Pomologija - Sorte jabuke

Pomološka kalasifikacija voćaka-jabučaste voćne vrste

UVOD Prema pomološkoj klasifikaciji voćnih vrsta, koja za osnovni parametar klasifikacije uzima ploda kao determinantu, u grupu sa jabu častim plodovima spadaju vrste roda: Malus -jabuka, Pirus-kruška, Cydonia-dunja, Mespillus-mušmula, Sorbus-oskoruša i Crategus-glog. Ve ći privredni značaj imaju jabuka, kruska i dunja dok ostale iako po svojim nutritivnim karakteristikama ništa manje dragocjene slabije su raširene i manje zastupljene u proizvodnim zasadima a više kao pojedina čna stabla na oku ćnicama i ili u prirodnim populacijama. Prema botaničkom tipu ploda za sve vrste iz ove pomološke grupe karakteristi čan je plod tipa sinkarpna koštunica.

Slika1. Sinkarpna koštunica kod jabuke (http://www.pfaf.org)

1


JABUKA ( Malus sp. ) Stablo jabuke je naj češće kultivisano stablo na svijetu. Pretpostavlja se da je kultivisana jabuka nastala kao rezultat interspecijes hibridizacije jedanaest vrsta koje pripadaju rodu Malus odnosno sekcijama Eumalus, Sorbomalus i Chloromeles. Njen opšte prihvaćen taksonomski naziv je Malus x domestica (Korban i Skirvin,1984). Glavnim rodonačelnikom smatra se Malus sieversii koja raste kao divlja forma u planinama Tien Shan na granici zapadne Kine i Rusije pa do Kaspijskog jezera (Morgan i Richards,1993). Jabuka kao kultivisana vo ćka spominje se još u staroj Gr čkoj i Rimu. Kao rezultat putovanja i ratnih pohoda Grka i Rimljana raširila se po celoj Evropi i Aziji (Ognjanov,1998). Danas je po Vlahoviću (2010) na svetskom tržištu dostupno više od sedam hiljada vrsta jabuke. Jabuka se u svijetu gaji na više od pet miliona hektara od toga dva miliona hektara pod zasadima jabuke otpada na kinesku proizvodnju. Prosečan svetski prinos je 13 t/ha, ukupna svetska godišnja proizvodnja iznosi 66.000.000 t i odmah je na drugom mestu u strukturi svetske proizvodnje vo ća (na prvom mestu po proizvodnji je narandža). Kada se ukupna svetska proizvodnja izrazi po glavi stanovnika (per capita) iznosi 12 kg. Interesantno je da i ukupna prosječna potrošnja jabuke po glavi stanovnika planete iznosi tako đe 12 kg (Evropska Unija 20 kg, Austrija 60 kg, u regionu Srbija 15 kg po glavi stanovnika). Najve ći svetski proizvođač jabuke je Kina sa proizvodnjom od 28 miliona tona, što čini više od 40% svetske proizvodnje odmah iza Kine je SAD koji sa Iranom, Turskom i Rusijom proizvode dodatnih 35% ukupne svetske proizvodnje. Nazad navedene zemlje proizvode tri četvrtine svetske proizvodnje jabuke. Vrijednost me đunarodnog prometa jabuke godišnje iznosi nešto više od četiri milijarde dolara. Proizvodnja jabuke u Crnoj Gori je u poređenju sa svetskim i evropskim podacima o visini prinosa na veoma niskom nivou, prema podacima Monstata za 2011. godinu iznosi 7.472 t ili 15,3 kg po stablu, a ako se ta vrijednost prera čuna po glavi stanovnika dolazi se do podadtka od 12 kg po glavi stanovnika. Upore đujući podatke prinosa (Monstat) za prethodnih deset godina uočava se blagi trend rasta. Jabuka predstavlja mjerilo razvijenosti voćarske proizvodnje jedne zemlje Prenkić (20??) pa prema tome postoji veoma veliki prostor za inteziviranjem proizvodnje ove vo ćne vrste u Crnoj Gori naročito u sjevernom regionu i u oblasti rije čnih dolina. Aktuelan svetski trend u voćarstvu jeste brendiranje i zaštita imena sorte i robne marke i poslovanje u okviru klubova, dok marketing sve više dobija na zna čaju u prometu jabuke. SORTIMENT JABUKE Sorta predstavlja najvažniji činilac uspješne proizvodnje jabuke drugim rije čima bez kvalitetne visokoproduktivne sorte nema rentabilne i uspješne proizvodnje jabuke. Danas je u svijetu selekcionisano i odabrano više od 10000 hiljada sorti jabuke Mišić (2004), međutim u proizvodnji dominiraju sorte iz grupe: Jonagolda, Zlatnog delišesa, Elstara i Crvenog delišesa. Odabir sortimenta proizvođačima u najvećoj mjeri diktira tržište, odnosno odabir kupaca i njihovi afiniteti prema ovoj vo ćki. Prema Gvozdenoviću (1998) sortiment južne hemisvere je sve više orijentisan na obojene sorte, jabuka je pretežno voćna vrsta sjeverne Zemljine hemisfere i u evropskoj proizvodnji, po učešću, zauzima poziciju glavnog kontinentalnog vo ća pa se mogu istaći sledeće sorte i grupe sorti od posebnog privrednog zna čaja:

