Untitled

Champaka 10 tpUÈ OrH dV H skrŸ OS% vrI∑   c*π _ Nghiên cứu lịch sử và nền văn minh Champ

Lịch Sử Đấu Tranh Văn Hóa Champa tại Hải Ngoại 20 năm IOC-Champa (1988-2008) Phân tích và trình bày b ở i

Ts. Po Dharma và BBT Champaka

n hành b ở i

International Office of Champa, 2008 Tái bản dùng cho h ệ thống mạng Web

Champaka.info, 2012

Champaka Tậ p san nghiên ng hiên cứu lịch sử và nền văn minh Champa Hình thành vào năm 1999

Sáng lập viên Hassan Poklaun, Po Dharma Tổng biên tập Pgs. Ts. Po Dharma (Viện Vi ễn Đông Pháp) Ban biên tập Pgs. Ts. Danny Wong Tze-Ken (Đại học Malaya, Mã Lai) Ts. Nicolas Weber (Viện INALCO, Paris) Ts. Shine Toshihiko (Đại học Ngoại Ng ữ Tokyo, Nhật Bản) Pgs. Ts. Liu Zhi Qiang (Đại học Dân Tộc, Quảng Tây) Pts. Emiko Stok (Đại học Nanterre, Paris) Abdul Karim (Viện Bảo Tàng Quốc Gia, Mã Lai) Musa Porome (IOC-Champa) Trụ sở  56 Square des Bauves 95140 Garges Les Gonesse, France Email: [email protected] Web: www.champaka.info Cơ  quan ấn hành International Office of Champa (IOC-Champa) © Champaka – 2012 Hình bỉa: Bìa CD-Rom

Trung Quùçc çc F_ai ai Vi_"t "t ●

Hâ N_çi çi

Lao

Hoânh S!n

Bi"n giù  !i phù  ia bù  &c Champa Bi"n giù  !i 1069 Huù  "

●

Bi"n giù  !i 1306

C

Thùai ai Lan

H Bînh F_inh inh ● Bi"n giù  !i 1471

A ●

Bi"n giù  !i 1611

Nha Trang

M

Cao Mi"n

Cam Ranh

Bi"n gi!i ù   1653

P

Phan Rang ●

A Saigon ●

1658

Phan Thiù  "t ● Bi"n giù  !i phù  ia nam Champa

© Po Dharma 1999

Baœn ñoà Champa trong quaù trình lòch söœ

Bînh F_inh inh

●

Pleiku ●

Harek Kah Harek Dhei ●

Aia Ru

KAMPUCHEA ●

Banmethuot

❑

Aia Trang

Thù  anh F_ia ia KAUTHARA Dalat

 A   G    N  A    R   U   D    N   P A ●

Kam Ranh

❹ ❶❷ ❸ ● Panrang

❺

Kraong

●

Parik

● ●

Pajai

Malithit

Baigaor  (Saigonà

Baœn ñoà tieåu vöông quoác Panduranga

❶ ❷ ❸ ❹ ❺

Bal Lai Bal Sri Banay Bal Batthinéng Bal Hangaow Bal Pandarang

© Po Dharma 1999

| Trôû veà trang nhaø |

Lôøi môû ñaàu

IOC-Champa (International Office of  Champa) laø toå chöùc hoäi ñoaøn ra ñôøi vaøo naêm 1988 coù truï sôû ñaët taïi Hoa Kyø, taäp trung nhöõng thaønh vieân Champa ôû haûi ngoaïi (AÙ Chaâu, u, AÂu Chaâu vaø Myõ Chaâu) u) goàm nhieàu daân toäc nhö Stieng, Jarai, Rañeâ, Bahnar, Chaêm, v.v. Trong soá thaønh vieân naøy, daân toäc Chaêm laø coäng ñoàng chieám ña soá vaø ñoùng moät vai troø chuû ñoäng trong moïi sinh hoaït cuûa toå chöùc. IOC-Champa laø moät löïc löôïng vaên hoùa, ñaáu tranh nhaèm baûo veä di saûn lòch söû vaø neàn vaên minh Champa, moät vöông quoác ôû mieàn trung Vieät Nam bò xoùa boû treân baûn ñoà vaøo naêm 1832. Sau 8 theá kyû chieán tranh taøn khoác choáng laïi cuoäc Nam Tieán cuûa daân toäc Vieät, lòch söû Champa chæ ñeå laïi cho haäu theá moät chuoãi di tích ñeàn ñaøi hoang pheá vaø hai nhoùm toäc ngöôøi, ñoù laø daân toäc Chaêm vaøo khoaûng 100.000 ngöôøi ôû hai tænh Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän; daân toäc Taây Nguyeân vaøo khoaûng 700.000 ngöôøi sinh soáng ôû vuø ng ng cao nguyeân vaø vaøo khoaûng 400.000 ngöôøi Chaêm löu laïc ôû Campuchia, Thaùi Lan, Maõ Lai, v.v. Trong suoát chieàu daøi cuûa cuoäc ñaáu tranh xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc, daân toäc Champa ñaõ gaùnh chòu bao bieán coá tang thöông cuûa lòch söû: laõnh thoå ñaát ñai bò chieám ñoùng, chính quyeàn vaø vua chuùa bò suïp ñoå, ñeàn ñaøi cung ñieän bò phaù huûy, haøng trieäu 1

Baûn ñoà Champa cuûa R. P. Placide veõ vaøo naêm 1686

Thaùnh ñòa Myõ Sôn

ngöôøi daân bò tieâu dieät ñeå roài hoâm nay ngöôøi ta khoâng ng tìm thaáy daáu veát moät ngöôøi Chaêm naøo ôû mieàn duyeân haûi chaïy daøi töø tænh Quaûng Bình ñeán vònh Cam Ranh. Moät khi ñaõ maát queâ höông vaø toå quoác, daân toäc Champa khoâng ng coøn laøm chuû treân ñònh meä nh nh cuûa mình nöõa. Sau naêm 1832, hoï trôû thaønh moät nhoùm ngöôøi daân baûn ñòa khoâng qui cheá phaùp lyù, moät taäp theå coâng daân ngoaïi leä cuûa quoác gia Vieät Nam ña chuûng toäc, moät coäng ñoàng ñang soáng trong moät boái caûnh xaõ hoäi suy ñoài vaø thoaùi hoùa töø phong tuïc taäp quaùn, ñôøi soáng taâm linh, ngoân ngöõ chöõ vieát cho ñeán tö duy vaø nhaân phaåm ñeå roài khoâng ai coù theå tieân ñoaùn ñöôïc theá naøo laø söï soáng coøn cuûa hoï trong theá  kyû thöù 21 naøy. Cuõng vì yù thöùc ñeán nguy cô cuûa daân toäc Champa treân ñaø bò dieät chuûng, khoâng phaûi vì suùng

Thaùp Po Klaong Garai, Phan Rang 2

ñaïn cuûa baïo löïc maø vì hoï khoâng theå thoaùt ra khoûi qui luaät bò ñoàng hoùa bôûi söùc eùp cuûa moät coäng ñoàng khoång loà hôn 85 trieäu ngöôøi Kinh, hoøa theo chính saùch cuûa nhaø nöôùc Vieät Nam khoâng quan taâm ñuùng möùc ñeán söï soáng coøn cuûa saéc daân thieåu soá naøy, cho neân moät soá trí thöùc Chaêm taïi haûi ngoaïi ñaõ cuøng ng nhau quyeát taâm xaây döïng moät phong traøo ñaáu tranh ñeå baûo veä söï hieän höõu cuûa daâ n toäc naøy trong theá kyû thöù 21, baûo ñaûm quyeàn ñöôïc soáng trong bieân giôùi ñaá t ñai thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa hoï, quyeàn ñöôïc toân troïng töø danh döï ñeán nhaân phaåm trong moät quoác gia Vieät Nam ña chuûng toäc. Chính ñoù laø nguyeân nhaân giaûi thích cho söï ra ñôøi cuûa toå chöùc IOC-Champa vaøo naêm 1988. Söï hình thaønh IOC-Champa coù moät xuaát xöù laâu daøi trong khoâng gian cuûa lòch söû. Ñaây chæ laø thaønh töïu cuûa moät laøn soùng ñaáu tranh cuûa daân toäc Champa sau hieäp ñònh Geneøve vaøo naêm 1954. Noùi ñeán laøn soùng ñaáu tranh trong lòch söû caän ñaïi cuûa Champa, thì ngöôøi ta phaûi noùi ñeán Fulro, moät löïc löôïng vuõ trang giaûi phoùng Champa ra khoûi aùch thoáng trò cuûa Vieät Nam thôøi ñoù. Fulro, chöõ vieát taét cuûa “Front Unifieù de Lutte des Races Opprimeùes” laø moät toå chöùc lieân hieäp giöõa 3 maët traän hình thaønh taïi vöông quoác Campuchia vaøo naêm 1964 ñaët döôùi quyeàn baûo trôï cuûa chính quyeàn Norodom Sihanouk: Maët Traän Giaûi Phoùng Campuchia Krom (töø Saøi Goøn ñeán muõi Caø Maâu) Maät Traän Giaûi Phoùng Campuchia Nord (khu vöïc Champasak, nöôùc Laøo) Maët Traän Giaûi Phoùng Champa

3

Ban nhaïc coå truyeàn Chaêm

Hieäu kyø cuûa toå chöùc Fulro

Hieäu kyø cuûa Maët Traän Giaûi Phoùng Champa

Buoåi tieáp kieán cuûa thaønh vieân Fulro vôùi Toång Thoá ng ng Coäng Hoøa Khmer. Töø traùi sang phaûi: Thöôïng Nghò Vieän Chaêm, Ñaïi Taù Les Kosem, Thoáng Töôùng Lon Nol

Ngöôøi laõnh ñaïo tröïc tieáp cuûa toå chöùc Fulro laø thoáng töôùng Lon Nol, thuû töôù t öôùng cuûa vöông quoá c Cao Mieân. Trong 3 toå chöùc lieân hieäp caáu thaønh phong traøo Fulro, Maët Traän Giaûi Phoùng Champa laø moät löïc löôïng huøng maïnh nhaát, taäp trung hai nhoùm saéc toäc: daân toäc Chaêm vaø daân toäc Taây Nguyeân, ñaët döôùi quyeàn laõnh ñaïo cuûa thieáu töôùng Les Kosem, goác ngöôøi Chaêm Campuchia coù uy theá vaø quyeàn löïc trong chính phuû Cao Mieân vaø Y Bham Enuoâl, saéc toäc Rañeâ, laõnh tuï phong traøo Bajaraka ñaõ töøng ra vaøo nguïc tuø döôùi thôøi Ngoâ Ñình Dieäm töø naêm 1958 ñeán naêm 1964. Môû maøn cho cuoäc ñaáu tranh, Fulro vuøng daäy vaøo ngaøy 20 thaùng 9 naêm 1964 taán coâng ñoàn Sarpa gaàn bieân giôùi Cao Mieân, chieá m ñoùng moät soá khu vöïc treân Taây Nguyeân, xua quaân chieám ñaøi phaùt thanh Ban Meâ Thuoät ñeå truyeàn baù muïc tieâu ñaáu tranh cuûa toå chöùc, sau ñoù keùo quaân veà haäu cöù ôû tænh Ñaïi Taù Les Kosem vieáng thaêm löïc löôïng Fulro

4

Mondulkiri, Campuchia. Söï vuøng daäy cuûa Fulro vaøo naêm 1964 ñaõ laøm ñaûo loän baøn côø chính trò ôû Ñoâng Döông luùc baáy giôø, ñöa chính quyeàn Saøi Goøn vaøo moät khuùc quanh môùi vaø loâi keùo caû quaân ñoäi Myõ vaøo chieán cuoäc. c. Keå töø ñoù, Fulro trôû thaønh moät vaán ñeà gai goùc treân ñòa baøn Taây Nguyeân ñöôïc xem nhö moät khu vöïc chieán löôïc quaâ n söï tranh giaønh giöõa 4 ñoái töôïng thuø ñòch: Chính quyeàn Saøi Goøn, quaân ñoäi Myõ, Maët Traän Giaûi Phoùng Mieàn Nam vaø Fulro. Sau 6 naêm hoaït ñoäng, Fulro gaëp phaûi moät bieán coá chính trò ñaõ ñöa toå chöùc naøy vaøo con ñöôøng suy vong. Naêm 1970, thuû töôùng Lon Nol vôùi söï yeåm trôï cuûa thieáu töôùng Les Kosem laät ñoå hoaøng thaân Norodom Sihanouk ñeå thaønh laäp Coäng Hoøa Khmer, keâu goïi chính phuû Hoa Kyø vaø quaân ñoäi Vieät Nam Coäng Hoøa giuùp ñôõ. Ñeå traû lôøi cho bieán coá naøy, Sihanouk keát hôïp vôùi caùc quoác gia coäng saûn, nhaát laø Trung Quoác vaø chính quyeàn Haø Noäi, hình thaønh moät löïc löôïng ñaáu tranh choá ng ng laïi chính quyeàn Lon Nol, quyeát taâm tieâu dieät nhöõng tay sai cuûa chính quyeàn naøy trong ñoù Fulro laø toå chöùc thuø ñòch quan troïng nhaát. Sau ngaøy laät ñoå hoaøng thaân Norodom Sihanouk, quaân ñoäi Vieät Coäng naèm trong haäu cöù ôû Campuchia, quay suùng taán coâng Cao Mieân. Chæ vaøi tuaàn sau, Vieät Coäng laøm chuû tình hình haàu heát caùc tænh mieàn baéc cuûa quoác gia naøy, trong ñoù coù tænh Mondulkiri, nôi taäp trung löïc löôïng vuõ

Hoäi Nghò Caùc Quoác Gia Trung Laäp taïi Bandung, Nam Döông. Töø traùi sang phaûi: Nara Vija, töùc laø Nguïy Vaên Nhuaän, Peng Gafour, Les Kosem

Löïc löôïng Fulro taïi chieán khu 2 5

Löïc löôïng Fulro chuaån bò ra chieán tröôøng

trang Fulro. Khoâng coøn giaûi phaùp ñeå phoøng veä chieán khu, Fulro quyeá t ñònh ruùt quaân veà thuû ñoâ Nam Vang, taäp trung thaønh moät löõ ñoaøn goïi laø Löõ Ñoaøn 5 Boä Binh Ñaëc Bieät (5BIS) ñaët döôùi quyeàn chæ huy cuûa thieáu töôùng Les Kosem. Löõ ñoaøn naøy laø cô quan quaân söï coù qui cheá rieâng bieät, nhöng tröïc thuoäc Boä Quoác Phoøng cuûa Coäng Hoøa Khmer. Bieá n coá taïi Cao Mieân vaøo naêm 1970 ñaõ buoäc Fulro phaûi duyeät xeùt laïi moät caùch trieät ñeå chieán löôïc chính trò cuûa toå chöùc sau ngaøy laät ñoå Norodom Sihanouk. Khoâng coøn haäu cöù ñeå tieáp tuïc ñaáu tranh vuõ trang vaø trong khi chôø ñôïi chieán tranh Cao Mieân chaám döùt ñeå trôû laïi chieán khu, Fulro nghó ñeán chöông trình ñaøo taïo löïc löôïng quaân söï vaø daân söï ôû nöôùc ngoaøi. Veà chöông trình quaân söï, Fulro gôûi haøng loaït só quan vaøo caùc khoùa quaân söï ôû Hoa Kyø, Okinawa (Nhaät), Nam Döông, Maõ Lai, trong khi ñoù, haï só  quan vaø binh lính thì ñöôïc huaá n luyeän trong caùc traïi lính cuûa Myõ ôû Vieät Nam. Veà maët ñaøo taïo löïc löôïng daân söï, nöôùc Phaùp laø trung taâm thí ñieåm cuûa chöông trình. Töø naêm 1970 ñeán naêm 1973, Fulro gôûi 5 thaønh vieân sang Phaùp du hoïc, ñoù laø Y Bun Sur ngöôøi goác Mnong vaø 4 ngöôøi Chaêm: Nara Vija, Yang Neh vaø phu nhaân laø Thuaän Thò Truï, Po Dharma vaø Ñaøng Vaên Taán.

Po Dharma, thaønh vieân Fulro ôû chieá n khu 6

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

Khôûi ñaàu cuûa phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu Tröôùc naêm 1975, Y Bun Sur, Nara Vija, Yang Neh, Po Dharma vaø Ñaøng Vaên Taán laø 5 ngöôøi daân toäc Champa duy nhaát coù maët taïi haûi ngoaïi. Söï hieän dieän cuûa 5 thaønh vieân Fulro naøy trong ñaïi hoïc Phaùp ñaõ ñaùnh daáu cho moät chieàu höôùng ñaáu tranh môùi, môû maøn cho söï ra ñôøi cuûa chöông trình ñaøo taïo moät löïc löôïng ng daân söï coù moät trình ñoä cao ñeå phuïc vuï cho boä maùy chính trò cuûa toå chöùc Fulro. Naêm thaønh vieân naøy ñeàu theo ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên, chuyeân veà Champa hoïc. Hoï ñöôïc ñaøo taïo trong moät tröôøng lôùp cô baûn taïi ñaïi hoïc Sorbonne ñaët döôùi söï höôùng daãn cuûa Gs. P-B. Lafont, cuõng laø ngöôøi raát thaân caän vôùi töôùng Les Kosem. Ñöôïc ñaøo taïo trong ngaønh chuyeân veà Champa hoïc, nhöõng thaønh vieân Fulro du hoïc taïi Phaùp baét ñaáu nghó ñeán phong traøo vaên hoùa Champa taïi haûi ngoaïi, höôùng veà chieán löôïc duøng yeáu toá vaên hoùa laøm coâng cuï cho cuoäc ñaáu tranh nhaèm baûo veä cho danh döï vaø quyeàn lôïi daân toäc, c, lôïi duïng ng kieá n thöùc ñeå chuyeån taûi di saûn lòch söû vaø neàn vaên minh Champa ñeán moïi ngöôøi, ñaùnh thöùc loøng yeâu nöôùc, yeâu queâ höông vaø yeâu daân toäc. Luùc ban ñaàu, nhöõng ng thaønh vieân Fulro taïi Phaùp chæ chuù taâm ñeán traùch nhieäm hoïc haønh maø toå chöùc Fulro ñaõ giao phoù. Naêm 1975, caû 3 nöôùc Ñoâng 1

Y Bun Sur

Nara Viya (Nguïy Vaên Nhuaän)

Yang Neh (Ñaøng Naêng Giaùo)

Po Dharma

Ñaøng Vaên Taán

Yang Neh vaø Thuaän Thò Truï

Döông ñeàu rôi vaøo tay Coäng Saûn vaø löïc löôïng Fulro taïi Campuchia hoaøn toaøn bò Khmer Ñoû tieâu dieät khoâng coøn soáng soùt moät ngöôøi naøo, ngoaïi tröø thieáu töôùng ng Les Kosem thoaùt thaân ra khoûi Campuchia tröôùc ngaøy bieán coá vaø moät soá só quan Fulro goác Taây Nguyeân du hoïc ôû Hoa Kyø. Beân leà bieán coá chính trò naøy, nhoùm sinh vieân Fulro taïi Phaùp cuõng traûi qua moät côn gioù loác. Naêm 1970, Y Bun Sur coù leänh trôû veà Campuchia ñeå taêng cöôøng guoàng maùy chính trò trung öông cuûa toå chöùc Fulro. Naêm 1971, Yang Neh töï töû khoâng ñeå laïi moät veát tích nguyeân nhaân. Vieäc töï töû naøy ñaõ laøm chaán ñoäng dö luaän trong ñaïi hoïc Phaùp. Naêm 1972, Les Kosem khoâng muoán Thuaän Thò Truï trôû veà Campuchia tham gia phong traøo nöõa, neân ra leänh cho baø ta trôû veà Vieät Nam. Theá laø thaønh vieân Chaêm taïi Phaùp chæ coøn laïi 3 ngöôøi: Nara Vija, Po Dharma vaø Ñaøng Vaên Taán. Naêm 1978, Nara Vija, sau ngaøy toát nghieäp phoù tieán só, rôøi Paris ñeå sang Hoa Kyø ñònh cö. Sau ñoù, Ñaøng Vaên Taán cuõng boû gheá nhaø tröôøng ñeå tìm coâng aên vieäc laøm. Po Dharma laø ngöôøi coøn laïi, tieáp tuïc chöông trình ñaïi hoïc cho ñeán toát nghieäp tieán só  vaøo naêm 1986.

2

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

Söï hoäi ngoä giöõa coäng ñoàng Chaêm taïi thuû ñoâ Paris Tröôùc naêm 1978, Coäng Hoøa Phaùp laø quoác gia vaéng boùng daân toäc Chaâu AÙ, ngoaïi tröø nhöõng sinh vieân sang Phaùp du hoïc. Sau naêm 1978, nöôùc Phaùp baét ñaàu ñoùn nhaän moät coäng ng ñoàng tò naïn ñeá n töø Ñoâng ng Döông sau bieán coá 1975 goàm coù ngöôøi Vieät, Kampuchia, Lao. Trong nhoùm tò naïn naøy coù vaøo khoaûng 100 ngöôø i Chaêm, ña soá laø Chaêm Campuchia vaø Chaâu Ñoác vaø 3 ngöôøi Chaêm Phan Rang-Phan Rí: Baù Trung Thaéng, ng, Döông Taá n Thi, Nguyeãn Ñoá.  Theâm vaøo ñoù coù khoaûng 10 sinh vieân goác Taây Nguyeân sang Phaùp du hoïc qua Vieän Coâng Giaùo vaøo naêm 1974 vaø moät soá cöïu chieán binh goác daân toäc Taây Nguyeân ñaõ töøng tham gia trong traän chieán ôû Ñieän Bieân Phuû. Coäng Hoøa Phaùp laø truï sôû cuûa sinh vieân Fulro, nôi coù maët oâng Po Dharma. Söï hieän dieän cuûa coäng ñoàng Chaêm treân laõnh thoå Phaùp laø ngaøy hoäi ngoä lòch söû giöõa ngöôøi Chaêm xuaát thaân cuøng chung moät queâ höông Champa, nhöng rôøi boû queâ cha ñaát toå trong hai hoaøn caûnh hoaøn toaøn khaùc bieät. Po Dharma töø giaõ Vieät Nam vaøo naêm 1968 ñeå gia nhaäp phong traøo ñaáu tranh vuõ trang Fulro nhaèm phuïc hoài vöông quoác Champa. Ngöôïc laïi coäng ñoàng Chaêm ra ñi sau naêm 1975 khoâng vì muïc tieâu Fulro maø laø thoaùt thaân ra khoûi aùch ch thoáng trò cuûa Khmer Ñoû vaø cheá ñoä coäng ng saûn Vieät Nam. 1

Baù Trung Thaéng

Döông Taán Thi

Nguyeãn Ñoá 

Gia ñình Phuù Thò Maän vaø gia ñình Po Dharma

Duø ra ñi trong hoaøn caûnh naøo ñi nöõa, coäng ñoàng ngöôøi Chaêm ôû Phaùp cuõng coù moät hoaøn caûnh chung, ñoù laø khoâng chaáp nhaän cheá ñoä coäng saûn ñoái vôùi daân toäc Chaêm. Keå töø ñoù, tö gia cuûa Po Dharma trôû thaønh truï sôû hoäi hoïp. Luùc ban ñaàu, hoï chæ baøn veà chính saùch khaéc khe cuûa cheá ñoä Coäng Saûn, sau ñoù laø ñeà taøi mang tính chaát thôøi söï lieân quan ñeán ñònh meänh thoáng khoå cuûa daân toäc Chaêm trong boái caûnh xaõ hoäi thôøi ñoù vaø theá naøo laø giaûi phaùp ñeå cöùu nguy daân toäc Chaêm treân ñaø bò dieät chuûng. Ai cuõng bieát, Coäng Hoøa Phaùp laø quoác gia taäp trung hôn 60 trieäu ngöôøi. Söï hieän dieän cuûa 100 ngöôøi Chaêm ôû quoác gia naøy chæ laø moät haït caùt trong baõi sa maïc. Ngoaïi tröø nhöõng giôùi nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ, haàu heát 60 trieäu coâng daân Phaùp Töø traùi sang phaûi: Kati, Zaron, Ñaøng Vaên Taán, Jay Scaborough, Baù Trung Thaéng

2

chöa töøng nghe ñeán daân toäc Champa laø ai vaø laõnh thoå Champa naèm ôû ñaâu. Tröôùc tình theá naø y, y, laøm sao 100 ngöôøi Chaêm coù theå vaän ñoäng quaàn chuùng vaø chính quyeàn Phaùp bieát ñeán theá naøo laø ñònh meänh cuûa daân toäc Champa trong boái caûnh lòch söû hoâm nay, neáu hoï khoâng coù moät toå chöùc vöõng maïnh. Chính ñoù laø nguyeân nhaân giaûi thích cho söï ra ñôøi cuûa phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu.

Sinh hoaït coäng ñoàng Chaêm taïi Paris

3

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

Söï ra ñôøi cuûa CSC-Champa taïi Phaùp Po Dharma laø sinh vieân ñaïi hoïc Sorbonne tröïc thuoäc Trung Taâm Lòch Söû vaø Neàn Vaên Minh Baùn Ñaûo Ñoâng Döông (vieát taét laø Trung Taâm Ñoâng Döông) ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Gs. P-B. Lafont, baäc thaày höôùng daãn Po Dharma trong ñaïi hoïc Sorbonne. Po Dharma laø thaønh vieân Fulro, cuõng laø ngöôøi thaân caän vôùi G. Moussay, moät oâng linh muïc thöôøng sang Cao Mieân gaëp oâng ta trong nhöõng thôøi khaùng chieán. Vôùi vai troø naøy, Po Dharma trôû thaønh ngöôøi chuû ñoäng phaùt sinh phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu. Môû maøn cho söï ñaáu tranh, coäng ñoàng Champa thaønh laäp vaøo naêm 1983 moät toå chöùc mang teân laø Trung Taâm Vaên Hoùa Xaõ Hoäi Champa (vieát taét laø Trung Taâm Vaên Hoùa Champa) ñaët döôùi quyeàn laõnh ñaïo cuûa oâng Y Lo Nie, cöïu haï só quan Phaùp, goác ngöôøi Rañeâ vaø Po Dharma laø toång thö kyù, ñeå xaây döïng hai muïc tieâu duy nhaát, ñoù laø: - Pha Phaùùt tri trieåeån va vaøø baû baûo toàn di di saû saûn va vaêên ho hoùùa Champa 2

Coâ Rochem H'Cheo, goác daân toäc Jarai vaø Y Lo Nie, Chuû Tòch Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp

Po Dharma

Thaønh vieân cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa

- Go Goùù p ph phaàaàn vaø vaøo coâ coâng n g trì trình nh ba baûû o veä veä söï söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa Söï ra ñôøi cuûa Trung Taâm Champa laø moät bieán  coá lòch söû. Laàn ñaàu tieân taïi haûi ngoaïi, daân toäc Chaêm vaø anh em Taây Nguyeân chaáp nhaän sinh hoaït chung trong moät maùi nhaø Champa ña chuûng toäc, ña toân giaùo, ña vaên hoùa vaø ña ngoân ngöõ.

Ngaøy Vaên Hoùa Champa ñaà u tieân taïi Paris, nhaâ n dòp muøa Kate 1983

3

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

1. Xaây döïng löïc löôïng baûo trôï tinh thaàn Phaùt trieån vaø baûo toàn di saûn vaên hoùa Champa laø chuû ñeà raát bao quaùt taäp trung haøng ngaøn vaán ñeà, ñoøi hoûi nhieàu thôøi gian, nhaân löïc vaø vaät löïc ñeå tieán ñeán muïc tieâu. Chính vì theá, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa chæ trieån khai moät soá chuû ñeà maø toå chöùc naøy xem ñoù laø vaán ñeà öu tieân caàn phaûi thöïc hieän tröôùc. Vaän ñoäng moät soá nhaân vaät laõnh ñaïo naèm trong chính quyeàn Phaùp ñeå xaây döïng moät löïc löôïng baûo trôï tinh thaàn cho Trung Taâm Vaên Hoùa Champa laø muïc tieâu haøng ñaàu cuûa toå chöùc. Noù trôû thaønh moät yeáu toá quyeát ñònh cho moïi chöông trình hoaït ñoäng. Khoâng coù söï yeåm trôï cuûa chính quyeàn Phaùp, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa chæ laø moät toå chöùc hoäi heø ñình ñaùm, khoâng vieãn töôïng töông lai. Vôùi vai troø laø sinh vieân taïi ñaïi hoïc Sorbonne, Po Dharma ñöôïc Trung Taâm Vaên Hoùa Champa giao traùch nhieäm keát moái lieân heä vôùi chính quyeàn Phaùp, vaän ñoäng giôùi trí thöùc vaø moät soá nhaân vaät Phaùp ñeå baûo trôï cho toå chöùc. Söï hieän dieän cuûa moät soá nhaân vaät naøy trong Trung Taâm Vaên Hoùa Champa trôû thaønh moät yeáu  toá caàn thieát maø Trung Taâm khoâng theå boû qua. Boán nhaân vaät ñöùng ra baûo trôï cho phong traøo vaên hoùa Champa taïi Phaùp, ñoù laø: 1

Giaùo sö. P-B. Lafont

Gs. P-B. Lafont

Gs. P-B. Lafont, Giaùm Ñoác Trung Taâm Ñoâng Döông taïi ñaïi hoïc Sorbonne, laø ngöôøi raát thaân caän vôùi thieáu töôùng Les Kosem, laõnh tuï phong traøo Fulro vaø cuõng laø ngöôøi ñôõ ñaàu cho Po Dharma sang Phaùp du hoïc. OÂng Lafont cuõng laø baïn thaân cuûa Löu Quí Taân trong thôøi gian oâng ta laøm giaûng vieân taïi Ñaïi Hoïc Vaên Khoa Saøi Goøn. Trong ñaïi hoïc Sorbonne, Gs. P-B. Lafont laø saùng laäp vieân chöông trình Champa hoïc, luùc naøo cuõng ñöùng veà phe ñaáu tranh baûo veä di saûn vaên hoùa Champa. Chính vì söï lieân heä naøy, oâng ng ta khoâng ngaàn ngaïi ñaûm nhieäm vai troø coá vaán tröïc tieáp cho Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp. Söï hieän dieän cuûa Gs. Lafont trong toå chöùc ñaõ ñem laïi cho Trung Taâm moät haäu thuaãn quí giaù, taäp trung haàu heát caùc giaùo sö, chuyeân gia nghieân cöùu vaø sinh vieân thuoäc Trung Taâm Ñoâng Döông cuûa ñaïi hoïc Sorbonne do oâng ta ñieàu haønh. Noùi ñeán thaønh vieân tích cöïc nhaát thuoäc Trung Taâm Ñoâng Döông ñaõ goùp phaàn xaây döïng Trung Taâm Champa, chuùng toâi phaûi noùi ñeán Gs. Pierre Lamant, Ts. G. Moussay, Ts. Mak Phoeun, Ts. Urany Antypa, Ts. Khinh Hoc Dy, Ts. B. Gay, Ts. Quach Langlet, Ts. Phan Thanh Thuy, v.v. 2

OÂng P-B. Lafont cuõng laø moät Giaùo Sö coù aûnh höôûng lôùn trong caùc toå chöùc cuûa ñaïi hoïc. Lôøi keâu goïi cuûa oâng ta nhaèm baûo veä di saûn vaên hoùa Champa taïi Phaùp coù moät hieäu löïc raát cao. Chính vì theá, Gs. Lafont trôû thaønh moät ñoäng cô chính yeáu trong moïi sinh hoaït cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp.

