SATUAN ACARA PENYULUHAN
Oleh:
CUT LIA RAHMAWATY DJAUHARI., S.Kep SARTIKA SAR TIKA ARDANIKA., S.K S. Kep RAISHA ARMALIZA., S.Kep
KEPANITERAAN KLINIK KEPERAWATAN SENIOR FAKULTAS KEPERAWATAN UNSYIAH BANDA ACEH 2014
SATUAN ACARA PEMBELAJARAN (SAP)
Pokok bahasan bahasa n
: NUTRISI PADA PADA IBU MENYUSUI
Sasaran Sasar an
: IBU MENYUSUI DIRUANG RAWA RAWAT INAP KEBIDANAN
Hari/ Tanggal
: Kais / !" #an #an$ari %"&'
Wak($ Wa k($
: %" )ni(
&* T$+$an Ins(r$ksional U$ S)()lah ,ilak$kan -)n.$l$han ib$ )n.$s$i )ahai ()n(ang as$-an n$(risi s)laa )n.$s$i %* T$+$an Ins(r$ksional Kh$s$s S)()lah S)()lah ,ib)ri ,ib)rikan kan -)n.$ -)n.$l$h l$han an s)laa s)laa &0%" &0%" ' ,ari ,ari 1 orang orang ib$ )n.$ )n.$s$i s$i a-$ : a* M)n.)b$(kan -)ng)r(ian n$(risi b* M)n.)b$(kan an2aa( n$(risi s)laa )n.$s$i 3* M)n.)b$(kan n$(risi .ang ,ian+$rkan s)laa s)la a )n.$s$i !* Ma()ri -)nga+aran: a* P)ng)r(ian n$(risi b* Man2aa( n$(risi s)laa )n.$s$i 3* N$(risi .ang ,ian+$rkan s)laa )n.$s$i '* M)(o,) -)nga+aran a* 4)raah b* Tan.a Tan.a +a5ab 6* M),ia .ang ,ig$nakan a* 7)a2l)( b* l)bar balik
8* Pros)s -)n.$l$han N
Wak($
o &
Taha-an
K)gia(an
K)gia(an 6 )ni )ni((
P)nga+ar P)b P)b$k $kaa aan n &* M) M)b)ri b)ri Sala Sala %* M)n+)laskan T$+$an Dan
Ib$ )n.$s$i &* M)n+a5ab Sala %* M)-)rha(ikan ,an
Ma()ri Ma()r i Yang Yang Akan
)n,)ngarkan
Disa-aikan
!* M)n+a5ab
!* E9al$asi a5al ()n(ang .ang akan ,ib)rikan %
&" )ni(
K)gia(an
A* P)n+)lasan Ma()ri
in(i
&* Mahasis5a M)n+)laskan
&* Ib$ )n.$s$i )n.$s$i
a* P)ng)r P)ng)r(ian (ian N$(risi N$(risi b* Man2aa( N$(risi S)laa
)-)rha(ikan ,an )n,)ngarkan ,)ngan
M)n.$s$i 3* N$(risi N$(risi Ya Yang P)rl$ka P)rl$kan n
s$ngg$s$ngg$h
S)laa M)n.$s$i B* Tan.a +a5ab &* Mahasis5a )b)rikan
&* Ib$ )n.$s$i )nan.akan hal .ang
k)s)-a(an -a,a ib$
b)l$ ,ik)(ah$i
)n.$s$i $n($k b)r(an.a ()n(ang n$(risi ib$ )n.$s$i
%* Ib$ )n.$s$i )rasa -$as ,an )ng)(ah$i
%* Mahasis5a )n+a5ab
+a5aban
-)r(an.aan ,ari ib
%$ -)r(an.aan
)n.$s$i
,ari .ang
,ia+$kan
4* E9al$asi hasil
•
I b$ b$ )n.$s$i )n+a5ab -)r(an.aan
•
Mahasis5a )nan.akan
.ang ,ia+$kan
()n(ang &* P)ng)r(ian n$(risi %* Man2aa( n$(risi s)laa
ahasis5a
)n.$s$i
!
