 'ang 1 %ang g$lang, ANG IM"!AS$ON o
o
o
o o
ang "!'la#yn 2"na%"n4 ay %$!$%$ky #a 'ag%aa# ng 'angkala*a%ang 're#y ng !ga '"l"ng 'r&$k% na naka'al( #a basket of goods. ang "!'la#yn ay 'a%aa# na 'aggala) ng 're#y a% ang &e'la#yn 2&ea%"n4 ay ang 'ag(a(a #a *alaga ng 're#y, Kaya #a %$)"ng !ay 'ag%aa# #a 'angkala*a%ang 're#y ng !ga ("l"*"n #a "#ang ekn!"ya+ ang kn&"#yn ng "!'la#yn ay nagagana', Da*"l &"%+ naaa'ek%$*an ang &a!" ng 'r&$k% na !aaar"ng !a("l" ng !a!"!"l", hyperination k$ng #aan ang 're#y ay 'a%$ly na %$!a%aa# (a)a% ra#+ ara) a% l"ngg na nagana' #a Ger!any
"agsukat sa "agtaas ng "res5o o
o
o
o
Karan")ang g"naga!"% #a 'ag#$ka% ng "!'la#yn ang -onsumer "ri7e Inde +-"I. $'ang !a'ag-aralan ang 'ag(a(ag #a 're#y ng !ga 'r&$k%, Ang 'a!a*alaan ay nag%a%alaga ng !ga '"l"ng 'r&$k%ng naka'al( #a basket of goods. Ang !ga na#a("ng 'r&$k% ay k$!aka%a)an #a !ga 'ang$na*"ng 'anganga"langan a% '"nagkakaga#%$#an ng !a!a!ayan M$la #a market basket + ang price index ay na($($ na #"yang k$!aka%a)an #a ka($$an a% average na 'ag(a(ag ng !ga 're#y #a la*a% ng ("l"*"n, Ang price index ay &e'en&e #a $r" ng ("l"*"n na g$#%ng #$r""n,
IBA.T IBANG URI NG PRICE INDE Da*"l #a 'a(ag-(ag #a 're#y ng !ga 'r&$k%+ na($ ang "#ang !ekan"#! $'ang !a#$ka% ang lak" ng 'ag(a(ag #a 're#y, Ilan #a !ga 'an$ka% ang #$!$#$n&: 1, GN" Imp/i7it "ri7e Inde o GN" e>ator , I% ang a6erage 'r"e "n&e= na g"naga!"% 'ara !a'a(a(a ang *alaga ng ka#al$k$yang GNP a% !a#$ka% ang %%ng GNP, I% ang #$!$#$ka% #a 'angkala*a%ang an%a# ng 're#y ng !ga 'r&$k% a% #er("#yng naga)a ng ekn!"ya #a l( ng "#ang %an, , ho/esa/e or "rodu7er "ri7e Inde +""I. In&e= ng !ga 're#yng ("na(ayaran ng !ga %"n&a*ang nag%"%"ng" 'ara #a !ga 'r&$k%ng !$l" n"lang "(e(en%a #a !ga !a!"!"l", 5, -onsumer "ri7e Inde +-"I. S"n$#$ka% ang 'ag(a(ag #a 're#y ng !ga 'r&$k% a% #er("#yng g"naga!"% ng !ga kn#y$!er, Ba%ayan #a 'agk!'y$% ng CPI ang 're#y a% &a!" ng 'r&$k%ng ka&ala#ang k"nkn#$! ng (a)a% 'a!"lya na na#a l( ng %"na%a)ag na !arke% (a#ke%, Ang !arke% (a#ke% ay g"naga!"% &"n $'ang !a#$ka% ang an%a# ng 'a!$!$*ay ng !ga kn#y$!er,
HALIMBAWA:
1 Weighted Price ng Pangkat ng mga Produktong Kinokonsumo ng isang Pamilyang Pilipino (sa piso)
= 0.9088
