Sadržaj 1. Uvod
2
1.1. Istorija
2
1.2. O autoru
3
2. Analiza dela -Drugi svezak KLASE I UPRAVLJANJE LJUDIMA
4
2.1. Plemstvo kao faktična klasa
4
2.2. Plemićki život
6
2.3. Viteštvo
7
2.4. Pretvaranje faktičnog plemstva u plemstvo po pravnom položaju
8
2.5. Klasne razlike u krilu plemstva
9
2.6. Sveštenstvo i profesionalne klase
10
3. Tradicionalne vlasti kraljevstva i carstva
11
3.1. Geografija kraljevstava
11
3.2. Tradicija i priroda kraljevske vlasti
12
3.3. Prenošenje kraljevske vlasti-dinasički problemi
13
3.4. Carstvo
14
4. Od teritorijalnih kneževina do utvrđenja (kaštel)
14
4.1. Teritorijalne kneževine
15
4.2. Grofovnije i utvrđenja
15
4.3. Područja pod crkvenom vlašću
16
4.4. Neredi i borbe protiv nereda
17
5. Monarhija
17
5.1. Jedna nova monarhija: Kapet.
17
5.2. Jedna arhaička monarhija-Nemačka
18
5.3. Anglo-Normanska monarhija
19
5.4. Nacionalnost
20
6. Osnovna obeležja i karakteristike Evropskog feudalizma
20
Zaključak
21
Literatura
22
2
1. Uvod Feudalizam je naziv je društvenog odnosa koji je prevladavao u srednjem veku, a činili su
ga
feudalci
(zemljoposjednici
-
nasljednici
robovlasnika
u
robovlasničkim
društvima odnosno plemenskih poglavara u plemenskim zajednicama), zakupnici i feudi zemlja koju su seljaci zakupljivali od feudalaca. 1.1 Istorija Društveno raslojavanje je u novim germanskim državama teklo vrlo brzo. Nakon seobe plemenske starešine i ugledniji članovi zajednice dobili su veće posede. Tokom 8. i 9. veka na takvim velikim posedima radi raznolika radna snaga. Uređeni zemljišni posed nazivao se feud i bio je podeljen na dva dela. Veći deo je vlasnik feuda, feudalac, dao u zakup seljacima (naseljenik, zakupnik), a manji deo na kome se nalazio i feudalčev dvor, ostavio je za sebe. Seljaci – zakupnici bi se obavezali da će uz zakupljenu parcelu, određeni deo dana u godini raditi na feudalčevom delu poseda s kojeg je sav prihod pripadao feudalcu. U nemirnim vremenima sitni su posednici tražili zaštitu moćnijih, a isto bi se događalo i za nerodnih godina kakve su bile česte u uslovima slabo razvijenog načina zemljoradnje. Predajući se u zaštitu veleposedniku, seljak bi mu predavao svoju zemlju. Odmah bi je i dobijao nazad, ali ne više kao svoje vlasništvo. Tako bi stekao zaštitu, a veleposjednik ga je pomagao semenjem, alatom i ostalim potrebštinama. Iako je ostao lično slobodan, postao bi zavisan o gospodaru. Takvi seljaci su nazvani kmetovima. Vremenom su i seljaci zakupnici pretvoreni u kmetove, pa je nestalo razlika u njihovom položaju. S dela poseda što ga je sam obrađivao, kmet je bio dužan vlastelinu davati određeni deo proizvoda u obliku stalnih davanja. Veličina davanja zavisila je o pogodbi između feudalca i kmeta. U ranom srednjem vijeku Evropa je bila slabo naseljena, smrtnost stanovništva je bila velika, a česte epidemije kuge te provale osvajačkih naroda poput Mađara i Normana su stvarale dodatne probleme. Neretki su bili sukobi velikaša i pretendenata na kraljevsko presto, pri čemu su najviše stradaali seljaci. Zbog toga je na vlastelinstvima često nedostajalo kmetova, pa su feudalci nastojali privući kmetove susjednih vlastelina, nudeći im bolje uslove.Jedno od glavnih obeležja srednjovjekovnog društva činio je vazalsko-seniorski odnos, uzajamni odnos vernosti između dvoje slobodnih ljudi. Činom stavljanja u zaštitu bila je stvarana doživotna veza između moćnijeg pojedinca (senior) koji bi u zaštitu uzimao slabijeg pojedinca (vazal). Senior bi se svome vazalu obavezao na razne
3
vidove zaštite, primerice zastupanjem pred sudom, osiguravao pomoć u hrani i odjeći, često i stan ili zemljišni posed. Vazal bi zauzvrat morao slušati seniora i vršiti za njega razne druge usluge, tačno određene ugovorom, koje su uključivale i vojnu službu u slučaju potrebe. Vazal je mogao imati i svoje vlastite vazale kojima bi on bio senior. Vazalska je obaveza značila podložnost senioru uz poštovanje koje se prvenstveno manifestovalo kroz spoljašnje znakove poštovanja. Kako u razdoblju ranog srednjeg veka nije bilo novca, svaka se služba, posebno vojna, plaćala darovanjem zemlje. Tako bi, nakon položene vazalske zakletve, senior svome vazalu ustupio zemljišni posjed, feud. Veličina poseda je varirala u odnosu na moć seniora i važnost vazala. Najveće feude svojim vazalima je davao kralj, ali bilo je i feuda sitnih plemića koji su imali jednog ili dva kmeta. Do kraja 11. veka proces feudalizacije je bio uglavnom dovršen u zapadnoj i velikom dijelu srednje Evrope, pa se razdoblje od 9. do 11. veka naziva razdobljem klasičnog feudalizma. Sredinom 13. veka feudalni poredak je zapao u krizu razvojem slobodnih kraljevskih gradova i jačanjem kraljevske vlasti, a tekom 15. veka u zapadnoj Evropi počinje nestajati kao dominantan oblik, iako su se neki oblici zadržali do 19. veka. Feudalizam u velikom delu Evrope je ukinut revolucijama 1848. 1.2 O autoru Francuski medievist Marc Léopold Benjamin Bloch, jedna je od najsnažnijih ličnosti u francuskoj progresivnoj istorijskoj nauci izmedju dva svetska rata. Rođen je 6.VII.1886. u Lionu, gde mu je otac Gustave Bloch, bio professor istorije starog veka na Filozofskom fakultetu, ali pošto on biva ubrzo prebačen u Pariz, Marc provodi svoje detinjstvo upravo u Parizu. Posle završenih studija, Marc je u toku 1908-1909. godine proširivao svoje znanje na univerzitetima u Lajpcigu i Berlinu. Već tada je svoj interes usmerio na istoriju srednjeg veka. Pristupajući tako prošlosti svoje zemlje u razdoblju feudalizma, on odmah ulazi u temelje toga društvenog sistema. Posle prvog svetskog rata biva izabran kao predavač srednjovekovne istorije na Filozofskom fakultetu u Strazburu. Tada je mogao da natavi rad na svojoj tezi, pa je 1920.godine doktorirao na Sorboni. Preminuo je 16. juna 1944. godine. Njegovo najpoznatije delo , "Feudalno društvo" , nas slikovito uvodi u ta mračna vremena.
