PERENCANAAN MEMBANGUN INDUSTRI PAKAN AYAM BROILER DENGAN MENGGUNAKAN BUNGKIL INTI SAWIT (BIS) SEBAGAI BAHAN TAMBAHAN DALAM PAKAN BAB I PENDAHULUAN Pakan merupakan ak!"r pen#n$ %an &!ra!e$'& %aam men'n$ka!kan pr"%uk&' %an pr"%uk#'!a& pr"%uk#'!a& !ernak* &e+'n$$a peru %',a$a a$ar ke!er&e%'aan %an mu!u pakan -an$ .ere%ar !er,am'n/ Un!uk men%ukun$ +a !er&e.u! peru %'akukan "p#ma'&a&' pemanaa!an pemanaa!an .a+an pakan "ka* pen$em.an$an pa.r'k pakan0un'! pen$"a+ pakan* &er!a men,a$a keamanan %an kua'!a& pakan/ Keamanan pakan .er!u,uan un!uk men,a$a ke!er&e%'aan pakan -an$ .a'k/ Pakan -an$ .a'k %an .erkua'!a& +aru& memenu+' SNI (S!an%ar Na&'"na In%"ne&'a) %an S!an%ar% In!erna&'"na (C"%e1 A'men!ar'u& C"mm'&'"n)/ Pa.r'k pakan .er!u,uan un!uk mempr"%uk&' pakan %en$an kua'!a& .a'k a$ar %en$an mu%a+ %'!er'ma "e+ pe!ernak -an$ mem.u!u+kan/ Mu!u Pakan a%aa+ ke&e&ua'an pakan !er+a%ap %'penu+'n-a per&-ara!an S!an%ar Na&'"na In%"ne&'a (SNI) a!au Per&-ara!an Tekn'& M'n'ma (PTM) -an$ %'!e!apkan/ Tan$$un$ ,a2a. pa.r'k pakan a%aa+ men,a$a mu!u %an kua'!a& pr"%ukn-a/ pr"%ukn-a/ Se#ap Pa.r'k pakan mem''k' keun$$uan ma&'n$3ma&'n$* &e+'n$$a%aam &'&!em pema&aran memerukan !r'k a$ar pakan -an$ %'pr"%uk&' %apa! %' %'&!r'.u&'kan/ %'&!r'.u&'kan/
BAB II BUSINESS PLAN 4/5/De&kr'p&' Peru&a+aan Br"'er 6ee% 2'!+ BIS BIS merupakan merupakan &ua!u ren7ana peru&a+aan -an$ akan mempr"%uk&' mempr"%uk&' pakan pakan ,a%' un!uk a-am/ Ba+an pakan !am.a+an -an$ %'$unakan %aam pem.ua!an pakan men$an%un$ Bun$k' In# Sa2'! (BIS)* &e%an$kan .a+an u!amn-a u!amn-a a%aa+ ,a$un$/ Penam.a+an 'm.a+ a$r"'n%u&!r' a$r"'n%u&!r' 'n' .eum .an-ak %'$unakan &e.a$a' pakan un$$a& %'karenakan men$an%un$ &era! ka&ar -an$ #n$$'/ Oe+ karena '!u* peru&a+aan pakan 'n' akan men$$unakan BIS %en$an meakukan pen$"a+an meau' ermen!a&'/ Tu,uan %ar' %'akukan ermen!a&' 'n' a%aa+ un!uk men'n$ka!kan ke7ernaan pr"!e'n/
4/5/5/ a/
8'&' %an M'&' 8'&'
Memanaa!kan Memanaa!kan pakan "ka %an 'm.a+ a$r"'n%u&!r' &e.a$a' pakan a-am un!uk memper"e+ +a&' pr"%uk#'!a& pr"%uk#'!a& "p#ma/ Meakukan pen$"a+an BIS a$ar %apa! %'!er'ma "e+ &'&!em pen7ernaan un$$a& %an men'n$ka!kan k"n&um&' pakan/
./
M'&' Un!uk men7apa' pr"%uk#'!a& -an$ "p#ma !er&e.u!* maka %'perukan m'&'3m'&' pen%ukun$
!er2u,u%n-a '&'* -a'!u 9 3
Meakukan pem''+an .a+an .aku pakan &e7ara .a'k %an .enar* .a'k &e7ara :&'k maupun k'm'a/
3
Meakukan pen$"a+an BIS %en$an pr"&e& ermen!a&' meau' me!"%e -an$ &e&ua'/
3
Men,a$a ke.er&'+an a!aupun keamanan .a+an .aku %an pakan/
3