6 )ni )ni((
P)n$ P)n$($ ($-
&* Maha Mahasi sis5 s5aa M)n. M)n.i i-$ -$lk lkan an &* Ib$ )n.$s$i Isi P)n.$l$han P)n.$l$han Yang ang T)lah T)lah
)ahai isi
Disa-aikan
-)n.$l$han
%* Mahasis5a )ng$3a-kan
%* Ib$ )n.$s$i
()ria kasih
)n+a5ab
!* Sala -)n$($-
!* Ib$ )n.$s$i )balas sala
1* Kri()ria E9al$asi &* S(r$k($r 7P ,an ),ia ()lah ,ib$a( ,an ,ikons$l(asikan -a,a -)bibing Ib$ib$ )n.$s$i ,ib)ri(ah$kan T)-a( -)n.$l$han ()lah ,isia-kan* T)-a( %* Pros)s P)n.$l$han ,ilak$kan s)s$ai ,)ngan +a,5al .ang ()lah ,i()(a-kan Ib$ib$ )n.$s$i .ang ha,ir ak(i2 )ngik$(i -)n.$l$han Mahasis5a a-$ )n.a-aikan a()ri ,)ngan baik !* Hasil S)$a ib$ib$ )n.$s$i )ngik$(i -)n.$l$han ,ari a5al hingga akhir
MATERI PENYULUHAN : NUTRISI IBU MENYUSUI
A. Pengertian Nutrisi Ibu Menusui
N$(risi a,alah s$bs(ansi oraganik .ang ,ib$($hkan organis) $n($k 2$ngsi noral noral ,ari ,ari sis() sis() ($b$h ($b$h -)r($ -)r($b$h b$han an -))lih -))liharaa araan n k)s)ha k)s)ha(an (an** N$(risi N$(risi ,i ,a-a(kan ,ari akanan ,an 3airan .ang s)lan+$(n.a ,i-)ros)s ol)h ($b$h*
M)n.$s$i a,alah -ros)s -)b)rian s$s$ k)-a,a ba.i a(a$ anak k)3il ,)ngan air air s$s$ s$s$ ib$ ib$ ;ASI ;ASI<< ,ari ,ari -a.$, -a.$,ara ara ib$* #a,i pengertian nutrisi ibu menyusui akanan .ang ,i,alan.a ,i,alan.a ()rkan,$ng ()rkan,$ng ban.ak =a(=a( .ang b)ran2aa( b)ran2aa( adalah akanan bagi ba.i s)-)r(i : 9i(ain karbonhi,ra( ,ll* .ang ,ib$($hkan ba.i ,ari asi sanga( -)n(ing bagi -)rk)bangan ba.i $n($k -)r($b$han -))liahraan k)s)ha(an ,an k)g$naan lainn.a* Ib$ )n.$s$i )b$($hkan kons$si inial %*!"" kalori -)rhari* T)n($ sa+a b)r$-a )n$ ,)ngan gi=i s)ibang ,an b)raga akanan*k)b$($han akan -ro()in )ningka( ,an -as(ikan s)(ia- akanan ()r,a-a( -ro()in ,)ngan (akaran .ang s)s$ai ,)ngan ,)ngan k)b$($han k)b$($han ,aging ,aging akanan akanan la$( ()l$r ka3angka3an ka3angka3angan gan (ah$ ,an b)rbagai -ro,$k s$s$ )r$-akan s$b)r -ro()in .ang baik* K)b$($han akan kalsi$ akan ()(a- (inggi s)-)r(i haln.a -a,a 5ak($ s),ang )n.$s$i ib$ )n.$ )n.$s$i s$i har$s har$s in$ in$ s)(i,ak s)(i,akn. n.aa !' +)nis +)nis akan akan ka.a ka.a kalsi$ kalsi$ s)(ias)(ia- hari* hari* Pro,$ksi ASI ASI +$ga )b$($hkan as$-an air* +a,i -aling (i,ak in$lah % li()r air* B. Man!aat Nutrisi bagi ibu "enusui
