Abian 6.2 Egunez egunekoa.pdf

IRAKASLEARENTZAKO LIBURUTEGIA

Ikasgelarako egunez egunekoa

Euskara Abian LEHEN HEZKUNTZA

Irakasle agurgarriok: Gure argitalpen-proiektu berria duzue aurrean: Egiten jakin. Azterketa- eta ikerketa-prozesu luze baten ondorio da, eta beren jakintzaren eta egiten jakitearen ekarpena egin duten irakasle ugariren, pedagogoen, editoreen, diseinatzaile grafikoen, ilustratzaileen eta beste profesional askoren partaidetzarekin osatu da. Horien guztien lana eta Zubia/Santillanaren esperientzia dira proiektuaren sendotasunaren oinarri. Egiten jakin proiektuak hezkuntza-eskakizun berriei erantzuten die, eta baliabide eta proposamen metodologiko onenak jartzen ditu zuen esku, kalitatezko hezkuntza lortzeko xedearekin. • Irakaslearentzako liburutegia. Programazio- eta ebaluazio-beharrei erantzuten dieten atalak ditu, eta horrez gain, lanerako metodologia berriak eta ikasgaien arteko programak ere proposatzen ditu, curriculumeko arlo guztietatik gara daitezkeenak. • Eskuekin erabiltzeko ikasgelarako materiala. Besteak beste, honako hauek osatzen dute: jolas didaktikoak, horma-irudi interaktiboak, maketak eta trokelak, eta irudien txartelak. • Medialiburua, baliabide digital ugari dituena: jarduera-sortzaileak, multimediajolasak, bideoak, aurkezpen didaktikoak, irudi-galeriak… Ikasgelarako egunez egunekoak unitate didaktiko bakoitzari lotutako proiektuaren baliabideak hartzen ditu barnean, eguneroko lanerako oso erabilgarriak. • Irakaslearentzako gida eta baliabideak • Edukien ebaluazioa • Gaitasunen ebaluazioa • Hobekuntza-plana • Zabaltze-programa Egiten jakin argitalpen-proiektuari esker, ikasleek eraginkortasunez bereganatuko dituzte garapen pertsonala eta soziala lortzeko behar dituzten gaitasunak. Zure konfiantza izango dugulakoan. Egiten jakin da bere etorkizunak behar duen bultzada. Argitalpen taldea

3

Aurkibidea Gida didaktikoa Honelakoa da ikaslearen liburua.......................................... 8 Honelakoa da gida didaktikoa.............................................. 12 5. unitatea ......................................................................... 14 Entzungaietako testuak .................................................. 32 6. unitatea ......................................................................... 34 Entzungaietako testuak .................................................. 52 7. unitatea ......................................................................... 54 Entzungaietako testuak .................................................. 72 8. unitatea ......................................................................... 74 Entzungaietako testuak .................................................. 92 2. hiruhilekoaren berrikusketa ............................................ 94 Entzungaiko testua ......................................................... 96

Gaitasunen ebaluazioa 3. proba ............................................................................. 140 4. proba ............................................................................. 144 Lorpen-adierazleak eta erantzunak....................................... 150 Kalifikazio-erregistroa............................................................ 160

Irakaskuntza neurrira Hobekuntza-plana 5. 6. 7. 8.

unitatea.......................................................................... 168 unitatea ......................................................................... 171 unitatea ......................................................................... 174 unitatea ......................................................................... 177

Zabaltze-programa Ebaluaziorako baliabideak Edukien ebaluazioa 5. unitatea ......................................................................... 104 6. unitatea ......................................................................... 107 7. unitatea ......................................................................... 110 8. unitatea ......................................................................... 113 2. hiruhilekoaren ebaluazioa............................................... 116 Lorpen-adierazleak, erantzunak eta Kalifikazio-erregistroa............................................................ 122

5. 6. 7. 8.

unitatea unitatea unitatea unitatea

......................................................................... 180 ......................................................................... 182 ......................................................................... 184 ......................................................................... 186

Erantzunak................................................................................ 190

Gida didaktikoa 7

Honelakoa da ikaslearen liburua Euskara Abian 6 liburuak hamabi unitate ditu, hiru hiruhilekotan banatuta. Hiruhileko bakoitzaren amaieran hiruhilekoaren berrikusketa eskaintzen da, epe horretan ikasitako edukiak finkatzeko.

Irakurmena. LITERATURA-TESTUA

5 Eta neuk ditut kulpa guztiak. Neuk erakarri nuen zoritxarra, jakinminak eta ondasun-egarriak engainatuta. Hamabost urte neramatzan Basoran hirira itzuli nintzenetik, eta hamabost urte horietan jakin-minak ez zidan egun bakar bat ere pasatzen uzten neure buruari galdetu gabe: –Non ote daude itsasontzian geratu ziren marinelak eta kapitaina? Nola ote dago nik gordetako kutxako altxorra? Nire ontziko gizonak ez ziren itzuli Basorara, eta ez nuen haien berririk izan. Askotan, gauean lo egin ezinik ohean jira eta bira nenbilenean, esaten zidan Parvatik: –Zer da kezkatzen zaituena, ene senarra? Eta nik esaten nion lurralde urrutietan utzitako itsasontziak eta marinelek kezkatzen nindutela. Eta jakin nahiko nukeela zer gertatu zen nire kutxako altxorrarekin. Hango bitxien eta diruen bila joateko irrika gero eta handiagoa sortzen ari zitzaidala. –Gure ondasunik handienak hementxe daude, Kasim –esaten zidan Parvatik–. Ez zaitez joan urrutira zorion bila, eta are gutxiago bitxiz betetako kutxa baten atzetik... Hamabost urtez egin nion kasu nire emaztearen esanari, baina gure semeak hamalau urte bete zituenean eta haren goiko ezpainean bizartxo batzuen itzala sumatu nuenean, deitu eta horrela hitz egin nion: –Abdul Bin Kasim, ene semea, gizon bihurtu zara dagoeneko, eta gizon bati bezala hitz egin behar dizut. Basora hiri handia eta ederra da, badakit, baina Basoratik kanpo dago benetako mundua. Gazte zaren bitartean ibili beharko zenuke munduan, begiak erne, gauza miresgarri horiek guztiak ezagutzeko. –Bai, aita. Egia diozu. Adin harekin nik neuk nuen bazterrak ezagutzeko irrika bera sumatu nuen nire semearen begietan, eta Parvatiren aholkuak ahaztuta, txinparta hura suspertzen aritu nintzen, bidaiak egiteko grinaren sua pizten. Parvatik ez joateko erregu egiten zidan gauero, baina semeak eta biok hartuta geneukan joateko erabakia, eta ez genion kasurik egin. Egunsenti eder batean abiatu ginen Basoratik. Gu bagindoazela ikusita, etxeko bi emakumeak negarrez geratu ziren etxeaurrean, eta neuk ere azkar urrutiratu behar izan nuen handik, malkoak arrapaladan baitzetozkidan begietara.

Liburuki bakoitzaren amaieran eranskin bana dago, deklinabidearen eta aditzaren taulak biltzen dituena, besteak beste.

5

Itzulera

Lurra iratzarriz

Basorarako bidea atseginez egindako bidaia izan zen Parvatirentzat eta niretzat. Maitasunaren babesa genuen eta ezti gozoko bidea iruditu zitzaigun itzulera. Hirira iritsi eta berehala nire familiakoengana joan ginen. –Eskerrak eman nahi dizkiot Alari etxera ongi ekarri zaituelako –esan zidan amak negarrez. Besarkatu nuen eta Parvati aurkeztu nion. –Hau da nire emaztea –esan nion amari, eta familiako gainerako guztiei–. Zuen bedeinkazioa ematea nahiko nuke. Nire familiakoak oso pozik hartu zuten Parvati, eta zoriona opa eta bedeinkazio guztiak eman zizkioten. Gero, Parvati eta biok Basorako etxetxo batera joan ginen bizitzera. Laster baino lehen lau izan ginen etxetxo hartan. Lehenengo, eguzkia baino ederragoko mutiko bat, eta, ondoren, ilargi betea baino maitagarriagoko neska jaio baitzitzaizkigun. Ume haiek hazten ikusteak eta nire Parvati ederraren ondoan bizitzeak pozez betetzen ninduten. Zorionez betetako bizitza izan zen urte haietakoa. Ai, nola gogoratzen ditudan orain egun haiek! Orain, pobre eta ahuldua, Basorako moiletan zamaketari ibili behar dudanean. Nola gogoratzen ditudan egun zoriontsu haiek! Egun zoriontsu haiek eta nire familiakoen aurpegi irribarretsuak! Orain, denak galdu ditudanean!

Entzumena 5

Entzun Hamaika ikusteko testua eta erantzun galderei. Zer erritmotara egokitu dute kanta? Nork egin du?

6

Nola ospatzen duzue Santa Ageda bezpera zure herrian? Ezer aldatzekotan, zer aldatuko zenuke zuk ospakizun horretan?

Zer uste du amonak usadio horri buruz? Eta ilobak, zer uste du?

Irakurmena

Aintzaldu daigun Agate Deuna…

Dios te salve, ongi etorri! Gabon Jainkoak diela! Legearekin kunpli dezagun Santa Ageda bezperan.

Horroko hor goian elorri, hondoan jota erori. Etxe hontako etxekoandreak Ama Birjina dirudi.

Zapata zuri paperez, euri denean bat ere ez. Nagusi jauna, esan bezaigu hasiko geran edo ez.

Emango bazu emazu, bestela ezetz esazu. Ate ondoan hotzak hiltzera amak ez gaitu bialdu.

Horroko hor goian izarra, errekondoan lizarra. Etxe hontako nagusi jaunak urre gorrizko bizarra.

Eskupekoa hartu degu ta orain abia gaitean. Adiosikan ez degu eta agur ikusi artean.

8

Mintzamena 1

2

Eman albiste moduan zure herriko Santa Ageda eskearen berri. Asteko zein egunetan egin da?

Nola ospatzen duzue Agate Deuna zuen ikastetxean? Eta herrian?

3

Ohitura hori aspaldikoa dela iruditzen zaizue? Zergatik?

4

Bildu Agate Deuna edo Santa Agedari kantatzen dizkiozuen koplen hitzak.

Nork egin du? Nondik nora ibili dira parte-hartzaileak?

Herri guztietan abesten diren koplak berdinak al dira? Bilatu ezagutzen ez zenituzten beste zenbait kopla.

Zer egin dute azkenean?

ene: nire. suspertu: indar gabe dagoena indarberritu. erregu: eskaria. arrapaladan: lasterka, korrika.

12/06/2015 8:35:44 ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 7

Ulertzen jakitea Egiten jakin proiektuaren beste habeetariko bat da. Horretarako, mota askotako testuak eskaintzen dira: literatura-testuak eta baita azalpen testuak ere. Testuok jatorri anitzekoak dira: autoredunak, herrikoiak, bertakoak eta mundu zabalekoak. Nolanahikoak izanik ere, ikasleen gustukoak izango direlakoan aukeratuak izan dira guztiak. Irakurgaien albo batean, testuetatik erauzitako zenbait hitzen edo esapideen esanahia azaltzen da, ulermena errazteko eta hiztegia aberasteko.

12/06/2015 8:35:46

Irakurgaia lantzen

Irakurritakoaren ulermena

Ulermena 1

6

Erantzun galderei. Nora itzuli ziren Kasim eta Parvati? Nor zen hangoa? Zenbat haur izan zituzten? Zer pentsamenduk ez zion lasai bizitzen uzten Kasimi?

Irakurritakoaren ulermena maila guztietan lantzeko asmoz, irakurgaiaren egiturari, oinarrizko elementuei, gertakariei, lexikoari eta ikasleen iritziei buruzko ariketak biltzen dira orrialde hauetan, bakoitzean zer landuko den adierazten duten idazpuruen azpian.

Goiko koplek ba al dute errimarik? Izatekotan, esan zein diren errimatzen duten hitzak.

Idazmena

zamaketari: zamak garraiatzen dituena.

73

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 6

Herrikoia (moldatua)

7

moila: portuetan, pertsonen eta zamen ontziratzea eta lehorreratzea errazteko eraikuntza; kaia.

Jesus Mari OlaizOla Txiliku Osaba Bin Floren (moldatua)

72

Santa Ageda koplak

Irakurmena

bedeinkazio: zerbait edo norbait ontzat jotzea.

EGITEN JAKIN

Gehitu idatzi duzun albisteari zure balorazioa. Zer iruditu zaizu zuri ospakizuna? Unitate honetan, kronika bat idazteari ekingo diozu. Kronikak albistearen antza du hein batean, baina bertan pisu handia du idazlearen iritziak. Argi ibili eta baietz primeran egin!

Laburpena 7

Idatzi ipuinaren laburpena. Laburpena ongi egiteko, galdera hauei erantzun beharko diezu.

Zer esaten zion Parvatik?

Nor ziren Kasim eta Parvati?

Zer egin zuen azkenean Kasimek?

Zerk kezkatzen zuen Kasim? Zer egin zuen Kasimek azkenean? Zergatik?

Pertsonaiak 2

Adierazi nor diren pertsonaia hauek. Bietako zeinek kontatzen du istorioa? Kasim.

3

Ariketa horien bidez, ikasleek irakurgaia ulertu dutenentz jakin ez ezik, testuak aztertzeko sistema eraginkorra eskaintzen zaie. Gainera, ariketak egiteko, ikaskuntzan ezinbestekoak diren teknikak erabili beharko dituzte, hala nola, laburpenak egitea, informazioa bilatzea, eta abar.

Kronika

Irakurgaiko une batean, iragan zoriontsua gogoratzean, kontalariak bere mina eta damua aitortzen ditu. Zein paragrafotan?

Zein beste pertsonaia konparatzen ditu kontalariak eguzkiarekin eta ilargiarekin?

Zer testu mota da irakurri duzuna?

 Hasiera eta amaiera duen ipuin bat.  Eleberri bat, osorik.  Eleberri baten zatia. 5

Kasim eta Parvati izeneko gazteak...

Parvati.

Egitura 4

Honela has zaitezke:

Lexikoa 8

Adierazi zein hitzek duten zerikusia itsasoarekin.

9

Lotu esamolde hauek beren esanahiarekin.

moila

laia

krasko

arraun

marinel

arragoa

1. Ezti gozokoa. 2. Laster baino lehen. 3. Ondasun-egarria. 4. Malkoak arrapaladan etorri.

 Oso azkar.  Negargura sortu.  Atsegina.  Aberatsa izateko nahia.

Nork dio gauza bakoitza eta ipuineko zer pasartetan? Zer gertatu zen handik urte batzuetara? Zer da kezkatzen zaituena, ene Urrutian utzitako senarra? itsasontziak, marinelek... eta altxorrak!

Zure ekarpena 10 IKT. Bilatu Interneten Basorari buruzko

informazioa. Nolakoa zen lehen? Zer gertatu da han azken urteetan? 11 HERRITARTASUNA. Parvatik senarrari

ondasunik handiena beraiekin duela esaten dionean, zer esan nahi du?

71 74 ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 5

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 4

12/06/2015 8:35:41

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 8

12/06/2015 8:35:47

12/06/2015 8:35:37

Atarikoa eta Ahozko komunikazio-programa Egiten jakin proiektuaren habeetariko bat gauzak ahoz zein idatziz adierazteko gai izatea da. Horregatik, unitate hasierako bi orrialdeetan komunikazioaren oinarrizko lau gaitasunak lantzen dira: mintzamena, entzumena, irakurmena eta idazmena. Lanketa gainerako programak barnebiltzen dituen gai batetik abiatzen da. Mintzamena lantzeko abiapuntua hasierako irudia da. Iruditik abiatuta, komunikazio-elkartrukerako zenbait egoera proposatzen dira, ikasleek era kooperatzailean eta plangintzatuan parte har dezaten. Helburua honakoa da: bizipenak, gertakariak edo ideiak era egituratuan eta arrazoituan aditzera ematea.

8

Entzumena lantzeko, testu eta elkarrizketa laburrak eskaintzen dira. Horien bidez, ikasleen arreta eta oroimena landu ez ezik, ahozkoaren ulermena hobetuko da.

Harremanetan. OHITURAK AZALTZEA 1

5

Harremanetan

Entzun Santa Ageda Eskoriatzan elkarrizketa eta aukeratu erantzun zuzenak. Zein egunetan hasten dira Santa Agedako ospakizunak? a) Otsailaren 1ean.

b) Otsailaren 4an.

c) Otsailaren 5ean.

Nork hartzen du parte gaur egun Santa Agedako kintoetan? a) Mutilek.

b) Neskek.

c) Neskek eta mutilek.

Programa honetan entzumena eta ahozko komunikazioa lantzen dira.

Bezperan, zer kantatzen dute gazteek baserriz baserri? a) Meza-kantuak.

b) Koplak.

c) Gabonetako kantak.

Zer egiten dute gazteek auzora iritsi direla esateko? a) Etxafuegoak bota. b) Irrintzi egin.

c) Dantzan hasi.

Entzumena lantzeko, testuinguru errealetatik ateratako elkarrizketak albisteak eta kontakizunak eskaintzen dira, besteak beste, entzundakoaren ulermenari dagozkion ariketekin batera.

Non jarraitzen du ospakizunak hurrengo egunean? a) Ondoko herrietan.

Irakurmena lantzeko, aurreago, literaturaprograman aztergai izango dutenarekin loturiko testuak proposatzen zaizkei ikasleei atarikoan, irakurri, hausnartu eta galdera batzuei erantzuteko.

2

b) Tabernan.

Lotu. Zein eguni dagokio irudi bakoitza? Otsailak 4 a

3

c) Eskoriatza herrian.

Otsailak 5 b

Kaxarranka dantza

Zuberoa

Maskaradak

Idazmena lantzeko, ikasleen adierazpen- gaitasuna indartuko duten ariketa errazak ageri dira. Azken lauki batean, Egiten jakin programan egingo duten lana aurkezten zaie ikasleei, harekin lehen kontaktua izan ez ezik, gaiari buruz zer dakiten argitu ahal izateko.

Burgi

Almadiaren eguna

Zalduondo

Markitosen epaiketa

Azpeitia

Danborrada 4

Lekeitio

Adierazi goiko zein bi ohiturei dagozkien azalpen hauek. Neguko inauteria da. Parte-hartzaileak herriz herri ibiltzen dira mozorroz jantzirik. Dantzak, bertsoak eta kantuak uztartzen dira.

5

Ahozko komunikazioa lantzeko, berriz, entzundakoarekin nolabaiteko lotura duten mintzatzeko ariketak proposatzen dira, hizkuntza-funtzio jakin baten ingurukoak.

IKT. Bilatu informazioa Interneten. Lotu ohiturak eta herriak.

Honako orrialdean ageri denaz gain, atarikoan eta amaierako jardueretan ere entzundakoa lantzeko beste testu bana ageri dira.

Basoko egurraren garraioa gogoratzeko, udaberriro, Eska ibaiaren uretatik jaitsiera egiten da. Ikuskizuna, Burgiko Erdi aroko zubian amaitzen da.

LAN KOOPERATIBOA. Jarri taldeka eta azaldu zuen herrian egiten den ohitura bat. Kontuan izan puntu hauek. Non eta noiz egiten da? Nork hartzen du parte? Zein dira ohituraren ezaugarri nagusiak? 75

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 9

12/06/2015 8:35:50

9

10 PERPAUS OSAGARRIEN ERABILERA.

aditzari -(e)n, -(e)la, -(e)nik edo -t(z)eko erantsiz.

Agerrek esan du ez … haserre.

Argi dago partida zuek irabaziko





zaionik.

zaion.



zaioen.

Aitak azaldu zidan nola egin behar …





nuen

nuenen



Andonik ogia … agindu digu.





erostea

erosteko



Ez dirudi euria egin …

  

Nik ez dut jakin bihar jaia edukiko (dugu)

dezakeenik dezakeela dezakenik

Aitak esan du berandu ez Usainak sakelakoaren bidez

1

zarenik zaran

dakizuela dakizueenik dakizuenik 2

Aizue, ez ahaztu bihar azterketa …

  

daukagula daukagun

Txakur bat egunkari-erredakzio batera joan da lan-elkarrizketa batera. DEKLINABIDE-KASUAK. Erantzun hauei testuko – Eseri, Oker jauna! –agindugaldera dio zuzendainformazioa kontuan hartuta, eta ahalik eta era laburrenean. riak–. Badakizu ordenagailua erabiltzen?

Zehar-estiloa

3

jaietako txupina jaurti du. (alkate)

Irratiko

oso berritsuak izaten dira. (esatari)

NORI KASUA. Osatu esaldiak, alboko hitzak erabiliz.

78

NORK. -ak sing. // -ek pl. -(e)k mugagabea ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 12

6

Nori galdu zaizkio giltzak? Galdetu dizue.

4. Arkitektoek ez dute uste…

Zenbat balio du bidaiak? Ahaztu zait.



…udalekuetara joan nahi dudan ala ez.



…Pisako dorre okerra jausiko denik.



…bihar eguraldi ederra izango dugula.

Nork ezkutatu dit zorroa? Jakin nahi dut. Lanak bukatu zenituzten? Galdetu dizuegu. 8

AGINDUAK. Osatu esaldiak parentesiarteko aditzek -t(z)eko erantsiz. Medikuak gaixoari gomendatu dio.

(zaindu)

Epaileak abokatuei

…beroketaariketak egiteko.

(isildu) agindu die.

Aitak jostailuak

(batu) esan dizu.

Irakasleak asko

(ikasi) aholkatu digu.

Amak etxeko leihoak 9

ADIERAZPEN-PERPAUS OSAGARRIAK. Aukeratu aditz zuzena kasu bakoitzean.

(itxi) eskatu digu.

GALDE-ERANTZUNAK. Kontatu elkarrizketa honetan esaten dutena.

Non dago Arbidea kalea?

Zure urtebetetzea denik/dela entzun dut. Anek esan du ez doala/doanik gurekin. Nik badakit ez dudala/dudanik errurik.

Oso gertu zaude. Joan plazaraino eta han ezkerretara egin.

Anek udaltzainari galdetu dio…

okinari

Udaltzainak erantzun dio… eta esan dio…

Perpaus osagarriak

okinei

Perpaus osagarriak norbaitek esandakoa adierazteko erabiltzen dira eta zenbait mota daude:

mekanikariri

–Baiezko perpaus osagarriak: -(E)LA

mekanikariari

(Jonek esan du: Lasterketara joango naiz.) Jonek lasterketara joango dELA esan du.

mekanikariei

–Ezezko perpaus osagarriak: -(E)NIK (Nik ez dut uste: Bihar euria egingo du.) Ez dut uste bihar euria egingo duENIK.

NOR, NORI ETA NORK KASUAK. Aukeratu hitz egokia esaldiak osatzeko.

–Zehar-galderak: -(E)N (Gurasoek galdetu digute: Nora zoazte?) Nora goazEN galdetu digute gurasoek.

Horko harrien artean muskerrak/muskerak aurkitu ahal dituzu.

–Aginduak: -T(Z)EKO

12/06/2015 8:35:54 Asierek/Asierrek udan Irlandara joateko asmoa du ingelesa ikastera.

NORI. -ari sing. // -ei pl. -(r)i mugagabea

Ez dut ulertzen nola egin duzun.

okini

Autoa horko «Etxeraino Anerekin joango naiz» erantzun dio Martak Andoniri.eraman diot konpon diezadan. Hauek dira NOR, NORI autoen lasterketetan parte hartzea Martak Andoniri etxeraino Anerekin joango Hainbat dela erantzun dio. eta NORK kasuen margustatuko litzaieke. kak: 4

Nola egin duzu? Ez dut ulertzen.

Maiteri partida geneukanik/geneukala ahaztu zitzaion.

Zehar-estiloa beste lagun batek esandakoa edo nonbait entzundakoa Gaur goizean auzoko beste norbaiti ogia errekontatzeko zaio. erabiltzen dugu. Zehar-estiloan perpaus osagarriakErosleek erabili behar ditugu. Horrez gain, aditzen subjekogi egin berriak eskatu dizkiete. tuen pertsonak aldatu ohi direla oso gogoan izan behar dugu: Zenbait oiloentzako ogi gogorra eskatu diegu. «Etxeraino lagunduko dizut?» galdetu dio Andonik Martari. JAKIZU Lantegiko Andonik Martari ea etxeraino lagunduko dion galdetu dio. laneko arropak zikindu zaizkie.

NOR. -a sing. // -ak pl. Ø mugagabea

ZEHAR-GALDERAK. Elkartu bi esaldiak bakar batean, adibidean bezala.

3. Entrenatzaileak agindu digu…



– Lanpostu beharrezkoa da Nori bidaliko omenhonetarako diogu hizkuntzak lore-usain gozoa? jakitea. –esan dio zuzendariak. Orduan, txakurra zuzendariaregana hurbildu NOR ETA KASUAK. daNORK eta belarrira esanOsatu dio: esaldiak, parentesi arteko hitzei -ak eta –Miau! -ek markak erantsiz.

Herriko

7

2. Gurasoek galdetu didate…

Pirinioetako aldapa latzak dituzte. (mendi) Lagun batek kontatu ditdira txakur bat egunkari Bertso-eskolako arituko udaberriko jaian. (ume) batera… eta zuzendariak… Futbol-talde horretako ikusi ditugu kalean. (jokalari)

daukaguela

PERPAUS OSAGARRIAK. Lotu zenbaki bidez perpausak osatzeko. 1. Itxiarrek irratian entzun du…

–galdetu dio. sakelakoen Nork lortu du usainak bidez Orduan, bidaltzea? txakurrak hankekin ordenagailuaren teklak sakatu ditu berri trebezia handiz. Nor liluratu ditu asmakizun horrek?

Lagunok, ez pentsa zuek dena …

  

5

Ez dut uste egunkariak dakarrena egia Sakelako telefonoek komunikazioaren mundua irauli dute erabat. Orain, . (da) hitzen ordez, laburdurak erabiltzen ditugu eta, sentimenduak adierazteBadakizu zein musika-taldek joko erostera ko, emotikonoak. (dute) kontzertu horretan? Hori nahikoa ez, eta asmakizun berri batek sakelakoen zale amorratuak liluratu ditu. Ingeniari japoniarrek bidaltzea 12 ZEHAR-ESTILOA. Kontatuusainak pasadizo hau lortu dute. Orain, lagunei lore-usain gozoak bidali ahal dizkiegu telefono bidez. zehar-estiloan. Hori, bai, haserretuz gero, ez ote da hobe izango hitzak erabiltzea Lan-elkarrizketa usainen ordez?

zaren ala ez

5

PERPAUS OSAGARRIAK .

. (etxeratu)

nuela

Zuk ez diguzu argitu etorriko …

  

.

Hizkuntzaren erabilera. (duzue) DEKLINABIDEA  dagoenik  dagoela

dagola

Ez dakit nire oparia amari gustatuko …

Hizkuntzaren erabilera izeneko programan, gramatikaren hainbat eduki berrikusteko eta lantzeko aukera izango dute ikasleek, hiru orrialdetan zehar izen-sintagmari, aditzsintagmari eta perpausari berari dagozkion ariketa mordoa ageri baitira. Ariketok praktikaren bidez jada dakitena finkatzeko modu emango diete.

Lexikoa menperatzeko, ezinbestekoa da hitzek elkarren artean dituzten harreman semantikoen eta formalen jakitun izatea. Horregatik, programa honetan hitzen esanahiei eta egiturari dagozkion oinarrizko kontzeptu batzuk berrikusten eta lantzen dira, hala nola, sinonimia, antonimia, polisemia, hitz elkarketa, eratorpena eta atzizkien erabilera…

12/06/2015 8:35:52 ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 11

Azaldu zeure hitzez. Zer esan nahi dute nabarmendutako hitzek? Erabili -tza atzizkia irudi hauei izena jartzeko.

Ariketez gain, eduki gramatikalei buruzko argibide labur eta ulerterrazak ematen dira orrialdeen azpiko laukietan, adibidez hornituak, are ulerterrazagoak izan daitezen.

Ortografia. A ITSATSIA

3

idatzi. Hitz hauetako zeinek hartzen dute -kada atzizkia?

4

Bete hutsuneak goiko ariketan sortu dituzun hitzak erabiliz.

bete

esne

maitasun

esku

behi

kamioi

plater

bero

bat lur behar izan dute lorategiko zuloa estaltzeko. Bi Aitonak

babarrun jan ditut eguerdian eta, orain, zer komeriak! bat kalabaza-hazi erein du baratzean.

5

Literaturaz gozatzen. Koplak

5

Eder zeruan izarra; errekaldean lizarra... Etxe hontako nagusi jaunak urre gorrizko bizarra.

Egunsentian kantari dago landa berdetan eperra; etxe hontako alabatxoak ile mataza ederra

Ametzak eder azala, haritz gazteak bezala; etxekoandrea etxe honetan badago zure beharra.

Ari naizela, ari naizela nekatu zaizkit ezpainak; etxe hontatik espero ditut erreal bi ta gaztainak.

2

Ariketen bidez, arauak landu eta erraz ikasiko dituzte ikasleek.

arnasa udaletxea katea

     

distira okela koroa erregea printzesa ekonomia

Lotu pertsonaiak eta haiei dagozkien elementua. gizonaren

ile mataza

andrearen

bizarra

alabaren

beharra

Naturako zein elementu aipatzen dira goiko kopletan? Zerrendatu.

LITERATURATIK HARAGO Gernikako marijesiak Euskal Herrian hainbat herritan kantatzen dira eskeko edo errondako koplak. Berezienen artean daude Gernikan kantatzen direnak. Marijesiak deitzen zaie. Gabon aurreko bederatzi gauetan zehar, koplari talde bat herriko kaleetatik ibiltzen da Jesusen jaiotzari buruzko koplak abesten. Lotan dagoen jendea esnatu egiten dute koplak entzun ditzan.

lanabesa animalia literatura gramatika

ATZIZKIAK ETA A ITSATSIA. Aukeratu zuzena esaldi bakoitzean.

4

Euskara Europako hizkuntz / hizkuntza zaharrena omen da.

Inaxiok izugarrizko legatza harrapatu zuen atzo gauean. Koldo mahaian jarri eta zintzurreraino bete zen.

21/07/2015 13:24:14

Programa honetan, orotariko testu literarioak aurkituko dituzte ikasleek: narrazioak, olerkiak, bertsoak… Testuok abiapuntu dituztelarik, hausnarketaren eta azterketaren bidez, haien ezaugarriez eta baliabideez jabetuko direlarik.

ezpainak

koplariaren

tresna

Alvarok zimurrak ditu hesteetan, gosearen gosez.

Literatura-programaren helburua ikasleei literatura-kontzeptu oinarrizkoenak azaltzea da, eta baita literatura-lanekin harremanetan segitzea eta haiek gozamen-iturritzat hartzea ere.

Zer esan zion behin irakurle batek idazleari?

kondaira

Ernestori burua lainotu zaio lanean zegoela.

Literaturaz gozatzen

Zertarako da laugarren kopla?

3

ARTIKULUA ETA A ITSATSIA. Aukeratu -a itsatsia duten hitzak.

     

2

Koplak eskean egiteko kantatzen dira, Gabonetan edo Santa Ageda bezperan.

guztia.

guztia bildu zen.

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 16

Familia bateko hiru kide aipatzen dira kopletan? Nor?

Askotan, koplaren hasieran naturako irudi bat azaldu ohi da.

bidai agentzia edo bidaia-agentzia hizkuntz gaitasuna edo hizkuntza-gaitasuna ortografi arauak edo ortografia-arauak…

berokia

Erantzun galdera hauei.

Kopla neurri txikiko bertso mota da. Oso bertso molde zaharra da.

Hitzaren amaieran -ia duten zenbait hitzek (familia, geografia…) eta beste sei hitzek (natura, literatura, kultura, burdina, hizkuntza, eliza) amaierako -a letra gal dezakete beste hitz batekin elkartzean.

alkandora

1

JAKIZU

katilukada, kutsadura, astakeria, azterketa, ikaskuntza, heriotza…

gona

ontziteria

82

Hau haizearen epela! airean dabil orbela; etxe honetako jende leialak gabon Jainkoak diela.

Atzizki batzuek ere -a itsatsia dute:- kada, -dura, -kera, -keria, -keta, -gintza, -kuntza. -tza.

     

biztanleria

ESAPIDEAK. Aukeratu. Zein esapide da betekada hitzaren parekoa?

   

5

Eskeko zenbait kopla

gauza, anaia, balea, eskola, aitona, amona, koroa, panpina, erregina, botila, burdina, neskatila…

1

tresneria

Gose taldearen kontzertuan herriko

A itsatsia

Ortografia-programan zuzentasunez idazteko oinarrioinarrizko gomendioak edo arauak aurkeztu eta lantzen dira. Arauok orrialdearen hasierako lauki batean biltzen dira, adibide eta guzti.

hartu zuen; gero ezin zen mugitu ere egin.

Aukeratu hitzak eta bete esaldietako hutsuneak.

Ontzi-garbigailua hondatuta dago eta eskuz garbitu dugu Munduko gehiena hiriguneetan bizi da. Arotzak oso txukun dauka antolatuta bere .

Zenbait hitz -a letraz amaitzen dira, baina amaierako -a hori ez da artikulua, hitzaren parte baizik. Hitz horiek -a itsatsia dute.

Ortografia

c

b

a

gazteria

12/06/2015 8:35:53

Ortografia dela-eta, arreta berezia jartzen da bereziki gatazkatsuak diren gaietan.

2

5

77

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 10

Gero, jolasean hasi nintzen lehengusuekin, baina zorte txarra izan nuen: ermita atzeko sasitzara erori eta arantzaz beteta bukatu nuen eguna. 1

Bazkaritan, izugarrizko

Baserriko sagarri/sagarrei harra sartu zaie. 76

Asteburuan Santiago baselizara joan ginen, han urtero egiten baita erromeria. Izugarrizko jendetza zegoen, eta oso giro polita. Baselizaren ondoan txosna bat zegoen eta amak feskagarriak ekarri zituen. Nik basokada bat edan nuen. Ikusi nuen txosna hartan dirutza egiten ari zirela, jende guztia zegoelako edariak hartzen.

Kasuan-kasuan lantzen den kontzeptuaren azalpen laburra ere ageri da, ariketez gain.

(Irakasleak agindu digu: Eseri!) EserTZEKO agindu digu irakasleak.

Ane eta Nerea, bi ahizpak/ahizpek, zein baino zein azkarragoak dira.

Lexikoa. ATZIZKIAK: -TZA, -KADA, -ERIA Erromerian

11 PERPAUS OSAGARRIAK. Osatu esaldiok

Aukeratu erantzun zuzena kasu bakoitzean.



Lexikoa

Gramatika

Hizkuntzaren erabilera. PERPAUS OSAGARRIAK

Ibili al zara inoiz eskeko koplak kantatzen? Noiz eta non?

Gu ez gara batere adituak maitasun / maitasuna kontuetan. Hori da hori astakeri / astakeria galanta!

83

Larunbatero eskulangintz / eskulangintza ikastarora joaten gara. Etxerako ontziteri / ontziteria berria oparitu digute familiakoek.

JAKIZU Hitz batek -a itsatsia duela jakiteko, nahikoa da bat hitza eranstea:

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 17

Zure ahizpa txikia neskatil / neskatila benetan jatorra iruditzen zait. 3

gauza bat giltza bat familia bat

12/06/2015 8:36:06

HITZ ELKARTUAK ETA A ITSATSIA. Lotu zutabeetako osagaiak hitz elkartuak sortzeko eta idatzi. literatura ariketa burdina ortografia

etxea zientziak

kultura

baliabidea

natura

saltzailea

Amaierako jarduerak eta Hiruhilekoen berrikusketa

79

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 13

12/06/2015 8:35:56

2. HIRUHILEKOAREN EBALUAZIOA 1

Irakurri testu hau eta erantzun galderei.

Berridatzi perpausak aukera zuzenarekin.

5

Testu-tipologia EGITEN JAKIN

Testu-tipologia 5

Kronika

Egunero-egunero kazetariek egunkari-orriak betetzen dituzte albisteekin. Zenbaitetan albisteen informazio hutsa haien ikuspuntutik interpretatzen dute eta gertaeraren bitxikeria jakingarriak azaltzen dituzte. Horren guztiaren emaitza kronika da.

Ailegatu gaituk! Tontorrean gaituk!

1

   JAKIZU

2

Kronikan gertaera bat kontatzen da, baina ez hori bakarrik, egileak intepretatu egiten du, era subjektiboan.

Martin eta Pasang Temba sherpa Everesteko gailurrean zeuden. Ametsa egia bihurtuta.

Forma aldetik, ez da albistea bezain itxia, baina zehatza, argia eta laburra izaten da, albisteak bezala.

Hamabi espediziokideek eginiko lan eskergaren emaitza zen; izan ere, talde-lana ezinbestekoa izan zen arrakasta lortzeko. Pozak ordura arteko nekeak burutik kendu zizkien bat-batean. Hala ere, oraindik ez zegoen ospakizunetarako tarterik. Everesteko gailurretik jaistea igotzea bezain zaila eta arriskutsua da, mendizaleek jakin bazekitenez. Gailurrean, Martin eta Pasang Temba bere baitan kabitu ezinik zeuden. 45 minutuz egon ziren munduko lekurik gorenean eta luzaroago geratuko ziren, jakina, baina beheko bideari ekin behar zioten lehenbailehen. Ikurriña, Nepalgo bandera eta Lemoizko zentral nuklearraren aurkakoa jarri eta ohiko argazkiak atera ondoren, beherantz abiatu ziren.

Gizaki bat Everesteko gailurrera ailegatu zenekoa. Euskaldun bat Everesteko gailurrera ailegatu zenekoa. Nepalgo sherpa bat Everesteko gailurrera ailegatu zenekoa.

Erantzun galdera hauei. Noizkoa da irakurri duzun kronika?

KRONIKA

1980ko maiatzaren 14a, Everest. Arratsaldeko 15:30ak jota zeudenean, irratiaren inguruan bilduta zeuden euskal espedizioko kideek Martin Zabaletaren ahotsa entzun zuten. Irratiseinalea ahula zen, baina mezua argi eta garbi ulertu zuten: «Ailegatu gaituk! Tontorrean gaituk!».

Nola jakin zuten espediziokideek Martin eta Pasang gailurrera ailegatu zirela? Zer egin zuten mendizaleek gailurrean? Zer gertatu zitzaien gailurretik jaistean? 3

Pasang sherpak Espediziokideek 4

Helburu nagusia ikasleek ingurune hurbilean eta ikaskuntza-prozesuan zehar aurkitu ohi dituzten testuen egituraz jabetzeko eta, batez ere, testuok sortzeko behar dituzten tresnak eskaintzea da. Horretarako, ereduak ematen zaizkie lehenbizi, haietatik abiatuta, eta hausnarketa-prozesu baten ostean, testu berriak idaz ditzaten.

amiltzeko arrisku bizia izan zuen. gailurrean hainbat bandera utzi zituzten. gailurrekoen hitzak entzun zituzten. talde-lanean jardun zuten. gailurretik irratiz hitz egin zuen.

Zer adierazten du testuko perpaus honek? Aukeratu. Martin eta Pasang Temba bere baitan kabitu ezinik zeuden.

  

Elurra bota ahalean aritu zen gau osoan. Goizean, argitu orduko abiatu ziren beherantz, eta zailtasunak zailtasun, beste mendizaleekin elkartu ahal izan ziren, onik eta pozik.

5

Gailurrean ezin zirela mugitu ere egin, leku gutxi zegoelako. Pozak zoratzen zeudela, gailurrera iritsi zirelako. Hotzari aurre egiteko arropa gehiago ezin zutela jantzi.

Aukeratu esamolde hauetatik subjektibotasuna adierazten dutenak:

 

Zalantzarik gabe,…



Hori dela-eta,…

Izan ere,… Handik gutxira,…

 

Esan liteke… Jakina,…

Bilatu testuan egileak bere interpretazioak adierazten dituen pasarteak.

EKIN IDAZTEARI 6

Idatzi gertakari baten kronika. Horretarako: Aukeratu azkenaldian ikusi duzun ekitaldiren bat: kirol-ekitaldia, dantzaldia, musika-emanaldia… Kontatu gertatutakoa argi eta zehatz-mehatz. Jantzi kontakizuna, bitxikeriak aipatuz. Txertatu zure interpretazioak testuan zehar.

80

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 14

10

81

12/06/2015 8:35:58 ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 15

Egiten jakin izeneko programan testu-tipologia eta idazmena lantzen dira eta, horrenbestez, berriz ere heltzen zaio Komunikazio-programaren habeetariko bati, hots, ahoz zein idatziz gauzak adierazteko gai izateari.

Lotu zatiak protagonistek egindakoak azaltzeko. Martin Zabaletak

Handik gutxira, zoritxarrak zangotrabatuta-edo, Pasang sherpa erori eta amiltzeko zorian egon zen. Orduan ere eguraldiak txarrera egin zuen eta Martinek gaua han igarotzea erabaki zuen, elurretan eginiko zulo batean babestuta. Erabaki zuzena izan zen, zalantzarik gabe.

Euskal Herrian jarraipen handia izan dute espedizioaren ibilerek eta esan liteke mendizaleek herri osoa izan dutela bultzaka. Hori dela-eta, euskaldun batek Everesteko gailurra zapaltzeak poz itzela zabaldu du jendearen artean. Zorionak guztiei!

Zer kontatzen da irakurri duzun kronikan?

12/06/2015 8:36:00

Prozesua gidatua da, azken ariketan testua idazteko gomendioak eta jarraibideak ere ematen baitzaizkie ikasleei, lanari heldu ahal izateko.



Astroen eta egutegien arabera udaberria martxoaren 21aren inguruan hasten bada ere, Pirinioetara beranduxeago heltzen da. Hain zuzen, elurra urtu eta eguzkia bazterrak gozatzen hasten denean, orduan da loreen txanda. Hala ere, ez dira denak batera agertzen; lehenik, haranetako zelaiak eta erreka ondoko basoak janzten dira lorez eta kolorez, eta gero goialdeak apaintzen dira.



itzultzea

Animalia eta landare espezie asko galtzear daude eta horren errudun nagusia gizakia da.

Ez dut uste garaiz iritsiko…



zarela



zarenik

Espezieak desagertzea ez da batere arrunta Lurreko bizitzaren bilakeran.

Anek esan du bihar ez … etorriko.



dela



denik

Otsoak nora … galdetu dio Txanogorritxori.



Loreak txandaka agertzea ez da naturaren apeta hutsa; izan ere, landareak klimara egokitzen dira, eta klima asko aldatzen da garaierarekin. Zenbat eta gorago, orduan eta hotz handiagoa egiten du; horregatik, loraldia atzeratu egiten da goi-mendietan.

doala



doan

Erantzun galderei parentesi arteko hitzekin.

6

Zertaz hitz egin duzue? (Ikaskideak)

Hiru arrazoi nagusi daude horretarako: gizakiak ingurunean duen eragin zuzena, klima-aldaketa eta espezieen salerosketa. Arriskuan dauden espezieak babesteko, haien habitatean bizitzen jarrai dezaten ahalbidetu behar dugu.

Zerez egin duzu tarta? (Bizkotxoa, marrubiak eta nata)

Garaierak ez ezik, klimarekin erlazionatutako beste faktore batzuek ere eragiten dute loratzean: eguzkiarekiko orientazioa, hots, lekua eguzkitsua den ala ez; itsasoaren hurbiltasuna edo urruntasuna; uharrak, errekastoak edo ibaiak inguruan egotea...

5

Nortaz gogoratu zara? (Zu eta zure lagunak)

AMAIERAKO JARDUERAK

Baldintzak lekuaren arabera hainbeste aldatzen direnez, ez da harritzekoa Pirinioetan hainbeste lore mota egotea. 1 Irakurri testu hau eta erantzun galderei. Elhuyar aldizkaria (moldatua)

2

itzultzeko

10 Entzun Animalia eta landare espezie ugari

galzorian testua arretaz eta adierazi esaldiak egia ala gezurra diren.

Gurasoek esan didate etxera goiz…

Pirinioak loretan, bost koloretan

Osatu esaldiak ahalerako aditzekin.

7

Mikelek liburu gutxi gorde Mesedez, komunera joan

Zergatik heltzen da udaberriaNon beranduxeago Pirinioetara? erromeri, han Santa Mari Nola agertzen dira loreak Pirinioetan? Horixe dio euskal esaera zahar batek, gustuko dituZein faktorek eragiten dute loratzean? gun lekuetara pozik joan ohi garela adierazteko. Zergatik dago hainbeste lore Eta mota Pirinioetan? zinez egia dirudi euskaldunek oso gogoko ditugula erromeriak zein bestelako jaialdiak. Aukeratu hitz egokiak esaldiak osatzeko.baseliza, 4elizaOsatu faltabadiren lekuErromeriak edotaelkarrizketa santutegi jakin denborazko Berandu da; ohera joan beharten zarete/duzue inguruan. egiten diren jaiak dira, kasuekin. sarri askotan

motxilan. Entzun Erromeria-eguna testua arretaz eta ? adierazi esaldiak egia ala gezurra diren.

6

8

Erantzi -tza, -kada eta -(t)eria atzizkiak, hitzak osatzeko.

Gugatik, zuek lasai egon

. Erromeria baseliza baten inguruan egin da, koilara esku etxeko leihotik.mendian. jende ukabil Idatzi autobiografiarako pasarte bat, Eguraldi txarra11egin duenzure arren, jende ugari ? Mozteko behar ditut. ikasle zoo batera joan zineneko lehen aldia gazte hurbildu da bertara. belar hondar kontatuz. Aukera hitz zuzenak eta zuzendu akatsak. Inguruko herrietako alkateek opari bana diru plater eraman diote AndreKontatu Mariari, lehen urteropertsonan bezala. bisita noiz, non eta  lehioa  ohiana. nola izan zen, eta azaldu zer gustatu Bazkaria erromesek prestatu dute bertan;  lehiaketa  ohitura 9 Irakurri bertsoak eta erantzun. zitzaizun eta zer ez. marmitakoa prestatu dute.  leohia  doan Nik itsasoa ikus Artaziak har

8

mendialdean Nora zoaz? Kalean ikusi dizut/zaitut; lagunekin zeunden.edo herri zein hirietako kanpoaldeko Bazkaldu eta 12 gero, dantzan aukera Eman hitzegiteko hauen definizioa, ahal bada,Arratsalde on, ongi etorri, auzoetako direnak.  oihala  doahinik Ama/Amak esan du logela ongi batzeko. zelaietan egiten –Kaixo, Amaia.Gehienetan, Nora zoaz hain bizkor? izan dute, trikiti-soinuaz lagunduta. entzule leial ta jator, zure hitzez, hiztegia erabili gabe. santu baten egunean ospatzen dira, eta nolabaiteko  ihesbidea  sahietsa Zutabeek elizaren sabaia/sabaiari eusten –Destista noa. Gauerdian abiatuko dira denak berriz etxe bihotza daukat taupaka eta kutsu erlijiosoa dute, baina haietan ez dira falta musika, dantza eta jan-edanak. janzkera berekoi dute/diote. –Plaza Nagusi du kontsulta, ezta? aldera. zainetan odola bor-bor. 9aldatu Zuzendu esaldietan egin diren akatsak. gosete jasangaitz Duela ehunka urte ospatzen dira erromeriak eta, orduko sasoietatik egundaino dezente diren Txakurra ezin da/du ikasgelan sartu. ? Eramango al nauzu zure motor Nahiz eta lehen aldiei Gure geografiako anderenoak jenio bizia du. arren, mendira buelta bat egiteko eta ederra igarotzeko aukera paregabea dira oraindik. zabortegi sentibera joanegun-pasa behar dut eta Lagun 7 Aukeratu zure herriko jaietako egun bat, errespetua zaien zor, 3 Egin perpaus erlatiboak emandakoekin. gertu bizi dira. plaza Gelditu! Aurreko gurpilla zulatuta daramazugehien gustatzen zaizuna, eta kontatu zer ametsa dena bihur liteke 13 honetan Irakurri gertatzen eta aukeratu. Hauetatik zein dira eta! gertatu den, une ariko Saguek jan dute gazta. Gazta hori Erronkarin Zer dira erromeriak?–Ondo Non egiten dira? eramango da, plaza eta kolpe gogor. konparazioak? balitz bezala. Bazkaltzeko paeila eta tortila jan genituen, Nolako kutsua dute?zaitut. Jantzi kaskoa. erosi genuen. Saguek jan duten gazta… Nahiz eta lehen aldiei eta postrerako, gailetak.  ahalik Zure begiak izarrak bezalakoak dira, eta –Kaskoa? Zertarako? Kontatu gertaturikoa Zer egoten errespetua zaien zor, Prakak zikindu dizkit. Prakak nebarenak dira. da erromerietan? Gidari aparta zara eta Gu ere zapatillak egiten dabiltzan haurren eta zehaztasun gehienbertan murgildu nahi nuke betiko. beldurrak beldur ni gozatzeko Maiak entzun du berria. Berri hori Zer esan nahi du izenburuko esaera zaharrak? Aipatu esaera hori erabiltzeko moduko egoeraren bat. . konfiantza osoa dut zu esplotazioaren aurka gaude. emanez.  Zure begietara so, bi itsaso urdin horietan ilusioz nator. beldurgarria da. Zure herri inguruan ba al dago baselizarik? Erromeriarik egiten al da han? Zer egunetan? Nolakoa da murgildu nahi nuke. –Bada, kaskoa buru Baiñuontzian piraña bat dabil igerian. Azaldu zure sentimenduak erromeria? Atzo filma ikusi nuen. Asko gustatu zitzaidan. Jone Uria Albizuri janzten ez baduzu, ez  Gure labatxoak loreek baino usain Laño artean potoka bat ikusten da. edo iritziak. Gizon bat ezagutu duzu. Nire irakaslea zen. mugituko. gara hemen gozoagia du. Nolako bertsoak dira, hasierako agurra 2 Erantsi deklinabide-kasuak hitzei behar 4 Amaitu perpaus osagarriak era egokian. ala azken agurra egitean botatakoak? denetan, esaldiak osatzeko. Telebistan esan dute bihar euria egingo . 134 135 Zer kontatzen digu Jone Uria bertsolariak Katu oso gustuko dituzte sardin . Bada, nik ez dut uste euria egingo . bertso horietan? Zure guraso ikusi ditut ogi erosten. Amak esan du ohetik jaiki eta gosaria Txapelketa batean kantatutakoak direla ES0000000001310 465359 Repaso 02_31846.indd 68 8:35:11 ES0000000001310 465359 Repaso 02_31846.indd 69 12/06/2015 8:35:14 Ander beldurra ematen diote sagu . . presta 12/06/2015 iruditzen zaizu? Zergatik? Irakasle betaurreko galdu ditu. Ez dit esan zein ordutan itzuliko etxera. ASKOTARIKO ADIMENAK Zenbat gozoki ekarri dizkiezu lagun ? Irakasleak esan digu ariketa amai , baina 3

ez da erraza ariketa hori amai

Kontatu txistea zehar-estiloan. Eskolara –Ama, gaur ez dut eskolara joan nahi! –Zer gertatzen zaizu, bada, Aitor? –Bada, hasteko, logura naiz; gainera aspertu egiten naiz eskolan eta, hori gutxi balitz, barre egiten didate neska-mutil guztiek! –Eskolara joan behar duzu, Aitor: zure eginkizuna da, 35 urte dituzu eta eskolako zuzendaria zara.

5

.

10 LAN KOOPERATIBOA. Taldeka jarrita, adostu eta prestatu

guztion artean erromeria edo egun-pasa baterako egitaraua.

Adierazi zein hitzek duten a itsatsia.

    

egurra zura sua ikatza zakukada

    

usadioa ohitura arbola irratia telebista

    

Non egingo duzue erromeria edo jaialdia?

kanta

Zer-nolako ekitaldiak egingo dituzue?

abestia

Eguneko zer ordutan izango da ekitaldi bakoitza?

jaia festa

11 Prestatu zuen erromeria edo egun-pasa iragartzeko kartela.

dantza

Azaldu garbi informazio nagusia. Asmatu leloren bat jendea joatera animatu dadin.

84

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 18

85

12/06/2015 8:36:08

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 19

19/06/2015 8:03:50

Unitate didaktikoen azken bi orrialdeetan aurreko orrialde guztietan ikusitako eta ikasitako oro berrikusteko ariketak biltzen dira. Ariketa horietan lexikoa, egitura gramatikal egokiak, ortografia eta idazmena landu ez ezik, gainerako komunikazio-gaitasunak ere jorratzen dira, irakurritakoaren ulermena lantzeko testua, entzundakoaren ulermena lantzeko entzungaia eta mintzamena lantzeko jarduerak ere eskaintzen baitira. Bestalde, liburuaren amaieran hiruhilekoan zehar ikusitakoa berrikusteko zenbait ariketa eskaintzen dira, entzundakoaren ulermena eta irakurritakoaren ulermena lantzeko testuak barne.

11

Honelakoa da Gida didaktikoa Egiten jakin proiektu barruan dagoen Euskara Abian 6 liburuko Gida didaktikoa hiru liburukitan aurkezten da, bat hiruhileko bakoitzerako, are erabilterrazagoa izan dadin. Bertan, Ikaslearen liburua dago, oso-osorik. Unitate bakoitza honela antolaturik dago: Unitatearen zenbakia eta izenburua.


5

Lurra iratzarriz

• Irakurgaia arintasunez eta entonazio egokia emanez irakurtzea. • Lexikoa aberastea.

Unitaterako baliabideak

Unitatearen edukiak

Unitatean zehar landutako edukien zerrenda.

JAKIN

5

Helburuak

HIZKUNTZAREN ERABILERA Gramatika

• Deklinabidea: kasu gramatikalak. Perpaus osagarriak.

ORTOGRAFIA

• A itsatsia.

IRAKASLEARENTZAKO LIBURUTEGIA

BALIABIDE DIGITALAK

Ikasgelarako programazio didaktikoa

MediaLiburua • 5 unitatea: ariketak eta baliabideak.

Ebaluaziorako baliabideak • Edukien ebaluazioa. 5. unitatea.

IKASGELARAKO MATERIALAK

• Gaitasunen ebaluazioa. 5. unitatea. • Atzizkiak: -tza, -kada, -eria.

LEXIKOA

• Mintzamena. ATARIKOA

• Entzungaia eta entzundakoaren ulermena.

Komunikazioa

• Irakurmena: Santa Ageda koplak.

HARREMANETAN Komunikazioa

• Errubrika. 5. unitatea.

Horma-irudia

Irakasluntza neurrira

Entzungaien CDa

Itzulera Basorarako bidea atseginez egindako bidaia izan zen Parvatirentzat eta niretzat. Maitasunaren babesa genuen eta ezti gozoko bidea iruditu zitzaigun itzulera. Hirira iritsi eta berehala nire familiakoengana joan ginen. –Eskerrak eman nahi dizkiot Alari etxera ongi ekarri zaituelako –esan zidan amak negarrez. Besarkatu nuen eta Parvati aurkeztu nion. –Hau da nire emaztea –esan nion amari, eta familiako gainerako guztiei–. Zuen bedeinkazioa ematea nahiko nuke. Nire familiakoak oso pozik hartu zuten Parvati, eta zoriona opa eta bedeinkazio guztiak eman zizkioten. Gero, Parvati eta biok Basorako etxetxo batera joan ginen bizitzera. Laster baino lehen lau izan ginen etxetxo hartan. Lehenengo, eguzkia baino ederragoko mutiko bat, eta, ondoren, ilargi betea baino maitagarriagoko neska jaio baitzitzaizkigun. Ume haiek hazten ikusteak eta nire Parvati ederraren ondoan bizitzeak pozez betetzen ninduten. Zorionez betetako bizitza izan zen urte haietakoa. Ai, nola gogoratzen ditudan orain egun haiek! Orain, pobre eta ahuldua, Basorako moiletan zamaketari ibili behar dudanean. Nola gogoratzen ditudan egun zoriontsu haiek! Egun zoriontsu haiek eta nire familiakoen aurpegi irribarretsuak! Orain, denak galdu ditudanean!

• Hobekuntza-plana. 5. unitatea.

PROIEKTUAREN BESTE MATERIAL BATZUK

• Zabaltze-programa. 5. unitatea.

Lan kooperatiborako proiektuak

• Idazmena: Albistea idaztea.

IRAKURMENA

Baliabide eta ariketa digitalak.

• Lehen hiruhilekoko proiektua.

Ikaslearen koadernoa

• Literatura-testua: Itzulera.

Baliabide osagarriak

• Bigarren hiruhilekoa: 5. unitatea.

• Ulermena lantzeko ariketak.

• 100 proposamen hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna hobetzeko.

Irakurketarako liburuak

• Entzungaia: Santa Ageda Eskoriatzan.

• Antzerki-lantegia.

• Hizkuntza-funtzioa: Ohiturak azaltzea.

• Ikasten ikasteko programa.

• Txiri-txiri 6. • Txinparta 6.

Eta neuk ditut kulpa guztiak. Neuk erakarri nuen zoritxarra, jakinminak eta ondasun-egarriak engainatuta. Hamabost urte neramatzan Basoran hirira itzuli nintzenetik, eta hamabost urte horietan jakin-minak ez zidan egun bakar bat ere pasatzen uzten neure buruari galdetu gabe: –Non ote daude itsasontzian geratu ziren marinelak eta kapitaina? Nola ote dago nik gordetako kutxako altxorra? Nire ontziko gizonak ez ziren itzuli Basorara, eta ez nuen haien berririk izan. Askotan, gauean lo egin ezinik ohean jira eta bira nenbilenean, esaten zidan Parvatik: –Zer da kezkatzen zaituena, ene senarra? Eta nik esaten nion lurralde urrutietan utzitako itsasontziak eta marinelek kezkatzen nindutela. Eta jakin nahiko nukeela zer gertatu zen nire kutxako altxorrarekin. Hango bitxien eta diruen bila joateko irrika gero eta handiagoa sortzen ari zitzaidala. –Gure ondasunik handienak hementxe daude, Kasim –esaten zidan Parvatik–. Ez zaitez joan urrutira zorion bila, eta are gutxiago bitxiz betetako kutxa baten atzetik... Hamabost urtez egin nion kasu nire emaztearen esanari, baina gure semeak hamalau urte bete zituenean eta haren goiko ezpainean bizartxo batzuen itzala sumatu nuenean, deitu eta horrela hitz egin nion: –Abdul Bin Kasim, ene semea, gizon bihurtu zara dagoeneko, eta gizon bati bezala hitz egin behar dizut. Basora hiri handia eta ederra da, badakit, baina Basoratik kanpo dago benetako mundua. Gazte zaren bitartean ibili beharko zenuke munduan, begiak erne, gauza miresgarri horiek guztiak ezagutzeko. –Bai, aita. Egia diozu. Adin harekin nik neuk nuen bazterrak ezagutzeko irrika bera sumatu nuen nire semearen begietan, eta Parvatiren aholkuak ahaztuta, txinparta hura suspertzen aritu nintzen, bidaiak egiteko grinaren sua pizten. Parvatik ez joateko erregu egiten zidan gauero, baina semeak eta biok hartuta geneukan joateko erabakia, eta ez genion kasurik egin. Egunsenti eder batean abiatu ginen Basoratik. Gu bagindoazela ikusita, etxeko bi emakumeak negarrez geratu ziren etxeaurrean, eta neuk ere azkar urrutiratu behar izan nuen handik, malkoak arrapaladan baitzetozkidan begietara.

Gaitasunak

bedeinkazio: zerbait edo norbait ontzat jotzea. moila: portuetan, pertsonen eta zamen ontziratzea eta lehorreratzea errazteko eraikuntza; kaia. zamaketari: zamak garraiatzen dituena. ene: nire. suspertu: indar gabe dagoena indarberritu. erregu: eskaria. arrapaladan: lasterka, korrika.

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Hasierako irakurgaiak ekialdeko oihartzunak dakarzkigu, Irak aldearen eta bertako bizimoduaren berri. Aprobetxatu aukera ikasleekin Iraki buruz hitz egiteko, haiek urruneko herrialde horri buruz dakitenaren berri emateko eta geureaz besteko kultura horretan sakontzeko.

Oinarrizko gaitasunak garatzeko iruzkinak eta proposamenak.


73

72

• Ikasten ikasteko eskemak.

EGITEN JAKIN

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 6

EGITEN JAKIN Testu-tipologia eta idazmena

• Kronika.

LITERATURAZ GOZATZEN Literatura

• Koplak.

• Balioen Hezkuntza.

Irakurgaiari buruzko iradokizunak

• Hezkuntza emozionalerako programa.

IRAKURRI BAINO LEHEN

• Familiarekiko harremanak.

Aztertu irudiak. Galdetu ikasleei ipuinean kontatzen zaiguna non gertaturikoa den. Eskatu pertsonaien janzkera eta herria edota bertako etxeak deskribatzeko, ahalik eta xehetasun gehien emanda. Irakurri izenburua ozenki eta ekin eskuineko irudia aztertzeari. Erreparatu urruntzen ari den itsasontzi bat ageri dela bertan eta galdetu ikasleei izenburuak bidaia horrekin zerikusia izango ote duen. Egin aieruak, itsasontzia noratz doan igartzen saiatzeko.

• Irakurgaia. AMAIERAKO JARDUERAK Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna

• Entzungaia. TENPORALIZAZIO-PROPOSAMENA

• Berrikusteko ariketak. • Askotariko adimenak.

Urtarrila

Otsaila

Martxoa

14

15

Unitaterako baliabideak.

Programetako helburuak.

Helburuak

5

12/06/2015 8:35:44

Entzumena 5

• Irudiari buruz mintzatzea eta norbere esperientziak azaltzea.


• Entzundakoaren ulermena lantzea.

6


Zer uste du amonak usadio horri buruz?

• Irakurmena lantzeko asmoz, Santa Ageda koplak aztertzea eta haiei buruzko galderei erantzutea.

Eta ilobak, zer uste du?

Irakurmena Santa Ageda koplak

• Idazmena lantzeko asmoz, albiste bat idaztea. • Egiten jakin edo testu-tipologiaren lanketarako aldez aurretiko ezagutzak aktibatzea.


Baliabideak • Entzungaien CDa.



Unitate bakoitza burutzeko proposaturiko egutegia.

Hasteko, esan ikasleei testua isilpean eta beren kasa irakurtzeko. Esan ulertzen ez dituzten hitzak azpimarratzeko, irakurketa amaitutakoan guztien artean haien esanahia argitzeko.





7


8

Eman albiste moduan zure herriko Santa Ageda eskearen berri.

Mintzamena

2


4

Irakurgaiaren alboan, laukitxo batean bildurik, irakurgaian gorriz nabarmendutako zenbait hitz ageri dira. Ikasleentzat hain ezagunak izan ez zitezkeelakoan bildu ditugu hor. Irakurri hitzak eta haien definizioak, eta eskatu ikasleei hitz horiekin beste esaldi batzuk egiteko. Horrez gain, galdetu ulertu ez duten beste hitzik ote dagoen eta saiatu haien esanahia guztion artean edota hiztegiaren laguntzaz argitzen.