Linh muïc G. Moussay

G. Moussay khoâng phaûi laø ngöôøi xa laï ñoái vôùi daân toäc Chaêm. OÂng ta laø linh muïc thuoäc Vieän Truyeàn Giaùo Paris, moät toå chöùc coâng giaùo coù aûnh höôûng maïnh taïi Phaùp, ñaõ töøng sinh soáng vôùi coäng ñoàng Chaêm töø naêm 1968 cho ñeán 1975, cuõng laø saùng laäp vieân Trung Taâm Vaên Hoùa Chaêm taïi Phan Rang. Bieát ñoïc vaø noùi tieáng Chaêm, G. Moussay raát ñam meâ nghieân cöùu veà Champa, ñaõ töøng ñöùng ra xuaát baûn taäp san Roh Duah nhaèm taùi baûn laïi nhöõng taùc phaåm vaên hoïc vieá t baèng Akhar Thrah Chaêm. Hai taùc phaåm khoa hoïc quí giaù do oâng ta thöïc hieän ñoù laø Töï Ñieån Chaêm-Phaùp-Vieät (1973) vaø Vaên Phaïm Chaêm (2006). Beân caïnh nh nhöõng coâng ng taùc naøy, G. Moussay coøn laø ngöôøi raát thaân caän vôùi Les Kosem, ñöùng ra ñôõ ñaàu tinh Linh Muïc G. Moussay 3

thaàn cho nhöõng sinh vieân Chaêm do toå chöùc Fulro gôûi sang Phaùp du hoïc, trong ñoù coù Ts. Po Dharma. Qua moái lieân heä naøy, oâng ta trôû thaønh moät nhaø coá vaán cho Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp, ñoùng vai troø voâ cuøng tích cöïc trong moïi sinh hoaït cuûa toå chöùc.

Boä Tröôûng Xavier Deniau

Daân Bieåu-Boä u-Boä Tröôûng Xavier Deniau

Qua trung gian cuûa Gs. Lafont, Po Dharma ñöôïc cô hoäi tieáp xuùc vôùi oâng Xavier Deniau, Daân Bieåu Quoá c Hoäi (töø naêm 1962 ñeán naêm 2002) kim Boä Tröôûng Boä Ñaëc Traùch Laõnh Thoå Thuoäc Ñòa Phaùp, ñeå trình baøy muïc tieâu ñaáu tranh cuûa toå chöùc. OÂng Xavier Deniau cuõng laø anh ruoät cuûa Jean François Deniau, Boä Tröôûng Boä Ngoaïi Giao Phaùp thôøi ñoù. OÂng ng Xavier Deniau laø ngöôøi ñaõ töøng giöõ chöùc vuï treân Taây Nguyeân döôùi thôøi Phaùp thuoäc, raát ñam meâ vaên hoùa Champa vaø cuõng laø ngöôøi raát thaân caän vôùi gia ñình Nay Louet, Boä Tröôûng ng Boä Phaùt Trieån Saéc Toäc döôùi thôøi Vieät Nam Coäng Hoøa. Qua söï lieân heä lòch söû naøy, y, Boä Tröôûng ng X. Deniau chaá p nhaän ñöùng ra laøm ngöôøi baûo trôï tinh thaàn cho Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp. Söï hieän dieän cuûa oâng Boä Tröôûng X. Deniau trong Trung Taâm Vaên Hoùa Champa laø moät bieán coá  lòch söû, ñaõ ñem laïi cho toå chöùc Champa moät nieàm vinh haïnh lôùn lao, laøm taêng theâm söùc maïnh tinh thaàn cho cuoäc ñaáu tranh baûo veä di saûn vaên hoùa Champa taïi haûi ngoaïi. Döïa vaøo söï baûo trôï cuûa oâng Boä Tröôûng X. Deniau, Trung Taâ m Champa phaùt trieån 4

nhanh choùng ng moái lieân heä vôùi caùc cô quan naèm trong chính phuû Phaùp.

Ñaïi Töôùng Guy Simon

Qua lôøi giôùi thieäu cuûa Boä Tröôûng X. Deniau, Ñaïi Töôùng Guy Simon, moät töôùng laõnh coù vai troø quan troïng trong Boä Quoác Phoøng Phaùp cuõng chaáp nhaän ñöùng ra baûo trôï tinh thaàn cho Trung Taâm Vaên Hoùa Champa. Söï hieän dieän cuûa Ñaïi Töôùng Simon trong toå chöùc coù moät nguyeân nhaân saâu xa cuûa noù. Trong thôøi ñeä nhò chieán tranh ôû Ñoâng Döông, Ñaïi Töôùng Simon, luùc ñoù oâng coøn laø Ñaïi UÙy, ñaõ töøng chæ huy quaân ñoäi vieãn chinh Phaùp taïi Vieät Nam, coù maáy laàn ñoùng quaân ôû traïm ga xe löûa Hoøa Trinh gaàn thoân Vaên Laâm, xaõ Phöôùc Nam, tænh Ninh Thuaän hieän nay. Chính vì theá, vaên hoùa Chaêm khoâng phaûi laø vaán ñeà xa laï ñoái vôùi oâng ta. Theâm vaøo ñoù, oâng ta cuõng laø ngöôøi ñöa moät soá haï só quan vaø binh lính goác Taây Nguyeân vaø Chaêm sang Phaùp sau ngaøy thaát baïi traän chieán Ñieän Bieân Phuû vaøo naêm 1954. Vaø hoâm nay, oâng ta vaãn coøn gaùnh traùch nhieäm tinh thaàn ñoái vôùi cöïu chieán binh goác Champa taïi quoác gia naøy, trong ñoù coù oâng Y Lo Nie, Chuû Tòch Trung Taâm Vaên Hoùa Champa. Vai troø baûo trôï cuûa Ñaïi Töôùng G. Simon cho Trung Taâm Vaên Hoùa Champa laø moät ñoäng ng cô raá t tích cöïc laøm taêng ng cöôøng ng theâm chính saùch ch lieân heä vôùi caùc nhaø laõnh ñaïo trong chính quyeàn Phaùp, nhaát laø giôùi quaân söï ñaõ töøng coù maët taïi Ñoâng Döông tröôùc naêm 5

Ñaïi Töôùng G. Simon

1954. * Söï baûo trôï tinh thaàn cuûa 4 nhaân vaät quan troïng ng trong chính quyeàn Phaùp ñaõ ñem laïi cho Trung Taâm Vaên Hoùa Champa moät nieàm haõ nh nh dieän lôùn lao, laøm noåi baät theâm söùc maïnh cuûa phong traøo vaên hoùa Champa tröôùc nhöõng hoäi ñoaøn cuûa caùc nöôùc Ñoâng Döông coù maët taïi Paris. Vaø söï hieän dieän naøy ñaõ trôû thaønh moät yeáu toá quan troïng, giuùp Trung Taâm Champa phaùt trieån nhanh choùng phong traøo ñaáu tranh baûo veä di saûn vaên hoùa Champa taïi haûi ngoaïi; thu huùt söï löu yù ñaëc bieät cuûa chính phuû Phaùp ñoái vôùi coäng ñoàng Champa sinh soáng taïi Phaùp vaø söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa hoâm nay; loâi keùo caùc cô quan khoa hoïc Phaùp taêng cöôøng theâm coâng taùc nghieân cöùu veà boä moân Champa hoïc ñaõ bò giaùn ñoaïn keå töø naêm 1945.

6

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

2. Phuïc höng teân goïi Champa

Naêm 1832, vua Minh Maïng xoùa boû vöông quoác Champa treân baûn ñoà, tìm moïi caùch ñeå ngaên chaän cuoäc vuøng daäy cuûa daân toäc Champa nhaèm khoâi phuïc ñaá t nöôùc. Keå töø ñoù, Champa trôû thaønh nh moät danh xöng caám kî trong ngoân ngöõ vaø chöõ vieát hay trong caùc cuoäc ñaøm thoaïi haøng ngaøy cuûa daân toäc naøy. Vì raèng, nhaéc ñeán danh xöng Champa töùc laø khôi daäy loøng aùi quoác vaø baøy toû yù ñoà khoâi phuïc quyeàn Champa ñoäc laäp. Sau ngaøy ra ñôøi cuûa Maët Traän Giaûi Phoùng Champa-Fulro vaøo naêm 1964, danh xöng Champa laïi trôû thaønh moät ñoái töôïng thuø ñòch cuûa chính quyeàn Saøi Goøn. Nhaéc ñeán danh xöng Champa ñoàng nghóa vôùi haønh vi phaûn ñoäng tieáp tay cho taäp ñoaøn Fulro ñoøi quyeàn töï trò treân Taây Nguyeân Champa. Söï caám kî söû duïng danh xöng Champa keå töø naêm 1832 ñaõ bieán daân toäc naøy thaønh moät taäp theå maát goác, khoâng coøn bieát theá naøo laø teân goïi vöông quoác cuûa hoï nöõa. Baèng chöùng cuï theå, ngöôøi Chaêm Phan Rang vaø Phan Rí cho ñeán ngaøy vuøng daäy cuûa phong traøo Fulro vaøo naêm 1964, khoâng ng bao giôø nghe ñeán teân goïi Champa laø gì. Hoï chæ bieát hoï laø ngöôøi Chaêm. m. Taát caû di saûn vaên hoùa vaø lòch söû Champa ñoái vôùi hoï chæ laø di saûn cuûa daân toäc Chaêm. Hoï bieán vua chuùa Champa thaønh vua chuùa Chaêm, ñeàn thaùp 1

Bieân giôùi Champa qua caùc thôøi ñaïi

Champa thaønh ñeàn thaùp cuûa ngöôøi Chaêm, v.v., hay noùi moät caùc khaùc, ngöôøi Chaêm khoâng phaân bieät ñöôïc giöõa di saûn rieâng bieät cuûa daân toäc Chaêm vaø di saûn chung cuûa vöông quoá c Champa, moät quoác gia ña chuûng toäc, ña toân giaùo vaø ña vaên hoùa. Sau naêm 1975, danh xöng Champa vaãn coøn laø moät ñoái töôïng thuø ñòch cuûa chính quyeàn Vieät Nam. Keå töø ñoù, ngöôøi Chaêm raát e ngaïi khi noùi ñeán teân goïi Champa, vì sôï chính quyeàn Haø Noäi keát vaøo toäi phaûn ñoäng, ng, coù yù ñoà giaûi phoùng Champa hay lieân heä vôùi toå chöùc Fulro. Tröôùc tình theá naøy, coâng taùc phuïc höng danh xöng Champa, ñöa cuïm töø naøy ñi vaøo cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa ngöôøi Chaêm ñònh cö ôû AÂu Chaâu trôû thaønh moät chöôùng ngaïi ñaùng keå maø Trung Taâm Vaên Hoùa Champa ñaõ gaëp phaûi luùc ban ñaàu.

Bieåu döông hieäu kyø Maët Traän Giaûi Phoùng Champa

Ñoái vôùi coäng ñoàng ngöôøi Chaêm Campuchia, danh xöng Champa chæ laø vaán ñeà xa laï hay môø nhaït.t. Ña soá ngöôøi Chaêm Campuchia theo Islam chính thoáng. Moïi söï sinh hoaït cuûa hoï ñeàu döïa vaøo giaùo ñieàu Islam. Ñoái vôùi hoï, Islam vöøa laø trieá t rieát  lyù toân giaùo, vöøa laø yeáu toá ñeå ñònh nghóa cho nguoàn goác chuûng toäc. Chính vì theá, hoï khoâng goïi hoï laø ngöôøi Chaêm maø laø “Chaêm Islam” hay “Khmer Islam”. Moät khi ñaõ trôû thaønh con chieân ngoan ñaïo, ngöôøi Chaêm Campuchia phaûi loaïi boû taát caû di saûn vaên hoùa Champa, töø phong tuïc taäp quaùn, n, leã nghi, v.v. ra khoûi cuoäc soáng cuûa mình, ñeå roài töø ñoù, moïi di saûn Champa ñoái vôùi hoï ñeàu trôû thaønh ñieàu caám kî, vì chöùa ñöïng nhieàu yeáu toá khoâng phuø hôïp vôùi giaùo lyù Hoài Giaùo. Chính vì loøng tin vaøo tín ngöôõng quaù naëng neà, ña soá ngöôøi Chaêm Campuchia phaûi ly khai ra 2

khoûi danh xöng Champa ñeå thay vaøo ñoù moät teân goïi môùi: Chaêm Islam hay Khmer Islam. Tröôùc tình theá  naøy, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa phaûi toán bao nhieàu thì giôø ñeå chinh phuïc coäng ñoàng Chaêm Campuchia trôû veà coäi nguoàn cuûa hoï, coù nghóa laø cöù goïi mình laø Chaêm Islam nhöng phaûi coâng nhaän hoï laø thaàn daân Champa xöa kia. Nhoùm thöù 3 laø anh em Taây Nguyeân caáu thaønh moät coäng ñoàng coù moät yù thöùc heä rieâng bieät veà nguoàn goác Champa. Ñöùng treân phöông dieän lòch söû, daân toäc Taây Nguyeân cuõng laø thaàn daân cuûa vöông quoác Champa xöa kia. Naêm 1471 ñaùnh daáu ngaøy thaát thuû thaønh Ñoà Baøn vaø cuõng laø ñieåm moác thôøi gian cho söï ly caùch laâu daøi giöõa daân toäc Taây Nguyeân vaø chính quyeàn Champa coøn toàn taïi ôû mieàn nam cho ñeán naêm 1832. Keå töø 1471, anh em Taây Nguyeân trôû thaønh moät taäp theå soáng hoaøn toaøn coâ laäp treân cao nguyeân, khoâng coøn bieát nguoàn goác lòch söû Champa cuûa hoï nöõa vaø cuõng khoâng coù söï lieân heä vôùi theá giôùi beân ngoaøi cho ñeán khi ngöôøi Phaùp giaãm chaân leân Ñoâng Döông vaøo cuoái theá kyû thöù 19. Sau ngaøy vuøng daäy cuûa Fulro vaøo naêm 1964 qua danh xöng Maät Traän Giaûi Phoùng Champa-Fulro maø ña soá thaønh vieân laø anh em Taây Nguyeân, vaán ñeà nguoàn goác lòch söû Champa trôû thaønh moät yeáu toá thuø ñòch cuûa chính quyeàn Saøi Goøn. Keå töø ñoù, caùc nhaø caàm quyeàn Vieät Nam döïa vaøo “chính saùch chia ñeå trò” ñöa ra chieâu baøi cho raèng Champa laø vöông quoác cuûa ngöôøi Chaêm khoâng lieân heä gì vôùi daân toäc Taây Nguyeân vaø khu vöïc Taây Nguyeân laø laõnh thoå bò ngöôøi Chaêm xaâm chieám ñeå laøm thuoäc ñòa xöa kia. Vì quaù tin vaøo söï tuyeân truyeàn cuûa chính 3

Hieäu kyø Maët Traän Giaûi Phoùng Champa trong nhöõng ngaøy leã hoäi

quyeàn Saøi Goøn, ña soá anh em Taây Nguyeân, maëc duø laø thaønh vieân cuûa Maät Traän Giaûi Phoùng Champa, khoâng chaáp nhaän danh xöng Champa nhö moät yeáu toá lòch söû chung maø laø teân goïi cuûa vöông quoác ngöôøi Chaêm maø thoâi. Tröôùc tình theá naøy, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa phaûi daøy coâng chinh phuïc anh em Taây Nguyeân ñeå hoï trôû veà chung soáng trong moät maùi nhaø Champa. * Di saûn lòch söû laø yeáu toá quan troïng trong moái lieân heä giöõa nhöõng ng thaønh nh vieân naèm trong khoâng ng gian lieân ñôùi cuûa moät xaõ hoäi ña chuûng toäc vaø ña vaên hoùa. Moät khi yeáu  toá lòch söû bò hieåu laàm, m, nhöõng thaønh vieân trong khoâng gian lieân ñôùi naø y khoâng theå keát hôïp vôù i nhau treân danh nghóa Champa nöõa. Chính vì theá, coâng trình phuïc höng danh xöng Champa trong coäng ñoàng laø ñieàu thieát yeáu vaø ñöôïc xem nhö coâng taùc haøng ñaàu trong chöông trình hoaït ñoäng cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp. Cuõng nhôø phong trao phuïc höng danh xöng naøy, teân goïi Champa khoâng coøn laø ñieàu caám kî nöõa vaø daân toäc Champa trong vaø ngoaøi nöôùc raát haõnh dieän veà danh xöng naøy, ñeå roài hoâ m nay Champa trôû laïi thaønh danh xöng chính thöùc ñöôïc söû duïng trong caùc vaên baûn cuûa nhaø nöôùc Vieät Nam.

4

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

3. Phaùt ñoäng phong traøo Ngaøy Vaên Hoùa Champa Sau khi nhaän ñöôïc söï ñôõ ñaàu cuûa Boä Tröôûng X. Deniau, Ñaïi Töôùng Guy Simon, Gs. P-B. Laont vaø linh muïc G. Moussay, Trung Taâm Champa tieán haønh phaùt ñoäng phong traø o mang teân laø “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” ñöôïc toå chöùc laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1984 taïi thuû ñoâ Paris, nhaân dòp Kateù, moät leã hoäi truyeàn thoáng Champa. Söï choïn löïa ngaøy Kateù khoâng mang noäi dung tín ngöôõng, ng, nhöng mang tính chaá t vaên hoùa. Ai cuõng bieát, Kateù laø leã tuïc cuûa ngöôøi Chaêm Ahieùr, nhöng ñaõ trôû thaønh di saûn vaên hoùa cuûa Champa. Chính vì theá, Trung Taâm naøy khoâng toå chöùc leã Kateù, vì ña soá thaønh vieân cuûa Trung Taâm Champa khoâng phaûi laø Chaêm Ahieùr, maø chæ lôïi duïng muøa Kateù ñeå toå chöùc “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” nhaèm chuyeån taûi ñeán moïi ngöôøi di saûn vaên hoùa cuûa vöông quoác naøy qua caùc maøn vaên ngheä truyeàn thoáng. Keå töø ñoù, “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” nhaân dòp Kateù ñöôï c toå chöùc haøng naêm taïi AÂu Chaâu, trôû thaønh moät leã hoäi Champa taïi haûi ngoaïi khoâng coù Ñoaøn vaên ngheä Champa 1

muïc tieâu mua vui cho khaùn giaû ñaï i traø maø laø phöông tieän nhaèm phaùt trieån chieá n löôïc phoå bieán di saû n lòch söû vaø neàn vaên minh Champa taïi haûi ngoaïi.

Traùch nhieäm cuûa Cheá Linh vaø Töø Coâng Phuïng

Gs. Charles Mayer (ñeo göông beân traùi), coá vaán  ngheä thuaät saân khaáu Champa

Noùi ñeán “Ngaøy Vaên Hoùa Champa”, thì phaûi noùi ñeán coâng lao cuûa Cheá Linh vaø Töø Coâng Phuïng, hai ca nhaïc só noåi tieá t ieáng goác ngöôøi Chaêm ñaõ ñöùng ra ñieàu haønh vaø thieát keá haøng naêm chöông trình vaên ngheä coù taàm voùc daønh cho khaùn giaû nöôùc ngoaøi. Söï hieân dieän cuûa Cheá Linh vaø Töø Coâng Phuïng ñaõ caáu thaønh ñoäng cô thieát yeáu cho söï thaønh coâng cuûa ngaøy vaên hoùa, laøm taêng cöôøng theâm chaát löôïng vaø giaù trò ngheä thuaät saân khaáu haàu ñeàn ñaùp laïi söï höôûng öùng nhieät tình cuûa chính khaùch ngöôøi Phaùp coù maët trong hoäi tröôøng. Keå töø ñoù, Cheá Linh vaø Töø Coâng Phuïng ng trôû thaønh moät bieåu töôïng ng maø Trung Taâm

Cheá Linh

Töø Coâng Phuïng 2

Champa thöôøng duøng laøm bích chöông quaûng caùo haàu thu huùt khaùn giaû höôùng veà “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” taïi haûi ngoaïi.

Vai troø cuûa quan khaùch tham döï

Laàn ñaàu tieân trong lòch söû cuûa Coäng Hoøa Phaùp, teân goïi Champa ñöôïc vang doäi haøng naêm trong khaép thuû ñoâ Paris qua bích chöông quaûng caùo “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” nhaân dòp Kateù, thöôøng ñöôïc toå chöùc trong hoäi tröôøng trang nghieâm ñaày ngheït khaùn giaû khoâng phaûi laø quaà n chuùng ng ñaïi traø maø

3

Hoäi tröôøng nhaân dòp Ngaøy Vaên Hoùa Champa. Töø traùi sang phaûi,i, keå töø ngöôøi thöù 5: Y Lo Nieâ, Boä Tröôûng X. Deniau, Ñaïi Töôùng G. Simon, Baø Nelly Olin, Thò Tröôûng Garges les Gonesse nôi ñaët truï sôû Trung Taâm Champa

laø nhöõng quan khaùch choïn loïc, taäp trung nhöõng nhaân vaät quan troïng trong chính quyeàn, chuyeân gia nghieân cöùu khoa hoïc, cô quan truyeàn thoâng vaø baùo chí Phaùp, caùc ñaïi dieän ngoaïi giao ñoaøn cuûa moät soá  quoác gia thuoäc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Ngaøy Vaên Hoùa Champa thöôøng ñaët döôùi quyeàn khai maïc cuûa Boä Tröôûng ng X. Deniau vaø luùc naø o cuõng coù söï hieän dieän cuûa Ñaïi Töôùng G. Simon, baø Nelly Olin, Thò Tröôûng Garges les Gonesse nôi coù truï sôû cuûa Trung Taâm Champa, Gs. P-B. Lafont, Linh Muïc G. Moussay. Trong baøi dieãn vaên ngaén goïn trong “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” ñaàu tieân vaøo naêm 1984, Boä Tröôûng X. Deniau tuyeân boá moät caâu ñaày yù nghóa:

Y Lo Nie, Chuû Tòch Trung Taâm Vaên Hoùa Champa

Boä Tröôûng Xavier Deniau khai maïc Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate 1984

4

“Trong suoát chieàu daøi cuûa lòch söû, Coäng Hoøa Phaùp luùc naøo cuõng môû roäng baøn tay ñoùn nhaän bieát bao nhieâu daân toäc treân laõnh thoå cuûa mình, trong ñoù coù daân toäc thuoäc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ , nhö ngöôøi Vieät,t, Khmer, Laøo, Thaùi, v.v. Hoâm nay, Coäng Hoøa Phaùp neân ñoát theâm moät ngoïn neán ñeå ñoùn nhaän theâm moät daân toäc nöõa maø coâng daân Phaùp chöa heà bieát ñeán hoï laø ai, ñoù laø daân toäc Champa, moät vöông quoác coù moät neàn vaên minh cao ñoä naèm ôû mieàn trung Vieät Nam xöa kia”. Lôøi tuyeân boá cuûa Boä Tröôûng X. Deniau ñöôïc loan truyeàn roäng raõi treân maët baùo chí vaø ñaøi phaùt thanh Phaùp ñaõ noùi leân söï quan taâm cuûa caù nhaân oâng ta vaø chính phuû Phaùp ñoái vôùi vaán ñeà nhaân quyeàn vaø di saûn vaên hoùa cuûa daân toäc Champa baûn ñòa taïi mieàn trung Vieät Nam hoâm nay. 5

Maøn vaên ngheä Taây Nguyeân

Baø Nelly Olin, Thò Tröôûng Garges Les Gonesse, khai maïc Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate 1986, coù söï hieän dieän cuûa Boä Tröôûng ng X. Deniau

Söï hieän dieän cuûa moät soá chính khaùch quan troïng ngöôøi Phaùp trong “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” nhaân dòp Kate ñaõ mang laïi cho daân toäc Champa moät nieàm haõnh dieän lôùn lao, moät haäu thuaãn tinh thaàn giuùp daân toäc naøy coù moät chaân ñöùng vöõng maïnh trong coäng ñoàng ngöôøi Ñoâng Döông tò naïn taïi AÂu Chaâu, moät thoâng ñieäp vaên hoùa mang moät noäi dung roõ raøng: ng: daân toäc Champa coù moät chieà u daøi lòch söû vaø moät neàn vaên hoùa phoàn thònh caáu thaønh di saûn vaên hoùa cuûa nhaân loaïi, caàn ñöôïc phaùt trieån vaø baûo toàn. Coäng hoøa Phaùp trôû thaønh trung taâm theá giôùi goùp phaàn tích cöïc nhaát vaøo coâng trình nghieân cöùu, phoå bieán vaø baûo toàn vaên hoù a Champa noùi rieâng vaø söï toàn taïi cuûa daân toäc naøy noùi chung.

Phuù Thò Maän coù ñoâi lôøi ñoùn chaøo quan khaùch 6

YÙ nghóa cuûa Ngaøy Vaên Hoùa Champa

Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate do Trung Taâm Champa toå chöùc taïi Paris laø moät bieán coá  chính trò. Laàn ñaàu tieân trong lòch söû caän ñaïi, leã hoäi naøy ñaõ qui tuï haàu heát caùc saéc daân Champa sinh soáng ôû AÂu Chaâu, trong ñoù coù saéc daân Rañeâ, Jarai, Bahnar, Señaêng, Stieâng, Chaêm Kampuchia, Chaêm Chaâu Ñoác, Chaêm Phan Rang vaø Phan Rí. Moãi saéc toäc ñeàu trình dieãn moät maøn vaên ngheä tieâu bieåu nhaát cuûa vaên hoùa mình, beân caïnh vôùi tieáng ca cuûa Cheá  Linh vaø Töø Coâng Phuïng, vaø maøn ñoäc vuõ cuûa Phuù Thò Maän, vuõ sö ñieäu muùa Chaêm töø Hoa Kyø sang tham döï . Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kateù coøn coù moät yù nghóa khaùc nöõa, ñoù laø nôi hoäi ngoä haøng

7

Ya Chau, goác daân toäc Churu, tröôûng ban nhaïc cuûa Trung Taâm Champa

Leã khai maïc Ngaøy Vaên Hoùa Champa 1986. Töø traùi sang phaûi: Y Suai, coá vaán Trung Taâm Champa, Ñaïi Töôùng G. Simon, Baø Thò Tröôûng Nelly Olin, Boä Tröôûng X. Deniau, Gs. P-B. Lafont, Y Lo Nie

naêm cuûa taá t caû thaønh nh vieân chaáp nhaän hoï laø thaà n daân Champa xöa kia, coù cuøng chung moä t nguoàn goác lòch söû cuûa moät vöông quoác ña chuûng toäc, ña toân giaùo vaø ña vaên hoùa. Chính vì theá , moïi sinh hoaït cuû a toå chöùc ñeàu döïa vaøo moät qui öôùc chung: Trung Taâm Vaên Hoù a Champa laø khoâng gian lieân ñôùi giöõa nhöõng thaønh vieân keát hôïp vôùi nhau treân danh nghóa daân toäc Champa, khoâng phaân bieät toân giaùo, chuûng toäc, ñòa phöông vaø ñaûng phaùi chính trò, nhaèm xaây döïng moät döï aùn chung haàu baûo veä söï soáng n  g coøn cuûa daân toäc naøy treân ñaø bò dieät chuûng.

AÛnh nh kyû nieäm vôùi Cheá Linh vaø baø Phuù Thò Maän taïi tö gia Po Dharma 8

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

4. Phaùt trieån moái lieân heä vôùi chính khaùch nöôùc ngoaøi Moái lieân heä vôùi chính khaùch nöôùc ngoaøi caáu thaønh muïc tieâu chính yeáu cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp nhaèm cuûng ng coá moät löïc löôïng baûo trôï tinh thaàn cho Trung Taâm vaø baûo veä söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa ñang soáng trong moät xaõ hoäi treân ñaø thoaùi hoùa, chôø ngaøy bò dieät chuûng. ng. Nhöng ñaây cuõng ng laø moät coâng taùc nan giaûi nhaát, ñoøi hoûi nhieàu ñieàu kieän khoù khaên maø toå chöùc naøy phaûi ñoái phoù. Noùi ñeá n ngoaïi giao thì phaûi noùi ñeán nhaân vaät laõ nh nh troïng traùch vai troø ngoaïi giao, töùc laø ngöôøi phaûi coù khaû naêng veà kieán thöùc, coù vaây caùnh vaø aûnh höôûng trong xaõ hoäi Phaùp. Ñeå traû lôøi cho caâu hoûi treân, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa chæ coøn caùch laø giao traùch ch nhieäm naøy cho Po Dharma, moät sinh vieân taïi ñaïi hoïc Sorbonne, cuõng laø moät thaønh vieân tích cöïc trong Trung Taâm Ñoâng Döông cuûa Gs. P-B. Lafont ñeå phaùt hoïa moïi döï aùn phaùt trieån phong traøo lieân keát vôùi chính khaùch nöôùc ngoaøi. Ñeå tieán ñeán muïc tieâu, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa thöôøng löïa choïn nhöõng cô hoäi thuaän tieän ñeå toå chöùc nhöõng buoåi tieáp taân quan khaùch nöôùc ngoaøi hay tham gia thöôøng tröïc vaøo nhöõng leã hoäi maø chính quyeàn Phaùp toå chöùc ñeå noùi leân tieáng noùi cuûa daân toäc Champa vaø quaûng baù vaên hoùa cuûa daân toäc naøy. Sau maáy naêm hoaït ñoäng, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa ñaõ taïo ra moät soá bieán coá ñaùng keå. 1

Buoåi tieáp taân daønh cho ca só Cheá Linh

Cheá Linh haùt baøi taëng thính giaû

Lôïi duïng söï coù maët cuûa Cheá Linh trong chöông trình “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” laàn ñaàu tieân taïi Phaùp vaøo naêm 1984, Trung Taâm Champa toå chöù c taïi Paris moät buoåi gaëp maët giöõa ca só naøy vaø quan khaùch Phaùp, taïi phoøng tieáp taân cuûa Boä Ngoaïi Giao, coù söï hieän dieän cuûa oâng Boä Tröôûng X. Denieau, Gs. P-B. Lafont, nhöõng nhaø nghieân cöùu khoa hoïc vaø phoùng vieân baùo chí Phaùp. Ñaây cuõng laø cô hoäi ñeå Trung Taâm Champa thoâng baùo ñeán quan khaùch muïc tieâu cuûa toå chöùc vaø noäi dung sô khôûi cuûa leã ra maét Ngaøy Vaên Hoùa Champa saép tôùi.

