Behandelgids ADHD bij volwassenen - cliëntenwerkboek (leesfragment)

Behandelgids ADHD A DHD bij volwassenen, volwassenen, cliëntenwerkboek een programma voor cognitieve gedragstherapie

Steven A. Safren, Saf ren, Susan Sprich, Carol A. Perlman, Michael W. W. Otto

UITGEVERIJ NIEUW EZIJDS

Trusted by over 1 million members

Try Scribd FREE for 30 days to access over 125 million titles without ads or interruptions! Start Free Trial Cancel Anytime.









Eerste oplage september �� weede oplage januari janua ri �� Derde oplage oktober �� Vierde oplage ebruari �� Vijde oplage juni �� Oorspronkelijke titel: Mastering Your Adult Adult ADHD – A Cognitive-Behavioral Treatment Treatment

Program. Client Workbook. New York: Oxord University Press. Originally published in English in ��. Tis translation is published by arrangement with Oxord University Press, Inc. Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam Vertaling: Ralphien Boissevain, Utrecht Zetwerk: Holland Graphics, Amsterdam Omslagontwerp: Studio Jan de Boer, Amsterdam © ��, Oxord University Press, Inc. © Nederlandse vertaling ��, Uitgeverij Nieuwezijds ��

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship C ouncil (��) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heef geleid. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/o openbaar gemaakt door middel van druk, d ruk, otokopie, microfilm, geluidsband , elektronisch o op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval retrieva l system worden opgeslagen opgeslagen zonder vooragaande schrifelijke schr ifelijke toestemming van de uitgever.









Voorwoord

Een van de lastigste problemen waar mensen met een stoornis o aandoening mee geconronteerd worden, is de vraag waar ze de beste hulp kunnen vinden. Iedereen heef wel vrienden o amilieleden amil ieleden die onder behandeling waren bij een proessionele proessionele hulpverlener hulpverlener die goed bekend staat en veel later van een andere arts art s te horen kregen dat de oorspronkelijke diagnose onjuist was o dat de aanbevolen aa nbevolen behandeling ongeschikt en misschien zels schadelijk was. De meeste mensen met een stoornis en hun gezin, pakken dit probleem aan door alles wat los en vast zit te lezen over symptomen, inormatie op internet te zoeken z oeken o actie bij vrienden en kennissen om inormatie te vragen. Overheden en beleidsmakers beleidsmakers in de gezondheidszorg zijn zich er ook bewust van dat mensen die hulp nodig hebben, niet altijd de beste behandeling krijgen – door hen hen aangeduid als ‘variatie ‘var iatie in de praktijk prakt ijk van de gezondheidszorg’. gezondheidszorg’. Over de hele wereld proberen gezondheidszorgsysteme gezondheidszorgsystemen n dit te verhelpen verhelpen door een evidence-based werkwijze te introduceren. i ntroduceren. Dit houdt houdt simpelweg in dat het in ieders belang is als cliënten de beste up-to-date hulp voor een bepaald probleem krijgen. Beleidsmakers onderkennen tevens dat het zinvol is consumenten in de gezondheidszorg zoveel mogelijk mogelijk inormatie te geven, zodat ze intelligente i ntelligente beslissingen kunnen nemen. Dit boek en de bijbehorende therapeutenhandleiding zijn voor dat doel in het leven geroepen. Ze bevatten de meest recente en effectieste interventies in gebruiksvriendelijke taal en voldoen aan de hoogste normen, vastgesteld door een wetenschappelijke wetenschappelijke adviescommissie. Wanneer volwassenen met ADHD o hun omgeving een deskundige clinicus uitzoeken die bekend is met deze interventies en oordeelt dat ze geschikt zijn, kunnen zij er dus op vertrouwen dat ze de best mogelijke zorg ontvangen. Natuurlijk is alleen de hulpverlener in de gezondheidszorg degene die de juiste combinatie van behandelmethoden voor jou kan uitkiezen. Dit programma presenteert de eerste evidence-based psychische behandeling voor volwassenen met ADHD (attention (attention deficit hyperactivity disorder , aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit). Op dit moment biedt het programma de beste kans op enige verlichting van deze slopende aandoening. In het pro-









