Republika ng Pilipinas
CENTRAL LUZON STATE UNIVERSITY Lungsod Agham ng Muñoz
Lalaki sa Dilim ni Benjamin P. Pascual: Isang Pagsusuri nina
Failyn Kaye M. Sedik Michael G. Jose Carla Lopez BSIT 2-4
Ipinasa kay:
G. Mark Christian V. De Jesus Departamento ng Filipino, Kolehiyo ng mga Sining at Agham Central Luzon State University
Fili 115 – Panitikan ng Pilipinas Abril 2016 LALAKI SA DILIM ni BENJAMIN P. PASCUAL : Isang Pagsusuri I. INTRODUKSYON Ang salitang panitikan ay mula sa salitang Latin na “litera” na nangangahulugang “letter” sa Ingles o “titik” sa Filipino. Ayon kay Honorio Azarias, ito ay nagpapahayag ng damdamin hinggil sa mga bagay-bagay sa daigdig sa pamumuhay sa lipunan at sa pamahalaan at sa kaugnayan ng kaluluwa sa bathalang lumikha. Ayon naman kay Salazar (1995), ito ay isang lakas na nagpapakilos ng alinmang uri ng lipunan. Sinabi naman ni Arrogante (1983) na ito ay talaan ng buhay, sapagkat dito naisisiwalat ng tao sa malikhaing paraan ang kulay ng kanyang buhay, ang buhay ng kanyang daigdig, ang daigdig na kanyang kinabibilangan at pinapangarap. Ang
nobela
o
kathambuhay
naman
ay
isang
mahabang kuwentong piksiyon na binubuo ng iba't ibang kabanata. Tintalakay din sa nobela ang mga pangyayari sa ating lipunan. Sa nobela natin malalaman at matatalakay ang ang mga pangyayari sa ating bansa na hindi natatalakay o nailalathala sa mga dyaryo. Dito dinadaan ng mga manunulat ang kanilang mga saloobin. Ang nobelang Lalaki sa Dilim ay maaaring mauri bilang nobela ng pangyayari, nobela ng tauhan, nobela ng romansa, at nobela ng pagbabago. II. PAMAGAT Pagkabasang-pagkabasa pa lang sa pamagat nitong “Lalaki sa Dilim” ay maiisip kaagad ang posibilidad na tungkol ito sa isang paksang may karahasan at misteryo. Batay naman sa kabuuan ng nobela, ang pamagat ay mula sa isang kakila-kilabot na pangyayaring naganap sa simula pa lamang ng kwento—isang
babaeng hirap na nga sa buhay, na dinagdagan pa ng pagkabulag nito, ay siya pang nadagdagang muli ng masalimuot na karanasan sa pagkakagahasa. Ilan ang sumusunod sa bahagi ng tekstong literal na nagpapaliwanag sa pamagat: (p. 15)
“Nanlaban ang babae, at sa kung saan sa dilim ng gabi ay isang…”
(p. 18)
“Ngayon, nagbalik uli sa isip niya ang bulag na babae na nanlaban
hanggang sa kahuli-hulihang lakas sa pagtatanggol sa sarili.” Sa
isang
banda
naman
ng
pamagat,
ang
salitang
“dilim”
ay
kinasasalaminan ng klase ng buhay ni Rafael (pangunahing tauhan) na punongpuno ng problema dulot ng mga maling desisyon. (p. 22)
“Kung wala siya sa ospital ay nakababad siya sa mga pook-aliwan na
may porno shows—striptease, live show, mga pelikula ng kabastusan.” (p. 23)
“…patungo na nga yata sa pagkatupok sa dagat-dagatang apoy ng
kamunduhan.” Nalunod siya sa kadiliman—sa kamunduhan, na siyang isa sa mga dahilan ng nagawa niyang karumihan sa babaeng bulag sa yerong bahay. III. AWTOR Si
Benjamin
P.
Pascual,
isang Pilipinong nobelista, ay ipinanganak noong Enero, 16 1928 sa Laoag, Ilocos Norte at pumanaw naman noong Hulyo 31, 1997. Isa siyang kuwentista at nobelista, pero una siyang nakilala bilang matinik na
kuwentista
bago
sineryoso
ang
pagiging
nobelista. Marami na siyang naisulat na maikling kuwento sa wikang Ilokano at nakasulat na rin ng dalawang nobela sa wikang ito. Naisalin niya sa wikang Ilokano ang Rubaiyat ni Omar Khayam. Magkasama sila ni Jose Bragado na nag-edit ng Pamulinawen, isang antolohiya ng mga tula ng 36 na makatang Ilokano. Siya ang Tagapayong Legal ng GUMIL, Metro Manila.