4
2. Analiza dela II SVEZAK
2.1 Plemstvo kao fakticna klasa 2.1.1 Nestanak starih aristokratija po krvi Svaka vladajuća klasa nije plemstvo. Da bi dobila to ime, mora ispuniti dva uslova: mora imati poseban pravni položaj, a taj položaj mora prenositi u nasledstvo. Potrebno je pored toga, da društvene prednosti, kao što je naslednost, budu pravno priznate. Nema pravog plemića koji nemože da dokaže da su takve povlastice uživali njegovi preci. Kod mnogih naroda su postojale takve porodice; službeno obeležene nazivom "plemići"; kod Germana Edelinge1; u latinskim tekstovima nobiles2, a u franačkoburgundskom kao adelenc3. Te su porodice uživale tačno određene pogodnosti, jednostavno oni su bili "skupocenijeg rođenja4" od ostalih ljudi. Oni su poticali odstarih rodova mesnih vođa. Većina tih porodica su po malo gubila svoju političku vlast u monarhijama, ali su one pored svega toga sačuvale mnoga obeležja svoga ugleda, zbog čega su bile posvećeni sloj društva. Naprotiv, te razlike nisu nadživele doba varvarskih kraljevstava. Mnogi rodovi Edelinga su se već rano ugasili. Kod Franaka je ta aristokratija postojala u davno doba, oni su nestali još pre naših prvih pisanih spomenika. U novim kraljevstvima živi su razlozi za nejednakost među slobodnim ljudima bili drugog oblika: bogatstvo, zajedno sa moći, svojom posledicom; i služba kralju. Mada je i jedno i drugo obeležje u praksi prelazilo sa oca na sina, ipak je ostajao slobodan put podjednako nenadanim usponima i padovima. 2.1.2 Različita značenja reči "plemić" u prvom razdoblju feudalizma U onim danima, kad su toliki ljudi morali pristati na to, da zemlju dobiju od nekog seniora, činilo se, da je toj podložnosti moguće izbeći samo kad je nekog obeležavao znak superiornosti (noble, edel). Medjutim, vremenom te plemiće, koji su u stvari bili skromni ljudi, od kraja XI. veka gotovo u opšte ne susrećemo. Ta je društvena kategorija u velikom delu zapadne Evrope, nestajući postepeno, gotovo potpuno nestala.U franačko doba su bezbrojni robovi dobili slobodu. Prirodno je, da porodice, koje su bile slobodnije od roba, nisu te uljeze prihvatili kao sebi jednake.Zbog toga su još početkom XI. veka počeli da se 1
Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 336. Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 336. 3 Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 336. 4 Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 336. 2
5
primenjuju slogani koji glase: " Biti plemić, znači ne imati među precima nikoga, ko bi bio podložan robovanju5". Medjutim postojali su pojedinci, koji su bili podanici nekog seniora, ali su pored svega toga zadržali svoju slobodu. Takva osobina je sebi prepisivala osećaj neke posebne časti, a nije bilo suprotno tadašnjem vremenom nazvati ga "plemenitošću 6". To je u to vreme bilo teško nametnuti javnom mnjenju.Istoznačost reči plemić i slobodan je ostavila trajnih tragova samo u vojničkom vasalitetu. Titula vazala se nije nasleđivala, a oni su bili veoma slobodni. Kao oružana pratnja oni su dobijali položaj aristokratije, i od drugih se razlikovaki imenom plemstva. i napokon, na još nižem stepenu, ta reč se koristila za izdvajanje najmoćnijih, najstarijih i najuglednijih porodica, koje nisu imale ropsko poreklo, ni u nekoj vrsti zavisnosti. Iako je plemstvo kao klasa još uvek bilo nepoznato, potpuno se može govorizi o društvenoj klasi plemića i možda plemićkom načinu života. 2.1.3 Plemićka klasa, vlasteoska klasa Ta klasa se često nazivala i zemčjoposednička klasa. Prihode su dobijali na temelju svog gospodarstva nad zemljom, carina sa mostova i puteva, sajmova, poreza. Plemić je pre svega bio senior. Tu se pojavljuju najveći problemi. Najveći broj vlasteoskih rodova nasumnjivo je poticao od pustolova, oružane pratnje, bogati seljaka ...Vlastelinstvo je u velikom delu Evrope bila zastarela pojava. Vremenom se ona i gubi. Ali, sigurno se na tome stvaralo i naše društvo. 2.1.4 Ratničko zvanje Plemići su telom i dušom bili obavezni na vršenje svoje prave funkcije. To je bila ratnička funkcija. Vremenom su doneseni zakoni koji zabranjuju nošenje oružja nižim klasama, napredkom pravne hijerarhije i relativnim smirenjem nereda. Srednjovekovne vojske se nisu samo oslanjale na plemiće. Svaki senior je plaćao svoju pešadiju. Plemić se borio na konju, ili je bar, u toku akcije, silazio na zemlju, u pokretu ucestvovao na konju. Bio je opremljen potpunim naoružanjem: koplje, mač, buzdovan, šlem, kovano odelo, štit... Na njegovom putu ga je uvek pratio konjušar. Za njih rat nije bio samo dužnost prema senioru, kralju i rodu. On je bio centar i smisao života.
5 6
Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 339. Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 339.