Irakurketa amaitzean, aztertu hasieran egindako hipotesiak eta testuan kontatzen dena bat ote datozen. Irakurgaian kontakizun luzeago baten pasarte bat azaltzen denez, proposatu ikasleei asmatzea aita-semeak nora doazen eta bertan bila dabiltzan altxorra aurkituko duten ala ez.

18

19

Irakasleak oharrak idazteko tokia.

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Gaitasun hau garatu ahala, ahoz nahiz idatziz komunikatzen trebatzen dira ikasleak, modu autonomo eta zuzenean. Gainera, gaitasun hau trebatzea ezinbestekoa da eskolaz kanpoko arloetan ere ongi moldatzeko.

• D eklinabideko kasu gramatikalen

Sakelako telefonoek komunikazioaren mundua irauli dute erabat. Orain, hitzen ordez, laburdurak erabiltzen ditugu eta, sentimenduak adierazteko, emotikonoak.

(nor, nork, nori) erabilera berrikustea eta lantzea. eta haien erabilera aztertzea eta lantzea.

Programako oinarrizko kontzeptuen zerrenda.

• Z ehar-estiloa lantzea.

1

Oinarrizko kontzeptuak

• Z ehar-galderak: -(e)n.

2

3


NORI KASUA. Osatu esaldiak, alboko hitzak erabiliz.

Asteko zein egunetan egin da?





Erosleek

JAKIZU

Lantegiko Autoa horko

Hauek dira NOR, NORI eta NORK kasuen markak:

Gehitu idatzi duzun albisteari zure balorazioa. Zer iruditu zaizu zuri ospakizuna?

laneko arropak zikindu zaizkie. eraman diot konpon diezadan.

Hainbat autoen lasterketetan parte hartzea gustatuko litzaieke.


Unitate honetan, kronika bat idazteari ekingo diozu. Kronikak albistearen antza du hein batean, baina bertan pisu handia du idazlearen iritziak. Argi ibili eta baietz primeran egin!

ogia erre zaio.

ogi egin berriak eskatu dizkiete. oiloentzako ogi gogorra eskatu diegu.

4

NORK. -ak sing. // -ek pl. -(e)k mugagabea

Nori galdu zaizkio giltzak? Galdetu dizue.


Zenbat balio du bidaiak? Ahaztu zait. Nork ezkutatu dit zorroa? Jakin nahi dut. Lanak bukatu zenituzten? Galdetu dizuegu. 8

Medikuak gaixoari gomendatu dio. Epaileak abokatuei



AGINDUAK. Osatu esaldiak parentesiarteko aditzek -t(z)eko erantsiz. (zaindu) (isildu) agindu die.

Aitak jostailuak

(batu) esan dizu.

Irakasleak asko



(itxi) eskatu digu.



Nik badakit ez dudala/dudanik errurik.




okinari


okini

Perpaus osagarriak

okinei


mekanikariri


mekanikariari


mekanikariei






Asierek/Asierrek udan Irlandara joateko asmoa du ingelesa ikastera.




Anek esan du ez doala/doanik gurekin.

ikusi ditugu kalean. (jokalari)


Irratiko


Zure urtebetetzea denik/dela entzun dut.

arituko dira udaberriko jaian. (ume)

Herriko

Zenbait

EGITEN JAKIN

6

aldapa latzak dituzte. (mendi)

Bertso-eskolako Futbol-talde horretako






NOR ETA NORK KASUAK. Osatu esaldiak, parentesi arteko hitzei -ak eta -ek markak erantsiz. Pirinioetako

• Z ehar-estiloa.



Teknologiarako gaitasuna. Baliatu hasierako testutxoa ikasleen jakinmina pizteko eta gaiari buruzko informazio gehiago bilatzera animatzeko.

Ez dut ulertzen nola egin duzun.


DEKLINABIDE-KASUAK. Erantzun galdera hauei testuko informazioa kontuan hartuta, eta ahalik eta era laburrenean.

Gaitasunak

ZEHAR-GALDERAK. Elkartu bi esaldiak bakar batean, adibidean bezala. Nola egin duzu? Ez dut ulertzen.


Nori bidaliko omen diogu lore-usain gozoa?

• Aginterazko perpaus osagarriak: -t(z)eko.

7


Nor liluratu ditu asmakizun berri horrek?

• Ezezko perpaus osagarriak: -(e)nik.


Nork lortu du usainak sakelakoen bidez bidaltzea?

• Baiezko perpaus osagarriak: -(e)la.

Kronika

5

Hori nahikoa ez, eta asmakizun berri batek sakelakoen zale amorratuak liluratu ditu. Ingeniari japoniarrek usainak bidaltzea lortu dute. Orain, lagunei lore-usain gozoak bidali ahal dizkiegu telefono bidez. Hori, bai, haserretuz gero, ez ote da hobe izango hitzak erabiltzea usainen ordez?

• P erpaus osagarrien menderagailuak

5

PERPAUS OSAGARRIAK

Usainak sakelakoaren bidez

Gaur goizean auzoko

Idazmena

3

HIZTEGIA

IRAKURRI ETA GERO

Helburuak

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Daukaten informazioa antolatu eta era ordenatuan ematean, pentsatzen eta ikasten ikasteko gaitasuna garatzen dute ikasleek.

OHARRAK

Amaitzeko, galdetu ikasleei ipuina gustatu zaien. Baiezko eta ezezko erantzunak eman ez ezik, arrazoiak ere azaltzea komeni da.

Jarraian, irakurri berriro, baina oraingoan ozenki eta bata bestearen segidan, ahoksera eta entonazio zuzenez.

Gaitasunak

Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna. Ikasleek beren ekimenez eta nork bere trebetasunak eta estrategiak erabiliz aurre egingo diote seigarren ariketari.



12/06/2015 8:35:46

Ipuinaren jarraipen gisakoa idatziz egitea proposatu ahal diezu, nahi izanez gero.

IRAKURGAIA

Hizkuntzaren erabilera. DEKLINABIDEA

Lurra iratzarriz

1

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 7

Ikasgaien arteko proiektuak


Ane eta Nerea, bi ahizpak/ahizpek, zein baino zein azkarragoak dira. Baserriko sagarri/sagarrei harra sartu zaie.

Liburuko edukiei buruzko azalpenak eta iradokizun didaktikoak.

71

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 4

Iradokizun didaktikoak Orrialde bikoitz honetako edukiak lantzeko orduan, eragin ikasle guztien parte hartzea, beren ikuspuntuak, usteak eta iritziak ikaskideei kontatzera animatuz. Mintzamena lantzeko, hitz egin guztiok elkarrekin hasierako irudiari buruz. Irakasleak irudiaren azpian ageri diren galderak egingo dizkie ikasleei, txandaka erantzun ditzaten eta eztabaida egin dezaten. Horrez gain, erreparatu irudiko beste xehetasun batzuei ere eta mintzatu lasai gauza horiei guztiei buruz. Saiatu ikasle guztiek parte har dezaten eta ziurtatu hitz egitean lexiko egokia erabiltzen dutela. Erreparatu, halaber, kasuan kasuko pertsonaiak dioenari. Kasu honetan, Santa Ageda edo Agate Deunaren koplen hasiera ageri da bunbuiloan. Galdetu ikasleei haiek ere ezagutzen dituzten eta horrela abesten duten.

16

12

12/06/2015 8:35:37

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 5

Entzumena lantzeko, entzun arretaz eta behin baino gehiagotan Hamaika ikusteko elkarrizketa eta, ondoren eskatu ikasleei galderei erantzuteko. Ariketak ahoz egitea komeni da, ikasle guztien parte hartzea eragiteko.

Amaitzeko, irakurri Egiten jakin programan landuko den gaiari buruzko galderatxoak eta erantzun guztion artean, ikasleek aldez aurretik dituzten ezagutzez jabetzeko.

Irakurmena lantzeko, literatura-programan aztergai izango dutenarekin zerikusia duten testuak azaltzen dira, ikasleek aztertu eta gero egingo duten lanarekin nolabait kontaktuan jartzeko. Honakoan, hasierako argazkiarekin eta entzungaiarekin bat eginez, Santa Ageda kopla batzuk ageri dira, irakurri, aztertu eta hausnartu ondoren, haiei buruzko galderari erantzuteko. Aurrekoa bezala, ariketa hau ahoz egin daiteke.

Erantzunak

Idazmena lantzeko ariketa gai orokorrarekin loturik dago Santa Ageda eskearen berri albiste tankeran ematea proposatzen baitzaie ikasleei.

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 10

erori, dirudi / emazu, esazu, bialdu / gaitean, artean. Hasierako diela eta bezperan hitzek ere badute nolabaiteko oskidetasuna, baina errima pobrea da. 8 E. L.

1 , 2 , 3 eta 4 E. L. 5 Reggae erritmora.

77

76

12/06/2015 8:35:41

Musika-irakasle batek (Iñaki Basarte du izena). Oso polita dela eta dagoen-dagoenean gorde behar dela. Bertsio berria oso martxosoa dela. 6 E. L. 7 Bai, badute errima. Errimatzen duten hitzak hauek dira:

paperez, bat ere ez, ez / izarra, lizarra, bizarra / elorri,

17

12/06/2015 8:35:52

Iradokizun didaktikoak

Ikaslearen liburuko ariketen erantzunak.

Gramatika-programan jada ezagutzen dituzten kontzeptuak berrikusiko dituzte ikasleek. Ariketez gain, landuko denaren azalpen laburra ere ageri da, kontzeptu gramatikalez oroitzeko eta ezagutzak sendotzeko. Ariketak egiten hasi baino lehen, irakurri eduki gramatikalen berri biltzen duten laukietan jartzen duena eta, behar izanez gero, argitu ikasleei ulertzen ez dutena.

Erantzunak

2 Pirinioetako mendiek aldapa latzak dituzte.

22

akelakoen zale amorratuak. S Lagunei.

3 Gaur goizean auzoko okinari ogia erre zaio.

Erosleek okinei ogi egin berriak eskatu dizkiete. Zenbait okini oiloentzako ogi gogorra eskatu diegu. Lantegiko mekanikariei laneko arropak zikindu zaizkie. Autoa horko mekanikariari eraman diot, konpon diezadan. Hainbat mekanikariri autoen lasterketetan parte hartzea gustatuko litzaieke. 4 Horko harrien artean muskerrak aurkitu ahal dituzu.

Asierrek udan Irlandara joateko asmoa du ingelesa ikastera.

A ne eta Nerea, bi ahizpak, zein baino zein azkarragoak dira. Baserriko sagarrei harra sartu zaie. 5 1. Itxiarrek irratian entzun du bihar eguraldi ederra izango

Irratiko esatariak oso berritsuak izaten dira.

1 Ingeniari japoniarrek.

Bertso-eskolako umeak arituko dira udaberriko jaian. Futbol-talde horretako jokalariak ikusi ditugu kalean. Herriko alkateak jaietako txupina jaurti du.

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 11

dugula. 2. Gurasoek galdetu didate udalekuetara joan nahi dudan ala ez. 3. Entrenatzaileak agindu digu beroketa-ariketak egiteko. 4. Arkitektoek ez dute uste Pisako dorre okerra jausiko denik. 6 Zure urtebetetzea dela entzun dut.

Anek esan du ez doala gurekin. Nik badakit ez dudala errurik. Maiteri partida geneukala ahaztu zaio.

12/06/2015 8:35:53

7 Giltzak nori galdu zaizkion galdetu dizue.

Bidaiak zenbat balio duen ahaztu zait. Zorroa nork ezkutatu didan jakin nahi dut. Lanak bukatu zenituzten galdetu dizuegu. 8 Medikuak gaixoari zaintzeko gomendatu dio.

Epaileak abokatuei isiltzeko agindu die. Aitak jostailuak batzeko esan dizu. Irakasleak asko ikasteko aholkatu digu. Amak etxeko leihoak ixteko eskatu digu. 9 Anek udaltzainari galdetu dio Arbidea kalea non dagoen.

Udaltzainak erantzun dio oso gertu dagoela eta esan dio plazaraino joateko eta han ezkerretara egiteko.

23

13

5

Lurra iratzarriz Unitaterako baliabideak

Unitatearen edukiak

JAKIN


• Deklinabidea: kasu gramatikalak. Perpaus osagarriak.

ORTOGRAFIA

• A itsatsia.

Irakaslearentzako liburutegia

baliabide digitalak


MediaLiburua

Ebaluaziorako baliabideak • Edukien ebaluazioa. 5. unitatea. • Gaitasunen ebaluazioa. 5. unitatea.

LEXIKOA

• Atzizkiak: -tza, -kada, -eria.



Komunikazioa

• Irakurmena: Santa Ageda koplak. • Idazmena: Albistea idaztea.

IRAKURMENA


• 5 unitatea: ariketak eta baliabideak.

Ikasgelarako materialak


Horma-irudia


Entzungaien CDa

• Hobekuntza-plana. 5. unitatea. • Zabaltze-programa. 5. unitatea.


proiektuaren beste material batzuk



• Literatura-testua: Itzulera.






• Entzungaia: Santa Ageda Eskoriatzan.


• Hizkuntza-funtzioa: Ohiturak azaltzea.




EGITEN JAKIN

egiten jakin Testu-tipologia eta idazmena

• Kronika.

Ikasgaien arteko proiektuak • Balioen Hezkuntza. • Hezkuntza emozionalerako programa.


• Koplak.


• Irakurgaia. amaierako jarduerak Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna

• Entzungaia. • Berrikusteko ariketak.

TENPORALIZAZIO-PROPOSAMENA

• Askotariko adimenak. Urtarrila

14

Otsaila

Martxoa

15

Helburuak

5

Lurra iratzarriz

Entzumena 5




6

Gaitasunak



Zer uste du amonak usadio horri buruz?

• Irakurmena lantzeko asmoz, Santa Ageda koplak aztertzea eta haiei buruzko galderei erantzutea.

Eta ilobak, zer uste du?

Irakurmena Santa Ageda koplak

• Idazmena lantzeko asmoz, albiste bat idaztea. • Egiten jakin edo testu-tipologiaren lanketarako aldez aurretiko ezagutzak aktibatzea.









Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna. Ikasleek beren ekimenez eta nork bere trebetasunak eta estrategiak erabiliz aurre egingo diote seigarren ariketari. Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Daukaten informazioa antolatu eta era ordenatuan ematean, pentsatzen eta ikasten ikasteko gaitasuna garatzen dute ikasleek.


7


Idazmena 8

Mintzamena 1

2


3


4

Eman albiste moduan zure herriko Santa Ageda eskearen berri. Asteko zein egunetan egin da?





EGITEN JAKIN

Kronika Gehitu idatzi duzun albisteari zure balorazioa. Zer iruditu zaizu zuri ospakizuna? Unitate honetan, kronika bat idazteari ekingo diozu. Kronikak albistearen antza du hein batean, baina bertan pisu handia du idazlearen iritziak. Argi ibili eta baietz primeran egin!

71

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 4

Iradokizun didaktikoak Orrialde bikoitz honetako edukiak lantzeko orduan, eragin ikasle guztien parte hartzea, beren ikuspuntuak, usteak eta iritziak ikaskideei kontatzera animatuz. Mintzamena lantzeko, hitz egin guztiok elkarrekin hasierako irudiari buruz. Irakasleak irudiaren azpian ageri diren galderak egingo dizkie ikasleei, txandaka erantzun ditzaten eta eztabaida egin dezaten. Horrez gain, erreparatu irudiko beste xehetasun batzuei ere eta mintzatu lasai gauza horiei guztiei buruz. Saiatu ikasle guztiek parte har dezaten eta ziurtatu hitz egitean lexiko egokia erabiltzen dutela. Erreparatu, halaber, kasuan kasuko pertsonaiak dioenari. Kasu honetan, Santa Ageda edo Agate Deunaren koplen hasiera ageri da bunbuiloan. Galdetu ikasleei haiek ere ezagutzen dituzten eta horrela abesten duten.

16

12/06/2015 8:35:37

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 5

Entzumena lantzeko, entzun arretaz eta behin baino gehiagotan Hamaika ikusteko elkarrizketa eta, ondoren eskatu ikasleei galderei erantzuteko. Ariketak ahoz egitea komeni da, ikasle guztien parte hartzea eragiteko.


Irakurmena lantzeko, literatura-programan aztergai izango dutenarekin zerikusia duten testuak azaltzen dira, ikasleek aztertu eta gero egingo duten lanarekin nolabait kontaktuan jartzeko. Honakoan, hasierako argazkiarekin eta entzungaiarekin bat eginez, Santa Ageda kopla batzuk ageri dira, irakurri, aztertu eta hausnartu ondoren, haiei buruzko galderari erantzuteko. Aurrekoa bezala, ariketa hau ahoz egin daiteke.

Erantzunak

Idazmena lantzeko ariketa gai orokorrarekin loturik dago Santa Ageda eskearen berri albiste tankeran ematea proposatzen baitzaie ikasleei.

12/06/2015 8:35:41

erori, dirudi / emazu, esazu, bialdu / gaitean, artean. Hasierako diela eta bezperan hitzek ere badute nolabaiteko oskidetasuna, baina errima pobrea da. 8 E. L.

1 , 2 , 3 eta 4 E. L. 5 Reggae erritmora.

Musika-irakasle batek (Iñaki Basarte du izena). Oso polita dela eta dagoen-dagoenean gorde behar dela. Bertsio berria oso martxosoa dela. 6 E. L. 7 Bai, badute errima. Errimatzen duten hitzak hauek dira:

paperez, bat ere ez, ez / izarra, lizarra, bizarra / elorri,

17


5

Helburuak • Irakurgaia arintasunez eta entonazio egokia emanez irakurtzea. • Lexikoa aberastea.

Itzulera Basorarako bidea atseginez egindako bidaia izan zen Parvatirentzat eta niretzat. Maitasunaren babesa genuen eta ezti gozoko bidea iruditu zitzaigun itzulera. Hirira iritsi eta berehala nire familiakoengana joan ginen. –Eskerrak eman nahi dizkiot Alari etxera ongi ekarri zaituelako –esan zidan amak negarrez. Besarkatu nuen eta Parvati aurkeztu nion. –Hau da nire emaztea –esan nion amari, eta familiako gainerako guztiei–. Zuen bedeinkazioa ematea nahiko nuke. Nire familiakoak oso pozik hartu zuten Parvati, eta zoriona opa eta bedeinkazio guztiak eman zizkioten. Gero, Parvati eta biok Basorako etxetxo batera joan ginen bizitzera. Laster baino lehen lau izan ginen etxetxo hartan. Lehenengo, eguzkia baino ederragoko mutiko bat, eta, ondoren, ilargi betea baino maitagarriagoko neska jaio baitzitzaizkigun. Ume haiek hazten ikusteak eta nire Parvati ederraren ondoan bizitzeak pozez betetzen ninduten. Zorionez betetako bizitza izan zen urte haietakoa. Ai, nola gogoratzen ditudan orain egun haiek! Orain, pobre eta ahuldua, Basorako moiletan zamaketari ibili behar dudanean. Nola gogoratzen ditudan egun zoriontsu haiek! Egun zoriontsu haiek eta nire familiakoen aurpegi irribarretsuak! Orain, denak galdu ditudanean!

Eta neuk ditut kulpa guztiak. Neuk erakarri nuen zoritxarra, jakinminak eta ondasun-egarriak engainatuta. Hamabost urte neramatzan Basoran hirira itzuli nintzenetik, eta hamabost urte horietan jakin-minak ez zidan egun bakar bat ere pasatzen uzten neure buruari galdetu gabe: –Non ote daude itsasontzian geratu ziren marinelak eta kapitaina? Nola ote dago nik gordetako kutxako altxorra? Nire ontziko gizonak ez ziren itzuli Basorara, eta ez nuen haien berririk izan. Askotan, gauean lo egin ezinik ohean jira eta bira nenbilenean, esaten zidan Parvatik: –Zer da kezkatzen zaituena, ene senarra? Eta nik esaten nion lurralde urrutietan utzitako itsasontziak eta marinelek kezkatzen nindutela. Eta jakin nahiko nukeela zer gertatu zen nire kutxako altxorrarekin. Hango bitxien eta diruen bila joateko irrika gero eta handiagoa sortzen ari zitzaidala. –Gure ondasunik handienak hementxe daude, Kasim –esaten zidan Parvatik–. Ez zaitez joan urrutira zorion bila, eta are gutxiago bitxiz betetako kutxa baten atzetik... Hamabost urtez egin nion kasu nire emaztearen esanari, baina gure semeak hamalau urte bete zituenean eta haren goiko ezpainean bizartxo batzuen itzala sumatu nuenean, deitu eta horrela hitz egin nion: –Abdul Bin Kasim, ene semea, gizon bihurtu zara dagoeneko, eta gizon bati bezala hitz egin behar dizut. Basora hiri handia eta ederra da, badakit, baina Basoratik kanpo dago benetako mundua. Gazte zaren bitartean ibili beharko zenuke munduan, begiak erne, gauza miresgarri horiek guztiak ezagutzeko. –Bai, aita. Egia diozu. Adin harekin nik neuk nuen bazterrak ezagutzeko irrika bera sumatu nuen nire semearen begietan, eta Parvatiren aholkuak ahaztuta, txinparta hura suspertzen aritu nintzen, bidaiak egiteko grinaren sua pizten. Parvatik ez joateko erregu egiten zidan gauero, baina semeak eta biok hartuta geneukan joateko erabakia, eta ez genion kasurik egin. Egunsenti eder batean abiatu ginen Basoratik. Gu bagindoazela ikusita, etxeko bi emakumeak negarrez geratu ziren etxeaurrean, eta neuk ere azkar urrutiratu behar izan nuen handik, malkoak arrapaladan baitzetozkidan begietara.

bedeinkazio: zerbait edo norbait ontzat jotzea. moila: portuetan, pertsonen eta zamen ontziratzea eta lehorreratzea errazteko eraikuntza; kaia. zamaketari: zamak garraiatzen dituena. ene: nire. suspertu: indar gabe dagoena indarberritu. erregu: eskaria. arrapaladan: lasterka, korrika.

73

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 6

IRAKURRI BAINO LEHEN Aztertu irudiak. Galdetu ikasleei ipuinean kontatzen zaiguna non gertaturikoa den. Eskatu pertsonaien janzkera eta herria edota bertako etxeak deskribatzeko, ahalik eta xehetasun gehien emanda. Irakurri izenburua ozenki eta ekin eskuineko irudia aztertzeari. Erreparatu urruntzen ari den itsasontzi bat ageri dela bertan eta galdetu ikasleei izenburuak bidaia horrekin zerikusia izango ote duen. Egin aieruak, itsasontzia noratz doan igartzen saiatzeko.

18

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Hasierako irakurgaiak ekialdeko oihartzunak dakarzkigu, Irak aldearen eta bertako bizimoduaren berri. Aprobetxatu aukera ikasleekin Iraki buruz hitz egiteko, haiek urruneko herrialde horri buruz dakitenaren berri emateko eta geureaz besteko kultura horretan sakontzeko.


72


Gaitasunak

12/06/2015 8:35:44

IRAKURGAIA Hasteko, esan ikasleei testua isilpean eta beren kasa irakurtzeko. Esan ulertzen ez dituzten hitzak azpimarratzeko, irakurketa amaitutakoan guztien artean haien esanahia argitzeko. Jarraian, irakurri berriro, baina oraingoan ozenki eta bata bestearen segidan, ahoksera eta entonazio zuzenez. IRAKURRI ETA GERO Irakurketa amaitzean, aztertu hasieran egindako hipotesiak eta testuan kontatzen dena bat ote datozen. Irakurgaian kontakizun luzeago baten pasarte bat azaltzen denez, proposatu ikasleei asmatzea aita-semeak nora doazen eta bertan bila dabiltzan altxorra aurkituko duten ala ez.

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 7

Ipuinaren jarraipen gisakoa idatziz egitea proposatu ahal diezu, nahi izanez gero.

12/06/2015 8:35:46

OHARRAK

Amaitzeko, galdetu ikasleei ipuina gustatu zaien. Baiezko eta ezezko erantzunak eman ez ezik, arrazoiak ere azaltzea komeni da. HIZTEGIA Irakurgaiaren alboan, laukitxo batean bildurik, irakurgaian gorriz nabarmendutako zenbait hitz ageri dira. Ikasleentzat hain ezagunak izan ez zitezkeelakoan bildu ditugu hor. Irakurri hitzak eta haien definizioak, eta eskatu ikasleei hitz horiekin beste esaldi batzuk egiteko. Horrez gain, galdetu ulertu ez duten beste hitzik ote dagoen eta saiatu haien esanahia guztion artean edota hiztegiaren laguntzaz argitzen.

19

Harremanetan. OHITURAK AZALTZEA

Irakurgaia lantzen Ulermena

Helburuak

1

• Irakurgaia ulertzea.

6

Erantzun galderei. Nora itzuli ziren Kasim eta Parvati? Nor zen hangoa?

• Irakurgaiaren egitura aztertzea.

Zenbat haur izan zituzten?

• Irakurgaiaren laburpena idaztea.

Zer pentsamenduk ez zion lasai bizitzen uzten Kasimi?

• Irakurgaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea.

1

7

a) Otsailaren 1ean. a) Mutilek.

Idatzi ipuinaren laburpena.

2

Kasim.

Gaitasunak

3

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Irakurgaiaren laburpena eginez, gaitasun hau jorratu eta areagotzen da ikasleengan.

Egitura

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Hamargarrena bezalako ariketen bidez, informazioa beren kasa eta bide digitalak erabiliz lortzeko ohitura eragin nahi dugu ikasleengan.

4

 Hasiera eta amaiera duen ipuin bat.  Eleberri bat, osorik.  Eleberri baten zatia. 5

Izaten ikasteko gaitasuna. Parvatiren hitzei buruz gogoeta egin ez ezik, galdetu ikasleei bat ote datozen haren pentsamoldearekin.

a) Ondoko herrietan. 2

8

moila

laia

krasko

arraun

marinel

arragoa

2 Kasim eta Parvati senar-emazteak dira. Kasimek konta-

tzen du istorioa. 3 Semea eguzkiarekin konparatzen du eta alaba, berriz, ilar-

giarekin. 4 Eleberri baten zatia. 5 Zer da kezkatzen zaituena, ene senarra: Parvatik.

20

rrutian utzitako itsasontziak, marinelek eta altxorrak!: U Kasimek.

1. Ezti gozokoa.

3

2. Laster baino lehen.

b

4

10 IKT. Bilatu Interneten Basorari buruzko

5

8 Itsasoarekin zerikusia dute: moila, arraun, marinel. 9 1. Ezti gozokoa - Atsegina. 2 . Laster baino lehen.- Oso azkar. 3. Ondasun-egarria. - Aberatsa izateko nahia. 4. Malkoak arrapaladan etorri. - Negargura sortu.

Azpeitia

Danborrada

Lekeitio

Adierazi goiko zein bi ohiturei dagozkien azalpen hauek. Basoko egurraren garraioa gogoratzeko, udaberriro, Eska ibaiaren uretatik jaitsiera egiten da. Ikuskizuna, Burgiko Erdi aroko zubian amaitzen da.

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Elkarrekin lanean ari direla, lana modu egoki eta bidezkoan banatu behar dute ikasleek, bai eta taldekideen ikuspuntuak aintzat hartu eta zuzen baloratu ere.

LAN KOOPERATIBOA. Jarri taldeka eta azaldu zuen herrian egiten den ohitura bat. Kontuan izan puntu hauek. Non eta noiz egiten da? Nork hartzen du parte? Zein dira ohituraren ezaugarri nagusiak? 75

12/06/2015 8:35:47

7 E. L.

Zalduondo

Markitosen epaiketa

Neguko inauteria da. Parte-hartzaileak herriz herri ibiltzen dira mozorroz jantzirik. Dantzak, bertsoak eta kantuak uztartzen dira.

Zure ekarpena

6 Lehen orrialdeko azken paragrafoan.

Burgi

Almadiaren eguna

 Oso azkar.  Negargura sortu.  Atsegina.  Aberatsa izateko nahia.

Elkarrizketa hori ezkondu eta hamabost urtera dute senaremazteek. (Bigarren orrialdeko bosgarren paragrafoan ageri da). Aurrerantzean gizonak ezin izango du kezka hori burutik kendu eta, azkenean, semearekin abiatuko da Basora hiritik.

Zuberoa

Maskaradak

4. Malkoak arrapaladan etorri.

Arterako gaitasuna. Programatxo honetan, Euskal Herriko hainbat tokitako ohituren berri azaltzen da, eta azken ariketan ere beren herriko ohituren berri emateko esaktzen zaie ikasleei, euskal kultura-ondarean sakondu eta ezagutzak areagotzeko modua eskaintzen zaielarik.

IKT. Bilatu informazioa Interneten. Lotu ohiturak eta herriak. Kaxarranka dantza

3. Ondasun-egarria.

n Adimeonala s t r intrape

10 eta 11 E. L.

Otsailak 5

Lotu esamolde hauek beren esanahiarekin.

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 8

Bi haur izan zituzten: lehenik semea eta gero alaba. Duela urte batzuk gordetako altxor bati buruzko jakin-minak. Altxorraz ahazteko, benetako altxorra familiarengan zuela. Semearengan bidaiatzeko grina piztu zuen eta harekin abiatu zen Basoratik.

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Gaitasun hau garatu ahala, ahoz nahiz idatziz komunikatzen trebatzen dira ikasleak, modu autonomo eta zuzenean. Gainera, informazioa bide digitalak erabiliz lortzearekin ere badu zerikusia.

Adierazi zein hitzek duten zerikusia itsasoarekin.

ondasunik handiena beraiekin duela esaten dionean, zer esan nahi du?

1 Basorara itzuli ziren. Kasim zen hangoa.

Gaitasunak

c) Eskoriatza herrian.

Lotu. Zein eguni dagokio irudi bakoitza? Otsailak 4

11 HERRITARTASUNA. Parvatik senarrari

Erantzunak

• Entzungaien CDa.

c) Dantzan hasi.

b) Tabernan.

a

informazioa. Nolakoa zen lehen? Zer gertatu da han azken urteetan?

74

Baliabideak

c) Gabonetako kantak.

a) Etxafuegoak bota. b) Irrintzi egin.

Lexikoa

Nork dio gauza bakoitza eta ipuineko zer pasartetan? Zer gertatu zen handik urte batzuetara? Zer da kezkatzen zaituena, ene Urrutian utzitako senarra? itsasontziak, marinelek... eta altxorrak!

b) Koplak.

Non jarraitzen du ospakizunak hurrengo egunean?

Kasim eta Parvati izeneko gazteak...

9

Zer testu mota da irakurri duzuna?

c) Neskek eta mutilek.

Honela has zaitezke:

Parvati.

Zein beste pertsonaia konparatzen ditu kontalariak eguzkiarekin eta ilargiarekin?

• Ohiturak azaltzea.

Zer egiten dute gazteek auzora iritsi direla esateko?

Zer egin zuen Kasimek azkenean? Zergatik?

Adierazi nor diren pertsonaia hauek. Bietako zeinek kontatzen du istorioa?

b) Neskek.

a) Meza-kantuak.

Zerk kezkatzen zuen Kasim?

• Nork bere iritzia ematea.

• Testua entzutea eta ulertzea.

c) Otsailaren 5ean.

Bezperan, zer kantatzen dute gazteek baserriz baserri?

Nor ziren Kasim eta Parvati?

Pertsonaiak

b) Otsailaren 4an.

Nork hartzen du parte gaur egun Santa Agedako kintoetan?

Laburpena ongi egiteko, galdera hauei erantzun beharko diezu.

Zer egin zuen azkenean Kasimek?

Helburuak

Entzun Santa Ageda Eskoriatzan elkarrizketa eta aukeratu erantzun zuzenak. Zein egunetan hasten dira Santa Agedako ospakizunak?

Laburpena

Zer esaten zion Parvatik?

• Interneten gai bati buruzko informazioa bilatzea.

Irakurgaiko une batean, iragan zoriontsua gogoratzean, kontalariak bere mina eta damua aitortzen ditu. Zein paragrafotan?

5

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 9

Iradokizun didaktikoak Entzundakoaren ulermena lantzeko, entzun Santa Ageda Eskoriatzan izeneko testuaren grabazioa behar duzuen guztietan eta, ondoren, ekin horrekin loturiko ariketak egiteari. Hirugarren ariketa dela-eta, herriak eta ohiturak lotzeaz gain, horietako ohitura bat aukeratu eta zertan datzan idazlantxo batean azaltzea ere proposatu ahal zaie ikasleei.

12/06/2015 8:35:50

3 Kaxarranka dantza - Lekeitio. / Maskaradak - Zuberoa. /

Almadien eguna - Burgi. / Markitosen epaiketa - Zalduondo. / Danborrada - Azpetitia. 4 Neguko inauteria da… maskarada. / Basoko egurraren

garraioa gogoratzeko… almadiaren eguna. 5 E. L.

Erantzunak 1 b) Otsailaren 4an. / c) Neskek eta mutilek. / b) Koplak. /

a) Etxafuegoak bota. / c) Eskoriatza herrian. 2 A- Otsailak 5. / B- Otsailak 4.

21

Hizkuntzaren erabilera. DEKLINABIDEA Helburuak

Usainak sakelakoaren bidez

• Deklinabideko kasu gramatikalen

Sakelako telefonoek komunikazioaren mundua irauli dute erabat. Orain, hitzen ordez, laburdurak erabiltzen ditugu eta, sentimenduak adierazteko, emotikonoak.

(nor, nork, nori) erabilera berrikustea eta lantzea.

5

eta haien erabilera aztertzea eta lantzea.

• Zehar-estiloa lantzea.

1


DEKLINABIDE-KASUAK. Erantzun galdera hauei testuko informazioa kontuan hartuta, eta ahalik eta era laburrenean.

Nor liluratu ditu asmakizun berri horrek?

• Zehar-galderak: -(e)n.

2

• Aginterazko perpaus osagarriak: -t(z)eko.

NOR ETA NORK KASUAK. Osatu esaldiak, parentesi arteko hitzei -ak eta -ek markak erantsiz. Pirinioetako

aldapa latzak dituzte. (mendi)

Bertso-eskolako

• Zehar-estiloa.


Irratiko


NORI KASUA. Osatu esaldiak, alboko hitzak erabiliz. Gaur goizean auzoko Erosleek Zenbait

JAKIZU

Lantegiko Autoa horko

Hauek dira NOR, NORI eta NORK kasuen markak:

ogia erre zaio.

ogi egin berriak eskatu dizkiete. oiloentzako ogi gogorra eskatu diegu. laneko arropak zikindu zaizkie. eraman diot konpon diezadan.

Hainbat autoen lasterketetan parte hartzea gustatuko litzaieke.


4

NORK. -ak sing. // -ek pl. -(e)k mugagabea





Nork ezkutatu dit zorroa? Jakin nahi dut. Lanak bukatu zenituzten? Galdetu dizuegu. 8

Medikuak gaixoari gomendatu dio. Epaileak abokatuei



AGINDUAK. Osatu esaldiak parentesiarteko aditzek -t(z)eko erantsiz.

(isildu) agindu die. (batu) esan dizu.

Irakasleak asko



(zaindu)

Aitak jostailuak

(itxi) eskatu digu.



Nik badakit ez dudala/dudanik errurik.




okinari


okini

Perpaus osagarriak

okinei


mekanikariri


mekanikariari


mekanikariei






Asierek/Asierrek udan Irlandara joateko asmoa du ingelesa ikastera.




Anek esan du ez doala/doanik gurekin.

ikusi ditugu kalean. (jokalari)

Herriko

Zenbat balio du bidaiak? Ahaztu zait.

Zure urtebetetzea denik/dela entzun dut.

arituko dira udaberriko jaian. (ume)

Futbol-talde horretako

3

6

Ez dut ulertzen nola egin duzun. Nori galdu zaizkio giltzak? Galdetu dizue.


Teknologiarako gaitasuna. Baliatu hasierako testutxoa ikasleen jakinmina pizteko eta gaiari buruzko informazio gehiago bilatzera animatzeko.

Nola egin duzu? Ez dut ulertzen.




Gaitasunak

ZEHAR-GALDERAK. Elkartu bi esaldiak bakar batean, adibidean bezala.




Nori bidaliko omen diogu lore-usain gozoa?

• Ezezko perpaus osagarriak: -(e)nik.

7


Nork lortu du usainak sakelakoen bidez bidaltzea?

• Baiezko perpaus osagarriak: -(e)la.


Hori nahikoa ez, eta asmakizun berri batek sakelakoen zale amorratuak liluratu ditu. Ingeniari japoniarrek usainak bidaltzea lortu dute. Orain, lagunei lore-usain gozoak bidali ahal dizkiegu telefono bidez. Hori, bai, haserretuz gero, ez ote da hobe izango hitzak erabiltzea usainen ordez?

• Perpaus osagarrien menderagailuak

5

PERPAUS OSAGARRIAK


Ane eta Nerea, bi ahizpak/ahizpek, zein baino zein azkarragoak dira. Baserriko sagarri/sagarrei harra sartu zaie.

77

76

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 10

12/06/2015 8:35:52

Iradokizun didaktikoak Gramatika-programan jada ezagutzen dituzten kontzeptuak berrikusiko dituzte ikasleek. Ariketez gain, landuko denaren azalpen laburra ere ageri da, kontzeptu gramatikalez oroitzeko eta ezagutzak sendotzeko. Ariketak egiten hasi baino lehen, irakurri eduki gramatikalen berri biltzen duten laukietan jartzen duena eta, behar izanez gero, argitu ikasleei ulertzen ez dutena.

Erantzunak 1 Ingeniari japoniarrek.

Sakelakoen zale amorratuak. Lagunei.

22

2 Pirinioetako mendiek aldapa latzak dituzte.

Bertso-eskolako umeak arituko dira udaberriko jaian. Futbol-talde horretako jokalariak ikusi ditugu kalean. Herriko alkateak jaietako txupina jaurti du.

Irratiko esatariak oso berritsuak izaten dira.

3 Gaur goizean auzoko okinari ogia erre zaio. Erosleek okinei ogi egin berriak eskatu dizkiete. Zenbait okini oiloentzako ogi gogorra eskatu diegu. Lantegiko mekanikariei laneko arropak zikindu zaizkie. Autoa horko mekanikariari eraman diot, konpon diezadan. Hainbat mekanikariri autoen lasterketetan parte hartzea gustatuko litzaieke. 4 Horko harrien artean muskerrak aurkitu ahal dituzu.

Asierrek udan Irlandara joateko asmoa du ingelesa ikastera.

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 11

Ane eta Nerea, bi ahizpak, zein baino zein azkarragoak dira. Baserriko sagarrei harra sartu zaie. 5 1. Itxiarrek irratian entzun du bihar eguraldi ederra izango

dugula. 2. Gurasoek galdetu didate udalekuetara joan nahi dudan ala ez. 3. Entrenatzaileak agindu digu beroketa-ariketak egiteko. 4. Arkitektoek ez dute uste Pisako dorre okerra jausiko denik. 6 Zure urtebetetzea dela entzun dut.

Anek esan du ez doala gurekin. Nik badakit ez dudala errurik. Maiteri partida geneukala ahaztu zaio.

12/06/2015 8:35:53

7 Giltzak nori galdu zaizkion galdetu dizue.

Bidaiak zenbat balio duen ahaztu zait. Zorroa nork ezkutatu didan jakin nahi dut. Lanak bukatu zenituzten galdetu dizuegu. 8 Medikuak gaixoari zaintzeko gomendatu dio.

Epaileak abokatuei isiltzeko agindu die. Aitak jostailuak batzeko esan dizu. Irakasleak asko ikasteko aholkatu digu. Amak etxeko leihoak ixteko eskatu digu. 9 Anek udaltzainari galdetu dio Arbidea kalea non dagoen.

Udaltzainak erantzun dio oso gertu dagoela eta esan dio plazaraino joateko eta han ezkerretara egiteko.

23

Ortografia. A ITSATSIA

Hizkuntzaren erabilera. PERPAUS OSAGARRIAK OHARRAK

10 PERPAUS OSAGARRIEN ERABILERA.

Aukeratu erantzun zuzena kasu bakoitzean. dagola



dagoenik



dagoela

Ez dakit nire oparia amari gustatuko …



zaionik.



zaion.



zaioen.

Aitak azaldu zidan nola egin behar …



nuen



nuenen

erostea



erosteko

Ez dirudi euria egin …

  

nuela



erostera

Badakizu zein musika-taldek joko (dute) kontzertu horretan?

dezakenik zaren ala ez zarenik zaran

dakizuela

bidai agentzia edo bidaia-agentzia hizkuntz gaitasuna edo hizkuntza-gaitasuna ortografi arauak edo ortografia-arauak…

Txakur bat egunkari-erredakzio batera joan da lan-elkarrizketa batera. – Eseri, Oker jauna! –agindu dio zuzendariak–. Badakizu ordenagailua erabiltzen? –galdetu dio.

1

dakizuenik

Orduan, txakurra zuzendariaregana hurbildu da eta belarrira esan dio: –Miau!

2

daukaguela daukagula daukagun

ARTIKULUA ETA A ITSATSIA. Aukeratu -a itsatsia duten hitzak.

     

Orduan, txakurrak hankekin ordenagailuaren teklak sakatu ditu trebezia handiz. – Lanpostu honetarako beharrezkoa da hizkuntzak jakitea. –esan dio zuzendariak.

dakizueenik

Aizue, ez ahaztu bihar azterketa …

  

Hitzaren amaieran -ia duten zenbait hitzek (familia, geografia…) eta beste sei hitzek (natura, literatura, kultura, burdina, hizkuntza, eliza) amaierako -a letra gal dezakete beste hitz batekin elkartzean.

Lan-elkarrizketa

Lagunok, ez pentsa zuek dena …

  

katilukada, kutsadura, astakeria, azterketa, ikaskuntza, heriotza…

zehar-estiloan.

dezakeela

• A itsatsia duten hitzak bereiztea.

Atzizki batzuek ere -a itsatsia dute:- kada, -dura, -kera, -keria, -keta, -gintza, -kuntza. -tza.

. (etxeratu)



• A itsatsiaren erabilera berrikustea eta lantzea.

gauza, anaia, balea, eskola, aitona, amona, koroa, panpina, erregina, botila, burdina, neskatila…

.

12 ZEHAR-ESTILOA. Kontatu pasadizo hau

dezakeenik

Zuk ez diguzu argitu etorriko …

  

Nik ez dut jakin bihar jaia edukiko (dugu) Aitak esan du berandu ez

Zenbait hitz -a letraz amaitzen dira, baina amaierako -a hori ez da artikulua, hitzaren parte baizik. Hitz horiek -a itsatsia dute.

.

Ez dut uste egunkariak dakarrena egia . (da)

Andonik ogia … agindu digu.



Argi dago partida zuek irabaziko (duzue)

Helburuak

A itsatsia

aditzari -(e)n, -(e)la, -(e)nik edo -t(z)eko erantsiz.

Agerrek esan du ez … haserre.



11 PERPAUS OSAGARRIAK. Osatu esaldiok

5

     

gona alkandora berokia arnasa udaletxea katea

     

distira okela koroa erregea printzesa ekonomia

kondaira tresna lanabesa animalia literatura gramatika

ATZIZKIAK ETA A ITSATSIA. Aukeratu zuzena esaldi bakoitzean. Euskara Europako hizkuntz / hizkuntza zaharrena omen da.

Lagun batek kontatu dit txakur bat egunkari batera… eta zuzendariak…

Gu ez gara batere adituak maitasun / maitasuna kontuetan. Hori da hori astakeri / astakeria galanta! Larunbatero eskulangintz / eskulangintza ikastarora joaten gara. Etxerako ontziteri / ontziteria berria oparitu digute familiakoek.

Zehar-estiloa Zehar-estiloa beste lagun batek esandakoa edo nonbait entzundakoa beste norbaiti kontatzeko erabiltzen dugu. Zehar-estiloan perpaus osagarriak erabili behar ditugu. Horrez gain, aditzen subjektuen pertsonak aldatu ohi direla oso gogoan izan behar dugu:

Hitz batek -a itsatsia duela jakiteko, nahikoa da bat hitza eranstea:

«Etxeraino lagunduko dizut?» galdetu dio Andonik Martari. Andonik Martari ea etxeraino lagunduko dion galdetu dio.

3

HITZ ELKARTUAK ETA A ITSATSIA. Lotu zutabeetako osagaiak hitz elkartuak sortzeko eta idatzi. literatura ariketa

gauza bat giltza bat

«Etxeraino Anerekin joango naiz» erantzun dio Martak Andoniri. Martak Andoniri etxeraino Anerekin joango dela erantzun dio.

Zure ahizpa txikia neskatil / neskatila benetan jatorra iruditzen zait.

JAKIZU

familia bat

burdina ortografia

etxea zientziak

kultura

baliabidea

natura

saltzailea 79

78

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 12

Erantzunak 10 Agerrek esan du ez dagoela haserre.

Ez dakit nire oparia amari gustatuko zaion. Aitak azaldu zidan nola egin behar nuen. Andonik ogia erosteko agindu digu. Ez dirudi euria egin dezakeenik. Zuk ez duzu argitu etorriko zaren ala ez. Lagunok, ez pentsa zuek dena dakizuenik. Aizue, ez ahaztu bihar azterketa daukagula. 11 Argi dago partida zuek irabaziko duzuela.

Nik ez dut jakin bihar jaia edukiko dugun. Aitak esan du berandu ez etxeratzeko. Ez dut uste egunkariak dakarrena egia denik. Badakizu zein musika-taldek joko duten…?

24

12/06/2015 8:35:54

12 Lagun batek kontatu dit txakur bat egunkari batera joan

zela lan-elkarrizketa batera eta zuzendariak esertzeko agindu eta ordenagailua erabiltzen ote zekien galdetu ziola. Orduan txakurrak hankekin ordegailuaren teklak sakatu zituen trebetzia handiz. Zuzendariak esan zion hizkuntzak jakitea ere beharrezkoa zela lan horretarako eta txakurrak zuzendariaren belarrira hurbildu eta esan omen zion: "Miau!"

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 13

Iradokizun didaktikoak Hasteko, irakurri laukian ageri den azalpena eta erreparatu ongi adibideei, ariketak are errazago eta akatsik gabe egin ahal izateko. Gero, irakurri Jakizu atalean azaltzen dena eta ekin ariketak egiteari.

12/06/2015 8:35:56

Etxerako ontziteria berria oparitu digute familiakoek. Zure ahizpa txikia neskatila benetan jatorra iruditzen zait. 3 Literatura-baliabidea edo literatur baliabidea / burdina-

saltzailea edo burdin saltzailea / ortografia-ariketa edo ortografi ariketa / kultura-etxea edo kultur etxea / naturazientziak edo natur zientziak.

Erantzunak 1 Gona / alkandora / distira / okela / koroa / printzesa / eko-

nomia / kondaira / tresna / animalia / literatura / gramatika. 2 Euskara Europako hizkuntza zaharrena omen da.

Gu ez gara batere adituak maitasun kontuetan. Hori da hori astakeria galanta! Larunbatero eskulangintza ikastarora joaten gara.

25

Helburuak

Testu-tipologia 5

Kronika

EGITEN JAKIN

Egunero-egunero kazetariek egunkari-orriak betetzen dituzte albisteekin. Zenbaitetan albisteen informazio hutsa haien ikuspuntutik interpretatzen dute eta gertaeraren bitxikeria jakingarriak azaltzen dituzte. Horren guztiaren emaitza kronika da.

• Kronika irakurtzea, aztertzea eta lantzea. • Testuko lexikoa lantzea.

1

JAKIZU

Ailegatu gaituk! Tontorrean gaituk!

• Kronika idaztea.

2

Kronikan gertaera bat kontatzen da, baina ez hori bakarrik, egileak intepretatu egiten du, era subjektiboan.

Martin eta Pasang Temba sherpa Everesteko gailurrean zeuden. Ametsa egia bihurtuta.

Forma aldetik, ez da albistea bezain itxia, baina zehatza, argia eta laburra izaten da, albisteak bezala.

Hamabi espediziokideek eginiko lan eskergaren emaitza zen; izan ere, talde-lana ezinbestekoa izan zen arrakasta lortzeko. Pozak ordura arteko nekeak burutik kendu zizkien bat-batean. Hala ere, oraindik ez zegoen ospakizunetarako tarterik. Everesteko gailurretik jaistea igotzea bezain zaila eta arriskutsua da, mendizaleek jakin bazekitenez. Gailurrean, Martin eta Pasang Temba bere baitan kabitu ezinik zeuden. 45 minutuz egon ziren munduko lekurik gorenean eta luzaroago geratuko ziren, jakina, baina beheko bideari ekin behar zioten lehenbailehen. Ikurriña, Nepalgo bandera eta Lemoizko zentral nuklearraren aurkakoa jarri eta ohiko argazkiak atera ondoren, beherantz abiatu ziren.

Gizaki bat Everesteko gailurrera ailegatu zenekoa.

Mugimendurako gaitasuna. Irakurgaian, kirol-gertaera garrantzitsu baten berri ageri da: euskaldun bat Everest mendiaren gailurrera estreinakoz iritsi zenekoa. Aukera izanez gero, mintzatu ikasleekin mendizaletasunak Euskal Herrian izan duen tradizioari buruz eta galdetu mendia gustuko ote duten.

Euskaldun bat Everesteko gailurrera ailegatu zenekoa. Nepalgo sherpa bat Everesteko gailurrera ailegatu zenekoa.

Erantzun galdera hauei. Noizkoa da irakurri duzun kronika?

KRONIKA

1980ko maiatzaren 14a, Everest. Arratsaldeko 15:30ak jota zeudenean, irratiaren inguruan bilduta zeuden euskal espedizioko kideek Martin Zabaletaren ahotsa entzun zuten. Irratiseinalea ahula zen, baina mezua argi eta garbi ulertu zuten: «Ailegatu gaituk! Tontorrean gaituk!».

Gaitasunak

Zer kontatzen da irakurri duzun kronikan?

  

Nola jakin zuten espediziokideek Martin eta Pasang gailurrera ailegatu zirela? Zer egin zuten mendizaleek gailurrean? Zer gertatu zitzaien gailurretik jaistean? 3

Lotu zatiak protagonistek egindakoak azaltzeko. Martin Zabaletak Pasang sherpak Espediziokideek

4

Handik gutxira, zoritxarrak zangotrabatuta-edo, Pasang sherpa erori eta amiltzeko zorian egon zen. Orduan ere eguraldiak txarrera egin zuen eta Martinek gaua han igarotzea erabaki zuen, elurretan eginiko zulo batean babestuta. Erabaki zuzena izan zen, zalantzarik gabe.

amiltzeko arrisku bizia izan zuen.

Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna. Arestian aipatutako kirol-lorpenak bere sasoian suposatu zuen ekimen handia albora utzi gabe, Egiten jakin proiektu honetako azken ariketa bezalako jarduerek, hots, ikasleei edozein eratako testua sortzea proposatzen dietenak, ekite-prozesua erabakitasunez eta eraginkortasunez kudeatzea eskatzen die.

gailurrean hainbat bandera utzi zituzten. gailurrekoen hitzak entzun zituzten. talde-lanean jardun zuten. gailurretik irratiz hitz egin zuen.

Zer adierazten du testuko perpaus honek? Aukeratu. Martin eta Pasang Temba bere baitan kabitu ezinik zeuden.

  

Elurra bota ahalean aritu zen gau osoan. Goizean, argitu orduko abiatu ziren beherantz, eta zailtasunak zailtasun, beste mendizaleekin elkartu ahal izan ziren, onik eta pozik.

5

Pozak zoratzen zeudela, gailurrera iritsi zirelako. Hotzari aurre egiteko arropa gehiago ezin zutela jantzi.

Aukeratu esamolde hauetatik subjektibotasuna adierazten dutenak:

 

Euskal Herrian jarraipen handia izan dute espedizioaren ibilerek eta esan liteke mendizaleek herri osoa izan dutela bultzaka. Hori dela-eta, euskaldun batek Everesteko gailurra zapaltzeak poz itzela zabaldu du jendearen artean. Zorionak guztiei!

Gailurrean ezin zirela mugitu ere egin, leku gutxi zegoelako.

Zalantzarik gabe,…



Hori dela-eta,…

Izan ere,… Handik gutxira,…

 

Esan liteke… Jakina,…

Bilatu testuan egileak bere interpretazioak adierazten dituen pasarteak.

EKIN IDAZTEARI 6

Idatzi gertakari baten kronika. Horretarako: Aukeratu azkenaldian ikusi duzun ekitaldiren bat: kirol-ekitaldia, dantzaldia, musika-emanaldia… Kontatu gertatutakoa argi eta zehatz-mehatz. Jantzi kontakizuna, bitxikeriak aipatuz. Txertatu zure interpretazioak testuan zehar.

81

80

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 14

Iradokizun didaktikoak Ikastunitate honetan, idazmena lantzeko programan kronika bat izango dute ikasleek langai. Hori dela-eta, orain arte egin duzuen bezala, lanketarekin hasi baino lehen, mintzatu haiekin kroniken ezaugarriei buruz. Azaldu kronika batik bat kazetaritzan erabili ohi den testu mota dela. Kroniketan gertakarien narrazioa egiten da, hau da, gertakariak kontatzen dira, adibidez, kirol-partida batean gertaturikoa, bidaia batean jazotakoa… Egunkari eta aldizkarietan, kronikak idatziz egiten dira, baina irratian eta telebistan askotan zuzenean egiten dira kronikak: bertatik bertara eta unean bertan kontatzen dute kazetariek gertatzen ari dena. Eskatu ikasleei kroniken adibideak emateko.

26

12/06/2015 8:35:58

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 15

Lanketarekin hasteko, irakurri hasierako testua poliki eta arreta handiz. Ziurtatu ikasle guztiek ongi ulertu dutela, haren lanketari arazorik gabe heldu ahal izateko: galdetu ulertu ez duten hitzik ba ote dagoen eta argitu esanahia.

Amaitzeko, irakurri Jakizu atalean kronikari buruz azaltzen diren argibideak eta ekin ariketak bakarka egiteari.

Erantzunak 1 Euskaldun bat Everesteko gailurrera heldu zenekoa. 2 1980. urtekoa da.

Martinek irratiz esan zielako. Ikurrina, Nepalgo bandera eta Lemoizko zentral nuklearraren aurkako banderak jarri zituzten eta 45 minutuz egon ziren bertan.

Pasang erori eta amiltzeko zorian egon zela eta eguraldiak txarrera egin zuela eta, horregatik, gaua elurretan egindako zulo batean pasatu behar izan zutela.

12/06/2015 8:36:00

zen, zalantzarik gabe" dio kronikagileak. Mendizaleek herri osoa bultzaka izan dutela ere badio. 6 E. L.

3 Martin Zabaletak: gailurretik irratiz hitz egin zuen.

Martinek eta Pasang sherpak gailurrean hainbat bandera utzi zituzten. Pasang sherpak amiltzeko arrisku bizia izan zuen. Espediziokideek gailurrekoen hitzak entzun zituzten eta talde-lanean jardun zuten.

4 Pozak zoratzen zeudela, gailurrera iritsi zirelako. 5 Zalantzarik gabe / Jakina / Izan ere / Hori dela eta… Subjektibotasuna adierazten duten pasarteak, adibidez: Gailurrera iritsi eta "Ametsa egia bihurtuta" dela esaten da kronikan. Elurretan gelditu zirenean "Erabaki zuzena izan

27

Lexikoa. ATZIZKIAK: -TZA, -KADA, -ERIA Helburuak

Literaturaz gozatzen. Koplak

Erromerian

• Hitz eratorriak osatzea. • Atzizkiak zuzen erabiltzea. • Esapide jatorren esanahia ezagutzea.

Gaitasunak

Helburuak

Eskeko zenbait kopla

Asteburuan Santiago baselizara joan ginen, han urtero egiten baita erromeria. Izugarrizko jendetza zegoen, eta oso giro polita. Baselizaren ondoan txosna bat zegoen eta amak feskagarriak ekarri zituen. Nik basokada bat edan nuen. Ikusi nuen txosna hartan dirutza egiten ari zirela, jende guztia zegoelako edariak hartzen.

Eder zeruan izarra; errekaldean lizarra... Etxe hontako nagusi jaunak urre gorrizko bizarra.

Egunsentian kantari dago landa berdetan eperra; etxe hontako alabatxoak ile mataza ederra

Gero, jolasean hasi nintzen lehengusuekin, baina zorte txarra izan nuen: ermita atzeko sasitzara erori eta arantzaz beteta bukatu nuen eguna.

Ametzak eder azala, haritz gazteak bezala; etxekoandrea etxe honetan badago zure beharra.

Ari naizela, ari naizela nekatu zaizkit ezpainak; etxe hontatik espero ditut erreal bi ta gaztainak.

1

Arterako gaitasuna. Hasierako testuan musikarekin eta dantzarekin estu-estu loturiko ospakizun edo jaialdi baten berri ageri da eta, alde horretaik, arterako gaitasunarekin ere badu lotura.

5

2

Azaldu zeure hitzez. Zer esan nahi dute nabarmendutako hitzek?

c

b

1 3

4

JAKIZU

idatzi. Hitz hauetako zeinek hartzen dute -kada atzizkia? bete

esne

maitasun

esku

behi

kamioi

plater

bero

Askotan, koplaren hasieran naturako irudi bat azaldu ohi da.

bat lur behar izan dute lorategiko zuloa estaltzeko. Aitonak

babarrun jan ditut eguerdian eta, orain, zer komeriak!

5

hartu zuen; gero ezin zen mugitu ere egin.

tresneria

biztanleria

ontziteria

Ontzi-garbigailua hondatuta dago eta eskuz garbitu dugu Munduko gehiena hiriguneetan bizi da. Arotzak oso txukun dauka antolatuta bere . Gose taldearen kontzertuan herriko 5

Erantzun galdera hauei.

2

Lotu pertsonaiak eta haiei dagozkien elementua. gizonaren

ile mataza

andrearen

bizarra

alabaren koplariaren

ezpainak beharra

Naturako zein elementu aipatzen dira goiko kopletan? Zerrendatu.

LITERATURATIK HARAGO guztia.

guztia bildu zen.

ESAPIDEAK. Aukeratu. Zein esapide da betekada hitzaren parekoa?

   

Ernestori burua lainotu zaio lanean zegoela. Alvarok zimurrak ditu hesteetan, gosearen gosez. Inaxiok izugarrizko legatza harrapatu zuen atzo gauean.

Gernikako marijesiak Euskal Herrian hainbat herritan kantatzen dira eskeko edo errondako koplak. Berezienen artean daude Gernikan kantatzen direnak. Marijesiak deitzen zaie. Gabon aurreko bederatzi gauetan zehar, koplari talde bat herriko kaleetatik ibiltzen da Jesusen jaiotzari buruzko koplak abesten. Lotan dagoen jendea esnatu egiten dute koplak entzun ditzan. 4

Ibili al zara inoiz eskeko koplak kantatzen? Noiz eta non?

Koldo mahaian jarri eta zintzurreraino bete zen.

82

83

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 16

21/07/2015 13:24:14

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 17


3 Betekada, kamioikada, platerkada, eskukada.


Hitzak sortzeko bideekin jarraituz, hitz eratorriak sortzeari ekingo diete oraingoan ikasleek, -tza, -kada eta -eria atzizkiak erabiliz.

4 Kamioikada bat lur behar izan dute lorategiko zuloa estal-

Literatura lantzeko programan, bertsolaritzaren bidetik jarraituz, ikasleek bertso mota bat izango dute aztergai, kopla, alegia. Hori dela-eta, koplaren ezaugarrien berri jakiteko, jo Jakizu izeneko laukira eta irakurri bertan ageri den azalpen laburra.

Ziurtatu ikasleek hitz guztiak ulertzen dituztela. Hori gertatu ezean, argitu esanahia guztion artean edota hiztegiaren laguntzaz.

Erantzunak 1 Jendetza: jende asko / basokada: baso bete / dirutza: diru

asko / sasitza: sasiz jositako tokia. 2 a- hondartza / b- elurtza / c- belartza.

28

Arterako gaitasuna. Literaturatestuekin eta sorkuntza literarioarekin kontaktuan jarririk, literaturarekiko zaletasuna eragin nahi dugu ikasleengan. Gainera, Literaturatik harago ataleko testuan, musika eta abestiekin zerikusia duen ohitura baten berri ageri da honakoan.

Zer esan zion behin irakurle batek idazleari?

3

Aukeratu hitzak eta bete esaldietako hutsuneak. gazteria

Gaitasunak

Zertarako da laugarren kopla?

Koplak eskean egiteko kantatzen dira, Gabonetan edo Santa Ageda bezperan.

bat kalabaza-hazi erein du baratzean.

Bazkaritan, izugarrizko

ezagutzea.

Familia bateko hiru kide aipatzen dira kopletan? Nor?

Kopla neurri txikiko bertso mota da. Oso bertso molde zaharra da.

Bete hutsuneak goiko ariketan sortu dituzun hitzak erabiliz. Bi

izatea.

• Literatura zer den hobeto

Hau haizearen epela! airean dabil orbela; etxe honetako jende leialak gabon Jainkoak diela.

Erabili -tza atzizkia irudi hauei izena jartzeko. a

• Koplak aztertzea eta haien berri

tzeko. Bi platerkada babarrun jan ditut eguerdian eta orain, zer komeriak! Aitonak eskukada bat kalabaza-hazi erein du baratzean. Bazkaritan izugarrizko betekada hartu zuen; gero ezin zen mugitu ere egin. 5 Eskuz garbitu dugu ontziteria guztia.

Munduko biztanleria gehiena hiriguneetan bizi da. Arotzak oso txukun dauka antolatuta bere tresneria. Gose taldearen kontzertuan herriko gazteria bildu zen plazan. 6 Koldo mahaian jarri eta zintzurreraino bete zen.

12/06/2015 8:36:06

2 Gizonaren bizarra / andrearen beharra / alabaren ile ma-

taza / koplariaren ezpainak. 3 Zeruko izarra, errekaldeko lizarra, ametza eta haritza, lan-

da berdeetako eperra, haizea eta orbela. 4 EA.

Erantzunak 1 Etxeko nagusia, etxekoandrea eta alaba. Janaria edota dirua eskatzeko. Azken galdera ez da zuzena. Galdera zuzena hau izango litzateke: Goiko koplek ba al dute errimarik? Non? Eta erantzuna, errima badutela. Batzuek lehen, bigarren eta laugarren bertso-lerroetako azken hitzetan dute errima eta beste batzuek, berriz, bertso-lerro bikoitietakoetan.

29

5 AMAIERAKO JARDUERAK

Helburuak

1

• Unitatean landutako edukiak berrikustea eta finkatzea.


6

Non erromeri, han Santa Mari Horixe dio euskal esaera zahar batek, gustuko ditugun lekuetara pozik joan ohi garela adierazteko. Eta zinez egia dirudi euskaldunek oso gogoko ditugula erromeriak zein bestelako jaialdiak.

• Testua irakurtzea eta irakurritakoaren ulermena lantzea. • Deklinabide-kasu gramatikalen (nor, nori, nork) erabilera berrikustea.

