F É LI X D U Q E contra el Humanismo
A B A D A EDITORES LECTURS FIOOÍ
C Filía
0 TOR
Félx DUQUE
Resevados todos los deechos os 1 en ssmas de ecpeación de it r arte de esta pbicación, cualqe qu n tónio mecánco foocopia g 1 de los titlares de os deecos d In r p
© FÉIX UQU, 2003 ©BADA TOS, S.L 200 Plaza djsú 2801 Madrid e 914 296 882 fax' 94 297 507 ma abada@abadaedit
diseño ETUI jOAQUfN prodccón GUADAL
L
ÜJSERT
SBN 82962809-2 depósto legl 493012003 pempresión Elena gesas mpresión Esudios Grfcos
eo, S.A
. es sind noch Lieder zu ingenjenseit der Menchen ( qua aú p a a má alá � l mb) PAULCEAN'
1.
Fadensonnen, v.
4-6;
Gemmelte 1rke.
Shrkamp. Fnkfurt/M. 2, 6.
I UND O TOD O E MUND O SE ONFIESA HUMNISTA No dja d susiar rjidad a xraña unanimidad on qu d un rinón a or osisórios o d nusros 'aí osindu s osmodrnos ss savanados onjuno más unisria formado qu uniform amado ans d a gurra 'i dn y ugo Mundo ibr aianado o r una éria qu ar abrs o o y on a nra ' dnominaión d o rign d wese a Wst) s bra a 'umanismo . Ds d as más v arioinas osiions y omo si ras anas osrimrías s asara vovr a sóidos riniios s aan moviminos d ara raión onra a naa osmodrna En oinión d amios sors duai vos aios o siásios a mnos n so manomunados omo formadors d a rivada oinión y aun d a 'vo d a oninia) juno on buna ar d os mdios d omuniaión os formadors n ambio d a oinión úbia) dia naa sa ría rrsn ada d un ado or a ansión anaria d un nihi smo údio roio d a soidad d sáuo y d oro 2
aes e de d el a lá hm, e eets Vlea 999
10
C J
ado po a paaa ivaió odo cia d a aa cooga caua a co d dhumaiació po ua pa a t c igació oa d cupo (como hw) y m sow) humao a máuia humao u pfco boi ycóica po oa aabiogé poma d cogi co humao paa paa uo a a cofcció cr d vdado uphomb gé cam aado y mjoado g guo d pad o uuaio F a fuuo d cupo pohumao icuo agu
a iduia aam gaiad a aama ociacificada avadia o u ucoaa poduco a haá po coa io a homb a má humao i p cifica d d ugo ué puda o u spo viivo d a maca auomoviica Audi paa da aó fioófica d a imag d u vuo coch d caa u a coa u obácuo ua voz o, gav y o m o x a d cia i xió ai da d ua paa cia f io óficam hoa u abmo u homb o má impoa paa hom b . . Obviam o u a mpa ui dci u u máuia acua o mucho má ga cao d accid 3·
4·
Vd s nsys Elbrg íti qu l scrba. n Mny . ) La scrira dl crp rp la criuraUn. nu Un N . Clb Sd Mdllín) . Mdlín 200 -2; y D br crps mjrablsy ras ra,d n n: Dng nánd d , Ar curp clads. Sln Sn �003. uld, d s l t n, u nund l nnt dl 200� u d d nts l "slg n un �6), ydddb d í sd t un sgnd l n d 2003 n d s, u s uust s su s s ín ás l Sprma n u l Übrmsc d Nts d u lg ds á s dlnt. n un sd d Ls Simpss s n dgfí bnl n d dl aca W , S n, nt d n su l , dg dssdnt u d l , gund u, d su dd d ntñ , fr nnt n xn d u qui spLca asf: ¡Sál Sun! . Sltd, br auprab SNO dd, �00 809 m rél tr a umaim Hidr Gadamr Srd n Mad1·ic uy sugn ión d Fabe·st h Lvgso, Pw Id Unv. Blmigtn/npos 9.
CAND ND S CNSA ANSA
d maa u uu aio pod á hac co a y d a cai o do o u u ia i ufi pigo po u audacia E sogn d bia a ago a como oa u Audi ab u o uuaio d u coch o o má impo a paa Audi (dicho a d pa o hay au bu jmpo d a comp ió ;cada mayo 'f u y ab ' coocimi oac i é puvz o u a gav cia pac u dci má bi hoa u Audi da o ui u ya u 'ab dpd x cuivam d a vouad d a mp a) . ia po paa ab o u paa u o poib pfi d ci pop io d a faja auomovi ica o dia a oa maca Po ui dicho cao como o impoa paa mi u ao o cua am o igificaivam amiido i do puo impo a comú : a) ambo o auofcia (homb . . paa homb Audi . paa Audi) ; b) ambo juzga (abia o ubimiam ) dd ua ia cia upi o u i mbago ia cofudi auam aucia aó . . iduia co o po fcia (uié o mo o duaabmo o ? ooo compa do a mpa o ambo cuao homb ga ?) Dd u go odo idi ca u: Ahoa u ab mo igifi ca am Audi ab (o mjo AAudi a popa ga a bua uva d u . ) . Po o apa a u dci Nosoos os hombs (o a a Humaidad como uivaidad cociva gada a u gado a u id ya a a pa idificació d géo co u cocpo a humnis), sbmos u homb ( humao cuao ujo d ui pdica a humnis, coidado idam como co d odo vao y do a d odo ido; como dia Do Migu d Uamuo ada mo u odo u homb)
!2
CO
s o más impotan paa hombr (a ab paa cad mimbo d géno huma nv dad diibuiva) . O o u o mimo o hom b a b mo o
b auo o má impotan paaancada homb dja H n aucoa tip nciaidad p ca u duona ca mon ta a diinción /uniicació n nt a concin cia io óica xpada iguamnt a tavé d un r d un N ooto" y a individua n a nomnoogía spíriu hgiana Pu bin y como hipóti d abajo cab adanta u pcia mnt una maniit a autonciaidad y una má o mno apada ina ncia upio d vaoación án o do atibuo ncia d todo humanimo . I mo xam inando a pauibiidad d a hipói ocdindo a o ogn mi mo d a noc ión. Paa mpa digno d nota u o do acto mncionado ncuntn unido xpcitamn po vz pim a n Auo Gio mdian concp to cav d humani a (a u vovmo n numoa ocaion ) . En t cito céctico y aujado d un cio spn gan a vo humanias aduna ntimamn do impotant nocion giga a phianhropía (ia mnt amo a hu mano) y a paiía (duca ción; itamnt o aivo a o niño) a pima noción atañ caam nt a a autonciaida d a gu nda a a intancia upio ( paigos como inucto d pas, d niño) 7.
g
Un témno ifmente uibe y ue l pb ue poí e m popi en e pño p elo umni e l mene euío puee ign if e géneo um no en uen on l een e o umnoun en eemot ltimo entio e u uí . p Peo omo uno nuo eteuno o ouiee nomlmene tite eimo e. ue y ue umpli un ebe 'p o umn ) eno entone un émino inónmo e umn mo: oli on lo em ombe nolmente on un eonni onomitnte e pie o e ompión . epeto peeión el lengue meo lego punto e tl p gue e Yu goli e ge umnii . Cf Ns A XII . 7. Como eemo epu e tigo e Pomeeo e eó u flnpí n efeo o ioe no pueen bg un enmien o e pha p on o ombe y ue é e empe ene s e el lo oil e unión ene gs
II E HUMNIS MO PEDAGÓGI O En timo pco y aunu má adant cnamo a bajo n a antopa y u ac popiam nt oóica impo tant ñaa dd a ppciva pdagógica (a atada habiuamn po a intitucion u dindn humanimo y popugnan u vuta) caác d dpaza mino t mpo a y xioógico caacttico d humanimo. Po gi a tminooga nitzchana d a Suna nsia podamo dci u o diin o humanimo ocian n una citua monumnta d a hioia y ota anicuaa ando imp ñido con divo gado y maic d noagia y ivndicación d un paado goio o . y mico (o ido ógiamnt oñado i ui) . En cuanto moviminto d omación cutua a diva oada d humani mo pnaán como vgooa acción n a un paado inm diato u poonga d mana in n una acuaidad pñada d xpcativa una incia ntida po o tanto paadójicamnt como opión y a a vz como ago dacint y cai inan . A y aunu no a objtivo d t nayo aa a hioia d o movimino huma nita ino ond a má bin a ac mtaica d humanimo un bv pao po agno podo
16
ONR HUMNMO
una cosmovisin n crnc n ntdad tracndnt ( Reon is h which seres he peson n soci nees of oup ofpeope shi he sme phiosophic wo i ew") . Su abrto ncrtmo Ehic Cuue Uniinism n Univesis m") acaba or ranformar d amn a humanmo n todo aquo qu a poíicmene co eco moen knowee" sociJ conscious" pesonJ meni"Y odo to rograma concdn a mno n un unto (d dob nf oqu otvo ngatvo) : dfnd n n fcto q u hombr fn rmro útmo d unvro (como fa a Omga d Do d Apocipsis), ro no moan n dfnr o a mno n dcr br omramnt qué o quén a ho mbr (avo qu a vda concnt d í m ma" Fro mm ixi con ua una dfncón) . D mu ora ndad n ao hum nism o" en e n e moeni" d Srgo noa Proa qu n a corrond a una confrnca ronuncada n Unvrdad br d Bo goá . S trata d un a crítca o tmo drna" (utzando aquí adjvo n nngún maz ngatvo mu a conraro a crítca rguroa á bn documntada) conn ende poe humno ara a humanmo como hodad a var a í mmo(dfndo d a vnua a crcun anca" dnuncado a mno n u gnfcado habtua como má o mno o mmo qu vgar nopocenismo" com o a convró d a vja mesic n doogía). noa ama como tgo d cargo" a 'anthumanmo d Hdggr" a a mcrofíca d odr d Foucaut a dfondamnto hroógco" d Baa. Quzá ch n fata una routa peson a r co
a ('nuvo) and má a robma d fnaddcua a modrn dadqu qunaéd humanmo a razon rur gnca acu a r camn c omo rac cón a fna no on dd u go condrada 3 • 2.
13
El documnto s accsibl en Cf.
MNSMO EÓCO
L humana os cásicos A mno hata a utracó n como vrmo d manra n dcutb rán condrado como cáco o xo a art átca (cuura arqucura ) d a antgüdad gr co atna rforado con tudo d a humandad (foofía rórca toogía) . í no xraño qu a cado Auo o (nac do haca d. ) ntr namn n ríodo ama do d a dcadnca anonna" 1 (II7I92 d C) qu contra a mor boa angcnca u conco d humnis rmta má d un go d ué a a cuu nim d Ccrón cua a u vz contra ctcmo rgoo a corrucón oítca d u éoca rougnaba un céctco rtabcmno d doctrna cínca toca académca d a rca otocráca mntra qu Maro Fcno conjuraba o man d Paón d Hrm rm go hata cudrñ aba o Orácuo cad a n d nar vacío roducdo or a dcomocón d a coátca n a Ba ja dad Mda o bn un go d ué a nc n t sua humatats de nnas n stlan lalana a a d sn sas d and hans gs a) aegat n a nseñana ells eep s an expal a tas atdes, s td a la nsa) n an ng ed.), D a ac. A lq c gr i la BU Mln 0 02 Sn espante ants s nsas de Mass Caa pp. 929) Ut pp 39) alga sta nta adetna d ue as ds nns ueas p la paaa hans : sd de ls áss aan dl he etaal nt de a xstna an d tda e aldad n nn p u n a sa xtnsn Sgún xpena n ps stdss d as aadas an dad s n las atads de etas) ha psn d hans tas n a aaas d en la na ant, la aía de s nts hanstas auaes n se dsnge p s a a s láss s n a na, suelen hae d na aguada lana d nt s sgs la na lgn aa : a elgn de h paa l h n ss snes al, pstaxsa anasa) ta s a da padna l llaad ¡ha hans stan ua ee sUna enlaa naía an lgsa e nla ales)l n algna s asn a ls ai, nas ue enta s nteés el n a apata n éica cía An a td ese a de nd sn ag DA sg psen and eatane n su ed , de 992 sl ds a pns dl én: "1 Clt nen de las las hanas 2. Dtna d ls hansas del enan. II I32. . C Jan Ba Liaa laa spugues de Llgat 92, a eadena antnna ls ns d a ltata stana; s studad n p. s ) 16 Cn D f 9, 30
18
CON EL HUMS MO
óra barroca iaiana ugo a franca charán mano d ongo o uo ara rinvnar una mioogía g aan nr o hroico o bucóico qu b ajo inocuo dif ra d a difu ión d bongo n una ca ocioa acabará or dmbocar n una mbrodo oa fica ambién oración imia (vada a caboao obr ormu Rouau é d no ovid como ior d óra d cado srcina n hombr una mancha hrdiaria indb d uo faidioa namn ua una ora v d riv o r rformador co nrarrformado r roa n rid nino . Ha ido jovn N ich qu am ara vigoroamn a anción obr a orrada oración d 'imia vada a ca bo or a óra. Obviamn o no ignifica qu brian rofor d Baia uvira a favor d dogma d peco srcn. Pro n o djaba d indigna r a duona cruada n nombr d una uua bondad naura d hombr qu ara infcan do gún é robuo modo d r n ir d ubo a mán (amo odava jo d a invciv qu bun uroo" dirigirá conra a afida d" d u comari oa . D ahí u an euscher Ges a arir d a múica d Wagnr ho ( dd a raurar rvivificación d cor uerno ) frn a sio rppreseno rciaivo inroducido n a óra a u v conr a vra oifona d Parina banco d u c ica áciamn Rouau x íciamn n gnra a civiiación f ranca rco Nich on d riv obe momieno d r chao d o acua d rorno a un aado míico qu hmo vi o como caracríico o humanimo (un aado como ago idíico o a mnodrno jovia cnrado n vio cuivo d íriu humano d o vaor humnrios) n uno a mno v a difrncia nr a ndncia romanicimo n El cmet la eia deeo e iberr a riu lemn de Gngelbnd einer romanien iviio n De Gbu de Tagde9 en Wke ed. K Se. le. Frnfurerniena I, IO.
9 �
L HUMANISMO PEÓCO
ambién é anha raurar un aado míico ro odo u afán cnra n a búquda drada auod ruciva d un r abouo obrhumano o inf rahumano ro n odo ca o más á e os ho mbres Por o ñido com o Nich á or nonc (87) d ardorromanicimo d un Wagnr o un Bachofn no xraño qu ahira a o humania d aqu a éoca ( dcir d oda a éoca barroca ñaando a guda mn aquo conra o qu éo uchaban a abr a anigua noción ciáica d hombr n í dravado condnado (.d d cado srcina FD aí qu a óra db nn dr como dogma conrario dogma d h ombr bu no (a io d Rouau F.D." 8 . anrñada aunédNich n abouo rivindicar aComo docrina an furno anía pesimsmo nropogico ( cua concuncia inmdiaa a incaacidad d hombr ara hacr bin or u oo mdio u habindo ido djado d a mano d Dio or a Caída hombr non poes non pecc re) Pro vidn qu a é a igua qu ocurrirá a Baudair con org Sand oro ociaia bando ru a dd u go má araciva a ida guramn r má crcana a adnoUr ción hircho nhauriana d uforrimino indcib Sen (no ovid amoco qu ra hijo d un aor urano qu a d bon suge homb r rim iivo bun o una no ción cua gnaogía raada n § g d E ncimieno e rge i a grand rago: dd o human ia d r nacimin o con u Pomnres u prisc spien, añadiría o a ravé d a óra
g
Rerodo e eo omleo �E i fr un ez geigüig da mi deem nege ffenen Bde de aradieien Knler die damaigen Hmanien gegen die ae irli e reung om an i erde rben nd erorn en M enen anmf e n o da die Oer d Ooiiondo gm om gen Menen u ereen i mi dem ber ge i ein Tromie gegen enen emim gefnden ar dem ger ade die rneginnen ener ei bei der grauenafen ni erei aer Znde r en gereiz aren loe. c.; 105 Bien da aer ldido a ee reeo l eraordinrio eemlo radimene no cii o- de rerrein grai al Amor e e Opée e Ede' de aemn Crio Wiibd Gl ero on ibreo frné
20
CONTRA UMAISMO
pasando por el I
De gue Umen" wi sen Re ce ele ara ehen usch! (b.
