Visoka Tehnicka Skola Strukovnih Studija

Visoka tehnicka skola strukovnih studija, Novi Beograd

SEMINARSKI RAD MAŠINSKI SISTEMI

Tema: Revolver strug

Student: Slobodan Milic 38/08

Profesor: dr. Dragan Živković

Beograd, novembar 2012 godine

2

Sadržaj:

Uvod....................... Uvod............................................ ........................................ ....................................... ....................................... ........................................ ....................................... ......................3 ....3 Cilj rada .................................. ...................................................... ....................................... ........................................ ....................................... ....................................... ...........................4 ......4 1 . Istorijski razvoj mašine.................. mašine...................................... ....................................... ........................................ ........................................ .................................5 ..............5 2. Pregled Pregled sadašnjih sadašnjih mašina................... mašina........................................ ........................................ ....................................... ....................................... ..............................7 ...........7 3. Konstrukciona Konstrukciona analiza mašine.................. mašine..................................... ....................................... ....................................... ........................................ .......................11 ..11 4. Osnovna geometrija geometrija reznog alata......................... alata............................................ ....................................... ....................................... ..............................19 ...........19 5. Pomoćni pribori................. pribori.................................... ........................................ ........................................ ....................................... ....................................... .........................24 ......24 6. Osnovne mere i postupci za bezbedan rad na strugu.................................................................32 Literrtura...... Literrtura.......................... ....................................... ........................................ ........................................ ....................................... ....................................... ...............................37 ............37

3

4

Uvod

U ovom radu govoriću o mašini za obradu metala rezanjem i skidanjem strugotine. Strug je mašina koja omogućava obradu predmeta struganjem tako što ga rotira dok se struže nožem. Strugovi za drvo su slabiji od strugova za metal i na nekim modelima je moguće obrađivati  predmet i dletom iz ruke. Bolji strugovi mogu imati kopirajući mehanizam, mehanizam za  pravljenje navoja, a najsavremeniji su programabilni strugovi (CNC, odnosno NU strugovi), kojima je moguće uprogramirati željeni oblik radnog predmeta koga će potom sami napraviti.

 Horizontalni revolver strug sa horizontalnom revolverskom glavom

5

Cilj rada

Revolver strug rade sa većim brojem alata raznog oblika koji u određeno vreme jedan za drugim koji u određeno vreme jedan za drugim dolaze na radno mesto kao što meci iz burenceta revolvera dolaze u cev. Po sličnosti kretanja ovi su strugovi i dobili svoj naziv. Za razliku od standardnih, univerzalnih paralelnih strugova, kod kojih se gubi dosta vremena u menjanju alata i njegovom njegovom podešavanju prema  predmetu koji se obrađuje – revolverski strugovi imaju, bez obzira na standardni suport, naročite nosače alata preko kojih i dobijaju svoja kretanja pomeranja.

1 . Istorijski razvoj mašine 6

Prvi strugovi bili su poznati još u doba antike. Moguće da su već u 2. milenijumu p.n.e. postojali strugovi za obrađivanje drva itd. Prvi radovi struga pronađeni su u 7. veku p.n.e. u Korneto, i Italiji, onomad etrurski grad. Po grčkoj mitologiji strug je izmislio legendarni Dedal, tj. onaj sa krilima i otac Ikara. U jednom egipatskom groblju iz 4. veka p.n.e. nađene su prve slike jednog struga. Rotacija struga dobijena je time što je jedan vukao po jednom konopcu, dok je drugi obrađivao komad sa alatkom. Ovakav koncept struga ostao je manje više do srednjeg veka. U 13. veku konopac za rotaciju struga bio je vezan za jednu dasku, slično pedalu, vidi strugu sa nožnim pogonom, tako da je radnik, koji je obrađivao, sa korakom na dasku sam stvarao rotaciju struga.

