Laporan Resm Pra t um K m a “ Ke uatan Me an L gan “ / Ke ompo 2 / K m a B
I.
JUDUL PERCOBAAN
: Kekuatan Medan Ligan
HARI/TANGGAL PERCOBAAN
: Rabu, 26 Oktober 2!!
III.
#ELE#AI PERCOBAAN
: Rabu, 26 Oktober 2!!
I".
TUJUAN PERCOBAAN
:
II.
!. $e%&e'a(ar) &erbe*aa+ kekuata+ %e*a+ ')a+ a+tara ')a+ a%%o+)u% *a+ a)r 2. $e+e+a' -ara %e+-ar) &a+(a+ e'o%ba+ &a*a aborba+) %ak)%u% . $e+e+a' 0ar)ab'e 1a+ %e%&e+aru) &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% ".
TINJAUAN TINJA UAN PU#TA3A
:
$eto*e $eto*e a+a')) a+a')) &ektro &ektro%etr %etr)) a*a'a a*a'a %eto*e %eto*e a+a')) a+a')) 1a+ 1a+ &a')+ &a')+ ba+1ak ba+1ak *)&aka) *) *a'a% 3)%)a a+a')), kuu+1a &a*a &ektra e'ektro%a+et)k *aera u'tra0)o'et *a+ ta%&ak. A&')ka)+1a %e')&ut) b)*a+ 3)%)a 3')+)k, 3)%)a L)+ku+a+ *a+ b)*a+4b)*a b)*a+4b)*a+ + 'a)+. 'a)+.
3eu+tu+a+ 3eu+tu+a+ *ar) %eto*e a+a')) a+a')) &ektro%etr) &ektro%etr) a*a'a a*a'a
&era'ata++1a 1a+ %u*a *)*a&at *a+ b)aa+1a -uku& %u*a *)o&era)ka+. Pr)+)& %eto*e a+a')) &ektro%etr) a*a'a 'aruta+ a%&e' %e+1era& ra*)a) e'ektro%a+et)k *a+ (u%'a )+te+)ta ra*)a) 1a+ *)era& o'e 'aruta+ a%&e' *)ubu+ka+ *e+a+ ko+e+tra) a+a')t 5at/u+ur 1a+ aka+ *)a+a'))7 *a'a% 'aruta+ a%&e'. *aera 8a 8ar+a
&a+(a+ e e'o%ba+ 5+ 5+%7
u+u
9 4 ;
b)ru
; 4 ;
)a+ )a+ 5b) 5b)ru ru4& 4&uu-at at77 ; ; 4 ;2 ;2 )(au
;2 4 ;6;
ku+)+
;6; 4 ;<
ora+1e
;< 4 62;
%era
62; 4 =
[ 11 ]
Laporan Resm Pra t um K m a “ Ke uatan Me an L gan “ / Ke ompo 2 / K m a B
Pa*a %eto*e a+a')) &ektro%etr) ter*a&at ko%&'e%e+ter 8ar+a. >ar+a4 8ar+a 1a+ a')+ ber'a8a+a+ atu a%a 'a)+ &a*a ro*a 8ar+a *)kataka+ ebaa) 8ar+a48ar+a ko%&'e%e+ter. B)ru *a+ ku+)+ a*a'a 8ar+a ko%&'e%e+ter? %era *a+ )a+ a*a'a ko%&'e%e+ter? *e%)k)a+ (ua )(au *a+ %ae+ta 5%era %u*a7. >ar+a ko%&'ek ko%&'ek a*a'a ko%&'e%e+ 8ar+a -aa1a 1a+ *)era& o'e a%&'e *a'a% &ektro%etr). #e+1a8a koor*)+a) koor*)+a) %eru&aka+ %eru&aka+ e+1a8a 1a+ teruu+ teruu+ ata ato% &uat *a+ ')a+ 5e(u%'a a+)o+ atau %o'eku' +etra' 1a+ %e+e')')+) ato% atau ke'o%&ok ato% &uat terebut7 *)%a+a ke*ua+1a *))kat *e+a+ )kata+ koor*)+a). D)t)+(au *ar) ko+e& ko+e& aa%4baa Le8), Le8), ato% &uat *a'a% e+1a8a e+1a8a koor*)+a) koor*)+a) ber&era+ ber&era+ ebaa) ebaa) aa% Le8) 5ake&tor &e+er)%a &aa+a+ &aa +a+ e'ektro+7, e*a+ka+ ')a+ ebaa) baa Le8) 5*o+or &aa+a+ e'ektro+7. 3e%a+eta+ e+1a8a ko%&'ek ko%&'ek %)a'+1a, %)a'+1a, *)te+tuka+ *ar) ba+1ak+1a e'ektro+ tak bera&a+a+ &a*a orb)ta' * ato% &uat, ak)bat *ar) kekuata+ ')a+ 1a+ %e+*eak+1a, a&aka ')a+ terebut kuat atau 'e%a. J)ka ')a+ tb kuat e'ektro+ -e+*eru+ u+tuk ber&aa+a+ 5&)+ re+*a7, ()ka ')a+ tb 'e%a e'ekto+ 'eb) uka u+tuk t)*ak ber&aa+a+ 5&)+ t)+)7. #e+1a8a ko%&'ek *a&at beru&a +o+4)o+, kat)o+ atau a+)o+, bera+tu+ &a*a %uata+ &e+1uu++1a. $uata+ e+1a8a ko%&'ek %eru&aka+ &e+(u%'aa+ %uata+ )o+ &uat *a+ ko%&'ek/&e)e
')a++1a. ')a++1a. ko%&'ek.