Nagsimula siyang sumulat noong 1950, sumubok mag-ambag sa komiks,
hanggang hiranging maging staffer ng Liwayway. Unang nailathala sa Liwayway ang “Lalaki sa Dilim” sa pamagat na “Shhhh… Ako ang Lalaki sa Dilim‟ (1976). May akda rin siyang may pamagat na “Sapalaran, WalangTanungan” (1997), isang komedya ng pagiibigan at lingguhang isineserye ng Liwayway. Nagwagi si Pascual sa Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature ng kanyang kwentong “Landas sa Bahaghari” (1965) at “Di Ko Masilip ang Langit” (1981). Nagtamo naman ng Grand Prize sa Cultural Center of the Philippines ang nobelang “Utos ng Hari” noong 1975. Tinatayang nakatapos ng 13 na nobela si Pascual, na pinakarurok marahil ang “Halik sa Apoy” (1985). Pwedeng sipating autobiograpiko ang naturang akda na umiinog sa buhay at pakikipagsapalaran ng isang lalaking manunulat. Naging Filipino seksiyon editor si Pascual sa People’s Journal Tonight noong 1981, at ngayon ay editor sa popular na Valentine Romances. Makalipas ang ilang dekadang dibdibang pagsusulat ni Pascual, kinilala ng Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL) noong 1994 ang natatanging ambag niya sa pagsusulat ng maiikling kwento, dula, at nobela. Sa edad na 69 ay hindi pa rin ito humihinto sa pagsusulat. IV. TEMA O PAKSA Ang libro ay tungkol sa isang lalaking nanggahasa ng isang babaeng hindi niya alam na isa palang bulag. Ipinapakita sa kwento kung paano nakabangon ang babae matapos ang masalimuot na pangyayari sa kanyang buhay. Ang sumusunod ay ang tema/paksa na nabanggit mismo sa libro: “Maselang usapin ang gahasa saanmang lipunan, at ipinamalas ni Benjamin P. Pascual kung gaano kabigat ang gayon sa buhay ng isang babaeng bulag at maralita. May buhay pa ba sa kabila ng pagpasok ng karahasan sa katawan at kaluluwa? At ano naman kaya ang hinaharap ng nanggahasa? Sa pambihirang bisa ng panulat ng awtor ay itinampok sa nobela ang samotsaring
pagtanaw sa gahasa: ang salapi, ang dangal, ang pighati, ang ugnayan, ang pag-asa, at ang iba pang tunggalian o kaisahan.”
V. BUOD Nagsimula ang nobela sa pag-uusap ng mag-amang Rafael Cuevas at Don Benito ukol sa nalalapit na kasal ni Rafael kay Margarita. Pinagsabihan nito ang kanyang anak na magtino na at asikasuhin na lamang ang pinatayo nitong klinika para sa mata. Sumang-ayon naman si Rafael sapagkat napag-isip-isip niya na tama rin naman ang sinasabi ng kanyang ama. Niyaya ni Nick si Rafael para pumunta sa isang bar dahil bibigyan nila si Rafael ng isang stag party sapagkat malapit na itong ikasal. Ngunit nagkainitan ang grupo nila Rafael at ilang mga kalalakihan sa bar dahil daw sa pambabastos ni Nick sa isang hostes, hanggang sa dumating ang mga pulis at naisipang tumakas ni Rafael dahil ayaw nitong masira ang apelyido niya. Paglabas niya sa kusina ng bar ay nakita niyang nasundan na pala siya ng isang pulis. Sumakay si Rafael sa isang taxi upang iligaw ang bumubuntot na pulis. Habang tinatakasan pa rin ang humahabol sa kanya, nakarating si Rafael sa isang di pamilyar na lugar. Dito ay nakita niya ang isang bahay na yero na ginawa niyang panandaliang taguan mula sa pulis. Mula sa loob ng bahay ay may narinig siyang pag-uusap—pag-uusap ng mag-inang Aling Sela at Seto na aalis muna ng bahay upang makahingi ng gamot sa ubo. Nang nakaalis ang mag-ina, umakyat siya sa bahay