6
2.2. Plemićki život 2.2.1 Rat Vitko i mišićavo telo ipak nije bilo dovoljno za lik idealnog viteza. Potrebno je svemu tome dodati hrabrost. I baš zbog toga, što pruža priliku da se istaknu, oni vole toliko rat. Vitezu, naviknutom da se ne boji opasnosti, rat mu je služio kao lek protiv dosade. Rat je bio obaveza, a često i zadovoljstvo; ali vitezu je on nametao osećaj časti. Najlepšim darom se sigurno činilo dopuštenje da se pljačka, to je i bio osnovni njihov prihod, u ljudima i plenu. Ti ratovi su bili surovi, puno krvi, masakra, pljačkanja, uništavanje objekata...Ipak ti ratovi su isticali društveni krug plemenitih ljudi. 2.2.2 Plemić kod svoje kuće Plemić dok nije bio u ratu svoje je većinsko vreme provodio kod kuće. Oni su se brinuli da zaštite svoj dom od napada. Utvrdjene villae, se u IV. veku pojavljuju u Galiji. One su bile jednostavnog tipa. Osim zaštite plemića one su pružale zaštitu i seljacima koji rade za njega. Ziveli su u neprestanom stanju uzbune. Svake noći je na kuli stražario izvidničar. Niže u dve ili tri sobe tesne tvrdjave gura se ceo mali svet stalnih stanovnika. Baron je živeo okružen vojnicima, poslugom, vazalima, plemićima... 2.2.3 Zanimanja i razonode Plemićke razonode su nosile beleg njihove ratničke ćudi. Lov, pre svega nije bila samo razonoda. U to vreme, kad je stoka bila nedovoljjno hranjena i slabo selekcionirana, meso od divljači je bilo, naročito kod bogatih luksuz i potreba. Turniri su bili bitan deo života plemića. Ti viteški turniri, osim zabave su pružali i izvor prihoda plemiću. Ali takođe su oni zahtevali
7
prilično visoke troškove, pa su njih održavali bogati plemići, baroni i kraljevi. Ljubitelji takvih borbi su putovali po svetu od turnira do turnira. 2.2.4 Pravila ponašanja Prirodno je da takva bogata i ugledna klasa ima svoj propis ponašanja, ali to je tek nastalo u drugom delu feudalizma. To je dovelo do stvaranja novog sloja "kurtoazija". Bez obzira da li se radilo o običnim navikama pristojnosti ili o pravim moralnim propisima, ili o skupu viteških vrlina čestitosti, odanosti i junaštva, domovina novog propisnika o vladanju su bili dvorovi Francuske. Takodje počela je da se razvija moda u Italiji. Plemićki krugovi nisu bili ni potpuno nepismeni, a još manje neprijemljivi za uticaj književnosti. To je dovelo i do razvoja lirske književnosti. Telesna uživanja su bila otvoreno realistična. Karakteristične crte udvorene ljubavi mogu se sažeti prilično jednostavno. Ona nema nikakve veze s brakom , ili , tačnije ona je izravno protiv njegovih zakona, budući da je ljubljena redovito udata žena, pa prema tome i ljubavnik nije njen muž. Razlikujući se tako svojom moći , bogatstvom i načinom života, pa čak i moralom, društvena je klasa pleamića oko XIII. veka bila potpuno jaka da se učvrsti kao pravna i nasledna klasa.
2.3. Viteštvo 2.3.1 Viteška posveta Od druge polovine XI. veka, različiti tekstovi počinju spominjati, da se počeo koristiti obred za pretvaranje nekog čoveka u viteza. Obred se sastojao od nekoliko pojedinih akata. Kandidatu, koji je tek prešao granicu mladosti, neki stariji vitez pre svega predaje oružje, karakteristično za njegov budući stalež. On ga opasuje mačem. Zatim udarac dlanom ruke, koji kum opali dečaku po vratu ili obrazu; francuski "paumee" ili "colee". Neki to smatraju da je to test snage, neki pak da se tako mladiću doživotno urezuje u sećanje to njegovo "obećanje", ili je taj udarac prenosio od jednog na drugog neku moć ili nadahnuće. Taj obred je dobio ime "adoubement7" (germanski glagol, udariti). Taj obred se završavao sportskom manifestacijom. Novi vitez se bacao sa konja i jednim udarcem probadao ili obarao lutku.
7
Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 368.
8
U prvom razdoblju feudalizma viteštvo je bilo strogo lična pravna veza. Vitez je ratovao na konju, opremnjen potpunom ratnom opremom. Posle XII. veka vitez se obredom i zeređivao. Stvarali su se određeni redovi, ordo. To se pojavilo otkad je crkva počela da učestvuje u tim obredima, posvećivanje mača.
2.3.2 Viteški zakonik Verski element nije samo uticao na duh u viteškom svetu. On je snažno delovao i na moralni zakon te grupe. Pre nego što neko postao vitez morao je da položi zakletvu, koja bi približila njemu njegove obaveze. Nisu je polagali svi novi vitezovi, jer nisu svi blagoslovili svoj mač. Sveštenici su takođe, od viteza očekivali pobožnost, odnosno da on mora svakog dana odlaziti na misu, petkom mora postiti. Takođe te molitve bi mu pomagale u njegovoj pravoj prirodi, a to je rat.
2.4. Pretvaranje faktičnog plemstva u plemstvo po pravnom položaju 2.4.1 Naslednost vazalske posvete i deljenje plemstva U zemljama, u kojima, zakonodavna tradicija nije nestala ili je ponovo oživela, novo pravo je napisano u zbirkama propisa. Godine 1152. jedna uredba Fridriha Barbarose zabranjuje seljacima da nose viteško oružje, i priznaje "zakonitim vitezom", samo onoga kome su to i preci bili pre njega; druga uredba iz 1187. godine zabranjuje seljačkim sinovima da se posvećuju u vitezove. U XII. veku rađa se nova snaga: gradski patricijat. To su bili trgovci, ko ji su bili uljezi medju novim viteškim poredkom. 2.4.2 Pretvaranje viteških potomaka u povlašćenu klasu Osećaj rodovskog dostojanstva postao je suviše neodoljiv, a da bi se ti zahtevi mogli večno održati. Njihovo nestajanje pojavljivalo u etapama. U provansi 1235. god., u Normandiji otprilike u isto vreme, još uvek se moglo samo sinu bez ikakve obaveze prenositi ugled i položaj. Međutima ako on želi da učestvuje u tim povlasticama morao je lično primiti vitešku posvetu. 9
U poslednjim godinama XIII.veka razvoj je bio svuda završen. Plemiće, zovu onoga ko je potomak viteškog roda. 2.4.3 Plemićko pravo Prema tradiciji, vazalske su veze bile onaj oblik zavisnosti, koji je priličio višim klasama. Ali tu, kao i svuda drugde, faktično stanje je zamenio pravni monopol. Nekad se čovek smatrao plemićem jer je bio vazal. Za vojničke vazale već odavno je vredelo pravo, koje se razlikovalo od opštih propisa. Njima nisu sudili isti sudovi kao i drugim zavisnim ljudima. Njihova lena se nisu baštinila kao druga imanja. Čak je i njihov porodični status nosio ožiljak njihovog društvenog položaja. Takodje da bi plemići osigurali, čistu krv, zabranjivali su mešanie brakove 2.4.4 Engleski izuzetak U Engleskoj, gde su vazalske i viteške institucije bile u potpunosti unesene, razvitak faktičkog plemstva tekao je u početku kao i na kontinentu. Ali je u XIII. veku skrenuo u različitom pravcu. Već 1180. i 1181. godine Henrik II donosi zakon da se svi podanici opreme oružjem prema svome položaju. Vremenom na ostrvu se viteška posveta pretvara u poresku ustanovu, pa ona zbog toga nije mogla postati središte za formiranje klase, koja će se osnivati na nasleđivanju. To što je engleska aristokratija očuvala veoma tesnu vezu sa stvarnošću, koja osigurava pravu vlast nad ljudima; je najveća korist, zato što je održala i prenela kroz iduće vekove.
