Ek 1
STAJ STAJ GÜN LÜĞÜ
14.07.1998 – I. GÜN: 14.07.1998 tarihinde daha önce yaptığım başvurunun kabul edildiği Türk Telekom Malatya Başmüdürlüğünde staja başlamak için Eğitim Amirliği Müdürü Ünal Bey’in yanına gittim. Ünal Bey Türk Telekom hakkında kısaca bilgi verdi(Ek.1). Daha sonra Ünal Bey beni Beydağı Te le l e ko k o m M ü dü dü r lü lü ğü ğ ü ne n e g ön ö n de d e rd r d i . B u ra r a da d a B ey e y da d a ğ ı Te l ek ek om o m M üd ü d ür ü r l üğ üğ ü Eğitim şefi Emine hanımın yanına gittim. Emine hanım Beydağı Telekom müdürlüğünün işlevleri hakkında bilgi verdikten sonra beni geçici olarak müdürlükçe müdürlükçe yürütülen kısa adı TEMOS olan (Telekom (Telekom Müdürlüğü Otomasyon Sistemi) projesinde çalışmak üzere bu projenin yürütüldüğü bölüme gönderdi. 15.07.1998 – II. GÜN: Telekom Müdürlüğü Temos Projesi bölümüne gittim. Beydağı Telekom Müdürlüğü’nden Emine hanım tarafından gönderildiğimi söyledim ve kendimi tanıttım. Bölüm şef yardımcısı kendisini tanıttı. Şef yardımcısı Süleyman Bey bu bölümde görev yapan personeli personeli tanıttıktan sonra bölümü gezdirdi. Daha sonra yapılan çalışmalar hakkında bilgi verdi. 16.07.1998 – III. GÜN: Bölüm şefi Haluk Bey’le tanıştım. Haluk Bey Temos projesi hakkında bilgiler verdi. Yapılan çalışmaları izledim(Ek.2). 17.07.1 17.07.1998 998 – IV. IV. GÜN: B ö lü lü md m d e ç al a l ı şa şa n p er e r s on on el e l v e s t aj aj y ap a p an a n d i ğe ğe r arkadaşların yaptığı çalışmalarını izledim.Genel izlenimler edinerek iş ortamına ve işe alıştım. 20.07.1998 – V. GÜN: Bu günden itibaren yapılan çalışmalara katılmaya başladım. başladım. İlk olarak telefon abonelerinin abonelerinin arşiv dosyalarını incelemeye başladım. lad ım. Dosyala Dosyalardan rdan istenile istenilenn bilgiler bilgilerii alarak alarak abone abone bilgi bilg i giriş formuna form una işledim ve bu bilgileri bilgi işlem merkezinde bilgisayara aktardık. 21.07.1998 – VI. GÜN: Dosya inceleme ve veri aktarma işlemine devam edildi. 22.07.1998 – VII. GÜN: Dosya inceleme işlemine devam edildi ve abone a r şi şi v d o sy sy al al a rı r ı k on o n t ro r o l e di d i l er er ek e k a bo b o ne n e h i zm zm et e t n um u m ar a r a sı sı n a g ör ö r e s ı ra ra ya ya dizildi. 23.07.1998 – VIII. GÜN: Beydağı Telekom Müdürü staj yaptığım bölümü ziyaret ederek çeşitli incelemelerde bulundu ve yapılan çalışmaları izledi. 24.07.1998 – IX. GÜN: Türk Telekom Malatya Başmüdürü staj yaptığım bölümü ziyaret ederek çalışmaları inceledi. Personel ve stajyer öğrencilerle tek tek ilgilenerek çalışmalarını izledi. Daha sonra personel ile bir toplantı yaptı, ardından biz stajyer öğrencilerle toplantı yaptı. Bu toplantıdan sonra istek ve şikayetlerimizi dinledi.
1
Ek 1
27.07.1998 – X. GÜN: Staj yaptığım bölüme yeni arkadaşlar tayin edildi. Yeni gelen arkadaşlara arkadaşlara bölümde yapılan işler hakkında hakkında bilgi verdik. Dosya inceleme ve bilgisayara aktarma işleminin nasıl yapıldığını gösterdik. 28.07.1998 – XI. GÜN: Yeni gelen memur arkadaşlardan dolayı bölümde stajyer stajyer öğrencilere öğrencilere ihtiyaç kalmadığından kalmadığından geçici görevimiz olan Temos’tan Temos’tan alınıp Emine hanım tarafından başka bölümlere gönderildik. Bundan sonra stajıma stajıma Beydağı Beydağı Telekom elekom Müdürlüğ Müdürlüğüne üne bağlı bağlı Sistem Sist em 12 Santral Santral Amirliği’nde devam edecektim. edecektim. Stajıma devam etmek üzere Sistem 12 Santrali’ne Santrali’ne gittim. Kendimi tanıttım. Stajımın kalan kısmını burada yapacağımı söyledim. Orada çalışan personelle tanıştım. Şef Bayram Bey bize bölümü gezdirdi, dirdi, yapılan yapılan işler işler hakkınd hakkındaa bilgi bilg i verdi verdi ve santrali santralinn donanı donanımını mını tanıttı tanıttı (Ek.3). 29 .07.1 29.0 7.199 9988 – XII. XI I. GÜN: GÜN: Bölümde Bölümde çalışan çalı şan persone per sonell ve stajye sta jyerr öğrenci öğrenci arkadaşlardan çalışmalar hakkında bilgiler alıp çalışmalara katılmak için incelemeler yaptım. 30.07.1998 – XIII. GÜN: Network İşletim Sistemi üzerine oluşturulmuş oluşturulmuş bu s an a n tr tr al a l ü ni n i te t e si s i nd n d e y ap a p ıl ıl an a n i şl ş l em e m le l e ri r i g öz öz le l e di di m. m . Ç eş e ş it i t li l i n ot o t la l a r t ut ut ar ar ak ak çalışmalara katılabilmek için bilgiler toparladım(Ek.4). 31 .07.1 31.0 7.199 9988 – XIV XI V. GÜN: GÜN: Santral Santral ünitesi ünitesinde nde yapılan yapılan çalışma çalı şmalara lara aktif aktif olarak katılmaya başladım. Santral ünitesinde görevli teknisyen Ahmet Şadi Bey stajye sta jyerr öğrencil öğrencilere ere Telekomü elekomünika nikasyo syonn sisteml sis temler er hakkınd hakkındaa bilgiler bilgiler verdi(Ek.5). 03.08.1998 – XV. GÜN: Sistem 12 Santral Ünitesi’nde yapılan çalışmalara d ev e v am a m e di di l di d i . B u ç al a l ı şm ş m al al a r h ak ak k ın ın da d a y en e n i g el el e n s t aj aj ye y e r a rk r k ad a d aş a ş l ar ar a bilgiler veri ldi. 04.08.1998 – XVI. GÜN: Santral ünitesindeki çalışmalara devam edildi. Şef Bayram Bey stajyer öğrenciler ile bir toplantı yaparak, santralin gizlilik arzeden birimlerinden ve uyulması gereken kurallardan bahsetti. İş ve işçi güvenliği konusunda çeşitli bilgiler verildi. 05.08.1998 – XVII. GÜN: Telekom Müdürlüğü’nde bulunan diğer santral ünitelerine ünitelerine gezi düzenlendi. düzenlendi. Stajyer arkadaşlarla ilk olarak Krosbar Santral Ünitesi Ünitesi’ni ’ni gezdik gezdik ve buradaki buradaki yetkilid yetkiliden en santral santral hakkınd hakkındaa bilgi bilgi edindik edindik (Ek.6). e f B ay ay r am a m B ey e y, b iz i z s t aj aj ye ye r ö ğr ğ r e nc nc i le l e re re 06 .08.1 06.0 8.199 9988 – XVIII. XVIII. GÜ GÜN: N: Ş ef iletişimde kullanılan santraller hakkında bilgiler verdi ve sorularımızı yanıtladı(Ek.7).