na yero at doo’y nakita niya ang isang dalaga, at ito’y mag-isa na lamang. Hindi na nito napigilan ang sarili dahil sa sobrang kalasingan at pinagsamantalahan na niya ang kaawaawang dalaga. Bago lisanin ni Rafael ang bahay, naisip niyang bulag pala ang babae na siyang kinaluwag ng loob niya sapagkat ligtas siya—paano nga naman kasi siya maisusumbong ng isang babaeng di naman nakakakita? Tiyempong gising pa rin pala si Don Benito nang makauwi si Rafael sa kanilang bahay. Napansin ng kanyang ama ang mga kalmot sa kanyang mukha,
pero nagdahilan na lang siyang ito’y nauntog lamang noong inihatid niya ang isa sa kanyang mga kaibigan sa bahay nito. Sa paggising ni Rafael, naalala nito ang kabalahuraang ginawa niya sa isang bulag na babae. Upang mawala ang isiping ito’y napag-isip-isip ni Rafael na dalawin na lang niya ang kanyang nobya. Nagkayayaan ang dalawang manood at kumain sa labas, ngunit hindi pa rin talaga niya maiwaksi sa kanyang isipan ang mga pangyayari sa bahay na yero. Muling pinuntahan ni Rafael ang bahay na yero upang tingnan kung ano na ang lagay ng babaeng bulag. Nakausap niya ang babae at nabighani siya sa angking kagandahan nito. Upang pasimple itong makausap, nagtanong siya kunwari kung saan ang bahay ni Nick, na kanyang kaibigan, at umalis din kaagad siya makalipas paalisin ng dalaga. Naisip ni Rafael na bigyan na lang niya ang babaeng kanyang pinagsamantalahan ng 50,000 bilang panghugas ng kasalanan sa kanyang ginawa. Pinuntahan niyang muli ang bahay at kaniyang ipinaabot sa isang bata ang pera kasama ang isang liham na nagsasabing siya ang nanggahasa. Nabanggit din sa sulat ang pagrerekomenda niya sa isang espesyalista ng matang si Rafael Cuevas—na sarili niya mismo. Dumating ang araw ng kasal ni Rafael at Margarita na siyang dinaluhan ng pamilya ng bawat partido at ng mga kaibigan nito. Nakaramdam ng pagkainis si Rafael nang halikan ni Ted—dating kasa-kasama ni Margarita—ang kamay ni Margarita, ngunit hindi na lamang niya ito pinansin at naghanda na sila para sa kanilang honeymoon sa Baguio. Naalala na naman ni Rafael ang pangyayari sa bahay na yero matapos nilang magsiping ni Margarita. Ngunit nawala ang isiping ito nang maalala niyang para siyang nadaya ni Margarita, sapagkat hindi pala siya ang nakauna rito. Pinaalalahanan na lang niya ang kanyang sarili na hindi na mahalaga ang nangyari sa nakaraan, at ang mahalaga ay kung ano sila ngayon. Nang makauwi sila, tinungo ni Rafael ang kanyang klinika upang itanong sa isang katiwalang nars kung may nagpunta bang nanay na may kasamang anak na bulag. Mayroon nga raw pumunta, ngunit wala si Rafael noon kaya
sinabihan na lang ito ng katiwalang bumalik na lang matapos ang siguro’y mga limang araw. Ang mag-ina ay dumating, matapos ang ilang araw, para i-konsulta kung makakakita pa ba si Ligaya. Sinabi ni Rafael na may posibilidad naman ngunit huwag silang aasa. Gayunpaman, nagdulot pa rin ito ng kaligayahan sa mag-ina at kanila nang pinag-usapan ang araw ng gagawing operasyon. Sa kasalukuyan din ay napatawag si Nick sa bahay ng mga Cuevas at nagkataong si Margarita ang nakasagot nito. Inanyayahan sila nitong dumalo sa binyag ng kanyang bunsong anak na sinang-ayunan naman ni Rafael sapagkat wala naman itong masasagasaang operasyon sa kanyang klinika. Sa araw ng binyag ay doon nagkakilala sina