BAB 10 DASAR BRITISH DAN KESANNYA TERHADAP EKONOMI NEGARA Ekonomi tradisional Kegiatan ekonomi masyarakat Melayu radisional
1.
Bercucuk tanam
2.
Menagkap ikan
3.
Menternak binatang
4.
Perlombongan
5.
Memungut hasil hutan
Ekonomi Tradisional
Sara Diri Jenis enis Ekono onomi Tujuan Lebihan utk pertukaran barangan Tanaman ma makanan Terna rnakan kan ma makana kanann Tekn Teknol olog ogii kuno/ kuno/mu muda dah h Air semulajadi Tang angkap kapan Ikan kan tradi radisi si
Mengamalkan ekonomi secukup hidup. Aktiv ktivit itii ekono konomi mi sepe sepert rtii melo melom mbong bong,,berc bercuucuk cuk tanam nam,me ,memung mungut ut hasi hasill huta hutan, n,m ment enterna rnak dan dan mena menang ngka kapp ikan. kan. Lebihan pengeluaran digunakan semula oleh keluarga untuk tujuan penukaran barangan,kenduri-kendara,pembayaran barangan,kenduri-kendara,pembayaran zakat dan sedekah disimpan untuk satu tempoh. Mengusahakan ta tanaman ma makanan se seperti pe penan am aman pa padi,ubi,pis an ang da dan ke kelapa. Ment enternak nak bin binat ataang seper eperti ti ayam, yam,it itik ik,l ,lem embu bu dan ker kerbau bau unt untuk uk mena enambah bah sum sumb ber beka ekalan lan ma makana kanan. n. Meng Menggu guna naka kann tekn teknol olog ogii muda mudah, h,pe pera rala lata tann pena penana nama mann padi padi sepe sepert rtii taja tajak, k,ca cang ngku kul, l,tu tuga gal, l,da dann teng tenggal gala. a. Sistem perairan berasaskan sumber air dari sungai dan hujan. Pena Penang ngka kapa pann ika ikann mengg ngguna unakan kan tali kail kail,b ,buubu dan dan jala jala..
Tena Tenaga ga manu manusia sia dan dan hai haiwa wann Modal/Tenaga kecil Tiad Tiadaa Pen Pengk gkhu husu susa sann
Meng Menggu guna naka kann ten tenag agaa bin binat atan angg dan dan man manus usia ia dala dalam m per perta tani nian an.. Penggunaan sumber tenaga yang sedikit dan modal yan g kecil. Tida Tidakk wuju wujud d pen pengk gkhu husu susa sann pek peker erja jaan an yang yang jel jelas as.P .Pem emba baha hagi gian an ker kerja ja hany hanyaa mel melib ibat atka kann per perbe beza zaan an jan janti tina na dan dan umur umur.. 1
Ekonomi Dagangan Maksud ekonomi dagangan
Kegi Kegiat atan an untu untukk eks ekspo pott Skala besar Buru Buruh h Upa Upah h yg yg ban banya yakk Modal Besar Teknologi Pemasaran meluas Lebihan pengeluaran
Kegi Kegiat atan an pert pertan ania iann ata atauu per perlo lomb mbon onga gann biji bijih h tim timah ah untu untukk leb lebih ihan an pege pegelu luar aran an dan dan eks ekspo pot. t. Pengeluaran adalah dalam skala yang besar. Meng Menggu guna naka kann ten tenag agaa yan yangg ban banya yakk dib dibaw awaa dari dari Chin Chinaa unt untuk uk perl perlom ombo bong ngan an biji bijih h tim timah ah.. Modal adalah besar kerana dimiliki oleh syarikat-syarikat besar. Menggunakan teknologi yang tinggi seperti kapal korek untuk melombong bijih timah. Pemasaran adalah lebih luas di eksport ke Eropah. Melibatkan lebihan pengeluaran.
Kegiatan ekonomi dagangan di Tanah Melayu
1.
Pertanian dagangan
2.
perlombongan
Jenis tanaman dagangan di Tanah Melayu
1.
Ubi kayu
2.
Tebu
3.
Lada hitam
4.
Gambir
5.
Tembakau
6.
Kopi
7.
getah
Kesan kedatangan British terhadap ekonomi di Tanah Melayu 2
Rang Rangka kaia iann Ekon Ekonom omii
Peng Pengua uasa saan an terh terhad adap ap pela pelabu buha hann uta utama ma di kawa kawasa sann ini ini mewu mewuju judk dkan an satu satu rang rangka kaia iann eko ekono nomi mi daga dagang ngan an yang yang berk berkem emba bang ng pesat di kawasan bijih timah dan penanaman getah. Ekonom Ekonomii tradis tradisii terpi terpingg nggir ir Aktivi Aktiviti ti ekonom ekonomii Tradis Tradision ional al khusus khususnya nya di kawasa kawasann luar luar banda bandarr terpi terpingg nggir ir dan keting ketinggal galan. an. Wuju Wujud d dwi dwie ekono konom mi Mewuj wujudk udkan bent bentuk uk ekono konomi mi duaan uaan ata atau dwi dwie ekono konomi mi iait iaituu eko ekono nomi mi sara sara diri diri dan eko ekono nomi mi daga aganga ngan. Ketidakimbangan kemajuan Ekonomi Ekonomi Penumpuan aktiviti ekonomi ekonomi di negeri-negeri pantai Barat mewujudkan mewujudkan ketidakseimbangan ketidakseimbangan pembangunan dengan negerinegerinegeri di pantai Timur. Ting Tingka katt Indu Indust stri ri pelo pelomb mbon onga gann Keun Keuntu tung ngan an dari daripa pada da hasi hasill perl perlom ombo bong ngan an biji bijih h tima timah h tela telah h dila dilabu burk rkan an semu semula la untu untukk meni mening ngka katk tkan an indu indust stri ri perlombongan. Kema Kemasu suka kann Buru Buruh/ h/Im Imig igra rann Memb Membaw awaa buru buruh h dari dari Chi China na untu untukk meme memenu nuhi hi kepe keperl rlua uann sekto sektorr pert pertan ania iann dan dan perl perlom ombo bong ngan an.. Perkembangan pertanian komersial di Tanah Melayu,Sabah dan Sarawak pada abad ke-19
Penyumbang Penyumbang pendapata pendapatann British British Wuju Wujud d Tana Tanama mann Kome Komers rsia iall
Sebagai Sebagai penyum penyumbang bang utama utama kepada kepada sumber sumber pendapa pendapatan tan kerajaan kerajaan British British di Tanah Tanah Melayu. Melayu. Tana Tanama mann kome komers rsia iall yang yang diber diberii tumpua tumpuann oleh oleh Briti British sh di Tanah Tanah Mela Melayu yu,S ,Sab abah ah dan Sara Sarawa wakk iala ialah h ubi ubi kayu,t kayu,teb ebu, u,la lada da hitam,gambir,tembakau hitam,gambir,tembakau dan kopi. Sistem Sistem Kangcu Kangcu dan dan lada lada Hitam Hitam Semasa Semasa pemerint pemerintahan ahan Mahar Maharaja aja Abu Abu Bakar Bakar di Johor,p Johor,penana enanaman man gambir gambir dan dan lada lada hitam hitam telah telah diusahak diusahakan an secara secara besar besar-besaran melalui Sistem Kangcu. Pajakan Pajakan Tanah Tanah kepada kepada org Cina Tanah Tanah dipajak dipajak kepada kepada pengusah pengusahaa Cina Cina di Johor Johor dengan dengan menana menanam m lada lada hitam hitam secara secara kangkar kangkar atau ladang. ladang. Luas Luas Lad Ladan angg Lada Lada hit hitam am Pada Pada tah tahun un 186 18600-an an,J ,Joh ohor or dia diang ngga gark rkan an mem mempu puny nyai ai 120 1200 0 lada ladang ng lad ladaa hita hitam m dan dan gamb gambir ir.. Kemasukan Pemodal Eropah Eropah dan Cina Para pemodal dari Eropah Eropah dan China banyak melibatkan diri dalam tanaman tanaman komersial pada era kolonialisme kolonialisme British. Kekuasaa Kekuasaann British British dalam dalam Ekonomi Ekonomi Keupayaan Keupayaan mereka menguasai menguasai sektor pertanian pertanian komersial komersial adalah adalah kerana kerana mereka mereka mempunyai mempunyai modal,tek modal,teknolo nologi gi serta mendapat konsensi tanah yang luas dan pajakan yang lama. Wuju Wujud d Dwie wiekono konom mi Masya asyara rakkat Mel Melay ayuu masi masih h lagi lagi den denggan eko ekonomi nomi sar saraa dir diri sela selain in da daripa ripad da eko ekonom nomi kome komers rsia iall sehi sehing nggga mew mewujud ujudka kann dwiekonomi. Tump Tumpua uann pert pertan ania iann Eksp Ekspot ot.. Brit Britis ish h memb member erik ikan an tumpua tumpuann kepa kepada da tanam tanaman an kopi kopi dan dan temb tembak akau au manak manakal alaa pemo pemoda dall dari dari China China meng mengus usah ahak akan an gambir,lada hitam dan ubi kayu. Usah Usahaa tan tanam aman an Geta Getah h Pada Pada abad abad ke-2 ke-20 0 pem pemod odal al Brit Britis ish h tel telah ah mula mula meng mengus usah ahak akan an geta getah h unt untuk uk tuju tujuan an eksp ekspor ort. t. Sistem Kangcu
Johor Gmbair/lada hitam Cina Pajak Kangkar
Diperkenalkan di Johor semasa pemerintahan Maharaja Abu Bakar. Tanaman terdiri daripada gambir dan lada hitam. Sistem pajakan tanah kepada pengusaha dari China. Setiap ladang dikenali sebagai kangkar. 3
Saiz besar Buruh Cina
Saiz setiap satu kangkar setiap 2500 ekar hingga 20000 ekar. Setiap kawasan kecil akan diusahakan oleh 3-10 orang buruh dari China.