I("g Sa("*"n: Ang kakaya*an ng '"# ("lang ga!"% #a 'ag("l" #a %ang 1 ay ,?, I("g #a("*"n+ ang '"# #a %ang 1 ay !aka("("l" na la!ang ng *alagang ,?1 #en%"!# (a%ay #a 're#y nng %ang 11 &a*"l #a "!'la#yn, o o
Ma*alagang !ala!an na l$!"l""% ang *alaga ng '"# *a(ang %$!a%aa# ang CPI, Ma'a'an#"n na *a(ang %$!a%aa# ang CPI ay ($!a(a(a na!an ang kakaya*ang ($!"l" ng '"#,
Ga)"n !:
A(I!AN NG IM"!AS$ON o
o
emand)pu// Nagagana' ang &e!an&-'$ll "na%"n ka'ag nagkarn ng 'aglak" #a 'agga#%a ang #a!(a*ayan+ (a*ay-kalakal+ 'a!a*alaan a% 'anla(a# na #ek%r ng$n"% ang 'ag%aa# ng aggrega%e &e!an& ay *"n&" ka%$!(a# ng 'aglak" ng ka($$ang 'r&$k#"yn, Da*"l &"%+ nagkakarn ng #*r%age #a 'a!"l"*an kaya ang 're#y ng ("l"*"n ay %$!a%aa# -ost)push Ang 'ag%aa# ng !ga ga#%$#"ng 'a!'r&$k#"yn ang #"yang #an*" ng 'ag%aa# #a 're#y ng !ga ("l"*"n, K$ng ang "#ang #al"k #a 'r&$k#"yn+ *al"!(a)a ay laka# 'agga)a+ ay !agkakarn ng 'ag%aa# #a #a*&+ !aaar" "%ng !akaa'ek% #a ka($$ang 're#y ng !ga 'r&$k%ng g"naga)a, Ma"'a'a#a ng !ga 'r&y$#er ang 'ag%aa# #a *alaga ng laka# 'agga)a #a !ga !a!"!"l",
15
17
KONSE"TO NG "ATAKA*ANG "ISKA! ang 'a%akarang '"#kal ay %$!$%$ky #a behavior ng 'a!a*alaan 'a%$ngkl #a 'agga#%a a% 'ag($($)"# ng 'a!a*alaan, Sa !a&al"ng #al"%a+ "% ay %$ngkl #a 'l"#"ya #a 'ag(a(a&ye% %$!$%$ky #a 'agga!"% ng 'a!a*alaan #a 'ag($($)"# a% 'agga#%a $'ang !a(ag ang gala) ng ekn!"ya, May da/a2ang paraan ang ginagamit ng pamaha/aan sa i/a/im ng patakarang piska/ $'ang !a'anga#")aan ang 'agga!"% ng 'n& n"% ("lang 'angangalaga #a ekn!"ya ng (an#a,:
#$pansionary %iscal "olicy. Ang e='an#"nary 3#al 'l"y ay "#"na#aga)a ng 'a!a*alaan $'ang !a'a#"gla ang !a%a!lay na ekn!"ya ng (an#a, I'"na'ak"%a #a kn&"#yng "% na ang ka($$ang $%'$% ay !a(a(a ng *"g"% #a "naa#a*an, Kaak"(a% ng !a(a(ang $%'$% ay !a%aa# na ga#%# &a*"l *"n&" e'"#yen%eng nagaga!"% ang la*a% ng re#$re#, &ontractionary %iscal "olicy. Ang 'araang "% na!an ay "'"na%$%$'a& ng 'a!a*alaan k$ng na#a ("ng"% ng 'ag%aa# ang 'angkala*a%ang 're#y #a ekn!"ya, Karan")ang nagagana' "% ka'ag l$(*ang !a#"gla ang ekn!"ya na !aaar"ng !ag&$l% ng 6er*ea%e& en!y na !ayrng !a%aa# na 'angkala*a%ang $%'$% a% e!'ly!en%, "am4ansang #ad5et at "aggasta ng "amaha/aan o
o
o
o