Memperkenakan kepa%a k"n&umen !en!an$ BIS %an keun$$uann-a/
3
Men$e!a+u' pa&ar* &a&aran* %'&!r'.u&' %an +ar$a/
3
Kemu%a+an memper"e+ 'n"rma&' peru&a+aan/
4/5/4/
Ana'&'& S'!ua&' Bun$k' In# Sa2'! (BIS) merupakan &aa+ &a!u 'm.a+ a$r"'n%u&!r' -an$ .an-ak !er&e%'a %ar'
pr"&e& pen$"a+an m'n-ak &a2'!/ Pemanaa!an BIS ma&'+ .eum .an-ak %'$unakan/ L'm.a+ a$r"'n%u&!r' 'n' mem''k' kan%un$an &era! ka&ar -an$ #n$$'* &e+'n$$a %aam pen$$unaann-a +an-a %aam ,uma+ &e%'k'! a!au %'akukan pen$"a+an* m'&an-a %en$an meakukan ermen!a&' men$$unakan m'kr""r$an'&me/ Ke!er&e%'aan BIS 7ukup .an-ak %' In%"ne&'a/ Men$$unakan .a+an pakan "ka %apa! mem'n'makan 'mp"r pakan* &e+'n$$a %apa! menekan keuan$an/ Sea'n kua'!a& pakan* kan%un$an $';' &ua!u .a+an &an$a! %'perukan %aam mem.ua! "rmua pakan* &e&ua' %en$an ke.u!u+an !ernak &e+'n$$a peru %'per+a#kan ,uma+n-a/
4/5/
Gam.aran Pr"%uk
Mem''k' !am.a+an .a+an pakan .erupa BIS un!uk men'n$ka!kan ,uma+ k"n&um&' %an ke7ernaan pr"!e'n a-am/ Pen$"a+an BIS %'aakukan %en$an ermen!a&' !ere.'+ %a+uu &e.eum %'!am.a+kan/ Kan%un$an pr"!e'n %an &era! ka&ar -an$ !er%apa! %aam BIS &an$a! #n$$'/ Oe+ karena '!u* BIS %'ermen!a&' !ere.'+ %a+uu/ Ba+an .aku BIS %'$unakan &e.a$a' a&upan pr"!e'n .a$' !ernak a-am/
4/5/=/
L'n$kun$an Tempa! Pr"%uk&'
Pr"%uk&' pen$"a+an .a+an pakan men,a%' pakan ,a%' %'akukan &epenu+n-a %' 'n$kun$an pa.r'k* +a 'n' %'karenakan un!uk mempermu%a+ men$e7ekan (k"n!r") mu!u %an kua'!a& &er!a men,a$a keamanan .a+an pakan %an pakan ,a%'/
4/5/>/
Pem.en!ukan S!ruk!ur Or$an'&a&' Peru&a+aan
Ber%'r'n-a &ua!u pa.r'k pakan +aru& %''r'n$' %en$an kepem'mp'nan/ Pem.en!ukan &!ruk!ur "r$an'&an' .er!u,uan un!uk mempermu%a+ &e$aa pr"&e& -an$ !er,a%' %aam peru&a+aan* mem''k' penan$$un$ ,a2a.* e.'+ !erk""r%'na&'* %an mu%a+ memper"e+ %a!a %an 'n"rma&'/ S!ruk!ur "r$an'&a&' %'.en!uk &e&ua' %en$an a!ar .eakan$ kar-a2an a$ar %apa! %',aankan %en$an .a'k/
4/5/?/
Re&'k"
Re&'k" -an$ akan %'+a%ap' a%aa+ a%an-a @uk!ua&' +ar$a .a+an .aku -an$ akan mempen$aru+' pr"%uk&' %an +ar$a ,ua pakan/ M"%a un!uk .a+an .aku .er!am.a+* .'a-a pr"%uk&' men'n$ka!* pr"%uk&' pakan %apa! menurun a!au !e!ap %an +a 'n' akan men-e.a.kan +ar$a ,ua pr"%uk na'k %an 'n' %apa! men,a%' an7aman .a$' .e&ar ke7'n-a pen,uaan/ Keper7a-aan pe!ernak -an$ akan men,a%' k"n&umen ,u$a #%ak mu%a+* .'a&an-a pe!ernak akan mem''+ pr"%uk pakan -an$ &u%a+ .'a&a mereka $unakan %ar' &a!u merek !er!en!u/
4/4/Pr"%uk&'
4/5/
a/
Ba+an %an Aa! Pr"%uk&'
Ban$unan Pa.r'k Sua!u pa.r'k pakan -an$ akan %'.an$un* %'a2a' %en$an men-e%'akan a+an &e.a$a' !empa!