Faktor mempengaruhi perusahaan getah di Tanah Melayu pada abad ke-20
Tanah subur Revo Revolu lusi si indu indust stri ri – perm permin inta taan an tinggi. Ridle Ridleyy – bawa bawa masu masukk getah getah Pame Pamera rann dan dan peng pengag agih ihan an geta getah h percuma Cara peno enoreh rehan
Terdapat tanah yang subur dan iklim yang sesuai. Revolusi Perindustrian di Eropah telah membawa kepada permintaan yang tinggi terhadap getah yang digunakan dalam pelbagai industri terutamanya industri kereta. Perana Peranann Henry Henry N.Ri N.Ridle dleyy dilan dilantik tik sebaga sebagaii Penga Pengarah rah Botani Botanical cal Gard Garden en di di Singa Singapur puraa yang yang berus berusaha aha membaw membawaa masuk masuk geta getah. h. Ridley berusaha meyakinkan para peladang untuk menanam getah dengan mengadakan pameran dan mengagihkan benih secara percuma. Beli Beliaau be berja rjaya menemu nemuii ca cara peno penore reh han getah tah yan yangg se sesua suai,ia i,iait ituu sis sisttem me menor noreh sec secara ibid ibide em at atau be berbent bentuuk tul tulan angg ikan kering,yang tidak merosakkan pokok. Harga getah tinggi Harga getah melambu ng ng tinggi berikutan perkembangan industri pembuatan baran ga gan pengguna seperti kasut,tayar,basikal kasut,tayar,basikal dan peralatan elektrik. Modal asing Kemasukan m od odal as asing m ililik p el elabur Er Eropah me merupakan s al alah s at atu fa faktor u ta tama k ep epada pe perkembangan p er erusahaan getah di Tanah Melayu. Syar Syarik ikat at Perw Perwak akil ilan an Penu Penubu buha hann syar syarik ikat at pewa pewaki kila lann memb membuk ukaa lada ladang ng dan dan meng mengur urus uska kann eksp ekspor ortt geta getah h sepe sepert rtii Harr Harris ison onss and and Cros Crosfi fiel eld, d,Bo Bous uste tenn Buttery Estate Agency,Guthrie dan Sime Darby. Galakan British – sewa tanah, cukai Dasar British yang memberikan galakan dan sokongan kepada pemodal asing menyediakan kadar sewa tanah dan tarif rendah. cukai yang rendah kepada peladang getah. Kemuda Kemudahan han infras infrastru truktu kturr Pembina Pembinaan an inf infras rastru truktu kturr seper seperti ti jalan jalan raya raya serta serta jalan jalan ker kereta eta api untuk untuk meng menghub hubung ungkan kan kawasa kawasann pert pertani anian an kom komers ersial ial dengan pelabuhan dan pusat pentadbiran. Pekerja asing Membawa masuk pekerja as in ing dari selatan India untuk bekerja dengan bayaran gaji yang murah. Kopi jatuh. Berlaku kejatuhan harga kopi. Langkah-langkah British menstabilkan menstabilkan harga getah
Sekatan Stevenson Had pengeluaran Kupon ha had pe penorehan Peraturan Ge Getah A/ A/B Kuota rendah Premiumtanah naik
Memperkenalkan Rancangan Sekatan Stevenson 1922. Mengehadkan pengeluaran getah oleh negara pengeluar. Memperkenalkan si sis te tem ku kupon me mengehadkan ha hari me menoreh ge getah. Melaksanakan Ra Ran ca cangan Pe Peraturan Ge Getah An Antarabangsa 19 1934. Mengenakan kuota yang rendah kepada pekebun kecil getah. Menaikkan premium tanah untuk penanaman getah. 4
Sekat melayu Sekat getah tanah sawah
Mengelakkan penglibatan orang Melayu dalam penanaman getah. Pekebun kecil tidak dibenarkan menanam getah di tanah sawah.
Perkembangan perlombongan bijih timah di Tanah Melayu hingga kedatangan British
Dag Dagang ang se sejak jak ab abd keke-9 9 Dim Dimili iliki pemb pembes esaar
Bij Bijih tim timah mu mula dipe iperdag rdagan anggkan kan di di Tan Tanaah Me Melayu layu seja sejakk aba abad d ke ke-9 lag lagi. i. Lombo mbong bij bijih timah imah dimil imilik ikii ole oleh h go golong longan an pembe mbesar sar Me Melayu layu dan dik dike erja rjakan kan ole oleh h bur buruh uh temp tempat ataan. Antara pembesar yang memiliki lombong bijih timah termasuklah Long Jaafar,Ngah Ibrahim,Raja Jumaat,di Selangor dan Dato Kelana Putera,Datuk Bandar dan Dato Muda Linggi,di Sungai Ujong (Negeri Sembilan). Kae Kaedah dah mendul ndulan angg Bij Bijih Tima Timah h dil dilombo mbong mel melalui alui kaed aedah mend endulan ulangg di kaw kawasa asan sung sungaai yang yang berh berham ampi pira ran. n. Pasark Pasarkan an ke Cina Cina,, India, India, Jepu Jepun. n. Masya Masyarak rakat at Melay Melayuu memasa memasarka rkann hasil hasil bijih bijih ke China China,Je ,Jepun pun dan dan India India.. Memb Membua uatt alat alatan an.. Biji Bijih h digu diguna naka kann ole oleh h masy masyar arak akat at Mela Melayu yu untu untukk memb membua uatt gend gendan angg gang gangsa sa,a ,ala lata tann senj senjat ataa dan dan alat alatan an muzi muzikk sepe sepert rtii gong gong.. Buruh Buruh Cina Cina dipant dipantau au pemb pembesa esar. r. Pengli Penglibat batan an pengusa pengusaha ha dari China China dalam dalam sekor sekor perlom perlombon bongan gan bijih bijih timah timah berlaku berlaku mulai mulai perte pertenga ngahan han abad ke-19 ke-19 yang dipantau sepenuhnya oleh para pembesar Melayu tempatan. Dapatkan Dapatkan kebenaran kebenaran Pengusaha Pengusaha dari China mesti mesti terlebih terlebih dahulu dahulu mendapat mendapatkan kan kebenara kebenarann para pembesar pembesar Melayu Melayu untuk untuk mengusahak mengusahakan an perlombongan. Jual Jual semu semula la kpd pembes pembesar. ar. Para Para pemb pembesa esarr Mela Melayu yu akan akan mema memasti stikan kan hasil hasil bijih bijih dilom dilombon bongg diju dijual al semula semula kepada kepada mereka mereka.. Harg Hargaa dite ditent ntuk ukan an pem pembe besa sar. r. Harg Hargaa biji bijih h akan akan dit diten entu tuka kann oleh oleh pem pembe besa sarr Mela Melayu yu itu itu sen sendi diri ri.. Penglibat Penglibatan an Pemodal Pemodal Eropah Eropah gugat gugat Penguasaan para pembesar Melayu terhadap sektor perlombongan bijih timah mula berubah dengan penglibatan para Melayu. pemodal Eropah dalam sektor ini. Mela Melayu yu paja pajakk tana tanah. h. Terd Terdap apat at pem pembe besa sarr Mela Melayu yu mem memaj ajak ak lom lombo bong ng kep kepad adaa saud saudag agar ar-s -sau auda daga garr Cina Cina unt untuk uk men menda dapa patk tkan an keu keunt ntun unga gann yang yang mudah kerana tidak berupaya menyediakan modal. Britis British h minat minat sebab sebab keuntu keuntunga ngann Perusahaan bijih timah mendapat perhatian pihak British kerana mendatangkan keuntungan yang lumayan berdasarkan tinggi. permintaan yang tinggi pada peringkat antarabangsa. Abad Abad -20 -20 dikuas dikuasai ai Eropah Eropah.. Pada Pada awal awal abad abad ke-20, ke-20,ind indust ustri ri perlom perlombon bongan gan bijih bijih timah timah mula mula diku dikuasa asaii oleh oleh pelomb pelombong ong dari dari Erop Eropah. ah. Modal Modal kecil kecil Cina gagal gagal bersa bersaing. ing. Pemodal Pemodal Cina tidak tidak berupay berupayaa bersaing bersaing dengan dengan Eropah Eropah kerana kerana kemampuan kemampuan mereka mereka menyedi menyediakan akan modal modal bagi bagi penggunaan penggunaan teknologi kapal korek. Intensif modal. Perus ah ahaan bijih timah berubah daripada intensif buru h kepada intensif m od odal. Guba Guball und undan angg-un unda dang ng.. Bebe Bebera rapa pa enak enakme menn dan dan unda undang ng-u -und ndan angg dig digub ubal al dan dan dil dilul ulus uska kann bag bagii mew mewuj ujud udka kann pen pengu guas asaa aann ker keraj ajaa aann Bri Briti tish sh pada pada semu semuaa peringkat perusahaan melombong bijih timah. Cina Cina meros merosot ot – Brit British ish kuas kuasai. ai. Pengua Penguasaa saann pemodal pemodal dari dari China China dalam dalam perlombo perlombonga ngann bijih timah timah terus terus merosot merosot denga dengann pengenal pengenalan an kapal kapal korek sebag sebagai ai teknologi baru dalam perlombongan bijih timah. Wilayah di China dan penghijrahan ke Tanah Melayu 5
1.
