BiH-Tehnologija Uzgoja Jabuke i Kruske

Prof.dr Mirsad Kurtović

Adnan Maličević

Tehnologija uzgoja jabuke i kruške

UvOD

voćarstvo kao bitan segment poljoprivrede, poslije stočarstva ima najpovoljnije uslove za eksploataciju na području BiH. U najvažnijim voćarskim regionima naše zemlje vlada umjereno kontinentalna klima, sa prosječnim godišnjim temperaturama 11-12°C. Godišnje količine padavina oko 700 mm u Tuzli i 900 mm u Banja Luci i Doboju, a u vegetaciji 280-500 mm uz relativnu vlagu zraka 70-80% najbolje oslikavaju hidrološku sliku BiH. U Bosni su uglavnom teža zemljišta blago kisele reakcije, a u Hercegovini preovladavaju lakša, toplija i propusnija zemljišta. Kroz sagledavanje svih edafskih i ekološkh faktora na području BiH egzistiraju sljedeći voćarsko-vinogradarski rejoni prikazani na sl.1.

Dominantne vrste voćaka pojedinog regiona 1 - Šljiva, Jabuka,Kruška Jagodasto voće 2 - Jabuka, Kruška, Šljiva, Jezgrasto voće 3 - Vinova loza, Trešnja, Breskva, Smokva 4 - Kesten, Orah, Lijeska Šljiva, Jabuka, Kruška, 5 - Šljiva, Jabuka, Kruška, Višnja 6 - Šljiva, Jabuka 7 - Jabuka, Šljiva, Kruška, Jagodasto voće 8 - Jagodasto voće

Sl. 1.: Najvažniji voćarsko -vinogradarski rejoni u BiH U cilju unapređenja voćarske proizvodnje u BiH, kao i boljoj educiranosti sadašnjih i budućih proizvođača, na raspolaganje Vam se stavlja ova brošura, u kojoj će biti razmatrani svi segmenti savremenog uzgoja jabuke i kruške sa posebnim akcentom na praktični rad.

Kurtović M., Maličević A.

2


1.0. vOĆARSKA PROIZvODNJA- OBLICI ORGANIZOvANJA

Posmatrana

iz ugla konvencionalnog proizvodnja može se podijeliti na: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

pristupa,

voćarska

EKSTENZIVNU (klasični – konvencionalni sistem uzgoja) POLUINTENZIVNU INTENZIVNU SUPERINTENZIVNU INTEGRALNU i ORGANSKU.

Do sada na prostoru BiH u najvećem obimu je bila zastupljena ekstenzivna i poluintenzivna voćarska proizvodnja. Takav karakter voćarstva podrazumjevao je gajenje pojedinačnih stabala voćaka koje bi na puni rod dolazile 5-10 godina nakon sadnje, zatim skoro nikakav ili veoma slab nivo agro i pomotehničkih mjera dopuštajući da voćka samostalno formira prirodni oblik krošnje što je imalo za posljedicu izrastanje veoma visokih stabala sa većom količinom plodova, ali generalno manji broj stabala po jedinici površine kao i ukupan prinos. Uz to značajno je bilo i alternativno plodonošenje, te skroman noviji sortiment što je sve generalno davalo vrlo lošu ekonomsku sliku proizvođača. Takođe, zaštita voćaka bila je svedena na stav ¨briga same o sebi¨, ili u krajnjem slučaju izvođena neadekvatnim hemijskim preparatima i često u nevrijeme.

Sl. 2. Ekstenzivni voćari pokazivali bi interes prema voćkama samo onda kada dođe vrijeme berbe plodova


3


S druge strane intenzivna ili savremena voćarska proizvodnja podrazumjeva daleko veći nivo agro i pomotehničkih mjera, a sve u cilju dugoročnog kvantitativnog i kvalitativnog povećanja proizvodnje voća, što će povećati prihode na poljoprivrednom gazdinstvu. Principi intenzivne proizvodnje u voćarstvu podrazumjevaju:  SMANJENJE VELIČINE HABITUSA VOĆAKA  POVEĆANJE BROJA STABALA PO JEDINICI POVRŠINE ZASADA  SMANJENJE PRINOSA PO STABLU  POVEĆANJE PRINOSA PO JEDINICI POVRŠINE ZASADA – POVEĆANJE 

UKUPNOG PRINOSA KONTROLA FORMIRANJA I ZAMJENE RODNOG DRVETA.

Smanjenje veličine habitusa ima za posljedicu da se svi zahvati na krošnji mogu obavljati stojeći sa zemlje. Ovim se prije svega povećava ekonomičnost, tako što se ima mnogo efikasnija radna snaga i količinski, i vremenski, manje je otpada prilikom rezidbe, a kvalitet plodova je daleko veći ( oko 90% plodova je I klase).

2,80 m

Sl. 3. U razvijenim zemljama se ekonomičnim smatra visina voćke do 2,80 m, što pospješuje kvalitet agro i pomotehničkih mjera, posebno aplikacij u zaštitnih sredstava. Ako je u poluintenzivnom zasadu razmak između stabala iznosio 4x5 dakle, po hektaru je bilo 400 stabala, s tim da je prinos po stablu bio 50 kg, isti bi kao ukupan iznosio 30 t po hektaru. U intenzivnim zasadima razmak obično iznosi 3,5 x 1,2 dakle, broj stabala po hektaru je 2381, sa prinosom po stablu oko 15 kg i ukupnim 36 t po hektaru. Vidi se da je ukupni prinos po hektaru veći iako je po stablu manji što itekako pravi razliku u odnosu na ekstenzivni tip. Važno je ovdje napomenuti da se prinos i računa po jedinici površine. Kurtović M., Maličević A.

4


U ovom konceptu voćarske proizvodnje farmer je taj koji prije svega izborom sorte i podloge formira vještački uzgojni oblik krošnje i u tom kontekstu provodi agro i pomotehničke mjere specifične za odabranu uzgojnu formu. Pored konvencionalne proizvodnje, u voćarski razvijenim zemljama dominantnu poziciju ima integralna proizvodnja (o IP biće posebno riječi), koja je po svojim osobenostima istovremeno apsolutno intenzivna u pogledu agrotehničkih mjera. Paralelno sa ovim konceptom, visokorazvijene poljoprivredne proizvodnje favorizuju i organsku produkciju, koja obezbjeđuje zdravstveno ispravne voćarske proizvode zadovoljavajućeg vanjskog kvaliteta.

2.0. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA

U

okviru radnji koje se preduzimaju pred i tokom zasnivanja zasada izdvajaju se:        

Izbor mjesta za podizanje voćnjaka Priprema zemljišta za sadnju Razmjeravanje za sadnju Odabir sadnica – tipovi sadnog materijala Izbor sorte i podloge Izbor uzgojnog oblika Sadnja Mjere upravljanja zasadom.

2.1. IZBOR MJESTA ZA PODIZANJE vO ĆNJAKA

Pravilan izbor mjesta za podizanje voćnjaka uključuje: a) Odabir položaja – za normalan rast i razvitak voćaka, budući zasad bi trebao da ima u toku cijele godine dovoljne količine sunčeve svjetlosti, lagano strujanje vazduha-vazdušnu drenažu i da je zaštićen od dominantnih hladnih i toplih vjetrova. Posebnu opasnost predstavlja podizanje voćnjaka u zoni vazdušnih bara gdje dolazi do stagniranja hladnih vazdušnih masa i do inverzije temperatura.


5


b) Ekspozicija terena (okrenutost stranama svijeta) – južna ekspozicija u našim uslovima je najtoplija, te se na njoj pojavljuju najviše temperature vazduha i zemljišta, u proljeće se brzo oslobađa snijega, ranije kreće vegetacija, ali ima najmanje zalihe vode, a ujedno su isparavanja najveća. Suprotno južnoj, sjeverna ekspozicija je najhladnija, na njoj se pojavljuju najniže temperature vazduha i zemljišta. Na zapadnoj strani (naročito jugozapadnoj) oscilacije temperature su brže i veće, nego na istočnoj, jer se zapadna strana brže hladi po zalasku sunca. c) Inklinacija (pad) terena (odnos između visinske razlike između dvije tačke na terenu i horizontalnog rastojanja između tih tačaka) – vrlo je bitna kod iskorištavanja zemljišta. Tako zemljišta 0-5° inklinacije normalno se iskorištavaju kad su u pitanju voćnjaci (ravni tereni), 5-15° potrebna je obrada po izohipsama, 15-30° obavezno je trasiranje za podizanje voćnjaka, dok > 30° u obzir dolaze samo šume i travnjaci.