Slika 1.1.- Strug sa nožnim pogonom

Leonardo da Vinči je takođe izmislio jedan strug. Novina je bila jedan kotur preko kojeg je išao konopac i tako omogućivao jednu konstantu rotaciju struga. Iz 1480. godine potiču i prve slike  jednog struga sa suportom. Leonardo da Vinči koristio je i jednu drskalicu za alatku; da li je on to izmislio nije poznato. Prvi strugovi sa mehaničkim suportom nastali su sredinom 18. veka u Velikoj Britaniji (Jacques Besson, 1751). Strugovi su tad bili uglavnom od metala i imale su skoro sve karakteristike modernog struga. Prvi strugovi sposobni za mašinstvo, dakle za obrađivanje metala, nastale su verovatno u Sjedinjenim Američkim Državama krajem 18. veka (Sylvanin Brown, 1791). Ovo je doba početka industrijalizacije. 7

Slika 1.2.- Strug krajem 19. Veka

Slika 1.3.- Revolver strug iz 1851god.

2. Pregled sadašnjih mašina

8

Zajedničke osobine svih ovih vrsta strugova leži u tome što se predmet okreće, a nož vrši samo kretanje pomeranja. Ostaloi uslovi rada kao što su: način učvršćivanja predmeta i njegovo  pomicanje, broj noževa upotrebljenih itsovremen u radu, njihovo učvršćivanje, način pogona njihovog pomeranja itd. Vrste strugova mogu biti: - Paralelni strugovi - Revolverski strugovi - Čeoni strugovi - Karuselni strugovi  Paralelni strugovi- Su u većini slučajeva univerzalni strugovi čija je karakteristika da predmet koji se obrađuje leži između šiljaka radnog vretena i konjica ili u čeljusnoj ploči se nož pomičeduž  predmeta koji se obrađuje tj. Paralelno sanjegovom osom po čemu su ovi strugovi i dobili ime.  Naziv univerzalni strug dolazi od toga što se na ovim strugovima mogu obavljati skoro sve vrste strugarskih radova. Među paralelne strugove ubrajamo tzv. Strugove visokog dejstva koji se naziv vrlo često susreće. To se strugovi koji se za vreme rada postižu veliki efekat kako u snazi, količini skinute strugotine tako i u tačnosti u grubom i finom radu.

Slika 2.1.- Paralelni strug   Revolver strug - Karakteristika ovih strugova leži u tome što rade sa većim brojem alata raznog oblika koji u određeno vreme jedan za drugim koji u određeno vreme jedan za drugim dolaze na radno mesto kao što meci iz burenceta revolvera dolaze u cev. Po sličnosti kretanja ovi su strugovi i dobili svoj naziv. Za razliku od standardnih, univerzalnih paralelnih strugova, kod kojih se gubi dosta vremena u menjanju alata i njegovom njegovom podešavanju prema predmetu koji se 9

obrađuje – revolverski strugovi imaju, bez obzira na standardni suport, naročite nosače alata preko kojih i dobijaju svoja kretanja pomeranja

Slika 2.2.- Revolver strug 

Slika 2.3.- Alat u revolverskoj glavi Čeoni strug- Nemaju ni šiljak radnog vretena ni šiljka konjica. Predmet se postavlja i pričvršćuje na veliku čeličnu ploču (1) koja leži na masivnm radnom vretenu (2) a pogon dolazi preko stepenaste remenice (3) i zupčastog prenosa (4). Karakteristika ovih strugova leži u podeljenom  podnožju struga čiji jedan deo predstavlja postolje radnog vretena (5) a drugo postolje suporta (6). Između ta dva dela nalazi se rupa širine (b) za prolaz čelične ploče i predmeta najvećeg prečnika. Suport sruga je potpuno odvojen a jedino njegova veza sa strugom leži u lancu (8) preko koga dolazi pogon pomeranja noža (9) čija se veličina reguliše pomoću ekscentra (10) i mehanizma (11) 10

za pomeranje. Rad sa ovim strugovima, a naročito postavljanje učršćivanje na čeličnu ploču  predstavlja dug i težak posao tese zbog toga i upotrebljavaju u specijalnim slučajevima.

Slika 2.4.- Čeoni strug   Karuselni strugovi- Oni se prave sa jednim ili sa dva suporta. Na običnom uspravnim stubovima (1) leži poprečna greda (2) koja nosi dva suporta (3). Poprečna greda zajedno sa supotroma može se dizati spuštati pomoću uspravnih vretena (4) pokretnim koničnim prenosnim zupčanicima (5). Suporti se pored toga mogu pomerati još i duže grede levo i desno tako da se položaj u odnosu na  predmet koji se obrađuje može tačno podesiti. Predmet leži na okrugloj horizontalnoj ploči (6) masivne konstrukcije. Kretanje obrtanja ova ploča dobija sa donje strane preko vertikalnog radnog vretena struga i kružnog koničnog ozubljenog venca sa spiralnm ozubljenjem.