vi

behandelgids adhd bij volwassenen, cliëntenwerkboek

neren met medicatie. Voor de ongeveer �� procent van de mensen die betrekkelijk weinig baat vindt bij medicatie, kan dit programma voldoende zijn. Het programma werpt de meeste vruchten af in samenwerking met je therapeut. David H. Barlow Ba rlow,, hoogleraar psychologie en psychiatrie, Boston University Boston, MA Literatuur

Biederman, J., Wilens, T.E., Spencer, T.J., T.J., Farone, S., Mick, E ., Ablon, J.S. en Keily, K. (��) (��).. Diagnosis and a nd treatment of adult attention-deficit/hyperact ivity disorder. In M. Pollack & M. Otto & J. Rosenbaum (red.), Challenges in clinical

practice (pp. ��-��). New York: Guilford Press.









Inhoud

Informatie over ADHD bij volwassenen en dit behandelprogramma behandelprogramma Hoofdstuk � Inleiding

 

Hoofdstuk � Overzicht van het programma programma



Hoofdstuk � Betrokkenheid Betrokkenheid van een gezinslid



Organiseren Organiseren en plannen



Hoofdstuk � De basis: vaardigheden voor organiseren organiseren en plannen



Hoofdstuk � Diverse taken organiseren organiseren



Hoofdstuk � Probleemoplossing Probleemoploss ing en management van overweldigende overweldi gende taken



Hoofdstuk � Omgaan met papierwerk



Afleidbaarheid Afleidbaarheid verminderen verminderen



Hoofdstuk � De aandachtsspanne aandachtssp anne inschatten en afleiding uitstellen



Hoofdstuk � Je omgeving aanpassen











viii




Cognitieve training Hoofdstuk �� Introductie Introductie op een cognitief model van ADHD



Hoofdstuk �� Cognitieve training



Hoofdstuk �� Herhaling Herhaling en evaluatie van de vaardigheden voor functioneel denken





Extra vaardigheden Hoofdstuk �� Vaardigheden om uitstellen te voorkomen



Hoofdstuk �� Terugval erugv al voorkomen



Literatuur



Over de auteurs













Informatie Informatie over ADHD bij volwassenen en dit behandelprogramma

















Hoofdstuk 1

Inleiding

Doelen

•

Weten Weten wat de kenmerken zijn van ADHD bij volwassenen.

•

Begrijpen waarom ADHD-symptom ADHD-sy mptomen en blijven bestaan bij volwassenen, ook na behandeling met medicatie.

•

Beseffen Beseffe n dat ADHD een officiële diagnose diag nose is voor volwassenen. volwass enen.

Wat is ADHD?

Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit hyperac tiviteit is een officieel erkende, medische, medisc he, psychiatrische stoornis. ADHD begint in de jeugd, maar een groot aantal kinderen met ADHD houdt als volwassene ook veel sy mptomen. mptomen. Zoals weergegeven, vertonen mensen met ADHD drie soorten symptomen die te maken hebben met: �.

Aandachtstekort.

�.

Sterke impulsiviteit (of (of gebrek aan remmingen). remmingen).

�.

Verhoogde activiteit (hyperactief). (hyperact ief).









4


De term ‘disinhibitie’ (ontremming) wordt soms ook gebruikt als beschrijving van de symptomen impulsiviteit en hyperactiviteit. Veel mensen met ADHD hebben op zijn zijn minst een aantal aanta l symptomen van aandachtstekort, hyperactiviteit en impulsiviteit. Veel mensen hebben symptomen die overwegend in één categorie thuishoren. De term ‘Attention Deficit Disorder’ o ADD wordt soms gebruikt wanneer iemand de symptomen van aandachtstekort vertoont maar niet van hyperactiviteit.