Ang 'a!(an#ang (a&ye% ay ang ka($$ang 'lanng !aaar"ng 'agkaga#%$#an ng 'a!a*alaan #a l( ng "#ang %an, I% r"n ang nag'a'ak"%a k$ng !agkan ang "n"lalaang 'n& ng 'a!a*alaan #a (a)a% #ek%r ng ekn!"ya, K$ng ang re6en$e k"%a ng 'a!a*alaan ay 'an%ay #a ga#%$#"n n"% #a "#ang %an+ !a#a#a("ng (alan#e ang (a&ye%, I("g #a("*"n+ ang #ala'"ng '$!a'a#k #a ka(an ng (ayan ay ka'are*ng *alaga ng g"na#%# ng 'a!a*alaan, Sa!an%ala+ nagkakarn ng &e'"#"% #a (a&ye% 2 budget de'cit) ka'ag !a# !alak" ang 'agga#%a ng 'a!a*alaan kay#a #a 'n& n"%, Nanganga*$l$gan na !a# !alak"ng *alaga ng #ala'" ang l$!ala(a# kay#a '$!a'a#k #a ka(an ng (ayan, K$ng !a# !al""% na!an ang 'agga#%a kay#a #a 'n& ng 'a!a*alaan+ nagkakarn ng #$r'l$# #a (a&ye% 2 budget surplus). Nanganga*$l$gan "% na !a# !alak"ng *alaga ng #ala'" ang '$!a'a#k #a ka(an ng (ayan kay#a #a l$!ala(a#,
Ang #ad5et ng "amaha/aan Ang (a&ye% ng (an#a ay "n"*a*an&a ayn #a !ga 'rayr"&a& ng 'a!a*alaan, Ang 'ag("("gay ng #er("#y ang 'ang$na*"ng '"naglalaanan ng 'a!a*alaan ng 'n& %$la& ng e&$ka#yn+ 'angkal$#$gan+ #"al )el0are+ a% "(a 'a, ang 'ag(a(a&ye% ay !aaar"ng ayn #a #$!$#$n&: o o o o
(a&ye% ayn #a #ek%r (a&ye% ayn #a e='en#e la## (a&ye% ayn #a !ga re*"yn (a&ye% ayn #a "(a.% "(ang kaga)aran ng 'a!a*alaan a% #'e"al '$r'#e 0$n&
"aggasta ng "amaha/aan a5on sa Ependiture "rogram H"n&" !a"#a#aka%$'aran ng 'a!a*alaan ang na'akara!" n"%ng %$ngk$l"n k$ng )alang 'erang gaga#%$#"n, U'ang l$(# na !a"'agkal( ng 'a!a*alaan ang !ga 'rgra!a a% 'ryek%ng !aka%$%$lng #a la*a%+ k"naka"langang !aay# na !a"'a!a*ag" ang 'erang gaga#%$#"n #a !a*a*alagang a#'ek% ng 'a!a!a*ala, !ng expenditure program ay tumutukoy sa ceiling o pinakamataas na gastusing nararapat upang matugunan ang mga pananagutan o obligasyon ng pamamahala sa loob ng isang taon. Ang na#a("ng e"l"ng ay #$'r%a& ng !ga %"na%ayang '"nagk$k$nang '"nan#"yal, Na*a*a%" "% #a %a%l: 1, -urrent Operating Ependitures - nakalaang *alaga 'ara #a 'ag("l" ng !ga 'r&$k% a% #er("#y $'ang !aay# na !a"#aga)a ang !ga ga)a"ng