Margarita at Marina, na asawa ni Nick Dumating naman ang araw ng operasyon ni Ligaya, at nagresulta ito ng tagumpay. Pinagbilinan ni Rafael si Ligaya na huwag itong masyadong maggagagalaw at humarap lamang sa iisang direksyon upang hindi mapano ang kanyang mga mata. Kinuwento ni Aling Sela, ina ni Ligaya, ang naging karanasan ng anak nito sa pagkakagahasa. Sinabi niyang pinayuhan na nga niya si Ligaya na ipalaglag na lang ang bata, ngunit tumanggi ito dahil para rito ay kaloob ng Diyos ang nasa sinapupunan niya. Sa pagkukwentong iyon ni Aling Sela, napagkasunduan nila ni Rafael na kumbinsihin si Ligayang ipalaglag na nga lang ito dahil magiging kahihiyan pa ito ni Ligaya. Pero may paninindigan pa rin si Ligaya sa kanyang desisyong buhayin ang bata. Nagdahilan pa nga itong baka raw ang bata na ang maging daan para magpakilala sa kanya ang gumahasa sa kanya. Nagkaroon ng matinding dagok sa relasyon ng mag-asawang Rafael at Margarita nang Makita ni Rafael si Margarita na kasama ang kanyang kaibigang si Nick. Ang buong akala pa naman niyang lalaking katawagan ni Margarita sa telepono ay si Ted, ngunit sa gulat niya ay ang kaibigan pala niyang si Nick. Galit niyang inaya pauwi si Margarita at pagkauwi ay doon sila nag-usap at gumawa ng kumpromiso sa kanilang problema.
Binanggit ni Rafael ang pangyayaring ito sa kanyang ama upang humingi ng payo, at ang payo ng huli ay huwag siyang magpadala sa galit at maging mahinahon lamang siya. Ngunit nang minsang sinundan nito si Margarita sa isang hotel ay laking gulat na lamang nito na kasama na naman nito si Nick. Hindi na napigilan pa ni Rafael ang kanyang damdamin at agad niyang sinuntok si Nick. Bilang parusa kay Margarita, hindi siya pinayagan ni Rafael na lumabaslabas ng bahay. Hindi na rin siya maatim pa ni Rafael na makatabi sa pagtulog. Hindi rin sila nagpapansinan kahit sa harap ng hapag-kainan. Sa katagumpayan ng operasyon ni Ligaya, matapos lamang ang ilang linggo’y nakakakita na siyang muli! Hinatid silang mag-ina ni Rafael sa kanilang bahay at nakita nitong may pinapatayong bahay ang mag-ina, na sa isip-isip niya’y nagmula sa perang kanyang binigay rito. Isang araw ay biglang napatawag sa kanya si Aling Sela at ibinalita nitong nanganak na raw si Ligaya. Bigla-bigla namang pumunta sa bahay nila si Rafael para makita ang anak nito. Nang makita niya ang kanyang anak, naisip niyang ito na lang ang nakapag-aalis ng bigat ng problema nilang mag-asawa. Nalaman niya kay Ligaya na isinunod sa kanya ang pangalan ng sanggol—Rafael—nang dahil na rin sa laki ng naitulong niya kina Ligaya. Ngunit hindi lang ito, inaya rin siyang mag-ninong sa bata—ninong ng batang anak niya mismo! Binatikos ni Margarita si Rafael sapagkat lagi na lang itong wala sa kanyang klinika hanggang sa malaman nito na kina Ligaya pala ito pumupunta. Nag-eskandalo ito sa bahay nina Ligaya at kung ano-anong mga masasakit na salita ang pinakawalan na siyang labis na ikinasakit ng damdamin ng mag-ina. Pag-uwi ng mag-asawa, nagkasagutan ang mga ito at pilit na pinapaamin ni Margarita si Rafael ukol sa relasyon nila ng dating pasyenteng si Ligaya. Ayos lang daw kay Margarita ang ganoong bagay, na mayroong ibang kalaguyo ang bawat isa sa kanila, ngunit hindi ito sinang-ayunan ni Rafael. Ikinonsulta na ito ni Rafael sa kanyang ama at sa ama ni Margarita.