.er%'r'n-a pa.r'k/ Pa.r'k -an$ akan %'.ua! %'&e&ua'kan %en$an ,en'& u&a+a -an$ akan %'akukan/ Ke!er&e%'aan a+an a!au !empa! pa.r'k pakan %'u&a+kan .era%a pa%a !empa! &!ra!e$'& a$ar mempermu%a+ ak&e&/ ./
Ba+an Baku Mana,emen ke!er&e%'aan .a+an .aku un!uk pr"%uk&' pakan/ Ba+an .aku -an$ %'$unakan %aam
pr"%uk&' %'per"e+ %ar' pema&"k %en$an &-ara! %an ke!en!uan -an$ !ea+ %'&epaka# .er&ama/ Pem''+an .a+an .aku %'%a&arkan pa%a ke.u!u+an nu!r'&' a-am/ Oe+ karena '!u* mem.u!u+kan per#m.an$an %an ana'&a .a+an pakan un!uk memper"e+ .a+an .aku -an$ .erkua'!a&/
7/
Tena$a Ker,a uma+ !ena$a ker,a %'&e&ua'kan %en$an ke.u!u+an peru&a+aan %an %'&e&u'kan %en$an 'mu a!au
kea+'an -an$ %'m''k'/
4/4/Pr"&e& Pr"%uk&' a/
Pem''+an .a+an .aku pakan Ba+an .aku -an$ %'$unakan %'p''+ &e&ua' %en$an &!an%ar -an$ !ea+ %'!e!apkan "e+ peru&a+aan %an
%' &e&ua'kan %en$an SNI/ Ba+an pakan -an$ !ea+ %'&eek&'* kemu%'an %'amankan un!uk men,a$a kua'!a& .a+an/ Pen$"a+an .a+an pakan %'akukan %en$an .an!uan me&'n a$ar memper7epa! pr"&e& pem.ua!an pakan/ BIS -an$ %'$unakan %'akukan ermen!a&' %en$an pr"&e%ur &e.a$a' .er'ku! 9 3
Bun$k' 'n# &a2'! %'!am.a+ a'r &e.an-ak ? m per k$
BIS* kemu%'an %'#r'&kan* a$ar #%ak !erau .a&a+/ Ba+an -an$ !ea+ %'#r'&kan* %'kuku& %an %'.'arkan &a' uap a'r keuar %an %'!u!up* kemu%'an %'.'arkan &eama < men'!/ Pr"&e& &ean,u!n-a %'%'n$'nkan +'n$$a &u+un-a "C %an %'a%uk .er&ama 7ampuran m'nera/ 3
Se!ea+ '!u %'7ampur %en$an kapan$ A&per$'u& n'$er &e.an-ak ?35
$ per k'"$ram .a+an* %'a%uk &a' mera!a %an %'ma&ukkan ke %aam "-an$ pa&#k (!ra-)/ Sean,u!n-a %'ermen!a&' pa%a &u+u <"C &eama < +ar'* kemu%'an %'akukan pr"&e& en;'ma#& &eama 4 +ar' %en$an 7ara %'pa%a!kan %aam kan!"n$ pa&#k %en$an k"n%'&' +ampa u%ara/ Pa%a pr"&e& en;'ma#& %'per$unakan &u+u ruan$ %an ="C/ Ta+ap &ean,u!n-a a%aa+ pen$er'n$an %aam "en pa%a &u+u ?C &eama e.'+ kuran$ 4 +ar'/
./
U,' Kua'!a& Pakan Ran&um !er&u&un %ar' kumpuan .a+an .aku -an$ %'"rmua&'kan &e7ara k+u&u& &e+'n$$a mem''k'
kan%un$an nu!r'&' -an$ &e&ua' %en$an ke.u!u+an/ Kua'!a& ran&um &an$a! %'!en!ukan %ar' kua'!a& .a+an .aku -an$ %'$unakan/ Namun &aa! 'n' kua'!a& .a+an .aku &u'! %'per!a+ankan karena 'k'm &u%a+ #%ak &!a.' a$' ak'.a! a%an-a pemana&an $".a/ Sea'n '!u per.e%aan &upp'er ,u$a akan mempen$aru+' kera$aman kua'!a& .a+an .aku/ Me'+a! k"n%'&' !er&e.u! peru &ek'ran-a k'!a meakukan &ua!u u,' -an$ !er%'r' %ar' u,' :&'k* m'kr"&k"p'k maupun k'm'a a$ar .a+an .aku %an ran&um !e!ap .erkua'!a&/ Dar' pen$u,'an .a+an .aku* !eru!ama u,' k'm'a* k'!a .'&a men%apa!kan %a!a rea kan%un$an nu!r'&' -an$ %apa! %'$unakan &e.a$a' %a&ar "rmua&' ran&um/ Dan pen$u,'an ran&um ,a%' %apa! %'un$&'kan un!uk mema&#kan kem.a' ran&um -an$ %'.ua! apaka+ &u%a+ &ama %en$an "rmua a2a/ Ha 'n' peru