Kwangtung
2.
Kwangsi
3.
Fukien
Cara kemasukan buruh Cina ke Tanah Melayu
1.
Sistem Tiket kredit
2.
Sistem pengambilan kakitangan
3.
Sistem pengambilan rumah kongsi
4.
Kemasukan berkumpulan
Sebab-sebab kedatangan imigran China dan India ke Tanah Melayu sejak abad ke-19
Kura Kurang ng buru buruh h tem tempa pata tann Brit ritish ish bena benarr masu masukk Kemiskina Kemiskinann di negara negara sendiri. sendiri. Mela Melayu yu tida tidakk tent tentan angg Hubungan Hubungan tTradisi tTradisi yg sudah sudah ada. Peluang kerja. Kestabilan Po Politik.
Keku Kekura rang ngan an buru buruh h di di dal dalam am sekt sektor or pert pertan ania iann dan dan perl perlom ombo bong ngan an mend mendor oron ongg Bri Briti tish sh memb membaw awaa mas masuk uk imig imigra ran. n. Brit ritish ish tel telah me membawa bawa ma masuk suk tena tenagga buru buruh h dari dari Chi China na dan dan Ind India ia unt untuuk beke bekerj rjaa dala dalam m sek sektor tor pert pertaanian nian dan dan perlombongan. Kemiskinan Kemiskinan di tempa tempatt asal asal mendo mendorong rong kedatang kedatangan an buruh buruh dari dari China dan India untuk bekerja bekerja dalam dalam sektor sektor pert pertanian anian dan perlombongan. Oran Orangg Mela Melayu yu tida tidakk mene menent ntan angg imig imigra rann Chin Chinaa dan dan Indi Indiaa berh berhij ijra rah h ke Tana Tanah h Mela Melayu yu.. Hubungan Hubungan tradisi tradisi yang terjal terjalin in antara Tanah Tanah Melayu Melayu dengan dengan India yang telah telah mendoron mendorongg mereka berhijr berhijrah ah ke Tanah Melayu. Terdapat banyak peluang pekerjaan dalam perusahaan getah dan bijih timah. Kestabi la lan po politik di di Ta Tanah Me Mela yu yu me mempengaruhi bu buruh as asing in ini un un tu tuk ke ke si sini.
Cara kemasukan buruh Cina ke Tanah Melayu pada abad ke-19
1.
Sistem Tiket Kredit
Diku Dikump mpul ul dari dari kg. kg.
Mela Melalu luii sis siste tem m tik tiket et kred kredit it,b ,bak akal al imig imigra rann ke ke Tan Tanah ah Mela Melayu yu ini ini dik dikum umpu pulk lkan an dari dari kamp kampun ungg-ka kamp mpun ungg di di neg negar araa Chi China na oleh oleh kheh-tau atau ketua. 6
Ketua ba bayar wa wang Buat perjanjian
Ketua di dibayar se sejumlah wa wang ba bagi se setiap im imigran Ci Cina ya yang di dibawa di dikenali si sin kh kheh. Sin k he heh p er erlu m em embuat p er erjan ji jian s ec ecara l is isan a ta tau b er ertulis u nt ntuk m en enjelaskan h ut utang b ek ekerja d en engan m aj ajikan berkenaan dalam suatu tempoh yang tertentu. Sin Sin khe kheh h dil dilet etak akka kann dib dibaw awah ah peng pengaw awas asan an nahk nahkod odaa atau atau agen agensi si buru buruh h set setel elah ah mene meneri rima ma baya bayara rann dar darip ipad adaa ba bakal kal maj majik ikan an.. Sin khe kheh h dib dibekal ekalka kann deng dengan an tik tiket et ya yang me menunj nunjuk ukka kann pel pelabuh abuhaan yang yang me mereka eka tuj tujuu sert sertaa ket ketera eranga ngan sam sama ada ada mer mere eka bebas atau berhutang. Sin kheh yang s am ampai di pelabuhan a ka kan diambil oleh pemborong b ur uruh bertindak sebagai orang tengah untuk diserahkan kepada majikan dengan bayaran tertentu.
Sin Sin Khe Kheh h dia diawa wasi si.. Tike iket dibe dibeka kalk lkaan. Pemborong buruh.
2.
Sistem Pengambilan kakitangan
Majika Majikann hanta hantarr pegaw pegawain ainya. ya. Tamb Tamban angg dib dibia iaya yaii maji majika kan. n. Pega Pegawa waii Irin Iringg buru buruh. h.
3.
Sistem Pengambilan Rumah Kongsi
Dilaku Dilakukan kan Pegawa Pegawaii Di Di Cina Cina.. Peg Pegawai wai yg biay biayai ai Disera Diserah h tuan tuan ruma rumah h kongsi kongsi .
4.
Majika Majikann yang yang meme memerlu rlukan kan buru buruh h akan akan meng menghan hantar tar pegawa pegawainya inya ke Chin Chinaa untuk untuk mendap mendapat atkan kan tena tenaga ga buru buruh. h. Sega Segala la tam tamba bang ng dan dan perb perbel elan anja jaan an bur buruh uh ter terse sebu butt aka akann dib dibia iaya yaii ole oleh h maj majik ikan an.. Pega Pegawa waii yang yang dih dihan anta tarr bert bertan angg ggun ungj gjaw awab ab unt untuk uk men mengi giri ring ngii buru buruhh-bu buru ruh h ters terseb ebut ut seh sehin ingg ggaa mere mereka ka samp sampai ai di di temp tempat at majikannya.
Pengam Pengambil bilan an buruh buruh dilaku dilakukan kan oleh oleh pegawa pegawaii di di nega negara ra China China yang yang dila dilanti ntikk oleh oleh sesebu sesebuah ah rumah rumah kongsi kongsi.. Pega Pegaw wai te terseb rsebut ut aka akann mem membia biayai yai sega segala la pe perbe rbelanj lanjaaan bu buruhruh-bu burruh te terse rsebut but seh sehingg inggal alaah mere mereka ka sam sampa paii di rum rumaah kongsi di Tanah Melayu. Buruh Buruh diser diserahk ahkan an kepad kepadaa tuan tuan punya punya rumah rumah kongs kongsi,p i,pemb embawa awa buru buruh h akan akan dibayar dibayar deng dengan an kadar kadar tert tertent entuu seper seperti ti yang yang telah dipersetujui bagi setiap buruh yang dibawanya.
Kemasukan Secara Berkumpulan
Taja Tajaan an Char Charle less Broo Brookk Pers Perset etuj ujua uann ketu ketuaa Sarawak. Sekt Sektor or pert pertan ania ian. n.
Fooc Foocho how w
Keda Kedata tang ngan an imi imigr gran an ini ini tela telah h beru beruba bah h ekor ekoran an wuj wujud udny nyaa taja tajaan an ole oleh h Charl Charles es Bro Brook oke e mela melalu luii syari syarika katn tnya ya yang yang ber berib ibuu pejabat di Singapura. – Kemasukan Kemasukan imigran Cina berketur berketurunan unan Foochow Foochow di Sarawak Sarawak secara secara berkumpul berkumpulan an dengan dengan persetuju persetujuan an antara antara ketua ketua Foochow di Sibu dengan Charles Brooke. Imig Imigra rann Foo Fooch chow ow dipe diperl rluk ukan an untu untukk men mengu gusa saha haka kann tan tanah ah dan dan mem memba bang ngun unka kann sek sekto torr per perta tani nian an gamb gambir ir dan dan lad ladaa hita hitam. m.
Maksud kangani
7
Seorang yang diberi kepercayaan dan lesen oleh majikan untuk mendapatkan tenaga buruh dari India.
Cara kemasukan buruh India ke Tanah Melayu abad ke-19
1.
Sistem Buruh Bebas
Sendiri Atur Bebas 2.
Sistem Kontrak
Majikan biaya
3.
Buruh dari India yang memasuki Tanah Me Melayu melalui sistem buruh bebas,akan da datang sendiri dengan biayaan masingmasing. Kedatangan me mereka diaturkan oleh orang atau kumpulan tertentu kerana kepentingan ekonomi. Setelah tiba di Tanah Melayu,mereka bebas memilih tempat dan pekerjaan yang mereka kehendaki.
Majikan a ka kan m em embiayai t am ambang m er ereka k e Ta Tanah M el elayu d an an s eb ebagai b al alasannya b ur uruh t er ersebut a ka kan b ek ekerja dengannya untuk jangka masa tertentu (antara 1-3 tahun) dengan bayaran yang paling minimum,iaitu antara 9 hingga 13 sen sehari.
Sistem Kangani
Lesen Wang Wang Pend Pendaahulu huluaan Pengurus agensi
Seseorang ka kangani ya yang di diberi ke kepercayaan ol oleh ma majikan,akan di diberi le lesen da dan di dihantar pu pulang ke ke In India un untuk me mencari tenaga buruh. Kang Kangaani dib dibe erika rikann wang wang pe pendah ndahul ulua uann unt untuk me membia mbiaya yaii per perbel belanja anjaaan bur buruh te terse rsebut but sehi sehing ngga ga me mereka reka tib tibaa di Tana Tanah h Melayu. Seseorang kangani ad adalah seperti pengurus agensi yang membawa masuk pekerja asing.
