T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
TEKNİK RESİM III
ANKARA OCAK 2005
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER.............. İÇİNDEKİLER......................... ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ................. ..... 2 AÇIKLAMALAR............. AÇIKLAMALAR........................ ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ....................... ............... 3 AÇIKLAMALAR............. AÇIKLAMALAR........................ ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ....................... ............... 3 GİRİŞ.................. GİRİŞ............................. ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ................ ..... 4 ÖĞRENME FAALİYETİ-1.............. FAALİYETİ-1......................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ....................5 ........5 1.ÖLÇÜLENDİRME............ 1.ÖLÇÜLENDİRME....................... ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ..................... ..........55 1.1. Ölçülendirmenin Gereği ve Önemi.................... Önemi............................... ...................... ....................... ....................... .............. ...55 1.2. Ölçülendirme Kuralları.................. Kuralları............................. ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ............. 5 1.3. Ölçülendirme Elemanları................ Elemanları........................... ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...........66 1.3.1. Ölçü Sınır Çizgisi..................... Çizgisi................................ ...................... ...................... ....................... ....................... ......................6 ...........6 1.3.2. Ölçü Çizgisi.................... Çizgisi............................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... .................... ......... 7 1.3.3. Bağlama Çizgisi.................... Çizgisi................................ ....................... ...................... ...................... ....................... ....................... ............... 7 1.3.4. Ölçü Okları.................... Okları............................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ......................8 ..........8 1.3.5. Ölçü Rakamları............... Rakamları........................... ....................... ...................... ...................... ....................... ....................... ................... ........ 9 1.4. Ölçülerin Resim Üzerinde Dağılışı...................... Dağılışı................................. ...................... ...................... ......................10 ...........10 1.4.1. Boyut Ölçüleri.................... Ölçüleri............................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ...............10 ....10 1.4.2. Konum Ölçüleri.................... Ölçüleri............................... ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ............. 11 1.4.3. Ölçülendirme Çeşitleri:.................... Çeşitleri:............................... ...................... ...................... ....................... ....................... ............. 14 1.5. Çeşitli Elemanların Ölçülendirilmesi:.................. Ölçülendirilmesi:............................. ....................... ....................... .....................17 ..........17 1.6. Resimlere Gerekli Ölçüleri Verme......................... Verme.................................... ...................... ...................... ................... ........ 26 UYGULAMA FAALİYETİ................. FAALİYETİ............................ ...................... ....................... ....................... ...................... ..................... .......... 29 PERFORMANS TESTİ................... TESTİ.............................. ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ............... ....39 39 ÖĞRENME FAALİYETİ-2.............. FAALİYETİ-2......................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ..................40 ......40 2. TOLERANSLAR.............. TOLERANSLAR......................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... ...................40 .......40 2.1. Tolerans’ın Tanımı..................... Tanımı................................ ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ..............40 ...40 2.2. Tolerans Çeşitleri.................... Çeşitleri............................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ................. ......40 40 2.2.1. Boyut Toleransları................ Toleransları............................ ....................... ...................... ...................... ....................... ...................... .......... 40 2.2.2. Tolerans Sınıfının Gösterilmesi:.................... Gösterilmesi:............................... ...................... ....................... ..................... .........41 41 2.2.3. Toleranslı Ölçülerin Gösterilmesi.................. Gösterilmesi............................. ...................... ...................... .....................41 ..........41 2.3. Boşluk ve Sıkılıklar.................... Sıkılıklar............................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ..............43 ...43 2.4. Şekil ve Konum Toleransları................... Toleransları.............................. ....................... ....................... ...................... ...................... ........... 52 2.5. Çeşitli Çizim Uygulamaları................. Uygulamaları............................ ...................... ...................... ....................... ....................... ............... .... 57 2.6. Yüzey İşleme İşaretleri................... İşaretleri.............................. ...................... ....................... ....................... ...................... .................... ......... 58 2.6.1. Yüzey İşleme İşaretlerinin Tanımı Ve Önemi........................... Önemi...................................... ............... .... 58 2.6.2. Yüzey İşleme İşaretlerinde Kullanılan Bilgiler........................... Bilgiler...................................... ............... 59 2.7. Pürüzlülüğün Tanımı.................... Tanımı............................... ....................... ....................... ...................... ...................... ...................... ........... 59 2.8. Talaş Kaldırılan Ve Ve Kaldırılmayan Yüzeylerin Yüzeylerin Birbirlerinden Ayrılması...... Ayrılması...... 64 UYGULAMA FAALİYETİ................. FAALİYETİ............................ ...................... ....................... ....................... ...................... ..................... .......... 67 PERFORMANS TESTİ................... TESTİ.............................. ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ............... ....72 72 MODÜL DEĞERLENDİRME............ DEĞERLENDİRME........................ ....................... ...................... ...................... ....................... ....................... .............. ...76 76 2
KAYNAKLAR................ KAYNAKLAR........................... ...................... ...................... ....................... ....................... ...................... ...................... ....................... .............. 77
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD
543PLS003
ALAN
Plastik Teknolojisi
DAL/MESLEK
Plastik İşleme Teknisyenliği
MODÜLÜN ADI
Yüzey Sembolleri ve Ölçülendirme
MODÜLÜN TANIMI
Ölçülendirme, Toleranslar, Toleranslar, Yüzey işleme işaretleri, bilgilerini kullanarak uygun uygun teknik çizim yapabilirsiniz. yapabilirsiniz.
SÜRE
40/32
ÖN KOŞUL YETERLİK
Teknik Resim Çizimi 2 modülünü almak. Teknik resim çizmek.
Genel Amaç: Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında kurallara uygun teknik çizim yapabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI
EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Amaçlar: Gerekli ortam sağlandığında; 1- Ölçülendirme işlemini kurallara uygun biçimde yapabileceksiniz. 2- Yüzey işleme ve toleransları kullanma kullanma işlemini kurallarına uygun biçimde yapabileceksiniz. Çizim takımları, resim dersliği.
Modül içerisindeki öğretim faaliyetleri sonunda ölçme değerlendirme ve performans testleri ile kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz.
3
GİRİŞ GİRİŞ Değerli öğrencimiz; Küreselleşen dünyada plastiğin önemi ve kullanım alanları her gün genişlemektedir. Önümüzdeki yıllarda da ülkemiz plastik sektörünün yetişmiş insan gücüne olan ihtiyacının hızla artacağı bir gerçektir. Bugünün endüstrisinde, Teknik Resim, mühendisten işçiye kadar her türlü teknik elemanın birbirleriyle kendi işlerinde anlaşmalarını sağlayan açık ve şaşmaz bir dil halini almıştır. Tasarladığını ifade etmek ve onun gerçekleşmesini sağlamak için, mühendisin tek vasıtası teknik resimdir. Herhangi bir makine parçasını yapacak olan işçi, kendisine verilen malzemeyi ne suretle işleyeceğini, parçaya vereceği biçim ve boyutları ancak o parçanın teknik resminden öğrenebilir. Bu resim noksan veya kusurlu olursa, yapılacak iş de noksan kalır veya kusurlu olur. Hazırladığı Hazırladığımız mız bu modül sizin seviyenize seviyenize göre olup kendi kendinize kendinize öğrenmenizi öğrenmenizi de sağlayacak, ihtiyaçları karşılayan ve çok sayıda uygulama yapmanıza da olanak sağlayan, ileriki yıllarda da çalışma hayatına atıldığınızda kaynak olarak da kullanabileceğiniz bir çalışmadır. Her konu basit bir şekilde tanımlanmış olup çok sayıda uygulama içermektedir. Kitap, daha çok görselliğe hitap ederek öğrenmenizi kolaylaştırmıştır. Bu modü modüll en son son yayı yayınl nlan anan an T.S. T.S.E. E. (Tür (Türkk Stan Standa dart rtla ları rı Enst Enstit itüs üsü) ü) ve I.S. I.S.O O (Ulusl (Uluslara araras rasıı Standa Standartl rtlar ar Organiz Organizasy asyonu onu)) standa standartl rtları arına na uygun uygun olup olup en güncel güncel bilgil bilgileri eri içermektedir. Modülün siz sevgili öğrencilerimize faydalı olmasını dileriz.
4
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Gerekli ortam sağlandığında ölçülendirme işlemini kurallara uygun biçimde yapabileceksiniz
ARAŞTIRMA Çevrenizdeki işyerlerinde ve atölyemizdeki ölçme aletleri ile ilgili araştırma yapınız.
1.ÖLÇÜLENDİRME 1.1. Ölçülendirmenin Gereği ve Önemi İmalat İmalatıı yapıla yapılacak cak parçala parçaların rın resmi resmi çizili çizilir. r. Res Resim im üzerin üzerinde de boyutl boyutlar ar göster gösterili ilir. r. Delikl Delikleri erinn yerler yerleri, i, ölçüle ölçüleri, ri, yüzeyl yüzeyleri erinn işleme işleme tolera toleransl nsları arı ve nasıl nasıl ve hangi hangi yöntem yöntemle le işlene işleneceğ ceğii bilgil bilgileri eri bulunu bulunur. r. Bu bilgil bilgileri erinn çiziml çizimlerd erdee rakaml rakamlar, ar, imalat imalat bilgil bilgileri eri,, yapım yapım bilgileri halinde bulunmasına ölçülendirme ölçülendirme denir. İmalatı yapılacak olan bir iş parçasının ilk önce tasarımı yapılır. Tasarımı yapılan parçanın üretilmesi; ölçülendirmenin eksiksiz ve standartlara uygun yapılmasına bağlıdır. Ölçülendirme işleminde tüm bilgiler eksiksiz olmalı, kurallara göre yapılmalı ve imalatta herhangi bir yanlışlığa yol açmamalıdır. Üret Üretil ilec ecek ek iş parç parças asın ının ın görü görünü nüşl şler erii üzer üzerin inde de gere gerekli kli tüm tüm ölçü ölçüle leri rinn ve yapım yapım bilgilerinin bulunmasına büyük özen gösterilmelidir.