07.08.1998 – XIX. GÜN: Santralde çalışmalara devam edildi. Şef Bayram Bey biz stajyer stajyer öğrencilere öğrencilere haberleşmede haberleşmede istenilen ve beklenilen beklenilen durumları aktardı(Ek.8). 10.08.1998 – XX. GÜN: Baş teknisyen Suat Bey denetiminde biz stajyer öğrenciler tarafından santral ünitesinde kullanılan modüller kontrol edile2
Ek 1
27.07.1998 – X. GÜN: Staj yaptığım bölüme yeni arkadaşlar tayin edildi. Yeni gelen arkadaşlara arkadaşlara bölümde yapılan işler hakkında hakkında bilgi verdik. Dosya inceleme ve bilgisayara aktarma işleminin nasıl yapıldığını gösterdik. 28.07.1998 – XI. GÜN: Yeni gelen memur arkadaşlardan dolayı bölümde stajyer stajyer öğrencilere öğrencilere ihtiyaç kalmadığından kalmadığından geçici görevimiz olan Temos’tan Temos’tan alınıp Emine hanım tarafından başka bölümlere gönderildik. Bundan sonra stajıma stajıma Beydağı Beydağı Telekom elekom Müdürlüğ Müdürlüğüne üne bağlı bağlı Sistem Sist em 12 Santral Santral Amirliği’nde devam edecektim. edecektim. Stajıma devam etmek üzere Sistem 12 Santrali’ne Santrali’ne gittim. Kendimi tanıttım. Stajımın kalan kısmını burada yapacağımı söyledim. Orada çalışan personelle tanıştım. Şef Bayram Bey bize bölümü gezdirdi, dirdi, yapılan yapılan işler işler hakkınd hakkındaa bilgi bilg i verdi verdi ve santrali santralinn donanı donanımını mını tanıttı tanıttı (Ek.3). 29 .07.1 29.0 7.199 9988 – XII. XI I. GÜN: GÜN: Bölümde Bölümde çalışan çalı şan persone per sonell ve stajye sta jyerr öğrenci öğrenci arkadaşlardan çalışmalar hakkında bilgiler alıp çalışmalara katılmak için incelemeler yaptım. 30.07.1998 – XIII. GÜN: Network İşletim Sistemi üzerine oluşturulmuş oluşturulmuş bu s an a n tr tr al a l ü ni n i te t e si s i nd n d e y ap a p ıl ıl an a n i şl ş l em e m le l e ri r i g öz öz le l e di di m. m . Ç eş e ş it i t li l i n ot o t la l a r t ut ut ar ar ak ak çalışmalara katılabilmek için bilgiler toparladım(Ek.4). 31 .07.1 31.0 7.199 9988 – XIV XI V. GÜN: GÜN: Santral Santral ünitesi ünitesinde nde yapılan yapılan çalışma çalı şmalara lara aktif aktif olarak katılmaya başladım. Santral ünitesinde görevli teknisyen Ahmet Şadi Bey stajye sta jyerr öğrencil öğrencilere ere Telekomü elekomünika nikasyo syonn sisteml sis temler er hakkınd hakkındaa bilgiler bilgiler verdi(Ek.5). 03.08.1998 – XV. GÜN: Sistem 12 Santral Ünitesi’nde yapılan çalışmalara d ev e v am a m e di di l di d i . B u ç al a l ı şm ş m al al a r h ak ak k ın ın da d a y en e n i g el el e n s t aj aj ye y e r a rk r k ad a d aş a ş l ar ar a bilgiler veri ldi. 04.08.1998 – XVI. GÜN: Santral ünitesindeki çalışmalara devam edildi. Şef Bayram Bey stajyer öğrenciler ile bir toplantı yaparak, santralin gizlilik arzeden birimlerinden ve uyulması gereken kurallardan bahsetti. İş ve işçi güvenliği konusunda çeşitli bilgiler verildi. 05.08.1998 – XVII. GÜN: Telekom Müdürlüğü’nde bulunan diğer santral ünitelerine ünitelerine gezi düzenlendi. düzenlendi. Stajyer arkadaşlarla ilk olarak Krosbar Santral Ünitesi Ünitesi’ni ’ni gezdik gezdik ve buradaki buradaki yetkilid yetkiliden en santral santral hakkınd hakkındaa bilgi bilgi edindik edindik (Ek.6). e f B ay ay r am a m B ey e y, b iz i z s t aj aj ye ye r ö ğr ğ r e nc nc i le l e re re 06 .08.1 06.0 8.199 9988 – XVIII. XVIII. GÜ GÜN: N: Ş ef iletişimde kullanılan santraller hakkında bilgiler verdi ve sorularımızı yanıtladı(Ek.7).
07.08.1998 – XIX. GÜN: Santralde çalışmalara devam edildi. Şef Bayram Bey biz stajyer stajyer öğrencilere öğrencilere haberleşmede haberleşmede istenilen ve beklenilen beklenilen durumları aktardı(Ek.8). 10.08.1998 – XX. GÜN: Baş teknisyen Suat Bey denetiminde biz stajyer öğrenciler tarafından santral ünitesinde kullanılan modüller kontrol edile2
Ek 1 rek bakım ve onarımları yapıldı. Baş teknisyen Suat Bey bu modüller hakkında bilgiler verdi(Ek.9).
11.08.1998 1.08.1998 – XXI. GÜN: Santral ünitesinde temizlik ve düzenleme işlemleri yapıldı. Modüller ve kullanılan cihazlar genel bir düzenlemeye tabii tutuldu. 12.08.1998 12.08.1998 – XXII. GÜN: Staj raporu hazırlıklarına hazırlıklarına başladım. Staja başlad ı ğı ğı m i l k g ün ü n de d e n i t ib i b ar ar e n e di di n di d i ği ğ i m b il i l g il il er e r i k ağ a ğ ı da da a kt k t ar a r d ım ı m . S an a n tr tr a l ünitesiyle ilgili gerekli dökümanları bir araya getirdim. 13.08.1998 – XXIII. GÜN: Staj raporu ile ilgili hazırlıkları tamamladıktan tamamladıkta n sonra kontrol ederek eksiklikleri giderdim ve son şeklini verdim. 14.08.1998 – XXIV. GÜN: Staj raporumu kontrol etmesi için Şef Bayram Bey’e bıraktım. Gerekli düzenlemeler düzenlemele r ve işlemler bittikten sonra raporumu aldım. Çalışma arkadaşlarıma veda ettim.
3
Ek 1
1.1. TELEKOMÜNİKASYONUN TANIMI VE ANLAMI
İngilizcede kullanılan “Communication” terimi latincedeki “Communicare” kelimesinden alınmıştır. Communicare ise ortak hale getirmek anlamına gelmektedir. Dilimizde bu kelimeyi bir kelime ile ifade etmek mümkün değildir. Kullandığımız “haberleşme” kelimesi ise tam olarak aynı anlamı vermemektedir. Bu nedenle communication(komünikasyon) yerine “iletişim” kelimesi kullanılmaktadır. İletişim – haberleşme – insanın varolduğu günden başlamıştır. Ancak iletişim süreci tarih boyunca değişikliklere uğrayarak insanlarla birlikte tekamül etmiştir. Bir çok kimse iletişimi “mana” nın bir insandan diğerine iletilmesi olarak düşünür ve kabul eder. Gerçekte ise iletilen mana değil, mananın anlatılmasına yarayan bir mesajdır. Bir mesajın iletilmesi için belli elemanların bulunması lazımdır. Bu elemanların ilki “kaynak”tır. Kaynak, iletilecek bir haberi ve fikri olan kimsedir. İşte kaynağın iletilecek olan bu haber ve fikrine “mesaj” denir. Başkasına iletilecek olan bu mesaj, söz, yazı, resim veya hareket gibi semboller haline getirilerek iletilir. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, iletişim olayının ikinci elemanı “mesaj”dır. Mesajlar bir insandan diğerine, mektup, telefon, radyo, televizyon, gazete, kitap ve konuşma ile iletilmektedir. İletişimin üçüncü elemanı iletişimi sağlayan ortamdır. Ve bu ortama “kanal” denilmektedir. Kanal, ses, ışık, elektrik akımı ve elektromanyetik dalgalardır. Bir mesaj karşı tarafa ulaşınca iletme işi bitmiştir. İletilen mesajı alan kimseye “alıcı” denir. Bu ise, iletişim sürecinin dördüncü elemanıdır. “Tele” latincede uzak anlamındadır. Tele – communication uzaktan haberleşme veya uzak iletişim anlamındadır. Günümüzde telekomünikasyon şekil, işaret, yazı, görüntü, ses veya elektriksel işarete dönüştürülebilecek her türlü bilginin telli, telsiz, optik, elektromanyetik ortamlar üzerinden çalışan transmisyon sistemleri vasıtasıyla iletimi, yayımı ve alınmasıdır.
1.2. TÜRKİYE’DEKİ TELEKOMÜNİKASYON HİZMETLERİ
1.2.1. Telefon Hi zmetleri “ Te le f on un 1 87 6 y ı lı nd a A l ex an d er G r ah am B el l t ar a fı n da n i ca t e di l me si nd en 5 y ıl s on r a ü lk e mi zd e 1 88 1 y ıl ı nd a i l k t el e fo n t e si sa t ı kurulmuştur. 1909 yılında ilk manuel telefon santralının tesisinden sonra 1 92 6 y ıl ı nd a A nk ar a ’d a k ur u la n o t om at i k t e le f on s an t ra l ı i l e ş eh ir i çi otomatik görüşme imkanı başlamıştır. Bundan 3 yıl sonra 1929 yılında ilk şehirler-arası manuel konuşma Ankara – İstanbul arasında gerçekleştirilmiştir. 1931 yılında Milletlerarası manuel görüşme imkanının sağlan4
Ek 1 masından sonra 1976 yılında şehirlerarası tam otomatik(STD) telefon görüşmesi yapılmış ve 1979 yılında da Milletlerarası tam otomatik (İSD) telefon hizmeti başlatılmıştır.” Bugün ülkemizde telefon şebekesini sayısal ve teknolojik bakımdan dünya ülkeleri ile karşılaştırdığımızda, digital teknolojide ulaşılan yüzde itibariyle ülkemiz Fransa’dan sonra Avrupa’da ikinci, dünyada ise dördüncü sırada yer almaktadı r. Telekomünikasyon sistemlerinin her an çalışır durumda olması ve beklenen sürat, emniyet ve güvenirliğinin en üst düzeyde tutulması için iletme, bakım ve onarım hizmetlerine önem verilmektedir.