Perkembangan mata wang di Tanah Melayu
Mata ata wang wang - Melaka laka Melayu lain. Mata Mata wang wang Sepa Sepany nyol ol
Peng Penggguna unaan mat mata wang wang emas emas,,pera perakk dan dan tima imah berm bermul ulaa sema semasa sa zam zaman Kesul esulta tana nann Melayu layu Mela Melaka ka dala dalam m kegi kegiaatan perdagangan. Di ne negeri-negeri Me Melayu la lain ,m ,mata wa wang tu turut di digunakan s ep eperti di dinar em emas K el elantan,wang da dan k up upang em emas d i Terengganu dan jongkong tampang di Pahang. Keda Kedata tang ngan an par paraa peda pedaga gang ng Ero Eropa pah h tela telah h memp memper erke kena nalk lkan an pen pengg ggun unaa aann mata mata wan wangg pera perakk Sepa Sepany nyol ol sel selam amaa 300 300 tahu tahunn 8
Wang Kertas Wang Wang Nege Negeri ri Sela Selat. t. Penj Penjaj ajah ah tubu tubuh h ban bankk Kemu Kemuda daha hann pin pinja jama man. n. Dana Dana lua luar – cepat epat.. Bank Bank ejen ejen pemb pembay ayar ar Merc Mercan anti tile le Ban Bankk -Per -Perta tama ma Bank Eropah Perkhidma Perkhidmatan tan utama utama – org Eropah. Eropah. Bank Tempatan Ban Bank di di Sa Sarawa rawakk Mela Melayu yu tubu tubuh h ban bank. k.
digunakan di Negeri-Negeri Melayu dan Negeri-Negeri Negeri-Negeri Selat Pada ta tahun 18 1897,British te telah me menubuhkan se sebuah pe pesuruhjaya di dikenali se sebagai Le Lembaga Pe Pesuruhjaya Wa Wan g untuk mengeluarkan wang kertas di Negeri-Negeri Negeri-Negeri Selat. Pada Pada tah tahun un 196 1960, 0,wa wang ng ker kerta tass Nege Negeri ri-N -Neg eger erii Sela Selatt mula mula dip diper erke kena nalk lkan an dan dan han hanya ya sah sah dig digun unak akan an unt untuk uk per perda daga gang ngan an di di Negeri-Negeri Selat. Penu Penubu buha hann inst instit itus usii kewa kewang ngan an ata atauu bank bank di di Tana Tanah h Mela Melayu yu ole oleh h penj penjaj ajah ah ber berla laku ku eko ekora rann pemb pemban angu guna nann dan dan kese kesemp mpat atan an ekonomi. Bank Bank berp berper eran anan an meny menyed edia iaka kann kem kemud udah ahan an pinj pinjam aman an kepa kepada da para para pela pelabu burr unt untuk uk mema memaju juka kann dan dan meme memesa satk tkan an lagi lagi indu indust stri ri getah dan bijih timah. Dana Dana daripa ripada da luar luar neg negara ara da dapat pat dis disaalurk lurkaan ter terus us ke Tana Tanah h Me Melayu layu deng engan lebih ebih mudah udah dan ce cepat pat. Urus Urusan an per perni niag agaa aann anta antara raba bang ngsa sa ber berta tamb mbah ah lic licin in ker keran anaa bank bank ber berti tind ndak ak seb sebag agai ai eje ejenn pemb pembay ayaar kepa kepada da pen penge geks kspo port rt dan pengimport. Pada Pada tah tahun un 185 1859, 9,Me Merc rcan anti tile le Ban Bankk meru merupa paka kann bank bank per perta tama ma yan yangg ditu ditubu buhk hkan an di di Tana Tanah h Mela Melayu yu.. Selepas 18 1874,lebih ba banyak ba bank Er Eropah me membuka ca cawangan di di Ta Tanah Me Melayu se seperti Th The Ch Chartered Ba Bank,Hong Ko Kong and Shanghai Bank dan Algemence Bank Nederland. Bank-bank Bank-bank Eropah ini lebih mengutama mengutamakan kan pedagang pedagang Eropah Eropah manakala pedagang pedagang tempatan tempatan hanya boleh mendapatka mendapatkann perkhidmatan melalui orang tengah atau komprador. Pada tahun 1913,bank tempatan yang pertama telah ditubuhkan di Kuala Lumpur iaitu Kwong Yik Bank diikuti Bank of Malaya Ban Hin Lee Bank di Pulau Pinang. Bank Bank Pe Perda rdagang angan dit ditubuh ubuhka kann di Sara arawak wak sepe sepert rtii Kwo Kwong ng Lee Lee Ban Bankk dii diiku kutti Sa Sarawa rawakk Chi Chine nese se Bank Bankin ingg Cor Corpo pora rattion ion Lim Limit ite ed dan Ban Chiang Bank. Pada Pada tahu tahun1 n194 947, 7,or oran angg mel melay ayuu men menub ubuh uhka kann bank bank yan yangg per perta tama ma di Kual Kualaa Lum Lumpu purr dik diken enal alii seb sebag agai ai Mala Malayy Nati Nation onal al Bank Bankin ingg Corporation Corporation Bhd.
Perkembangan insurans di Tanah Melayu
Perkem Perkemban bangan gan Perda Perdagan gangan gan Jeni Jeniss Per Perkh khid idma mata tann Insurans Maritim Insu Insura rans ns Keba Kebaka kara rann Cawang Cawangan an Insur Insurans ans Luar. Luar.
Perkhi Perkhidma dmatan tan insura insurans ns dipe diperke rkenal nalkan kan ekor ekoran an perk perkemb embang angan an ekon ekonom omii dalam dalam perda perdagan gangan gan anta antarab rabang angsa. sa. Perk Perkhi hidm dmat atan an insu insura rans ns yan yangg dita ditawa wark rkan an iala ialah h insir insiran anss mari mariti tim m atau atau lau lauta tan, n,in insu sura rans ns keba kebaka kara rann ,insu ,insura rans ns hart harta, a,in insu sura rans ns perniagaan dan kemalangan,serta insurans nyawa. Keperluan perk hi hidmatan insurans maritim adalah untuk melindungi dagangan dan kapal pedagang kerana sistem pengangkutan laut merupakan sistem pengangkutan utama. Insu Insura rans ns keb kebaakara karann menj menjad adii pent pentin ingg kera kerana na keb kebak akar aran an ser serin ingg memb membaw awaa kemu kemusn snah ahan an mis misal alny nya, a,di di Kua Kuala la Lum Lumpu purr dan dan di Ipoh. Pada Pada peri peringk ngkat at awal,s awal,syar yarika ikatt insu insuran ranss yang yang ada di Tanah Tanah Melayu Melayu merup merupaka akann cawa cawanga ngann atau atau wakil wakil syarik syarikat at insura insurans ns asing asing 9
Syar Syarik ikat at perw perwak akil ilan an Syarik Syarikat at Insu Insuran ranss Tempa Tempatan tan Pengasing Pengasingan an khidmat khidmat insurans insurans Ordin rdinaan Insu nsurans rans..
yang beribu pejabat di luar negara. Syar Syarik ikat at pe perwak rwakil ilan an yan yangg dipe diperk rken enal alka kann di Tan Tanah ah Mel Melay ayuu iala ialah h bous bouste tead ad and and Com Compa pany ny di di Pula Pulauu Pina Pinang ng mew mewak akil ilii Syar Syarik ikat at Royal Insurance Company dari England. Strai Straits ts Insura Insurance nce Limit Limited ed dan dan Khean Khean Guan Insur Insuranc ance e Limited Limited ialah ialah syari syarikat kat insur insurans ans tempa tempatan tan berpu berpusat sat di Singa Singapur puraa dan Pulau Pinang. Pada tahun tahun 1917,und 1917,undangang-undan undangg perkhid perkhidmata matann syarikat syarikat insurans insurans telah telah dikemaskini dikemaskinikan kan denga dengann insurans insurans nyawa diasingka diasingkann daripada insurans kebakaran. Pada Pada 19 1948, 48,ena enakme kmen-e n-enakm nakmen en ini ini dig digaantik ntikan an de dengan ngan Ord Ordin inan an Sya Syari rika katt Insu Insura rans ns keb kebakara karann dan dan Ordi Ordina nann Syar Syariikat kat Insurans Nyawa.
Dasar British Terhadap Pertanian Kesan dasar British memperkenalkan pertanian dagangan
Tana anaman man ba baru Kome Komers rsil ilka kann tana tanama mann Tana anaman man La Ladang dang Pemilikan tanah Lind Lindun ungg tan tanah ah Mel Melay ayuu
Mempe emperk rken enaalka lkan tan tanaaman man ba baru yang yang mend mendap apat at pasa asaran ran ba baik dip diperin eringk gkaat ant antaaraba rabang ngsa sa sepe sepert rtii ko kopi,t i,tembak mbakaau da dan ge getah. ah. Meng Mengko kome mers rsia ialk lkan an bebe bebera rapa pa jeni jeniss tana tanama mann trad tradis isio iona nall sepe sepert rtii gamb gambir ir dan dan lada lada hita hitam. m. Meng engusa usahaka hakann ta tanama namann sec secaara lad ladang ang de dengan ngan meng engguna gunaka kann ten tenaaga buru buruh h ya yang dib dibawa awa mas masuk uk dari dari China hina dan Ind India ia.. Memperkenalkan undang-undan g pemilikan tanah bagi meneruskan penguasaan ekonomi. Meli Melind ndun ungi gi dan dan men menge gela lakk kkan an tan tanah ah ora orang ng Mel Melay ayuu dari daripa pada da dic dicer erob oboh ohii oleh oleh pem pemod odal al dan dan pel pelab abur ur asi asing ng..