1.2. Ölçülendirme Kuralları Türk Standartları 11398 ve 11397’de verilen standart kurallara göre ölçülerin imalatı yapılacak parça üzerine verilmesi kurallarını şu şekilde açıklayabiliriz. Ölçü çizgisi ince ve parçanın görünüşünden 7…10 mm uzakta çizilir. Ölçü bağlama çizgileri ince birbirine paralel ve ok uçlarından 1,5 – 3 mm taşacak kadar çizilir. Ölçü okları aynı büyüklük ve nitelikte olmalı ölçü bağlama çizgisine dokunmalıdır. Küçük ölçülerde oklar ölçü bağlama çizgilerine dıştan çizilir.
5
Ölçünün sayısal değeri ölçü çizgisinin 1 mm üstünde dik konumda yazılır. Kalınlık ölçüleri için t harfi kullanılır. Deliklerin merkez (konum) ölçüleri; eksenlerinin uzatılmasıyla oluşan ölçü bağlama çizgilerine göre verilir. Simetrik durumlarda yalnızca bir tarafın şekil elemanları ölçülendirilir. Ölçülendirmede çeşitli oklar kullanılsa da bizim standartlarımız 15 derecelik sivri siyah oktur. Resimdeki d ölçüsü görünüş çiziminde kullanılan kalın çizginin kalınlık ölçüsüdür. Çok dar yerlerde ok yerine nokta kullanılır. Uzunluk ölçülerinin kolay okunması için taralı bölgedeki konumlarda ölçü verilmez. Açı ölçülerinin kolay okunması için taralı bölgedeki konumlara ölçü verilmez. Kesik yüzeye ölçü vermek gerektiğinde küçük bir alan taranmaz. Resim ölçülerine uygun boyutta olmayan ölçünün altı çizilir. İşçilikte özel önemli olan bu muayene (kontrol) ölçüsü çerçeve içine alınır. Tek görünüşlü ölçülendirmel ölçülendirmelerde erde iki temel yüzey (a ve b) seçilir. seçilir. Ölçüler yüzeylerin yüzeylerin uzantısı olan bağlama çizgilerine göre verilir.
1.3. Ölçülendirme Elemanları 1.3.1. Ölçü Sınır Çizgisi Sürekli ince çizgi olup çizgi kalınlığı 0,25 mm’dir. Ölçülendirilecek elemana dik veya gerektiğinde eğik ancak birbirine paralel olarak çizilmelidir. (Şekil 1.)
Ölçü çizgisi sınırlayıcı oku Çap işareti Ölçü rakamı
4 Ø
2 3
Kılavuz çizgisi Ölçü bağlama çizgisi
14 Şekil 1: Ölçülendirme Elemanları
6
1.3.2. Ölçü Çizgisi Sürekli ince çizgi olup çizgi kalınlığı 0,25 mm’dir. Uçları oklarla sınırlandırılır. Ok uçları ölçü sınır çizgilerine temas etmeli, ilk ölçülendirme çizgisi görünüşten yaklaşık 8-12 mm uzakta bulunmalıdır. Ondan sonra gelen ölçü çizgileri ise kendisinden önce gelen ölçü çizgisinden yaklaşık olarak 7-10 mm uzakta olmalıdır. (Şekil 2) Paralel olacak 7-10 mm 8-12 mm
9
5x45° 2 3
3 Paralel olacak
14
8-12 mm
Şekil 2: Ölçü Çizgileri
1.3.3. Bağlama Çizgisi Sürekl Süreklii ince ince çizgid çizgidir ir ve ölçü ölçü konaca konacakk yüzeyl yüzeyleri erinn kenar kenar görünü görünüşle şlerin rinden den uzatıl uzatılır. ır. Bağlama çizgileri ölçü çizgisine dik veya gerektiğinde eğik, fakat birbirine paralel olarak çizilmelidir. Ok başları bağlama çizgisine temas etmeli ve bağlama çizgisi ok başından 2-3 mm kadar dışarı uzatılmalıdır. Bağlama çizgileri ölçü çizgilerini kesmemelidir.
7
Mümkünse Kesişmemeli
Ø9 5
1 3 5 °
3
2 3
Kesişmemeli
Bağlama çizgisi, ölçü çizgisinden 1,5-3 mm ileriye taşacak
Şekil 3: Bağlama Çizgileri Çizgileri
1.3.4. Ölçü Okları Ok başları ölçü çizgilerini sınırlar, ölçünün nereden nereye verildiğini gösterir. Ölçü oklarının büyüklükleri çizilen resimlerin büyüklüklerine göre değişir. Ok başının uzunluğu 2,5-3,5 mm ve kalınlığı uzunluğunun üçte biri kadar alınır. Ölçü oklarının önce çevresi çizili çizilir, r, içi karala karalanar narak ak doldur doldurulu ulur. r. Bir resim resim üzerin üzerindek dekii bütün bütün oklar oklar aynı aynı büyükl büyüklükt üktee olmalıdır. Ok başları ölçü çizgisi sınırları içerisine çizilmelidir. Fakat yer dar ise, ok başları dışarıya alınabilir. Bazen de ok başı yerine açıkça görünen noktalar konulabilir. (Şekil 4)
8
m i r i B 1
Dolu sivri ok 15° Makine teknik resimlerinde
3 Birim Dolu nokta Yer darlığı olan yerlerde 45° eğik çizgi Mimari ve inşaat resimlerinde resimlerinde Boş sivri ok 90° Mimari ve inşaat resimlerinde resimlerinde
Şekil 4: Ölçü Okları Standardı
1.3.5. Ölçü Rakamları Ölçü rakamlarının, düzgün ve okunaklı yazılması çok önemlidir. Ölçü rakamları ölçü çizgisinin tam ortasına ve 0,5 – 1 mm üst tarafına yazılır.
9
Uzunlukların yazılması
Açıların yazılması
Şekil 5: Rakamların Ve Açıların Açıların Yazılma Standardı
Sac ve lamalarda lamalarda kalınlık ölçülerini ölçülerini göstermek göstermek için ikinci ikinci bir görünüşe gerek yoktur. Sadece sac ve lama parçalarda kalınlık, çizilen parçanın üzerine yazılır. Örnek (t=4 mm) gibi. R 1 0
0 1 Ø
Y ük s e k lik
Y ük s e k lik
Şekil 6: Rakamların Gösterilme Gösterilme Standardı
1.4. Ölçülerin Resim Üzerinde Dağılışı 1.4.1. Boyut Ölçüleri
10
Geometrik cisimlerin genişlik, yükseklik ve derinlik olmak üzere üç boyut ölçüsü ölçülendirmede verilmelidir. Prizmalar: Dikdörtgen prizmanın ölçüleri Şekil 8’de görüldüğü gibi konur. Ölçüler iki görünüş arasında kalacak şekilde konulmalıdır. Bazı hallerde derinlik ölçüsü profil kesit üzerine konulabilir. Silindirler: Silindirin çap ve yükseklik olmak üzere iki boyut ölçüsü vardır. Çapa ait ölçü rakamının önüne çap işareti konulur. Dikdörtgen Prizma
Kare Prizma Tek görünüşlü silindir
İki görünüşlü silindir Kare piramit
Dikdörtgen piramit
İki görünüşlü koni
Tek görünüşlü koni
Küre
Şekil 7: Geometrik Cisimlerin Ölçülendirilmesi
1.4.2. Konum Ölçüleri
11
İmalatı yapılacak bir parçanın çizimini oluşturan tüm geometrik şekillerin birbirine göre olan konumlarını belirten ölçülere konum ölçüleri denir. Bu ölçüler yalnız geometrik şekilleri parça üzerinde yerleştirir ve yüzeyleri ölçülendirmez. Konum ölçüleri, bir parçanın görevi, yapım sırası, markalama esasları ve işlenmiş yüzeyl yüzeyleri eri dikkat dikkatee alınar alınarak ak aşa aşağıd ğıdaa belirt belirtile ilenn metotl metotlard ardan an birini birini veya veya bir kaçını kaçını birlik birlikte te uygulayarak verilmelidir: Kenar – Kenar Metodu Kenar – Eksen Metodu Eksen – Eksen Metodu
Kenar – Kenar Metodu Özellikle simetrik olmayan parçaların ölçülendirilmesinde bu metot kullanılır. Parça üzerinde bulunan girinti ve çıkıntılar iki ana referans kenarına ke narına göre belirlenir. (Şekil 8)
4
r a l r a n e k s n a r e f e R
33
Referans kenarlar
t=Sac Kalınlığı
Şekil 8: Simetrik Olmayan Parçalarda Parçalarda Kenar-Kenar Metodu
Kenar – Eksen Metodu
12
Özelli Özellikle kle görünü görünüşle şleri ri yarı yarı simetr simetrik ik olan olan parçal parçaları arınn ölçüle ölçülendi ndiril rilmesi mesinde nde bu metot metot kullanılır. Parça üzerinde bulunan girinti ve çıkıntıların yeri bir eksen ve bir kenara göre belirlenir. Bu meto metott sili silind ndir irik ik parç parçal alar arın ın veya veya sac sac parç parçal alar arın ın imal imalat atın ında da kull kullan anıl ılac acak ak ölçülendirilmesinde kullanılır. (Şekil 9)
Referans ekseni 2 1 Ø
3 2 Ø
2x45° 14
r a n e k s n a r e f e R
x45°
22 33 42 Şekil 9: Silindirik Parçalarda Kenar-Eksen Kenar-Eksen Metodu
Referans Kenar 3
5 2
0 2 Ø
0 5
4
Referans Ekseni
Şekil 10: Sac Parçalarda Kenar – Eksen Metodu Metodu
13