Töø traùi sang phaûi: Boä Tröôûng X. Daniau, Döông Taán Thi, Cheá  Linh, Gs. Thaùi Vaên Kieåm 2

Leã kyû nieäm chieán só Ñoâng Döông hy sinh cho Coäng Hoøa Phaùp Trung Taâm cuõng thöôøng tham gia vaøo nhöõng ngaøy leã kyû nieäm Ñoâng Döông do hoäi ñoaøn Phaùp toå chöùc haøng naêm, nhö leã kyû nieäm chieán só Ñoâng Döông hy sinh cho Coäng Hoøa Phaù p taïi Ñaøi Kyû Nieäm Vincennes (Paris) do hoäi Anai (Association Nationale des Anciens et Amis de l’Indochine et du Souvenir Indochinois) toå chöùc. Ñaïi Töôùng G. Simon laø moät trong nhöõng thaønh vieân tích cöïc cuûa toå chöùc naøy. Söï hieän dieän cuûa Trung Taâm Champa trong nhöõng buoåi leã naøy cuõng laø cô hoäi ñeå keát noái ñöôøng daây lieân heä vôùi nhöõng hoäi ñoaøn Phaùp ñeå ñaåy maïnh chính saùch ngoaïi giao cuûa toå chöùc.

Ñaøi kyû nieäm chieán só Ñoâ ng ng Döông taïi Paris

3

Hieäu kyø cuûa toå chöùc ANAI

Leã kyû nieäm Ñoâng Döông

Hoaøng ng Ñeá Baûo Ñaïi

Trung Taâm cuõng khoâng bao giôø vaéng maët trong nhöõng buoåi leã do chính phuû Phaùp toå chöù c, c, nhö  leã Kyû Nieäm Ñoâng Döông cuûa Boä Quoác Phoøng vaøo naêm 1986 taïi thaønh phoá Versailles, mieàn nam Paris, coù söï hieän dieän cuûa oâng ng Andreù Giraud, Boä Tröôûng ng Boä Quoác Phoøng Phaùp vaø Hoaøng Ñeá Baûo Ñaïi. Nhaân dòp naøy, Boä Tröôûng Boä Quoác Phoøng cho pheùp Trung Taâm Vaên Hoùa Champa treo côø Maët Traän Giaûi Phoùng Champa-Fulro beân caïnh côø Vieät Nam Coäng Hoøa, Campuchia vaø Laøo. Sau buoåi leã, baùo chí Phaùp ñaët vaán ñeà taïi sao Leã Kyû Nieäm Ñoâng Döông naêm nay laïi coù theâm moät laù côø nöõa maø hoï khoâng bieát töø ñaâu tôùi. Boä Tröôûng A. Giraud traû lôøi raèng, ñoù laø hieäu kyø Champa, bieåu töôïng cho vöông quoác naèm ôû mieàn trung Vieät Nam xöa kia. Ñaây laø ngaøy kyû nieäm veà Ñoâng Döông döôùi thôøi Phaùp thuoäc, chöù khoâng phaû i ngaøy kyû nieäm cuûa quoác gia Ñoâng Döông. Chính vì theá daân toäc naøo naèm trong laõnh thoå Ñoâng Döông thôøi tröôùc ñeàu coù quyeàn treo hieäu kyø cuûa hoï trong buoåi leã. Moät phoùng vieân khaùc ñöa ra thaéc maéc, nhö  vaäy thì Hoaøng Ñeá Baûo Ñaïi khoâng laøm vua treân ñaát Vieät Nam maø laø treân laõnh thoå cuûa Champa. Boä Tröôûng A. Giraud traû lôøi raèng caâu hoûi naøy neân daønh cho Hoaøng Ñeá Baûo Ñaïi thì ñuùng hôn. Nhaân dòp naøy, Hoaøng Ñeá Baûo Ñaïi tuyeân boá  4

raèng ñaây laø söï thaät cuûa lòch söû, vì Annam laø laõnh nh thoå xöa kia cuûa vöông quoác Champa bò vua chuùa Vieät Nam chieám ñoùng trong thôøi Nam Tieán cuûa daân toäc Vieät. Lôøi tuyeân boá cuûa Hoaøng Ñeá Baûo Ñaïi ñaõ ñöôïc ñöa ra baøn luaän treân nhieàu trang baùo chí Phaùp chung quanh vaán ñeà: Hoaøng Ñeá Baûo Ñaïi khoâng laøm vua treân ñaá t nöôùc Vieät Nam maø laø treân laõnh thoå Champa bò chieám ñoùng, keùo theo haøng loaït phaûn öùng trong giôùi nghieân cöùu khoa hoïc, nhaát laø Gs. P-B. Lafont, Giaùm Ñoác Trung Taâm Ñoâng Döông cuûa ñaïi hoïc Sorbonne. Theo Gs. Lafont, Baûo Ñaïi laø moät oâng vua saùng suoát vaø can ñaûm, daùm coâng nhaän Vieät Nam laø moät quoác gia ñeá quoác xaâm chieám ñaát ñai Champa ôû mieàn trung ñeå xaùt nhaäp vaøo laõnh thoå cuûa mình. Phaûn öùng naøy caøng laøm taêng cöôøng tieáng vang di saûn lòch söû Champa taïi Coäng Hoøa Phaùp.

Boä Tröôûng ng Quoác Phoøng Phaùp trong ngaøy leã Ñoâ ng ng Döông

5

Leã ñoùn chaøo Ñoâ Ñoác Philippe de Gaulle

Nhaân cô hoäi Ñoâ Ñoác Haûi Quaân Philippe de Gaulle, con cuûa Charles de Gaulles cöïu Toång Thoáng Phaùp, sang gheù thaêm Boä Tröôûng X. Deniau taïi tö  dinh cuûa oâng ng ta ôû vuøng ng Loiret, phía nam Paris, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa ñöôïc haân haïnh toå chöùc, theå theo lôøi yeâu caàu cuûa Boä Tröôûng Deniau, moät buoåi leã tieáp  ñoùn oâng ng Ñoâ Ñoá c Philippe de Gaulle theo truyeàn thoáng Champa qua nghi leã uoáng röôïu caàn Rañeâ, hoøa theo tieáng goàng chieâng vaø ñieäu muùa truyeàn thoáng Champa trong moät baàu khoâng khí nhoän nhòp vaø töng böøng, ng, coù söï hieän dieän cuûa oâng ng Jean François Deniau, Boä Tröôûng Boä Ngoaïi Giao Phaùp vaø haøng ngaøn ngöôøi

Leã tieáp ñoùn Ñoâ Ñoác Philippe De Gaulle. Töø traùi sang phaûi: Ñoâ Ñoác De Gaulle, Jean Francois Deniau (Boä Tröôûng Boä Ngoai Giao), Ya Chau (chuû leã chöông trình), Xavier Deniau (Boä Tröôûng Boä Thuoäc Ñòa)

6

Phaùp ñeán tham döï. Nhaân dòp naøy, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa trao taëng cho moät soá chính khaùch Phaùp nhöõng ng moùn quaø kyû nieäm, giaûi thích theâm theá  naøo laø muïc tieâu cuûa Trung Taâm Champa vaø keâu goïi söï yeåm trôï tinh thaàn cuûa hoï nhaèm baûo toàn söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa. Buoåi gaëp gôõ vôùi moät soá nhaø laõnh ñaïo quan troïng trong chính phuû Phaùp, nhö Ñoâ Ñoác Philippe de Gaulle (con cuûa Toång Thoáng Charles de Gaulle),  Jean François Deniau Deniau (Boä Tröôûng ng Boä Ngoaïi Giao), X. Deniau (Boä Tröôûng Boä Laõnh Thoå Thuoäc Ñòa) laø moät bieán coá lòch söû, ñaõ noùi leân vai troø vöõng maïnh cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa trong moái quan heä ngoaïi giao vôùi chính khaùch quan troï ng ng taïi haûi ngoaïi.

7

Quang caûnh ngaøy tieáp taâ n

Hình kyû nieäm. Töø traùi sang phaûi: Ñoâ Ñoác Philippe De Gaulle, Po Dharma, Boä Tröôûng X. Deniau, Döông Taán Thi

Nhöõng buoåi gaëp gôõ vôùi caùc chính khaùch Ñoâng Nam AÙ

Tieáp taân Ts. Thaø nh nh Phaàn sang Paris du hoïc

Haøng naêm, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa cuõng thöôøng coù nhöõng buoåi gaëp gôõ vôùi moät soá nhaø nghieân cöùu khoa hoïc Phaùp vaø nöôùc Chaâu AÙ, nhö  Vieät Nam, Campuchia, Laøo, Thaùi Lan, Nam Döông, Maõ Lai, Nhaät Baûn, v.v, nhaèm trao ñoåi moät soá vaán  ñeà lieân quan ñeán vaên hoùa vaø xaõ hoäi Champa. Nhöõng buoåi tieáp xuùc naøy raát caàn thieát ñoái vôùi Trung Taâm nhaèm taêng cöôøng theâm löïc löôïng ng trí thöùc nöôùc ngoaøi goùp phaàn vaøo coâng trình nghieân cöùu veà Champa, truyeàn baù di saûn vaên hoùa Champa ñeán khaép moïi ngöôøi.

Tieáp taân Gs. Cao Xuaân Phoå vaø Ñaëng Nghieâm Vaïn (Haø Noäi)

Tieáp taân Ts. C. Pelras (Trung Taâm Nghieân Cöùu Phaùp) p)

Tieáp taân Ts. Abd. Rahman (Boä Vaên Hoùa Maõ Lai) 8

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

5. Phaùt trieån ngaønh Champa hoïc

Ñaët döôùi quyeàn höôùng daãn cuûa Po Dharma, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa thöôøng goùp phaàn vaøo coâng trình phaùt trieån nghieân cöùu veà Champa qua caùc buoåi hoäi thaûo khoa hoïc taïi Phaùp vaø Ñan Maïch, cung caáp cho sinh vieân nhöõng tin töùc veà phong tuïc taäp quaùn vaø neàn vaên hoïc Champa hay môû nhöõng khoùa daïy tieáng Chaêm. Söï goùp phaàn cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa ñaõ laøm taêng cöôøng theâm löïc löôïng nghieân cöùu veà Champa taïi Phaùp, ñaáu tranh ñeå Boä Ñaïi Hoïc Phaùp chaáp nhaän taùch rôøi Champa hoïc ra khoûi Vieät Nam hoïc, c, ñeå trôû thaønh nh moät boä moân Champa ñoäc laäp vaø coù moät gheá rieâng bieät cho Champa hoïc trong ñaïi hoïc maø Ts. Po Dharma laø ngöôøi ñaàu tieân giöõ gheá naøy vôùi chöùc vuï laø Phoù Giaùo Sö vaøo naêm 2003.

Caùc nhaø nghieân cöùu veà Champa taïi Phaùp 1

Gs. P-B. Lafont

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

6. Goùp phaàn xaây döïng xaõ hoäi

Coäng ñoàng Champa taïi Phaùp taäp trung nhieàu thaønh phaàn xaõ hoäi maø ña soá laø baø con xuaát thaân töø gia ñình noâng daân vaø buoân baùn, thaønh ra khoâng thoâng thaïo tieáng Phaùp. Tröôùc hieän töôïng naøy, Trung Taâm Vaên Hoùa Champa khoâng theå boû qua coâng taùc xaõ hoäi ñeå giuùp ñôõ nhöõng thaønh vieân trong toå chöùc gaëp phaûi khoù khaên veà maët taøi chaùnh, höôùng daãn hoï veà maët giaáy tôø haønh chaùnh hay laøm thoâng dòch cho nhöõng ai khoâng bieát tieáng Phaùp, baûo trôï cho nhieàu anh em Chaêm sang Phaùp tò naïn trong tröôøng ng hôïp baá t hôïp phaùp, v.v. Trung Taâm Vaên Hoùa Champa cuõng giuùp ñôõ nhieàu thaønh vieân muoán tieáp tuïc vaøo ñaïi hoï c, c, nhaát laø ñaïi hoïc Sorbonne nôi coù söï hieän dieän cuûa oâng Po Dharma.

1

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

7. Phaùt ñoäng phong traøo Champa taïi Ñan Maïch Ñan Maïch laø nôi taäp trung nhieàu nhaát daân toäc Champa taïi AÂu Chaâu. Hoï laø saéc toäc Stieng vaø Khmu thuoäc khu vöïc Bình Long vaø Phöôùc Long. Söï ñònh cö cuûa hoï taïi Ñan Maïch coù moät lòch söû raát laø bi ñaùt vaø thaûm thöông. Nhöõng anh em ngöôøi Stieâng vaø Khmu sang Ñan Maïch laø nhöõng treû em chöa ñaày 14 tuoåi, sinh soáng trong vieän moà coâi ôû Bình Long ñöôïc saùng laäp bôûi oâng Henry Becker, phoùng vieân baùo chí goác Ñan Maïch. Tröôùc bieán coá chính trò vaøo naêm 1975, oâng Becker ñöa taát caû con em naøy, vaøo khoaûng 100

Thaønh vieân SKI-Champa, Ñan Maïch 1

Ngaøy Vaên Hoùa Champa, Ñan Maïch

ngöôøi vöôït bieân sang Hoa Kyø. Khi ñeán nôi, chính phuû Hoa Kyø khoâng cho pheùp ñònh cö vì hoï khoâng coù cha meï, keát toäi oâng Henry Becker laø ngöôøi laøm ngheà buoân baùn treû con. Khoâng coøn giaûi phaùp, oâng Becker phaûi baùn heát taøi saûn cuûa mình ñeå mua veù maùy bay ñöa nhöõng con em moà coâi naøy sang Ñan Maïch. ch. Moät khi giaãm chaân leân xöù Ñan Maïch, nhöõng con em ngöôøi Stieâng vaø Khmu cuõng gaëp phaûi bao khoù khaên khaùc, vì chính phuû Ñan Maïch cuõng khoâng nhaän nhöõng treû con treân laõnh thoå cuûa hoï maø khoâng coù giaáy chöùng nhaän cuûa cha meï. Chính vì theá, chính phuû Ñan Maï ch ch taäp trung hoï treân moät hoøn ñaûo rieâng bieät, chôø ngaøy giaûi quyeát vaá n ñeà. Maëc duø oâng Henry Becker ñaõ heát söùc ñaáu tranh ñeå xin Ñan Maïch caáp giaáp taïm truù, nhöng khoâng thaønh. Hôn 3 naêm soáng trong tuø, con em tò naïn naøy vuøng daäy bieåu tình yeâu caàu nhaø nöôùc giuùp ñôõ hoï, khoâng neân ñöq hoï trôû veà Vieät Nam laïi. Keå töø ñoù, baùo chí vaø quaàn chuùng ng leân tieáng  ng raàm roä phaûn ñoái thaùi ñoä nhaø nöôùc Ñan Maïch ñoái vôùi con em moà coâi naøy. Cuõng nhôø söï phaûn öùng cuûa ngöôøi daân, chính phuû Ñan Maïch cöùu xeùt laïi vaán ñeà vaø chaáp nhaän cho pheùp nhöõng con em Champa ñöôïc quyeà n ñònh cö taïi Ñan Maïch. Ña soá con em naøy theo ñaïo Tin Laønh, phaàn coøn laïi laø Phaät Giaùo. Soáng n  g gaàn bieân giôùi Campuchia trong moät khoâng gian hoaøn toaøn coâ laäp, vaán ñeà nguoàn goác lòch söû Champa ñoái vôù i hoï chæ laø moät vaá n ñeà aûo töôûng. Cuõng nhôø lieân laïc ñöôïc vôùi Dieäu Sen, ñöôïc xem nhö laø ngöôøi lôùn tuoåi nhaát trong nhoùm,

Bích chöông Cheá Linh 2

Trung Taâm Vaên Hoùa Champa ñaõ chinh phuïc ñöôïc loøng cuûa hoï vaø keâu goïi hoï trôû veà nguoàn goác lòch söû ñeå cuøng chung soáng trong maùi nhaø Champa. Chính ñoù laø nguyeân nhaân cuûa söï ra ñôøi taïi Ñan Maïch ch moät toå chöùc mang teân laø SKIChampa (Det Socio-Kulturelle Institut Champa), töùc laø Vieän Vaên Hoùa Xaõ Hoäi Champa. SKI-Champa taïi Ñan Maïch laø moät löïc löôïng huøng maïnh so vôùi caùc toå chöùc khaùc cuûa Champa hieän nay maø ña soá thaønh vieân laø nhöõng thanh nieân raá t haêng ng say ñaáu tranh vaø raát  toân troïng ng kyû luaät chung. Söï ra ñôøi cuûa SKI-Champa ñaõ laøm taêng cöôøng theâm söùc maïnh cho phong traøo Champa taïi AÂu Chaâu. Theá laø SKI-Champa taïi Ñan Maïch vaø Trung Taâm Vaên Hoùa Champa taïi Phaùp caáu thaønh moät khoái ñaáu tranh baûo toàn di saûn vaên hoùa Champa taïi haûi ngoaïi luùc baáy giôø. Hai hoäi ñoaøn naøy thöôøng toå chöùc chung Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kateù taïi Phaùp vaø Ñan Maïch, nhöõng sinh hoaït thanh nieân Champa qua caùc traän ñaù boùng, ng, nhöõng ng ñeâm vaên ngheä chung ñeå xaây döïng ngaân saùch.

Buoåi tieáp kieán vôùi Thò Tröôûng Haslew. Töø traùi sang phaûi: Thò Töôûng, Laâm Ba, Po Dharma, Laâm Chaâu

3

Buoåi vieáng thaêm Gs. Egeroth. Töø traùi sang phaûi: Laâm Chau, Dieu Sen, Po Dharma, Aziz Deraman (Boä Vaên Hoùa Maõ Lai), oâng baø Gs. Egeroth

| Trôû veà trang nhaø | Phong traøo vaên hoùa Champa taïi AÂu Chaâu |

8. Böôùc vaøo khuùc quanh cuûa lòch söû

Naêm 1986, Po Dharma toát nghieäp tieán só ñaïi hoïc Sorbonne. Naêm 1987, oâng ta ñöôïc thaêng chöùc Giaùm Ñoác Trung Taâm cuûa Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp taïi Kuala Lumpur, Maõ Lai. Keå töø ñoù, Po Dharma khoâng coøn ôû Phaùp nöõa, giao chöùc Toång Thö Kyù Trung Taâm Vaên Hoùa Champa cho Baù Trung Thaéng. Söï vaéng maët cuûa Po Dharma taïi Phaùp ñaõ laøm giaûm bôùt ñi söï sinh hoaït cuûa toå chöùc naøy, nhaát laø sinh hoaït ngoaïi giao vaø phaùt trieån chöông trình nghieân cöùu veà Champa. Maëc duø khoâng coøn ôû Phaùp nöõa, nhöng Po Dharma luùc naøo cuõng yeåm trôï cho Baù Trung Thaéng ñeå trieån khai nhöõng chöông trình hoaït ñoäng cuûa toå chöùc. Sau cuoäc baàu ban chaáp haønh môùi, Y Lo Nie vaø Baù Trung Thaéng khoâng coøn trong cô quan ñieàu haønh nöõa vaø Trung Taâm Vaên Hoùa Champa hoaøn toaøn naèm trong tay anh em Chaêm Campuchia ñeå roài vaøi naêm sau, toå chöùc naøy bò tan raõ.

Ñoäi boùng SKI-Champa, Ñan Maïch

1

Baù Trung Thaéng

| Trôû veà trang nhaø |

Tia saùng Champa treân voøm trôøi Chaâu Myõ Söï ra ñôøi cuûa phong traøo ñaáu tranh vaên hoùa Champa taïi Myõ Chaâu coù moät ñaëc thaùi rieâng ng bieät hôn. Khôûi ñaàu cho cuoäc haønh trình naøy laø söï hieän dieän cuûa Po Dharma taïi Ñaïi Hoïc Cornell, New York vaøo naêm 1980 ñeå nghieân cöùu ñeà taøi luaän aùn tieán só  cuûa oâng ta. Nhaân dòp naøy, Po Dharma ñaõ duøng xe buyùt, vì khoâng ñuû tieàn mua veù may bay, ñi töø New York ñeán taän Salt Lak City, Utah ñeå tìm gaëp 4 thanh nieân Chaêm vöøa sang Hoa Kyø tò naïn, ñoù laø Thaønh Coâng Thoûa (Musa Porome), Thaønh Ngoïc AÙch ch (A. Rohim), Thaønh Ngoïc Vaøng vaø Thaønh Ngoïc Só. Nhaân buoåi gaëp gôõ naøy, Po Dharma vaø anh em Chaêm taïi Utah ñeà nghò thaønh laäp Nhoùm AÙi Höõu Champa taïi Hoa Kyø ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Thaønh Ngoïc AÙch vaø Thaønh Coâng Thoûa, ñoùng goùp moät soá  tieàn ñeå giuùp baø con Chaêm trong traïi tò naïn Thaùi Lan vaø keâu goïi baø Phuù Thò Maän ñöùng ra baûo laõnh moät soá  ngöôøi Chaêm sang Hoa Kyø tò naïn, Söï ra ñôøi cuûa Nhoùm AÙi Höõu Champa taïi Utah vaøo naêm 1980 laø ñieåm khôûi ñaàu cuûa phong traøo ñaáu tranh Champa taïi Myõ Chaâu. Noái goùt Nhoùm AÙi Höõu Champa, Haji Halim (Nguyeãn Vaên Xöng), thaønh laäp hoäi Indo-Chinese Refugee Program vaøo naêm 1980 ñeå cöùu trôï ngöôøi Chaêm tò naïn, baûo laõnh nhieàu gia 1

Po Dharma vieáng n  g thaêm anh em Chaêm ôû Utah. Töø traùi sang phaûi: Thaønh Ngoïc Só, Thaønh Ngoïc AÙch, Po Dharma, Thaønh nh Coâng Thoûa

Phieân hoïp Lieân Linh Chaêm Tò Naïn

ñình Chaêm sang Hoa kyø ñònh cö. Ba naêm sau, moät toå chöùc khaùc cuõng ra ñôøi ñoù laø Lieân Minh Chaêm Tò Naïn USA coù truï sôû ñaët taïi San Francisco, ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa oâng Hoaøng Kim Gia. Ñaây laø lieân hoäi ñoaøn phi chính phuû vôùi muïc tieâu laø giuùp ñôõ xaõ hoäi, nhaát laø giuùp ñôõ ngöôøi Chaêm trong traïi tò naïn Thaùi Lan, höôùng daãn thuû tuïc haønh nh chaùnh nh xin tieàn trôï caáp cho nhieàu gia ñình ngöôøi Chaêm ñònh cö taïi Hoa Kyø. Naèm trong phong traøo giuùp ñôõ xaõ hoäi cuûa Indo-Chinese Refugee Program vaø Lieân Minh Chaêm Tò Naïn USA, moät soá sinh vieân vaø thanh nieân Chaêm baét ñaàu chuyeån höôùng sang phong traøo ñaáu tranh mang tính chaát vaên hoùa, nhö phong traøo Sinh Vieân Hoïc Sinh Chaêm coù truï sôû taïi Po Box 4234 Santa Clara, CA 95050, USA, thoâng qua traïi heø vaøo naêm 1983, coù söï hieän dieän cuûa moät soá anh em Taây Nguyeân coøn goïi laø nhoùm Dega (Dega coù nghóa laø daân toäc soáng treân mieàn cao), nhö Y Klong, Tuneh Haøn Thoï, v.v. Maëc duø mang teân laø Nhoùm Sinh Vieân Hoïc Sinh Chaêm, nhöng toå chöùc naøy vaãn döïa vaøo yeá u toá tín ngöôõng Hoài Giaùo ñeå laøm cöùu caùnh trong chöông trình sinh hoaït cuûa mình. Naêm 1984, moät soá thanh nieân Phan Rang 2

(Ninh Thuaän) nhö Thaønh Coâng ng Thoûa (Musa Porome), Thaønh Ngoïc AÙch (A. Rohim), v.v. thaønh laäp Ñoaøn Thanh Nieân Thieän Chí Champa coù truï sôû ñaët taïi nhaø Musa Porome, 2343 Orlando Dr, San Jose , CA 95122. Söï ra ñôøi cuûa Ñoaøn Thanh Nieân Thieän Chí Champa ñaùnh daáu cho söï chuyeån ñoäng môùi trong yù thöùc heä ñaáu tranh cuûa coäng ñoàng ngöôøi Chaêm taïi Hoa Kyø. Maëc duø chöa coù giaáy pheùp hoaït ñoäng, nhöng Ñoaøn Thanh Nieân Thieän Chí Champa laø moät toå chöùc ñaàu tieân saùng taïo ra chuû thuyeát ñaáu tranh khoâng döïa vaøo yeáu toá toân giaùo maø laø yeáu toá lòch söû Champa ñeå ñònh höôùng cho töông lai cuûa toå chöùc.

Ñoaøn Thanh Nieân Thieän Chí Champa chuïp hình chung vôùi Touneh Han Tho vaø Y Klong

Traïi heø taïi Cunningham Park, San Jose nhaèm kyû nieäm cuoäc vuøng daäy Fulro taïi Buon Sarpa (20-91964), taäp trung hôn 200 baø con Chaêm coù söï hieän dieän cuûa oâng Tuneh Haøn Thoï goác daân toäc Churu, laø moät thí duï ñieån hình. Tieáp theo ñoù, Ñoaøn Thanh Nieân Thieän Chí Champa cuõng tìm caùch xaây döïng moái lieân heä maät thieát vôùi hoäi ñoaøn anh em Dega ôû North Carolina, toå chöùc nhöõng buoåi hoäi thaû t haûo môøi Po Dharma sang Hoa Kyø ñeå thuyeát trình veà nguoàn goác 3

Vieáng thaêm Hoa Kyø 1986 cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa (Phaùp). Töø traùi sang phaûi: Po Dharma, Yahya Amath, Y Lo Nieâ (Chuû Tòch Trung Taâm Champa)

lòch söû Champa taïi moät soá ñòa phöông nhö  Sacramento, Santa Ana, Olympia, Seattle, San Francisco, v.v. Naêm 1987, Ñoaøn Thanh Nieân Thieän Chí Champa toå chöùc moät Hoäi Thaûo Champa laàn ñaàu tieân taïi Hungary Center, San Francisco, Hoa Kyø, nhaèm chuyeån taûi di saûn vaên hoùa Champa ñeán moïi ngöôøi thoâng ng qua buoåi thuyeát trình veà lòch söû Champa do Ts. Po Dharma ñaûm traùch, ch, keøm theo chöông trình vaên ngheä Champa vaø nhöõng moùn aên truyeàn thoáng Champa. Nhöõng tieán trình sinh hoaït cuûa coäng ñoàng ngöôøi Chaêm taïi Hoa Kyø töø naêm 1980 ñeán naêm 1988 laø bieåu töôïng cuûa tia saùng Champa treân voøm trôøi Chaâu Myõ vaø cuõng laø ñieåm khôûi haønh cho moät toå chöùc qui moâ hôn, ñoù laø IOC maø chuùng toâi seõ trình baøy trong chöông saép tôùi.

Vieáng thaêm Hoa Kyø 1986 cuûa Trung Taâm Vaên Hoùa Champa (Phaùp). Töø traùi sang phaûi: Thaønh Ngoïc AÙch, Töø Coâng Thu, Y Lo Nie, Po Dharma, Baù Trung Xin, Y Klong, Nguïy Vaên Nhuaä n

4

| Trôû veà trang nhaø |

Haønh trình vaên hoùa Champa sang AÙ Chaâu Naêm 1987 Po Dharma nhaän leänh sang Maõ Lai ñeå ñieàu haønh Trung Taâm cuûa Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp taïi Kuala Lumpur vaø cuõng laø naêm ñaùnh daáu moät khuùc quanh môùi trong tieán trình ñaáu tranh vaên hoùa Champa taïi haûi ngoaïi. Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp laø cô quan nghieân cöùu chuyeân veà lòch söû vaø neàn vaên minh Chaâu AÙ, tröïc thuoäc Boä Ñaïi Hoïc vaø ñaët döôùi quyeàn baûo trôï cuûa Boä Ngoaïi Giao Phaùp. Vieän naøy coù vaên phoøng thöôøng tröïc naèm taïi 15 quoác gia ôû khu vöïc AÙ Chaâu, trong ñoù coù Maõ Lai. Laàn ñaàu tieân trong lòch söû cuûa coäng ng ñoàng daân toäc Ñoâng Döông taïi Phaùp, Po Dharma, goác ngöôøi Chaêm, laø nhaân vaät ñaàu tieân ñöôïc chính phuû Phaùp giao traùch nhieäm ñeå ñieàu haønh moät cô quan nghieân cöùu cuûa Coâng Hoøa Phaùp taïi nöôùc ngoaøi.i. Vôùi chöùc vuï naøy, Po Dharma baét ñaàu trieån khai chöông trình nghieân cöùu veà moái lieân heä giöõa Champa vaø Theá Giôùi Maõ Lai, coøn goïi laø “Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai” ñeå phaùt trieån di saûn vaên hoùa Champa taïi vöông quoác naøy. Khi ñaõ ñeán Maõ Lai, Po Dharma thöôøng laøm vieäc tröïc tieáp vôùi Ngaøi Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp vaø ñaõ thaønh coâng chinh phuïc Söù Quaùn Phaùp taïi Kuala Lumpur yeåm trôï cho chöông trình naøy. Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp taïi Kuala Lumpur coù 1

Champa vaø Maõ Lai

truï sôû naèm ngay trong Boä Vaên Hoùa Maõ Lai, nhaèm phaùt trieån nhanh choùng chöông trình hôïp taùc giöõa hai quoác gia. Laø moät nhaø nghieân cöùu khoa hoïc, Po Dharma ñaõ gaây loøng ng tin nhanh choùng trong giôùi laõnh nh ñaïo Maõ Lai. Ngöôøi thaân caän nhaát cuûa Po Dharma trong thôøi gian coâng taùc taïi quoác gia naøy laø oâng Dato’ Sabbaruddin Chik, Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa Maõ Lai. Keå töø ñoù, Po Dharma xaây döïng ñöôøng daây lieân heä maät thieát vôùi caùc ñaïi hoïc vaø cô quan nghieân cöùu khoa hoïc Maõ Lai, Vieän Baûo Taøng Quoác Gia, Thö  Vieän Quoác Gia, caùc toå chöùc hoäi ñoaøn trí thöùc ngöôøi Maõ vaø töøng quen bieát vôùi moät soá hoaøng töû thuoäc gia ñình hoaøng gia cuûa vöông quoác naøy, v.v.