ADHD houdt geen verband met luiheid luiheid of intelligentie intelligentie ADHD is een probleem waarvoor copingvaardigheden kunnen worden aangeleerd. Kate Kelly en Peggy Ramundo hebben een zelulpboek geschreven voor volwassenen met ADHD, getiteld You Mean I’m Not Lazy, Stupid, or Crazy? De Crazy? De titel geef al aan welke onjuiste ideeën mensen met ADHD veelal over zichzel hebben. ADHD is een neurobiologische neurobiologische stoornis, die niets te maken heef met intelligentie, luiheid, talenten, krankzinnigheid en dergelijke. Dit programma, dat meestal start na een stabiele medicatieve behandeling, kan de symptomen bij volwassenen met ADHD helpen beheersen. beheersen. Wanneer Wanneer je actie vaardigheden leert en regelmatig oeent, zul je grote verbeteringen zien.

Wat zijn de concrete criteria voor vo or de diagnose diagnose ADHD?









1

·

5

inleiding

Symptomen van Symptomen van aandachtstekort

hyperactiviteit/impulsiviteit

Let vaak niet goed op details of maakt slordige fouten in schoolwerk, werk of bij andere activiteiten

Zit vaak met handen of voeten te wriemelen of te schuiven op zijn stoel

Heeft vaak moeite de aandacht te houden bij werk of spel

Staat vaak op van zijn plek in de klas of in andere situaties waarin verwacht wordt dat hij blijft zitten

Lijkt vaak niet te luisteren wanneer men rechtstreeks tegen hem praat

Rent vaak rond of klimt op dingen in situaties waarin dat niet gepast is (bij adolescenten en volwassenen kan dit zich beperken tot subjectieve gevoelens van ongedurigheid)

Volgt instructies vaak niet op en maakt huis- Heeft vaak moeite zich rustig te vermaken werk, klusjes of taken op het werk niet af of te spelen (niet uit verzet of omdat de instructies niet begrepen zijn) Heeft vaak moeite taken en activiteiten te organiseren

Is vaak overenergiek of gedraagt zich alsof hij wordt aangedreven door een motor

Vermijdt taken die een langdurige mentale inspanning vragen, of heeft daar een hekel aan

Praat vaak onophoudelijk

Raakt vaak dingen kwijt die noodzakelijk zijn Flapt er vaak een antwoord uit voordat de voor taken of activiteiten vraag goed en wel gesteld is Is snel snel afge afgele leid id door door exter externe ne prik prikke kels ls

Heef Heeftt vaak vaak moei moeite te op zijn zijn beur beurtt te te wac wacht hten en

Is vaak vergeetachtig bij dagelijkse activiteiten

Valt anderen vaak in de reden of legt beslag op anderen











6


stoornis, dissociatieve stoornis o persoonlijkheidsstoornis. ( DSM-�: onttrekkingssyndroom van een middel).

Hoe maak je onderscheid tussen de diagnose diagnose ADHD en normaal functioneren? functioneren? Het klinkt also sommige van de symptomen uit de vorige paragraa op bepaalde momenten momenten voor vrijwel iedereen zouden ku nnen gelden. De meeste mensen vinden bijvoorbeeld dat ze soms gemakkelijk ageleid zijn o moeite hebben dingen goed te organiseren. Dit gaat in i n eite op voor veel bestaande psychiatr ische stoornissen. Iedereen voelt zich wel eens verdrietig, maar niet iedereen lijdt aan de klinische diagnose depressie. Dit is de reden voor de aanwezigheid van de criteria C en D. Wil de medische diagnose ADHD overwogen worden, dan moet de persoon in kwestie significante problemen hebben met met een aantal aspecten a specten in zijn leven, zoals op het werk, in relaties en/o op school. Deze twee c riteria definiëren het probleem als in hoge mate onaangenaam voor de persoon in kwestie met sterk negatieve gevolgen voor bepaalde aspecten van zijn leven. Dit houdt in dat het probleem emotionele pijn veroorzaakt en dat d at het probleem verstorend verstorend werkt op iemands privé-leven, privé-leven, zoals