Tujuan British memperkenalkan undang-undang tanah di Tanah Melayu
Elemen utama. Siste Sistem m Pemil Pemilika ikann tanah tanah Melayu Melayu.. Tiada Rekod Rekod Be Bertulis Muda Mudahk hkan an Pent Pentad adbi bira rann Jadikan Cagaran Nilai ilai Komers mersia iall tana anah Ketentu an an Cu Cukai
Tanah menjadi elemen utama dalam aspek ekonomi penjajah. Siste Sistem m pemil pemilika ikann dan penggun penggunaan aan tanah tanah yang yang diprak dipraktik tikkan kan masyarak masyarakat at Melayu Melayu tidak tidak sesuai sesuai dengan dengan sistem sistem tanah tanah di Barat. Sistem p em emilikan t an anah d ik ikalangan m as asyarakat M el elayu t id idak m em empunyai r ek ekod da dan c at atatan y an ang s em empurna u nt ntuk dijadikan bukti pemilikan terhadapnya. Rekod be bertulis ad adalah pe penting ba bagi me menjamin da dan me mengesahkan ha hak pe pemilikan ta tanah. Reko Rekod d bert bertul ulis is mem memud udah ahka kann seba sebara rang ng uru urusa sann pent pentad adbi bira rann sepe sepert rtii urus urusan an cuk cukai ai dan dan uru urusn snia iaga ga ter terha hada dapp tana tanah h sepe sepert rtii urusan cukai dan urus niaga terhadap tanah seperti pajakan,sewa beli,penjualan dan pembelian. Tanah boleh dijadikan cagaran bagi mendapatkan modal. Memba embaha haggika ikan tana anah mengik ngikut ut keg kegunaa unaann dan dan nil nilai kome komers rsia iall sep seperti rti tanah nah lada ladang ng,,tana tanah h peri perib bumi umi dan tana anah perlombongan. Menentukan ka kadar cu cukai ya yang di dikenakan te terhadap je jenis ta tanah ya yang di dimiliki at atau di diusahakan. 10
Perm Permoh ohon onan an Tana Tanah h Kebe Kebena nara rann Peja Pejaba batt Tana Tanah. h.
Mene Meneta tapk pkan an indi indivi vidu du atau ataupu punn sya syari rika katt yan yangg ber bermi mina natt unt untuk uk meng mengus usah ahak akan an sesu sesuat atuu kaw kawas asan an memb membua uatt per permo moho hona nann di di Pejabat Tanah. Masy Masyar arak akat at tempa tempata tann perl perluu mend mendap apat at keben kebenar aran an darip daripad adaa Peja Pejaba batt Tana Tanah h untu untukk meng mengut utip ip sumbe sumberr huta hutann sepe sepert rtii nipah,damar dan rotan.
Kesan pengenalan undang-undang tanah oleh British terhadap masyarakat Melayu
Permoh Permohona onann – Pejaba Pejabatt Tana Tanah h Kuasa residen Kebenara Kebenarann Pejabat Pejabat Tanah Tanah Sistem Wang Urus Urusan an deng dengan an wang wang Melayu layu Pinj Pinjaam Wa Wang Melayu layu Jua Jual Tana Tanah. h.
Inivid Inividuu yang ingin ingin mengus mengusaha ahakan kan tanah tanah tidak tidak perlu perlu menda mendapat pat keben kebenar aran an pembes pembesar ar Melay Melayuu sebalik sebaliknya nya mesti mesti memoh memohon on melalui Pejabat Tanah. Memberikan ku kuasa ke kepada Re Residen n eg egeri un untuk me menentukan ka kawasan ko konsensi ta tanah ya yang di diberikan ke kepada pa para pemodal. Masyarakat Masyarakat tempatan tempatan perlu perlu menda mendapat pat kebenaran kebenaran daripada daripadaPeja Pejabat bat Tanah Tanah untuk untuk mengutip mengutip sumber sumber huan huan seperti seperti nipah,damar dan rotan. Perkembangan sistem ekonomi wang terhadap masyarakat Melayu. Semu Semuaa uru urusa sann sep seper erti ti jual jual beli beli,c ,cuk ukai ai,s ,sew ewaa tan tanah ah,b ,bar aran angg kepe keperl rlua uann dan dan perk perkhi hidm dmat atan an diba dibaya yarr den denga gann wang wang.. Masya asyara rakkat Melay elayuu ter terpa paks ksaa ber berggantu ntung kep kepada ada ora orang ng tenga ngah unt untuk uk memi meminj njaam wan wangg. Rama Ramaii orang rang Melay elayuu menj menjuual tana anah milik ilik mer mereka eka unt untuk melan elanggsaik saikan an huta hutang ng..
Undang-undang tanah yang diperkenalkan di Tanah Melayu , Sabah dan Sarawak
1.
Akta Tanah Simpanan Melayu
2.
Land Order
3.
Land Settlement Settlement Order
4.
Proklamasi Perlindungan Hak Peribumi
Tindakan British bagi mengekalkan tanah pemilikan peribumi
AktaTa AktaTanah nah Simpan Simpanan an Mela Melayu. yu. Jamin amin eko. ko./po /polit litik. ik. Elak pindah milik. Kuasa is isytihar
Majlis Majlis Mesyu Mesyuara aratt Perse Persekut kutuan uan melulu meluluska skann Akta Akta Tanah Tanah Simp Simpana anann Melay Melayuu 1913. 1913. Akta kta ini ini dipe iperluk rlukaan unt untuk menj menjaamin min ekon ekonoomi dan dan pol politik itik oran orangg Mel Melayu ayu masa depa epan. Mengelakkan tanah orang Melayu berpindah kepada orang asing. Residen di diberi ku kuasa me mengisytiharkan ma mana-mana ha hak mi milik or orang Me Melayu se sebagai Ta Tanah Si Simpanan Me Melayu. 11
Tak Tak Bena Benarr tana tanam m komer komersi sial al.. Padi dan kelapa. Land Order Order – hak milik di Sarawak. Lindu indung ngii drp drp Cina. ina. Land Land Sett Settle leme ment nt Orde Order. r. Warisan da dan pe pemilikan Elak Elak paja pajaka kan, n,pe peca cah. h... Pemb Pembah ahag agia iann jenis jenis tana tanah h Imig Imigra rann - Tana Tanah h cam campu pura rann Warta Ha Hak Pr Pribumi. Peg Daerah Daerah – kuasa kuasa – Saba Sabah. h. Sebe Sebelu lum m 1888 1888 tak tak sah sah Peg Peg Dae Daera rah h – kuasa kuasa – nia niaga ga.. Tiad Tiadaa Tun Tuntu tutt gan ganti ti rugi rugi..
Akta Akta ter terse sebu butt tida tidakk memb memben enar arka kann oran orangg Mela Melayu yu men menan anam am tan tanam aman an kome komers rsia ial. l. Undang-undang menetapkan jenis tanaman padi dan kelapa. Memperkenalkan Memperkenalkan Land Order 1931 yang yang memperuntukan memperuntukan hak milik tanah peribumi Sarawak. Sarawak. Melin elindu dung ngii tan tanaah pe perib ribumi umi dar darip ipad adaa dic dicer erob oboohi peng penguusaha saha Cina ina unt untuuk keg kegia iata tann pe perta rtanian nian.. Meng Mengua uatk tkua uasa saka kann Lan Land d Set Settl tlem emen entt Ord Order er 1933 1933 memb member erii per perli lind ndun unga gann hak hak tana tanah h per perib ibum umi. i. Pemilikan Ta Tanah ha hany a boleh di dilakukan se secara wa warisan. Meng Mengel elak akka kann berl berlak akuu pema pemaja jaka kan, n,pe peme meca caha hann dan dan penj penjua uala lann tana tanah h terh terhad adap ap tana tanah h wari warisa san. n. Memp Memper erke kena nalk lkan an Lan Land d Order Order 1948 1948 memb membah ahag agik ikan an tana tanah h kepad kepadaa tana tanah h camp campur uran an,t ,tan anah ah simp simpan anan an dan dan tana tanah h peda pedala lama man. n. Golo Golong ngan an imig imigra rann han hanya ya bole boleh h mem mempu puny nyai ai hak hak ter terha hada dapp tan tanah ah camp campur uran an.. Mewartakan Pr Proklamasi Pe Pelindungan Ha Hak Pe Peribumi 18 1889. Pegaw Pegawai ai Daer Daerah ah diberi diberi kuasa kuasa menjag menjagaa kepe kepenti ntinga ngann hak hak milik milik tanah tanah peribu peribumi mi Sabah. Sabah. Meng Mengan angg ggap ap tid tidak ak sah sah sega segala la urus urus nia niaga ga tana tanah h anta antara ra peri peribu bumi mi den denga gann ora orang ng Erop Eropah ah seb sebel elum um 1888 1888.. Pega Pegawa waii Dae Daera rah h dib diber erii kua kuasa sa dala dalam m uru uruss nia niaga ga tana tanah h den denga gann Ero Eropa pah. h. Pend Pendud uduk uk per perib ibum umii Saba Sabah h berh berhak ak menu menunt ntut ut gan ganti ti rugi rugi ter terha hada dapp tan tanah ah yan yangg dij dijua uall kepa kepada da oran orangg asi asing ng..