1.2.1.1. Kiralık devreler Kullanım süresiyle sınırlı olmayan ve belirli bir ücret karşılığında 24 saat kişi ya da kuruluşların kullanımında olan kiralık devreler yurt içi veya y ur t d ış ın da n ok ta da n n ok ta ya t el ef on y a d a d at a i le ti mi a ma cı yl a kullanılmaktadır. Kiralık devreler iki adres arasında trafiği yüksek olan haberleşmeler için uygun olmaktadır. Kiralık data devreleri istenilen hızda ( 24 00 B it /S n – 1 40 M B it /S n) a na lo g y a d a s ay ıs al , 2 v ey a 4 t el li olabilmektedir. Kiralık data devreleri uluslar arası M 1020 standardında kiralık telefon devreleri ise M 1040 standardında kurulmaktadır. 1995 yılı sonu kiralık devre olarak; yurt içi şehirlerarası 3780 adet data 633 adet telefon, uluslar arası 110 adet data, 8 adet telefon devresi bulunmaktadır.
1.2.2. Telgraf – Teleks – Hizmetleri 1843 yılında telgrafın icadından 4 yıl sonra 1847 yılında Osmanlı sarayında yapılan bir deney ile telgraf ülkemize girmiştir. 1854 yılında İ st a nb ul – Va rn a a r as ı na d öş en en d en iz a lt ı k ab lo su i l e t e lg r af h i zm et i başlatılmıştır. 1855 yılında İstanbul – Edirne – Şumnu telgraf hattı inşa e di l mi ş v e b u h at t ın Av us t ur y a h ud ud un a k ad ar u za t ıl m as ı i l e Av r up a ülkeleriyle telgraf muharebesi başlatılmıştır. 1954 yılında manuel teleks santralının kurulması sonucu yurtiçi ve yurtdışı yazılı haberleşme irtibatları teleks santralları aracılığıyla yapılmaya başlanmış ve ilk otomatik teleks santralı 1974 yılında tesis edilmiştir. 1974 yılından itibaren yurtiçi ve yurtdışı olmak üzere otomatik hale getirilmiştir. Otomatik teleks santrallarının hizmete girmesi sonucu servis dışı bırakılan manuel teleks santralları münhasıran telgraf hizmetlerine tahsis edilmiştir. Telgraf hizmetlerinde sürat, emniyet ve güvenliğin arttırılması amacı ile teleks santralları aracılığı ile telgraf yazdırma servisi olan GENTEKS işletmesine 1980 yılında başlanılmıştır. Genteks hizmetlerinde Almanya ve İ sv i çr e i l e d ir e kt i r ti ba t m ev cu t o l up , A l ma ny a ü ze r in de n 1 7 ü lk e i l e genteks haberleşmesi yapılmaktadır. 5
Ek 1 Ankara, İstanbul, İzmir ve Adana olmak üzere dört şehrimizde sekiz merkez ile 1984 yılında başlatılan elektronik mektup haberleşme sistemi Av us tu ry a, A lm an ya , B el çi ka , F in la nd iy a, İ ng il te re , İ sv eç , İ sv iç re , Lüksemburg ve Norveç olmak üzere 9 dış ülkeye de irtibatlandırılmıştır. Bu sistem ile gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında mektup, resim ve her türlü basılı evrakın 4 saat içinde alıcısına ulaştırılması sağlanmıştır. Yazılı metin naklinde telekse nazaran süratli ve daha fazla kullanım alanları bulunan t el ef ak s h iz me ti ni n 1 98 4 y ıl ın da , t el et ek s h iz me ti ni n 1 98 6 y ıl ın da verilmesiyle teleks abonelerinin belirli bir kısmı bu yeni teknoloji ürünü hizmetleri tercih etmeye başlamıştır.
1.2.3. Uzak Mesafe Telekomünikasyon Si stemleri İlk uzak mesafe telefon irtibatlarında sadece bir telefon konuşmasını geçirebilen havai – hat sistemleri kullanılmıştır. Bu sistemler tek kanallı sistemler olarak adlandırılmıştır. Bir çift telden oluşan bir fizik telefon devresi üzerinden aynı anda birden fazla telefon konuşması sağlayan kanal çoklayıcı elektronik sistemler(Kuranportör veya Multiplex sistemleri) ilk o la ra k 1 91 8 y ıl ın da B al ti mo re – P it sb ur g a ra sı nd ak i h av ai h at la rd a kullanılmıştır. Sonraki yıllarda kanal çoklayıcı sistemler geliştirilerek r ad yo – l in k s is tem ler in e, k oak si ye l k ab lo la ra , u yd u h ab er leş me s is te ml er in e v e F ib er – o pt ik k ab lo s is te ml er in e d e u yg ul an mı şt ır. Başl angı çta kanal çokl aması nda anal og t ekni kler kul lanı lı rken mikroelektronikte son 20 yılda kaydedilen ilerlemeler sayısal tekniklerin ve d ol ay ı sı i l e p u ls – k od m od ül a sy on ( P CM ) t e kn i ği n in k ul l an ı lm as ı nı bilhassa ekonomik yönden zorunlu kılmıştır. İlk mikro – dalga radyo –link sistemi 1934 yılında Fransa – İngiltere arasında ilk koaksiyel kablo sistemi 1936 yılında New York City – Philadelphia ve Berlin – Leipzig arasında ve i l k t i ca ri m ah iy e tt e ki u yd u h ab er l eş m e ( 2 40 t e le f on k an al ı C OM S AT ) sistemi 1965 yılında hizmete verilmiştir. Türkiye’de ilk havai – hat telefon kuranportör sistemi 1934 yılında, i l k m i kr o d al ga r a dy o – l i nk s is t em i 1 95 8 y ıl ı nd a, A n ta l ya – C at an i a denizaltı koaksiyel kablo sistemi 1975 yılında ve Ankara’daki ilk uydu haberleşme yer istasyonu 1979 yılında hizmete verilmiştir. En son teknoloji o lan f ib er – o pt ik k ab lo la r ü zer in de n P CM t el ef on k an al ı t em in i uygulanmasına da 1984 yılında imzalanan bir mukavele ile başlanmıştır. Te le fo n s an tr al la rı nı n l ok al o la ra k j on ks iy on , ş eh ir le ra ra sı v e milletlerarasında ise trunk ihtiyacını karşılamak üzere fiber – optik kablo, radyo – link, uydu ve havai – hat kuranportör sistemleri üzerinden telefon kanal irtibatları yapılmaktadır. Bugün ülkemizde transmisyon ortamında y ay gı n o la ra k d ig it al r ad yo – l in k s is te ml er i, f ib er – o pt ik v e u yd u sistemleri kullanılmaktadır. Mevcut sabit radyo – link sistemlerinin yanı sıra, geçici program nakil taleplerini karşılamak amacıyla tek yönlü veya çift yönlü video+2 ses kanalı içeren portatif TV – mini linkler kullanılmaktadır. 6
Ek 1 Telekomünikasyon alanında en ilginç gelişmelerden biri de bakırdan ü r et i le n m et a li k k ab l ol ar ı n y er i ne h a mm ad de si c am o la n f i be r – o pt i k kabloların kullanılmaya başlanmasıdır. Bu saç kılı kalınlığında olan ( çapı 0,125 mm) kablo daha kaliteli telekomünikasyon şebekelerinin gerçekleştirilmesine yol açmış bulunmaktadır. Işık pulsları haline dönüştü-rülmüş telekomünikasyon işaretleri fiber – optik kablolar üzerinden daha uzak mesafelere güvenilir, emniyetli ve yüksek kalitede (gürültüsüz) iletile bilmektedir.