1 ·

inleiding

7

Volgens dit model zijn de kernsymptomen van ADHD biologisch biologisch van aard. Maar naar onze mening hebben ook cognitieve variabelen en gedrag invloed op de ernst van symptomen. Neuropsychiatrische kernproblemen, beginnend in de jeugd, maken effectief copinggedrag onmogelijk. Volwassenen met ADHD lijden per definitie chro-

nisch sinds hun kinderjaren aan deze stoornis. Concrete symptomen, zoals snel afgeleid zijn, ongeorganiseerdheid, moeite taken af te maken en impulsiviteit, kunnen betekenen dat mensen met ADHD geen effectieve copingvaardigheden aanleren. Gebrekkige copingvaardigheden kunnen leiden tot falen en onder het eigen kunnen presteren. Cliënten met deze stoornis presteren door dit gemis door-

gaans continu onder hun kunnen of hebben hebben ervaringen ervari ngen die ze als ‘mislukk ingen’ aanmerken. Onder eigen kunnen presteren en falen kan tot negatieve gedachten en opvattingen leiden. Een aaneenschakeling van mislukkingen kan tot gevolg hebben

dat je al te negatieve ideeën over jezelf vormt en taken benadert v anuit een nega-









8


Cognitief-gedragstherapeutische Cognitief-gedragstherapeutische model van ADHD bij volwassenen

Achtergrond van • falen • onderpresteren • relatieproblemen

Negatieve gedachten en opvattingen (negatieve uitspraken over zichzelf, weinig zelfrespect)

Kernproblemen (neuropsychiatrisch) wat betreft • aandacht • inhibitie • zelfregulering (impulsiviteit)

Stemmingsproblemen • depressie • schuldgevoelens • angst • woede

Geen compensatiestrategieën zoals • organiseren • plannen (takenlijst) • uitstellen, vermijdingsgedrag, afleidbaarheid aanpakken

Functionele handicaps









1 ·

9

inleiding

Als medicatie werkt, waarom dan cognitieve gedragstherapie? gedragstherapie? Medicatie biedt geen concrete strategieën en copingvaardigheden. Bovendien vereist de lagere algehele kwaliteit kwal iteit van leven waarmee ADHD bij volwassenen gepaard gaat – onderpresteren, onderpresteren, werkeloosheid werkeloosheid o werk onder onder het eigen kunnen, financiële problemen en relatieproblemen – extra interventies ter verbetering van de situatie.

Bewijzen dat ADHD bij volwassenen een reële, officieel erkende medische aandoening is Wij vinden het relevant om hier aandacht aan te besteden, aangezien ADHD in het verleden een controversiële controversiële diagnose diag nose was. Onderzoek van de laatste vijfien jaar heef de validiteit van de diagnose aangetoond. Wij zullen de controverse over de diag nose beschrijven en een overzicht geven van de bewijzen die experts ervan overtuigden dat het een veelvoorkomende medische diagnose is die d ie veel lijden en belemmeringen tot gevolg heef.