Sl.4. Optimalan položaj, ekspozicija i inklinacija terena za podizanje voćnjaka

d) Zemljište (tlo) – u našim klimatskim uslovima za uspješno gajenje voćaka (za njihovu dobru produktivnost) mnogo češći su nepovoljni zemljišni uslovi, radi njihove velike promjenljivosti na malom prostoru. Zemljište treba da ima sljedeće karakteristike: rastresiti sloj da bude što dublji, da je u okviru fizičkog profila i fiziološki profil, da je fiziološki profil cijelom svojom dužinom jednoličan, te da ima povoljan vodnovazdušni režim i da nije podložno eroziji.


6


Osim navedenog, pravilan izbor mjesta za podizanje voćnjaka još obuhvata sagledavanje: stanja podzemnih voda (nivo podzemne vode ne smije biti ispod 2 m), padavine, trajanje sunčevog sjaja, opasnost od kasnih mrazeva, učestalost od grada i sl.

2.2. PRIPREMA ZEMLJIŠTA ZA SADNJU

Neposredno

prije zasnivanja zasada, i to na dvije godine ranije, treba zasijati višegodišnje leguminoze – predkultura (imaju sposobnost fiksacije atmosferskog azota i obogaćivanja zemljišta istim, što je vrlo značajno za ishranu voćaka), i iste zaorati. Priprema zemljišta za podizanje zasada obavlja se dva do tri mjeseca prije same sadnje i predstavlja jednu od najvažnijih radnji iz razloga što voćnjaci predstavljaju višegodišnje zasade, te s toga loša priprema zemljišta značila bi gubitak, ili čak propadanje cjelokupne prozvodnje. Prije same sadnje potrebno je izvršiti hemijsku analizu zemljišta, te na osnovu iste provesti odgovarajuću meliorativnu gnojidbu. Meliorativna gnojidba obično ide u količini 80-100 kg NPK/dunumu (0,8-1 t/ha), i to kombinacije 0:20:30, 5:20:30 ili 8:16:24 dakle, sa malim sadržajem azota. Ovom radnjom potrebno je unijeti i dovoljne količine organskog đubriva (stajnjaka, i to zgorjelog), obično u količini 30-50 t/ha, ili što predstavlja jednu klasičnu traktorsku prikolicu (3-5 t) po dunumu. Takođe, potrebno je ispitati pH zemljišta, optimalni bi bio 5,5-6,5, a u slučaju da od istog stvarni odstupa potrebno je izvršiti kalcifikaciju – dodavanje 90% CaCO3 + mljeveni dolomit u količini 2000 kg/ha. Nakon toga slijedi duboko oranje 30-60 cm, a na težim zemljištima potrebno je provesti i rigolovanje (veoma duboko oranje i do 1 m). Pitanje zasnivanja novih zasada na prethodnim voćnjacima razmatrano je u posebnom poglavlju.

Sl. 5. Duboko oranje kao jedan od bitnih preduslova za zasnivanje zasada voćaka


7


2.3. RAZMJERAvANJE ZA SADNJU

Za pravilno zasnivanje voćnjaka od posebne je važnosti je pravilan razmak sadnje, obzirom na bujnost kalem komponenti, te u zavisnosti od raspoložive mehanizacije i nagnutosti terena. Već je ranije napomenuto da se u savremenoj voćarskoj proizvodnji teži srednje i slabobujnoj kombinaciji kalem komponenti. U slučaju jabuke na podlozi M9 i uzgojne forme vitko vreteno najčešće se preporučuje razmak 1,2 x 3,5 m (redni 1,2; međuredni 3,5 m). Ako su u pitanju blaže padine razmak treba nešto povećati zbog proklizavanja mašina prilikom obrade. Za krušku razmak sadnje je obično 3,8 x 1,5 m, ako je ista na dunji kao podlozi, ili 3,8 -4 m x 2 m, ako je podloga sijanac. . Obavezan pravac redova je sjever-jug zbog dominantnih sjevernih vjetrova. Time se onemogućava zadržavanje vazduha unutar voćnjaka i ujedno smanjuje mogućnost pojave različitih bolesti. Takođe, u tom slučaju dominantni vjetrovi ne pušu u redove, već između redova (ne lome stabla). Razmjeravanje za sadnju vrši se na sljedeći način: u donjem dijelu parcele pruži se kanap u horizontalnom položaju. Zatim na njemu se bira jedna tačka (blizu sredine) i iz nje pruža drugi kanap, pod pravim uglom na istu. Od ove osnove se dalje vrši razmjera prema određenim rastojanjima. Sjever

Jug

Sl.6. Primjer razmjeravanja za jabuku na geometrijeski nepravilnoj parc eli, kada je ista na podlozi M9 i u uzgojnoj formi vitko vreteno Kada je razmjeravanje gotovo pruža se kanap iz bilo koje tačke prema dijagonali. Ako je razmjeravanje pravilno izvršeno sve tačke treba da budu u dijagonali.


8


2.4. TIPOvI SADNOG MATERIJALA

Tipovi

sadnog materijala krošnjastog voća (kalemljenog) mogu

biti: A. KOPULANT – jednogodišnji korjenov sistem i ovogodišnji nadzemni dio

Starost jedna godina

Starost jedna godina

B. OKULANT – dvogodišnji korijen i jednogodišnji nadzemni dio Starost dvije godine

C. RAZGRANATA SADNICA Starost jednu godinu

Starost tri godine

Starost jedna godina sa prijevremenim prirastima

Starost dvije godine

D. KNIP SADNICA – trogodišnji korijen i Starost dvije dvogodišnji nadzemni dio godine

E. VIŠEGODIŠNJA SADNICA SA VISOKIM DEBLOM (za vrtove i okućnice)


9


2.5. IZBOR SORTE I PODLOGE 2.5.1. IZBOR SORTE

Kod

izbora sorte treba napomenuti da je jabuka izrazito stranooplodna vrsta kao i kruška. To znači da se nesmiju podići monosortni (jedna sorta) zasad jabuke ili kruške, jer u tom slučaju neće biti roda, zbog nemogućnosti oplodnje. Za podizanje zasada moramo planirati minimalno dvije sorte (ako nijedna od njih nije triploidna), ali i tu se vodi računa o tome da li su one međusobno kompatibilne (mogu li jedna drugu oprašiti). Međutim, kod planiranja zasada treba znati da kod jabuke postoje i triploidne sorte – sorte koje imaju vrlo slabu ili nikakvu klijavost polena i ne mogu biti oprašivači. Takva je npr. sorta Jonagold. To praktično znači ako se planira zasad s njom, nije dovoljna samo još jedna, već trebaju minimalno još dvije sorte koje se mogu međusobno oprašiti i još osnovna sorta. Još jedna pojava na koju je bitno upozoriti prilikom podizanja zasada jeste da kod jabuke postoje sorte koje su međusobno nekompatibilne, jer je u stvaranju sorte učestvovala druga sorta. Npr. Jonagold nastao ukrštanjem Jonatana i Golden delišesa, a još je i triploidna sorta, ne može oploditi nikog, a zlatni ne može nju jer je otac, kao i Jonatan koji je majka. Pored navedenih odnosa oprašivanja treba obratiti pažnju da se unutar sortne kompozicije (sorte u zasadu) poklope fenofaze punog cvjetanja. Optimalnim odnosom rasporeda glavnih sorata i oprašivača smatra se 3:1:1:3 ili 4:2:2:4, ili 3:1:3:1, 4:2:4:2, to znači tri reda glavne sorte jedan oprašivača, i to pod uslovom da imaju dvije sorte koje se međusobno mogu oprašiti. Može se i unutar reda na svako deseto stablo staviti jedan oprašivač.

2.5.1.1. DOBRI OPRAŠIvA čI ZA JABUKU

Ajdared

x

Golden delicious, Greeni smith, James grieve ,

jonatan, Melroza Golden delicious x Greeni smith, Idared, Jonatan, Melroza


10


Melroza x Golden delicious, Idared, Greeni smith, Richared (3n) Jonagold x Idared, Gloster, James grieve (3n) Mutzu x Jonatan, Gloster, James grieve (3n) Crveni boskop x Idared (3n) starking x Golden delicious, Melroza.

2.6. PODLOGE ZA JABUKU

vrlo

bitan momenat prilikom podizanja zasada jeste odabir podloge od koje zavisi:        

Uzgojni oblik Razmak sadnje (redni i međuredni) Potreba naslona Dugovječnost voćke Dužina trajanja pojedinih fenofaza Rodnost Kvalitet plodova Otpornost na niske temperature i sušu

Sve podloge za jabuku u odnosu na način razmnožavanja mogu se podijeliti na: 1. GENERATIVNE (sijanac, sjemenjak) 2. VEGETATIVNE Generativne podloge kaže dobijaju se iz sjemena. Osnovna odlika ovih podloga je veća bujnost, što čini da je rezidba veoma otežana, manji je broj sadnica po jedinici površine, voćka kasnije stupa na rod (obično u 10 godini daje puni rod). Jabuka kalemljena na ovakvim podlogama obilnije rađa, ali daje plodove slabijeg kvaliteta. Kao prednosti ovih podloga pripisuje im se: dugovječnost, otpornost na lošije zemljišne i klimatske faktore, te bolest i štetočine. Kurtović M., Maličević A.