Prečnik ovih poloča može da dostigne i veličinu od 20 m. Neke konstrukcije imaju još i jedno  pomoćno, horizontalno radno vreteno u radnom vencu predmeta koji se obradjuju. Pogon  pomoćnog vretena dolazi od pokretnog elektromotora preko menjača brzina. 11

Slika 2.5.- Karoselni strug 

3. Konstrukciona analiza mašine

12

Slika 3.1.- Horizontalna revolverska glava

Za izradu predmeta obrade iz jednog stezanja sa više alata pogodan je revolver strug, zahvaljujući revolverskoj glavi u kojoj se postavljaju alati prema redosledu obrade. Najčešće u revolversku glavu idu,strugarski noževi,bušilice,bušilice za izradu navoja i drugi alati. Okretanjem revolverske glave dovodi se u radni položaj naredni alat. Za vreme obrade revolverska glava izvodi kretanje  pomaka u smeru glave struga. Revolver galva se nalazi na uzdužnom kizaču, a njeno oretanje može biti ručno ili automatsko. Prema položaju revolverske glave razlikujemo dva osnovna tipa revolverskih strugova: - revolver strug sa horizontalnom revolverskom glavom - revolver strug sa vertikalnom revolverskom glavom

13

Slika 3.2.-Šematski prikaz tipova revolverskih glava

Kod vertikalne revolverske glave alat koji se nalazi u radu zauzima gornji položaj tj. osa otvora na revolverskoj glavi poklapa se sa osom glavnog vretena. Revolver strug sa vertikalnom revolverskom glavom mogu da imaju klizač sa poprečnim kretanjem, a mogu da budu i bez njega, u tom slučaju poprečne operacije se izvode laganim okretanjem revolverske glave, pri čemu se  poprečni alati primiču materijalu po kružnoj putanji. Kod horizontalne revolverske glave može da se smesti veći broj alata što omogoćava izradu složenih predmeta. Poprečne operacije se izvode  pomoću klizača sa poprečnim kretanjem. Kod ovih strugova mogu da se ugrade uređaji za  programski rad što povećava njihovu produktivnost.

Slika 3.3- Vertikalna revolverska glava

14

3.1. Glavni delovi revolver struga

Slika 3.3- Glavni delovi revolver struga

Glavni delovi revolver struga su: 15

1. Horizontalna revolverska glava-najčešće ima šest mesta za razne vrste strugarskih noževa i  bušilica. 2. Glavno vreteno koje dobija pogon od elektro motora. 3. Elektro motor  4. Prenosnik za glavno kretanje (glavno vreteno dobija obrtno kretanje od elektro-motora preko  prenosnika za glavno kretanje. 5. Prenosnik za pomoćno kretanje koristi se za kretanje revolverske glave. 6. Ručica za pokretanje revolverske glave 7. Vođica 8. Šine po kojima se kreće revolverska glava 9. Glavčina za držanje dela (obratka) koji se obradjuje 10. Kada za strugotinu

3.2. Radne pozicije revolver struga

Obrada struganjem je postupak obrade prvenstveno rotacionih delova (vijaka, navrtki, osovina, vratila, čaura, remenica, ...). Ostvaruje se tako što predmet obrade izvodi glavno obrtno kretanje, a alat pomoćno pravolinijsko kretanje. Relativna kretanja alata i predmeta obrade uslovljavaju i vrstu proizvodne operacije u obradi struganjem (uzdužna i poprečna obrada, izrada konusa i sl.) Proizvodne operacije obrade struganjem se, prema kvalitetu obrađene površine, razvrstavaju na  proizvodne operacije: grube i fine obrade , odnosno proizvodne operacije:  prethodne i  završne obrade,  pri čemu su proizvodne operacije prethodne obrade operacije grube obrade, a  proizvodne operacije završne obrade operacije grube ili fine obrade. Obradom struganjem se realizuje veliki broj operacija kao što su: uzdužna obrada (spoljašnja i unutrašnja),  

16



poprečna obrada (spoljašnja i unutrašnja, usecanje, prethodno i završno odsecanje), izrada konusa (spoljašnjeg i unutrašnjeg), izrada profila (profilnim alatom i kopiranjem), nerotaciono struganje (prizmatičnih delova i leđno struganje), izrada navoja (spoljašnjeg i unutrašnjeg),



izrada i obrada otvora i rupa .