Thaùp ñoâi, Kuala Lumpur 2

1. Buoåi hoïp baùo veà Chamapa hoïc

Champa laø moät vöông quoác coù nhieàu moá i lieân heä vôùi theá giôùi Maõ Lai, töø ngoân ngöõ, vaên chöông cho ñeán phong tuïc taäp quaùn vaø caùch aên maëc. Nhöng Champa vaãn laø chuû ñeà maø ngöôøi Maõ chöa töøng bieát ñeán. Chính vì theá, Po Dharma ñeà nghò vôùi Boä Vaên Hoùa Maõ Lai, Söù Quaùn Phaùp vaø Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp toå chöùc taïi Kuala Lumpur vaøo naêm 1988 “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” ñeå chuyeån taûi ñeán quaàn chuùng vaø giôùi khoa hoïc Maõ Lai di saûn vaên hoùa Champa, vöông quoác naèm ôû mieàn trung Vieät Nam bò xoùa boû treân baûn ñoà vaøo naêm 1832. Ngaøy 17 thaùng 4 naêm 1988, Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa Maõ, Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp vaø Vieän Tröôûng Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp toå chöùc buoåi hoïp baùo taïi Kuala Lumpur ñeå thoâng tin ñeán cô quan baùo chí vaø truyeàn hình Maõ Lai veà söï hieän cuû a Po Dharma taïi quoác gia naøy vaø thoâng baùo veà chöông trình “Ngaøy

3

Hoïp baùo taïi Boä Vaên Hoù a. a. Töø traùi sang phaûi: Tuøy vieân Boä Vaên Hoùa, Gs. F. Gros (Giaùm Ñoác Vieän Vieãn Ñong Phaùp), Ngaø i J. Perrin (Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp), Dato' Sabbaruddin Chik (Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa Maõ Lai), Po Dharma vöøa sang Maõ Lai nhaäm chöùc

Vaên Hoùa Champa” seõ toå chöùc taïi Kuala Lumpur vaøo thaùng 9 saép tôùi. Keå töø ñoù, Champa trôû thaønh ñeà taøi quan troïng lan traøn treân maët baùo chí vaø trong giôùi khoa hoïc Maõ. Ngaøy Vaên Hoùa Champa taïi Kuala Lumpur mang chuû ñeà: “Theá Giôùi Maõ Lai vaø Champa” ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy 12 vaø 13 thaùng 9 naêm 1988 bôûi Boä Vaên Hoùa Maõ Lai, Söù Quaùn Phaùp vaø Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp. Chöông trình naøy goàm coù 3 muïc: - Tr Trie ieåå n la laõõ m va vaêê n ho hoùù a Ch Cham ampa pa,, - Ho Hoää i tha thaûû o kha khaoo hoï hoïc veà veà neà neàn vaê vaên min minhh Champa - Ñe Ñeââ m va vaêê n ng nghe heää Cha Champ mpaa do do ca ca só só Cheá Cheá   Linh vaø Töø Coâng Phuïng thöïc hieän

Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp vaø Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa vieáng thaêm trieån laõm saùch Chaêm coå.

Nhaèm thöïc hieän chöông trình naøy, Po Dharma ñeà nghò Boä Vaên Hoùa Maõ Lai môøi hôn 40 ngöôøi Champa töø AÂu Chaâu vaø Myõ Chaâu sang tham döï buoåi leã vaø trình dieãn hai ñeâm vaên ngheä Champa truyeàn thoáng taïi thuû ñoâ Kuala Lumpur. Phaùi ñoaøn Champa goàm ñuû thaønh phaàn saéc toäc, Chaêm Vieät Nam, Chaêm Campuchia vaø saéc toäc Taây Nguyeân, n, nhö  Rañeâ, Jarai, Stieâng, v.v. Moïi chi phí daønh nh cho 40 ñaïi bieåu Champa do Boä Vaên Hoùa Maõ Lai vaø Söù Quaùn Phaùp taøi trôï.

4

1. Khai maïc Ñaïi Hoäi Champa

Laàn ñaàu tieân trong lòch söû, danh xöng Champa trôû thaønh bieåu töôïng traøn ngaäp treân thuû ñoâ Kuala Lumpur qua caùc bích chöông quaûng caùo, ñaøi phaùt thanh vaø truyeàn hình Maõ Lai. Môû maøn cho ngaøy vaên hoùa naøy laø Trieån Laõm Vaên Hoùa Champa taïi Vieän Baûo Taøng Quoác Gia Maõ Lai ñaët döôùi quyeàn khai maïc cuûa Dato’ Sabbaruddin Chik, Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa Maõ Lai vaø ngaøi Jean Perrin, Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp taïi Kuala Lumpur,

Po Dharma tieáp ñoùn Boä Tröôûng Vaên Hoù a

Leã khai maïc Ngaøy Vaên Hoùa Champa. Töø traùi sang phaûi: Azid Deramen (Toång Giaùm Ñoác Boä Vaên Hoùa), a), Ngaøi J. Perrin (Ñaï i Söù Toaøn Quyeàn Phaùp), Dato' Sabbaruddin Chik (Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa), Dato' A. Souleiman (Thöù Tröôûng Vaên Hoùa), Gs. F. Gros (Giaùm Ñoá c Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp), Giaù m Ñoác Vieän Baûo Taøng Quoác Gia Maõ Lai.

coù söï hieän dieän cuûa Gs. F. Gros, Vieän Tröôûng Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp. Buoåi leã ra maét Ngaøy Vaên Hoùa Champa laø moät bieán coá lòch söû coù söï hieän dieän cuûa nhieàu nhaân vaät laõnh nh ñaïo trong chính quyeàn Maõ Lai, phaùi ñoaøn ngoaïi giao, cô quan baùo chí, ñaøi phaùt thanh vaø truyeàn hình. Nhaân dòp naøy, oâng Hassan Poklaun laø ngöôøi ñaïi dieän cho coäng ñoàng Champa trong buoåi leã khai 5

Dieãn vaên khai maïc cuûa Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp

maïc, c, tieáp  ñoùn chính khaùch ñeán tham döï vaø trao quaø kyû nieäm cho Boä Tröôûng Vaên Hoùa Maõ Lai vaø Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp ñeå noùi leân lôøi tri aân cuûa coäng ñoàng Champa veà söï quan taâm cuûa chính phuû Maõ Lai vaø Phaùp ñoái vôùi di saûn vaên hoùa Champa, moät vöông quoác coù moät chieàu daøi lòch söû vaø neàn vaên minh cao ñoä, nay bò xoùa boû treân baûn ñoà. Töø Coâng ng Thu tieáp ñoùn Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phi Luaät Taân

Phaùi ñoaøn Champa. Beân phaûi laø Baù Vaên Ñoâng

Töø Coâng Thu trao quaø taëng cho Boä Tröôûng Vaên Hoùa

Töø Coâng Thu höôùng ng daãn quan khaùch ch thaêm trieån laõm

6

2. Hoäi thaûo khao hoïc veà neàn vaên minh Champa

Ngaøy 13 thaùng 9 naêm 1988 daønh cho Hoäi thaûo khao hoïc taïi khaùch saïn Merlin taäp trung nhieàu nhaø nghieân cöùu Maõ Lai vaø Phaùp chuyeân veà Theá Giôùi Maõ Lai vaø Champa. Tieâu bieåu nhaát laø baøi thuyeát trình cuûa Jean Hourcade, tuøy vieân vaên hoùa cuûa Söù Quaùn Phaùp nhaèm giaûi thích taïi sao chính phuû Phaùp raát quan taâm ñeán vaán ñeà di saûn vaên hoùa Champa Sau ngaøy hoäi thaûo naøy, giôùi nghieân cöùu khoa hoïc Maõ Lai baét ñaàu chuù taâm ñeán vaán ñeà Champa vaø hình thaønh nhieàu chöông trình nghieân cöùu veà söï lieân heä giöõa Theá Giôùi Maõ Lai vaø Champa.

Hoäi thaûo veà Champa. Töø traùi sang phaûi: Po Dharma, Gs. Zainan Kling (Ñaïi Hoïc Malaya), Gs. F. Gros (Giaùm Ñoác Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp), J. Hourcade (Tuøy Vieân Vaên Hoùa, Söù Quaùn Phaùp)

7

Abd, Souleiman (Thöù Tröôûng Vaên Hoùa) a) trao quaø cho J. Hourcade (Tuøy Vieân Vaên Hoùa, Söù Quaùn Phaùp)

3. Ñeâm vaên ngheä Champa

Tamimi, phoùng vieân truyeàn hình Maõ Lai ñang giôùi thieäu ca só Cheá Linh

Ñeâm vaên ngheä Champa truyeàn thoáng do ca só  Cheá Linh vaø Töø Coâng Phuïng thöïc hieän taäp trung nhieàu ngheä nhaân Chaêm vaø daân toäc Taây Nguyeân töø Hoa Kyø, Gia Naõ Ñaïi, Phaùp vaø Ñan Maïch ñeán trình dieãn. Ñeâm vaên ngheä Champa mang chuû ñeà “Hoaøng ng Töû Maõ Lai ñeán Champa” laø chöông trình thu huùt raát nhieàu baøi bình luaän. Moät soá baùo chí Maõ cho raèng ñeâm vaên ngheä naøy chæ laø moät chöông trình vaê n ngheä daân gian do ngheä nhaân Champa thöïc hieän, nhöng raát laø môùi laï ñoái vôùi thính giaû ngöôøi Maõ. Trong moät baøi bình luaän, Gs. Zainal Kling cuûa ñaïi hoïc Malaya cho raèng ñeâm vaên ngheä Champa, duø khoâng ñaït ñöôïc ñænh cao veà ngheä thuaät saân khaáu, nhöng ñaõ ñöa khaùn giaû ngöôøi Maõ vaøo moät khoâng gian môùi laï vaø huyeàn aûo. Caùc ngheä nhaân Champa khoâng ng dieãn tuoàng ng treân saân khaá u maø laø ñang “gaøo theùt tieáng keâu than naõo nuøng töø baõi nghóa ñòa cuûa moät neàn vaên minh Champa suy taøn vaø cuõng laø lôøi traêng troái  cuoái  cuøng veà thaân phaän ñau thöông cuûa ngöôøi Champa maát nöôùc” thì ñuùng hôn.

Ñoaøn vaên ngheä Champa 8

Ngaøy Vaên Hoùa Champa taïi Kuala Lumpur phaùt sinh ra 3 hieän töôïng raát laø môùi laï. Hieän töôïng baùo chí laø ñieåm ñaùng chuù taâm nhaát. Töø ngaøy ñoäc laäp cuûa vöông quoác Maõ Lai vaøo naêm 1957, baùo chí Maõ Lai chöa heà bieá t ñeán daân toäc Champa laø ai vaø vöông quoác Champa naèm ôû ñaâu. Söï ra ñôøi “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” vaøo naêm 1988 ñaõ bieán di saûn Champa thaønh moät thoâng tin buøng chaùy lieân tuïc trong 3 thaùng tröôøng treân caùc trang baùo chí vaø ñaøi phaùt thanh vaø truyeàn hình Maõ. Hieän töôïng thöù hai laø bieán  coá chính trò. Tröôùc “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” taïi Kuala Lumpur, taát caû ngöôøi Chaêm Hoài Giaùo tò naïn taïi quoác gia naøy hôn 25 ngaøn ngöôøi khoâng daùm nhaéc ñeán teân Champa maø chæ khai vôùi chính quyeàn Maõ Lai raèng hoï laø ngöôøi Islam Kampuchia, töùc laø ngöôøi Khmer theo ñaïo Hoài. Sau Ngaøy Vaên Hoùa Champa, chính phuû Maõ phaùt hieän raèng khoâng coù ngöôøi Campuchia Hoài Giaùo tò naïn taïi vöông quoác Maõ Lai maø chæ coù daân toäc Champa Hoài Giaùo sinh soáng ôû Campuchia maø thoâi. Keå töø ñoù, haøng ngaøn ngöôøi Chaêm ñoå xoâ vaøo cô quan tò naïn ñeå xin thay ñoåi danh xöng ngöôøi Campuchia thaønh daân toäc Champa ñeå nhaän söï baûo trôï cuûa chính phuû. Hieän töôïng thöù ba laø giôùi nghieân cöùu khoa hoïc. Sau Ngaøy Vaên Hoùa Champa, danh xöng Champa trôû thaønh moät chuû 9

Ca só Töø Coâng Phuïng

Hình kyû nieäm. Töø traù i sang phaûi: Baù Trung Xin, Döông Taán Thi, Töø Coâng AÙnh, Thaäp Thò Thieä u, u, Y Lo Nie, Thaïch Ngoïc Hueä

ñeà haá p daãn loâi keùo haøng ng loaït cô quan nghieân cöù u Maõ Lai chuù taâm ñeán vaá n ñeà cuûa vöông quoác naø y qua caùc cuoäc hoäi thaûo vaø thieát keá chöông trình nghieân cöùu, thu huùt ñaøi phaùt thanh vaø truyeàn hình truyeàn baù thoâng tin veà Champa.

Ban vaên ngheä SKI-Champa Ñan Maïch chuïp chung vôùi Ts. Abd. Rahman, Boä Vaên Hoùa Maõ Lai

10

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Lôøi môû ñaàu

Sau ngaøy “Ñaïi Hoäi Champa”, Po Dharma toå chöùc moät buoåi hoïp maët taïi khaùch saïn Merlin (hoâm nay laø khaùch saïn Concorde) vaøo ngaøy 14-9-1988, taäp trung hôn 50 ñaïi bieåu Champa toaøn theá giôùi coù maët taïi Kuala Lumpur, ñeå baøn veà vieãn töôïng töông lai cuûa daân toäc Champa taïi haûi ngoaïi. - Phaùi ñoaøn Hoa Kyø goàm coù: Hassan Poklaun (Töø Coâng Thu), Töø Coâng Phuïng, Baù Trung Xin, Musa Porome, A. Rohim, Töø Coâng AÙnh, Thaïch Ngoïc Hueä, Ñaøng Reo, Thaønh Ngoïc Vaøng, Baù Vaên Ñoâng, Söû Thò Thieäu, Ahmath Yahya, v.v, vaø moät soá sinh vieân Chaêm ôû Seattle. - Phaùi ñoaøn Phaùp: Döông Taán Thi, Y Lo Nie - Phaùi ñoaøn Ñan Maïch: ch: Laâm Chaâu, u, Ñieäu Thôm, v.v. - Phaùi ñoaøn Gia Naõ Ñaïi: Cheá Linh vaø phu nhaân - Phaùi ñoaøn Maõ Lai: Chaâu Vaên Taàn, Mohamath Zain Mousa, v.v. Sau cuoäc ñaøm luaän, taát caû thaønh vieân taùn thaønh quan ñieåm laø daân toäc Champa taïi haûi ngoaïi neân coù moät toå chöùc chung, caáu thaønh moät cô quan ñaïi dieän cho coäng ñoàng Champa taïi nöôùc ngoaøi, khoâng phaûi treân phöông dieän chính trò maø laø treân phaùp lyù vaên hoùa vaø chuûng toäc haàu baûo veä danh döï 1

vaø quyeàn lôïi chung cuûa daân toäc Champa, nhaát laø baûo toàn vôùi baát cöù giaù naøo söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa thoaùt ra khoûi khoâng gian bò dieät chuûng trong theá kyû thöù 21 naøy, vì chính saùch ñoàng hoùa vaø söùc eùp cuûa moät taäp theå khoång loà taäp trung hôn 80 trieäu ngöôøi Vieät. Hassan Poklaun vaø Po Dharma laø 2 ngöôøi ñöôïc hoäi ñoàng ñaïi bieåu giao traùch nhieäm bieân soaïn döï aùn ñeå hình thaønh moät toå chöùc chung mang teân laø International Office of Champa (IOC-Champa) “Vaên Phoøng Champa Quoác Teá”. Theá laø, ngaøy 14 thaù t haùng 9 naêm 1988 ñaùnh daáu ngaøy ra ñôøi cuûa IOC-Champa taïi khaùch saïn Merlin, Kuala Lumpur, Maõ Lai. Moät khi trôû veà Hoa Kyø, Hassan Poklaun thaønh nh laäp ban toå chöùc laâm thôøi cuûa IOC-Champa vaøo ñaàu naêm 1989 ñeå chuaån bò hoà sô xin giaáy pheùp hoaït ñoäng vaø khôûi ñaàu coâng taùc tieá p xuùc vôùi caùc ñaïi bieåu Chaêm San Francisco, Seattle, Santa Ana, Fullerton, Olympia, San Jose, Sacramento, v.v. vaø moät soá anh em daân toäc Taây Nguyeân ñònh cö ôû Hoa Kyø ñeå baøn thaûo veà döï aùn taïi sao coäng ñoàng Champa taïi haûi ngoaïi caàn phaûi coù moät maùi nhaø chung mang teân laø IOC-Champa. Sau maáy thaùng hoaït ñoäng, IOC-Champa trôû thaønh moät toå chöùc ñöôïc phaùp lyù Hoa Kyø coâng nhaän vaøo ngaøy 2-9-1989 mang soá: Corporation # 1621909.

2

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Leã ra maét IOC-Champa

Ngaøy 30 thaùng 8 naêm 1990 ñaùnh daáu ngaøy ra ñôøi chính thöùc cuûa IOC-Champa. Buoåi leã ra maét ñöôïc toå chöùc taïi Center for Southeast Asia Studies cuûa Ñaïi Hoïc Berkeley, California, Hoa Kyø, trong moät hoäi tröôøng trang nghieâm vaø coå kính, keøm theo moät chöông trình raát phong phuù goàm coù 3 phaàn: - Ho Hoää i th thaûaûo kho khoaa hoï hoïc veà veà Ch Cham ampa pa - Trieån la laõm Ch Champa - Va Vaêê n ng nghe heää tru truye yeàà n th thoáoáng n g Ch Cham ampa pa Leã ra maét IOC-Champa vaøo ngaøy 30-8-1990 laø moät bieá n coá lòch söû, vì noù bieåu töôïng ng cho söï ra ñôøi cuûa moät “phong trao ñaáu tranh môùi” döïa vaøo yeáu toá  vaên hoùa ñeå baûo veä cho söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa trong theá kyû 21 naøy. Ñaây laø moät buoåi leã raát laø long troïng ng taäp trung haàu heát  caùc ñaïi bieåu Champa goàm nhieàu saéc daân (Stieng, Jarai, Rañe, Chaêm, v.v.) ñònh cö treân theá giôùi nhö Phaùp, Ñan Maïch, Maõ Lai vaø ñoâng ñaûo nhaát laø ñaïi bieåu Chaêm Hoa Kyø, töø caùc tieåu bang ñeán tham döï, ñeå noùi leân tieáng noùi cuûa mình trong moät maùi nhaø chung ñoù laø IOC-Champa vaø chaáp nhaän xaõ hoäi Champa laø coäng ñoàng ña chuûng toäc, ña vaên hoùa, ña toân giaùo vaø ña ngoân ngöõ, nhöng luùc naøo cuõng ng toân troïng ng laãn nhau vaø chung vai saùt caùnh vôùi nhau ñeå baûo veä danh döï vaø quyeàn lôïi chung cuûa daân toäc. 1

a). Hoäi thaûo khoa hoïc Hoäi thaûo khoa hoïc mang chuû ñeà: “Champa vaø theá giôùi Maõ Lai” taäp trung 8 nhaø khoa hoïc theá giôùi trong hai ngaøy hoäi thaûo 30-31 thaùng 8 naêm 1990 taïi ñaïi hoïc Berkeley ñeå baøn veà lòch söû Champa vaø söï lieân heä cuûa vöông quoác naøy vôùi theá giôùi Maõ Lai, trong ñoù coù Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris), Ts. M. Jacq-Hergoualc’h (Trung Taâm Nghieân Cöùu Khoa Hoïc Quoác Gia Phaùp), Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp), Ts. E. Cristal (Ñaïi Hoïc Berkeley, USA), Ts. Nor Taylor (Ñaïi Hoïc Cornell, USA), Ts. G. Moussay (Trung Taâm Baùn Ñaûo Ñoâng Döông, Paris), Gs. J. Collins (Ñaïi Hoïc Hawaii, USA), Gs. Zakaria Ali (Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Penang, Maõ Lai), Hassan Poklaun (IOC-Champa). Ñeå ñaùnh daáu ngaøy ra ñôøi cuûa IOC-Champa, ban toå chöùc ñaõ vaän ñoäng ñöôïc 8 nhaø khoa hoïc treân theá giôùi ñeå baøn thaûo veà di saûn vaên hoùa vaø lòch söû Champa ñaõ noùi leân theá naøo laø yù nghóa lòch söû cuûa ngaøy leã ra maét.

b). Trieån laõm Champa Laàn ñaàu tieân trong lòch söû, hieän vaät vaên hoùa vaø lòch söû Champa ñöôïc ñöa ra tröng baøy taïi Hoa Kyø. Maëc duø soá löôïng hieän vaät naøy quaù ít, nhöng buoåi trieån laõm naøy ñaõ noùi leân yù nghóa cao caû cuûa noù: Vöông quoác Champa ñaõ bò xoùa boû treân baûn ñoà, nhöng daân toäc Champa vaãn coøn hieän höõu beân caïnh nhöõng daân toäc lôùn taïi Hoa Kyø. 2

Buoåi trieån laõm Champa do 50 thanh nieân vaø sinh vieân Chaêm Seattle ñöùng ra toå chöùc ñaët döôùi quyeàn coá vaán cuûa Ts. Po Dharma.

3). Vaên Ngheä Champa Phaàn vaên ngheä Champa ñöôïc toå chöùc taïi hoäi tröôøng aâm nhaïc cuûa Ñaïi Hoïc Berkely ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa hai ca só Chaêm laø Cheá Linh vaø Töø Coâng Phuïng. Ñeâm vaên ngheä mang tính chaát vaên ngheä daân gian taäp trung nhöõng maøn ca vuõ truyeàn thoáng Champa cuûa töøng boä phaän saéc toäc Chaêm vaø Taây Nguyeân. Ñaây cuõng laø cô hoäi nhaèm chuyeån taû i di saûn ngheä thuaät Champa ñeán quaàn chuùng, nhaát laø quaàn chuùng Myõ chöa töøng thaáy daân toäc Champa laø ai. Söï ra ñôøi Ñeâm Vaên Ngheä Champa nhaân dòp ngaøy ra maét IOC-Champa ñaõ trôû thaønh moät “laøn soùng môùi” döïa vaøo yeáu toá ngheä thuaät ñeå taïo döïng phong traøo ñaáu tranh vaên hoùa.

3

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Muïc tieâu IOC

IOC-Champa laø moät toå chöùc phi chính phuû coù 4 muïc tieâu roõ reät ghi trong ñieàu 2 vaø 3 cuûa baûn ñieàu leä: a). Baûo veä quyeàn lôïi daân toäc Champa treân theá  giôùi b). Taïo tình ñoaøn keát vaø giuùp ñôõ laãn nhau giöõa nhöõng thaønh vieân naèm trong toå chöùc cuûa IOC-Champa c). Baûo trôï vaø phaùt trieån nhöõng chöông trình nghieân cöùu vaø baûo toàn lòch söû vaø neàn vaên minh Champa d). AÁn haønh saùch baùo ñeå chuyeån taûi di saûn lòch söû vaø neàn vaên minh cuûa vöông quoác naøy ñeán moïi ngöôøi. Nhìn qua noäi dung cuûa 4 muïc tieâu naøy, IOCChampa khoâng phaûi laø moät toå chöùc chính trò nhaèm ñoøi quyeàn Champa töï trò hay ñoäc laäp, maø laø moät toå chöùc naèm trong laøn soùng cuûa phong traøo ñaáu tranh vaên hoùa Champa ra ñôøi ôû AÂu Chaâu töø naêm 1984. Beân caïnh muïc tieâu baûo veä quyeàn lôïi daân toäc Champa treân theá giôùi vaø taïo tình ñoaøn keát giöõa nhöõng thaønh vieân naèm trong toå chöùc caáu thaønh 2 muïc tieâu mang tính chaát nhaát thôøi, cuoäc thaùch ñoá  gay go nhaát maø IOC-Champa ñaõ nhaän laõnh phaàn 1

traùch nhieäm cuûa mình tröôùc lòch söû caän ñaïi Champa, ñoù laø cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa nhaèm baûo veä söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa treân ñaø bò dieät chuûng trong theá kyû thöù 21 naøy, khoâng phaûi vì suùng ñaïn cuûa chieán tranh, maø laø chính saùch ñoàng hoùa tröôùc söùc eùp cuûa moät coäng ñoàng khoång loà hôn 85 trieäu ngöôøi Vieät hieän nay. Baûo veä söï soáng coøn cuûa moät daân toäc khoâng nhaèm muïc tieâu giaûi quyeát vaán ñeà sinh nhai cuûa hoï maø laø duy trì söï hieän höõu cuûa hoï trong khoâng gian vaên hoùa truyeàn thoáng Champa trong ñoù moïi giaù trò di saûn tinh thaàn cuûa daân toäc naøy, töø phong tuïc taäp quaùn, ñôøi soáng taâm linh, nhaân taâm vaø ñaïo ñöùc, c, ngoân ngöõ chöõ vieát, vaên hoïc cho ñeán phong caùch aên maëc, moùn aên tieâu khieån, v.v. caàn ñöôïc phaùt trieån vaø baûo toàn. n. Chính vì theá,  IOC-Champa khoâng coøn giaûi phaùp naøo khaùc hôn laø hình thaønh moät löïc löôïng nghieân cöùu vaø chuyeån taûi ñeán daân toäc Champa nhöõng yeáu toá cô baûn lòch söû cuûa vöông quoác naøy nhaèm naâng cao yù thöùc heä cuûa hoï veà nghóa vuï vaø traùch ch nhieäm cuûa moät daân toäc maát nöôùc ñoái vôùi queâ höông vaø toå quoác cuûa mình. Moät daân toäc khoâng bieát nguoàn goác lòch söû cuûa hoï seõ trôû thaønh moät taäp theå lai caêng vaø maát goác. Ñoù laø qui luaät chung cuûa xaõ hoäi.

2

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Xaây döïng yù thöùc heä môùi veà daân toäc Champa Sau 16 theá kyû ñaáu tranh döïng nöôùc vaø xaây ñöïng ñaát nöôùc trong moät boái caûnh ñaày tang thöông vaø ñaãm maùu tröôùc ñaø Nam Tieán cuûa daân toäc Vieät, lòch söû Champa chæ ñeå laïi cho haäu theá hoâm nay moät di saûn ñieâu taøn vaø ñoå naùt.t. Tröôùc boá i caûnh nh xaõ hoäi naøy, y, IOC-Champa khoâng ng ngaàn ngaïi daá n thaân vaøo söï nguy nan khoå aûi ñeå laøm moät chuùt gì maø mình coù theå laøm ñöôïc haàu cöùu vôùt daân toäc Champa ra khoûi hoá saâu vöïc thaúm, cöùu vôùt trong taàm tay cuûa mình vaø cöùu vôùt vôùi khaû naêng mình. Trong suoát 20 naêm hoaït ñoäng, neáu IOCChampa khoâng laäp ñöôïc nhöõng chieán coâng hieån haùch nhö nhöõng baäc tieàn nhaân ñaõ laøm, nhöng toå chöùc naøy ñaõ thöïc hieän ñöôïc moät soá muïc tieâu ñaùng ñöôïc ghi vaøo trang söû. Ñoái vôùi coäng ñoàng ngöôøi Chaêm vaø daân toäc Taây Nguyeân, duø ñònh cö ôû Hoa Kyø hay sinh soáng ôû AÂu Chaâu, danh xöng Champa laø moät cuïm töø tröøu töôïng, bò boû queân trong suoát chieàu daøi lòch söû. Tröôùc boái caûnh lòch söû naøy, IOC-Champa phaûi ñoå doàn bao söùc löïc vaø coâng lao ñeå giaûi thích vaø chinh phuïc haàu ñöa daân toäc Taây Nguyeân, daân toäc Chaêm Phan Rang-Phan Rí, Chaêm Chaâu Ñoác1

Campuchia cuøng nhau chaáp nhaän moät yeáu toá chung cuûa lòch söû: Champa laø vöông quoá c ña chuûng ng toäc taäp trung taát caû taát caû saéc toäc naèm trong bieân giôùi chính trò cuûa Champa thôøi tröôùc, duø hoï laø Rañe, Jarai, Bahnar, Churu, Kaho, Ma, Raglai, Chaêm, v.v., laø quoá c gia ña toân giaùo, o, ña vaên hoùa vaø ña ngoân ngöõ caáu  thaønh nh moät neàn vaên minh ña daïng. ng. Chaá p nhaän laø ñöùa con Champa thì phaûi chaáp nhaän soáng chung vôùi nhau trong moät khoâng gian lieân ñôùi döïa treân yù thöùc heä: daân toäc Champa laø treân heát. Söï noã löïc cuûa IOC-Champa trong coâng trình phuïc höng danh xöng Champa vaø xaây döïng xaõ hoäi treân yù thöùc heä daân toäc ñaõ ñem laïi moät thaønh coâng roõ reät. Baèng chöùng cuï theå trong toå chöùc IOC coù ñuû caùc thaønh phaàn chuûng toäc, toân giaùo vaø ñòa phöông. Keå töø ñoù, vaán ñeà toân giaùo, chuûng toäc vaø ñòa phöông ñaõ tan daàn trong khoâng gian xaõ hoäi Champa taïi haûi ngoaïi, ngoaïi tröø moät nhoùm ngöôøi leû loi, khoâng tieâu bieåu cho laém.