1.2.4. Uydu Haberleşmesi Uydu sistemleri Türkiye’nin yurt dışı ile haberleşmesinde çok önemli bir rol oynamaktadır. Ülkemiz Uydular Aracılığıyla Haberleşme Uluslar arası Teşkilatı (INTELSAT)’nın bir üyesidir. Ülkemiz ayrıca uydular aracılığı ile Haber leşme Avrupa Teşkilatı (EUTELSAT)’nın da üyesidi r. Türkiye’nin uluslar arası telefon haberleşmesinin yaklaşık 1/3’ü ile klasik haberleşme teçhizatıyla erişimde güçlük çekilen Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki büyük ilçelerin haberleşmesi ve ülke genelinde y a y ı n y a p a n 2 5 T V v e R a d y o k u r u l u ş u n u n p r o g r a m n a k il l e r i , u y d u h a berleşme sistemleri üzerinden gerçekleştirilmektedir. Ayrıca; deniz ve k ar ad ak i h ar ek et li a ra çl ar ı n b ir bi ri yl e v ey a k ar ad ak i b ir m er ke zl e h ab er le şm es in de , ü ye si b ul un du ğu mu z “ Uy du la r A ra cı lı ğı yl a M ob il Haberleşme Uluslararası Teşkilatı” (INMARSAT) uyduları kullanılmaktadır. Ülkemizde 138 ülkenin üye olduğu INTELSAT’ın 12’nci, 49 ülkenin ü ye b ul un du ğu E UT EL SAT ’ı n 1 7’ in ci v e 7 9 ü lk en in ü ye b ul un du ğu INMARSAT’ın ise dünyadaki 24’üncü büyük kullanıcısıdır. Ülkemiz halen AKA-1, AKA-2, AKA-3, ATA-1 ve ATA-2 gi bi ana uygu yer istasyonları ve naklen TV yayını ve haber geçişleri amacıyla kullanılan 5 adet mobil uydu ve yer istasyonunun yanısıra değişik standartlarda toplam 72 alış ve veriş ö ze ll iğ in e s ah ip u yd u y er i st as yo nu 7 50 a de t u yd u T V v e r ad yo a lı ş istasyonunu işletmektedir. Uydu haberleşme sistemlerinin kullanımının ülke genelinde daha y ay gı nl a şt ı rı l ma sı v e ö ze ll i kl e D o ğu v e G ün ey do ğu A na do l u B öl g el er im iz de ki h ab er l eş me a lt y ap ıs ın ın g üç le nd ir il me si i çi n m ev cu t I BS şebekesinin genişletilmesi ve yine bu bölgelerdeki merkezlerimizin 4 – 8 telefon kanalı kapasitesindeki uzak mesafe transmisyonunun sağlanması amacıyla Telefon Uydu Yer İstasyonları(TRTES) çalışmalarına devam edilmektedir.
1.2.4.1. TÜRKSAT (Milli Haberleşme Uydul arı Sistemi) K a li t el i , g üv en i li r v e e ko no mi k t el e ko mü ni k as yo n h i zm et i v er e bilmek amacıyla, 1989 yılında anahtar teslimi olarak uluslar arası bir uydu 7
Ek 1 ihalesi açılmıştır. 21 Aralık 1990 tarihinde Aerospatiale firması ile Türk Milli Haberleşme Uyduları Sistemi kontratı imzalanmıştır. T ÜR KS AT 1 A u yd us un un a tı lı şı s ır as ın da d üş me si nd en s on ra TÜRKSAT 1B uydusu 42 derece E pozisyonuna 11 Ağustos 1994 tarihinde b aş ar ı yl a y er l eş t ir i lm i ş v e y ör ü ng e t es t le r in i n a rd ı nd an 1 0 E ki m 1 99 4 t ar i hi nd e s er v is e v er i lm i şt i r. T ür k sa t ’ı n a tı l ma sı y la , T ür k iy e d ün ya da uydusu olan 16. ülke oldu. Türkiye böylece uzayda kendi ulusal haberleşme uydusu olan, ABD, Avustralya, Almanya, Brezilya, Çin, Endonezya, Fr ansa, Hindistan, İngiltere, Japonya, Kanada, Lüksemburg, Meksika, Rusya ve İspanya’dan sonra bu ayrıcalıklı ülkeler arasına katıldı. TÜRKSAT 1B’nin Türkiye, Orta Avrupa ve Orta Asya olmak üzere 3 kapsama alanı bulunmaktadır. Bunların EIRP değerleri sırasıyla 56, 58.5 ve 5 6. 5 d B W, G / T d eğ er l er i i s e s ır a sı y la 1 2. 5, 1 3. 2 v e 1 2. 14 d B/ K ’d ı r. TÜRKSAT 1B üzerinde Ku-bantta (11 – 14 GHz) çalışan 10 tanesi 36 MHz, 6 tanesi de 72 MHz genişliğinde toplam 16 transporder vardır. Türkiye ile Orta Avrupa arasında 4 ve Türkiye ile Orta Asya arasında 3 transporder anahtarlanabilme özelliğine sahiptir. TÜRKSAT uydularının kontrolu, gözlemlenmesi ve yörünge manevralarının gerçekleştirilmesi amacıyla Gölbaşı’nda ana ve ODTÜ’de yedek olmak üzere iki adet uydu kontrol istasyonu kurulmuş; bu istasyonlardaki Türk mühendisler, yörüngedeki TÜRKSAT uydularıyla ilgil i tüm operasyondan soruml udurlar. TÜRKSAT 1B, TV ve Radyo programlarının dağıtımı, IBS telefon ve VSAT data şebekeleri için kullanılmakta olup, kapasitesi %100’e ulaşmış bulunmaktadır. TÜRKSAT 1B’deki üç kapsama alanı yerine daha geniş iki kapsama alanına sahip olan TÜRKSAT 1C, Türkiye ve Avrupa ile Türkiye ve Orta Asya arasında doğrudan bağlantı kurabilmek için batı spotunda Türkiye ve Orta Asya’yı kapsamak üzere tasarlanmış ve 9 Temmuz 1996’da uzaya fırlatılmış 26 Eylül 1996’da işletmeye verilmiştir. TÜRKSAT 1C de 16 transpondere sahiptir. TÜRKSAT 1C ile uluslar arası telefon ve faks haberleşmesi daha net, yabancı TV’ler küçük çapta u yd u a nt en le ri yl e r ah at ça i zl en eb il me , c ep t el ef on la rı i le d ah a n et konuşabilme imkanına sahip olunmuştur. Ayrıca askeri haberleşme alanında da yararlanılacaktır. Ayrıca TÜRKSAT uyduları üzerinden bankalara, otel zincirlerine, basın ve yayın kuruluşlarına, eğitim kurumlarına, üniversitelere ve milli savunma teşkilatına haberleşme imkanları sağlanabilmektedir. TÜRKSAT 1C uydusunun hizmete girmesi ile TÜRKSAT 1B uydusundaki tüm yayın ve servisler TÜRKSAT 1C’ye aktarılmış TÜRKSAT 1B tümüyle telefon haberleşmesine ayrılmıştır. TÜRKSAT 1C’nin tüm kanalları şu an dolmuş durumda, boş olan iki kanal için Irak ve Bosna – Hersek hükümetlerinin resmi talepleri vardır. TÜRKSAT 2A yeni nesil uydumuzun sözleşmesi “JOINT VEN TURE” 16.02.1996 tarihinde imzalanmış olup 1999 yılı başında uzaya gönderilmesi planlanmaktadır.
8
Ek 1
1.2.4.2. VSAT(Very Small Aperture Terminal) Ülkemizde VSAT coğrafi açıdan dağınık birimlerin en yüksek 64 kb/s hızına kadar data haberleşmesi sağlamak üzere kurulmuş bir sayısal uydu haberleşme sistemidir. VSAT sistemi TURVSAT ve VERINET olarak iki şebeke halinde TÜRKSAT uydusu üzerinden çalışmaktadı r. HUB yer istasyonu ve uzak yer istasyonlarından (VSAT terminalleri) oluşan VSAT sistemi, ülkemizde yıldız mimarisinde kurulmuştur. Abone tarafından küçük çaplı antenlerin kullanıldığı VSAT şebekeleri üzerinden, tek yönlü ve çift yönlü olmak üzere iki tip haberleşme yapılabilmektedir. VSAT hizmetinin; dağınık yapıya sahip bankalar, gazeteler ve havayolları gibi kuruluşlar tarafından kredi kartı otorizasyonu, rezervasyon, doküman transferi vb. alanlarda yaygın olarak kullanılması beklenmektedir.