%'akukan karena !erka'! aur pr"&e& pem.ua!an ran&um -an$ pan,an$ !eru!ama &aa! pen'm.an$an %an pen7ampuran -an$ &an$a! memun$k'nkan !er,a%'n-a penurunan kua'!a&/ Ter%apa! per.e%aan parame!er -an$ %'ukur %aam pen$u,'an kua'!a& :&'k* m'kr"&k"p'k %an k'm'a/ Namun ke#$an-a mempun-a' +u.un$an -an$ era!/ M'&an-a ,'ka kua'!a& :&'k %an m'kr"&k"p'k #%ak .a$u& maka kemun$k'nan .e&ar kua'!a& k'm'an-a ,u$a kuran$ .a$u&/ 5/ U,' :&'k U,' :&'k %'akukan %en$an me'+a! penampakan -an$ .'&a %'ukur %en$an pan7a 'n%ra* &eper# .era! ,en'&* ukuran par#ke (par#ke &';e)* .',' pe7a+* .',' ,amur* .en%a a&'n$* ku!u* .au* 2arna %an ra&a/ F
Bera! ,en'& (B)
A%aa+ men$ukur .era! &e %'.a$' %en$an "ume &e* &a!uann-a $0/ Lan$ka+ pe n$u,'ann-a %en$an men$am.' &e* &ean,u!n-a %'ma&ukkan %aam !a.un$ ukur 5 au %'#m.an$ un!uk men$e!a+u' .era!n-a/ F
K"n!am'na&'
A%aa+ .a+an -an$ #%ak %'+arapkan a%a %aam .a+an .aku a!au ran&um/ A%an-a .a+an k"n!am'nan 'n' akan men$ak'.a!kan a%an-a n'a' nu!r'&' &emu* &eper# +an-a penam.a+an urea pa%a !epun$ 'kan a!au k"n!am'na&' !epun$ .uu pa%a mea! ."ne mea (MBM) a!au p"u!r- mea! mea (PMM)/ Penam.a+an urea maupun !epun$ .uu akan men'n$ka!kan n'a' pr"!e'n ka&ar* namun urea #%ak %apa! %'manaa!kan "e+ !u.u+ a-am* .a+kan .era7un &e%an$kan pr"!e'n ka&ar %ar' !epun$ .uu me&k'pun ka%arn-a #n$$' namun ke7ernaann-a ren%a+/ Sea'n urea %an !epun$ .uu* penam.a+an .a+an k"n!am'nan ,u$a .'&a men'n$ka!kan .era! (ma&&a)* .'a&an-a %en$an menam.a+kan ker'k'/ Saa+ &a!u 7ara men%e!ek&'n-a .'&a %'akukan u,' B/ Sea'n '!u* k"n!am'na&' .',' pe7a+* .',' .er,amur* ku!u* k"!"ran (.enan$* !ump'* ,an$$e* %) ,u$a &er'n$ !er,a%'/ S'ee &+aker* &ua!u aa! .an!u -an$ .'&a %'$unakan un!uk men%e!ek&' a%an-a .a+an k"n!am'nan* &eper# pe7a+an .',' ,a$un$/ Aa! 'n' .eker,a %en$an mem'&a+kan ukuran &e meau' .e.erapa &7reen %en$an ukuran .er.e%a (&emak'n ke .a2a+ &emak'n ke7')/ Ha&' per+'!un$an ,uma+ .a+an k"n!am'nan kemu%'an %'.an%'n$kan %en$an &!an%ar/ Menuru! SNI (5)* ,uma+ .',' pe7a+ %aam ,a$un$ mak&'ma 4/S'ee &+aker .erun$&' mem'&a+kan par#ke pa%a &e .','3.','an/ F
Bau
Se#ap .a+an .aku pen-u&un ran&um maupun ran&um ,a%' mempun-a' .au %an 2arna -an$ &pe&':k/ M'&an-a ,a$un$ mempun-a' ar"ma k+a& ,a$un$/ Bun$k' ke%ea' -an$ .a$u& mempun-a' 7'r'37'r' :&'k .au &e$ar k+a& ke%ea'/ F