Erromeriak baseliza, eliza edota santutegi jakin baten inguruan egiten diren jaiak dira, sarri askotan mendialdean edo herri zein hirietako kanpoaldeko auzoetako zelaietan egiten direnak. Gehienetan, santu baten egunean ospatzen dira, eta nolabaiteko kutsu erlijiosoa dute, baina haietan ez dira falta musika, dantza eta jan-edanak.

• Zehar-estiloa lantzea. • Perpaus osagarrien erabilera berrikustea.

Zer dira erromeriak? Non egiten dira? Nolako kutsua dute? Zer esan nahi du izenburuko esaera zaharrak? Aipatu esaera hori erabiltzeko moduko egoeraren bat. Zure herri inguruan ba al dago baselizarik? Erromeriarik egiten al da han? Zer egunetan? Nolakoa da erromeria?

• Hitz eratorriak sortzea, -tza, -kada eta -eria atzizkiak erabiliz. 2

• Bertsoak aztertzea.

• Askotariko adimenak trebatzea,

Erantsi deklinabide-kasuak hitzei behar denetan, esaldiak osatzeko. Katu

oso gustuko dituzte sardin

Zure guraso

zenbait jardueren bidez.

Ander

betaurreko

Zenbat gozoki


3

Bada, nik ez dut uste euria egingo

erosten.

Amak esan du ohetik jaiki . presta

.

galdu ditu.

ekarri dizkiezu lagun

?

Kontatu txistea zehar-estiloan. Eskolara –Ama, gaur ez dut eskolara joan nahi! –Zer gertatzen zaizu, bada, Aitor? –Bada, hasteko, logura naiz; gainera aspertu egiten naiz eskolan eta, hori gutxi balitz, barre egiten didate neska-mutil guztiek! –Eskolara joan behar duzu, Aitor: zure eginkizuna da, 35 urte dituzu eta eskolako zuzendaria zara.

5

ukabil

gazte

Inguruko herrietako alkateek opari bana eraman diote Andre Mariari, urtero bezala.

belar

o tzarak n u k z i ikasleH imena hondar ad

diru

plater

Aukeratu zure herriko jaietako egun bat, gehien gustatzen zaizuna, eta kontatu zer gertatu den, une honetan gertatzen ariko balitz bezala.

Azaldu zure sentimenduak edo iritziak.

.

eta gosaria etxera.

Irakasleak esan digu ariketa amai . ez da erraza ariketa hori amai

, baina

egurra zura sua ikatza zakukada

    

usadioa ohitura arbola irratia telebista

    

Arratsalde on, ongi etorri, entzule leial ta jator, bihotza daukat taupaka eta zainetan odola bor-bor. Nahiz eta lehen aldiei errespetua zaien zor, ametsa dena bihur liteke eta kolpe gogor. Nahiz eta lehen aldiei errespetua zaien zor, beldurrak beldur ni gozatzeko ilusioz nator.

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Hausnartu eta informazioa era antolatuan egituratzea, pentsatzen ikasteko gaitasunarekin loturik dagoen trebetasuna da.

10 LAN KOOPERATIBOA. Taldeka jarrita, adostu eta prestatu

guztion artean erromeria edo egun-pasa baterako egitaraua. Non egingo duzue erromeria edo jaialdia?

abestia

Zer-nolako ekitaldiak egingo dituzue?

jaia

Eguneko zer ordutan izango da ekitaldi bakoitza?

festa

11 Prestatu zuen erromeria edo egun-pasa iragartzeko kartela.

dantza

Azaldu garbi informazio nagusia. Asmatu leloren bat jendea joatera animatu dadin.

n Adime la a espazi 85

84

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 18

Iradokizun didaktikoak Ariketa hauen bitartez, ikasleek ikastunitatean zehar landuriko edukiak berrikusten dira eta, zenbateraino ulertu edo barneratu dituzten ikusi ahal izateko, ariketak beren kabuz eta bakarka egitea komeni da. Bukatutakoan, zuzendu ariketak guztion artean eta ozenki.

Erantzunak 1 Erromeriak jaiak dira, baseliza, eliza edo santutegien ingu-

ruan egiten direnak. Kutsu erlijiosoa izaten dute gehienetan. Musika, dantza eta jan-edanak.

30

Izaten ikasteko gaitasuna. Kronika idazteak, gertakariak zehatz-mehatz kontatzeko gai izatea eskatzeaz gain, gertakari horiek idazleari sortzen dioten sentimenduak azaleratzea ere eskatzen du, eta horretarako bere sentipenen jakitun izan behar du.

Jone Uria Albizuri

ASKOTARIKO ADIMENAK

kanta

12/06/2015 8:36:08

Gustuko ditugun lekuetara, pozik joaten garela. Adibidez: eskolan egindako jai edo ospakizunetara ikastera baino gusturago joaten garela adierazteko erabil liteke. E. L. 2 Katuek oso gustuko dituzte sardinak.

Zure gurasoak ikusi ditut ogia erosten. Anderri beldurra ematen diote saguek. Irakasleak betaurrekoak galdu ditu. Zenbat gozoki ekarri dizkiezu lagunei? 3 Aitorrek amari esan zion ez zuela eskolara joan nahi eta

amak galdetu zion ea zerbait gertatzen zitzaion. Aitorrek esan zion logura zela, eskolan aspertu egiten zela eta neska-mutil guztiek barre egiten ziotela. Azkenean, amak esan zion eskolara joan behar zuela, bere eginkizuna zelako, 35 urte zituelako eta zuzendaria zelako.

ES0000000001310 465359 Unidad 05_31841.indd 19

4 Telebistan esan dute bihar euria egingo duela.

Bada, nik ez dut uste euria egingo duenik. Amak esan du ohetik jaikitzeko eta gosaria prestatzeko. Ez dit esan zein ordutan itzuliko den etxera. Irakasleak esan digu ariketa amaitzeko, baina ez da erraza ariketa hori amaitzea. 5 Zura, zakukada, ohitura, arbola, telebista, kanta, festa,

dantza.

Gizarterako era herritartasunerako gaitasuna. Bai hasierako testuan, eta baita entzungaian ere, Euskal Herrian oso zabalduta dagoen ohitura bati buruz arituko gara, erromeriei buruz, alegia. Aprobetxatu aukera ikasleekin erromeriei buruz hitz egiteko eta bertako giroaz mintzatzeko. Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Gaitasun hau garatu ahala, ahoz nahiz idatziz komunikatzen trebatzen dira ikasleak, modu autonomo eta zuzenean.

Txapelketa batean kantatutakoak direla iruditzen zaizu? Zergatik?

Adierazi zein hitzek duten a itsatsia.

    

Irakurri bertsoak eta erantzun.

Zer kontatzen digu Jone Uria bertsolariak bertso horietan?

.

Ez dit esan zein ordutan itzuliko

9

Nolako bertsoak dira, hasierako agurra ala azken agurra egitean botatakoak?

Amaitu perpaus osagarriak era egokian. Telebistan esan dute bihar euria egingo

.

beldurra ematen diote sagu

Irakasle

Baliabideak

ikusi ditut ogi

4

jende

Eguraldi txarra egin duen arren, jende ugari hurbildu da bertara.

Kontatu gertaturikoa ahalik eta zehaztasun gehien emanez.

Zer egoten da erromerietan?

• Jaien kronika idaztea.

esku

Gauerdian abiatuko dira denak berriz etxe aldera. 7

Gaitasunak

Erantzi -tza, -kada eta -(t)eria atzizkiak, hitzak osatzeko. koilara

Bazkaldu eta gero, dantzan egiteko aukera izan dute, trikiti-soinuaz lagunduta.

• A itsatsia duten hitzak bereiztea.

8

Erromeria baseliza baten inguruan egin da, mendian.

Bazkaria erromesek prestatu dute bertan; marmitakoa prestatu dute.

Duela ehunka urte ospatzen dira erromeriak eta, orduko sasoietatik egundaino dezente aldatu diren arren, mendira buelta bat egiteko eta egun-pasa ederra igarotzeko aukera paregabea dira oraindik.

• Entzungaia entzun eta entzundakoaren ulermena lantzea.

Entzun Erromeria-eguna testua arretaz eta adierazi esaldiak egia ala gezurra diren.

Arterako gaitasuna. Bere baitan biltzen dituen elementu grafiko guztiak direla-eta, kartela egitean arterako gaitasuna landu eta garatzen dute ikasleek.

19/06/2015 8:03:50

9 Hasierako agurra egitean.

Bere lehen aldia dela eta egun horrekin amesten egon den arren, kolpe gogorra har lezakeela egun horretan. E. L. Txapelketa batean kantatutakoak dira. Ikusentzuleak agurtzen ditu bertsolariak eta hori zuzeneko saioetan egiten da normalean. 10 E. L. 11 E. L.

6 Egia. / Gezurra. / Gezurra. / Gezurra. / Gezurra. / Gezurra. 7 E. L. 8 Koilarakada, jendetza, gazteria, belartza, dirutza, eskuka-

da, ukabilkada, ikasleria, hondartza, platerkada.

31

5. UNITATEKO ENTZUNGAIETAKO TESTUAK

Hasierako entzungaia: HAMAIKA IKUSTEKO (71. or.) (Amonaren eta bilobaren arteko elkarrizketa. Amona telebista ikusten ari da). MUTIKOA: Amona, utziko al didazu agintea? Telesail bat ikusi nahi dut eta hastear dago.

iluna eta koloredun zapia janzten dituzte. Ondoren, herriko baserriak bisitatzen dituzte. Santaeskean koplak kantatuz joaten dira auzo guztietako baserrietara. Han, etxeetako jabeek emandakoa jasotzen dute: txorizoa, arrautzak, gazta, dirua... Bildutakoarekin, herriko taberna batean afari-merienda ederra egiten dute. Errondan doazen gazteek suziriak eramaten dituzte, eta elizate bakoitzera iristen direnean zerura botatzen dituzte iritsi direla abisatzeko.

AMONA: Munduan zer berri dagoen ikusten ari naiz. Utzi albisteak entzuten!

Santa Ageda eguna, otsailaren 5a, herrian ospatzen dute eta herrian ibiltzeko janzkera aldatzen

TELEBISTAKO AURKEZLEA: Laster izango da Santa Ageda, eta Euskal Herriko bazter

dute: praka eta alkandora zuria. Abarketak ere zuriak dira, baina zinta gorridunak, eta gerrikoa

guztietan kalez kale kantatzeko ohitura zaharra berrikuntza batekin datorkigu aurten.

eta txapela ere gorriak dira. Lepoan, koloredun zapi handia eraman ohi dute. Kintorik zaharrenak

Izan ere, Iñaki Basarte musika-irakasleak reggae-musikaren erritmora egokitu du

eta gazteenak, berriz, txapela eta gerriko beltza ibiltzen dituzte. Hala jantzita. Etxez etxe koplak

Santa Ageda eguneko kantua. Ikasgelan Santa Agedarako entseguak egiten ari zirela,

kantatuz ibiltzen dira, santa-eskean, trikitixak edo soinuak lagunduta. Herrian etxeak bisitatzeaz

gitarra esku artean hartuta, hainbat erritmotara moldatu zuen abesti ezagun hori.

gain, lantegietan, tabernetan eta dendetan ere batzen dute dirua eta herriko ikastetxeak ere

Eskolan, ikasleen artean izandako arrakasta ikusita, bideoklipa grabatu eta Youtubera

bisitatzen dituzte, haurrei gozokiak banatuz.

igotzea erabaki zuen, eta dagoeneko bisita ugari izan ditu egun gutxitan. (Ahal bada Santa Agedaren bertsio reggaearen zatitxo bat jarri) TELEBISTAKO AURKEZLEA: Otsail hotza berotzeko modua izan liteke, zalantzarik gabe! AMONA: Ene! Hamaika ikusteko jaio gara! Zer bertsio eta zer… Gaur egun ez dira usadio zaharrak behar den moduan errespetatzen! MUTIKOA: Ez haserretu, amonatxo! AMONA: Santa Ageda bezperakoa ohitura polita iruditzen zait niri, eta urtez urte gorde den moduan jarraitzea nahi nuke. MUTIKOA: Baina abestiaren bertsioa egiteak ez du esan nahi hemendik aurrera horrela abesten hasiko denik…

Amaierako jarduerak: ERROMERIA EGUNA (85. or.) (Erromeriaren kronika zuzenean) Egunak garbi bezain fresko argitu du, baina tenperatura hotzek ez dituzte Gurutzeta gain honetako Andra Mariaren baselizara hurbildu direnak beldurtu. Goiz-goizetik erroskilla-saltzaileak postuak jartzen hasi dira eta laster heldu dira lehen erromesak, meza entzuteko eta baselizaren inguruan lekua hartzeko. Eguerdi partean, inguruko hiru herrietako alkateak azaldu dira, norbere herritik honaino oinez etorrita, urtero bezala, mendiko eliza zahar honen atarian Andra Mariaren omenez dantza egiteko, Auspoa Txistulari Banda lagun izan dutelarik. Agintarien ekitaldia amaitu denean,

AMONA: Hori espero dut!

trikitilarien txanda heldu da baita dantza egitera animatu diren erromes gazte eta zaharrena ere.

MUTIKOA: Gainera, oso bertsio martxosoa iruditzen zait niri. (Abesten hasi da, reggae-tonua

Ordu honetan, Gurutzeta gaina, baseliza eta inguruko zelaiak jendez mukuru daude eta babarru-

emanez) «Zorion etxe hontako denoi, oles egitera gatoz, aterik atea ohitura zaharra aurten

nen usain gozoa zabaltzen ari da inguru guztian. Izan ere, familiak eta kuadrillak duela denbora

berritzeko asmoz. (…)» Imajinatzen duzu, amona? Datorren urtean hor irtengo gara eskolako

dezente hasi dira bazkaltzeko jango dituzten babarrun eltzekadak prestatzen.

denak, txapelaren ordez, buruan rastak ditugula!

Jaia ez da bazkariarekin amaituko, ordea. Arratsaldez bertso-saioa egongo da eta baita dantzal-

AMONA: (barreka) Ixo, txoroa!

dia ere, Beti Alai taldearen eskutik. Eta ilundu orduko, erroskillen postuak, eltze hutsak eta bestelako gauza guztiak batuta, etxerantz abiatuko dira hona hurbildu diren emakume, gizon,

Harremanetan: SANTA AGEDA ESKORIATZAN (75. or.)

zahar eta gazteak eguna ongi baino hobeto pasa ostean.

Santa Ageda eguna ohitura handiko jaia da Eskoriatzan, Euskal Herriko beste herri askotan bezala. Santa Ageda eguna otsailaren 5a da, baina bezperan ematen zaio hasiera ospakizunari. Eskoriatzan Santa Ageda jaiaren protagonistak "kintoak" dira; herrian "Santa Ageda mutilak" izenez ere ezagutzen dira. Lehen, mutilek baino ez zuten parte hartzen, baina, duela urte batzuk, 2007an zehazki, emakumeak ere bete-betean parte hartzen hasi ziren jaian, eta gaur egun neskak eta mutilak dira jaiko protagonistak. Festa, lehen esan bezala, otsailaren 4an hasten da, Santa Ageda egunaren bezperan. Urte horretan 18 urte beteko dituzten gazteek praka mahoizkoak, gerriko eta txapel beltza, jertse

32

33

6

Sormena eskura Unitaterako baliabideak

Unitatearen edukiak

JAKIN


• Deklinabidea: leku-denborazko kasuak. Perpaus erlatiboak.

ORTOGRAFIA

• R eta RR.


baliabide digitalak


MediaLiburua


LEXIKOA

• Atzizkiak: -(k)era, -keta.



Komunikazioa

• Irakurmena: Pintore ameslaria. Olerkia. • Idazmena: Paisaia deskribatzea.

IRAKURMENA


• 6. unitatea: ariketak eta baliabideak.



Horma-irudia


Entzungaien CDa

• Hobekuntza-plana. 6. unitatea. • Zabaltze-programa. 6. unitatea.





• Azalpen-testua: Bertsotan ikasiz, gozatu.






• Entzungaia: Miren Amurizarekin hizketan.


• Hizkuntza-funtzioa: Gustuak adieraztea.




EGITEN JAKIN


• Iruzkina.



• Olerkia.






34

Otsaila

Martxoa

35

Helburuak

6

Sormena eskura

Entzumena 5


Zer-nolako eskulanak egin dituzte ikasleek?



Azaldu zeure hitzez. Zer da arte abstraktua? 6

Ezagutzen duzu artelan abstrakturen bat? Zein? Eta gustatzen al zaizu?

7

Aztertu alboko testutxoa eta erantzun. Zer iruditzen zaizu, bertsoa ala olerkia?

Zein du gustuko irakasleak?

• Irakurmena lantzeko asmoz, olerki bat aztertzea eta hari buruzko galderei erantzutea.

Gaitasunak

Nolako eskultura da Txoria izenekoa?

Entzun Artista fin-fina testua eta erantzun galderei.

Irakurmena Pintore ameslaria

• Idazmena lantzeko asmoz, koadro bateko paisaia deskribatzea.

Pintore ameslaria bidazti motxila hartuta inspirazioaren bila da abiatu… Urrun da joana… Urrun da ibilia… Paisaia margulak bisitatu ditu… Eta azkenean, ametsak pintatzea du deliberatu.

• Egiten jakin edo testu-tipologiaren lanketarako aldez aurretiko ezagutzak aktibatzea.


AnA UrkizA

Ariz-ariz ikasten da.

Idazmena 9

Aztertu beheko koadroa eta deskribatu bertako paisaia.

Ba al du errimatzen duen hitzik? Izatekotan, zein dira eta zer lerrotan daude hitz horiek?

Arterako gaitasuna. Koadroko paisaia deskribatu ez ezik, mintzatu ikasleekin margolanari buruz eta galdetu gustuko ote duten. Galdetu, halaber, inoiz koadroak dauden museo batean egon diren eta eskatu kontatzeko esperientzia nolakoa izan zen eta bertan ikusitako koadroren bat gogoan duten. Hala izanez gero, esan adierazteko koadro hori zein den eta nolakoa den.

Ba al du ulertzen ez duzun hitzik? Zein? Ba al du normalean horrela erabiltzen ez den esaldirik? Zein? 8

Azaldu. Zer kontatzen digu egileak?

EGITEN JAKIN

Iruzkina Aztertu eskultura eta azaldu. Nolakoa da? Zer agertzen da bertan?

Mintzamena

Zer inpresio sortzen dizkizu?

1

Zertan ari da irudiko neska?

3

2

Egin al duzu inoiz buztinezko ontzirik? Azaldu nola egiten diren buztinezko ontziak.

Gustuko al duzu eskulanak egitea? Zer egiten duzu zuk ondoen?

4

Denbora eta aukera izango bazenu, zer egiten ikasiko zenuke? Zertarako?

Zer iritzi duzu eskulturari buruz? Deskribapena egiteko, hasi eskuinetik edo ezkerretik eta aipatu bertan ageri diren elementu guztiak.

Unitate honetan, iruzkinak egiten ikasiko duzu. Zure kritikek badute baliorik!

86

87

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 20

Iradokizun didaktikoak Orrialde bikoitz honetako edukiak lantzeko orduan, eragin ikasle guztien parte hartzea, beren ikuspuntuak, usteak eta iritziak ikaskideei kontatzera animatuz. Mintzamena lantzeko, hitz egin guztiok elkarrekin hasierako irudiari buruz. Irakasleak irudiaren azpian ageri diren galderak egingo dizkie ikasleei, txandaka erantzun ditzaten eta eztabaida egin dezaten. Horrez gain, erreparatu irudiko beste xehetasun batzuei ere (hala nola, neskaren itxurari, ikasleek deskriba dezaten, edo egiten ari denari, eskolan edo ikastaro batean dagoen komentatu dezaten) eta mintzatu lasai gauza horiei guztiei buruz. Saiatu ikasle guztiek parte har dezaten eta ziurtatu hitz egitean lexiko egokia erabiltzen dutela. Erreparatu, halaber, kasuan kasuko pertsonaiak dioe-

36

12/06/2015 8:35:57

nari. Irakurri mutikoak dioena eta galdetu ikasleei ados ote dauden horrekin. Entzumena lantzeko, entzun arretaz eta behin baino gehiagotan Artista fin-fina elkarrizketa eta, ondoren, eskatu ikasleei galderei erantzuteko. Ariketak ahoz egitea komeni da, ikasle guztien parte hartzea eragiteko. Irakurmena lantzeko, literatura-programako aztergaiarekin zerikusia duten testuak azaltzen dira, ikasleek aztertu eta gero egin beharreko lanarekin nolabait kontaktuan jartzeko. Honakoan, literatura-programan olerkia ikusiko dutenez, Ana Urkizaren poema bat ageri da, irakurri, aztertu eta hausnartu ondoren, hari buruzko galderei erantzuteko.

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 21


Erantzunak 1 , 2 , 3 eta 4 E. L. 5 Buztinez egindako lanak egin dituzte.

Aitorrek egindako ontzia du gustuko. Eskultura abstraktua da. E. L.

12/06/2015 8:36:03

7 Olerkia da.

Ez du errimarik. E. L. Paisaia margulak (kologeak, hitsak) bisitatu ditu. 8 Pintore ameslari bat bidaiatzen ibili dela, kolorerik gabeko

toki tristeak ezagutu dituela eta, azkenean, ametsak pintatzea erabaki duela. 9 E. L.

6 E. L.

Idazmena lantzeko ariketan, pinturaren gaiarekin jarraituz, koadro bateko paisaia deskribatzea proposatzen zaie ikasleei, horretarako argibideak ere ematen zaizkielarik.

37

Irakurmena. AZALPEN-TESTUA

6 Bertso-udalekuak

Helburuak

Aisialdian euskararekin jolas egiteko tresna aparta da bertsolaritza. Horretaz ohartuta, Iparraldean lehendabiziko Bertsu Udalekuak antolatzen hasi ziren 90eko hamarkadan. Geroztik, 8 urtetik 18ra bitarteko 200 haur eta gazte inguru biltzen dira urtero udalekuetan. Igerilekua, bertso-saioak, hondartzara txangoak, jolasak, antzerkiak, mozorro-festak... denetarik dute egonaldi hauetan, eta horiez gain, nola ez, bertsoekin gozatzeko aukera ona eskaintzen dute. Egun horietan zehar, ikasleek bisita bereziak izan ohi dituzte: puntako bertsolariek bisita egiten diete eta bertsolaritzarekin lotutako hainbat istorio kontatzen dizkiete.

• Irakurgaia arintasunez eta entonazio egokia emanez irakurtzea. • Lexikoa aberastea.

Eskolarteko txapelketak

Bertsotan ikasiz, gozatu Ez pentsa bertsolaritza soilik nagusien kontua denik. Euskal Herrian zehar milaka eta milaka haur eta gazte ari dira bertsolaritzaren hasi-masiak ikasten, bai bertso-eskoletan, bai ikasgai bezala, ikastetxean. Izan ere, bertsolaritzak, plazako jarduna izateaz gain, bertute asko ditu: hizkuntza lantzen laguntzen du eta ondo pasatzeko balio du.

Urtero-urtero, eskolen arteko txapelketak antolatzen dira Euskal Herriko herrialde guztietan. Idatzizko eta ahozko txapelketak egiten dira egun horretan, eta parte-hartzaileek beste herri batzuetako kideak ezagutzeko aukera izaten dute. Ondoren, herrialdeetako irabazleak Euskal Herriko herri batean elkartzen dira Euskal Herriko Eskolarteko Txapelketa jokatzeko. 15 urtetik beherakoek, bertso-merendua edo askaria egiten dute, bertsoaz gozatzeko helburuarekin. Nagusiagoek (15 urtetik 18 urtera bitartekoek), berriz, Euskal Herriko txapela jokatzen dute adin guztietako entzuleen aurrean. Gaur egun ezagunak diren hainbat bertsolari izan dira eskola arteko txapeldun: Maialen Lujanbio, Xabier Euzkitze, Julio Soto, Beñat Gaztelumendi...

jardun: zerbait egiten aritzea. bertute: zerbaitek gauza baterako duen gaitasuna edo indarra. argudio: esaten dena indartzeko ematen den arrazoia edo froga. aisialdi: lanik edo zereginik ez dugunean, atseden hartzeko edo ondo pasatzeko dugun denbora. egonaldi: norbaitek toki batean ematen duen denbora.

Gaitasunak Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Hasierako irakurgaian, bertso-eskolen eta gaztetxoek bertsotan ikasteko egiten diren hainbat ekintzen gaia azaltzen da. Baliatu testua eta bertan kontatzen dena bertso-mundua ezagutzeko gogoa pizteko ikasleengan.

kide: jardun berean aritzen den pertsonetako bakoitza.

Finaleko agurra

Bertsoa eskolan Duela zenbait urte, bertsolari eta bertsozale talde batek bertsoeskolak sortzea pentsatu zuen. Helburua zen eskolako ikasleak bertsozaletzea, eta ikasle onenak bertsolari bihurtzea. Denborarekin, bertsotan egiten ikasteak bestelako emaitzak ematen dituela ohartu ziren: • Hizkuntza aberasten du. • Jendaurrean aritzeko lotsari aurre egiten laguntzen du. • Eztabaidatzeko argudioak bilatzen laguntzen du. Abantaila horiek aintzat hartuta, hainbat ikastetxetan, bertsolaritza ikasgai gisa ematen da gaur egun. Horrekin, ikaslearen hizkuntza maila hobetzen da eta, batzuetan, plazara salto egiten duten bertsolariak ere ateratzen dira.

abizitik, Egun on denoi lehend eta hastera goazen. a Bertsolariok etorri gar kantatu asmotan ozen. Ni dena ematera etorri naiz honera. n, Saia behar da gozatze bakarrik hemen kantatzeagatik n. txapeldun senti gaiteze

kantatu zuen hasierako Maddalen Lopezek riko jokatu zen Euskal Her n Orio an 2014 rra, agu Txapelketan. Eskolarteko Bertsolari

Bertsolaritza, gozatzeko Eskolan egiten den lanaz gain, hainbat jarduera izaten dira urtean zehar bertsolaritza ikasten duten haur eta gaztetxoentzat. Helburua ondo pasatzea da, bertsoarekin eta hizkuntzarekin jolasean. Hona horietako batzuk: 89

88

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 22

Irakurgaiari buruzko iradokizunak IRAKURRI BAINO LEHEN Irakurri izenburua ozenki eta aztertu argazkiak eta irudiak. Egin galderak ikasleei, bertan ageri dena deskriba dezaten: Non daude argazki bakoitzeko neska-mutilak? Zertan ari dira? Ongi pasatzen ari direla ematen du? Argazkietako tokiek edo argazkiek bertsolaritzarekin zerikusia izan ditzaketela iruditzen zaizue? Zertan? Eta beheko irudiak, ba al du zerikusirk bertsolaritzarekin? Zer dela-eta dute txapela buruan eskuineko argazkiko neska-mutilek? Zer dute eskuetan?… Argazki eta irudien azterketa eta ikasleen erantzunak oinarri gisa hartuta, saiatu igartzen irakurgaia zeri buruzkoa den edo zer-nolako informazioa azalduko den bertan.

38

12/06/2015 8:36:08

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 23

12/06/2015 8:36:13

IRAKURGAIA

IRAKURRI ETA GERO

HIZTEGIA

Hasteko, eskatu ikasleei testua isilpean eta bakarka irakurtzeko. Esan ulertzen ez dituzten hitzak azpimarratzeko, irakurketa amaitutakoan guztien artean haien esanahia argitzeko.

Irakurketa amaitzean, aztertu hasieran egindako hipotesiak eta testuan kontatzen dena bat ote datozen.

Irakurgaiaren alboan, laukitxo batean bildurik, irakurgaian gorriz nabarmendutako zenbait hitz ageri dira. Ikasleentzat hain ezagunak izan ez zitezkeelakoan bildu ditugu hor. Irakurri hitzak eta haien definizioak, eta eskatu ikasleei hitz horiekin beste esaldi batzuk egiteko. Horrez gain, galdetu ulertu ez duten beste hitzik ote dagoen eta saiatu haien esanahia guztion artean edota hiztegiaren laguntzaz argitzen.

Gero, proposatu berriz ere irakurtzea, baina oraingoan ozenki eta bata bestearen segidan, ahoskera eta entonazioa zainduz. Irakurgaiaren amaieran ageri den bertsoa dela-eta, irakurri beharrean, proposatu ikasleei abestea, bertsoak abesteko baitira azken finean. Bertsoaren doinua "Iparagirre abila dela" da. Abestu aurretik, irakurgaiaren grabazioan entzun dezakezue, nahi izenez gero.

Galdetu ikasleei irakurgaia interesgarria iruditu zaien eta, izenburuan dioen bezala, bertsotan ikasiz edo bertsoak entzunez gozatzea posible den. Galdetu, halaber, informazio hori eskuartean dutela, bertso-eskola baterako edo bertso-udalekuetarako izena emango luketen eta zergatik. Bertsolaritzaren gaia alde batera utzi gabe, segi bertso-munduari buruz hizketan. Galdetu ikasleei inoiz bertso-saiorik ikusi ote duten, bertsoak gustuko dituzten eta bertsolari-txapelketa nagusiari buruz inoiz ezer entzun duten, telebistan edo irratian edo bertan egon direlako ikus-entzule gisa.

39

Harremanetan. GUSTUAK ADIERAZTEA

Irakurgaia lantzen Helburuak

Ulermena 1

• Irakurgaia ulertzea. • Irakurgaiaren egitura aztertzea.

Laburpena

Aukeratu. Zein da bertsotan irakastearen helburua?

 Hizkuntza hobetzea.  Bertsolariak sortzea.  Ikasleak bertsozaletzea.  Goiko hirurak.

• Irakurgaiko pasarte baten laburpena idaztea. • Irakurgaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea.

2

• Interneten gai bati buruzko informazioa bilatzea. 3



galdu. bilatu.

aisialdian

aberastu.

Bertso-eskolako ikasleek bost eguneko egin dute Lesakan.

argudio

Bertso-udalekuak

Antzerkiak eta mozorro-festak egiten dira. Nagusiek txapela jokatzen dute. Txikienek bertso-merendua egiten dute.

5



komikiak

ikas

lehia

2

3

Bertsolaritzari.





Amari.

Lan gogorra.



Ondo kantatzea.



Lagunarte ona.


Orri zuriak.



Jendaurreak.



Isilik geratzeak.

Gaitasunak

Denbora.



Aukeratu. Zer da eskarmentua?

Bukatu esaldiak entzun duzunaren arabera.



bertso bat kantatzea.



«maite zaitut» esatea.



txapelak irabaztea.

Mirenek oso gustuko zuen...

Zure ama eta nirea

Miren Amurizaren aitari gustatu egin zitzaion...



dira fabrikan.



, 4

IKT. Bilatu azken Eskolarteko Txapelketari buruzko informazioa: non eta noiz egin zen eta nork irabazi zuen nagusien txapela.

10 Egin jendaurrean hizketan aritzea eskatzen

duten lanbideen zerrenda.

Iparraldean antolatu ziren lehenegoz, 90eko hamarkadan.

Adibidez: bertsolariak, irakasleak...

bertso-eskolara joatea.



alaba bertsotan hastea.

5

alabak trikitia jotzea.

GUSTATZEN ZAIZKIDANAK

GUSTATZEN EZ ZAIZKIDANAK

____________________

____________________

____________________

____________________

n Adimeonala rts ____________________ intrape

LAN KOOPERATIBOA. Jarri bikoteka eta konparatu goiko ariketan egin dituzuen zerrendak. Ikusi zertan ez zatozten bat eta zergatik. Adostu elkarrekin egingo zenituzketen gauzak. 91

90

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 24

galdu. 3 EA. Adibidez: dauden lekura heldu eta jendaurrean kan-

tatzeagatik, horregatik bakarrik, txapeldun sentitu behar dutela. 4 TXAPELKETA: Nagusiek txapela jokatzen dute. Txikienek

bertso-merendua egiten dute. Euskal Herriko herrialde guztietan egiten dira. UDALEKUAK: Antzerkiak eta mozorro-festak egiten dira. Iparraldean antolatu ziren lehenengoz, 90eko hamarkadan. 5 Sarrera, testu nagusia eta bertsoa.

40

Izaten ikasteko gaitasuna. Norbere iritziak eta besteenak alderatzea eta uztartzea eskatzen dieten jardueren bidez, izaten ikasteko gaitasuna garatzen dute ikasleek.

Ikusi zertan zatozten bat eta zergatik.

 Bertsoa, testu nagusia eta sarrera.  Testu nagusia, sarrera eta bertsoa.  Sarrera, testu nagusia eta bertsoa.

2 Hizkuntza aberastu. / Argudioak bilatu. / Jendaurreko lotsa

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Norbere gustuei buruz hausnartzea eta pentsamenduak edota iritziak sailkatzea, gaitasun honekin zerikusia duten trebetasunak dira.

Osatu bi zerrenda. Batean, idatzi gustatzen zaizkizun gauzen zerrenda. Bestean, gustatzen ez zaizkizun gauzena.

____________________

Aukeratu. Nola dago antolatuta testua?

1 Goiko hirurak.

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Gaitasun hau garatu ahala, ahoz nahiz idatziz komunikatzen trebatzen dira ikasleak, modu autonomo eta zuzenean.

Lagunak eta eskarmentua.

Dozenaka eman dute izena ikastetxeko bideoklip-lehiaketan.

Euskal Herriko herrialde guztietan egiten dira.

Erantzunak

Baliabideak

Aitari.

Denoi gustatzen zaigu norbaitek...

ere gustuko dute irakasle berria.

Zure ekarpena 9

• Gustuak adieraztea.

 Egindako zerbaitegatik lortutako merezimendua.  Bizitzan edo zeregin batean pilatutako esperientzia.  Ahots ona.

talde

Entrenatzaileak aldagelan batu ditu egindako jokoagatik zoriontzeko.

Txapelketa



Erantsi hitz hauei -kide atzizkia eta bete esaldietako hutsuneak.

Nire

Sailkatu beheko esaldiak dagokien ekintzaren barruan.

Berangokoa.

Zer eman dio bertsolaritzak?

Ez zait gustatu zure portaera eskasa hori. zuritzeko erabili duzun

Egitura

• Testua entzutea eta ulertzea. 

Berriatuakoa.

Zerk ez dio beldurrik ematen Mireni?

egonaldia

Eskolak amaituta, Mikeli irakurtzea gustatzen zaio.

lan

4



Bete esaldietako hutsuneak hitz hauekin.

Hizkuntza

8



Zein da Amurizaren ustez bertso-eskolaren arrakastaren gakoa?

Argudioak

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Informazioa sailkatuz eta irakurgaiaren laburpena eginez, gaitasun hau jorratu eta areagotzen da ikasleengan.

Berrizkoa.

Nori eskainita dago Miren Amurizak eta Maddalen Arzallusek egindako abestia?

Lexikoa

Hemen kantatzeagatik bakarrik txapeldun senti gaitezen.

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Bederatzigarrena bezalako ariketen bidez, informazioa beren kasa eta bide digitalak erabiliz lortzeko ohitura eragin nahi dugu ikasleengan.



Azaldu hiruzpalau esalditan pasarteko ideia nagusiak.

7

Helburuak

Entzun Miren Amurizarekin hizketan elkarrizketa eta aukeratu erantzun zuzenak. Nongoa da Miren Amuriza?

Aukeratu pasartea eta jarraitu puntu hauei.

Azaldu. Zer esan nahi du Maddalen Lopezen esaldi honek?

Gaitasunak

1

Egin irakurgaiko pasarte baten laburpena. Adierazi zer pasarte aukeratu duzun.

Lotu. Zertan laguntzen du bertsotan egiteak?

Jendaurreko lotsa

• Lanbideen zerrenda egitea.

6

6

12/06/2015 8:36:17

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 25

6 E. L.


7 Bertso-eskolako ikasleek bost eguneko egonaldia egin

Entzundakoaren ulermena lantzeko, entzun Miren Amuritzarekin hizketan elkarrizketaren grabazioa behar duzuen guztietan eta, ondoren, ekin horrekin loturiko ariketak egiteari.

dute Lesakan. / Eskolak amaituta, Mikeli aisialdian komikiak irakurtzea gustatzen zaio. / Ez zait gustatu zure portaera eskasa zuritzeko erabili duzun argudio hori. 8 Nire ikaskideek ere gustuko dute irakasle berria.

Dozenaka lehiakidek eman dute izena ikastetxeko bideoklip-lehiaketan. / Zure ama eta nirea lankideak dira fabrikan. / Entrenatzaileak aldagelan batu ditu taldekideak, egindako jokaldiagatik zoriontzeko. 9 E. L. 10 E. L. Adibidez: bertsolariak, irakasleak, irratiko esatariak,

telebistako aurkezleak, hizlariak, aktoreak, ipuin-kontalariak, politikariak…

Azken ariketa dela-eta, bikoteka egin ez ezik, aztertu guztion artean gehien errepikatzen diren ekintzak. Jarraian, proposatu ikasleei eztabaidatxo bat egitea eta, talde gisa, elkarrekin egingo lituzketenak adostea.

12/06/2015 8:36:20

3 Denoi gustatzen zaigu norbaitek "maite zaitut" esatea.

Mirenek oso gustuko zuen bertso-eskolara joatea. Miren Amurizaren aitari gustatu egin zitzaion alaba bertsotan hastea. 4 E. L. 5 E. L.

Erantzunak 1 Berrizkoa. / Amari. / Lagunarte ona. / Orri zuriak. / Lagu-

nak eta eskarmentua. 2 Bizitzan edo zeregin batean pilatutako esperientzia.

41


Plazaolako trenbidea

5

Aisialdirako natur-bidea dugu Plazaolakoa. Andoainetik Lekunberrira doa eta bizikletak zein oinezkoak ibil daitezke trenak utzitako bidetik.

• Deklinabideko leku-denborazko kasuen (non/noiz, nondik/noiztik, nora/noiz arte, noraino, norantz) erabilera berrikustea eta lantzea. dagozkien kasuen (norengan, norengandik, norengana, norengainaino, norenganantz) erabilera ere berrikustea eta lantzea.

1

DEKLINABIDE-KASUAK. Zein galderari erantzuten diote testuan nabarmendutako hitz hauek?

NON/NOIZ?

eta haien erabilera aztertzea eta lantzea.

NONDIK/NOIZTIK? NORAINO?

• Perpaus erlatiboen ordena lantzea.

Oinarrizko kontzeptuak 2

• Leku-denborazko kasuak izen bizigabeekin.

6

NORA/NOIZ ARTE?

NORANTZ?

Andoainetik

urtarrilean

Lekunberrira

Donostiarantz

Plazaolaraino

Leitzan

1914. urtetik

1953ra arte

dago kanpina, Aia

Gaixoak

Ni etorri dira lehenengo, eta gero, . beste lagun guzti

Eskolako eske.

Herri asko etorri dira umeak parte hartzera. marrazketa-lehiaketa

Nola iritsi dira

Gaur izebarenean bazkalduko dugu. Gaur izebaren etxean bazkalduko dugu. Bihar medikuarenera joan behar dut. Ane amonarenetik dator, eta zu? Noiz arte biziko ote gara gurasoenean? Nebarenetik hartu ditut tresna hauek.

NON, NORA ETA NONDIK. Erantzun galderei, parentesi artekoa erabiliz.

Non ote dago gure txakurra? (edozein toki)

3

zurrumurru horiek?

DEKLINABIDEAREN ERABILERA. Aukeratu hitz zuzena kasu bakoitzean. Umeek ez dute … joan nahi izaten.

 

dentistara dentistarenera

Ikerren gutun bat iritsi zaigu …

 

Londresengandik Londresetik

… hitz politak jaso dituzu.

 

Irakaslearengandik Irakasletik jokalarienean jokalariengan udaltzainengana udaltzainetara

NORANTZ ETA NORAINO. Aukeratu hitz zuzena esaldi bakoitzean. Lagundu, mesedez, ni ez naiz apaleraino/apalerantz heltzen.

Deklinabidea

Guk plazaraino/plazarantz eramango dugu; handik eraman zuek.

Leku-denborazko kasuak NON, NONDIK, NORA, NORAINO eta NORANTZ dira. Kasu horiek denbora ere adieraz dezakete eta galdera hauei erantzun: NOIZ, NOIZTIK, NOIZERA (NOIZ ARTE).

Itsasontziak itsasorantz/itsasoraino irten dira kaitik. Gorantz/Goraino doaz, tontorreraino/tontorrerantz iritsiko ote dira? 4

8

 

Nondik ihes egin dute lapurrek? (leihoak)

-dako/tako, -(r)iko.

goaz jaia egiteko baimen

Zoaz …., eta galdetu nola iritsi plaza nagusira!

Non ikasi zenuten inglesez? (Irlanda)

• Perpaus erlatiboen markak: -(e)n,

konfiantza osoa du.

gauza asko ikas daitezke.

 

Nondik zatoz itxura horrekin? (pilotaleku)

bizidunekin.

zuganaino

Entrenatzaileak konfiantza dauka …

Nora heldu ziren motozaleak? (Eibar)

• Leku-denborazko kasuak izen

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Hasierako testuan, gaur egun aisialdirako natur-bide bilakatu den Plazaolako trenbidearen historiaren berri ematen zaie ikasleei. Aprobetxatu aukera ikasleekin mintzatzeko eta aisialdia nola pasatzen duten galdetzeko.

sendagilearengan

zuzendariarengana

?

Bihar plaza jarriko dituzten joango gara. artisautza-saltoki

NON ETA NORENEAN. Berridatzi esaldiak adibidean bezala.

Gaitasunak

IZEN BIZIDUNEN DEKLINABIDEA. Osatu esaldiak hitz hauekin. animaliengandik

ala

Maite jaso ditut goraintziak zuretzat; . askotan pentsatzen omen du zu

LEKU-DENBORAZKO KASUAK

• Perpaus erlatiboen menderagailuak

7

LEKU-DENBORAZKO KASUAK. Osatu esaldiak, deklinabide-marka egokiak erabiliz. Zein herri Zarautz

Trenbide hura hasieran Andoainetik Plazaolaraino zihoan eta burdina garraiatzeko zen. 1914. urtetik Iruñetik Donostiaraino bidaiariak garraiatzeko erabili zen. Urte hartako urtarrilean abiatu zen Donostiarantz lehen trena, Leitzan, Lasarten eta beste hainbat herritan geldialdiak eginez. 1953ra arte tirrika-tarraka ibili zen joan-etorrian.

• Horiekin batera, izen bizidunei

6

DEKLINABIDEA

NOIZ, NOIZTIK ETA NOIZ ARTE. Osatu esaldiak, parentesi artekoa erabiliz. ospatuko dugu nire urtebetetzea. (asteburu) Bostetatik

Hamarretatik hamabietara (Noiztik noizera) liburutegira (Nora) joango naiz? Izen bizidunekin NORENGAN, NORENGANDIK, NORENGANA, NORENGANAINO eta NORENGANANTZ erabiltzen dira.

dago zabalik ludoteka. (zazpiak)

Zatoz amarengana (Norengana) eta emadazu besarkada bat!

entzun ohi dira hontzaren uluak. (gau) ari naiz gitarra jotzen ikasten. (iaz)

93

92

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 26


12/06/2015 8:36:24

Erantzunak

Gramatika-programan jada ezagutzen dituzten kontzeptuak berrikusiko dituzte ikasleek. Ariketez gain, landuko denaren azalpen laburra ere ageri da, kontzeptu gramatikalez oroitzeko eta ezagutzak sendotzeko.

1 Andoainetik: nondik? / Lekunberrira: nora? / Plazaolarai-

Ariketak egiten hasi baino lehen, irakurri eduki gramatikalen berri biltzen duten laukietan jartzen duena eta, behar izanez gero, argitu ikasleei ulertzen ez dutena.

2 Eibarrera heldu ziren motorzaleak .

Hasierako testuak gramatikan landuko den gaia aurkezteko balio du, eta baita lehen ariketa egiteko ere. Programako ariketa guztiak amaitutakoan, testura itzuli eta bertan ikasitakoa lantzeko erabil dezakezue.

42

no: noraino? / 1914. urtetik: nozitik? / Urtarrilean: noiz? / Donostiarantz: norantz? / Leitzan: non? / 1953ra arte: noiz arte? Pilotalekutik nator itxura honekin. Edozein tokitan egongo da gure txakurra. Irlandan ikasi genuen ingelesez.

Leihoetatik ihes egin dute lapurrek. 3 Lagundu, mesedez, ni ez naiz apaleraino heltzen.

Guk plazaraino eramango dugu; handik eraman zuek. Itsasontziak itsasorantz irten dira kaitik. Gorantz doaz, tontorreraino iritsiko ote dira?

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 27

4 Asteburuan ospatuko dugu nire urtebetetzea.

Bostetatik zazpiak arte dago zabalik ludoteka. Gauean entzun ohi dira hontzaren uluak. Iaztik ari naiz gitarra jotzen ikasten. 5 Zein herritan dago kanpina, Aian ala Zarautzen?

Bihar plazan jarriko dituzten artisautza-saltokietara joango gara. Nirekin etorri dira lehenengo, eta gero, beste lagun guztiekin. Herri askotatik etorri dira umeak marrazketa-lehiaketan parte hartzera. Maiterengandik jaso ditut goraintziak zuretzat; askotan pentsatzen omen du zugan. 6 Bihar medikuaren kontsultara joan behar dut. Ane amonaren etxetik dator, eta zu?

12/06/2015 8:36:26

Noiz arte biziko gara gurasoen etxean? Nebaren etxetik hartu ditut tresna hauek. 7 Gaixoak sendagilearengan konfiantza osoa du.

Eskolako zuzendariarengana goaz jaia egiteko baimen eske.

Animaliengandik gauza asko ikas daitezke. Nola iritsi dira zugainaino zurrumurru horiek? 8 U meek ez dute dentistarenera joan nahi. Ikerren gutun bat iritsi zaigu Londresetik. Irakaslearengandik hitz politak jaso dituzu. Entrenatzaileak konfiantza dauka jokalariengan. Zoaz udaltzainarengana eta galdetu nola iritsi plaza nagusira!

43

Ortografia. R eta RR

Hizkuntzaren erabilera. PERPAUS ERLATIBOAK OHARRAK

9

PERPAUS ERLATIBOAK. Lotu zenbaki bidez perpausak osatzeko.

11 PERPAUS ERLATIBOAK. Berridatzi perpaus

Hitz-hasieran ez da r letra azaltzen euskaraz. Salbuespen gutxi daude eta hitz horiek denak mailegu berriak dira.

Aitonak batu duen onddoa ederra da.

2. Irakasleak azaldutako…

Aitonak batutako onddoa ederra da.

3. Egunkariak atzo zekarren…

Zuk marraztu zenuen koadroa gustatzen zait.

4. Gurasoek oparitutako…

Guri iritsi zitzaigun gutuna Aimarrentzat da.

 …jostailuarekin jolasean ari da Nahia.  …albisteak denok kezkatu gintuen.

robot, radar, rock, rally… zorri, azeri, azenario, harri, harro… Hitz-amaieran r agertzen da soilik. R hori gogorra bada, rr bihurtzen da artikulua hartzean. Biguna bada, ordea, r idazten da.

Atzo jaio zen umeari Aner deitu diote. 12 IZENIK GABEKO ERLATIBOA. Berridatzi

egur, egurra, egurrezko… zur, zura, zurezko…

esaldiak adibidean bezala. Zutik dagoen neska Lorea da.

1

Zutik dagoena Lorea da.

HITZ PARONIMOAK . Idatzi hitzak definizioen ondoan.

Jantzita daramazun arropa oso polita da.

aro / arro

Hor saltzen dituzten izozkiak gozoak dira.

Kalean txanpon bat aurkitu dut. Harekin gozokiak erosiko ditut.

Ibai batek zeharkatzen duen lurraldea: Zerbait egiteko garaia, denbora egokia:

13 PERPAUS ERLATIBOEN ORDENA. Jarri

hitzak ordena egokian esaldiak osatzeko.

Kalean aurkitu dudan txanponarekin gozokiak erosiko ditut. Ondoan musikariak ditugu. Musikariek zarata handia ateratzen dute. Aitak pastelak egin zituen. Bukatu egin dira. Neska batek lasterketa irabazi zuen. Neskari sari potoloa eman zioten. Ikasleok oporretan gaude. Ikasleontzat ekintzak prestatu dituzte eskolan.

Lorerik gabeko landare berdea, mendian egoten dena:

zenidan / dibertigarria / Zuk / bideo-jokoa / utzi / oso / da.

Itsas animalia batzuen gorputzeko beso gisakoa: 2

solairu / Auzoan / hamar / duten / ditu. / eraiki / etxeak

R eta RR. Idatzi r edo rr testua osatzeko.

Zurrumurrua

goraintziak / neskari. / Eman / iaz / genuen / ezagutu / iezaizkiozu

He ian zu u- mu u uga i dabiltza. I atiko esata iak esan du akto e ospetsu bat eto iko dela opo ak pasatze a. He ita ok ez dakigu no den, eta ho gabiltza, bu ua i e agin eta e agin, no i buruz a i den iga i nahian. Zenbaiten i itziz, be i ho i gezu a da, gezu galanta!

etorri / zirenak / gaixorik / daude? / Atzo/ ez istripuan / lagun / Tolosan / hiru / gertatutako / dira. / zauritu 3

R eta RR. Osatu hitz gurutzatuak silabaka. 7

5

Perpaus erlatiboak 4

Perpaus erlatiboak egiteko, -(e)n marka eransten zaio aditz laguntzaileari: Irratian entzun duguN abestia.

6

1. Atzeraka dabilen animalia oskolduna 2. Hots handia. 3. Burutik gaizki dagoena.

1

4. Iparraldean, aulkia.

Maiz, aditzaren jarraian doan izena ezabatu egiten da eta aditz laguntzaileak hartzen ditu haren deklinabide-markak:

5. Zura mozteko tresna.

Irratian entzun duguNA (duguN abestiA).

2

Badago beste era bat perpaus erlatiboak sortzeko: aditzari -tako/-tako edo -(r)iko markak eranstea:

8

6. Bizkar gorrian tanto beltzak dituen intsektua. 7. Goian irekiunea duen poltsa.

3

Irratian entzunDAKO / entzunIKO (entzun dugun) abestia.

8. Eguneko lehen otordua. 9

garo / garro

Lurrazaleko gai mineral gogorra:

Kutxan zegoen tresnarekin konpondu nuen.

10 PERPAUS ERLATIBOAK. Lotu esaldiak,

hari / harri

Josteko erabiltzen den materiala:

Loreontzian dauden loreek usain ona dute. adibidean bezala.

9. Amorruzko sentimendua. 95

94

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 28

Erantzunak 9 1. Irakurtzen ari naizen liburua oso dibertigarria da.

2. Irakasleak azaldutako gaia erabat ulergaitza da. 3. Egunkariak atzo zekarren albisteak denok kezkatu gintuen.

4. Gurasoek oparitutako jostailuarekin jolasean ari da Nahia. 10 Ondoan ditugun musikariek zarata handia ateratzen dute.

Aitak egin zituen pastelak bukatu egin dira. Lasterketa irabazi zuen neskari sari potoloa eman zioten. Oporretan gauden ikasleontzat ekintzak prestatu dituzte eskolan.

44

• R eta rr letren erabilera berrikustea eta lantzea.

Hitz erdian r (biguna) eta rr (gogorra) biak azaltzen dira.

Zuek Aneri utzi diozuen CDa berri-berria da.

 …gaia erabat ulergaitza da.  …liburua oso dibertigarria da.

Helburuak

R eta RR

erlatiboak, -tako/-(r)iko erabiliz.

1. Irakurtzen ari naizen…

6

12/06/2015 8:36:28

11 Zuk marraztutako/marrazturiko koadroa gustatzen zait.

Guri iritsitako gutuna Aimarrena da. Zuek Aneri utziriko CDa berri-berria da. Atzo jaiotako umeari Aner deitu diote. 12 Jantzita daramazuna oso polita da.

Hor saltzen dituztenak oso gozoak dira. Loreontzian daudenek usain ona dute. Kutxan zegoenarekin konpondu nituen. 13 Zuk utzi zenidan bideo-jokoa oso dibertigarria da.

Auzoan eraiki duten etxeak hamar solairu ditu. Eman iezazkiozu goraintziak iaz ezagutu genuen neskari. Atzo etorri ez zirenak gaixorik daude? Tolosan gertatutako istripuan hiru lagun zauritu dira.

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 29

Iradokizun didaktikoak Hasteko, irakurri laukian ageri den azalpena eta erreparatu ongi adibideei, ariketak are errazago eta akatsik gabe egin ahal izateko. Gero, ekin ariketak egiteari.

Erantzunak

12/06/2015 8:36:30

2 Herrian zurrumurru ugari dabiltza. Irratiko esatariak esan

du aktore ospetsu bat etorriko dela oporrak pasatzera. Herritarrok ez dakigu nor den, eta hor gabiltza, buruari eragin eta eragin, nori buruz ari den igarri nahian. Zenbaiten iritziz, berri hori gezurra da, gezur galanta! 3 1.- karramarro / 2.- algara / 3.- ero / 4.- kadira / 5.- zerra /

6.- marigorringo / 7.- zorro / 8.- gosari / 9.- gorroto.

1 Josteko erabiltzen den materiala: hari.

Lurrazaleko gai mineral gogorra: harri. Ibai batek zeharkatzen duen lurraldea: arro. Zerbait egiteko garaia, denbora egokia: aro. Lorerik gabeko landare berdea, mendian egoten dena: garo.

Itsas animalia batzuen gorputzeko beso gisakoa: garro.

45

Helburuak

Testu-tipologia 6

Iruzkina

EGITEN JAKIN

Zinema aretotik irtendakoan, filma bera izaten da ohiko hizketa-gaia. Filmeko halako pertsonaia zer ondo egon den, halako eszena zer ikusgarria izan den… Bat-bateko iruzkina egiten ari gara. Adituek aldizkarietan-eta argitaratzen dituztenen antzekoak.

• Iruzkina irakurtzea, aztertzea eta lantzea.

Pantailari zorrotz begiratuz

• Film baten iruzkina idaztea.

1

Zer azaltzen da irakurri berri duzun testuan? Azaldu zeure hitzak erabiliz.

2

Zer adierazten du Bukaeraren hasiera izenburuak? Aukeratu.

IRUZKINA Iruzkinetan liburuak, musika-diskak edo filmak zer ezaugarri dituzten azaltzen dira (per-tsonaiak, argumentua, kokapena…) eta nolakoak diren baloratzen da.

Urtea: 2014. Herria: Erresuma Batua. ZUZendaria: David Yates. aktore nagUsiak: Daniel Radcliffe, Emma Watson, Rupert Grintt. generoa: abentura-, ekintza- eta fantasia-zinema.

Iruzkina egiten duenak bere iritzia ere eman ohi du, hau da, filma edo dena delakoa gustuko duen ala ez, eta zergatik adierazi ohi du.

Zertan oinarritUa: J. K. Rowling idazle eskoziarraren Harry Potter and the Deathly Hallows eleberrian oinarritua. sinopsia: Harry Potterrek Lord Voldemorten agintearekin behin betiko amaitu behar du. Horretarako, bidaia arriskutsua abiatuko du Voldemorten arima zatiak biltzen dituzten objektuak aurkitzeko. Harryk bere jakintza guztiak erabili beharko ditu azken abenturatik onik ateratzeko.

3

Film horretako pertsonaia nagusiak ezagunak ditugu: Harry eta bere abenturakide diren Hermione eta Ron. Adinez nagusitzen doaz eta ume izateari utzi diote. Harryk eta Hermionek beren izaerari eusten diote: ausartak eta buruargiak dira. Ronek, berriz, gehiago nabarmendu nahi duela dirudi, bere lotsak alde batera utzita. Hagrid ere aipagarria; izan ere, pertsonaia maitagarri horrek euskara berezia egiten du, Bizkaia aldekoa-edo. Aurrekoetan bezala, film honetan ekintza nagusi da, baina ez dira falta lagunekiko une hunkigarriak, ezta umore-ateraldiren bat ere.

Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren. Testuan ez da filmaren argumentua azaltzen. Filmak liburu bateko istoria kontatzen du. Filma akziozkoa da, baina badauka besterik, umorea, kasu. Filma luzea eta astuna dela uste du iruzkinaren egileak.

4

Hermionek Ronek Hagridek 5

ume izateari utzi dio. protagonismoa nahi du. bizkaieraz hitz egiten du. betiko izaerari eutsi dio.

Zer azaltzen da testuan filmaren kokapenari buruz eta efektu bereziei buruz? Aukeratu.

 Efektu bereziak ikusgarriak dira, baina kokapena, ez.  Paisaiak eta efektu bereziak bikainak dira.  Musika ez da beste efektuak bezain ona.

Filma Erresuma Batuan kokatuta dago, eta hango zenbait paisaia ikusteko aukera izango dugu, hala nola, Londresko kale eta eraikin ospetsuak, Ingalaterrako baso sarriak eta Galesko hondartza ederrak.

6

Aukeratu iruzkinean azaltzen diren datuak:

   

Efektu bereziei dagokienez, ikusgarriak dira. Eszena bat aipatzekotan, Harryren itxura hartu duten lagunek erratz gainean hegan doazenekoa aipatu beharko litzateke. Musika ere bikaina da, eta eszenen zirrara handitzen laguntzen du.

Pertsonaiak. Aktoreen adina. Filmaren argumentua. Egilearen iritzia

   

Zer fim mota den. Efektu bereziak. Filmaren datu teknikoak. Filmaren kokalekua.

EKIN IDAZTEARI 7

Idatzi azkenaldian ikusi duzun film baten iruzkina. Horretarako: Osatu fitxa teknikoa.

Film luzea da, baina niri arina iruditu zait, oso entrenigarria. Filmaren bukaerak sagaren amaiera izango den bigarren zatia ikusteko harra barru-barruraino sartu dit.

Azaldu filmaren ezaugarriak (pertsonaiak, argumentua, kokapena, efektu bereziak…) eta baloratu nolakoak diren. Eman zure iritzia: gustatu al zaizu? Zergatik?

97

96

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 30

Iradokizun didaktikoak Ikastunitate honetan, idazmena lantzeko programan film baten iruzkina izango dute ikasleek langai. Hori dela-eta, orain arte egin duzuen bezala, lanketarekin hasi baino lehen, mintzatu haiekin iruzkinen ezaugarriei buruz. Honakoan duguna bezalako iruzkinak testu subjektiboak izaten dira, hots, egileak zerbaiti buruz duen iritzia azaltzen dutenak. Kasu honetan, iruzkinaren egileak film bati buruz duen iritzia azaltzen digu. Iritzia eman ez ezik, argudioak ere ematen dizkigu, baieztapen bakoitzaren arrazoiak ematen dizkigu, haiek ere subjektiboak. Nolanahi ere, hasierako fitxan ageri diren datuak guztiz objektiboak dira, filmaren egileari, aktoreei eta argumentuari buruzko informazioa ematen baitzaigu bertan, besteak beste.

46

Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna. Hasierako testua eredu gisa har dezaketen arren, azken jarduerari beren kabuz heldu eta nork bere trebetasunak eta estrategiak erabiliz lan egin beharko dute ikasleek, ekiteko gaitasuna areagotzen dutelarik horrela.

Lotu zatiak pertsonaien izaera azaltzeko: Harry Poterrek

Bukaeraren hasiera Iruzkin honetan Harry Potter eta Herioaren Erlikiak 1 filmari buruz arituko naiz.

Arterako gaitasuna. Irakurgaian, ikasleek film baten fitxa eta iruzkina izango dituzte aztergai eta, programaren azken ariketan ere, film baten iruzkina idatziko dute. Iruzkinak irakurri ez ezik, mintzatu ikasleekin gustuko dituzten filmei buruz, zinearekiko interesa pizteko asmoz.

 Sagaren film hori ez dela ona eta ez dela hurrengorik egingo.  Sagaren bukaera filmaren hasieran argitzen dela.  Film hori sagaren azkenaurrekoa dela.

JAKIZU

Harry Potter eta Herioaren Erlikiak 1

Gaitasunak

12/06/2015 8:36:35

Lanketarekin hasteko, irakurri hasierako testua poliki eta arreta handiz. Ziurtatu ikasle guztiek ongi ulertu dutela, haren lanketari arazorik gabe heldu ahal izateko: galdetu ulertu ez duten hitzik ba ote dagoen eta argitu esanahia. Halaber, galdetu ikasleei aipatzen den filma ikusi duten eta iruzkina egin duenaren iritziarekin bat ote datozen. Amaitzeko, irakurri Jakizu atalean iruzkinari buruz azaltzen diren argibideak, behatu hasierako testuan betetzen diren ala ez eta ekin ariketak bakarka egiteari.

Erantzunak

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 31

3 Gezurra. / Egia. / Egia. / Gezurra.

12/06/2015 8:36:38

OHARRAK

4 Harry Potterrek ume izateari utzi dio.

Hermionek betiko izaerari eutsi dio. Ronek protagonismoa nahi du. Hagridek bizkaieraz hitz egiten du. 5 Paisaiak eta efektu bereziak bikainak dira. 6 Pertsonaiak. / Filmaren argumentua. / Zer film mota den.

/ Efektu bereziak. / Filmaren datu teknikoak. / Filmaren kokalekua. 7 E. L.

1 Harry Potter eta Herioaren Erlikiak 1 filmari buruzko iruzki-

na azaltzen da, filmaren fitxa eta kritika. 2 Film hori sagaren azkenaurrekoa dela.

47

Literaturaz gozatzen. OLERKIA

Lexikoa. ATZIZKIAK: -(K)ERA, -KETA Helburuak

Gustatzen ez zitzaidan neska hura

• Hitz eratorriak osatzea.

Oker nengoen neska harekin. Ikusi nuenean, pentsatu nuen ez nuela zerikusirik berarekin. Ez zitzaidan gustatzen haren janzkera (arropa super koloretsuak), ez zitzaidan gustatzen haren orrazkera (ileak gorantz jarrita, gomekin) eta ez zitzaidan gustatzen haren ibilera (iaia saltoka).

• Atzizkiak zuzen erabiltzea. • Esaera zaharren esanahia ezagutzea.

Urtaroak

Helburuak

Udaberriko haize berdexka:

• Olerkien ezaugarrien berri izatea. • Literatura zer den hobeto

belar samurrak nire oinei kilika. Udako haize urdinxka:

ezagutzea.

olatu artean nire oinak txaloka. Udazkeneko haize horixka:

Baina nigana hurbildu eta hitz egin zidanean, dena aldatu zen: bere hizkera mantsoa eta gozoa zen, eta hitz egiten zuen bitartean jakin nuen izaera ere berdintsua zuela: atsegina eta lagunkoia.

Gaitasunak

6

Gaitasunak

nire oinetan orbelaren fereka. Neguko haize gorrixka: Miren Agur MeAbe

Elkarbizitzarako gaitasuna. Hasierako testuan aipatzen den egoera abiapuntutzat hartuta, mintzatu ikasleekin besteei aukera bat eman eta haiek ezagutu beharraz, aurriritziak bazterturik.

1

Adierazi nolakoak diren Leireren ezaugarriak. janzkera

2

ibilera

izaera

orrazkera

hizkera

1

4

gorputz:

ahots:

idatzi:

sinetsi:

JAKIZU Olerkia edo poesia bertso-lerrotan idatzitako literatura-testua da.