11


Međutim, danas u savremenoj proizvodnji jabuke sve se manje ili nikako koriste ovakvi tipovi podloga. Jedinu primjenu nalaze u genbankama u cilju očuvanja autohtonog genofonda voćaka. Vegetativne podloge su dobivene nekim od vegetativnih načina razmnožavaja: nagrtanicama (najčešći), položenicama, mikrorazmnožavanjem i sl.

Sl.7. Matičnjak vegetatinih podloga u rasdniku dobivenih razmnožavanjem nagrtanicama Ovaj tip podloga predstavlja osnovu u savremenoj voćarskoj proizvodnji, jer prije svega patuljastog su rasta, ranije stupaju na rod, daju kvalitetnije plodove. Kao nedostaci navodi se sljedeće: kraći životni vijek, slabija otpornost na lošije zemljišne i klimatske faktore, kao i bolesti i štetočine. Vegetativne podloge kod jabuke dijele se na:

SLABOBUJNE


SREDNJEBUJNE

BUJNE

12


Od slabobujnih podloga najvažnije su M9 (M – Malling), M26 i M27.

2.6.1. PODLOGA M9

Jedna

je od najstarijih vegetativnih podloga (1897 godine). Posjeduje sljedeće karakteristike:  Utiče na smanjenje vegetativnog rasta stabla, što omogućava veći broj sadnica po jedinici površine,  Sorte jabuke kalemljene na ovu podlogu ranije stupaju na rod (prorodi u 2 ili 3 godini),  Postižu veliku i redovnu rodnost, te znatno bolju krupnoću i obojenost plodova. Stabla jabuke na podlozi M9 su mala, tankog debla, provodnice i grana, te kratkih grančica što ukazuje na mali utrošak biljnih hraniva. Ova podloga ima plitak, ali vrlo razgranat korijen sa mnogo obrstajućeg (apsorpcijskog) korijenja koji se snažno i intenzivno razvija u zemljištu, a time jače izvlači vodu i biljna hraniva. Međutim, ona ima krto (lako lomljivo) i asimetrično razgranato skeletno korjenje zbog čega se slabo pričvršćuje za zemljište, s toga zahtijeva naslon (armatura) što čini skupljim početna ulaganja u zasad. Posebno joj pogoduju srednje teška zemljišta. Nedostatak je taj što je osjetljiva na niske temperature i sušu (obavezan sistem za navodnjavanje), i jače je podložna djelovanju poljskih miševa i voluharica. S

Sl.8. Za podlogu M9 potreban je naslon i sistem za navodnjavanje (lijevo), oštećenje podloge M9 od strane glodara -zeca (desno). Kurtović M., Maličević A.

13


Najbolje forme uzgojnog oblika za ovu podlogu jesu vitko vreteno i njegove modifikacije (sjevernoholandsko, supervreteno), sa razmacima sadnje 3-3,5 m u međuredu, što zavisi i od agrotehnike, a unutar reda 0,5-0,6-1,5 m. Njen najbolji klon je 337, a voćke kalemljene na ovu podlogu prepoznaju se po tome što imaju spojno mjesto više zadebljalo.

Sl.9. Jabuka na podlozi M9 formira guku i po tome je prepoznatljiva

2.6.2. PODLOGA M26

Stabla na ovoj podlozi su nešto bujnija u odnosu na ista kalemljena na podlogu M9. Koristi se samo onda kada ekološki i zemljišni uslovi ne odgovaraju M9, jer je otpornija na niske temperature zimi i bolje podnosi lošija zemljišta. Slične karakteristike posjeduje i podloga M27. Najvažnije srednje bujne podloge su: M2, M4, MM104 i MM106 (MM – Malling – Morton; selekcionisana u Ist Molingu u saradnji sa Džon Ines Institutom – Merton). Među njima se kao najbolja izdvaja podloga MM106.

2.6.3. PODLOGA MM106

Sorte kalemljene na ovu podlogu daju stabla srednje bujnosti ( za oko 30% bujnije od M9). Takođe, sorte na ovoj podlozi imaju snažniji korijen od onih kalemljenih na podlogama M9 i M26, podnose teža i sušnija zemljišta, te stablima ne treba naslon. U bujne vegetativne podloge spadaju: M1, MM109, MM111. Ove vegetativne podloge su za oko 30% bujnije od prethodnih, a svoju primjenu nalaze u područjima sa lošijim klimatskim i edafskim uslovima, kao i za neke primitivnije uzgojne oblike.


14


2.7. DOBRI OPRAŠIvAČI ZA KRUŠKU Moretinijeva rana x Julska šarena, Rana košijeva, Žifardova, Trevuška, Vilijamovka, Kleržo Vilijamovka x Klapova, Hardijeva maslovka, Boskova bočica, Konferans, Trevuška, Kleržo Boskova bočica x Klapova, Hardijeva maslovka, Vilijemovka, Pasa krasana, Konferans, Kleržo Pasa krasana x Vilijamovka, Klapovka, Kleržo

2.8. PODLOGE ZA KRUŠKU

Postoje

generativne i vegetativne podloge za krušku. Od generativnih podloga najčešće je to sijanac divlje kruške, ili pitomih krušaka, a od vegetativnih to su najčešće različiti klonovi dunje. Sijanac divlje kruške ima bujniji habitus, ali bolje podnosi lošija zemljišta, sušu, mraz i ima dobru kompatibilnost sa većinom sorata, tako da danas ima dominaciju u intenzivnim zasadima, posebno što ne zahtijeva sistem za navodnjavanje. U odnosu na jabuku izbor odgovarajuće vegetativne podloge za krušku je daleko složeniji iz nekoliko razloga. Predstavljeni su najznačajniji, i to: Danas postoji malo vrsta vegetativnih podloga kruške Dunja kao najčešće korištena podloga za krušku ima različitu kompatibilnost sa sortama krušaka. Kruška gajena na dunji teže podnosi teška i hladna zemljišta, sadržaj kreča u zemljištu, poremećeni su korelacioni odnosi u dinamici i snazi rasta Osjetljivost dunje prema Erwinia amylowora Kruška kalemljena na dunji zahtijeva sistem za navodnjavanje


15


Postoje sljedeći tipovi dunje kao podloge za krušku: MA (Angers quince, Malling quince A) – u kombinaciji sa sortama kruške daje stabla srednje bujnosti. Podnosi teška, ali ne i suha zemljišta. Otporna je na krvave uši. Osjetljiva je na bakterijsku palež (Erwinia amylowora), truležnicu korijena (Armillaria) i ferohlorozu (podnosi do 2% fiziološki aktivnog kreča). Srednje je osjetljiva na niske zimske temperature i nematode. Stabla kruške na ovoj podlozi prorode već u drugoj godini. Dobro je kompatibilna sa kruškama (osim sa Vilijamovkom). BA 29 – daje stabla 10-20% bujnija od MA. Bolje podnosi teška i suha zemljišta od EMA. Srednje otporna na krvavu uš, ali je jednako osjetljiva na niske zimske temperature kao i EMA. Osjetljiva je na bakterijsku palež (Erwinia amylowora), rak korijenova vrata (Phytophtora cactorum), dok je na ferohlorozu tolerantnija od svih podloga dunje. Karakteristično je za ovu podlogu da je kompatibilna s Vilijemovkom., posebno ako su podloge i sorte bezvirusne i ako se uzgajaju u toplijim krajevima.


16


2.9. UZGOJNI OBLICI

Po

definiciji voćnjak podrazumjeva koherentan skup koji čine sljedeće komponente: uzgojna forma, gustina sadnje i genotipske specifičnosti date kombinacije podloga-sorta. Na osnovu oblika krošnje (model stabla) i učešća čovjeka u njenom formiranju svi uzgojni obliki mogu se podijeliti na: 1. PRIRODNE 2. POLUVJEŠTAČKE i 3. VJEŠTAČKE. Prirodni uzgojni oblici se sreću u ekstenzivnoj voćarskoj proizvodnji, gdje je učešće čovjeka u njihovom oblikovanju i održavanju neznatno ili nikakvo.

Sl.10. Ekstenzivni zasad

Poluvještački uzgojni oblici su oni u čijem formiranju čovjek ima određeni uticaj, ali ipak preovladava prirodno oblikovanje krošnje. Vještački uzgojni oblici su takav tip uzgojnog oblika u čijem formiranju i održavanju čovjek ima glavnu ulogu.