    

Slika 3.4.- Proizvodne operacije na revolver strugu Glavno kretanje kod revolver struga vrši obradak i ono je definisano brzinom rezanja,pomoćno kretanje vrši revolverska glava sa alatima i ono je određeno korakom. Korak je aksijalno  pomeranje alata za jedan obrt predmeta obrade. 17

Slika 3.5. Osnovna kretanja alata i predmeta obrade u obradi struganjem

Slika 3.6.- Kretanje revolverske glave  Primer jednog rada na revolver strugu- Uzimamo vučenu šipku dimenzija ø90*6000mm i iz te šipke će biti isecana šipka dužine 180mm. Prvom operacijom uzimamo nož za secanje i time isecamo obradak na dužinu ø 90*180mm. I poprečnom obradom ćemo dobiti željenji oblik obratka.

18

Slika 3.7. Poprečna obrada

U drugoj operaciji ćemo raditi uzdužnu obradu tako što ćemo strugarskim nožem jedan deo našeg obratka smanjiti njegov prečnik za 4mm i smanjiti ga uzdužno za 128mm. Ø86*128mm.

Slika 3.8- Uzdužna obrada

U trećoj operaciji obrćemo revolversku glavu i vise ne koristimo strugarski nož. Sada koristimo  burgiju gde ćemo bušiti rupu dubine 46 milimetra i prečnika Ø42mm. Nakon toga okrećemo revolversku glavu i uzimamo upuštač gde ćemo raditi upuštanje otvora Ø40 na dužinu od 2mm pod uglom od 45 stepeni. Obrćemo revolversku glavu i tu koristimo razvrtač i razvrtamo rupu Ø42H7.

19

Slika 3.9. Bušenje otvora

U četvrtoj operaciji radimo prolaze sa druge strane tako što zaustavljamo revolver strug i vadimo obradak iz stezne glave i okrećemo ga na drugu stranu. Ponovo uzimamo strugarski nož i radimo uzdužno struganje Ø70 na dužinu 10mm. Nakon toga uzimamo nož za obaranje ivica i radimo uzdužno obaranje Ø60 na R5.

Slika 3.10.- Obaranje ivica I ovako izgleda gotov deo.

Slika 3.11.-Gotov deo-izradak 

20

4. Osnovna geometrija reznog alata

Svi rezni alati (slika 4.1) se sastoji od najmanje dva dela: tela alata na kome se nalaze rezni elementi alata (rezni klin) i drške ili otvora u telu alata, preko kojih se izvodi postavljanje i  pričvršćivanje alata na nosač alata i mašinu. Rezni klin alata ispunjava osnovnu ulogu reznih alata, obezbeđujući rezanje (uklanjanje viška materijala). Rezni alati (slike 4.1 i 4.2) u svom osnovnom obliku imaju zajednički geometrijski oblik - rezni klin (slika 1.12.b).

Slika 4.1.- Rezni alati

 Na reznom klinu alata se uočavaju karakteristične površine, linije i tačke: » grudna površina, GP - površina po kojoj klizi strugotina, » leđna površina, LP - površina okrenuta prema površini rezanja i » pomoćna leđna površina, PLP - površina reznog klina alata okrenuta prema obrađenoj površini  predmeta obrade.

21

Slika 4.2.- Osnovni delovi reznih alata Presek grudne i leđne površine reznog klina alata predstavlja glavno sečivo - GS ili glavnu reznu ivicu alata - GRI, a presek grudne i pomoćne leđne površine pomoćno sečivo - PS ili pomoćnu reznu ivicu - PRI. Presek glavnog i pomoćnog sečiva je rezni vrh alata – RV.