Bereizi -keta atzizkia duten hitzak. arraunketa

ariketa

Amezketa

etiketa

berdinketa

aldaketa

azterketa

kisketa

zuzenketa

abarketa

hilketa

erorketa

Olerkien bitartez edertasuna, sentimenduak eta emozioak adierazten dira.

Bete esaldietako hutsuneak, goiko ariketako lau hitz erabiliz. Denok gainditu dugunez Matematikako pozaren pozez. Entrenatzaileak beste

Olerkia errimaduna edo errima gabea izan daiteke.

, oihuka hasi gara,

bat egin du, galtzen doazelako.

Sherlock Holmes detektibeak erraz argitu zuen Oso ona omen da 5

2

Erantzun. Ba al dauka errimarik olerki honek? Zer hitzetan?

3

Lotu esanahi bereko hitzak. samur kilika

4

laztan marruskadura

fereka

bigun

igurtzi

kili-kili

Olerkian erabiltzen diren hitzak eta esaldiak irakurriz, nolako sentipenak adierazi nahi dituela esango zenuke?

 Hoztasuna eta bakardadea.  Harrotasuna eta haserrea.  Poztasuna eta gozotasuna.

Olerkiaren Mundu Eguna Urtero, martxoaren 21ean Olerkiaren Mundu Eguna ospatzen da planetako bazter guztietan. Hala izendatu zuen egun hori Nazio Batuen baitako Unesco erakundeak (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). Poesiaren bitartez, UNESCOk hizkuntza guztien aberastasuna eta herrien identitatea aldarrikatu nahi ditu, baita olerkiaren balio artistikoa azpimarratu ere.

Nolako hasiera, halako amaiera. B

 Oinak eta udaberria.  Haizea eta oinak.

LITERATURATIK HARAGO

giharretarako, baina oso gogorra ere bai.

ESAERA ZAHARRAK. Irakurri esaera zaharra eta ordenatu irudiak.

A

Aukeratu. Zein bi elementu errepikatzen dira olerkian?

 Orbela eta urtaroak.  Belarra eta oinak.

Osatu hitz eratorriak -(k)era atzizkiarekin, adibidean bezala. hitz + (k)era: hizkera

3

C

5

Bilatu gustuko duzun olerki bat eta errezitatu lagunen aurrean.

99

98

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 32

12/06/2015 8:36:40

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 33


2 Gorpuzkera / idazkera / ahoskera / sineskera.


Hitzak sortzeko bideekin jarraituz, hitz eratorriak sortzeari ekingo diete oraingoan ikasleek, -(k)era eta -keta atzizkiak erabiliz.

3 Arraunketa, azterketa, berdinketa, hilketa, aldaketa, zu-

Literatura-programan literatura-genero eta baliabide nagusiak eta haien ezaugarriak landuko dira. Unitate honetan, olerkia izango da langai. Hori dela-eta, olerkien ezaugarrien berri jakiteko, jo Jakizu izeneko laukira eta irakurri bertan ageri den azalpen laburra.

Ziurtatu ikasleek hitz guztiak ulertzen dituztela. Hori gertatu ezean, argitu esanahia guztion artean edota hiztegiaren laguntzaz. Azken ariketako esaera zaharra dela-eta, galdetu ikasleei zer esan nahi duen eta eskatu hura erabiltzeko moduko egoerak proposatzea.

Erantzunak 1 Janzkera: arropa koloretsuak. / Ibilera: ia-ia saltoka. / Izae-

ra: atsegina eta lagunkoia. / Orrazkera: ileak gorantz jarrita, gomekin. / Hizkera: mantsoa eta gozoa.

4848

Arterako gaitasuna. Literaturatestuekin eta sorkuntza literarioarekin kontaktuan jarririk, literaturarekiko zaletasuna eragin nahi dugu ikasleengan.

zure oinak nire oinei igurtzika.

Neska hark Leire du izena eta laguna dut orain.

zenketa, erorketa. 4 Denok gainditu dugunez matematikako azterketa, oihuka

hasi gara, pozaren pozez. Entzenatzaileak beste aldaketa bat egin du, galtzen doazelako. Sherlock Holmes detektibeak erraz argitu zuen hilketa. Oso ona omen da arraunketa giharretarako, baina oso gogorra ere bai. 5 Ordena hauxe da: A-2 / B-1 / C-3.

12/06/2015 8:36:43

3 Samur - bigun / kilika - kili-kili / fereka - laztan / igurtzi -

marruskadura. 4 Poztasuna eta gozotasuna. 5 E. L.

Literaturatik harago atalean ageri den azalpenari loturik, gustuko olerki bat errezitatzea proposatzen zaie ikasleei. Animatu lotsarik gabe eta sentimendua jarriz irakurtzera.

Erantzunak 1 Haizea eta oinak. 2 Bai, badu errima: kilika, txaloka, fereka, igurtzika.

49


Helburuak • Unitatean landutako edukiak berrikustea eta finkatzea. • Testua irakurtzea eta irakurritakoaren ulermena lantzea. • Leku-denborazko deklinabidekasuen erabilera berrikustea. • Perpaus erlatiboen erabilera berrikustea. • R eta rr letren erabilera berrikustea eta lantzea.

1


6

Liburuen historia laburra

Entzun Liburuen tartea testua arretaz eta adierazi esaldiak egia ala gezurra diren. Irratsaioan liburuak aurkeztu eta haiei buruz hitz egiten dute.

Idazketa eta irakurkera esku-eskutik jaio ziren biak. Hasieran, harrizko eta buztinezko oholak erabili zituzten idazteko, baina ezin esan material astun haiek liburuak zirenik. Geroxeago, papiroa erabiltzen hasi ziren testu luzeak idazteko. Papirobilkariak liburuen aitzindariak izan zirela esan dezakegu.

Gero, papera heldu zen, arabiarrek Europara ekarri zuten txinatarren asmakuntza zoragarria. Eta ordutik, mendez mende, papera izan da idazteko eta irakurtzeko euskarri nagusia, harik eta duela gutxi liburu elektronikoa asmatu zen arte. Liburu honek pantaila dauka, gaur egungo modako tresna gehienek bezala.


Noiz sortu ziren liburuak? Zer erabili zen ordura arte idazteko?

• Liburu baten iruzkina idaztea.

Zerez eginda dago pergaminoa?

7

Donostiakook ez dugu ongi ulertzen . Bizkaiko

Bi liburuak oso barregarriak dira.

Datorren ikasturterako dira zuzendaritzan.

• Olerkia osatzea.

Noraino igo ziren umeak? (zuhaitz-punta)


ORRI KOPURUA: ....................



Norantz abiatu dira txoriak? (urruti)



duzuna

eginiko



9

-ariketa bat jarriko dute.

Osatu olerkia errimatzen duten hitzekin.

Zure ahoa

otso

kalakari zintzo

 5

isiltasunarentzat niretzat txokolatezko

.

goxo

Ixo! Ixo! Emadazu musu

bizkotxo

. Jon Suarez

dagoela



dagoena

ASKOTARIKO ADIMENAK

ditudan



dudan

10 IKT. Bilatu informazioa eta azaldu urratsez urratsez nola egiten den papera.

Idatzi r edo rr esaldiak osatzeko.

Konfiantza dugu lagunetan / lagunengan. Bihar osabarenera / osabarengan joango gara bisitan. Korrika doa, zezenetatik / zezenengandik ihesi. Zoaz amarenganaino / amarengana eta esan maite duzula.

Txo

iek beldu

a diete txo

11 Eztabaidatu ikasgelan eta proposatu.

maloei.

Egia al da papergintza deforestazioaren errudun nagusietako bat dela?

Ze bota dute suta a, a ala egu a? pape E epideetan dituzte abiadu

Zer egin dezakegu hori saihesteko? Liburu elektronikoak irtenbide aproposa iruditzen al zaizkizu hainbeste paper erabili ez izateko?

adarrak jartzen a kontrolatzeko.

E osi ditut ap ako sa e kantaldi

n Adimeonala s rt intrape

Zer da hobea, birziklatzea ala teknologia berrietara jotzea? Zergatik?

ak. 101

100

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 34

12/06/2015 8:36:48


Erantzunak 1 Erdi Aroan sortu ziren. Pergaminoa erabiltzen zen, anima-

lien larruz eginiko materiala. Papiro-bilkariak dira liburuen aitzindariak. Papiro izeneko landarearen zuntzez egiten da. Papera izan da euskarri nagusia. E. L.

50

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Hausnartu eta informazioa era antolatuan egituratzea eta adieraztea, pentsatzen ikasteko gaitasunarekin loturik dauden trebetasunak dira.

mintzo

jariozko

eginikoa

Nik esaten … gauza guztiak egia dira.

Aukeratu hitz zuzenak, esaldiak osatzeko.

Ospitalera / Ospitalenera joan da medikura / medikuarengana.

ARGITALPEN-DATA: ...............



duzun

hieroglifikoa erabiltzen zuten.

Azterketan

Hor … nire auzoko neska jatorrena da.

Nondik ekarri ditu erosketak? (denda asko)

3

ARGITALETXEA: .....................

Egin … tarta oso gozo dago.



Noiz helduko da aita? (arratsaldeko zazpiak)


EGILEA: ..................................

Hark … , aldiz, oso txarra da.

Nora zoazte oporretan? (Kanariar uharteak)

Baliabideak

IZENBURUA: ..........................

Aukeratu hitz zuzena kasu bakoitzean.

Noiztik dakizue hori? (joan den astea)


Egipton


dira. egongo omen

Zure ahoa

Zuk zein duzu gustukoago, paperezko liburua ala liburu elektronikoa? Zergatik?

4

luzeak

Musu eta muxu hitz beraren

Idatzi irakurri duzun azken liburuaren iruzkina.

Zein izan da egundaino mendez mende erabili den euskarri nagusia?

Erantzun galderei, parentesi arteko hitzak erabiliz.

aldaera / aldaketa

Beste liburuan txerri batzuen abenturak kontatzen dira, eta Txerrikumeen gorabeherak du izena.

Eman liburuari buruzko iritzia.

Teknologiarako gaitasuna. Hasierako testuan liburuen historiaren berri azaltzen da. Hura lantzeko azken galderatik tiratuta, saiatu informazioa lortzen ikasleen irakurzaletasunari eta gustuko dituzten liburuei buruz.

hizkera / hizketa

Elkartzen garen bakoitzean, egiten ditugu.

Idatzi liburuaren laburpena.

Zein dira liburuen aitzindariak?

2

idazkera / idazketa

Gazteen gaiak jorratu arren, aurkezleari ez zaio gustatu.

Egin liburuaren fitxa teknikoa, behean ageri dena bezalakoa.

Gaitasunak

Irakurri hitz-bikoteak eta osatu esaldiak hitz egokiekin.

Ezekiel izenekoa Iñaki Zubeldiak idatzi du eta gazte-kuadrilla bati buruzkoa da.

Liburuak, gaur ezagutzen dugun itxura bertsuarekin, Erdi Aroan sortu ziren. Orduko sasoi hartan animalien larruz eginiko material bat, pergamino izenekoa, erabiltzen zen Europan. Pergamino-orriak elkarri josita osatzen ziren liburuak.

• -(k)era eta -keta atzizkiekin sortutako hitz eratorrien esanahia bereiztea.

8

2 Joan den astetik dakigu.

Zuhaitz puntaraino igo ziren. Kanariar uharteera joango gara oporretan. Arratsaldeko zapietan helduko da aita. Denda askotatik ekarri ditu erosketak. U rrutirantz abiatu dira txoriak. 3 Ospitalera joan da medikuarengana. Konfiantza osoa dugu lagunengan. Bihar osabaranera joango gara bisitan. Korrika doa zezenengandik ihesi. Zoaz amarengana eta esan maite duzula. 4 Egin duzun tarta oso gozo dago.

Hark eginikoa, aldiz, oso txarra da. Hor dagoena nire auzoko neska jatorrena da. Nik esaten ditudan gauza guztiak egia dira.

ES0000000001310 465359 Unidad 06_31843.indd 35

5 Txoriek beldurra diete txorimaloei.

Zer bota dute sutara, papera ala egurra? Errepideetan radarrak jartzen dituzte abiadura kontrolatzeko. Erosi ditut rap kantaldirako sarrerak. 6 Egia. / Gezurra. / Gezurra. / Gezurra / Gezurra. 7 E. L. 8 Elkartzen garen bakoitzean, hizketa luzeak egiten ditugu.

Donostiakook ez dugu ongi ulertzen Bizkaiko hizkera. Musu eta muxu hitz beraren aldaerak dira. Datorren ikasturterako aldaketa egongo omen da zuzendaritzan. Egipton idazkera hieroglifikoa erabiltzen zuten. Azterketan idazketa-ariketa bat jarriko dute.

12/06/2015 8:36:50

9 Zure ahoa

kalakari zintzo jariozko mintzo isiltasunarentzat otso niretzat txokolatezko bizkotxo. Ixo! Ixo! Emadazu musu goxo. 10 E. L. 11 E. L.

51


Hasierako entzungaia: artista fin-fina (87. or.) IRAKASLEA (EMAKUMEA): Hara, Aitor, bai ontzi polita! Primeran dago! AITOR (MUTIKOA): Bai, oso pozik nago. Nahiko ondo gelditu zaidala iruditzen zait.

ziola berak hasitakoa, bertsoa, alabak jarraitzen zuela ikusteak, baina, tira, nik uste dut denetara animatu nindutela, beste edozein gurasok bezala. Hasi orduko txapela irabazteko, ikasle ona izango zinen, ezta?

MAREN (NESKATOA): Eta nirea zer iruditzen zaizu?

Ez dakit zelan gertatu zen hori. Urtarrilean hasi ginen eskolan eta txapelketa ekainean izaten da. Nik uste dut bertso eskola batean arrakastaren gakoa lagunarte ona edukitzea dela eta guk hori bageneukan, denak ginen eskolako lagunak, oso gustura egoten ginen eta elkarri kutsatzen genion hobeto egiteko nahia.

IRAKASLEA: Baaaa (pentsakor), egia esan… (tartetxoa) Zer da hori?

Orain bertako arduraduna zara, nola daramazu ardura hori?

MAREN: Buztinarekin egindako eskultura txiki bat. Txoria izena jarri diot.

Ostiralero zuzenean joaten naiz bertso eskolara zazpi eta hamabi-hamahiru urte bitarteko bi talderekin aritzera. Batzuetan ez da erraza, baina eskolara heldu eta han ume piloa dagoela ikustea, kantatzeko eta jolasteko gogoz, gauza handia da niretzat. Gainera, Berriz bezalako herri batean nik ez dut bertso eskola bertsotan irakasteko bakarrik erabiltzen. Bertso eskola, batez ere, euskaraz jarduteko gunea da, eta beste balio pilo bat zabaltzeko ere erabili daiteke

IRAKASLEA: Ondo? Etxean ongi ikusteko moduko leku batean ipintzeko modukoa da, apaingarri ederra. Zorionak, Aitor, bikain geratu zaizu!

IRAKASLEA: Txoria? Nik ez diot inondik inora txoriaren antza hartzen… MAREN: Lehengo egunean museoan ikusi genuena bezalako eskultura delako, zera: abstraktua! IRAKASLEA: Hura oso eskultura ezaguna zen, egile ospetsu batena. MAREN: Bai, emakume bat zela esan zenigun eta nik ez nion emakume baten traza hartzen. Baina zuk esan zenuen abstraktua zela, emakumearen kontzeptua irudikatzen zuela, edo halako zerbait. Arte abstraktua hori zela azaldu zenigun: gauzak diren modukoak azaldu beharrean, haien kontzeptua irudikatzea. IRAKASLEA: Bai, gogoan dut. MAREN: Ba, nire Txoria hura bezalakoa da: kontzeptuaren irudikapena.

Idazleak beldurra omen dio orrialde zuriari. Bertsolariak, jendaurrean burua hutsik gelditzeari? Bai, bai! Askotan egiten dugu salto soka barik, behean zer dagoen, ura edo harria, ikusi barik. Denok dakigu zer den momentu hori, dena isil-isilik egon eta ikusleen artean eztul bat entzuten denean, baina emozioa ere badauka. Niri orri zuri batek ez dit horrenbesteko beldurrik ematen, han ez baitut ikusten entzulearen aurpegirik, baina plazan bai. Zer eman dizu bertsolaritzak? Lagunak, eta nire adineko jende askok ez daukan eskarmentua.

IRAKASLEA: Bai, bai… oso interesgarria. MAREN: Eta? Gustatzen zaizu, ala?

Amaierako jarduerak: LIBURUEN TARTEA (101. or.)

IRAKASLEA: Tira, gustatu, benetan gustatu eta etxean jartzeko modukoa iruditu, ba…

(Eskolako irrati-saio bat denez, entradilla moduko bat jarri)

MAREN: Ez zaizu gustatzen.

NESKA: Eguerdi on, entzuleok! Zer moduz doa gaurko eguna?

IRAKASLEA: Ez haserretu, Maren.

MUTILA: Ezin hobeto, ezta? Eta hala ez bada, animo! Eguna amaitzeko gero eta gutxiago falta da-eta!

MAREN: Haserretu? Berdin zait. Izan ere, jendeak ez gaitu artistok ulertzen!

NESKA: Baina, ordu honetan… badakizue zer daukagun?

Harremanetan: MIREN AMURIZAREKIN HIZKETAN (91. or.) Miren Amuriza dagoeneko aurpegi ezaguna da. Berriz herrian jaio zen 1990ean eta Xabier Amuriza bertsolari handiaren alaba da. Nahiz eta gaztea izan, eskarmentu handia du oholtza gainetik bertsoak botatzen, umeei bertsotan irakasten, txapelak janzten... Hamabi urterekin hasi zen ikasten herriko bertso eskolan, eta handik hiru urtera hartu zuen bertako ardura. Eskolarteko txapelketetan, Bizkaikoa hirutan irabazi zuen eta behin Euskal Herrikoa. Oso famatua egin da Interneten zuk, Maddalen Arzallusekin batera, amari dedikatuta egindako abesti hunkigarri hura... Ama han zegoen, baina ez zekien ezer, ez aitak, ez amak. Aitarentzat ere hunkigarria izan zen. Nori ez zaio gustatzen baten batek “asko maite zaitut” esatea? Gu bion kasuan, Maddaleni beti tokatu zaio lehenengo aita bertsolariaren alaba eta gero Amets Arzallusen arreba izatea, eta niri, aitaren alaba. Amek ere merezi zuten zerbait. Bertso eskolan hastea erabaki zenuenean, zer esan zizuten etxean? Etxean, pozik. Baina sasoi hartan, bertso eskolaz gain, margotzera, trikitira, dantzara... denetara joaten nintzen, eta bertsolaritza bat gehiago zen, jolasa. Gero, nik uste dut aitari poza emango

52

MUTILA: Liburuen tartea! NESKA: Bai, horixe, liburuen tartea! Gaurkoan Jasone Osororen liburu bati buruz hitz egingo dizuet. Ezekiel du izena. Liburu honetan lau mutil gaztez osaturiko kuadrilla baten gorabeherak kontatzen dira. Ezekielek eta bere lagunek ez dute inoiz neskarik musukatu eta, egun batean, apustu bat egingo dute neska bati musua ematen nor lehena izan. Liburuan gazteei gertatzen eta interesatzen zaizkigun gaiak azaltzen dira, modu arinean kontatuta. Niri asko gustatu zait eta irakurtzea gomendatzen dizuet. MUTILA: Mmmm interesgarria dirudi! Ba, nik Iñaki Zubeldiaren liburu bat aurkeztu nahi dizuet. Duela gutxi irakurri dut eta benetan dibertigarria iruditu zait. Txerrikumeen abentura berriak du izena eta oso aproposa da Txerrikumeen abenturak liburua jada irakurri duzuenentzat. Honakoan ere txerrama eta txerrikumeak dira protagonista nagusiak eta abentura barregarri piloa biziko dituzte: Igeldoko jolasparkean ibiliko dira eta ospetsu bilakatuko dira. San Ferminetara ere eramango dituzte txerriak eta mundu osoko telebistetan azalduko dira… baina ez noa gehiago esatera. Animatu eta irakurri liburua, tarte alaiak pasatuko dituzue-eta! NESKA: Eta, besterik ez, gaurkoz. Datorren astean itzuliko gara zuekin. Baina, bitartean badakizue… NESKA eta MUTILA BATERA: Eguzki zein euri, liburu bat hartu eta irakurri!

53

7

Ika,ika, ika… Unitaterako baliabideak

Unitatearen edukiak

JAKIN


• Deklinabidea: zertaz, norentzat… Aditza: agintera.

ORTOGRAFIA

• Tt, dd, ñ eta ll kontsonante bustiak.


baliabide digitalak


MediaLiburua


LEXIKOA

• Atzizkiak: -di/-ti, -degi/-tegi eta -te. • Mintzamena.

ATARIKOA Komunikazioa

IRAKURMENA




Horma-irudia


Entzungaien CDa



• Irakurmena: Egun da Santi Mamiña. Koplak.


• Idazmena: Ekimen baten berri ematea.






• Biografia: Aupa Maurizia!






• Entzungaia: Nortasun-kontuak.


• Hizkuntza-funtzioa: Agurtzeko erak.




EGITEN JAKIN


• Kexa-gutuna.



• Errima.






54

Otsaila

Martxoa

55

Helburuak

7

Ika, ika, ika…

Entzumena 6


Zer da Korrika? Zertarako egiten da? Noiz egin zen Korrika estreinakoz?


7

Asmatu lelo edo esaldiren bat Korrika ezagutarazteko eta jendea bertan parte hartzera animatzeko.

8

Aztertu alboko hiru koplak eta erantzun. Zenbat lerro ditu kopla bakoitzak?

Irakurmena Egun da Santi Mamiña

• Idazmena lantzeko asmoz, euskareren aldeko ekimen bat zertan den azaltzea.

Egun da Santi Mamiña benetan egun samina, goiko zeruan gorde dezala luzaro zure arima.


Esanen dizut egia, hau ez da usategia, erroi artean izan nintzaden benetan ausartegia.

Baliabideak

Itsasaldean izarra, hari begira lizarra, euskara salbo ikusi arte ez dut moztuko bizarra.


Gabriel aresti (zatia) Euskaldunok korrika, euskara lekuko!

Idazmena 11 Aukeratu Euskal Herrian euskararen

alde egiten den beste ekimen bat eta azaldu zertan den.

Mintzamena

Zertarako egiten da? Non egiten da?

1

Hartu al duzu inoiz parte Korrikan?

2

Zertarako egiten da Korrika? Nola funtzionatzen du lasterketak?

3

Zer darama aurreko emakumeak eskuan? Zertarako darama?

4

5

Ba al dakizu noiz egin zen Korrika azkenekoz? Nondik abiatu zen? Nora heldu zen?

Zertan da? Nork antolatzen du? Jende askok parte hartzen du?

Eta ba al dakizu noiz egingo den hurrengo Korrika?

Zein dira neurriak? Ba al dute errimarik? Zein dira kopla bakoitzean errimatzen duten hitzak? 9

10 Zer ez du egingo

koplen egileak euskara salbo ikusi arte?

EGITEN JAKIN

Kexa-gutuna Pentsa kexaren bat duzula ikastetxeari buruz. Zer egingo zenuke zure kexa helarazteko? Kexak modu zakarrean azaldu behar dira? Unitate honetan kexa-gutunak nola egituratu ikasiko duzu. Horretara, aurrerantzean bide izango duzu zure kexak helarazteko.

103

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 36

Iradokizun didaktikoak Orrialde bikoitz honetako edukiak lantzeko orduan, eragin ikasle guztien parte hartzea, beren ikuspuntuak, usteak eta iritziak ikaskideei kontatzera animatuz. Mintzamena lantzeko, hitz egin guztiok elkarrekin hasierako irudiari buruz. Irakasleak irudiaren azpian ageri diren galderak egingo dizkie ikasleei, txandaka erantzun ditzaten eta eztabaida egin dezaten. Horrez gain, erreparatu irudiko beste xehetasun batzuei ere (hala nola, korrika doan jendearen aurpegiari eta keinuari, korrikalari-kopuruari, lasterketako giroari…) eta mintzatu lasai gauza horiei guztiei buruz. Saiatu ikasle guztiek parte har dezaten eta ziurtatu hitz egitean lexiko egokia erabiltzen dutela. Erreparatu, halaber, kasuan kasuko pertsonaiak dioenari. Kasu honetan, mutikoak dioena Korrikaren lelotzat har

Ekimenerako eta ekintzailesena garatzeko gaitasuna. Azken jarduerari beren kabuz heldu eta nork bere trebetasunak eta estrategiak erabiliz lan egin beharko dute ikasleek, ekiteko gaitasuna areagotzen dutelarik horrela.

Alboko kopletan naturako elementu batzuk ageri dira. Zein?

102

56


Zer dago lekukoaren barruan?

Zenbatero egiten da?

• Irakurmena lantzeko asmoz, koplak aztertzea eta haiei buruzko galderei erantzutea.

Gaitasunak

Nork hartzen du parte Korrikan?

Entzun Badator korrika! testua eta erantzun galderei.

12/06/2015 8:36:07

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 37

daitekeen galdetu ikasleei. Poposatu orain arte izan diren Korrika guztien leloen berri bilatzea eta biltzea. Jarduera hori lagungarria izan daiteke zazpigarren ariketa errazago egin ahal izateko.

Idazmena lantzeko ariketan, orain arte darabilgun gaiarekin bat eginez, euskaren aldeko ekimenen bat zertan den azaltzea proposatzen zaie ikasleei, horretarako argibideak ere ematen zaizkielarik.

Entzumena lantzeko, entzun arretaz eta behin baino gehiagotan Badator Korrika! azalpen-testua eta, ondoren, eskatu ikasleei galderei erantzuteko. Ariketak ahoz egitea komeni da, ikasle guztien parte hartzea eragiteko.


Irakurmena lantzeko, literatura-programako aztergaiarekin zerikusia duten testuak azaltzen dira, ikasleek aztertu eta gero egin beharreko lanarekin nolabait kontaktuan jartzeko. Honakoan, Gabriel Arestiren kopla ezagun batzuk ageri dira, irakurri, aztertu eta hausnartu ondoren, haiei buruzko galderei erantzuteko.

Erantzunak

12/06/2015 8:36:13

Bi urtean behin egiten da. Toki, adin eta izaera guztietako korrikalariek parte hartzen dute. Lekukoaren barruan mezu bat dago, Korrika mugara heltzean euskaldun ezagun batek irakurriko duena. 7 E. L. 8 Kopla bakoitzak lau lerro ditu. / Neurriak hauexek dira:

8-8-10-8 silaba. / Bai, badute errima: lehen bigarren eta laugarren lerroetako azken hitzek errimatzen dute.

1 , 2 , 3 , 4 eta 5 E. L.

9 Itsasaldean izarra, hari begira lizarra.

6 Euskal Herri osoan zehar egiten den euskararen aldeko

10 Ez du moztuko bizarra.

lasterketa da Korrika. Euskararen erabilera suspertzea eta euskaltegientzako dirua biltzea du helburu. 1980. urtean egin zen lehen korrika eta Oñatitik abiatu zen.

11 E. L.

57

Irakurmena. BIOGRAFIA

7 Egunak joan, egunak etorri, harantz eta honantz plazarik plaza ibiliz, kopla zahar, pandero eta soinuaren musikak beste era bateko soinu batzuk ere astindu zituen: bihotzarenak. Ezkondu egin ziren eta Arratiako Artea herriko baserri batean jarri ziren bizitzen. Ezkondu ondoren, berdin jarraitu zuten herriz herri, beti prestu, abarka eta baserritar-jantziak soinean zituztela jendearen gorputzak dantzara jartzeko.


Leonekin eta Fasiorekin

prestu: pertsona leiala eta ondratua. hargatik: hala ere. tinko: irmoa, sendoa. onespen: onarpena.

Handik urte batzuetara, 60ko hamarkadan, Benantziok osasun arazoak izan zituen. Hargatik, plaza ez zuen utzi Mauriziak, eta beste musikari batzuekin jarraitu zuen jotzen, Leon Bilbao, herriko albokari famatuarekin eta Fasio Arandia trikitilari handiarekin, hain zuzen. Mauriziak, Leon eta Fasio kide zituela, trikitiaren munduan ezagutu den hirukoterik bereziena osatu zuen. Mauriziak gauza ondo eginak atsegin zituen. Umoretsua bazen ere, lanean zegoela ez zituen txantxak gogoko eta perfekzioa lortu artean ez zuen atsedenik hartzen.

Aupa Maurizia!

balentria: ausardia handiko ekintza.

Mauriziari omen

Hau da pandero berria Maurizia Aldeiturriaga Zabala pandero-jotzailea Zeberion jaio zen, San Maurizio egunez, 1904ko irailaren 22an. Neba-arreben artean gazteena zen Maurizia. Ume-umetatik zetorkion Mauriziari panderoarekiko zaletasuna. Txikitan, orduak ematen zituen bere gelan sartuta, isilka igandearratsaldeetan, amak Bilbotik ekarri zion pandero berriarekin. Hamabi urterekin, fabrikan hasi zen lanean, herriko beste hainbat gazterekin. Lagun-giroan egiten zituzten egun haietako joan-etorriak lanera, gurdian batzuk, oinez besteak, Mauriziaren kopla zaharrak eta pandero-soinuak giro zituztela beti. Garai hartan hasi zen Maurizia jaiegun eta festetan jotzen. Hamazazpi urte besterik ez zituen Mauriziak Benantzio Bernaola ezagutu zuen egunean. Domeka arratsa zen Zeberioko plazan. Erromeria hasi zenean, elkarrekin jotzen hasi ziren: batak trikitia eta besteak panderoa. Mauriziari Benantzioren jotzeko modu bizi eta gogorra gustatu zitzaion, eta bere musika-bikotea izateko proposamena egin zion.

Trikitilarien artean, Mauriziak onespen handia izan zuen. Ezaguna egin da zaleen artean Andrakako Rufino Arrola trikitilariak eta Mauriziak egin zuten balentria egun berean hiru sariketatan irabazle suertatu baitziren. 70 urte inguru zituen orduan pandero-jotzaileak. Maurizia 1988ko maiatzean hil zen. Bizi zela omenaldiak izan zituen arren, handiena hil ondoren egin zioten, berari eta Leon Bilbaori. Kepa Junkera soinu-jotzaileak deituta, hainbat musikari eta bertsolari elkartu ziren Artea herrian: Mikel Laboa, Xabier Amuriza, Jon Sarasua, Ruper Ordorika, Tapia eta Leturia, Maixa eta Itziar, Oskorri... Jaialdiko unerik hunkigarriena Frantzisko Bernaolak, Mauriziaren eta Benantzioren seme bakarrak, eszenatokira igo eta amaren ohorez akordeoia jo zuenean iritsi zen. AgurtzAne IntxAurrAgA Bidegileak bilduma (moldatua)

105

104

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 38

IRAKURRI BAINO LEHEN Irakurri izenburua ozenki eta aztertu eskuinaldeko argazkia. Egin galderak ikasleei, bertan ageri dena deskriba dezaten: Nolako itxura du argazkiko emakumeak? Zertan ari da? Horren arabera, zein easango zenukete dela bere ogibidea? Argazkiak duela gutxikoa dirudi? Zergatik uste duzue hori? Jarraian aztertu ezkerreko irudia eta lotu irakurgaiko pertsonaia nagusiarekin. Bilatu eta erreparatu musikariei eta galdetu ikasleei zein musika-tresna jotzen ari diren. Eskatu irudiko pertsonaien jantziak eta giroa deskribatzeko eta galdetu zer-nolako jaialdia ospatzen ari diren.

58

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Hasierako testuak, Maruzia Aldeiturriaga panderojotzailearen eskutik, iragan denboretako bizimoduaren eta gertakarien berri dakarkigu.

Ohitura unibertsala bada ere, Mauriziak ere ez zuen inoiz huts egiten: jotzen hasi aurretik, poltsan gordetako egunkaria atera, hari orri batzuk kendu eta sua ematen zien. Su horren beroak puntu-puntuan uzten zion panderoaren larrua: tinko-tinko. Hastea besterik ez zen falta: Aupa Maurizia!!

Hogeita bost urte baino gehiago dira hil zenetik, eta emakume miresgarri honen ospea hazi baino ez da egin geroztik. Hura da Euskal Herriak eman duen panderojotzailerik ospetsuena. Emakume indartsua izan zen, lanean zorrotza, ahots miragarrikoa. Maurizia artista eta emakume berezia izan zen.


Gaitasunak

miragarri: mirespena sorrarazten duena.

12/06/2015 8:36:17

IRAKURGAIA Hasteko, eskatu ikasleei testua isilpean eta bakarka irakurtzeko. Esan ulertzen ez dituzten hitzak azpimarratzeko, irakurketa amaitutakoan guztien artean haien esanahia argitzeko. Gero, proposatu berriz ere irakurtzea, baina oraingoan ozenki eta bata bestearen segidan, ahoskera eta entonazioa zainduz. IRAKURRI ETA GERO Irakurketa amaitzean, galdetu ikasleei zer-nolako testua den irakurri berri dutena. Berrikusi guztion artean horrelako testuek izaten dituzten ezaugarriak. Gainerakoan, mintzatu irakurgaiari buruz eta galdetu ikasleei interesgarria iruditu zaien. Eskatu esateko zein pasarte iruditu

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 39

zaien interesgarriena eta zein hunkigarriena. Bestalde, testuan aipatzen diren beste musikariak hobeto ezagutzeko (Benantzio Bernaola, Leon Bilbao eta Fasio Arandia, eta baita Maurizia bera ere), haiei buruzko informazioa bilatzea eta fitxak osatzea proposatu ahal diezu.

12/06/2015 8:36:20

OHARRAK

HIZTEGIA Irakurgaiaren alboan, laukitxo batean bildurik, irakurgaian gorriz nabarmendutako zenbait hitz ageri dira. Ikasleentzat hain ezagunak izan ez zitezkeelakoan bildu ditugu hor. Irakurri hitzak eta haien definizioak, eta eskatu ikasleei hitz horiekin beste esaldi batzuk egiteko. Horrez gain, galdetu ulertu ez duten beste hitzik ote dagoen eta saiatu haien esanahia guztion artean edota hiztegiaren laguntzaz argitzen.

59

Irakurgaia lantzen Ulermena

Helburuak

1


Harremanetan. AGURTZEKO ERAK Laburpena

Erantzun galderei.

6

Zergatik da Maurizia ezaguna?

• Irakurgaiaren laburpena idaztea.

2


Mauriziak erromeria batean ezagutu zuen bere senarra izango zena.

• Interneten gai bati buruzko informazioa bilatzea.

Lanean, Maurizia beti umoretsu eta txantxetan aritzen zen.

Gaitasunak

Omenaldian, Mauriziaren eta Benantzioren semeak panderoa jo zuen, amaren omenez.

Hainbat artistak omenaldia egin zieten Artea herrian Mauriziari eta Leoni.

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Irudiek ematen dieten informazioa bildu eta hari buruz hausnartzean, eta baita informazioa laburbildu eta era sintetikoan ematean ere, ikasteko gaitasuna eta ikaskuntzaestrategiak garatzen ari dira ikasleak.

Nola hasi zen panderoa jotzen?

Lehen, mutil batek beste bati ongietorria egiteko belarrietatik heldu eta gora altxatzeko ohitura zegoen.

Norekin jo zuen?

Besarkadak ematea telebistaren eragina izan dela uste du egileak.

Zein izan ziren haren lorpenak?

Bi musu ematea hirietako giroan aurkezpenen eta agurren parte bihurtu da.

Noiz hil zen?

Leon Bilbao trikitilaria zen.

Lexikoa 7

B

B

C

soinuaren lagungarri erabiltzen dena.

  

Fabrikan lanean hasi zen Maurizia.



Leon Bilbao eta Fasio Arandiarekin elkartu zen plazetan jotzeko.



Benantzio Bernaolarekin ezkondu zen.

Hiru sariketa irabazi zituen egun berean. Amak Bilbotik ekarri zion pandero berria Mauriziari.

106

kolpatu

prestu

ilunabar zintzo

Zure ekarpena

4

IKT. Bilatu Interneten Mauriziaren musika piezaren bat eta entzun denen artean. Zer iruditzen zaizue? Gustatu zaizue? Zergatik?

1 Zeberion jaio zen, 1904ko irailaren 22an.

Pandero-jotzaile aparta izan zelako da ezaguna. 2 Egia. / Gezurra. / Gezurra. / Egia. / Gezurra. 3 A argazkia: Hau da pandero berria. / B argazkia: Maurizia-

ri omen. / C argazkia: Leonekin eta Fasiorekin. 4 1.- Amak Bilbotik ekarri zion pandero berria Mauriziari. 2.- Fabrikan lanean hasi zen Maurizia. 3.- Benantzio Bernaolarekin ezkondu zen. 4.- Leon Bilbao eta Fasio Arandiarekin elkartu zen plazan jotzeko. 5.- Hiru sariketa irabazi zituen egun berean.

Hala ekarri

Iepala!

Ondo izan.

Eskerrik asko, agur.

Musu bat!

Aspaldiko!

Arratsalde on.

Laster arte.

Zaindu, laztana.

Azaldu eta eztabaidatu. Zer egoeratan erabiltzen dituzu agurtzeko era hauek? B

5

o nartek o s t r e P na IKT. Bilatu munduan zehar dauden agurtzeko erak. Aukeratu adime bitxiena iruditu zaizuna. LAN KOOPERATIBOA. Jarri launaka eta asmatu elkarrizketak egoera hauekin. Gero, antzeztu ikasgelan.

Autobus geltokian elkartu zarete. Autobusa iritsi da. Autobus-gidaria ezagutzen duzue, baina monitorea berria da. Zuetako batek musika CD bat jartzeko eskatu behar dio monitoreari eta hark gidariari.

n Adime la a musik ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 41

6 E. L.


7 A.- Alboka: Euskal Herriko haize-intrumentua, kanaberaz

Entzundakoaren ulermena lantzeko, entzun Nortasun-kontua testuaren grabazioa behar duzuen guztietan eta, ondoren, ekin horrekin loturiko ariketak egiteari.

eta behi-adarrez egina. B.- Panderoa: perkusiozko musika-instrumentua, soinuaren lagungarri erabiltzen dena. C.- Trikitia: eskusoinu txikia. 8 Astindu - kolpatu / arrats - ilunabar / prestu - zintzo / tinko

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Entzungaian agurtzeko era eta diosalei buruzko iritzi-testua entzun dute ikasleek. Gaitik tiratuta, mintzatu haiekin elkarri agurtzeko erabiltzen duten erari buruz eta galdetu zer iruditzen zaizkien beste diosalak. Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna. Bakarka nahiz taldeka, azken jarduerari beren kabuz heldu eta nork bere trebetasunak eta estrategiak erabiliz lan egin beharko dute ikasleek, ekiteko gaitasuna areagotzen dutelarik horrela.

107

12/06/2015 8:36:30

- irmo.

C

Mendian gurasoekin zoazela, ikaskide batekin egin duzu topo. Ikaskideak ez ditu zure gurasoak ezagutzen eta aurkeztu egin behar dituzu.

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 40

Erantzunak

Txintxo ibili!

Arratsalde on.

irmo

arrats tinko

9

Kaixo, zer moduz?

A

Zer kontatzen da biografia batean?

 Pertsona baten bizitza.  Pertsona baten ibilbide artistikoa soilik.  Pertsona baten iritziak.

60

3


Lotu esanahi bera duten hitzak. astindu

Ordenatu esaldiak testuaren arabera.

Gaitasunak

Adierazi esapide hauek hasierako edo amaierako agurra egiteko diren, eta baita lagun arterako ala egoera formal baterako diren ere.

 Perkusiozko musika-instrumentua,

C

8

5

5 Pertsona baten bizitza.

2

kanaberaz eta behi-adarrez egina.

4


Egileak buruarekin keinua eginez jarraitzen du diosala egiten.

Hiru musika-tresna hauek aipatzen dira testuan. Zein da zein? Zein definizio dagokio bakoitzari?

 Eskusoinu txikia.  Euskal Herriko haize-instrumentua,

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Bederatzigarrena bezalako ariketen bidez, informazioa beren kasa eta bide digitalak erabiliz lortzeko ohitura eragin nahi dugu ikasleengan.

Baliabideak

Argiñano sukaldariak eskua gora altxatuz egiten du diosala.

A

Sarreraz gain, hiru atal ditu testuak. Zein atali dagokio argazki bakoitza?

A

• Agurtzeko erak.

Agurtzeko modu amerikarra elkarren sudurrak ukitzea da.

Egitura 3


«Baserritarren erara» agurtzeko, nahikoa da buruarekin keinu bat egitea.

Non eta noiz jaio zen?

Adierazi esaldi hauek egia ala gezurra diren.

Helburuak

Entzun Nortasun-kontua testua eta adierazi esaldi hauek egia ala gezurra diren.

Galdera hauei erantzun beharko diezu.

Non eta noiz jaio zen Maurizia Aldeiturriaga?


1

Egin Mauriziaren bizitzaren laburpena.

7

Azken ariketa dela-eta, bikoteka egin ez ezik, aztertu guztion artean gehien errepikatzen diren ekintzak. Jarraian, proposatu ikasleei eztabaidatxo bat egitea eta, talde gisa, elkarrekin egingo lituzketenak adostea.

9 E. L.

12/06/2015 8:36:38

AMAIERAKOAK: Eskerrik asko, agur. / Txintxo ibili! / Musu bat! / Laster arte. / Ondo izan. / Zaindu, laztana. FORMALAK: Kaixo, zer moduz? / Arratsaldea on. / Eskerrik asko, agur. / Laster arte. / Hala ekarri. / Ondo izan. LAGUNARTEKOAK: Txintxo ibili! / Iepala! / Musu bat! / Aspaldiko! / Zaindu, laztana. 3 E. L. 4 E. L. 5 E. L.

Erantzunak 1 Egia. / Gezurra. / Egia. / Egia. / Gezurra. / Gezurra. / Egia. 2 HASIERAKOAK: Kaixo, zer moduz? / Arratsalde on. /

Iepala! / Hala ekarri. / Aspaldiko!

61


Euskara Internet sarean

• Norentzat, norekin, zerez eta

Euskarak badu bere lekua Interneten. Webgune askok euskaraz eskaintzen dituzte beren edukiak eta klik batez informazio mordoa lor dezakegu kirolaz, musikaz edo nahi dugun gaiaz.

Eusk@raz

deklinabide-kasuen erabilera berrikustea eta lantzea. zertaz


1

• Norentzat, norekin, zerez eta kasuen deklinabide-markak.

Norentzat?

Zerez?

jokatugabeak. perifrastikoak.

2

NORENTZAT KASUA. Erantzun galderei parentesi arteko hitzei, -(r)entzat/-arentzat/-entzat deklinabide-markak erantsiz.

Norentzat idatzi dute olerki polit hori? (zuek)

Ume txikiek ederki pasatu dute Puski eta Txurruski pailazo

4

  

NOREKIN KASUA. Erantsi -(r)ekin/-arekin/-ekin deklinabidemarkak esaldietako hutsuneetan.

Ingeleseko irakasle

Zerez Nortaz

7

ESAPIDEAK. Lotu zatiak esapideak osatzeko. Gero, osatu beheko esaldiak esapide egokiarekin.

buruaz

aho batez

buruez

begiz

buruz Anderretaz

Zenbat ikaskide

joango zarete txangoan?

Ane bere guraso

ikusi dut herriko plazan.

erabaki

eskuz esku

jo

Biok biotara, beste laguntzarik gabe:

Anderraz

Hurbiletik segika joan: Arreta piztu, aukeratu: 8

zuz

BIRDEKLINABIDEA. Berridatzi esaldiak -ko marka erabiliz, adibidean bezala.

zuez

Gurasoekin dudan harremana oso ona da. Gurasoekiko harremana oso ona da.

informatikaz.

Etxeko hesiak burdinaz egindakoak dira.

informatikataz.

Zuentzat ekarri ditugun liburuak hor daude.

informatikan.

Anerekin ditudan elkarrizketak luzeak dira.

.

. Bazatoz zu ere?

Deklinabidea NORENTZAT deklinabide-kasuak aditzaren edo ekintzaren hartzailea adierazten du. Marka hauek ditu: -(r)entzat (mugagabea), -arentzat (singularra) eta -entzat (plurala). Osabak opariak ekarri ditu amarentzat, ilobentzat eta zenbait seniderentzat.

ZEREZ ETA ZERTAZ KASUAK. Egin galderak esaldi hauei. Bizikletaz joan ohi naiz eskolara.

– Nora + -ko: Donostiarako trena.

Kartoiz egingo dugu eskulan hori.

– Norekin + -ko: Zurekiko konfiantza.

Gure etxean ogia ez da aiztoz mozten.

NOREKIN deklinabide-kasuak kidetasuna, tresna edo bitartekoa adierazten du. Marka hauek ditu: -(r)ekin (mugagabea), -arekin (singularra) eta -ekin (plurala). Andoni jolasean dabil bere lagunekin.

Aditu hark astronomiaz jardun zuen atzo.

ZEREZ eta ZERTAZ deklinabide-kasuek marka berberak dituzte: -(e)z (mugagabea), -az (singularra) eta -ez (plurala). ZEREZ kasuak tresna, materia edo modua adierazten du. ZERTAZ kasuak, berriz, gaia.

Oinez etorri al zara amonaren baserritik?

Ingurumenaz arduratuta nago; horregatik, bizikletaz joaten naiz eskolara.

Aimarrek ur-kirolez asko ulertzen du. 109

108

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 42

Gramatika-programan jada ezagutzen dituzten kontzeptuak berrikusiko dituzte ikasleek. Ariketez gain, landuko denaren azalpen laburra ere ageri da, kontzeptu gramatikalez oroitzeko eta ezagutzak sendotzeko. Ariketak egiten hasi baino lehen, irakurri eduki gramatikalen berri biltzen duten laukietan jartzen duena eta, behar izanez gero, argitu ikasleei ulertzen ez dutena. Hasierako testuak gramatikan landuko den gaia aurkezteko balio du, eta baita lehen ariketa egiteko ere. Programako ariketa guztiak amaitutakoan, testura itzuli eta bertan ikasitakoa lantzeko erabil dezakezue.

62

aritu

orpoz orpo

abesti politak kantatu ohi ditugu.

– Norentzat + -ko: Zuretzako oparia.


jarraitu

Adostasunez erabakia hartu:

Anderrez

zutaz

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Hasierako testua euskarak Interneten duen presentziari buruzkoa da. Aprobetxatu aukera ikasleekin gaiari buruz hitz egiteko eta euskara hutsez dauden webguneak eta haietan zer azaltzen den aipatzeko.

Aitak eskuarekin/eskuz agurtu gintuen.

Zertaz

Oierrek asko daki…

Zenbat jenderentzat da logela hori? (hamar lagun)

Bihar hondartzara joango naiz hainbat lagun

Maider ondo moldatzen da ordenagailuarekin/ordenagailuaz.

  

Norentzat eman zizkizun goraintziak Jonek? (izeba)

Norentzat, Norekin, Zerez eta beste zenbait deklinabide-kasuri (Nora, Nondik) -ko marka erantsi ahal diegu izenlagunak sortzeko. Adibidez:

Nik irratiz/irratiarekin jarraitzen ditut partidak.

metroaz/autobusaz

Non egon zara? Amak …. galdetu du.

Norentzat egingo duzue biharko barbakoa? (zenbait senide)

JAKIZU

metroan/autobusean

  

Norentzat dakarzu tarta hori? (ikaskideak)

3

Nahiak bi oinez/oinekin jotzen du baloia.

Aizu, … gogoratzen al zara?

Klik batez informazio mordoa lor dezakegu kirolaz, musikaz edo nahi dugun gaiaz.

• Aginterazko aditz trinkoak eta

Amaiak autoz/autoarekin etorri da.

metroz/autobusez

  

Zertaz?

Gaitasunak

NOREKIN ETA ZEREZ. Aukeratu hitz zuzena esaldi bakoitzean.

  

Etxeko telefono-zenbakia … ikasi dut.

Hainbat tresna daude erabilgarri euskaldunontzat sarean: lagunekin hitz egiteko txatak, online jolasak….

• Aginterazko aditz jokatuak eta

6

Zerez joango zarete etxeraino, … ala …?

  

DEKLINABIDE-KASUAK. Hauetako zein galderari erantzuten diote nabarmendutako hitzek? Norekin?

ZEREZ ETA ZERTAZ KASUAK. Aukeratu erantzun zuzena kasu bakoitzean.

… hitz egin dizue Marenek, literaturaz?

Hizkuntza txikia eta gutxitua izanik, pentsa zitekeen baino osasuntsuago dago euskara sarean. Bejondeigula!

lantzea.

zertaz

5

Horrezaz gain, ondo pasatzeko hainbat tresna daude erabilgarri euskaldunontzat: online jolasak, lagunekin hitz egiteko txatak,…

• Aginteraren erabilera aztertzea eta

7

DEKLINABIDEA

12/06/2015 8:36:41

Erantzunak 1 Norekin? Lagunekin. / Norentzat? Euskaldunontzat. / Ze-

rez? Klik batez. / Zertaz? Kirolaz, musikaz, gaiaz. 2 Ikaskideentzat dakart tarta.

enbait seniderentzat egingo dugu biharko barbakoa. Z Izebarentzat eman zizkidan goraintziak Jonek. Zuentzat idatzi dute olerki polit hori.

Hamar lagunentzat da logela. 3 Ume txikiek ederki pasatu dute Puski eta Txurruski paila-

zoekin. Bihar hondartzara joango naiz hainbat lagunekin. Bazatoz zu ere? Ingeleseko irakaslearekin abesti politak kantatu ohi ditugu.

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 43

Zenbat adiskiderekin joango zarete txangoan? Ane bere gurasoekin ikusi dut herriko plazan. 4 Zerez joan ohi zara eskolara?

Zertaz jardun zuen aditu hark atzo? Zerez egingo duzue eskulan hori? Zerez etorri zarete amonaren baserritik? Zuen etxean, zerez ez da mozten ogia? Zertaz ulertzen du Aimarrek asko? 5 Zerez joango zarete etxeraino, metroz ala autobusez?

Zertaz hitz egin dizue Marenek, literaturaz? Etxeko telefono-zenbakia buruz ikasi dut. Aizu, Anderrez gogoratzen al zara? Non egon zara? Amak zutaz galdetu du. Oierrek asko daki informatikaz.

12/06/2015 8:36:43

6 Amaia autoz etorri da.

Nahiak bi oinez jotzen du baloia. Nik irratiz jarraitzen ditut partidak. Maider ondo moldatzen da ordenagailuarekin. Aitak eskuarekin agurtu gintuen. 7 Aho batez erabaki / begiz jo / orpoz orpo jarraitu / eskuz

esku aritu.

Adostasunez erabakia hartu: aho batez erabaki. Biok batera, beste laguntzarik gabe: eskuz esku aritu. Hurbiletik segika joan: orpoz orpo jarraitu.

Arreta piztu, aukeratu: begiz jo. 8 E txeko hesiak burdinezkoak dira. Zuentzako liburuak hor daude. Anerekiko elkarrizketak luzeak dira.

63

Ortografia. TT, DD, Ñ eta LL KONTSONANTE BUSTIAK

Hizkuntzaren erabilera. AGINTERA OHARRAK

9

AGINTERAKO ADITZAK. Lotu aginduak eta egoerak.

11 AGINTERAREN ERABILERA. Aukeratu

Utz nazazu bakean! Lagun iezadazue!

Eskatu/Eska iezaiezue baimena zuen gurasoei, umeok!

Ez ezazu dena jan!

Barkatu, utz/utzi iezadazu pasatzen!

Etor bitez!

Ainhoa, jaits/jaitsi zaitez aulkitik berehala!

Euskaraz ez dira oso sarritan ñ, ll, tt eta dd letrak erabiltzen. Kontsonante bikoitz horiek balio txikigarria edo adierazkorra ematen diete hitzei.

Amonak: –

amañi, andereño, ñimiño, Oñati, Iruñea, Beñat, Garbiñe… LL letra maileguetan erabiltzen da bereziki eta baita izenetan ere.

esaldiak aditz laguntzaile hauek erabiliz.

lentilla, tortilla, gerrilla, Pello…

Anek tarta osoa ez jateko esan dizu. iezaguzu

Anek: –

Aitonak: – Aitak nahi du zuek arin etortzea. Aitak: – Nebak bakean uzteko eskatu dizu. Nebak: –

gaitzazue Utz

TT eta DD kontsonante bikoitzak ere gutxitan erabiltzen dira, eta balio adierazkorrarekin gehienetan.

iezadazu

iezaizkiozue

onddo, pottoka, Bittor, Maddi…

nazazu

niri hemen esertzen, mesedez!

Errepika

zuekin, mesedez!

Andoni eta Iker, irakur Aitor, agur

1

zure izena; ez dugu ulertu.

Aizue, eraman

TT ETA DD KONTSONANTE BIKOITZAK. Idatzi hitzak definizioen ondoan. pattar

ipuinak Maiteri!

kalean ikusten banauzu!

onddo

motto

ttuntturro

Joaldunen kapela puntazorrotz eta koloretsua:

esaldiak agiterazko aditz perifrastikoekin.

Alkoholdun edari bizi eta bortitza:

Zatoz nire ondora, Mikel!

Deabruari zenbait lekutan ematen dioten izena:

Etor zaitez nire ondora, Mikel!

Txoriek buru gainean dituzten luma tenteen multzoa:

Hartu ogitartekoa, neska-mutilak! Eraman txakurra kalera, Arantza!

2

LL ETA -IL- Aukeratu hitz zuzena esaldia osatzeko.

Ez ibili lasterka, zuek!

Amonak bost euroko biletea / billetea eman dit ogia erosteko.

Bildu opariak paperaz, neska!

Lantegi horretan ehun bat langile / langille dabiltza lanean. Igandero paeila / paella jaten dugu etxean.

Agintera

Lanpara horretako bonbila / bonbilla hondatuta dago.

Aginduak emateko aginterako aditzak erabiltzen dira. Normalean aurrean ditugun pertsonak dira hartzaileak eta bigarren pertsonan egiten dira, baina hirugarren pertsonan ere egin daitezke:

Zulatu egin zait atzeko gurpila / gurpilla.

JAKIZU Euskaraz -in- eta -il- letra multzoak ñ eta ll gisa ahoskatzen dira leku askotan.

Zoazte nire paretik! Etor bitez hurrengoak! Aginterako aditzak jokatuak zein jokatugabeak izan daitezke: Har ezazu (jokatua) bizkar-zorroa eta sartu (jokatugabea) zure gauzak!

Ahoskera aldetik bereziak dira tt eta dd kontsonante bikoitzak.

Aginterako aditz jokatuak perifrastikoak dira, hau da, aditza eta laguntzailea dituzte. Zenbait aditzek (joan, ibili, egon, etorri…) era trinkoa ere badute: Egon zaitezte (perifrastikoa) ilaran eta zaudete (trinkoa) lasai!

3

Ñ ETA -IN-. Aukeratu gaizki idatzita daudenak eta zuzendu.

     

sorgiña koñaka andereinoa ñabardura moinoño piraina

     

lainoa bainujantzia uhiña oinatiar ñimino ertzaña

111

110

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 44

Erantzunak 9 Amonak: –Lagun iezadazue!

Anek: –Ez ezazu dena jan! Aitonak: –Etor bitez! Aitak: –Zatozte arin!

Nebak: –Utz nazazu bakean! 10 Har ezazue ogitartekoa, neska-mutilak!

Eraman ezazu txakurra kalera, Arantza! Ez zaitezte lasterka ibili, zuek! Bildu itzazu opariak paperez, neska! 11 Goazen hondartzara, eguraldi ederra dago-eta.

Eska iezaiezue baimena zuen gurasoei, umeok! Barkatu, utz iezadazu pasatzen!

64

Addar

Txapel eta hanka lodidun perretxikoa:

10 ADITZ PERIFRASTIKOAK. Berridatzi

• Tt, dd, ñ eta ll kontsonante bustiak ongi ahoskatzea.

haurño, Maddalen, ttantta…

12 NOR-NORI-NORK ETA NOR-NORK. Osatu

Aitonak bilobak bisitan eramateko eskatu die seme-alabei.

• Tt, dd, ñ eta ll kontsonante bustien erabilera berrikustea eta lantzea.

Ñ letra duten hitz gehienak adierazkorrak dira. Badira ere letra hori duten izen bereziak:

Aizue, ekarri/ekar hona nire baloia! Amonak laguntzeko eskatu digu.

Helburuak

Kontsonante bustien erabilera

erantzun zuzena kasu bakoitzean. Goaz/Goazen hondartzara eguraldi ederra dago-eta.

Zatozte arin!

7

12/06/2015 8:36:49

Ainhoa jaitsi zaitez aulkitik berehala! Aizue, ekarri hona nire baloia! 12 Utz iezadazu niri hemen esertzen, mesedez!

Errepika iezaguzu zure izena; ez dugu ulertu. Aizue, eraman gaitzazue zuekin, mesedez! Andoni eta Iker, irakur iezazkiozue ipuinak Maiteri! Aitor, agur nazazu kalean ikusten banauzu!

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 45

Iradokizun didaktikoak Hasteko, irakurri laukian ageri den azalpena eta erreparatu ongi adibideei, ariketak are errazago eta akatsik gabe egin ahal izateko. Gero, irakurri Jakizu atalean azaltzen dena eta ekin ariketak egiteari.

Erantzunak

12/06/2015 8:36:53

2 Amonak bost euroko billetea eman dit ogia erosteko.

Lantegi honetan ehun bat langile dabiltza lanean. Igandero paella jaten dugu etxean. Lanpara horretako bonbilla hondatuta dago. Zulatu egin zait atzeko gurpila. 3 S orgina, andereñoa, moñoño, piraña, uhina, oñatiar,

ñimiño, ertzaina.

1 Txapel eta hanka lodidun perretxikoa: onddo.

Joaldunen kapela puntazorrotz eta koloretsua: ttuntturro. Alkoholdun edari bizi eta bortitza: pattar. Deabruari zenbait lekutan ematen dioten izena: Addar. Txoriek buru gainean dituzten luma tenteen multzoa: motto.

65

Helburuak

Testu-tipologia 7

Kexa-gutuna

EGITEN JAKIN

Jolas-parkea hondatuta dagoela, kultur-etxeko ordutegia laburregia dela… sarritan ez zaizkigu kexatzeko arrazoiak falta izaten. Gure kexek arrakasta izan dezaten, alabaina, lehenik eta behin, nori edo nora zuzendu jakin behar dugu. Gero, edozein bide erabilita (gutunez zein posta elektronikoz) ere, errespetuz eta argi azalduko diogu hartzaileari gure kexa.

• Kexa-gutuna aztertzea eta lantzea. • Testuko lexikoa lantzea.

Zertarako idatzi dio Anderrek eskolako zuzendariari? Azaldu zeure hitzak erabiliz.

2

Zein da Anderren kexa? Aukeratu.

  

JAKIZU

Futbola jaun eta jabe jolastokian

• Kexa-gutuna idaztea.

1

KEXA Gure ustez, bidegabea den egoeraren aurrean agertu ohi dugu gure kexa.

Elgetan, 2015eko azaroaren 11n Eskolako zuzendari hori:

Kexa arrakastatsua izan dadin, hau da, egoera aldatu dadin, pisuzko argudioak azaldu behar dizkiogu hartzaileari.

Ander Larrabe naiz, 6. mailako ikasl ea, eta nire kexa adierazi nahi dizut zenbait umek jolastokian bizi dugun egoerarengatik. Zuk ondotxo dakizunez, egunero-e gunero, ikasleok jolas-ordua noiz helduko zain egoten gara, jolastokira irteteko eta ikaskideekin jolasean aritzeko irrikaz. Jolas -orduan lagun talde bakoitzak nahi duen eran pasatzen du denb ora: batzuk ezkutaketan edo harrapaketan hara eta hona ibiltzen dira, beste batzuk zibarekin edo gomarekin jolasten dira, eta beste asko futbolean aritzen dira. Garaiak eta modak daude.

Kexak gutunaren zenbait ezaugarri ditu (hasierako eta amaierako agurrak, nork bere burua azaldu beharra…) eta paperez zein e-mailez gauzatu daiteke.

3

Gizarterako eta herritaratsunerako gaitasuna. Kexa gutunetan, gutun formalak diren aldetik, gizalegez eta errespetuz agertu behar ditugu gure eskakizun eta kezkak, arrazoibideak emanez.

Jolastokian ez dago futbol-zelairik. Anderri ez diote futbolean jokatzen uzten. Futbolzaleek ez dute beste jolasetan aritzeko tokirik uzten.

Adierazi baieztapen hauek egia ala gezurra diren. Eskolako neska-mutilak aspertuta daude jolasean aritzeaz.

Elkarbizitzarako gaitasuna. Mintzatu ikasleekin hasierako kexagutunean azaltzen den egoerari eta hura konpontzeko bideari buruz.

Neska-mutilek ez dakite jolas-orduan zertan jolastu. Azken boladan futbola nagusitu da jolastokian. Anderrek ez du futbola batere atsegin; horregatik kexu da. 4

Zer gertatu ohi da norbait oharkabean futbolzaleen eremuan sartzen denean? Aukeratu.

   5

6

Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna. Hasierako testua eredu gisa har dezaketen arren, azken jarduerari beren kabuz heldu eta nork bere trebetasunak eta estrategiak erabiliz lan egin beharko dute ikasleek, ekiteko gaitasuna areagotzen dutelarik horrela.

Futbolzaleak gaizki esaka hasten zaizkie sartzen direnei. Futbolean jokatzera gonbidatzen dituzte futbolzaleek. Ez da ezer ere gertatzen.

Lotu izen hauek hitz elkartuak sortzeko: urtebetetze

Kontua da azken boladan futbola erabat nagusitu dela eta futbolzaleek beretzat hartu dutela jolas tokiko lekurik gehiena. Alde batean ate bat egiten dute jaka pare bat lurrean botata, eta beste aldean, beste atea. Ordutik aurre ra, jolastokia futbol-zelai bihurtzen da eta ez dago beste ezertara jolasterik. Izan ere, oharkabean norbait sartzen bada eremuan, laste r izango ditu futbolzaleak gaizki esaka, berriro horrelakorik ez egiteko zakarki eskatuz. Besteok non jolastu behar dugu , bada? Ez al dugu eskubiderik futbola ez den beste jolas batean aritzeko?

Gaitasunak

garbitzaile

-

futbol

egun

-

gau

zelai

-

kale

mahai

-

Adierazi zein paragrafotan dauden kexaren atal hauek: Kexaren arrazoiak Aurkezpena Egoeraren azalpena

Nik ez daukat ezer futbolaren kontra eta gustura jokatzen dut lantzean behin, baina uste dut mug atu beharko litzatekeela noiz eta non jokatu, horretan ibili nahi ez duenak ere jolastokian ondo pasatzeko aukera izan dezan.