17


2.9.1. IZBOR UZGOJNOG OBLIKA

Prilikom

formiranja zasada u savremenoj voćarskoj proizvodnji potrebno je da u odbiru uzgojnog oblika isti zadovolji sljedeće kriterije: a) Stabilan skelet, koji može sigurno nositi teret i pod nepovoljnim vremenskim uslovima (vjetar, snijeg), b) Jednostavan rad na uzgoju, čime se dobija što manji utrošak radne snage prilikom rezibe i berbe, c) Formiranje otvorenije krošnje, prije svega zbog djelotvornije zaštite protiv štetočina i bolesti (bolje djelovanje aplikativnih sredstava, bolju vazdušnu drenažu), kao i zbog osvjetljenja kako bi plodovi bili što kvalitetniji, d) Prikladnost habitusa odabranim sortama. Zadnjih godina u našoj zemlji se sve više podižu superintenzivni zasadi jabuka na slabobujoj podlozi, M9. Na ovoj podlozi mogu se podizati gusti zasadi sa što manjim razmakom sadnje, npr. kod jabuke 1,2 x 3m. Najčešći uzgojni oblik je vitko vreteno, koji se sastoji od provodnice sa primarim granama, koje su ujedno i rodno drvo, ili te kratke primarne grane nose na sebi rodno drvo (sekundarne elemente). Dakle, ovaj uzgojni oblik kao skelet ima samo stožinu, a poluskeletne grane – nosači rodnog drveta i obrastajuće grančice koje se nalaze direktno na provodnici.

Sl.11. Vitko vreteno: shema (lijevo), iz ptičije perspektive (sredina), prirodno (desno)


18


Ako uzgojni oblik vitko vreteno ne nosi samo primarne elemente (koji su izravno rodno drvo), nego na tim primarnim elementima se uzgoje sekundarni elementi, koji preuzimaju zadaću rodnog drveta, tada nakon nekoliko godina vitko vreteno prelazi u vretenasti grm. Stabla u vitkom vretenu pružaju velike prednosti u proizvodnji jabuka, tako što se u svim pomotehničkim zahvatima smanjuje ljudski rad. Takva kombinacija sorte, podloge i uzgojnog oblika rano dospijeva u početnu rodnost (u drugoj godini 0,5 t/ha) i vrlo brzo postiže punu rodnost (u petoj godini 40 t/ha). Osnovni kriterij za izbor uzgojnog sistema je težnja da isti za vrijeme čitavog eksploatacionog vremenskog perioda obezbjeđuje dovoljne količine svjetlosti i aeracije. Istovremeno uzgojni sistem mora obezbjeđivati redukciju upotrebe pesticida.

Sl.12. Savremeni zasad kruške na podlozi sijanac Pri izradi plana budućeg zasada u obzir se moraju uzeti naprijed navedene veličine, posebno kvalitet planirane sorte, odnosno otpornost iste na bolesti i štetočine i njeno fiziološko stanje. Na srednje i slabobujnim podlogama M9 i MM106 oblikovanje vitkog vretena može biti završeno u toku 3-4 godine, što ovisi o sorti – lakše se oblikuje npr. Idared, Golden delicious i Jonagold, nego Greeny smith i Gloser – i stvarnom rastu i dinamici razgranjenja u pojedinim godinama. Voćaru naime, i nije stalo da što prije postigne željeni uzgojni oblik, a da taj uzgojni oblik u tom razdoblju ne rodi ili rodi slabo. Treba nastojati da odabrani uzgojni oblik počne što prije rađati da se u periodu oblikovanja sve vrijeme usmjerava ujednačen vegetativni i generativni rast između rasta debla, grana, grančica, lišća i korijena, te rast i razvitak rodnih Kurtović M., Maličević A.

19


pupoljaka i plodova. Ako rast voćke nije uravnotežen, ako je jedan od ta dva rasta povećan, neizbježno se pojavljuje alternativna rodnost, previše kržljav ili vrlo bujan rast. Prvi nedostatak kombinacije podloge M9 i uzgojnog oblika vitko vreteno je u tome što M9 zbog slabog učvršćenja u zemljištu traži naslon – armaturu i vezanje provodnice uz armaturu, te savijanje i vezanje primarnih elemenata uz armaturu. Standardna armatura za taj uzgojni oblik su deblji kolci uz svako stablo ili složena armatura – koju čine stubovi (betonski ili drveni), jedna napeta žica između stubova na visini 170 cm i jedan kolac uz svaku sadnicu. Međutim, ovo poskupljuje proizvodnju, pa je s toga povoljniji sistem da se na stubove napnu 3 žice i to visinama 70 cm, 130 cm i 190 cm od zemlje.

Sl.13. Naslon-betonski stubovi, žica i njeno pričvršćivanje za stub Privezivanje provodnice za tri reda žice obavlja se PVC rafijom, određene debljine (na poseban način) i to, razumije se postepeno u nekoliko godina. Nakon privezivanja provodnice na treću žicu, prva ili druga žica mogu se ukloniti.

Sl.14. Pričvršćivanje žice za betonski stub u zasadu jabuke


20


Sl.15. Bočni stubovi u zasadu jabuke Vez koji povezuje deblo i ostale priraste za žicu mora da bude elastičan, te prilagodljiv vjetrovima, teretu roda i sl., kako se stablo ne bi oštetilo.

Sl.16. Pričvršćivanje sadnice za naslon

2.10. TEHNIKA SADNJE

Sadnja jabuke i kruške obavlja se u jesen, jer je to najbolji momenat da bi se voćke pripremile. Proljetna sadnja se obavlja samo u posebnim slučajevima kao npr. kada nije bilo sadnog materijala, ili se zakasnilo sa zimskom sadnjom itd. Dimenzije rupe za sadnju jabuke i kruške obično iznose 60x60 cm. Međutim, može se kopati rupa dimanezija 40x60, ali samo u slučaju kada je zemljište idealno pipremljeno. Sl.17. Dimenzije rupe ako je parcela idealno pripremljena

40 cm

60 cm Kurtović M., Maličević A.

21


Kopanje rupe se izvodi na sljedeći način: prvo se iskopa gornji sloj zemlje (zdravica) na dubini od 30 cm (jedan ašov), te se isti odloži na jednu stranu. Drugi sloj (još 30 cm) – mrtvica izdvoji se na drugu stranu, dakle razdvajaju se ova dva sloja zemlje.

ZDRAVICA

MRTVICA

30 cm

30 cm

ZDRAVICA

MRTVICA 60 cm 60 cm

Sl.18. Slojevi zemlje (lijevo), pravilno iskopana rupa (desno) Nakon toga na dno rupe ubacuje se 50% zdravice da bi se napravila humka zbog spojnog mjesta koje mora biti što više iznad zemlje. Na humku se stavlja jedna lopata zgorjelog stajnjaka i jedna šaka mineralnog NPK 15:15:15. Ova kombinacija NPK se koristi samo prilikom sadnje i ne kasnije više u voćarstvu, jer ove formulacije su ratarsko đubrivo. Gnojivo se prekrije sa malo zdravice da korijen ne bi došao u dodir sa istim, te se preostali dio zdravice stavi na korijen, a cjelokupna rupa se potom zatrpa mrtvicom koja će vremenom usljed obrade postati zdravica. Mrtvica Zdravica

Korijen sadnice

Zdravica Stajnak + NPK

Humka od zdravice

Sl.19. Tehnika sadnje sa pravilnim rasporedom pojedinih komponenti bitnih pri ovoj operaciji Sadnju u pravilu uvijek obavljaju dva lica, i to jedno drži sadnicu, a drugo zatrpava sadno mjesto. Dakle, prilikom zatrpavanja rupe obrnuto se vraća zemlja (prvo zdravica, te mrtvica) od onoga kako je kopana. Ovo se radi zbog toga da se u prvim danima nakon sadnje, sadnici na raspolaganje stavi što veća količina hranjiva, a ujedno gornji sloj zemljišta kultivira. Kurtović M., Maličević A.

22


Dubina sadnje određuje se na osnovu spojnog mjesta – mjesto gdje se spajaju plemka i podloga. Pravilnom dubinom sadnje smatra se ona pri čemu je spojno mjesto što više podignuto iznad zemlje, ali tako da žile ne vire van, jer u tom slučaju iste se osuše.

Sl.20. Dubina sadnje: nepravilna (lijevo), pravilna (desno) Spojno mjesto predstavlja najosjetljiviji dio voćke, jer su tu spojena dva različita organizma (plemka i podloga), te ono nesmije biti zatrpano. Ako se spojno mjesto zatrpa može se desiti da podloga da priraste, te tako pređe na rast vlastitim korijenom. Nije ispravno ni da ono ostane na površini zemlje, jer u tom dijelu često stagnira voda, te može doći do truljenja, ili izmrzavanja u hladnim periodima godine, a što je više iznad zemlje spojno mjesto, voćka ranije prorodi.

Sl.21. Spojno mjesto zatrpano ili na samoj površini zemlje truli i voćka propada – propalo spojno mjesto kod stabla starog pet godina Kurtović M., Maličević A.