Kandungan Akta Tanah Peribumi di Sabah dan Sarawak
Lind Lindun ungi gi drp drp cer cerob oboh oh Lind Lindun ungg tan tanah ah prib pribum umii Pind Pindah ah mili milikk mela melalu luii pewa pewaar aris isan an.. Baha Bahagi gi kpd kpd 3 kaw kaw. Tana Tanah h cam campu pura rann-im imig igra ran. n. Kuas Kuasaa Peg Pegaw awai ai Daer Daerah ah.. Urus niaga tanah dimaklumkan Ber Berhak hak gan gantti rug rugii
Akta Akta Land Land Orde Orderr 193 1933 3 mel melin indu dung ngii tan tanah ah peri peribu bumi mi dari daripa pada da dice dicero robo bohi hi peng pengus usah ahaa dar darii Chi China na untu untukk tuju tujuan an pert pertan ania ian. n. Akta Akta Land Land Sett Settle leme ment nt Orde Orderr memb member erii perl perlin indu dung ngan an kep kepad adaa tan tanah ah mili milikk masy masyar arak akat at peri peribu bumi mi.. Pemi Pemind ndah ahan an hak hak mili milikk tana tanah h hany hanyaa bole boleh h dila dilaku kuka kann mela melalu luii pewa pewari risa sann untu untukk meng mengel elak akka kann berl berlak akun unya ya pemajakan,pemecahan pemajakan,pemecahan dan penjualan tanah. Akta kta Land and Ord Order 194 1948 memb membah ahaagika gikann tana tanah h di Sarawak awak kep kepada ada tig tiga kawa kawasa sann tana anah pedal edalam amaan. Golo Golong ngan an imig imigra rann han hanya ya bole boleh h mem mempu puny nyai ai hak hak ter terha hada dapp tan tanah ah camp campur uran an saha sahaja ja.. Prok Prokla lama masi si per perli lind ndun unga gann Hak Hak Peri Peribu bumi mi men menet etap apka kann baha bahawa wa kep kepen enti ting ngan an hak hak mili milikk tana tanah h per perib ibum umii Saba Sabah h adal adalah ah di di bawa bawah h kuasa Pegawai Daerah. Segala urus niaga tanah dengan orang Eropah perlu dimaklumkan kepada ketua peribumi. Pend Penduuduk duk per perib ibum umii ber berha hakk men menun unttut gant gantii rug rugii ter terha had dap tanah anah yang yang dijua ijuall kepa kepada da orang rang asing sing.. 12
Kesan dasar British terhadap pekebun kecil getah di Tanah Melayu
Larang tanam Kura Kurang ng oran orangg Mel Melay ayuu Premium Premium dikena dikenakan kan – tanah tanah baru baru Pembukaan Pembukaan Tanah Tanah baru baru dilarang dilarang.. Lind Lindun ungi gi pemo pemoda dall Erop Eropah ah Kuo Kuota Rend Rendah ah Melayu ti tidak mi minat
Memperkenalkan Enakmen Tanah Padi 1917 yang melaran g penanaman getah dikawasan penanaman padi. Peny Penyer erta taan an peke pekebu bunn kec kecil il geta getah h ter terut utam aman anya ya dari dari kala kalang ngan an oran orangg Mela Melayu yu dala dalam m sek sekto torr per perus usah ahaa aann get getah ah berk berkur uran anga gan. n. Premium Premium permo permohona honann tanah tanah baru baru untuk untuk tujuan tujuan penan penanaman aman getah getah turut turut dikenak dikenakan. an. Pembukaan Pembukaan tanahtanah-tanah tanah baru baru untuk untuk tujuan tujuan penanaman penanaman getah getah telah telah dilaran dilarangg sama sekali sekali oleh oleh kerajaan kerajaan British. British. Memb Member erik ikan an perl perlin indu dung ngan an kepa kepada da pemo pemoda dall dan peng pengus usah ahaa ladan ladangg dari dari Eropa Eropah h mener menerus usii Ranca Rancang ngan an Stev Steven enso sonn 1922 semasa kejatuhan harga getah. Peke Pekebu bunn ke kecil dibe iberi kuot kuotaa yang yang lebi lebih h re renda ndah me melalu laluii pe pelaks laksna naaan Ra Ranca ncanga ngan Pe Perat raturan uran Geta etah Ant Antaaraban abanggsa pada ada ta tahun hun 1934. Orang Melayu ti tidak berminat untuk me mengerjakan sa sawah pa padi.
Sebab British kekalkan orang Melayu dalam penanaman padi
Elak Li Libat dl dlm ge getah Tak mahu Gantung Gantung impot impot padi Tiad Tiadaa jami jamina nann ber beras as luar luar.. Mela Melayu yu dis disek ekat at tana tanam m get getah ah.. Elak Elak Anc Ancam am Get Getah ah Ero Eropa pah. h.
Mengelakkan pe penglibatan or orang Me Melayu da dalam pe penanaman ge getah. Menguran Mengurangkan gkan Tanah Melayu Melayu berga bergantung ntung import import beras beras dari luar negara negara sepert sepertii dari dari Thaila Thailand,I nd,Indondo-China China dan myanmar. myanmar. Beka Bekala lann bera berass dari dari luar luar nega negara ra tidak tidak senti sentias asaa terja terjami min. n.Se Sekir kiran anya ya berla berlaku ku kekur kekuran anga gann peng pengel elua uara rann bera berass luar luar,k ,kes esan an buruk akan berlaku di Tanah Melayu. Peke Pekebu bunn keci kecill dil dilar aran angg men menan anam am geta getah h di di tan tanah ah sawa sawah. h. Peke Pekebu bunn keci kecill dila dilara rang ng men menan anam am get getah ah kera kerana na ia men menga ganc ncam am lad ladan angg geta getah h peng pengus usah ahaa Erop Eropah ah..
Sebab orang Melayu kekal dalam ekonomi tradisional semasa pemerintahan British
Tidak beri k eu eutamaan Keuta Keutamaa maann kpd kpd penjaj penjajah. ah. Galakan kpd Eropah. Tiad Tiadaa ins insen enti tiff kew kewan anga gan. n. Melay Melayuu disekat disekat tana tanam m getah. getah. Lind Lindun ungi gi pela pelada dang ng Erop Eropah ah.. Kuota Rendah Premium tanah na naik.
Tidak memberi k eu eutamaan nasib rakyat tempatan. Mengut Mengutama amakan kan ekonom ekonomii penj penjaja ajah h dan dan ekonom ekonomii pela peladan dangg besa besarr atau atau kelas kelas kompra komprado dorr yang yang menga mengaut ut keuntu keuntunga ngann nega negara. ra. Menggalakk an an pelaburan Eropah melalui skim perladangan. Inte Intens nsif if kewa kewang ngan an dan dan ban bantu tuan an tekn teknik ikal al tida tidakk per perna nah h dit ditaw awar arka kann kep kepad adaa pek pekeb ebun un keci kecil. l. Menye Menyekat kat oran orangg Melayu Melayu dari daripad padaa menana menanam m getah. getah. Peke Pekebun bun kecil kecil tida tidakk dibena dibenarka rkann menana menanam m getah getah di tana tanah h sawah sawah Memp Memper erke kena nalk lkan an Sek Sekat atan an Ste Steve vens nson on meli melind ndun ungi gi pela pelada dang ng Ero Eropa pah h semas semasaa kejat kejatuh uhan an harg hargaa geta getah. h. Melaksanakan Ra Rancangan Pe Peraturan Ge Getah An Antaraba ng ngsa pa pada ta tahun 19 1934 ya yang me memberi ku kuota ya yang re rendah un untuk penjualan getah oleh orang Melayu. Menaikkan pr premium ta tanah un untuk tanaman ge getah.
13
Kesan-kesan Dasar Ekonomi British Faktor kemunculan bandar baru di Tanah Melayu pada awal abad ke-20
Bijih ti timah Petroleum Perkembangan Pengangkutan Pertanian Ked Keduduk udukan an St Strate ategik gik Ada Pelabuhan Pusa Pusatt Pen Pengu gump mpul ulan an hasi hasill
Perkembangan ke kegiatan pe perlombongan bi bijih me mewujudkan ba bandar Ku Kuala Lu Lumpur,Taiping da dan Se Seremban. Perkembangan perlombongan petroleum mewujudkan bandar Miri di Sarawak. Perkembangan sistem pengangkutan mewujudkan bandar Kuala Lumpur. Perkembangan pertanian komersial mempengaruhi kewujudan bandar johor Bahru. Kua Kuala Lump Lumpur ur be berke rkemban mbangg seba sebaga gaii band bandaar be besar sar kera kerana na ke kedudu duduka kann stra strattegikny iknya. a. Peningkatan p en engeluaran p ro roduk i nd ndustri b ij ijih t im imah d an an g et etah t el elah m en enjadikan p el elabuhan K la lang,Melaka d an an P ul ulau Pinang. Band Bandar ar Kuch Kuchin ingg mun muncu cull seb sebag agai ai pusa pusatt pen pengu gump mpul ulan an dan dan pen penge geks kspo port rtan an gamb gambir ir dan dan lad ladaa hit hitam am..
Ciri-ciri masyarakat berbilang kaum di Tanah Melayu
Pete Petemp mpat atan an berb berbez ezaa Peke Pekerj rjaa aann ikut ikut kaum kaum Bahasa be berbeza Tiad Tiadaa kese kesepa padu duan an kaum kaum Pend Pendid idik ikan an Vern Vernak akul ular ar
Pete Petemp mpat atan an mas masya yara raka katt berb berbez ezaa meng mengik ikut ut kau kaum. m.Or Oran angg Mela Melayu yu tin tingg ggal al di di kawa kawasa sann luar luar ban banda dar, r,ka kaum um Cin Cinaa ting tingga gall di kawasan bandar dan kaum india tinggal di estet Jeni Jeniss peke pekerj rjaa aann raky rakyat at ber berbe beza za-b -bez ezaa meng mengik ikut ut kau kaum m oran orangg Mela Melayu yu seb sebag agai ai pet petan ani, i,ka kaum um Ind India ia keb keban anya yakk kkan anny nyaa seba sebaga gaii penoreh getah dan kaum Cina sebagai peniaga dan pekerja di lombong bijih timah. Bahasa pertuturan ya yang di digunakan da dalam ke kehidupan so sosial be berbeza an antara sa satu sa sama lain. Tida Tidakk terd terdap apat at kese kesepa padu duan an dan dan inte intera raks ksii anta antara ra kaum kaum yang yang melu meluas as.. Sist Siste em pen pendi didi dika kann ver verna naku kula larr den denga gann men mengg ggun unak akan an baha bahasa sa ibun ibunda da masi masing ng-m -mas asin ing. g.