1.2.4.3. IBS (Uydu Yer İstasyonu) Türkiye’de Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde haberleşme sisteminde çeşitli sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu bölgelerin şanssızlığı dağlık ve ulaşımlarının zor olmasından kaynaklanıyor. Dağlık bir bölgeye santral götürülmesi, götürülen santralın bakımı ve arızalarının giderilmesi ise olanaksız hale geliyor. Sıkça rastlanan kablo kopmaları hem bölge halkına hem de hizmeti götürenlere büyük sorunlar yaşatıyor. Sorunlu bölgelerin t el e fo n h ab er l eş me si n i s or u ns uz h al e g et i rm ek a ma cı y la I B S ( İ nt e ls at Business Servis) uydu sistemi projesi geliştirildi. Buna göre, klasik haberleşme sistemleri ile hizmet götürülmeyen, telefon kanal ihtiyacı nispeten düşük ilçe merkezlerine, coğrafi koşullardan etkilenmeyen, bakım ve işletmesi kolay uydu yer istasyonları kullanılarak erişmeyi sağlayan sayısal bir uydu sistemi kullanılmaktadır. Sistem 2 Mbps hızında çalışıyor ve 30 telefon kanallı veya ADPCM (Adaptive Differential Pulse Code Modulation) tekniği ile 60 telefon kanalı olarak çalıştırılabiliyor. IBS’e ait çalışmalar ilk kez 1991 yılında başlatıldı. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nin dağlık ve ulaşımı zor ilçelerinde olmak üzere 5 adet master IBS uydu yer istasyonu ve her biri master yer istasyonu üzerinden toplam 20 adet ilçe telefon şebekesine irtibatlandırıldı. İ l k m as t er I B S y er i s ta sy on u 1 99 3 y ıl ı nd a D i ya rb ak ı r v e Va n’ d a kuruldu. Halen Erzurum, Gaziantep, Siirt ve Ankara dahil olmak üzere t op la m 6 a de t m as te r y er i st as yo nu i le 2 0 a de t d e r em ot e( uz ak ) y er i st as yo nl ar ı m ev cu tt ur. R em ot e y er i st as yo nl ar ı m as ter u yd u y er istasyonlarına bağlı olarak çalışıyor ve her bir master uydu yer istasyonuna bağlı 2 ile 5 arasında değişen remote uydu yer istasyonları bulunuyor. Bu sistemlerin tamamının maliyeti 806.165.661 Japon Yen’i artı 1.361.593 d ol ar d ır. M al i ye t y ük se k a nc ak T ür k iy e’ n in d ör t b i r y an ın da y aş ay an i ns an la rı n h ep si e şi t d üz ey de h ab er le şm e ö zg ür lü ğü ne s ah ip ti r d iy e düşünülmektedir. 9
Ek 1
1.2.5. Özel Telekomünikasyon Hizmetleri S os ya l v e e ko no mi k a l an da ki h ı zl ı g el i şm el er i l e b i lg i sa ya r la rı n y ay gı n k ul l an ı mı k l as i k h ab er l eş me h i zm et l er i o la n p os t a, t e lg r af v e telefonun yanında modern işletmeciliğin ihtiyaç duyduğu TELEMATİK ve İNFORMATİK hizmetleri ne olan ihtiyacı ön plana çıkarmıştır. GSM(Global System for Mobile Communications) sayısal teknolojiye dayalı hücresel bir mobil telefon sistemidir. Uluslar arası serbest dolaşım, cep boyutlarında hareketli cihazlar, sayısal iletişimin sağladığı yüksek haberleşme kalitesi ve gizlilik sisteminin başlıca üstünlükleridir. Ülkemizde GSM sistemi gelir paylaşımı esasına göre Türk Telekom Te ls i m v e T ür k Te l ek om Tu r kc el l o l ma k ü ze r e i ki a yr ı ş eb ek e o l ar a k kurulmuş ve iki yıl gibi kısa bir süre içerisinde hizmet verilen İl sayısı 73’e, abone sayısı ise 332.716’ya ulaşmıştır. G SM a bo ne le r i h an gi ş eb ek en i n a bo n es i o lu r sa o l su nl a r, k en di şebekeleri ile anlaşma yapmış diğer ülkelerin şebekelerinden de kendi SIM kartlarını kullanarak görüşme yapabilmekte ve aranabilmektedirler. Dünyadaki teknolojik gelişmelere paralel olarak ülkemiz haberleşme trafiğinde önemli yer almış olan çağrı sisteminde, çağrı gönderme servisi olan “133 servisi” olmaksızın mesaj çekilmesini de sağlayan kodlu mesaj uygulamasına geçilmiştir.
10
Ek 1
1.2.6. Data Hizmetleri Birbirinden hız ve kullandıkları haberleşme protokolleri açısından f a rk lı m ar k a v e t i pt ek i t er m in al v ey a b i lg is ay ar c ih a zl a rı nı n u yu ml u i l et i şi m in e i m ka n s ağ la ya n T UR PA K K am u P a ke t A na ht a rl a ma l ı D at a Şebekesi, Tür ki ye’ deki ver i haber leşmesi için t emel al ty apı yı oluşturmaktadır. TURPAK(Türkiye Paket Anahtarlamalı Data Şebekesi), özellikle düşük ve orta yoğunluklu trafik uygulamaları için uygun olup bu uygulamalara maliyet etkin bir çözüm sunmaktadır. Bilgi iletişimi için e ko no mi k v e g üv en i li r b i r o r ta m s ağ la ya n T U RPA K ş eb ek es i , y ur t dı ş ı bağlantıları aracılığıyla dünyayla entegre olmuş bir biçimde, aranılan bilgiye nerede olduğuna veya hangi sistemde saklandığına bakılmaksızın anında ve kolay erişim ol anağı sağlar. Almanya, ABD, Belçika, Hollanda, İngiltere ve İtalya’ya olmak üzere toplam 6 adet direkt bağlantısı olan ve bu direkt bağlantılar üzerinden ise toplam 64 ülke – 83 şebekeye olan yurtdışı çıkışları ile kullanıcılarına küresel erişim olanağı sağlayan TURPAK şebekesinin önemli kullanıcıları arasında; devlet sektörü, kamu kuruluşları, üniversiteler, bankalar, finans, petrol, otomotiv ve enformasyon sektörleri, sigorta şirketleri, piyango ve at yarışı acentaları sayılabilir. Ayrıca gerek yurtiçi, gerekse yurtdışındaki bilgi bankalarına erişen bireysel kullanıcılar da aboneler arasında önemli bir yer tutmaktadır. TURPAK şebekesi üzerinden verilmesi planlanan T3POS servisi, bankamatik ve kredi kartı doğrulaması uygulamalarında kullanılabilecektir. Bu servis sayesinde banka kartlarının “on-line” olarak anında hızlı ve hatasız bir biçimde sorgulanması sağlanır. Bu servisin, alışverişte banka kartı uygulamasının yaygınlaşmasına katkıda bulunacağı öngörülmektedir.
1.2.6.1. TURNET Tüm dünyayı saran bir iletişim ağı olan İnternet’in Türkiye ayağı o l an Tu r ne t’ i t a nı m la ma da n ö nc e İ n te rn e t’ i t an ı ya lı m . “ İn t er n et ” ; 11 0 ü l ke ye d ağ ı lm ı ş y ak l aş ık 5 m i ly on a na b i lg i sa ya rı b i rb i ri n e b ağ la y an , dünyanın en yaygın bilgisayar ağı İnternet kullanıcılarının sayısı dünya genelinde 40 milyondur. İnternet ilk önce ABD’de yerel ve bölgesel ağların bir araya gelmesiyle başladı. Daha sonraları ABD içindeki diğer ağların ve uluslar arası başka ağların da bağlanmasıyla bugünkü durumuna ulaştı. Bilgisayarlar önce çalışma hayatının, sonra da günlük yaşamın bir parçası olmaya başladığında işin bu boyutlara gelebileceği tahmin edilemiyordu. Hayatın her alanına teklifsizce giren İnternet, insanları bir anda dünya vatandaşı haline getirdi. İnternet’in Amerika’da 25 yıllık bir geçmişi olmasına rağmen Türkiye için bu süre sadece 4 yıl, bu 4 yıllık süredeki gelişme ise azımsanamaz. Bugün Türkiye’de 10 binin üzerinde bilgisayar, 80 bin civarında kullanıcı, 2 00 k ad ar k ur u ms al b ağ l an t ı v e 1 50 k ad ar d a We b v ar d ır. T ür k iy e’ d e 11
Ek 1 İnternet’le ilgili ilk çalışmalar 1993 yılında başladı. ODTÜ ve TÜBİTAK’ın ortak çalışmaları ile ODTÜ Ankara – Washington ABD arasında ilk bağlantı yapılarak kullanıma sunuldu. Bugün ülkemizde yaklaşık 5 bin civarında a bo ne si o la n v e T R- NE T ş eb ek es i o la ra k a dl an -d ır ıl an b u İ nt er ne t hizmetleri Turnet’in altyapısını oluşturmuştur. Va ro la n b u İ nt er ne t a ğı nı n T ür ki ye ç ap ın da g en iş le ti lm es i v e TURPAK veri iletişim şebekesinde verilmeyen hizmetlerin sağlanabilmesi için Türk Telekom A.Ş. Turnet ihalesini yaptı. İhaleyi SATKO, ODTÜ ve SPRINT konsorsiyumu aldı. Bu konsorsiyumla imzalanan sözleşmeye göre ilk olarak Ankara, İstanbul ve İzmir’de kurulan Turnet ağı, yurtdışı İnternet şebekesine fiber – optik kablo ve uydu aracılığıyla irtibatlandırıldı. Şimdilerde binlerce kişi evinden, çalıştıkları kurum ya da bulundukları üniversiteler üzerinden İnternet’e erişebiliyor ve dünyanın her yerindeki milli kütüphanelerde araştırmalarıyla ilgili taramalar yapabiliyor, arşivlerde dilediği dergi ve gazete sayılarına ulaşabiliyor, istediği bilimsel toplantılara bildirilerini gönderebiliyor.