Binalikan ni Rafael sina Ligaya ngunit pinagsabihan lang siya ng huli na huwag nang pumunta sa kanila para hindi sila maging dahilan pa ng pag-aaway ng mag-asawa. Dahil nga sa alam ni Don Cuevas ang hirap na pinagdadaanan ni Rafael, idagdag pa ang paninisi nito sa sarili dahil sa mga pangyayari, ay siya nang ikinamatay ng matanda. Marami ang nakilibing at maraming nakiramay kasama na rito ang mag-inang Ligaya at Aling Sela. Labis na dinamdam ni Rafael ang mga pangyayari sa kanyang buhay at nasipan na lang niyang pumunta sa isang bar upang uminom at kumuha ng isang hostes para makalimot sa mga bagaybagay. Pagkagaling niya sa hotel ay nagpunta siya kina Ligaya kahit na siya’y lasing pa, at nang siya’y matumba sa pintuan ay agad-agad naman siyang binuhat ng mag-ina. Habang pinupunasan siya ni Ligaya ay hinatak niya ang kamay nito at saka niya ito hinalikan sa labi. Biglang naisip ni Rafael na mali ang kanyang ginawa at dahil doon ay ayaw na siyang makita pang muli ni Ligaya. Makalipas lang ang ilang araw ay nabasa ni Rafael sa dyaryong natagpuang patay sina Nick at Margarita, at ito ay kagagawan ni Marina. Nalaman naman mismo ni Rafael kay Marina na kaya nito binaril ang dalawa dahil balak ni Nick na kuhanin ang mga anak nila. Sinundan ni Marina si Nick sa kanilang bahay upang ipaglaban sana ang karapatan nito bilang ina ng mga bata, ngunit hindi nito naabutan ang asawa. Kaya kinuha na lang niya ang baril sa kanilang bahay saka niya sinundan sa hotel sila Nick, at doon niya binaril ang dalawa. Nagtapos ang kwento nang aminin ni Rafael na siya ang gumahasa kay Ligaya. Nagulat ang mag-ina sa narinig, ngunit mapapansin sa mga ikinilos ni Aling Sela na ayos lang ditong si Rafael pala ang ama ng anak ni Ligaya. Matapos umamin ay niyayang magpakasal ni Rafael si Ligaya upang panagutan ang nagawa niya at dahil sa mahal na rin kasi niya ang dalaga. Sa biruang kumpare at kumare nagwakas ang nobela. VI. MGA ISYUNG PANLIPUNAN
1. Kahirapan Ang pamilya ni Ligaya ay kabilang sa mahihirap na pamilya. Nang gabing wala siyang kasama sa kanilang bahay ay may hindi inaasahang pangyayari. Siya ay pinagsamantalahan ng isang lalaking lasing. At nang nasabi niya ito sa kanyang ina ay wala rin naman silang nagawa dahil bukod sa hindi niya nakita ang lalaki—dahil nga bulag siya—ay mahirap pa sila kaya hindi magawan ng paraan na masampahan ang kung sino mang gumahasa sa kanya. (p.12)
“Ang pinakasilong ng bahay ay ginawang tambakan ng mga lumang
abubot at kasangkapan at doo’y nakakita siya ng ilang kahoy, isang sirang bisekleta at ilang wari’y tangkal ng manok…. Ang sahig ay kawayan at sa mga puwang na niyon ay nakita niya ang paglalagos ng liwanag ng ilawang gas…” 2. Pagbubulag-bulagan Nanatili pa ring asawa ni Rafael si Margarita kahit na harap-harapan na siya nitong pinagtataksilan para lamang hindi madumihan ang kanilang dinadalang pangalan. (p.51)
“Magsasawalang-kibo siya. Hindi siya babanggit ng anuman kay
Margarita tungkol sa kanyang natuklasan…” 3. Kasakiman Si Nick, isa sa mga kaibigan ni Rafael, ay isang taong sakim at babaero. Kahit na may asawa na siya ay nagagawa pa rin niyang mambabae. Sa sobrang kasakiman ay nagawa niyang isama sa mga babae niya pati ang asawa ng kanyang kaibigan—si Margarita. (p.127)
“At nakita niya si Margarita, nakatawa pa ring kausap ang kaharap na
lalaki. Nakapaharap sa kanya si Margarita, nakatawa pa ring kausap ang lalaki ang nakatalikod… Ang lalaki ay hindi si Ted. Ang lalaki ay ang kanyang kaibigang si Nick.” 4. Paghihiganti
Matapos bantaan ni Nick si Marina na kukunin niya ang kanilang anak ay nagalit ang huli sa kanyang asawa, at dulot ng galit na ito ay nagawang tapusin ni Marina ang buhay nina Nick at Margarita. (p.234)
“…nang makita ko sila sa masamang ayos e pinaputukan ko…”
VII. WIKA Ang wikang ginamit sa nobela ay impormal sapagkat karamihan sa mga ginamit na salita ay kolokyal at balbal. Napatunayan ito ng mga sumusunod na sipi: (p.7)
“Naka-table ako, mister.”