19 'a!'a!a*alaan #a l( ng "#ang %an, Ka("lang &"% ang Per#nal Ser6"e# a% ang Ma"n%enane an& O%*er O'era%"ng E='en#e# 2MOOE4, , -apita/ Out/a5s - 'an$#%# 'ara #a 'ag("l" ng !ga 'r&$k% a% #er("#y k$ng #aan ang ka'ak"na(angang !ak$k$*a !$la r"% ay !aaar"ng !aga!"% #a l( ng !ara!"ng %an a% !aaar"ng !aka&ag&ag #a !ga a##e% ng g(yern, Ka("lang &"% ang !ga 'a!$!$*$nan #a a'"%al #%k ng !ga GOCC# a% !ga #$(#"&"yary n"%, 5, Net !ending ) 'a$nang (aya& ng g(yern 'ara #a !ga $%ang n"%, Ka("lang &"% ang !ga $%ang na nal"k! !$la #a !ga 'rgra!ang ka$gnay ng !ga kr'ra#yng 'ag!a!ay- ar" ng g(yern,
ng onsepto ng "atakarang "ananalapi o
o
o
o
o
Ang 'a!a*alaan+ #a 'a!a!ag"%an ng angko *entral ng "ilipinas (*"), ay nag%a%ak&a ng !ga 'a!a!araan $'ang !a#"g$rng !a%a%ag ang ekn!"ya+ *"g"% ang 'angkala*a%ang 're#y, I% ay ("lang ka%"yakan na ang !a!a!ayan ay 'a%$ly na !agkarn ng kakaya*an na !aka("l" a% !a%$g$nan ang !ga 'anganga"langan ga!"% ang kan"lang k"n"%a !$la #a 'ag%a%ra(a*, Ang 'a%akaran #a 'ananala'" ay "#ang #"#%e!ang '"na""ral ng BSP upang makontrol ang supply ng salapi sa sirkulasyon. Ka$gnay n"%+ ang BSP ay !aaar"ng !ag'a%$'a& ng expansionary money policy a% contractionar y money policy. Ka'ag ang lay$n"n ng 'a!a*alaan ay !a*"kaya% ang !ga neg#yan%e na 'alak"*"n 'a !ag($ka# ng (agng neg#y+ "'"na%$%$'a& n"% ang e='an#"nary money policy , I(a(a(a ng 'a!a*alaan ang "n%ere# #a 'ag'a'a$%ang kaya !a# !ara!"ng !a!$!$*$nan ang !a*"*"kaya% na *$!"ra! ng 'era $'ang "&ag&ag #a kan"lang !ga neg#y, S$(al"%+ ka'ag ang demand ay !a# !a("l"# %$!aa# kay#a #a 'r&$k#"yn+ %a%aa# ang 're#y, Ka'ag %$!aa# na ang 're#y+ ang !ga !anggaga)a a% !ga e!'leya& ay *"*"ng" ng karag&agang #a*&, Mag($($nga "% ng 'ag%aa# ng 're#y ng !ga #al"k ng 'r&$k#"yn, Ka'ag ang 'ag%a%aa# #a 're#y ng !ga ("l"*"n a% ng !ga #al"k #a 'r&$k#"yn ay nag'a%$ly+ !a# lalng %a%aa# ang 're#y a% !ag'a'a%$ly ang !ga 'angyayar"ng $nang na(angg"%, U'ang !a")a#an ang kn&"#yng "%+ karan")ang nag'a'a%$'a& ng contractionar y money policy ang BSP $'ang !a(a)a#an ang 'agga#%a ng #a!(a*ayan a% ng !ga !a!$!$*$nan, Sa 'ag(a(a)a# ng '$*$nan+ na(a(a)a#an &"n ang 'r&$k#"yn, Ka#a(ay r"n n"% ang 'ag(a(a)a# #a #a*& ng !ga !anggaga)a kaya na!an ang 'agga#%a demand ay ($!a(a(a, Sa 'a!a!araang "%+ ($!a(a(a ang 're#y a% nag"g"ng &a*"lan #a 'ag(agal ng ekn!"ya, Ang kalagayang "% ang n"nana"# ng 'a!a*alaan $'ang !a'a(a(a ang "!'la#yn,