1.2.6.2. Video Konferans Ülkemizde 1987 yılında hizmete verilen video konferans sistemleri kısaca gelişmiş görüntülü telefon olarak tanımlanabilir. Temel amaç müstakil toplantı salonlarında toplanan grupların, mesafeye bağlı kalmaksızın birbirlerini görerek, konuşarak, şekiller çizerek ve doküman alışverişi yaparak farklı yerlerde devam eden toplantıların tek bir toplantıymış gibi yapılmasını sağlamaktır. Video konferans hizmeti abonenin talep ettiği adreslerde kurulacak video konferans teçhizatı ile 2 Mb/s hızında veya aboneye ait video konferans teçhizatı ile 64-2048 Kb/s hızları arasında çeşitli transmisyon ortamlarında(uydu, fiber – optik vb.) verilmektedir.
1.2.7. Kablo TV Ö z el r a dy o v e t el ev i zy on y ay ı nl ar ı nı n b aş l am as ı i l e b i rl i kt e s on derece sıkışık olan frekans spektrumunun daha da sıkışması kaçınılmaz olmuştur. Ayrıca Türkiye’nin bazı bölgelerindeki frekans kirliliği ve bozuk görüntü sıkıntısının yol açtığı kaliteli görüntü talebi ile uluslar arası TV y ay ın la rı nı i zl em ek i st ey en le ri n s ay ıs ı h ız la a rt mı şt ır. B u d ur um da alternatif bir çözüm olarak, halen 35 TV ve 40 radyo kanalının sağlıklı bir ş ek il d e i l et i lm e si n e v e i z le n me si ne i m ka n t a nı ya n k ab lo l u T V h iz m et i kullanıma sunulmuştur. Ş eb ek ey i g en i şl e tm e ç al ı şm al ar ı 6 k on so r si y um i l e 1 99 1 y ı lı n da i m za l an an k ab l ol u T V s öz l eş m el e ri d oğ r ul t us un da b u h i zm e t A nk ar a , İ st a nb ul , İ z mi r, B u rs a, A da na , A nt a ly a , G az ia n te p, K on ya v e K ay se ri i l le r in de s ür d ür ü lm ek t ed i r. B u i l le rd e k ab lo l u T V s is te m i i l e v er i le n programlar ise: TV 1, 2, 3, 4, TRT – INT, İnter Star, Samanyolu, Flash TV, 12
Ek 1 Kanal D, ATV, Euronews, TGRT, Show TV, Kanal 6, HBB, SAT 1, CINE5, TV5 Europa, Super Channel, RAI UNO, BBC, Italya 1, CNN, Eurosport, TVE, D.WELL, RTL, MTV, Italya 5, RAI DUE’dır. Ayrıca gelir paylaşımı sistemine göre Simko, Ericcson, Ere ve Tekfen olmak üzere dört firma kanalıyla Eskişehir, Erzurum, Bandırma, İzmit, Gölcük, Mersin, Tarsus, Zonguldak, Samsun, Karadeniz Ereğlisi ve Alaplı, Adapazarı, Balıkesir, Tekirdağ, Gebze, Körfez, Çorlu, Çerkezköy, Yalova, Ç if tl ik kö y v e D en iz li ’d e ç al ış ma la ra b aş la nm ış v e 3 y ıl da a lt ya pı sı tamamlanacaktır.
1.2.8. Ankesörlü Telefon Halkımızın ihtiyacını karşılamak üzere manyetik kartlı, masa tipi, jetonlu ve optik kartlı ankesörler hizmet vermektedir. 1995 yılında 2327 a de t ç eş it li t ür de ki a nk es ör le r h iz me te v er il mi ş v e ü lk e g en el in de ki ankesörlü telefon sayısı 58126 adet olmuştur. 1996 yılında ise kartlı ve jetonlu ankesörlerden ayrıca kredi kartıyla telefon görüşmesi yaptırabilen kredi kartlı ankesörlü telefonlar hizmete verilmiş bunlarla birlikte 3800 ilave yapılmış ve rakam 61926 adete çıkmıştır.
1.2.9. Radyo ve Televizyon Hizmetleri Modern çağın en etkili kitle iletişim aracı olan Radyo ve Televizyon yayınlarını, çağın gerektirdiği, günümüz teknolojisinin imkan verdiği en m ük em m el y ay ın k al i te si ne u l aş ma sı n da v e y ur d um uz un h er t a ra f ın d a y ay gı n b ir ş ek i ld e d in l en i p, i zl en m es i nd e a yr ı ca T ür k iy e’ n in s es i ni n dünyanın çeşitli yerlerinde duyurulması için özellikle 1980 yılından bu yana çok büyük gelişmeler kaydedilmiştir. Radyo ve Televizyon hizmetleri TRT(Türkiye Radyo ve Televizyon K ur u mu ) t a ra fı n da n y ü rü t ül m ek t e i k en 3 51 7 s ay ı lı k an un la M ar t 1 98 9 yılında Radyo ve Televizyon verici istasyonlarının, program linklerinin planlanması, projelendirilmesi, kurulması, yenilenmesi ve işletilmesi görev v e y et k is i T ür k iy e R ad yo v e Te le vi zy on K ur u mu ( TRT ) ’n d an T ür k iy e Cumhuriyeti Posta, Telgraf ve Telefon İşletmesi Genel Müdürlüğü(PTT)’ne devredilmiştir.
1.2.9.1. Radyo Hizmetleri Ses kalitesinin yüksek olması nedeniyle, dinleyiciler FM yayınlarını t er c ih e tm e kt ed i r. D i ğe r t ar a ft a n F M v er i ci l er i ni n y at ı rı m v e i ş le t me masrafları genlik modülasyonlu vericilerden daha düşüktür. Ancak FM verici yayınları diğer tip vericilere göre çok dar alana ulaşmaktadırlar. Bu neden le daha düş ük güçlü olar ak ve s ık ar al ıkl ar la kur ulm al ar ı gerekmektedir. Devlet yayını olarak halihazırda 1996 yılı sonu itibariyle 13
Ek 1 Radyo-1’de 107, Radyo-2’de 3, Radyo-3’de 110, Radyo-4’te 110 adet ayrıca turistik bölgelerde, turistlere yönelik yayın yapan 10 adet olmak üzere toplam 340 adet FM verici radyosu ülke genelinde yayın yapmakta-dır. Dünyanın çeşitli yörelerinde yaşayan insanlara Türkiye’den mesajlar ulaştırabilmek amacıyla kurulan Kısa Dalga Radyo Verici istasyonu 17 ayrı dilde Türkiye’nin sesini yurtdışına duyurmaktadır. Ankara Çakırlar Verici İstasyonu bu görevi 2 adet 500 kW ve 3 adet 250 kW’lık verici ile yapmaktayken buna ilave olarak 1995 yılında Ankara Emirler Radyo Verici İstasyonu 5 adet 500 kW’lık vericilerle yayına başlamıştır.
1.2.9.2. Televizyon Hizmet leri Türkiye’de televizyon yayınları 1968 yılında başlamıştır. Bugün TV 1, TV 2(TRT GAP), TV 3, TV 4, TRT INT(AVRASYA) olmak üzere 6 adet devletin yapmış olduğu televizyon yayınının yanısıra TGRT, Show TV, CINE5, Kanal 6, Kanal D, İnterStar, ATV, Samanyolu, HBB, MTV gibi ulusal yayın yapan özel kanallar da mevcuttur. TRT INT (AVRASYA) yayınları esas olarak Batı Avrupa ve Orta Asya’ya yönelik yapılmaktadır. Bu programın Türkiye’de yayınlanmasını zorunlu kılan anlaşma gereği olarak Ankara ve İstanbul’da yayın yapan 2 adet verici kurulmuştur. GAP yayınları 1990 yılında öncelikle GAP illerini kapsayacak şekilde başlatılmış, daha sonra bütün illere yaygınlaştırılmıştır. Bu yayınlar TV 2 verici şebekesinden gündüz saatlerinde yapılmaktadır. Diğer programlarda ise ülke genelinde yayın yapılmaktadır. Televizyon yayınlarının, yurdumuzun her yerinde kaliteli bir şekilde izlenebilmesini sağlamak amacıyla ana vericiler kurulmuştur. Bu vericilerin sayısı, yurdumuzu kapsaması bakımından 50 adet olarak belirlenmiştir. Bu a na v er i ci l er i n z ay ı f y ay ın a la n y er l eş i m m er k ez l er i ni n k üç ük g üç lü aktarıcılar, yayın alamayan yerlere ise uydudan alışlı(TVRO) küçük güçlü v er ic il er k ur ma k s ur et iy le (ö ze l k an al la rı n t üm ü b u ş ek il de y ay ın y ap ma kt ad ır ) k ap sa ma s ah al ar ın ın g en iş le ti lm es i v e t üm y ur tt a T V yayınlarının daha kısa sürede yaygınlaşmasını sağlayarak programların daha kaliteli izlenmeleri sağlanmıştır.