2

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Saùng laäp Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate Ai cuõng bieát Kate laø leã tuïc cuûa ngöôøi Chaêm Ahier thöôøng ñöôïc toå chöùc haøng naêm taïi queâ nhaø. Nhaân dòp muøa Kate, IOC-Champa phaùt ñoäng phong traøo “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” thaønh moät leã hoäi haøng naêm taïi haûi ngoaïi nhaèm phuïc vuï cho nhöõng muïc tieâu sau ñaây: a). Taïo cô hoäi ñeå caùc thaønh vieân IOC vaø baø con Champa xa gaàn trôû veà sinh hoaït chung trong maùi nhaø Champa haàu chuùc möøng muøa leã hoäi Kate. b). Duøng saân khaáu ngheä thuaät ñeå phoå bieán di saûn vaên hoùa Champa qua caùc maøn ca, vuõ, nhaïc truyeàn thoáng cuûa töøng saéc daân Champa, do caùc ngheä nhaân cuûa daân toäc naøy thöïc hieän taäp trung

1

Dieãn vaên khai maïc cuûa Töø Coâng Thu, Chuû Tòch IOC

Ngaøy vaên hoùa Champa nhaân dòp Kate 1994 taïi Ñaï i Hoïc San Jose. Ban vaên ngheä ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh nh cuûa Phuù Thò Maän vaø Löu Quang Sang

nhieàu thaønh phaàn saéc toäc, Chaêm, Stieng, Rañe, Jarai, v,v, vaø nhieàu thaønh phaàn toân giaùo, nhö Hoài Giaùo, Baø La Moân Giaùo, Tin Laønh, v.v.

Ca só Cheá  Linh

c). Quaûng baù moät khaùi nieäm môùi veà yù thöùc heä daân toäc ñoái vôùi neàn vaên hoùa Champa ña daïng. Kate laø leã tuïc cuûa Chaêm Ahier, nhöng Kate ñaõ caáu thaønh moät di saûn vaên hoùa Champa, cuõng nhö caùc leã hoäi Champa khaùc (Suk Yeng, Ramawan, leã goàng chieâng Taây Nguyeân, v.v.). Chính vì theá, daân toäc Champa khoâng phaân bieät chuûng toäc vaø toân giaùo phaûi

Ñoaøn vuõ IOC-Champa 2

coù nghóa vuï baûo toàn, phaùt trieån, toå chöùc hay tham gia leã hoäi Kate naøy.

Hình chuïp chung nhaân ngaøy toång dôït Kate 1994

d). Xaây döïng ng moät thoâng ng ñieäp môùi veà yù thöùc heä toân giaùo ñoái vôùi di saûn lòch söû cuûa daân toäc. Toân giaùo, o, duø laø Hoài Giaùo, Thieân Chuùa Giaùo, Tin Laønh Giaùo, v.v. laø ñôøi soáng taâm linh cuûa moãi caù nhaân, nhöng khoâng ng vì lyù do toân giaùo, o, maø daân toäc Champa laïi khai tröø ñi di saûn vaên hoùa Champa ra khoûi cuoäc soáng cuûa mình. Thoâng ñieäp cuûa IOC chöùa ñöïng ng 2 noäi dung roõ reät. Neáu toân giaùo laø loøng tin thieâng lieâng cuûa moãi caù nhaân ñoái vôùi Ñaáng Taïo Hoùa, thì vaên hoùa laø loøng tin thieâng lieâng cuûa moät taäp theå ñoái vôùi di saûn lòch söû cuûa moät daân toäc. Chính vì theá, toân giaùo cuûa moãi caù nhaân vaø vaên hoùa cuûa moät daân toäc luùc naøo cuõng gaén lieàn vôùi nhau, caáu thaønh yeáu toá cô baûn trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Ñaây laø moät thí duï ñieån hình: Maõ Lai vaø Nam Döông laø 2 quoác gia Hoài Giaùo taäp trung hôn 150 trieäu ngöôøi daân. Beân caïnh yeáu toá Hoài Giaùo naøy, ngöôøi Maõ Lai vaø Nam Döông Nhaïc só Töø Coâng Phuïng 3

Maøn vuõ Taây Nguyeân

Dieãn vaên khai maïc cuûa Phuù Thò Maän, tröôûng ban vaên ngheä IOC

coù di saûn vaên hoùa rieâng, phong tuïc taäp quaùn rieâng, heä thoáng toå chöùc xaõ hoäi rieâng. Chính vì theá, ngöôøi Maõ Lai vaø Nam Döông raát toân suøng tín ngöôõng Hoài Giaùo, nhöng khoâng bao giôø töø boû nguoàn goác vaên hoùa, a, töø lôøi ca, ñieäu muùa, a, aâm nhaïc, c, vaên chöông, ngoân ngöõ chöõ vieát cuûa hoï. Sau leã ra maét vaøo naêm 1990, IOC thöôøng toå chöùc haøng naêm Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate, moät ngaøy vaên hoùa troïng theå taäp trung haàu heát

Hình kyû nieäm Kate 1994 4

caùc ñoaøn vaên ngheä Champa treân theá giôùi, luùc naøo cuõng coù söï hieän dieän cuûa ca só Cheá Linh vaø Töø Coâng Phuïng vaø baø vuõ sö Phuù Thò Maän, nhöõng ngheä só  chuyeân nghieäp Champa ñaõ goùp phaàn tích cöïc vaøo coâng ng trình chuyeån taûi di saûn ngheä thuaät Champa ñeán  moïi ngöôøi. i. Tieâu bieåu nhaát  laø Ngaøy Vaên Hoùa Champa taïi Ñai Hoïc Sacramento vaøo naêm 1992; taïi Asian Community Sacramento vaøo naê m 1993; taïi Ñaïi Hoïc San Jose vaøo naêm 1994 ñaët döôùi quyeàn chuû toïa cuûa oâng Gs. Khoa Tröôûng Phaân Khoa Vaên Hoùa vaø Ngheä Thuaät cuûa ñaïi hoïc naøy vôùi söï taøi trôï cuûa chính phuû Hoa Kyø; taïi Trung Taâm Quoác Teá vaø Ngheä Thuaät San Francisco vaøo naêm 1995 taäp trung nhöõng ng ñoaøn ngheä thuaät cuûa 30 quoác gia tham döï, trong ñoù ñoaøn Ngheä Thuaät Champa ñaõ ñoaït giaûi thöôûng haïng nhaát. Keå töø ñoù, Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate trôû thaønh leã hoäi lan traøn khaép nôi taïi Hoa Kyø vaø löu haønh cho ñeán hoâm nay taïi haûi ngoaïi.

Maøn muùa ñaïp löûa cuûa Döông Taán Thi

Töø traùi sang phaûi: Töø Coâ ng ng Hoaøng, Döông Taán Thi, Ñaéc Vaên Kieát, Cheá Linh

5

Vaên ngheä Kate toå chöùc bôûi anh em Chaêm Hoài Giaùo taïi Seattle, Washington State

Sariya Tu, Vuõ nöõ Chaêm

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Nuoâi döôõng theá heä treû qua Traïi Heø Thanh Nieân Champa Theá heä treû Champa laø moät taäp theå ñoâng ñaûo nhaát cuûa coäng ñoàng Champa taïi haûi ngoaïi vaø cuõng laø taäp theå rôøi raïc nhaát vì khoâng coù dòp ñeå hoäi tuï vôùi nhau haàu ñònh höôùng moät töông lai chung, goùp phaàn vaøo coâng trình xaây döïng moät theá heä thanh nieân coù ñuû tieàm naêng trong quoác gia taân tieán naøy, coù moät toå chöùc chaët cheõ saün saøng gaùnh laáy traùch nhieäm tröôùc lòch söû. Ai cuõng bieát, coâng ñoàng ngöôøi Chaêm ôû haûi ngoaïi ñaõ traûi qua moät côn soùng gioù keå töø naêm 1996, khoâng phaûi vì hieàm thuø nhau vì quyeàn lôïi vaø danh voïng, nhöng vì hieåu laàm nhau treân moät soá chi tieát

Thanh nieân Champa 1

mang tính chaát caù nhaân vaø gia ñình hôn laø tranh chaáp  yù thöùc heä chính trò hay toân giaùo. o. Baét ñaàu töø ñoù, xaõ hoäi Chaêm khoâng coø n laø xaõ hoäi ñôn thuaàn nöõa maø laø moät xaõ hoäi ña toå chöùc, ña hoäi ñoaøn, ña beø phaùi, caøng ngaøy caøng xa caùch nhau, nhaát laø giöõa baäc laõnh ñaïo ñaøn anh. Haäu quaû cuûa söï khuûng hoaûng naøy ñaõ bieán thanh nieân Champa thaønh moät naïn nhaân voâ toäi vaï. Muoán cho taàng lôùp thanh nieân trôû thaønh moät theá heä tröôûng thaønh, tích cöïc, tieán tôùi naém vai troø laõnh ñaïo vaø ñieàu haønh xaõ hoäi moät caùch ch tröïc tieá p maø khoâng caàn coù söï nhuùng tay cuûa baäc cha meï vaø ñaøn anh nöõa, thì taäp theå thanh nieân phaûi coù cô hoäi giao löu trong moät toå chöùc chung khoâng döïa treân maøu côø hoäi ñoaøn, toân giaùo, chuûng toäc vaø ñòa phöông. Chính vì nguyeân nhaân ñoù maø IOC-Champa khoâng ngaàn ngaïi ñöùng ra baûo trôï cho Nhoùm Thieän Chí Champa ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Taøi Ñaïi An, Musa

Traïi Heø Thanh Nieân Champa 2005 taïi Los 2

Porome vaø Töø Coâng Nhöôøng ñeå phaùt ñoäng moät phong traøo môùi daønh cho theá heä treû, ñoù laø Traïi Heø Thanh Nieân Champa ra maét laàn ñaàu tieân taïi Los Angeles vaøo naêm 2005, taïi Sacramento vaøo naêm 2006 vaø taïi Los Angeles vaøo naêm 2008. Traïi Heø Thanh Nieân Champa laø traïi heø cuûa “nieàm hy voïng” nhaèm haøn gaén laïi veát thöông quaù khöù giöõa anh em thanh nieâ n ieân ñaõ töøng xa caùch töø naêm 1996. Hoï gaëp gôõ nhau khoâng phaûi treân danh nghóa hoäi ñoaøn maø laø treân danh nghóa thanh nieân Champa, khoâng phaân bieät toân giaùo, ñòa phöông hay chuûng toäc. Hoï chaáp nhaän queân ñi nhöõng gì ñaõ xaûy ra trong quaù khöù ñeå laøm laïi moät theá heä môùi laønh maïnh hôn, ñoäc laäp hôn vaø coù traùch nhieäm hôn.

3

Traïi Heø Thanh Nieân Champa 2005 taïi Los

Traïi Heø Thanh Nieân Champa 2006 taïi

Ngoaøi vieäc naêng cao yù thöùc heä ñoaøn keát giöõa taàng lôùp thanh nieân, traïi heø coøn coù moät ñaëc tröng khaùc, ñoù laø phaùt trieån tinh thaàn toân troïng söï khaùc bieät tín ngöôõng trong moät xaõ hoäi Champa ña toân giaùo, nhaát laø xaây döïng phong traøo hoøa ñoàng vaø hoøa giaûi daân toäc nhaèm ñöa xaõ hoäi Chaêm trôû veà ñuùng vôùi vò trí cuûa noù, ñoù laø xaõ hoäi an bình vaø thònh vöôïng. Ñaây laø muïc tieâu cao quí nhaát maø Traïi Heø Thanh Nieân Champa ñaõ mang laïi cho xaõ hoäi Champa hoâm nay.

4

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Phaùt huy phong traøo ñöa vaán ñeà Champa leân dieãn ñaøn quoác teá  Ai cuõng ng bieát, daân toäc Champa hoâm nay ñang gaùnh chòu moät soá phaän haåm hiu, khoâng coøn laøm chuû treân ñònh meänh cuûa mình nöõa. Ñaây laø moät chuû ñeà öu tieân maø toå chöùc IOC thöôø ng ng ñöa ra baøn baïc, c, phaân tích vaø nhaän ñònh trong suoát chaëng ñöôøng ñaáu tranh cuûa toå chöùc. Ñoái vôùi IOC, daân toäc Champa laø moät coäng ñoàng toäc ngöôøi bò boû queân treân theá giôùi, khoâng theå naøo cöùu vôùt ñònh meänh cuûa mình, neáu khoâng ng coù haäu thuaãn töø yeáu toá beân ngoaøi, nhaát laø caùc quoác gia yeâu chuoäng töï do, caùc cô quan quoác teá coù chöùc naêng, caùc vieän nghieân cöùu treân theá giôùi veà Champa hoïc. Tieác raèng coâng ng trình xaây döïng ng moät haäu thuaãn ñeå ñöa vaán ñeà Champa leân dieãn ñaøn quoác teá laø moät thaùch ñoá to lôùn vöôït ra khoûi taàm tay cuûa coäng ñoàng Champa taïi haûi ngoaïi. IOC laø toå chöùc phi chính phuû maø muïc tieâu chính yeáu laø xaây döïng moät löïc löôïng vaên hoùa ñaáu tranh nhaèm baûo veä di saûn lòch söû vaø neàn vaên minh Champa. Hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi moâ hình toå chöùc cuûa moät soá hoäi ñoaøn Champa taïi haûi ngoaïi, IOC laø moät toå chöùc vaên hoùa Champa, nhöng IOC khoâng laøm vaên hoùa maø laø gaây phong traøo ñaáu tranh vaên hoùa qua moïi hình thöùc ñeå baûo veä danh döï vaø quyeàn lôïi daân toäc Champa. Ñoái vôùi IOC, ñaáu tranh vaên hoùa ñeå baûo veä söï 1

soáng coøn cuûa daân toäc Champa trong theá kyû thöù 21 naøy laø moät haønh trình voâ cuøng ng khoù khaên, ñoøi hoûi moät löïc löôïng daân söï coù ñaày ñuû kinh nghieäm veà lòch söû Champa vaø phöông tieän vaät chaát ñeå taøi trôï cho chöông trình ñaõ ñeà ra. Ñeå tieán ñeán muïc tieâu naøy, IOC khoâng ng coøn caùch ch naøo khaùc laø keâu goïi Po Dharma nhaän laõnh traùch nhieäm ñieàu haønh chöông trình khoa hoïc Champa cho toå chöùc IOC. Po Dharma goác ngöôøi Chaêm Palei Baoh Dana (thoân Chaát Thöôøng, Ninh Thuaän), moät thaønh vieân cuûa toå chöùc Fulro, toát nghieäp tieán só taïi Ñaïi Hoïc Sorbonne Paris, ñaõ töøng giöõ chöùc vuï Giaùm Ñoác Trung Taâm cuûa Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp gaàn 12 naêm taïi Kuala Lumpur, moät nhaân vaät coù chaân ñöùng trong giôùi khoa hoïc theá giôùi, raát thaân caän vôùi nhieàu nhaân vaät trong chính quyeàn Phaùp vaø Maõ Lai vaø cuõng laø moät thaønh vieân tích cöïc cuûa toå chöùc IOC ngay töø buoåi ban ñaàu. Hoâm nay, oâng ta laø Phoù Giaùo Sö taïi Ñaïi Hoïc INALCO, Paris. Söï hieän dieän cuûa Po Dharma trong chöông trình khoa hoïc Champa do IOC ñeà xöôùng ñaõ ñöa moâ hình cuûa toå chöùc naøy chia thaønh hai ban roõ reät: a). Ban haønh chaùnh IOC bao goàm caùc hoà sô phaùp lyù cuûa toå chöùc vaø sinh hoaït mang tính chaát coäng ñoàng vaø xaõ hoäi, ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Hassan Poklaun (Chuû Tòch IOC) vaø A. Rohim (Toång Thö Kyù). Hassan Poklaun (Töø Coâng Thu), anh ruoät cuûa ca só Töø Coâng Phuïng, goác ngöôøi Chaêm Palei Ram (thoân Vaên Laâm, Ninh Thuaän) xuaát thaân töø tröôøng trung hoïc Phaùp (Lyceùe Yersin Ñaø Laït), toát nghieäp quoác gia haønh chaùnh, thoâng thaïo tieáng Anh vaø 2

Phaùp, p, nhaân vaät coù uy tín trong coäng ñoàng Chaêm Hoài Giaùo taïi haûi ngoaïi vaø cuõng laø chuyeân gia veà giaùo lyù ñaïo Hoài ñaõ dòch kinh thaùnh Hoài Giaùo sang tieáng Vieät. A. Rohim (Thaønh Ngoïc AÙch), ngöôøi Chaêm Palei Mblap (thoân Phöôùc Nhôn, Ninh Thuaän), toát nghieäp kyõ sö taïi Hoa Kyø, moät nhaø trí thöùc nghieâm tuùc, coù tinh thaàn thieän chí cao ñoä luùc naøo cuõng chaá p nhaän laõnh troïng traùch do toå chöùc giao phoù nhöng khoâng bao giôø than phieàn vaø ñoøi hoûi quyeàn lôïi. Söï hieän dieän cuûa Hassan Poklaun vaø A. Rohim trong ban chaáp haønh cuûa IOC trôû thaønh moät yeáu  toá caàn thieát ñeå ñöa toå chöùc naøy ñeán thaønh coâng. b). Ban khoa hoïc IOC coù nhieäm vuï phaùc hoïa caùc chöông trình ñöa vaán ñeà Champa leân dieãn ñaøn quoác teá vaø hình thaønh caùc döï aùn kinh phí ñeå taøi trôï cho chöông trình naøy. Ban khoa hoïc laø thaønh vieân cuûa IOC, nhöng laø moät toå chöùc töï trò ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Po Dharma, luùc naøo cuõng chung vai saùt caùnh vôùi IOC ñeå thöïc hieän nhöõng döï aùn maø toå chöùc IOC yeâu caàu. Söï hình thaønh moät ban khoa hoïc trong IOC khoâng ñi ngöôïc laïi vôùi qui cheá cuûa toå chöùc naøy. Vì IOC khoâng phaûi laø cô quan nghieân cöùu maø laø moät toå chöùc vaên hoùa nhaèm huy ñoäng giôùi khoa hoïc ñeå phaùt huy chöông trình nghieân cöùu veà Champa. Keå töø ñoù, cuoäc haønh nh trình cuûa IOC treân chaëng ng ñöôøng ng ñaá u tranh vaên hoùa ñeå baûo veä cho söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa trong theá kyû thöù 21 naøy hoaøn toaøn naèm trong tay cuûa 3 nhaân vaät: oâng Hassan Poklaun vaø A. Rohim thì lo veà maët haønh chaùnh; Po Dharma chòu 3

traùch nhieäm veà maët khoa hoïc trong toå chöùc IOC. Cuõng nhôø moâ hình toå chöùc naøy, IOC ñaõ thaønh nh coâng ñöa vaán ñeà daân toäc Champa leân dieãn ñaøn theá  giôùi haàu laøm saùng toû laïi theá naøo laø ñònh meänh haåm hiu cuûa daân toäc naøy trong boái caûnh lòch söû hoâm nay.

Muïc tieâu cuûa dieãn ñaøn quoác teá  Ai cuõng bieát, gaàn nöõa theá kyû qua, trí thöùc Champa trong vaø ngoaøi nöôùc ñang soáng trong moät khoâng gian xaõ hoäi hoaøn toaøn bò coâ laäp vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Trong nöôùc, caùc giôùi trí thöùc vaø nhaø nghieân cöùu ngöôøi Chaêm taïo thaønh moät löïc löôïng ñoâng ñaûo coù trình ñoä hieåu bieát raát cao veà vaên hoùa vaø xaõ hoäi Chaêm, nhöng khoâng ng bao giôø coù cô hoäi ra nöôùc ngoaøi ñeå giao löu vaên hoùa, trao ñoåi kieán thöùc vaø hoïc hoûi theâm nhöõng ñieàu môùi laï. Taïi haûi ngoaïi, daân toäc Chaêm coù ñuû phöông tieän ñeå ñi thaê m quan baá t cöù nôi naøo nhöng khoâng phaùt huy ñöôïc moái lieân heä vôùi caùc toå chöùc chính quyeàn hay cô quan coù chöùc naêng nghieân cöùu veà Champa hoïc. Söï coâ laäp naøy khoâng giuùp cho daân toäc Champa phaùt huy taàm nhìn xa cuûa mình treân vaán ñeà daân toäc hay tieáp thu theâm nhöõng tieán boä môùi veà di saûn vaên hoùa vaø neàn vaên minh cuûa hoï. Ñoái vôùi IOC, söï hieän dieän cuûa trí thöùc Chaêm treân dieãn ñaøn quoác teá laø ñieàu caàn thieát trong cuoäc haønh nh trình ñaáu tranh vaê n hoùa. a. Ñaây cuõng ng laø cô hoäi ñeå quaûng caùo danh xöng Champa, tieáp thu theâm nhöõng phaùt hieän môùi veà Champa vaø nhaát laø ñöôïc dòp tieáp xuùc vôùi moät soá chính khaùch nöôùc ngoaøi. Ñeå thöïc 4

hieän chöông trình naøy, y, Ban Khoa Hoïc cuûa IOC do Po Dharma ñieàu haønh, ñaõ ñöa ra bao döï aùn ñeå môøi ñaïi bieåu Chaêm trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán tham döï moä t soá  ñaïi hoäi quoác teá vaø thieát keá ngaân saùch ñeå taøi trôï cho chöông trình. Moät soá döï aùn chæ toán keùm vaøi ngaøn ñoâla, nhö cuoäc vieáng thaêm Maõ Lai cuûa Nguyeãn Vaên Tyû vaø Thaønh nh Phuù Baù vaøo naêm 2001 hay cuûa Loä Minh Traïi vaø Ñaøng Naên Quaï vaøo naêm 2002. Nhöng moät soá chöông trình khaùc thì ñoøi hoûi moät ngaân saùch khoång ng loà. Chæ caàn ñöa ra hai thí duï sau ñaây ñeå chöùng ng minh chöông trình ñöa vaá n ñeà Champa leân dieãn ñaøn quoác teá raát laø toán keùm: - Leã ra maét CD daân ca Chaêm cuûa Cheá Linh taïi Kuala Lumpur vaøo naêm 2000, taäp trung hôn 12 ngöôøi Chaêm töø Hoa Kyø sang Maõ Lai tham döï toán keùm gaàn 25.000 ñola. - Hoäi Thaûo Ngoân Ngöõ Chöõ Vieát Chaêm taïi Kuala Lumpur 2006 taäp trung 15 ñaïi bieåu ngöôøi Chaêm töø Phaùp, Hoa Kyø vaø Vieät Nam sang tham döï toán gaàn 15.000 ñola.

Nhöõng thaønh töïu cuûa phong traøo Ban Khoa Hoïc cuûa IOC do Po Dharma ñieàu haønh nh laø moät toå chöùc thieän nguyeän, vì chöùc naêng cuûa Po Dharma trong chính phuû Phaùp laø nhaø nghieân cöùu khoa hoïc vaø giaùo sö ñi daïy hoïc veà ngaønh Champa hoïc, c, chöù khoâng ng phaûi laø coâng chöùc laøm ngheà giuùp ñôõ xaõ hoäi Champa. Cuõng vì muïc tieâu cuûa IOC ñeà ra, Po Dharma phaûi hy sinh thì giôø nghieân cöùu khoa hoïc cuûa oâng ng ta ñeå laøm troøn nhieäm vuï maø toå chöùc IOC ñaõ 5

giao phoù. Cuõng nhôø döï aùn maø toå chöùc IOC ñeà ra, tieáng noùi daân toäc Champa treân dieãn ñaøn quoác teá caøng ngaøy caøng phaùt trieån.

1. Ñaïi Hoäi thaùng 8 naêm 1989 Töø Coâng ng Thu vôùi phaùi ñoaøn Phaùp

Thaùng 8 naêm 1989, Hassan Poklaun sang Kuala Lumpur tham döï Ñaïi Hoäi Neàn Vaên Minh Theá  Giôùi Maõ Lai ñeå trình baøy moät soá vaán ñeà lieân quan ñeán di saûn vaên hoùa Champa. Söï hieän dieän cuûa Hassan Poklaun ñaõ gaây moät söï chuù yù ñaëc bieät trong hoäi tröôøng taäp trung hôn 500 ñaïi bieåu cuûa 20 quoác gia tham gia Ñaïi Hoäi. Vì laàn ñaàu tieân trong lòch söû, moät trí thöùc ngöôøi Chaêm ñöùng ra trình baøy thöïc traïng xaõ hoäi Champa tröôùc dieãn ñaøn quoác teá. Töø Coâng Thu vôùi Dato' Nik Mohamad, Toång Thö Kyù Boä Noäi Vuï Maõ Lai (töø phaûi sang traùi, ngoâi thöù hai)

Töø phaûi sang traùi: Boä Tröôûng Vaên Hoùa, Töø oâng Thu, Po Dharma

6

2. Ñaïi Hoäi thaùng 7 naêm 1992 Thaùng 7 naêm 1992, Phuù Thò Maän, Tröôûng Ban Vaên Ngheä IOC vaø choàng cuûa baø, ñeán Kuala Lumpur ñeå tham gia hoäi thaûo quoác teá veà Cheá Ñoä Maãu Heä, moät theå cheá gia ñình vaãn coøn thònh haønh taïi tieåu bang Sembilan cuûa vöông quoác Maõ Lai. Söï hieän dieän cuûa baø Phuù Thò Maän trong hoäi tröôøng quoá c teá vôùi boä aùo daøi Chaêm truyeàn thoáng ñaõ gaây nhieàu söï chuù yù cuûa cô quan baùo chí vaø truyeàn hình Maõ Lai. Ñaây cuõng laø dòp ñeå quaûng caùo söï hieän dieän vaên hoùa Champa treân laøn soùng baùo chí quoác teá. Trong buoåi tieäc tieáp taân, baø Phuù Thò Maân, nhaân danh IOC vaø coäng ñoàng Champa taïi haûi ngoaïi coù trao moùn quaø thoå caåm Chaêm cho Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa Maõ Lai, coù söï hieän dieän cuûa ngaøi Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp vaø Giaùm Ñoác Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp.

Dieãn vaên khai maïc cuûa Toång Thö Kyù Boä Vaên Hoùa vôùi söï hieän dieän cuûa Tuøy Vieân Vaên Hoùa Söù Quaùn Phaùp vaø Giaùm Ñoác Vieän Vieãn Ñoâng

Phuù Thò Maän vaø J. Jones ñang tieáp kieán vôùi Toång Thö Kyù Boä Vaên Hoùa

Phuù Thò Maän trong ngaø y hoäi thaûo veà cheá ñoä maãu heä

7

Phuù Thò Maän trao quaø taëng cho Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa Maõ Lai

3. Ñaïi Hoäi thaùng 1 naêm 1994 Ngaøy 4 thaùng 1 naêm 1994 A. Rohim (Toång Thö Kyù) ñaïi dieän cho toå chöùc IOC sang Maõ Lai tham döï Ñai Hoäi Quoác Teá  Theá Giôùi Maõ Lai ñaët döôùi quyeàn khai maïc cuûa Dato’ Anwar Ibrahim, Phoù Thuû Töôùng Maõ Lai. Beân caïnh A. Rohim laø Ts. Baù Trung Phuï, ñaïi dieän cho daân toäc Chaêm Vieät Nam. Söï hieän dieän cuûa A. Rohim vaø Baù Trung Phuï trong ngaø y Ñaïi Hoäi cuõng laø cô hoäi ñeå quaûng ng baù danh xöng Champa vaø toå chöùc IOC-Champa treân saân khaáu vaên hoùa theá giôùi, thu huùt söï chuù yù raát laø ñaëc bieät cuûa cô quan ngoân luaän Maõ. Baèng chöùng cuï theå, tôø baùo New Strait Time ñaêng ngay trang ñaàu hình cuûa Baù Trung Phuï chuïp chung vôùi Phoù Thuû Töôùng Maõ Lai. Baù Trung Phuï, Po Dharma vaø Gs. Ismail Hussein, Chuû Tòch Hoäi Nhaø Vaên Maõ Lai

Thaønh Ngoïc AÙch ch vaø oâng Thuû Töôùng cuûa tieåu bang Selangor, Maõ Lai

8

4. Ñaïi Hoäi thaùng 10 naêm 1996

Thaùng ng 10 naêm 1996, di saûn vaên hoùa Champa trôû laïi treân neàn trôøi thuû ñoâ Kuala Lumpur qua cuoäc trieån laõm veà ngoân ngöõ chöõ vieá t Chaêm ñaët döôùi quyeàn khai maïc cuûa Dato’ Abdullah Badawi, Boä Tröôûng Boä Ngoaïi Giao, nay laø thuû töôùng Maõ Lai, vôùi söï hieän dieän cuûa moät phaùi ñoaøn Chaêm taäp trung hôn 100 ñaïi bieåu do Abdullah Sani (Chaâu Vaên Taàn) höôùng daãn.