21
EL HUMANSMO PDGÓGCO
el lucimieno de arquetipos de valores eternos porados por eso s hé roe s � . Todavía Nietzsche (a pesar de la agria poémica soste nida contra lo s huma nistas) presentará al menos e n su amor a los clási cos- resa bios ' huma nis tas como se apr eci a palmaria mente e n esta hermosa y optimista sentencia Es posible que ha ya un estadio superi or d e a humanidad en e l que la Europa de lo s pueblo s consti tuya un oscu ro pasado pero do nde Europa se guirá v iviendo en treinta libro � muy antigos (alten), mas nunca pasados de moda (vera/een) : en los clás icos��. Cieramene es posible que, bajo la doble inuencia de la Unión Europea y a hegemon ía mun dia d e Estados nidos es tem os entrando efectivamente e n un estadio e n el que la Europa de los pueblos constit uya un oscur o pasado . En mi opinión no es en cambio probable que eo suponga un estadio superior de a humanidad". Y desde luego hoy se corre el peigro cierto de que Europa no viva ya en ese p uñado de ' clásicos simplemente porque e sos libros apenas si s e leen ya (a pesar de las tiradas mas i vas de ediciones baratas) a enseñanza del griego y de latín ( ¡in cluso en el nivel universitario) esá muy mermada casi reducida 3 a las catacumbas univ de ersitari as de a filología c lásica , y en todo caso los ciudadanos las l lamadas 'so ciedades desa rrolladas no orientan su vida y su co mportamiento segú n modelos que en gran medida ignor an y que han sido sustituidos por o ofreci dos en a 'cultura de la imagen (cine T, vídeo Internet). Para evitar todo malentendido hay que apresurarse a decir que aun que s iempre ha existido y de un a man era más drástica y hasta más sangrante que aho ra una eide nte distinción ent re a cul tu Gelehren leres,y ra del er udito delbien o del a lamada cultu ra popular hasta entrado e homme siglo deX existía una suerte de
2 2
Cf. m i ensayo E/todeahstoria. Aka Ma
995
4 1 7
Slecha I , Mensc hhes, A/zumnch/ he J De Wnee u ein Shat en ( M I) A menos e n Esaña, a caea d e Flosofía (una e a umanidades' po xelnca) ni iquera ofree ya rsos obligaoo de atn o giego. =
5
929
4
CONR
UMNSMO
omo útim a dei iva batalla ahoa a en ue o aemán de a aga Qu e/e des nciens e des modenes a ua bajo u aaibe aa ienia eudita de luha obe a eetiva liteaia lo mo delo a egui en el ongo iba a qu eba o o meno hata a ho a o amentabe que ae e e einao de humanimo áio Cuando Naoeón e hagaaon ode abou to e aeu aá a. omulga un Code civi. . . a a vez a nda en Paí la Écoe poJchnique Dede en tone la olítia etaá et ehamente ligada a de aolo de la tenoienia de a indutia ubigiente no a a eemifiaión su so/e de a vitude láia . Y en la univeidad aemana ontemoáneamente e emeaán a etudia metódi amente o áio aa extae de eo a mitología de lo a iemediablemente autoe anti go . Pue el mundo mítio em ieza a aidee uando e o eonoe omo ta o e a uando e ientífiamente etudiado o la Mi toogía omaa da: deban a do de u ejemaidad etena ub iado en un ' ouo a ado enopinismoy de su g pogenie
Podemo feha on ieta eiión e e deiivo ambio de um bo en e humanimo . n 177, J.B. Baedow funda en Deau u n etabeimiento de eneñanza a que denomina Phinopinum u a intalaione e mutiiaán en emania hata 1793 Cabe uone q ue en a eeión de l neoogim o giego (eu édee que humnis ea a veión atin a de a phinhop) aa ago que aabaía onfigándoe omo un nuevo humanimo" edagógi o eaon do fatoe a) la adeo entone geo manía (a mítia equiaaión emania oniniiente una eia de nobe eniez e ena ga ndeza a amen te oueta a a de Fania o n una Roma imeo fági deliadamente enual luego uda viil en el eíodo evouionaio) b) e deeo exíito en no mbe de a omoión del indi viduo ibe
EL M NSMO EÓCO
té nia mente auto ufiiente de ombati f ena o aeto má ombío de otetantimo dada la oleada ietita on u enteg a emoiona hoti a toda dotina que uuiea una aionaliaión de a f e que audieon a ema nia de ig o X . Má adeante bajo e inujo avaaado de Roueau on u Émie u Nouvee He/ose J. H. Came Ch. . Salzmann oagaían la bue na nueva del Phinopinismus onvetido a en dotina má o meno oheente uo ago aitae ueden e e umido de ete modo a) ougna una eneñanz a baada en la eduai ón Eiehu) no en a intuión Uneich) vita eta útima omo ago auto itaio dogmátio 5 on elo a intania ueio de vaoa ión iene deoitada en el inteio de oio alu mno atenión a a oia aaidade e n o ientífio a a habiidad en o té nio a a 'voz de a onienia en o moa no en a abiduía autoidad de edagogo on o que e eeza también a a u toefeenilidad aí que bien uede deie que el antoi nimo e un humanimo bien e íito demoáti o b) fomenta onoimiento útile átio aa la 'vida omo i a exiteni a humana e agota a e n a odui ón (de ono im ient o de ú ti e o de o ba) adviéta e on todo que ee aáte utiitaio viene aomañado de un fuete 5
6
Nso da ( dl aín dur: saa lla a d . " ) tin timo ógiamnt as mismas onnotaions qu l rzhn tia onsint y xiamnt d . ) . Aas apons podan aogs ps a a �éuta soátia. Po ontaio untrrhtn signia itamnt diigi d aia aao . Nst o tmino nstui ( on sonanias miias ya n ato: intrur gion in d truo ( = ru rddr) aian ponindo odnadamnt na osa tas ota Vd Nuvo Diionario Latno-Epaño Etiológo d R d Mig y l Maqus d Moan. Bokaus ipzg pp y ( Ruds qu a Enlopédi oss o ) s puia Ditionnar raionné d indsy at t dPo étir dnaión inias tnias ou y oios lo dmás ya slain nt signiaio u s qpan os os: Eniopdia y iionaio aonado. Y omo n ggantsodn sá pnsa da a oa: l dol asamnto anti o d a ua ( a mtasiaógia a tóiappia iaia a n dsdito impid na psn taión ogánia y ont d sa: aoa, odnado aaiamn ( ompás n s spto la Enilopdia on as Sua d Sano Tomás ampoo inmoa ya a azón ojia y aoaiamnt n los mas tatados sino os ilmina dsd a ubjtiva nt los iósoos y os ásios onaan a os oms aia a rn onnida n ss aados y n ss ios. Aoa s tata n amio, d un diionao nado.
6 75 765
79 5
CONTRA EL HANSMO
sentimiento de solidaridad general (ser úti para los demás'), contra a sele cta aristocra cia (po r lo meno s, de esprit u) del humanis mo clásico , ahora c onsider ado simp ement e coo antiguo ; al respecto , se privilegiaba la informac ión amp lia y plura de disciplinas y oficios (ago que los adversarios despre ciaban al estilo d e Herácito coo elwisserei) dirigida al d o minio técnic o de la nat urae za , frente a la f ormac ión (Bildung) sóida del alum no co o integrado e n el orden cós mico y ena zado por su ama con un orbe trascendente2 7 ; ) comienzo tardío de la enseñanza, con objeto de distingir bien las etapas tempranas de la ida conforme a naturaeza (el niño), conforme a a sabiduría de maestro (e adolescente) , y regida por e
a libertad (el joven), o sea el juego en a primera infancia la in cucació n de conocimiento s útiles y de valore s mora les en el umbral de a adoescencia 28 , y el trabajo y el matrimonio (prive giando uno u otro segn e sexo) al final de a adoescencia; d) educación sexa (Aujklru)29 en a escue a, a fin de promo ver a iguadad entre o s se xos, así coo f omento de una reli gión na tura , no adscrit a a confesión de terminada a lguna ( en ?7-
odavía Heidegger, en a onferenia DerSavo Grnd de 1956 ritiará esa informaión, usando ingeniosamente e neoogismo Inforon para ligaro on a ent ones inipiene era informátc y on e erbo feren: raajar y modear dar forma desde fuera a ago pasio Aí, die: ndem edo die normation nformiert, d enarihtigt ormier sie zugeich, dh . se rte e n un d au De Infomaio s t al Benaihigng au h shn die Enritung ( adirase que esos rasgos an ontra e aráter interno y aio de a Ee siendo propios más ien de a Unerc, omo se e inuso por a raíz repeida mente empeada; rc-; F.D ) de den Mensen, ae GegensUnde nd Besnde in eine Form stel, die zureit, um die Herrsaft des Mensen über das Gane der Erde nd ogar er das Asserab die ses Pan eten siersteen " . (DerSaz G. Nese Pingen P· É É es una idea quenoea e mie de Rosseau y populariará en el pern (una destaHderin ue, entre otrasradiaizará osas y más eeadas es Todaía n espndido exponene de recón de hmansmo ásio on gorosas aportaiones de filantropinismo' rosseaniano pede eerse Voendete Natr mss n dem Mensenknde eben e' es in de Sue ge t, damit das Bid de Kindeit i die Rker eige as der Se z oendeter Nar. Cara 9 de o I0, liro ?0 dentro de la famosa en Sthe Vrke n Be (=S) ed M Knaupp, Wiss. Bgesesaf Darmstadt rgg8; I, 68?) No es desde lego asa ue en alemán e érmino Aujklru designe e período onoido como Israión" y se refiera ambn a la enseñana ienífia y mora de la sexuaidad, ya desde a esuea primaria.
1 95 7 ?
·
EL HUMANSMO PDAGÓGCO
reaida d, un cristia nismo se cuarizado y abs tracto, con gotas de se ntimental ismo naturai sta de corte pantest a) , y considerada en cambio coo fundamento común de todas eas, a fin de paliar los conictos re ligiosos de os cristiano s ent re sí (catól i cos, reformados y evangéicos) y de éstos c on os judío s; e) aplicación efectiva de l a consigna ilustrada de enseñar deei tan do , mediante a difusió n y e fome nto de esas imágenes e ilustraciones" (representaciones teatrales, fábuas, aegorías, es tampas) contra las que coo hemos sto - prevenía Nietzsche ; f) por último, el Philantropinismus y sus secuelas estará preferen temente orientado a la promoción de los hijos de las capas altas de la emergente clase burguesa, frente a la educación popu lar" (Volkserziehu) propugnada por Pestalozzi 30 • La fuerza expansiva d e est e moimiento , desde luego aliado con la masonería, se verá reejada ta co o Nietzsche, segn imo s, denunciara en El naimiento de la tredia- en la ópera. Si n embargo , elegiré coo ilustración de elo no exactamente una ópera (en el sentido de opera seria o Grand Opéra) , sino más b ien un Sipiel (no sotros diríamos una zarzuea) quizá la obra más popular de Mozart, que ya en su tiempo conociera un éxi to camoroso La fauta máca . En el ibreto de Karl Ianue Schikaneder (miem bro coo Moar , de una ogia masónc a) e eponen claramen te a pesar de la conf usa trama- los rasgo s del pro grama filantrópico" 31 . Aí os valores aquí reazados : virtud, discreción y beneficencia (Tend rshwiegenheit Whltkeit) corresponden a los de una incipiente burgesa q ue liga el de sarrollo del libre co merci o a una moralidad aica, disfrazada de un modo abigarrado con la gardarropía de u n Egipto antiquísimo (homen aje tardío , 3 I.
C Joannes Hofeister, Wrer er p/oopse . Meiner Hambrgo 466
(ub oe Plantro.
1 955
p
(rg8r, Orqesa de a Sgo e exto srcina, reogdo en a grabaión de EMOdeón Radiodiusión Báara, dirigida por Bernard Hatink , y ediado en Bareona rg8.
CONTRA HUMNSMO
32
meta conquistar habilidad para un oficio en detrimento de una "formaci ón espiritual eistige Bildu) en la que se cuidaría el desarrollo paulatino , gradual de la ra zón Aí afirma que la función de los Institutos de Enseñanza Secundaria (mnasien) cons iste en fomentar la Humanitétsbildung o sea una formación centr ada e n los val ores propio s de la humanitas Y para el lo, dice : "Los temas de la enseñanza han de ser tomados . . sencillam ente del ámbito de la anti güedad clásica, pues e s innegable q ue la verdadera clasicidad en todas las formas de exposición d e lo verdadero lo buen o y lo bello ( ¡los famosos tras cendentales ! , F D . ) , e n su más gra nde perf ección, s e halla e n las naciones clási cas de la antigüedad 43 . No hace falta decir que ésta era una batalla de antemano per dida. Con todo, sus demoledoras críticas a los utilitaristas no han perdido apenas mordacidad, y pueden seguir siendo muy actuales. Por ejemplo : convertir a los "Institutos en "mera prep aración para aprender un determinado oficio sería un crimen contra la humanidad (Menschheit) (ibid.). Un crimen que ya se estaría cometiendo y con extensión cada vez m ayor. Pues, como más adelante rotundamente dejado que severdaimponga la locdenuncia ura (Whn) de [creer] que"hemos la cultura (Kultur) dera des cans e exclusivamente en el saber y s e halle e n la ampli tud del saber emos llegado al punto de que todo nuestro esf uerzo educativo ha dege nerado en la tendencia a s aberdemuchascosas (Viewisseei) . . . Desde e ntonce s . . . lo q ue est á al orden d el día es una sabiduría de libros de bolsillo un saber periodístico ournalwissenschaf) 44 Es difícil creer que este texto tenga ya casi doscientos a ños antigülaedad. Para lograr e nde cambio vuelta del Humanismus la reforma educativa de Niethammer conta ba con dos sólidos pilares : el estudi o de la an tigüedad de los clásicos contra los "filantropinos y sus 43· 44
Strei p 8! trei p. I4
EL HMNISMO PDAGÓGICO
33
tendencia s utilitaristas , y el fomento y difusión de la nueva filoso fía alemana (enlazando a Kant y Fichte con el pensamiento griego) contra la educación escolástica de rancio corte monacal No estaba solo e n la lucha lo defendido por este ministro idealista (me temo que en l as dos acepciones : técnica y normal, del térmi no) , y que desde luego entra de lleno en el terreno de la política educativa es recogido y aun radicalizado por Hegel , nada menos , como s e aprecia e n una cart a de 0 de mayo d e 88- dirigida a su amigo, mentor y jefe (Hegel era a la sazó n Rector del ymnasium de Nuremberg, y debía ese puesto al Ministro Niethammer). En ella l e aconseja un tanto cíicamente que "aien escriba "e n una revista especializada elehrte ;itu) o como prólogo de l libro de algún pedagogo (Shulauto)", cosas de este tenor : "asta q ué punto haya que estarle agradecido al ilustrado gobierno de Baiera (¡o sea a la reforma del propio Niethammer, puesta en práctica por egel! ; FD . ) , y muy en especial por lo que toc a a la vivificación del estudio de la literatur a antigua, se muestra sobre todo en el cruel o ldo e n que se ha tenido a ese estudio la fuente de toda erudición genu ina, del buen gusto, de las coniccione s nobles (der Que/le aller hten Gelehrsamkeit Geschmacks edle Gesinnuen) , etc 45 De to das maneras , la re forma educat iva puest a en marcha de sde el "ilustrado gobierno de Baviera era demasiado exagerada, y literalmente reactiva (aunque no desde luego reaccionaria sino 5
Brief n und n Hl (= B.) Ed d e] . Homeise Meine . Hambugo 19 2 ;
1, 232. Hege undamena el epo che de olido (o neggenca nahgu) en e hecho reamente vegonzoso de que en los úmos 50 o ncluso lOO años denunc ia no se har a pulicado n una soa edición de un clásico en Baiera cuy a captal Munch no endrá por lo demás uniersidad hasta 8 25 Po o demá s hay moos sorados pa ra pensar que Hegel era sinceo en sus eogos a os tdiahanat. Dcho sea de paso ello podría quizá ayudar a escarece un ano sus coninuas preerencas por auoes y doctinas de la Greca clásica en deimeno in reend de las eoras mod nas de modo que las de su propio empo (especialm ene las de os ománicos) son justamene y cas sin exce pcón las más denosadas (Fidric Scege es peor que Scheling e l cual es peor que ichte y éste peor que Kant aunque aqu se rompe un ano la cadena nva-): cosa asom osa para un pensador que ha planado para siempre como disa esa pecsa deinción de la osofa: <� iemp, cm pr eendido e n pen ami enos " (h r e /i i n Gedanen efa Grndlinien der Phiphi e de Rehts Vor r ede Wrke Suhkamp) 7, �6
34
CONR UO
d cot libal) . Ya n a Escula Pima ia com nzaba la ns ñanza d la gamática latina unto a la almana). En l Pmnaium (Cuso Ppaatoio paa l Instituto) s intoducían 7 hoas smanals d gamática g iga. A psa d la istncia d dos tiposdads d y Instituto la tminología actual:la bas Humani Cincias : (sgún Humaniie und Reamnaium a con todo la misma : lnguas clásicas y filos ofía. En Uneekunda (ppaacin paa l n ivl mdio) s intoducían conocimin tos d ligin d moalidad y d dcho po n absol uto a po llo pt ida la nsñanza dl gigo con 6 hoas smanals Slo a pati d la Clas Mdia n l c uso ppaat oio paa l a Supio (Unepima s com nzaban a impati disciplinas c omo la cos mología y la psicología (dnto d una Intoducc in a la Filosofía" ) y lugo n fin Histoi a Matmática s Co smogafía y Fisiogafía dnto d una Enciclop dia " ogánica mnt bin tabada y opus ta ds d lugo al sti lo d l Diinai aznad d la lustacin fancsa Conocmos muchas d sas disciplinas gacias a l a llamada Ppedéuia a los apunts n limpio d algunos d los cus os d 88 a 8 impatidos po Hgl n mnaium4 • A l la vista los miintntando smos y aun dscontando s tataba clao stá d undHgl hacs compnqu d po studiants d bachil lato cab colgi q u sta av a lancha d toías abstactas (capitanadas po la lgica) junto con la absobnt nsñanza dl gi go y l lat ín (¡y aun dl h bo ! ) mnospci ando n cambio ma tias tan dcis ivas ya n sa é po ca co mo la física y la quím ica (c on l asntaminto po ntoncs d ámbito s tanmo) novd olucio naios : poni caso l lcto magntis n o osos po díacomo tn vfcto s duados C e Skp, l. 4 e ee qe el pp ege eá ep m eli be e e qe e e ie ve e ve e 1pade der _ pop e n We ae Reapiopi e p u l Flf1 e l Ne tee y te e e el epe te y elu e e le e l mei l m b epecl etee e mi ) y p t l Ff el pi ei Aplg i gí Dee Ce p t , e y egó
HUNO GGCO
35
s i d jmplo paa o tos sistmas ducativos po justas qu fuan sus cíticas. Muy al contaio: como podmos compoba hoy día po doqui n las lla madas nacion s civilizadas la di ccin dominant ha sido l a ' filantopínica cogida y adicalizada po la i upcin d las ncsidads d la. indus tia n d la socidad p ostvolucionaia y po stnapo l nica a foma itham m fu así al m nos hasta hoy l canto dl cisn dl humanismo clásico n la nsñan za pública el piivim a la mican H umanist ssociation
n fcto tas la Rstauacin n Fancia con sus sculas n l st o d Euopa lo qu s impuso f u una alianza nt sas di ccion s pdag gicas qu n lma nia hmos con ocido como 'filant opinis mo y las ccints ncsidad s d la industia con su igncia d nuvas pofsions técnicas. Todo llo sin mbago tñido d una fut caga motiva (diigida o tanto al poltaiado mgnt cuanto a las capas infios dalla d bugusía) . Y s qu uloslos a infom atu los ilu stados faltaladnb símbo no había ligi logad on ov los ánimos dl publo : ni paa acpta la apa icin d la uva casta d iig nt dond l homb sa bio " d a aua mágia no a ya un político adical como Robspi sino un cuado d sacdot laico y d ingnio industial ni paa ontntas c on la distibucin istnt d l a popidad y dl od. í l Caeim indual d Saint Simon fozado y ' santifiado lugo po la Rligin d la Humanidad d August Comt sá la amant ps ntacin d un 'hum anism o qu ha ustituido la nsña nza d lo s cl ásicos y d la filosofía (a la qu n como ival l stadio 'mtafísico aliado dl potstantismo dfnso dl individualismo) po l apndizaj dl nuvo at
CONTRA E HUMANISMO
social (según la expre sión del gran ances tro : Cond orcet) . Sólo que a duras penas podrá sosten erse ento nces la ficci ón del hu mani smo , ya que los 'sacer dote s positivistas no sin cierto cinis sisten cia (y más : la conveniencia) del estadio moper más bajas de la pobl ación, mientras ellos se ico en laslacapas teológaceptarán arrogan de un lado el dictado de funcio nes morales al poder es table cido , y del otro la guarda y fomen to del estad io positivista la cienc ia socia l, al servicio del creci mien to de la indus tria y el capitalism o . De esta mane ra se atenta contr a el fund amen to de todo humanism o (o sea : la autorreferencialidad entre el indivduo , la Hum anida d y la humanitas) en bene cio del otro facto r (la instancia superior de valoración) . Como si se tratase de un reverdecimiento de la teor ía averroísta de la "doble verdad (tri ple , si conta mos al Gob ierno , garan te del disfr ute de los beati possidentes) , Comt e recon oce así la exist encia de clase s sociales, regid as p or valores y norm as tto cae/o disti ntos. El funci onal ismo positivista impid e así otra autorrefere ncial idad que no sea la de la autop roclam ación del cient ífico social como regulador de las tensio nes socia les y más com o 'repr esen tante de la hum ani dad . Pues, como señala J . L Villacañas en su examen de Com te : " El pode r moral del positivism o no se legiti ma desde una instan cia humana universal, sino desd e el pode r de la ciencia que el propi o positivismo mantiene . Así que la legiti mació n es autor refer encia l : el sabio se la ofrec e a sí mism o , no a una human 1da d genera 4 7 El sueñ o cosm opoli ta de una Humanidad unifi cada y en paz es que no divinizada) se despl aza así a un horiz onte utóp ico (si lejan o como indefinido . No es extraño pues que el socialistan mo científico , el marxismo conjurara al fant asma de la re voluc ión p ara acab ar con esta nueva 'religión del indu strial , que sustit ua las promesas catól icas sobre la vida en el más allá 4 7
Op it , p 39· C A. Comte, Disc u so sob e el e píi t pi tvo anza Mard I985; y Ca te is m o posit s t. E. de A. ibao. Eora Naiona Mari g8� .