10


Hoe valideren artsen psychologische of psychiatrische diag noses? Om een psy-

chologische o psychiatrische diagnose te valideren, bestuderen psychologen en psychiaters daarom zulke gegevens als de mate waarin getrainde individuen het eens zijn over een diagnose, de mate waarin de stoornis voorkomt in gezinnen (met inbegrip van onderzoek naar naa r adoptie om de relatieve invloed te bepalen van biologie versus omgeving), neuro-imaging en neurochemische onderzoeken, en de mate waarin mensen met het betreffende probleem eronder lijden. Dit is in voldoende voldoende mate gedaan voor ADHD bij volwassenen. Hoe weten we dat ADHD een echte diagnose is? In de agelopen vijfien jaar is

genoeg wetenschappelijk wetenschappelijk bewijsmateriaal bewijsmateriaa l verzameld om te constateren dat ADHD een reële, legitieme medische aandoening is die lijden en handicaps tot gevolg heef. Hiertoe behoort ook bewijsmateriaal dat de diagnose ADHD betrouwbaar is bij volwassenen en voldoet aan de normen voor diagnostische validiteit die ook voor andere psychiatrische diagnoses gelden. De kernsymptomen bij volwassenen bestaan uit tekorten in de aandacht, inhibitie en zelregulering. Deze kernsymptomen hebben unctionele handicaps tot gevolg, zoals slechte prestaties in studie en werk (zoals geringe vaardigheden in organiseren en plannen; snel verveeld raken; niet in staat langere tijd te lezen o de aandacht bij papierwerk te











Hoofdstuk 2

Overzicht van het programma

Doelen •

Informatie lezen over de totstandkoming van dit programma.

•

Meer te weten komen over de problemen van volwassenen volwass enen met ADHD die medicatief behandeld worden.

•

Begrijpen waarom het programma tot dusver zo’n zo’n succes is.









12


Inbreng van volwassenen met ADHD. Input in de ontwikkeling van het behan-

delprogramma kwam ook van cliënten met ADHD. Een van de auteurs voerde vraaggesprekken vraag gesprekken met een groep cliënten die d ie behandeld werden met medicatie, en informeerde met welk soort problemen zij te kampen hadden en wat naar hun mening zinvol zou zijn in het kader va n een cognitief-gedragstherapeutische behandeling. De problemen die het meest genoemd werden door deze groep cliënten waren: (�) organiseren en plannen; (�) afleidbaarheid en (�) daarmee gepaard gaande angst en depressie. Andere zorgen hadden te maken met dingen uitstellen, woede beteugelen en communicatieproblem c ommunicatieproblemen. en. Hieronder volgen voorbeelden.









2

·

o v e r z i c h t va va n h e t p r o g r a m m a

13

Is dit programma een succes? Ja! Ons onderzoek naar de behandeling wees uit dat het met mensen die dit programma voltooien in aanvulling op hun medicatie, significant beter ging da n met mensen die hun medicatie bleven gebruiken maar het progra mma niet volgden (Saren et al., ter perse). perse). We voerden een ‘gerandomiseerde gecontroleerde gecontroleerde trial’ tria l’ uit. Dit is de voornaamste wetenschappelijke methode om te testen o behandelingen werken. De proe is gerandomiseerd in de zin dat cliënten die meedoen aan het onderzoek, random uitgekozen worden voor de behandeling o voor de controlegroep.









14


De behandeling verschilt van traditionele psychotherapie. psychotherapie. In eite heef de behandeling meer weg van va n een cursus volgen. Elke sessie heef agendapunten en in elke sessie k rijg je huiswerkopdrachten. huiswerkopdrachten. Oeenen is essentieel. Het programma houdt in dat je buiten de sessies oefent! Dat moet moet vana het be-

gin duidelijk zijn! Wij Wij hebben gemerkt dat veel cliënten cl iënten soortgelijke strategieën in het verleden hadden geprobeerd geprobeerd maar het lastig vonden die te integreren in hun dagelijkse leven. Met andere woorden, de neiging neigi ng om snel ageleid en vergeetachtig te zijn kan een obstakel vormen voor de behandeling. We zullen samen met jou eraan werken om je echt echt nieuwe gewoonten gewoonten voor vele jaren te leren. leren. Je zult de nieuwe vaardigheden net zo lang l ang moeten oefenen totdat ze z e een tweede t weede na-

Behandelgids ADHD bij volwassenen - cliëntenwerkboek (leesfragment)

Recommend Documents