J)ka
e+1a8a ko%&'ek ko%&'ek
B)'a+a+
[ 22 ]
koor*)+a)
ber%uata+
&a*a
e+1a8a
*)ebut
)o+
ko%&'ek
Laporan Resm Pra t um K m a “ Ke uatan Me an L gan “ / Ke ompo 2 / K m a B
%e+1ataka+ ba+1ak+1a ')a+ 1a+ %e+e')')+) ato% atau eke'o%&ok ato% &uat e)+a %e%be+tuk ko%&'ek 1a+ tab)'. B)'a+a+ koor*)+a) 6, berart) ba+1ak+1a ')a+ 1a+ %e+e')')+) ber(u%'a 6. B)'a+a+ koor*)+a) et)a& ato% &uat ber)@at ka *a+ karater)t)k bera+tu+ &a*a )@at a'a%)a 'oa%, kea*aa+ ok)*a), *a+ ')a+4')a+ 'a)+ *a'a% %o'eku'. A+tara ato% &uat *e+a+ ')a++1a terubu+ o'e )kata+ koor*)+a), a+1a a'a atu &)ak 1a)tu ')a+ 1a+ %e+1u%ba+ka+ &aa+a+ e'ektro+ u+tuk *)u+aka+ bera%a, &er&)+*aa+ kera&ata+ e'ektro+ &u+ ter(a*) *ar) ')a+ ke ato% &uat. Na%u+, ()ka kera&ata+ e'ektro+ terebar %erata *)aa+tara ke*ua+1a, %aka )kata+ ko0a'e+ e(at)&u+ aka+ terbe+tuk. Reak) &e%be+tuka+ e+1a8a ko%&'ek *a&at *)ru%uka+ ebaa) ber)kut : $ +L
$L+
*)%a+a, $ )o+ 'oa% L ')a+ 1a+ %e%&u+1a) &aa+a+ e'ektro+ beba + b)'a+a+ koor*)+a) e+1a8a ko%&'ek 1a+ terbe+tuk 5b)aa+1a 2, , *a+ 67. Ber*aarka+ ba+1ak+1a &aa+a+ e'ektro+ 1a+ *)*o+orka+, ')a+ *a&at *)ke'o%&okka+ %e+(a*), a.
Ligan Monodentat 1a)tu ')a+ 1a+ a+1a %a%&u %e%ber)ka+ atu &aa+
e'ektro+ ke&a*a atu )o+ 'oa% &uat *a'a% e+1a8a koor*)+a). $)a'+1a : )o+ a')*a, H2O *a+ NH. b. Ligan Bidentat 1a)tu ')a+ 1a+ %e%&u+1a) *ua ato% *o+or e)+a %a%&u %e%ber)ka+ *ua &aa+ e'ektro+. Da'a% &e%be+tuka+ )kata+ koor*)+a), ')a+ b)*e+tat aka+ %e+a)'ka+ truktur -)+-)+ *e+a+ )o+ 'oa%+1a 5er)+ *)ebut -)+-)+ ke'at7. L)a+ b)*e+tat *a&at beru&a %o'eku' +etra' 5e&ert) *)a%)+, *)@o@)+, *)u'@)t7 atau a+)o+ 5C2O24, #O24, O2247.
[ 33 ]
-.
Ligan Polidentat 1a)tu ')a+4')a+ 1a+ %e%)')k) 'eb) *ar) *ua ato% *o+or.
L)a+ )+) *a&at *)ebut tr), tetra, &e+ta, atau eka*e+tat, bera+tu+ &a*a (u%'a ato% *o+or 1a+ a*a. L)a+ &o')*e+tat t)*ak e'a 'u %e+u+aka+ e%ua ato% *o+or+1a u+tuk %e%be+tuk )kata+ koor*)+a). $)a'+1a : EDTA ebaa) eka*e+tat %u+k)+ a+1a %e+u+aka+ atau ; ato% *o+or+1a bera+tu+ &a*a ukura+ *a+ tereok)%)a ko%&'ek. Ber*aarka+
(e+)
)kata+
koor*)+a)
1a+
terbe+tuk,
')a+
*a&at
*)ke'o%&okka+ ebaa) ber)kut. a.
L)a+ 1a+ t)*ak %e%&u+1a) e'ektro+ eua) u+tuk )kata+ *a+ orb)ta' koo+ 4
24
e)+a )kata+ 1a+ terbe+tuk a+1a )kata+ , e&ert) H , NH, #O , atau RNH2. b.