23


Nakon sadnje uz voćku se pobode kočić ili bambusov štap, te se sadnica priveže vezom na osmicu. Nakon sadnje poželjno je sadno mjesto zaliti jednom kantom vode (obično u količini od 5 l), zbog boljeg prijema sadnicea potom se sve dobro zalije jednom kantom vode.

Sl.22. Vezana sadnica za kočić: pravilno (lijevo), nepravilno (d esno)

Sl. 23. Sistem za navodnjavanje


24


2.11. OBLIKOvANJE UZGOJNOG OBLIKA – vITKO vRETENO KOD JABUKE I KRUŠKE 2.11.1. Prva godina

Rano u proljeće, prije početka vegetacije, sadnice (posađene u jesen prethodne godine, ili u proljeće iste) prikraćuju se na visinu 80 cm iznad zemlje, kosim rezom iznad zdravog pupoljka, iz kojeg će izrasti produljnica–jednogodišnji prirast provodnice. Kosim rezom i iznad pupoljka, iz razloga da bude kao krov od kuće da voda ne stagnira (ne truli) već se slijeva, a iznad pupoljka jer je tu najveća koncentracija hrane. Treba izabrati jedan siguran pupoljak, da nije izmrznuo i na njega prikratiti. Ako nije sigurno da li je pupoljak zdrav može se pustiti da isti počne razvoj, pa se tek tada sadnica prikrati. Ako se prijevremeni ili normalni izbojci pojave na visini 50 cm iznad zemlje moraju se ukloniti, jer se u tom dijapazonu formira deblo. Nakon prikraćivanja sadnice na odgovarajući pupoljak, sljedeća dva ispod njega se oslijepe (otkinu se), a ako se na tom mjestu nalaze prirasti tada se isti potpuno uklone. Ovi zahvati vrše se radi sprečavanja konkurencije vršnom prirastu – produljnici.

( ) 50 cm

Sl.24. Prikraćivanje sadnice i osljepljivanje dva pupoljka shematski (lijevo), rez iznad pupoljka (desno) Nakon ovih zahvata odaberu se četiri snažna mladara u zoni ukrošnjavanja (tri za rod, četvrti za zamjenu) koje su dobro raspoređene, međusobno razmaknute u svim smjerovima.


25


Tokom vegetacije krajem maja – početkom juna (kada mladari dostignu dužinu 15-20 cm, porebno ih je razvesti pod ugao koji teži uglu od 90o (u odnosu na provodnicu).

Sl.25. Nepravilno prikraćene sadnice Sl.26.Osljepljivanje dva sljedeća pupoljka Ako se nakon prikraćivanja sadnice sljedeća dva pupoljka ne oslijepe tada se može desiti da prirasti iz tih pupoljaka budu jači od prirasta iz vršnog pupoljka, te će se isti morati ukloniti. Ukoliko se ovi prirasti ne uklone formira se račva koja tokom plodonošenja može da se rascijepi.

Sl.27. Pojava račve kao posljedica neosljepljivanja dva pupoljka Ukoliko se formira visoko deblo, tada je potrebno izvršiti rovašenje – zasijecanje kore iznad pupoljka gdje se želi prvo razgranjenje. Zasijecanje se može izvršiti makazama ili testericom čime se prekinu sokovi i dolazi do rasta grane. Kurtović M., Maličević A.

26


Sl.28. Ciklus rovašenja Formiranje što otvorenijih uglova može se izvesti vezivanjem za provodnicu, postavljanjem čačkalica, plastičnim kopčama ili tegovima. Ovdje treba voditi računa da produljinica bude najuspravnija grana, te da se što brže izdužuje. Ako ona ne zadovoljava svojim rastom (ni oblikom ni snagom), a bolji prirast se pojavi iz nižeg položaja, onda se može ukloniti prirast sa starijim drvom, sve do nižeg – boljeg prirasta.

Sl.29. Različiti načini razvođenja grana


27


2.11.2 Druga godina U toku zimske rezidbe provodnica se obavezno prikraćuje. Ovaj zahvat se prilagođava registrovanom porastu i obrastanju iz prethodne vegetacije. Ukoliko je obrastanje bilo dobro onda se prikraćivanje vrši za 1/3 provodnice, a ako je pak bilo slabije, produljnicu treba prikratiti ½. U toku zimske rezidbe na prvom-formiranom spratu potrebno je do osnove ukloniti sve prebujne i uspravnorastuće priraste – vodopije, a ostavljaju se samo bočni i donji. Sada je bitan momenat kada treba završiti rast grane u dužinu, jer zbog razmaka (1,3 m između stabala) grana mora da se završi na 65 cm. To se postiže tako što se ista prevede na donju ili bočnu. U toku vegetacije formira se drugi sprat, gdje takođe ostavljamo tri prirasta i četvrti za zamjenu, a tokom juna mjeseca iste poviti u horizontalan položaj (čačkalicama, rafijom, tegovima). Razmak između ovih prirasta treba biti 10-15 cm. Ako se u drugoj godini pojave cvjetovi treba ih obavezno ukloniti u cilju jačanja krošnje.

Sl.30. Druga godina: na prvom spratu se formiraju vertikalni prirasti koji se uklanjaju, a kraj rasta završava se prevođenjem na bočnu ili donju (desno), sljedeći sprat se opet povija npr. čačkalicama

Sl.31. Pravilni uglovi grananja. Bočni prirasti prelaze na rod, a donji rađaju


28


2.11.3. Treća godina U trećoj godini ukoliko je obrastanje provodnice slabo, produljnica se treba prikratiti za 1/3 do ½ u toku zimske rezidbe. Ako je obrastanje dobro tada se ista ne prikraćuje. Nastavlja se odabir i razvođenje prirasta, te prikraćivanje novih poluskeletnih grana na rodne grančice donjeg ili bočnog položaja. Već u ovoj godini je završeno formiranje tri sprata, svaki sprat školski treba da ima tri grane, a četvrta za zamjenu.

2.11.4. Četvrta godina Zavisno od bujnosti sorte i podloge, te razmaka sadnje u ovoj godini je završeno formiranje vitkog vretena. Zaustavljanje rasta u visinu vrši se prevođenjem na umjereno bujni horizontalno položen prirast ili pak na donje položenu formiranu rodnu grančicu. Kod nekih uzgojnih oblika, a isto se može primjeniti i u svim ostalim slučajevma, završetak formiranja uzgojnog oblika može se obezbjediti povijanjem produljnice – vodilje.

Sl.32. Povijanje produljnice

2.12. SOLAx, KOMBINACIJA vITKO vRETENO + SOLAx Postoji još jedan uzgojni oblik koji omogućava gustu sadnju jabuke i kruške, kao i visoke prinose. Taj uzgojni oblik jeste solax. Ovakav tip uzgojnog oblika posebno je raširen u Sloveniji, gdje preovladavaju veoma gusti zasadi jabuke i kruške. Kod nas već postoji tendencija ka njegovom formiranju, ali ostaje da se vidi efikasnost. Kurtović M., Maličević A.

29


Sl.33. Shematski poređenje Solaxa i vitkog vretena

Solax predstavlja uzgojni oblik vrlo sličan vitkom vretenu (samo je provodnica skelet obrastao rodnim grančicama), ali su uglovi granjanja (za razliku od vretena) veći od 90o (ima izgled žalosne vrbe). Još jedna specifičnost ovog uzgojnog oblika jeste da se produljnica obavezno savija čime se reguliše dalji rast.

Sl.34. Zasad jabuke u uzgojnom obliku solax Na osnovu ranije navedenog moglo bi se zaključiti da u savremenom uzgoju jabuke i kruške moglo pristupiti formiranju uzgojnog oblika koji predstavlja neku kombinaciju vitkog vretena i solaxa, tj. da se kod formiranog vretena produljnica povije.

Sl.35. Uzgojni oblik: kombinacija vitko vreteno + solax


30


2.13. MJERE UPRAvLJANJA ZASADIMA JABUKE I KRUŠKE Mjere upravljanja zasadom podrazumjevaju dalje održavanje uzgojnog oblika (pomotehnički zahvati), odnosno regulisanja rasta i rodnosti, zatim održavanje zemljišta u zasadu u sistemu trava malč, primjenu agrotehničkih mjera (đubrenje, navodnjavanje, aplikacija zaštitnih sredstava), te posebne mjere kao što je npr. postavljanje protivgradne mreže. 2.13.1. Đubrenje zasada jabuke i kruške Đubrenje se provodi isključivo na osnovu potrebe voćnjaka za hranjivima. Sadržaj pojedinih elemenata, naročito P, K, Ca, Mg i N mora biti utvrđen na osnovu hemijske analize zemljišta svake tri godine. Na osnovu analize zemljišta i iznesenog hranjiva plodom, dakle planira se ishrana za sljedeću vegetaciju. Ishrana voćaka može se podijeliti, obzirom na uzrast, na ishranu mladih zasada i gnojidbu voćaka u rodu. Mladi zasadi se redovno đubre sa ciljem normalnog rasta i razvoja stabala, a voćnjacima u rodu đubrenjem se teži osiguranju visokog, stabilnog i kvalitetnog roda, uz optimalan vegetativan porast. Takođe, đubrenje može biti i osnovno, ali i prihranjivanje.