Warna
Se#ap .a+an .aku pen-u&un ran&um maupun ran&um ,a%' mempun-a' 2arna -an$ &pe&':k/ Warna mempen$aru+' kan%un$an nu!r'&' &ua!u .a+an .aku/ M'&an-a ,a$un$ 2arna kun'n$ kepu#+an
kan%un$an kar"!en"'%n-a e.'+ ren%a+ %'.an%'n$ %en$an ,a$un$ kun'n$ "ran$e/ Ber.e%a %en$an .un$k' ka7an$ ke%ea'* 2arna -an$ !erau 7era+ kepu#+an men$'n%'ka&'kan kan%un$an !r'p&'n 'n+'.'!"r #n$$' (&ua!u ;a! -an$ men$+am.a! pen7ernaan pr"!e'n)/ F
Ra&a
Sama +an-a %en$an .au %an 2arna* u,' ra&a .'&a %'$unakan un!uk men%e!ek&' kua'!a&/ 'ka ra&a !epun$ 'kan &ama &eper# a&'nn-a ma&akan* maka %'pre%'k&'kan ka%ar $aramn-a &ek'!ar 4J</
4/ U,' m'kr"&k"p'& Pen$u,'an %en$an men$ama# ukuran %an .en!uk par#ke .a+an men$$unakan aa! m'kr"&k"p/ Daam u,' m'kr"&k"p'& me!"%e TCE (Te!ra7+"re!+'ene)* m'kr"&k"p -an$ %'$unakan a%aa+ m'kr"&k"p &!er'" %en$an kemampuan per.e&aran 3> ka' %an m'kr"&k"p 7"mp"un% %en$an per.e&aran =3= ka'/ Den$an men$$unakan aa! !er&e.u! 7'r'37'r' :&'k .a+an .aku .'&a %'ke!a+u' e.'+ %e!a'* &e+'n$$a ,'ka a%a k"n!am'na&' .'&a !er%e!ek&'/ A%an-a k"n!am'na&' !epun$ .uu pa%a !epun$ 'kan %'!an%a' %en$an a%an-a &era.u! #p'&/
Ka%ar A'r (KA)
Ka%ar a'r menen!ukan n'a' pre&en!a&e nu!r'&' -an$ a%a %aam .a+an .aku a!au ran&um ,a%'/ KA -an$ #n$$' akan menurunkan kan%un$an nu!r'&' -an$ a%a %an mempen$aru+' #n$ka! k"n!am'na&' ,amur/ Sea'n '!u KA ,u$a mempen$aru+' 2arna* .au %an !ek&!ur/ F
Pr"!e'n Ka&ar (PK)
Pr"!e'n ka&ar &an$a! %'.u!u+kan a-am un!uk per!um.u+an %an pr"%uk&'* &e+'n$$a kan%un$ann-a 2a,'. %'ke!a+u'/ Namun ,'ka ,uma+n-a kee.'+an akan mem'7u e&e& .a&a+/ F
Lemak Ka&ar (LK)
Lemak ka&ar a%aa+ k"mp"nen nu!r'&' -an$ %'.u!u+kan "e+ a-am namun ,'ka kee.'+an akan .er%ampak ne$a#* &eper# penurunan ee% 'n!ake/ Saa+ &a!u un$&' emak a%aa+ &e.a$a' pearu! '!am'n (A*D*E*K) %an &um.er ener$'/
F
Sera! Ka&ar (LK)
Saa+ &a!u un$&' &era! -a'!u mempen$aru+' a,u a'r pakan %aam u&u& &e+'n$$a memu%a+kan pr"&e& pen7ernaan %an pen-erapan nu!r'&'/ Me&k'pun %em'k'an ,'ka kee.'+an ,u&!ru akan men$+am.a! pen7ernaan %an pen-erapan karena &era! ka&ar #%ak %apa! %'7erna "e+ a-am/ F
A.u
Kan%un$an a.u men7erm'nkan kan%un$an m'nera &e7ara kuan#!a#/ Semak'n .an-ak a.u maka &emak'n .an-ak kan%un$an m'neran-a/ Namun ,'ka ,uma+n-a kee.'+an* pr"&e& pen-erapan nu!r'&' akan !er$an$$u %an menurunkan na&u makan/ F
Ka&'um (Ca) %an "&"r (P)
Ka&'um %an "&"r a%aa+ m'nera -an$ &an$a! %'.u!u+kan a-am/ Kekuran$an ka&'um %an "&"r .erak'.a! per!um.u+an !uan$ %an kua'!a& kera.an$ !eur akan !er$an$$u/ Namun ,'ka kee.'+an ,u&!ru akan men$uran$' %a-a &erapn-a/