Eksen – Eksen Metodu Özellikle tam simetrik görünüşlere sahip parçaların ölçülendirilmesinde bu metot kullanılır. Parça üzerinde bulunan girinti ve çıkıntıların yeri iki ana eksene göre belirlenir. Gerektiğinde Gerektiğinde yarı simetrik ve simetrik simetrik olmayan parçalar da eksen – eksen metoduna metoduna göre ölçülendirilir. (Şekil 11 ve 12)
i n e s k E s n a r e f e R
35 3 1 R R 3 2 1
4
15
15
Referans Ekseni
Şekil 11: Simetrik Parçalarda Eksen Eksen – Eksen Metodu 48
Referans Ekseni
44 0 1 R R 5 5 1
R 5
t=4
4x45°
22
Referans Ekseni
26 39
Şekil 12: Tam Simetrik Olmayan Parçalarda Parçalarda Eksen – Eksen Metodu
1.4.3. Ölçülendirme Çeşitleri:
14
Paralel Ölçülendirme Ölçü çizgileri aynı doğrultuda, paralel, iki ya da üç doğrultuda birbirine dik durumda veya birbiriyle ortak merkezli yerleştirilmelidir. (Şekil 13)
3 3 R
9
5 1
1 1
20
20 26
Referans kenarlar AA 19
8 1 Ø
1 9 1 1 Ø Ø
10
3 1 Ø
9 29
Tornalama sırasına göre ölçülendirme Şekil 13: Paralel Ölçülendirme
Zincirleme Ölçülendirme
15
Tek tek (münferit) (münferit) ölçülerin ölçülerin birbiri ardı sıra dizilerek dizilerek verildiği verildiği bir ölçülendirmedir ölçülendirmedir.. (Şekil 14)
39
5 5 R
3 1
6 2 3 1
9
21
9
AA 19
8 1 Ø
1 9 1 1
3 1
Ø Ø
Ø
10
14
20
9
Şekil 14: Zincirleme Ölçülendirme
Birleşik Ölçülendirme
16
Zincirleme Zincirleme ölçülendirm ölçülendirme, e, artan kademeli kademeli ölçülendirm ölçülendirme, e, paralel paralel ölçülendirm ölçülendirmee veya zincirleme ölçülendirmenin birleştirilmesi ile yapılan ölçülendirmedir. (Şekil 15)
39
5 5 R 6 2 3 1
18
21
18
56 AA 19
8 1 Ø
1 9 1 1
3 1 Ø
Ø Ø
9 10
29
Şekil 15: Birleşik Ölçülendirme Ölçülendirme
1.5. Çeşitli Elemanların Ölçülendirilmesi: 17
1. Çapların Ölçülendirilmesi: Ø Sembolünün çapı 0,7xh yüksekliği kadar olup orta çizgisi 750 eğiktir. (h büyük harf yüksekliğidir) Çapları ifade eden Ø sembolü, her türlü durumda ölçü rakamı önüne konur. (ölçü sembolleri ölçü harfleri ile birlikte kullanılmaz) Dar alanlarda paralel konumlu çap ölçüleri zikzaklı olarak verilir. Yetersiz alanlarda çap ölçüleri tek taraflı oklarla verilebilir. Rakamlar ölçü çizgisinin sonuna ortalanarak yazılır.
Ø 2 0
20
8 Çap Sembolü standartı Silindir olan parçalar için ölçülendirme şekli Ø
Şekil 16: Çapların Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi Standardı
2. Yarıçapların Ölçülendirilmesi:
18
Büyük R harfi her durumda yarıçap ölçü rakamının önüne konulmalıdır. Ölçü çizgileri yarıçap merkez noktasından veya bunun doğrultusunda çizilmeli ve sadece bir okla yay tarafında içten veya dıştan dı ştan sınırlandırılmalıdır. Dar alanlarda yarıçap ölçüleri zikzaklı olarak verilir. Özdeş yarıçaplar çatal çizgiyle gösterilebilir. Ekseni belli büyük yarıçaplar dar alanda 900 kırık çizgiyle gösterilir. Ortak merkezli yarıçap ölçüleri daire yayı üzerinden dağıtılır.
1 Sembolün standartı
R 5
4
Şekil 17: Yarıçapların Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
3. Kürelerin Ölçülendirilmesi:
19
Küre sembolü S harfidir. Kürelerin tam çapı verilirken çap ölçüsünün veya yarıçap ölçüsünün önüne “S” harfi konulur. Cıvata Cıvata başlar başlarınd ındaa buluna bulunann küre küre kesmel kesmeleri erinde nde küre küre açıkla açıklamas masıı bulunm bulunmaz; az; sadece sadece yarıçap ölçüsü verilir.
4 25 Küre Sembolü Standartı
Çapların gösterilmesi
3 5 2 R S
8
1 1
1 2 Ø
6 R S
Ø26 14 24 Yarıçapların gösterilmesi
Şekil 18: Kesirlerin Ölçülendirilmesi
4. Yayların Ölçülendirilmesi:
20
1 1 Ø
Yay grafik sembolü 1,4xh çapında bir yarım çemberdir. Bu sembol yay eğrisel ölçüsünün önüne veya üzerine konur. Yay şeritlerde ölçü ait olduğu eğriye bir okla işaretlenir. 30
20 2 1
62
Şekil 19: Yayların ölçülendirilmesi
5. Karelerin ölçülendirilmesi: Sembol bir kenarı 0,7xh olan karedir. Bu sembol kare yüzey ölçüleri için kullanılır. Yüzeylerin oluşturacağı anahtar ağzı ölçüsü AA sembolüyle gösterilir.
22
2 2 Ø
0
Sembolün standartı
1. Tip Ø20
AA10
2 2 Ø
2. Tip
3. Tip
Şekil 201: Karelerin Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
6. Açıların Ölçülendirilmesi: Açı kenarlarının uzantısı bağlama çizgisi olarak kullanılır.
21
Ölçü çizgisi açı tepesine göre çizilir. Ölçü rakamları Şekil 21’de görüldüğü gibi çeşitli konumlarda ölçü çizgisinin üzerine yazılır. Şekil 21’de çarpı işareti ile gösterilen yerlere ölçülendirme işlemi yapılmaz. Şekil 21’de açılar eksen çizgileri arasında olduğu için 90° ’yi tamamladığından şekle ölçülendirme kurallarına göre gereğinden fazla ölçü verilmez.)
Şekil 21: Açıların Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
7. Seri Deliklerin Ölçülendirilmesi:
22
Şekil 22’de yay gibi bir sac üzerine (üstteki şekil) belirli aralıklarla (açılarla) delinmiş deliklerin ölçülendirilmesi görülmektedir. Sınır delikleri arasındaki 4x130=520 ölçüsü, birinci delikten sonra 130 aralıklarla 4 delik bulunduğunu gösterir. Şekil 22b’de düz bir sac üzerine (alttaki şekil) belirli aralıklarla delinmiş deliklerin ölçülendirilmesi görülmektedir. Burada üç adet delik gösterilmiştir. Sınır delikleri arasındaki 4x25=100 mm ölçüsü, birinci delikten sonra 25 mm aralıklarla 4 delik bulunduğunu gösterir.
7
7
Eşit açılı deliklerin ölçülendirilmesi
5 1
3 4x 25 =100 =100
Eşit mesafeli deliklerin ölçülendirilmesi Şekil 22: Seri Deliklerin Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
8. Eğimin ve Konikliğin Ölçülendirilmesi:
23
Konik yüzeyler torna adını verdiğimiz tezgahlarda işlenir. İmalatı yapacak kişinin konik bir parçayı tornalamak için ilk önce koniklik oranını bulması ve tezgahı bu koniklik oranına göre ayarlaması gerekir. Eğik kenar üzerinde birim boydaki yükselme miktarına Eğim denir. Birim boyda meydana gelen çap farkına Koniklik denir.
1 D/2 - d/2 Eğim = x = L 1 D-d Eğim = x = 2L
20 Sembolün standartı
2 / D
) ° 3 (
2 / d
L
Şekil 23: Eğimin Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
1 D-d Koniklik= x = L Sembolün standartı 0
) ° 3 (
Şekil 24: Koniğin Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
9. Pahların ve Havşaların Ölçülendirilmesi:
24
Şekil 25’de pahların ve havşaların ölçülendirilmesi görülmektedir. Bu şeki şekild lde; e; pah pah ve havş havşaa açıl açılar arın ının ın 450 450 oldu olduğu ğu ve 450 450 olma olmadı dığı ğı hall haller erde deki ki ölçülendirme şekilleri mil ve delik için ayrı ayrı gösterilmiştir.
Mil için
Delik için
2x45°
Şekil 25: Pahların ve Havşaların Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
10. Dar kısımların Ölçülendirilmesi:
25
İmalatı İmalatı yapılacak yapılacak olan parçanın parçanın çiziminde çiziminde yapılacak yapılacak ölçülendirm ölçülendirmede ede eğer parça boyutları küçük ise içten ok yerine dıştan ok veya dolu nokta ölçülendirme kuralları ile ölçülendirme yapılır. (Şekil 26) Radyüs ve pahlar Şekil 26’da olduğu gibi ölçülendirilir. Çapların ölçülendirilmesinde her durumda ölçünün önüne Ø çap sembolü konur. Ölçü rahat görünecek şekilde dairenin dışına parçanın konumuna göre ölçü taşınır.