Slika 4.3 Koordinatne ravni tehnološkog koordinatnog sistema i osnovna geometrija reznog klina alata 22

Osnovna geometrija reznog alata je geometrija reznog klina alata (slika 1.12.b). Prema standardu JUS K.A2.010 definisanje i utvrđivanje geometrije se izvodi korišćenjem dva koordinatna sistema: ♦ tehnološkog - definisanje geometrije reznih alata kao geometrijskog tela pri njegovoj izradi, oštrenju i kontroli (osnovna geometrija alata) i ♦ kinematskog - definisanje geometrije alata u procesu rezanja (kinematska geometrija alata). Tehnološki koordinatni sistem (slika 4.3.a) čine četiri ravni: - Osnovna ravan Pr - ravan koja prolazi kroz posmatranu tačku na sečivu alata i paralelna je ili upravna na neku ravan ili osu alata od značaja za izradu i oštrenje alata ili kontrolu geometrije alata. Može se definisati i kao ravan koja sadrži osu predmeta obrade ili alata i normalna je na vektor brzine u tački u kojoj se posmatra geometrija alata, - Ravan rezanja Ps - ravan tangencijalna na glavnu reznu ivicu (sadrži glavnu reznu ivicu alata) i normalna je na osnovnu ravan, - Normalna ravan Po - ravan upravna na osnovnu i ravan rezanja i - Normalna ravan na glavno sečivo Pn - ravan normalna na glavnu reznu ivicu ili tangentu na sečivo u posmatranoj tački. Položaj grudne i leđne površine reznog klina alata određen je osnovnom geometrijom alata (slika 4.3.b), koja obuhvata tri ugla:

− ♦leđni ugao 〈 - ugao između leđne površine reznog klina alata i ravni rezanja, − ♦grudni ugao © - ugao između grudne površine reznog klina alata i osnovne ravni i − ♦ugao klina ® - ugao između grudne i leđne površine reznog klina alata.

Vrednosti uglova reznog klina alata se definišu (mere), najčešće, u normalnoj ravni Po (osnovni uglovi reznog klina sa ili bez indeksa - 〈  , ©  , ®  ). Mogu se definisati i normalni 23

(〈  , ©  , ®  - u normalnoj ravni na glavno sečivo Pn), radijalni i aksijalni uglovi reznog klina alata.

4.1 Tribomehanički sistem u obradi metala rezanjem

Proces rezanja u svim vrstama obrade metala rezanjem se ostvaruje u tribo- mehaničkom sistemu (TMS) čiju strukturu čine (slika 4.4): rezni klin alata,  predmet obrade i sredstvo za hlađenje i podmazivanje. Tribomehanički sistem predstavlja skup međusobno povezanih elemenata u jednu celinu radi ostvarivanja postavljenog cilja: uklanjanje viška materijala i oblikovanje delova uz minimalne troškove izrade i maksimalnu proizvodnost, tačnost i kvalitet obrade.

Slika 4.4 - Tribomehanički sistem u obradi metala rezanjem pored strukture, TMS karakterišu ulazne i izlazne veličine.

Ulazne veličine su: materijal, energija i informacija.  Materijal  se odnosi na materijal predmeta obrade i pomoćni materijal (sredstva za hlađenje i 24

 podmazivanje, ulja za podmazivanje prenosnika i vođica alatnih mašina itd.). Polazni materijal ili  polufabrikat se naziva pripremak, materijal ili deo u toku obrade obradak (predmet obrade), a gotov deo izradak.  Energija se troši na ostvarivanje procesa rezanja, savlađivanje otpora rezanja, otpora kretanju izvršnih organa obradnog sistema i ostvarivanje potrebnih kretanja alata i predmeta obrade.  Informacija obezbeđuje upravljanje procesom rezanja. Predstavljaju skup podataka o mašinama, alatima, priborima, pripremku, mernim i kontrolnim sredstvima, režimima obrade, sistemima upravljanja procesom itd. Izlazne veličine iz tribomehaničkog sistema su: informacija, energija i materijal. Izlazne informacije su transformisane ulazne informacije i obuhvataju skupove podataka o: kvalitetu obrade (tačnost oblika, položaja i ostvarenih mera i kvalitet obrađenih površina),  proizvodnosti i ekonomičnosti obrade. Izlazna energija je transformisana ulazna energija, toplotna i kinetička energija elastičnih deformacija i vibracija elemenata tehnološkog sistema (mašina rezni alat - pribor - predmet obrade). Izlazni materijal je izradak i otpadni materijal (strugotina, utrošeno sredstvo za hlađenje i podmazivanje, utrošeno ulje za podmazivanje i sl.).