F
Ener$' me!a."'&me (P)
Ener$' me!a."'&me a%aa+ ener$' -an$ %apa! %'$unakan "e+ !u.u+ a-am/ Kee.'+an ener$' akan .er%ampak !er+a%ap penurunan k"n&um&' ran&um/ Un!uk men%apa!kan +a&' pen$u,'an -an$ me2ak'' kua'!a& &euru+ &e .a+an .aku a!au ran&um ,a%'* %'.u!u+kan &e -an$ repre&en!a#/ Sampe -an$ repre&en!a# %'%apa!kan %ar' 5 !"!a .a+an .aku a!au ran&um -an$ a%a %an %'am.' &e7ara a7ak %' &e#ap .a$'an/ M'&an-a %aam $u%an$ ran&um !er%apa! 5 karun$* maka -an$ %'am.' &e a%aa+ 5 karun$ (!"!a &e -an$ %'%apa!kan 4 k$ %ar' 5 karun$ !er&e.u!)/ Pen$u,'an kua'!a& :&'k* m'kr"&k"p'k %an k'm'a mempun-a' !u,uan un!uk mema&#kan .a+an .aku a!au ran&um ,a%' .enar3.enar .erkua'!a&/ U,' kua'!a& &e.a'kn-a %'akukan &e7ara per'"%'k* %'&e#ap ke%a!an$an .a+an .aku %an ran&um maupun &aa! !er,a%' peru.a+an &upp'er/
4/
Pr"%uk&' pakan %' In%"ne&'a +amp'r men7apa' ,u!a !"n* -an$ !er%'r' %ar' > pakan un$$a& &e%an$kan &'&an-a un!uk pakan 'kan* .a.' %an !ernak a'n-a/ Ran&um un$$a& umumn-a men$$unakan ,a$un$* .un$k' 'n# &a2'! (BIS) %an .un$k' ke%ea' &e.a$a' .a+an u!ama 7an ma&'n$3ma&'n$ %apa! men7apa' >> 7an 4< %ar' !"!a ran&um un$$a&/ Ke.u!u+an .a+an .aku %apa! %'+'!un$ %ar' pr"%uk&' pakan %an un!uk memenu+' ke.u!u+an .a+an pakan/ Se7ara !ekn'& "pera&'"na* ke$'a!an mana,er'a un!uk pen$e"aan pa.r'k pakan !ernak un$$a& Skaa ke7' a%aa+ &e.a$a' .er'ku!9 a/ Meakukan peme&anan &e&ua' %en$an pr"-ek&' pr"%uk&' ./ Meakukan pr"&e& MRP 7/ Meakukan M"U %en$an para pema&"k %/ Memer'k&a kan%un$an a'r e/ Memer'k&a kua'!a& %ankuan#!a& .a+an / Men$e"a pen-'mpanan .a+an .aku &e&ua' %en$an &!an%ar kua'!a&/ Mana,emen Pr"%uk&' Pr"&e& Skema pr"%uk&' Pem.ua!an a-"u! pr"%uk Penerapan k"n&ep T"!a ua'!- mana$emen! Penen!uan kapa&'!a& pr"%uk&' Penen!uan k"mp"&'&' .a+an .aku %en$an .an!uan &"2are pakan !ernak U,' pr"%uk &e7ara per'"%'k ke a."ra!"r'um un!uk men$e!a+u' ka%ar nu!r'&' pakan Pen$ema&an %an a.e'n$ Mana,emen S!"k Mapp'n$ pa&ar Pen$e"aan &!"k per%a&arkan pr"%uk&' %an pa&ar/ Peren7anaan pr"%uk&' &an$a! kru&'a %aam pr"&e& !ekn'& &ean,u!n-a* karena &e7ara umum peker,aan &ean,u!n-a %'"!"ma#&a&' men$$unakan &"2are %an me&'n pr"%uk&'/ T'#k kru&'a -an$ &an$a! .erpen$aru+ pa%a ee&'en&' u&a+a a%aa+ pa%a pr"&e& pema&aran* pr"&e& pem.e'an .a+an .aku pakan/
4/
De&a'n Pr"%uk a/ > !"n per +ar' ./ Me&'n %'rak'! %' In%"ne&'a 7/ Ma'n!enan7e %'akukan "e+ SDM &e!empa! %/ P'n,a ma n 5 Ta +u n e/ Bun$a 5? @a!