EKIN IDAZTEARI 7

Idatzi kexa bat zure herriko udalak bere webgunean duen herritarrentzako postontzian, egoera honetan oinarrituta: Donibane-gauean umeek 18:00etan piztuko dituzte suak. Zuri oso goiz iruditzen zaizu; izan ere, ordu horretan oraindik ez du ilundu.

Ikusten duzunez, egoera ez da bater e atsegina eta konponbideren bat bilatu behar zaio lehenbaile hen. Neurriren bat hartuko duzulakoa

n, agurtzen zaitut.

Adierazi nor zaren eta zertarako idazten duzun. Ander

Azaldu egoera eta zein den zure kexa. Ez ahaztu data, sinadura eta agurrak.

113

112

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 46

Iradokizun didaktikoak Ikastunitate honetan, idazmena lantzeko programan kexa-gutuna izango dute ikasleek langai. Hori dela-eta, orain arte egin duzuen bezala, lanketarekin hasi baino lehen, mintzatu haiekin gutun mota honen ezaugarriei buruz. Gutun formalak diren aldetik, gutunen ohiko egitura dute kexagutunek ere: goiko aldean data ageri da, hasierako eta amaierako agurrak dituzte eta idatzi duenaren sinadura ageri da amaieran. Bestalde, kexa bat azaltzeko diren aldetik, honako informazioa ageri da kexa-gutunetan: hasteko, idazten duenak bere burua aurkeztu eta kexaren arrazoia zein den azaltzen du. Ondoren, kexa eragin duen egoera edo gertakariaren berri ematen du. Jarraian, konponbideren bat eskaintzen du, gehienetan, azken agurra luzatu aurretik.

66

19/06/2015 8:03:33

Lanketarekin hasteko, irakurri hasierako testua poliki eta arreta handiz. Ziurtatu ikasle guztiek ongi ulertu dutela, haren lanketari arazorik gabe heldu ahal izateko: galdetu ulertu ez duten hitzik ba ote dagoen eta argitu esanahia. Era berean, galdetu ikasleei inoiz horrelako kexa-gutunen bat idatzi duten eta, idaztekotan nori eta zeri buruz kexatzeko idatziko lioketen. Amaitzeko, irakurri Jakizu atalean kexa-gutunei buruz azaltzen diren argibideak, behatu hasierako testuan betetzen diren ala ez eta ekin ariketak bakarka egiteari.

Erantzunak 1 Ikastetxeko jolastokia futbolean jokatzen dabiltzanek har-

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 47

12/06/2015 8:37:03

ez dutela azaltzeko eta, futbolean ari diren tokian sartuz gero, modu zakarrean tratatzen dituztela salatzeko. 2 Futbolzaleek ez dute beste jolasetan aritzeko tokirik uzten. 3 Eskolako neska-mutilak aspertuta daude jolasean ari-

tzeaz. Gezurra. Neska-mutilek ez dakite jolas-orduan zertan jolastu. Gezurra. Azken boladan futbola nagusitu da jolastokian. Egia. Anderrek ez du futbola batere atsegin; horregatik kexu da. Gezurra.

6 Kexaren arrazoiak: hirugarren eta laugarren paragrofoe-

tan.

Aurkezpena: lehen paragrafoan. Egoeraren azalpena: bigarren paragrafoan. 7 E. L.

4 Futbolzaleak gaizki esaka hasten zaizkie sartzen direnei. 5 Urtebetetze-egun / futbol-zelai / gau-mahai / kale-garbi-

tzaile.

tu eta beste zerbait egin nahi dutenentzako tokirik uzten

67

Literaturaz gozatzen. ERRIMA

Lexikoa. ATZIZKIAK: -DI/-TI, -DEGI/-TEGI, -TE Helburuak

Fruta-arbolak inausten


Atzo, izeba Inaxiren baserrira joan ginen. Oilategian aurkitu genuen, oiloei artoa ematen. Neguan, baserriko fruta-arbolak inausi egin behar dira eta aurtengo elurteak pixka bat atzeratu du lana.

• Atzizkiak zuzen erabiltzea. • Esaera zaharren esanahia

Amak, aitak eta hirurok laguntzen diogu lan horretan izebari. Izebak pinudi bat ere badu, baina pinua ez da inausi behar.

ezagutzea.

Izebak eta amak sagastiko zuhaitzak inausi zituzten, eta aita eta biok mahastian aritu ginen. Udan, izebak sagardotegi bati saltzen dizkio sagarrak, eta txakolindegi bati, mahatsa, sagardoa eta txakolina egiteko.

Gaitasunak Elkarbizitzarako gaitasuna. Hasierako testutxoan senide bati nola laguntzen dioten eta familikoak elkarlanean nola aritzen diren azaltzen da.

1

2

Zientziarako gaitasuna. Era berean, zenbait zuhaitz edota zuhaixka aipatzen dira eta horiek nola zaindu behar diren ere azaltzen da, zientziarako gaitasuna aregotzeko modua ematen zaielarik ikasleei.

3

4

Bilatu goiko testuan hitz hauetatik eratorritakoak. mahats

oilo

sagar

pinu

txakolin

sagardo

Osatu hitzak -di/-ti atzizkiak erabiliz, hiztegiaren laguntzaz. pago: pagadi

lizar:

zumar:

haritz:

zuhaitz:

arte:

arrandegi / arrantegi

okindegi / okintegi

harategi / haradegi

zabordegi / zabortegi

apaltegi / apalategi

biltegi / bildegi

-TEGI / -DEGI atzizkiak zerbait egin edo gordetzen den tokia adierazten du: okindegi, apalategi... -TE atzizkiak zerbait gertatzen den garaia adierazten du: lehorte, eurite...

Zenbait olerkitan, bertsolerroetako azken hitzak hoskideak dira, hau da, amaiera berdina dute (atea, katea, zortea...). Errima deitzen zaio horri.

Bete esaldietako hutsuneak hitz hauekin.

Duela ehun urte

-DI / -TI atzizkiak, kasu honetan, zerbaiten ugaritasuna adierazten du: pinudi (pinu asko dagoen tokia).

JAKIZU

Inguratu forma zuzenak.

gerrate

JAKIZU

elur

eurite

izurrite

lehorte

Errimak bizitasuna, musikaltasuna eta erritmoa ematen dizkio olerkiari.

gosete

handia izan zen Europan.

Labore-sail guztiak galdu ziren

eraginez.

7

Belarri berdedun gizona

Helburuak

Capranica-Viterbo trenera sartzean, belarri berdedun bat ikusi nuen han. Ez zen gazte-gaztea, bazuen heldutik, baina belarri berde bat zeukan oraindik. Arrimatu nintzaion, eseri gustura, ganoraz aztertzeko gauza bitxi hura. –Gizona –esan nion–, heldua zara zu! Belarri berde hori, nolatan daukazu? Gizonak atseginez: –Heldua nauzu, bai, baina belarri honek ez du, ez, heldu nahi! Belarri berde honez nik entzun dezaket ezin dutena entzun belarri helduek. Entzun ditzaket zuhaitz zein txorien hitzak, entzun hodei biziak, errekak, harkaitzak… Haurren hizketa ere adi dezaket nik, helduei ez zaiena sartzen belarritik. Hitzok esan zituen, ez direnak bromak, Capranica-Viterbo treneko gizonak.

• Errima aztertzea. • Errima lantzea. • Literatura zer den hobeto ezagutzea.

• Rap kantutxoa asmatzea.

Gaitasunak Arterako gaitasuna. Literaturatestuekin eta sorkuntza literarioarekin kontaktuan jarririk, literaturarekiko zaletasuna eragin nahi dugu ikasleengan.

Gianni RodaRi (Joseba Santxok Euskaratua)

1

Zer adierazi nahi digu goiko olerki errimatuak?

 Ona da gure baitako zati batek haur izaten jarraitzea.  Trenean oso jende berezia eta bitxia ezagutu daiteke. 2

zarako t n u k z Hi na adime

Hitz errimatuak bikoteka datoz. Kopiatu eta asmatu bikote bakoitzarekin errimatzen duen beste bat.

handiak izan dira eta ibaiek gainezka egin dute. Erdi Aroan

5


garaia izan zen; jende asko gaixotu zen.

Jendeak janaria eskuratzen duenean,

bukatuko da.

Rap, errima, erritmo

ESAERA ZAHARRAK. Zer esan nahi du esaera zahar honek?

Rap musika New Yorkeko gazte beltzen artean sortutako musika mota da, eta hip hop kulturaren barruan kokatzen da. Gaur egun, mundu osora zabaldu den kultura da, baita Euskal Herrira ere. Hitzek eta errimak garrantzia handia dute rap-kantuetan. Erritmo handiko kantuak dira, ia doinurik gabeak. Esaldi luzeak lotzeko, errimaz baliatzen dira rap kantariak. Rap kantariari MC edo Master of Ceremony deitzen zaio.

Maiatz eurite, urtea ogite.

 Maiatzean euri asko egiten badu, laboreei mesede egingo die eta uzta ona izango da.

 Maiatzean euri asko egiten badu,

3

laboreei kalte egingo die eta ogia bakarrik jan ahal izango da.

Asmatu lau esaldiko olerki edo rap kantu errimatua.

115

114

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 48


12/06/2015 8:37:11

Erantzunak

Hitzak sortzeko bideekin jarraituz, hitz eratorriak sortzen jarraituko dute ikasleek, -di/-ti, -degi/-tegi eta -te atzizkiak erabiliz. Irakurri Jakizu izeneko laukitxoan biltzen den azalpena eta adibideak eta ekin ariketak egiteari.

1 Mahasti, oilategi, sagasti, elurte, pinudi, txakolindegi, sa-


4 Duela ehun urte gerrate handia izan zen Europan.

Atzizkiekin sortutako hitzak direla-eta, proposatu haien esanahia azaltzea edota haiekin esaldiak idaztea. Azken ariketako esaera zaharra dela-eta, eskatu ikasleei hura erabiltzeko moduko egoerak proposatzea.

gardotegi. 2 Pagadi, lizardi, zumardi, harizti, zuhaizti, artadi. 3 Arrandegi, harategi, apalategi, okindegi, zabortegi, biltegi.

L abore-sail guztiak galdu ziren lehortearen eraginez. Eurite handiak izan dira eta ibaiek gainezka egin dute. Erdi Aroan izurrite garaia izan zen; jende asko gaixotu zen. Jendeak janaria eskuratzen duenean, gosetea bukatuko da. 5 Maiatzean euri asko egiten badu, laboreei mesede egingo

die eta uzta ona izango da.

68

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 49

Iradokizun didaktikoak Literatura-programan literatura-genero eta baliabide nagusiak eta haien ezaugarriak landuko dira. Unitate honetan, errima izango da langai. Hori dela-eta, langaiaren berri jakiteko, jo Jakizu izeneko laukira eta irakurri bertan ageri den azalpen laburra. Proposatu ikasleei hasierako olerkia ozenki eta errezitatuz irakurtzea. Literaturatik harago atalean ageri den azalpenari loturik, rap kantutxo bat asmatzea proposatzen zaie ikasleei. Jarduera jolasgarria izan daiteke kantutxoak ikaskideen aurrean kantzatzea, erritmo egokia emanez, edota guztion artean rap abesti luzeagoa moldatzea.

19/06/2015 8:03:36

Erantzunak 1 Ona da gure baitako zatik batek haur izaten jarraitzea. 2 Sartzean, han (eskuan, eman…), heldutik, oraindik (baka-

rrik, irudimenik…), gustura, hura (modura, zerura…) zu, daukazu (daramazu, ezazu…), bai, nahi (alai, sustrai…), dezaket, helduek (laket, ditzaket…) , hitzak, harkaitzak (bizitzak, pizzak…), nik, berritik (ikusirik, kanpotik…), bromak, gizonak (komak, gomak…). 3 E. L.

69


Helburuak

1

• Unitatean landutako edukiak berrikustea eta finkatzea.

6


Adimenerako soinketa Gehienok badaukagu gorputza zaintzeko eta kirola egiteko ohitura, baina, askotan ez diogu geure buru-barrenari jaramonik egiten. Kirol batean hobetu nahi izanez gero, astean birritan, hirutan edo egunero trebatzen gara. Bada, garuna muskuluen antzekoa omen da: trebakuntza egokia izanez gero, hazi egiten da. Zenbat eta gehiago trebatu, orduan eta errazago eta azkarrago egiten ditu ariketak. Informazioa prozesatzeko azkartasuna, memoria, arreta eta logika areagotu egin daitezke.

• Testua irakurtzea eta irakurritakoaren ulermena lantzea. • Deklinabide-kasuen erabilera berrikustea. • Aginteraren erabilera berrikustea.


8

Pinuz osatutako lur-sail handia:

Bi urtez jarraian egon da Udalak antolatzen dituen udalekuetan.

Euri asko egiten duen garaia edo denbora:

Ekainek abentura-udalekuak bilatu ditu Interneten.

Mahatsondoak landaturik dauden lur-saila:

Udaleku horietan rafting-a, arroil-jaitsiera eta tirolina egin daitezke, besteak beste.

Usoak hazi edo gordetzeko tokia:

Zientziarako gaitasuna. Proposatu ikasleei hasierako testuan ageri den erronka eta eskatu esateko zer egiten duten edo zer egin dezaketen beren adimena trebatzeko.

Ogia saltzen den tokia:

9

Teknologiarako gaitasuna. Hasierako testuan adimena trebatzeko zenbait teknika proposatzen dira. Mintzatu ikasleeki haiei buruz eta galdetu horien bidez adimena benetan trebatzerik dagoen sinesten duten.

Irakurri egoera eta aukeratu esaera zahar egokia. Nire lagun batek bolada txar bat izan du. Dena irteten zitzaion oker eta beti zegoen triste. Orain, ordea, gauzak zuzendu egin dira eta pozik dabil.

Zer gertatzen zaio garunari trebatuz gero?

• Kexa-gutuna idaztea.

 

Zer lor dezakegu trebakuntza egokia izanda? Bideo-jokoak al dira garuna trebatzeko bide onena?

• -di/-ti, -degi/-tegi eta -te atzizkiekin hitz eratorriak sortzea.

Zer beste gauza egin daitezke adimena lantzeko? Zuk aipatutako zerbait egiten al duzu zure adimena lantzeko? Zer?

• Esaera zaharren esanahia bereiztea. • Errimatzen duten hitzak elkartzea.

2



4

Zerez egin duzue tarta? (txokolatea eta marrubiak)


Zerez joan zarete Laudiora? (trena)

3

Aukeratu hitz zuzena esaldiak osatzeko.

5

Iker, (ez galdu)

bostetako autobusa.

o

Zuek oparitutako margoez/margoekin pintatu dut kartela.

po

oka

Ma

Ez dira ezertaz/ezerrez gogoratzen.

o

txori

Bi

alen

andere

Jon ipurdiarekin/ipurdiz erori da.

pira

o o

Aurkeztu aukeratu duzuen oporlekua eta azaldu zehatz-mehatz zer egin behar den bertara joateko.

zinezale natura

o nartek Pertsomena adi

Esan zer egin daitekeen bertan eta proposatu zenbait ekintza.

urro

Prestatu leku horri buruzko liburuxka turistikoa, argazki eta guzti.

a

12 Ikaskideen aurrera irtenda, konbentzitu gelako neska-mutilak

ipi pa

desfile

Aukeratu oporleku erakargarri bat eta bilatu hari buruzko informazioa.

ori

pae

biderketa

abentura

garaile

institutura

betile

eta plana.

a

un

a

imi

azterketa goragale

txapelketa

eskultura

11 LAN KOOPERATIBOA. Taldeka jarrita, adostu eta proposatu ikaskideei oporretarako lekua

gu ere zure jaira!

torti

bonbi

belarjale

ASKOTARIKO ADIMENAK

Osatu hitzak ñ, ll, tt eta dd kontsonante bikoitzekin. on

Lehortearen ondoren, euria pozgarri.

beste bat zerrenda bakoitzari.

niri ogia, mesedez. gezurren bat, azkar!

Nik buruz / buruarekin ikasten dut dena.

Zuk zer uste duzu irakasleetaz/irakasleez?

Ez ahaztu data, sinadura eta agurrak.

Zuk, (asmatu)

zuek proposatutako oporlekua eta plana aukera dezaten.

a

Zergatik merezi du plan hori aukeratzeak?

ar

117

116

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 50


Erantzunak 1 Hazi egiten dela.

Informazioa prozesatzeko azkartasuna, memoria, arreta eta logika areagotu egin daitezke. Ez, ez dira adimena trebatzeko modu bakarra, ezta onena ere.


Maiatz eurite, urtea ogite.

10 Sailkatu errimatzen duten hitzak eta gehitu

Eman argudioak.

kalera!

Aizu, (gonbidatu)

Zerez daki asko zuen aitonak? (perretxikoak)

Idatzi kexa bat Udaleko haur eta gazteria saileko buruari, udalekuetarako ekintza berriak proposa ditzaten eskatuz. Aurkeztu zeure burua eta azaldu kexa.

Osatu esaldiak aginterazko aditz perifrastikoekin. Ama, (ekarri)

Nortaz galdezu dizu? (zu eta zure neba)


7

Zuek biok, (joan)

Zertaz hitz egin dizue irakasleak? (erakusleak)

Baliabideak

70

Gaitasunak

Idatzi definizio hauei dagozkien hitzak, -ti/-di, -tegi/-degi eta -te atzizkiak erabiliz.

Aiora muturtuta dago udalekuetara joan behar duelako eta ez duelako nahi.

Aiorak gurasoekin hitz egingo du eta, ados badaude, Ekainekin batera joango da udalekuetara.

Garuna trebatzeko asmoz, bideo-joko asko sortu dira azken urteotan, kontsoletan ibiltzeko egindakoak. Alabaina, joko horiek ez dira adimena lantzeko aukera bakarra. Badira beste jarduera batzuk bideo-jokoak bezain onuragarriak edo are hobeak direnak: hitz gurutzatuak, sudokuak edo bestelako denbora-pasak egitea, liburu on bat irakurtzea, hizkuntza bat ikastea, lagunekin eztabaida kitzigarri bat izatea, eta xakean eta antzeko jolasetan aritzea.

• Tt, dd, ñ eta ll kontsonate bustien erabilera berrikustea eta lantzea.

Entzun Udaleku bereziak testua arretaz eta adierazi esaldiak egia ala gezurra diren.

12/06/2015 8:37:26

Hitz gurutzatuak, sudokuak edo horrelako denbora-pasak egin, irakurri, hizkuntzak ikasi, lagunekin elkarrizketa kitzikagarriak izan eta xakean jolastea, esaterako. E. L. 2 Tarta txokolatez eta marrubiz egin dugu.

Irakasleak erakusleez hitz egin digu. Zutaz eta zure nebaz galdetu dit. Trenez joan gara Laudiora. Aitonak asko daki perretxikoez. 3 Nik buruz ikasten dut dena.

Zuek oparitutako margoez pintatu dut kartela. Zer uste duzu irakasleez? Ez dira ezertaz gogoratzen. J on ipurdiz erori da.

ES0000000001310 465359 Unidad 07_31844.indd 51

4 Zuek biok joan zaitezte kalera!

Ama, ekar iezadazu niri ogia, mesedez. Zuk, asma ezazu gezurren bat, azkar! Ikez, ez ezazu galdu bostetako aubusa. Aizu, gonbida gaitzazu gu ere zure jaira! 5 Onddo, pottoka, bonbilla, ñimiño, Maddalen, andereño,

txoriño, tortilla, ttuntturro, piraña, Bittori, ttipi, paella, pattar. 6 Gezurra. / Egia. / Egia. / Egia. / Egia. 7 E. L.

Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna. Bakarka nahiz taldeka, zazpigarren eta hamaikagarren jarduerei beren kabuz heldu eta nork bere trebetasunak eta estrategiak erabiliz lan egin beharko dute ikasleek, ekiteko gaitasuna areagotzen dutelarik horrela. Mugimendurako gaitasuna. Entzungaian kirol-edo abenturaudalekuei buruz mintzatzen dira neska-mutil batzuk. Galdetu ikasleei horrelako udaleku batzuetara gustura joango liratekeen eta zein kirol egitea gustatuko litzaiekeen.

12/06/2015 8:37:31

Mahatsondoak landaturik dauden lur-saila: mahasti. Usoak hazi edo gordetzeko tokia: usategi. 9 Lehortearen ondoren, euria pozgarri. 10 Belarjale, goragale, zinezale (logale). Azterketa, biderketa, txapelketa (lasterketa). Garaile, betile, zinezale (sortzaile). Abentura, eskultura, institutura, natura (mentura). 11 E. L. 12 E. L.

8 Pinuz osatutako lur-sail handia: pinudi.

Ogia saltzen den tokia: okindegi. Euri asko egiten duen garaia edo denbora: eurite.

71


Hasierako entzungaia: BADATOR KORRIKA (103. or.)

Amaierako jarduerak: UDALEKU BEREZIAK (117. or.)

(Entzungaia girotzeko korrikaren baten abestia jar daiteke, nahi izanez gero)

(Neska-mutil batzuen arteko elkarrizketa).

Korrika Euskal Herri osoan zehar egiten den euskararen aldeko lasterketa erraldoia da. Gure hizkuntzaren aldeko kontzientzia suspertzea eta euskaltegien eguneroko lana indartzeko dirua biltzea ditu helburu.

MUTILA: Zer duzu, Aiora? Badirudi muturtuta zaudela…

1980an egin zen lehenengo Korrika. Oñatin hasi eta, Euskal Herria zeharkatu ondoren, Bilbora heldu zen orduko lasterketa hura eta, harrezkero, euskararen alde antolatzen den ekitaldirik jendetsuena eta garrantzitsuenetakoa bilakatu da.

MUTILA: Bai, niri ere gauza bera gertatzen zait: gurasoek lan egin behar dute eta udalekuetara bidaltzen naute. Baina ni gustura joaten naiz! Zu ez, ala?

Bi urterik behin antolatzen den lasterketa honetan adin, toki eta izaera guztietako korrakalariek parte hartzen dute, elkar txandakatuz, gau eta egun, gelditu gabe. Korrika hasi eta amaitu arte, lekukoa eskuz esku eta kilometroz kilometro pasatzen da korrikalarien artean. Lekuko horren barruan, Korrika helmugara iristean euskaldun ezagun batek irakurriko duen mezua doa; eta ordura arte sekretupean gordetzen da. Estreinakoz egin zenetik egundaino, ehunka mila lagun izan dira partaide eta milaka eta milaka kilometro egin dira herriz herri euskararen alde. Eta urtetik urtera lasterketan parte hartzen duen jende kopuruak gora egiten du etengabe. Korrikaren antolaketan, milaka lagun aritzen dira herri guztietan eta auzoetan eratutako batzordeetan, eta kanpainak irauten duen bitartean ehunka jaialdi, kultura-ekitaldi eta abar antolatu ohi dira.

Harremanetan: NORTASUN-KONTUA (107. or.) Ez da batere erraza gaur agurrarekin asmatzen. Lehen, aski izaten zen "aupa!" edo "kaixo" bat, edo buruarekin keinu bat eginez agurtzen genuen elkar, "baserritarren erara". Esamoldea ez da nirea, Samuel Beckett idazlearena baizik. Idazle talde bat elkartzen zenean elkar modu horretara agurtzen zutela dio, hitzik esan gabe, buruarekin keinua eginez.

AIORA: Kaixo, Ekain, hementxe nabil, udalekuen kontua dela eta ez dela! Badakizu ikasturtea amaitu eta udalekuetara joaten naizela urtero, gurasoek lan egin behar dutelako…

NESKA: Bai, gustura joaten naiz, baina kontua zera da: duela bi urte eta iaz Udalak antolatzen dituen udalekuetan egon nintzela eta gurasoek aurten ere gauza bera egitea proposatu didatela, eta honezkero aspertuta nago beti leku berera joateaz eta gauza berak egiteaz. MUTILA: Eta ezin diezu beste zerbait proposatu gurasoei? NESKA: Zer esan nahi duzu? MUTILA: Begira nik leku aparta topatu dut uztaileko lehen hamabostaldirako. Nafarroan dago eta abenturazko kirol mordoa egiteko aukera eskaintzen du: raftinga, arroil-jeitsiera, tirolinen zirkuitua, piraguismoa… NESKA: Itzela, aizu! Niri ere horrelako zerbait egitea gustutako litzaidake! Eta non topatu duzu leku hori? MUTILA: Abentura-udalekuak bilatu nituen Interneten eta, ikusi nituenetatik, hori gustatu zitzaidan gehien. NESKA: Ba, gurasoekin hitz egingo dut eta informazioa erakutsiko diet. Ados badaude, ni ere apuntatuko naiz aurten abentura-udaleku horietara. Zer iruditzen zaizu? MUTILA: Primeran! Ezin hobeto ibiliko gara, ikusiko duzu!

Orain berrogei urte, egia da, bazegoen diosala egiteko beste era bat, askoz ere basatiagoa, batez ere erromerietan erabiltzen zena: mutil batek beste bati ongietorria egiteko zangoetatik bi besoekin heldu eta gora altxatzen zuen, airean botatzen ez zuenean. Ongietorria jasotzen zuen mutila lurrera erortzen zen, noski, hezurren bat hausteko arriskuarekin gehienetan. Ikusgarria bezain arriskugarria zen agurtzeko modu hori erabat desagertu da, zorionez. Orain dozena bat urte hasi ziren besarkadak. Nik hasieran telebistaren eragina izango zela pentsatzen nuen, eta hala izango da gehienetan, programa batzuek negar egin eta besarkadak emateko ikastaroak baitirudite. Ez dut esan nahi besarkaden kontu honekin musuak desagertu direnik. Oraindik ere ematen dira, eta asko. Hirietako giroan aurkezpenen eta agurren parte bihurtu dira bi musuak. Orain modan jarri dena, gizonen arteko musuak dira, artista jendearen artean batik bat. Badago gizonen artean agurra egiteko modu informalago eta zabalduago bat, eskua jaso eta topa egitea. Badu agurtzeko modu amerikar horrek halako kiroltasun-ukitu bat ere, gustagarria egiten dena. Bakoitzak bere agurtzeko modua du. Argiñano sukaldari ezagunak, esate baterako, eskua gora altxatuz eta ukabila estutuz egiten du urrundik diosala. Eskuarekin egiten diren keinu horiek izaeraren araberakoak dira. Beraz, pertsona adina agur daude. Nik neuk, Samuel Becketten erara, buruarekin keinu laburra eginez agurtzen jarraitzen dut.

72

73

8

Teknolilura Unitaterako baliabideak

Unitatearen edukiak

JAKIN


• Postposizioak. Aditza: ahalera.

ORTOGRAFIA

• H letra.


baliabide digitalak


MediaLiburua


LEXIKOA

• Atzizkiak: -bera, -koi eta -kor. • Mintzamena.

ATARIKOA Komunikazioa

IRAKURMENA


EGITEN JAKIN





Horma-irudia


Entzungaien CDa



• Irakurmena: Hegaldia. Narrazioa.


• Idazmena: Kontakizunaren jarraipena asmatzea.





• Antzerkia: Kaia eta gurasoak.






• Entzungaia: Interneten zer idazten duzun…


• Hizkuntza-funtzioa: Mesfidantza eta konfiantza azaltzea.


• Albistea.





• Familiarekiko harremanak. • Konparazioa.





74

Otsaila

Martxoa

75

Helburuak

8

Teknolilura

Entzumena 5


Zer da BTEK? Non dago? Zein dira haren helburuak?


6


Zer deritzezu BTEK bezalako tokiei? Interesgarriak al dira gazteentzat?

Nola lortu nahi dituzte?

• Irakurmena lantzeko asmoz, eleberri baten pasartea aztertzea eta hari buruzko galderei erantzutea.

Irakurmena Hegaldia

• Idazmena lantzeko asmoz, kontakizunaren jarraipena asmatzea eta idaztea.

Haritz dut izena eta Donostian bizi naiz. Pozten naiz zuek ezagutzeaz… eta abar, eta abar. Oraintxe hegazkin batean nabil. Oso gogokoa dut hegan egitea, izugarri gustatzen zait lainoak goitik ikustea. Amets baten barruan ibiltzea bezalakoa da.


Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Beren iritziei buruz hausnartezean eta haien berri modu arrazoituan ematean, pentsatzen ikasteko gaitasuna aregaotzen ari dira ikasleak.

Nire helburua: Florentzia. Ezagutzen? Hantxe irauli zuen Galileok zientzia eta imajinatu zituen Leonardo da Vincik ordura arte inork imajinatu ezin ez zituenak… Bozgorailuko ahotsak atera nau bat-batean nire gogo-jardunetik. Dirudienez, litekeena da zenbait turbulentzia aurkitzea. Turbulentziak? Bai, eta nolakoak: eztandak dirudite-eta, bata bestearen atzean! Hegazkineko hegoek epilepsiak jota daudela iruditu zait, halako ikara egiten dute. Nolako saltsa!

Etorkizuna, ikuskizuna!


Teknologiarako gaitasuna. Fernando Morilloren Leonardoren Hegoak eleberritik ateratako pasarte honetan, teknologia- eta zientziagaietan goia jo zuten bi gizon aipatzen dira: Galileo Galilei eta Leonardo da Vinci. Galdetu ikasleei nor diren eta zer egin zuten badakiten, eta jakin ezean, proposatu haiei buruzko informazioa bilatzea.

Fernando Morillo, Leonardoren hegoak (moldatua)

7

Nolakoak dira turbulentziak? Eta zer gertatzen zaie hegoei?

8

Zeren modukoa da hegan egitea Haritzen ustez? Eta zure ustez?

Idazmena 9

Mintzamena 1

Argazkiko gela etxe batean dagoela esango zenuke? Zergatik?

3

Gela hori ikusita, zer datorkizu zuri burura?

2

Deskribatu gela. Nolakoa da? Azaldu zeren antza duten bertako elementuek.

4

Izan al zara inoiz Zientziaren edo Teknologiaren museo batean? Nolakoa zen? Zer egin zenuen bertan?

Irakurri eta asmatu eszenak nola jarraitzen duen. Zer gertatu da gero? Esku-maleta batzuen konpartimenduak ireki egin dira, eta guztion gainean poltsak eta era guztietako trasteak erortzen hasi dira…

EGITEN JAKIN

Albistea Irakurri sarrera hau eta asmatu albistea. Hegazkin batek lurreratze arriskutsua izan du Florentzian, hego bat kaltetu zaiolako turbulentzien erruz. Unitate honetan, albistearen ezaugarriak berrikusi eta albisteak idazteari ekingo diozu. Seguruenik, ez da lehen aldia izango, baina baietz zerbait berria ikasi!

119

118

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 52

Iradokizun didaktikoak Orrialde bikoitz honetako edukiak lantzeko orduan, eragin ikasle guztien parte hartzea, beren ikuspuntuak, usteak eta iritziak ikaskideei kontatzera animatuz. Mintzamena lantzeko, hitz egin guztiok elkarrekin hasierako irudiari buruz. Irakasleak irudiaren azpian ageri diren galderak egingo dizkie ikasleei, txandaka erantzun ditzaten eta eztabaida egin dezaten. Horrez gain, erreparatu irudiko beste xehetasun batzuei ere (hala nola, pantailan ageri den irudiari) eta mintzatu lasai gauza horiei guztiei buruz. Saiatu ikasle guztiek parte har dezaten eta ziurtatu hitz egitean lexiko egokia erabiltzen dutela. Erreparatu, halaber, kasuan kasuko pertsonaiak dioenari. Kasu honetan, mutikoak dioena irakurri eta proposatu ikasleei etorkizuna edo etorkizun hitzekin haren antzeko hitz-jokoak egitea, errimatzen duten hitzak erabiliz.

76

Gaitasunak

Aipatu bertan ezagutu edo landu ahal den teknologiaren atalen bat.

Entzun Teknologia jolas testua eta erantzun galderei.

12/06/2015 8:35:34

Entzumena lantzeko, entzun arretaz eta behin baino gehiagotan Teknologia jolas azalpen-testua eta, ondoren, eskatu ikasleei galderei erantzuteko. Ariketak ahoz egitea komeni da, ikasle guztien parte hartzea eragiteko. Irakurmena lantzeko, literatura-programako aztergaiarekin zerikusia duten testuak azaltzen dira, ikasleek aztertu eta gero egin beharreko lanarekin nolabait kontaktuan jartzeko. Honakoan, eleberri baten pasartea ageri da, irakurri, aztertu eta hausnartu ondoren, hari buruzko galderei erantzuteko. Unitate honetan konparazioa izango da literatura-programako langaia eta pasarte honetan zenbait konparazio azaltzen dira. Idazmena lantzeko ariketa irakurmena lantzeko ariketarekin loturik dago, aurreko kontakizunak nola jarraitzen duen asmatzea proposatzen baitzaie ikasleei. Ariketa egiteko, aurreko pasarte osoa eta proposatutako jarraipena kopiatuko dituzte ikasleek koadernoan, eta nahi duten eran jarraituko dute,

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 53

bukaera eman arte. Amaitzean, irakurri ikasleek egindako idazlanak ozenki. Azkenik, irakurri Egiten jakin programan landuko den gaiari buruzko galderatxoak eta erantzun guztion artean, ikasleek aldez aurretik dituzten ezagutzez jabetzeko.

Erantzunak 1 , 2 , 3 eta 4 E. L. 5 Teknologiaren interpretazio-zentroa da eta Zamudion

12/06/2015 8:35:35

Azken teknologiak eta haien funtzionamendua, material berriak, robotika, bioteknologia eta nanoteknologia. 6 E. L. 7 Eztandak bezalakoak dira, bata bestearen atzean. Hega-

zkineko hegoak epilepsiak jota daudela ematen du, sekulako ikara egiten dutelako. 8 Hegan egitea amets baten barruan ibiltzea bezalakoa da.

E. L. 9 E. L.

dago, Bizkaian. Jakin-mina piztea, zientziari beldurrik ez izatea, gazteei teknologia hurbiltzea eta gazteengan zientzia eta teknologia ikasteko gogoa piztea dira haren helburuak. Teknologia modu jolasgarrian hurbilduz neska-mutilei.

77

Irakurmena. ANTZERKIA

8


Kaia eta gurasoak Kaia izeneko neskatxa eszenatokira aterako da. Gurpiltxoak dituen aulki batean dator eserita eta mahaitxo bat ere badakar. Mahaitxoaren gainean ordenagailu bat dago. Musika entzungo da, ordenagailutik aterako balitz bezala, Kaia teklatuari jo eta ke ematen ari zaion bitartean. Halako batean, norbaitek atea joko du: «kax-kax». Kaia: (Ikusleei hitz eginez) Aaaaa! Nazkatuta naukate. Nire gurasoek kokoteraino naukate. (Amaren ahotsa imitatuz) «Kaia!». ama: (Offean) Kaia! Kaia: (Aitaren ahotsa imitatuz) «Aterako al zara behingoz zure gela horretatik?». aita: (Offean) Aterako al zara behingoz zure gela horretatik? Kaia: (Amaren ahotsa imitatuz) «Uztazu ordenagailua, maitea». ama: (Offean) «Uztazu ordenagailua, maitea». Kaia: Aaaaa! A zer matraka ematen duten! Ez dakite besterik esaten! Nik gelan egon nahi dut; nire lagunekin txateatu nahi dut. Ama ikusiko dugu eszenatokia gurutzatzen, telefonoa belarrian jarrita hizketan, eta paperak, maletina eta beste telefono bat ere hartuta. Kaia: Nire ama... beti zoro moduan dabil batera eta bestera, ez dut oso ondo jakiten zer egiten duen, ez da abokatua, baina jendeari enpresa-kontuekin laguntzen dio. Uste dut ona dela egiten duen horretan, ze... lore asko jasotzen ditu eta baita ardo botila onak ere. Eta halakoetan, aita eta biak elkartzen dira eta, zerbait ospatuko balute bezala, pic-nica egiten dute.

Beste aldetik Kaiaren gurasoak aterako dira. Lurrean koadrodun oihal bat zabaldu, eta bi ogitarteko eta ardoa aterako dituzte. Lurrean eseriko dira ikusleei begira, film bat ikusten ariko balira bezala. Kaia: Hau da, egongelako lurrean mantela jarri eta, ardo kopatxoren bat edaten duten bitartean, pelikula bat ikusten dute. Asko gustatzen zaie zinema. Aita film bat ikusten ari denean joan egiten da, ez dakit nora, baina galdu egiten da pelikularen barnean. (Aitagana hurbilduz). Aita, txateatzen ibili eta hamaiketan oheratu naiteke? aita: E? Kaia: (Ozenago) Hamaika eta erditan? aita: Eeeee... Kaia: (Geroz eta ozenago) Hamabietan! aita: A, bai, bai... Kaia: (Eskuak igurtziz pozaren pozez) Ez daki inoiz zer esaten ari den. Di-da batean oihala bildu, eta ama atera egingo da. Aita bakarrik geratuko da eszenatokian, eta tramankuluen aldera joango da. Kaia: Aita estudioan lanean ikustea izugarria da, musika klasikoa jarrita izaten du eta ematen du leku magikoa bat dela: hiru ordenagailu piztuta, kamera bat grabatzen, beste kaxa erraldoi bat kablez beteta... Egia esan, 12 urte bete arte ez nekien aitak zer egiten zuen. Behin galdetu nion. (Aitari) Aita, zuk zer egiten duzu? aita: Nik? E... Mmmm... hara, ba oraintxe bertan... indar elektromagnetikoek eta biosferaren aldaketak nire eragile atomizatuan izango lukeen eragina aztertzen ari naiz. Kaia: Aaaaa! aita: Ikusi nahi? Kaia: Mmmm... ez. Lasai. Berdin dio. (Ikusleei) Beti bezala, amak esan zidan zer egiten zuen aitak, beti estudioko zuloan sartuta. ama: Pottokatxu... zure aitatxo ikertzaile mundiala izateaz gain, batez ere, asmatzaile ikaragarria da. aita: (Amari) Begira, «katutxu»... Kaia: (Bazter-solasean, ikusleei) Horrela deitzen dio nire aitak amari. ama: Zer, nire «kilkerra»? Kaia: (Bazter-solasean, ikusleei) Nire amak aitari. aita: Ikusi zer asmatu dudan. Martxan jartzean, kea botako duen tramankulu bat erakutsiko du. ama: Kilke... hau... hau... mundiala da!!! Ama saltoka eta txaloka hasiko da. Aitak, berriz, amari gerritik heldu eta dantzan egiteari ekingo dio. Biak, pozaren pozez, jira eta bueltaka dabiltza. Bitartean Kaiak zoratuta daudela adieraziko du.

Jarraian, aztertu ezkerreko irudia eta bilatu bertan lehen aztertu dituzuen pertsonaiak. Segi galderak egiten, ikasleak irudiari buruz mintza daitezen: Zertan dabil orain Kaia? Zerk ematen ote dio barregura? Zuei ere barre egiteko modukoa iruditzen zaizue? Zergatik? Zergatik ari ote dira dantzan Kaiaren gurasoak?… Irudien azterketa eta ikasleen erantzunak oinarri gisa hartuta, saiatu igartzen irakurgaia zeri buruzkoa den.

78

bazter-solas: antzerkian, pertsonaietako batek ikusleei ahapean esaten dizkien hitzak. tramankulu: tresna, makina edo altzari handi samarra.

12/06/2015 8:35:41

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 55

Irakurri izenburua ozenki eta aztertu irudiak. Egin galderak ikasleei, bertan ageri dena deskriba dezaten: Nor da Kaia? Zer gertatzen ote zaio? Eta bere ondoan dagoen emakumea nor ote da? Zertan ari da emakumea? Nolako itxura du?

matraka: istilua, sesioa.

121

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 54

IRAKURRI BAINO LEHEN

off: eszenatokitik kanpo esaten dena.

Elkarbizitzarako gaitasuna. Hasierako irakurgaian, familia bateko kideen gorabeheren berri ematen zaigu alaba nerabearen ikuspuntutik. Alabak nolako gustuak dituen eta gurasoak nola ikusten dituen azaltzen da, haien irudi satiriko samarra ematen delarik. Irakurgaian gurasoen eta adin honetako seme-alaben arteko harremanaren berri ere azaltzen da, teknologia berrien erabilerari dagokionez. Gaitik tiratuta, ikasleek ordenagailua eta sakelako telefonoa direla-eta, etxean egiten duten erabilerari buruz mintza zaitezteke eta, adibidez, mahaian telefonoa erabiltzeko baimenik baduten eta etxean ordenagailuarekin ibiltzeko ordutegirik baduten galdetu.

aizpea GoenaGa, Kaia (moldatua)

120


Gaitasunak

kax-kax: atea jotzean sortzen den soinuaren onomatopeia.

IRAKURGAIA

IRAKURRI ETA GERO

Hasteko, azaldu ikasleei irakurriko dutena antzezlana dela eta ekarri gogora guztion artean antzezlanen ezaugarriak. Gogorarazi hitz egiten ari den pertsonaiaren izena ez dutela irakurri behar, ozenki ari direnean.

Galdetu ikasleei irakurgaia gustatu zaien. Galdetu egiantzeko ikusi ote dituzten Kaiaren eta gurasoen arteko harremana eta familiako gorabeherak. Egokia irudituz gero, proposatu ikasleei gurasoekin duten harremanari buruz mintzatzea eta familian gertaturiko pasadizo barregarriren bat kontatzea.

Proposatu ikasleei testua ozenki irakurtzea. Horretarako, banatu rolak ikasleen artean: batek narratzailearena egingo du eta akotazioak irakurriko ditu, gainerako hirurak Kaia, ama eta aita izango dira. Eskatu ikasleei irakurketa adierazkorra egiteko, etenaldiak eginez eta entonazio egokia erabiliz. Amaitzeko, eskatu ikasleei testua isilpean eta bakarka irakurtzeko. Esan ulertzen ez dituzten hitzak azpimarratzeko, irakurketa amaitutakoan guztien artean haien esanahia argitzeko.

12/06/2015 8:35:43

HIZTEGIA Irakurgaiaren alboan, laukitxo batean bildurik, irakurgaian gorriz nabarmendutako zenbait hitz ageri dira. Ikasleentzat hain ezagunak izan ez zitezkeelakoan bildu ditugu hor. Irakurri hitzak eta haien definizioak, eta eskatu ikasleei hitz horiekin beste esaldi batzuk egiteko. Horrez gain, galdetu ulertu ez duten beste hitzik ote dagoen eta saiatu haien esanahia guztion artean edota hiztegiaren laguntzaz argitzen.

79

Harremanetan. MESFIDANTZA ETA KONFIANTZA AZALTZEA

Irakurgaia lantzen Helburuak

Ulermena 1


4

Erantzun galderei.

• Irakurgaiko pertsonaiak aztertzea.

 Kaiaren eta bere gurasoen etxean.  Kaiaren aitaren estudioan.


Zer egitea maite dute Kaiaren gurasoek?


 Kaiari aginduak ematea.  Egongelan pic-nica egitea, film bat

5

• Kaiaren jokabidea aztertzea.

duelako.

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Informazioa bildu eta hari buruz hausnartzean, eta baita informazio hori modu egokian ematean ere, ikasteko gaitasuna eta ikaskuntzaestrategiak garatzen ari dira ikasleak. Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Zazpigarrena bezalako ariketen bidez, informazioa beren kasa eta bide digitalak erabiliz lortzeko ohitura eragin nahi dugu ikasleengan.

Bilatu testuan definizio hauei dagozkien hitzak.

Adierazi nor den nor, eta eta azaldu bakoitzaren nortasuna hitz gutxitan. a

6

A

Egitura 3

Ezagutzen ez dudan norbaitekin harremanetan jarri naiz, eta nire izena, adina eta etxeko helbidea esan dizkiot.

B

Pertsona baten argazkia iritsi zait. Argazkian pertsona hori erdi biluzik dago. Nik lagunei ez bidaltzea erabaki dut.

Adierazi zer esan nahi duen. D C

Zure ekarpena 7

Gaitasunak

Azaldu zuzenak ala okerrak diren jarrera hauek.

2

 Hunkituta naukazu zure kontuekin!  Aspertuta naukazu zure sesioarekin!  Txundituta naukazu zure istorioekin!

c

3

IKT. Kaia antzezlanak sari bat irabazi zuen duela urte batzuk. Bilatu informazioa: sariaren izena, antolatzailea, baldintzak...

Adierazi zein ez den antzerkiaren ezaugarria.

Argazki bat eskegi dut. Zigarro batekin nago eta erretzen ari naizelako itxurak egiten.

Emoji bat erantsi diot nire mezuari, gaizki ulerturik egon ez dadin.

Lotu emojiak eta haien esanahiak. Haserre nago.

Musu bat zuretzat

Lotsatuta nago.

Gaiztoa izan naiz.

Barregarria da.

Oso barregarria da.

Pozik nago.

Pena handia da.

Maitemindu nauzu.

1

2

3

4

Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. Gaitasun hau garatu ahala, ahoz nahiz idatziz komunikatzen trebatzen dira ikasleak, modu autonomo eta zuzenean. Gainera, informazioa bide digitalak erabiliz lortzearekin ere badu zerikusia. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Laugarren ariketan proposatzen den jarduera burutu ez ezik, eztabaidatu guztion artean bertatik atera daitezkeen ondorioak.

5

 Pertsonaien hitzen aurretik, nork hitz egiten

Elkarbizitzarako gaitasuna. Besteen jokabidea aztertzea eta haien sentimenduak eta pentsamenduak aintzat hartzea, elkarrekin bizitzen ikasteko ezinbesteko baldintzak dira.

duen adierazten da. 6

 Pertsonaien mugimenduak eta keinuak

7

8

9

parentesi arteko akotazio bidez azaltzen dira.

 Antzezlana eszenatoki batean antzezten da.  Antzezlana benetan gertatutako

4

gertakarietan oinarritzen da.

 Pertsonaiek eszenatokian sartu-irtenak 8

egiten dituzte.

 Antzezlana ikus-entzuleen aurrean antzeztua izateko idatzita dago.

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 56

Erantzunak 1 Kaiaren eta bere gurasoen etxean.

Egongelan pic-nica egitea, film bat ikusten ari direla. Kaiaren aitak asmakari bikaina egin duelako. 2 E. L 3 Antzezlana benetan gertatutako gertakarietan oinarritzen

da. 4 Hasierakoa. 5 Beste pertsonanaiak ohartu gabe, pertsonaietako batek

ikusleei esaten dizkien hitzak: bazter-solasa. Eszenatokitik kanpo esan eta egiten dena: offean. Antzezlana gauzatzen den espazioa; agertokia: eszenatokia. Antzezalanaz gozatzera joan den pertsona: ikuslea.

LAN KOOPERATIBOA. Binaka jarrita, idatzi Interneten izaten ditugun erabilera fidagarriez eta ez hain fidagarriez. Erabili honelako esapideak konfiantza edo mesfidantza adierazteko:

Nolako jarrera du Kaiak gurasoekiko? Eta gurasoek Kaiarekiko? Egokiak direla uste al duzu? Zer esango zenieke?

122

80

Emojiek komunikazioa errazten dute eta mezua argiago bihurtzen.

Kokoteraino naukazu zure matrakarekin!

b


Mezu bat bidali aurretik, ondo pentsatu behar dugu, inor ez kaltetzeko.

Antzezlanaz gozatzera joan den joan den . pertsona:

Pertsonaiak 2

Interneten guztiek izan nahi dute protagonista.

Antzezlana gauzatzen den espazioa; . agertokia:

duelako.

Baliabideak

Interneek gauza onak eta txarrak ditu, kaleak bezala.

Eszenatokitik kanpo esan eta egiten dena: .

 Kaiaren aitak ordaindutako lan bat lortu

Gaitasunak

Internet erabiltzen hanka sartuta ikasi dute gehienek.

Beste pertsonaiak ohartu gabe, pertsonaietako . batek ikusleei esaten dizkien hitzak:

Zergatik hasi dira dantzan Kaiaren gurasoak?

 Kaiaren aitak asmakari bikaina egin

• Mesfidantza eta konfiantza azaltzea.

Internet erabiltzean, konfiantza izatea komeni da, baina neurrian.

Lexikoa

ikusten ari direla.

• Antzezlanari buruzko informazioa bilatzea.


Zentzu ona, laguna onartzea eta errespetatzea dira Interneten ondo ibiltzeko hiru osagaiak.

 Hasierakoa.  Korapilokoa.  Amaierakoa.

Non dago kokatuta antzezlana?

Helburuak

Entzun Interneten, Zer idazten duzun, horixe zara elkarrizketa eta adierazi esaldi hauek egia ala gezurra diren.

1

Zure ustez, irakurri duzun antzezlan zatia antzezlan osoaren zein ataletakoa da?

8

o nartek Pertsomena adi

Lasai erabiltzen dut…

Ez da komeni…

Fidatzen naiz...

Ez dago arazorik...

Kontu handiz...

Ez naiz fidatzen... 123

12/06/2015 8:35:45

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 57

6 Aspertuta naukazu zure sesioarekin!


7 E. L.

Entzundakoaren ulermena lantzeko, entzun Interneten, zer idazten duzun, horixe zara elkarrizketaren grabazioa behar duzuen guztietan eta, ondoren, ekin horrekin loturiko ariketak egiteari.

8 E. L.

12/06/2015 8:35:48

3 1.- Oso barregarria da. / 2.- Haserre nago. / 3.- Pozik

nago. / 4.- Maitemindu nauzu. / 5.- Musu bat zuretzat. / 6.- Barregarria da. / 7.- Lotsatuta nago. / 8.- Pena handia da. / 9.- Gaiztoa izan naiz. 4 E. L.

Aprobetxatu programa honetan aurkezten den gaia ikasleekin beren ohiturei buruz mintzatzeko eta Interneten seguru murgiltzeko arauak edo jokabide egokiak gogorarazi eta haiei buruz mintzatzeko.

Erantzunak 1 Egia. / Egia. / Egia. / Egia. / Gezurra. / Egia. / Egia. 2 E. L. Oro har: A: okerra. / B: okerra. / C: zuzena. / D: okerra.

81

Hizkuntzaren erabilera. POSTPOSIZIOAK Helburuak

Everest baino garaiagoa

• Postposizioen erabilera aztertzea

Zalantzarik gabe gehienok esango genuke Everest dela munduko mendirik garaiena, baina antza denez, bada garaiagorik, mendiaren oinarritik gora neurtzen badugu, behintzat.

eta lantzea.

5

lantzea.

Oinarrizko kontzeptuak • Postposizioak.

1

• Aditz oinen erabilera ahaleran. • Ahalera: nor-nori-nork motako

Zenbat metro ditu itsasoaren mailaren gainetik Hawaiko Mauna Kea sumendiak? Eta itsaspean?

6

Zeri buruz ari da irratsaio hori?

aditz laguntzaileak.

Nik hezi horren gainetik jauzi egin ahal dut.

4. Aizue, alferrontziok,…

Magoek edozer gauza desagertarazi ahal dute.

…zu lilura zaitzake bere istorioekin. …ezin daitezke uretatik kanpo bizi.

Hegazkin horrek bidaiari asko eraman ahal ditu.

…gauza asko ikas ditzaket.

Aizue, ezin zarete arinago joan?

…lagun diezadakezue mahaia batzen?

AHALERA-ADITZAK. Bete hutsuneak, emandako aditzak erabiliz.

Zu uharteraino irits

laguntzaileak.

2

KOKAPENA ADIERAZI. Osatu esaldiak postposizio hauek erabiliz. aurrean

atzean

gainean

Puzzlearen atalak kutxatxo baten Katua gure baserriko teilatuaren Bidaiariak autobus-gidariaren Tren-makinak bagoien 3

Guk ezin

barruan

Zuek oin-puntetan luzaroan ibil

dago miauka.

7

eseri behar dira. joaten dira.

Mirenen laguntzarekin bukatu dugu kromo-bilduma. (-ri esker)

JAKIZU

Mireni esker bukatu dugu kromo bilduma. Txominek futbolaz hitz egiten du etengabe. (-ri buruz)

Postposizioak sailkatzeko bere aurreko hitzak daraman deklinabide-kasua hartzen dugu kontuan:

Maddi ez da etorri; Oierrek parte hartuko du. (-ren ordez)

Zure alde nago. Nori eskatzen dute: buruz, esker…

Ander mendi

irakurri

jaitsi

sartu

–Orain, bai, , baina sar ekarri pipitak; ezin jan-eta.

Loreontzia apalaren gainetik erori da. Ahalerak ahala adierazten du. Ahaleran aditzen oinak erabiltzen ditugu (ikas, apur, esan…) eta haiekin batera -ke marka duten aditz laguntzaileak (dezake, naiteke…). Ezezkoetan ezin ageri da:

zehar iritsi da aterpera.

Etxean ezin daiteke baloiarekin jolas, zerbait apur dezakezu-eta!

bidez jakin ditut.

Ane eta bere gurasoak herri

jan

joan

.

Joxe libururik gabe (postposizioa) etorri da gaur eskolara.

kontra egin ohi dute borroka.

Albiste horiek irratia

Guri buruz ari dira.

apur joan utzi

.

Postposizioek ere deklinabide-markak har ditzakete.

POSTPOSIZIOEN ERABILERA. Erantsi -(r)en edo -(e)tik postposizioen aurreko hitzei. Txakurrak katu

. ?

–Bai, edozein poltsikotan aurki Hemen ditut.

Postposizioak hitz askeak dira eta askotariko esanahia dute. Aurreko hitzarekin erlazio estua dute eta hark deklinabide-marka jakin bat hartzera behartzen dute:

Sarrerak agortu dira; ezin izango gara kontzertura joan. (-rik gabe)

4

apurtu

hain de-

Postposizioak eta ahalera

Ez da erraza, baina guk badugu aukera. (-ren esku)

NoreN eskatzen dute: aurre, atze, gain, alde, aurka, arte, pare, truk…

ibil

hartu

izan. Ez ditut aurkitzen.

–Bilatu, lasai. Edonon egon

.

ADITZOINAK. Eman aditz hauen oina, arauaren arabera. ibili

POSTPOSIZIOAK. Berridatzi esaldiak, nabarmendutako zatien ordez aldatuz parentesi artekoak erabiliz.

–Ai, ene! Ezin

–Galdu al dituzu? Nola izan sastrekoa?

gehiago jan; beteta gaude.

Nik euskaraz eta frantsesez hitz egin

sartu behar ditugu.

AHALERA NOR ETA NORK. Bete testuko hutsuneak ahalerarekin. ? –Barkatu, berandu gatoz, baina sar . Eman sarrerak, mesedez. –Bai, sar

igerian?

Sukaldariek plater gozoak presta

9

kanpo bizitzera joan dira. 125

124

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 58

Iradokizun didaktikoak Gramatika-programan jada ezagutzen dituzten kontzeptuak berrikusiko dituzte ikasleek. Ariketez gain, landuko denaren azalpen laburra ere ageri da, kontzeptu gramatikalez oroitzeko eta ezagutzak sendotzeko. Ariketak egiten hasi baino lehen, irakurri eduki gramatikalen berri biltzen duten laukietan jartzen duena eta, behar izanez gero, argitu ikasleei ulertzen ez dutena. Hasierako testuak gramatikan landuko den gaia aurkezteko balio du, eta baita lehen ariketa egiteko ere. Programako ariketa guztiak amaitutakoan, testura itzuli eta bertan ikasitakoa lantzeko erabil dezakezue.

12/06/2015 8:35:49

Erantzunak 1 Irratsaio bati esker jakin dugu.

Errekorrei buruz ari da irratsaioa. 4.200 metro inguru ditu itsasoaren mailaren gainetik eta 6.000 metro itsaspean.

Everestek baino 1.350 metro gehiago ditu. 2 Puzzlearen atalak kutxatxo baten barruan sartu behar di-

tugu. Katua gure baserriko tailatuaren gainean dago miauka. Bidaiariak autobus-gidariaren atzean eseri behar dira.

Tren-makinak bagoien aurrean joaten dira. 3 Txominek futbolari buruz hitz egiten du etengabe.

Ez da erraza, baina gure esku dago.

82

Matematikarako gaitasuna. Hasierako testuan bertan, gainera, Everest mendia eta Mauna Kea mendiak konparatzean, haien tamainaren berri ematen da.

Zinema-aretoaren sarreran

dezakegu zaitezke dezaket ditzakete zaitezkete

Oinarritik gora neurtuta, Everestek baino zenbat metro gehiago ditu Mauna Kea sumendiak?

• Ahalera: nor-nork motako aditz

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. Hasierako testuan Hawaii aldearen berri ageri da, bertako sumendi bati buruzkoa baita testutxoa.

Txakurrak ezin daitezke jolas-parkean sar.

3. Ipuin-kontalari horrek…

   

Gaitasunak

AHALERA. Berridatzi esaldiak ahalerazko aditzak erabiliz, adibidean bezala. Txakurrak ezin dira jolas-parkean sartu.

2. Itsasoetako zein ibaietako arrainak…

POSTPOSIZIOAK. Erantzun galdera hauei testuan oinarrituta. Zeri esker jakin dugu Everest ez dela munduko mendirik garaiena?

8

AHALERA. Lotu zenbaki bidez perpausak osatzeko. 1. Aitona zaharrarengandik…

Horren arabera, Hawaiko Mauna Kea sumendia da munduko garaiena. 4.200 metro inguru ditu itsasoaren mailaren gainetik, baina beste 6.000 metro ditu itsaspean oinarriraino. Beraz, Everest mendiak baino 1.350 metro gehiago. Horixe jakin dugu errekorrei buruz ari den irratsaio bati esker.

• Ahaleraren erabilera aztertzea eta

8

AHALERA

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 59

Sarrerarik gabe gelditu gara; ezin izango gara kontzertura joan. Maddiren ordez, Oierrek parte hartuko du. 4 Txakurrek katuen kontra egin ohi dute borroka.

Ander menditik zehar iritsi da aterpera. Albiste horiek irratiaren bidez jakin ditut. Ane eta bere gurasoak herritik kanpo bizitzera joan dira. 5 Aitona zaharrarengandik gauza asko ikas ditzaket.

Itsasoetako zein ibaietako arrainak ezin daitezke uretatik kanpo bizi. Ipuin-kontalari horrek zu lilura zaitzake bere istorioekin. Aizue, alferrontziok, lagun diezadakezue mahaia batzen? 6 Zu uharteraino irits zaitezke igerian? Guk ezin dezakegu gehiago jan; beteta gaude.

12/06/2015 8:35:51

S ukaldariek plater gozoak presta ditzakete. ik euskaraz eta frantsesez hitz egin dezaket. N Zuek oin-puntetan luzaroan ibil zaitezteke. 7 Har, utz, jan, irakur, jaitsi, sar. 8 Nik hezi horren gainetik jauzi egin dezaket.

Magoek edozer gauza desagertaraz dezakete. Hegazkin horrek bidaiari asko eraman ditzake. Aizue, ezin zaitezkete arinago joan? 9 B arkatu, berandu gatoz, baina sar gaitezke? / Bai, sar zaitezkete… / Ai, ene! ezin daiteke izan. Ez ditut aukitzen. / Galdu al dituzu? Nola izan zaitezke hain desastrekoa? / Bilatu, lasai. Edonon egon daitezke. / Bai, edozein poltsikotan aurki ditzaket. Hemen ditut. / Orain bai, sar zaitezkete, baina ekarri pipitak, ezin daitezke jan-eta.

83

Ortografia. H LETRA

Hizkuntzaren erabilera. AHALERA OHARRAK

10 AHALERA NOR-NORI-NORK. Aukeratu

11 AHALERA NOR-NORK. Bete hutsuneak

Anek eta zuk niri ezin … horrela hitz egin.

  

dezakezue diezadakezue

Aizue, ni ezin

Nik ezin … edonori nire komikiak utz.

  

diezaioket.

Amak zu gaur ezin

Hiru bokal elkarren segidan agertuz gero, h tartekatzen da. oihan, leiho, oihu, lehia…

Mikelek guri CD hori utzi diezaguke.

diezagute diezazkieke

?

Eta Mikelek Mireni utz

1

?

Eta beste CD horiek guri utz Anek zu leihotik ikus zaitzake.

diezaieke

Eta gu ikus

diezaguke diezagukezu diezazkizukegu

diezaiokezu

?

Eta guk Ane ikus

? 2

Guk ikaskideari ezin diezaiokegu ariketa hori kopia. Eta ikaskideek guri kopia

diezazuke

?

diezaieke

233

510

33

637

829

64

365

423

939

H ERAKUSLEETAN. Osatu esaldiak falta diren erakusleekin. utzi dizkizut liburuak. mendi puntako etxe

joan nahi dut oporretan.

Edozer gauza egingo genuke alboan ditugun lagun da

. 3

Ahaleran NOR motako laguntzaileak (naiteke, zaitezke…) eta 3. pertsonako NORK motakoak (dezakegu, dezakezue…) dira erabilienak. NOR-NORI-NORK motako aditz laguntzaileak ere baditugu:

4

Nahi baduzu, lagun diezazuket. (nik zuri) Aizu, utz diezazkidazu margoak? (zuk niri margoak) NORK motako laguntzaileek, berriz, pertsona guztientzako formak dituzte: Zuek gu eraman gaitzakezue autoan etxeraino? Nik zu ezin zaitzaket inola ere gorrota.

azal gogorra, lotsagabe

hodei hilargi haur iguingarri habe

    

hileapaindegi habia habiapuntu ozkailu horrialde

Nik ezin diezazkioket edonori nire komikiak utz. Gurasoek guri bizikleta bana eros diezagukete? Irakasleak ikasleei asko irakas diezaieke. Josuk eta biok nola egin dugun azal diezazukegu zuri.

Zuk hari ezin diezaiokezu azterketa kopia. 11 Aizue ni ezin nazakezue jo!

Sorosleek gu uretatik atera gaitzakete. Nik zu zirrikitu horretatik ikus zaitzaket.

Guk zuek argazki horretan ezagut zaitzaketegu. Amak gaur ezin zaitzake eskolara eraman.

84

urbil urrun osto hostu arrapakin

leergailu

leoinabar

oian

leio

oialgile

aaztu

leiatila

leiaketa

leiakide

saiestu 127

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 60

10 Anek eta zuk niri ezin diezadakezue horrela hitz egin.

    

H BOKALEN ARTEAN. Berridatzi hitzak eta jarri h letra behar den tokian.

126

Erantzunak

.

daukana!

H HITZ-HASIERAN. Aukeratu zuzen idatzita dauden hitzak.

    

Ahalera

111

136

Urruneko herrialde

.

Eta gurasoek denok gonbida

28

Iaz ezagutu genituen mutil bizi dira.

Zuek ni bazkaltzera gonbida nazakezue? Nik zuek gonbida

H ZENBAKIETAN . Eman idatziz zenbaki hauek.

Aurrean duzun mahai

?

Eta beste ariketa horiek kopia

diezazukegu

Zuk hari ezin … azterketa kopia.

  

zahar, ohol, zuhur, mihi, ahate, mehe…

.

eskolara eraman.

NORK. Osatu esaldiak adtz laguntzaileekin.

diezazkigukete

Josuk eta biok nola egin dugun azal … zuri.

  

Bi bokal berdinen artean h jartzen da gehienetan.

.

12 AHALERA NOR-NORK ETA NOR-NORI-

diezagukete

Irakasleak ikasleei asko irakas …

  

hau, horiek, hura, horietan, hartatik, horietara…

.