EL HUMAIMO PEDGÓGICO
37
p o r las de l a tran sformación d e l a tierra en u n paraíso artificial, producto de la actividad fabril 48 Sól o que , tras el estrepitoso fracaso en la práctica del lla mado socialismo real las ya viejas proclamas de una 'religión huma nista han vuelto a surgir con fuerz a, con su advertencia d e que la doctrina de credo bien nebuloso , y disuelta po r entre una m ultitud de pequeñas sectas o célu las 'humanistas confederadas no deberá jamás "subvertir el objetivo superior de hacer frente a las necesidades humanas en el aquí y ahora como proclama Frederick Edwords, Director Ejecutivo de la American Hum an ist Association, en su ya citado paneto Vat is humani sm ? (g 8g) . Tácitamente, Edwords aboga por una fusión del humanismo 'religioso y del secul ar . mediante la absorci ón de éste por aquél De manera má s aguada aún qu e e n el po sitivismo , se reconoce e l valor "emocional y de cohesión social de la religión, pero se despoja a ésta de toda sustancia y corpus dogmático; o, más bien, se toleran las dif erencias entre las divers as conf esi ones siempre que "el objetivo de que la religión sirva a la GENTE (seves for PEOPLE siga prevaleciendo Como en el caso de '
Co mte, se proponen "santo ynes laicos s) (presididos como n otambén pod a seraqu m enos, por Prometeo Sócrate y se prem ia, a "ho mbres sabio s como modelos de la humanidad avanzada 49 (a nivel individual, claro está; a nivel mundial, la ONU. será ele vada al nivel multifacético de "representante de la humanidad, mientras que el mediador estatal vendrá dado -a va sans dire- por 48
No sólo orró esto en e ámbito caólio. También el neokanti ano Hermann Cohen, j ueoale mán se creyó oblgado a manzar a Kant y su Región dentro de los límites de a
mera razón, pbliando regón de ntro de los l m ites de a hum ani tas Die R el on inn e hlb de Genzen de Hum nitt, rg o 82), unaLaregón' ya fnón esrbara en fomentar la fuerza pe na de a hmaiad en e om bre (die Vollkfd e Menhheitim Mens hen). En Hoffmeister, op it P · 307 · e aq1 a las Vaaes e Edwors ay ertamene n gran trecho. Pero a dire ión es la misma 49 - Muy al estlo amer ano, y om o s se ratara de n onurso de Miss es , la nombra regularmene n Hmanist o e Year De enre los má s onodos cabe eñaar los s I96) R Bukminser Fuller guientes Jian uxey irector de la UNSCO (comuniólogo y rofeta d e la segunda reolón" : la nformica, rg6g) nrei Saarov el amoso fsio siene Ig8 o)
CN M N M
lo popi o Etado Unido d méica: lo pomul gado d l nuvo odn mundial y po tcto d lo humano) Cuato on o pila d t nov íimo humani mo qu pn ta a í mimo c omo la ínti upio y la aticulacin ena final d todo t vntaja moviminto la utit uy aí con a lo hitico tudio cláico ) lomoena pnpos(qu e moátos (como gaant d na contitucin publicana n n tido lat o) lo eeos umanos (qu natualmnt tolan la itncia d la confio n ligio a tadicion al con u c ncia n un Di o tacn dnt y n la v ida post motem imp qu tén u bodinada a o dc ho) y po úl timo la lbe ta e nvestgan (cutodio y gaantía d la pvivncia y fomnto d lo oto f acto ) Eo pila dp liga n dpué n diz ida báica qu Edwod popon como comun tanto a lo humanita ligio o com o a lo cula Su numa cin contit uy algo aí como l a Cata a d lo po líticam nt co cto n la a ctua lidad: 1) l Human imo una filoo fía (aí la llama n l ntido lato d talant mana d ) paa gntequ pina po í mim a. Po ta onto antautotasmo lbeta eamen 2) la ali dad pud compnd po lo o lo mdio humano Po tanto anteímo 3) l conociminto db cluivamnt a la azn y a la cincia Po tanto: aonalsmo ) po acpta la pvivncia d cncia tadicional como funt tu bia (a lgo aí como matial n b uto ) qu in mbago i tatada acionalmn t pudn vi a mnudo como nfoqu altnativo paa la olucin d poblma. Po tanto acptacin d la mna como uminitadoa d matial y umbal infio (po má ico) dl cono ciminto (algo qu pac una claa t apolacin mtafica dl n ocolonialimo)
EL M NMO PEGÓGI
3
una filoofía dl aquí y ahoa qu popugna valo cluivamnt humano Po tanto nmanentsmo 6) pomuv la compain como un facto d oidaidad nt igal. Po tanto l Humanimo ontao a toa nstana supeo e valoan éta 7) alita n lo concnint a dil ma moal y u concuncia Po tanto contaio al ealsmo 8) tá ntona do c on y utado a la cincia a ctual Cuo a mnt la con cuncia qu d llo ta E dwod qu l Humanimo chaz a la id a d un alma paab l (y d todo tipo d píitu) O a ía litalmnt antanmsta; 9) tambi én i g po y acomoda a l p nam into ocia o 5)
má pcíficamnt libtad civil lo dcho Etado mano la paacin aIglalia la difuin d unahud mocaci a paticipati va y la pan in d una c onci ncia globa l Po lo tanto ontao a too elatvsmo ultu al 1) y po fin t uvo Humanimo Unival a plosop� o tose n /ove wt l, ignifiqu llo lo qu quia Si chamo ahoa una miada al camino coid o po dmo contata qu aqullo qu comnz indo un moviminto pdaggico paa mdia lo mal o cial mdiant una v lta a valo pnn pntado po la nacion láca d la antigüdad pnt a actualmnt como la Filoofía po anton omaia Su pod una amplíima aocia cin n la qu intgan mo vimin to univ alit a utilitaio y ético (Etal Cultue soetes Untaan Unvesalst u es) , con do impotant Manstos (n 1933 y 973 l nay o d E dwod pud co nid a como l tco n 1989) y cuya vidnt y cai obiva caga antiligio a (n l ntido t adico nal cliático dl témin o) da v tácitamnt c uál l gan ival d t mozado Humanimo: la Iglia Catlica. D ahí qu ahoa dbamo vo lvno a ta n vnab intituci n paa v qué tin n
C ON UMNSMO
qu dci algunas d sus doctinas (y también una d sus vants institucions ducati vas al spcto e a ambiea e Humanismo ristiano
Y bin ¿cmo a accionado la Iglsia? En alg unos casos no pac sino qu aya sguido l vijo y astuto adagio: Si no pud s vnc a tu nmigo únt a él" . Y así fnt a la ol ad a d u manismo qu nos invad " po usa los téminos d las acostumbadas advtncias algunas institucions an l vanta do la banda umani cistiano" una(n tañ a combinacin ya qudl nopac qu smo la ligin cistiana cual quia d sus conf si ons pu da acpta l punto b ásico dl umanismo la autorreereniaia (s dci qu l om b no conozca ota unidad d mdida qu él mism o qu conozca la vdad toda la v dad po sus solos md ios y qu stab lzca valos mo als y polít icos n no mb d la libtad sin admi sin d tascndncia alguna Ota cosa sía dsd lugo acdsdi notavinizacin qu la sculaizacin istal(sultado n ps ncsa in futio la dl mundo uman aya sido d la volucin dl cistianismo mismo n cuanto conscun ci a (abi ta aci n y a l v z la nt dsinal popicain d la si d volucions qu n lo cint ífico industial y po lí tico s an vnid o sucdindo ds d finals dl si glo XII °. En s caso y siguindo c on la cad na d usup acin dl sn tido abitual d l os téminos qu m os vni do obsv ando n so.
T e d ó de t edegge e De Ztd Wilde (= Z; e H Kem . 97 7 A. 5 76 "Ee e Eeg de Nee de Egteg. ee Ad met t de e Beegg de Ge deg be Atem. Egtteg de dppeetge gg, d em d etbd vet e de etgd d ede d bedge, d Abe geetz wd, d m dee d m ee et ee eg de te etg mdeet d eegem mt.
EL MNSMO PÓCO
4
los distintos avatas dl umanismo sía convnint adv ti d los p lig os y mi tificacion s qu paa ambos band os supon sa sincética iénica com binacin d umani smo cistiano". aa ilusta st vdado puntum oiens, s a scogido al fcto l bv p o undi oso pogama d una notabl univsid ad pivada la Univsid ad C EU n claa pansi n (ts Cnto s Univsitaios n Madid Bacl ona y Valncia y 2 8 cntos asociados d cla o inujo clsiástico la cual poclama d ntada sta inspia da n l os pincipio s qu jan los valos dl Humani smo cistia no " sindo su objtivo pimodial ombs no slo instui d nusto sinotimpo" foma íntgamnt a las mujs y a los ts d pocd al análisis d sta solmn dclaacin d pinci pios aps uémono s a dci qu paa apo ya y fomnta s moviminto y sos pincipios l CEU cunta con una Facult ad d Human idads" dividida n do s D pata mntos n uno s ag upa n Histoi a itatua y nsami nto y n l oto Bibliotcono mía y Do cumnt acin" . D los numosos d qu Do ctoado o fcidos l píod o 20022003 slocu aysosuno tnga qu v conpaa las Humanidads a sab Humanidads y iodismo" (algo qu supongo abía indignado sob mana al bu n it amm qu ya ac do s ci ntos a ños altaba conta la tansf om aci n d la filoso fía n ournawissensa como s co daá . pa t d st a ' con tibuci n al Humanismo nc ontamos m ultitud d of tas cuicuas n dministacin y Gstin d Empsas y gocios ublicidad Economía Mdicina Infomática y quitctua. Tb e te mpe de pd vt de vedd S Pb E "B e em "N ATE BEAS, e vedd eá betd, e pd e l pp ee ve de mm , mezó ddu e de epembe de 993 vedd S PbCE e petede m betv p md ó t m egmete mee y mbe e et temp E
44
CTR MSMO
ao, ada más 'ógio q sa sa Paabra a q fij, ara m za r qé sa 'hombr (y d a mara a vid omo aoógia; s hombr srá aq q oy y sig a a Paabra) , y ás os vaors q o ori . Pro ¿yohabar habr íadsdCrisiaismo o jor ambi ar ord y fió d os os érmios hmaisa" vz d amado maismo risiao" ? Ba sa o d rxió ara omrdr á arri sgada habrí a si do sa ivr sió s arría rimro, q géro Crisiaismo" dría q admiir os oras s is (¿abría habar, o r aso d risiaos ísas" , agisas" o, o r aú , aimaisas"? ¿O dríamos q rrrir a risiaismos oas y habar os d risiaos vasos saños, frass, ?); ro, sgdo gar o mos ooido s q érmio umanta ya hmos adido a s a o aarió a á or sig o X Iaia ara dsigar a qis s oaba ardi y o émiam (ora legitae y ler) a rovaió d a ra aga, grorromaa 54 . o o q s 1o m1smo . d 1a ra pagana, oiísa y araisa. Co o a, msaj risi ao orrría igro d qdar d vaado y sbordiado a s aigo oren, omo fo dosara s imo ío Lro ( ora os xsos imora s" d os Pa as) y sigos dsés r aifiara r a osa gia y a maió ridrih Nizsh aado aasioadam oro Raimio aú más o dros o y radia a va roa ida, mariz oíia d Urahombr y d ss aósos os Sñors d a Tirra. D "mara q más o movr somás d maismo risió iao , isisido va ambio a vz q a vaora d 'hombr vi dada aqí or Criso ya ba va osis dir a hombr a ada o d osoros, hombrs 54·
Colomer op. cit. ,
p. 5
HUMASMO PDGÓG CO
45
ómo hmos d s r y d om oraro s ara iros ara do rabajo sa y mor am , o osib (a mos ds d a do hmao dmasiado hmao) a s sbim jmo ora bi , s sr mo moo e er, s riii o s eejoa s vz d aor absouto , d metavalor dirí amos q s r sm a Vida , Pasió y Mr d Nsr o S ñ or Jsriso a sab r a abnegan, ors a s rviio d o s hombrs omo úimo sa vo y dar a fi a vida or os (si qrmo s dar a vida mora ara abrir a os hombrs a Vida imora, vrdadra). Por too os , a sar d amo saros d amo saros oi am d q sóo sría di gos d sr a mados 'hombrs d vras si a s vz sgía s Paabra rjo ro o d siioso so d Padr U rjo q , a s vz di ssa iam sóo so y ada más q s o aro, srviio d ada hombr a odo s os dmá s aeno abtrain d odas as irsaias ariars Porq aos Criso ha béis sido ba izados os habéis vsido d Criso No hay ya jdío o gr igo o hay sir vo o ibr o hay varó o hmbra, orq odos sois o Criso Jsús". (Gálata 3 , 2728). s vo ario dsoja mio d oda r ia a a irra a a sir o a sxo , aia d sd go as my hmaisas Dearaone e ereo uma no d 178 y 1948, aq o dja d hoar o o sñado o d a Uivrsidad q vimos omado yo objivo sría fo rmar ígr am a as mjrs y a os hom brs d sr imo" , j ao o o s a o o d aq a aia d Pamia y Paa go <Hombr y mjr mjr y ho mbr, ad a a Diviida d> 55. 55·
Vd supra, nota 25.
CORA UMASMO
Naramene , cabra aegar y con raón e esa esp eciicación (dividir en mjeres y hombr es a os hom bres en gener a) , exendida ad auseam po r odos o s escrios y pro camas progresisas ha sa comar a paciencia de a gr amáica, es sóo na c oncesión a nesro iempo", ya jsamene e na de aasiberación conisasdemás ceebradas de mismo ha sido a mjer". Sóo e esa concesión agrava e probema reaivo a a viabiidad de deendido Hmanismo crisiano" Por a disin ción valaiva e en e Programa se hace enre i nsrcción " (de su: amononar apia r ordena dame ne" ) y ormaci ón" , cabe dedci r e o prime ro i ene e ver con e aprendia je 'de e ra adenr o de diversas discip inas cien íicas . sí , os esdian es recibirían a insrcción (n érmino como ya insinamos anes, de caras reson ancia s mii ares aenimieno a órdenes ex ernas proc ede nes de na insa ncia sperior) a iga e a cabaero medieva se e revesía de s coraa o a ediicio en consrcción de s andamiaje (revesimienos no my ejanos, por ciero , de a acepción h abia de Gese heide ggeriano) . Por e conrario , a verda dera edcac ión (en e senido eimoó gico eduee) endra denro a er a e edci da, exraída ydehasa prov5ocada porgar e prodeesor (recérdese pe lieas pvai de Ficino). Eso sería a ormación" (na evidene radcción direca de a noci ón deai sa de Bldug) . Por o demás, nsro exo no hace sino segir áciamene a vieja sabidría de Herácio pJmahíe u didáskei erdi ción n o enseña inei gencia" (DK B ) 5 , conra e pno b) recérdes e de la piism (cyos conseos se sigen sin embargo en a prácica, 6. t dnn d n 8 Erziehung Unterrchtt n). 7- Tn dg nt n cgniti datis cogiti rinpii (Kitik d inn Vuj B 86A 86. Mtti mtd, s n t oiiom) n i ctiom: , t d d , sn q n p n, s s t 86A 833 . n s gn kt d n t.