Dıştan ok Dolu nokta İçten ok
Dolu nokta İçten ok
Şekil 26: Dar Kısımların Ölçülendirilmesi Ölçülendirilmesi
1.6. Resimlere Gerekli Ölçüleri Verme Delikler, kanallar, profiller ve yaylar standart görünüşlerle ölçülendirilmelidir. Ölçüler, çizilen parçanın ana yüzeylerini gösteren çizgilerden, önemli olan merkez veya eksenlerden verilmelidir. Ana ölçüler görünüşler arasına konulmalıdır. Bağlama çizgileri kesinlikle görünüşleri birleştirmemelidir. İş parçasına ait bir ölçü iki ayrı görünüşte verilmemelidir. Ölçülendirme konusunda açıklanan tüm ölçülendirmeler kurallarına göre yapılmalıdır. Kendiliğinden meydana gelen yüzeylerin boyut ölçüleri verilmez. Gerekmedikçe görünmeyen kenarlara (kesik çizgiler) ölçü konulmamalıdır. Resimlere Gerekli Ölçüleri Verme İle İlgili Bir Örnek:
26
Şekil 27: Resimlere Gerektiği Kadar Ölçü Verme Verme
il
i l
ii
Bir Resmin Çizim Aşaması:
27
l
Parçanın hangi görünüşü çizileceği araştırılır. Karar verilen duruma göre parçanın görünüşleri çizilir. Parça çizildikten sonra ölçü bağlama ve ölçü çizgileri çizilir. ç izilir. Ölçü okları standartlara göre çizilir. Ölçü rakamları standartlara uygun olarak yazılır. Ø15
Ø10
Ø8 2 0
9
1
1 0 2 0
5 0
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Şekil 28: Bir Resmin Çizim Aşamaları Şekil 28: Bir Resmin Çizim Aşamaları
UYGULAMA FAALİYETİ
28
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA 01: Aşağıdaki örneği verilen ok büyüklüklerine göre sizde verilen çizgilere ok başı yapınız.
7
5
7
5
3,5
2,5
5 . 3
5 . 2
29
UYGULAMA 02: Şekilde verilen parçanın ön görünüşünü çizerek verilen şekildeki gibi ölçülendirme yapınız.
t=4mm
UYGULAMA 03: Aşağıda verilen resmi tekrar çizerek ölçülendiriniz.
t=3
UYGULAMA 04: Aşağıda verilen resmi tekrar çizerek ölçülendiriniz.
30
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
UYGULAMA 05: Şekilde perspektifi verilen parçanın görünüşlerini çizerek ölçülendirme yapınız.
UYGULAMA 06
31
Yanda Yandaki ki şeki şekild ldee veri verile lenn parç parçan anın ın üzer üzerin inde denn ölçü ölçü alar alarak ak parç parçay ayıı 2:1 2:1 ölçeğinde çiziniz. Çizi Çizile lenn resim esim üzer üzerin indde ölçülendirmeleri yapınız.
UYGULAMA 07 Aşağıda verilen görünüşleri 1:1 ölçeğinde tekrar çizerek ölçülendiriniz. Ø14,5
Ø8 2 R
8
2 2 R 3
2 1
16
52
18
8 R
Ø24
Ø16
R 2
5
28 2 2 3 5
6 3 R
2 R
32
R 4
11 120
32
ger gerekli ekli
UYGULAMA 08: Şekilde perspektifi verilen parçanın görünüşlerini 1:1 ölçeğinde çizerek ölçülendirme yapınız.
İşlem Basamakları
Ölçülendirme kurallarını belirleyiniz.
Görünüşleri ölçülendiriniz.
Ölçülendirme metotları kullanınız.
Öneriler İş giysisi giyiniz Temiz ve düzenli olunuz. Dikkatli resim çiziniz. Güvenlik tedbirlerine uyunuz. Çizim araç gereçlerini yanınızda bulundurunuz. Ölçülendirme kurallarına ve standartlarına uyunuz. Ölçü okları ve ölçü çizgilerinin kalınlıklarına dikkat ediniz. Ölçü rakamlarını standartlara uygun yazınız. İş etiğine uygun davranınız. Ölçülendirme metotlarını uygulayınız. Gereksiz ölçüden kaçınınız. 33
CEVAP ANAHTARI Cevap Anahtarı 1
7
5
7
5
7
5
7 7
5 5
3 ,5
2, 5
3 ,5
2, 5
3 ,5
2, 5
3 ,5
2, 5
7 7 7 7
7
7
7 5 5 5 5 5 5 . . . . . . 3 3 3 3 3 3
5 5 5 5 5
5
5
5 5 5 5 5 5 . . . . . .
2 2 2 2 2 2
34
Cevap Anahtarı 2
t=4mm
Cevap Anahtarı 3
t=3
35
Cevap Anahtarı 4
Ø
Ø
Ø
Ø
Cevap Anahtarı 5 8
4 3 R 4 3
Ø 3 0 8
6 0 °
t=5 4
36
Ø
Ø
Ø
Cevap Anahtarı 6
20
20
5 1
0 1
0 5
30
6 5 ° 8
50
50
Cevap Anahtarı 7
Ø14,5 Ø8 2 R
8
2 2 R 3
2 1
16
52
18
8 R
Ø24
Ø16
R 2
5
28 2 2 3 5
6 3 R
2 R
32
4 R
11 120
Cevap Anahtarı 8
37
25
° 5 4 x
R 5
R 5
2
15
° 5 4 x 2
7 3
t=4
0 1
0 2 0 1
3 R
5x45°
23 55
PERFORMANS TESTİ 38
5 1
PERFORMANS TESTİ Öğrenme faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
EVET
HAYIR
Çizim araç ve gereçlerini hazır hale getirdiniz mi? . Çizgi kalınlıklarının farklılıklarına dikkat ederek; çizim kurallarına göre çizimi yaptınız mı? Çizgi kalınlıklarının farklılıklarına dikkat ederek Çizimlerinizin doğruluğunu kontrol ettiniz mi? Ölçülendirme metotlarına göre ölçülendirme yaptınız mı? Ölçülendirmenin eksikliği-fazlalığını kontrol ettiniz mi? Ölçülendirmeyi kurallarına göre yaptınız mı?
Faaliyet Faaliyet değerlendir değerlendirmeniz meniz sonucunda sonucunda hayırı hayırı işaretleyer işaretleyerek ek yapamadığı yapamadığınız nız işlemleri işlemleri tekrar ediniz. Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.
39
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Gere Gerekl klii orta ortam m sağl sağlan andığ dığınd ındaa yüze yüzeyy isle isleme me ve tole toleran ransl slar arıı kull kullan anma ma işle işlemi mini ni kurallarına uygun biçimde yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Çevrenizdeki üretim firmalarını ziyaret ederek;
Parçaları imal ederken niçin tolerans vermek gerekir? Araştırınız.
Parçalara niçin yüzey işleme işaretleri vermek gerekir? Araştırınız.
2. TOLERANSLAR 2.1. Tolerans’ın Tanımı Üret Üretil ilme mekk iste istene nenn iş parç parçala aları rı ile ile üret üretil ilen en iş parç parçal alar arıı ölçü ölçüle leri ri arası arasınd ndaa çeşit çeşitli li değerlerde farklılıklar görülür. Parçanın çalışmasında hiçbir sakınca meydana getirmeyen en büyük ölçü ve en küçük ölçü arasındaki bu farka tolerans denir. Tole Tolera rans nsla lar, r, cisi cisiml mler erin in boyu boyutl tlar arı, ı, şekil şekil ve konu konuml mlar arıı göz göz önün önünde de tutu tutula larak rak standa standartl rtlaşt aştırı ırılmı lmışş ve resiml resimler er üzerin üzerinde de nasıl nasıl göster gösterile ileceğ ceğii belirt belirtilm ilmişt iştir. ir. Buna Buna göre göre toleransları iki sınıf içinde inceleyebiliriz.
2.2. Tolerans Çeşitleri
Boyut Toleransları (TS1845, TS450, TS1980, TS1506)
Şekil ve Konum Toleransları (TS1304, TS1498)
2.2.1. Boyut Toleransları Boyut Toleransları ile İlgili Kavramların Açıklanması
1-SAPMALAR: Ölçü rakamlarının sağ tarafına konulan rakamlarla gösterilir.
40
Üst sapmalar: Delikler için “ES” ve miller için “es” harfleriyle gösterilir. Alt sapmalar: Delikler için “Eİ” ve miller için “ei” harfleriyle gösterilir. Not: Üst ve alt sapmalar + veya - işaretli olabilmektedir. olabilmektedir.
2-SINIR ÖLÇÜLERİ: Esas boyut ölçüsünün önündeki değerlerin esas boyut ölçüsüne eklenip çıkarılması ile sınır ölçüleri elde edilir. 3-TOLERANS: En büyük sınır ölçüsünden en küçük sınır ölçüsü çıkarılarak elde edilir. “T” ve “t” ile gösterilir. 4-ANMA ÖLÇÜSÜ: Resim üzerindeki parçaların esas ölçüsüdür. “AÖ” harfi ile gösterilir. 2.2.2. Tolerans Sınıfının Gösterilmesi:
Tolerans bölgesi yeri Nitelik numarası Toleranslı ölçü
Ø20 H6 Anma ölçüsü Tolerans sınıfı
Bir tolerans sınıfı, esas sapma için harf ile veya esas tolerans niteliğinin sayısı ile gösterilir.
Örnek: Delik için H7 Mil için h7 gibi. Delik toleransları büyük harfle (H7), Mil toleransları küçük harfle (h7) gösterilir. Burada harf tolerans bölgesinin yerini, rakam ise nitelik numarasını gösterir.