Guk zuek argazki horretan ezagut

diezazueket

hiru, hamar, hamahiru, hogei, hogeita hamabost…

jo!

Nik zu zirrikitu horretatik ikus

diezazkioket

• H letraren erabilera berrikustea eta lantzea.

Erakusleak eta haietatik sortutako hitzak h letraz idazten dira.

Sorosleek gu uretatik atera

Gurasoek guri bizikleta bana eros …?

  

Bokalez hasten diren zenbakiek h dute hasieran, ehun zenbakiak izan ezik, h bi bokalen artean baitu.

zaitzake nazakezue zaitzaketegu gaitzakete zaitzaket

diezazueket

Helburuak

H letraren erabilera

emandako aditzak erabiliz.

erantzun zuzena kasu bakoitzean.

8

12/06/2015 8:35:52

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 61

12/06/2015 8:35:55

12 Eta Mikelek Mireni utz diezaioke?


Eta beste CD horiek guri utz diezazkiguke? Eta gu ikus gaitzake? Eta guk Ane ikus dezakegu? Eta beste ariketa horiek kopia diezazkiokegu?

Hasteko, irakurri laukian ageri den azalpena eta erreparatu ongi adibideei, ariketak are errazago eta akatsik gabe egin ahal izateko. Gero, ekin ariketak egiteari.

Iaz ezagutu genituen mutil haiek mendi puntako etxe

Hirugarren ariketako hitzak direla-eta, eskatu ikasleei zuzen daudenak aukertzeko eta gaizki daudenak koadernoan zuzen idazteko.

Urruneko herrialde hartara joan nahi dut oporretan. Edozer gauza egingo genuke alboan ditugun lagun

Nik zuek gonbida zaitzaketet? Eta gurasoek denok gonbida gaitzakete?

Erantzunak 1 Hogeita zortzi / ehun eta hogeita hamasei / hirurogeita lau

/ ehun eta hamaika / hogeita hamahiru / hirurehun eta hirurogeita bost / berrehun eta hogeita hamahiru / seiehun eta hogeita hamazazpi / laurehun eta hogeita hiru / bos-

tehun eta hamar / zortzirehun eta hogeita bederatzi / bederatziehun eta hogeita hemeretzi. 2 Aurrean duzun mahai horretan utzi dizkizut liburuak.

hartan bizi dira.

hauengatik.

Hori da hori azal gogorra, lotsagabe horrek daukana! 3 Hodei, haur, habe, habia, urrun. 4 Lehergailu, oihan, oihalgile, leihatita, lehiakide, lehoinabar,

leiho, ahaztu, lehiaketa, saihestu.

85

Helburuak

Testu-tipologia 8

Albistea

EGITEN JAKIN

1

DomiCopter: pizzak banatzeko modu berria

• Albistea irakurtzea, aztertzea eta lantzea.

Publizitate-kanpaina baten barruan, Domino´s Pizza-kateak drone bat erabili du bezero bati pizza etxeraino eramateko.

• Albistea idaztea.

Zortzi helize ditu DomiCopter-ek.

JAKIZU

Kazetariek, gertakari bat azaldu nahi dutenean, ohiko bost galderari (Nork, Noiz, Non, Zer eta Zergatik) erantzuten diete.

Bi pizza handi eraman ditzake.

DomiCopter du izena eta pizzak banatzeko modua irauli lezake epe laburrean. Zortzi helize dituen helikoptero antzeko horrek ez du gidaririk; urrutiko agintearen bidez gidatzen den dronea da. Bi pizza handi eraman ditzake, eta bezeroaren esku utz ditzake denbora laburrean, bero-bero daudela. Ez da zientzia-fikzioa; horixe frogatu dute behintzat Londres inguruko Guilford hirian. Ohiko pizza-banatzaile batek gidatuta, DomiCopterrak hamar minutuko hegaldia egin zuen tartean aurkitzen zituen oztopo guztiak gaindituz eta bezeroaren etxe-atarian utzi zituen pizzak. Domino´s Pizza kate handiaren publizitatekanpaina deigarri baterako egindako hegaldia izan zen, baina droneak eguneroko jardueretarako oso erabilgarriak direla erakutsi dute. Izan ere, orain arte kontu militarretarako erabili badira ere, droneak beste esparru batzuetan erabiltzen hasi dira, hondartzak zaintzeko eta erreskate-lanetan laguntzeko, adibidez.

2

ALBISTEA

Urrutiko agintearen bidez gidatzen du pertsona batek.

Albisteetako izenburuak gaiaren berri ematen digu. Sarreratxoak, berriz, testuan zehar azalduko den ideia nagusia erakutsi ohi digu.

Albisteak pizza sarritan jatearen alde txarrak aipatzen ditu. Albistearen gaia pizza-kate handi baten arrakasta da.

Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren. DomiCopterrak zortzi helize ditu eta bi pizza garraia ditzake. DomiCopterra publizitate-kanpaina batean erabili dute.

3

Erantzun galdera hauei. Nondik datorkio DomiCopter izena drone horri? Non eta nola egin du DomiCopterrrak bere lehen banaketa? Zertarako erabili izan dira droneak orain arte?

4

Zer hari-mutur lotu behar dira zenbait enpresaren iritziz banaketa-sistema berriak aurrera egin dezan? Aukeratu:

   5

6

Droneak garatu behar dituzte. Droneen hegaldiak arautu behar dira. Pertsonen segurtasuna bermatu behar da.

Zein dira albiste honetako ohiko bost galderen erantzunak (Zer, Non, Noiz, Nork eta Zergatik)? Azaldu. Zer zati ditu albisteak? Aukeratu.

  

Izenburua, sarreratxoa, testua eta argazkiak. Izenburua, testua eta argazkiak. Aurkibidea, izenburua, sarreratxoa eta argazkiak.

EKIN IDAZTEARI 7

Irakurri testua eta albiste bihurtu. Horretarako: Ordenatu gertakariak eta osatu informazioa. Asmatu izenburu egokia eta sarreratxo esanguratsua. Erreskate-taldekoek idatzizko mezu laburrei esker jakin zuten mendizaleengana heltzen. Basoan noraezean ibili ziren, borda batean babestu ziren arte. Elurrak ustekabean harrapatu zituen Urteberri-egunean.

129

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 62

12/06/2015 8:35:58


lanketari arazorik gabe heldu ahal izateko: galdetu ulertu ez duten hitzik ba ote dagoen eta argitu esanahia.

Ikastunitate honetan, idazmena lantzeko programan albiste bat izango dute ikasleek langai. Hori dela-eta, orain arte egin duzuen bezala, lanketarekin hasi baino lehen, mintzatu haiekin albisteen ezaugarriei buruz.

Bilatu irakurri berri duzuen albistean haren egitura osatzen duten atalak eta ikusi albisteei buruz mintzatzean aipatutako ezaugarriak biltzen dituen ala ez.

Lanketarekin hasteko, irakurri hasierako testua poliki eta arreta handiz. Ziurtatu ikasle guztiek ongi ulertu dutela, haren

86

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Albistea idazteko ematen zaien informazioa aintzat hartu eta modu egoki eta antolatuan egituratzen jakin behar dute ikasleek, ikasten ikasteko gaitasuna garatzen dutelarik horrela.

Droneak gidaririk ez duten hegazkinak dira.

128

Nahi izanez gero, aztertu egunkaria ikasgelan eta irakurri zenbait albiste ozenki eta, gero komentatu zeri buruzkoak diren. Horrez gain, ekarri gogora albisteei buruz ikasleek aldez aurretik dakitena, honelako galderak eginez: Zein arlotako testuak izan ohi dira albisteak? Non agertzen dira? Zer azaltzen da albisteetan? Zein da izenburuaren zeregina? Zertarako erabiltzen da sarreratxoa?…

Teknologiarako gaitasuna. Hasierako albistean droneen berri ageri da, urruneko aginte baten bidez gidatzen diren makina hegalarien berri, hain zuzen.

Albistea banaketa-sistema berri bati buruz ari da.

DomiCopterra zientzia-fikziozko helikopteroa da.

Albisteek izenburua, sarreratxoa, testua eta argazkiak izan ohi dituzte.

Bestalde, beren produktuak bezeroen etxeetan banatzen dituzten zenbait enpresa ere droneak erabiltzea aztertzen ari dira honezkero. La Poste Frantziako posta-zerbitzuak eta Amazon interneteko-saltokiak hurbileko bidalketa txikiak egiteko droneak garatu dituzte. Teknologia doitzen ari dira; izan ere, bermatu behar da droneak ez direla inoren buru gainean lurreratuko, hau da, ez dutela segurtasun-arazorik sortuko. Horretaz gain, nolabaiteko araudiaren beharra sumatu dute hirietako zeruetan zehar paketeak garraiatzen dituzten eulitzarrak kontrolik gabe ibil ez daitezen.

Gaitasunak

Zeri buruzkoa da albistea? Aukeratu.

  

Amaitzeko, irakurri Jakizu atalean albisteei buruz azaltzen diren argibideak eta ekin ariketak bakarka egiteari.

Erantzunak 1 Albistea banaketa-sistema berri bati buruz ari da. 2 DomiCopterra zientzia-fikziozko helikopteroa da. Gezurra.

DomiCopterrak zortzi helize ditu eta bi pizza garraia ditzake.

Egia. Droneak gidaririk ez duten hegazkinak dira. Egia.

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 63

DemiCopterra publizitate-kanpaina batean erabili dute. Egia. 3 Domino's Pizza eta helicopter hitzen nahastetik.

Londres inguruko Guilford hirian egin du lehen banaketa

Orain arte kontu militarraretarako erabili izan dira batik bat,

12/06/2015 8:36:01

6 Izenburua, sarreratxoa, testua eta argazkiak. 7 E. L.

eta bi pizza hegaz eraman ditu bezero baten etxe-atarira.

baina baita hondartzak zaintzeko eta erreskate-lanetan laguntzeko ere. 4 Droneen hegaldiak arautu behar dira eta pertsonen se-

gurtasuna bermatu behar da. 5 Zer: Domino's Pizza kateak drone bat erabili du bezero

bati pizza etxeraino eramateko. / Non: Londres inguruan, Guilford izeneko hirian gertatu da hori. / Noiz: ez da esaten. / Nork: Domino's Pizza kateak. / Zergatik: publizitatea lortzeko (publizitate-kanpaina baten barruan egin du).

87

Literaturaz gozatzen. KONPARAZIOA

Lexikoa. ATZIZKIAK: -BERA-, -KOI, -KOR Helburuak

Katakume zuria elurra baino zuriago, pinpulun-panpulun, tximiniatik behera jausi da, a zer burukada! Demonio! Arraio! Katakume zuria elurra baino zuriago, orain, kedarra baino beltzago.

Joana oso neska barnerakoia da. Beti dago bere munduan, bere buruarentzat istorioak asmatzen. Lagun gutxi ditu, baina haiek, onak. Lagunek badakite Joana oso neska sentibera dela. Adibidez, erraz hunkitzen da gustuko filmak ikusten dituenean.

• Atzizkiak zuzen erabiltzea. • Esaera zaharren esanahia ezagutzea.

Joana etxekoia da eta gaur ere etxean dago. Haren lagun Xabi eta Daniela berarekin daude. Xabi sofa handian etzan da, hanka bat minbera daukalako, futbolean kolpe bat hartu ondoren. Hirurek gustuko film bat ikusi dute, goxo-goxo.

Gaitasunak Izaten ikasteko gaitasuna. Besteen emozioak eta sentimenduak aintzat hartzea eta norbere emozioak autoerregulatzea izaten ikasteko gaitasunaren alderdietako baten zati dira.

Bete esaldietako hutsuneak goian nabarmendutako hitzekin.

1

Zientzialariak

izaten dira sarritan; beti hausnarrean.

Garbiñe oso

da; egongelan ematen du egun osoa irakurtzen.

Uste dut haginlariarengana joan behar dudala; hagin bat

dut.

Erraz hunkitzekoa da Jon; beste mutil asko bezala, mutil

da.

berekoi

gaixobera

A

3

sinesbera: gauzak erraz sinesten dituena. herrikoi: bere herriko gauzak maite dituena edo herriarekin lotutakoa. maitekor: maitasuna adierazten duena.

B

1

4

sabelkoi

maitabera

C

Konparazioan bi elementu konparatzen dira: testuan deskribatzen ari garena eta guztiontzat ezaguna den zerbait.

D

Konparazioetan dirudi, bezain, adina, baino... -ago eta antzeko formak erabiltzen dira.

aldakor maskor mugikor

  

baikor egonkor mozkor

rako zaemankor  hauskor kunt z i a  zekorH en koskor adim 

ezkor



izukor izatea. zoriona barnekoi eta iraunkor.


Erantzunak 1 Zientzialariak barnerakoiak izaten dira sarritan; beti haus-

narrean. Garbiñe oso etxekoia da; egongelan ematen du egun osoa irakurtzen.

88

Gaitasunak Zientziarako gaitasuna. Honakoan, Literaturatik harago atalean ageri den testuak zientziarekin lotura handiagoa du literaturarekin baino.

Erantzun galdera hauei. Zerekin konparatzen du goiza Sophia de Mello poetak? Zein konparazio da errazagoa ulertzeko? Zergatik?

2

Lotu, konparazioak osatzeko. Ondoren, asmatu esaldiak konparazio horiek erabiliz. Gatza uretan bezala Mendiko arroka bezain Kobazuloa baino Aingiraren buztana baino Akerraren adarra bezain

ilunagoa. bihurria. labainagoa. urtu. gogorra.

3

Bilatu animaliekin ditugun antzekotasunak. Konparatu haien ohiturak eta gureak.

beste guztia kutsakor. 131

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 64

Hitzak sortzeko bideekin jarraituz, hitz eratorriak sortzen jarraituko dute ikasleek, -bera, -koi eta -kor atzizkiak erabiliz. Irakurri Jakizu izeneko laukitxoan biltzen den azalpena eta adibideak eta ekin ariketak egiteari.

bilatzea eta konparatzea.

Halakoxea da murgiltzen naizen goiza. sOphia de MellO

130


• Animaliekin ditugun antzekotasunak

Konparazioa ez da soilik literaturan baliagarria. Mendetan zehar, oso baliagarria izan da zientzialarientzat. Adibidez, gizakiak eta txinpantzeak arbaso beretik gatozela esateko, zientzialariek bi espezieen gorputzak (zangoak, eskuak, organoak, hezurdura...) konparatu zituzten; ez hori bakarrik, zenbait ohitura ere konparatu zituzten, jatorri bera zutela ondorioztatzeko.

ESAERA ZAHARRAK. Lotu esaerak osatzeko. Gero, azaldu zeure hitzekin gehien gustatu zaizunaren esanahia.

Dirua eta edertasuna ezik,

ezagutzea.

Muineko freskura erakusten duen erdibitutako fruitua bezalakoa.

Konparazioa zientzian

Bizitza eta bizitzako gertaerak oro har alde okerrenetik ikusteko edo hartzeko joera duena:

Izatez du erbiak

Goiza


Idatzi. Goiko hitzetatik zeini dagozkie bi definizio hauek?

Atsegina azal eta iragankor,

bereiztea.

• Konparazioak osatzea. • Literatura zer den hobeto

itsaskor

Bizitza eta bizitzako gertaerak oro har alde hoberenetik ikusteko edo hartzeko joera duena:

5

• Konparazioa zer den jakitea eta

Zein bi konparazio daude Xabier Olasoren olerkian?

JAKIZU

Idatzi. Zein hitzek ez dute -kor atzizkia erantsita?

  

JAKIZU Zenbait atzizkik joera adierazten dute: -bera, -kor eta -koi.

Xabier OlasO

Esan zein hitz dagokion irudi bakoitzari. Ondoren, idatzi esaldi bana.

2

Helburuak

Katakume zuria

Joana


8

12/06/2015 8:36:02

Uste dut haginlariarengana joan behar dudala; hagin bat minbera dut. Erraz hunkitzekoa da Jon; beste mutil asko bezala, mutil sentibera da. 2 A.- gaixobera / B.- sabelkoi / C.- maitabera / D.- berekoi.

E. L. 3 A ldakor, mugikor, baikor, egonkor, hauskor, ezkor,

emankor, itsaskor. 4 Baikor / ezkor. 5 Atsegina azal eta iragankor, zoriona barnekoi eta iraunkor.

Izatez du erbiak izukor izatea. Dirua eta edertasuna ezik, beste guztiak kutsakor. E. L.

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 65

Iradokizun didaktikoak Literatura-programan literatura-genero eta baliabide nagusiak eta haien ezaugarriak landuko dira. Unitate honetan, baliabide estilistiko horietako bat izango dure ikasleek langai, konparazioa, hain zuzen ere. Beti bezala, langaiaren berri jakiteko, jo Jakizu izeneko laukira eta irakurri bertan ageri den azalpen laburra. Baliabide estilistiko hau lantzen jarraitzeko asmoz, bigarren ariketan ageri diren konparazioez gain, proposatu ikasleei beste zenbait asmatzea eta esatea. Gainera, kontakizun luze batetik ateratako pasarteren bat edo beste ere bana diezaiekezu, bertan konparazioak bilatzeko.

12/06/2015 8:36:05

Erantzunak 1 Katakumea elurrarekin konparatzen du (katakume zuria,

elurra baino zuriago) eta baita kedarrarekin ere (katakume zuria elurra zuriago, orain kedarra baino beltzago). Erdibitutako fruta batekin konparatzen du. E. L. 2 Gatza uretan bezala urtu.

Mendiko arroka bezain gogorra. Kobazuloa baino ilunagoa. Aingiraren buztana baino labainagoa. Akerraren adarra bezain bihurria. 3 E. L.

89


Helburuak • Unitatean landutako edukiak berrikustea eta finkatzea. • Testua irakurtzea eta irakurritakoaren ulermena lantzea. • Postposizioen erabilera berrikustea. • Ahaleraren erabilera berrikustea. • H letraren erabilera berrikustea eta lantzea. • Entzungaia entzun eta entzundakoaren ulermena lantzea.

1


6

Txipa aldatu beharra Ba al dakizu zenbat material behar den 2 gramoko pisua duen txip bat egiteko? Bada, 1,6 kilo erregai, 72 g gai kimiko eta 32 kg ur. Hau da, txipak berak pisatzen duena baino seiehun aldiz material gehiago. Txipak telefonoen, ordenagailuen, tableten eta etxetresna elektriko askoren ezinbesteko osagai dira, eta argi dago beharrezko bilakatu direla eguneroko bizimoduan. Baina txip bakar bat egiteko zenbat material behar den ikusita, argi dago ez direla batere onuragarriak ingurumenerako. Ikertzaileen esanetan, ezaguna da jada txipak egiteko erabiltzen diren hainbat material kutsakorrak direla, baina ikerketa gutxi egin dira lehengaiei buruz. Esaterako, ur asko erabili behar da txip bakoitza egiteko, eta horrek ere badu eragina ingurumenean. Ikertzaileen ustez, lehengai gutxiago erabiltzen ahalegindu beharko genuke, ingurumena zaindu nahi badugu, behinik behin.

• Albistea idaztea.

Zertarako erabiltzen dira txipak?

• -bera, -koi eta -kor atzizkiekin hitz eratorriak sortzea.

Zure ustez, gaur egun txip asko egiten al dira? Zergatik uste duzu hori?

2

Erantsi deklinabide-kasu egokiak hitzei eta azpimarratu postposizioak. Pozik nabil mundu


zehar bidaiatzen.

Berridatzi esaldiak ahalerazko aditz laguntzaile egokiekin.

Oparia guzti

Utz nazaket / diezazkidazu giltzak, mesedez?

Etxe kanpo nenbilela, aurrera atera esker. nintzen jendearen laguntza Aldatu ahalerazko esaldiak adibidean bezala. Ariketa hau edonork egin dezake. Ariketa hau edonork egin ahal du. Mesedez, komunera joan naiteke? Saiatuz gero, zu izan zaitezke irabazlea. Nahi baduzu, lagun diezazuket. Hori edonori gerta dakioke.

Nahi baduzu, nirekin etor zaitzaket / zaitezke. 5

Beti-beti egarri egoten dena: Erraz haserretzen dena:

Kamioiaren gidaria zauriturik geratu da.

Etxean egotea oso gustuko duena: 9

Auto-ilara luzeak sortu dira istripuaren ondorioz. 7

Irakurri eta aukeratu. Hauetako zein dira konparazioak?

Idatzi entzungaiko istripuaren albistea. Asmatu ez dakizkizun datuak.

Itsasoa laino dago Baionako barraraino, nik zu zaitut maiteago arraintxoek ura baino.

Botoi-zulotik botoia bezala jaio nintzen negarrez: Ilargia irribarrez.

ASKOTARIKO ADIMENAK 10 LAN KOOPERATIBOA. Hausnartu eta eztabaidatu kutsadura

Kutsadura teknologikoak eta kontsumismoak ba al dute loturarik? Zergatik?

Lan eta lan

Zer egin behar da jada erabiltzeko moduan ez dauden ordenagailu eta sakeleko telefonoekin?

Au da au zoramena! Lan geiegi da onakoa ni bezalako ahur batentzat! Matematikako irakasleak amairu ariketa bidali dizkigu biarko. Baina Mate egiten asi baino leen, liburu bat ere irakurri behar dut eta ez da batere meea! Liburua leiotik beera botako dudala pentsatzen hari nahiz. Eskolara joan baino naiago dut oianean bizi!

Eta guztiz hondatuta daudenekin? Norena da kutsadura teknologikoaren errua, teknologia-enpresena ala erabiltzaileena? 11 Berriro ere taldeka, bildu eztabaidan ateratako ondorioak

kutsadura teknologikoari buruzko idazlan batean.

rekiko Natura ena adim 133

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 66

Erantzunak 1 Telefonoak, ordenagailuak, tabletak eta etxetresna elek-

triko asko egiteko erabiltzen dira. 32 kg ur behar dira. Asko dira 2 gramoko txip txiki bat egiteko. Asko egiten dira, aipatu direnak bezalako etxetresna eta tresna teknologiko asko egiten direlako.

90

Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. Informazioa aukeratzean, erregistratzean eta modu egokian ematean, ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna garatzen dute ikasleek.

Elurrezko bi ilargi eta elur horietan eztizko bi lur gorri.

132

Ariketa hauen bitartez, ikasleek ikastunitatean zehar landuriko edukiak berrikusten dira eta, zenbateraino ulertu edo barneratu dituzten ikusi ahal izateko, ariketak beren kabuz eta bakarka egitea komeni da. Bukatutakoan, zuzendu ariketak guztion artean eta ozenki.


Simon beldurre z dardarka es natu zen. Izaren az pian bilduta eg on zen, katu bat landare hosto tsu baten pean be zala.

teknologikoari buruz taldeka.

Testu honetan h batzuk falta dira eta beste batzuk oker daude. Berridatzi zuzen.

Salto batean joan naiteke etxetik plazara.


Teknologiarako gaitasuna. Hasierako testuan txipei buruzko informazioa ageri da, haiek sortzeko prozesuak ingurugiroan duen eragina ere aipatzen delarik. Teknologiarekin eta kutsadurarekin lotuta dago, halaber, hamargarren ariketan ikasleei proposatzen zaien eztabaidagaia.

Denbora luzez irauten duena:

Ez ahaztu albistearen izenburua eta sarreratxoa ere idaztea.

Edonork sines daitezke / ditzake kontu horiek.

artean ordaindu dugu.

Kamioi erdia ibai aldera okertuta gelditu da, eta beste erdia, errepidean.

Zer egingo dute isuriarekin?

Nahi duzuenean dei gaitzakezue / genitzake.

esku dago ikastetxea zaintzea.

Den-dena sinesteko joera duena:

Zer gertatuko zaie arrainei?

Lagun gain, familiako kideak ere gonbidatu ditut urtebetetzera. Ikasle

3

4

Kamioi handi batek errepide ondoko petrila jo du eta ibaira erori da ia-ia.

Zer gertatu da?

Ikertzaileen gomendioak kontuan hartzea komeni dela uste duzu? Zergatik?


Bere buruaz bakarrik kezkatzen dena:

Kamioiak fuel-oila zeraman eta ibaira isuri du guztia.

Gaitasunak

Idatzi definizio hauei dagozkien hitzak, -bera, -kor eta -koi atzizkiak erabiliz.

Istripua egon da Donostiara doan errepidean.

Non gertatu da?

Zer diote ikertzaileek txipei buruz?


8

Noiz gertatu da?

Zenbat ur behar da txip bat egiteko? Asko iruditzen zaizu?

• Konparazioak bereiztea.

Entzun Istripua testua arretaz eta adierazi esaldiak egia ala gezurra diren.

12/06/2015 8:36:06

aiek egiteko zenbait material kutsakorrak direla badakiH gula, baina ikerketa gutxi egin direla erabiltzen diren lehengaiei buruz. E. L. 2 Pozik nabil munduan zehar bidaiatzen.

agunez gain, familiako kideak ere gonbidatu ditut urtebeL tetzera. Oparia guztion artean ordaindu dugu. Ikasleen/Ikasleon esku dago ikastetxea zaintzea. Etxetik kanpo nenbilela, aurrera atera nintzen jendearen laguntzari esker. 3 Mesedez, komunera joan ahal naiz?

Saiatuz gero, zu izan ahal zara irabazlea. Nahi baduzu, lagundu ahal dizut.

ES0000000001310 465359 Unidad 08_31845.indd 67

Hori edonori gertatu ahal zaio. Salto batean joan ahal naiz etxetik plazara. 4 Nahi duzuenean dei gaitzakezue.

Edonork sines ditzake kontu horiek. Utz diezazkidazu giltzak, mesedez? Nahi baduzu, nirekin etor zaitezke. 5 Hau da hau zoramena! Lan gehiegi da honakoa ni beza-

lako haur batentzat! Matematikako irakasleak hamahiru ariketa bidali dizkigu biharko. Baina Mate egiten hasi baino lehen, liburu bat ere irakurri behar dut eta ez da batere mehea! Liburua leihotik behera botako dudala pentsatzen ari naiz. Eskolara joan baino nahiago dut oihanean bizi! 6 Egia. / Egia. / Egia. / Gezurra. / Egia. / Egia.

19/06/2015 8:03:35

8 Bere buruaz bakarrik kezkatzen dena: berekoi.

Den-dena sinisteko joera duena: sinesbera. Beti-beti egarri egoten dena: egarbera. Erraz haserratzen dena: haserrekor, suminkor. Etxean egotea oso gustuko duena: etxekoi. 9 Simon beldurrez esnatu zen. Izaren azpian bilduta egon

zen, katu bat landare hostotsu baten pean bezala. Nik zuk zaitut maiteago, arraintxoek ura baino. Botoi-zulotik botoia bezala jaio nintzen negarrez: Ilargia iribarrez. 10 E. L. 11 E. L.

7 E. L.

91


Hasierako entzungaia: TEKNOLOGIA JOLAS (119. or.) 2010. urteko ekainean, BTEK Teknologiaren Interpretazio-zentroa inauguratu zuten Zamudioko Teknologia Parkean, Bizkaian. Teknologia interpretatzeko Euskadiko lehen zentroa da, eta proiektu aitzindaria ere bada Europa osoan. Proiektua erakunde hauek bultzatu dute: Bizkaiko Teknologia Parkeak, Elhuyar Fundazioak, Euskal Herriko Ikastolen Elkarteak, SPRIk eta Tecnaliak.

Ezezegunei etxeko helbiderik eta beste datu pertsonalik ez emateko esan diot. Eta edonoren lagun ez egiteko. Internet kalea bezala da, onean eta txarrean. Seme edo alabari zer aholku eman behar zaion? Etxeko atetik ateratzen denean ematen diozuna, horixe. Interneten astakilo gehiago dago kanpoan baino? Internetek edonor bihur dezake protagonista, eta protagonista izan nahi duen jende asko dago, jakina. Baina Interneten ondo jokatzen ez dakiena kalean ere halakoa izango da.

Jakin-mina piztea, zientziari beldurrik ez izatea eta gazteei teknologia hurbiltzea; horiek dira BTEK teknologia interpretatzeko zentroaren helburuak. Baita gazteengan zientzia eta teknologia ikasteko gogoa sustatzea ere. Horretarako, teknologia modu jolasgarrian hurbiltzen die neska-mutilei. Zentroa, bereziki, DBHko ikasleentzat pentsatuta dago.

Besteen pribatutasuna errespetatu behar dela diozu. Zer esan nahi duzu?

BTEK zentroak bost areto ikusgarri ditu eta, haietan, azken teknologiak, haien funtzionamendua, material berriak, robotika, bioteknologia eta nanoteknologia ezagutzeko aukera izango dute bertaratzen diren gazteek. Bisitaldi eta tailer ugari eskaintzen ditu zentroak horretarako.

Emojiak edo emotikonoak erabiltzearen aldeko zara. Ez al da hori arinkeria?

Teknologiaren Interpretazio-zentroak eraikin deigarri batean du egoitza. Piramide bik osatzen dute: bata beltza da eta 18 metroko altuera du; eta bestea lurrean sartzen den piramide berdea da. Eraikina jasangarria da, hots, ingurunearekin bat datorrena eta energia aurrezteko egina. Bitxikeria moduan, aipa dezakegu azpiegitura IPAD edo IPHONE baten bitartez kontrolatu egiten dela. Hau da, munduko edozein txokotatik eta botoi bat sakatuta eraikina eta horren barruan dauden azpiegitura guztiak piztu eta itzal daitezke.

Zenbat hanka-sartze egin dituzu Sarean?

Hara, maiz gertatzen da beste erabiltzaileren baten mezuak zabaltzen dituzula edo beraien mezu elektronikoak beste norbaiti bidaltzen dizkiozula, eta halakoak. Hori egin baino lehen, pentsatu egin behar dugu eta ez bidali edo zabaldu beste inoren mezurik. Ez, ez, oso erabilgarria da! Nik maiz erabiltzen ditut. Ez daukagunez argi mezua jasotzen duenak ze irakurketa egingo duen, emotikono horiek erraztu egiten digute komunikazioa. Kontuz, hori bai, ez da komeni mezua erabat emotikonoz betetzea. Nahikotxo baina ikasi egin dut guztiekin ere. Akatsak egin ditut, baina asmatzeko, hanka sartu behar da.

Amaierako jarduerak: ISTRIPUA (133. or.) (Etxeko atea giltzaz ireki, sartu eta atea itxi dute) NESKA: Kaixo!

Harremanetan: INTERNETEN, ZER IDAZTEN DUZU HORIXE ZARA (123. or.)

AITA: Berandu zatoz, Irati. Kezkatu samar nengoen!

Zentzu ona, laguna onartzea eta errespetatzea. Oinarrizko hiru osagai horiek baino ez dira behar Interneten ongi jokatzeko. Horrez gain, erabiltzen dugun tresna, posta elektronikoa, txata, bloga edo gizarte-sarea ondo ezagutu behar dugu. Beste misteriorik ez dagoela dio Magali Benitezek. Bartzelonar hau Internetzale amorratua da eta Sarearen aztertzailea.

NESKA: Istripua egon da errepidean, Donostiarako bidean, eta geldirik egon gara luzaroan. Dena den, mezua bidali dizut sakelakora; ez duzu ikusi, ala?

Kaixo, Magali. Zer komeni zaigu jakitea Interneten komunikatzeko?

AITA: Sakelakora? Ba, niri ez zait mezurik iritsi! Telefono hau ez dabil batere ondo… NESKA: Telefono hori guztiz zaharkituta dago eta ez du ezerterako balio. Aldatu egin beharko zenuke!

Bi gauza. Bat, non gabiltzan ondo jakin behar dugu. Posta elektronikoa, gizarte-sareak, Facebook... ez dira gauza bera. Hori bat. Bigarrena, lagun hurkoaren lekuan jakiten egotea. Besterik ez da behar.

AITA: Oraindik badabil.

Batzuek diote arriskuz betetako tokia dela Internet. Sarean gabiltzanean, konfiantza edo mesfidantza izatea, zer komeni zaigu?

NESKA: Kamioi handi batek errepide ondoko petrila apurtu du eta ibaira erori da ia-ia. Zati bat ibai aldera eta bestea errepidearen erdian zituela gelditu da. Eta gu ere auto-ilara luuuuze baten erdian gelditu gara, autobusean sartuta.

Konfiantza izatea komeni da, hau da, ezin gara beldurrez ibili etengabe. Baina neurtu egin behar da non zauden eta norekin ari zaren. Komunikazioari ez diogu, beharbada, duen garrantzia ematen? Ezetz esango nuke. Internet berria da askorentzat. Inork ez du eskolan ikasi nola erabili. Hanka sartuta ikasi dugu denok. Batzuk orain hasi gara kezkatzen eta beste batzuk laster hasiko dira, ikusten dutenean gaur idatzi dutena hortxe geratzen dela betiko. Eta agian etorkizunean kalte egingo dio. Denborarekin ikusiko dugu hori. Nik, adibidez, hamalau urteko alaba daukat eta Facebook-en argazkiak jartzen dituenean zera galdetzen diot: "konturatzen zara urte batzuk pasatzen direnean ez duzula ezta sinetsiko ere zeuk jarri zenuenik hori hor, mundu guztiaren bistara?" Guraso asko beldur dira seme-alabak Interneten ikusten dituztenean. Zu, Magali, ama zara, adituaz gain. Zer gomendio emango zenieke?

NESKA: Baina gaizki dabil. Mezuak ere ez zaizkizu heltzen eta! AITA: Arrazoi duzu. Baina, kontatu, zer istripu egon da errepidean?

AITA: Eta larria izan da? NESKA: Uste dut kamioi-gidariari ez zaiola ezer gertatu, baina okerrena da kamioiak fuel-olioa zeramala eta ibaian isuri duela guztia. Ibaia kutsatu du eta esan dute arrain guztiak hilko direla seguruenik. Egia da hori, aita? Arrain guztiak eta landareak ere hilko dira? AITA: Baliteke, bai. NESKA: Eta isuria itsasora heltzen bada, itsasoko arrainak ere hilko dira? AITA: Ez kezkatu, isuria lehenbailehen garbituko dute, eta ez dut uste itsasoko arrainek arriskurik izango dutenik. NESKA: Eskerrak! Ibaia eta itsasoa zikin samar zeuden lehen ere, eta arrain gaixoek ez dute zikinkeria gehiago behar!

Ez naiz ni beharbada adibiderik onena. Erabateko askatasuna eman diot nik alabari. Ongi ezagutzen dut eta oinarri-oinarrizko arauak eman dizkiodanez, badakit zuzen jokatuko duela.

92

93

2.

HIRUHILEKOA

2. HIRUHILEKOAREN EBALUAZIOA

Helburuak

1

• Hiruhilekoan zehar landutako edukiak berrikustea eta finkatzea.


5

Gurasoek esan didate etxera goiz…

Pirinioak loretan, bost koloretan



Astroen eta egutegien arabera udaberria martxoaren 21aren inguruan hasten bada ere, Pirinioetara beranduxeago heltzen da. Hain zuzen, elurra urtu eta eguzkia bazterrak gozatzen hasten denean, orduan da loreen txanda. Hala ere, ez dira denak batera agertzen; lehenik, haranetako zelaiak eta erreka ondoko basoak janzten dira lorez eta kolorez, eta gero goialdeak apaintzen dira.

• Irakurgaia irakurtzea eta hari buruzko galderei erantzutea. • Aditzaren erabilera berrikustea. • Perpaus erlatiboen erabilera berrikustea eta lantzea.

   6

• Tt, dd, ñ eta ll kontsonante bustien erabilera zuzena lantzea.

zarela



dela



doala



zarenik denik doan


2

7

Mikelek liburu gutxi gorde

Nola agertzen dira loreak Pirinioetan?

Nik itsasoa ikus

Zein faktorek eragiten dute loratzean?

Artaziak har

Berandu da; ohera joan behar zarete/duzue.

• Hitz eratorrien esanahia bereiztea. • Konparazioak bereiztea.

Ama/Amak esan du logela ongi batzeko. Zutabeek elizaren sabaia/sabaiari eusten dute/diote.

Baliabideak

Txakurra ezin da/du ikasgelan sartu.


3

Egin perpaus erlatiboak emandakoekin. Saguek jan dute gazta. Gazta hori Erronkarin erosi genuen.

Saguek jan duten gazta…

Prakak zikindu dizkit. Prakak nebarenak dira. Maiak entzun du berria. Berri hori beldurgarria da. Atzo filma ikusi nuen. Asko gustatu zitzaidan. Gizon bat ezagutu duzu. Nire irakaslea zen.

Nora zoaz? –Kaixo, Amaia. Nora zoaz hain bizkor? –Destista

noa.

–Plaza Nagusi du kontsulta, ezta? ? Eramango al nauzu zure motor joan behar dut eta Lagun gertu bizi dira. plaza

9

lehioa

etxeko leihotik. ? Mozteko behar ditut.

lehiaketa leohia oihala ihesbidea

    

ohiana. ohitura doan doahinik sahietsa

11 Idatzi zure autobiografiarako pasarte bat,

zoo batera joan zineneko lehen aldia kontatuz. Kontatu lehen pertsonan bisita noiz, non eta nola izan zen, eta azaldu zer gustatu zitzaizun eta zer ez. 12 Eman hitz hauen definizioa, ahal bada,

zure hitzez, hiztegia erabili gabe.

Zuzendu esaldietan egin diren akatsak. Gelditu! Aurreko gurpilla zulatuta daramazueta!

.

–Bada, kaskoa buru janzten ez baduzu, ez mugituko. gara hemen

janzkera

berekoi

gosete

jasangaitz

zabortegi

sentibera

13 Irakurri eta aukeratu. Hauetatik zein dira

konparazioak?

Bazkaltzeko paeila eta tortila jan genituen, eta postrerako, gailetak.



Gu ere zapatillak egiten dabiltzan haurren esplotazioaren aurka gaude.

Zure begiak izarrak bezalakoak dira, eta bertan murgildu nahi nuke betiko.



Zure begietara so, bi itsaso urdin horietan murgildu nahi nuke.



Gure labatxoak loreek baino usain gozoagia du.

Baiñuontzian piraña bat dabil igerian. Laño artean potoka bat ikusten da.

135

134

ES0000000001310 465359 Repaso 02_31846.indd 68

Ikaslearen liburuko ariketak Hiruhilekoaren berrikusketan, hizkuntza-trebetasun guztiak lantzeko eta hiruhilekoan zehar jorraturiko zenbait eduki errepasatzeko aukera izango dute ikasleek. Ariketak beren kabuz eta bakarka egitea komeni da. Zuzendu, ordea, guztion artean eta ozenki zuzendu ahal dira.

Erantzunak 1 Urteko sasoi horretan goi-mendietan elurra egoten delako

oraindik, eta elurra urtzean eta tenperatura epeltzean heltzen delako udaberria bertara. / Txandaka agertzen dira: lehenik haranetan azaltzen dira eta gero goi-mendietan. / Klimak, eguzkiarekiko orientazioak, itsasoaren hurbiltasunak edo inguruan ura (errekak, ibaiak, uharrak…) egoteak. / Baldintzak asko aldatzen direlako lekuaren arabera.

94


?

Gure geografiako anderenoak jenio bizia du.

–Ondo da, plaza eramango zaitut. Jantzi kaskoa. –Kaskoa? Zertarako? Gidari aparta zara eta konfiantza osoa dut zu

Arriskuan dauden espezieak babesteko, haien habitatean bizitzen jarrai dezaten ahalbidetu behar dugu.

.

Aukera hitz zuzenak eta zuzendu akatsak.

    

Osatu elkarrizketa falta diren lekudenborazko kasuekin.

Kalean ikusi dizut/zaitut; lagunekin zeunden.

Hiru arrazoi nagusi daude horretarako: gizakiak ingurunean duen eragin zuzena, klima-aldaketa eta espezieen salerosketa.

motxilan.

Mesedez, komunera joan Gugatik, zuek lasai egon

4

Espezieak desagertzea ez da batere arrunta Lurreko bizitzaren bilakeran.

Osatu esaldiak ahalerako aditzekin.

Zergatik heltzen da udaberria beranduxeago Pirinioetara?

Aukeratu hitz egokiak esaldiak osatzeko.

Zientziarako gaitasuna. Hasierako testuan loratzeak mendi ingurunean, Pirinioetan, hain zuzen, dituen ezaugarriak aipatzen dira eta entzungaiko testua, bestalde, galzorian dauden animalia eta landareei buruz mintzatzen da. Gai horiek biak zientziarekin loturik daude eta ikasleei zientzia alorreko ezagutzak eskuratzeko eta zientziarako gaitasuna garatzeko modua emango diete, zalantzarik gabe.

Nortaz gogoratu zara? (Zu eta zure lagunak)

8

• Autobiografiaren pasartea idaztea.

galzorian testua arretaz eta adierazi esaldiak egia ala gezurra diren.

Zerez egin duzu tarta? (Bizkotxoa, marrubiak eta nata)

Zergatik dago hainbeste lore mota Pirinioetan?

• Entzungaia entzun eta ulertzea.

Gaitasunak

10 Entzun Animalia eta landare espezie ugari

Animalia eta landare espezie asko galtzear daude eta horren errudun nagusia gizakia da.

Zertaz hitz egin duzue? (Ikaskideak)

Elhuyar aldizkaria (moldatua)

• H letraren erabilera zuzena lantzea.

itzultzea

Otsoak nora … galdetu dio Txanogorritxori.

Baldintzak lekuaren arabera hainbeste aldatzen direnez, ez da harritzekoa Pirinioetan hainbeste lore mota egotea.

• Ahaleraren erabilera berrikustea.



Anek esan du bihar ez … etorriko.

Garaierak ez ezik, klimarekin erlazionatutako beste faktore batzuek ere eragiten dute loratzean: eguzkiarekiko orientazioa, hots, lekua eguzkitsua den ala ez; itsasoaren hurbiltasuna edo urruntasuna; uharrak, errekastoak edo ibaiak inguruan egotea...

• Perpaus osagarrien erabilera berrikustea eta lantzea.

itzultzeko

Ez dut uste garaiz iritsiko…

Loreak txandaka agertzea ez da naturaren apeta hutsa; izan ere, landareak klimara egokitzen dira, eta klima asko aldatzen da garaierarekin. Zenbat eta gorago, orduan eta hotz handiagoa egiten du; horregatik, loraldia atzeratu egiten da goi-mendietan.

• Deklinabide-kasuen erabilera berrikustea eta lantzea.

Berridatzi perpausak aukera zuzenarekin.

12/06/2015 8:35:11

ES0000000001310 465359 Repaso 02_31846.indd 69

2 Berandu da; ohera joan behar duzue. / Kalean ikusi zaitut;

5 Gurasoek esan didate etxera goiz itzultzeko. / Ez dut uste

lagunekin zeunden. / Amak esan du logela ongi batzeko. / Zutabeek elizaren sabaiari eusten diote. / Txakurra ezin da ikasgelan sartu.

garaiz iritsiko zarenik. / Anek esan du bihar ez dela etorriko. / Otsoak nora doan galdetu dio Txanogorritxori.

3 Zikindu dizkidan prakak nebarenak dira. / Maiak entzun

duen berria beldurgarria da. / Atzo ikusi nuen filma asko gustatu zitzaidan. / Ezagutu duzun gizona nire irakaslea zen. 4 –Kaixo, Amaia. Nora zoaz hain bizkor? / –Dentistarengana

noa. / –Plaza Nagusian du kontsulta, ezta? Eramango al nauzu zure motorrean? Lagunengana joan behar dut eta plazatik gertu bizi dira. / –Ondo da, plazara eramango zaitut. Jantzi kaskoa. / –Kaskoa? zertarako? Gidari aparta zara eta konfiantza osoa dut zugan. / –bada, kaskoa buruan janzten ez baduzu, ez gara hemendik mugituko.

6 Ikaskideez hitz egin dugu. / Tarta bizkotxoz, marrubiez eta

nataz egin dut. / Zutaz eta zure lagunez gogoratu naiz.

12/06/2015 8:35:14

zapatilak egiten dabiltzan haurren esplotazioaren aurka gaude. / Bainuontzian piraña bat dabil igerian. / Laino artean pottoka bat ikusten da. 10 Egia. / Gezurra. / Egia. / Egia. 11 E. L.

7 Mikelek liburu gutxi gorde ditzake motxilan. / Mesedez, ko-

12 Janzkera: janzteko era. / Gosete: gose-denbora. / Zabor-

munera joan naiteke? / Gugatik zuek lasai egon zaitezkete. / Nik itsasoa ikus dezaket etxeko leihotik. / Artaziak har ditzaket? Mozteko behar ditut.

tegi: zaborrak dauden tokia. / Berekoi: bere buruaz soilik arduratzen den pertsona. / Jasangaitz: jasaten nekeza dena. / Sentibera: erraz hunkitzen dena, hunkitzeko joera duena.

8 Hitz zuzenak: lehiaketa, oihala, ihesbidea, ohitura, doan. Besteak zuzenduta: leihoa, lehoia, oihana, dohainik, saihetsa. 9 Gure geografiako andereñoak jenio bizia du. / Gelditu! Au-

rreko gurpila zulatuta daramazu-eta! / Bazkaltzeko paella eta tortilla jan genituen eta postrerako, gailetak. / Gu ere

13 Zure begiak izarrak bezalakoak dira, eta bertan murgildu

nahi nuke betiko. / Gure alabatxoak loreek baino usain gozoagoa du.

95

2. HIRUHILEKOAREN ENTZUNGAIKO TESTUA

Berrikusketako entzungaia: ANIMALIA ETA LANDARE ESPEZIE UGARI GALZORIAN (135. or.) Azken urte hauetan, galzorian dauden animalia eta landare espezieen kopurua handitu egin da: 16.300 espezie baino gehiago desagertzeko arriskuan daude. Lurreko bizia agudo desagertzen ari da eta hala jarraituko du premiazko ekintzak burutu ezean. Lau ugaztunetatik bat, zortzi hegaztitatik bat, anfibioen heren bat eta katalogatutako landare espezieen % 70 desagertzeko arriskuan dago. Zientzialariek diotenez, 50 landare-espezie desagertzen dira egunero. Beraz, zenbat desagertzen dira astean, hilean, edo urtean? Ez dugu ahaztu behar landareak funtsezkoak direla gaixotasun ugarirentzako sendabidea aurkitzeko. Hortaz, espezie bat galtzen denean, ekosistemari konpondu ezinezko kaltea eragiteaz gain, etorkizunean garatzeko aukera bat galtzen dugu. Zientzaialariek diotenez, normala da Lurreko bizitzaren bilakaeran espezieak desagertuz joatea; baina, zoritxarrez, gizakiok suntsitzeko dugun gaitasunaren ondorioz, desagerpen prozesu hori lastertu egin dugu. Munduan ia ez dago gizakiaren eraginik jasan ez duen tokirik; gainera, klima aldaketak ere ez du batere laguntzen buruhauste honetan, eta horretan gizakiok ere badugu zeresanik. Hori gutxi balitz, modu bizkorrean zabaldu den beste eragileetako bat espezieen salerosketa da. Gero eta animalia eta landare exotiko gehiago harrapatzen dira merkatuan saltzeko, eta horren ondorioz ere, espezie batzuk desagertzen ari dira. Eta guk zerbait egin dezakegu? Garaiz al gabiltza oraindik? Berehala jardun behar dugu, arazo tragedia bihur ez dadin. Galtzeko arriskuan dagoen animalia eta landare klase bakoitza babestu beharko genuke, betiere, ahal den neurrian, beraien habitatean mantenduz, eta, honela, tokian tokiko biodibertsitatearen bizirautea ahalbidetuz. Gure esku dago animalia eta landareen biziraupena; baita geurea ere. Ez al zaizue horrela iruditzen?

96

Lehen Hezkuntzako 6. mailarako Euskara Abian gida didaktikoa Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero. Edizioa: Ainhoa Basterretxea LLona. Testua: Idoia Aranberri. Arte-zuzendaritza: José Crespo González. Proiektu grafikoa: Estudio Pep Carrió. Azaleko argazkia: Leila Méndez. Proiektu-burua: Rosa Marín González. Irudien koordinazioa: Miren Pellejero Etxezarreta. Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda de la Calle. Garapen grafikoa: Raúl de Andrés González eta Jorge Gómez Tobar.

Zuzendaritza teknikoa: Jorge Mira Fernández. Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Jesús Muela Ramiro. Prestaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Maitane Barrena Telleria.

EBALUAZIORAKO BALIABIDEAK

Edukien ebaluazioa Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).

Fotokopiatzeko materiala © 2015 Zubia editoriala S.L. / Santillana Educación, S. L.

ABIAN 4

99

Aurkezpena Ebaluazioa funtsezko fasea da hezkuntza-prozesuan: • Ikasleek edukiak nola barneratu dituzten eta gaitasunak nola garatu dituzten jakiteko balio du. • Irakasleen lana bideratzeko behar-beharrezko tresna da. Izan ere, ebaluazioaren emaitzetan oinarrituta, ikasle bakoitzarentzako berariazko planak egin daitezke, ikasle bakoitzak bere gaitasunak edo trebetasunak gara ditzan, alor batzuetan bultzatuz eta hobetuz, kasu batzuetan, eta eduki berriak bilatuz eta horiek sakonduz, besteetan.

Ebaluazio-sistema osoa Egiten Jakin proiektuak baliabide multzo zabala eskaintzen du irakasleen lana errazteko eta haien beharrak asetzeko. Ebaluazioaren alderdi guztiak hartzen ditu aintzat. Hauek dira, besteak beste, baliabideak: • Kanpoko ebaluazioak: sarrera eta proba liberatuak. Erkidegoan, estatuan eta nazioartean, Lehen Hezkuntzako ikasleei egiten zaizkien kanpoko ebaluazio nagusien analisia, eta aurreko urteetako proba liberatuen laginak. • Edukien ebaluazioa. Unitate didaktiko bakoitzari dagozkion kontrol-probak, eta ikasturte hasierako, hiru hiruhilekoetako eta ikasturte amaierako ebaluazioprobak, ikasleek oinarrizko kontzeptuak eta prozedurak barneratu dituztela egiaztatzeko. • Gaitasunen ebaluazioa. Ikasleek gaitasunak noraino garatu dituzten ebalua tzeko probak. • Ebaluazio-errubrikak. Dokumentu honen bidez, unitate didaktiko bakoitzean ikasleak behatzeko eta haien aurrerapen-maila neurtzeko irizpideak ematen dira, unitateko eta curriculumeko ikaskuntza-estandarren arabera, betiere. • Ebaluazio-probak sortzeko gailua. Tresna informatiko honek ebaluazioproba pertsonalizatuak sortzeko aukera ematen du, jarduerak iragazki-sistema baten bidez aukeratuz. Jarduerak editatzeko eta aldatzeko aukera ere ematen du, baita norberak egindako beste batzuk gaineratzeko aukera ere. • Ebaluazio-kudeatzailea. Programazio-kudeatzaileari konektatuta dagoen aplikazio informatikoa da, eta ikasleen kalifikazioak ongi zehaztuta jasotzeko aukera ematen du. • Txostenak eta estatistikak. Ebaluazio-txostenak egiteko tresna da, eta grafikoak egiteko aukera ere ematen du, kudeatzaileko datuetatik abiatuta.

101

Edukien ebaluazio-baliabideak

4. Amaierako ebaluazioa. Ikaskuntzaren ebaluazio globalagoa egiteko. Elementu hauek ditu:

Irakaskuntza- eta ikaskuntza-prozesuak kontrolatzeko aukera ematen du edukien ebaluazioak, hau da, ikasleak edukiak nola bereganatzen ari diren une oro ikusteko aukera. Lan hori errazagoa izan dadin, baliabide hauek eskaintzen dira:

• Amaierako ebaluazio-proba. Ikasturte osoko oinarrizko edukiak noraino barneratu dituzten ebaluatzeko diseinatua.

1. Hasierako ebaluazioa. Ikasturte hasieran, ikasleen abiapuntua zein den jaki teko ebaluazio-proba.

• Lorpen-adierazleak eta erantzunak. Taula baten bidez, unitate bakoitzeko lorpen-adierazleak probetako jarduerekin lotzen dira. Horrez gain, jarduera guztien emaitzak ere badatoz.

2. Unitate didaktikoen ebaluazioa. Unitate bakoitzeko, baliabide hauek daude: • Kontrol-probak. Oinarrizko mailako proba da, eta ikasle guztiek barneratu beharreko gutxieneko edukiak ebaluatzen dira.

5. Kalifikazio-erregistroa. Probetan ikasleek lortutako kalifikazioak biltzeko erregistro-taula bat dago.

• Lorpen-adierazleak eta erantzunak. Taula baten bidez, unitate bakoitzeko lorpen-adierazleak probetako jarduerekin lotzen dira. Horrez gain, jarduera guztien emaitzak ere badatoz. 3. Hiruhilekoko ebaluazioak. Hiruhileko bakoitzaren amaieran, ikasleen jarrai pena egiteko baliabide hauek daude: • Hiruhilekoko ebaluazio-probak. Hiruhileko bakoitzean landu diren eduki garrantzitsuenak ebaluatzeko balio dute. • Lorpen-adierazleak eta erantzunak. Taula baten bidez, unitate bakoitzeko lorpen-adierazleak probetako jarduerekin lotzen dira. Horrez gain, jarduera guztien emaitzak ere badatoz.

102

103

5

Kontrol-proba

KONTROL-PROBA

1 Erantzun galderei parentesi artekoa erabiliz.

5

4 Aukeratu zuzena kasu bakoitzean. • Lierrek esan digu bihar ez dela/denik futbol partida ikustera joango.

• Nork prestatu du eskolako irrati-programa? (Hainbat ikasle)

• Amonak betaurrekoak bilatzeko/bilatzea eskatu dio bilobari.

• Zuk ez diozu kontatu iazko oporrak non pasatu zenituenik/zenituen.

• Nor joan da korrika eta presaka komunera? (Gure sukaldaria)

• Nik ez dakit nesken komunak non dauden/daudenik.

• Bihar goizean ere etorri behar dugun/dugula jakin nahi dugu.

• Nor hurbildu zaizkio agureari? (Parkeko usoak)

5 Osatu perpaus osagarriak era egokian.

• Nor geratu da zirkurako sarrera barik? (Zenbait ume)

• Ez dut uste perretxikotan joanda, aitak saskia hutsik ekarriko du

• Azkar-azkar arropak eranz

eta lehenbailehen dutxan sar

• Lapurtutako guztia bihar bertan itzuliko du

• Nork kontatu dizu pasadizo barregarri hori? (Aitona)

• Bihar ala etzi helduko dir

agindu digu aitak.

agindu du lapurrak.

jakin nahiko genuke, dena prest izateko!

• Filmeko aktore nagusia estreinaldian egongo d

• Nork erosi ditu guztiontzako gozokiak? (Lagunak)

.

kontatzen du aldizkariak.

6 Idatzi esaldiok zehar-estiloan.

2 Erantsi deklinabide-kasua hitzei behar denetan, esaldiak osatzeko. • Irakasle

dantza-taldean izena emateko eskatu die zenbait mutil

• Gelako ordenagailu • Ate • Auzokide • Suhiltzaile

ez dabilela esan digu zuzendari

zerbait gertatu zaio, guraso hainbat jostailu

.

.

zuhaitzetik jaisten lagundu diote haur

• «Zenbat puxika eraman dizkizu haizeak?» galdetu dio Julenek Anderri.

ezin dute ireki eta. oparitu dizkiete auzoko ume

• «Bihar lehengusuen etxean egingo dut lo» kontatu dio Markelek Juneri.

• «Zenbat ordu iraungo du bidaiak?» galdetu dio neskatoak gidariari. .

.

• «Bi autok elkar jo dute» irakurri dugu egunkarian.

3 Idatzi esaldiak, adibidean bezala.

• «Bihar nire urtebetetze eguna izango da» gogoratu diet lagunei.

• Aitak aipatu du: Gaizka ez da asteburuan etxean egongo.

• Guk ez dugu uste: irakasleak azterketa jarriko digu. • Narratzaileak kontatu du: Euskal Herriko kobazuloetan hainbat sorgin bizi ziren. • Autobus-gidariak azaldu digu: astelehenean autobusa egongo da.

104

ABIAN 6


7 Aukeratu -a itsatsia duten hitzak. gauza

katilua

asmakuntza

azterketa

astakeria

anaia

aitona

gramatika

txoria

neskatila

balea

errepidea

ohea

zuhaitza

hizkera

eskola

heriotza

burdina

ostikada

kaioa


ABIAN 6

105

5

6

KONTROL-PROBA

8 Aukeratu zuzena esaldi bakoitzean.

Kontrol-proba

1 Osatu esaldiak, ondoko hitzak erabiliz.

• Adiskidetasun / adiskidetasuna istorioak kontatzen dizkigu idazleak liburu honetan.

herrietatik

• Hori narrasker / narraskeria ikaragarria da! Zikinak, halakoak!

etorri ziren sutea itzaltzen laguntzera.

• Inguruko

• Entzumena / entzumen bikaina daukate izurdeek.


• Hainbat

9 Aukeratu hitzak eta bete esaldietako hutsuneak.

etxeetan

etxetan

altzari zahar eta baliotsuak aurkitu dituzte.

• Gure amonaren •

bat txokolate gustura hartuko nuke oraintxe bertan.

•

izugarriak ematen zizkion errementariak burdinari.

• Adi!


• Auzoko

2 Osatu esaldiak deklinabide-marka egokiak erabiliz.

horretan hanka sartuz gero…

• Astearte

babesteko neurriak hartuko ditu foru aldundiak.

• Kostaldeko

• Pilotaleku

eta ostegun

dantza ikastarora joaten gara lagunok.

ala kiroldegi

• Hurrengo mendi irteera

10 Ordenatu ondoko kronika.

• Mendizaleek ez dute tontor

Mira Rai ez argirik ez urik gabeko buztinezko etxe batean hazi zen. Oinez joan behar izaten zuen egunero ur bila. Goizaldeko lauretan hasi eta iluntzeko zazpiak arte, 28 kiloko arroz zakuak zamatzen zituen bizkarrean.

etxean


• Zenbait

sasitza mailukada katilukada landaretza

herritatik


• Alboko

• Gaurko margolaritz / margolaritza saioan erretratuak egingo ditugu.

herritik

egingo dugu entrenamendua? Deba

Markina

joango gara oinez.

heltzea lortu.

3 Berridatzi esaldiak, adibidean bezala. • Etzi amonaren etxean egingo dugu lo.

Etzi amonarenean egingo dugu lo. • Amak auzokoaren etxera bidali nau gatz apur bat eskatzera.

Handik aurrera, trail running-aren izar bihurtu da eta Nepalgo emakume askoren eredu ere bai.

• Non ote daude nire eskularruak? Badakit! Gurasoen etxean utzi ditut! • Ez arduratu, beharrezko gauza guztiak anaiaren etxetik hartuko ditut.

Arroz zakuen pisuak gogortutako gorputzak eta zailtasunez beteriko bizitzak sendotutako buruak osatzen dute Mira Rai gaztearen gaitasun berezia; izan ere, 14 urterekin ume-soldadua izana zen.

Kasualitate hutsa izan zen. Halako batean, duela bi urte, Mira bere korritzeko gaitasunaz jabetu zen. Lasterketa batean izena eman eta irabazi egin zuen.

• Amaren etxean utziko du banatzaileak Internetez erositako kamiseta.

4 Osatu esaldiak, parentesi artekoa erabiliz. Ume soldadu izatetik «trail running» izar bihurtzeraino

• Bihar goizean, goizeko hamarretan, •

datorkigu onddotarako zaletasuna. (Gurasoak)

• Inork ez zionez ezer azaltzen, Aitorrek

106

ABIAN 6


joan behar dut. (sendagilea)


jo du zuzenean. (udaletxea) ABIAN 6

107

6

KONTROL-PROBA

KONTROL-PROBA

5 Berridatzi esaldiak parentesi artekoa erabiliz.

6

9 Osatu hitz eratorriak -keta atzizkiarekin.

• Aurrekoan oinetakoak erosi nituen. Oinetakoak txiki ditut jada. (-tako)

arraun+keta arraunketa

• Irakasleak azalpena eman digu. Azalpena ez dugu ondo ulertu. (-n) • Izurdea agertu da hondartzan. Izurdea galduta omen zegoen. (-(r)iko) • Txakur berria oparituko digute. Txakurra Txuri deituko da. (-n)

erosirikoak

eskaturikoa

eskatu diozun

etorri zena

►

• banatu

►

• apaindu

►

• biderkatu

►

• arnastu

►

• zuritu

►

Jeremy Renner, Mark Ruffalo, Alexis Denisof, James Spader. : Ekintza-eta fantasia-zinema.

etorritakoak

: Tony Stark bakearen aldeko programa bat berriro martxan jartzen saiatzen denean, gauzak okertu egiten dira. Munduko superheroirik boteretsuenek (Iron Man, Amerika kapitaina, Thor, Hulk…) aurre egin beharko diote inoizko erronkarik handienari, izan ere, planetaren etorkizuna egongo da jokoan.

ez zen gure aita, erratu ezin zinen!

agurtu zenuen

• hil

: Robert Downey Jr., Chris Evans, Chris Hemsworth, Scarlett Johansson,

eskatutakoak

etorri zen

• Aurrekoan

: Joss Whedon.

gizona ez zuen inork ezagutzen.

• Atzo goizean ate joka

►

: Amerikako Estatu Batuak.

erositako

pelikula geuk ere bageneukan etxean!

• Lagunari

• zatitu

: 2015.

zapatak inoiz izan ditudan zapatarik erosoenak dira.

erositakoak

THE AVENGERS: AGE OF ULTRON

6 Aukeratu hitz zuzena kasu bakoitzean.

►

10 Osatu fitxa teknikoa. Ondoren, asmatu iruzkinaren izenburua.

• Menorcan

• aldatu

agurturiko

agurtu zenuena

7 Aukeratu hitz zuzena kasu bakoitzean. ock kontze

tu bate

genituen! Autoan sa au

ez au

bide bazte

ean. Bidea

ik! Ho

eta ze

ae

antz gindoazela, hamaikatxo ge

tu bezain laste

e eta luza

halako

A ZER IRTEERA!

oan itxa

,

on beha

i ekin eta aze

i ezustekoa! O abaki genuen: etxe

ally bat au

dura a

taera izan

Iruzkin honetan Los Vengadores: La era de Ultron filmari buruz arituko naiz. Marvel Comics konpainiako superheroien bigarren abentura dakarkigu Josh Whedon zuzendariak.

kitu genuen

Aurreko filmean baino pertsonaia protagonista gehiago daude oraingoan. Izan ere, taldean mugituko dira beti. Zaila izanda ere, lortu dute aktoreen arteko oreka mantentzea eta argumentuaren komiki-izaerari eustea.

izan genuen

i bat gu

utzatu zitzaigun,

tekoa ikusita, elka

tu

Aurrekoan bezala, film honetan ekintza nagusi da, baina une hunkigarriak eta umorezkoak ere ugari ditugu, batez ere, Thorren mailuaren inguruan. Ultronek berak ere erakutsiko du umore puntua.

a bueltatzea!