UMAMO PAÓCO
4
como se ve por as carr eras o eradas vaga e so ecism o en a Universidad EU) Además, segn reza e Programa comenado, esa ormación ha de se r a a vez íega (rene a 'monón de conocimienos, e ransormaran a esdiane ig amen e en n saco o n con enedor de discip inas) y dirigida a mjeres y hombres " . a pregna cae por s peso: ¿cómo pede haber na ormación 'negra para dos conjnos disinos? ¿o habría e habar en ese c aso de ago as í como gieadlgía (por deciro a a griega), y no de humaism? ¿Y cómo pede e riso serir de nidad de medida para hombres y mjeres, cando ya e Apóso de os Genies exiga coherenemen e e e crisiano hiciera absrac ción de aadierencia Y siSan bscam de nevo prodigiososexa? Próogo8 de Jan,osaayda, pronorecrriendo parece e nos vamos a opar con a misma diicad. Pes en é, por n ado , se nos dice abnda ndo en a idea ivelada y asee de San Pabo e ie nes creen en e no mbre de Verbo ( como si dijé ramos en a paabra de a Paabra ) de Unigénio de Padre no de a sangre ni de a vonad carna ni de a vonad de varón sino de Dios son nacidos" inmediaamene a coninación aparece a amosa órma:Pero Y e Verbo se hizo carne" an , I3 I) hora bien, car ne" no signica aí mera mene a ae a hmana, en oposición a a goria divina, según comenan ad h Nácar y onga Hacerse carne" signiica edar iemedia lemee maad p la seualidad ser de n sexo, y no de oro En ese caso ser varón. o ca parece conradecir a docrina de exo ¿O acaso o exigido para e crisiano a saber e no se 58. qn n n st sn', : q t d d f d s s dd q, é , í s s s s t t g m� df d libitm í t q gn d q g d . 5 S Bbin .. . . Cng, O .P B.A C. Md 8 3 . 6. ¿O q t: st st
50
CON E IO
(tambén pe en e epeco edcavo) de neto día. Paece dgo poe ta e eamen de epecto fántopco (o má eactamene metaf íco ) d e hmanmo tendemo e egea a ea heda abeta (a heda e en defnva pone en enedcho a éea de homb e y de Do a a ve e etabece n ncabe degaamento ene e hombe y d. Peo po ah oa y paa conc con ea p mea nvetgacón obe a ete y tanfomacón de hmanmo como movmeno p edagógco , bate eñaa e e p ego ane adve tdo de iveai y achatamento de menae cano en nombe de n hmanmo h e etá convtendo poge vamente e n eadad dento de o epaco peidísis como e met a en e gene pea mente padoonoy no edfcane Qé bonta eadadteto, etaa e no oamente mpotae paa entno de a m ma Paa e e o o demá hayan nacdo e n cae pa e de Mndo n o tampoco no mpote é egón pofeen poe obe oda a e gone etá a Vedad de n Hman a, e Gan Amgo de a Hmandad e pdó a o e aó de foma en dea e oamente no néemo obgado a cmp e y: e4 eeno o no a o oo . De ahí vendá todo ona demá" ¿Qé hace? ¿Demo como Fanc Fkyama hace año, a annca e pómo fn de a htoa W w ¡Hemo ganado ? Peo ¿éne omo nooo no eem o denfcano con o ceyen e en ete apiim coegdo y amentado y obe todo bao ae ponombe peendemo enconta a hme e geea? Me temo e paa acecano ea pedem a uauum a ea pavooa pegnta (a ca de toma ad pedem iterae n contovedo eto de Kan paecea eg nada meno a acenón de a Arpgía a ena de a cenc a foó fca ) 6 o M lgo Et o, có ORna Póco S ot M, 5. 2003 p. 7 ( poco mt o go otogfco) 6 E cco ógc com po Jc Lg ; A 25 m Kt
EL H ANS O PDAGÓGO
5I
�demos qe em pende aba osamene na segnd a o n pegnándonos ahoa no tanto po e hmans navega mo com o mvimiet pedgc, cano po el po sble sendo o sófco y an meafsic tantas vec es laado del hmansmo
" ioof st sio cosmooi p ct l sg cscO mo ab ? ¿ Qu d b a ce ? 3 r cst1o s rodid p Metafsic g4 por Ma ·" Y r) Quépedpm c o Relgó y l� ct po l Po l foo e po a co t oo o s pg com o oo ps s pm s s útm Y Si mg Kt solo sco (tmb como m lccos) An l 'a n _ o � c oco du cc o I S • o o ms c o cotictoo c l éc com r o ¡�a, S mo s cos pí u kmo Es po má sgfctvo q ; �a a �ón pu óo om s s pims g y 1 P f {· My "dad ' l coo, cao mesos Iaco analóg a etre lo prác sp ] Y Y yet s óó' ' tm ico y a co y mo A 805/ 833 y cy cos cc go .1c o - anh a - mp ic s los os � p os l pog m l A j m g_ XJ Ds y l mo t Cb spo ps, q o • s tac1e n c· d ]a Aropo og•a u ca ecr aedría q v co e xam d o mo , (! oc l tlo í co,pocoo b como s más obb co lm o fe n oso s om, o o s p y ¿ é p 1 msm o o po Ist ci o y o o ] o pota a o 1 ' cao cogn osci b e a . b t po ocs lo ó sí co mm' euccó c es opoog1 , y xologcm ms s Etic s ots 2)
lC
10
d"
·
la
•
b"
E HU MSM O METÍS O Para (vo ver a e mpe zar , es precso p one r de reeve e hecho de qe as dos procamas más antgas de o qe podemos consde rar como hmansmo metaísco (más antgas, y tambén más persstente s os dstntos mov mentos hman stas seen andar todavía a veces sn sabero dándoes vetas presentan po r ex ceenca os rasgosy esencaes tantas veces repetdos, de a ato rreerencadad de a nstanca speror de vao racón. Elhoo mensr el hoo hmans Una de as sentencas, a más antga debda amosamente a Protágoras , rea E hombr e es a medd a (mét) de todas as y de as qe (hema: cosasso n as qnoeson so n,66en ntopqe son, en no en canodeqe . Lca a ota resente na do nosa tras acón a ámbto romano de na com eda d e Menandro 6 Delan 80 nahan ane peen eta éee H e ua esnta a í ta e Pn en e e e e na a ngena peba óga e ate ta dt e Peat Phlphe Rutedge & egan a nes 1982 pp. 45
CORA UMSMO
4
se debe a Terecio , y s e ha hecho a amosa e odo e mdo a cooce (y, por ede, casi adie sae s srce) E a sabrosa radcció r eace ista de Pedr o Simó Abri, a seecia di ce omo s oi ho mre , No ego p or ageas as cosas d e o s hom l a parece me aleum puodistia . epro bres to, a se deo ació(Hmo de ossum dos uma apotegmas my primero extiede a a ee ra rea idad vaorada medida segú s cercaa sericiaidad o provecho para e hombre, mieras e e segdo se restrige a o hmao. aro e, aaizados más de cerca os érmios empeados por esros dos atores, se ad viere e segi da a cercaa por o d ecir a paaia idetiicació etre odas as cosas y odo o hma o (eivaete positivo a ada de o hmao) E eecto, e e griego de Proágoras, cosa se dice ma cosa de a e se sir ve o , po eo e plual eeco s persoaes, esiios mebes, biees , riezas, y soe odo e plual diero , sma de dier o Por exes ió , soe todo e sula cosa caiera, obeo, e el sedo más vago ge ea . s e, si se toma e érmio e s setido estrico, a rase tiede a coverirse e a atooga o si aceptamos e agicism e rism es es evidee e mbre es a(dmee dida, y da o a medida , de o o: s ie o úties eeehoperteece o cotrario , o sera syos) , e ico o e s egaivamete res peco a os eemeos hosies e o esá e s mao De he cho, e ssaivo ma pro ced e d e v ero áoma servirse, hace r so d e, empe ar , e ca der iva a s vez de e mao. Desde Heidegger, podemos eteder bie hoy esa co versió de as cosas(por e ex ago cremas tico , segú di spo ga o o ger, a a mao esió , a domiio) de sehomre (e Heideg Vale c i 1762 ; l 267) . Como se ta elevada o uede u ocía e e caso del anncio de Adi, el cotexo p l usa como just ser más vlgar como cuadra o dems una cod : l viejo. Clum � Menedemo cago fcacó geeral de s ieés parclar or as cuis de su t·cn s r d ma de se cra yo ho se ha ido de sodado a sia aa
25 (c. en' Las ses comedas de Teren.
67 .
Heatntimoumenos I
6 69
1 878' , C. Alexandre, Ditonnare Grec-Franfas. Hache te. País
I,
n
un
D I58 .
P·
1 588.
L UMANSMO MTCO
como e s saido , adee caidad d e es ar a m ao) , o s e as cosidere como ago presee, o sea: ate a mao (Voadee) ; e ese ú timo caso , pe s, cosas a as e se 'deja e paz, bie por esar ya hechas (ser 'prodcos de a actividad hmaa) , bie po r costi ir maeria es e r o , co vistas a a prodcció. As distaciadas como ago e reposa e s, acaa por ovidarse s ácica respecividad a a mao, y a Voadee se eiede por térmi o medi o como a p rese cia mostreca de as cosas, co idepedecia de e agie as cosidere (o as maipe), o o Por cierto, a segda acepció griega para cosa es samete pma e resado de a Pas ' (de p asso: "hacer, operar ) . Si ahorapor sorepoe cootació estricatodas a aasexesió ciera a segdamos acepesació (geerasima cosas e geera) , teemo s a sigie te cadea de ideti icacioes : ) odo cato sire a homre (o, egaivamee, se rehsa a hacero) viee medido, vaorado, por e hombre (diramos hoy seg s vaor de so , de camio o de sat s) 2) ada hay e o cmpa positiva o egaivamete esa sericiaidad 3) ego odas a s cosas y odo o hma o so érmios si óimos. Quod ea demosadum
9
9
99
A liam Klom També aíac =da ygocio ta.z a a dada ddac (og. a Pá Q f. a: [f l ] vlla lo to úb lico (D d SZ
l ba d ago bo d ala cta odaa ilt lo
lto a a ao doméca o a d la m: "Hac la azaa . Hidgg aa amié a t oig od la coa mdo ggo: ic at i agm m di ig : m d.i. d, omi m im bo gd mgag rás) z hat. l ab oologich gad d zic agmac a d m im l d btimmt i zcht al bl o g (Z 9 a oa maga ltio icia a má l og t dl témio am? d- mohé ! doch o h alo lic Algg!.
CA L UMASM
aro está e esa 'demostracin es, si no aa, a menos apresrada. P es ea depende , para e mpear de a icit d e paso de hombre en genera, en canto ser uman o miembro de a hmanidad, a cada hombre en concreto (o e estima e individo Protágora s" por e sepor a, ¿es Tetet be para otroamado e se ama S crates" ?; sincero desde ego, e acepta sabemo s e de ni ngna manera esto es así) . Pes si o e a sen tencia iere decir es e aun sa vérité e cada no pede jgar a reaidad según e co nvenga (o má s pop armen te : e cada no cent a a eria como e va en ea) , ent once s tomada en s radicaidad a sentencia se contradice a sí misma, ya e no so e jicio de individo Protágoras sería ento nces privado side Protágoras, no hasta e engaje por é empeado e griego so inteigibe para é. Aparte de eo, ¿é especie de maestro sería éste, e iría por os pebos de Grecia enseñando a os demás ago váido soamente para é? Si así era, a primera eccin e habría e sacar de ta enseñana privada sería a de no hacere e menor caso . Para e a sentencia no caiga en n relativism privad y más en e soipsismo3 es necesario pes, como ante s ya insinamos, encontrar na 2 Éa a d a jc (a v, a á cvc) d Pa tóS óc ca Pága: S at paa caa (há) vad aq por cpc ó (dt) c p qu at Ptága a, ta d á y c aó va u u p t sm t y ac a cua cad caa dd de u •·o a? (Te e et 62 T M Baac p Baca gg p J23 Cla,·o a có caa a v ac a a ca d hb " c d , cvt aí ún íaa b i ága Sóc at, Tt , tc ) a cacó d a a · i i yuga, c adá ta cc á íno y b Lv: (a n l a pcpcó), có cuapá a Paó t &• Pága y a ac D da a, n ac qu, a, pd a ud a c l • •• t ·d d a Acaa) , Ptága c ía qu a a n u t l n1 (IX 51)· fct t y y' ú co \. l q cz a c y ' ta q dá d (co a da a c a, p qu aa d mí �, c q !'u a a ? a dda ó ud ú a n � h ll_ da atva a a auta dda
c
e
L UMA NM ' MAIC
5
esencia e permita a insercin (a men os, tendenci a y mora) de ada hombre en a entera Hmanidad (es decir, con e conjnto de todo s os hombres habidos , existentes y por haber) , o o e es o mismo e oreca n criterio de identainde indiidos respecto a concepto o ncin hombre , y de demarain respecto a otros individos no hmano con o e ponem os ya en entredich o esa identiicacin entre todas as cosas y todo o hmano A menos a sentencia d e Terencio va e n esa direcc in (ane desde ego nestro comedigrao no se preocpa de expicitara ni menos de ndara). omo si dijéramos precisamente po re s oy ho mbre , en genera (y no meramente hremes , ni Menedemo), me preocpa o e peda a caier hombre en particar (a Menedemo , porpasare caso ; mas no por ser ta individo concreto, sino por ser n ngénere. Extremando as posic iones , po dríamos decir e e de P rotág oras es n hmanismo relativista (pero entonces no se expica po r é ta individo Protágor as pretend e co nvencer a otros indi vidos de n a ver dad universalmente váli da mientras e e de Terencio es n hmanismo esenciaista (pero entonces no se expica por é hremes no si ambos hombres a menos eesnoMenedemo, s esc apemoso viceversa, por a tangente d eson individuu m ineaile . El antiumanism' aristráti de Herálit Ambos tipo s de humanism o pare cen discutible s. En efect o : que todo tea que ver con el hombre -algo en prin cipio acep table no significa en absoluto que todo tenga que estar (o llegar a estar) en las manos y en el pode r del hom bre . Pues bien pudi eran las cosas
tene r que ver' con lo humano por habe r sido así destinada la rela ción por ambos lados, o porq ue los dos el hombre y las cosa s están coormados o al men os afctados por algo en comú n Adem ás, no es lo mismo admitir que el hom bre dé la media para las cosas , que
6o
CORA UMISM
na ey común" (denominada por Herácio Lógos en o anro poógico y r en o cosmoógico) a na Medida e mide y jga a odas as cosas (incidos e hombr e y s ama) sin poder ser a s ve 'm edida ni conoci da (ni an po r ea misma) siendo de suetu úimo de ser y de pensar esa forma e ssrao e 'apropiaciones ego y según as disinas docrinaes a ey ha sido inerpre ada de forma eísa (co mo ac abamos de eer e n Paón) paneísa (como en Spnoa o Rossea) o maeriaisa (como e n Marx) Antropoentriso exentriidad A a visa de odo o anerior , uiá sea conveni ene ahora hacer un ao en e camino y, generaiando , propone r una dobe descripción de ambas posicio nes etasicas para aprecia r mejor su oposició n: ) E huaniso es un antropocentriso ; convie re e ser en valor (pues es é, e homre , e que da a Medida) y a verdad en opia opinión privada o de de as un convenciones nión ya seesrae grupo sociay aciones as inerpre guían ue de radicion ad /iite , de oda a Humanidad en e rao de hombre con a reaidad ; su punctu doliens esria en su maniesa capacidad para expicar a perenen cia de individuo cocreo (este hombre ) a género huano sea por e respeco ec e egotismo: Protágo ras o coectivo esencialismo Tee E na paabra: como ya adverimos, e rasgo f ea de humanismo , o ue é dice ser es a a ve probe ma, a saber: e autorreferencialismo , l xasp refexión absoua ue preend e poe d i s p mundo exterio r (as ' cosas mund ') a
subj etivo indivi dual : sentim e,
opinion es) .
m
cttye su ració de una · i ó t an t o e
l eor (o ,
oes y
6r
UM M MTCO
E antihuaniso hace de hombre n se r excénrico sjeo d e n ado a na Medida e e viene 'de fera y o consi ye co mo hombre dando así igra y reieve a as cosas y de oro a n Fondo de opacidad e indisponibiidad qe oorga peso y bo ano a aéas como a os propios individos en cano aes o piensa en érminos de vaores sino de ategoría Y mide y jga de as opi niones (persona es ocrrencias o de grpo prejicios) segn se acomoden en menor o mayor medida a a verdad (ya sea como adeuaión o como oherenia) Por ciero esa posición no e s no iene por é ser degradane ni de ser hmano en genera ni de individo ( savo en casos e x remos de maeriaismo mecanicisa o de sociodainismo) Pes a Medida (provenga de Di os de a ey o de ora insan cia impersona) pede converir a hombre en e ondutor de senido úimo de a reaidad ano para conocera como para ransormara 8 Pero en odo caso e hombre no es a verdad 2)
77
Qued quí tualmente ideciso si Medida y Fondo coicide e n Moismo (sea espi taista o mateasta) o s a una puede educse lo oto (elsmo) o cees (deals mo). Lo co qí impotnte es que el ombe qued neo en dobe mometo que o tscede, que puede itepretase comodon y como como eaón y como estn.
78 79 ·
o esou se a fal de a ga nota qeKant e subetismo necesa FicteoYetañ mente humansmo Sbjetvsts sontero escates ingo de elos coniee e rótuo de humnst Como mínimo hbía que deci qe: ��e coocimieto es una opnón conforme vedad y acode co un agmento o azó (n mn e fóou aeh€ óxn epémen n sn eeteto, cu o hbr oído de lgie qe lo decía Teae. 20) E innomindo es Antstenes, desao de ltn A pes de l apente plasbldd de la definicón, Sóctes o dmtá unqe tmpoco nos ofece ing ot, edadea' s que ese conocmiento sólo podí dse de lo compuesto (en efecto, se tt de enlzr u sujeto con su rz ó o fdameto met gou; en nuestro cso : e ste hombe co e con epto hom be') no d lo simple Asótees se entuaá da una descpcón más be metfóc l especto, idndo sí co a místca y l explicción ouumpeobuus rá e efecto en Meapa IX que o veddeo simpe se capta en un th en ka hána (algo así como
palpa de gope 105b4).-kaáphass o o qen señla e pétess nmedato sberpaece que no esy ve lo msmo amacó jicioenme ógou díamos qe(phás), que tl conocimeto serí de u ituicón, e telectul (pes nad sesbe es smpe) bendo así una ví qe segián ente otos, Spio, Fichte Schellng o Bergson po o habla del ios tomista que capta todo uno nuu: como si djérmos, papándoo-pa pádose viéndooédose 80 e este modo ntepet el Gnesel pesto del hombe en el unveso (ejempfcdo, pa empeza, e e Praíso Terre) "Tomó pes, v ios l ombe, lo pso el rdín de Edén p que o cultase y gudase (, Esto por e ado del trbo. as tmbé po e de conocimeto: Y Yavé Dos tro te e hombe todos cutos imles de
y
ONR UMNM
A o smo pede es en a vedad si se ab e a ea ennciando a opiniones (ane se ate de a 'opinin púbica) y oc enci as De iga modo pede asa se a a v ida y a bi en si , coaboando peecciona mediane s abao y accin cosas y sitaciones paadescipci e éstasnsean de vedad o e deben Tas a somea de estas do s posiciones bastase.n be ve epaso a a hisoia de a osoía paa constata e e hmanis mo sensu sio (no en vano inodcido po n sos y popaizado po n comedigao) no ha echado aíces en ea Todos os gandes pensadoes con a excepcin izá de peíod o 'hmanista de Sate han segido na a nihunis (no ne cesaiamente apoyada po a eg n cistiana, ane es de sti cia econ oce s ino tanto p o a decisiva heencia jdaica de cistianismo como po s adicaiacin poesante). De hecho, so p o mo de ag meno h e iizado e témino negat ivo an ihmanismo (n tema no expíciamene tatado en iosoa hasa Heidegge y n éin o e ni siiea apaece e n os a oes eevanes hasta Adon o) paa cbi posic iones my vaia das, no de cyos denominadoes comnes es pecisamente a eno útimosindeá negaiva hombe como a seadad donado adeconsidea s sendo aDebemos pes abandona a invesy igacin? Peo si hbiésemos aceptado sin más a aodad de ese denominado ngativ, ni siiea nos habamos oado en iniciaa: pes n agmento de uoidd es n ac gento. camo ca av d o ormó d a rra ara vies e o ls lam•·í, ombr d todo o vvt dra (2, 20) E he ho d tra • a ca mliar o ama jt ombr ombr CHI'Ot ro ombr brír d r d, eadcdo a cdaa o•· de suprc o a mocó arbr ra como déramo b e o doma tr oro). o cotraro a ror co fó d ngu t o tdr do Cf traoraro ao d atr Bja Üb w�¡ d r p h Me. comacó p h u hi. R , Stt¡ p 0-49 Rcérd a famoa to atca fr l[\c 'I'/I I: om br a aó , o da d r r qu: "p IHf Nan ao dod om a ombr xs e m s m SL' lh1 i 26 Sobr ma, m rmo rmtr l l o d GH rn m o co Madrd 202
MNMO MA O
Como decía nada men os e Kant (e ca debiea se considea do uoddpo eeeni) no hay ningn ato cásico en osoía" , dado e e único citeio váido especo a é sea o iosica mente coeco es a azn hmana común eeinshhe)8• Sin embago, si nos vemos gidos a peg nanos p o e h manismo eo se debe ante todo a e como señaamo s a co mienzo en os to t ados ini cios de sigo X se viene insisie ndo desde posicion es aún más dispaes e as de os di vesos sistemas iosico s en a nece sida d de po ne en e pime pano de a acaidad ese moimiento (o, más vapoosamente ese ne) sea emozado o de neva pana Es posibe e se tae, en deinitiva, de n so ou de témino, de ago así como n eide gioso m ecanism deensa ene a undenso (e más seveo oy de adica de o spes nihunisos) y a dob e iní áquiny de edo es gente esta bece s e dice e sentido de hombe, hay e devovee s dignidad So e, como ya va mos viendo, es discibe e ese sentido y esa dignidad pedan se deen didos con éxio po e hmanismo po más e en a gno de ss ves se pesente con bsca da ambigüedad, como
baía hmanismo e n e cistia mientas no" e , poen ejempo e aba giega Y a ionía sgi deaasno iosoía esi (o más pe cisamente a meaísica) en bena med ida paa spea e hmanismo ftic ahoa se ama de nevo a a iosoía (o más hmidemene a hisoiad o de a iosoía) paa e intente de tene o disove n nihuniso sgido en bena medida de a evocin expansi n y tansomacin de a ioso ía misma De manea e paa sai con e ativo ben pie de empeño habá de citicase a sí misma, pocando a a vez anaiza y distingi os sentidos e en agnos cas os, como vedadeas vesim entas 82
eb e ec k [Ra brrd 79] A 219, advacó d ro ma mora m i gca m omtaro oc com
gra · h crrm do do artoca d ombr r vvo t dm v odd, a póli pló t
CO RA EL MAIMO
de camufaje-se están da ndo del humanismo , para ver si es po sible algún acercamiento entre las partes, o si en definitiva se deben desechar todas esas proclamas 'humanistas por ideológicamene engañosas. El Titán flantrópico
Es difícilmente discutible el hecho de que en el mejor sentido de la palabra, los humanismos han constituido de siempre una reación una vigorosa op osici ón a doctri nas religio sas o metafísicas de peraltación del dios ser, amenazaban conque, ahogenarsuel afán sent ido de lo humano sí oeldel primer y más decisivo 'humanismo, el protagórico, es contemporáneo del Prometheus Desmótes de Esquilo. Todavía envuelto en la prudente capa del mito , apa rec e aquí la figura rebel de del Tit án, que sufre castig o eterno por par te del Dios suprem o, como pena por el excesivo amor a los mortales" (d tn lían philóteta brotn ; v. 123). Tal es lo que le reprocha (no s in tácita compasión) el más deforme de los Olímpicos Hefesto E sto has s acado de tu sent ir humanitari o" (toiat' epeúrou to philanthrópou trópou ) Y la razón q ue ofrece es decisiva para entender cómo en est os momentos (a principios del sglo V aC) la rel gón omena a ser roda en sus fundamentos por la philanthropía la es trecha amstad y so lidaridad d e los hombres entre sí por el mero hecho de serlo (recuérdese a Terencio). Así continúa hablando Hefesto Pues al no temer tú qu e eres un dios la ira de los dioses, honras te á los mort ales violando la justiia éra díkes 2930)". En qué consista esa 'transgre sión se n os dice señaladamente en el segundo estásimo de la Antona de Sófocles El Co ro alaba y a la vez teme al hom bre como lo más prodigioso" (deinótern) de todo lo existente . .