2


Džonagold (Jonagold) i njegovi crveni mutanti Potiče iz SAD-a nastala je ukrštanjem Zlatnog delišesa i Jonatana,1968 priznata, bere se sredinom septembra, čuva se u obi čnim hladnjačama 4-5 mjeseci, a u hladnjačama sa kontrolisanom atmosferom do kraja aprila. Stablo je bujno, sa otvorenim uglom grananja i veoma je pogodna za gustu sadnju, preporučuju se slabo bujne podloge (M-9, M-27). Sadnice ove sorte imaju sklonost ka formiranju prevremenih grančica pa je pogodna za uzgojni oblik tipa vitko vreteno.Triploidna je sorta. Cvjeta srednje rano, polen je loše klijavosti, te ne može da se koristi kao oprašiva č. Umjerno je osjetljiva prema pepelnici (Podosphaera leucotricha), čadjavoj krastavosti (Venturia inequalis) i plamenjači (Ervina amylovara) vrlo rano prorodi radja obilno i redovno. Plod je krupan do vrlo krupan (150-300 grama), okruglasto blago izduženog oblika. Pokožica je poludebela, sa izraženom voštanom prevlakom pa se sti če utisak da je plod masan. Meso je žućkasto i sočno, aromatično, slatko i nakisjelo i kvalitetno. Nedostatak ploda je slaba obojenost-plodovi svetlo žuti sa pramenastim rumenilom na sunčanoj strani. Crveni mutanti Džonagloda- Kod proizvodnje ove sorte najve ći problem je nedostatak dopunske crvene boje pa se u oplemenjiva čkom radu težilo dobijanju mutanata sa boljom obojenošću plodova. Do sada je na đeno oko pedesetak takvih klonova me đu kojima su: New Jonagold - potiče iz Japana, plod je intenzivno crveno obojen, pravo na razmnožavanje ovog mutanta imaju Francuzi. Vilmuta- stvorena je metodom termoterapije klona Jonagolda NQ 2361 oslobodjenja je prisustva virusa, plod je intenzivno crvene boje. Jonagored — pronadjen je u Belgiji 1980. godine, a u proizvodnji je uveden 1985. godine i ima krupne intenzivno crvene plodove, koji dopunsku boju debljaju početkom avgusta. Kiselijeg su ukusa od plodova mati čne sorte. Bere se u 2-3 probne berbe. Bolje se čuva u hladjačama od standardnog Jonagolda. Jonagored Vanleur - pronadjena je u Holandiji Plod je intenzivno crne pokožice. Jonica Cschneica — otkrivena je u Njema čkoj 1985. godine, puno je krupnija, obojenija i boljeg kvaliteta od ploda standardne sorte.