2.2.3. Toleranslı Ölçülerin Gösterilmesi Bir toleranslı ölçü, anma ölçüsüyle istenilen tolerans sınıfı sembolünden veya anma ölçüsüyle sapmalardan meydana gelir. + 0,020
41
Örnek 1: Delik için 20H7, Mil için 25g6 veya 20 ± 0,05 , 25 - 0,005 0
Örnek 2: Delik için 20H6, Mil için 25h6 veya 25 -0,010 0
Örnek 3: Delik için 20H8, Mil için 25h5 veya 25 + 0,10
DELİK İÇİN AÖ : Anma ölçüsü Delik EBÖ : En büyük ölçü Delik EKÖ : En küçük ölçü ES : Delik üst sapması Eİ : Delik alt sapması Td : Delik toleransı
EBÖ= AÖ+ ES EKÖ= AÖ+ EI
T
S İ E E Ö B E Ö K E
Ö A
T = ES ES - EI T = EBÖ EBÖ-- EKÖ Şekil 1: Delik Toleransı ile İlgili Genel Bilgiler Bilgiler
42
MİL İÇİN AÖ : Anma ölçüsü s e i T Mil EBÖ : En büyük ölçü e Mil EKÖ : En küçük ölçü es : Mil üst sapması ei : Mil alt sapması T : Mil toleransı
Ö Ö B Ö E K A E
Mil EBÖ = AÖ + es Mil EKÖ = AÖ + ei T = es - ei T = EBÖ - EKÖ
Şekil 2: Mil Toleransı ile İlgili Genel Bilgiler
Alıştırma Sistemi: (ISO) Birbir Birbirine ine geçiri geçirilec lecek ek iki parçan parçanın, ın, delik delik ve miller millerini ininn montaj montajdan dan önceki önceki ölçüle ölçüleri ri arasındaki farkla ilgili bağlantıya ‘’Alıştırma’’ denir. Alıştırma sistemleri milin ve deliğin tolerans alanlarının birbirine göre aldığı konumlara göre üçe ayrılır. Bunlar:
Boşluklu alıştırma Belirsiz alıştırma Sıkı alıştırma
2.3. Boşluk ve Sıkılıklar Birbirine alıştırılan miller ve deliklerin meydana getirdiği geçmelerde sıkılık veya boşluk meydana gelir. Boşluklu Alıştırma: Şekil 3’de;
En Büyük Boşluk: Deliğin en büyük ölçüsü ile milin en küçük ölçüsü arasındaki farktır. “EBÖ” harfleri ile gösterilir. En Küçük Boşluk: Deliğin en küçük ölçüsü ile milin en büyük ölçüsü arasındaki farktır. “EKÖ” harfleri ile gösterilir.
43
DELİK
B B E
B K E
MİL
Şekil 3: Boşluk Alıştırma Alıştırma
Belirsiz Alıştırma:
En Büyük Sıkılık: Deliğin en küçük ölçüsü öl çüsü ile milin en büyük ölçüsü arasındaki farktır. “EBS” harfleri ile gösterilir. DELİK
S B E B B E
MİL
Şekil 4: Belirsiz Alıştırma Alıştırma
44
Sıkı Alıştırma:
En Küçük Sıkılık: Deliğin en büyük ölçüsü ile milin en küçük ölçüsü arasındaki farktır. “EKS” harfleri ile gösterilir. S K E
DELİK
S B E
MİL
Şekil 5: Sıkı Alıştırma
Normal Delik Ve Normal Mil Alıştırma Sistemi ISO sisteminin uygulanmasında en çok kullanılan yöntemlerden ikisi “Normal mil” ve “Normal delik” alıştırma sistemleridir. Normal mil, üst sapması sıfır olan mildir. Genellikle normal mil, alıştırma sisteminde esas olarak seçilmiş mildir. Normal delik, alt sapması sıfır olan deliktir. Genellikle normal delik; alıştırma sisteminde esas olarak seçilmiş deliktir. İmalatı yapılacak delik ve millerin toleransı t oleransı belirlenirken alıştırma sistemi tablosundan faydalanılır. Normal mil sistemindeki A,B,C,D,E,F,G,H A,B,C,D,E,F,G,H harfleri boşluklu alıştırma sistemini, J, JS, K, M, N harfleri belirsiz alıştırma sistemini, P,R,S,T,U,V, X, Y, Z, ZA, ZB, ZC harfleri ise sıkı alıştırma sistemini ifade etmektedir. Demek ki, sıfır çizgisinin üstündekiler boşluklu, sıfır çizgisine yakın olanlar belirsiz, sıfır çizgisinin altındakiler sıkı alıştırma sistemine aittir. Küçük harfler ise yine aynı anlama gelir ancak; a ncak; normal delik sistemine aittir. (Şekil 6)
45
DELİKLER
A B a m p a S f i t i z o P İ E
İ M E T S İ S L İ M L a A m p M s a f R i t O a g e N N
C
D
E F
G
H J JS
Mil Ölçüsü Sabit Boşluklu Alıştırma Belirsiz Alıştırma
a m p a s f i t i z o P
S E
ZB ZC
Sıkı Alıştırma
ü s ü ç l ö a m n A
MİLLER
Delik Ölçüsü Sabit
İ M E T S İ S K İ a L m p a E s f i D t a L g e N A M R O N
SIFIR ÇİZGİSİ KM N P R S T UV X Y Z ZA
zc
s e
d e
f
g h
zb x y z za v u s t r m n p SIFIR ÇİZGİSİ ÇİZGİSİ j js k
i e
ü s ü ç l ö a m n A
c b a
Boşluklu Alıştırma
Belirsiz Alıştırma
Sıkı Alıştırma
Şekil 6: Normal Delik ve Normal Mil Alıştırma Alıştırma Sistemi
Tolerans Çizelgelerinin Okunması Tolerans Çizelgelerinde normal delik sistemine bakıldığında, deliklere ait H6, H7, H8, H11 sütunları görülür. Bunlar alıştırmalarda sabit kabul edilen deliklerdir. Bu deliklere geçere geçerekk çeş çeşitl itlii boşluk boşluk ve sıkılık sıkılıklar lar meydan meydanaa getire getirecek cek miller millerse, se, sütunl sütunları arınn yanınd yanındaa yer almaktadır. Tolerans çizelgelerinde normal mil sistemine bakıldığında, millere ait h5, h6, h9, h11 sütunları görülür. Bunlar alıştırmalarda sabit kabul edilen millerdir. Bu millere geçerek, boşluk ve sıkılıklar meydana getirilecek deliklerse, sütunların yanında yanında yer almaktadır. Çizelgelerin sol tarafında, parçaların anma boyutlarının yer aldığı ölçü basamakları yer alır. Hangi ölçülerin sapma değerleri bulunacaksa, önce ölçüsünün bulunduğu grup bulunur. Daha sonra çizelgenin üst kısmındaki mil (veya delik) ve buna geçen delikler (veya miller miller)) sütunu sütununda ndann isteni istenilen len tolera tolerans ns alanı alanı ve kalite kaliteler lerini ini göster gösteren en sembol semboller ler bulunu bulunur. r. Bulunan satır ve sütunların kesiştiği noktada bulunan değerler istenilen tolerans aralığını verir.
46
47
48
49
Toleranslı Ölçü Gösterilme Standardı DIN'e göre, TS ve ISO standartlarına göre; Üst sapma
+0,016 ,010 Ø25 - 0,01
h = Yazı yüksekliği
h
Anma ölçüsü
h 1 mm h
Alt sapma
Şekil 10. Toleranslı Ölçü Gösterilme Gösterilme Standardı
Toleransların Çizim Üzerinde Gösterilmesi
A - A Kesiti A
7 H 0 2 Ø
A h6 Ø20
H7
Ø38
h6
Ölçü
+0,021 0 0 -0,016
Sembol Sapmalar
Şekil 11: Toleransların Şekil Üzerinde Üzerinde Gösterilmesi
50
Delik toleransı
Mil Toleransı 5 h 0 2 Ø
h
6 H 0 2 Ø
H6 Ø20h5
h 1 mm h
h = Yazı ve rakam yüksekliği
Şekil 12: Delik Ve Mil Toleransları Standardı Standardı
0 1 0 , 0 6 + H 0 5 h 5 0 4 2
0 6 0 0 , 0 5 3
Ø Ø
Ø
+0,005 11-0,010 +0,005 28 0 Ø20
h5
Ø38
H6
0 -0,009 +0,016 0
Ölçü Sembol Sapmalar
Şekil 13: Tolerans Çeşitlerinin Çeşitlerinin Şekil Üzerinde Gösterilmesi
51
2.4. Şekil ve Konum Toleransları Şekil ve konum toleransları, imalatı yapılan parçaya kullanım uygunluğu sağlayacaksa imalatı yapılan parça üzerine şekil ve konum toleransı konulmalıdır.
Genellikle bir boyut toleransı bazı şekil ve konum hatalarını azaltabilir. Bununla birlikte gerekli ise imalatı yapılan parça üzerinde şekil toleransı verilmelidir. Boyut toleransı verilmese bile şekil ve konum toleransı verilebilmektedir. Kendisine göre yön, konum ve yalpalama toleransı verilen elemana referans elemanı denir. Şekil ve Konum Toleransları İle İlgili Sembollerin Standartları Şekil ve konum toleranslarını göstermek için çeşitli semboller standartlaştırılmıştır. Semboller gösterilirken tolerans değerleri, referans elemanları ve diğer özellikleri belirtmek için Şekil 14’deki çerçeveler ve semboller kullanılır. Bu çerçevelerin içine soldan sağa doğru sırasıyla şekil ve konum tolerans sembolü, tolerans değeri ve referans elemanını belirten harfler yazılır. Referans elemanı büyük harfle ve çerçeve içine yazılır.. (Örnek: A veya B gibi) Şekil konum toleransı verilen bir yere ait anma ölçüleri çerçeve içine alınır.
0,2
A
0,2
A
30
Şekil 14: Şekil ve Konum Toleranslarının Toleranslarının Standartları Standartları
52
Tole Tolera rans ns çerç çerçev eves esi, i, ucun ucunda da ok bulu buluna nann bir bir işar işaret et çizg çizgis isii ile resi resiml mler er üzer üzerin inde de yüzeylere veya eksen çizgilerine bağlanır. Referans elemanını belirten çerçeve, içi dolu bir üçgen ve son bulan bir işaret çizgisi ile resimler üzerindeki yüzeylere veya eksen çizgilerine bağlanır.