5. Pomoćni pribori 5.1 Uloga i klasifikacija pribora 25

Pribori su dopunski uređaji koji se koriste pri obradi, montaži i kontroli delova, sklopova i  proizvoda. U toku izvođenja procesa obrade i realizacije pomoćnih operacija, pribori se koriste za  pozicioniranje i stezanje predmeta obrade i alata. U mnogim slučajevima obezbeđuju i potrebno vođenje alata u odnosu na predmet obrade. Prema nameni dele se na: univerzalne i specijalne. - Univerzalni pribori su namenjeni obradi različitih pripremaka. Predstavljaju standardni  pribor svake alatne mašine. - Specijalni pribori su namenjeni obradi određenih pripremaka ili izvođenju određenih operacija obrade na jednom ili više delova. Pravilno koncipiranje pribora, projektovanje i konstrukcija, podrazumeva poznavanje i analizu  baznih površina dela koji se izrađuje. Pri projektovanju konstrukcije i tehnologije obrade delova,  posebno projektovanju tehnoloških procesa, najpre se vrši izbor baznih površina (baza). Baze su tačke, linije ili površine u odnosu na koje se orijentišu drugi delovi ili površine delova u procesu obrade, merenja ili montaže. Dele se na : - konstrukcione, - tehnološke, merne i - montažne. Grupu konstruktivnih baza čine: osnovne i pomoćne baze, koje, pri konstruisanju (izboru oblika  površina, njihovog položaja, utvrđivanju dimenzija i normi tačnosti i sl.), imaju suštinski značaj. U fazi konstrukcije se identifikuju i: funkcionalne i slobodne površine. Osnovne površine (baze) su površine u odnosu na koje se određuje položaj dela u proizvodu (sklopu). Po pravilu položaj dela u sklopu se određuje kompletom od dve ili tri baze. Osnovne  baze vratila prikazanog na slici 5.1 su cilindrična površina čaura 2(2'), osa vratila OO i stepenaste  površine 1(1'), jer određuju položaj vratila u kućištu 6(6'). Stepenaste površine sprečavaju  pomeranje vratila duž ose vratila. Pomoćna površina (baza) određuje položaj montiranih delova podsklopova. Za vratilo, na primer, se javljaju dva kompleta pomoćnih površina za postavljanje zupčanika, sa tri elementa: rukavac 3(3'), stepenica 5(5') i klin (slika 5.1). Funkcionalne površine su površine preko kojih se ostvaruje funkcija zadatog sklopa. To su, u 26

 pomenutom slučaju, bočne površine zuba zupčanika. Slobodne površine su površine povezuju osnovne i pomoćne površine. To je površina valjka (4).

Slika 5. 1. - Karakteristične površine delova sklopa

Tehnološka baza je površina koja određuje položaj dela u procesu izrade (obrade) u odnosu na rezni alat i/ili pribor.  Merne baze se koriste u procesu merenja i kontrole gotovog dela. Merna baza je površina koja određuje relativni položaj dela ili sklopa i sredstva merenja. Montažne baze se koriste za orijentaciju i postavljanje delova pri montaži. To su baze koje

lišavaju deo ili sklop tri stepena kretanja, na primer pomeranja duž jedne ose i obrtanja oko druge dve ose. 5.2 Univerzalni (stezni) pribori 27