Po Dharma vaø coäng ñoàng Chaêm Maõ Lai höôùng daãn Dato' Abdullah Badawi, Boä Tröôûng Boä Ngoaïi Giao Maõ Lai vieáng thaêm trieån laõm

Boä Tröôûng Boä Ngoaïi Giao tieá p ñoàng baøo Chaêm 9

5. Ñaïi Hoäi thaùng 11 naêm 1997

Thaùng 11 naêm 1997, moät cuoäc trieån laõm khaùc mang chuû ñeà “Y Phuïc Champa” ñöôïc toå chöùc taïi Vieän Baûo Taøng Quoác Gia Maõ Lai ñaët döôùi quyeàn khai maïc cuûa Boä Tröôûng Boä Vaên Hoùa Maõ Lai vaø Ngaøi Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp. Ñaây laø laàn ñaàu tieân trong lòch söû, daân toäc Maõ coù dòp ngöôõng moä hôn 200 boä y phuïc coå truyeàn Chaêm vaø kyõ ngheä deät thoå caåm do 4 ngheä nhaân Chaêm töø Vieät Nam sang trình dieãn ñoù laø Thuaän Thi Truï vaø Nguyeãn Thò Baïch Cuùc, c, Tröôïng Toán vaø Quaûng Vaên Ñaïi.

Boä Tröôûng Vaên Hoùa vieáng thaêm trieån laõ m y phuïc Champa

10

6. Ñaïi Hoäi thaùng 11 naêm 2000

Thaùng 11 naêm 2000, Cheá Linh (thaønh vieân IOC), Löu Quang Sang (thaønh vieân cuõ cuûa IOC), Ñaëng Chaùnh Anh (Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa) vaø ñoaøn vaên ngheä Cheá Linh goàm 12 ngheä nhaân coù maët taïi Kuala Lumpur ñeå trình dieãn hai ñeâm vaên ngheä Champa nhaân dòp ngaøy leã ra maét CD daân ca Chaêm cuûa Cheá  Linh do Boä Vaên Hoùa Maõ Lai aá n haønh, coù söï hieän dieän cuûa Dato’ Tengku Alaudin Majid, Hoaøng Töû Maõ Lai vaø Ngaøi Xavier Driencourt, Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp taïi Kuala Lumpur. Sau buoåi leã, Po Dharma toå chöùc buoåi tieáp kieán giöõa phaùi ñoaøn Champa do Cheá Linh höôùng

Hôïp baùo ngaøy ra maét CD Cheá Linh. Töø traùi sang phaûi: Tuøy Vieân Vaên Hoùa Söù Quaùn Phaùp, Hoaøng Töû Tengku Alaudin Majid, Gs. Ismail Hussein (Chuû Tòch Hoäi Nhaø Vaên Maõ Lai), Ts. Adi Taha (Giaùm Ñoác Vieän Baûo Taø ng ng Quoác Gia Maõ Lai)

Hoaøng Töû Tengku Alaudin Majid khai maïc buoåi leã ra maét CD Cheá Linh 11

Po Dharma vaø Tuøy Vieân Vaên Hoù a Söù Quaùn Phaùp höôùng daãn Hoaøng Töû Tengku Alaudin Majid xem trieån laõm veà Cheá Linh

daãn vaø Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp taïi tö dinh cuûa oâ ng ng ta trong moät buoåi tieäc tieáp taân do Söù Quaùn Phaùp toå chöùc. Hassan Poklaun laø ngöôøi ñaïi dieân cho IOC trong buoåi leã naøy, nhöng khoâng ñeán tham döï ñöôïc vì lyù do söùc khoûe. Tieác raèng ñoaøn vaên ngheä Cheá  Linh sang Kuala Lumpur trình dieãn khoâng coù moät ngheä só naøo naèm trong toå chöùc IOC. Chính vì theá, moät soá thaønh vieân IOC traùch Po Dharma ñaõ queân ñi coâng lao ban vaên ngheä IOC ñaõ töøng ñoùng goùp cho saân khaáu ngheä thuaät Champa do IOC toå chöùc. Ñaây laø vaán ñeà mang tính chaát thôøi söï maø chuùng toâi khoâng muoán baøn ôû ñaây.

Ban vaên ngheä Champa, coù söï hieän dieän cuûa Cheá Linh, Löu Quang Sang

Ban vaên ngheä Champa

Löu Quang Sang vaø Löu Quang Saùng

12

7. Giao löu vaên hoùa

Söï hieän dieän taïi Kuala Lumpur cuûa oâng Nguyeãn Vaên Tyû (Ban Bieân Soaïn Saùch Chöõ Chaêm) m) vaø Thaønh Phuù Baù (cöïu Quaûn Ñoác tröôø tr öôøng Po Klong) vaøo naêm 2001 vaø cuoäc vieáng thaêm Maõ Lai cuûa Loä Minh Traïi (Ban Bieân Soaïn Saùch Chöõ Chaêm) vaø Ñaøng Naêng Quaï (Giaùo Vieân) vaøo naêm 2002 caáu thaønh chöông trình giao löu vaên hoùa giöõa daân toäc Chaêm vaø daân toäc Maõ Lai, hai daân toäc anh em xuaát thaâ n töø gia ñình ngoân ngöõ Ña Ñaûo, coù moái lieân heä raát maät thieá t trong quaù trình lòch söû, töø lieân heä ngoân ngöõ, vaên hoï c cho ñeán lieân heä vaên hoùa vaø ngheä thuaät. Beân caïnh chuyeán thaêm quan naøy, Po Dharma coù neâu ra vaán ñeà saùch giaùo trình daïy tieáng Chaêm cuûa Ban Bieân Soaïn, vì moät soá sai laàm coù theå laøm ñaûo loän di saûn Akhar Thrah Chaêm truyeàn thoá ng. ng. Caùc nhaø laõnh ñaïo Ban Bieân Soaïn ñoàng yù seõ tìm caùch chænh ñoán laïi nhöõng sai laàm naøy.

Nguyeãn Vaên Tyû 13

Thaønh nh Phuù Baù

Loä Minh Traïi

8. Ñaïi Hoäi thaùng 8 naêm 2004

Po Dharma, Tröông Vaên Moùn

Ts. Phuù Vaên Haún vaø Linh Muïc G. Moussay

Thaùng 8 naêm 2004, Vieän Baûo Taøng Quoác Gia Maõ Lai, Vieän Vieãn Ñoâng ng Phaùp vaø Söù Quaùn Phaùp taïi Kuala Lumpur toå chöùc moät hoäi thaûo quoác teá veà «Ngoân Ngöõ Ña Ñaûo» taïi Kuala Lumpur. Nhaân dòp naøy Po Dharma môøi Ts. G. Moussay vôùi 3 chuyeân gia Chaêm töø Vieät Nam laø Ts. Thaønh Phaàn, Ts. Phuù Vaên Haún vaø Tröông Vaên Moùn sang Maõ Lai tham döï ñeå baøn veà ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm naèm trong gia ñình Ña Ñaûo.

Thaønh Phaàn (chính giöõa) nhaän quaù taëng cuûa ngaøy hoäi thaûo

Po Dharma tieáp ñoùn Ñaïi Söù Toaøn Quyeàn Phaùp 14

9. Ñaïi Hoäi thaùng 11 naêm 2005

Ngaøy 30 thaùng 11 naêm 2005, vaán ñeà Champa trôû laïi treân baøn hoäi thaœo quoác teá taïi Kuala Lumpur do Vieän Nghieân Cöùu Lòch Söû, Chính Trò vaø Chieán Löôïc cuœa Ñaïi Hoïc Quoác Gia Maõ Lai toå chöùc. Hai chuœ ñeà chính yeáu cuœa hoäi thaœo, ñoù laø : - Söï lieân heä giöõa Champa vaø theá giôùi Maõ Lai - Lòch söû vaên hoùa xaõ hoäi Champa Ñaïi hoäi naøy taäp trung 15 nhaø nhaø nghieân cöùu cuœa 5 quoác gia trong ñoù coù Maõ Lai, Phaùp, Hoa Kyø, Vieät Nam vaø Kampuchia: 1). Nik Mohamed Nik Mohd Salleh: «Söï lieân heä gia ñình giöõa Champa vaø Maõ Lai»; 2). Ts. Phuù Vaên Haún: «Ngoân ngöõ vaên hoùa Ña Ñaœo taïi Vieät Nam»; 3). Ts. Keng Phong Phang: «Ngöôøi Chaêm taïi hoøn ñaœo Haœi Nan, Trung Quoác»; 4). Abd. Karim (Loä Trung Caân): «Truyeän coå tích Chaêm : Soï Döøa»; 5). Voõ Thò Thu Nguyeät: «Ngheä thuaät Champa ôû mieàn nam cuõ thuœ ñoâ Champa, töø theá kyœ thöùù 11 ñeán theá kyœ thöùù 15»; 6). Gs. Abd. Rasak Salleh: «Vaán ñeà toaùn hoïc trong vaên hoùa Chaêm»; 7). Ts. Mohammad Alinor A Kadir: «Heä thoáng maõ soá ôû vöông quoác Champa»; 8). Gs. Shaharir Md Zain: «Yeáu toá toå chöùùc chính quyeàn Champa»; 9). Ts. Nicolas Weber «Vai troø quaân ñoäi Champa trong lòch söû Ñoâng ng Phoøng hoäi thaûo cuûa Ñaïi Hoïc Quoác Gia Maõ Lai 15

Gs. Mohamad Zain Musa, chuû nhieäm chöông trình hoäi thaûo

Nam AÙ»; 10). Pgs. Mohamad Zain Mousa: «Vaán ñeà ñònh cö ngöôøi Chaêm Kampuchia sau cuoäc vuøng daäy cuœa hoï vaøo naêm 1853»; 11). Gs. Jamil Osman: «Vaán  ñeà giaùo duïc ngöôøi Chaêm taïi Kampuchia»; 12). Ts. Michel Tranet: «Daân toäc Chaêm taïi Kampuchia : neân xaây döïng laïi moät dó vaõng ñaõ suy taøn»; 13). Gs. Ros Chantrabot: «Vai troø chính trò vaø kinh teá cuœa ngöôøi Chaêm taïi Kampuchia”; 14). Ismail Yosoff (Thöùù Tröôœng, coá vaán Thuœ Töôùng Kampuchia): «Söï hieän dieän cuœa ngöôøi Chaêm treân baøn côø chính trò taïi Kampuchia»; 15). P. Gs. Po Dharma: «Söï xung ñoät giöõa daân toäc Champa ôû mieàn nam Ñoâng Döông vaø chính quyeàn Vieät Nam töø naêm 1954 ñeán naêm 2004».

Ts. Michel Tranet (Thöù Tröôûng) vaø Gs. Ros Chantrabot cuûa vöông quoác

Ts. Phuù Vaên Haún vaø Tröông Vaê n Moùn

16

10. Ñaïi Hoäi thaùng 9 naêm 2006

Thaùng 9 naêm 2006, ñeå thoáng nhaát Akhar Thrah Chaêm truyeàn thoáng, moät chuû ñeà noåi coäm trong boái caûnh di saûn vaên hoùa Chaêm treân ñaø thoaùi hoùa, moät hoäi thaûo quoác teá veà Ngoân Ngöõ Chöõ Vieát Chaêm ñöôïc toå chöùc taïi Kuala Lumpur döôùi söï baûo trôï cuûa Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp, Söù Quaùn Phaùp vaø Ñaïi Hoïc Ngoaïi Ngöõ Tokyo (Nhaät Baûn) Hoäi thaûo naøy taäp trung 13 ñaïi bieåu Chaêm vaø 2 ñaïi bieåu quoác teá ñeå ñaët laïi vaán ñeà di saûn ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm trong boái caûnh xaõ hoäi hoâm nay. Ñaây laø nhöõng ñeà taøi trong ngaøy hoäi thaûo : 1). Po Dharma : Ngoân ngöõ vaø chöõ vieát Chaêm trong quaù trình lòch söœ 2). Fatimah Hoa : Ñaëc ñieåm chöõ vieát Chaêm trong tö lieäu hoaøng gia Panduranga-Champa

17

Caùc ñaïi bieåu cuûa ngaøy hoäi thaûo. Töø traùi sang phaûi: Ts. Shine Toshihiko (Nhaät Baûn), Löu Quang Sang, Thaønh nh Phuù Baù, Nguyeãn Vaên Tyû, Loä Minh Traïi, Thuaä n Ngoïc Lieâm, Quaûng Vaên Ñaïi, Po Dharma, Abd. Karim, Tröông Vaên Moùn, Baùo Thò Hoa, Thaønh Phaàn, Nguyeãn Ñoá 

3). Löu Quang Sang : Söï phaùt trieån ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm döôùi thôøi tri huyeän Döông Taán Phaùt 4). Thaønh Phuù Baù : Vaán ñeà chænh lyù akhar thrah naêm 1964 5). Quaûng ng Vaên Ñaïi : Ngoân ngöõ chöõ vieá t duøng trongcoäng ñoàng chöùc saéc Chaêm Ahieùr 6). Thaønh Phaàn : Ngoân ngöõ chöõ vieát duøng trong coäng ñoàng Chaêm Awal 7). Nguyeãn Vaên Tyû : Söï hình thaønh cuœa Ban Bieân Soaïn Saùch Chöõ Chaêm Tænh Ninh Thuaän 8). Loä Minh Traïi: Söï caœi tieá n veà caùch vieá t chöõ Chaêm cuœa Ban Bieân Soaïn Saùch Chöõ Chaêm Tænh Ninh Thuaän 9). Thuaän Ngoïc Lieâm : Vaán ñeà caœi bieán moät soá chöõ vieát Chaêm 10). Shine Toshihiko: Kinh nghieäm ngöôøi nöôùc ngoaøi hoïc chöõ Akhar Thrah Chaêm 11). Söû Thò Thu Trang : Hoïc chöõ Chaêm akhar thrah qua chöông trình cuœa Ban Bieân Soaïn vaø Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp 12). Dominique Nguyen : Chung Quanh Vaán Ñeà Söï Chænh Lyù Tieáng Chaêm sau 1975 13). Phuù Vaên Haún : Akhar Thrah vôù i vieäc caœi tieán cuœa Ban Bieân Soaïn Saùch Chöõ Chaêm 14) Tröông Vaên Moùn : Giaùo trình daïy chöõ Chaêm vaø haäu quaœ cuœa cuoäc caœi bieán ngoân ngöõ chöõ vieát cuœa Ban Bieân Soaïn Saùch Chöõ Chaêm Ninh Thuaän-Vieät Nam 15). Abd. Karim : Vaán ñeà chöõ vieát Chaêm hoâm nay.

18

11. Ñaïi Hoäi thaùng 7 naêm 2007 Laàn ñaàu tieân trong lòch söû caän ñaï i,i, coäng ñoàng Champa ôû haûi ngoaïi ñöùng ra toå chöùc moät ñaïi hoäi quoác teá vaøo ngaøy 7 thaùng 7 naêm 2007 taïi San Jose, California, USA vôùi chuû ñeà: Vaán  Ñeà Vaên Hoùa Xaõ Hoäi Champa. 175 naêm sau khi vöông quoác naøy bò xoùa boû treân baûn ñoà (1832-2007) ñaët döôùi quyeàn baûo trôï cuûa IOC-Champa vaø taäp san Champaka. Ñaïi hoäi Champa 2007 coù muïc tieâu sau ñaây: 1) Neâu ra nhöõng yeáu toá ñaõ laøm ñaûo loän neàn taûng vaên hoùa vaø xaõ hoäi Champa. 2) Phaân tích nhöõng döõ kieän ñaõ laøm trì hoaõn söï phaùt trieån kinh teá vaø möùc soáng cuûa daân toäc Champa. 3) Toång keát laïi nhöõng thaønh töïu vaø ñöa ra

19

Musa Porome, Tröôûng Ban Toå Chöùc vaø OÂ ng ng Chuk Reed, Thò Tröôûng ng San Jose khai maïc Ñaïi Hoäi Champa 2007

Quang caûnh hoäi tröôøng cuûa ngaøy Ñaïi Hoäii

nhöõng giaûi phaùp thöïc tieãn nhaèm baûo toàn di saûn vaên hoùa vaø söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa.

Khaùn giaû cuûa ngaøy ñaïi hoäi taäp trung ña soá laø daân toäc Champa, trong ñoù coù saéc daân Chaêm sinh soáng ôû Myõ Chaâu vaø AÂu Chaâu coäng theâm nhöõng phaùi ñoaøn Chaêm töø Vieät Nam, Campuchia, Maõ Lai sang Caùc nhaø nghieân cöùu theá giôùi. Töø traùi sang phaûi: Ts. tham döï. Trong soá daân toäc Champa naøy, Mathieu Guerin, Ts. Marc Brunelle, Pgs. Po Dharma, Pgs. Mohamad Zain Mousa ngöôøi ta coøn nhaän thaáy coù söï hieän dieän cuûa moät phaùi ñoaøn anh em Champa goác Taây Nguyeân ôû Hoa Kyø ñeán tham döï. Ngoaøi khaùn giaû Champa, ñaïi hoäi Champa 2007 cuõng thu huùt nhieàu trí thöùc Vieät kieàu vaø nhöõng nhaø khoa hoïc Hoa Kyø. Ñaïi hoäi Champa 2007 ñaët döôùi quyeàn khai maïc cuûa oâng Chuck Reed, Thò Caùc ñaïi bieåu Champa. Töø traùi sang phaûi: Döông Taán Sôœ, Tröôûng cuûa thaønh phoá San Jose. Söï hieän Ahmath Yahya (Daân Bieåu Campuchia), Töø Coâng Thu, Zaki dieän cuûa Thò Tröôûng thaønh phoá San Jose  Jacques (Chuû Tòch Hoä i Cham Muslim, Pomona, California) trong ngaøy ñaïi hoäi naøy ñaõ noùi leân taàm quan troïng cuûa moät dieãn ñaøn quoác teá, nôi maø caùc nhaø khoa hoïc vaø caùc ñaïi bieåu Champa (ñaïi dieän cho daân toäc Chaêm vaø Taây Nguyeân) ñöa ra nhöõng döõ kieän môùi nhaèm giaûi thích nguyeân nhaân phaùt sinh söï ngheøo ñoùi vaø khoán cuøng cuûa daân toäc Champa, naïn muø chöõ tieáng meï ñeû cuûa hoï, söï caám ñoaùn daân toäc Champa bieát ñeán nguoàn goác cuûa hoï, vaán ñeà chieám ñoaït ñaát Caùc ñaïi dieän thanh nieân Champa. Töø traùi sang phaûi: Rohimah Moly, Zakariya Tin (Radio Sap Cham, Campuchia), Karim (University Seattle), Taøi Ñaïi An, Salamah Kieu (Chamyouth website), Farina So (Cambodian Documentary)

20

ñai cuûa hoï, vaán ñeà quoác höõu hoùa ñeán caùc thaùp maø hoï ñang thôø phöôïng, vaán ñeà ñaûo loän theá giôùi taâm linh cuûa hoï, söï cheânh leäch veà möùc soáng kinh teá cuûa hoï cuõng nhö chính saùch aùp löïc vaø ñe doïa maø hoâm nay hoï ñang gaùnh chòu. * Phaùt ñoäng phong traøo ñöa vaán ñeà Champa leân dieãn ñaøn quoá c teá maø IOC ñaõ ñeà ra laø moät chöông trình raát laø toán keùm veà ngaân saùch. Söï thaønh töïu naøy cuõng ng nhôø söï baûo trôï cuûa cô quan nhaø nöôùc nhö Coäng Hoøa Phaùp, Maõ Lai vaø Nhaät Baûn. Trong 20 naêm hoaït ñoäng, Ban Khoa Hoïc cuûa IOC ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå tieáng noùi cuûa daân toäc Champa ñöôïc vang leân 8 laàn treân dieãn ñaøn quoá c teá. Ñaây laø coâng trình thöïc tieãn vaø höõu ích nhaèm huy ñoäng quaàn chuùng theá giôùi khoâng boû queân vaán ñeà daân toäc Champa beân leà xaõ hoäi nöõa, giuùp ñôõ hôn 20 trí thöùc Chaêm trong vaø ngoaøi nöôùc ñöôïc dòp tieáp thu theâm nhöõng kinh nghieäm veà maët giao löu vaên hoùa vôùi nöôùc ngoaøi.

Vuõ Loäc (ñaøi truyeàn hình Daân SinhVieät Nam) phoûng vaán chöông trình Ñaïi Hoäi

Hình kyû nieäm vaøo ngaø y beá maïc cuûa ñaïi hoäi

21

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Huy ñoäng löïc löôïng nghieân cöùu veà Champa Lòch söû laø toång theå cuûa nhöõng ng bieán coá ñaõ xaûy ra trong quaù khöù caá u thaønh moät tôø di chuùc baá t di baát  dòch ñöôïc xem nhö laø di saûn thieâng lieâng cuûa moät daân toäc. Lòch söû laø yeáu toá quyeát ñònh ñeå phaân bieät nguoàn goác cuûa moät daân toäc, naâng cao yù thöùc heä ñaáu tranh vaø loøng yeâu nöôùc cuûa moät taäp theå. Chính vì theá, lòch söû ñaõ trôû thaønh moät chuû ñeà giaùo duïc haøng ñaàu taïi caùc nöôùc ñoäc laäp vaø ñöôïc xem nhö laø di saûn thieâng lieâng cuûa moät quoác gia. Hoa Kyø töø choái baát cöù ai xin laøm quyeàn coâng ng daân nhöng khoâ ng ng bieát lòch söû cuûa quoác gia naøy laø moät thí duï ñieån hình. Sau ngaøy vöông quoác bò xoùa boû treân baûn ñoà vaøo naêm 1832, danh xöng Champa vaø lòch söû cuûa quoác gia naøy trôû thaønh moät vaán ñeà chính trò nhaïy caûm, ñöôïc xeáp vaøo danh saùch ñoái töôïng thuø ñòch cuûa nhaø nöôùc Vieät Nam. Chính vì theá lòch söû Champa bò ngaên caám giaûng daïy trong caùc tröôøng lôùp vaø khoâng ñöôïc quyeàn ñöa ra baøn baïc trong xaõ hoäi ngöôøi Chaêm. Keå töø ñoù, daân toäc Champa trôû thaønh moät taäp theå vong quoác vaø vong thaân, vì hoï khoâng bieát moät chuùt gì veà nguoàn goác lòch söû cuûa hoï nöõa, töø lòch söû vaên hoùa vaø neàn vaên minh cho ñeán lòch söû döïng nöôùc vaø xaây döïng ñaát nöôùc cuûa vöông quoác naøy. Moät daân toäc ñaõ maát ñi nguoàn goác lòch söû chæ 1

laø moät taäp theå toäc ngöôøi vong thaân, gaén boù vôùi nhau trong moät khoâng gian lieân ñôùi mang tính caùch caù nhaân, gia ñình vaø thaân toä c hay keát hôïp vôùi nhau qua moái lieân heä tín ngöôõng, khoâng coøn vuõ khí tinh thaàn ñeå baûo veä quyeàn lôïi chung cuûa taäp theå naøy. Neáu xaõ hoäi Chaêm hoâm nay ñang laâm vaøo con ñöôøng thoaùi hoùa trong ñoù söï chia reõ vaø choáng phaù laãn nhau ñaõ trôû thaønh moät vaán ñeà noåi coäm, laø vì nhöõng thaønh vieân trong xaõ hoäi naøy chæ bieát hoï laø daân toäc Chaêm, nhöng hoï khoâng bieát yeáu toá lòch söû cuûa daân toäc Chaêm laø gì. Moät xaõ hoäi ngöôøi Chaêm taïi Hoa Kyø chöa ñaày 100 gia ñình, nhöng chia thaønh 4 hoäi ñoaøn ñoái choïi nhau ñaõ noùi leân theá naøo laø yù nghóa muø môø cuûa coäng ñoàng naøy ñoái vôùi lòch söû cuûa hoï. Ñöùng tröôùc thaûm traïng xaõ hoäi cuûa moät daân toäc treân ñaø bò dieät chuûng, IOC chaáp nhaän gaùnh laáy moät traùch nhieäm voâ cuøng khoù khaên, ñoù laø xaây döïng moät löïc löôïng vaên hoùa nhaèm chuyeån taûi nhöõng yeáu toá lòch söû Champa ñeá n moïi ngöôøi, vôùi nieàm hy voïng laø daân toäc Champa seõ nhaän dieän ñöôï c theá naøo laø vai troø vaø nghóa vuï cuûa moät daân toä c vong quoác trong boái caûnh xaõ hoäi hoâm nay. Mô öôùc cuûa IOC khoâng ng phaûi laø keâu goïi baø con Champa ñoaøn keát vôùi toå chöùc IOC, maø laø tìm caùch ñeå chöùng minh raèng nguoàn goác daân toäc Champa khoâng theå döïa vaøo yeáu toá bieát noùi tieáng Chaêm, maëc ñoàng phuïc Chaêm, bieát thöôûng thöùc moùn aên Chaêm, v.v. maø laø chaáp nhaän lòch söû Champa nhö laø khoâng gian toång theå cuûa bao bieán coá ñaõ xaûy ra trong quaù khöù, caáu thaønh moät tôø di chuùc baát di baát dòch vaø thieâng lieâng maø moãi thaønh vieân phaûi toân troïng trieät ñeå, khoâng quyeàn söûa ñoåi, theâm bôùt nay baùn nhöôïng duø laø moät ngoân töø ñi nöõa ñaõ ghi trong tôø di chuùc naøy. 2

Moãi thaønh vieân naèm trong khoâng gian lieân ñôùi cuûa xaõ hoäi Champa phaûi coù boån phaän vaø nghóa vuï hoïc thuoäc loøng noäi dung lòch söû cuûa vöông quoác naøy. Vì daân toäc vong quoác maø khoâng bieát di saûn lòch söû cuûa hoï thì chæ laø moät taäp theå vong thaân, chôø ngaøy bò dieät chuûng.

1. Khôûi ñaàu cuûa coâng trình nghieân cöùu Champa

Nhaân ngaøy leã ra maét cuûa hoäi, IOC ñöùng ra toå chöùc moät hoäi thaûo quoác teá mang chuû ñeà: Champa vaø theá giôùi Maõ Lai vaøo ngaøy 30-31 thaùng 8 naêm 1990 taïi ñaïi hoïc Berkeley. Nhöõng baøi khaûo luaän cuûa ngaøy hoäi thaûo ñöôïc ñaêng trong taùc phaåm: Le Campa et le Monde Malais Acte de la Confeùrence Internationale sur le Campa et le Monde malais toå chöùc bôûi Center for Southaest Asia Studies (UCB, USA) International Office of Champa (USA) aán haønh bôûi Centre d’Histoire et Civilisations de la Peùninsule Indochinoise Paris, 1991

3

Muïc luïc: Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): «Nhöõng bieán coá troïng ñaïi ñaõ xaûy ra trong lòch söû Champa». Ts. M. Jacq-Hergoualc’h (Trung Taâm Nghieân Cöùu Khoa Hoïc Quoác Gia Phaùp): p): «Toå chöùc quaân söï Champa vaøo ñaàu theá kyû thöù 13» Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): «Nguyeân nhaân suy taøn cuûa vöông quoác Champa töø theá  kyû thöù 16 ñeán theá kyû thöù 19» Ts. E. Cristal (Ñaïi Hoïc Berkeley, USA): «Champa trong caùc coâng trình nghieân cöùu khu vöïc Ñoâng Nam AÙ» Ts. Nor Taylor (Ñaïi Hoïc Cornell, USA): «Nhöõng pho töôïng trong khoâng gian caän ñaïi vaø söï lieân heä cuûa noù vôùi theá giôùi Maõ Lai» Ts. G. Moussay (Trung Taâm Baùn Ñaûo Ñoâng Döông, Paris): «Tröôøng ca Um Marup trong vaên hoïc Chaêm» Gs. J. Collins (Ñaïi Hoïc Hawaii, USA): «Chaêm ngöõ, Maõ ngöõ vaø Aceh ngöõ trong theá giôùi Maõ Lai» Zakaria Ali (Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Penang, Maõ Lai): «Ngheä thuaät Islam taïi Champa» Hassan Poklaun (IOC-Champa): «Moâi tröôøng nhaân sinh cuûa coäng ñoàng Champa taïi Hoa Kyø». Söï ra ñôøi cuûa taùc phaåm Le Campa et le Monde Malais (Vöông Quoác Champa vaø Theá Giôùi Maõ Lai) vaøo naêm 1991 taäp trung nhöõng baøi vieát trong ngaøy hoäi thaûo quoác teá veà Champa do IOC toå chöùc laø ñieåm moá c thôøi gian cho coâng ng trình ñaáu tranh cuûa IOC nhaèm huy ñoäng löïc löôïng nghieân cöùu veà Champa vaø cuõng laø ñieåm khôûi haønh cuûa danh xöng 4

IOC treân dieãn ñaøn quoác teá. Ba naêm sau, töùc laø naêm 1994, IOC xin ngaân saùch ch cuûa Southeast Asia Community Rescource Center ñeå xuaát baûn taùc phaåm thöù 2 baèng tieáng Anh mang chuû ñeà: Proceedings of the Seminar on Champa aán haønh bôûi Southeast Asia Community Rescource Center Rancho Cordova, CA, 1994 Muïc luïc: Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): «Nhöõng thaønh töïu cuûa coâng trình nghieân cöùu veà Champa». Pgs. T. Quach-Langlet (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): «Boái caûnh ñòa dö döôùi thôøi coå ñaïi Champa» Ts. Bernard Gay (Trung Taâm Nghieân Cöùu Quoác Gia Phaùp): «Nhöõng thaønh phaàn saéc toäc thuoäc vöông quoác Champa» Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): «Nhöõng nieân ñaïi xaâm chieám ñaát ñai Champa bôûi daân toäc Vieät» Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): «Moái lieân heä giöõa Champa vaø Ñoâng Nam AÙ» Ts. Mak Phoeun (Trung Taâm Nghieân Cöùu Quoác Gia Phaùp): «Coäng ñoàng ngöôøi Chaêm taïi Campuchia, töø theá kyû 15 ñeán theá kyû 19» Ts. H. Chambert-Loir (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp»: «Moá i lieân heä lòch söû vaø vaên hoïc giöõa Champa vaø theá giôùi Maõ Lai» 5

Pts. Abdul Rahman Al-Ahmadi (Boä Vaên Hoùa Maõ Lai): «Champa nhìn qua vaên chöông Maõ Lai» Ts. U. Antipa (Trung Taâm Ñoâng ng Döông, Paris): «Lòch söû coäng ñoäng ngöôøi Chaêm taïi haûi ngoaïi»

2. Söï ra ñôøi cuûa Champaka

Muïc tieâu haøng ñaàu cuûa IOC laø chuyeån taûi nhöõng yeáu toá lòch söû vaø neàn vaên minh Champa ñeán moïi ngöôøi. Sau 8 naêm hoaït ñoäng (1990-1998), IOC aán haønh 2 taùc phaåm ñeå phoå bieán di saûn vaên hoùa Champa. Ñaây cuõng laø ñieàu ñaùng khích leä, nhöng khoâng phaûi laø muïc tieâu mong öôùc cuûa toå chöùc naøy. Vì raèng, moïi nghò löïc cuûa IOC trong thôøi ñieåm ñoù laø taäp trung vaøo chieán löôïc duøng saân khaáu ngheä thuaät, nhaân dòp ngaøy Kate, ñeå laøm coâng cuï cho chöông trình truyeàn baù di saûn vaên hoùa Champa. Naêm 1998, IOC quyeát ñònh chuyeån höôùng chieán löôïc ñaáu tranh baèng caùch rôøi boû saân khaáu ngheä thuaät ñeå hình thaønh nh Champaka ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Ts. Po Dharma, moät toå chöùc taäp trung nhöõng nhaø khoa hoïc treân theá giôùi chuyeân veà nghieân cöùu lòch söû vaø neàn vaên minh Champa. Champaka laø moät thaønh vieân chính thöùc cuûa IOC nhöng coù qui cheá töï trò veà heä thoáng toå chöùc haønh chaùnh vaø noäi dung khoa hoïc cuûa baøi vieát. Champaka coù truï sôû ñaët taïi Phaùp vaø coù giaáy pheùp hoaït ñoäng mang soá 0952008839 caáp bôûi Preùfecture du Val-D’Oise vaø ñöôïc coâng ng nhaän treân Coâng ng Baùo cuûa Coäng Hoøa Phaùp. 6

Toå chöùc Champaka coù 3 thaønh phaàn: Taäp san Champaka, laø tôø baùo khoa hoïc chuyeân veà lòch söû vaø neàn vaên minh Champa, do IOC-Champa aán haønh. Harak Champaka laø tôø baùo ñieän thö chuyeân veà thoâng tin vaø nghò luaän lieân quan ñeán vaán ñeà vaên hoùa xaõ hoäi Champa Web Champaka laø trung taâm löu tröõ vaø phoå bieán tö lieäu Champa.