(p. 7)
“Sori, ha?”
(p. 22)
“Kung wala siya sa ospital ay nakababad siya sa mga pook-aliwan na
may porno shows—striptease, live show, mga pelikula ng kabastusan.” (p. 95)
“Akalain mo! Stag party ‘yon para sa kanya. Ang balak naming ni Nick
e bigyan siya ng bebot. Ang tinanggap niya e pasa sa katawan!” VIII. BISANG PAMPANITIKAN A. Bisa sa Isip Maiisip ng sino mang mambabasa na ang nobela ay nagpapakita ng iba’tibang katangian ng mga Pilipino. Isa na rito ang pagkikimkim na lamang ng lahat ng problema, ngunit kapag hindi na nila nakayanan ay bigla-bigla na lang masisira ang pasensya nila at lalabas ang matagal nang tinatagong sama ng loob. Maiisip din na kapag nakagawa ng kasalanan, maaari mo pa itong mapalitan ng mga tamang ala-ala sa pamamagitan halimbawa ng paghuhugas ng kasalanan. B. Bisa sa Damdamin
Kikintal sa damdamin ng mga mambabasa ang mga pangyayari sa nobela, kung saan makakaramdam ka ng lungkot, awa, saya, paghihinagpis, inis, galit at iba pa na para bang mga pangyayari sa totoong buhay. Makakaramdam ng lungkot at awa dahil sa kalagayan ni Ligaya, at nang siya’y magahasa ay siya namang nakapagdulot ng galit at awa sa bumabasa ng nobela. Totoong nakakainis ang ilang bahagi ng nobela dahil sa hindi ito umaayon sa kagustuhan ng isang mambabasa. Pero, sa kabila ng lahat ng ito, nakatutuwa pa rin dahil sa naging maganda ang pakikitungo nina Rafael at ng mag-inang Aling Sela at Ligaya sa isa’t-isa, at lalo naman nang magtapos ito nang natanggap ng mag-ina na si Rafael ang ama ng anak ni Ligaya. C. Bisa sa Kaasalan Nakaapekto ang akda pagdating sa asal sa mga bagay na nakakainis. Matututunan ditong hindi dapat magpabulag sa galit kailanman, at gaano man kasaklap ang isang pangyayari, nararapat na mas buhayin sa puso ng bawat tao ang pagiging mahinahon, mapagtiis at maunawain sa mga bagay-bagay. Sa parte ng pagpapatawad, masasabing mahirap talaga ito, pero malaki ang matututunan sa akda sapagkat sa kabila ng naranasan ni Ligaya, nagawa pa rin niyang patawarin si Rafael. Napatunayan ditong kayang patawarin ng pagmamahal ang ano mang kasalanan dito sa mundo. Nakatulong din ito sa kagustuhang magbago ng isang tao, na tuluyan nang iwan ang maling gawi at harapin ang ano mang pagsubok para lamang makamit ang pagbabagong hangad. IX. TEORYA/DULOG/PANANAW PAMPANITIKAN
Teoryang Marxismo Mailalapat ang akda sa teoryang marxismo sapagkat tinatalakay rito ang kalagayang panlipunan ng mga tauhan, pati na rin ang kanilang pag-uugali at motibasyon sa buhay. Nabigyang-linaw ito sa pagitan nina Rafael at Ligaya, pati na rin ng ibang mga tauhan na sina Margarita, Nick at Marina.