L)a+ 1a+ %e%&u+1a) *ua atau t)a &aa+ e'ektro+ beba 1a+ e'a)+ %e%be+tuk )kata+ , (ua *a&at %e%be+tuk )kata+ *e+a+ )o+ 'oa%, e&ert) 4
24
4
24
24
N , O , OH , # , NH , R 2#, R 2O, NH2, *a+ )o+ be+e+a. -.
L)a+ 1a+ %e%)')k) orb)ta' 4a+t))kata+ koo+ *e+a+ t)+kata+ be+e+ re+*a 1a+ *a&at %e+er)%a e'ektro+ 1a+ or)e+ta)+1a eua) *ar) 'oa%, 4
e&ert) CO, R P, CN , &1, *a+ a-a-. *.
L)a+ 1a+ t)*ak a*a &aa+a+ e'ektro+ beba+1a, teta&) %e%)')k) e'ektro+ )kata+4, e&ert) a'ke+a, a'ku+a, be+e+a, *a+ a+)o+ )k'o&e+ta*)e+)'.
e.
L)a+ 1a+ %e%be+tuk *ua )kata+ *e+a+ *ua ato% 'oa% ter&)a *a+ 4
24
ke%u*)a+ %e%be+tuk (e%bata+. #ebaa) -o+to, OH , O , CO. 5Nur1o+o, 27 Teor) %e*a+ kr)ta' %e+a+a& ba8a )kata+ a+tar )o+ 'oa% *a+ ')a+ a*a'a e&e+u+1a )o+)k. De+a+ kata 'a)+, )+terak) a+tara ')a+ *a+ )o+ 'oa% a*a'a )+terak) e'ektrotat)k. Io+ 'oa% *)a+a& ber%uata+ &o)t)@ e*a+ka+ ')a+ %eru&aka+ &art)ke' ber%uata+ +eat)@.
Gambar B.1 Kelima orbital d
J)ka ')a+ 51a+ *)au%)ka+ ber%uata+ +eat)@7 %e+*ekat, %aka aka+ ter(a*) ke+a)ka+ t)+kat e+er) orb)ta' * )o+ 'oa% ak)bat to'aka+ a+tara %e*a+ +eat)@ ')a+ *a+ e'ektro+ orb)ta' *, teta&) t)+kat e+er) ke')%a orb)ta' * %a) *ee+erate. 3are+a or)e+ta) ')a+ tera*a& 'oa% berbe*a be*a 5e&ert) or)e+ta ) ke ara oktae*ra', tetrae*ra'7, %aka a1a 1a+ *)a'a%) o'e t)a& orb)ta' t)*ak e'a'u a%a. Ha' )+)'a 1a+ %e+1ebabka+ &o'a &e%be'aa+ t)+kat e+er) orb)ta' * 1a+ berbe*a4be*a u+tuk t)a& be+tuk eo%etr). 1. Oktahedral Pa*a oktae*ra', orb)ta' e*a+ka+ orb)ta' *a+
*a+
bera*a&a+ 'a+u+ *e+a+ ')a+,
t)*ak bera*a&a+ 'a+u+. Ak)bat+1a, e+er) &ote+)a'
ak a+ +a)k ak)bat to'aka+ *e+a+ ')a+ *a+ e+er)
berkura+ kare+a kura++ua to'aka+ *e+a+ ')a+. Orb)ta'
*a+
&a*a t)+kat 1a+ 'eb) t)+) *)+a%aka+ orb)ta' e e*a+ka+ orb)ta' 1a+ %e%)')k) e+er) 1a+ 'eb) re+*a *)+a%aka+ orb)ta' t 2.
ak a+ 1a+ ber a*a
Ga%bar B.2.5a7 or)e+ta) orb)ta' * *a+ ')a+ &a*a ko%&'ek oktae*ra'? 5b7 &o'a &e%be'aa+ &a*a o-tae*ra'.
2. Tetrahedral
Pa*a tetrae*ra', orb)ta' *a+
'eb) ber)+terak) 'a+u+ *)ba+*)+ka+ *e+a+
e)+a e+er) orb)ta'
aka+ turu+.
aka+ +a)k e*a+ka+ e+er)
*a+
Ga%bar B..5a7 or)e+ta) orb)ta' * *a+ ')a+ &a*a ko%&'ek tetrae*ra'? 5b7 &o'a &e%be'aa+ &a*a tetrae*ra' 3. Bujur sangkar
Gambar B.4.(a) orientasi orbital d dan ligan pada kompleks bujur sangkar; (b) pola pembelahan pada bujur sangkar (Kunarti,!!")
Hara ! * *a&at bear atau ke-)'. J)ka ! * ke-)', %aka *)butuka+ e*)k)t e+er) u+tuk %e+)) e'ektro+ ke orb)ta' e. Ak)bat+1a e'ektro+ -e+*eru+ %e+)) orb)ta' e *)ba+*)+ka+ ber&aa+a+ ter'eb) *au'u. 3o+*)) )+) *)+a%aka+ %e*a+ 'e%a. J)ka ! * bear, %aka e')) e+er) (ua bear atau *)butuka+ ba+1ak e+er) u+tuk %e+)) e'ektro+ ke orb)ta' e. E'ektro+ -e+*eru+ ber&aa+a+ ter'eb) *au'u ebe'u% %e+)) orb)ta' e. 3o+*)) e&ert) )+) *)+a%aka+ %e*a kuat. Hara ! * *)&e+aru) o'e bebera&a @aktor, *)a+tara+1a.