2.5. Klasne razlike u krilu plemstva 2.5.1 Hijerarhija vlasti i društvenih nivoa Uprkos zajedničkim obeležjima vojničkog zvanja i posebnog načina života, grupa plemića po svom činjenicom , a zatim i po pravnom položaju nikad nije ni izdaleka bila društveno međusobom jednakih. Razlike po bogatstvu, moći, ugledu, stvorile su među njima hijerarhiju. Na najnižem nivou je bio " valvasor8", koji je bio vazal mnogih vazala, ali nije bio sam senior nekom drugom ratniku. To su obično bili mladići "bachelier 9". Čim je plemić postao starešina drugim plemićima, njegovo je dostojanstvo poraslo. Onda je ta osoba velikaš
8 9
Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 394. Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 394.
10
(banneret), viši starešina (captal), ili baron. Pesnici i istoričari su se služili sa još imena kao što su: "magnats10" (velikaši), "poestatz11" (moćnici), "demeines12" (gospodari). 2.5.2 Kmetski službenici i vitezovi Pojedini moćnik nije živeo bez posluge i zapovedao bez podređenih. I na najskromnijem seoskom vlastelinstvu postojao je gospoda rev predstavnik Bauermeister, koji je upravljao obradom dažbine, zahtevao kuluke, nadzirao njihovo izvršavanje...Svi ti podanici zanatlije, kućna posluga, glasonoše, upravnici zemalja, poglavari osoblja su imali ista imena, latinski ministeriales; francuski sergents; a nemački Dienstmanner. Među tim službenicima mnogi nisu bili slobodni, što je normalno gledajući na prethodna vremena. Ali bili su i suprotni primeri: npr. seljak je mogao biti načelnik. Takođe da bi imao svoju slobodu morao si da imaš bogatstvo. Sa tim bogatstvom bi dobijao ugled, snagu i položaj u hijerarhiji. Tako su se oko barona skupljali ministari, pa su bili ugledni zbog gospodareve blizine, i njihov ugled se povećavao izvršavanjem različitih zadataka. Oni su služili u sudovima i savetodavnim većima; kao svedoci pri pravnim činima.
2.6. Sveštenstvo i profesionalne klase 2.6.1 Crkveno društvo u feudalizmu U mnogim tadašnjim monarhijama bilo je suludno vladati bez pomoći crkve.U to vreme vladari su svoje postupke pravdali preko crkve. A crkva je vladare podržavala govoreći da su oni vladari od boga. Granica između sveštenstva i svetovnih ljudi niju u feudalnom društvu bila jasna i čvrsta. Ceo narod je živeo na nejasno određenom društvenom položaju. Ali sveštenstvo je bilo pravna klasa. Imalo je posebno pravo i pravosudne povlastice. Sveštenstvo je činilo mnogo redovnika, koji su bili podložni sve različitijim oblicima benediktinskog zakona. Na dnu lestvice svetovnog klera bili su vršioce dužnosti po seoskim imnjima; slabo obrazovani i plaćani malim prihodima. Na višim nivoima lestvice bili su imućniji i profinjeniji krugovi gradskih župnika, kanonika, sveštenika... Na vrhu su bili prelati: opati, biskupi i nadbiskupi. Ti sveštenski seniori bili su ravni najvećim baronima. Crkva je u to vreme svojom moći i ugledom učestvovala u svim aspektima života. 10
Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 394. Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 394. 12 Marc Bloch, Feudalno društvo, strana 394. 11
11
2.6.2 Seljaci i građani Pored seljaka postojali su trgovci i zanatlije. Građanin je iz prvog vremena građanskog doba delio sa vitezom ratničku ćud i običaj da nosi oružje. Dugo je vremena obrađivao svoja polja dok se nije obogatio da kupi seoska vlastelinstva. Građanin je ustvari živeo od razmene. Svoje izdržavanje je izvlačio iz razlike između kupovne i prodajne cene. Stupanje nove gradske opštine na istorijsku pozornicu obeležava čin pojave zakletih građana "komuna", koji su se zaklinjali na vernost. Postojale su i druge zakletve kao " zakletva prijateljstva" čak i različite organizacije kao "gildovi".
3. Tradicionalne vlasti kraljevstva i carstva Pre postojanja bilo kakvih kraljeva i careva, vrhovnu vlast u plemenskoj zajednici vršio je vrač ili sveštenik. Nisu ni kraljevi ni vojskovođe bili ti koji su prvi stavili ljudima plug u ruke i naselili ih u naselja. Svako pitanje su oni rešavali. Međutim kako su se plemena ujedinjavala, stvarala se potreba za vođenjem vojske, ratova i politike, nametnula se potreba za vladarem, koji ce imati moc da odlucuje na poljima gde svestenici, uglavnom zbog svoje posvećenosti Višim silama, nisu bili kadri to činiti. U feudalnom društvu zemlja je osnovna vrednost, pa se prema veličini zemljišnog prostora meri i društveni utjecaj njegova vlasnika. Iz ovog proizilza da je kraljevstvo ili monarhija oblik uređenja države na osnovama odnosa vazal-senior.