/ Gra7e per'"%e ? .uan $/ N'a' 'ne&!a&' &ek'!ar Rp/ 5///*3 (p'n,aman) +/ M"%a ker,a un!uk < .uan pr"%uk&' &e.e&ar Rp/ 5/>4//>*3 ('%ean-a m"%a &en%'r') '/ a%' !"!a ke.u!u+an %ana a%aa+ &e.e&ar Rp/ ?/?/>*3 B/
Pakan !emak un$a& (.r"'er)
a/ S!ar!er (pakan un!uk DOC) ./ Gr"2er (pakan un!uka-am u&'a per!um.u+an) 7/ 6'n'&+er (a-am men,ean$ %',ua)
a/
S!ar!er Pr"%uk pakan !ernak -an$ %',ua un!uk keperuan pe!ernak a-am p"!"n$* %en$an ar'a&' pr"%uk
&e.a$a'&!ar!er* &e%an$kan pakan un!uk per'"%e a2a per!um.u+an &a' %en$an a-am u&'a 5 +ar'* pakan %aam per'"%e 'n' mempun-a' #n$ka! pr"!e'n &an$a! #n$$' men7apa' 4 %en$an .'a-a pr"%uk&' rea#e e.'+ #n$$' %'.an%'n$kan %en$an ke.u!u+an $r"2er %an :n'&+er/ ./
Gr"2er
Pakan un!uk per'"%e per!um.u+an an!ara5 +ar' &a' 4> +ar' %en$an ka%ar pr"!e'n e.'+ ren%a+ %'.an%'n$kan %en$an para per'"%e &!ar!er/
7/
6'n'&+er Pakan un!uk per'"%e ak+'r an!ara 4? +ar' &a' < +ar' %en$an ka%ar pr"!e'n e.'+ ren%a+
%'.an%'n$kan %en$an para per'"%e $r"2er* pa%a per'"%e 'n' pakan .erukuran e.'+ .e&ar/
C/
Kea-akan 5/ Kapa&'!a& !a+un per!ama > !"n per +ar' %an %'na'kan &e7ara per'"%'k
4/ R" < !a+un
4/
Pene!apan Har$a ua
Har$a pakan !ernak &e7ara umum rea# &!a.' .era%a %aam k'&aran Rp/ >/ %' #n$ka! pe!ernak/ Har$a pakan ,u$a #%ak !erau !erpen$aru+ "e+ +ar$a .a+an .aku ,a$un$ -an$ &an$a! @uk!ua#* %en$an %em'k'an maka mar$'n keun!un$an pem.ua!an pakan akan &an$a! %'!en!ukan "e+ mana,emen &!"k .a+an .aku pakan !eru!ama ,a$un$/ Penen!uan +ar$a %aam pr": 'n' men$a7u pa%a +ar$a pakan un$$a& pa%a a2a !a+un 4* -a'!u 9 5/
en'& Pakan Ke!eran$an Pen$$unaan Har$a0 K$ (Rp)
F
S!ar!er DOC &a' %en$an &a!u m'n$$u >/5>
F
Gr"2er A-am %aam ma&& per!um.u+an >/>
F
6'n'&+er A-am men%eka# u&'a panen (&ek'!ar >/ < +ar') B'a-a pr"%uk&' pakan &an$a! %'!en!ukan "e+ +ar$a ,a$un$* &e.a$a' k"mp"nen u!ama pakan
!ernak (?) %' para pen$umpu ,a$un$ ker'n$ %en$an ka%ar a'r &ek'!ar 5 +ar$an-a Rp/ 5/ (+ar$a 'n' rea# @uk!ua&') !er$an!un$ mu&'m !anam* pa%a k"n%'&' &an$a! .a'k* +ar$a ,a$un$ %' #n$ka! pe!an' %apa! men7apa' Rp/ 4//
4/
S!ra!e$' Pema&aran P"a pema&aran rea&'"na* e.'+ %ar' &eke%ar per&"na &e'n$* &!ra!e$' 'n' akan .erpen$aru+ pa%a
a&um&' .'a-a m"%a &eama < .uan* un!uk men$an#&'pa&' a%an-a kema%ekan9 a/ Se$men!a&' 5/ Ge"$ra:& 4/ Skaa u&a+a menen$a+ %an ke7'
4/ Pe!ernak menen$a+ -an$ man%'r' / Pr"m"&' %'akukan .er&amaan %en$an panen Ter%apa! .e.erapa keun$$uan 'ne&!a&' pakan !ernak* -an$ &an$a! pen#n$ %'per#m.an$kan "e+ para 7a"n 'ne&!"r* an!ara a'n a%aa+ &e.a$a' .er'ku!9 5/
P"a pema&aran -an$ mu%a+ .'a !er'n!e$ra&' %en$an pen$em.an$an pe!ernakan un$$a&
4/
B'&a !er'n!e$ra&' %en$an pen$em.an$an per!an'an ,a$un$ 7an pe!ernakan un$$a&/
Dapa! %'.ua! %aam Skaa ka2a&an %en$an k"n&ep 7u&!er
=/