1. Muatan ion logam $ak)+ ba+1ak %uata+ )o+,%ak)+ bear &u'a ara ! D +1a,kare+a %ak)+ ba+1ak %uata+ )o+ 'oa% %aka %ak)+ bear &u'a u+tuk %e+ar)k ')a+ 'eb) *ekat. Ak)bat+1a &e+aru ')a+ %ak)+ kuat e)+a &e%be'aa+ orb)ta' %ak)+ bear. 2. Jenis Ion pusat Loa% 'oa% 1a+ ter'etak &a*a atu &er)o*e, ara ! *+1a t)*ak ter'a'u berbe*a. U+tuk atu o'o+a+, #e%ak)+ keba8a, ara+1a aka+ e%ak)+ bear. 2
2
2
2
2
$+ F N) F Co F e F " F e F Co F $+ F Co F R F Ru F P* F Ir F Pt
3. Ligan Ber)kut a*a'a *eret &ektrok)%)a. 4
4
4
4
4
4
4
24
4
4
I F Br F #CN C' F F OH NO F C2O F H2OFC# F EDTA F NH &1r e+F 4
&e+ F CN CO #e%ak)+ kuat ')a++1a, %aka ! * (ua aka+ e%ak)+ bear. J)ka ! * ke-)', %aka ')a++1a a*a'a ')a+ 'e%a. L)a+ 1a+ kuat *a&at %e+a+t)ka+ ')a+ 1a+ 'eb) 'e%a.
"I.
CARA 3 ER JA Labu ukur 1 Larutan #u
$
!,1 M
- D)&)&et 2 %' - D)%aukka+ 'abu ukur ! %' - D)e+-erka+ *e+a+ a)r a%&a) ta+*a bata Larutan ion #u
$
!,! M
- D)ukur aborba+)+1a - D)buat ra@)k *a+ *)te+tuka+ &a+(a+ e'o%ba+ &a*a aborba+) %a)%u% %borbansi
Labu ukur Larutan ion #u
-
$
!,1 M
D)&)&et 2 %' D)%aukka+ 'abu ukur ! %'
; %' a%%o+)u% ! $
-
D)e+-erka+ *e+a+ a)r a%&a) ta+*a bata
Larutan ion #u
$
dalam &uran ammonium 1 M ('!'!)
- D)ukur aborba+)+1a - D)buat ra@)k *a+ *)te+tuka+ &a+(a+ e'o%ba+ &a*a aborba+) %a)%u% %bsorbansi
Labu ukur Larutan ion #u
$
!,1 M
- D)&)&et 2 %' - D)%aukka+ 'abu ukur ! %' 'aruta+ a%%o+)u% !$ 2,; %'
- D)e+-erka+ *e+a+ a)r a%&a) ta+*a bata $
Larutan ion #u dalam &uran ammonium 1M ("'')
- D)ukur aborba+)+1a - D)buat ra@)k *a+ *)te+tuka+ &a+(a+ e'o%ba+ &a*a aborba+) %a)%u%
%bsorbansi
"II. NO
HA#IL PENGA$ATAN PERLA3UAN
HA#IL
DUGAAN/REA3#I
3E#I$PULAN
PE NGA$ATAN !.
Labu ukur ! 2
Laruta+ Cu ,! $
- D)&)&et 2 %' - D)%aukka+ 'abu ukur ! % '
- D)e+-erka+ *e+a+ a)r a%&a) ta+*a bata
2
Laruta+ )o+ Cu ,2 $
- D)ukur aborba+)+1a - D)buat ra@)k *a+ *)te+tuka+ &a+(a+ e'o%ba+ &a*a aborba+) %a)%u%
Aborba+)
2
4 'ar.)o+ Cu ,!$: b)ru57 (er+) 4 aua*e: tak ber8ar+a 2 4 'ar.)o+ Cu aua*e: b)ru ke)(aua+ (er+) 5+%7 Aborba+) = ,;9 =2 ,<< = ,!22 =6 ,! =9 ,!6 9 ,!69 92 ,!= 9 ,!= 96 ,!69
2
Cu 6H2O 2 KCu5H2O76
Pa*a 'abu ukur I/ 'aruta+ A &a+(a+ e'o%ba+ 1a+ *)&ro'e a*a'a 92 +%
2.