3.1. Geografija kraljevstava U periodu svoje najveće zapuštenosti, u zapadnoj Evropi postojalo je nebrojeno mnogo plemena, i neodređenih kraljevina: Kent, Ueseks, Eseks, Mercija, Nortembrija, Main, Ainou, ... Nije postojala nikakva teritorijalna uređenost niti geografska prepoznatljivost. Tipičan način promena geografskog uticaja nekog vladara na drugog je ili nasilnim sredstvima, ili jednostavni otkaz poslušnosti nekog feuda, koji bi zaštitu potražio od kakvog drugog vladara. Na mapi, koja prikazuje prilike u zapadnom delu Evrope, opaža se u mnoštvu feudalnih poseda, kneževina, kraljevstava i obrisi Francuskog i nemačkog carstva. Preteču Francuske osnovao je Koldvik (vladao 481. – 511. godine). Tu uspostavljaju državu Franačku, koja pokriva većinu današnje Francuske, Belgije i Holandije i zapadnih područja Nemačke.
12
Time su Franci stvorili istorijsko jezgro i moderne Francuske, Nemačke, Holandije i Belgije. Prelaz franačkog kralja Hlodoveha na nikejsko, a ne arijansko, hrišćanstvo pri kraju V veka predstavlja jedan od ključnih događaja u istoriji Evrope. Kasnije se proširila na Burgundiju, Bavarsku, Tirgindiju i Provansu. Pipin Mali se 751. krunisao za kralja. Njegov sin Karlo Veliki se 800. godine proglasio carem.
Prikaz teritorija kraljevstava i drugih feuda u zapadnoj Evropi
3.2. Tradicija i priroda kraljevske vlasti Tradicija kraljevske vlasi se u feudalizmu prenosila u okviru jedne porodice-plava krv, a često se iz političkih ili nekih drugih interesa porodice ukrštale. Naveli smo već Koldvikaosnivača Franačke države, čiju su državu nasledili njegovi sinovi, njih četvorica. Vladar se smatrao za vrhovnog gospodara, koji je pod sobom imao pronijare ili feudalne gospodare; ovi su opet druge imali pod sobom, i tako se kao lanac protezala potčinjenost jedna drugoj, dokle se nije došlo do prostih, najnižih pronijara, koji su bili vojnici ili konjanici i koji su završavali onaj lanac što se počinjao od vladaoca kao vrhovnog gospodara, mada je istoga gospodarstvo često vredilo ,samo po imenu. Da bi se imanje ovako stečeno i na ovakav način uređeno, održalo, uređen je za feudalne kuće i naročit red nasledstva koji je sprečavao deobu, davao pravo nasledstva samo najstarijem sinu, isključujući ostale. Time se na neki način red vazalskog imanja i potčinjenosti unosio i u same porodice, gde je vredilo samo pravo najstarijega. Zbog skoro neograničene vlasti, kraljevi i njihove porodice, kao i vlastela su se ponašali često po svojoj volji, neuvažavajući, ponekad i državne a kamoli interese običnog 13
naroda-njihovih podanika. Feudalna država sa kraljem na čelu predstavljala je trajan sistem oružane sile kojom se nad pokorenim narodima držala vlast i vršilo parasitiranje. U Teoderihovoj državi Istočnih Gota drugi su bili zakoni za povlašćene Gote (capillati), a drugi za pokoreno romansko stanovništvo (provinciales), slično u Burgundiji kao i u franačkoj državi Merovinga i Karolinga. Romanizovani Normani, pod vođstvom Viljema Osvajača, presecaju Anglima i Sasima svaku dalju nacionalnu egzistenciju i prve početke njihove narodne kulture, umetnosti i književnosti.
3.3. Prenošenje kraljevske vlasti-dinasički problemi Prenošenje kraljevske vlasti skoro uvek je sa sobom donosilo i probleme. Često puta se dešavalo da direktan naslednik ili abdicira, ili nasledi samo deo kraljevstva, ili u nekim slučajevima biva smaknut. Prenošenjem vlasti sa jednog suverena na drugi, različite interesne sfere kraljevstva pokušavaju da pridobiju što više za sebe. Kao primer, u Francuskoj dvorani su carstvo Karla Velikoga izdelili. Jedni su prigrabili vlast nad prostranim oblastima i prisvojili su sebi kao porodično nasledstvo nazive knezova ili markiza, koje su ranije kraljevi davali kao službene nazive; drugi su pograbili župe i pojedine krajeve i nazvali se vikontima (pod-knezovima), baronima ili gospodarima; treći su se zadovoljili kojom dolinom, ravnicom ili gomilicom sela. Gradove su nekad mogli imati samo kraljevi, ali sva ova otmičarska gospoda podigla na svojim zemljama i načinili ih središtima svojega poseda, sakupivši oko sebe veće ili manje čete ratnika. Uz to su u isti mah sva ova vlastela prigrabila sebi i znake prave vladareve vlasti, izricanje pravde, ratno pravo, a ponegde čak i kovanje novca. U to vreme u Francuskoj se prava vlast nalazila ne u kralja, koji se snizio gotovo do prostog vlastelina skoro jednakog s ostalima, a često mnogo siromašnijeg od ostalih, nego u vlastele koja je bila pravi gospodar zemlji. U rimsko doba i pre ovog razuzdanog vremena, nad zemljom je gospodarila vlast kralja ili monarha; tako je bilo i posle, kad se vremenom i teškim borbama kraljevska vlast otrgla cd ovih otmičara. kraljevska je vlast zasenjena, isključena i uništena prevlašćem feudalnih gospodara. Tako se dogodilo, da su na zapadu, a osobito u Francuskoj, kraljevi, deleći zemlju vojničkim starešinama za izdržavanje vojske, sami upravo ostali bez kraljevine, i da je posle trebalo voditi dugačku borbu za uspostavljanje državnoga jedinstva i kraljevske vlasti, kojom se to jedinstvo iskazivalo. Ali kad su se oni, vođeni svojim sebičnim interesom, jedanput odmetnuli od kralja kao od svoga vrhovnog starešine, i kad su se načinili gospodari u svojim feudima (pronijama), oni ne samo da se nisu više brinuli sami za svoje imovinsko 14
pravo, nego su počeli rastakati i iskonska imovinska prava u svojoj okolini ili u svome području svima mogućnim načinima. Pritisnuti samovoljom ove otmičarske uprave, oni su i sami često uviđali, da im je jedina odbrana od nasilja, jedini način da svoju imovinu održe, da se dobrovoljno odreku svoga prava i da se načine vazalima ili potčinjeni feudalnim gospodaraima.