3


Slika 2. Sorta jonagored

Red jonaprince - Mutacija nađena na stablu Jonagold Princena (klon otkriven 1987) u jednom vo ćnjaku u Holandiji 1994. Zašti ćen od 1995.Bujnost, vreme cvetanja i druge osobine stabla su iste kao i kod jonagolda. Krupno ća i oblik plodova su isti kao i kod jonagolda, ali je zato obojenost izvanredna. Plodovi su potpuno pokriveni ujednačenom crvenom bojom koja se razvija i do 10 dana ranije u odnosu na ostale klonove jonagolda. Važna karakteristika je i odsustvo voštane prevlake, čak i posle dužeg čuvanja.

Slika 3. Klon red jonaprins

4


Zlatni delišes (Golden Delicios) Potiče se iz SAD-a iz Virdžinije. Spontani je sijanac. U proizvodnji od 1914. godine. Bere se u drugoj polovini septembra. Čuva se u hladnjači do maja. Stablo je srednje bujnosti grane u početku srednje ugla otvaranja a kasnije znatno šireg ugla, prikladna je za formiranje vitkog vretena. Prema Lespinasse (1977) oko 70 % rodnih grančica čine vite i naborite rodne gran čice na dvogodišnjem drvetu pa stoga treba vršiti redovnu obnovu drveta. Daje dobre rezultate na podlogama slabe bujnosti M-9 i M-26. Diploidna je, cvjeta srednje kasno. Sklona je alternativnom radjanju (Gvozdenović 2007.g.) pa je treba obavezno prore đivati. Otporna je prema pepelnici n osjetljiva prema čadjavoj krastavosti i nedostatku Zn. Plod je krupan do vrlo krupan (140-280 gr) konusnog oblika sa srednje širokom podrezanim vrhom, sa blago nazna čenim rebrima duž cijelog ploda, takvi plodovi su traženiji na tržištu. Pokožica je glatka, suva, zelenkasto-žućkasta do zlatno žute boje, slatkog ukusa, prijatne arome, odli čnog kvaliteta. Nedostatak je r đasta prevlaka koja je otklonjena klonskom selekcijom. Klon B Zlatnog delišesa — odabran je u Holandiji rodniji je od standardnog zlatnog đelišesa zbog čega mu treba dati prednost u novih intenzivnim zasadima.Pored njega u proizvodnji su Klon A i Reinders.

Slika 4. Sorta Zlatni delišes klon B Ajdared (Idared) Potiče iz SAD-a. Nastala je ukrštanjem Jonathan x Vagener. Sazrijeva u drugoj polovini septembra, čuva se odli čno u obi čnim skaldištima i hladnjači. Plodovi su pogodni za upotrebu do maja, pri čemu plod čuvanjem postaje sočniji i harmoničniji i ukusniji. Ajdared je srednje do slabo bujna sorta, diploidna je. Ajdared spada u grupu sorti koje se lako proređuju pa je za uspjeh ove pomotehni čke mjere dovoljno 5


primjeniti niže koncentracije preparata (Keserović et al. 2007). Hemijsko proređivanje utiče na povećanje dopunske boje ( Ćeklić 2011). Pogodna je za gajenje u savremenim gustim zasadima, na vegetativnim podlogama slabe i srednje bujnosti (M-9, M-26 i MM-106). Osjetljiva je prema pepelnici, a prakti čno je otporna prema čadjavoj krastavosti. U praksi se smatra jednom od „najsigurnijih“ sorti u pogledu redovnosti i obilnosti roda. Plod je krupan, do vrlo krupan (mase preko 250 gr). Pokožica je čvrsta, glatka, elastična, sjajna. Meso je bjeličasto, čvrsto, sočno, slatko-nakisjelo, aromatično odličnog kvaliteta. U pogledu širenja ove sorte postoje opre čna mišljenja, sorta je zasitila tržište, jedna je od najprisutnijih na tržnicama voća te je stoga neki autori ne preporučuju za nove komercijalne zasade.