Ang #angko Sentra/ ng "i/ipinas at Sup/a5 ng "era B"lang %aga'anga#")a ng #ala'"+ 'a$%ang+ a% 'ag(a(angk+ ang Bangk Sen%ral ng P"l"'"na# ay "%"na%ag $'ang !a'angalagaan ang ka($$ang ekn!"ya ng (an#a, Nag'a'a%$'a& "% ng !ga e#%ra%e*"ya na !ag#"#"g$r $'ang ")a#an ang !ga #$l"ran"ng 'ang-ekn!"ya, Ang !ga 'a!a!araan na g"naga!"% ng BSP $'ang !a'anga#")aan ang #$'lay ng #ala'" #a #"rk$la#yn ay ang #$!$#$n&: E#%ra%e*"ya Paraan O'en Marke% G"naga!"% ng BSP ang #e$r"%"e# $'ang 'anga#")aan ang &a!" ng O'era%"n #ala'" #a #"rk$la#yn, B"("l" ang BSP ka'ag na"# n"% na !ag&ag&ag ng #ala'" #a #"rk$la#yn a% !ag(e(en%a na!an ka'ag na"# !ag(a)a# ng #$''ly #a ekn!"ya, Ang #e$r"%"e# ay 'a'el na k$!aka%a)an #a !ga a##e% ng (an#a a% nag#"#"l("ng garan%"ya #a %ran#ak#"yn na "%,
1 Pag%a%ak&a ng K"naka"langang Re#er(a
Re&"#$n%"ng ;$n%"n
Mral S$a#"n
Ba*ag" ng 'era#yn ng !ga (angk ang 'ag%a%a(" #a (a*ag" ng "&"ne'#"%ng 'era #a kan"la a% ang nala("ng (a*ag" ay !aaar"ng "'a$%ang $'ang l$!ag a% k$!"%a, Ang BSP ang nag%a%ak&a ng re#er(ang "%"na%a(" ng (angk na g"naga!"% $'ang !akn%rl ang &a!" ng 'erang lala(a# a% !aaar"ng "'a$%ang ng !ga (angk, K$ng ang lay$n"n ng BSP ay !ag&ag&ag ng 'era #a #"rk$la#yn+ "(a(a(a n"% ang k"naka"langang re#er(a ng !ga (angk $'ang !a# !ara!" ang "'a$%ang, Ang !$l%"'l"er eJe% ay "naa#a*ang !akag'a'a#"gla #a ekn!"ya, Ng$n"% k$ng k"naka"langan na!an na (a)a#an ang #(rang &a!" ng #ala'" a% !a")a#an ang "!'la#yn+ "%"na%aa# ng BSP ang !ga k"naka"langang re#er(a ng !ga (angk, Ang !ga (angk ay naka*"*"ra! &"n ng 'era #a BSP ("lang 'an&ag&ag #a kan"lang re#er(a, D"#$n% ra%e ang %a)ag #a "n%ere# na "'"na'a%a) #a 'ag-$%ang ng !ga (angk #a BSP, Ka'ag na"# ng BSP na !a(a)a#an ang #ala'" #a #"rk$la#yn+ "%"na%aa# n"% ang &"#$n% ra%e, Sa gan"%ng #"%)a#yn+ "")a# ang !ga (angk na !ang*"ra! #a BSP a% !ag%ag ng !a# !alak"ng re#er(a na la!ang kaya *"n&" !a&arag&agan ng #ala'" #a ekn!"ya, Ng$n"% k$ng na"# ng BSP na !ag"ng !a#"gla ang ekn!"ya+ "("na(a(a n"% ang "n%ere# ng 'ag'a'a$%ang #a !ga (angk, Sa 'araang "%+ *"n"*"kaya% ng BSP ang !ga (angk na g$!a)a a% k$!"l# ayn #a lay$n"n ng BSP, G"naga)a "% $'ang !a'a%a%ag ang kalagayang 'ananala'" ng (an#a nang *"n&" g$!aga!"% ng an$!ang 'a%akaran,