Labu ukur 2 Laruta+ )o+ Cu ,! $
2
-
D)&)&et 2 %' - D)%aukka+ 'abu ukur ! %' ; %' a%%o+)u% !$
- D)e+-erka+ *e+a+ a)r a%&a) ta+*a bata
Laruta+ 2
)o+ Cu *a'a% -a%&ura
- D)ukur aborba+)+1a - D)buat ra@)k *a+ *)te+tuka+ &a+(a+ e'o%ba+ &a*a aborba+) %a)%u% Aborba+)
2
4 'ar.)o+ Cu ,!$: b)ru57 (er+) 4 aua*e: tak ber8ar+a 4 'ar.a%%o+)u% !$: tak ber8ar+a 2 4 'ar.)o+ Cu ,!$ aua*e 'ar.a%%o+)u%: b)ru 57 (er+) 5+%7 Aborba+) ;; ,;9! ;= ,=< ;< ,9 6! ,9 6 ,92 6; ,=< 6= ,=!< 6< ,69 =! ,;6! = ,=
2
Cu 6H2O NH Pa*a 'abu ukur 2 KCu5H2O76 II/ 'aruta+ B NH KCu5H2O7 &a+(a+ 2 5NH72 e'o%ba+ 1a+ *)&ro'e a*a'a 6! +%
.
Labu ukur Laruta+ )o+ 2 Cu ,! $
2
- D)&)&et 2 %' - D)%aukka+ 'abu ukur ! %' 'aruta+ a%%o+)u% !$ 2,; %'
- D)e+-erka+ *e+a+ a)r a%&a) ta+*a bata 2
Laruta+ )o+ Cu *a'a% -a%&ura+ a%%o+)u% !$ 5=;:2;7
- D)ukur aborba+)+1 a - D)buat ra@)k *a+ *)te+tuka+ &a+(a+ e'o%ba+ &a*a aborba+) %a)%u%
Aborba+)
4 'ar.)o+ Cu ,!$: b)ru57 (er+) 4 'ar.a%%o+)u% !$: tak ber8ar+a 5+%7 Aborba+) ;; ,;;2 ;= ,=! ;< ,=6 6! ,=<9 6 ,=9 6; ,=6 6= ,69< 6< ,6= =! ,;6
2
KCu5H2O76 NH KCu5H2O7 2 5NH72
Pa*a 'abu ukur III/ 'aruta+ C &a+(a+ e'o%ba+ 1a+ *)&ro'e a*a'a 6! +%
"III.
ANALI#I# *a+ PE$BAHA#AN Pa*a &er-obaa+ kekuata+ %e*a+ ')a+ ka') )+) bertu(ua+ u+tuk %e+etau) *a+ %e%aa%) teor) %e*a+ kr)ta' *a+ %a%&u %e%be*aka+ kekuata+ %e*a+ a+tara ')a+ a%%o+)a *a+ a)r. Pa*a &er-obaa+ ka') )+) *)'akuka+ 0ar)a) 'aruta+ 1a+ aka+ *)a+a')) *e+a+ %e+u+aka+ &ektro@oto%eter *e+a+ ra+e &a+(a+ e'o%ba+ ;;49; +% *a+ )+ter0a' 1a+ *)u+aka+ u+tuk %a)+4%a)+ 0ar)a) a*a'a a%a 2 +%. "ar)a) 1a+ *)be*aka+ a*a'a ka*ar a%%o+)a 5NH 7 *a'a% 'aruta+, u+tuk 2
'aruta+ A ter*)r) *ar) 'aruta+ Cu 'aruta+ Cu
2
2 %L *a+ a)r eba+1ak 9 %L. Laruta+ B ter*)r) *ar)
5;:;7, ter*)r) *ar) 2 %L, a%%o+)a 2.; %L, *a+ a)r eba+1ak ;.; %L.
Laruta+ C ter*)r) *ar) 'aruta+ Cu
2
5=;:2;7, ter*)r) *ar) 2 %L, *a+ a%%o+)a ; %L, *a+
a)r eba+1ak = %L. Laruta+ a%%o+)a 5NH 7 *a+ Cu
2
*)u+aka+ ebaa) baa+ uta%a
&er-obaa+ kare+a aka+ %e%be+tuk e+1a8a ko%&'ek. #ete'a terbe+tuk 0ar)a)
'aruta+,
t)a&4t)a& 'aruta+ ke%u*)a+ *)ukur
aborba+)+1a *e+a+ &ektro@oto%eter *a+ ke%u*)a+ *)&ero'e *ata +)'a) aborba+) u+tuk %a)+4%a)+ )+ter0a'. Dar) *ata terebut *)buat ra@)k &a+(a+ e'o%ba+ 0 aborba+) *a+ *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 1a+ %e+a)'ka+ aborba+) %ak)%u%. Dar) &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% +)'a) ! D *a&at *)ketau) *e+a+ ru%u ebaa) ber)kut:
Dar) +)'a) D terebut *a&at *)te+tuka+ kekuata+ ')a+ *ar) a)r *a+ a%%o+)a. U+tuk 'aruta+ b'a+ko, 'aruta+ b'a+ko a*a'a 'aruta+ 1a+ ko%&o))+1a a%a e&ert) 'aruta+ 1a+ *)a+a')) +a%u+ ta+&a a%&e' 1a+ *)a+a')). U+tuk &er-obaa+ )+) 'aruta+ b'a+ko+1a a*a'a a)r. #ebe'u% a%&e' *)ukur aborba+)+1a, &er'u *)ukur ter'eb) *au'u aborba+) 'aruta+ b'a+ko. Laruta+ b'a+ko *e+a+ aborba+) +o' *a+
tra+%)ta+) !M 5t)*ak %e+1era& ra*)a)7, *)u+aka+ ebaa) ta+*ar u+tuk %e+ukur aborba+) ko%&'ek. 1. *ada Larutan %
Pa*a 'aruta+ A, 'a+ka &erta%a a*a'a %e+e+-erka+ 2 %L 'aruta+ Cu $ *e+a+ aua*e &a*a 'abu ukur ! %L e)+a terbe+tuk Cu
2
2
,!