Sl.36. Đubrenje zasada Osnovno đubrenje obavlja se fosfornim i kalijumovim đubrivima, a termin njihove aplikacije je od jeseni pa do početka vegetacije. Prihranjivanje se obavlja azotnim đubrivima i ista podrazumjevaju intervencije u vegetaciji.


31


2.13.2. Ograda, mrežice za zeca i protivgradna mreža Ako se zasad nalazi u blizini šume velika je opasnost od zeca. U tu svrhu mora se postaviti adekvatna ograda (mrežasta) i mrežice za zeca. Dobro bi bilo sa vanjske strane ograde iskopati i jedan kanal kako za vrijeme visokog snijega zec ne bi bio u situaciji da istu preskoči. Takođe, zasad u blizini krompirišta biće sigurno ugrožen od strane miševa. U područjima gdje prijeti opasnost od grada podiže se i protivgradna zaštita od plastičnih mreža.

Sl.37. Protivgradana mreža (lijevo), za zeca (sredina), ograda (desno)

3.0. SISTEMI ODR ŽAvANJA ZEMLJIŠTA U ZASADIMA JABUKE I KRUŠKE

Pored

mnogobrojnih radnji kojima se održava uzgojni oblik i reguliše rast i rodnost, ništa manje važno je i pravilno održavanje zemljišta u zasadu jabuke i kruške. Pravilno održavanje zemljišta u voćnjaku treba da obezbjedi kruženje materije – da količina hraniva koja se iznese rodom bude vraćena u zemljište, čime se smanjuju ulaganja za ishranu voćaka i da olakša izvođenje svih agro i pomotehničkih radnji u voćnjaku. Postoje sljedeći sistemi održavanja zemljišta u zasadima jabuke i kruške: A. ¨amatersko¨ održavanje, B. sistem ledine, C. jalovi ugar i D. sistem trava malč.


32


„Amatersko“ održavanje, predstavlja vrlo primitivan i neznalački način održavanja zemljišta u zasadu. Ne tako davno, ovakav sistem održavanja zemljišta u velikoj mjeri je bio zastupljen kod naših „voćara“.

Sl.38. Amatersko održavanje zemljišta u voćnjaku On je podrazumjevao da se samo obrađuje onaj dio zemljišta oko debla, i to vrlo usko. Kao argument nepodobnosti ovog načina održavanja zemljišta u voćnjaku navodi se činjenica da je podzemni sistem voćke (korjenov sistem) istog obima (veličine) kao i krošnja, što znači da voćka izgleda pješčani sat (koliko ima krošnje, toliko ima i korijena). Jednostavno je zaključiti da u ovakvom sistemu biljka trpi od nedostatka hraniva, jer apsorpciono korjenje koje se nalazi daleko izvan zone obrade nije u stanju da dođe do hranjiva. Isti je slučaj i sa vodom koja se unosi samo uz deblo, a posebno važna stavka je nedostatak povoljnog vodno-vazdušnog režima za usisavajuće korjenje usljed nedostatka obrade. Zato u voćnjacima sa ovakvim sistemom održavanja zemljišta prinosi su vrlo često slabi, a ponekad i izostaju (alternativno plodonošenje). Ovaj sistem održavanja odavno je prevaziđen, i samo još primjenu nalazi unutar okućnica. Sistem „ledine“ podrazumjeva održvanje zasada bez ikakvog obrađivanja, kao ledina. Ovdje dakle sigurno ostaju svi gore navedeni ostaci, ali u daleko većem intenzitetu. Sl.39. Sistem ¨ledine¨ Kurtović M., Maličević A.

33


Često je u ovakvim zasadima prisutna visoka trava koja je pogodan medij za različite vrste bolesti i štetočina. Na kraju vrlo je nehumano napasati stoku u voćnjaku, koja može da na razne načine doprinese oštećenju sadnica. Za razliku od prethodna dva sistema održavanja zemljišta u voćnjaku gdje je obrada određenog prostora bila nikakva ili pak svedena na minimum, u sistemu jalovog ugara se obrađuje cijela površina koja je pod voćnjakom. Ovakav pristup u održavanju zemljišta je potpuno nepotreban iz razloga što se bacaju pare i uz to troši velika količina radne snage, kad je sasvim dovoljno da se obrađuje onaj dio oko debla u širini krošnje. I ovo je takođe potpuno prevaziđen sistem održavnja zemljišta u voćnjaku.

Sl.40. Jalovi ugar Prethodna tri sistema nikako se ne preporučuju za savremenu voćarsku proizvodnju, kod podizanja intnzivnih i superintenzivnih zasada. U tu svrhu preporučuje se način održavanja zemljišta u sistemu trava malč. On podrazumjeva da se redni prostor intenzivno obrađuje (mašinski ili ručno) u širini od 80 cm sa obje strane stabla, i time stalno održava čistim od korova, zatim prkriva stajnjakom ili travom pokošenom u međuredu, te i na taj način smanjuje isparavanje vlage iz zemljišta, ali i otežava rast novog korova. Za razliku od rednog, međuredni prostor se održava pod travom „trava malč“, gdje se koriste trave necvjetnice (ljuljevi), koje se kose čim dostignu visinu od 5 cm. Kurtović M., Maličević A.

34


Obično se košnja obavlja šest puta u toku vegetacije, ali može čak i više u zavisnosti od vremenskih prilika (količina padavina). Pokošena trava se zatim prebacuje u redni prostor, a nikako se ne iznosi iz voćnjaka. Košenje trave se obvlja mašinom koja se naziva malčer koja ujedno kosi i sitni pokošenu travnu smjesu. Usitnjena travna smjesa je važna zbog brze razgradnje i ponovnog vraćanja hraniva u zemljište.

Sl.41. Trava malč: nakon obrade (lijevo), pokošena trava (desno) Sistemom trava malč se postižu sljedeće prednosti: lakše se podnosi teret traktorskih točkova i drugih vidova pritisaka, ne remeti se struktura zemljišta, konzervira se potrebna vlaga, manje je osjemenjavanje korovskih biljaka, manja je upotreba đubriva, lakša je manipulacija traktora kroz zasad, plodovi pri berbi su čistiji i dr. Upravo iz svega prethodno navedenog možemo zaključiti zašto je ovaj sistem odravanja zemljišta našao svoje mjesto u savremenoj voćarskoj proizvodnji.


35


4.0. REZIDBA vOĆAKA Pomotehnika predstavlja skup radnji na nadzemnom sistemu voćaka koje imaju sljedeće ciljeve:  formiranje i održavanje uzgojnog oblika  uspostavljanje optimalnih odnosa između vegetativne snage rasta i rodnosti  podmlađivanje voćaka  rekonstrukciju krošnje (promjena uzgojnog oblika i slično)  prekalemljivanje  njegu rana uzrokovanih biotskim i abiotskim faktorima ( mrazom, bolestima, štetočinama i sl.) Najvažniji pomotehnički zahvat je rezidba voćaka, kako u cilju formiranja uzgojnog oblika, tako i u toku eksploatacijskog perioda. S obzirom na vrijeme izvođenja, razlikuju se sljedeći tipovi rezidbe krošnjastih voćaka, kao i maline: A. ZIMSKA (OSNOVNA) REZIDBA – proljeće tokom zimskog mirovanja voćke B. LJETNA REZIDBA – ljeto, tokom vegetacije

Sl.42. Rezidba: neizvršena (desno), izvršena (lijevo)


36


4.1.ZIMSKA REZIDBA JABUKE I KRUŠKE

- osnovni zahvati –

vrijeme izvođenja ove pomotehničke mjere jeste proljeće, period prije kretanja vegetacije kada još nisu počeli kolati sokovi unutar voćke. Pogrešno je ovaj tip rezidbe praktikovati u jesen, jer tokom zimskog perioda usljed niskih temperatura može doći do izmrzavanja orezanih dijelova krošnje. Poželjno je sve rane veće od 10 cm premazati kalem voskom da bi voćki lakše bilo da formira zaštitno tkivo –kalus. Inače, osnovna funkcija rezidbe jeste da se poveća osunčanost i aeracija krošnje, kako bi što manje bilo bolesti i štetočina, a u isto vrijeme dobili kvalitetniji plodovi. U daljem tekstu predstavljani su osnovni zahvati zimske rezidbe. Praktikovanje ovih pravila je bitno iz razloga što svakim odstupanjem od istih voćka različito reaguje i želi da nadoknadi izgubljeni dio.

I.