3.4. Carstvo Carevi, kao i kraljevi, spadaju u monarhe. Ne postoji jedinstveno pravilo po kom se jedni razlikuju drugih, ali postoji više faktora (tumačenje istoričara, veličina i karakteristike zemlje kojom monarh vlada, titule izabrane od strane monarha) u odnosu na koje se razlika može napraviti. Međutim, osnovne karakteristike po kojima razlikujemo cara od kralja su sledeće: Monarh je izabrao titulu koja se u engleskom prevodi sa „imperator“, i/ili je ta titula prihvaćena kao ekvivalent terminu „imperator“ u međunarodnim diplomatskim odnosima. •
Monarh vlada nad drugim monarsima, bez oduzimanja titule istim
•
Monarh prihvata božanske ili druge visoko-rangirane religiozne karakteristike
•
Monarh vlada nad više država koje su nekada bile suverene i narodima različite nacionalnosti ili etničke pripadnosti13.
4. Od teritorijalnih kneževina do utvrđenja (kaštel) Teritorijalno uređenje u feudalnom dobu, nam dokazuje težnju za unutrašnjim uređenjem teritorije, delegirajući prava u hijerarhiji na niže plemstvo, sa manjim mogućnostima za odlučivanje. Tada, u to vreme, bio je najbolji način teritorijanog uređenja jedne feudalne države, čiji sastav su činili feudi ujedinjeni interesima i vazalstvom. I danas, u modernom dobu postoji slično razgranjavanje delegiranja vlasti u hijerarhiji demokratskog društva.
4.1. Teritorijalne kneževine Na vladarskoj lestvici feudalne hijerarhije, knez je ispod cara i kralja. Kneževina je dakle posed pod vlašću kneza. Izvorno je ovaj izraz označavao plemenskog ili seosokog 13
Izvor: www.wikipedia.org
15
poglavara među Slovenima, a kasnije, razvojem feudalnog društva, označavao je i monarha. U latinskim zapisima ovi kneževi obično nose titulu dux, što odgovara vojvodi. Ponekad im je pridavana i titula princeps14. Teritoriju kneževine može da sačinjava samo imanje odobreno od cara, sa pravom na upravljanje, ubiranje poreza, učešće u Krunskom savetu, pravo na grb, a ponegde i kovanje novca.
4.2.Grofovija i utvrđenja
U vreme franačke države, grof je kraljev činovnik na čelu administrativne jedinicenešto slično okrugu. U ime kralja, vrši upravne, vojničke i finansijske funkcije. U hijerarhiji feudalnog doba, titual grofa je po važnosti, odmah ispod kneza. Grofovija predstavlja upravni okrug u Franačkoj državi, sa grofom na čelu. Grofovija ima pravo na na lokalne zakone i naplatu putarine, a često su u ratovima predstavljali jezgro okupljanja jedinica sa tih teritorijalnih područja. Često se u dobu feudalizma grofovije bile grupisane, posebno na granicama monarhije, pod vlašću markgrofa. Utvrđenje ili kaštel je vrsta odbrambenog objekta, koja, za razliku od ostalih vrsta utvrđenja, nije morala da se smešta na nepristupačne položaje planinskih uzvisina, premda će i graditelji kaštela potražiti takav položaj koji će biti zaštićen kakvim prirodnim pogodnostima terena. Veća snaga njegove obrane ležala u novim arhitektonskim kvalitetama pojedinih branjenih dijelova kaštela. Kašteli su građeni najčešće radi odbrane, pa je ta njihova osnovna namena određivala njihov položaj u prostoru, njihov tlocrt i veličinu, te sav unutrašnji 14
Koji zapravo označava princa
16
raspored građevinskih sadržaja i delova. Kako su neka utvrđenja građeni u nedostatku sredstava i vremena, pod prisilom neprijateljskih napada, oni su ostale skromna odbrambena utvrđenja koje jedino trebaju zaštititi branioce. Ponekada su građeni i od drvene građe, tek da bi privremeno zadržali neprijateljske napade. Kule i zidovi utvrđenja uređeni su za odbran vatrenim oružjem, opremljeni potrebnim vezama i prohodnošću za branioce, zaštićenim prsobranima, puškarnicama i otvorima za smještaj teškog vatrenog oružja. Stambeni i životni prostor kaštela više je nosio obilježja renesansnog dvora, a manje srednjovjekovnih feudalnih palata. U prilikama gde je bilo manje ratnih opasnosti, utvrđenje je svojem gospodaru pružao mnogo više udobnosti, otvorenosti prema prirodi i okolini.
4.3. Područja pod crkvenom vlašću Godine 800., krunisanjem Karla Velikog15 obnovljeno je Rimsko carstvo u čijim je temeljima ideja o „zaštiti univerzalne crkve“, a iz koje je proisteklo gledište da car svoju carsku titulu dobija od pape, pomazanjem i krunisanjem. Vlast careva i kraljeva, dakle, potiče od crkve i potčinjena je papi, pa je car samo najviši papin vazal. I svi drugi, hijerarhiski niži vladari bili su samo papski vazali od koga su, štaviše, i svoju zemlju dobijali na dar. Zbog ovakvih jakih veza Crkve i države, odnosno monarhije, da bi obezbedili redovne crkvene prihode, crkveni veledostojnici su uživali prava ubiranja prihoda sa crkvenih poseda, darivanih od monarha. Zauzvrat, crkva je zauzvrat ojačava strukturu vlasti, po celoj vetikali, od monarha do kmetova. Na ovaj način kupovana je naklonost crkve, a crkva obezbeđivala stabilnost upravljanja nad posedima. Ostvaren prihod sa crkvenih poseda se koristio za učvršćavanje uticaja crkve na državu, slivajući se kroz namete u vidu „desetina“ ili „trećina“ u papski fond, odakle su se finansirali, na primer, i Krstaški ratovi.
4.4. Neredi i borbe protiv nereda U feudalnom društvu, države vode ratove radi porobljavanja i pljačke, teritorijalnog proširenja, sticanja novih poseda i iskorištavanja kmetova. Među najveće ratove ovog karaktera spadaju ratovi franačke države pod Karlom Velikim, turska osvajanja ... Ciljevi tih ratova su imali i dinastičko obeležje kao npr. Stogodišnji rat. Međusobnih ratova feudalaca ili 15
Latinski: Carolus Magnus, Nemački: Karl der Große
17
grupa feudalaca oko prevlasti i proširivanja teritorija na račun suparnika bilo je mnogo u razdoblju ranog feudalizma kad je rascepkanost bila najveća (Italija, Francuska, Rusija). Takvi ratovi, samo krupnih razmera su obeležje i kasnijeg razdoblja, poznatog kao kasni feudalizam. Razdoblje feudalnog društva su potresali i seljački ratovi. Feudalno iskorištavanje učinilo je položaj kmetova vrlo teškim i teralo ga na borbu, i to pogotovu onda kad se pojavljuju i robno-novčani odnosi, pa se kmetu nameću teške novčane obveze. Ekonomski razvoj i povećanja bogatstva dovodi i do pojave plaćenih vojski, koji vode rat za račun onog koji ih plaća. Takva vojska se upotrebljavala protiv pobunjenika, in a taj način je uvođen red u državi.