0,2
A
A 0,2 0,2 0,4 A
0,2 0,3 A A
0,2
Şekil 15: Şekil ve Konum Toleranslarının Toleranslarının Gösterilme Standardı Standardı
53
DOĞRUSALLIK
Yandaki şekilde üst kenar, düşey yönde 0,2 mm tolerans aralığında, bir dikdörtgen prizması bölgesi içinde bulunmalıdır.
0,2
Ø0,2 A Yandaki şekilde silindir üzeyii 0,2 mmol mmolan tolerans rans A yüzey aralığında, silindirik bir bölge içinde bulunmalıdır.
DÜZLEMSELLİK 0,05
DAİRESELLİK
Yandaki şekildeki yüzey, 0,05 mmtolerans aralıklı, iki paralel düzlemarasında bulunmalıdır.
0,04 Yandaki şekildeki silindirik yüzey üzeyiin çevresi çevresi, tolt olerans aralığı 0,04 mmolan dairesel bir halka içinde bulunmalıdır.
SİLİNDİRİKLİK Yandaki şekilde silindirik 0,2 yüze yüzey,y, yayarıça rıçapları 0,2 mm mm tolerans aralığında olan ortak eksenli, iki silindir 54 arasında bulunmalıdır. ÇİZGİSEL ŞEKİL
DİKLİK
Yandaki şekildeki düz 0,05 A yüze yüzey,y, A refera referanns düzlemine göre dik olan 0,05 mmtolerans aralıklı iki paralel düzlem arasında bulunmalıdır.
A
EĞİKLİK A
Yandaki şekildeki eğik yüze yüzey,y, A refera referanns düzlemine göre, 0.02 mm tolerans aralığında, 30° eğik olan paralel iki doğr doğru arasında bulunmalıdır.
0,02 A 3 0 °
SİMETRİKLİK A
B
8
9
Ø
Ø
9
0,02 AB
ORTAK MERKEZLİLİK A
8
3 1
Ø
Ø
Yandaki şekildeki deliğin ekseni, A referans ekseni ile B referans düzlemine göre ortak, 0,02 mm tolerans aralığında bulunan, iki düzlem arasında bulunmalıdır.
Yandaki şekildeki silindirin Ø0,05 AB ekseni, A ve B referans eksenleriyle ortak eksenli, B 0,05 mmtolerans aralığında, silindir biçimli bölge içinde bulunmalıdır. 6
Ø
55
BİRELEMANINKONUMU 0,03
15
15
Yandaki şekilde her delik, 0,03 mmtolerans aralığında, simetrik olarak yerleşmiş bulunmalıdır.
15
YALPALAMA
0,05 AB A
B
3 1
8
6
Ø
Ø
Ø
ÇEVRESEL YALPALAMA Üstteki şekildeki çevresel yalpalama, A ve Breferans yüze yüzeylylerinin ortortaak ekse eksenni etrafında etrafında,, tambir tut ur döndüğü zaman zaman 0,05 mm t olerans r ans araralığını geçmem geçmemelelidir .
0,05 C 3 1
8
Ø
Ø
C
EKSENELYALPALAMA Üstteki şekildeki eksenel yalpalama CReferans yüzeyinin ekseni etrafıafında tambir tur döndüğü zaman 0,05 mm tolerans aralığını geçmemelidir.
2.5. Çeşitli Çizim Uygulamaları 56
Boyut, şekil ve konum toleransları ile ilgili örnek parça çizimi: Çizimi yapılan parçada; A Referans eksenine göre, delik yüzeyinin paralelliği, 0,02 mm tolerans aralığındadır. C Referans yüzeyine göre, Ø20H7 deliğin diklik tolerans aralığı 0,02 mm’dir. B Referans eksenine göre, Ø10 deliğin konumunda tolerans aralığı 0,2 mm’dir. Ø20 deliği H7 tolerans aralığına göre işlenecektir. Ø10 delikleri üst sapması 0,1 mm, alt sapması 0 mm olacak şekilde işlenecektir.
A-A Kesiti
A
0,03
0 4 R
A 0,02
7 H Ø
A
B
Ø
1 , + 0 0
C
A 0,2
B
Şekil 16: Boyut, Şekil ve Konum Toleransları Toleransları ile İlgili Çizim Örneği
2.6. Yüzey İşleme İşaretleri
2.6.1. Yüzey İşleme İşaretlerinin Tanımı Ve Önemi
57
C
Makine parçaları genellikle dökülerek ya da dövülerek şekillendirilir. Elde edilen parçaların kullanım yerlerindeki ölçü ve özellikleri dikkate alınarak gerekli yerleri planya, freze, freze, torna torna v.b tezgah tezgahlar larda da işleni işleniler lerek ek kullan kullanıla ılabil bilir ir hale hale getiri getirilir lir.. Bu gibi gibi parçal parçaları arınn işlenecek kısımlarının, hangi ölçülerde ve hangi kalitede işleneceği resim üzerinde gösterilir. Ülkemizde kullanılan yüzey işleme işaretleri Dünya Standartları Organizasyonu (ISO) tarafı tarafında ndann ülkemi ülkemize ze tavsiy tavsiyee edilmi edilmişş olup olup Türk Türk Standa Standartl rtları arı Enstit Enstitüsü üsü tarafı tarafında ndann kabul kabul edilerek T.S. 2040 numarayla yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
2.6.2. Yüzey İşleme İşaretlerinde Kullanılan Bilgiler Şekil 1’de; İşaretin tek başına bir anlamı yoktur. Ancak açıklaması varsa bir anlam ifade eder. Yüzey işleme işareti uzunlukları uzunlukları farklı, farklı, 600 eğimli, iki çizgiden çizgiden meydana gelir. Küçük çizgi kolu minimum 3 mm, büyük çizgi kolu minimum 6 mm yükseklikte olmalıdır.
Bu işaret, parçanın yüzeyinden talaş kaldırılacağını belirtir.
Bu işaret, parçanın yüzeyinden talaş kaldırılmayacağını belirtir.
Özel durumlarda kullanılan işaretlerdir.
Parçanın tüm yüzeyleri aynı şekilde işlenecekse bu işaret kullanılmalıdır.
a)
c)
b)
d)
e) Şekil 1: Yüzey İşleme İşaretleri
2.7. Pürüzlülüğün Tanımı 58
Bir yüzeyin kalitesini belirleyen izlerin girinti ve çıkıntılarının değerine pürüzlülük denir. Yüzey pürüzlülüğü yüksekliği Rt veya ortalama pürüzlülük değeri Ra harfleri ile gösterilir. Yüzey pürüzlülüğünü ölçmek için bazı ölçme aletlerimiz vardır. Bu ölçme aletleri olmadan yüzey pürüzlülüğünü ölçmek mümkün olmaz. Bu ölçme aletleri ile ölçüm yapmak için için bazı bazı standa standart rt pürüzl pürüzlülü ülükk değerl değerleri erine ne ihtiya ihtiyacım cımız ız vardır vardır.. Şekil Şekil 2’de 2’de bu pürüzl pürüzlülü ülük k değerleri verilmiştir. Bu ölçüm aletlerine profilmetre denir.
Ortalama Pürüzlülük Pürüzlülük Sınıf Değeri Ra (µm) Numarası
50 25 12,5 6,3 3,2 1,6 0,8 0,4 0,2 0,1 0,05 0,025
N12 N11 N10 N9 N8 N7 N6 N5 N4 N3 N2 N1
Şekil 2: Yüzey Kalite Değerleri
Şekil 2’de; N1, N2, N3 Yüzey Kaliteleri: Süper ince işleme, Lebleme, Parlatma, işlemlerinde kullanılan yüzey pürüzlülüğü kaliteleridir. N4, N5, N6 Yüzey Kaliteleri: Silindirik taşlama, Yüzey taşlama, Tığ çekme işlemlerinde kullanılan yüzey pürüzlülüğü kaliteleridir. N7, N8, N9 Yüzey Kaliteleri: Tornalama, Delik büyütme, Frezeleme, Elektroerozyon, Kimyasal talaş kaldırma işlemlerinde kullanılan yüzey pürüzlülüğü kaliteleridir. N10, N11, N12 Yüzey Kaliteleri: Sıcak haddeleme, Soğuk haddeleme, Dövme, Döküm yapma işlemlerinde kullanılan yüzey pürüzlülüğü kaliteleridir.
59
Yüzey Pürüzlülüklerinin Yüzey İşleme İşareti ile Standart Gösterim Şekilleri: Şekil 3’de; Ra Pürüzlülük değerlerine göre yüzey işleme işaretleri ve değerleri verilmiştir. Yapım resminde bu pürüzlülük değerlerinin verilmesi gerekir. Aksi takdirde parça istenilmeyen bir işleme makinası ile işlenebilir veya yüzey istenilen şekilde olmaz.
Paralel izler
İşaretin uygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde boyuna göre paralel izler çıkması gerektiğinigösterir.
Çapraz izler
İşaretin uygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde iki yönde birbirine dik izler çıkması gerektiğinigösterir.
Radyal izler
İşaretin uygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde Radyal izler çıkması gerektiğinigösterir.
Boyuna göre dik izler
İşaretin uygulandığı uygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde parçanın boyuna göre dik izler çıkması gerektiğinigösterir.
Dairesel izler
Boyuna göre dik izler
İşaretin uygulandığığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde Dairesel izler çıkması gerektiğinigösterir.
İşaretin uygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde Çok yönü izler çıkması gerektiğinigösterir.