Slika 5. Sorta ajdared

Gala (Gala) Potiče sa Novog Zelanda nastala je ukrštanjem Kidds Orange Red x Golden Delicoius. Bere se krajem avgusta i u po četku septembra i treba je brati u dva do tri navrata da bi se izbjeglo prezrijevanje plodova, čuva se u hladja čama do februara. Gala je diploidna sorta, vrlo bujna. Cvjeta srednje pozno. Dobro je oprašuje Jonatan. Dosta je osjetljiva prema čadjavoj krastavosti. Rano prorodi, a zatim veoma dobro radja. Pokožica je blijedo žuta do zlatno žuta, a dopunska crvena boja pruža se u pramenovima. Meso ploda je rskavo fine teksture slatko i aromatično. Crveni mutanti Gale - Royal Gala (Tenray cultivar) - je svakako najznačajniji mutant sorte Gala otkriven na Novom Zelandu.

6


Mucu (Mutsu) Potiče iz Japana, roditelji su Zlatni Delišes i Indo. Bere se krajem septembra i početkom oktobra, a zatim čuva u hladnja čama do maja. Bujna je i triploidna sorta. Dobre rezultate daje na podlogama manje bujnosti M-9, M-27, kada je pogodna za gajenje u gustoj sadnji. Mucu je po osjetljivosti na bolesti sli čna Zlatnom delišesu. Osjetljiva je prema zimskim mrazevima. Plod je krupan do vrlo krupan (od 180-350 grama), zarubljeno kupast i sli čan Zlatnom delišesu. Pokožica je zeleno žuta do žuto zelena (bez rdje) sa mogu ćom pojavom rumenila na sunčanoj strani. Plod je otporan na bolesti čuvanja. Omiljena je kod proizvođača zbog krupno će plodova i fine arome u stanju pune zrelosti. .

Slika 6. Plod sorte mucu (http://floraekspres.rs)

Greni Smit (Granny Smith) Otkrivena je u Australiji 1968. godine, kao spontani sijanac nepoznatih roditelja. Bere se u drugoj polovini oktobra u umjereno kontinentalnim uslovima, ima dugu vegetaciju i do 200 dana. U savremenim hladnja čama čuva se do maja — juna. Najbolje uspijeva u toplim podnebljima- zbog dužine vegetacije. Greni Smit je bujna diploidna sorta. Grane rastu pod oštrijim uglom i ima negativnu osobinu ogoljavanja u donjem dijelu grane te dolazi do bježanja roda što se reguliše mjerama povijanja i rezidbom. Na hemijsko prore đivanje plodova reaguje smanjenjem broja plodova u gronji i pove ćanjem njihove mase i do 15 % (Ćeklić 2011). Umjereno je osjetljiva prema čadjavoj krastavosti i pepelnici. Plod je krupan (200 gr), loptast do zamoljenog, kupast, pokožica je zelena sa krupnim bjeličastim lenticelama. Na sunčanoj strani može se javiti dopunska ljubičasto crvena boja. Meso je bjeli často, čvrsto, sočno i osvježavajuće.

7


Slika 7. Greni Smit

Crveni delišes - grupa Veoma stara sorta porijeklom i SAD-a. Izrazito je bujna i treba je gajiti na slabo bujnim podlogama kao što je M 9. Plod je krupan sa izraženim rebrima, pokožica debela i čvrsta. Osnovna boja je slamasto žuta a dopunska crvena. Meso ploda je slatko u početku čvrsto a kasnije smekša i pobrašnjavi naročito ako se ne vodi računa o vremenu berbe koja se odre đuje na osnovu čvrstine ploda. Dobro podnosi transport. Od klonova iz grupe crvenog delišesa isti ču se Hapke, Delicious, Red Chief, Top Red koji se razlikuju po bujnosti i obojenosti plodova koja se svrstava u tri tipa: tipovi sa homogenim crvenilom, crvenilom u vidu pruga na žutoj osnovi i tip sa tamnocrvenim prugama na crvenoj osnovi. Osjetljiva je na pojavu čadjave krastavosti a za njeno uspješno gajenje moraju se poznavati i primjeniti savremene agro i pomotehni čke mjere kao i obezbijediti dobri uslovi čuvanja. Fudži (Fuji) Sorta je stvorena u Japanu kao i ve ći broj njegovih mutanata i vode ća je sorta u Japanu sa 45 % učešća u proizvodnji (Fukuda 1990). Plodovi se beru u drugoj polovini oktobra čak nedelju dana posle greni smita i mogu se dugo čuvati. Bujna je i sklona elternativnom rađanju, zahtijeva proređivanje. Plod je srednje krupan. Osnovna boja pokožice zelena, a dopunska crvena i pokriva veliki dio ploda. Meso ploda je karakteristično tvrdo i slatko. Sklona je pojavi unutrašnjeg posmeđivanja plodova i staklavosti u lošim uslovima čuvanja. Interesnatno je prema Fukudi (1990) da japanski kupci cijene staklavost ploda kao