Sistem pendidikan semasa penjajahan British di Tanah Melayu
Pend Pendid idik ikan an Vern Vernak akul ular ar Guna Guna Baha Bahasa sa Ibun Ibunda da Sek. Sek. Mela Melayu yu-- Neg Neg.S .Sel elat at..
Sist Siste em pen pendi didi dika kann ver verna naku kula larr den denga gann men mengg ggun unak akan an baha bahasa sa ibun ibunda da masi masing ng-m -mas asin ing. g. Sist Siste em pen pendi didi dika kann yan yangg men mengg ggun unak akan an baha bahasa sa ibun ibunda da kaum kaum masi masing ng-m -mas asin ingg seb sebag agai ai baha bahasa sa peng pengga gant ntar ar.. Brit Britis ish h menu menubu buhk hkan an sek sekol olah ah vern vernak akul ular ar Mela Melayu yu di di Nege Negeri ri-N -Neg eger erii Sel Selat at.. 14
Sek Melayu Melayu – Tlk Belanga.Belanga.- Pertama Pertama Kemudian Seberang Perai,K.Kangsar, Perai,K.Kangsar, Bt Gajah. Sek Sek .Pe .Pere remp mpua uann 188 1885 5 Kolej lej Mel Melayu ayu -Elit Elit Sek.Mela Sek.Melayu-P yu-Peringk eringkat at Renda Rendah h Guru- MP MPSI Ladang- Tamil Band Bandar ar – Tami Tamill - Bara Baratt Sukata katann - India ndia Sauda Saudaga garr Cina Cina – tubu tubuh h sek. sek. Dial Dialek ek masi masing ng-m -mai aing ng.. Enakme Enakmenn – daf daftar tar sekol sekolah. ah. Mubali Mubaligh gh Kristi Kristian an – sek Ingg. Ingg. Sek. Sek. Ingg Ingg – Eli Elitt - Band Bandar ar Sek Sek Ing Ingg. g. Ikut Ikut Engl Englan and d Univ Univer ersi siti ti Mala Malaya ya..
Sekolah Melayu Melayu pertama terletak di di Teluk Belangga,Singapura. Belangga,Singapura. Sekolah Melayu seterusnya didirikan di Seberang Prai,Kuala Kangsar dan Batu Gajah di Perak. Seko Sekola lah h Mel Melay ayuu unt untuk uk muri murid d per perem empu puan an tela telah h dib dibin inaa di di Neg Neger erii-Ne Nege geri ri Sela Selatt pad padaa tah tahun un18 1885 85.. Kolej lej Melayu layu Kua Kuala Kang Kangsa sarr ditub itubuh uhka kann seba sebaga gaii seko sekola lah h khus khusus us unt untuk golong longan an elit lit. Sekolah Sekolah Melay Melayuu ditubuhka ditubuhkann hanya hanya peringka peringkatt rendah rendah dan dan kurikulum kurikulum bersesuaian bersesuaian dengan dengan cita-c cita-cita ita Briti British sh menjadi menjadikan kan anak anak Melayu sebagai petani. Maktab Pe Perguruan Su Sultan Id Idris (M (MPSI) di ditubuhkan di di Ta Tanju ng ng Ma Malim,Per ak ak be bertujuan me melatih gu guru se sekolah Me Melayu. Pihak pengurusan ladang pula akan membiayai sekolah Tamil di kawasan ladang. Pend Pendid idik ikan an Tami Tamill dise disedi diak akan an oleh oleh kera keraja jaan an Brit Britis ish h di band bandar ar sepe sepert rtii Seko Sekola lah h Tami Tamill Vive Viveka kana nand ndaa di Sere Seremb mban an berorientasikan sistem pendidikan di negara India. Meng enggunak unakaan suk sukaatan tan pe pelaja lajara ran, n,bu buku ku dan dan ten tenaaga pe pengaj ngajaar dar darii Ind India ia ser serta meng engguna gunaka kann bah bahaasa Tami Tamill seb sebag agaai bah bahaasa penggantar. Sekol Sekolah ah Cina Cina dibi dibiaya ayaii oleh oleh saud saudaga agarr dari dari China China.Co .Conto ntohny hnya,S a,Seko ekolah lah Chung Chung Hwa Hwa (191 (1914) 4) dan dan seko sekolah lah Cina Cina Yuk Chai Chai (1926) (1926) di Kuala Pilah. Meng Menggu guna naka kann diale dialekk masin masingg-ma masi sing ng seba sebaga gaii bahas bahasaa peran peranta tara raan an mana manaka kala la guru guru,b ,buk ukuu dan suka sukata tann pelaj pelajar aran an data datang ngya ya dari China. Keraja Kerajaan an Brit British ish mewa mewarta rtakan kan Enakme Enakmenn Pendaf Pendaftar taran an Seko Sekolah lah mengaw mengawal al sega segala la akti aktivit vitii untuk untuk meny menyeka ekatt penga pengaruh ruh komuni komuniss di Sekolah Cina. Pendid Pendidika ikann Inggeri Inggeriss turut dimul dimulaka akann pada pering peringkat kat awal awal hasil hasil usaha usaha mubalig mubaligh h Kristian Kristian dan badan badan sukar sukarela ela,di ,di Tanah Tanah Melayu. Seko Sekola lah h Ingger Inggeris is dian diangg ggap ap seba sebaga gaii sekola sekolah h elit elit keran keranaa lokas lokasin inya ya terl terlet etak ak di band bandar ar dan dan pelaj pelajar arny nyaa terdi terdiri ri dari daripa pada da kalangan orang atasan. Kuri Kuriku kulu lum m sek sekol olah ah Ingg Ingger eris is disu disusu sunn ber beras asas aska kann sis siste tem m pen pendi didi dika kann di di Eng Engan and. d. Piha Pihakk Brit Britis ish h menu menubu buhk hkan an sebu sebuah ah univ univer ersi siti ti iait iaituu Univ Univer ersi siti ti Mala Malaya ya di Sing Singap apur uraa teta tetapi pi agak agak lewa lewat. t.
Perkembangan perindustrian di Tanah Melayu pada awal abad ke-20
15
Kurang Kurang maju tumpu tumpu bahan bahan mentah. mentah.