Univerzalni pribori ili stezni pribori su namenjeni prvenstveno pojedinačnoj i maloserijskoj  proizvodnji za postavljanje i stezanje predmeta obrade i alata različitih oblika i dimenzija. Kao univerzalni pribori koriste se: univerzalna glave za stezanje, šiljci, univerzalni stezač za alate sa cilindričnom drškom, brzi stezač za alate sa cilindričnom drškom, mašinske stege, obrtni stolovi, trnovi (vratila), odstojni prstenovi, obrtni prstenovi, stezne čaure, elastične stezne čaure, magnetne  ploče i sl. Univerzalni pribori su najčešće i standardizovani, pa se nazivaju i standardnim  priborima alatnih mašina (isporučuju se uz mašinu). Univerzalna glava za stezanje (slika 5. 2) sa tri (četiri, retko dve) čeljusti je standardni pribor  strugova, glodalica i brusilica. Služi za stezanje okruglih (često i prizmatičnih) delova ili alata sa drškom (burgije, vretenasta glodala ...). Razlikuju se po stepenu univerzalnosti, konstrukciji mehanizma za samocentriranje i stezanje. Postoje i druge konstrukcije univerzalnih glava, sa ručnim i mehanizovanim (pneumatskim, hidrauličnim ili elektromehaničkim) stezanjem.

Slika 5. 2. - Univerzalna glava za stezanje  Mašinske stege (slika 5.3) se koriste za ručno stezanje različitih delova na rendisalj- kama,  bušilicama, glodalica- ma i dr. Različite konstrukcije stega, okretne u ravni ili prostoru, omogućujući orijen- taciju dela za obradu površina pod uglom. Pored ručnih, postoje i stege sa mehanizovanim stezanjem, najčešće hidrauličnim.

28

Slika 5. 3. - Neki tipovi mašinskih stega

 Šiljci  (slika 5.4) se koriste za pozicioniranje i stezanje cilindričnih delova većih dužina (odnos dužine i prečnika L/d iznad 4 do 10), najčešće na strugovima i brusilicama za okruglo brušenje Delovi se pozicioniraju i oslanjaju sa jedne ili obe strane (slika 5.5), primenom nepokretnih (neobrtnih) ili pokretnih (obtnih) šiljaka. Oslanjanju na šiljke prethodi izrada središnjih gnezda na delovima.

29

Slika 5.4. – Šiljci

Slika 5.5. - Pozicioniranje pomoću šiljaka

Obrtači  (srca) služe za prenos obrtnog kretanja sa glavnog vretena na predmet obrade, kod  pozicioniranja pomoću šiljaka (slika 5. 6). 30

Slika 5.6. - Osnovne konstrukcije obrtača (srca)  Linete (slika 5.7) se koriste za oslanjanje predmeta obrade u toku rezanja sa ciljem sprečavanja i smanjenja deformacija dužih delova, nastalih dejstvom spoljašnjih sila (sila i otpora rezanja, sopstvene mase i sl.). Dva osnovna tipa lineta su: pokretne i nepokretne. Pokretne se postavljaju na uzdužni nosač alata, a nepokretne na vođice nosača alata odnosno nosača šiljka.

Slika 5.7. - Pokretne i nepokretne linete Trnovi (slika 5.8) se primenjuju za postavljanje i stezanje predmeta sa centralnim otvorom većeg  prečnika i manje debljine zida, odnosno stezanje alata. 31

Slika 5.8. - Trnovi  Magnetne ploče se koriste za postavljanje i stezanje predmeta od feromagnetnih materijala sa ravnim površinama, kod brusilica za ravno brušenje (slika 5.9). Mogu biti sa permanentnim magnetima ili elektromagnetima. Obezbeđuju ravnomernu silu stezanja po oslonoj, baznoj  površini obratka, imaju visoku krutost i jednostavno i brzo stezanje (prebacivanjem ručica ili isključivanjem jednosmerne struje).

Slika 5.9. - Magnetna ploča Za stezanje alata sa drškom (burgije, upuštači, proširivači, razvrtači, vretenasta glodala...) koriste se univerzalni stezači (slike 5.10 i 5.11).

32

Slika 5.10. - Stezanje alata sa drškom

Slika 5.11. - Brzi stezač i stezne čaure 5.3 Specijalni pribori 33

Specijalni pribori ili pomoćni pribori se, prvenstveno, koriste u serijskoj i masovnoj proizvodnji. Sastoje se (slika 5.12) od: tela pribora, elemenata za postavljanje (baziranje), mehanizama za  pritezanje (stezanje) i elemenata za povezivanje (čivije, zavrtnjevi i sl.).