1.3.1. Türk Telekom A.Ş.’nin Kurul uşu 155 yıllık köklü bir maziye sahip olan PTT’de Türkiye’nin gündemini uzun süre meşgul eden T’nin özelleştirilmesinde bir basamak olan T’nin postadan ayrılması ve yeniden yapılanması 10 Haziran 1994 tarih ve 4000 sayılı “Telgraf ve Telefon Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi ve Bu K an un a E k v e G eç i ci M a dd el er E kl e nm es in e D ai r K a nu n” h ük üm l er i uyarınca gerçekleşmiştir. 24 Nisan 1995’te kurulan Türk Telekom A.Ş. 24 Mayıs’ta yeni kadrosuyla göreve başladı.
1.3.2. Türk Telekom A.Ş.’nin Görevleri ve Faaliyetleri 14
Ek 1 Türk Telekom’un görevleri; ulusal ekonominin hedeflerine uygun o l ar a k k ar l ıl ı k v e v er i ml i li k i l ke l er i d oğ r ul t us un da t e le ko mü ni k as yo n alanında çalışmak, sermaye birikimine yardım etmek, daha fazla yatırım kaynağı yaratmak, telekomünikasyon sektöründe yatırım tesis ve işletmeciliği yapmak, mal ve hizmet pazarlaması, ithalat ve ihracatını yürütmek. Türk Telekomünikasyon A.Ş.’nin faaliyet konuları içerisine şunlar giriyor; Telekomünikasyon tesislerini kurmak ve işletmek, bu alana giren h i zm e tl e ri y ur t iç in de v ey a y ur t dı ş ın da k ur a ca ğı v ey a m ev cu t a no ni m ş i rk et l er s ur e ti y le y ür ü tm ek , r a dy o v e t el e vi zy on y ay ı nl a rı n ı i l et e ce k v er ic il er i k ur ma k v e i şl et me k, y ay ın la rı k ab lo T V d ağ ıt ım ş eb ek es i üzerinden abonelere ulaştırmak, telekomünikasyon hizmetlerini modern bir d üz ey e u l aş t ır m ak i ç in t e db i rl er a l ma k, b u a la nd a k ul l an ı la n h er t ü rl ü malzemeyi üretecek sanayi kurmak veya bu konuda kurulmuş şirketlere iştirak etmek, yukarıdaki işlerle ilgili her türlü sipariş almak, ihalelere girmek, gerektirdiği hallerde yurtiçi ve yurtdışına sipariş vermek veya almak, bu işleri yapmak için lüzumlu araziyi, teçhizatı, inşaat ve imalat m al ze me si ni d ev ir v e s at ın a lm ak , m ob il t el ef on , ç ağ rı c ih az ı, d at a ş eb ek es i, a kı ll ı ş eb ek e, k ab lo t el ev iz yo n, a nk es ör lü t el ef on , u yd u sistemleri, rehber basımı ve benzeri katma değerli hizmetlerin lisans ve ruhsat karşılığı sermaye şirketlerine verilebilmesi konusunda Ulaştırma Bakanlığı’na önerilerde bulunmak, proje ve tesis hizmetlerini yapmak, kuruluş amacıyla ilgili işlemleri yürütebilmek üzere patent, ihtira beratı, know-how, lisans, imtiyaz ve alamet-i farikayı tescil ettirmek, kiralayabilmek veya intifa ve irtifak hakkını alabilmek, sigorta acenteliği yapmak, bu şirketlere ortak olmak ve son olarak da amaç ve faaliyet konularının tahakkuku için gereken her türlü ticari muamelelerde bulunmak, ithalat ve ihracat yapmak.
1.3.3. Türk Telekom A.Ş.’de Yönetim ve Organizasyon Merkezi Ankara’da olan şirket, faaliyetlerinin gerektirdiği hallerde ve yönetim kurulu kararı ile ilgili mevzuat hükümlerine göre yurtiçinde veya yurtdışında şubeler, acentelik ve temsilcilikler açabilecektir. Şirket yönetim kurulu genel müdür ve yardımcıları dahil 7 üyeden oluşuyor. Bu üyelerden 4’ü A grubu hisse senedi sahiplerince, 2’si B grubunca gösterilecek adaylardan ve 1 üyesi de C grubu hissedarların kendi aralarında yaptıkları seçimde en çok oy alan adaylar arasından seçiliyor. Kamuya ait payların yönetim kurulu adaylarını Ulaştırma Bakanı belirliyor. Yönetim K ur u lu k en di ü ye l er i a r as ı nd an d a b aş k an ı nı s eç i yo r. G en el M üd ü r v e yardımcıları yönetim kurulunca atanıyor. Yargı organlarına karşı şirketi genel müdür temsil ediyor. Şirketin ayrıca; 3 üyeden oluşan bir denetim k ur u lu b ul u nu yo r. B u k ur u lu n ü ye l er i d e g en el k ur u lc a s eç i li y or. B u kurulun üyeleri de genel kurulca seçiliyor. Şirketin genel kurulu olağan ve o la ğa nü st ü o lm ak ü ze re 2 t ür lü t op la na bi li yo r. O la ğa n g en el k ur ul toplantıları yılda en az bir defa, olağanüstü toplantılar ise gerektiğinde her zaman yapılabiliyor. 15
Ek 1 Türk Telekom A.Ş.’nin Merkez Teşkilatı’nda 7 kişiden oluşan yönetim kurulundan seçilen bir Genel Müdür ve 3 Genel Müdür Yardımcı’larına bağlı 16 İhtisas Daire Başkanlığı mevcuttur. Bu Daire Başkanlıkları Genel Müdür ve Genel Müdür Yardımcılıkları kanalıyla 77 Türk Telekom Baş Müdürlüğü’nün, Meslek Geliştirme Baş Müdürlüğü’nün, 11 Vericiler Bölge Müdürlüğü’nün, Fabrika Müdürlüğü’nün ve 5 Müstakil Ünite Müdürlüğü’nün faaliyetlerini yönlendirir, koordine ve kontrol ederler. 16 Daire Başkanlığı içerisinde ise pazarlama departmanı bulunmamaktadır. Bu da Türk Telekom A.Ş.’nin pazarlama konusundaki eksikliğini açıkça ortaya koymaktadır. Türk Telekom A.Ş.’nin yönetim ve organizasyon şeması Şekil 3’de görülmektedir.
16
Ek 2
TEMOS(Telekom Müdürlüğü Otomasyon S istemi): B u p r oj e T ür k Te l ek om A .Ş . t ar a fı n da n 1 99 8 y ıl ı H a zi r an a y ın da Türkiye genelindeki tüm Baş Müdürlükler’de başlatılan bir projedir. Projenin amacı çağın teknolojisine ayak uydurabilmek için otomasyon sistemine geçmektir. Bu amaçla telefon abonelerinin kimlik ve hizmet bilgileri veri giriş formlarına aktarılmak oradan da bilgisayara yüklemek üzere çalışmalar yapıldı. M a la t ya g en el i nd e b ul un an 9 2. 0 00 t e le f on a bo ne si n in d os ya la r ı incelenmeye başlandı. Bu proje için yeterli eleman bulunamadığı için biz stajyer öğrenciler geçici olarak bir süre bu birimde görevlendirildik. Her abonenin dosyasını tek tek inceledik. Bu dosyalarda abonenin telefon için ilk müracatından günümüze kadar olan belgeleri bulunmaktadır. Bu belgeler tek tek incelenerek bilgiler veri giriş formlarına ve bilgisayarlara aktarıldı.
17
Ek 3
SAYISAL TELEFON SANTRALI:
SYSTEM-12: S is t em - 12 s ay ı sa l s an tr a li t a sa rl a nı r ke n ü ç a na n ok t an ın yerine getirilmesi düşünülmüştür. Birinci olarak; santralin küçük boyuttan çok büyük boyutlara kadar(90.000 hat veya 60.000 tranktan fazla kapasite) g en iş le me ye a çı k o lm as ı. İ ki nc i o la ra k; Ye re l, l ok al , t an de m v e t ol l anahtarlama gereksinimlerini en ekonomik olarak karşılayabilmek için tektip anahtarlama elemanı kullanılması. Üçüncü olarak; Teknolojideki gelişmelerin santrala uygulanabilmesidir(ISDN).
SYSTEM-12 DONANIMI: Tüm santral fonksiyonlarını en iyi ve en kısa şekilde gerçekleştirmek amacı ile tasarlanan System-12 için modüler bir yapı izlenmiştir. Bu yapıda dağıtılmış kontrol kullanılarak tasarım kuvvetlendirilmiştir. İlave olarak işlemlerin gerçekleştirilmesi için minimum donanım kullanılmaktadır. Bir çok işlemler yazılım ile gerçekleşmektedir. Sonuçta ise sayısal anahtarlama şebekesine, Digital Switching Network(DSN) modüllerin bağlanması ile sistem oluşturulmaktadır. Santral içinde modüllerin birbirleriyle iletişimi v e k o nu şm a b i lg i le r i D SN ü ze r in d en g er ç ek l eş t ir i li r. F ak at d ağ ıt ı lm ı ş kontrol sisteminde her birimde bir kontrol mantığı oluşturulması gerekmektedir. Ancak bu mantığın işlevi ve miktarı modülden modüle değişir. H er m od ül de b u m an tı ğı o lu şt ur ac ak b ir m ik ro iş le mc i v ar dı r. B u mikroişlemciler standarttır ve modülün terminal kontrol elemanı “Terminal Control Element(TCE)” kısmına yerleştirilmiştir. Bu kısımlar her modülde aynı olup modülün kontrolünü ve DSN irtibatını sağlar. Terminal kontrol e le m an ı s t an da r t o l ma sı h al i nd e s i st e me y en i m od ül l er i l av es i i m ka nı sağlanmıştır. Bütün modüller DSN bağlı oldukları gibi terminal kısımları ile çevre birimlerine bağlıdır.