83 .
rz que nco t ram s n el tmino También sgnfca lo más monstros" Es l mism nou : el lagt motu.
"di-
HUMANSMO METAFIS '
Rico en ardides y en hazañas sólo hay dos cosas a las que debe someterse a la muerte por erza ( Sólo para el Hades no ha inventado evasión" 361-362) libremente, en cambio, a las leyes de la profunda tierra abajo, y a la justicia de los Celestiales arriba :
. (v
368-371).
Tales so n los límites del ho mbre , par a el griego Tal, también su tar ea y su afán: vivir en la superf icie , sobr e la haz de la tier ra, entre lo chtonio y lo celestial p ero armonizando ambos , sirvien do de correa de transmisión entre am bas leyes, dando la med ida una medida q ue recibe e n cust od ia a tod o lo exi stent e. Pues bien el humanismo supone un orgulloso non servia m respecto a esa misión mediadora Llevado de su �bris (mutatis mutandis de esa sobrepujante voluntad de poder que Nietzsche celebrará más arde) , el homb re o más exactame nte , el 'héro e titán ico q ue �tenta rebasar sus límites mortales se lanzar á a la conquist a del celo y a la explot ció n de la tierra pugnando por liber arse del _ eros y de los C elestiales . Un grandioso t es doble yugo de los Inf timonio de esta rebelión se halla en el poema goetheano Prometheus una herm osa blas femia ue indign ará a Jacobi y será en cambio jovialmente aceptada por el neo spinozista Lessing Aquí el Titán tiene ya los rasgos del ho mbre ; obviamnte , del �psolis: hombre el gran librará a sus jantes de superior la miseria producida por Conductor el cobardeque acatamiento a lasse meleyes divinas; del hombre también, sufriente que por ello se apiada de sus hermanos sabiendo igualmente alegrarse con ello s un a ardie nte confirmación e n fin de l terenc iano ho o sum que, en pleno Sturm u nd Dra, suena así en sus úlimas estrofas
MA NIS MO C O NTRA EL HU
66
-? < ¿H onra rte yo ? ¿Por que · z ¿Las pe na s aiviase alguna ve del agob iad o? ¿Acaso ha s enjugado 84 las lágrimas del riste? e br m ho o m co do rja fo ¿N o m e ha n el tie m po om ni po te nte y el e er no destino : mis dueñ os , y los tuyo s? ¿Te figuraste acaso diar que la vida iba a o y al desie ro escaparm e rora no to do s po rque de m i adol es ce n e au en? lo s su eñ os oridos m aduras m br es fo rm o A qu í mi pu es to es tá , aquí ho seg ún m i pr op ia imagen ; un lin aj e que igual se a a m 1, qu e padezcan, y lloren, que go ce n y se alegr en , sin re sp e o sentir po r el tuyo 85 ¡ co m o yo ! >
h_o� e dC adehacDoem has do ja "fo : te ve ue ría hab e ent m ea L ta s ig" . La maización e_s m porane ' pa a eV a a dea de ue enetelugo ena uanto hob e I-A O be readoes de P om os o t des e o mp e e n sea a aho na e castgo dcretado po Zus) habían sido a fa se ha hecho todo un hombre en cua vu e quepo gua o e yunesos conaio d ees m b ;n dos Titán d ( en una autoreaizacón, (a no ue de po un a poduco yuda a s h D o e pus aa S ao do suo sá asiga ? Zus bs fu é p abi s dá o o e es a se o sm ' d. o po d•e hma na a¿qdestuénoespece o a con mo acabaá po se desto e n seg o, ect e f en y ) eoe 1 ]e des me tasno ' e iempo o po de hombem p o (sg s Ha roe h nd hos ge sus d uo / H as du die Sch Ha c ht m ch zu m h d h ehren ur ]e Gengseen die Ten ge ·e Unddes 1 Meine Hen nd sa ck Be lad ene n Has duDe Sch ige ew das / t i ge ah am ht de Manne geschme 1 n Wüsen ehen /Wel c n h b d e so ch 1 a Ein 1 e de du B este eifen? He s�z,.� oe nchen 1 Nach menemfreuen sih 1 ne?Bü//Wtenhn dei um r e a 1 Zu genessen und u n, ne we zu en ed Zu 1 sei ich ge mi das h ec Gesch zum Manne geshmwdet.
1
.
,
.
Pro metheus,
estr.
5-7 '
)
a mtra
< l
f
Ic
1
1
1
1
1
11
1
'
.
HMNIMO ' MTO
Según cabe apreciar a existencia hana se hace aí utóo bsca s se nido e n a tierra Her s h i peso esá" Es signiicaivo por deás observar e a edd e Par áetro obre e vaora da sentido a todas as cosas según a Hooesurs de Proágoras se eve a expíci aene uto rrefere Proeeo for a s iagen a ienes h de h erse igaes a é (pero de todas aneras grs é) Y e poea er ina con n ativo : eh ¡cooo e a n e evado ejepo d e 'han iso heroico a e e Titán se ha do a hobre os hobr es n orae s habrán de zrse por s part e hasta adecarse a concepto 'hobre e Proeeo es propone a oraros a sabe r: drse sí sos ¡ A respec ono honrar a a anida en cada pers ona. precis o essino señaar a go e segdraente es p ra coinci den cia pero e an así resta escarecedor: en e penúio verso Goehe t iiza e verbo hte rend ir honores respetr ; a isa ex pres ión e sstan ivada cons titirá s egún Kan en 1788 cato rce años despés e exacto puto de uó tradcido e n n respecto práto enre e sentiieno (propio de a tierra de hthóos) a oraid ad (e ssitto de a jsticia j rada de os dio ses" a saber e respe o a a e ora " Ahtug fur s orshe Gese. d d ih zu a, 1 Wi ih! > Gedhe n Aswah Hg. bud. Ha Hg B 1, p 63s 6 Goh uiia l vbo (u oogso) Jomeenda foa odla d a a do (f supa, oa 0. Poo p así o (auos a u s ha lgido lb oo sus hao a sa ai po a u fu foado paa ha s po ipo Dsi o. spo s posi b oja au ua blasfa supai' d a Pasi d Ciso Tab Poo fu su og u dos (u iá Po ua apoeossal Menhed)su lib apai d asvs " aai huaa: go(ia, (auapo a Dsio n arepentimeno a{no ha aabado po oao hasa llga a has hob ( spa oa 4 Y oo a uga d asd a sfiguado a os Cios pa a a , paa auda a os hobs a u lg a ada menos que odo un hombe paa u adu su sia a a hmanias a lo humanm oo enegaasí d su diviidad apa la su d os oals 7 Kik depaien rnn h.; Buc Haups. kadish xausgab. V 73 so is hug füs oalsh Gs i G hs duh i iu Gud gik wid ud diss Gfühl is das ig lhs i vig a pio k, ud ds Nohdigi ish .
COTR EL NISMO
68
E ktmo o es hmmo sn más a Kant Y sn embargo , har to pre cptao sera clascar ansta .Ve am os en ee cto s doctrna alg o más de cer como ún es not oro , Kant planteó en el Cao de s Crítica de la ca Seg'hm ntereses sp re razó pura tres pregntas , ree rentes a s ver a los mo s de la raón:
3 ¿
" ¿Qé pedo ber ¿ Qé debo hcer . ·ao me esta permt '
,88
A respecto, llama ese lego la atencón e el lósoodeen má s am te a táctamente la razó con s propio )o ", ade osa ) el cam po pla r a la pra xs (m oral) y a la esp era nza (re lg . Pero a teo ra p la er: sab a , ón raz la a to cr as tradconalmente tadas baj o más llamatvo es aún e en las leccones de Lógica (ed st nes , tres e s spevsón por Jsche , en 8 ) reptera esas la lo so a en conserano a ss obj eto s com o los ter rto ro s e sentdo cosmopolta" pero añadendo como coronacón esta carta pregnta: " · ¿ Q e e hombe
Esta e gnta ha e se contestada o a Atrpolo ce Kant. Y concye En e ono se o da on e too esto a cago e a ntoooga, oe as tes meas egn tas se eee a a útma 8. Según esto , no ebea cabe nngna da, n es ecto a a ce ntaa e o beto semo e a osoa: e hom be n esecto a a eemnenca de a antoooga como e na e as ce ncas" , n tamoco , en n, en o tocante a a 88 8
Kk d Mne Hug 1956 B 83/ 80 5 Lg Vk Am Txu e Guy. Bn 68; Q5
NISO ' EFISICO
6g
comenet acón s es e no en tad ente a azón nve sa, e yo y e ho mbe e n gene a. Peo a s ge en seg a ago extaño , a sabe: cano en ese msmo asa je tene Kant e esao a e sentdo e esas cestones , se 'o va e a cat a (haba en eecto de a osbad de detemna ) as entes e sabe h mano 2 e ámbto e so o sbe y ovec hoso de too sabe y namente 3) os mtes de a aó n ") Y no sóo eso : aece como s tambén se hb ea 'o vao en gene a e esc b na Atropolo losóc o e mat eccones sobe ea e ea ba se y ndament o e aten enos a a eta e asae nada menos e e a metsc a morl y a reló sc nas aa as e s escbó ago y teno . Desde ego , no hzo naa de esto o únco e a este esecto tenemos so n nas ec con es sobe toooga agmátca" : na ds cna e dese ego no ega a ango e cenca, sno e se contenta con escb a ganes asgos y en genea (ep t poJ, haba cho stóte es) ese tema e haba debdo co nstt e n e to da osoa. Qé ha asado a? ómo es osbe tamaña neg genca o ate e Kant? Ben ceo bema e nomeante se tata de neggenca. Intentem os escaece e o na comaa cón . stótees, en s Metscy en e b o sobe a s teors, haba señaado e as dstntas categoas se reerea ago e, a s vez, no es na categoa, sno n sbjectm, n nto exstente y a a vez n oo e eeenca e, en canto ta, ya no oa se sao como excacón de ota cosa go es, e e tan nsst tbe en canto eeenca útma e to a edcacón como tódeat sesto ncomensbe s yo . stótees o ,am conce to" , o prte ose sstanca me a" aaóevt co nsón con e edos o sstanca segna (a 'esenca de ago conceto, e n nvdo : es o e é e n vedad es) De manea aná oga , tambén Kant remte too objeto a n esto conc eto e 'yo e en eecto es neabe, naa más e n sjeto tascenenta e
72
C ONTR EL M N SMO
ni sustancia No es un sujeto , sino que está sujeto a las determinaciones de lo que es, a las prescripciones de lo qu e debe ser y a los mandatos de Quien vincula lo que es (la naturaleza) con lo que debe ser (la moral) Casi diríamos es un resultado y a la vez una presuposición. Pero lo que nunca puede ser , en absol uto es un damentum inco ncussum, como era la res cogtans en Descartes Y sin embargo, el sujeto kantiano y por extensión el 'hom br e de la modern idad ha sid o tomado desat entamente en ma nuales e instituciones de enseñanza po r el sancta sanctorum de toda realidad y todo sentido , y , en épo cas ya felizmente pasadas , in cluso por el precu rsor de tod o ateísmo (¿no habría situado al Hombre aca so en el lugar de D ios? ) . De rasgos difusamente kan tianos pi cot eando en sus text os aquí y allá, es la idea de que el homb re es e l metavalor (pues que todo valor vale en efecto para él, desde él y por él ) por ser teóricamente una entidad autorrefe rencial y existencialmente el centro de la realidad si no el ente su prem o De lo primero habría que decir q ue los val� res en Kant (caso de que se pueda hablar de ellos) no son proye ccwnes o despliegues del yo . Muy al contrario so normas formuladas e n un mperativo- a lasporque que élesa se sujeta y libemente, sí pero precisamente libertadvoluntaria es su consttutvo ese � c1al, y no desde luego un atributo o un instrumen to que estuvera en su _ mano emplear no N o ace falta en efect espe a a S at e pa ra constatar qu e el hom bre no puede dejar de ser li bre ni puede querer ser libre o no serlo. Recuérdese que Kant no se pregunta por lo que se pueda hacer, sino por lo que yo deba hacer· En segundo lugar, autorreferencialdad no es autorreexzvdad, n1 0
.
menos ' identidad . Pues como se no ha dicho , el sujeto al que se ace ref erencia (mi yo ) es distinto a la determinación o pre dicado que hace la ref erenc ia (e l "yo pienso ) aunque se den e n el mism o sujeto En terc er lugar en fin, el homb re com o colec tivo en cuanto especie animal realmente existent e, no sólo no es centro de nada sino que cabría pensar muy bien dice
EL HUMAN SMO ' METAFSICO
3
explíciamente Kant que e l hombre no hubiera exi stido jamás 93 Ademá s, tomado indi vidualmente , com o un miembro cualq uie ra de la especie y por ende , de cualquier grupo o comunidad el hombre, dicedeKant abierta 94 . franqueza: "es un anmal que [ . ] tiene necesidad u n amocon (Hern" Significativamente y como corroboración de lo anterior, es conveniente notar que l os atributo s má s preciados de l hombre so n derivados p or Kant a partir d e sus carencias, no de su prepot encia En efecto , el hombre kan tiano : ) Es visto sin duda como autosuciente, si tomado en cuanto universalidad colectiva, como un género o Gattung la especie humana en su pe nsada totalidad abar cando todos los tiem pos ; per o lo es justa mente porque, en la istoria , c ada gene ración ha de sacrcarse velis nolis, lo sepa o no a favor de la siguiente , hast a llegar a la plen itud de lo s tiempo s, al fin de l a historia (cuando el géne ro se re cono zca con la últim a genera ció n y ésta con cada uno de sus miembr os: tal es la ' profecía que tomará suo modo el comunismo) 95 . La autosu ciencia de la especie supone pues, hasta el impe nsable 'punto f inal , al mis mo tiemp o, el sacrificio y la abnegación del indiv iduo . 2) Considerado en sí mismo y en su conducta, lo primero que en el hombre se pone de relieve es su dignidad: un valor incon dici onal más allá de to do 'precio . Por eso en cuant o persona (como sujeto del deber) , su valor es literalmente inapreciable; pe ro en cuanto este hombre empírico, sensible y sentimental (como sujeto al deber, al igual que el 'súbdito Subjekt, tam bién lo está a s u sobe rano) , su valor es literalmente despreciable (es un sujeto patológico, lo cual no deja de ser una redundancia pues subjectum significa literalmente soporte, base de algo que él 93 94 · 95 ·
Cf m i , Kant su/ fdmeno cera de'empio e el osensb
r99 3) , l - 3 ! . Ie z eie agemeen Ghe . (Tess s • ) . A VII 23 .