Askoz toki gehiago agertzen dira eta akzio eszenak ere asko dira. Bat aipatzekotan, Hulk eta Iron Manen borroka ez da erraz ahazteko modua, inola ere ez.

8 Idatzi definizioei dagozkien hitzak.

108

• Orrazteko era ►

• Hitz egiteko era

►

• Janzteko era ►

• Izateko era

►

ABIAN 6


Hori guztia naturaltasunez uztartzen du zuzendariak. Arina, entretenigarria, barregarria… Mila aldiz eta beste behin ere ikusteko moduko film zoragarria iruditu zait niri.


ABIAN 6

109

7

Kontrol-proba

KONTROL-PROBA

1 Osatu esaldiak hitz egokia erabiliz. ikaskidearekin

5 Berridatzi esaldiak. ikaskideekin

• Etor zaitez hona oraintxe bertan!

ikaskiderekin

batera Amsterdamera joango da Josu, ikasketa bidaian.

• Zenbait

jokalariarentzat

• Sei zenbakidun

ospatu zuen ikasturte bukaera.

• Ez zen bat bera ere falta! Klaseko

• Zoaz pikutara, nazkante hori!

jokalarientzat

• Eraman iezazkiozu klarionak irakasleari, Aitzol.

izan dira laudorio guztiak.

ezustekoa izan da txapelketa irabaztea!

• Oso pozik daude denak! Taldeko • Zenbait

• Batu itzazu lurrera bota dituzun paper guztiak!

ikasiko du Josebak ingelesa.

• Bere alboan esertzen den

jokalarirentzat

• Zaudete geldi, argazkia mugituta aterako da bestela!

gogorra izan da aulkian geratzea.

2 Aukeratu erantzun zuzena kasu bakoiztean. • Zerez/Zertaz margotu duzu koadro hori? Akuarelaz margotu dut.

6 Aukeratu erantzun zuzena kasu bakoitzean.

• Zerez/Zertaz jardun duzue gaurko bileran? Kaleetako zikinkeriaz jardun dugu. • Zerez/Zertaz joaten zara eskolara? Bizikletaz joaten naiz.

• Aita, hurbil

• Zerez/Zertaz hitz egin du Gobernuko presidenteak? Krisiaz hitz egin du.

tren geltokira, berandu gabiltza!

iezaguzu

gatzaizkizu

• Leire, ekar

3 Osatu esaldiak ondoko esapideak erabiliz. aho batez erabaki

eskuz esku aritu

• Epaimahaiak

begiz jo

dio aurrelariari partida osoan. dira antzerkia prestatzen, laguntzarik gabe.

4 Berridatzi esaldiak -ko marka erabiliz.

iezazkidazu

iezadazue

azterketa mahai gainean, denbora agortu da. itzazue

• Martxel, eraman

ezazue garajeko giltza osabari, autoa atera behar du eta!

iezazkiozu

iezaiezu

iezaiozu

• Mikel, mezu bat idatzi dizugu; erantzun

iezaiozue

iezaguzu

lehenbailehen, mesedez. itzazu

7 Aukeratu hitz zuzena esaldia osatzeko.

• Anaiarekin dudan jarrera hobetu behar dut.

Maddalen

• Lagunentzat egin dugun pastela hozkailuan dago. • Egurrez egin duten hezia gorriz margotu nahi du aitak. • Limoiz egin duten izozkia gozoena da, dudarik gabe! ABIAN 6

iezadazu

itzazu

gaitzazu

(niri) sukaldean dauden tomateak.

• Aizue, utz

zituen zapatilak amonak oparitu zizkion.

• Leirek kirol-dendan • Lander eta Gorka

orpoz orpo jarraitu

du aurtengo saria Maren Apeztegiak irabazi duela.

• Lau zenbakidun atzelariak

110

7


pottoka

jauntto

pattal

onddobeltz

• Gaur Asier ez da lanera etorri,

samar omen dago.

• Zaldiak beldurra eman zionez

txikian ibili zen Lourdes.

•

eta

• Nafarroa aldera joan dira zenbait • Handiuste ikaragarriz ibiltzen da Fotokopiatzeko materiala © 2015 Zubia editoriala S.L. / Santillana Educación, S. L.

Kattalin

lagun minak dira txiki-txikitatik. batzeko asmotan. hori. ABIAN 6

111

7

8

KONTROL-PROBA

8 Idatzi ll, l, ñ ala n hitzak osatzeko. • bi

ar

• bi

etea oa

• arroi

a

• irri

• sorgi

a

• bonbi

• gerri

a

• abarkagi

•

abardura

• arrai

1 Osatu esaldiak ondoko hitzak erabilita • gaizki

ea

• zigi

•

ir

• I

ir-

• maki

a ea

a

atu

ua

kanpo zehar gabe ordez esker

aki

• ko

aka

• Gaur arratsaldean

ua

• Itziar gelatik

• ga

eta

• soi

• bai

uontzia

• ra

ya

helduko omen zaigu gonbidapen-gutuna. utzi du gaur irakasleak, berandu etorri baita. , erraz gainditu dugu matematika-proba.

• Zure laguntzari

Anton izan dugu gaur sukaldari txokoan.

• Amaiaren

• Mahatsondoz betetako lur-eremua: • Haragia saltzen duten denda:

2 Erantsi -(r)en edo -(r)i postposizioen aurreko hitzei.

• Euri asko egiten duen garaia edo denbora:

• Ezagutzen al duzu emakume hori? Zu

• Pagoz betetako lur-eremua:

• Gu talde gorri

• Oiloak eta etxeko hegaztiak gordetzeko tokia:

• Uste dut zure beroki

• Zoaz Goiko Kaleko •

.

• Hau eguraldi eskasa, ezingo gara kalera joan euritakorik

9 Idatzi definizioei dagozkien hitzak, -ti/-di, -tegi/-degi eta -te atzizkiak erabiliz.

• Aita

hartara saltxitxak erostera.

• Komiki

horretako mahatsarekin etxerako ardoa egiten zuen aitonak.

•

handiak izango omen ditugu aurtengo udazkenean.

•

hartan etzan eta siesta ederra egin zuen pago artean!

begira dago.

alde egon ginen atzoko txapelketan. azpian utzi dudala nirea.

ikaragarri gustatzen zaio zinema

buruz hitz egitea.

truke tenis-erraketa eman dit Oierrek.

• Katakumea kaxa bat

• Baserriko atzeko aldean oiloz beteriko oilategi txiki bat du izebak.

barruan ekarri dute.

3 Aukeratu aditz laguntzaile egokia. • Mikelek ni eskolara eraman nazake/dezaket lanerako bidean. • Aitonak gu zain gaitzake/gaitzakete gurasoak lanean daudenean.

10 Irakurri adi eta osatu kexa-gutuna.

• Zuek, ondo ezkutatu! Nik hemendik ikus gaitzakete/zaitzaketet. • Nik ezin nazakezu/zaitzaket zu gehiago maite, ezinezkoa da.

ETA GURE MAHAIAK ETA AULKIAK, NOIZKO?

• Ez dugu orrazirik...Beraz, guk zu ezin zaitzakegu/zaitzaketegu orraztu.

4 Bete testuko hutsuneak ahalerarekin.

Jakin dakizunez, azken urteotan berrikuntza handiak egin dituzte gure eskolan, teknologia berriak erabilgarri egiteko. Gela guztietan jarri dizkigute arbel-digitalak, ariketak elkarlanean egiteko eta bideoak, dokumentalak, azalpenak etab. ikusteko; ikasle bakoitzari ordenagailu bat utzi digute IKTak egoki erabiltzen ikasteko; ordenagailu gela ere badaukagu… Kontua da berrikuntzen bide honetan ez dutela gure aspaldiko eskaera bat kontuan hartu: geletako mahai eta aulki zahar eta deserosoak aldatzea.

ditzaket

zaitezkete

dezakegu

dezakezu

• Zuek gure etxean gera • Oso urduri gaude, ezin

• Haiek ibilbidearen planoa irudika • Nik opilak egin


zaitezkete

dezakete

. geldirik egon. . eta zuk pastela egin

• Zuek ere antzezlana ikustera etor ABIAN 6

gaitezke

nahi baduzue.

• Guk bihar gurasoen autoa ekar

112

Kontrol-proba


.

, ez da sarrerarik behar. ABIAN 6

113

8

KONTROL-PROBA

KONTROL-PROBA

5 Osatu esaldiak adibidean bezala.

8

9 Aukeratu hitz zuzena.

• Nik zuri ingelesez hitz egiten irakats diezazuket.

• onkoi / onbera

• etxekoi / etxebera

•

erosketak gordetzen lagun diezagukezu.

• aurrerakoi / aurrerabera

• hunkikoi / hunkibera

•

euritakoa eska diezaiokezue, euria ari du eta.

• atzerakoi / atzerabera

• minkoi / minbera

•

matematikako apunteak utz diezazkiokegu.

10 Osatu albistea ondoko datuez lagunduta. 6 Idatzi definizioei dagozkien hitzak, -kor atzizkia erantsita. • Erraz kutsatzen dena, kutsagarria:

• Erraz hausten dena, hausteko joera duena:

• Irauteko joera duena, luze irauten duena:

• Iritziz, asmoz eta abarrez aldatzeko joera duena:

1. Anaiarekin joan zen ehizan.

5. Poliziak lurrez eta airez bilatu.

2. Laverton hiritik 170 Km-ra.

6. Kanpadendatik 15 km-ra aukitu.

3. Reginald George Foggerdy galdu.

7. Deshidrataturik, zentzua galduta.

4. Anaiak poliziari deitu.

8. 6 egun zuhaitz baten azpian, inurriak jaten.

62 urteko Reginald George Foggerdy australiarrak 6 egun eman ditu urik gabe eta galduta Australia mendebaldeko basamortu batean, inurri hutsak janez.

7 Jarri h letra behar den tokian. • Or aurrean daukazun leiatila orretan utzi dezakezu.

• Orko elikoptero orrek odeien artean iria zearkatu du gaur.

• Aur txiki orrek ool zaar ori miiaz ukitu du; iguingarria benetan!

8 Eman zenbakiz batuketa hauek.

• 130 + 3 = 133:

• 24 + 361 = 385:

• 512 + 31 = 543:

Ehiztariak polizia-gizonei azaldu zienez, sei egunez ez zuen urik edan.

• 676 + 76 = 752:

114

ABIAN 6



ABIAN 6

115

2

Hiruhilekoaren ebaluazioa

HIRUHILEKOAREN EBALUAZIOA

1 Bete hutsuneak, emandako aditzak erabiliz.


diezaguke gaitezke diezaiokezue nazakezue gaitzake

• Eider, dei egin

.

• Kaixo! Jon Andoni dut izena, baina Jonan dei

lagun! Berak bakarrik ebatzi behar du asmakizuna!

• Aizue, ezin

eskolara.

• Aitak gidabaimena atera berri du. Orain, autoz eraman

nahi izanez gero.

• Gaur oso lanpetuta nago, baina bihar gera • Naroak orrazkera moderno horiek egiten irakats

; abila da benetan!

• Ogi txigortua gurinarekin ala marmeladarekin nahi dugun

galdetu digu amonak.

dugunik adierazi du pilotariak.

• Finalerdietara sailkatzea ezuste polita izan

dela

denik

• Elurra hasi zuenez, aterpera

itzultzea

aholkatu ziguten mendizaleek. itzultzeko

• Aitzolek esan du ez

den

, zortziak pasatxo dira eta.

denik

• Garbi

i ga

ai ho

ek, nire ko

• Iratzarga

ek ezin hobeto uzta atak, pira

imi

tzen ditu

orren po

oka

iezadazu

iezadazue

• Idazkariak zuen izen-abizenak eskatu dizkit; idatz

iezazkidazue

iezaiozu

iezazkiozu

ospitalera ahalik eta azkarren; nire emazteak urak bota ditu!

• Eraman iezazkiguzu

gaitzazu

iezaiozu

zaitezte

ozen aitona-amonei, ez dute ondo entzuten eta.

• Aimar, irakur

orri honetan.

iezaiezu

itzazu

6 Berridatzi esaldiak parentesi artekoa erabiliz. • Hostoak bildu ditugu basoan. Hostoak agertokia apaintzeko erabiliko ditugu. (-(r)iko)

• Barazkiak hozkailutik kanpo utzi dituzue. Barazkiak usteldu egin dira. (-n)

ock eta

eggae doinuak. (r eta rr)

ak eta ga

ontzian. (ñ eta in)

ukada bat txokolate eta Ma

etak. (ll eta il)

ipiaren jaki gogokoena on

• Poemak irakurri genituen. Poemak neronek asmatuak ziren. (-(r)iko)

abiako

o-tortilla da. (tt eta dd)

7 Aukeratu zuzena esaldi bakoitzean. • Itziar ekonomiaz/ekonomian aditua da; berak lagun zaitzake, ziur asko. • Anderretik/Anderrengandik ikasi dut sukaldaritzari buruz dakidan guztia.

4 Aukeratu hitz zuzena.

116

iezazkidazu

• Paulek jertsea galdu zuen. Jertsea eskolako liburutegian agertu da. (-tako)

oak ditu egongelako arra

uak jo orduko prest neukan gosaria: kat

gozotegian erositako esnezko op • Osaba Bi

a

egia: zenbat hegaluze arrantzatu dituzue?

• Aizue, esan

iezaguzu

3 Osatu esaldiak parentesi arteko letrak erabiliz. • Musika

gatzaizu

duenik

• Ez dut uste denda zabalik egongo

iritsi bezain laster, mesedez.

• Markelek bertsoak idatzi ditu. Bertsoak oso hunkigarriak dira. (-n)

gogoratzen sarrerak non gorde zituen.

duela

gatzaizkizu

2 Aukeratu eta osatu perpausak.

• izaera / izakera

• herrikoi /herribera

• Beherantz/beheraino joaten ikusi ditugu; porturantz/porturaino iritsi nahi zutela esan digute.

• erredegi / erretegi

• hasikera / hasiera

• Gogoratzen al zara Amaiaz/Amaiarekin? Orain Norvegian bizi omen da!

• jendekada / jendetza

• harizti / harizdi

• Ez dago eskubiderik! Zuzendariarenera/Zuzendariarengana joango naiz oraintxe bertan!

ABIAN 6

2



ABIAN 6

117

2

HIRUHILEKOAREN EBALUAZIOA

8 Erantsi deklinabide-kasuak hitzei behar denetan, esaldiak osatzeko. • Mekanikari • Larunbat • Lore-sorta

segituan aldatu dizkigute hondatutako gurpila akrobazia-ikastaroa izaten dut, bederatzi

hamabi

bana erosi diet ebakuntza egin zidaten lau mediku

• Gaur, lehengusu • Taldekide

.

gure etxe

egingo du lo; bihar, berriz, ni

guztiok konfiantza osoa dugu gure atezain

. . joango naiz izeba

.

; ziur penaltia geldituko duela!

9 Erantsi -kada, -eria, -kera eta -keta atzizkiak hitz hauei. Ondoren, bete esaldietako hutsuneak. tresna

baso

gorputz

ikasi

• Ballet dantzariek

lerdenak izan ohi dituzte. bat olio goiko Mireni; erostea ahaztu zait eta!

• Peru, eska iezaiozu • Platerak, edalontziak eta gainerako •

guztia erosi behar izan dugu.

- bekak eta laguntzak eskatzeko epea ostiral honetan amaituko da.

10 Ordenatu ondoko kronika. Ondoren, asmatu izenburua. Lehenik, 200ekoari bi jasoaldi eman zizkion, eta ongi emandakoak, gainera. Arratsalde hura oso bestelakoa izango zela igartzen zen giroan. Jende asko batu zen atzo Leitzan Inaxio Perurenaren ahalegina ikusteko asmoz. Denek nahi zuten ikusi Iñaki Perurena handiaren semea marka hausten, eta pilotalekuko harmailak bete egin ziren.

Perurena oso urduri zegoen atzo, eta plazara agertu bezain azkar nabaritu zitzaion. 300 kiloko harri errektangularra jasotzen saiatzen zen hirugarren saiakera zen, eta horrek nolabaiteko ikara eragin dezake, zalantzarik gabe.

Ondoren, 300 kilokoa jaso zuenean, ikusleak erotu egin ziren, eta 10 minutu luzeko txalo-zaparrada eskaini zioten Leitzako harri-jasotzaileari. KRONIKAREN IZENBURUA:

118

ABIAN 6


Lorpen-adierazleak, erantzunak eta kalifikazio-erregistroa

Lehen Hezkuntzako Euskara eta Literatura irakasgaiaren ebaluazio-irizpideak lehen ziklorako 1. Ea gai den harreman interpertsonaletan, hedabideetan eta hezkuntzan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko euskarri eta genero desberdinetako ahozko testuak ulertzeko (ikaslearen bizipenetatik gertuen daudenak, batik bat), eta horretan, ea igartzen dion testuen zentzu orokorrari, ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak ondo bereiziz eta kasuan-kasuan lortu beharreko helburuak erdiesteko informazio pertinentea hautatuz. 2. Ea gai den harreman interpertsonaletan, hedabideetan eta hezkuntzan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko euskarri eta genero desberdinetako idatzizko testuak ulertzeko (ikaslearen bizipenetatik gertuen daudenak, batik bat), eta horretan, ea igartzen dion testuen zentzu orokorrari, ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak ondo bereiziz eta kasuan-kasuan lortu beharreko helburuak erdiesteko informazio pertinentea hautatuz.

10. Ea gai den bere inguruan hitz egiten diren hizkuntzak identifikatzeko eta balioesteko. 11. Ea badakien zein den bere ikasgelako, eskolako eta etxe inguruko errealitate linguistikoa, eta ea balioesten duen errealitate linguistiko hori. 12. Ea ari den ohitura eta jokabide linguistiko asertibo eta enpatikoak hartzen, eta ea eskolan euskaraz hitz egitearen aldeko jarrerarik baduen. 13. Ea, informazioa bilatzeko, hautatzeko, kudeatzeko eta komunikatzeko prozesuan, gai den norbaiten laguntzarekin informazioaren teknologiak erabiltzeko, eskolan egunero sortzen zaizkion premiei aurre egiteko. 14. Ea gai den bere ikaskuntza linguistikoaz gogoeta egiteko, eta horretan, ea baduen konfiantzarik bere ikaskuntza-gaitasunean, horrela bere burua erregulatzen ikasteko.

3. Ea gai den norbaiten laguntzarekin harreman interpertsonaletan, hedabideetan, hezkuntzan eta literaturan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko euskarri eta genero desberdinetako ahozko testu soil-soilak sortzeko, eta horretan, ea txukun eta egoki erabiltzen dituen bai ikusentzunezko teknologia berriak nahiz IKTak eta bai hitzezko nahiz hitzik gabeko baliabideak. 4. Ea parte hartzen duen eguneroko egoera interaktiboetan, eta horretan, ea errespetatzen dituen komunikazio-trukearen oinarrizko arauak. 5. Ea gai den norbaiten laguntzarekin harreman interpertsonaletan, hedabideetan, hezkuntzan eta literaturan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko idatzizko testu soil-soilak paperean nahiz euskarri digitalean sortzeko 6. Ea gai den testu, enuntziatu eta hitzak elkarrekin alderatu eta transformatu, eta hizkuntzasistemari eta hizkuntzaren erabilera-arauei buruz gogoeta egiteko, eta ea gero badarabiltzan ezaguera horiek ulermen-arazoak konpontzeko eta testualizazio- eta berrikusketa-prozesuak hobetzeko. 7. Ea baduen zikloan zehar landutako oinarrizko terminologia linguistikoaren berri, eta ea terminologia hori badarabilen testuak ulertzearekin eta sortzearekin lotutako hizkuntzaren erabilerari buruzko jardueretan. 8. Ea baduen irakurtzeko ohiturarik, eta ea literatura hartzen duen gozamen-iturritzat eta mundua ezagutzeko bidetzat. 9. Ea gai den bai haur-literatura klasikoko eta bai gaur egungo haur-literaturako testuak ulertzeko eta erreproduzitzeko, eta horretan, ea badarabiltzan ahozko nahiz idatzizko literaturari eta konbentzio literario espezifikoei buruzko bere ezaguerak.

122

ABIAN 6



ABIAN 6

123

5. kontrol-proba

8. • Adiskidetasun istorioak kontatzen dizkigu idazleak liburu honetan.

LORPEN-ADIERAZLEAK

• Hori narraskeria ikaragarria da! Zikinak, halakoak!

• Gaurko margolaritza saioan erretratuak egingo ditugu. • Entzumen bikaina daukate izurdeek.

Ariketak

Nor eta nork kasuak deklinatzen daki.

1

Nor, nork eta nori kasuen markak egoki erabiltzen ditu.

2

Badaki baiezko eta ezezko perpaus osagarriak sortzen.

3

Testuinguruaz lagunduta, badaki perpaus osagarriak osatzen.

4

Testuinguruaz lagunduta, badaki perpaus osagarriak osatzen.

5

Estilo zuzenean idatzitako esaldiak zehar-estiloan berridazteko gai da.

6

9. • Katilukada bat txokolate gustura hartuko nuke oraintxe bertan.

-a itsatsia duten hitzak bereizten ditu.

7

-a itsatsia daramaten atzizkiak zein diren daki.

8

-tsa eta -kada atzizkiak eta haien esanahia ezagutzen ditu.

9

Kronikaren atalak ezagutzen ditu eta badaki kronika bat antolatzen.

10

• Gure sukaldaria.

• Parkeko usoak.

• Zenbait ume.

• Aitonak.

•L agunek.

2. • Irakasleak dantza-taldean izena emateko eskatu die zenbait mutili.

• Gelako ordenagailua ez dabilela esan digu zuzendariak. • Ateari zerbait gertatu zaio, gurasoek ezin dute ireki eta.

• Auzokideei hainbat jostailu oparitu dizkiete auzoko umeek.

• Suhiltzaileek zuhaitzetik jaisten lagundu diote haurrari.

3. • Aitak aipatu du Gaizka ez dela asteburuan etxean egongo.

•Z uk ez diozu kontatu iazko oporrak non pasatu zenituen.

• Nik ez dakit nesken komunak non dauden.

• Bihar goizean ere etorri behar dugula jakin nahi dugu.

5. • Ez dut uste perretxikotan joanda, aitak saskia hutsik ekarriko duenik.

•A zkar-azkar arropak eranzteko eta lehenbailehen dutxan sartzeko agindu digu aitak.

• Lapurtutako guztia bihar bertan itzuliko duela agindu du lapurrak.

• Bihar ala etzi helduko diren jakin nahiko genuke, dena prest izateko!

•F ilmeko aktore nagusia estreinaldian egongo dela kontatzen du aldizkariak.

6. • Bihar lehengusuen etxean egingo duela lo kontatu dio Markelek Juneri.

• Haizeak zenbat puxika eraman dizkion galdetu dio Julenek Anderri.

• Guk ez dugu uste irakasleak azterketa jarriko digunik.

• Narratzaileak kontatu du Euskal Herriko kobazuloetan hainbat sorgin bizi zirela.

•B idaiak zenbat ordu iraungo duen galdetu dio neskatoak gidariari.

• Autobus-gidariak azaldu digu astelehenean autobusa egongo dela.

• Bi autok elkar jo dutela irakurri dugu egunkarian.

• Bihar nire urtebetetze eguna izango dela gogoratu diet lagunei.

4. • Lierrek esan digu bihar ez dela futbol partida ikustera joango.

124

• Amonak betaurrekoak bilatzeko eskatu dio bilobari.

ABIAN 6

• Mailukada izugarriak ematen zizkion errementariak burdinari.

• Adi! Sasitza horretan hanka sartuz gero….

• Kostaldeko landaretza babesteko neurriak hartuko ditu foru aldundiak.

10. Ume soldadu izatetik «trail running» izar bihurtzeraino

Erantzunak 1. • Hainbat ikaslek.

Arroz zakuen pisuak gogortutako gorputzak eta zailtasunez beteriko bizitzak sendotutako buruak osatzen dute Mira Rai gaztearen gaitasun berezia; izan ere, 14 urterekin umesoldadua izana zen.

Mira Rai ez argirik ez urik gabeko buztinezko etxe batean hazi zen. Oinez joan behar izaten zuen egunero ur bila. Goizaldeko lauretan hasi eta iluntzeko zazpiak arte, 28 kiloko arroz zakuak zamatzen zituen bizkarrean. Kasualitate hutsa izan zen. Halako batean, duela bi urte, Mira bere korritzeko gaitasunaz jabetu zen. Lasterketa batean izena eman eta irabazi egin zuen. Handik aurrera, trail running-aren izar bihurtu da eta Nepalgo emakume askoren eredu ere bai.

7. gauza; astakeria; heriotza; anaia; neskatila; burdina; asmakuntza; aitona; balea; hizkera; ostikada; azterketa; gramatika; eskola.



ABIAN 6

125

6. kontrol-proba

azeri bat gurutzatu zitzaigun, halakorik! Hori ezustekoa! Ordura artekoa ikusita, elkartu eta zera erabaki genuen: etxera bueltatzea!

LORPEN-ADIERAZLEAK

Ariketak

8. • Orrazkera.

Hitzak deklinatzean, singularra, plurala eta mugagabea bereizten ditu.

1

• Janzkera.

Leku-denborazko deklinabide-marka egokiak txertatzen daki.

2

Non eta Norenean kasuen markak erabiltzen badaki.

3

• Hizkera.

Deklinabide-kasuak testuinguruaren arabera txertatzen ditu.

4

• Izaera.

-tako, -(r)iko eta -(e)n markak erabiliz perpaus erlatiboak sortzen daki.

5

Testuinguruak lagunduta, egoki osatzen ditu perpaus erlatiboak.

6

Egoki erabiltzen ditu r eta rr.

7

-kera atzizkiarekin hitz eratorriak sortzen ditu.

8

-keta atzizkiarekin hitz eratorriak sortzen ditu.

9

3. hutsunea: Zuzendaria

Fitxa teknikoaren ezaugarriak ezagutzen ditu eta fitxa tekniko bat osatzeko gai da.

10

4. hutsunea: Generoa

9. aldaketa; hilketa; apainketa; arnasketa; zatiketa; banaketa; biderketa; zuriketa. 10. 1. hutsunea: Urtea 2. hutsunea: Herrialdea

5. hutsunea: Laburpena

Erantzunak

6. hutsunea: Erantzun librea.

1. • Alboko herritik etorri ziren sutea itzaltzen laguntzera.

•G urasoengandik datorkigu onddotarako zaletasuna.

• Inguruko herrietatik etorri ziren sutea itzaltzen laguntzera.

• I nork ez zionez ezer azaltzen, Aitorrek udaletxera jo du zuzenean.

• Hainbat herritatik etorri ziren sutea itzaltzen laguntzera.

5. • A urrekoan erositako oinetakoak txiki ditut jada.

•Z enbait etxetan altzari zahar eta baliotsuak aurkitu dituzte.

• Irakasleak eman digun azalpena ez dugu ondo ulertu.

•G ure amonaren etxean altzari zahar eta baliotsuak aurkitu dituzte.

• Hondartzan agerturiko izurdea galduta omen zegoen.

• Auzoko etxeetan altzari zahar eta baliotsuak aurkitu dituzte.

•B ihar ala etzi helduko diren jakin nahiko genuke, dena prest izateko!

2. • A stearteetan eta ostegunetan dantza ikastarora joaten gara lagunok.

• Oparituko diguten txakurra Txuri deituko da.

• Pilotalekuan ala kiroldegian egingo dugu entrenamendua?

6. • Menorcan erositako zapatak inoiz izan ditudan zapatarik erosoenak dira.

• Hurrengo mendi irteeran Debatik Markinara joango gara oinez.

• Lagunari eskatu diozun pelikula geuk ere bageneukan etxean!

• Mendizaleek ez dute tontorrera heltzea lortu.

3. • A mak auzokoarenera bidali nau gatz apur bat eskatzera.

• Atzo goizean ate joka etorri zen gizona ez zuen inork ezagutzen.

• Non ote daude nire eskularruak? Badakit! Gurasoenean utzi ditut!

•A urrekoan agurtu zenuena ez zen gure aita, erratu ezin zinen!

•E z arduratu, beharrezko gauza guztiak anaiarenetik hartuko ditut.

• Bihar nire urtebetetze eguna izango dela gogoratu diet lagunei.

• Amarenean utziko du banatzaileak Internetez erositako kamiseta.

4. • Bihar goizean, goizeko hamarretan, sendagilearengana joan behar dut.

126

ABIAN 6

7. Rock kontzertu baterantz gindoazela, hamaikatxo gertaera izan genituen! Autoan sartu bezain laster, rally bat aurkitu genuen aurrez aurre eta luzaroan itxaron behar izan genuen bide bazterrean. Bideari ekin eta



ABIAN 6

127

7. kontrol-proba LORPEN-ADIERAZLEAK

Ariketak

• Nafarroa aldera joan dira zenbait onddobeltz batzeko asmotan.

• Handiuste ikaragarriz ibiltzen da jauntto hori.

Norekin eta norentzat kasuak deklinatzen daki.

1

Zerez eta zertaz kasuak bereizten eta erabiltzen daki.

2

Zerez kasuaz osatutako esapideak eta haien esanahia ezagutzen ditu.

3

-ko marka erabiliz izenlagunak sortzeko gai da.

4

8. billar; arroila; sorgina; gerrilla; ñabardura; billetea; irriñoa; bonbilla; abarkagilea; arraina; gaizkilea; ñir-ñir; makillatu; gaileta; bainuontzia; zigilua; Iñaki; koñaka; soinua; rallya.

Aginterako aditz perifrastikoak eta trinkoak bereizten ditu eta egoki erabiltzen ditu.

5

9. • Mahatsondoz betetako lur-eremua: mahasti.

Testuinguruaz lagunduta, laguntzaile egokiak aukeratzen ditu aginterako perpausak sortzeko.

6

tt eta dd kontsonante bikoitza daramaten hitzak eta haien esanahia ezagutzen du.

7

• Haragia saltzen duten denda: harategi.

Badaki ll, il, ñ eta in erabiltzen.

8

-ti/-di, -tegi/-degi eta -te atzizkien esanahia ulertzen du eta egoki erabiltzen ditu.

9

• Euri asko egiten duen garaia edo denbora: eurite.

Kexa-gutunaren atalak ezagutzen ditu eta badaki kexa-gutun bat osatzen.

10

• Pagoz betetako lur-eremua: pagadi

• Oiloak eta etxeko hegaztiak gordetzeko tokia: oilategi.

• Zoaz Goiko Kaleko harategi hartara saltxitxak erostera.

• Mahasti horretako mahatsarekin etxerako ardoa egiten zuen aitonak.

• Baserriko atzeko aldean oiloz beteriko oilategi txiki bat du izebak.

• Eurite handiak izango omen ditugu aurtengo udazkenean.

• Pagadi hartan etzan eta siesta ederra egin zuen pago artean!

Erantzunak 1. • Zenbait ikaskiderekin batera Amsterdamera joango da Josu, ikasketa bidaian.

• Bere alboan esertzen den ikaskidearekin ikasiko du Josebak ingelesa.

• Lagunentzako pastela hozkailuan dago.

• Ez zen bat bera ere falta! Klaseko ikaskideekin ospatu zuen ikasturte bukaera.

•E gurrezko hezia gorriz margotu nahi du aitak.

• Limoizko izozkia gozoena da, dudarik gabe!

• Sei zenbakidun jokalariarentzat izan dira laudorio guztiak.

• Oso pozik daude denak! Taldeko jokalarientzat ezustekoa izan da txapelketa irabaztea.

• Zenbait jokalarirentzat gogorra izan da aulkian geratzea.

2. • Zerez margotu duzu koadro hori? Akuarelaz margotu dut.

•L ander eta Gorka eskuz esku aritu dira antzerkia prestatzen, laguntzarik gabe.

4. • A naiarekiko jarrera hobetu behar dut.

5. • Zatoz hona oraintxe bertan!

• Batu lurrera bota dituzun paper guztiak!

• J oan zaitez pikutara, nazkante hori!

• Eraman klarionak irakasleari, Aitzol.

• Egon zaitezte geldi, argazkia mugituta aterako da bestela!

6. • A ita, hurbil iezaguzu tren geltokira, berandu gabiltza!

• Zertaz jardun duzue gaurko bileran? Kaleetako zikinkeriaz jardun dugu.

• Leire, ekar iezazkidazu sukaldean dauden tomateak.

• Zerez joaten zara eskolara? Bizikletaz joaten naiz.

• Aizue, utz ezazue azterketa mahai gainean, denbora agortu da.

• Zertaz hitz egin du Gobernuko presidenteak? Krisiaz hitz egin du.

•M artxel, eraman iezaiozu garajeko giltza osabari, autoa atera behar du eta!

• Mikel, mezu bat idatzi dizugu; erantzun iezaguzu lehenbailehen, mesedez.

3. • Epaimahaiak aho batez erabaki du aurtengo saria Maren Apeztegiak irabazi duela.

7. • Gaur Asier ez da lanera etorri, pattal samar omen dago.

• Lau zenbakidun atzelariak orpoz orpo jarraitu dio aurrelariari partida osoan.

•Z aldiak beldurra eman zionez pottoka txikian ibili zen Lourdes.

• Leirek kirol-dendan begiz jo zituen zapatilak amonak oparitu zizkion.

•M addalen eta Kattalin lagun minak dira txiki-txikitatik.

128

ABIAN 6

10. Erantzun librea.



ABIAN 6

129

8. kontrol-proba LORPEN-ADIERAZLEAK

• Horko helikoptero horrek hodeien artean hiria zeharkatu du gaur.

• Haur txiki horrek ohol zahar hori mihiaz ukitu du; higuingarria benetan!

Ariketak

Postposizioen esanahia ezagutzen du eta esaldietan txertatzen daki.

1

Postposizioak bereizten eta erabiltzen daki.

2

8. • Ehun eta hogeita hamar gehi hiru, berdin ehun eta hogeita hamahiru.

Egoki aukeratzen ditu aditz laguntzaileak, ahalerazko perpausak osatzeko.

3

Testuinguruaz lagunduta, badaki ahalera erabiltzen.

4

• Hogeita lau gehi hirurehun eta hirurogeita bat, berdin hirurehun eta laurogeita bost.

Ahalerako aditz laguntzaileak zein pertsonari dagozkion daki.

5

-kor atzizkia erabiliz izenondoak sortzeko gai da.

6

• Bostehun eta hamabi gehi hogeita hamaika, berdin bostehun eta berrogeita hiru.

Egoki erabiltzen du h letra.

7

Egoki idazten ditu h daramaten zenbakiak.

8

-koi eta -bera atzizkiak erabiltzen daki.

9

• Seiehun eta hirurogeita hamasei gehi hirurogeita hamasei, berdin zazpiehun eta berrogeita hamabi.

Albistearen atalak ezagutzen ditu eta badaki albiste bat osatzen.

10

Erantzunak 1. • Gaur arratsaldean zehar helduko omen zaigu gonbidapen-gutuna.

•N ik ezin zaitzaket zu gehiago maite, ezinezkoa da. • Ez dugu orrazirik... Beraz, guk zu ezin zaitzakegu orraztu.

• Itziar gelatik kanpo utzi du gaur irakasleak, berandu etorri baita.

• Zure laguntzari esker, erraz gainditu dugu matematika-proba.

4. • Zuek gure etxean gera zaitezkete nahi baduzue.

•H au eguraldi eskasa, ezingo gara kalera joan euritakorik gabe.

•G uk bihar gurasoen autoa ekar dezakegu.

• Amaiaren ordez Anton izan dugu gaur sukaldari txokoan.

• Oso urduri gaude, ezin gaitezke geldirik egon.

• Haiek ibilbidearen planoa irudika dezakete.

•N ik opilak egin ditzaket eta zuk pastela egin dezakezu.

• Zuek ere antzezlana ikustera etor zaitezkete, ez da sarrerarik behar.

2. • Ezagutzen al duzu emakume hori? Zuri begira dago.

• Gu talde gorriaren alde egon ginen atzoko txapelketan.

• Uste dut zure berokiaren azpian utzi dudala nirea.

•A itari ikaragarri gustatzen zaio zinemari buruz hitz egitea.

• Komikien truke tenis-erraketa eman dit Oierrek.

• Katakumea kaxa baten barruan ekarri dute.

3. • Mikelek ni eskolara eraman nazake lanerako bidean.

• Aitonak gu zain gaitzake gurasoak lanean daudenean.

• Zuek, ondo ezkutatu! Nik hemendik ikus zaitzaketet.

130

ABIAN 6

9. • onbera

• etxekoi

• aurrerakoi • hunkibera

• atzerakoi • minbera

10. Erantzun librea.

5. • Zuk guri

•Z uek hari

•G uk hari

6. • Erraz kutsatzen dena, kutsagarria: kutsakor.

• Erraz hausten dena, hausteko joera duena: hauskor.

• I rauteko joera duena, luze irauten duena: iraunkor.

• Iritziz, asmoz eta abarrez aldatzeko joera duena: aldakor.

7. • Hor aurrean daukazun leihatila horretan utzi dezakezu.



ABIAN 6

131

2. hiruhilekoaren ebaluazioa

LORPEN-ADIERAZLEAK

Ariketak

Testuinguruaz lagunduta, badaki ahalerazko perpausak osatzen.

1

Perpaus osagarriak egoki osatzen ditu.

2

Egoki idazten ditu r, rr, ñ, ll, tt eta dd daramaten hitzak.

3

Zenbait atzizki erabiliz, egoki sortzen ditu hitz eratorriak.

4

Testuinguruaz lagunduta, egoki aukeratzen ditu aginterazko perpausak osatzeko aditz laguntzaileak.

5

Bi perpaus lotuz, perpaus erlatiboak sortzeko gai da.

6

Deklinabide-kasuak bereizten daki eta egoki erabiltzen ditu kasu-markak.

7

Hitzak deklinatzean, singularra, plurala eta mugagabea bereizten ditu.

8

Zenbait atzizki erabiliz, hitz eratorriak sortzen daki. Badaki atzizki batzuek -a itsatsia dutela.

9

Kexa-gutun bat idazten badaki.

10

Erantzunak 1. • Kaixo! Jon Andoni dut izena, baina Jonan dei nazakezue. • Aizue, ezin diezaiokezue lagun! Berak bakarrik ebatzi behar du asmakizuna! •A itak gidabaimena atera berri du. Orain, autoz eraman gaitzake eskolara. • Gaur oso lanpetuta nago, baina bihar gera gaitezke nahi izanez gero.

•N aroak orrazkera moderno horiek egiten irakats diezaguke; abila da benetan!

2. • Ogi txigortua gurinarekin ala marmeladarekin nahi dugun galdetu digu amonak.

• Finalerdietara sailkatzea ezuste polita izan dela adierazi du pilotariak. • Elurra hasi zuenez, aterpera itzultzeko aholkatu ziguten mendizaleek.

•A itzolek esan du ez duela gogoratzen sarrerak non gorde zituen.

• Ez dut uste denda zabalik egongo denik, zortziak pasatxo dira eta.

3. • M usikari garai horrek ezin hobeto uztartzen ditu rock eta reggae doinuak.

• Garbiñek, nire koinatak, piraña ñimiñoak ditu egongelako arrainontzian.

• Iratzargailuak jo orduko prest neukan gosaria: katilukada bat txokolate eta

132

ABIAN 6

Mallabiako gozotegian erositako esnezko opilak eta gailetak.

• Osaba Bittorren pottoka ttipiaren jaki gogokoena onddo-tortilla da.

4. • izaera

7. • Itziar ekonomian aditua da; berak lagun zaitzake, ziur asko.

• Anderrengandik ikasi dut sukaldaritzari buruz dakidan guztia.

• Beherantz joaten ikusi ditugu; porturaino iritsi nahi zutela esan digute.

• Gogoratzen al zara Amaiaz? Orain Norvegian bizi omen da!

• Ez dago eskubiderik! Zuzendariarengana joango naiz oraintxe bertan!

• erretegi

• hasiera

• jendetza

• harizti

5. • Eider, dei egin iezaguzu iritsi bezain laster, mesedez.

•A izue, esan iezadazue egia: zenbat hegaluze arrantzatu dituzue?

• I dazkariak zuen izen-abizenak eskatu dizkit; idatz iezazkidazue orri honetan.

• Eraman gaitzazu ospitalera ahalik eta azkarren; nire emazteak urak bota ditu!

• Aimar, irakur iezaiezu ozen aitona-amonei, ez dute ondo entzuten eta.

6. • B asoan bilduriko hostoak agertokia apaintzeko erabiliko ditugu.

• Markelek idatzi dituen bertsoak oso hunkigarriak dira.

• Hozkailutik kanpo utzi dituzuen barazkiak usteldu egin dira.

• P aulek galdutako jertsea eskolako liburutegian agertu da.


nolabaiteko ikara eragin dezake, zalantzarik gabe.

Lehenik, 200ekoari bi jasoaldi eman zizkion, eta ongi emandakoak, gainera. Arratsalde hura oso bestelakoa izango zela igartzen zen giroan.

Ondoren, 300 kilokoa jaso zuenean, ikusleak erotu egin ziren, eta 10 minutu luzeko txalozaparrada eskaini zioten Leitzako harrijasotzaileari.

8. • Mekanikariek segituan aldatu dizkigute hondatutako gurpilak.

• Larunbatetan akrobazia-ikastaroa izaten dut, bederatzietatik hamabietara.

• Lore-sorta bana erosi diet ebakuntza egin zidaten lau medikuei.

• Gaur, lehengusuak gure etxean egingo du lo; bihar, berriz, ni joango naiz izebarenera.

• Taldekide guztiok konfiantza osoa dugu gure atezainarengan; ziur penaltia geldituko duela!

• herrikoi

• Irakurri genituen poemak neronek asmatuak ziren.

9. tresneria; gorpuzkera; basokada; ikasketa.

• Ballet dantzariek gorpuzkera lerdenak izan ohi dituzte.

• Peru, eska iezaiozu basokada bat olio goiko Mireni; erostea ahaztu zait eta!

• Platerak, edalontziak eta gainerako tresneria guztia erosi behar izan dugu.

• Ikasketa-bekak eta laguntzak eskatzeko epea ostiral honetan amaituko da.

10. Izenburua (erantzun librea). Adibidez: Perurenak 300ekoa jaso du azkenean!

Jende asko batu zen atzo Leitzan Inaxio Perurenaren ahalegina ikusteko asmoz. Denek nahi zuten ikusi Iñaki Perurena handiaren semea marka hausten, eta pilotalekuko harmailak bete egin ziren.

Perurena oso urduri zegoen atzo, eta plazara agertu bezain azkar nabaritu zitzaion. 300 kiloko harri errektangularra jasotzen saiatzen zen hirugarren saiakera zen, eta horrek


ABIAN 6

133

Kalifikazio-erregistroa Ikasleak

134

ABIAN 6

Ebaluazio jarraitua egiteko probak

1.

2.

3.

4.



5.

6.

unitatea unitatea


7.

8.

unitatea unitatea


9.

10.

11.

12.



3. hiruhilekoaren

Azken ebaluazioa

ebaluazioa

ABIAN 6

135

Lehen Hezkuntzako 6. mailarako Euskara Abian Edukien ebaluazioa koadernoa Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero. Edizioa: Josu Goikoetxea Gezuraga eta Ainhoa Basterretxea Llona. Irudiak: Fernando Pérez Velasco Testua: Saioa Larrauri Castresana, Nahia Larrauri Castresana eta Josu Goikoetxea Gezuraga. Arte-zuzendaritza: José Crespo González. Proiektu grafikoa: Estudio Pep Carrió. Proiektu-burua: Rosa Marín González. Irudien koordinazioa: Miren Pellejero Etxezarreta. Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda de la Calle. Garapen grafikoa: Raúl de Andrés González eta Jorge Gómez Tobar. Zuzendaritza teknikoa: Jorge Mira Fernández. Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Jesús Muela Ramiro. Prestaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Maitane Barrena Telleria.

ebaluaziorako baliabideak

Gaitasunen ebaluazioa Lan hau egile-eskubideei buruzko legeek babestuta dago eta Zubia-Santillanari dagokio haren jabetza intelektuala. Legezko erabiltzaileei ikasgelan erabiltzeko fotokopiak egitea bakarrik zaie zilegi. Debekatuta dago baimendutakoez bestera erabiltzea, batez ere merkataritza-helburuekin erabiltzen bada.

Aurkezpena

Gaitasunak HEZIBERRIn Ikasleek eguneroko bizitzako ohiko arazoei –ohikoak izanagatik ez dute zertan errazak izan– konponbidea emateko erabili behar dituen ahalmen multzo integratu bat (ezagutzak, estrategiak, trebetasunak, abileziak, motibazioak, jarrerak…) dira gaitasunak. Heziberrik, etengabeko ikaskuntzako oinarrizko gaitasun giltzarrien erreferentzia marko europarrean oinarrituta, ikasleek ibilbide akademikoa amaitutakoan bereganatu beharreko hamabi gaitasun zehazten ditu. Hauek dira gaitasunak: – Hizkuntza- eta literatura-komunikaziorako gaitasuna. – Matematikarako gaitasuna. – Zientziarako gaitasuna. – Teknologiarako gaitasuna. – Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. – Arterako gaitasuna. – Mugimendurako gaitasuna. – Hitzez, hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna. – Ikasten eta pentsatzen ikasteko gaitasuna. – Elkarbizitzarako gaitasuna. – Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna

Gaitasunen ebaluazioa egiteko baliabideak Egiten Jakin proiektuaren baitan ebaluaziorako hainbat baliabide daude, eta, horien artean, ikasleek hezkuntza-gaitasunak nola garatu eta eskuratu dituzten ebaluatzeko probak ere badaude. Gaitasunak ebaluatzeko probak edukiak ebaluatzeko proben osagarriak dira. Bai batzuek, bai besteek, prozesu kognitiboak eta ikaskuntzan izandako aurrerapenak ebaluatzen dituzte, baina edukiak ebaluatzeko proben ardatza arloaren beraren curriculuma da, eta gaitasunak ebaluatzeko probek berriz, arlo horiek hezkuntza-gaitasunak eskuratzen nola laguntzen duten aztertzen dute. Lehen Hezkuntzako bigarren mailan, baliabide hauek eskaintzen ditu gure proiektu editorialak: • G aitasunak ebaluatzeko probak. Ikasturte osoan zehar erabiltzeko bederatzi proba eskaintzen dira, ikasleek gaitasunak noraino bereganatu dituzten ikusteko. • Erantzunak. Probetan planteatzen diren jarduera guztien erantzunak ere badituzte. • M ailak. Proba bakoitzak lau lorpen-maila ditu, irakaslearentzat errazagoa izan dadin ikasleek egindako lana zuzendu eta baloratzea. • E rregistro-orriak. Proba bakoitzerako, puntuazioen erregistro orria dago, eta hartan, probaren balorazio kualitatiboa egiteko irizpideak ere badaude.

– Izaten ikasteko gaitasuna. Gaitasunak curriculumean sartzeak gaitasunak irakaskuntza-ikaskuntza prozesuan egiten diren ataza eta jarduera didaktikoetan ere txertatu beharra dakar, eta, beraz, estu-estu lotuta dago ikasleen ebaluazioarekin. Hori dela eta, ebaluazioirizpideek arlo bakoitzeko berezko helburuak eta edukiak kontuan hartzeaz gain, arlo horiek gaitasunak eskuratzen nola laguntzen duten ere aztertu behar dute.

138

139

PROBA

3

3

Eltxoak Malaysian

Izena

Data

2 Markatu zer testu mota irakurri duzun. Elkarrizketa bat bidaiari bati.

1 Irakurri testua ahoskera, intonazio eta erritmo egokiekin.

Malaysiari buruzko erreportaje bat.

Eltxoak Malaysian

Bidaiari baten egunerokoa.

Uztailaren 27ko egunerokoa Gauza bat ikasi dut Asia hegoaldean egiten ari naizen bidaia honetan: intsektuen boterea eta nagusitasuna errespetatu egin behar dira. Aitortu beharra dago: hemendik bidaiatzen duzunean, oinarrizko intuizioak ohartarazten dizu intsektuekin bizi beharko duzula, nahi eta nahi ez (Malaysian intsekturik aurkitzea espero ez baduzu, jakin al daiteke zure ustez non aurkituko dituzun?). Baina, espero badituzu ere, etsia hartzen baduzu ere, egunero ezustean harrapatuko zaituzte. Europan, intsektuak gauza txikitxo batzuk dira, mugitzen zarenean ikaratu eta ihes egiten dutenak, zeharka ikusten direnak, zurrumurru hutsa. Thailandian eta Malaysian, ordea, bertako jaun eta jabe dira intsektuak, eta zu arrotza zara… eta haiek badakite. Nire eskuaren tamainako tximeletak, bainugelara zoazenean interes handiz begiratzen dizuten kakalardoak, inurri ahalguztidun itzelak eta, batez ere, eltxoak. A, eltxoak. Logikaren arabera, eltxoek ihes egin beharko lukete uxatzen dituzunean. Izan ere, planetako animaliarik gorrotatuenak dira, eta ornodunen erdiak, topatzen dituenean, zapaldu egiten ditu. Bada, hori ez da Asia hegoaldean gertatzen. Hemen, eltxoek taldean egiten dute eraso, eta estrategia paramilitarrak erabiltzen dituzte beren erasoaldietan. Inolako abisurik gabe erortzen zaizkizu gainera, nahikoa odol xurgatzeko eta berehala desagertzeko helburuarekin, intsektizida aurkitzeko eta denak akabatzeko astirik izan ez dezazun. Ez dakit nola garatu dituzten gizakien kontrako hain taktika eraginkorrak eta zehatzak. Gainera, munduko alderdi honetan, biztanleriaren erdia budista da, eta nahiago luke odolustuta hil, eltxo bat akabatu baino; baina kontua da eltxoek badakitela gu nola tratatu, eta ez digutela batere beldurrik. Aitzitik, guk izan behar diegu beldurra. Eltxo talde bat zuregana doala ikusten baduzu, salto egin uretara. Ur azpia baino leku seguruagorik ez duzu aurkituko. Albert Casals. Mundua gurpilen gainean (moldatua)

140

ABIAN 6

Fotokopiatzeko materiala © 2015 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

3 Azaldu. Zure ustez, zertarako balio du bidaia-eguneroko batek?

4 Lotu esaldi-hasiera bakoitza dagokion amaierarekin.

Ornodunen erdiak •

• Asia hegoaldean zehar bidaiatzen ari da.

Budistek • • intsektuak jaun eta jabe dira. Thailandian eta Malaysian •

• ihes egiten dute, uxatzen badituzu.

Idazten duen pertsona •

• intsektuak zapaltzen ditu.

Europako eltxoek •

• ez lukete inoiz eltxorik hilko.

5 Idatzi hitz bakoitza bere definizioaren ondoan. nagusitasun – intuizio – arrotz – ahalguztidun – ornodun erasoaldi – paramilitar – akabatu – taktika

• Bertakoa ez dena, kanpokoa.

►

• Bizkarrezurra duen izaki biziduna, hala nola gizakiak.

►

• Etsaien lurraldean sartu, eraso egiteko.

►

• Operazio militarrak burutzeko arau- eta prozedura-multzoa.

►

• Besteak menderatzeko ahalmena.

►

• Gertatu ez den zerbaiti buruzko aurreikuspena.

►

• Oso diziplina zorrotza –armadaren antzekoa– duena.

►

• Pertsonak edo animaliak hil.

►

• Dena egiteko ahalmena duena.

►


ABIAN 6

141

3 6 Azaldu zer esaten duen egileak intsektu hauei buruz: Tximeletak Kakalardoak Inurriak Eltxoak

3 10 Berridatzi esaldiak parentasien artekoa erabiliz. • Euliak gogaikarriak dira; eltxoak gogaikarriagoak. (baino)

• Lorategian tximeleta bat ikusi dugu. Tximeletak kolore deigarriak zituen. (-tako)

• Intsektu hura arretaz aztertu eta gero, askatu egin zuen zientzialariak. (-takoan)

7 Testua irakurrita, zer esango luke egunerokoa idatzi duenak intsektuei buruz? Aukeratu zure ustez esaldirik egokiena eta argudiatu zeure hautua. Nahiago ditut intsektuak beste animaliak baino. Izugarri gogoko ditut eltxo maitagarriok.

11 Osatu testuko datuekin. • Testuaren izenburua ► • Liburuaren izenburua ►

Ez ditugu batere atsegin, baina Asian duten nagusitasuna harrigarria da.

• Liburuaren egilea

►

• Non dagoen girotuta ►

12 Inguratu istorioko kontatzailea. 8 Adierazi zeure gustuak gai hauei buruz. Sortu aurreko ariketako esaldien antzekoak. Kirolak Barazkiak Musika klasikoa Bideo-jokoak Komikiak

Ez dut batere atsegin…

Nahiago ditut…

Ekintzan parte hartzen ez duen pertsonaia bat.

Bidaiariaren lagun bat.

Liburuaren egilea: bidaiaria.

13 Idatzi istorioaren laburpena.

9 Adierazi data hauek letraz.

14 Bilatu Interneten A. Casalsi buruzko informazioa. Esan nor den eta zer egiten duen.

• 2013/12/10 ► • 2019/02/11 ► • 2023/05/31 ► • 1977/04/22 ► • 1512/09/25 ►

142

ABIAN 6



ABIAN 6

143

PROBA

4

4

Otso Urdin

Izena

Data

2 Markatu zer testu mota irakurri duzun.

1 Irakurri testua ahoskera, intonazio eta erritmo egokiekin.

Otso Urdin Otso Urdinek ez zekien zer pentsatu bere arrebaz. Noski, otsemetan ederrena zen. Ikustekoa, gainera, ehizarako zuen trebetasuna! Bat-batean, gelditu, muturra jaso, eta esaten zuen:

Otsoei buruzko erreportaje bat.

Otsoak protagonista dituen istorio bat.

Otseme baten biografia.

Otso bati egindako elkarrizketa bat.

3 Azaldu, zure hitzak erabiliz, nolakoa den Otso Urdinen arreba. Gaitasunak

–Hortxe! Satitsu bat! Eta leku zehatza seinalatzen zuen, hirurehun metro ingurura edo. Bizkarralde gorriko satitsu multzo bat topatzen zuten, eperrak bezain lodiak denak ere. –Nola antzeman diezu? –Usaimenari esker –hark erantzun. Baina, balentria hauen ondoan, gauzarik errazenetan huts egiten zuen. Adibidez: elur-orein zahar baten atzetik joan eta, bat-batean, eper baten ondoren joaten zitzaizkion begiak. Gora begiratzen zuen, estropezu egin, eta besteek lurrean erorita topatzen zuten, barrez lehertzen. –Zergatik hainbeste barre, Urrezko Pipita?

Gabeziak

4 Lotu hitz bakoitza bere definizioarekin. Haginkada Ulu Mutur

–Aspertu egiten naizelako. Aspertzearen aspertzeaz, Urrezko Pipitak zerbait berria ikusi nahi izan zuen. Gizakiak ikusi nahi zituen. Gau batean izan zen. Ehiztari talde batek ibar batean kanpatzen zuen, ezkutalekutik hiru bat ordura. Urrezko Pipita hurbildu egin zitzaien. Otso Urdin esnatu zenean, berehala igarri zion. Kanpamentura iritsi zenean, gizakiak sugarren argitara ikusi zituen, pozez jauzika. Lakirioan, Pipita zegoen, aireari haginka. Txakur erotuak jauzika zebiltzan sare azpian. «Soka mozten badut, sarea txakurren gainera erori eta ireki egingo da. Pipita haien aldean azkarragoa da, eta moldatu egingo da». Haginkada batez soka moztu eta ulu egin zuen: –Zoaz ihesi, Pipita!

Ezkutaleku Lakirio

Ugaztunetan, aurpegiaren zati irtena.

Norbait edo zerbait ezkutatzeko lekua.

Animaliak ehizatzeko tranpa.

Hozkada, ausikia.

Otsoen eta txakurren oihu luzea.

5 Markatu galdera bakoitzaren erantzun egokia. • Non gertatzen da istorioa?

Baso batean.

Zoo batean.

• Zer izen du Otso Urdinen arrebak?

Urrezko Ilargia.

Urrezko Pipita.

• Zer dira ibarrean dauden gizonak?

Ehiztariak.

Basozainak.

6 Azaldu otsoei buruz zer dakizun: nolakoak diren, zer jaten duten, non bizi diren…

–Ez! Ez zaitut bakarrik utziko! –Zoaz! Zain ezazu familia! Orduan, Otso Urdinek jauzi izugarria egiten ikusi zuen Urrezko Pipita, eta iluntasunean ezkutatzen. Daniel Pennac. Otsoaren begia (moldatua)

144

ABIAN 6



ABIAN 6

145

4 7 Aukeratu hitz egokiak eta bete hutsuneak.

10 Erantzun galdera hauei baieztatzeko eta ezeztatzeko esapideak erabiliz, adibidean bezala. Azaldu ahoz zeure erantzuna argudio sendoak erabiliz.

arazotan – usaimen – berria

• Lortuko al du Lentejuelak Otso Zuria ehiztariengandik askatzea? Jakina!

ganoragabea – neba-arrebak – aspertuta • Otso Urdin eta Urrezko Pipita • Urrezko Pipitak oso

• Oparituko al didazu zure musika-talde kutuna ikusteko duzun sarrera?

dira.

Baieztatzeko esapideak • Jakina • Bai, noski.

ona du. baita.

• Otso Urdin kezkatuta dago, Urrezko Pipita pixka bat • Urrezko Pipita

4

dago, eta zerbait

ikusi nahi du.

• Bai horixe.

• Irabaziko al du zure hiriko edo herriko kirol-taldeak txapelketa?

• Baita ere. Ezeztatzeko esapideak

sartzen da.

• Arrebaren erruz, Otso Urdin

8 Zure ustez, zein da neba-arrebetan zaharrena? Eman arrazoiak.

• Ezta pentsatu ere. • Ez horixe.

• Ondo pasatuko al duzu udalekuetan gurasoengandik hain urrun?

• Hori esatea ere! • Ezta ere.

11 Adierazi. Zeri dagozkio ondoko onomatopeiak? • Jendea hizketan:

9 Adierazi galde-erantzun hauek zehar-estiloa erabiliz, adibidean bezala. – Nola antzeman duzu arratoien arrastoa? –galdetu dio Otso Zuriak arrebari. – Usaimena erabiliz antzeman dut –erantzun dio arrebak Otso Zuriari.

• Otso Zuriak arrebari galdetu dio ea nola igarri duen arratoien arrastoa eta arrebak erantzun dio usaimena erabiliz antzeman duela. – Nori gustatzen zaio banillazko izozkia? –galdetu die sukaldariak. – Niri bai, baina Anderrek txokolatezkoa nahiago du. –erantzun dio Araitzek.

• Txerriaren hotsa: • Jendea eztulka: • Jendea barreka:

Kar-kar

Kurrin-kurrin

Bar-bar

Tuju-tuju

12 Idatzi istorioaren laburpena.

•

– Egin al dituzue etxerako lanak? –galdetu die irakasleak ikasleei. – Bai, egin ditugu. –erantzun diote guztiek. •

13 Imajinatu eta idatzi nola jarrai dezakeen istorioak. Ihes egingo al dute otsoek?

– Nork oparitu dizkizu irristailu horiek? –galdetu zidan Anek. – Osaba Txominek oparitu zizkidan –erantzun nion. •

146

ABIAN 6



ABIAN 6

147

Ebaluazio-irizpideak, lorpen-adierazleak eta erantzunak

Euskara eta Literatura ikasgaiaren Lehen Hezkuntzarako ebaluazio-irizpideak EUSKARA ETA LITERATURA 1. Ea gai den harreman interpertsonaletan, hedabideetan eta hezkuntzan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko euskarri eta genero desberdinetako ahozko testuak ulertzeko (ikaslearen bizipenetatik gertuen daudenak, batik bat), eta horretan, ea igartzen dion testuen zentzu orokorrari, ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak ondo bereiziz eta kasuankasuan lortu beharreko helburuak erdiesteko informazio pertinentea hautatuz. 2. Ea gai den harreman interpertsonaletan, hedabideetan eta hezkuntzan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko euskarri eta genero desberdinetako idatzizko testuak ulertzeko (ikaslearen bizipenetatik gertuen daudenak, batik bat), eta horretan, ea igartzen dion testuen zentzu orokorrari, ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak ondo bereiziz eta kasuankasuan lortu beharreko helburuak erdiesteko informazio pertinentea hautatuz. 3. Ea gai den norbaiten laguntzarekin harreman interpertsonaletan, hedabideetan, hezkuntzan eta literaturan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko euskarri eta genero desberdinetako ahozko testu soil-soilak sortzeko, eta horretan, ea txukun eta egoki erabiltzen dituen bai ikus-entzunezko teknologia berriak nahiz IKTak eta bai hitzezko nahiz hitzik gabeko baliabideak.

9. Ea gai den bai haur-literatura klasikoko eta bai gaur egungo haur-literaturako testuak ulertzeko eta erreproduzitzeko, eta horretan, ea badarabiltzan ahozko nahiz idatzizko literaturari eta konbentzio literario espezifikoei buruzko bere ezaguerak. 10. Ea gai den bere inguruan hitz egiten diren hizkuntzak identifikatzeko eta balioesteko. 11. Ea badakien zein den bere ikasgelako, eskolako eta etxe inguruko errealitate linguistikoa, eta ea balioesten duen errealitate linguistiko hori. 12. Ea ari den ohitura eta jokabide linguistiko asertibo eta enpatikoak hartzen, eta ea eskolan euskaraz hitz egitearen aldeko jarrerarik baduen. 13. Ea, informazioa bilatzeko, hautatzeko, kudeatzeko eta komunikatzeko prozesuan, gai den norbaiten laguntzarekin informazioaren teknologiak erabiltzeko, eskolan egunero sortzen zaizkion premiei aurre egiteko. 14. E a gai den bere ikaskuntza linguistikoaz gogoeta egiteko, eta horretan, ea baduen konfiantzarik bere ikaskuntza-gaitasunean, horrela bere burua erregulatzen ikasteko.

4. Ea parte hartzen duen eguneroko egoera interaktiboetan, eta horretan, ea errespetatzen dituen komunikazio-trukearen oinarrizko arauak. 5. E a gai den norbaiten laguntzarekin harreman interpertsonaletan, hedabideetan, hezkuntzan eta literaturan sarri-sarri agertu ohi direnen moduko idatzizko testu soil-soilak paperean nahiz euskarri digitalean sortzeko. 6. Ea gai den testu, enuntziatu eta hitzak elkarrekin alderatu eta transformatu, eta hizkuntza-sistemari eta hizkuntzaren erabilera-arauei buruz gogoeta egiteko, eta ea gero badarabiltzan ezaguera horiek ulermen-arazoak konpontzeko eta testualizazio- eta berrikusketa-prozesuak hobetzeko. 7. E a baduen zikloan zehar landutako oinarrizko terminologia linguistikoaren berri, eta ea terminologia hori badarabilen testuak ulertzearekin eta sortzearekin lotutako hizkuntzaren erabilerari buruzko jardueretan. 8. Ea baduen irakurtzeko ohiturarik, eta ea literatura hartzen duen gozamen-iturritzat eta mundua ezagutzeko bidetzat.