,2 $. >ar+a
1a+ terbe+tuk *a'a% 'aruta+ a*a'a b)ru 57 (er+) 5a%&)r e%ua ko%&'ek bear+1a ara D a%a *e+a+ e+er) 1a+ @rekue+) ter'etak &a*a &e-tra *aera ta%&ak, kare+a a*a ka)ta+ a+tara 8ar+a *e+a+ @rekue+) %aka 8ar+a uatu ko%&'ek bera+tu+ &a*a @rekue+) 1a+ *)era&. >ar+a ko%&'ek a*a'a ko%&'e%e+ 8ar+a -aa1a 1a+ *)era&. #e)+a ket)ka ko%&'ek ber8ar+a b)ru %aka ko%&'ek terebut %e+1era& 8a+a ko%&'e%e++1a, 1ak+) ()+a *e+a+ &a+(a+ e'o%ba+ ek)tar 6! +%7. #e)+a
terbe+tuk
e+1a8a
ko%&'ek
ekauote%baa5II7 *)%a+a ato% &uat+1a a*a'a )o+ Cu
2
atau *a+ ')a++1a a*a'a a)r.
Dar) +a%a e+1a8a terebut *a&at *)ketau) ba8a b)'a+a+ koor*)+a) u+tuk Cu a*a'a 6 eua) *e+a+ ba+1ak+1a ')a+ 1a+ *))kat ,*e+a+ reak) ebaa) ber)kut:
2
2
H)br)*)a) 1a+ ter(a*) a*a'a & * . Be+tuk eo%etr) u+tuk )br)*)a) (e+) )+) a*a'a oktae*ra'. Pa*a 'aruta+ A &a+(a+ e'o%ba+ 1a+ *)&ero'e a*a'a 92 +% 5eua) *e+a+ tab'e Pe%ba)a+ *aera U"4"))be' *a+ *)*a&at e+er) ! D a*a'a kka'/%o'. Reak) 1a+ ter(a*) &a*a &er-obaa+ )+):
. *ada Larutan B 2
Pa*a 'aruta+ B, 'a+ka &erta%a %e+-a%&urka+ 2 %L Cu , ; %L a%%o+)a *a+ a)r *a'a% 'abu ukur ! %L. Laruta+ )+) %e+a)'ka+ 8ar+a b)ru 57 (er+). >ar+a 1a+ terbe+tuk *a'a% 'aruta+ a*a'a b)ru 57 5ko%&'ek ber8ar+a b)ru %aka ko%&'ek terebut %e+1era& 8a+a ko%&'e%e++1a a*a'a ()+a *e+a+ &a+(a+ e'o%ba+ ek)tar 6! +%7. Pa*a 'aruta+ )+), a%%o+)a *a+ a)r a*a'a ')a++1a. #e+1a8a ko%&'ek 1a+ terbe+tuk a*a'a KCu5H2O75NH7
2
, tetraa%)+*)auote%baa5II7. Reak) 1a+
ter(a*) a*a'a :
kare+a ter*a&at ')a+ H 2O *a+ ')a+ NH , %aka
Dar) orb)ta' *) ata, *)ketau) )br)*)a) KCu5H2O75NH7
2
2
a*a'a & * *e+a+
eo%etr) oktae*ra'. Perbe*aa+ *e+a+ 'aruta+ &erta%a a*a'a &a*a 'aruta+ B )+), e+er) ! D aka+ 'eb) bear 1a)tu kka'/%o'. Pa+(a+ e'o%ba++1a 'eb) ke-)' 1a)tu 6! +% eua) tab'e Pe%ba)a+ *aera U"4"))be' +)'a) &a+(a+ e'o%ba++1a
%ak)%u% 6! kare+a 8ar+a 1a *)era& &a*a 'aruta+ II )+) a*a'a ()+a e)+a &a*a &a+(a+ e'o%ba+ )+) a%&'e %e+1era& %ak)%a' )+ar 1a+ *)te%baka+ *ar) &ektro@oto%eter. . Larutan #
Laruta+ C *e+a+ &erba+*)+a+ a+tara a%%o+)a *e+a+ a)r 52;:=;7. Pe+a%baa+ ka*ar a%%o+)a 1a+ ber'eb) )+) aka+ %e+)+katka+ bear+1a +)'a) aborba+) 5*)')at &a*a a)' &er-obaa+7. Pa+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 1a+ *)&ero'e a*a'a 6! +%. #ete'a *)'akuka+ &er)tu+a+ *)&ero'e bear e+er) ! D a*a'a kka'/%o'. >ar+a 1a+ terbe+tuk &a*a 'aruta+ C )+) a*a'a b)ru, berart) 8ar+a 1a+ *)era& a*a'a ()+a. 5ko%&'ek ber8ar+a b)ru %aka ko%&'ek terebut %e+1era& 8a+a ko%&'e%e++1a a*a'a ()+a *e+a+ &a+(a+ e'o%ba+ ek)tar 6! +%7. Pa*a 'aruta+ )+), a%%o+)a *a+ a)r a*a'a ')a++1a. #e+1a8a ko%&'ek 1a+ terbe+tuk a*a'a KCu5H2O75NH72