5. Monarhija Prema obliku vlasti i državnog uređenja monarhija se svrstava u prvu podelu a to je prema obliku vladavine (više pod vlada). Ova podela se uzima prema osobinama koje imaju nosioci vlasti, načinu dolaska na vlast, kao i prema odnosu vlasti i vladara prema građanima (pored monarhije u ovu podelu još se ubrajaju i diktatura i republika) U monarhiji vlast kralja je neograničena, nasledna i bez odgovornosti.
5.1. Jedna nova monarhija: Kapet Kapeti su bili članovi francuske vladarske porodice i dinastije koja je upravljala Francuskom od 987. do 1328. godine. Dinastija je ime dobila po svom osnivaču, Hugu Kapetu16. On je držao mali posed između reka Sene i Loare, sa gradovima Parizom i Orleanom. Njegovu vlast karakterišu nesigurnost i pometnja. Mogao se slobodno kretati svojim posedima, a po većini Francuske nije smeo da se kreće zbog opasnosti da bude zarobljen, pa otkupljivan uz veliku cenu. Van njegovog poseda, Francuska je imala mnoštvo različitih zakona. Postojalo je 150 različitih novčanih jedinica i mnogo jezika. Da se ujedini takva velika zemlja, kao što je bila Francuska bio je veliki zadatak i u doba jačih kraljeva. Postojala je stalna borba kraljeva i plemića. Igo Kape je imao brojne borbe sa vazalima u području Sene i Loare. Predstavnici dinastije su se borili protiv samovolje velmoža, moćnih vojvoda i 16
Igo Kapet ili Hugo Kapet ili Igo Kape (938—24. oktobar 996) je kralj Francuske (987— 996). Prvi je kralj Francuske iz dinastije Kapeta.
18
grofova. Ratovali su i protiv engleske vladarske porodice Plantagenet, koja je u Francuskoj držala Normandiju, Anžuj i Akvitaniju. Filip II pobedio je engleskog kralja Jovana bez Zemlje 1214. godine. Vlast vladara učvršćivana je dug niz godina, a Luj IX je to činio sudskim reformama. Uz jačanje države nastali su državni staleži koji su sa vladarem rešavali sva pitanja u državi. Posle smrti Karla IV 1328. godine, koji nije imao muških potomaka, dinastiju Kapet nasleđuje dinastija Valoa. Dinastija Kapet je vladala Francuskom 320 godina. To je bila najduža kontinuirana dinastija u srednjovekovnoj Evropi. Kada je umro 1314. Filip IV Lepi ostala su mu tri muška naslednika: Luj X, Filip V Visoki i Karlo IV Lepi. Najstariji sin Luj X relativno rano umire 1316. i ostavlja sina, koji umire iste godine, te ćerku Jovanu II od Navare. Srednji sin Filip V Visoki pušta glasine da Jovana od Navare nije ćerka od Luja X, nego je posledica majčine nevere. Filip V Visoki umire 1322, pa na vlast dolazi najmlađi sin Karlo IV Lepi. .
5.2. Jedna arhaička monarhija-Nemačka Sveto rimsko carstvo ili Sveto rimsko carstvo nemačkog naroda17 je naziv za nemačku feudalnu državu koja je trajala od 962. do 1806. godine. Nazivano je još i Sveto rimsko nemačko carstvo, Sveto rimsko carstvo nemačke narodnosti, ili jednostavno Rimsko-nemačko carstvo. Ovu državnu tvorevinu osnovao je Oton I, koji je u Rimu 962. godine krunisan za "rimskog imperatora"; u ovakvom nazivu namerno su sjedinjene rimske državne tradicije sa hrišćanstvom, kako bi se u ime rimske univerzalnosti ili hrišćanstva opravdali osvajački ratovi nemačkih careva. Sveto rimsko carstvo vuče korene iz Verdenskog sporazuma iz 843. godine kojim je izvršena podela do tada jedinstvenog carstva Karla Velikog i njegovih naslednika. Posle ranog perioda kada su nemačkog kralja (koji bi kasnije postajao Car) birala stara, najznačajnija plemenska vojvodstva, od 1356. ustalio se izbor preko posebnog elektorata. Taj elektorat činili su četiri nemačka velikaša: kralj Češke (Bohemije), markgrof od Brandenburga, grof Palatinata u grof Saksonije, kao i tri nadbiskupa - od Majnca, Trira i Kelna. Kasnije je dodat i peti svetovni član, bavarski vojvoda. S obzirom da su oni suvereno odlučivali o izboru, kandidat za cara morao je uticati na njih velikim nagradama i obećanjima 17
nem. Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation
19
zemljišnih poseda. Sve do 1508. godine krunisanje je obavljao rimski papa. Teritorije koje su činile ovu zajednicu bile su različite. Carskim posedom (članicom carstva) smatrala se svaka teritorija koja iznad sebe nije imala nikog drugog za seniora sem cara. Tako su tu spadale najrazličitije teritorije i političke tvorevine, od kraljevina (Češka), vojvodstava i kneževina, pa do biskupskih teritorija i slobodnih gradova. Broj članica carstva prelazio je i nekoliko stotina i varirao je kroz periode, već kako se razvijala politička i vojna situacija. Stoga nema govora o bilo kakvom čvrstom formalnom uređenju. Na realno nepostojanje centralne vlasti ukazuje i to što ni u jednom momentu postojanja carstva car nije mogao da izda pravni akt koji bi nesporno važio za čitavu teritoriju. U prvom periodu ovo je bilo ograničeno raznim poveljama pojedinim teritorijama, kao i faktičkom samostalnošću raznih kneževa.