Şekil 4: İşleme İzlerinin Yönleri
İşleme İzlerinin Yönleri:
60
Bazı hallerde işleme izlerinin yönünü belirtmek gerekebilir. Şekil 4’de işleme izlerini yönleri ile ilgili işaretler ve bunların nasıl belirtileceği gösterilmiştir. Şekil 4’de gösterilen işaretlerin dışında bir işleme çeşidi gösterilecekse resim üzerine açıklamalı bir not yazılmalıdır.
Paralelizler
Radyalizler
İşaretinuygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecekyüzeyde boyuna göre paralel izler çıkması gerektiğinigösterir.
İşaretinuygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecekyüzeyde Radyal izler çıkması gerektiğinigösterir.
Boyunagöre dik izler
Çaprazizler
İşaretinuygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde yüzeyde iki yönde birbirine dik izler çıkması gerektiğinigösterir.
İşaretin uygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecekyüzeyde parçanın boyuna göre dik izler çıkması gerektiğinigösterir.
Daireselizler
Boyunagöredikizler
İşaretinuygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecekyüzeyde Dairesel izler çıkması gerektiğinigösterir.
İşaretinuygulandığı parça işlendiği zaman, işlenecek yüzeyde Çok yönü izler çıkması gerektiğinigösterir.
Şekil 4: İşleme İzlerinin Yönleri
Yüzey İşleme İşaretlerine Eklenen Rakamların ve Yazıların Yerleri:
61
a = İşlenecek parçanın işleme payı (mm) b = Ra pürüzlülük değeri (3,2 (3,2 veya 6,3 gibi) c = Parçayı işleme yöntemi (taşlama, frezeleme gibi) d = İş parçasının üzerindeki işleme izlerinin yönü e = Örnek uzunluk veya esas uzunluk (mm) ( mm) f = Ra, pürüzlülük değerlerinden başka verilecek pürüzlülük değeri (µm)
Şekil 5: Yüzey İşleme İşaretlerine Eklenen Rakam Rakam ve Yazıların Yerleri
t aşla şl anmış
Şekil 6: Yüzey Pürüzlülüklerinin Pürüzlülüklerinin Gösterilmesi
Şekil 6’daki Yüzey İşleme İşaretlerinin Açıklanması Parçanın herhangi bir metotla Ra 3,2 pürüzlülük değerinde işleneceğini gösterir. Parçanın sadece talaş kaldırarak Ra 6,3 pürüzlülük değerinde işleneceğini gösterir. Parçanın talaş kaldırma hariç herhangi bir metotla, Ra 25 pürüzlülük değerinde işleneceğini gösterir. Parçan Parçanın ın sadece sadece talaş talaş kaldırar kaldırarak ak alt sınır sınır Ra 1,6 ile üst sınır sınır Ra 6,3 pürüzl pürüzlülü ülük k değerleri arasında işleneceğini gösterir.
62
Parçanın yüzeyinin Ra 3,2 pürüzlülük değerinde taşlanmış olacağını gösterir. Örnek uzunluk veya esas uzunluk olarak olarak geçer. “TS6212’ye “TS6212’ye göre, 0,08-0,80-8-0 0,08-0,80-8-0,25,252,5 ve 25 mm serilerinden birisi seçilir. Parçanın boyuna göre dik olarak işleneceğini gösterir. (İşleme yönü) Haddeleme ve döküm işlemlerinde parça; boyutundan biraz büyük dökülür veya haddelenir. Bu işleme payıdır. Şekilde gösterilen parçanın işleme payı 2 mm’dir ve j) Ra, pürüzlülük değerlerinden başka pürüzlülük değeri verilecekse pürüzlülük değerleri buraya yazılır.
2.8. Talaş Kaldırılan Ve Kaldırılmayan Yüzeylerin Birbirlerinden Ayrılması Yüzey Kalite İşaretlerinin Resim Üzerinde Gösterilmesi b
b b
b b
b
b
b
c e
b b
a)
b)
b
3
c)
b
d)
Şekil 7: İşaretlerin Resim Üzerinde Gösterilmesi Gösterilmesi il : İ
l i
i
i
il i
Yüzey işleme işaretlerinin gösterilmesi Şekil 7’deki gibidir. Yüzey işleme işaretleri parçanın yüzeyine Şekil 7.a ve Şekil 7.b deki gibi konur. Şekil 7.c ve Şekil 7.d’de ise bütün yüzeyler aynı kalitede işlenecekse parça yüzeyine kalite işareti konmaz, sadece parçanın üstüne işlenecek yüzey kalitesinin işareti konur veya parçaya ait numaradan sonra parçanın üst kısmına konur.
63
6,3
1,6
3,2
6,3
veya
1,6
1,6
2 , 3
2 , 3
Şekil 8: İşaretlerin Resim Üzerinde Gösterilmesi Kuralları
Şekil 8: İşaretlerin Resim Üzerinde Gösterilmesi Gösterilmesi Kuralı
Şekil 8’deki yüzey kalitelerinin gösterimi iki şekilde olabilir. İlk şekild şekildee farklı farklı yüzey yüzey kalite kaliteler lerii parant parantez ez işaret işaretii ile belirt belirtilm ilmiş, iş, parçan parçanın ın diğer diğer yerlerinin ise Ra 6,3 yüzey kalitesi ile işleneceği i şleneceği belirtilmiştir. İkinci şekilde farklı yüzey kaliteleri parçanın üzerinde belirtilmiş, parantez içine boş işaret konularak diğer yüzeylerin Ra 6,3 yüzey kalitesi ile işleneceği belirtilmiştir.
Taşlanmış
Şekil 9: Yüzey İşleme İşaretlerinin Resim Resim Üzerinde Gösterilmesi
Yüzeylerin kalitesini belirten ortak yüzey işleme işareti, resmin üst tarafına konur. İmalat İmalatıı yapıla yapılacak cak parçan parçanın ın yüzeyl yüzeyleri erinin nin çoğu çoğu aynı aynı yüzey yüzey kalite kalitesin sinde de işlene işlenecek cekse se yüzeylerin işleme işaretleri resim üzerine istenilen yerlere konur ve yüzeylerin çoğuna ait olan yüzey işleme işareti resmin uygun bir tarafında açıklaması yapılır. Resimde ayrı bir yüzey kalitesi varsa resmin üzerinde yüzey kalitesini belirten yüzey işleme işareti konur ve bu yüzey işleme işareti ayrıca parantez içinde resmin üst tarafına konur.
64
Özel işleme tabii tutulacak yer varsa yüzey kalitesi ile birlikte “mış” eki getirilerek yüzey işleme işaretinin sağ üstüne yazılır. Yüzey kalitesi parça yüzeyine verilmemişse, bu resmin üst tarafına yazılır ve diğer yüzeylerin bu yüzey kalitesine göre işleneceğini gösterir.
65
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ UYGU UYGULA LAMA MA 01: 01:Aşağ Aşağıd ıdaa veri verile lenn tabl tablod odak akii ölçü ölçüle leri rinn tole tolera rans ns değe değerle rleri rini ni tole tolera rans ns cetvelinden bulduktan sonra hesapladığınız değerleri tabloya yazınız. AÖ
ES,es
Eİ,ei
EBÖ
EKÖ
T
Ø25 H7 Ø20 H6 Ø25 h6 Ø33 h5
UYGULAMA 02:
Yandaki şekilde; Ø10 delik Ra 0,8 kalitesinde, Ø20 delik Ra 1,6 kalitesinde, Ø30 mil kısmı Ra 3,2 kalitesinde, Diğer yerler Ra 6,3 kalitesinde işlenecektir. Ø10’luk delik H11, Ø20’lik delik H8, Ø30’luk mil kısmı h5 toleransında işlenecektir. Buna göre; 1.Görünüşü çizerek ölçülendiriniz. 2.To 2.Tole lera rans ns cetv cetvel elin inde denn tole tolera rans ns aral aralık ıkla ları rını nı bula bulara rakk hazır hazırla ladı dığın ğınız ız tolerans antedine yazınız. 3.Resmin üst kısmına yüzey işleme işaretlerini şekildeki gibi yazınız.
5 1 h 1 H
8 H 0 4
0 0 3 1
0 2 Ø
Ø Ø
Ø
15 25
Ø10
H11
Ø30
h5
Ø20
H8
Ölçü Sembol Sapmalar
66
UYGULAMA 03: 50 40
33 A
17 g
f
0 0 6 0 9 6 3 2
0 4
Ø Ø Ø Ø
a
5
c
Ø
b e
Ø10 h d
Yukarıdaki mil yatağının resmini 1:1 ölçeğinde çiziniz. Ölçülendiriniz. a,b,c yüzeyleri Ra 1,6 yüzey kalitesinde, d,e,f yüzeyleri Ra 3,2 yüzey kalitesinde, Diğer yüzeyler Ra 6,3 yüzey kalitesinde işlenecektir. A referans düzlemine göre g yüzeyinde diklik 0,05 mm, A referans düzlemine göre h delik eksenindeki diklik 0,05 mm’dir. Yukarıdaki verilen bilgilere göre yüzey işleme, şekil ve konum toleranslarını parça üzerine yüzey işleme işaretiyle birlikte yazınız. Parçanın üst kısmına gerekli toleransları yazınız.
67
İşlem Basamakları
Öneriler
Ölçülendirme kurallarını belirleyiniz.
Görünüşleri ölçülendiriniz.
İş giysisi giyiniz Temiz ve düzenli olunuz. Dikkatli resim çiziniz. Güvenlik Tedbirlerine Uyunuz. Ölçülendirme kurallarına ve standartlarına uyunuz. Ölçü okları ve ölçü çizgilerinin kalınlıklarına dikkat ediniz. Ölçü rakamlarını standartlara uygun yazınız. Çizim araç gereçlerini yanınızda bulundurunuz
Ölçülendirme metotları kullanınız.