2
, tr)a%)+tr)auote%baa5II7 . Reak) 1a+
ter(a*) a*a'a :
kare+a ter*a&at ')a+ H 2O *a+ 2 ')a+ NH , %aka:
2
2
Dar) orb)ta' *) ata, *)ketau) )br)*)a) KCu5H2O75NH72 a*a'a & *
*e+a+ eo%etr) oktae*ra'. Perbe*aa+ *e+a+ 'aruta+ &erta%a a*a'a &a*a 'aruta+ B)+), e+er) ! D aka+ 'eb) bear 1a)tu kka'/%o'. Pa+(a+ e'o%ba++1a 'eb) ke-)' 1a)tu 6! +% eua) tab'e Pe%ba)a+ *aera U"4"))be' +)'a) &a+(a+ e'o%ba++1a %ak)%u% 6! kare+a 8ar+a 1a *)era& &a*a 'arta+ II ) +) a*a'a ()+a e)+a &a*a &a+(a+ e'o%ba+ )+) a%&'e %e+1era& %ak)%a' )+ar 1a+ *)te%baka+ *ar) &ektro@oto%eter.
O'e kare+a )tu &a+(a+ e'o%ba+ a+tara 'aruta+ B *a+ 'aruta+ C a*a'a a%a 1a)tu 6! +%, ()ka *)(e'aka+ %e'a'u) ko+@)ura) e'e-tro+ *a+ )br)*)a) %aka ket)ka &e+a%baa+ ka*ar a%%o+)a e)+a ter(a*) &e+a+t)a+ ')a+ &a*a e+1a8a ko%&'ek. 3are+a &e+a+t)a+ a*a'a a%a4a%a ')a+ +etra' 5H2O *a+ NH7 %aka t)*ak aka+ %eruba )@at *ar) e+1a8a ko%&'ek, e)+a t)*ak aka+ %e%&e+aru) +)'a) &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u%.
I.
3E#I$PULAN Ber*aarka+ &rakt)ku% 1a+ ka%) 'akuka+ *a&at *))%&u'ka+ ebaa) ber)kut : !. A%%o+)a %eru&aka+ ')a+ 1a+ 'eb) kuat *)ba+*)+ka+ a)r 5! D NH ! D a)r7. 2. Ber*aar *ata 1a+ *)&ero'e *)buat ra@)k 0 A *a+ *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 1a+ %e+a)'ka+ aborba+) %ak)%u%. Pa*a Labu &erta%a *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 92 +% Pa*a Labu ke*ua *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 6! +% Pa*a Labu ket)a *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 6! +% . "ar)abe' 1a+ %e%&e+aru) &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% a*a'a a*a+1a ')a+ *a'a% 'aruta+ terebut? ba)k *)')at &a*a (e+)+1a erta ko%&o)) ')a+ *a'a% 'aruta+.
.
JA>ABAN PERTANAAN 1. Jelaskan perbedaan kekuatan medan ligan antara ligan ammonium dengan air L)a+ a)r %e%)')k) e+er) ,9; kka'/%o' 1a+ 'eb) re+*a *ar)&a*a a%o+)a, 1a)tu 6,9= kka'/%o'. Ha' )+) *)ebabka+ o'e ')a+ H 2O 1a+ ber)@at ebaa) ')a+ 'e%a. L)a+ 'e%a *a'a% ko%&'ek %e+1ebabka+ e'ektro+ %e%)')k) &)+ t)+) 5 high spin7 &a*a t)+kat e+er) e, kare+a &a*a )o+ Cu5II7 e'ektro+ *) orb)ta' * 'eb) %u*a *)te%&atka+ &a*a ara e+er) orb)ta' 1a+ 'eb) t)+) ebaa) e'ektro+ u+1) 5t)*ak
ber&aa+a+7 *ar)&a*a *)te%&atka+ &a*a ka%ar orb)ta' 1a+ a%a, +a%u+ ebaa) e'ektro+ ber&aa+a+. #ebab &a*a ka%ar 1a+ a%a aka+ ter(a*) a1a to'ak %e+o'ak a+tara *ua e'ektro+ ()ka aka+ ber&aa+a+. O'e kare+a e+er) u+tuk to'ak %e+o'ak 5P7 'eb) bear *ar)&a*a ara ! D, (utru a*a )+terak) t)+kat e+er) ata *e+a+ e+er) ba8a %e+1ebabka+ (arak t 2 *a+ e %e+(a*) 'eb) &e+*ek e)+a e+er) ! D %e+(a*) 'eb) ke-)'.