5.3. Anglo-Normanska monarhija Karolinški vladar Karlo III Prosti dopušta Vikinzima 911. da se nasele u Normandiji. Vikinzi poznati kao Normani predvođeni Vilijamom Osvajačem (vojvoda normandijski) osvajaju Englesku 1066. Vilijam Osvajač postaje kralj Engleske. Zbog želje za nezavisnošću od centralne vlasti izbijaju sukobi. Novi normanski gospodari bi gradili zamkove kao uporište u slučaju pobune, a i za kontrolu celog kraja.Ako bi neko od anglo-saksonskih gospodara odbio da prizna legitimitet Vilijama Osvajača, oduzela bi mu se zemlja i titula. Zemlja bi se podelila novim normanskim gospodarima. Na taj način su Normani potisnuli lokalnu aristokratiju. Anglo-Normani su vladali Normandijom i Engleskom preko 150 godina. Oni 1216. gube većinu teritorija u Francuskoj. Engleski plemići XIV veka su uglavnom bili potomci Anglo-Normana, još uvek su govorili verziju francuskog jezika i pamtili su da su njihovi dedovi vladali Normandijom. Međutim sanjali su da opet vladaju njihovom domovinom Normandijom. To je bila bogata zemlja, pa bi njenim osvajanjem i Engleska postala bogatija.
5.4. Nacionalnost U feudalnom društvu, nacionalnost, kao sinteza populacije nije postojala. Feudalnu državu integrisanu je održavao vojni poredak, a ne ideja nacije-koja je nastala mnogo kasnije. Ljudi su se identifikovali sa crkvom, teritorijom na kojoj žive, jezikom. Kmetovski stalež čak nije imao afektivan odnos prema bilo kojoj vrsti identiteta, jedino prema verskom. Prirodno je
20
bio vezan za teritoriju na kojoj živi i potpuno bez prava odlučivanja koji će mu feudalac, tj. država. Plemićki stalež uglavnom je bio afektivno vezan za Crkvu , ali i za zemlju koju nasleđuje od predaka. Vladar postaje onaj koji je najmoćniji među njima, pa makar bio i iz druge države. Ratovanje je bilo vezano, ne za ljubav prema njegovom identitetu, već zakletva. Sam vladar nije držao zemlju na okupu zbog nacionalnog indentiteta, već zato što time ima moć kojom je druge feudalce primorao na vazalsku zakletvu i vazalni položaj.
6. Osnovna obeležja i karakteristike Evropskog feudalizma U feudalnom društvu je država formalni predstavnik ljudske društvene zajednice kao celine, jer se kmetovi moraju državnom silom održavati u pokornosti. Evropski feudalizam se razvijao u različitim uslovima, u različitom okruženju, ali je imao neke svoje zajedničke karakteristike.
Jedno od glavnih obeležja srednjovjekovnog društva činio je vazalsko-
seniorski odnos, uzajamni odnos vjernosti između dvoje slobodnih ljudi. Činom stavljanja u zaštitu bila je stvarana doživotna veza između moćnijeg pojedinca (senior) koji bi u zaštitu uzimao slabijeg pojedinca (vazal). Senior bi se svome vazalu obavezao na razne vidove zaštite, primer je zastupanjem pred sudom, osiguravao pomoć u hrani i odeći, često i stan ili zemljišni posjed. Vazal bi zauzvrat morao slušati seniora i vršiti za njega razne druge usluge, tačno određene ugovorom, koje su uključivale i vojnu službu u slučaju potrebe. Vazal je mogao imati i svoje vlastite vazale kojima bi on bio senior. Vazalska je obaveza značila naklonost senioru uz poštovanje koje se prvenstveno manifestovalo kroz spoljašnje znakove poštovanja. Tako bi, nakon položene vazalske zakletve, senior svome vazalu ustupio zemljišni posjed, feud. Veličina posjeda je varirala u odnosu na moć seniora i važnost vazala. Kmetovi, kao zadnja karika u lancu vazala, su imali obavezu da za ustupljenu zemlju vlasniku daju feudalnu rentu. Feudalna renta se javlja u tri oblika: Kao radna, naturalna i novčana.
21
Zaključak Sredinom 13. vijeka feudalni poredak je zapao u krizu razvojem slobodnih kraljevskih gradova i jačanjem kraljevske vlasti, a tokom 15. vijeka u zapadnoj Evropi počinje nestajati kao dominantan oblik, iako su se neki oblici zadržali do 19. vijeka. Razlog je razvoj proizvodnih snaga i podele rada između sela i grada. Razvojem zanatstva, koji prelazi u gradove, gradovi postaju središta pojedinih oblasti, a robno-novčana razmena utiče na njihov razvoj. Takođe i klice novih ideja nove društveno-ekonomske formacije, prerastaju okvire feudalnog uređenja, i ovaj oblik društvenog uređenje postaje kočnica razvoja proizvodnih snaga. Razvoj proizvodnih snaga došao je u neposredan sukob sa apsolutističko-feudalnim poretkom. „Manufaktura je pretvorena u industriju, brodarstvo raspolaže celim flotama. Banke se množe i snaže, kapital se grupiše u akcionarska društva. Filozofi i književnici svojim shvatanjima o jednakosti, slobodi, bratstvu, naciji, religiji, humanizmu, podrivali su postojeći režim, a u narod je sve dublje prodirala misao o jednakosti ljudi“ 18. Nova društvena snagagrađanstvo postaje nosilac novog načina proizvodnje, a feudalni poredak preživljava do 19. veka zahvaljujući. Nova društveno-ekonomska formacija raspolaže najvećim delom bogatstva, ali nije imala političku vlast koja je i dalje bila u rukama privilegovanog plemstva i sveštenstva. Glavni protivnik režima bila je buržoazija, ali i neki slojevi privilegovanih staleža (plemstvo i sveštenstvo). Kralj je bio apsolutni vladar, ali je njegov uticaj na vlast u zemlji bio ograničen. I pored privrednog prosperiteta bile su potrebne korenite reforme, pre svega oporezovati plemstvo i sveštenstvo. Nesprovođenje reformi izaziva demonstracije, bune i nemire. Ipak, feudalizam i feudalno društvo, kao uređenje je doprinelo razvoju progresivnijih društvenih uređenja.
18
Karl Marx, Kapital, citat iz: Enciklopedija leksikografskog Zavoda Hrvatske, Zagreb, 1967.
22
Literaura 1. Istorija države i prava, dr. Boris Kršev, Prometej, Novi Sda, 2008. 2. Marc Bloch, La societe feodale, Feudalno društvo, Naprijed, Zagreb, 1958. 3. Enciklopedija Leksikografskog Zavoda Hrvatske, Zagreb, 1967. 4. Istorija sveta, H. Dž. Vels, prevod grupe autora, Narodno Delo, Beograd, 1929. 5. http://sr.wikipedia.org 6. www.rastko.org 7. http://wiki.chainofthoughts.com
23