Ölçülendirme metotlarını uygulayınız. Gereksiz ölçüden kaçınınız.
Yüzey işleme işaretlerini gösteriniz.
Yüzey işleme işaretlerini standartlara uygun yapınız.
Yüzey işleme yönleri gösteriniz.
Şekil ve konum toleranslarını iyi öğreniniz.
Yüzey işleme işaretlerini parçalar üzerinde gösteriniz.
Yüzey işleme işaretlerini standartlara uygun gösteriniz.
Özel işlem görmüş yüzeyleri resimlerde resimlerde gösteriniz.
Özel işlem görmüş yüzeyleri göstermek için yüzey işleme işaretinin sağ üstüne yazarken “mış” eki getirerek yazınız.
Tolera Tolerans ns gerekt gerektire irenn nede nedenle nleri ri belirl belirleyi eyiniz niz..
Tavır Tavır ve Meslek Meslekii Alış Alışkan kanlık lıkla la uyun uyunuz. uz.
Tole Tolera rans nsla ları rı resi resiml mler er üzer üzerin inde de göst göster erini iniz. z.
İş Etiği Etiğine ne Uyg Uygun un Dav Davra ranı nını nız. z.
68
CEVAP ANAHTARI Cevap Anahtarı 1
AÖ
ES,es es
Eİ Eİ,ei
Ø25 H7
25.000
+0.021
0
25.021
EBÖ
25.000
0.021
Ø20 H6
20.000
+0.013
0
20.013
20.000
0.013
Ø25 h6
25.000
0
- 0.01 3
25.000
24.987
0.013
Ø33 h5
30.000
0
- 0.01 1
33.000
32.989
0.011
Cevap Anahtarı 2
5 1 1 h H
8 H 0 4 0 2 Ø
0 0 3 1 Ø Ø
Ø
15 25 Ø10
Ø30 Ø20
+0,090 0 0 h5 -0,009 +0,033 H8 0
H11
Ölçü Sembol Sapmalar
Cevap Anahtarı 3
69
EKÖ
T
6,3 1,6 3,2
50 40
33 17
A
2 , 3
0,05 A
0 0 6 0 9 6 3 2
0 4
1,6
Ø Ø Ø Ø
5
Ø
1,6 6 , 1
3,2
0,05 A
3,2 Ø10
PERFORMANS TESTİ
70
PERFORMANS TESTİ Öğrenme faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.
PERFORMANS DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
EVET
HAYIR
Çizim araç ve gereçlerini hazır hale getirdiniz mi? Çizimin işlem sırasını belirlediniz mi? Çizgi kalınlıklarının farklılıklarına dikkat ederek; çizim kurallarına göre çizimi yaptınız mı? Ölçülendirme metotlarına göre ölçülendirme yaptınız mı? Ölçülendirmenin eksikliği-fazlalığını kontrol etiniz mi? Tolerans cetvelinden gerekli sapma değerleri bularak bulunan sapma değerlerini antede yazdınız mı? Yüzey işleme işaretlerini ilgili yerlerde kullandınız mı? Şekil ve konum toleranslarını ilgili yerlerde kullandınız mı? Çalışmalarınızı iş alışkanlıklarına uygun olarak yaptınız mı? Faaliyet Faaliyet değerlendir değerlendirmeniz meniz sonucunda sonucunda hayırı hayırı işaretleyer işaretleyerek ek yapamadığı yapamadığınız nız işlemleri işlemleri tekrar ediniz. Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.
71
Aşağıda verilen resmi istenilen özelliklere göre çiziniz. Merkezleme milinin ön görünüşünü 1:1 ölçeğinde çiziniz. Gerekli ölçülendirmeleri yapınız. Merkezleme milinin Ø42 kısmı h5 toleransında işlenecektir. Ø20’lik kısmı h6 toleransında işlenecektir. Gerekli toleransları tolerans cetvelinden bularak antede yazınız Ø20’lik kısımda dairesellik 0,05 mm Ø20’lik kısımda silindiriklik 0,05 mm Ø42’lik kısımda doğrusallık 0,05 mm A referansına göre; Ø20’lik kısımdaki diklik 0,05 mm, Ø42’lik kısımdaki silindiriklik 0,05 mm, Ø27’lik kısımdaki silindiriklik 0,05 mm, Ø42’lik kısımdaki diklik 0,05 mm B referans eksenine göre; Ø27’lik kısmın sağ yan kenarındaki eksenel yalpalama 0,05 mm Ø20 Ø20 , Ø38’ Ø38’li likk kısı kısımla mlarr ve Ø50’l Ø50’lik ik kısm kısmın ın sağ sağ yan yan kena kenarı, rı, Ra 0,8 0,8 kali kalite tesi sind ndee işlenecek, Ø42’lik ve Ø20’lik kısmın yan kenarı, Ø50’lik kısım Ra 3,2 kalitesinde işlenecek, Diğer yerler Ra 6,3 kalitesinde işlenecektir. Yukarıdaki verilen bilgilere göre resim üzerine gerekli yüzey işleme, şekil ve konum toleranslarını doldurunuz. Merkezleme milinin ön görünüşünü 1:1 ölçeğinde çiziniz. Gerekli ölçülendirmeleri yapınız. Merkezleme milinin Ø42 kısmı h5 toleransında işlenecektir. Ø20’lik kısmı h6 toleransında işlenecektir. Gerekli toleransları tolerans cetvelinden bularak antede yazınız Ø20’lik kısımda dairesellik 0,05 mm Ø20’lik kısımda silindiriklik 0,05 mm Ø42’lik kısımda doğrusallık 0,05 mm A referansına göre; Ø20’lik kısımdaki diklik 0,05 mm, Ø42’lik kısımdaki silindiriklik 0,05 mm, Ø27’lik kısımdaki silindiriklik 0,05 mm, Ø42’lik kısımdaki diklik 0,05 mm B referans eksenine göre; Ø27’lik kısmın sağ yan kenarındaki eksenel yalpalama 0,05 mm Ø20, Ø38’lik kısımlar ve Ø50’lik kısmın sağ yan kenarı, Ra 0,8 kalitesinde işlenecek, Ø42’lik ve Ø20’lik kısmın yan kenarı, Ø50’lik kısım Ra 3,2 kalitesinde işlenecek, Diğer yerler Ra 6,3 kalitesinde işlenecektir. Yukarıdaki verilen bilgilere göre resim üzerine gerekli yüzey işleme, şekil ve konum toleranslarını doldurunuz..
72
4
A 2x45°
B 5 h 2 4 Ø
0 4 5 3 Ø Ø
8 3 Ø
0 3 Ø
6 h 0 2 Ø
6 m 7 2 Ø
8 3 Ø
46
2x45° 18
10
9
10
69 135 Ø27
m6
Ø42
h5
Ø20
H6
Ölçü
Sembol
73
Sapmalar
6,3
3,2
0,8
8 , 0
0,05 0,05
A
0,05
4
3,2
0,8
B 0,05 0,05
A 0,8
2x45°
B 5 h 2 4 Ø
0 4 5 3 Ø Ø
8 0 8 3 3 3 Ø Ø Ø
6 h 0 2 Ø
6 m 7 2 Ø
0,05
46 0,05
A
A
2x45° 10
18 2 , 3
9
10
69
2 , 3
135 0,05
A
Ø27
m6
Ø42
h5
Ø20
H6
Ölçü
+0,021 +0,008 0 - 0,009 +0,016 0
Sembol Sapmalar
Modülde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.
PERFORMANS DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Çizim araç ve gereçlerini hazır hale getirdiniz mi? Çizimin işlem sırasını belirlediniz mi? Çizgi kalınlıklarının farklılıklarına dikkat ederek; çizim kurallarına göre çizimi yaptınız mı? Ölçülendirme metotlarına göre ölçülendirme yaptınız mı? Ölçülendirmenin eksikliği-fazlalığını kontrol etiniz mi? Tolerans cetvelinden gerekli sapma değerleri bularak bulunan sapma değerlerini antede yazdınız mı? Yüzey işleme işaretlerini ilgili yerlerde kullandınız mı? Şekil ve konum toleranslarını ilgili yerlerde kullandınız mı? Çalışmalarınızı iş alışkanlıklarına uygun olarak yaptınız mı?
EVET
HAYIR
Modül değerlendirmeniz sonucunda hayırı işaretlediğiniz işlemleri tekrar ediniz. Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.
74
MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Modül ile ilgili eksiklikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dönerek bu eksikliklerinizi tamamlayınız. Modülü Modülü başarı başarı ile tamaml tamamladı adıysa ysanız nız öğretm öğretmeni eniniz nizee danışa danışarak rak bir sonrak sonrakii modüle modüle geçebilirsiniz. Yüzey Sembolleri ve Ölçülendirme modülü ile kazandığınız yeterliği bundan sonraki modüller de sık sık kullanacağınızı unutmayınız. Bu konular birçok kez karşınıza çıkacaktır. Bunun farkında olarak bu modülde kazandığınız yeterliği geliştirmek ve güncel gelişmeleri takip etmek, alanınızda sizin kalifiye eleman olmanızı sağlayacaktır.
75
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AutoCAD 2000, AutoCAD2004, Program Çizim Kaynakları.
M. Gediktaş, M. N. Özdaş, Teknik Resim, Çağlayan Yayınları, İstanbul, 1995
M. Bağcı, Teknik Resim, Birsen Yayınevi, 1998
İ.Zeki Şen, Nail Özçilingir, Temel Teknik Resim, İstanbul, 1992
M. Arslan, M. Sağlam, Teknik Resim, Nobel Yayın Dağıtım.
M. Gediktaş, M. N. Özdaş, Teknik Resim, S.Baskı, Çağlayan Yayınları, İstanbul, 1995
76