8


sočnije pa se njihovi proizvođači odlučuju za berbu nakon pojave ove osobine. Spada u grupu perspektivnih sorti.

Breburn (Braeburn) Sorta jabuke otkrivena na Novom Zelandu kao slu čajni hibrid sorti Lady Hamilton i Cox orange renet 1952. godine. Sazrijeva dosta kasno čak u trećoj dekadi septembra. Čuva se do 210 dana u ULO komorama ako se pravilno ubere-probirna berba. Umjerene je bujnosti, rano prorodi i dobro radja. Umjereno je osjetljiva prema čadjavoj krastavosti i pepelnici. Meso ploda je čvrsto i transportabilno, slatko nakiselo. Prezreli plodovi su skloni brašnjavljenju a sama sorta u nedostatku Ca reaguje pojavom gorkih pjega na plodu. Pink Lejdi (Pink Lady - Cripps Pink) Potiče iz Australije. Marketinški i medijski najobrađenija sorta u svijetu. Bere se krajem oktobra, dobro se čuva u KA. Bujna je diploidna sorta . Rano prorodi i sklona je prerođavanju. Plod je privlačan, srednje krupan, valjkasto kupast, boja pokožice zeleno žuta. Meso ploda je fine teksture i lijepe arome i ocenjuje se kao vrlo dobar. Spada u sorte iz grupe „klub sorti“ što joj ograni čava širenje, u Evropi se zbog duge vegetacije ograničeno gaji jer nema uslova za dobru obojenost ploda kao i zbog karakteristične veličine plodova od 70-85 mm koja je ne zadovoljava zahtijevima tržišta (Gvozdenović 2007). PODLOGE ZA JABUKU Pored sorte za ugoj jabuke nezamjenjljivu ulogu ima i podloga kao posrednik između plemenite sorte jabuke i zemljišta kao i medjusobni odnosi i uticaji podloge na plemku i obratno. Poznavanje pomenutih osobina je važno iz razloga adekvatnog uparivanja podloge i plemke jabuke a sve u okviru agrobioloških uslova u kojima će se odvijati životni vijek sadnice kao nosioca proizvodnje u ovom slučaju proizvodnje jabuke. Danas se koriste dvije vrste podloga za jabuku i to generativne i vegetativne podloge od kojih prve (sejanci šumske, šljivolisne sibirske jabuke itd.) nemaju ve ćeg značaja za savremenu proizvodnju jabuke iz razloga njihove vrlo velike neujedna čenosti u morfoloških i bioloških osobina.

9


Vegetatvne podloge Rad u cilju stvaranja vegetativnih podloga nastao je iz razloga inteziviranja proizvodnje, a što je moguće samo proizvodnjom sadnica visokog kvaliteta (certifikovan bezvirusni sadni materijal) što se postiže odabirom podloge na kojima sorte rano i redovno radjaju. Prve vegetativne podloge su nastale u Engleskoj u Ist Molingu po četkom tridesetih godina XX vijeka koje i do danas nose oznaku M sa dopunskim brojem u indeksu a takođe saradnjom sa Merton Molingom stvorene su podloge sa oznakom MM. Podloge se dijele prema bujnosti na

a) Slabo bujne -

M20, M27, M9, M26, Mac 9, Budagovski 9 i 134, Otava 3, Paja M.

b) Srednje bujne -

M7, M4, M2, MM 106, MM 104, MM 111, Budagovski 118 i 57-490, Robusta .

c) Bujne -

M1, M11, MM 109, A2 .

d) Vrlo bujne -

M16 i M25

10

Pomologija - Sorte jabuke

Recommend Documents