Cf. el ecoio a la Tsis
3• d Idee . A. VII, 20 .
e. I L PEN SIER O XII (Roa
COR E HNIMO
hacia la ley moral es pues e l único y a la vez indudable mot or moral, de manera que si este sentimiento se ordena a un objeto lo hace absolutamente e n virtud de este f undamen to " 99 . Todo cuanto pueda ser deseado, todo cuanto deba ser eitado, deberá ser pues hecho u omiti do e n el Nombre de la Ley De este modo , el hiperpauino Kan t exige de todos nosotros , esto s pobres seres empíric os y a la vez raciona le s, suj etos a las leyes natur ales (el cielo estrellado sobre mí") y habitados por una sublime Formalid ad abstrac ta ( la ley moral dentr o d e mí ") , exige digo que subordinemos todo otro sentimiento (los sentimientos natura les, materiales, paricuarizadores y, por ende , distintivos) a dicho res peto " En un a palabra , parece exigir con mayor radicalidad que lo hiciera San Pa blo que reneguemos de la carne en f avor del espíritu í pues , la ley mora l humilla irreediablemente a to do hombre , al comparar la prope nsión de su natura leza con la ley,¡oo Ciertamente, Kant, como el Prometeo goetheano, también se negará a re ndir hon ores a un Do s despótico , trascenden te, y olímpicamente situado más allá de las cuias y de las alegrías de los hombres. Masindades su respeto no se dirigirá tampoco hacia éstos, hacia su s mezqu y delirios (a las veces , de gran deza) Pues el hombre es un animal que, cuando ive entre otros de su espe cie, tiene nee idad de un amo 0 • Es com o si, en 1784 Kant hubiera barruntado el pelgro del Gran Conductor que alienta en el po ema de l j oven Goethe, diez añ os anterior Pues, segn Kant, el problema está en que esa autoridad su prema debe ser justa de por sí y ser sin embargo un hombr e. go bien difícil, si es cierto en gener al qu e : de una mad era tan torc ida como está hecho e l hombre, nada recto puede sacarse eimmer werden) " (ibd ) De ahí
99 ·
r IOI.
ec que ese neutr autón es . ¡l propia Ley, que se sene y reconoe í mma en ada hmbre! KriiderpraktshenVunf; o . V, 78 !bi. V, 74. Ieez eie alemeien Gsice (6 Sai. A. VIII, 23
EL HUMANISMO METAFISCO'
7
la necesidad de recor tar toda pretensi ón hum ana demasiado hu mana y de suetar al hombre a una instancia impersona la Naturalez a (trasunto de la Prov idencia) en la Hist ori a la Autordad eg ítma (el Príncip e) en lo político , la Ley moral en el interior humano Una triple sujeción contra ese existente deinóteron: lo más mons truoso de entre las cosas ex istentes sí habla, au gran d se, y en íntimo acuerdo con la gran tr agedia griega, la filos ofía D e ahí que yo considerase anteriormente las doctrinas de los grandes pensadores como cabalmente antihumanistas
Goethe o o iortante es quién manda En cambio desde una perspectiva humanista, el problema estri ba desde luego en cómo dar legitmidad a la dominación de un hombre sobre otros hom bres, de un hombre pues que se arrog ue el rango de 'autoridad suprema estando además con vencidos de ello sus iguales, en el caso de que no sean admitidos valores su pe rior es a los puramente hum anos . Aquí no cabe habl ar de un legi do no (por un Di os , un porUla Raza Pueblo) para manista puede haber ngidoo, por un el Mesías (de ahí, co el mohuve remos, la dificultad de sostener un verdadero humanismo cristiano ") . Adviértase , po lo dem ás y éste es un p unto im po tante , que la sal ida democrática que yo acep to sin má s , no solu cona eo pso el problema teórico, dejando a un lado incluso la sosp echa más o menos razo nable de que los parti dos en p ug na, con fuerte apoyo medátco, propongan de hecho candida tospresió e n función intere ses s, o deMás losinquie g rupos de n que de ocusus lta propios o abiertamente losnterno f inancian tante y men os erradicab le con me didas pro filá cticas es u n punto que con azón denunciara Heideg ger e n Sery tiempo (cierta mente , bo una oscu ra y esotérica terminología, y con independe ncia de los pardos cerros de T odtnauberg por los que lu ego
8o
O RA ANO
su propi a existencia una obra de arte, brilante como una gema en 1 u mp 1ada d 0 7 Este humanismo heroi co , de cara raigambre estoic a (a saber : que sólo quien sabe contr oarse a sí mism o es digno de ser amado ' hombre , y de ser eevado -/psíolis- sobre sus conciudada ns) , se haa ejemp larme nte reg d en e pem a Los msteros, donde se muestran as dos fuerz as enfrentadas (a Naturaeza in terna e Mund extern ) que mpusan fatíd amen te a s homb res, casi como mario netas excepto en el caso del Individuo señaado , capaz de resistir impe rtérrito convirtié ndose é mis m en entr de mb ate- s glpes de a frtuna (reu érdese e adagio estoic o : siactus illabatur orbis impavidum ferient ruinae) :
<Cuand natualza a a un hmb, qu muha a g n xta ; d C ad a fuza n é aab, qu ha azad a tant hn un déb ba Ma uand , d a puba tda d a da, un hmb la mántn uda pta, a a mm fzand, ab n gz dmá mta, dnd a é, u pp ! . Pu a xpand mpua tda fuza, a a ba, n un u t lad n amb p dqu angta fna 0
puel Es con todo Herder uien ha poplarizado ' (también en e senido liteal levado aX, a (L. y depoitado en e pebl) ee ea de Hmnit Cf. e getvo tto de cap. I 3 der parte) de la Ideen zr Phlophe der Geschhte der Mnshhe Hmanitt it der Zweck a Schick eigenes Menchennatr, und Go ha unerm Gechech mit dieem Zweck ein e n soució in die Hnde gegeben". Fourier. Wiesbaden 1985, p. 397 Adérae a suti sHerder (a fin un clérigo orece del probema de hmanimo a relación entreeluna deino tancia perior (aí, e Do criiano y a atorreerenciaidad: e verdad �ue ha pueto (e d. a mant de a especie hmana procede en defintia de ios pero l lo Sobre e teen la manos de o hombre para que sean elos mismo uiene o cmpan ciado ena ya mi a remo ana herder a htori a de ma, cenrado empero en a osofía 5057· pp. yo Est d la hra. ka. Madrd 995, o
AO AO
8
a nt d mun d , abatndn . n a ntn a tmnta n nt xtn , ptu uha un a dua paa ba a na , d td a dna, Sl hmb upad d mm lba> 108 hh , qu th n la gunda tf a pd a ab : qu mut al publ a hbd dl Va n d d udtan d vr teerrms t , n un xutant Ee ho ! ag qu d h h az n u ppa pn a, uand, n an d la ga d Pnp n fut (), a pnt a Nap n a th a u équ t , xlam : Voá homme! hmb , nada mn ! ¿Qué má pud pd humanta qu nntad ' humanm n un hmb ? Y n mb ag la tosper d tm da a a laa m t ntnt d upa n por eev d <We ei Mee ie Natr erobe 1 t e kei Wer we e gegt 1 Ma u • e Mac e Scpfer obe er scwace T o ocer re brigt // o c we ei Ma o ae Lebesprobe 1 ie sauerse beste t sic eb b i g / a ka a i i Freue aer eige U sage "as ist er as st se ort e1ge 1 agege // e egt ae Ka rigt orrs ie Weite ebe u uuwirke u u et o jeeriSeie 1 er 1Stro er Wet reit ier u it sc ort. iee ier Str u sser Sreite 1 Vert er Geit ei cwer erstae Wort Vo er Gewat e ae Wese biet 1 efrei er Mesc sic er sic bee> (D Ghm. E Fmnt Gch; i . p. 3 . 09. justa correspoecia cuao Nap oeó fue coao e Saa ea o tuo Goete por u ueo roeteo coo si e peraor ecarara os rasgo s e tá e u poea e etu Wau bs er Wa t er e jeer roeteu e Mece ge e e orasce Akarug . Y especca bie espués cóo e bac c L1ct cocreó e �a tració ora a) escbrieo a icapac a e os eás goberates; b) ac1eo e caa iiiuo reeioe obre sí iso a s io se atega o sea ue e aga u hmbr - e) coirtiose e couctor e pueb o ostrao a éte us propias poeciaa e (seg ege e rago feta e gra obre r a übrge augeeckt r ae eejee auerksa au ie cUgickei geac r atere VokeRegete geeig wa as Vok ka er a ic ja a ie Spie esebe geet. (Coersació co Reer e . 2 e . ci 2 4 6 ). s curioa esa etáfora aatóica quie se cooca coo cabea e cerpo pee saber irao acia abajo aeo e o e ee cuerpo e capa (ago ipoibe para cerpo escabeao) couícarseo uego e aera que u óree o sea as coo a epóic a io ieraete coo epíoe e o que e pie e cuepo' . posició . ico sea eeao a Lei que juicaba oao n n so pí coo paso ecesario acia e coio
C NR EL MANSM
roblma dl hu maism o a sabr: la rla ió tr u a isa ia ormava y or d , surior y la aooma dl hombr, qu dbira dars la y a sí mismo , y rrirs sólo a sí , odu a u hperhmasmo o sa a rbasar lo humao o r dl sperhombre. No vao , ara Nit sh , Goth sra , to o Nao ló , l modlo os umado d hombr surior" y, or tato , l digo rursor d l Ubermesh Nehe más aá de o hmao Ésta s la ara doja dl 'humaismo hroio si la ist aia or mativa, la hmaas omo o ha lad sr xt raristiaa al hombr , i d tamo o u habrá sgir do imlatado lmao to s or speraó daéa d las uras msmas atttas ruérds De Gehemsse qu ti su odr a la espee orjado a la otra u ero d libr disió qu s sirva astuta h mt d sas mism as uras para el domo dl rsto . Nts saará las osuias xtr mas d a o sii ó go thaa, ua vigoros a vea de era d la rotagria Hom mesra Pro, ara obtr ua rstiva más ama, �rtrodam s or u momto uos uatos siglos al Raimit orto . llí, Pio dla Miradola había usto o la dad suma las bass dl humaismo modro, o si srvirs d ua sola adamt astuta rasao mper. irt mt di , Di s ha_ bría rado al hombr, ro si ogura drmada, omo u xtraño ama o ado ua ida d la qu tambié sa ará artido Nitsh, a i d qu, or su oa u a d v lutad im líitamt, ta iiita omo la dva ;, sa atura
. 2
6
C la oa l o qu ca a a lua alio Dca aá xlícia co u oao la a a Pco 11a _ humaa a iia com o a via o q gaca g1a mu limiaa. D ah a oiia l ma
MNISM MTFSC
udira rorrr ad lbm toda la a rea saa em Y así, Dios l advrt a Adá Podrás dgrar ha ia los sr s iriors los brutos , o rg rart as di do haia los su ri ors, los srs divios , a tu juiio "r3• Sólo qu osotros , tras la vigorosa blas mia dl Promeeo d Goth, sabmos ahora qu sa a volad plása humaa vol utad d od r , d s r sim r más s la smará ua dot ria , sg la ual l hombr o ará ua dgraió aimal i s lvará a los ilos mdiat ua rgraió di vi a, sio qu tdrá alg idividuo sñro tdrá a sobrepasarse a sí msmo u dobl movimito d libraió . . y d domiio, a sab r d libr, qurido dsso dl Ultrahombr itshao haia lo erresre y d lvada tsió dl mismo hasta arars al modlo d u semdós tambié orado é mismo ro movimito ivrso al d Pro mt o l go su rmo idtiiado al límit o dolor hasta diviiars hasta ovrtirs l Dios daarí, l qu suha l stido d la tirra Dioi sos s hrmao , o lo olid mos, d Hrals salvador auia do or Promto . D sta mara , Esquilo ystats Protágordlas,humaism Pio y Hr dr y Goth todoshab los gra ds rr o hroio ar: r olaborad o i sas le savo r u rahmasmo ta asiat omo ligroso , omo s dsrtas d uvo l a mos truosa ura htoia d la Tirra. Más allá dl humaismo, Nitsh os llama to a volvr a aturaliar la ultura, o l i d rorrr omo l Adá d Pio to da la sala d la ralidad ua ralidad o ris tiaa, sio g riga auqu o lásia Baj ado dsd a qulla
agmo omo ic aÍ ''c cam m c oiam acim c muu ulum c ia ii imu, o am quam qam f acim q a mua u o a, a, o oo o ua ia aa oi a . . . Mim m u i ou i cicmic i commou qucqui i muo. c cam qu m qu moam q immoam cimu u ui iiu qa aiaiu oaqu a ico qam mai omam ga Poi i ifoa qa u a ga oi i uioa qua u iva x ui aimi ia gai". ho m n nat La 'o m o lcoi ilá 994, 8.
86
O E MSMO
a dmocacia n a po íica y a cnoogía n a cin cia at meu Los ásagos p o uci dos n sa coyunda ( cuya úima gaación na daa po apaamino sociaismo mocáico y d a inus ia quím ica s án o s nc saios evdoe os os a Tia . . y sus asgos son os nusos boy nusos pothuma o maetamete meoabe as soD as fábicas cnopoíicas n qu s han cono ciad s in usias sá sa ino sosin Nisch un fasci nan pouco e mae ho mb objio Co n a naja aa iamos noso os qu n s cas o po uco y poduco y consum io so n uo e mmo ¿Cab mayo iunfo a autoeeecadad humanisa? ¿Tnmos qugún coa a snn cia d a fábica auomó is ui? nus'ga o fiósofo an gan haaa s suao d insino ciníco" cua ha mpao po foja a hombe de epeo pus n s un homb xio cinífico nía como ida consiuis n fi jo cuano xis sin spci a ca naa Nai sab pa a qué pua vae ago agún ía así qu hay qu amacna: ona gisa achia; n suma hay qu mio oo mpacamete ¿caso no s homb a medda oas as cosa s? caso no s an a ua como un gua n ' subjiismo poagó ico y ' objiism o ciníf ico ? ab ¿no s mdi? E caso s qu suao s conagioso y acaba infc ando a mnos ioógicamn a bun a pa a pobac ión . E homb n gna s ansfoma s moo a sí mismo o unaia y hasa goosamn n a pna a iación técca a Homomeuat Nisch o nomina: un insumno un mi ció n (Mku y un aiugio pcioso insumno spcua (peeKutwekmuy icao y fáci nubia qu s b cuda y hona (ehe po qu no s ninguna ma ninguna saia (Auani ninguna ascnsión (Aua " • i óo 17 Gtud B (=]/ 20 7 Shehta I (II) 66
HMSMO ' MSO
qu s icao mcanis o d ojía q u s homb mo dno poucio p o a acción con juna a cincia a indus y a dmo caca u8 y qu no dspa ca na a ng no s a ampoco una naía Paa mpa s caác mcánico sa nga 'obia apasionaamn a yabajo si ab po doso anipsi o cona impsona sufimino caác suo a xis ncia u aibuo capia s a actvdad maqual (de machae tket y sus no as conc omian s : a guaida absoua a obdi ncia punua y sin pnsa una poodas [a uina F . d moo ida apochamino impo una cia auoiación y más: una ciana ucaia (Zcht na a a a impsonai da a oio d sí a a incuia sui" qé a fono con qué finua ha sabio apochas oo so sacdo ascé ico n a ucha cona do o" sí qu a fina d sgui a Nisch auomaismo mcá nico y human ismo ascéico coinc in . Bajo a máscaa d a auaquía (autáchea manda s a sí mismo aía a auosufi incia equd m soico: naa d oo po po nd ampoc paco qu gapaa a pea: n fono ya no s(a ncsaioo naa auocon po a qu s o sán a s máquinas mnos qu s aya hacindo d popio cupo y d a popia mn un a máquina : dom inio écnico d muno inoyc ado n popio homb óo qu ósofo a n xmo opimisa: nuso homb mono n anc conis n pothumao, dmo cáico y cno ciníf ico no in ningún uphomb qu o guí o más cuamn qu s sia d é paa os fins 'supios d a Vouna d Po Como s n8
Neshe ntde en e s G días ed gge a ga a" a e a" e e d a e paa ens s ereses tes C Gzdüu. Was de Detshe abgeh 4 Shehta II ( II 85 JGB § 20 . Sehta I ( I 66' "fe é rsq i" sag e eb Netshe en be : Leb sge send e pató a de s hbes bjes aes de a e s bea stbes (II 875· �O Glg drMr (3. bh 8 Sheha
88
CON HIO
uy natua u da hm l oblgan a antn n a orrereld : l Gobnan hab d nton uno d o. o no uno ualqua, no qun jo nan érmo medo la danía onfada. E vdad qu tzh abía tabén qu taba llg ando la hoa d a nvlaón pl na, d tunfo uo dl huano aéto (óo qu ía haba d bado o l U tahob o o, al é n pnta tvo d huano o lla ó l lto hob" , dfndo oo l hob dabl , qu ya no pud dp a a í o" . Coo d éao tan dab l qu ya n qua ud tn n no a í o, a qu nuntaadfna o valo qu, ogn é, no onfguan hm yalguna lo qunt él onalnt al za (o po l ado dl u to d pd aón no hal a dfn a nt é l oo ee hob y el Hob a ondna ón ntnía d una Huandad onuada. o o ha nvntado l a 'fldad (pu la fldad on t n la p fta y oee aduaón d u n ujto a u dado nal . Sólo qu, aa l lt o hob, y oo o o nd a la xa paón dl odoóntoo auno y kantano (al no, gn tta vuga ,dl Kant éto , a fldad evlanbr fada oo t d hho n olvdo d todo lo gand y, po nd dfí y dolooo d alanza aa hob n l abandono d oyto y ta, n la lnaón d nf dad y donf anza n la adaón d to da dfna nt o y ob, ere qe md qe obedee Y qu todo llo a daado oto" (z behwerlh) n dfntva "U no
¡ s Rey A ! e s qss s se e e e s es a e g el ú hbe Ke eie ee Jee wl s le he ee s geh we es geh ewlg s Iehs" sach í rathustra Vee" 4· Sheh II , 28 4 s s sg ees e se es g S hese es ess lses sb e e e ese 'sl l E ee e 'úl hbe sbe Zs qe Se eshleh s s lgb we e Eh e lee Me sh eb lgse
NIMO TICO
8g
tn u quño la (ühe) aa l día y u qu ño a aa a noh o nd u lto a a alud 3 E ét l ho _ b qu �un ta n l hoz ont d huan o t noóg o , Ahor qe gun la nuva d la fbapr d autoóv? bemo q buna e el ho mbre e lo má mpore el hombre. "
�:
M s üshe e g se Lüshe ü e Nh be eh e eshe /c. CJt. Seh II 8
E FON DO DE O HUNO Kt del mro or de lo lme
Hac poco rodj paréss a calosa advrca sobr la rpracó vlgar q s hac d Ka, como co ador y radcalador dl procso d deecrcó d prccó, sdlos qrmos, odo lod aral corpóro slosdscmo soco ydpalo l hooyhm. Y prs fco ya bl q Ka haya props o s más s éca a cra d adlgazam o , rayaa la acó , d lo ar al y caral l hombr, a f d q és pda rcoocrs solo a s ms mo a ravés d la ly moral a vz dschado l otáclo ptolóco q mpdía s rcro r l m perol y l eo homco s s dabl psar, cambo q sólo s s obsáclo s a sqvabl como, úlma saca, vcbl rsla oc s lg bl la oc ó kaaa d mora ldad mpsa al so (mpsa, s mbargo como mpertvo cteórco como mpert vo cteórco q orda codcoalm lo q cada hombr s qr sgr a la razó dee ery dee hcer, y q por cosg , jamás pod rá llgar a er dl odo ss acco s a
92
CONTRA EL HMAISMO
oralidad vive del hiato entre el fáctico ser del hombre concreo y el deber que éste tiene de pugnar por adecuarse asinóicaente a la humanitas Si por iposible se diera alguna vez esa extrema coincidencia entre este hombre y e hombre, no sólo desaparecería la moralidad, sino el hombre miso (cuya paradójica integri dad consiste en esa escisión) y , con él (a l menos para nos otros , los hobres) la realidad toda Enonces sí que endríaos el Unum johánico (al enos valga un nuevo caveat- según la interpreación de unidad indi ferenciada" que de ese neutrum el líi te del pensar, del a mor y de la vida veni os ofreciendo) . Ese hiato es naturalmente (utilizando aquí el adverbio con toda precicuerpo Éleesntre sión), esa el disancia el que estab lece an cho torhombre urado umbral, instancias qu ese e hace de tyodo un hobre, y en la que todo hombre se debae. Pero hay más esa paológica naturalidad irreductible se presenta de anera más inquietante cuando aquello ane lo que se pliega o resise i c uerpo, según los casos , no es la razón práctic a como instancia superior de valoración, sino . oros cuerpos y, en definiiva, Cuerpo total que denoinaos ese onstruoso y sinuoso
Nauraleza , cuando susciaciera en nues ro espíritu un sentiieno terror (ante de la po sibilidad del sufriiento y aun la uere en virt ud de algo sobrecogedor, de algo que lieralmene se nos vene encima' ) y a la ve de facinaión (al consaa que, po nuestro cuerpo, foraos parte coo si de un continuum se tratasede aquello que puede aniquilarnos, as así, tabién, aniquilarse a sí iso en parte) . Y puesto que ese senimiento denominado notoria ente : seni ieno de lo s ublie " se manifiesa en la percepción sensible de nuesro cuerpo, mas no como si estuviéraos examina ndo científicae nte un objeo externo y aeno , sino cuando lo sentios como un cuerpo doliente y, en cuanto tal, dobeente desga rrado y separado (de los ot ros cuerpo s y del a l ma que de ello se duele), parece natural que Kan lo haya ubica do en la estética No sin abiedad, por cierto pues la noción
E FONDO E LO HUMAO
93
coún, subyacente tanto al respecto trascendena de ese térino (esablecer las condiciones a priori de lo sensib e en el conoc i mieno) como al sentido hab iual que el propio Kant le d a (la eoría de lo be llo) , es la de una adecuación y coaboración enre nuesra sen sibilida d y la forma de los cuerpos a que aquélla (se) abre, de un lado y de conformación por otro lado de esa isa sensibilid ad al enendimiento (ya se encuentre en activo, ya funcione in vac uo coo mera legalidad en general). En ambos casos, pues, el cuerpo del hobre (mi cuerpo) e s considerado coo una bu ena á quina ( Goehe decí a d e Kant que cuando lo le ía ení a la ipresión de enrar en un tel ar mecánico ) de traducción doble del undo al espíritu y viceversa Una maquinaria de paz Y si el cuerpo funciona, digamos ya que heos utilizado a veces emas autoovilísicos coo una banda de monte, las insrucciones de funcionaiento (si se quiere, el soware) vienen servidas por la imaginacón Todo ello , para senirse un o a guso , en paz co n el mundo Mas es obvio que esa paz no existe, salvo en estados tan priilegiados coo efímeros (ya la expresión senirse arrobado" ante a bellez a de algo implica la idea de que ni siqui era en esos o en os se da una saisfacoria colab oración plena enre la naturaleza y el hombr) Por el contrario, el esado habitual del hobre es el de sentse nquieo , como despla ado lteralmene desterrado de aquello de lo que él, sin ebargo, proviene 24 • Sin ebargo, no todo seniiento de insaisfacción o de dolor nos con duce a 1o su bl1e" 5, sno só 1o aquél en el que el hombre "
1�4-
Pueden raese a uí a colac n lo s punos � y 3 de l ya cado (e n la larga noa g) Credo de un :2 . - C eo ue el hombre es consecuenca de la evoción nau al: que ha nacdo de conco de esa pres o y separado de a naturaeza y de a eesd ad de hala undad y armona con ella. 3 . - Ceo ue a nauaeza de hombe es una ncoherenca, debda a las condicones de l a exisenca humana, ue exige buscarle soluciones as cuales a su vez crean nueas incoheencias y a necesdad de nuevas soucones E orignal lai �o (adj ' sublis) se deiva de ebo sublev' "elevar ago d e abao ariba (de ah amb1en la su�levaon ) o analoga semnica paece esa accón ue h abra debdo expresse n alan con el fa oso émno ujeben; se, sn embargo, no puede suprmr _ pues una cosa ue ha sdo elevada ya no esá en su uga, y la aluson negava a na upresw hmata, de c h Fromm:
1�5-
.