PRIRASTI-GRANE KOJI/E DODIRUJU ZEMLJU

Sve priraste (grane) koje se nalaze niže od 50 cm do zemlje treba odstraniti. odnosno, svi prirasti koji svojim vrhom dodiruju zemlju uklanjaju se, jer plodovi na takvim prirastima tokom zriobe padaju na zemlju, prljaju se i veća je mogućnost pojave bolesti, a istovremeno isti mogu smetati u izvođenju agrotehničkih zahvata – obrada rednog prostora. (Slika 43)

Sl.43. Niski prirasti se uklanjaju


37


II.

JAHAČI – VODOPIJE

Sve jahače – vodopije – vertikalne vegetativne priraste ukloniti, jer oni samo oduzimaju hranu i snagu, a ne plodonose. Ovi prirasti se uklanjaju do osnove. (Slika 44)

Sl.44. Uklanjanje jahača

III. GRANA JEDNA IZNAD DRUGE – PARALELNE Kada dva prirasta zauzimaju isti prostor (paralelni su) na vrlo malom rastojanju, jedan se obavezno uklanja, iz razloga što će uvijek jedan sprečavati dopiranje sunca do drugog. Obično je to onaj koji ima lošiji ugao (oštriji ugao-manji od 90o), lošiji u porastu i koji je slabije obrastao (slika 45).

Sl.45. Uklanjanje paralelnih grana - prirasta

IV. PREVOĐENJE NA DONJU ILI BOČNU GRANU Ranije je spomenuto kako završiti rast bočne grane tokom formiranja uzgojnog oblika. Isti je način i sada, a to znači da se nikada ne smiju kratiti vrhovi grana, već se rast svake grane završava tako što se ista prevodi na bočni ili donji prirast (slika 46). Kurtović M., Maličević A.

38


Sl.46. Zaustavljanje rasta grane u dužinu prevođenjem na bočnu

V. REZ NA ČEP U slučaju kada se na jednoj strani voćke nalazi snažna grana, a sa druge ne, tada se ista uklanja rezom na čep – ostavi se 2-3 cm prirasta, s tim da je donji dio duži od gornjeg da bi se diobio prirast sa dobrim uglom. U narednom periodu iz tog mjesta će da se probude spavajući pupoljci (najbolje kod jabuke i kruške) i daju nove priraste. Ovim zahvatom se sprečava asimetričnost krošnje.

Sl.47. Rez na čep

VI. PRIRASTI IZ ISTOG MJESTA Kada dva prirasta rastu iz istog mjesta ¨vile¨, jedan od njih se obavezno uklanja. Obično je to onaj koji ima slabiji ugao, odnosno vertikalni.

Sl.48. Uklanjanje ¨vila¨


39


VII. IZOLACIJA PRODULJNICE – VRHA Krošnja se završava izolacijom vrha, tako što sve konkurentne priraste ispod njega (2-3) uklonimo. Produljnica se prikraćuje samo kada treba snage rasta, kad se formira krošnja.

Sl.49. Izolacija vrha VIII. OTKIDANJE GRANE IZ OSNOVE Otkidanje grane iz osnove omogućava da se na tom mjestu više nikada ne razvije novi prirast, zbog toga što se time elminišu i spavajući pupoljci kao rezervne tačke rasta.

Sl.50. Otkidanje grane iz osnove

IX. LOŠ UGAO GRANE Ugao grane se mjeri u osnovi, pa bez obzira što je kasnije po 90o, ako nije u osnovi takav ona se odsjeca. Sl.51. Loš ugao grane u osnovi


40


XII. AKO TREBA SNAGE RASTA PRODULJNICA SE PRIKRATI

Sl.52. Ukoliko treba snage rasta, produljnica se prikrati za 30 cm XI. ZAUSTAVLJANJE RASTA VRH OM Rast krošnje završava se prevođenjem vrha na bočni prirast koji je obrastao generativnim pupoljcima. Još bolji način završavanja rasta krošnje jeste da se vrh povije ka zemlji, čime isti smanjuje vegetativni rast, a obrasta generativnim pupoljcima. Novo voćarstvo skenirati strana 51

Sl. 53. Povijanje vrha kao pomotehnički zahvat u sprečavanju rasta krošnje

Sl.54. Zaustavljanje vršnog rasta prevođenjem na bočni prirast


41


4.2. NEPRAvILNO PROvOĐENJE REZIDBE Kod većine ¨voćara¨može se primjetiti sljedeći način uzgajanja jabuke i kruške: tri stožine rastu iz iste osnove, štrickanje, neuklonjene vodopije, pogrešan uzgojni oblik tip palmete.

Sl.55. Neuklonjene vodopije, štrickanje (lijevo), tri stožine iz istog mjesta (sredina), kruška u palemti (desno)

Sl.56. Sve oštrickano, nema glavnog vrha, još štricnut, katastrofa – voćka sada reaguje, gdje je god štricnuto ona će dati dvije grane i samo se uzga ja lišće i grane Kurtović M., Maličević A.

42


4.3. ZELENA REZIDBA Zelena rezidba voćaka je pomotehnički zahvat koji treba provoditi u zasadima radi poboljšanja aeracije, osunčanosti krošnje, kao i odstranjivanja sa sadnice svih nepotrebnih prirasta. Na ovaj način se reguliše diferencijacija generativnih pupoljaka, brže sušenje lisne mase što opet ima za posljedicu smanjenje opasnosti od pojave različitih bolesti, kao i bolju obojenost plodova. U krošnji gdje je urađena zelena rezidba umnogome je djelotvornije nanošenje zaštitnog sredstva. Sa zelenom rezidbom treba početi po završetku aktivnog vegetativnog rasta (prvi talas) tj. obično krajem maja. Previše kasna zelena rezidba ne daje željene rezultate. U većini slučajeva ovaj zahvat se vrši dva puta u toku vegetacije. Jedan od razloga ponavljanja ovog zahvata je i to što u većini slučajeva naši proizvođači koriste makaze, te time iniciraju ponovno aktiviranje prirasta. Najbolje je zelenu rezidbu izvšiti ručno, tako što se prirast pritisnemo uz matičnu granu, a potom vraćanja za 90o isti se lako odvaja. Kod ovakvog načina vršenja zelene rezidbe mala je ili nikakva vjerovatnoća da se na tom mjestu ponovo pojavi novi prirast, što nije slučaj kod izvođenje zelene rezidbe voćarskim makazama.


43


5.0. SORTIMENT JABUKE ZA INTENZIvNE ZASADE Gala

Novozelandska

sorta nastala križanjem Golden delicious x Orange red. Osrednje je produktivna sorta. Plodovi sazrijevaju u zadnjih desetak dana avgusta. Isti su više od polovine prekriveni crvenonarandžastom bojom, kiselkastoslatkog okusa. Njeni mutanti su: Galaxy, Mondia Gala, Royal, Gala 4, Ruby Gala. Elstar Nizozemska sorta nastala križanjem Golden delicious x Ingrid Marie. Srednje produktivna plantažna sorta. Plodovi su sredje krupni, konusnog oblika, temeljne zelenkastožućkaste boje s djelimičnim crvenilom, sočnog mesa, kiselkastoslatkog okusa i ugodnog mirisa. Plodovi zriju početkom – prvih desetak dana septembra, a u običnoj hladnjači se čuvaju do februara. Bujnog je rasta, nešto bujnijeg od delišesa, i ima nešto oštrije uglove grananja. Cvjeta srednje kasno i umjereno je obilno. Diploidna je sorta i ima dobro klijavost polena i dobar je oprašivač drugih sorti istog vremena cvjetanja.

Jonagold

Američka

sorta nastala ukrštanjem Golden deliciousa i Jonatana. Visokoproduktivna plantažna sorta. Zrije u drugih desetak dana septembra, ima krupne plodove okruglasto-konusnog oblika, temeljne žućkastozelenkaste boje, neznatno ili u potpunosti prekriveni crvenilom, sočnog mesa i kiselkastoslatkog okusa. Vrlo je bujnog rasta i triploidna je.


44


Golden dellicious – zlatni delišes Zrije krajem septembra-početkom oktobra, u početku formira bujna stabla, a po plodonošenju bujnost je osrednja. Dobri oprašivači su joj Ajdared i Gloster. Plod je srednje krupan, aromatičan i sladak. Obilno i redovno rađa, a plodovi se dugo mogu čuvati.

Fuji Japanska sorta nastala križanjem Red Delicious x Ralls Janet. Visokoproduktivna plantažna sorta, a zrije u drugih desetak dana oktobra. Plodovi su joj osrednje krupni, obojeni žutonarančastom i prošarano crvenom bojom, fine teksture i slatkog, ali nedovoljno kiselog okusa. Ova jabuka traži dugu vegetaciju (dugu, toplu jesen). Naglašeno je slatka što ne odgovara mnogim potrošačima. Od sorte Fuji preporučujemo bolje obojene mutante Kiku 8 i Red Fuji.