Perusahaa Perusahaann perkilanga perkilangann di Tanah Tanah Melayu Melayu tidak tidak maju kerana aktiviti ekonomi British memberi tumpuan terhadap terhadap pengeluaran bahan mentah bijih timah dan getah. Bara Barang ngan an diim diimpo port rt Hamp Hampir ir semu semuaa bar baran anga gann perk perkil ilan anga gann yan yangg dip diper erlu luka kann tel telah ah diim diimpo port rt kera kerana na bara barang ngan an perk perkil ilan anga gann tem tempa pata tann yan yangg sed sedik ikit it.. Tujuan Tujuan eksp eksport ort – kasut kasut geta getah. h. Sekto Sektorr perkilan perkilangan gan di Tanah Tanah Melayu Melayu dimaju dimajukan kan untuk untuk keperlu keperluan an eksport eksport,Sy ,Syari arikat kat Shum Shum Yip Leong Leong mndirik mndirikan an dua buah buah kilang kasut getah untuk dieksport ke China. Kasut Bata - Klang Syarikat Kasut Bata turut menu bu buhkan sebuah k ililang di Klang,Selangor. Fung Keong, Kinta Rubber Works – Terdapat juga syarikat seperti Fung Keong di Klang,Selangor Klang,Selangor dan Kinta Rubber Works di Ipoh,Perak yang menghasilkan berasaskan getah barangan berasaskan getah. United United Enginee Engineerr – kapal kapal korek korek Syarikat Syarikat United United Enginee Engineers rs pula pula telah telah mendir mendirikan ikan kilang kilang membina membina kapal korek korek ,kapal ,kapal kecil kecil dan mesin mesin memproses memproses getah. getah. Menge ngetin nana nanas. s. Peru Perusa saha haan an meng engetin tin nan nanaas dia diasa sask skaan ole oleh h se seorang rang berba erbang ngsa sa Pera Peranc ncis is berpu erpusa satt di di Jo Johor hor unt untuk uk ekspo ksport rt.. Pemodal Cina Pemodal Cina mengusahakan perusahaan mengetin nanas di Johor. Perkembangan sistem pengangkutan dan perhubungan di T anah Melayu pada awal abad ke-20
Perkembangan Lombong & Petanian Cepa Cepatt peng pengha hant ntar aran an Jln Jln Kere Kereta tapi pi Pert Pertam amaa
Perk Perkhi hidm dmat atan an utk utk Tima Timah h 1918 Keretap Keretapii ke Sempadan Sempadan Siam Siam 193 1931 ke Tim Timur 1923 1923 Sambu Sambung ng ke ke Sing Singapu apura ra Buka Buka tana anah ba baru Pela Pelabu burr lua luarr dat datan angg Muatan yg banyak Jln raya berturap Sepan Sepanjan jangg 2400 2400km km jln raya raya Kend Kender eraa aann bert bertam amba bah h Hubung Hubung Perlis Perlis - Sing Singapu apura ra
Perkembangan pesat kegiatan kegiatan perlombongan perlombongan dan dan pertanian menyebabkan perkembangan pengangkutan dan perhubungan. perhubungan. Jala Jalann kere kereta ta api api dib dibin inaa untu untukk memp memper erce cepa pattkan kan peng pengan angk gkut utan an bij bijih ih tim timah ah dar darii kawa kawasa sann perl perlom ombo bong ngan an ke ke pela pelabu buha hann untuk dieksport. Jala Jalann kere kereta ta api api yan yangg pert pertam amaa tela telah h dibi dibina na pad padaa tahu tahunn 1885 1885 unt untuk uk men mengh ghub ubun ungk gkan an Tai Taipi ping ng den denga gann Port Port Wel Weld, d,Ku Kual alaa Lumpur dengan Port Swettenhem,kawasan perlombongan perlombongan di Seremban ke Port Dickson dan di Tapah Road dengan Telok Anson. Pada Pada tahu tahun1 n190 904, 4,se semu muaa kawas kawasan an perl perlom ombo bong ngan an bijih bijih tima timah h di Perak Perak,S ,Sel elag agor or dan dan Neger Negerii Sembi Sembila lann telah telah memp mempun unya yaii perkidmatan kereta api. Jalan Jalan kereta api api yang menghubung menghubungkan kan Seberang Seberang Perai Perai dengan dengan sempadan sempadan Siam Siam telah disiapka disiapkann pada tahun tahun 1918. Pada Pada tahu tahunn 193 1931, 1,ja jala lann ke kereta reta api di bah bahaagian ian tim timuur ya yang menghu nghub bungk ungkan an Gema Gemas, s,Pa Paha hang ng dan Kel Kelan anttan ke ke se sempad mpadaan Sia Siam m telah dibina. Menjel Menjelang ang tahun tahun 1923 1923,ja ,jalan lan keret keretaa api api di Tanah Tanah Mela Melayu yu tela telah h disam disambun bungg hingg hinggaa ke Singap Singapura ura.. Pem Pembina binaaan jal jalan an ker kereta eta ap api me mengga nggala lakk kkan an pemb pembuk ukaa aann tan tanah ah-t -taanah nah ba baru di kaw kawaasan san ped pedaalama lamann unt untuk pe penana nanam man getah. tah. Di Joho Johor, r,or oran angg Ero Eropa pah h han hanya ya mela melabu burr dal dalam am peru perusa saha haan an geta getah h sel selep epas as terd terdap apat atny nyaa pem pembi bina naan an jala jalann ker keret etaa api api.. Perkhidmatan kereta api dapat membawa muatan yang banyak. Jalan raya dalam bentuk berturap dan tanah merah digunakan untuk mengangkut bijih timah dan getah ke pangkalan sungai. Menjel Menjelang ang tahun tahun 1895,S 1895,Sela elango ngorr dan dan Perak Perak mempun mempunyai yai jalan jalan raya raya sepa sepanja njang ng 2400 2400 kilo kilomet meter. er. Kegu Keguna naan an jal jalan an ray rayaa bert bertam amba bah h popu popula larr sele selepa pass peng pengen enal alan an ken kende dera raan an ber bermo moto torr pada pada tah tahun un 190 1902. 2. Antara Antara tahun tahun 1911 1911 hing hingga ga tahun tahun 1928,j 1928,jala alann raya raya yang yang menghu menghubun bungka gkann Perl Perlis is dan Singap Singapura ura siap siap dibi dibina. na. 16
Mudah Mudah hubung hubungan an Barat Barat Timur Timur Komunikas Komunikasii – Tel. Telegraf Telegraf,, pos... pos... Tamba ambah h kec kecekapa kapann
Jalan Jalan raya diant diantara ara Kuala Kuala Lumpur Lumpur dan Kuantan Kuantan turut turut dibuka dibuka bagi memud memudahk ahkan an perhubu perhubunga ngann antara antara negerinegeri-neg negeri eri di Pantai Timur. Sistem Sistem perhubung perhubungan an seperti seperti telegra telegraf,te f,telefo lefon,per n,perkhidm khidmatan atan pos,radio pos,radio dan perkhidma perkhidmatan tan udara udara diwujudkan diwujudkan akibat daripada perkembangan ekonomi. Perh Perhub ubun unggan anta antara neg nege eri-n ri-ne egeri ser serta pe perhub rhubun unggan denga ngan nega negara lua luarr dapat pat dija dijala lank nkaan denga ngan lebih ebih ceka cekapp dan dan cepat.
Sumbangan sistem pengangkutan kepada ekonomi Tanah Melayu pada awal abad ke-20
Lombong Timah Cepat pat pen pengghant hantaaran ran Hubungka Hubungkann dengan kawasan kawasan timah Hubu Hubung ng selu seluru ruh h Bahag Bahagia iann TM Pem Pembuka bukaan anT Tanah nah Get Getaah Pelabur Luar - Getah Muatan Luar Pelabuhan
Perkembangan kegiatan perlombongan bijih timah. Mempe emperc rce epatk patkan an peng engang angkut kutan biji bijih h tim timah ah dari lom lombong bong ke pel pelabu abuhan han unt untuuk die dieks kspo port rt.. Jalan Jalan keret api menghubun menghubungkan gkan semua semua kawasan kawasan perlombongan perlombongan bijih bijih timah di Perak,Sel Perak,Selango angorr dan Negeri Sembila Sembilan. n. Meng Menghu hubu bung ngka kann bahag bahagia iann timur timur,u ,uta tara ra dan dan selat selatan an Tana Tanah h Mela Melayu yu.. Pem Pembuka bukaan an tanah nah ba baru di pedal edalam amaan unt untuk pel pelad adan anggan get getaah. Menarik pelabur Eropah melabur dalam perusahaan getah. Kereta api dapat membawa muatan yang banyak. Menghubungi dengan negara luar melalui pelabuhan dengan menggunakan kapal berkuasa wap. Pelabuhan dapat dimajukan untuk mengeksport getah dan bijih timah ke Eropah.
Langkah-langkah British untuk meningkatkan perkhidmatan kesihatan di Tanah Melayu,Sabah dan Sarawak
Bina Bina Hospit spital al
Menub enubuh uhka kann hosp hospit itaal di band andar sep sepert erti di Ta Taipin ipingg dan di di Kua Kualla Lump umpur dalam lam usa usaha mengaw ngawal al waba wabakk pen penya yaki kitt berj berjan anggkit kit mudah merebak. Pusa Pusatt Kesi Kesiha hata tann Membi embina na pusa pusatt kesi kesiha hattan di lua luar band bandar ar unt untuk meng engawal wal peny enyakit akit berj berjan anggkit kit yang yang mudah udah mere mereba bak. k. Pusa Pusatt Kes Kesih ihat atan an Keci Kecill Pusa Pusatt kes kesih ihat atan an kec kecil il tur turut ut dibi dibina na di nege negeri ri-n -neg eger erii lai lain, n,mi misa salny lnyaa ter terda dapa patt 14 14 bua buah h pus pusat at kesi kesiha hata tann di di Sel Selan ango gor, r,du duaa bua buah h di Pahang dan tiga buah di Negeri Sembilan. Saba Sabah h – bina bina hosp hospit ital al Pada Pada tahu tahunn 1913 1913 beb beber erap apaa bua buah h hos hospi pita tall tel telah ah dibi dibina na di Saba Sabah, h,ia iait ituu di di dae daera rah h Jass Jassel elto ton, n,Sa Sand ndak akan an,B ,Bea eauf ufor ord, d,Ku Kuda datt dan dan Tawau. Saraw Sarawak ak – di Kuchin Kuching, g, Sri Sri Aman, Aman, Di Sarawak,perkhidmatan perubatannya perubatannya tertumpu di bahagian Kuching dan pusat perubatan kecil dibina di Sri Aman dan Sibu Sibu. Sumbangan Sumbangan orang orang Perseorang Perseorangan an Terdapat Terdapat hospit hospital al yang dibina dibina atas atas sumbangan sumbangan orang orang perseor perseoranga angann seperti seperti Hospital Hospital Tung Tung Shin di Kuala Kuala Lumpur, Lumpur,yang yang memberikan perkhidmatan kesihatan kepada pekerja lombong bijih timah yang terdiri daripada kalangan imigran China. Institut Institut Penyelidi Penyelidikan kan Peruba Perubatan tan Mendirika Mendirikann Institut Institut Penyelidik Penyelidikan an Perubatan Perubatan di Kuala Kuala Lumpur Lumpur yang membuat membuat penyeli penyelidika dikann untuk mencari mencari punca punca penyakit penyakit dan langkah pencegahan. 17
Lemb Lembag agaa Sani Sanita tary ry Jaba Jabata tann Kes Kesih ihat atan an
Lemb Lembag agaa San Sanit itar aryy d dit itub ubuh uhka kann unt untuk uk meni meniti tikb kber erat atka kann kes kesih ihat atan an awam awam teru teruta tama many nyaa di di ban banda darr-ba band ndar ar sert sertaa men menga gawa wasi si kebersihan bandar di Kuala Lumpur. Jaba Jabata tann Kes Kesih ihat atan an tel telah ah meng mengam ambi bill alih alih seba sebaha hagi gian an tuga tugass San Sanit itar aryy Boa Board rd dan dan bert bertan angg ggun ungj gjaw awab ab dala dalam m asp aspek ek kes kesih ihat atan an..
----------------------------------------------------------------------------------------
18