4
O R L HMIMO
si su erddaaada ya sa por la aori za pr sci a d algo dscoual o por ua furza isólia y dsdida abos casos por ua vole qu pri rvr u co ju o d cosas ua dria da siuació la ompree all d a Naurala igual su erdd. Exraña cosa y xraño siio so ésos los qu la absolua desmesr os pri aso aros a u Todo sigular gro. Dsd lugo saos ljo s aqu d la s cia pro agórica . os s caso l hobr o s absoluo medd d odas las cosas Es ás sa fala d dida parc dsaparcr los dos lado s d la r lació No s i dsp ojo s d ua par u cur po erme, coo si l áio hubira a huido d é l y lo code erpo dlaoro plara rsos d curpos aradados ds rozad os popresee r la furz qu lo s habia y cosu . Por las dos 'pars rsiduos iadcuados y liral mperees al s r y al psar iral sobrs oss de má. S raa sua d u siio virud dl cual l rabajo d la iagiació la couicabilidad u ivrsal d iscursiv a y las pr su cio s d do iació cogiiva éica o écica) por par dl Yo sobr l Oro y sobr Oro aifisa u irr cuprab fracaso subli s dalosipr la xpri cia paradó jical d sir. o la prscia d u o bo q u por srlo dra qu s r adcuado a su cocpo dádos as ua represeó), pro qu rop por abajo l arco spacioporal d la omprehesoy l ppre heso, si cuyas fucio s o hay me, po r arriba la dliia ció p ropia d u coc po cuya fució s jusa uificar iágs bajo ua ly). D odo qu sa dobl rupura qu tt e e s c el tu e u ublev e 'ev u uebl i v e s b r ll j sr n ct úd P m uim e ul cbi u m e gu p c e que e t eev e cciete ds rbn, que vie e ic n: eevse g ge ive que e cee cm (l cu mlc que b cc qu . u e ctb e l u, i qu e el c c rier . 'ube ee u ib ión sec e u t ier ie cu
ODO D LO HMAO
5
ipid rde la ssis d l a iagiació) lde a algo absolu a rrpr sa bl 2 . Pro irrprsabl és s l puo dcisivo qu laza co o dicho as d l obsáculo pa ológico la éica e el seo msmo de los resdos. Coo si d u capo d baalla s raas lo subli s alos para porquyarra hobr al laKa iagiació po rca u viola oo dlalbo lu gar qu iadcuad a ocu pa c oo si é l fura u erpo r oro s: u vásago d la a uralza) para elevro a la copla ció d u lugar qu d uvo deber orresp oderle cuao mo omeo, pro qu rsu la si pr pos rgado dsplaz ado y a la vz xigido coo posulado la ioralidad dl ala) l lu gar a año rado l Fedro d Plaó d la co placi ó uda d las des Por ciro Ka o parc sospchar siquira la iquia cusió d qu si hay rsiduos ala cabra hablar dl Todo d la igridad. os aisba qu si sos rsiduos s o liral l o qu res d la arior colaboració l juicio dria y l séico) r las faculads huaas la fora la d ida d las c osas o c s lo Oro d ls rsiduos lo supusa Íero, o pud sr a ua da algo xpu so al ojo d la qu xig po r lo os cla ridad disició) sio sipl Um, lo uro so qu o s cosa cocpo sr psar. E i opiió sólo por pasar por alo s a xrañsia co xió r los rsos dl vivir dl ps ar lo qu sá d ás) y lo Oro dl vivir y dl psar lo qu sipr s cha d os) pud afirar Ka qu l o subli s o a psar sio prci derro aKa sa p orqudfi los sidos avisa fragilidad d la car Sblme s aquyllo qudgula sa por s u rsis cia cora l irés d los sidos . Ahora bi ¿ qué Krtk de Uthe/k af = KU). ;etes Buc h An aJi k des Erhabenen (// 23-29 , icluda l a Algem ein eAn m erkufa!) . A V, 244-7 ) . 8 K l. V
12 6 . Cf. I. Kant,
27
27
OTR UMMO etán intee ado lo enido ? Obiam ente en manten e m1 cuerpo en vida (pues sin vida también ellos estarían de más) . Aí qe e ólo en detimen to (anqe ea ólo imbóli ca aloati vamente) de mi cuerpo y de los cuerpos como me está permitid o ón compenetraci vislumbrar por confusamente quela sea esa (una más alta total que fusión Razón de mi razón y de del Yo y la Idea sería al parecer lo único de veras íntego , una vez desechados los residuos ) . Muy significativamente sin embargo , Kant pasa como sin darse cuenta del sentiie nto de lo sublime (que en cuanto tal aun dándose en la natural eza sire para escapar de ella por elevación) al 'objeto sublim e. En efecto dice : "Se puede describi r así lo sublime es un objeto (de la naturaleza2 8 ca representación
determ ámo per pr í e crácter ccebe Uerrechbrket de trez como expocó Drte de Jde"12 9 • Tadz camo má a las claras : lo sublime es un objeto natural suelto en particular, pero de índole tal qe cando no hacemo na repreetcó ya (na imen con sentido) , ella le lleva necesaria ente a uno a pensar para su coleto (como si dij éramos : a refexiona r, a volver en sí) que la Nataleza e eer no ie como bae paa conti en ella y con ella na Idea
Clao qe po día epli cae má a la llana aún qe paa ee iaje no h acen falta alfoja y meno blim e Pe na Id ea e 130 . n concept o [eta ble" do ] a pat de noone qe o bepa a la po ibilidad de la ex peie ncia . (bd.), aí qe e my tr qe la dea no ean epeentable (dado qe toda imagen ha de ten e bae en la expeiencia) . Po cieto qien hiciea ee "
uéese que, con mayo extensón aún qe en españo, e émino coresponiene aleRec mán: Ggenstan, sigifica tambén tema", asunto" , o sea: too cuanto se hale en la conenca, sea o no una coa, exsta o no . De ahí la resticcón de lo sbme a n objeo de la natua leza (pe ambién a azón es un 'objeo e la Crica - , y Dio ea 'objeto de la Toogía
aua K, A n 268 30 N s a s z n nt n ant q t n s gn san t n nnnt n n a agn a a nsba " KrV 320 37 ant n haba
aí n atga" s tabén s aas abs" t aga a fza q an t ana tata san nine
nts n
EL FOO O MO
7
epoche deotaí a no habe entendido nada (lo cal no eía ao dada la motrodd de lo blime el popio lóofo agaá en bena medida la c oa al popg na na epeentación in di ecta po ía analógica la de la llamada idea etética o má a laea llana la al egoía)de. o Kant dice e qe nooto de efactaiedad ea qe inconmenabilidad de la dea bemo (al cabo n concepto anqe ea de la aón) epecto de la atalea no cando pemo en el ignificado de la Idea (eo epito eía na mer ttooí) ino cando n obeto de ea mima atalea 1 3 1 no fea a haceno de él na repreet ó. . . impoi ble la epeen tación de lo abol tamente iep e entable A taé y in qe el obeto ea eponable de ello tr conoc como po e deo no emo a pen qe hay hace algo qe jamá e peobligad o in lo ocal no a podíamo ni lo no ni lo oto . Sólo qe eo e piena j en n etmeto Pe i el obeto no fea deme ado ni mi cepo e ie a (al me no en la im aginación inito) amena ado co n deja de e i también él de be de otr ó de mi 'yo (en canto entido inte no) en n a palaba : i no e diea lo blime podíamo pna en do ámbito (la atale a y la dea) inconmena blePeo ente in nad me a qe no con elna otoelación . lo íqe lo tene blime dicee e el qe í exite la de n domo tan exceio qe cando qiee ecogee y oa en lo po él doinado no pede ino ompelo ( peo ólo eg ún no lo repreetmo en iagen) . Som o nooto lo q e pedimo
sím-
D ahí a n són s bn a n són bt sb n na alría n Ss nsts s q s n nnnant elis n bt a bana aa reriar s sgna nata n ta s n t
bolo
ta a aa) aa En ab s r 'b q a nsnt ) : n an bsa gna ar aa é ssb ns sbga na són na ns a aa can asas s agn a t gg Tón y s tans anq a ón aga sa ag ab ntant na sgnt S as s nata" s s Ps haba a a sataa a tsta s hab n nt q a a a ata y hab na b asa n nts tan s kóts a ha gas aa b a a fa n st sataa q ha a a Cna st q ha a va
00
CONTRA EL HMAISMO
bien en un co njunto uni tario y bien trabado de imenes en movi miento, cuyo mejor ejemplo sería el cinematógrafo(no conocido por Kant, aunque ya por ento nces se empe zaba a pop ularizar la linter na mca) Sujeta así la furia desatada de l a naturaleza a los lími -
0
tes de capacidad la represenación bie n de podem os luego en nosocoratro s una (Vrmgen) resi stencia . . descub que nosririnfunde je para poder medirnos con la aparente omnipotencia (Allgewalt) de la naturaleza" (ibid ; subr. mío). ¿De nuevo, pues, Protágoras? En absoluto. Éste afirmaba digámo slo una vez más que el hombre era la medida d e todas las cosas (entes 0 no entes). Para Kant, en cambio, somos la medda de las imágenes con las que conjuramos (en el doble sentido dialéctico del término evocamos y exorcizamos) las f uerzas natura les que po drían destruirnos , co nvirtiéndolas en es pectáculo ¿Qué es lo que aterra y a la vez fascina aquí? ¿Acaso el poder de las Ideas ? Pero el propio Kant reconoce que , tanto en el á mbito te órico com o en el práct ico , l as Idea s no tienen poder son nociones de cierre el pensamiento del borde exterior de todo cono cimiento y toda acción. El poder procede más bien de la astuta inocul ación con trolada y dirigida de l prop io terror en las imenes de aquello que suscitaba esa insoportable emoción. Es el trasvase artístico del sen timiento de la fragilidad y, al límite, de la mortalidad de nuestro cuerpo a imágenes lo que suscita en noso tros l a satis facci � n de sentirnos superi ores . a esa s imágenes. A fin, en el tratament o arist otél ico y luego , tambi én , en el hege liano de la tragedia griega, lo importante es la recepción el efecto en el espe �tador, a saber la kátharsis una p urificación" del esp ectador a la Vsta de la representación de una pun reconciliaci entre pot en·ciashegeana éticas _ (de acuer do , enteatral este último to , con ón la interpretacwn de la tragedia) Su télos es pue s, de acuerdo a la expr esión misma . ' de 1 amo ' 3 7 lo sublime" , lo que se eleva desde a bajo " la eevacn ·
13 7 D icho sa d paso : taé a sblmació" freudiana se explica n maco d na presencalidd pna visa.
EL FODO DE LO HUMO
01
Sin embargo, y con toda s u fantasmagoría, la analítica kantiana de lo sublime no d ej a de exhalar un punzante aroma nostálgico. Pues en ella se muestra pudorosamente, como de soslayo, la pérdida de toda autorrerencialidad, de toda c aptación de sí Co n ello , y como ya hemos visto anterormente, Kant no hace sino mostrar la rigur osa coherenci a de su discurso sobre la nitud. El Yo puro" es una mera x" , un subjectum de repres entacione s, una pura formalidad que jamás coin cide c on el sentimiento interno del yo emp írico" . El hombre práct ico " real iza a ccio nes en coormidad con la pura forma de la ly por deber y en nombre de su Pe rsona del sujeto moral que inmora en él aunque jamás sabrá si aquéllas han sido sóloque por deber realmente N oloess corazones él q uien mira s u in terior, sinoejecutadas sólo Dios: el escruta Y en fin , el hombre estético" (más allá de lo que a Kant le gustaría recono cer el hombre del espectáculo) enmascara habilidosamente el dolor de la consciencia de la fragilidad de lo s cuerpos humanos ( desde el sufrimiento propio a la inusticia y crueldad ejercida sobre los demás), haciendo literalmente de necesidad virtud y recono ciendo sus valores en l as imágenes qu e él mismo h a urdido
Unatendencia más ya recordemos ridad cuando loque queseserefuerza celebra aún no son lo s objetoslade'segula naturaleza , sino las prop ias creaciones human as , lo s porten tosos edios en los que se gua rda la muerte y se espera o celebra la resurrección: ¿será mero azar que K ant po nga co mo ejempl o de lo sublime matemát ico " precisamente las Pirámides de Egi pto y la Basílica de San Pedro en Roma ?3 8 Es os objetos artciales no son meramente 'colosales (tal sería una exposición del concepto, cuando la ntuici ón corre spo ndiente es casi demasiado gran de para toda ex pos ici ón ") No So n má s bien mo nstruos ( Ungehe uer literalmente lo descom unal) . Pues Un obeto e s monstruoso cuando, por su magnitud, aniquila el fin que constituye su 1
K U1
6 ; A V , 252.
CO RA E UIO
inrpraión q Kov da d proión v yoar a la obra a noalia d oal puez óp, omo i la ab raión f n úlimo rro para rprar la oalidad pria Por l onrar io l nmino pomorn o lo blim rhaa aanmn oo anhlo noálo d rnifiaión 4• Aí n n rabao minoo d invrión l kanimo yoar plia la parálii kaniana d la falad onoiiva (dada la impoibilida ponr l obo nio omo n dé dllmon omo l pamó io dar na d na inliminabl Minra q Kan v a fala" omo na apla ión a o obrna ral y lbra n on nia l inmdiao rinfo la ra ón moral o br la rina d la mainaión n a ral yoar v n aql prima o la ai volna y dia o rial q o ndrá a la oaión no inífi a dl mndo (rér q Kan a dvría q l nimino lo bli m ólo obin i l pador á en un uo) Por llo minra q Kan v n lo blim l alo " bro d la na rala a la moral yoard af irma rai alia ndo la po ii on nhumn Aorno q la nara la no p aalmn ofrrno ya mplo d nrar lo blim dao inmdiao ado pora ión y la impoibi lad d n onao on l la dnro d la aal bubuj bené. Y q Aorno había ñalado ya adamnt a aria la imainría ai omo úlimo r ro a la humn: q l oo pon a al rviio l pí r amn ando la viión , on obo q obr l orrao uepo mno, pr o a la roniliaión n ptbu ndelum, n l rrioro mimo d la nibilidad y la orporalad nr l ánmo y la Rzón. l pír habla a l pír . . . a ra vé d imán d poo 4
Sb sbl yad as s nsay ttdbi n ; J C ta li B Pas p y a vsa n Chs Ps; Das Unda st /lba - d das gsn C Ps as VC Wnh Cf abn M I Pña ad Athti ds abn Passagn Va
1 9
47
49 1
99 p 1 9 994
5
E ODO DE LO HUAO
Pro ando n l rinfo la odad dmnd, l o éno dbr a í mimo omo formano par a na rala mol a la q él prnía oar ey mbólmene n on oda a maaraa obra l ar ha d volvr non on propio orin onra la éna y onra propia faón l hmanmo. Q olamn pd rir al hom br dir al inivio arn y ho rrpibl n la époa la oedd ol ando l propo Taro dl rlio e ne d í y d modlo l r nda n hmo hum nu (o omo in lo rdi ho anropóloo l hmo pen pen) . Tal l h mano nhumnmo Aorno a ia q Kan vo l ar ra la d r ior d l hombr pro l ar ha hm ano d l momno n q rnia rvio S arár hmano (he Humn) nompaibl on alqir doloía d rvi io a lo homb r. S fidlia a lo hombr onra únia mn indo inhmano o n llo (duh nhumneen e) 4. Para dorno para yoar ólo l ar l ar nouvo4, l ar q rnia la imá n aría dd l o n dipoi ión d ofrr al mplo a favor dl hombr y n onra d o hman mo .na hora bi n laón l ar eé d va naria prmi ya do onra Kan onmp ( dir no a a la forma paio mporal y iriida a la aifaión din ra da dl o q v aí fnionar o rramn n vaío fa lad onoiiva Por l onrario l ar aal apla a na neé (n érmino mplado oánamn por Odo Marqar dir na r onraéia o neé4 n la q l ar da pribir alo ene deom indpndin 1 4 1 4 4
9 9
s h s Gsa h n Sh anfM s. yad ha a dad sa s haan nhaa inhano Cha las s l ti po
19
99
Manana ns As E a s d ay psón gnstndih Knt at n b a n d b snd ya xpad d : s ga y a a da d aad d s a n nsay ansséa d s ds gd Lsa a d a t a Caa Pala d Mala
o
CO E HMMO
po ano el ao espaoe poal , aunque se é en él, o pénolo po as e ese eno . La naualez a y on ella la aula e pesenaón la agnaón, no es sólo alaaa en la ea éna, sno qu e a so vioada y saada sn epaón pos ble s e va sgna jusa ene no p oe eosa que Sólo s e aque suo un a njusa De a la unón po lítia el ae oo aus ao . Ausao , paa epeza , e oa páa emanipatoia Pues eanpaón" sgna paa Lyoa o a aoge • l o o o " (aue/ /' ut e) 44 , en uano oo . la negava Peo s se uno so sgnaba jusaene espojase im nativamente (es e aene, y eane la nvenón e á genes) e oa alea, la eanpaón énopagáa llevaá al exeo esapanoia e lo enao Su esulao, según Lyoa, no a so ano la uee e lo naual (el uepo, e la aea y el sgno eeenal), sno abén y sobe oo el su jeo mismo en nobe el ual se e jea al páa lo úno que esan son oos eeólos e susos a la deiva y egenes asales nonensuables ene s, equvalenes a los esuos o poales y opóeos , soeaos oo os bajo el noble sen eno anano e lo suble. oa ben,eLyoa no papa en absoluo e nosalga alna (n squea la baalleana po el salvaje se nal, e náo). Su anuanso no se ejee en nobe e nngún on sauvage (ya apeno on eze que bajo oa apa buóla se esone el uanso e la naualeza buena). En la ea e la enologa absolua a la que oespone, jugano a la ona, la ondiinpostmodea n la naualeza n el su deseale. y al jeoEnpueen se e vvos", n elloal sHleln posble ee una eosón que euea e sea Pato4 e egge e la s Euteungen zu H/deins Dihtung, Lyoa ae al 4
Amtatio t pétti i Jm. En A Jacb dr péi Pooiu Uvr Pas 9 97 7
L'Ui Piopi.