Saùng laäp vieân Hassan Poklaun, Po Dharma

Toång bieân taäp Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp, Paris)

Ban bieân taäp Pgs. Ts. Danny Wong Tze-Ken (Ñaïi Hoïc Malaya, Maõ Lai) Ts. Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Phaùp) Ts. Shine Toshihiko (Ñaïi Hoïc Ngoaïi Ngöõ Tokyo, Nhaät Baûn) Pts. Emiko Stok (Ñaïi Hoïc Nanterre, Phaùp) Pts. Fabien Chebaut (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris) Abdul Karim (Vieän Baûo Taøng Theá Giôùi Maõ Lai)

Ban quaûn Trò Musa Porome, Qasim Tu, Kieu Dai Vinh 7

Truï sôû bieân taäp 56 Square des Bauves 95140 Garges Les Gonesse, France Email:

Truï sôû cô quan aán haønh International Office of Champa (IOC-Champa) P.O. Box 60577, Ivrine, CA. 92602, USA Ñöùng treân phöông dieän phaùp lyù, Ban Bieân Taäp Champaka laø cô quan chòu traùch nhieäm veà söï tuyeån choïn nhöõng baøi naøo coù giaù trò khoa hoïc ñeå ñaêng trong taäp san vaø coù quyeàn töø choái nhöõng baøi naøo khoâng phuø hôïp vôùi chuû tröông cuûa toå chöùc. Moãi taùc giaû phaûi chòu traùch nhieäm hoaøn toaøn veà quan ñieåm cuõng nhö möùc ñoä chính xaùc trong noäi dung cuûa baøi mình. Chính vì theá, nhöõng baøi ñaêng trong taäp san Champaka khoâng tieâu bieåu cho quan ñieåm hay laäp tröôøng ng cuûa Ban Bieân Taäp Champaka hay cuû a IOC-Champa. Muïc tieâu cuûa Champaka laø xaây döïng moät löïc löôïng ng nghieân cöùu taäp trung nhöõng ng nhaø khoa hoïc treân theá giôùi vaø nhöõng trí thöùc Champa coù nhieät huyeát, nhaèm phaùt trieån nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà lòch söû vaø neàn vaên minh Champa, C hampa, chuyeån taûi di saûn lòch söû vaø neàn vaên minh cuûa vöông quoác naøy ñeán moïi ngöôøi vaø chænh ñoán laïi nhöõng quan ñieåm sai laàm cuûa baát cöù taùc giaû naøo lieân quan ñeán yeáu toá  lòch söû, vaên hoùa vaø xaõ hoäi Champa.

8

3 Nhöõng thaønh töïu cuûa chöông trình nghieân cöùu Champa

Töø ngaøy ra ñôøi vaøo naêm 1998, IOC ñaõ aán haønh 9 soá Champaka toång coäng hôn 2200 trang, goàm nhöõng baøi vieát coù giaù trò lieân quan ñeán lòch söû vaø neàn vaên minh Champa do nhöõ ng ng nhaø nghieân cöùu khoa hoïc treân theá giôùi vaø moät soá trí thöùc Chaêm thöïc hieän. Ñaây laø moät coâng trình ñoà soä, taäp trung nhöõng nguoàn tö lieäu chính xaùc veà di saûn vaên hoùa cuûa daân toäc Champa maø IOC ñaõ ñem laïi cho ñoäc giaû. Coù theå moät ngaøy naøo ñoù, toå chöùc IOC khoâng coøn treân theá gian naøy nöõa, nhöng noäi dung cuûa Champaka do IOC aán haønh seõ caáu thaønh moät di saûn tinh thaàn Champa khoâng theå phai môø trong khoâng gian cuûa lòch söû. Chính ñoù laø traùch ch nhieäm cao caû maø IOC ñaõ thöïc hieän trong suoát 20 naêm ñaáu tranh vaên hoùa Champa taïi haûi ngoaïi.

Champaka 1 aán haønh bôûi International Office of Champa San Jose, California, 1999 I). Lòch söû Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Sô löôïc veà lòch söû Champa Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): Nhöõng 9

nieân ñaïi quan trong trong lòch söû Champa II). Quan heä laân bang Ts. Danny Wong Tze-Ken (Ñaïi Hoïc Malaya, Maõ Lai): Moái quan heä giöõa chuùa Nguyeãn vaø vöông quoác Champa. Böôùc nghieân cöùu sô khôûi Ts. Charuwan Lowira & Ts. Jean Baffie (Trung Taâm Nghieân Cöùu Quoác Gia Phaùp): Ban Khrua ôû Bangkok: Khu vöïc ngöôøi Chaêm ñaày kyû nieäm trong quaù khöù vaø ñaày höùa heïn trong töông lai Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Daân toäc Chaêm vaø vöông quoác Champa trong boä saùch giaùo khoa ôû Vieät Nam III). Vaên hoùa xaõ hoäi Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Söï xung ñoät xaõ hoäi Champa trong quaù khöù (töø theá kyû thöù 11 ñeán naêm 1832) Loä Trung Caân (Ñaïi Hoïc Putra, Maõ Lai): Xin haõy chaám döùt! Quan ñieåm veà cuoäc tranh cöû daân bieåu ngöôøi Chaêm 1967 Hassan Poklaun (IOC-Champa): Vaán ñeà ñònh cö  ngöôøi Chaêm taïi Hoa Kyø Baùo Thò Hoa (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai): Söï thaønh hình tröôøng trung hoïc Po Klong Döông Taán Thi (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai): Giôùi thieäu taäp san Panrang VI). Vaên Chöông Ban bieân taäp: Phieân aâm tieáng Chaêm Abdul Karim (Ñaïi Hoïc Putra, Maõ Lai): Vaøi nhaän ñònh veà ngheä thuaät vaên chöông trong Ariya Nai Mai Meng Makah 10

Majid Yunos (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai): Chaøng ng Soï Döøa. Moät truyeän coå daân gian Chaêm Fatimah Amin (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ LaiEFEO): Giôùi thieäu taùc phaåm vaên hoïc: Ariya Cham-Bani V). Chuyeân gia khoa hoïc veà Champa Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Etienne Aymonier (1844-1929)

Champaka 2 Champa treân laøn soùng baùo chí quoác teá  töø naêm 1975 phaân tích vaø trình baøy bôûi Po Dharma, Abdul Karim, Danny Wong Tze-Ken aán haønh bôûi International Office of Champa vôùi söï baûo trôï cuûa Champa International Arts and Culture, Canada Det Socio-Kulturell Institut Champa, Danmark Toronto-San Jose, 2002 Ts. Danny Wong Tze-Ken (Ñaï i hoïc Malaya, Maõ Lai): Baùo chí tieáng Anh vaø AÂu Chaâu Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Baùo chí tieáng Maõ Lai Abdul Karim (Ñaïi Hoïc Putra, Maõ Lai): Baùo chí tieáng Vieät

11

Champaka 3 Töø vöïng Hroi-Vieät Theo baûn cheùp tay CAM 182-183 cuûa Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp

Phaân tích vaø trình baøy bôûi Dominique Nguyeãn aán haønh bôûi International Office of Champa vôùi söï baûo trôï cuûa Champa International Arts and Culture, Canada Det Socio-Kulturell Institut Champa, Danmark Paris, 2003 Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Thay lôø i töïa Baûn cheùp tay CAM 182-183 Töø vöïng Hroi-Vieät xeáp theo maãu töï Töø goác Hroi Töø goác Chamic Töø goác ngoaïi quoác Töø vöïng Vieät-Hroi Töø vöïng xeáp theo chuû ñeà

12

Champaka 4 Nhöõng cuoäc vuøng daäy cuûa nhaân daân Champa 1693-2004

aán haønh bôûi International Office of Champa vôùi söï baûo trôï cuûa Champa International Arts and Culture, Canada Paris-San Jose-Toronto, 2004 I. Bieán coá lòch söû Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Phong traøo phuïc höng Champa 1693-1694 Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Töø phong traøo Katip Sumat (1833-1834) ñeán maët traän  Ja Thak Wa (1834-1835) Ts. Mak Phoeun (Trung Taâm Nghieân Cöùu Quoác Gia Phaùp): Po Cei Brei sang Campuchia caàu cöùu vieän trôï vaøo naêm 1795 Ts. Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Söï khôûi nghóa cuûa Tuan Phaow 1796-1797 Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Nguyeân nhaân söï vuøng daäy cuûa Fulro ôû Buon Sarpa 20-9-1964 Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Boùng hình Fulro 1975-2004 Ts. Nguyeãn Vaên Huy (Ñaïi Hoïc Paris 7): Cuoäc noåi daäy cuûa daân toäc Taây Nguyeân ôû mieàn trung Vieät Nam vaøo thaùng 2 naêm 2001 II. Bình luaän quan ñieåm 13

Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Vónh Loäc: Caùi goïi laø phong traøo ñoøi töï trò Fulro Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Nguyeãn Traéc Dó: Tìm hieåu phong traøo ñaáu tranh F.U.L.R.O. (1958-1969) Ts. Danny Wong Tze-Ken (Ñaïi Hoïc Malaya, Maõ Lai): Norman Charles Labrie: Fulro, tình hình chính trò caêng ng thaúng ôû Taây Nguyeân Vieät Nam Ts. Nguyeãn Vaên Huy (Ñaïi Hoïc Paris 7): Ngoân Vónh: Fulro hay laø taäp ñoaøn toäi phaïm Ts. Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Gerald C. Heckey: Töï do trong nuùi röø ng. ng. Lòch söû daân toäc thieåu soá ôû Cao Nguyeân Vieät Nam 1954-1976 Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Phan Höõu Daät: Maáy vaán ñeà lyù luaän vaø thöïc tieãn caáp baùch lieân quan ñeán moái quan heä daân toäc hieän nay

Champaka 5 The Nguyen and Champa during 17th and 18th Century. A Study of Nguyen Foreign Relations by Pgs. Ts. Danny Wong Tze-Ken aán haønh bôûi International Office of Champa Paris-San Jose, 2007 Chapter One: The Settings 14

Chaper Two: Initial Contacts, 1558-1613 Chapter Three: Champa as a Contesting Power, 1613-1692 Chapter Four: Establishment of Binh Thuan Phu and Thuan Thanh Tran Chapter Five: Fall of Nguyen and Temporary Cessation of  Nguyen-Champa Relations, 1738-1776

Champaka 6 Tröôøng Poâ Klong vaø Ñaëc San Öôùc Voïng

Giôùi thieäu vaø trình baøy bôûi Abd. Karim (Loä Trung Caân) & Baùo Thò Hoa aán haønh bôûi International Office of Champa Paris-San Jose, 2007 Thay lôøi töïa Lôøi môû ñaàu Söï thaønh hình tröôøng trung hoïc An Phöôùc I. Taäp san Öôùc voïng Dieãn vaên vaø böùc taâm thö - Nghieân cöùu - Giaùo duïc gia ñình - Vaên chöông - Daân ca, gia huaán ca Chuyeän coå Chaêm - Thô tieáng Vieät - Vaên, truyeän ngaén - Phoûng vaán - Söu taàm - Vui cöôøi - Ban bieân taäp II. Taäp san Caong Tagok 15

Doøng vaøo taäp -Thô - Vaên - Takala III. Sinh hoaït tröôøng Poâ Klong Hình aûnh tröôøng Po Klaong IV. Phuï baûn Thaønh vieân BBT vaø taùc giaû vieát baøi

Champaka 7 Töø Maët Töø maët traän FLM ñeán Phong Traøo FULRO Cuoäc ñaáu tranh cuûa daân toäc thieåu soá mieàn nam Ñoâng Döông (1955-1975) Pgs. Ts. Po Dharma Vôùi söï coäng taùc cuûa Ts. Mak Phoeun Thay lôøi töïa cuûa Gs. P-B. Lafont aán haønh bôûi International Office of Champa Paris-San Jose, 2007 Gs. P-B. Lafont: Thay lôøi töïa Po Dharma: Töø Maët Traän Giaûi Phoùng Daân Toäc Thöôïng ñeán phong traøo Fulro (1955-1975) 1). Lôøi môû ñaàu 2). Tình hình naêm 1955-1963 3). Tình hình naêm 1964-1969 4). Tình hình naêm 1970-1975 Po Dharma: Fulro. bieán coá nhaát thôøi trong lòch söû hay truyeàn thoáng ñaáu tranh cuûa daân toäc Champa Ts. Mak Phoeun: Nhìn laïi moái quan heä cuûa Campuchia ñoái vôùi Champa vaø caùc daân toäc 16

mieàn nuùi

Champaka 8 Soá phaän daân toäc Champa trong boái caûnh xaõ hoäi hoâm nay

Chuû bieân Abd. Karim, Musa Porome, Qasim Tu aán haønh bôûi Centre d’Histoire et Civilisations de la Peùninsule Indohinoise International Office of Champa Paris-San Jose, 2008 I). Bieán coá chính trò BBT Harak Champaka: Soá phaän haåm hiu cuûa daân toäc Chaêm hoâm nay Qasim Tu (Chuû nhieäm Web Champaka): Ñaâu laø quyeàn sôû höõu ñaát ñai cuûa daân toäc baûn ñòa? BBT Harak Champaka: Söï chuyeån ñoäng trong xaõ hoäi Chaêm vaøo thaùng 7 naêm 2008 Qasim Tu (Chuû nhieäm Web Champaka): Vaán ñeà sinh maïng cuûa daân toäc Chaêm hoâm nay Musa Porome (IOC-Champa): Coù neân taùi laäp laïi qui cheá daân toäc baûn ñòa Champa taïi Vieät Nam? BBT Harak Champaka: Leã ra maét taùc phaåm Fulro BBT Harak Champaka: Ñaïi Töôùng Nguyeãn Khaùnh: Nhaân chöùng lòch söû cuûa maët traän Fulro BBT Harak Champaka: Trao ñoåi vôùi Ñaøi Truyeàn Hình Vieät Nam veà bieán coá ôû Taây Nguyeân II). Vaán ñeà ngoân ngöõ chöõ vieát 17

BBT Harak Champaka: Ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm treân ñöôøng thoaùi hoùa BBT Harak Champaka: 30 naêm khuûng hoaûng ngoân ngöõ vaø chöõ vieát Chaêm Musa Porome (IOC-Champa): Traùch nhieäm cuûa trí thöùc Chaêm ñoái vôùi di saûn vaên hoùa cuûa moät daân toäc III). Vaán ñeà vaên hoùa xaõ hoäi Abd. Karim (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Pheâ bình caùi pheâ bình cuûa Inrasara Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Vaên hoùa-Xaõ hoäi Chaêm: Nghieân cöùu vaø ñoái thoaïi Abd. Karim (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Chaân Dung Caùt: Moät taùc phaåm khieâu daâm vaø phæ baùng daân toäc Chaêm BBT Harak Champaka: Ñoâi lôøi caûnh nh tænh taùc giaû cuûa Chaân Dung Caùt IV). Kyû nieäm 175 naêm Champa bò xoùa boû treân baûn ñoà Musa Porome (IOC-Chamapa): Taïi sao phaûi toå chöùc Ñaïi Hoäi Champa 2007 Ban toå chöùc: Ñaïi Hoäi Champa 2007 - Thö ngoû cuûa Ban Toå Chöùc BBT Harak Champaka: Ñaïi Hoäi Champa 2007: Moät böôùc ngoaët môùi trong lòch söû caän ñaïi Ñoâng Döông Ban toå chöùc: Ñaïi Hoäi Champa 2007 - Kieán nghò V). Chung quanh vaán ñeà Ñaïi Hoäi 2007 Ban toå chöùc: Ñaïi hoäi Champa 2007- Thö traû lôø i cho Ts. Thaønh Ñaøi vaø ca só Cheá Linh 18

BBT Harak Champaka: Ñaïi Hoäi Champa 2007Hieän töôïng ca só Cheá Linh

Champaka 9 Nhöõng phaùt hieän môùi veà Champa

Chuû bieân Po Dharma aán haønh bôûi Centre d’Histoire et Civilisations de la Peùninsule Indohinoise International Office of Champa Los Angeles-2008 Lôøi môû ñaàu I. Nghieân cöùu Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Nguyeân nhaân söï suy taøn cuûa vöông quoác Champa Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): 700 naêm cuoäc tình Cheá Maân vaø Huyeàn Traân Coâng Chuùa (1306-2006) Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng ng Phaùp): p): Söï vuøng ng daäy cuûa Ja Thak Wa (1834-1835) BBT Harak Champaka: Palei Ram, queâ höông cuûa nhaø caùch maïng Ja Thak Wa BBT Harak Champaka: Kyû nieäm 175 naêm Po Phaok The Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Vaán  ñeà ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm sau 1975 19

Qasim Töø (Chuû nhieäm Web Champaka): Goùp phaàn tìm hieåu veà leã hoäi Kateâ Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Ñi tìm daáu veát laù côø töï trò cuûa daân toäc Chaêm Nguyeãn Vaên Nghieâm (Cöïu Trung Taù, Vieät Nam Coäng Hoøa): Chính saùch ñoái vôùi ñoàng baøo thieåu soá cuûa chính phuû Vieät Nam Coäng Hoøa 1955-1975 II. Pheâ bình saùch baùo M. S. Bertrand (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Löông Ninh: Lòch söû vöông quoác Champa M. S. Bertrand (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Möôøng Giang: Qua nhöõng neûo ñöôøng Bình Thuaän Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Dorohiem vaø Dohamide: Bangsa Champa.Tìm veà vôùi moät coäi nguoàn xa caùch BBT Harak Champaka: Karma Riya: Vöông quoác Champa xöa kia coù phaûi laø lieân bang khoâng Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Thaønh Phaàn: Danh muïc thö tòch Chaêm ôû Vieät Nam Abd. Karim (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Inrasara vaø Phan Xuaân Thaønh: Töø Ñieån Vieät-Chaêm Qasim Tu (Chuû nhieäm www.champaka.org): Chung quanh vaán ñeà ngaøy quoác leã Champa III. Hoäi Thaûo Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Hoäi thaûo Champa Kuala Lumpur 30-11-2005

20

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Hình thaønh cô quan thoâng tin vaø nghò luaän veà Champa Söï ra ñôøi cuûa cheá ñoä Vieät Nam Coäng ng Hoøa vaøo naêm 1954 ñaõ bieán xaõ hoäi Chaêm thaønh moät khoâng gian tranh chaáp trieàn mieân giöõa moät soá trí thöùc vaø baäc ñaøn anh laõnh nh ñaïo ngöôøi Chaêm, keùo theo söï chia reõ vaø haän thuø gaây ra bao bieán coá ñau buoàn trong coäng ng ñoàng ngöôøi Chaêm. Chuû ñeà noåi coäm nhaá t cuûa söï khuûng hoaûng naøy laø vaán ñeà tranh chaáp quyeàn lôïi, chöùc vuï vaø danh voïng. ng. Sau naêm 1975, vaán ñeà tranh chaáp chöùc vuï vaø danh voïng trong cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa khoâng coøn laø vaá n ñeà thôøi söï nöõa, a, nhöng xaõ hoäi Chaêm vaãn coøn laø moät taäp theå oâ hôïp, p, khoâng nhaø laõnh nh ñaïo, khoâng ñònh höôùng töông lai, lieân keát vôùi nhau thaønh phe nhoùm döïa vaøo danh nghóa gia ñình, ñòa phöông hay toân giaùo. Taïi haûi ngoaïi,i, khoâng gian lieân ñôùi cuûa xaõ hoäi Chaêm hoaøn toaøn bò tan raõ. Keå töø ñoù, moät soá thaønh vieân trong xaõ hoäi naøy trôû thaønh coâng daân nöôùc ngoaøi, hoaøn toaøn ñoäc laäp ñoái vôùi taäp theå ngöôøi Chaêm, thöôøng haønh ñoäng theo caùch suy nghó rieâng tö cuûa mình, baát chaá p danh döï vaø quyeàn lôïi daân toäc, c, lôïi duïng ng quyeàn töï do ngoân luaän ñeå vu khoá ng ng vaø nhuïc maï laãn nhau, v.v. Chính ñoù laø nhöõng ng yeá u toá tieâu bieåu ñaõ ñöa ñaåy xaõ hoäi ngöôøi Chaêm ñeán beân leà hoá thaúm maø khoâng ai ñoaùn ñöôïc theá naøo laø haäu quaû cuûa noù. Gaàn 10 naêm qua, daân toäc Chaêm trong vaø ngoaøi nöôùc ñang gaùnh chòu bao bieán coá ñau buoàn, 1

trong khi ñoù caùc taàng lôùp trí thöùc ngöôøi Chaêm ñang soáng co cuïm laïi trong khoâng gian im laëng tröôùc söï thaät. Trong khi chieán tröôøng chöõ vieát Chaêm caûi bieân cuûa Ban Bieân Soaïn chöa ngaõ nguõ vaøo ñaâu, moät soá trí thöùc Chaêm gaây theâm chieán tröôøng khaùc qua caùc maøn boâi baùc daân toäc vaø cheâ bai vua chuùa Champa, hình thaønh phe nhoùm taåy chay Ñaïi Hoäi Champa 2007, ñaäp phaù toå chöùc IOC vaø Champaka, xaây döïng moät löïc löôïng duøng ngoøi buùt ñeå vu khoáng vaø nhuïc maï laãn nhau, keâu goïi moät ñoäi nguõ vieát thö naëc danh thoâng qua maïng Web vaø Email ñeå boâi baùc vaø vi phaïm ñôøi tö ngöôøi khaùc. Ñöùng tröôùc thöïc traïng xaõ hoäi voâ cuøng bi ñaùt naøy, IOC laø moät cô quan baûo toàn di saûn vaên hoùa Champa khoâng theå boù tay ñeå cho tình hình xaõ hoäi naøy ngaøy caøng traàm troïng theâm nöõa. Chính ñoù laø nguyeân nhaân giaûi thích cho söï ra ñôøi cuûa Harak Champaka, moät cô quan ngoân luaän nhaèm: - Chuyeån taûi ñeá n quaàn chuùng ng nhöõng thoâng ng tin chính xaùc lieân quan ñeán caùc bieán coá ñaõ xaûy ra boái caûnh xaõ hoäi Champa hoâm nay - Phaân tích moät caùch trung thöïc ñaâu laø xuaát xöù cuûa bieán coá naøy vaø theá naøo laø tai haïi cuûa noù ñoái vôùi danh döï vaø quyeàn lôïi chung cuûa daân toäc - Phaûn ñoái nhöõng quan ñieåm sai laàm lieân quan ñeá n yeá u toá cô baûn lòch söû Champa, hay laøm toån thöông ñeán danh döï vaø quyeàn lôïi cuûa daân toäc Champa

Musa Porome, chuû nhieäm Harak Champaka

Laø moät cô quan ngoân luaän, Harak Champaka coù nghóa vuï xaây döïng moät löïc löôïng nhaèm ñöa ra aùnh saùng taát caû söï thaät cuûa bieán coá, duø ñoù laø bieán coá  cuûa nhöõng nhaân vaät ngöôøi Chaêm khoâng toân troïng 2

danh döï vaø quyeàn lôïi daân toäc, c, ñaõ phaù di saûn vaên hoùa Champa hay bieán coá cuûa baát cöù caù nhaân naøo vaø toå chöùc naøo coù haønh ñoäng ñi ngöôïc laïi vôùi truyeàn thoá ng ng toå chöùc xaõ hoäi Champa, coù yù ñoà chia reõ daân toäc vaø gaây haän thuø toân giaùo, v.v. Ñoái vôùi IOC, xaây döïng moät phong traøo ñeå thoâng tin söï thaät cuûa lòch söû ñeán moïi ngöôøi laø ñieàu caàn thieát ñeå giuùp daân toäc Chaêm coù cô hoäi phaùn xeùt nhöõng caùi ñuùng vaø caùi sai ñaõ xaûy ra trong xaõ hoäi. Ñaây cuõng laø vai troø vaø nghóa vuï cuûa cô quan ngoân luaän haàu ñöa xaõ hoäi Chaêm trôû veà ñuùng vôùi vò trí cuûa noù, töùc laø moät xaõ hoäi an bình vaø thònh vöôïng, moät xaõ hoäi ña chuûng toäc, ña toân giaùo, ña hoäi ñoaøn, ña toå chöùc, nhöng luùc naøo cuõng ng toân troïng laãn nhau, chung vai saùt caùnh vôùi nhau moät khi danh döï vaø quyeàn lôïi daân toäc Champa bò ñe doïa. Beân caïnh coâng taùc thoâng tin vaø nghò luaän, Harak Champa coøn laø cô quan goùp phaàn baûo veä quyeàn lôïi chung cuûa daân toäc, thoâng qua caùc baøi phaân tích vaø nhaän ñònh lieân quan ñeán moät soá bieán coá ñaõ gaây thieät haïi ñeán quyeàn lôïi cuûa daân toäc naøy hay thoâng qua caùc khaùng nghò thö ñeå yeâu caàu chính quyeàn cöùu xeùt moät soá nguyeän voïng maø daân toäc Champa yeâu caàu. Cô quan ngoân luaän laø vuõ khí saéc beùn ñeå baûo veä cho söï thaät cuûa lòch söû. Moät xaõ hoäi khoâng coù cô quan ngoân luaän ñoäc laäp vaø trung thöïc ñeå ñöa ra aùnh saùng nhöõng teä ñoan ñaõ xaûy ra trong moät taäp theå chæ laø moät xaõ hoäi khoâng teân chôø ngaøy tan raõ. Liechtenstein ôû AÂu Chaâu laø moät quoác gia ñoäc laäp vaøo naêm 1990, chæ taäp trung 31.320 ngöôøi daân, soáng co cuïm trong moät dieän tích chöa ñaày 160 Km2 (Ninh Thuaän = 3.402 Km2), nhöng coù hôn 5 tôø baùo 3

thoâng tin vaø nghò luaän. Neáu daân toäc Chaêm hoâm nay taäp trung hôn 100.000 ngöôøi, chuyeân soáng veà ngheà nghe loùm tin töùc hay thu thaäp tin ñoàn, laø vì khoâng coù moät cô quan ngoân luaän ñoäc laäp ñeå thoâng tin ñeán quaàn chuùng Chaêm nhöõng gì ñaõ xaûy ra trong xaõ hoäi. Ñaây laø vaán ñeà thöïc tieãn maø IOC khoâng theå boû qua beân leà cuûa cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa. Toùm laïi, Harak Champaka khoâng phaûi laø trung taâm hoøa giaûi vaø hoøa hôïp daân toäc maø laø cô quan thoâng tin vaø nghò luaän luùc naøo cuõng ñi tìm phöông höôùng ñeå xaây döïng cho baèng ñöôïc yù thöùc chung vaø nhaän ñònh chung veà queâ höông ñoå naùt naøy. Muoán söï ñoå naùt naøy khoâng coøn hoaønh haønh treân queâ höông Champa nöõa, Harak Champa khoâng chuû tröông keâu goïi nhau ñoaøn keát, hoøa giaûi vaø hoøa hôïp daân toäc maø laø keâu goïi nhau phaûi toân troïng söï thaät cuûa lòch söû, chaáp nhaän xaõ hoäi Champa khoâng phaûi laø sôû höõu cuûa rieâng ai, maø laø khoâng gian lieân ñôùi cuûa nhieàu thaønh vieân cuøng chung moät soá phaän lòch söû vaø moät nguoàn goác daân toäc. Moãi thaønh vieân ñeàu coù moät nhaän ñònh rieâng tö veà quan ñieåm chính trò, toân giaùo vaên hoùa, xaõ hoäi, vaên chöông, vaên hoïc, v.v., nhöng phaûi chaáp nhaän moät qui öôùc chung, ñoù laø quyeàn lôïi vaø danh döï cuûa daân toäc Champa phaûi naèm treân quyeàn lôïi vaø danh döï cuûa moät caù nhaân. Gaàn moät nöûa theá kyû qua, daân toäc Chaêm ñang soáng trong moät khoâng gian “ba phaûi”, luùc naøo cuõng im lìm tröôùc söï thaät, vì sôï laøm maát loøng nhau. Moïi söï lieân heä giöõa caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi hoaøn toaøn döïa vaøo tình caûm caù nhaân, gia ñình vaø phe nhoùm. Keå töø ñoù, daân toäc Chaêm chæ bieát soáng veà ngheà «nghe loùm» hay phaùn xeùt vaán ñeà theo «tin ñoàn». 4

Neáu hieän töôïng naøy ñaõ xaûy ra laø vì xaõ hoäi Chaêm khoâng coù cô quan ngoân luaän thaät söï ñeå thoâng tin nhöõng söï thaät cuûa bieá n coá . Ñaây cuõng ng laø nguyeân nhaân giaûi thích cho söï ra ñôøi cuûa Harak Champaka. Muïc tieâu cuûa Harak Champa laø thoâng tin vaø nghò luaän. Chính vì theá, söï hình thaønh Harak Champa vaøo naêm 2005 ñaõ ñöa xaõ hoäi Chaêm vaøo moät khuùc quanh môùi, gaây chaán ñoäng trong quaàn chuùng Chaêm chung quanh vaán ñeà taïi sao Harak Champaka laïi ñöùng ra pheâ bình ngöôøi Chaêm, môû aùo ngöôøi Chaêm cho thieân haï xem löng, v.v. Ñaây laø quan ñieåm hoaøn toaøn sai laàm. Vì raèng, Harak Champa khoâng phaûi laø toå chöùc hoøa giaûi daân toäc, maø laø cô quan ngoân luaän coù nghóa vuï pheâ bình hay phaûn ñoái nhöõng quan ñieåm sai laàm cuûa baát cöù ai duø hoï laø ngöôøi Chaêm hay ngoaïi quoác, khoâng toân troïng di saûn vaên hoùa Champa hay laøm toån thöông ñeán danh döï vaø quyeàn lôïi Champa. Ra ñôøi vaøo ngaøy 28-4-2005, Harak Champa do Musa Porome laøm chuû nhieäm ñaõ thöïc hieän cho ñeán thaùng ng 11-2008 laø 32 soá, taäp trung nhieà u baøi vieát coù giaù trò, chuyeån taûi ñeán ñoäc giaû nhieàu thoâng tin trung thöïc, phaân tích bieán coá moät caùch khaùch quan. Luùc ban ñaàu, Harak Champaka chæ coù vaøo khoaûng 100 ñoäc giaû. Sau ba naêm hoaït ñoäng, ng, soá löôïng ng ñoäc giaû taêng leân gaàn 2000 ngöôøi, ña soá laø ñoäc giaû trí thöùc, cô quan chuyeân moân coù lieân heä tröïc tieáp vôùi vaán ñeà daân toäc Champa trong boái caûnh lòch söû hoâm nay.