(p.3)
“…sa Alemanya
na nilagian
niya
ng
isang
taon sa
pagpapakadalubhasa sa pagtistis sa mata…” (p.14) “Bulaklak sa parang. Ginto sa pusalian…” Si Rafael ay nabibilang sa mayamang pamilya at siya’y may pagkapariwara sa buhay, na siyang dala na rin ng kaisipang “mabubuhay naman siya dahil may pera naman sila”. Samantalang si Ligaya naman ay nabibilang sa mahirap na pamilya, ngunit kahit na ganoon ay kakikitaan pa rin siya ng matinding pagpapahalaga sa sarili at sa kanyang mga pinaniniwalaan sa buhay. Nagbibigay diin din ito sa tunggalian: (1) tao laban sa sarili, (2) tao laban sa tao, at (3) tao laban sa lipunan. Nagkaroon ng tunggalian ng (1) tao laban sa sarili si Rafael dahil sa pag-iisip sa mga kahihiyang maaari niyang matanggap kapag nalaman ng ibang tao ang mga maling nagawa niya sa buhay. Mapatutunayan
ito
ng sumusunod na sipi: (p.19) “…nakadama siya ng takot at pagkapahiyan ng panliit, na para bang gusto niyang mawala sa daigdig nang mga sandaling iyon…” Nagkaroon ng tunggaliang (2) tao laban sa tao sina Margarita at Rafael ukol sa isyu ng pagkakaroon ng third party sa kanilang relasyon bilang mag-asawa. Ang sumusunod ang sipi para rito: (p.184)
“Binalikan niya sa isip ang nagging pag-uusap nila ni
Margarita. Hindi tutol si Margarita kung may pinupuntahan siyang babae, ikasisiya pa nga raw ang gayon…” Nagkaroon ng tunggalian ng (3) tao laban sa lipunan dahil sa ayaw nila pare-parehong malaman ng mga tao sa kanilang paligid ang kasalanang kanilang nagawa. Natatakot sila sa maaaring ibatong mga salita sa kanila ng mga tao. Ang sumusunod ang sipi para rito: (p.19)
“…nakadama siya ng takot at pagkapahiyan ng panliit, na
para bang gusto niyang mawala sa daigdig nang mga sandaling iyon…”
Teoryang Eksistensyalismo Lapat din sa akda ang teoryang eksistensyalismo dahil sa pagkakaroon ng kalayaan at kalayaan sa pagpili ng bawat tauhan dito. Kaakibat naman ng mga
ginawa nilang pagpili ay naroroon din ang kaisipang mayroon silang responsibilidad sa bawat gagawin nilang desisyon. (p. 14)
“Nang makatayo ay sinunggaban nya ang babae sa pagkakalupasay,
tinakpan ng kaliwang kamay ang bibig nito, at yakap nang mahigpit ang kanang kamay ay inihiga niya sa banig...” 1
Nasa kamay ni Rafael ang desisyon kung dudumihan niya ang puri ng
babaeng bulag, at mas pinili niyang gawin ang karumihang iyon kahit na alam niyang responsibilidad na rin niya ito. (p. 57)
“Maya-maya’y nakita niyang pumapasok ang isang nagkakaedad nang
babaeng payat, nakabestido ng kupasin, may alanganing ngiti sa mukha – ang ia; at pagkatapos ay nakita niya ang babaeng bulag, hila – hila sa kamay ng ina, na sa kawalan nakayingin…” 2
Desisyon naman ng mag-inang Ligaya at Aling Sela ang pagtanggap ng
tulong, mula sa taong nanggahasa kay Ligaya, para mapagamot ang mga nito, na alam din naman nilang maaari silang bantayan habang siya’y nagpapagamot. (p. 127)
“At nakita niya si Margarita, nakatawa pa ring kausap ang
kaharap na lalaki. Nakapaharap sa kanya si Margarita, nakatawa pa ring kausap ang lalaki ang nakatalikod…. Ang lalaki ay hindi si Ted. Ang lalaki ay ang kanyang kaibigang si Nick.” (p. 234)
“…ang isiping nawalan na ‘ko ng asawa’y mawawalan pa ng
anak e nagging napakabigat sa loob ko. Nang makita ko sila sa masamang ayos e pinaputukan ko.” 3
Sa parte naman nina Margarita at Nick, na mas naging malaya pa sa
pagtataksil sa kanilang mga asawa dahil hinahayaan na lamang nina Rafael at Marina ang mga ito. 4 Ngunit, nang dahil na rin sa kalayaan at kasalanang kanilang pinili ay siya na ring naging ugat kung bakit kinailangan pang mauwi ang kanilang mga buhay sa isang masalimuot na katapusan, at ito’y dulot ng desisyon ni Marina— na barilin sila. Kung tutuusin, bawat tauhan sa kwento ay nagkaroon ng kalayaang mamili na may katumbas na kalayaang tumanggi, ngunit alin man sa dalawang ito ang piliin,
may mga desisyon talagang pagsisisihan at pagsisisihan ng tao kung kailan huli na ang lahat.