5. Recué ns s f ams ess 3 dl o W ab e s t Rd a
f
1 da ws
FONO O MO
espeo e la neesa vu. Po ulza ónaene una agen suime, popa e un uan so eo o : la au e Sansón e aa a sus eneg os ( Muea San són , on oos l os lseo s ") , ben poa se v e l usaón el eo e que paa Lyoa el Sujeo (el eanpao e oa auoa, asa el exeo e eanpase de s mismo) a ueo e uno pósuo juno on los lseo s (el paganso poloo" na ualsa e Rouss eau y euoaxsas oo Wlel Re o el Mause e Beeley). ¿Qué nos e enones ese ae antihumanista? Sólo eso, e l aneas y on l oulaones snas es posble olva, e posble peona. Olva que ago aaee en la paa ó impesentale ja n" (Dastellung) e lo lealen que seexposó eslza aa la UnEmpndsamkeit oo ee Lyoa enalgo su enevsa on Csna Pes no la peepbla" o la n sgnan a, sno una suee e ontasensain suve siva. Es po sble olva que n o ay puene ene e l es eo y su sasaón, y que oa onlaón se ae sobe los espojos e aquello que pesaene se eseaba anene a oa osa. De a, según inalanzae a a adalaunoegena, yoa lo suyo. (Inalanzable: an aouta oo eoeos la aveena e jusae e Kan: el obe, en uano espee, es un anal que neesa un ao eo a s vez, ese ao aba e se un obe. Absolua : aa ob e ebea esozas e e n abs e a un fondo que, en aa aso, evebea e oo sno, epeble). Y e a abén la posbla e obee peón ane la njus a El ae e vanguaa ope así , según Lyoa, la oslaón ene la meanola y el dueo (aue) popa e la eséa oána (e nnegable esonana, a pesa e oo , en la anestétia lyoaana). El ae peseva e dolo, no lo g a. En é l se a la maa e la esena epesenable, el Fono que ompaee. Sn epesón Sn anesa. Sólo a su avés, en la époa e la globalaón e las ounaones, se eja sen que aya algo que
no
CONTRA E HMISO
a supusta dmocratización d las masas no conlva sino la rui0 • Ahora, na dl gusto y la sumisión al ralismo d dinro15 vulva a lrs l anuncio d udi y l Manesto d la American Humanist ssociation .
Cuando elfondo sale a la supecie liquidación de restos
Dspués d tantas vltas y rvultas, ¿sabmos por fin qué s l hombr No , no o sa bmo s. Prgunta sin rspu sta prgunta qu objtiva y, por llo , ilusoriamnt tranquiliza Prgnta, por lo dmás, qu tampoco pud sr satisfcha como s prtndía n l primr trcio dl pasad o siglo cambándola mr amnt po r: ¿Quién s l ho mbr ? Como s i la s ubjtivización vi tali sta d la prgunta no llvara a un antropocentrismo aún má s xtrmado . . . irracional Las cincias dl hombr (ni aqu nos hmos pusto d acurdo Geisteswissenschaen sciences huma ines social sciences) , sas hijas dl filantropinismo , crcidas y bin prtrchadas d técnicas fia bls , han ds cuarti zado co n tan to ahin co lo hum ano , qu uno ti más binocul a s ospchar si , dt rásddevras tan tasamos xactitud y rigor, nond s intntaba tar lo único qu nos otro s, los hombrs : qu som os los únicos vivos qu saben d la murt No d su propia muerte, como n un tardorromanticismo ya algo ajado dfndían aún Rilk y Hidggr. Sabmos d la murt dfinitiva dl O tro , y d la continua dcompos ición y rcom po sició n d lo O tro Sabmo s qu n ustro timp o s scapa infatigabl, y qu stamos simpr demasiado atrás (rcogindo fatigosamnt las tradicions qu no s hacn prcariamnt con sistnts) o demasiado por delante (proyctando xpctativas, n nustra indigncia d existentes) d so qu llamamos Yo' Y mpza mos a s osp char qu para cubrir s insal vabl i ntrvalo, cu 150. Aícuo-t di go a Th.E Carol, n Bclona p . 17s.
Laposmderidad (explcada
a
los nñs). Gedsa.
E FONO
D L O UMANO
III
ya marca s nustro curpo, hmos urdido las ficcions d la Identidad autorreferencia: dl hombr, o dl io s qu aquí ya da lo mismo. spligu d sa ficción d la autorrfrncialidad ha sido l ed-back d una sublimación técn ico artsti ca (convrsión d la prsncia d lo inconcbibl n imágns espectaculares) qu a su vz ha s rvido d pró dro mo pa ra la espiritualización, la cual, d vulta, gnra constantm nt nuevas imágenes H aquí un circui to qu , toda vía n Kan t, no po día por mnos d s r ru dim ntari o En fcto , s trataba d un procso analógco n qu l os rstos irrciclabls s amontonaban por l cami no , n l qu l trampantojo saltaba a la vista d todo aqul qu no quisira hacerse ilusiones. Pus sas imágns djaban atrás rtazos d curposdocumntos, junto con parclas mdidas , rgistradas y archivadas d los c ur pos huanos. Suprficis n las qu s inscribía el orden de lo humano (qu también la escritura-tatuaje s da n un bucl d rtroali mn tación) Suprficis resistentes n l dobl y antité tico (¡no dialéctico) sntido d la palabra. Pus sólo su rsistncia su lisa compacidad podí a sri r d fondo a la Pa abra qu s di c a s í misma: "Yo soy yo. Mas también ra su rsistncia, su rfractaridad a l nguaj y prscrip ción lo qu i mpdía a radice todo suño d idntdad d sca pureza. El curpo suda y hul palpa y olf ata Ni siq uira l ca dávr s stá qu ito . Sólo n imagn s tá d cuerpo presente .
¿Qué hacr ntoncs, para salvar el to sino obturar para simpr , n una imagn podrosa, ujo de la c arne? ¿Qué mor standart dl sp íritu y su triunfo qu la xhibición dl cuerpo mismo comonudespoo? cuerpo del ¿Hayyalgo más l como d vo dobl antité ticasublim prsntqu ación pSeñor, or un n ladsu o un cadávr dsollado y dsgarrado, colgado d una Cruz, sin furzas ni pa ra tnrs n pi mint ras po r otr o lado s mustra transurado n la forma más prf ct a: l círcu lo plano , sin sp so r todo él suprici , todo él comestible?
4
ONTR L UNO
muerte del hombre Jesús y con él, de todo hombre? ¿Es que no se echa de ver en este 'cristanismo trágic o más allá del humanismo y del antihuman ismo la inmortalidad de y en la mortalidad mis ma? De lo contrario resultaría inexplicable que los Salmos repitan exactamente una pregunta asombrosa: ¿por qué se preoc upa Dios por el hombre ? para dar dos contestaciones diametralment e opue stas. D ice el Salmo 44 , 3 : ¡ Oh Yavé! ¿Qé es el homb re para que de él te cuide s? ¿Qué el hijo del homb re para que piens es en
é?
Y el Salmo 8 5 repit e: ¿Qué es el homb re para que de él te acuerdes o el hijo del hombre para que tú cuides de él? En el primero (144, 4) se responde "Es el hombre semejante a 1 un soplo sus días son como sombra qe pasa 5. Palabras de extremo pesim ismo éstas que se avien en muy bien con la idea humillante del "homb re -esclavo .
E n e l segundo en cambio (8 6) , tras comparar e l Salmista los cielos la luna y las estrel las con el homb re apostr ofa aquél a Dios de esta suert e Y le has hecho poco meno r que Dios ( ". Elohim D )a; hazaa has coonado y hono Pu F. in inc d d goia San Pao conit n fndi =
a do puta antitética a do xpincia ímit d o humano uto a a tia azad o a o cio n a pona d Juc ito Can y Paaa a mimo tim po. Po Can qu ha d marada, taaada doooamnt hata hac d a itamnt n Crsto q óo aí aotamnt magada pu d cogida po a Paaa avada n y po Nom . hoa in a Gndopaton d fuión d o do almos y d a do x pincia mit óo pud oga atando asi mprptlmnt f. Sabidurí [Salomón] 7,2 y 6 "Yo soy hombre mora semejae a odos a � _ do del que prmero fue ormado de a erra, y e el seo de m madre se ormo m1 are j Cosodándose por unos dez meses l smlla de n ombre y el cer del sueño Ua es a entrada de odos e la vda e gual a saida
.
ONO LO UNO
5
d J com o H om Hio d Hom a Cito como Hio d Dio fundido oamnt n momnto d a MutydaPaaa. a Mut d Cu po fiada como Imagn a tanfigación d a Imagn n a Paa a. Po a fió n nstal Po n ad o y con cit o pudo Sa n Pao ha a hom mdian t una paaa q pot a una im agn poc o mn o qu o ng fnt a poco mno qu Dio d Samita Po po ot o ado paa qu a idntificación a m utua fncia tándra) cumpa no ti n m mdio qu atiui o mimo aJ. Con o a xatación d hom n Flpnss conidado n camio como cavo ha d comp na co n a aaminto d J vito co mo mno a o ng. Véa n fin t contovt ido txto < Qu no fu a o n g a quin omtió mndo vnido d q ha amo. Ya o ttificó n cito uga a dci ¿Qué hom paa qu t acud d é o hio d hom pa a q t viit? Hict poco mno qu a o ng almo dic mno qu Dio . D. coont d goia y d hono to do o puit d ao d u pi . A pnt no vmo an qu todo té o mtido ontind aJ aunqu fnt x pci to aq uí hom . D. po í vmo a qu Dio hizo poco m no q a o ng aJ na innga idntifica ción d J n concto con hom n gna coonado d go ia y hono po ha padcido a mut paa qu po gacia d D io gta a mu t po todo> (Hros 5-) ¿Cómo poi ava a pamaia contadicción nt guin qu inqu dic o n g indo i n ma godq n pa mno ado qu upon n o tno d Pad fu coonado d goia y hono y a qu o to do Dio pso todo ao ss ps? Pac qu a nica oución ya apn tada n txto citado d Flnss) ía : uto poqu ho m un soplo uto po morta y concin t d o i ndo
n6
ONR EL NIO
po u auraeza meno que os ángees podá ega a se a más ata de las ceatuas hasta ega incluso a hacese de nuevo po su vouara orcacó o que por /a graa de Padre ya ea : la única e a Él semejant e. na imagen con todo aaógca: e hombe ha sido fomado del bao de a tiea y guada indeebe en su cuepo esa ar. Sólo reegado de ella de la cane y de la sange mediante a Palaba mas guadando tansfiguada po e Espi tu a imagen de e sos estos mot ales po dá acecase de nuevo a Dios Peo , ¿quin es el qu e se aceca a la Divinid ad? ¿Quin es e Seño : e Hijo de Di os a Segunda Pesona d la Tinidad o e ¿ es Homb e? ¿O bien tod gacias a E? quin puso Dios desde e inicio todoosbnosotos ajo sus pies? sa osc ilación a única que dota de intes fiosófico a ese h ao cr ao que antes examinamos Pues atenindose al texto cabe segui dos diecciones bien dist intas ( en efecto tomadas en a Edad Modena) la orcacó (la luteana heooga cruc) o a exaacó (a heooga gorae de os jesuitas) . La una pofundia sombam ente en os a jo fodo de a D ivinidad hasta e ga a ese du u ru ese reo
ie duct ible qu e es a N atuae za en Di os (de Naur GoY5 • La ota en cambio ua la imagen del Cucificado hasta hacea billa en la Palaba A cabo de la calle modena la pimea pos ici ón enlazándose c on la fiosofa inuida po e jud asmo puede desemboca en e ahuao La segunda po e contaio atenta a os movi mientos de a cie nci a y a poltica de acuedo a taante udao de a Compañ a de Jesús puede aenta un emozado huao crao Sóo que tambin pue de uni se s atan do as badas de co a cis tiano a as aa FWJ. Scheing Untesuhue übr ds Wse r mechl Feh, "Deser Grund sei ner Exisenz en Got n sich ha, st ncht Gt absout betrachtet .h sofen e ester; denn er is ja nr de Grn d seine Eisen Er i s de Na tr in Gott · (En Smtie Wrke. Ed Cota. Stgat-Augsbrgo 856-86 V 358 Es ntere sante señaa qe nediataene después eplea Seling una magen aógi paa lstrar ese fono inesabe "Anoshkann deses Vernis rh das e Shweraf nd des Lichtes n de Natr erlert eden. (sub ío).
L FONO LO UNO
copañía de aropo ocaa y acaba como vimos gorcado
a Hombe po el Hombe. nálogamente poda citase aqu un texto paulino como
ger
eal (sóo ecuaracó eso) de de laesta o dedvacó debida justamen te pestigio Palaba y a despecio de a Cane. Pues caeintepe ta la m uete y esuección de Jesuci sto como e ecpe de o rado esto es como una obtuación de reaee choo eúrco (una e bien seme jante y no po aa a la de as pofundi dades de Pade ) Éste haba dejado de s e el fodo de provó a se sustituido p o e Nombe e Nombe Popio de Jesucisto de mane a que esa seceta cámaa queda oculta y ovidada sellada acado po dee po e l Nombe ja queda áque gación de a gaciaQuien d ivinaa l (unseaaco actitud pasiva no p ae ce s e en absoluto hum iante : pues tamb in al Hijo es Di os el que e po ne todo bajo os pies) Y as puede escibi San Pablo a a Co munidad de Dio s en Co into Santi ficados (Gehege, en la vesión luteana; FD ) en Cisto Jesús os l amados a se Sanos (Hee, FD . ) junto con todos aqueos que ape en a nomb e de Nuesto Seño Jesucisto (1 Cor I, '). Advitase que son a mados sant os los fieles de a I gesia de C ointo odavía e vda Tambin a comi enzo de a Epíoa a o Roao se dice: a todo s los amados de Dios llamados ao que est áis en Roma a gacia y a paz con vosotos de pat e de Dios nuesto P ade y de Se ño Jesucisto ( 7). ¿No es st e e mejo anuncio de futuo huao crao en donde Cisto funciona como un raforador d áco de os hombes en santos si dejan que la paaba ciegue a a cane el significado al signo e nombe a la cosa? De atenese a pie de a eta (y nunca mejo dicho) os que apean a la Pa aba a expande n po las Nacion es y se identi fican con ella enegando de la Cane son ya aqu y ahoa hore ao la instanci a supe io de valoac ión p aa disti ngui lo veauorrefereca de dadeamente humano (gacias a la mediación C ist o con e Pad e y con os ho mbe s a a vez) de o sólo e n
u
CON E HUMISO
apaiia humao , fnd aima. Sóo u a aaa ita d a Ca paa o tida diudia. La tat gia d o h om ato haá d oi ti pu ubma a a mdiat imene djado u l to e eche a pede. o mat i ta a tia lama at l ilo . ta mtamo oi aal ógia uda e d aiaió , d hoo (oo l C ito d Mo atio d Duña , aia , a u l uña allo otiaió d a ba). amio a nueva ecngía (otada pomovida po a mima Uividad u uia ajo a ada d humaimo tiao) pud podui imág ahoa, a, imuac ditamt pov it d a a aa hha N mo : d a goitmo i omátio . A pt o, a toogía digita pu d a in e i modimito ul. a imág o potada ditamt po odado e abajan lugo oo poduto d oumo, o ota v vada a pua uma ió vao d am io l mado . mág d imu ao uim, o u Nmo va a Nmo a tav d a mag. í, a Ca oa. Ma ami a aaa pe a auefeenciaidad, otoa d cicui ahoauda dhado. Dhado ododedhada a mag. Sóo u píitu u gi a o í mimo l vaío ltóio . Po i Hom tá a put o d uda oo . odo lgaá a a u imag mjaza o a puo movimito de nada a nada. Coo aputa tam t D ita Kap u jugo d paa a itadui hom tá oo (aein), todo uo (aein, ha llgado a ha u o todo . É mim l ta uado hn a pn . Ya o ha ata p a a i d o ti mpo paa u m ne in eiuiu in Unum. a Rdió a tá lgado la muj o hom d uto timpo, uido a i a neuaidad imáica. I53· Dietmar Kamper, "Korper. Stutgat 3 4·
001;
E
K Barck e a
Asthetsche Gundbgfe.Mezler
E ODO DE O MO
II9
Vdad u mita tato, o upo aja, o aga do dpdaa do , pud tamt a odad d vi vida d ti mpo o viita da o amo toado o a i om , o omadado a pa po oitiada máuia high ech. Rto dl itma. ¿ ui ita o? oa u ao u hom o má impo ta t paa l hom . . Pmaa at to a a Pat ala.
ÍNDICE CUND O TOD O EL MUN DO SE CONFIESA HUMANISTA.
II E HUMN ISMO PE DAGÓGIC0
Ú J huantasy los clásicos
.
E HUMSM O 'METFÍSI CO
El hoo ensuray el hoo huanus El 'antihumanismo aristocrático de Heráclito Antropocentismoy excentricidad El Ttánlantrópico
.
.
.
.
7 22 24 30 35 40
53
. . .
.
g
13
.
La cultura de l a imen Delflantropinismo,y de su larga progenie D e la bree restauración del Huanisus en Baviera Del positiismo a la rcan Huanist socation De la amb üedad del "Humanismo cristian o
53 57 6O 64
1 22
El kansmo no e s n hmans mo Goehe, o lo importane es qién manda Niezche más allá de l o humano Homo echnologicus . .
. . .
. .
.
.
.
.
I. EL FO ND O DE LO HUM NO
.
. . .
.
.
. .
.
.
.
. .
.
. .
.
.
Kan: del amargo sabo de lo sblime El anhmansmo de oard Cuando el fondo sale a la specie: liuidación de esos
.
. .
. .
.
. .
.
.
.
.
.
.
68
77 82 85
9 91 03 no