Slika 5.12. - Šematski prikaz mogućeg rešenja pribora u obradi glodanjem

6. Osnovne mere i postupci za bezbedan rad na strugu 34

Potencijalni izvori opasnosti: 1 – opasnost razvodna kutija za pogonsku energiju 2 – opasnost zbog rotiranja 3 – opasnost zbog nehotičnog uključivanja glavnog vretena 4 – opasnost od zahvatanja ili udara od stezne glave 5 – radni predmet / opasnost od zahvatanja rotacijom 6 – čeljusti stezne glave / opasnost od izbočenih rotirajućih delova 7 – opasnost od drugih rotirajućih delova (npr. strugarsko “srce”) 8- opasnost od alata 9 – vučno vreteno / opasnost od rotacije 10 – vodeće vreteno / opasnost od rotacije Rukovanje sa strugom dozvoljeno je samo zaposlenim koji ispunjava posebne uslove za rad na tim poslovima: - Da je zaposleni obučen za bezbedan i zdrav rad; - Da su na strugu primenjene mere za bezbedan i zdrav rad; - Da zaposleni primenjuje propisana sredstva lične zaštite.

4.1 Osnovni izvori opasnosti pri radu su:

35

1. Opasnost od izbočenih rotirajućih delova alata, rotirajući delovi ili pokretni delovi mogu zahvatiti delove tela i odeće. Direktno ili indirektno zahvatanje od prenosnika snage, ukoliko nisu  postavljene zaštitne naprave. 2. Opasnost od isturenih delova stezne glave – mehaničke opasnosti ("šape" za stezanje i ključ stezne glave) 3. Radni alati koji se koriste u radu su oštri. 4. Predmet obrade može se zakrenuti i odleteti ako nije sigurno pričvršćen. 5. Odskakanje odpadnih delova predmeta u toku struganja. 6. Pad predmeta obrade ili radnih alata. 7. Opasnost od letećih čestica strugotine ili tečnosti za hlađenje. 8. Oštra metalna strugotina pri uklanjanju sa radnih površina može povrediti ruke, šake i druge delove tela radnika. 9. Usled preopterećenja pri radu može doći do loma burgije. 10. Strujni udar, usled neispravnosti električne instalacije. 11. Pad radnika, ako je pod klizav i zakrčen.

4.2 Postavljanje mašine

Prilikom postavljanja i razmeštaja mašine voditi računa o prilazima, prolazima i slobodnim  površinama oko oruđa, a sve u cilju lakog i bezbednog rukovanja, posluživanja i održavanja oruđa, nadgledanja procesa rada. Obezbediti i propisati mesto za odlaganje sirovina i gotovih  proizvoda. Samo na propisanom mestu isti se i mogu ostavljati. Mašina se priključuje na napon 220 V, 50 Hz. Napajanje se vrši preko priključnog kabla koji direktno ulazi u priključnu kutiju mašine. Zaštita od kratkog spoja izvodi se preko osigurača priključnog sistema električne instalacije. Mašina se sme priključiti samo na instalaciju na kojoj je izvršena zaštita od indirektnog dodira. Voditi računa da stezna glava bude bez ispupčenja potpuno glatka. "Šape" –   pakne se postavljaju tako da ne vire iz stezne glave. Oko nosača alata potrebno je postaviti mehaničku zaštitu za sprečavanje ulaska delova tela u opasnu zonu rada. Postaviti mehaničku zaštitu za sprečavanje odletanja čestica strugotine ili emulzije za hlađenje. 36

Pre početka rada proverite: - da li su na strugu postavljene sve potrebne zaštitne naprave, a naročito ona na remenskom  prenosu; - da li uređaj za uključivanje deluje ispravno. Pre uključenja uređaja dobro i sigurno učvrstite predmet obrade u mehanizam za držanje  predmeta obrade. Proveriti da li su radni alati na pravilan način učvršćeni. Pre aktiviranja rada nemojte zaboraviti da izvadite ključ iz stezne glave.

Literrtura : 1. http://bezbednost021.com/files/BZNR%20univerzalni%20strug.pdf  2. file:///E:/masinski%20sistemi/Chapter-7-Lathes.htm 3. http://en.wikipedia.org/wiki/Turret_lathe 37