&* Un($k -)$lihan -)$lihan k)s)ha(an k)s)ha(an ib$ s)()lah )lahirkan )lahirkan %* M)-)r(ahan M)-)r(ahankan kan sirk$lasi sirk$lasi .ang .ang a,)k$a( a,)k$a( bagi bagi ib$ s)laa s)laa -ros)s -ros)s -)$li -)$lihan han !* M)ningka(k M)ningka(kan an -)r(aha -)r(ahanan nan ($b$h ($b$h s)laa -ros)s -)$lihan -)$lihan A,a b)b)ra-a .ang )-)ngar$hi -ros)s lak(asi : &*
P)ngar$h akanan )ra( kai(an.a ,)ngan 9ol$) ASI .ang ,i -ro,$ksi -)r hari
%* Pro()in Pro()in ,)ngan a,an.a a,an.a 9ariasi in,i9i,$ in,i9i,$ aka ,ia a+$rkan -)nabahan -)nabahan bahan bahan &6%" gra -ro()in s)hari !* S$-l))n(as S$-l))n(asi i +ika akanan s)hari s)ibang s)ibang s$-l))n( s$-l))n( (i,ak ,i -)rl$kan -)rl$kan k)3$ali +ika k)k$rangan sa($ a(a$ l)bih =a( gi=i* '* Ak(i9i(as Ak(i9i(as -a,a -)r3obaan -)r3obaan h)5an ;,)ngan ;,)ngan an$sia b)l$ b)l$ ()li(i < ,ik)(ah$i bah5a ak(i9i(as 2isik ()rlal$ b)ra( ,a-a( )n$r$nkan -ro,$ksi asi* Hal hal .ang har$s ,ihin,ari ib$ )n.$s$i :
&* #angan in$ ko-i .ang b)rl)bihan karna ,a-a( )rangsang gin+al b)rk)r+a l)bih k$a( .ang )n.)babakan s)ring b$ang air k)3il -a,ahal s)laa )n.$s$i ))rl$kan ban.ank 3airan** %* M)rokok +$ga ,ilarang s)lain akiba( akiba( -asi2 ,ari )2)k rokok rokok .ang ,ihisa- -ar$ -ar$ ba.i niko(in .ang a,a ,ala ()baka$ )ngalir )lal$i ASI k)($b$h ba.i akiba(n.a ba.i k)ra3$nan niko(in* !* akanan .ang )n.)babkan al)rgi bagi ib$ ,an ba.in.a al)rgi* Makanan .ang (i,ak bol)h ,i kons$si ib$ )n.$s$i : &* Maka Makan n .an .ang g ()rl ()rlal al$ $ -),a -),ass %* Maka Makan n .an .ang g ()rl ()rlal al$ $ -), -),as as !* Makana Makanan n .ang .ang ban. ban.ak ak )nga )ngan,$ n,$ng ng MSG MSG Saa haln.a ,)ngan 5ak($ )n.$s$i 5ani(a .ang s),ang )n.$s$i anakn.a +$ga ))rl$kan $ns$r $ns$r gi=i gi=i ,ala +$lah .ang ban.ak bahkan l)bih l)bih ban.ak ,ari s)asa )n.$s$i* B),an.a a,alah -a,a 5ak($ )n.$s$i =a( akanan i($ langs$ng ,ib)rikan ol)h ib$ ,)ngan -)ran(ara ,arahn.a* S),angkan -a,a 5ak($ )n.$s$i akanan i($ ,ib)rikan )lal$i ASI* Air s$s$ i($ s)n,iri )ngan,$ng kirakira 18" kalori&% gra -ro()in '6 gra l)ak la3(os) gara ka-$r 9ia(ain ,ll*
C. Nutrisi ang #i$er%u&an #i$er%u&an ibu "enusui "enusui 'a%ri
K)b$($han kalori -a,a asa )n.$s$i +a$h l)bih b)sar ,iban,ingkan -a,a 5ak($ )n.$s$i* Pa,a $$n.a 5ani(a )n.$s$i ))rl$kan (a bahan 6"" kalori ,i a(as k)b$($han hariann.a* K)b$($han ini akan +a$h l)bih ban.ak lagi a-abila )n.$s$i ba.i k)bar* S)kali-$n ($b$h )n.i-an ban.ak l)ak
-a,a 5ak($ )n.$s$i si-anan ()rs)b$( (i,ak akan )n3$k$-i s)l$r$h k)b$($han kalori* Prtein