Braeburn Novozelandska sorta nastala od nepoznatih roditelja. Zrije u drugih desetak dana oktobra. Plodovi su joj krupni, manje od polovice površine prugasto obojeni mutnim crvenilom, tvrdog mesa i slatkokiselog okusa. Za dobru kvalitetu traži duge tople jeseni i brdovite položaje.


45


Pink lady Australska sorta nastala križanjem Golden delicious x Lady williams. Visoko produktivna plantažna sorta. Zrije u drugih desetak dana oktobra. Plodovi su joj osrednje krupni do krupni s umjerenom pokrivenošću ružičastom bojom, fine teksture, skladnog slatkokiselog okusa i plemenite arome. Sorta Pink Lady – Cripps Pink je kasna sorta koja traži idealne položaje sa dugim i toplim jesenima, sa sunčanim, ali ne vrućim danima i s prohladnim i rosnim noćima.

Granny Smith Australska sorta nastala od sjemena divlje francuske jabuke. Osrednje produktivna plantažna sorta. Zrije u drugih desetak dana oktobra, a može se sačuvati i običnim hladnjačama do lipnja. Plodovi krupni do vrlo krupni, okruglasto konusnog oblika, temeljne tamnozelene boje koja dozrijevanjem postaje svjetlija, vrlo sočnog mesa, kiselkastog okusa i blage arome.

Idared Američka sorta nastala ukrštanjem Jonatan x Wagener. Visokoproduktivna plantažna sorta i zrije u prvih desetak dana oktobra. Plodovi su joj krupni do vrlo krupni, okruglog i malo spljoštenog oblika, temeljne žućkastozelene boje, umjereno ili potpuno prekriveni crvenilom, sočnog mesa, slatkokiselkastog okusa. Srednje bujnog rasta i izrazito dobar oprašivač. Kurtović M., Maličević A.

46


6.0. PROGRAM ZAŠTITE JABUKE PO POJEDINIM FENOFAZAMA Fenofaza razvoja

Bolest/štetnik

Krastavost, lisne uši, crveni pauk

Preparat

Koncentracija

Crveno ulje

2–3%

Otvaranje pupa do Fenofaze Mišijih ušiju

krastavost, cvjetojed

Corus, Calypso

0,02-0,03% 0,01-0,02%

Mišije uši do fenofaze roza pup

krastavost

Corus

0,02-0,03%

Roza pup do fenofaze kraj cvjetanja Kurtović M., Maličević A.

47


Fenofaza razvoja

Bolest/štetnik

Preparat

Koncentracija

Razvoj plodova do njihove veličine lješnjika

krastavost, pepelnica, lisne uši

Score + Merpan, Pirirmor

0,013-0,02% 0,04-0,06%

Razvoj plodova do njihove veličine oraha

krastavost, pepelnica, crveni voćni pauk, jabukin savijač

Score + Merpan ili Topas, Bijelo ulje, Insegar

Kraj juna

Krastavost, pepelnica, mineri, savijači

Stroby DF 150 Calypso

0,02% 0,01-0,02%

Polovina jula

Krastavost, pepelnica

Stroby

0,02%

Stroby ili Merpan, Insegar

0,02% 0,2-0,3% 0,03-0,05%

Euparen

0,2-0,25%

Krastavost, Kraj jula do pepelnica, početka avgusta jabukin savijač II generacija Kraj avgusta

bolesti u skladištu


0,013+0,02% 0,1-0,15% 1-1,5% 0,03-0,05%

48


7.0. SORTIMENT KRUŠKE ZA INTENZIVNE ZASADE

Junska ljepotica (Bella di giugno) Talijanska rana sorta. Zrije krajem juna. Plod je izdužen, prugastocrven, privlačna izgleda. Diploidna je sorta i prilično kompatibilna sa dunjom.

Vilijemovka Najraširenija je sorta krušaka, a potiče iz Engleske. Dozrjeva u drugoj polovini avgusta, ima krupne plodove, vrhunskog kvaliteta, prikledne za stonu upotrebu, ali i za preradu u kompot i proizvodnju vrhunske rakije. Plodovi su žutozelene boje, a tokom dozrijevanja prelazi u zlatnožutu. Diploidna je i dobar oprašvač. Loše je kompatibilnosti sa dunjom te zahtijeva međupodlogu.

Abate fetel Kurtović M., Maličević A.

Vilijemovka - crvena 49


Boskova bočica – tikvica Belgijska sorta. Ima krupne plodove, lijepog kruškolikog oblika, duge i elegantne peteljke. Osnovna boja ploda je žuta. Površina ploda je hrapava zbog pokrivenosti ¨hrđom¨, a zrije krajem septembra. Diploidna je i izrazito inkompatibilna sa dunjom, te je nužna međupodloga.

Conference Engleska sorta, diploidna, srednje krupnih plodova i malo naglašenijeg slatkastok okusa. Dozrijeva sredinom septembra, kompatibilna je sa dunjom, ali vrlo usjetljiva na ljetne toplinske udare (sa simptomima opaljenog lišća).

Passe crassane Diploidna sorta, francuskog porijekla, dobre kompatibilnosti sa dunjom. Vrlo je zahtijevna za ekološkim uslovima, tako da samo na dobrim zemljištima i u područjima s dugim i toplim jesenima i dovoljno dugom vegetacijom daje obimne prinose. Tipična je zimska sorta, krupnih okruglstih plodova, koji služe za potrošnju tek od decembra, a zrije u zadnjih desetak dana oktobra.


50


8.0. PROGRAM ZAŠTITE KRUŠKE PO POJEDINIM FENOFAZAMA

Fenofaza razvoja Bolest/štetnik Preparat Koncentracija Fenofaza bubrenja pupoljka

krastavost, rak rane, ervinia, uši, grinje, smotavci pupova

Crveno ulje

2–3%

Fenofaza crveni balon

krastavost, lisne uši i buhe

Corus, Pirimor

0,02-0,03% 0,04-0,06%

Početak cvjetanja

ervinia, krastavost

Kocide+alliete, Corus

0,25+0,2% 0,02-0,03%

krastavost, kruškina buha

Score, Calipso + bijelo ulje

Početak maja


Stroby, Match + bijelo ulje

0,02% 0,75-1%

Početak juna


Stroby, Match + bijelo ulje

0,02% 0,1% + 0,75-1%

Početak jula

savijač ploda, krastavost

Insegar, Stroby

0,03-0,05% 0,02%

Početak avgusta

Bolesti skladišta

Euparen

Kraj cvjetanja


0,013-0,015% 0,01-0,02%+ 0,75-1%

0,2-0,25%

51


SADRŽAJ

UVOD ................................................................................ 2 1.0. VOĆARSKA PROIZVODNJA ....................................... 3 2.0. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA .................... 5 2.1. Uzbor mjesta za podizanje zasada ...................... 5 2.2. Priprema zemljišta za sadnju ............................. 7 2.3. Razmjeravanje za sadnju ................................... 8 2.4. Tipovi sadnog materijala .................................... 9 2.5. Izbor vrste sorte i podloge ................................. 10 2.5.1. Izbor sorte ............................................ 10 2.5.1.1. Dobri oprašivači za jabuku .......... 10 2.6. Podloge za jabuku ............................................ 11 2.6.1. Podloga M9 .......................................... 13 2.6.2. Podloga M26 ........................................ 14 2.6.3. Podloga MM106 ................................... 14 2.7. Dobri oprašivači za krušku .............................. 15 2.8. Podloge za krušku ........................................... 15 2.9. Uzgojni oblici ................................................... 17 2.9.1. izbor uzgojnog oblika ............................. 18 2.10. Tehnika sadnje ..... 2.11. Oblikovanje vitkog vretena .............................. 25 2.11.1. Prva godina .......................................... 25 2.11.2. Druga godina ....................................... 28 2.11.3. Treća godina ........................................ 29 2.11.4. Četvrta godina ..................................... 29 2.12. Solax, kombinacija vitko vreteno + solax ......... 30 2.13. Mjere upravljanja zasadom ............................. 31 2.13.1. Đubrenje zasada jabuke i kruške ......... 31 2.13.2. Ograda, mrežica za zeca, protivgradna mreža ................................................... 32


52


3.0. SISTEMI ODRŽAVANJA ZEMLJIŠTA U VOĆNJAKU ... 33 4.0. REZIDBA VOĆAKA .................................................... 4.1. Zimska rezidba jabuke i kruške ......................... 4.2. Rezidba na grešku ............................................. 4.3. Zelena rezidba ...................................................

36 37 42 43

5.0. SORTIMENT JABUKE ................................................ 44 6.0. PROGRAM ZAŠTITE JABUKE .................................... 47 7.0. SORTIMENT KRUŠKE ............................................... 50 8.0. PROGRAM ZAŠTITE KRUŠKE .................................... 51


53

BiH-Tehnologija Uzgoja Jabuke i Kruske

Recommend Documents