2. Tuliskan reaksi !ang terjadi pada per"oaan tersebut
KCu5H2O76
2
NH
KCu5H2O75NH7L
2
KCu5H2O76
2
NH
KCu5H2O75NH72 H2O
H2O
2
3. #aktor$%aktor apakah !ang mempengaruhi &arna ion kompleks logam transisi' >ARNA 3O$PLE3# LOGA$ TRAN#I#I >ar+a48ar+a -era 1a+ ter')at &a*a keba+1aka+ e+1a8a koor*)+a) *a&at *)(e'aka+ *e+a+ teor) %e*a+ kr)ta' )+). J)ka orb)ta'4* *ar) ebua ko%&'ek ber&)a %e+(a*) *ua ke'o%&ok e&ert) 1a+ *)(e'aka+ *) ata, %aka ket)ka %o'eku' terebut %e+1era& @oto+ *ar) -aa1a ta%&ak, atu atau 'eb) e'ektro+ 1a+ bera*a *a'a% orb)ta' terebut aka+ %e'o+-at *ar) orb)ta'4 * 1a+ bere+er) 'eb) re+*a ke orb)ta'4* 1a+ bere+er) 'eb) t)+), %e+a)'ka+ kea*aa% ato% 1a+ terek)ta). Perbe*aa+ e+er) a+tara ato% 1a+ bera*a *a'a% kea*aa+ *aar *e+a+ 1a+ bera*a *a'a% kea*aa+ terek)ta) a%a *e+a+ e+er) @oto+ 1a+ *)era& *a+ berba+*)+ terba')k *e+a+ e'o%ba+ -aa1a. 3are+a a+1a e'o%ba+4e'o%ba+ -aa1a 57 terte+tu a(a 1a+ *a&at *)era& 5e'o%ba+ 1a+ %e%)')k) e+er) a%a *e+a+ e+er) ek)ta)7, e+1a8a4e+1a8a terebut aka+ %e%&er')atka+ 8ar+a ko%&'e%e+ter 5e'o%ba+ -aa1a 1a+ t)*ak terera&7. #e&ert) 1a+ *)(e'aka+ *) ata, ')a+4')a+ 1a+ berbe*a aka+ %e+a)'ka+ %e*a+ kr)ta' 1a+ e+er)+1a berbe*a4be*a &u'a, e)+a k)ta b)a %e')at 8ar+a48ar+a
1a+ ber0ar)a). U+tuk ebua )o+ 'oa%, %e*a+ ')a+ 1a+ 'eb) 'e%a aka+ %e%be+tuk ko%&'ek 1a+ Q4+1a ber+)'a) re+*a, e)+a aka+ %e+1era& -aa1a *e+a+ 1a+ 'eb) &a+(a+ *a+ %ere+*aka+ @rekue+) . #eba')k+1a %e*a+ ')a+ 1a+ 'eb) kuat aka+ %e+a)'ka+ Q 1a+ 'eb) bear, %e+1era& 1a+ 'eb) &e+*ek, *a+ %e+)+katka+
(. )ambarlah gra%ik panjang gelombang terhadab absorbansi dari masing$masing pengamatan anda 3ur0a Labu !
[2
3ur0a Labu 2
3ur0a Labu
[2
*. +itunglah besar energ! 1, - ketiga larutan tersebut
/. -ari hasil per"obaan apa !ang dapat anda simpulkan' !.
A%%o+)a %eru&aka+ ')a+ 1a+ 'eb) kuat *)ba+*)+ka+ a)r 5! D NH ! D a)r7.
2. Ber*aarka+ *ata 1a+ *)&ero'e *)buat ra@)k 0 A *a+ *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 1a+ %e+a)'ka+ aborba+) %ak)%u%. Pa*a Labu &erta%a *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 92 +% Pa*a Labu ke*ua *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 6! +% Pa*a Labu ket)a *)&ero'e &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% 6! +% . "ar)abe' 1a+ %e%&e+aru) &a+(a+ e'o%ba+ %ak)%u% a*a'a a*a+1a ')a+ *a'a% 'aruta+ terebut? ba)k *)')at &a*a (e+)+1a erta ko%&o)) ')a+ *a'a% 'aruta+.
[2
I.
DATAR PU#TA3A A+o+)%.2!, 0imia Logam Transisi. tt & :// 888. -e%4)4tr1.or 5*)ake &a*a $)+u, Oktober 2!!, &uku' !.2 >IB7 A%ar)a, *kk. 2!!, Penuntun Praktikum 0imia norganik III U+ea &re:#uraba1a "oe', !<<, nalisis norganik 0ualitati% Makro dan emimikro, J)')* 2, Cetaka+ ke 2, 3a'%a+ $e*)a Puaka, Jakarta $a'a.2!!. 0ekuatan Medan Li gan.tt&:// b'o&ot.-o%5 *)ake &a*a %)+u Oktober 2!!, &uku' !. >IB7
[2
L!MP"R!#
[2