5

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

aây döïng trung taâm tö lieäu Champa

X

Gaàn moät theá kyû qua, coäng ñoàng khoa hoïc treân theá giôùi, nhaát laø taïi Coäng Hoøa Phaùp, ñaõ daønh cho vöông quoác Champa moät chöông trình nghieân cöùu khaù ñaëc bieät bao goàm nhieàu chuû ñeà khaùc nhau: lòch söû, ngoân ngöõ, vaên chöông, kieán truùc, ñieâu khaéc, v.v. taäp trung hôn 1000 baøi vieát, naèm raûi raùc trong thö vieän theá giôùi. Beân caïnh nhöõng saùch baùo khoa hoïc vieát veà Champa, ngöôøi ta coøn tìm thaáy haøng traêm vaên baûn saùch coå vieát baèng tieáng Chaêm coøn löu tröõ taïi haûi ngoaïi, nhaát laø taïi Phaùp vaø Hoa Kyø, chöa noùi ñeán haøng ngaøn trang tö lieäu hoaøng gia Champa vieát töø naêm 1702 ñeán  1850. Nhöõng ng vaên baûn naøy caáu thaønh moät kho taøng vaên chöông quí giaù caàn ñöôïc baûo toàn vaø phoå bieán.

Qasim Töø chuû nhieäm Web Champaka

Nhaèm phaùt trieån döï aùn chuyeån taûi di saûn vaên hoùa Champa ñeán moïi ngöôøi, IOC ñang hình thaønh moät trung taâm tö lieäu qua heä thoáng maï ng ng Web mang teân: n: www.champaka.org, ñaët döôù i quyeàn ñieàu haønh cuûa Qasim Töø vôùi söï coäng taùc cuûa Adb. Karim, seõ ra maét nhaân dòp kyû nieäm 20 naêm IOC-Champa toå chöùc vaøo ngaøy 27-12-2008 taïi Los Angeles, Hoa Kyø. Trong döï aùn, Web Champaka taäp trung caùc tö lieäu goàm 4 thöù tieáng: Vieät, Chaêm, Phaùp vaø Anh. Ñaây laø thö vieän ñieän töû chuyeân veà lòch söû vaø neàn 1

Abd. Karim Toång bieân taäp Web Champaka

vaên minh Champa haàu giuùp ñoäc giaû coù cô hoäi tieáp thu tröïc tieáp nhöõng saùch baùo, tö lieäu coå vieát veà Champa vaø cuõng laø trung taâm ngoân luaän ñaêng taûi nhöõng baøi vieát lieân quan ñeán vaên hoùa vaø xaõ hoäi Champa.

Web Champaka

www.champaka.org

2

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Nhöõng böôùc thaêng traàm cuûa IOC

IOC laø moät toå chöùc phi chính phuû taäp trung caùc thaønh vieân thieän nguyeän cuøng chung moät chí höôùng ñeå thöïc hieän nhöõng muïc tieâu maø noäi qui ñaõ ñeà ra. Vôùi danh nghóa laø moät hoäi ñoaøn ñaáu tranh voâ vò lôïi, IOC khoâng theå thoaùt ra khoûi qui luaät cuûa toå chöùc xaõ hoäi: “sau ngaøy vaøng son, thì phaûi coù ngaøy suy taøn”. Trong taäp theå IOC, moãi thaønh vieân cuûa toå chöùc ñeàu laø nhöõng ng ngöôøi tình nguyeän, n, goùp phaàn ñaáu tranh tuøy theo khaû naêng thieän chí vaø hoaøn caûnh gia ñình cuûa mình. Chính vì theá söï soáng coøn cuûa IOC khoâng naèm trong baøn tay cuûa ban chaáp haønh nöõa maø hoaøn toaøn tuøy thuoäc vaøo haøng traêm yeáu toá lieân ñôùi giöõa thaønh vieân vaø toå chöùc, töø yeáu toá gia ñình, ñòa phöông, toân giaùo cho ñeán baûn chaát caù nhaân, ñòa vò xaõ hoäi, v.v. Chæ caàn moät bieán coá nhoû, IOC khoâng coøn quyeàn löïc ñeå duy trì söï hieän dieän cuûa toå chöùc naøy nöõa. Beân caïnh yeáu toá lieân ñôùi ña dieän naøy, IOC coøn gaëp phaûi moät chöôùng ngaïi khaùc mang tính chaát lòch söû coäng ñoàng. Tröôùc naêm 1975, xaõ hoäi ngöôøi Chaêm ñaõ töøng traûi qua bao côn soùng gioù chung quanh vaán ñeà tranh giaønh chöùc vuï, quyeàn lôïi vaø danh voïng, keùo theo söï raïn nöùt traàm troïng giöõa caùc baäc ñaøn anh laõnh ñaïo, bieán khoâng gian xaõ hoäi Chaêm thaønh moät baõi chieán tröôøng tranh chaáp trieàn 1

mieân vaø ñöa ñaåy taàng lôùp trí thöùc chia thaønh phe nhoùm thuø ñòch khoâng ñoäi trôøi chung. Sau naêm 1975, haàu heát caùc baäc laõnh ñaïo vaø trí thöùc ngöôøi Chaêm naøy ñeàu coù maët taïi haûi ngoaïi vaø cuõng laø nhöõng thaønh vieân cuûa toå chöùc IOC. Nhöng söï hieän dieän cuûa hoï taïi quoác gia daân chuû töï do naøy coù theå laø ñoäng cô giuùp hoï queân ñi nhöõng veát thöông cuõ ñeå cuøng nhau soáng chung trong maù i nhaø Champa hay khoâng?. Ñoù laø caâu hoûi to taùt maø chæ coù thôøi gian môùi tìm ra caâu traû lôøi.

1. Thôøi kyø vaøng son

Löïc löôïng IOC vaøo naêm 1995 taäp trung haàu heát  coäng ñoàng Chaêm taïi Hoa Kyø

Sau ngaøy leã ra maét vaøo naêm 1990 cho ñeán naêm 1996, IOC ñaõ thaønh nh coâng gaây ra phong traøo ñaá u tranh vaên hoùa, xaây döïng moät maùi nhaø Champa taäp trung haàu heát caùc thaân haøo nhaân só, sinh vieân, thanh nieân, n, trí thöùc vaø caùc baäc ñaøn anh laõnh nh ñaïo, o, bao goàm

2

nhieàu thaønh phaàn saéc toäc (Stieng, Jarai, Rañe, Chaêm, v.v.) vaø nhieàu thaønh phaàn toân giaùo (Hoài Giaùo, Baø La Moân Giaùo, Tinh Laønh, v.v.), sinh hoaït chung trong moät baàu khoâng khí côûi môû vaø höõu nghò, thoâng qua caùc leã hoäi Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate. Ñaây laø thôøi kyø vaøng son nhaá t cuûa IOC, thôøi kyø maø toå chöùc naøy ñaõ xoùa boû bieân giôùi ly caùch cuõng nhö veát thöông dó vaõng ñeå laøm laïi moät cuoäc soáng töông lai ñaày höùa heïn. Taát caû nhöõng ñoái töôïng thuø ñòch trong quaù khöù ñeàu trôû thaønh moät khoái ngöôøi ñoàng höông thaân thieát, taäp trung haàu heát trí thöùc Chaêm taïi haûi ngoaïi, trong ñoù coù Töø Coâng Thu, Döông Taán Sôû, Döông Taán Thi, Löu Quang Sang, Nguïy Vaên Nhuaän, Cheá Linh, Töø Coâng Phuïng, Po Dharma, Phuù Thò Maän, Baù Trung Xin, Phuù Vaên Löu, Nguïy Vaên Cöùng, Baù Vaên Ñoâng vaø nhöõng thanh nieâ n

3

Phieân hôïp IOC vaøo thôøi kyø vaøng son. Töø traùi sang phaûi:i: Döông Taán Sôû, Töø Coâng ng Thu, Po Dharma, Löu Quang Sang, ñaïi dieän Chaêm Campuchia, Nguïy Vaên Nhuaän

Thôøi kyø vaøng son. Töø traùi sang phaûi: Baù Trung Xin, Döông Taán Sôû, Töø Coâng Thu, Po Dharma

Thôøi kyø vaøng son. Töø traùi sang phaûi: Töø Coâng Thu, Nguïy Vaên Nhuaän, Löu Quang Sang

Thôøi kyø vaøng son. Löu Quang Sang vaø Nguïy Vaên Nhuaän ñang daïy khoùa hoïc Akhar Thrah Chaêm

nhö Töø Coâng Anh, Nguyeãn Ñoá, Thaønh Coâng Thoûa, Chaâu Vaên Thuû, Töø Coâng Nhöôøng, Thaønh Ngoïc AÙch, Töø Coâng Hoaøng, Ñaøng Reo, v.v. Trong toå chöùc IOC, haàu heát thaønh vieân laø trí thöùc goác ngöôøi Chaêm Phan Rang. Maëc duø ngöôøi Chaêm Phan Rí khoâng ng tham gia, nhöng hoï khoâng choáng ñoái vaø vaãn lui tôùi trong caùc ngaøy leã hoäi do IOC toå chöùc. Söï vaéng maët coäng ñoàng Chaêm Phan Rí trong toå chöùc IOC coù moät nguyeân nhaân saâu xa cuûa noù, mang tính chaát taâm lyù lòch söû maø chuùng toâi seõ baøn trong nhöõng baø i saép tôùi. Trong thôøi ñieåm vaøng son naøy, IOC chæ chuù taâm ñeán coâng trình xaây döïng phong traøo vaên hoùa Champa nhaân dòp muøa Kate, duøng saân khaáu kòch tröôøng ñeå sinh hoaït chung vaø chuyeån taûi di saûn vaên hoùa ñeán moïi ngöôøi. Nhöng thaønh coâng lôùn lao cuûa IOC trong thôøi kyø vaøng son naøy, khoâng phaûi laø phaùt trieån “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” nhaân dòp Kate maø laø phaùt ñoäng yù thöùc heä hoøa giaûi vaø hoøa ñoàng daân toäc, xoùa boû moïi hieàm thuø dó vaõng ñeå ngoài chung vôùi nhau haàu laøm moät chuùt gì cho queâ höông ñoå naùt naøy.

2. Chaëng ñöôøng raïn nöùt Maëc duø IOC ñaõ coù moät thôøi kyø vaøng son, nhöng IOC vaãn laø moät toå chöùc oâ hôïp cuõng ng nhö taát caû hoäi ñoaøn khaùc taïi haûi ngoaïi, khoâng phaûi vì IOC khoâng bieát toå chöùc maø laø baûn chaát vaên hoùa cuûa daân 4

toäc Ñoâng Nam AÙ, ngoaïi tröø daân toäc Hoa, chöa quen thuoäc cho laém vôùi moâ hình hoäi ñoaøn thieän nguyeän nhö daân toäc Myõ Chaâu vaø AÂu Chaâu. Ñoái  vôùi daân toäc cuûa caùc quoá c gia taân tieán, n  , xaây döïng moät hoäi ñoaøn laø loøng tin vaøo coâng taùc thieän nguyeän, xem ñaây laø nghóa vuï caàn thieát ñeå tieán ñeán muïc tieâu maø hoï thaáy thích hôïp. Hoï xin gia nhaäp hoäi ñoaøn vì loøng tin vaøo muïc tieâu ñaáu tranh ñeå goùp phaàn vaøo coâng trình xaây döïng xaõ hoäi. Moät khi ñaõ tình nguyeän laøm coâng taùc, hoï luoân luoân trung thaønh vôùi toå chöùc vaø gaén boù vôùi toå chöùc nhö laø nieàm vui trong cuoäc soáng cuûa hoï. IOC cuõng laø moät toå chöùc thieän nguyeän, nhöng thaønh vieân xin gia nhaäp IOC khoâng phaûi vì loøng tin vaøo muïc tieâu cuûa IOC maø laø söï lieân heä tình caûm mang tính caùch baïn beø, gia ñình, ñòa phöông hay toân giaùo. Chính vì theá, söï hieän dieän cuûa hoï hoaøn toaøn mang tính nhaát thôøi. Chæ coù moät ngöôøi gia nhaäp IOC, taát caû nhöõng thaønh vieân cuûa gia ñình naøy, töø baäc cha meï, con caùi, chuù baùc, c, v.v. ñeàu xin gia nhaäp vaøo toå chöùc IOC. Nhöng moät khi ngöôøi naøy khoâng coøn trong toå chöùc IOC nöõa vì lyù do naøo ñoù, taát caû gia ñình naøy ñeàu xin ra khoûi hoäi. Bieát raèng thaønh vieân cuûa IOC xuaát thaân haàu heát töø moät taàng lôùp trí thöùc ngöôøi Chaêm, m, bao goàm caû cöïu daân bieåu, cöïu quaän tröôûng, cöïu só quan, baùc só, kyõ sö, tieán só, sinh vieân, v.v., nhöng ña soá khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi ra ñi ñeå ñaáu tranh vì daân toäc vaø soáng cheát cho daân toäc, maø laø ngöôøi Chaêm ñoàng höông cuøng queâ quaùn, xin goùp phaàn tham gia vôùi IOC, neáu vui thì ôû laïi, neáu coù gì trôû ngaïi thì hoï saün saøng ra ñi khoâng aáy naùy. Ai cuõng bieát, haàu heát nhöõng thaønh vieân IOC ñeàu xuaát thaân töø nhoùm ngöôøi Chaêm tò naïn chính trò, 5

töùc laø moät taäp theå thoaùt thaân ra ñi ñeå ñaáu tranh cho lyù töôûng töï do, vì hoï khoâng chaáp nhaän cheá ñoä coäng saûn. n. Tieá c raèng, ng, thoâng ñieäp cuûa hoï chæ laø moät loaïi vaên chöông xaõ hoäi. Ña soá ngöôøi Chaêm thoaùt thaân ra ñi ñeå tìm töï do cho cuoäc soáng caù nhaân vaø gia ñình cuûa hoï hôn laø ra ñi ñeå tìm töï do cho cuoäc ñaáu tranh vì lyù töôûng daân toäc cuûa hoï. Chính vì theá , söï hieän dieän cuûa hoï trong toå chöùc IOC chæ laø vaán ñeá taïm bôï maø thoâi. Quaây quaàn chung quanh moät taäp theå ngöôøi Chaêm chaáp nhaän sinh hoaït chung vôùi nhau qua tình nghóa baïn beø vaø thoân xoùm, chöù khoâng phaûi vì loøng tin vaøo muïc tieâu cuûa toå chöùc nhö daân toäc phöông Taây, IOC khoâng ng theå thoaùt ra khoûi qui luaät toå chöùc hoäi ñoaøn thieän nguyeän theo ñònh nghóa cuûa daân toäc Ñoâng Nam AÙ: chæ caàn moät bieán coá nhoû khoâng thuaä n lôïi, IOC seõ laâm vaøo con ñöôøng tan raõ. Naêm 1996, moät soá thaønh vieân Chaêm Ahier, vì voâ tình, baøy leân baøn tieäc do IOC toå chöùc moät con heo quay, ñaõ gaây ra söï phaãn noä trong nhoùm thaønh vieân Chaêm Hoài Giaùo, keùo theo cuoäc tranh chaáp tín ngöôõng vaø ñöa ñaåy toå chöùc IOC vaøo con ñöôøng raïn nöùt hoaøn toaøn. Sau bieán coá naøy, haàu heát nhöõng thaønh vieân Chaêm Ahier taùch rôøi ra khoûi IOC ñeå thaønh laäp Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa Truyeàn Thoáng coù truï sôû taïi Sacramento ñaët döôùi quyeàn chæ ñaïo cuûa cöïu daân bieåu Löu Quang Sang, tieáp tuïc phaùt trieå n phong traøo leã hoäi Kate nhöng noäi dung hoaøn toaøn mang tính chaát tín ngöôõng cuûa Chaêm Ahier, coù cuùng teá toå tieân gia ñình nhö ôû queâ nhaø. Tieáp theo ñoù, moät soá ngöôøi cuõng ruùt teân ra khoûi IOC ñeå thaønh laäp Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa coù truï sôû taïi San Jose taäp trung haàu heát nhöõng ngöôøi Chaêm Ahier Phan Rí vaø tieáp tuïc 6

truyeàn baù leã hoäi Kate mang tính caùch chính trò hôn, xem Kate nhö quoác leã, coù haùt baøi quoác ca, daâng voøng hoa chieán thaéng vaø moät phuùt maëc nieäm daønh cho anh huøng lieät só Champa. Söï ra ñôøi cuûa Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa Truyeàn Thoáng vaø Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa ñaõ chia coäng ñoàng ng Chaêm Vieät Nam taïi Hoa Kyø thaønh 3 toå chöùc rieâng bieät, khoâng bao giôø coù söï lieân heä vôùi nhau, maëc duø hoäi naøo cuõng keâu goïi ñoaøn keát vaø quaûng caùo cho muïc tieâu baûo toàn vaên hoùa Champa. Bieán coá 1996 ñaõ laøm teâ lieät moïi söï sinh hoaït cuûa IOC. Ña soá thaønh nh vieân vaãn coøn ñoù, nhöng khoâng ng coøn tinh thaàn ñeå ñaáu tranh nöõa. Naêm 1998, IOC taäp trung nhöõng thaønh vieân coøn laïi, trieån khai moät chieá n löôïc môùi,i, töø boû chöông trình Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate ñeå taäp trung moïi nghò löïc vaøo muïc tieâu phaùt ñoäng phong traø o nghieân cöùu lòch söû vaø neàn vaên minh Champa vaø chuyeån taûi di saûn vaên hoùa Champa ñeán moïi ngöôøi qua taäp san Champaka thaønh laäp vaøo naêm 1998.

3. Haøn gaén taïm bôï moät veát thöông Sau 10 naêm khuûng hoaûng, thanh nieân Chaêm chaáp nhaän xaây döïng laïi ngaøy hoäi ngoä nhaân dòp Traïi Heø Thanh Nieân Champa laàn thöù 1 vaøo nam 2005 toå chöùc taïi Los Angeles. Cuoäc gaëp gôõ naøy taäp trung haàu heát nhöõng thanh nieân Chaêm Phan Rang, trong ñoù coù nhöõng anh em töø Sacramento ñeán tham döï ñaët döôùi quyeàn höôùng daãn cuûa Löu Quang Saùng. Tieác raèng, 7

Ñoaøn thanh nieân Chaêm Sacramento cuûa Hoäi Baûo Toàn Truyeàn Thoáng Champa tham döï Traïi Heø Thanh Nieân Champa 2005 taïi Los

chæ coù nhöõng baäc ñaøn anh laõnh ñaïo cuûa nhoùm IOC tham gia trong toå chöùc naøy. Ñaàu naêm 2006 ñaùnh daáu theâ m moät böôùc tieán  nöûa cho söï sum hoïp giöõa ngöôøi Chaêm taïi haûi ngoaïi. Ngaøy 1 thaùng 2 naêm 2006, Cheá Linh ñöùng ra toå chöùc moät phieân hôïp taäp trung haàu heát coäng ñoàng Chaêm taïi Hoa Kyø, coù söï hieän dieän cuûa Ts. Po Dharma, Töø Coâng ng Thu, Löu Quang Sang, Thaønh Phuù Baù, Ñaéc Vaên Kieát, Baù Trung Xin, v.v., ñeå trình baøy döï aùn thaønh laäp Nha Vaên Hoùa Champa maø oâng ta ñaõ ñeà ra. Thaùng 7 naêm 2006 ñaùnh daáu ngaøy ra ñôøi cuûa traïi heø Thanh Nieân Champa laàn thöù 2 do nhoùm thanh nieân Champa Sacramento toå chöùc, taäp trung haàu heát nhöõng ng nhaân vaät laõnh ñaïo naèm trong toå chöùc IOC, Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa Truyeàn Thoáng, Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa.

Söï hieän dieän cuûa coäng ñoàng Chaêm trong buoåi hoïp veà döï aùn Nhaø Vaên Hoùa Champa do Cheá Linh toå chöùc vaøo thaùng 2 naêm 2006

Cuõng nhôø Traïi Heø Thanh Nieân Champa 2006, coäng ñoàng Chaêm baét ñaàu haøn gaén laïi veát thöông vaø bieåu quyeát moät döï aùn ñaáu tranh chung ñoù laø toå chöùc moät Ñaïi Hoäi Champa 2007 ñeå ñaùnh daáu 175 naêm vöông quoác Champa bò xoùa boû treân baûn ñoà. Qua phieân hoïp, caùc ñaïi bieåu baàu Cheá Linh laøm chuû tòch laâm thôøi cuûa ban toå chöùc; cöïu daân bieåu Löu Quang Sang vaø Töø Coâng ng Thu, phoù chuû tòch; Löu Quang Saùng vaø Töø Coâng Nhöôøng, Toång Thö Kyù. Ñaây laø cuoäc hoïp nghieâm tuùc, coù moät phuùt maëc nieäm daønh cho anh huøng lieät só Champa. Sau ngaøy Traïi Heø Thanh Nieân Champa 2006, taát caû moïi ngöôøi voâ cuøng phaán khôûi vì coäng ñoàng Chaêm taïi haûi 8

ngoaïi ñaõ thaønh coâng haøn gaén laïi veát thöông xaõ hoäi. Tieác raèng, ñaây chæ laø moät giaác mô aûo töôûng. Boán thaùng sau, töùc laø vaøo thaùng 11 naêm 2006, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang xin ruùt teân ra khoûi ban toå chöùc, vieän lyù do laø noäi dung cuûa Ñaïi Hoäi Champa 2007 khoâng phuø hôïp vôùi boái caûnh xaõ hoäi cuûa daân toäc Champa hoâm nay, loâi keùo theâm Hoäi Baûo Toàn Vaên Hoùa Champa khoâng uûng hoä cho ngaøy Ñaïi Hoäi nöõa. Keå töø ñoù, IOC laø hoäi ñoaøn duy nhaát ñöùng ra baû o trôï cho ngaøy toå chöùc Ñaïi Hoäi Champa 2007 taïi Hoa Kyø ñeå ñaùnh daáu 175 naêm vöông quoác Champa bò xoùa boû treân baûn ñoà. Söï töø chöùc cuûa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang ñaõ gaây ra moät laøn soùng ng phaûn ñoái maõnh lieä t trong ban toå chöùc laâm thôøi cuûa Ñaïi Hoäi vaø ñöa coäng ñoàng ngöôøi Chaêm trôû laïi vò trí cuõ, töùc laø vò trí cuûa moät taäp theå ngöôøi Chaêm chöa ñaày 100 gia ñình ñònh cö ôû Hoa Kyø chia ra thaønh ba hoäi ñoaøn ñoäc laäp vaø ñoái choïi nhau. Theá laø veát thöông cuûa xaõ hoäi Chaêm taïi haûi ngoaïi bò xeù raùch theâm, loâi keùo caû moät taäp theå xaõ hoäi Champa vaøo con ñöôøng chia reõ, khoâng phaûi vì muïc tieâu chính trò khaùc nhau, maø laø baûn chaát cuûa hai ba ngöôøi laõnh ñaïo ñaøn anh muoán ñaët quyeàn lôïi rieâng tö cuûa caù nhaân mình leân treân quyeàn lôïi chung cuûa daân toäc.

9

Traïi heø Thanh Nieân Champa 2006 taïi Sacramento.

Traïi heø Thanh Nieân Champa 2006 taïi Sacramento. Töø traùi sang phaûi: Löu Quang Saùng, Löu Quang Sang, Cheá Linh

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Keát luaän

IOC-Champa khoâng phaûi laø maët traän ñaáu tranh chính trò maø laø moät löïc löôïng vaên hoùa nhaèm baûo toàn söï soáng coøn cuûa daân toäc Champa treân ñaø bò dieät chuûng trong theá kyû thöù 21 naøy, coù traùch nhieäm vaø nghóa vuï baûo veä danh döï vaø quyeàn lôïi chung cuûa daân toäc Champa. Sau 20 naêm hoaït ñoäng, IOC ñaõ gaà y coâng phaùt huy phong traøo nhaèm phuïc höng di saûn vaên hoùa Champa bò laõng queân treân theá giôùi vaø chuyeån taûi di saûn vaên hoùa naøy ñeán moïi ngöôøi. Beân caïnh ñoù, IOC cuõng hình thaønh moät cô quan ngoân luaän ñoäc laäp vaø trung thöïc nhaèm thoâng ng tin ñeán ñoäc giaû nhöõng ng söï thaät lòch söû cuûa bieán coá ñaõ xaûy ra trong boái caûnh xaõ hoäi Champa, pheâ bình vaø phaûn ñoái nhöõng quan ñieåm sai laàm lieân quan ñeán yeáu toá lòch söû vaø neàn vaên minh cuûa vöông quoác naøy. Chöông trình ñoà soä nhaát cuûa IOC trong suoát 20 naêm hoaït ñoäng laø coâng taùc aá n haønh nh 10 soá taäp san Champaka, taäp trung hôn 100 baøi vieát khoa hoïc coù giaù trò, toång ng coäng ng hôn 2300 trang nghieân cöùu veà lòch söû, vaên hoùa vaø xaõ hoäi Champa. Ñaây laø coâng trình voâ cuøng höõu ích nhaèm giuùp daân toäc Champa hay nhöõng nhaø nghieân cöùu tieáp thu theâm nhöõng yeáu toá  cô baûn lòch söû vaø neàn vaên minh Champa, moät vöông quoác bò xoùa boû treân baûn ñoà vaøo naêm 1832. Trong töông lai, coù theå toå chöùc IOC khoâng 1

coøn hieän höõu nöõa, nhöng di saûn lòch söû Champa maø IOC ñaõ xaây döïng ng ñöôïc seõ soá ng ng maõi trong khoâng gian vaø thôøi gian, löu truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Chính ñoù môùi laø nghóa vuï cao caû cuûa toå chöùc IOC ñoái vôùi daân toäc.

2

| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |

Hoäi Ñoàng IOC-Champa 2007-2011

Hoäi ñoàng coá vaán Taøi Ñaïi An, Thieân Sanh Phaân, Ñaït Laõnh, Kieàu Ñaïi Thoï, Töø Coâng Phuïng

Taøi Ñaïi An

Thieân Sanh Phaân

Kieàu Ñaïi Thoï

Töø Coâng Phuïng ng

Ñatï Laõnh nh

Hoäi ñoàng ñieàu haønh Chuû tòch danh döï: Hassan Poklaun Chuû tòch: Musa Porome - Phoù chuû tòch: Abram Rohim - Toång thö kyù: Töø Coâng Nhöôøng - Phoù toång thö kyù: Vinh Thanh - Thuû quyû: Kevin Champa - Phoù thuû quyû: Sarah Kieu

Hassan Po Klaun

Musa Porome

A. Rohim

Kalvin Champa

Tøöø Coâng Nhöôøng

Vinh Thaønh Porome

Sara Kieu

2

Hoäi Ñoàng Khoa Hoïc vaø Tö Lieäu Po Dharma, Musa Porome, Abd. Karim, Qasim Töø, Fatimah Hoa

Po Dharma

Musa Porome

Abd. Karim

Qasim Töø

Fatimah Hoa

Thaønh Vieân Thöôøng Tröïc Nguïy Vaên Cöùng, Töø Coâng Taán, Thaønh Ngoïc Vaøng, Ñaøng Reo, Töø Coâng AÙnh, Chaâu Vaên Trieån, Töø Coâng Hoaøng, Kieàu Ñaïi Phuù, Thaønh Ngoïc Coù, Baù Trung Toaøn, Kieàu Ñaïi Vinh, Thieân Sanh Theâu, Malik Töø

Nguïy Vaên Cöùng

Töø Coâng Taán

Thaønh Ngoïc Vaøng

Ñaøng Reo

Töø Coâng AÙnh

Chaâu Vaên Trieån

Thaønh nh Ngoïc Coù

Töø Coâng Hoanø g

Baù Trung Toaøn

Kieàu Ñaïi Phuù

Kieàu Ñaïi Vinh