150

ABIAN 6

Fotokopiatzeko materiala © 2015 Zubia Editoriala S.L. / Santillana Educación, S.L.


ABIAN 6

151

3

3. proba. Eltxoak Malaysian Ebaluatzen diren gaitasunak

Ebaluazioirizpideak 2 2 5

IKASTEN ETA PENTSATZEN IKASTEKO GAITASUNA GIZARTERAKO ETA HERRITARTASUNERAKO GAITASUNA

Jarduera

Jarduera

1

Askotariko testuak interpretatzen eta ulertzen ditu.

1, 2, 4, 5, 6, 7, 11, 12

Idatzizko testu argiak sortzen ditu.

3, 6, 7, 8, 9, 10, 13, 14 2, 3, 11, 12

Testuko lexikoa ulertzen du.

5

Badaki gustuak adierazteko esamoldeak erabiltzen.

8

Gai da esaldiak berridazteko, emandako osagaiak erabiliz.

10

Badaki data letraz adierazten.

9

13

Informazioa bilatzen du Internet erabiliz.

14

9

Zientzia arloko testuak ulertzen ditu.

5

Zientzia hizpide duten testuak idazten ditu.

9

Idatzizko testu argiak sortzen ditu, bere iritzia eta gustuak azaltzeko.

8

Idatzizko testu argiak sortzen ditu, arrazoiketak azaltzeko.

3, 7

6

IZATEN IKASTEKO GAITASUNA

Askotariko testuak entzunez edo irakurriz gozatzen du.

Zenbait testu mota eta haien ezaugarriak (testuingurua, hizkera mota, helburua, narratzailea…) bereizten ditu.

HIZKUNTZAKOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA

ZIENTZIARAKO GAITASUNA

Lorpen-adierazleak

A. Ez da saiatu ere egin. B. Hutsegiteren bat egin du. C. Behar bezala egin du, nolabaiteko laguntzarekin. D. Behar bezala egin du, laguntzarik gabe.

Bidaiari baten egunerokoa.

A. Ez da saiatu ere egin. B. Ez du esaldi zuzena aukeratu. C. Behar bezala egin du, nolabaiteko laguntzarekin. D. Behar bezala egin du, laguntzarik gabe.

3

Erantzun eredua (E.E.): Bidaia-eguneroko batek gertaeren edo esperientzien erregistro bat izateko balio du, eta gogoeta egiteko ere bai. Gainera, oroigarri gisa ere balio du.

A. Ez da saiatu ere egin. B. Ez du jarduera osatu. C. Hutsegite bat edo bi egin ditu. D. Behar bezala egin du.

4

Europako eltxoek ihes egiten dute, uxatzen badituzu. / Thailandian eta Malaysian, intsektuak jaun eta jabe dira. / Idazten duen pertsona Asia hegoaldean zehar bidaiatzen ari da. / Budistek ez lukete inoiz eltxorik hilko. / Ornodunen erdiak intsektuak zapaltzen ditu.


5

• arrotz / • ornodun / • erasoaldi / • taktika / • nagusitasun / • intuizio / • paramilitar / • akabatu / • ahalguztidun


6

E.E.: Tximeletak: eskuaren tamainakoak dira. / Kakalardoak: interes handiz begiratzen dizute bainugelara zoazenean. / Inurriak: itzelak eta ahalguztidunak dira. / Eltxoak: ez dute ihes egiten; taldean egiten dute eraso.


Ez ditugu batere atsegin, baina Asian duten nagusitasuna harrigarria da.


Erantzun librea (EL).

A. Ez da saiatu ere egin. B. Ez du jarduera osatu. C. Behar bezala egin du, nolabaiteko laguntzarekin. D. Behar bezala egin du, laguntzarik gabe.

Bi mila eta hamahiruko abenduaren hamar / Bi mila eta hemeretziko otsailaren hamaika / Bi mila eta hogeita hiruko maiatzaren hogeita hamaika / Mila bederatziehun eta hirurogeita hamazazpiko apirilaren hogeita bi /Mila bostehun eta hamabiko irailaren hogeita bost


Eltxoak euliak baino gogaikarriagoak dira. Lorategian ikusitako tximeletak kolore deigarriak zituen.


1

2

6, 7, 10, 13

Testuen laburpenak idazten ditu.

9

Testuak ulertuz eta interpretatuz, beste gizarte eta kultura batzuk badirela jabetzen da eta onesten ditu.

1

5

Idatzizko testu argiak sortzen ditu, beste gizarte eta kultura batzuei buruzko informazioa azaltzeko.

14

13

7

8

9

10

Intsektu hura arretaz aztertutakoan askatu egin zuen zientzialariak.

152

ABIAN 6


Mailak

Intonazio eta hitz-jario egokiarekin eta puntuazioa errespetatuz irakurtzea.

1, 4, 5

5

Erantzunak


ABIAN 6

153

4. proba. Otso Urdin

3

Jarduera

11

Erantzunak

Mailak

Eltxoak Malaysian. / Mundua gurpilen gainean. / Albert Casals. / Asia hegoaldea.

12

13

14

Erantzun eredua (E.E.): Albert Casals idazle gazte katalan bat da. Ezin da ibili eta gurpildun aulkia erabiltzen du mugitzeko. Oso bidazalea da eta bidaia horietan bizitakoak kontatzen ditu bere liburuetan.

A maila: 1 puntu

B maila: 2 puntu

9 5


C maila: 3 puntu

D maila: 4 puntu

IKASTEN ETA PENTSATZEN IKASTEKO GAITASUNA EKIMENERAKO ETA EKINTZAILE-SENA GARATZEKO GAITASUNA

154

ABIAN 6


Literatura-testuak entzunez edo irakurriz gozatzen du. Literatura-testuak interpretatzen eta ulertzen ditu. Idatzizko testu argiak sortzen ditu.

Jarduera 1 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 12 3, 6, 8, 9, 12, 13 2

Testuko lexikoa ulertzen du.

4

Gai da esaldiak berridazteko, emandako osagaiak erabiliz.

9

Badaki baieztatzeko eta ezeztatzeko esamoldeak erabiltzen.

10

Badakizki zenbait onomatopeiaren esanahiak.

11

9

Zientzia hizpide duten testuak ulertzen ditu.

1

5

Zientzia hizpide duten testuak idazten ditu.

6

Testuen laburpenak idazten ditu.

12

6

ZIENTZIARAKO GAITASUNA

Lorpen-adierazleak

Zenbait testu mota eta haien ezaugarriak (testuingurua, hizkera mota, helburua, narratzailea…) bereizten ditu.

HIZKUNTZAKOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA


Erantzun librea (EL).

Ebaluazioirizpideak 8

A. Ez da saiatu ere egin. B. Hutsegiteren bat egin du. C. Behar bezala egin du, nolabaiteko laguntzarekin. D. Behar bezala egin du, laguntzarik gabe. A. Ez da saiatu ere egin. B. Ez du esaldi zuzena aukeratu. C. Behar bezala egin du, nolabaiteko laguntzarekin. D. Behar bezala egin du, laguntzarik gabe.

Liburuaren egilea: bidaiaria.

Ebaluatzen diren gaitasunak

5

5

Idatzizko testu argiak sortzen ditu, arrazoiketak azaltzeko. Idatzizko testu argiak sortzen ditu, bere hitzak eta sormena erabiliz, proposatutako balizko egoerei egokituta.


3, 8

13

ABIAN 6

155

4

4

Jarduera

1

2

Erantzunak

Mailak

Intonazio eta hitz-jario egokiarekin eta puntuazioa errespetatuz irakurtzea.


Hau markatu behar da: Otsoak protagonista dituen istorio bat.


3

EE. Gaitasunak: oso usaimen ona du, eta ehiztari ona da, ederra da, umore ona du, neba maite du… / Gabeziak: ez daki arreta jartzen, apur bat arduragabea eta, eta gehiegi arriskatzen da.


4

Haginkada ► Hozkada, ausikia. / Ulu ► Otsoen eta txakurren oihu luzea. / Mutur ► Ugaztunetan, aurpegiaren zati irtena. / Ezkutaleku ► Norbait edo zerbait ezkutatzeko lekua. / Lakirio ► Animaliak ehizatzeko tranpa.


Baso batean. / Urrezko Pipita. / Ehiztariak.


EE. Otsoak ugaztunak eta haragijaleak dira. Taldetan bizi dira, eta taldetan ehizatzen dute, ar bat buru dutela. Otsoen kumeak otsokoak edo otsokumeak dira.


5

6

Jarduera

Erantzunak Erantzun Librea (EL).


Jendea hizketan: Bar-bar


10

11

Mailak

Txerriaren hotsa: Kurrin-kurrin Jendea eztulka: Tuju-tuju Jendea barreka: Kar-kar Erantzun Librea (EL).


Erantzun Librea (EL).


12

13

A maila: 1 puntu

B maila: 2 puntu

C maila: 3 puntu

D maila: 4 puntu

Otsoek untxiak, oreinak, basurdeak eta, batzuetan, etxe-abereak ehizatzen dituzte; hori dela eta, gizakiek otsoak ehizatzen dituzte.

7

8

9

neba-arrebak / usaimen / ganoragabea / aspertuta, berria / arazotan.


EE. Otso Urdin da zaharrena: arduratsuagoa da, eta arreba zaintzen du. Urrezko Pipita, berriz, jostalariagoa eta ausartagoa da.


Sukaldariak Araitz eta Anderri galdetu die ea nori gustatzen zaion banillazko izozkia eta Araitzek erantzun dion berari gustatzen zaiola, baina Anderrek nahiago duela txukolatezkoa.//


Irakasleak ikasleei galdetu die ea egin al dituzten etxerako lanak eta guztiek erantzun diote baietz, egin dituztela. // Anek niri galdetu zidan ea nork oparitu zizkidan iristailu haiek eta nik erantzun nion Osaba Txominek oparitu zizkidala.

156

ABIAN 6



ABIAN 6

157

Kalifikazio-erregistroa

3

3. proba. Eltxoak Malaysian IKASLEAK

Probako jarduerak 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

GUZTIRA

BALORAZIOA

Balorazioa 42 puntutik gora, guztira. Bikain. 28 eta 42 puntu artean. Ongi. 28 puntutik behera. Gutxiegi.

160

ABIAN 6



ABIAN 6

161

4

4. proba. Otso Urdin IKASLEAK

Probako jarduerak 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

GUZTIRA

BALORAZIOA

Balorazioa 39 puntutik gora, guztira. Bikain. 26 eta 39 puntu artean. Ongi. 26 puntutik behera. Gutxiegi.

162

ABIAN 6



ABIAN 6

163

Lehen Hezkuntzako 6. mailarako Euskara Abian Gaitasunen ebaluazioa koadernoa Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero. Edizioa: Jon Ander Rojo García, Cristina Cerezo eta Ainhoa Basterretxea Llona. Irudiak: Kepa de Orbe Ferreiro eta Fernando Pérez Velasco. Testua: Jon Ander Rojo García. Arte-zuzendaritza: José Crespo González. Proiektu grafikoa: Estudio Pep Carrió. Proiektu-burua: Rosa Marín González. Irudien koordinazioa: Miren Pellejero Etxezarreta. Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda de la Calle. Garapen grafikoa: Raúl de Andrés González eta Jorge Gómez Tobar. Zuzendaritza teknikoa: Jorge Mira Fernández. Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Jesús Muela Ramiro. Prestaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Maitane Barrena Telleria.

irakaskuntza neurrira

Hobekuntza-plana Zabaltze-programa Lan hau egile-eskubideei buruzko legeek babestuta dago eta Zubia-Santillanari dagokio haren jabetza intelektuala. Legezko erabiltzaileei ikasgelan erabiltzeko fotokopiak egitea bakarrik zaie zilegi. Debekatuta dago baimendutakoez bestera erabiltzea, batez ere merkataritza-helburuekin erabiltzen bada.

165


ABIAN 3

165

Aurkezpena Irakaskuntza neurrira Ikasle bakoitzak hezkuntza-helburuak bere gaitasunekin eta trebetasunekin bat datorren erritmoan lor ditzan sustatzen du neurrirako irakaskuntzak. Horretarako, garrantzitsua da plangintza bat egitea, zailtasunak gainditzen laguntzeko, batetik, eta bere trebetasunak garatu eta hobetzeko, bestetik. Irakaskuntza mota horren ardatza, beraz, metodologia malgua eta ikasle bakoitzaren beharrei ondoen egokitzen zaizkion hezkuntza-teknikak eta baliabideak dira. Eta horretarako, beste baliabide batzuez gain, berariazko material didaktikoak behar dira, haur bakoitzaren ikaskuntza-baldintzen arabera erabiltzeko aukera ematen dutenak eta kasuan-kasuan ezartzen diren hobekuntza-helburuen arabera erabiltzeko aukera ematen dutenak. Ikuspegi horretatik, Egiten Jakin proiektuko Irakaslearentzako liburutegiak zenbait material ditu, lan hori errazteko. Besteak beste, hauek: • Baliabide osagarriak izeneko baliabide multzoa. Zenbait atal ditu, curriculume ko arlo bakoitzerako, irakasleak kasuan-kasuan egokienak iruditzen zaizkion fitxak aukera ditzan. • Eta azkenik, Irakaskuntza neurrira deritzon koaderno hau. Ikaslearen liburu ko unitate didaktiko bakoitzerako, bi atal ditu koadernoak: – Hobekuntza-plana. Lan-fitxak dira, eduki nagusiak finkatzeko eta gaitasunak garatzeko jarduera gehiago behar dituzten ikasleentzat. – Zabaltze-programa. Fitxak dira horiek ere, baina helburua da ikasleek zenbait edukitan sakontzea, ezagutzak zabaltzea eta eskuratutako gaitasunak erabiltzea.

167

4 5

Deklinabidea: kasu gramatikalak Perpaus osagarriak HOBEKUNTZA-PLANA. 1. fitxa

Izena

Data

1 Osatu esaldiak -ak eta -ek markak erantsiz.

• Kaio

bilera deitu dute datorren ostiralerako.

• Familia osoa elkartu ginen: anaia, arreba, amona, aitona, izeba…

• Telebistako

marrazki bizidun

• Balea oso-osorik aprobetxatzen zen antzina: okela, larrua, hezurra...

arrain txiki

orduz aldatu dituzte. itsasora bueltatzen ditu.

2 Idatzi definizioei dagozkien hitzak.

egin ditu Mikelek aurtengo udan.

a) lagun

b) laguna

a) txakur

b) txakurrak

a) aulki

c) txakurrek

ondo jartzeko eskatu digu aitak.

• Sukaldeko

b) aulkiak

jokalariri

b) jokalariari

c) jokalariei

3 Osatu esaldiak -nik edo -(e)la erabiliz.

.

• Nik ez dut uste Ainarak gezurra esan digu

esan digu bere amak.

• Iker Alemania aldean oso pozik dabil • Astearterako liburua ekarri behar dugu

esan digu irakasleak. , ez da ezer larria gertatu!

• Ez pentsa amak zigortuko zaituzte

• Aimarrek kontatu digu zuen proposamenak ez dituzte

kontuan hartu.

4 Irakurri testua eta osatu perpaus osagarriak.

AUTO-LASTERKETA

Bihar auto-lasterketa dago Ez dut uste ikustera joango gare du

entzun dut irratian. . Joan nahi

galdetu diot Ikerri baina ez joa

gomendatu digu, jendetza handia batzen omen da holakoetan-eta.

168

ABIAN 6

• Orrazteko modua, era: • Gauza edo ekintza zikina. Zikintzen duena: • Argazkiak egiteko jarduera edo lanbidea:

c) aulkiek

eskatu diezu kamiseta sinatzeko?

• Zenbat

• Ukabilaz ematen den kolpea: • Kutsatzeko ekintza eta horren ondorioa:

c) lagunak

ezin hobeto zaintzen dute baserria.

• Urkoren

• Euskara-eskoletan literatura, hizkuntza eta kultura lantzen ditugu.

bidean zegoen behia saihestea lortu du.

• Hainbat

Data

• Printzesa janzteko koroa eta soinekoa ezinbestekoak dira.

2 Aukeratu kasu zuzena kasu bakoitzean.

Izena

• Auto gidari

• Arrantzale

HOBEKUNTZA-PLANA. 2. fitxa

• Gurasoek bi alkandora eta hiru gona erosi dizkigute.

habia egin dute zuen etxeko teilatuan.

• Mendi-elkarteko kide

A itsatsia

1 Azpimarratu a itsatsia duten hitzak.

gogor entrenatzen dira sasoian egoteko.

• Arraunlari

4 5

3 Markatu a itsatsia duten hitzak.

natura

burdina

aurkikuntza

kaia

eskola

animalia

mahaia

gauza

botila

oholtza

platera

ura

eliza

neba

kultura

zakukada

anaia

zakarrontzia

astakeria

familia

zaharra

4 Idatzi, adibidean bezala.

• bidaia + agentzia

bidai agentzia / bidaia-agentzia

• geografia + azterketa • literatura + saria • kultura + teknikaria • hizkuntza + baliabideak



ABIAN 6

169

4 5

Atzizkiak: -tza, -kada eta -eria


Izena

Data

Baionatik Iruñera atarian

belartza elurtza

ostiralera arte

dirutza

eta neguan

• Nolako

betekada

. bat esne

geratu dira zuen zain. abiatuko gara eta urtebete barru, munduari itzulia

• Bidaia luzea dugu aurretik! eginez,

handia zuen hark.

iritsi nahi dugu. joan da.

• Txakurrak haragi usaina sumatu du eta

bat txanpon eman zion bakoitzari. bildu zen

2 Aukeratu hitz zuzenak, esaldiak osatzeko.

horretan aurreko asteburuan.

• Zinemara/zinemarenera joateko sarrerak zozkatuko dituzte irratian. • Amatik/amarengandik jaso nuen landareak zaintzeko zaletasuna.

2 Hitz hauetako zeinek hartzen du -eria atzizkia? Idatzi.

entzule:

ikusle:

hondar:

biztanle:

• Gazte ausarta da eta konfiantza handia du bere buruarengan/buruan. • Izebaren etxean/etxearenean bazkalduko dugu gaur. 3 Osatu testua falta diren leku-denborazko kasuekin.

belar: maitasun:

tresna:

Opor

3 Bete esaldiak goiko ariketan sortu dituzun hitzekin.

• Herriko

SANTIAGO BIDEAN Santiago Bidea egitera joatea erabaki dute gurasoek. Uztail

hilaren hasiera

erakartzeko, zozketa antolatu dugu.

• Euskal telebistako hirugarren kateko

etapa

umeek osatzen dute.

erdialde Donostia

, gutxi gorabehera. Irun helduko dira. Izeba

etapari ekingo diote. Ibilbide guzti

guztia bildu da gazte-txokoko bileran.

Santiago. Ez dute zehaztu zein herri

mendebalde

joateko asmoa dute,

abiatuko dira eta lehenengo

lo egin eta hurrengo goiz joango dira, ha

bigarren baitago

helduko diren, ez baitakite indarrak non akituko zaizkien.

zahartzen ari omen da.

• Euskal Autonomia Erkidegoko • Garajean dugu konponketak egiteko

guztia.

4 Egin perpaus erlatiboak parentesi artekoa erabiliz.

• Lanpernak jaso ditugu gaur goizean. Lanpernak oso gozo jan ditugu. (-tako)

4 Lotu esapideok dagokien esanahiarekin.

1. Kirola egiten nengoela, burua lainotu zait.

goseak egon

2. Jaietan izugarrizko legatza hartu zuen Antonek.

zorabiatu

3. Zimurrak ditut hesteetan. Afaria prest al dago?

mozkortu

ABIAN 6

astelehenetik egongo dira ingeles ikastaroan!

• Aitzol eta Joane etxeko

!

• Izugarrizko

harategirantz

• Gure lagunak

baino ez zait falta bapo gelditzeko.

170

Data

1 Osatu esaldiak hitz hauekin.

Horiek dira nire gustuko oporrak.

• Irratiko


jendetza poltsakada basokada hondartza

• Udan

gazte:

Leku-denborazko deklinabidea Perpaus erlatiboak

Izena

1 Aukeratu hitzak eta bete esaldietako hutsuneak.

•

4 6


• Liburu berria erosi dugu azokan. Liburua anaia txikiarentzat da. (-n)


ABIAN 6

171

4 6

R eta rr


Izena

Data


Data

1 Osatu hitz eratorriak.

zoro/zorro arrotz/arotz neuri/neurri horri eskatu dizkiogu etxeko ate berriak.

• jantzi

• epaitu

• ibili

• bahitu

• sinetsi

itxura duzu!

• Kapela arraro horrekin,

Atzizkiak: -(k)era eta -keta

Izena

1 Osatu esaldiak ondorengo hitz bikoteak erabiliz.

• Hor dagoen

4 6

+ -(k)era

• banatu

• josi

+ -keta

• igeri

txiki-txiki batean gordetzen zituen.

• Aitonak txanponak •

dagokit zertara jolastuko garen erabakitzea, nire txanda da.

•

askotako sokak ikusi ditugu baina sokasaltorako aproposik ez.

2 Sailkatu hitzak taulan.

ugari ibili omen da aurtengo jaietan.

• Jende

2 Idatzi definizioei dagozkien animalia izenak.

• Saguaren antzeko ugaztuna, handiagoa: • Ardiaren arra, adar biribilkatuak dituena:

• saiakera

• aldaketa

• idazketa

• idazkera

• ikusketa

• saiaketa

• aldaera

• gorpuzkera

• orrazkera

• ikuskera

• hizkera

• ebakera

• orrazketa

• itzulera

• hizketa

• Gizakion buruan bizi den intsektu parasitoa:

-(k)era atzizkidun hitzak

-keta atzizkidun hitzak

• Behi gaztea: • Zaldiaren emea: • Oiloaren ar heldua: 3 Idatzi r edo rr esaldiak osatzeko.

amun Ma

• E

• Ma

ena euska

i bikaina dugu A

• Dantza • Base

tiko

i askotan etxe au igo

• Honda

itz;

a ka

ama

umba,

eko bela

ingoak, erleak, lizto tza

azko abesla eggea,

a mozteko

ak, a

i

ik oneneta ocka,

oak ikuste

a eto

apa...edoze

obot txiki bat e

kakusoak...deneta i eta bate

ikoa da. dantzatzeko gai da.

abiltzen dute.

ik dauka Aito

ek be

e ikusi gabe etxe

e bilduman. a!

4 Eman bi hitz bakoitzeko, adibidean bezala.

3 Bete esaldietako hutsuneak, goiko ariketako hitzak erabiliz.

• zur: zurezko, zura...

•

• elur:

oso zaila izan da.

• Bi urte zeramatzan erretiratuta txirrindulariak eta

• egur:

baldarra!

• Jar zaitez zuzen. Hori bai hori

• ur:

• Aurtengo ABIAN 6

handiak egingo dituzte gela guztietan.

• Eskola berritu behar da.

• belar:

172

ulergaitza du gizonak. Nongoa ote da?


saria Beasaingo idazle gazte batek irabazi du.


ABIAN 6

173

4 7

Deklinabidea: zertaz, norentzat… Aditza: agintera HOBEKUNTZA-PLANA. 1. fitxa

Izena

Data

4 7

Tt, dd, ñ eta ll


Izena

1 Erantzun galderei parentesi arteko hitzak erabiliz.

Data

1 Idatzi herri izenak dagokien tokian.

• Norentzat dira koloretako margoak? (Eskolako umeak) Abadiño Oñati Urduña Iruñea Barañain

• Norekin joan zarete hondartzara? (lehengusua)

• Nafarroako udalerria, Iruñetik gertu dagoena:

• Gipuzkoako udalerria, Aizkorriren magalean:

• Norentzat ekarri dituzue gutun horiek? (Aitona)

• Nafarroako hiriburua:

• Norekin elkartu da Jokin? (Auzoko ezagunak)

• Bizkaiko udalerria, Durangaldean kokatua:

• Bizkaiko udalerria, Salbada mendilerroaren magalean:

2 Osatu esaldiak norentzat, norekin, zerez eta zertaz deklinabide-kasuak erabiliz.

egiten zituen eskulanak: paper

• Hainbat material • Auto

, motorr

eta kamioi

eta kafe

• Txokolate

2 Azpimarratu gaizki idatzita dagoen hitza eta zuzendu.

egon zara igeriketa ikastaroan?

• Zein begirale

, kartoi

, plastiko

…

jardun zuten mekanikarien biltzar hartan.

egindako bonboiak neba-arreb

ekarri ditu amak.

3 Osatu testua aditz laguntzailea hauek erabiliz.

BIDAIAN

Hendaiara, mesedez –eskatu

dio Maiderrek aitari.

, mesedez! –erregutu dio Maiderrek.

—Ondo dago, baina joan aurretik, eman —Zein astuna den maleta! Aita, lagun

muxu amari. maleta

autoan sartzen. Leire, zuk ere mesedetxo bat egin behar didazu:

ABIAN 6

• on

• logro

o o

• jaun

Landerri eta Urtziri berandutxo helduko garela esanez.


•

a et

• ba egiten ari zarena

—Aita, berandu gabiltza! Utz

174

• banilla, barkillo, billar, zillar →

• bonbi

—Ados, berehala irtengo gara.

dei

• koñaka, andereñoa, ñabardura, piraña, ertzaña →

3 Osatu hitzak ñ, ll, tt eta dd kontsonante bikoitzekin.

Landerrek, Urtzik eta Maiderrek Pariserako trena hartu behar dute Hendaian.

eta

• irrino, uhina, sorgina, sardina, burdina →

• gurpila, natila, neskatila, adreilua, koilara →

iezaiezu goazen nazazu ezazu iezaiozu iezadazu

—Aita, eraman

• billetea, tortilla, zapatilla, bonbilla, paella →

abardura

• pasti

a

oar

• Ma

alen

• pa

ar

• gerri

a

• sevi

ar

•

un

urro

• Zuri

e

• po

oka

• Ka

alin

• Ma

i

• • E

ir

ir egin aut

• lenti • Bi

a or


ABIAN 6

175

4 7

Atzizkiak: -ti/-di, -tegi/-degi eta -te

4 8


Izena

Data

Postposizioak Aditza: ahalera


Izena

1 Lotu hitzak.

Data

1 Osatu esaldiak postposizio egokiak erabiliz.

FRUITUA

, Messi da munduko jokalaririk onena.

• Zalantzarik • intxaurdi

sagar •

gaztaina •

• arandi

hur •

• mahasti

, ni arduratuko naiz.

• Ez kezkatu, utzi dena nire

• hurrizti

aran •

ezkutatu da.

• Dortoka oskolaren

• gaztainadi

intxaur •

hitz egin du gaurko hitzaldian.

• Adituak ekonomiari

• sagasti

mahats •

itxaron du naturakoa irten arte.

• Euskarako irakasleak gelatik

ZUHAITZ MULTZOA

2 Erantsi deklinabide-kasu egokia.

gabe atera naiz kalera! Nola erosiko dut ogia?

• Ene! Diru 2 Bete esaldietako hutsuneak hitz hauekin.

• Zelai

kanpora bidali zuen baloia atezainak. buruz sarritan hitz egiten dugu igogailuan.

• Eguraldi

galdetegi lorategi urtegi euskaltegi liburutegi

atzean neu nago ilaran!

• Ez saiatu ni baino lehen sartzen! Martin • Haurtzaroko hainbat liburu

berrira eraman ditugu.

• Ingeles maila ezagutzeko

luzea bete genuen gelan.

• Auzoko

• Kalkulagailua

horretan!

• Euskara ikasi nahi? Matrikula zaitez


gehienak erdi hutsik daude, ur gabe.

• Ume horiek ezin

3 Idatzi definizioei dagozkien -te atzizkidun hitzak.

• Elur asko egiten duen garaia:

• Luzaroan euririk egiten ez duen garaia:

daiteke

EGURALDIA EROTU EGIN AL DA?

lanpetuta bazaudete. ditzakezu

, (lehor)

(euri)

daudela entzungo dugu. Sarritan,

(bero)

-efektua lotzen dute hondamendi horiekin.

ditzakegu medikuarenera, Amaia.

zaitzaketet

zaitzaket .

eta


diezaguke

diezazkidake

diezazkiguke .

• Zuek, galderaren bat baduzue, irakasleari egin

ikusiz gero,

Eguraldia zoratuta dagoela dirudi. Edozein (albiste)

nazakezu

gaitezke

• Anek guri etxerako lanak ekar

4 Osatu testua parentesi arteko hitzei -tegi/-degi eta -te atzizkiak erantsiz.

ABIAN 6

dezakegu

geldirik egon.

• Nahi baduzu, nik lagun

• Gerra garaia:

176

daitezke • Erosketak guk egin

• Haize gogorra, haize indartsudun garaia:

munduko hainbat tokitan (elur)

ordez, papera eta arkatza erabiltzeko esan digu irakasleak.

guztiak udaberrian!

• Zein koloretsu egoten diren

•

esker lortu dugu atea irekitzea.

diezaiokezue

diezaiekezue .

• Txakurrak ni urrunetik usain

dezake

diezazkiekezue

nazake


naiteke

ABIAN 6

177

4 8

H letra


Izena

Data

4 8

Atzizkiak: -bera, -koi eta -kor


Izena

1 Eman idatziz zenbaki hauek.

Data

1 Bete esaldietako hutsuneak.

• 279 :

gaixobera minbera onbera sentibera

• 793: • 418:

• Kontuz zer esaten duzun oso

• 927:

• Irene gaur ere ez da eskolara etorri, zein

• 563:

• Besoa

dauka eta ez du gaurko partida jokatuko. !

2 Idatzi definizioei dagozkien hitzak -koi atzizkia erabilita.

2 Azpimarratu esaldi hauetako erakusleak.

• Etxezalea, etxean egotea gustatzen zaiona:

• Hemengo saski honetan ez dago beste horko horretan adina arrautza.

• Elizazalea, elizara joateko joera duena:

• Horko mutil horri galdetuko diot tontor hartara nola heldu.

• Aurrera egitearen aldekoa dena:

• Hango gizon hura harantz eta honantz dabil arratsalde osoan.

• Berari komeni zaiona egiten duena:

• Hango jatetxe hartan jan genuen entsalada berezi hori.

• Sabela janez eta edariz betetzea gustatzen zaiona:

• Hemengo auto honek hango espaloia jo eta gurpil hura galdu du.

3 Osatu esaldiak goiko hitzak erabilita.

3 Jarri h letra hitz hasieran behar den kasuan.

aitzulo

arakin

urrats

erenegun

iguingarri

aldarte

egoalde

atzo

urbil

amaiketako

olatu

altzari

odei

urrun

osto

ondakin

eurite

astronauta

abia

arresi

4 Berridatzi esaldiak eta jarri h letra behar den tokian.

• Oiuka dagoen gizon orri leoia etorri omen zaio oianean segika. • Leergailu zaar orren eztanda saiesteko oolez estali dute. • Leiaketa orretan parte artzeko leiatilatik pasatu bear dute leiakideek.

ABIAN 6

!

• Amaiak ez dizu inoiz minik emango, hain da

• 355:

178

da eta!


•

horrek ez digu apur bat ere eman nahi izan.

•

hutsa zara! Zoaz kalera lagunekin jolastera!

• Gure osaba • Proposamen • Gizon

ikaragarria da! Denetarik eta etengabe jaten du! horri babesa eman diote guraso guztiek. hark egunero entzuten du meza.

4 Idatzi. Zein hitzek har dezakete -kor atzizkia? Idatzi.

mugitu

orraztu

josi

iraun

hautsi

deitu

izutu

iragan

izoztu

josi

kutsatu

labaindu

itsatsi

eman


ABIAN 6

179

1 5

Kronika

Izena

ZABALTZE-PROGRAMA

Data

ZABALTZE-PROGRAMA

5

2 Esan egia ala gezurra diren.

• Testuan hainbat gertaerari buruzko informazioa ematen da. • Idazleak era objektiboan idazten du, interpretaziorik gabe. Oskorri: «Gora ta gora beti» agur usainaz

• Kronika zehatza, argia eta laburra da.

Oihuak, txaloak, kateak, bertso zatiak eta negar anpulu bat edo beste. Horrelaxe ekin zion Oskorrik zaleak agurtzeari. Hauxe da despedidia! izango da Oskorriren agur-bira; zazpi kontzertu geratzen zaizkio aurretik, eta Getxo Folken amaiera hartu zuten abiapuntu. Ikusleek sarrerak agortu zituzten eta ekitaldi guztian zehar etengabe abestu eta dantzatu ziren. Ekitaldi luzea, emozioz betea.

• Albistearen antzekoa da, baina zabalagoa.

Oskorri iragan izango da laster. Atzo eman zuen lehen urratsa, bi orduz abestuz eta ospatuz. 22:05 arte ez zituen tristeziak ikusleak hartu. 25 abesti entzunak zituzten, hainbat garai eta proiektutakoak, umeenak eta ahozko tradiziokoak barne. Atzo goizean lanaren martxa ederrarekin eman zion kontzertuari hasiera taldeak. Denbora bikain neurtu zuten, baladak eta abesti biziagoak tartekatu, klasikoak eta lan ezezagunagoak. Topa dagigun abestuta xanpainez egin zuten topa taldekideek. Ikusleek indarrez abestu eta txalotu zituzten Sautrela –«euskara da kanpora eta goazen denok dantzara!»–, Aita semeak, Euskal Herrian euskaraz y un Gora ta gora beti, eta katea eginda dantza ere egin zuten. Bisak San Petrike dantzarekin hasi zituzten; ondoren The Pub Ibiltaria laneko abesti antzinakoenak, Katuen Testamentuako umeen kantak… entzuleak pizturik, talde handi baten kontzertu ahaztezin baten zati izan zirela jakitun. Agur esan arren, betiko.

3 Idatzi aurtengo Kontxako banderaren kronika. Hona zenbait datu lagungarri.

• Hondarribiak 2 segundoko aldea atera zion aurreko estropadan • Urdaibai irabazle gizonezkoetan

• Haizeak ez die kalterik egin • Urdaibairen 4. bandera • Iaz ere garaile

• 6 segundoko aldea

Kontxako estropadak 1879 urtean lehengo aldiz ospatu zirenetik Euskal Herriko kirol ikuskizunik handiena bihurtu da. Inon ez dira hainbeste pertsona biltzen: Urgull, Igeldo, Paseo Berria, kaia eta irlako maldetan, hondartzetan eta mota guztietako itsasontzietan pilatzen dira Iraileko lehen bi igandeetan, nahiz eta telebistak etxe guztietara eramaten dituen estropadetako irudiak. Aurten are ikusgarriago, Hondarribiarrek eta Bermeotarrek azken egunera arte izan baitute irabazteko aukera.

1 Erantzun galderei.

• Zeri buruzko kronika da?

• Non izan da? Noiz?

• Zergatik zegoen ikuslegoa hunkituta?

• Azken kontzertua izan al da?

180

ABIAN 6



ABIAN 6

181

1 6

Iruzkina

ZABALTZE-PROGRAMA

Izena

Data

ZABALTZE-PROGRAMA

6

3 Ordenatu iruzkinaren atalak zenbaki bidez. Ondoren, asmatu iritziari dagokion azken paragrafoa.

FANT4STIC PAN

URTEA: 2015

URTEA: 2015

HERRIA: AEB

HERRIA: AEB

ZUZENDARIA: Josh Trank

ZUZENDARIA: Joe Wright AKTORE NAGUSIAK: Levi Miller, Garrett Hedlund, Hugh Jackman, Rooney Mara

AKTORE NAGUSIAK: Miles Teller, Kate Mara, Michael B. Jordan, Jamie Bell, Toby Kebbell, Reg E. Cathey, Tim Blake Nelson

GENEROA: abentura, ekintza eta fantasia zinema.

GENEROA: Ekintza-eta zientzia fikzio-zinema

ZERTAN OINARRITUA: Peter Pan klasikoaren aurreko istorioa

ZERTAN OINARRITUA: Stan Lee eta Jack Kirby-ren The Fantastic Four

SINOPSIA: Peter 12 urteko mutiko hezigaitza da. Londresko umezurtz-etxe ilun batean hasi da txikitatik. Gau deliragarri batez, umezurtz-etxetik mundu fantastiko batera egiten du jauzi; pirata, gerlari eta maitagarrien bizitoki den mundura.

SINOPSIA: Lau gazte moldakaitz unibertso paralelo arriskutsu batera heltzen dira eta horrek dohain bereziak emango dizkie. Bizia goitik behera aldatuko die horrek, eta botere bereziok erabiltzen ikasi beharko dute mundua gaizkile zahar eta ezagun baten esku gera ez dadin.

PETER PANEN LEHEN ABENTURA Iruzkin honetan Pan filmari buruz arituko naiz. Peter Pan filma ezagun zaigun arren, honetan protagonistaren jatorriari buruzkoak azalduko dizkigu, hau da, guk ezagutu aurretik bizi izan zituenak.

Film horretako pertsonaia nagusiak ezagunak ditugu, Marvel Comics konpainiako pertsonaia klasikoak baitira: Reed Richards, Susan «Sue» Storm, Johnny Storm eta Ben Grimm. Oraingo honetan, ordea, Ben Grimmek ez du apenas tokirik istorioan.

Film horretako pertsonaia nagusiak ezagunak ditugu (Peter Pan, Garfio kapitaina, Smee) baina beste batzuk berriak dira. Aipagarria da, benetan, Levi Miller aktorearen lana Peter gaztearen azalean. Efektu bereziek egiten dute filma horren ikusgarri. Argumentua oso berezia izan ez arren, efektuei, akzioari eta koloreei esker, oso entretenigarri egiten da. Musikari dagokionez, musikari ezagunen abestiak erabili ditu baina maiz ez datoz bat istorioaren hariarekin. Film oso luzea da baina ez da aspergarri egiten.

1 Zein dira filmaren alderdirik ahulenak? Zein sendoena?

Ekintzari eta efektuei dagokienez, orain arteko bertsiorik ahulena, eskasena da. Pertsonaien itxura ere ez da egokia: adibidez, Johnny Storm arraza beltzekoa da, oraingoan. Musika eta elkarrizketak ere, desegokiak dira.

TXARRA EZ BAINA ONA ERE EZ

Iruzkin honetan Fant4stic filmari buruz arituko naiz.

Filma txukun hasten da, pertsonaiei buruzkoak gutxinaka-gutxinaka ezagutuko ditugu, hasiera luze batean. Gero, bat-batean, ekintza presaka garatu eta bukaerara egiten du jauzi, ez hanka, ez buru.

2 Filma gomendagarria dela uste al duzu? Arrazoitu.

182

ABIAN 6



ABIAN 6

183

1 7

Kexa-gutuna

Izena

ZABALTZE-PROGRAMA

Data

ZABALTZE-PROGRAMA

7

3 Adierazi zein paragrafotan dauden kexaren atal hauek.

• Aurkezpena: • Egoeraren azalpena: Kirol-zerbitzuen arduradun hori: Maddalen Uskuntza naiz, 11 urte ditut eta nire kexa adierazi nahi dizut aurtengo kirol-eskaintza dela eta. Ondotxo dakizunez, herriko umeok gogotsu parte hartu ohi dugu bai eskolaz kanpoko kirol jardueretan, eta bai kirol-eskaintza berezietan ere. Batzuek futbol-taldea osatu dugu, beste batzuek atletismoa egiten dute, saskibaloi-taldea ere badago… Horrez gain, orain arte antolatu izan diren ikastaro eta txango berezietan ere izena eman izan dugu gutako askok: igeriketa ikastaroa, skate ikastaroa, txangoak, izotzpatinajea... Kontua da azken urtean asko murriztu duzuela kirola egiteko eskaintza. Kirol gutxiagotan har daiteke parte eta, gainera, inoiz baino egun gutxiagotan. Kirola egitea ez al da ezinbestekoa umeok osasuntsu hazteko? Ez al dugu eskubiderik beste kirol batzuetan aritzeko? Orain ere, gustura aritzen gara eskolaz-kanpoko ekintzetan, baina uste dut kendu diren jarduerak berreskuratu beharko liratekeela. Horrela, ume guztiek izango lukete aukera gustuko kirolen bat aurkitzeko. Gutun hau kontuan hartuko duzulakoan, agurtzen zaitut.

• Kexaren arrazoia: 4 Erreparatu ondoko datuei eta idatzi kexa gutuna.

• Iker Munitiz, 12 urte, Amurrio

• Jateko gehiegi, erretilu handiak

• Ezin da jantokitik irten janari guztia amaitu gabe.

• Azkenburuko fruta ezin da kalera atera.

• Jantokitik irten eta jolastokian aritzeko irrikan

• Jan osteko jolas-tartea txikia Gasteizen, 2016ko azaroaren 17a

1 Zertarako idatzi dio Maddalenek kirol-zerbitzuen arduradunari?

Zerbitzuei buruzko iritzia adierazteko.

Zerbitzuei buruzko informazioa eskatzeko.

Zerbitzuen inguruko kexa bat adierazteko.

2 Erantzun galderei.

Zer dela eta jan behar dugu horrenbeste? Zergatik ezin dugu fruta jolastokian jan?

• Zeri buruzko kexa adierazi du Maddalenek?

Argi daukat osasuntsu jatea garrantzitsua dela eta ezin dugula jan gabe egon, baina uste dut gure iritzia eta ekarpenak kontuan hartu beharko zenituzketela. Horrela, gogo onez joango ginateke jantokira.

• Zer aukera izan dute orain arte? • Zer aldatu da?

• Zergatik ez dago ados?

• Zer eskatu du?

184

ABIAN 6



ABIAN 6

185

1 8

Albistea

ZABALTZE-PROGRAMA

Izena

Data

ZABALTZE-PROGRAMA

8

4 Ordenatu berriaren atalak. Ondoren, asmatu izenburua eta sarreratxoa.

Nefertitiren hilobia balitz, horrek Tutankamonen heriotz-ganbera horren txikia izatea ere argituko luke. Teoria berrestekotan, historiako aurkikuntzarik handienetakoa litzateke.

BASERRI BATEK GOROTZEKIN EKOITZIKO DU ENERGIA Ultzamako baserri baten proiektuak 540.000 euroko inbertsioa behar du lursaila erosi eta etxebizitza eraikitzeko. Oskotzeko baserri batek energia ekoitziko du bizilagunen gorotzekin, Ultzama ibarrean. Etxea hornitzeko nahikoa energia ekoitziko dute lau zaldiren eta zortzi pertsonaren gorotzak baliatuz. Proiektu pilotuak 540.000 euroko inbertsioa behar du lursaila erosi eta etxebizitza eraikitzeko eta datorren udaberrian proiektua prest izatea espero dute. Meghan Sapp Planet Energy ingeniaritza enpresako kudeatzailea eta haren senarra dira proiektuaren sustatzaileak. Planet Energyk energia komunitateak diseinatu eta eraikitzen ditu. Beharrezko energia guztia prozesu berriztagarrien bidez lortuko dutela azaldu du bikoteak: argindarra eguzki modulu fotovoltaikoen bidez lortuko dute, aire-sorgailu txiki batek lagunduta, eta berogailuentzako, ura berotzeko eta sukaldearentzako gasa, berriz, gorotzen bidez. Hondakinak biogas bihurtuko dituzte horretarako.

Reevesek azaldu duenez, Nefertitiren ganberarako sarreran marrazki zehatz bat dago; tokia babesteko egin ohi zen erlijio erritu baten adierazlea. Nefertiti zen horrelakorik mereziko zuen emakume bakarra, Egipto zaharrean. Bereizmen handiko eskanerren bidez, arkeologoak bi ate itxi ikusi zituen marrazkien antzean.

icholas Reeves Arizonako N Unibertsitateko (AEB) arkeologo britainiarrak baieztatu du Nefertiti egiptoar erreginaren hilobia aurkitu duela, Tutankamón faraoiaren sarkofagoan bertan.

1 Esan egia ala gezurra diren.

• 540.000 euro behar dira etxea eraikitzeko. • Proiektua garatzeko bi urte beharko dituzte. • Pertsonen gorotzak ez dira nahikoa behar adina energia sortzeko. • Argindarraz gain, gasa ere eskuratuko dute.

IZENBURUA: 2 Zer zati ditu albisteak?

SARRERA:

3 Erantzun, labur-labur, albisteen ohiko bost galderei.

• Zer?

• Non?

186

• Noiz?

• Nork?

• Zergatik?

ABIAN 6



ABIAN 6

187

2

Erantzunak

Erantzunak

Erantzunak

HOBEKUNTZA-PLANA

HOBEKUNTZA-PLANA

5. UNITATEA Gramatika 1. Arraunlariak gogor entrenatzen dira sasoian egoteko. Kaioek habia egin dute zuen etxeko teilatuan. Mendi-elkarteko kideek bilera deitu dute datorren ostiralerako. Auto gidariak bidean zegoen behia saihestea lortu du. Telebistakoek marrazki bizidunak orduz aldatu dituzte. Arrantzaleak arrain txikiak itsasora bueltatzen ditu. 2. Hainbat lagun egin ditu Mikelek aurtengo udan. Urkoren txakurrek ezin hobeto zaintzen dute baserria. Sukaldeko aulkiak ondo jartzeko eskatu digu aitak. Zenbat jokalariri eskatu diezu kamiseta sinatzeko? 3. Nik ez dut uste Ainarak gezurra esan digunik. Iker Alemania aldean oso pozik dabilela esan digu bere amak. Astearterako liburua ekarri behar dugula esan digu irakasleak. Ez pentsa amak zigortuko zaituztenik, ez da ezer larria gertatu! 4. Bihar auto-lasterketa dagoela entzun dut irratian. Ez dut uste ikustera joango garenik. Joan nahi duen galdetu diot Ikerri baina ez joateko gomendatu digu, jendetza handia batzen omen da holakoetan-eta.

Ortografia 1. Gurasoek bi alkandora eta hiru gona erosi dizkigute. Printzesa janzteko koroa eta soinekoa ezinbestekoak dira. Euskara-eskoletan literatura, hizkuntza eta kultura lantzen ditugu. Familia osoa elkartu ginen: anaia, arreba, amona, aitona, izeba… Balea oso-osorik aprobetxatzen zen antzina: okela, larrua, hezurra... 2. Ukabilaz ematen den kolpea: ukabilkada. Kutsatzeko ekintza eta horren ondorioa: kutsadura.

190

ABIAN 6

Orrazteko modua, era: orrazkera. Gauza edo ekintza zikina. Zikintzen duena: zikinkeria. Argazkiak egiteko jarduera edo lanbidea: argazkilaritza. 3. natura; oholtza; eliza; zakukada; astakeria; burdina: eskola; gauza; neba; anaia; familia; aurkikuntza; animalia; botila; ur; kultura. 4. geografi azterketa/ geografia-azterketa literatur saria / literatura-saria kultur teknikaria / kultura-teknikaria hizkuntz baliabideak / hizkuntza-baliabideak

Lexikoa 1. Udan hondartza eta neguan elurtza. Horiek dira nire gustuko oporrak. Nolako betekada! Basokada bat esne baino ez zait falta bapo gelditzeko. Dirutza handia zuen hark. Poltsakada bat txanpon eman zion bakoitzari. Izugarrizko jendetza bildu zen belartza horretan aurreko asteburuan. 2. entzuleria; gazteria; tresneria; ikusleria; biztanleria. 3. Irratiko entzuleria erakartzeko, zozketa antolatu dugu. Euskal telebistako hirugarren kateko ikusleria umeek osatzen dute. Herriko gazteria guztia bildu da gazte-txokoko bileran. Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleria zahartzen ari omen da. Garajean dugu konpoketak egiteko tresneria guztia. 4. 1. Kirola egiten nengoela, burua lainotu zait: zorabiatu. 2. Jaietan izugarrizko legatza hartu zuen Antonek: mozkortu. 3. Zimurrak ditut hesteetan. Afaria prest al dago?: goseak egon.

6. UNITATEA Gramatika

1. Gure lagunak astelehenetik ostiralera arte egongo dira ingeles ikastaroan. Aitzol eta Joane etxeko atarian geratu dira zuen zain.


Bidaia luzea dugu aurretik! Baionatik abiatuko gara eta urtebete barru, munduari itzulia eginez, Iruñera iritsi nahi dugu. Txakurrak haragi usaina sumatu du eta harategirantz joan da. 2. Zinemara joateko sarrerak zozkatuko dituzte irratian. Amarengandik jaso nuen landareak zaintzeko zaletasuna. Gazte ausarta da eta konfiantza handia du bere buruarengan. Izebaren etxean bazkalduko dugu gaur. 3. Oporretan Santiago Bidea egitera joatea erabaki dute gurasoek. Uztailean joateko asmoa dute, hilaren hasieratik erdialdera, gutxi gorabehera. Irunetik abiatuko dira eta lehenengo etapan Donostiara helduko dira. Izebarenean lo egin eta hurrengo goizean bigarren etapari ekingo diote. Ibilbide guztian mendebalderantz joango dira, han baitago Santiago. Ez dute zehaztu zein herritaraino helduko diren, ez baitakite indarrak non akituko zaizkien. 4. Gaur goizean jaso ditugun lanpernak oso gozo jan ditugu. Azokan erosi dugun liburua anaia txikiarentzat da.

Ortografia 1. Hor dagoen arotz horri eskatu dizkiogu etxeko ate berriak. Kapela arraro horrekin, zoro itxura duzu! Aitonak txanponak zorro txiki-txiki batean gordetzen zituen. Neuri dagokit zertara jolastuko garen erabakitzea, nire txanda da. Neurri askotako sokak ikusi ditugu baina sokasaltorako aproposik ez. Jende arrotz ugari ibili omen da aurtengo jaietan. 2. arratoia; aharia; zorria; txekorra; behorra; oilarra. 3. Erramun Martikorena euskarazko abeslaririk onenetarikoa da. Dantzari bikaina dugu Aritz; rumba, reggea, rocka, rapa... edozer dantzatzeko gai da. Baserri askotan etxe aurreko belarra mozteko robot txiki bat erabiltzen dute. Marigorringoak, erleak, liztorrak, arkakusoak... denetarik dauka Aitorrek bere bilduman.


Hondartzara karramarroak ikustera etorri eta batere ikusi gabe etxera! 4. Erantzun librea. Adibidez: elur: elurtza, elurra... belar: belardi, belarretan... egur: egurrezko, egurtegi... ur: ureztatu, urtu...

Lexikoa 1. janzkera; ibilkera; sineskera; joskera. epaiketa; bahiketa; banaketa; igeriketa. 2. -(k)era atzizkidun hitzak: saiakera, idazkera, aldaera, ikuskera, gorpuzkera, hizkera, itzulera, orrazkera, ebakera. -keta atzizkidun hitzak: orrazketa, aldaketa, ikusketa, idazketa, saiaketa, hizketa. 3. Hizkera ulergaitza du gizonak. Nongoa ote da? Eskola berritu behar da. Aldaketa handiak egingo dituzte gela guztietan. Bi urte zeramatzan erretiratuta txirrindulariak eta itzulera oso zaila izan da. Jar zaitez zuzen. Hori bai hori gorpuzkera baldarra! Aurtengo saiakera saria Beasaingo idazle gazte batek irabazi du.


1. Eskolako umeentzat. Lehengusuarekin. Aitonarentzat. Auzoko ezagunekin. 2. Zein begiralerekin egon zara igeriketa ikastaroan? Hainbat materialekin egiten zituen eskulanak: paperarekin, kartoiarekin, plastikoarekin … Autoez, motorrez eta kamioiez jardun zuten mekanikarien biltzar hartan. Txokolatez eta kafez egindako bonboiak nebaarrebentzat ekarri ditu amak. 3. Landerrek, Urtzik eta Maiderrek Pariserako trena hartu behar dute Hendaian. –Aita, eraman nazazu Hendaiara, mesedez – eskatu dio Maiderrek aitari.

ABIAN 6

191

Erantzunak

Erantzunak

HOBEKUNTZA-PLANA

HOBEKUNTZA-PLANA

–Ados, berehala irtengo gara. –Aita, berandu gabiltza! Utz ezazu egiten ari zarena eta goazen, mesedez! –erregutu dio Maiderrek. –Ondo dago, baina joan aurretik, eman iezaiozu muxu amari. –Zein astuna den maleta! Aita, lagun iezadazu maleta autoan sartzen. Leire, zuk ere mesedetxo bat egin behar didazu: dei iezaiezu Landerri eta Urtziri berandutxo helduko garela esanez.

Ortografia 1. Nafarroako udalerria, Iruñetik gertu dagoena: Barañain. Gipuzkoako udalerri, Aizkorriren magalean: Oñati. Nafarroako hiriburua: Iruñea. Bizkaiko udalerria, Durangaldean kokatua: Abadiño. Bizkaiko udalerria, Salbada mendilerroaren magalean: Urduña. 2. billetea, tortilla, zapatilla, bonbilla, paella: zapatila. irrino, uhina, sorgina, sardina, burdina: irriño. koñaka, andereñoa, ñabardura, piraña, ertzaña: ertzaina. gurpila, natila, neskatila, adreilua, koilara: natilla. banilla, barkillo, billar, zillar: zilar 3. onddo; jauntto; bonbilla; ballet; ñabardura; pastilla; Zuriñe; Kattalin; ñir-ñir egin; Eñaut; logroñoar; Maddalen; pattar; gerrilla; sevillar; ttuntturro; pottoka; Maddi; lentilla; Bittor.

Lexikoa 1. sagar: sagasti; mahats: mahasti; intxaur: intxaurdi; aran: arandi; gaztaina: gaztainadi; hur: hurrizti. 2. Haurtzaroko hainbat liburu liburutegi berrira eraman ditugu. Ingeles maila ezagutzeko galdetegi luzea bete genuen gelan. Zein koloretsu egoten diren lorategi guztiak udaberrian! Euskara ikasi nahi? Matrikula zaitez euskaltegi horretan! Urtegi gehienak erdi hutsik daude, ur gabe. 3. Haize gogorra, haize indartsudun garaia: haizete. Elur asko egiten duen garaia: elurte. Luzaroan euririk egiten ez duen garaia: lehorte. Gerra garaia: gerrate.

192

ABIAN 6

4. Eguraldia zoratuta dagoela dirudi. Edozein albistegi ikusiz gero, munduko hainbat tokitan elurteak, lehorteak eta euriteak daudela entzungo dugu. Sarritan, berotegi-efektua lotzen dute hondamendi horiekin.


1. Euskarako irakasleak gelatik kanpo itxaron du naturakoa irten arte. Zalantzarik gabe, Messi da munduko jokalaririk onena. Adituak ekonomiari buruz hitz egin du gaurko hitzaldian. Dortoka oskolaren barruan ezkutatu da. Ez kezkatu, utzi dena nire esku, ni arduratuko naiz. 2. Ene! Dirurik gabe atera naiz kalera! Nola erosiko dut ogia? Zelaitik kanpora bidali zuen baloia atezainak. Eguraldiari buruz sarritan hitz egiten dugu igogailuan. Ez saiatu ni baino lehen sartzen! Martinen atzean neu nago ilaran! Auzokoei esker lortu dugu atea irekitzea. Kalkulagailuaren ordez, papera eta arkatza erabiltzeko esan digu irakasleak. 3. Ume horiek ezin daitezke geldirik egon. Erosketak guk egin ditzakegu lanpetuta bazaudete Nahi baduzu, nik lagun zaitzaket medikuarenera, Amaia. Anek guri etxerako lanak ekar diezazkiguke. Zuek, galderaren bat baduzue, irakasleari egin diezaiokezue. Txakurrak ni urrunetik usain nazake.

Ortografia 1. 2.

279: berrehun eta hirurogeita hemeretzi. 793: zazpiehun eta laurogeita hamahiru. 418: laurehun eta hemezortzi. 927: bederatziehun eta hogeita zazpi. 563: bostehun eta hirurogeita hiru. 355: hirurehun eta berrogeita hamabost. Hemengo saski honetan ez dago beste horko horretan adina arrautza.


Horko mutil horri galdetuko diot tontor hartara nola heldu. Hango gizon hura harantz eta honantz dabil arratsalde osoan. Hango jatetxe hartan jan genuen entsalada berezi hori. Hemengo auto honek hango espaloia jo eta gurpil hura galdu du. 3. haitzulo; higuingarri; hurbil; hodei; eurite; harakin; aldarte; hamaiketako; urrun; astronauta; urrats; hegoalde; olatu; hosto; habia; herenegun; atzo; altzari; hondakin; harresi. 4. Oihuka dagoen gizon horri lehoia etorri omen zaio oihanean segika. Lehergailu zahar horren eztanda saihesteko oholez estali dute. Lehiaketa horretan parte hartzeko leihatilatik pasatu behar dute lehiakideek.

Lexikoa 1. Kontuz zer esaten duzun oso sentibera da eta! Irene gaur ere ez da eskolara etorri, zein gaixobera! Besoa minbera dauka eta ez du gaurko partida jokatuko. Amaiak ez dizu inoiz minik emango, hain da onbera! 2. Etxezalea, etxean egotea gustatzen zaiona: etxekoi. Elizazalea, elizara joateko joera duena: elizkoi. Aurrera egitearen aldekoa dena: aurrerakoi. Berari komeni zaiona egiten duena: berekoi. Sabela janez eta edariz betetzea gustatzen zaiona: sabelkoi. 3. Berekoi horrek ez digu apur bat ere eman nahi izan. Etxekoi hutsa zara! Zoaz kalera lagunekin jolastera! Gure osaba sabelkoi ikaragarria da! Denetarik eta etengabe jaten du! Proposamen aurrerakoi horri babesa eman diote guraso guztiek. Gizon elizkoi hark egunero entzuten du meza. 4. mugikor; hauskor; izukor; kutsakor; itsaskor; iraunkor; iragankor; labainkor; emankor.


ABIAN 6

193

Erantzunak

Oharrak

ZABALTZE-PROGRAMA 5. UNITATEA 1. Oskorri taldearen kontzertu bati buruzkoa. Kontzertua Getxon izan da, Getxo Folk jaialdian. Iluntzeko 20:00etan. Taldearen agur-bira delako. Ez, oraindik beste sei kontzertu eman behar dituzte. 2. Gezurra; Gezurra; Egia; Egia. 3. Erantzun librea.

6. UNITATEA 1. Argumentua eta musika. Efektu bereziak, aktoreak eta akzioa. 2. Erantzun librea. 3. TXARRA EZ BAINA ONA ERE EZ. Iruzkin honetan Fant4stic filmari buruz arituko naiz. Film horretako pertsonaia nagusiak ezagunak ditugu, Marvel Comics konpainiako pertsonaia klasikoak baitira: Reed Richards, Susan «Sue» Storm, Johnny Storm eta Ben Grimm. Oraingo honetan, ordea, Ben Grimmek ez du apenas tokirik istorioan. Filma txukun hasten da, pertsonaiei buruzkoak gutxinaka-gutxinaka ezagutuko ditugu, hasiera luze batean. Gero, bat-batean, ekintza presaka garatu eta bukaerara egiten du jauzi, ez hanka, ez buru. Ekintzari eta efektuei dagokienez, orain arteko bertsiorik ahulena, eskasena da. Pertsonaien itxura ere ez da egokia: adibidez, Johnny Storm arraza beltzekoa da, oraingoan. Musika eta elkarrizketak ere, desegokiak. Erantzun librea.

7. UNITATEA 1. Zerbitzuen inguruko kexa bat adierazteko. 2. Azken urtean kirola egiteko eskaintza murrizteari buruzkoa. Futbola, atletismoa, saskibaloia, igeriketa eta skate ikastaroak, txangoak, izotz-patinajea... Kirol gutxiagotan har daiteke parte eta inoiz baino egun gutxiagotan.

Kirola egitea ezinbestekoa delako umeak osasuntsu hazteko eta beste kirol batzuetan aritzeko eskubidea izan beharko luketela uste duelako. Kendu diren jarduerak berreskuratzea. 3. Aurkezpena: 1. paragrafoan. Egoeraren azalpena: 2. paragrafoa Kexaren arrazoia: 3., 4. eta 5. paragrafoak. 4. Erantzun librea.

8. UNITATEA 1. Egia; Gezurra; Egia; Egia. 2. Izenburua, sarreratxoa, testua eta argazkia. 3. Baserri batek gorotzekin ekoitziko du energia. Ultzaman. Datorren udaberrirako. Meghan Sapp Planet Energy ingeniaritza enpresako kudeatzaileak eta haren senarrak. Beharrezko energia prozesu berriztagarrien bidez lortzeko. 4. Izenburua eta sarreratxoa: Erantzun librea. Nicholas Reeves Arizonako Unibertsitateko (AEB) arkeologo britainiarrak baieztatu du Nefertiti egiptoar erreginaren hilobia aurkitu duela, Tutankamón faraoiaren sarkofagoan bertan. Reevesek azaldu duenez, Nefertitiren ganberarako sarreran marrazki zehatz bat dago; tokia babesteko egin ohi zen erlijio erritu baten adierazlea. Nefertiti zen horrelakorik mereziko zuen emakume bakarra, Egipto zaharrean. Bereizmen handiko eskanerren bidez, arkeologoak bi ate itxi ikusi zituen marrazkien antzean. Nefertitiren hilobia balitz, horrek Tutankamonen heriotz-ganbera horren txikia izatea ere argituko luke. Teoria berrestekotan, historiako aurkikuntzarik handienetakoa litzateke.

194

ABIAN 6



ABIAN 6

195

Oharrak

Oharrak

196

ABIAN 6



ABIAN 6

197

Oharrak

Oharrak

198

ABIAN 6



ABIAN 6

199

Lehen Hezkuntzako 6. mailarako Euskara Abian Irakaskuntza neurrira Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero. Edizioa: Josu Goikoetxea Gezuraga eta Ainhoa Basterretxea Llona. Irudiak: Alex De Orbe Ferreiro. Testua: Saioa Larrauri Castresana, Nahia Larrauri Castresana eta Josu Goikoetxea Gezuraga. Arte-zuzendaritza: José Crespo González. Proiektu grafikoa: Estudio Pep Carrió. Proiektu-burua: Rosa Marín González. Irudien koordinazioa: Miren Pellejero Etxezarreta. Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda de la Calle. Garapen grafikoa: Raúl de Andrés González eta Jorge Gómez Tobar. Zuzendaritza teknikoa: Jorge Mira Fernández. Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Jesús Muela Ramiro. Prestaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Maitane Barrena Telleria. Argazkien dokumentazioa eta aukeraketa: Miren Pellejero eta Marina de León-Sotelo. Argazkiak: SANTILLANAREN ARTXIBOA.

© 2015 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L. Legizamon poligonoa Gipuzkoa kalea, 31 48450 Etxebarri (Bizkaia) Printed in Spain ISBN: 978-84-9894-752-6 PK: 677404 Lege-gordailua: M-34843-2015

Lan hau egile-eskubideei buruzko legeek babestuta dago eta Zubia-Santillanari dagokio haren jabetza intelektuala. Legezko erabiltzaileei ikasgelan erabiltzeko fotokopiak egitea bakarrik zaie zilegi. Debekatuta dago baimendutakoez bestera erabiltzea, batez ere merkataritza-helburuekin erabiltzen bada.

Abian 6.2 Egunez egunekoa.pdf

Recommend Documents