Wani(a )n.$s$i )b$($hkan -ro()in !"'" > l)bih ban.ak ,ari k)b$($han noral noral** Un($k Un($k ))n$ ))n$hi hi k)b$($ k)b$($han han s)laa s)laa )n.$ )n.$s$i s$is)(i s)(iaa- hari hari har$s har$s )ngkons$si 86 g -ro()in s)laa 8 b$lan -)r(aa ,ilan+$(kan 8%g s)laa 8 b$lan k),$a* B)b)ra-a -)n.)li,ikan )n.)b$(kan k)b$($han -ro()in s)laa )n.$s$i bahkan l)bih b)sar ,ari angka angka (a,i* A-abila sang ib$ k$rang )ngkons$si -ro()in aka -ro,$ksi air s$s$ -$n b)rk$rang 3a,angan -ro()in ,ala ($b$h +$ga akan b)rk$rang* Bahan aka akana nan n
s)ba s)baga gaii
s$b s$b)r )r
-ro( -ro()i )in n
k$al k$ali( i(as as
(ing (inggi gi a,al a,alah ah
ikan ikan
,an ,an
s)a2oo,$ng s)a2oo,$nggas,a gas,aging ging sa-iha(i ,an ()l$r* ()l$r* S$b)r S$b)r lain a,alah s)$a +)nis ka3ang *s$s$ ,an -ro,$k olahann.a s)-)r(i k)+$ ,an .og$r( ka.a -ro()in* HA
Asa l)ak ,oksah)0sa)noa( ; DHA < aa( -)n(ing bagi -)rk)bangan ,a.a liha( ,an )n(al ba.i* As$-an DHA b)r-)ngar$h langs$ng -a,a kan,$ngan DHA ,ala ,ala air s$s$, s$s$,agi aging ngha( ha(ii-a,i a,i-a, -a,ian ianka ka3an 3ang g -olong -olong,a ,an n k)n(an k)n(ang g a,alah s$b)rs$b)r 9i(ain B8 .ang baik
'arb*i#rat
Karbohi,ra( ko-l)ks a,alah salah sa($ s$b)r 9i(ain B ,an in)ral ()rbaik $n($k $n($k -)r($ -)r($b$h b$han an ba.i* ba.i* D)ngan D)ngan ,)iki ,)ikian an s)laa s)laa )n.$ )n.$s$i s$i an,a an,a har$s har$s )ngkons$si akanan .ang ban.ak ban.ak )ngan,$ng karbonhi,ra( ko-l)ks* Cairan
Ib$ )n.$s$i sanga( )b$($hkan 3airan agar ,a-a( )nghasilkan air s$s$ ,)ngan 3)-a( ha-ir ?"> air s$s$ ib$ ()r,iri ,ari ,ari air* Min$lah ,)la-an g)las -)r hari a(a$ l)bih +ika $,ara -anasban.ak b)rk)ringa( ,an ,)a* Saur+ sauran , Bua*+bua*an
S)laa S)laa )n.$ )n.$s$i s$i k)b$($ k)b$($han han sa.$ra sa.$ran n ,an b$ahb b$ahb$ah $ahan an )ning )ningka( ka( $n($k $n($k )n+ain a,an.a 9i(ain .ang )s)nsial lain ,ala air s$s$*#$lah k)b$($han a,alah ! -orsi s)haribaik sa.$ran b)r5arna hi+a$ a$-$n sa.$ran ,an b$ah b$ahan b)r5arna k$ning* 'a%siu"
Kalsi$ ban.ak )ban($ -)r($b$han ($lang ,an gigis)r(a )ningka(kan 2$ngsi o(o( ,an s.ara2* K)b$($han kalsi$ s)laa )n.$s$i (i,ak )ningka( as$-an harin.a har$s ()r+ain* Wani(a )n.$s$i b)r$sia &? (ah$n k)a(as )ngkons$si &"""g kalsi$ -)rhari*bila as$-an kalsi$ ,ari akan (i,ak )n3$k$-is)3ara alai ASI akan akan )nga )ngabil bil kalsi$ kalsi$ ,ari ,ari ($lang ($lang** Akiba Akiba(n. (n.aa akan akan b)r)si b)r)siko ko b)sar b)sar )ngalai 2rak($r ; -a(ah ($lang<*