Mempun-a' n'a' !am.a+ -an$ &an$a! .e&ar .a$' ma&-araka! &ek'!ar* .a$' &ek!"r !erka'!* 7an
!eru!ama .a$' pen'n$ka!an $e'a! per!um.u+an ek"n"m' ka2a&an/ >/
Pr"%uk -an$ %'+a&'kan %apa! e.'+ mura+ %'.an%'n$kan para pe&a'n$/ Se7ara umum 'ne&!a&' pakan !ernak men$un!un$kan &e!ara an$&un$ .a$' pem"%a* maupun
mem.er'kan ma&a+a! .a$'&!ake+"%er& maupun ma&-araka! &ek'!ar/
4/
D'&!r'.u&'
a/ uma+ perm'n!aan &an$a! #n$$' men7apa' &ek'!ar 5> !"n per .uan/ ./ K"mpe#&' 7ukup #n$$'* %en$an p"a pema&aran rea&'"na*&e+'n$$a &e#ap peru&a+aan pakan %apa! mem.an$un pean$$ann-a &en%'r'3&en%'r'/ 7/ P"a pema&aran an$&un$ kepa%a m'!ra .'naan -an$ %'pa&"k pakan pem.a-aran &e!ea+ panen/
Terka'! %en$an ke!er+u.un$an %en$an pa&ar* maka peru&a+aan %apa! men'ru p"a pema&aran -an$ &u%a+ .er,aan %en$an p"a kem'!raan %en$an para pe!ernak* !eru!ama pe!ernak ke7' -an$ &eama 'n' &an$a! !er$an!un$ %ar' pa&"kan pakan %ar' peru&a+aan .e&ar/ Upa-a menekan .'a-a pr"%uk&' %apa! %'akukan %en$an meakukan mana,emen pem.e'an %an pen$e"aan &!"k .a+an .aku u!ama %an !am.a+an* karena +ar$a ,a$un$ &e.a$a' .a+an .aku u!ama 7en%erun$ @uk!ua# &epan,an$ !a+un/ B'&n'& -an$ %'rek"men%a&'kan %aam pr":! 'n' a%aa+ .'&n'& pakan !ernak &kaa ke7'* !eru!ama .'a %'.an%'n$kan %en$an para peaku pakan !ernak &aa! 'n' -an$ kapa&'!a& pr"%uk&'n-a men7apa' puu+an r'.u !"n per .uan/ Un!uk !a+ap permuaan %'rek"men%a&'kan pa.r'k pakan %en$an kapa&'!a& &a' %en$an < !"n per .uan* a!au &e!ara %en$an ke.u!u+an pakan a-am &ek'!ar / ek"r per per'"%e* ,uma+ !er&e.u! rea# m"%era! men$'n$a! .e.erapa %'&!r'.u!"r pakan %' Ka.upa!en Garu! -an$ !ea+ men,ua %apa! men7apa' !"n per .uan* pa%a+a %' Ka.upa!en Garu! !er%apa! .e.erapa %'&!r'.u!"r pakan -an$ mempun-a' "m&e! #%ak ,au+ .er.e%a/ Ine&!a&' pa.r'k pakan !ernak* !ea+ .an-ak %'nan#kan "e+ para peaku u&a+a perun$$a&an* %en$an +arapan mereka men7apa! +ar$a e.'+ mura+* %en$an kua'!a& pakan -an$ memenu+' &!an%ar %aam +a ka%ar nu!r'&' 7an #n$ka! %a-& 7ernan-a/ P"!en&' 'n' .eum .an-ak %''r'k karena kuran$ p"puer ,'ka %'.an%'n$kan %en$an 'ne&!a&' %' .'%an$ par'2'&a!a %an !am.an$ -an$ &e!ara ka&a! ma!a e.'+ mu%a+ pen$e"aann-a* !urn "er n-a rea# e.'+ 7epa!* %an !ea+ .an-ak 7"n!"+ 'ne&!a&' -an$ .er+a&' %' &ek!"r !er&e.u!/
4//
Pr"-ek&' Perm'n!aan Ke.u!u+an pakan per ek"r !ernak un$$a& pe%a$'n$ %ar' DOC &a' panen (&ek'!ar < +ar')
kuran$ e.'+ < K$ pakan/ Den$an %em'k'an maka pr"-ek&' perm'n!aan %apa! %'&e&ua'kan %en$an pr"-ek&' pen$em.an$an pe!enakan/ Dar' +a&' &ure- apan$an* para pe!ernak man%'r' -an$ p"!en&'a %'.an$k'!kan kem.a' &ek'!ar "ran$* %en$an ra!a3ra!a kepem''kan a-am 5 ek"r per "ran$ maka perm'n!aan pakan per per'"%e a%aa+ &e.an-ak 5/ < K$ 4= !"n per per'"%e peme'+araan a!au k'ra &e!ara %en$an > !"n pakan per +ar'