SAYISAL SANTRALLERİN ÜSTÜ NLÜKLERİ: 1. Konuşma işareti santrale girerken ve çıkarken analoga çevrilir. Santral içinde sayısal olarak anahtarlama sağlanır. Sayısal işaretler analoga göre gürültüye fazla bağımlı olmadığında daha az gürültü karışır. 2. Sayısal konuşma işaretleri sayısal iletim için olduğu gibi kodlanır. 3. Anahtarlama yapan devre sayısal işaret ile çalıştığından aynı anda 64 Kbit/sn hızlı anahtarlama yapabilir. 4. S a yı sa l i ş ar et l er, s ay ı sa l a na ht a rl a ma y ap ar l ar. B u t ür a na ht a rl a ma c hi p le r i l e y ap ı lı r. B u y üz de n s ür t ün m e s or u nu nu m ey da na g et i re n hareketli parçalar olmadığı için daha az çevresel sorunlar(ses, ısı vb.) ve daha büyük hız elde edilir. 18
Ek 3 5 . S a yı sa l i ş ar e tl er T DM i l e ç o k la nı r b u ş e k il h er f i zi ks el b ağ l an t ıd a 3 0 aboneye kadar irtibat imkanı verir. 6 . Ç ok f az la k ul la nı la n m ik ro iş le mc i i le d ağ ıt ıl mı ş k on tr ol s ağ la nı r. Dağıtılmış kontrolün merkezi kontrole göre bir çok üstünlükleri vardır.
19
Ek 4
TELEFON SANTRALLERİ ŞEBEKESİ(NETWORK) T ür k iy e’ de y ak l aş ı k 2 .5 00 . 00 0 t e le fo n a bo ne si v ar d ır. P r at i kt e mümkün olmasa da bu kadar abone için tek bir anahtarlama merkezi yani telefon santrali olduğunu varsayalım. Bu durumda bu santralin N sayıda abone arasında bağlantı yapabilmesi lazımdır. N ≅ 2.500.000. Bunun için santralde (N(N-1))/2 adet anahtarlama teçhizatı lazımdır, bu da 3x10 1 2 anahtar demektir. Diğer bir durum ise birbirine çok yakın iki abonenin km.’lerce yol katederek santralden anahtarlamaları gerekir, bu kadar uzun bir mesafe için abonelerin sesinin kuvvetlendirilmesi amacıyla sayısız repertör lazımdır. Bahsedilen bu durumları önlemek için telefon santralleri belli bir hiyerarşik düzene göre çeşitli bölgelere dağıtılmaktadır. Bu şekilde NETWORK meydana geli r. Hiyerarşik düzendeki birinci seviye lokal santrallardır. Aboneler lokal santrallere irtibatlıdır, aboneyle lokal santral arasındaki bağlantıya abone hattı veya lokal çevrim denir. Aynı lokal santrala irtibatlı iki abone birbirlerini irtibatlı oldukları lokal santralden anahtarlanarak bulurlar. B i rk aç l ok al s an tr a l a yn ı b öl g e i ç in de k ur u lm u şt ur. S eb eb i a yn ı b öl ge içindeki abonelerin birbirlerinden uzak olmaları veya tek bir lokal santralin talebi karşılayamaması olabilir. Her iki sebep aynı zamanda da gerekli o la bi li r. L ok al s an tr al le r b ir bi ri ne , l ok al s an tr al le r a ra sı t ra nk la rl a irtibatlandırılmışlardır. Ayrı bölgelerdeki aboneleri irtibatlamak için toll s an tr a ll e r g er e kl i di r. A ra na n a bo ne ye b ağ l ı o la r ak a ra m a b i rk aç t o ll santralden geçebilir. Kalabalık olan yerleşim bölgelerinde lokal santraller arasında bağlantıyı sağlamak için “tandem” ofisler kullanılır. Aynı bölge içindeki aramalar tandem vasıtasıyla irtibatlandırılabilir.
20
Ek 5
TELEKOMÜNİKASYON SİSTEMLER Te le ko m t ek ni ği s es , s öz , y az ı v e r es im ş ek li nd ek i h ab er le ri n birbirinden uzak noktalar arasındaki karşılıklı olarak alınıp verilmesi ile uğraşır. Kulak ile değerlendirilenler= Ses, söz, telefon tekniği, radyo tekniği Göz ile değerlendirilenl er
= a) Hareketsiz b) Har eketli
Makine ile değerlendirilenl er = Bilgi:
→
Resim nakli tekniği
→
TV tekniği
Uzaktan kumanda tekniği Uzaktan ölçme Bilgi işlem Telefon t ekniği
Bütün bu haberlerin gönderilmesinde ortak olan gönderme, gönderme yerine haberlerin bir fiziksel büyüklüğü belirli bir zaman fonksiyonu ile t em si l e di l me si d ir. Ya ni h er h ab er b i r f i zi ks el b üy ük l üğ ün b i r z am a n fonksiyonudur.
VERME FONKSİYONU: Haberlerin gönderilmeye hazırlandığı yerdeki fonksiyona denir. Buna göre verme fonksiyonu belli bir haberleşme tarzı için belli bir fiziksel büyüklüğün zaman fonksiyonudur. Gönderilen haberin alındığı yerde ise devredeki gerilim ve akım değişmeleri verme yerindeki fiziksel büyüklüğe dönüştürülür. Alma yerindeki fiziksel büyüklüğün zaman fonksiyonu alma fonksiyonu adını alır. Burada telekomünikasyonun amacı verme fonksiyonu = alma fonksiyonu eşitliğini sağlamak.
RADYO HABERLEŞMESİNDE FREKANS BANTLARI: 1 . Ye r d al ga sı 2 . D ir ek d al ga 3. İyonosfer ve troposfer yansıma 4. Kırılan ve saçılan dalgalar 2, 3, 4 nolu dalgalara gök dalgaları adı da verilir. 21
Ek 5 Alçak frekansta yapılan yayınlar için yer dalgası kullanılır. Bunun sebebi uzun dalgada yer dalgaların zayıflaması azdır. Direk dalgada verici ile alıcının birbirlerini görmeleri gerekir. Radyolinklerde uydu ve uzay h ab er l eş m es in de k ul l an ı lı r. Y ük se k v e ç ok y ük s ek f r ek an sl ı d al g al a r iyonosfer ve troposferden yansıyarak alıcıya ulaşırlar. Uzun mesafeler için yüksek frekansl ı dalgalar kullanılır. Çünkü yüksek frekanslı elektromanyetik dalgalar atmosfer tabakalarından yansırlar.
Frekans Bandı 3-30 KHz
Bandın Adı
Bant No
VLF-Çok düşük frekans
4
30-300 KHz
LF- Düşük frekans
5
300-3000 KHz
MF- Orta frekans
6
HF- Yüksek frekans
7
30-300 MHz
VHF- Çok yüksek frekans
8
300-3000 MHz
UHF- Ultra yüksek frekans
9
3-30 GHz
SHF- Süper yüksek frekans
10
30-300 GHz
EHF- Extra yüksek frekans
11
3-30 MHz
UZUN DALGA: Radyo dalgaları bir verici antenden her yöne yayılırlar. Dünya yüzeyine paralel bir yönde yayılan ve yer dalgaları olarak bilinen bu dalgalar dünya yüzeyinin tam bir iletken olmamasından dolayı zayıflamaya uğrarlar. Elektromanyetik dalgaların bu zayıflaması yerin yapısıyla değişir. Zayıflama deniz suyu üzerinde azdır. Fakat çok kuru toprak üzerinde en f a zl a dı r. H er i ki d ur u md a d a z ay ıf l am a f r ek an sı a rt a r. D ol a yı s ıy l a y er dalgalarıyla uzun mesafelere transmisyon için alçak frekanslar, yani uzun dalgalar kullanmak gerekir. Bu taktirde bile yer dalgaları ile yayının tesirli olanı sınırlıdır.
KISA DALGA: Yüksek frekansta uzun mesafeye radyo haberleşmesinde d ün ya y üz ey in de n 1 00 k m. v ey a d ah a y uk ar ı da b ul un an e le kt ri ks el t ab ak al ar ç ok ö ne ml id ir. İ yo no sf er d iy e b il in en b u b öl ge g ün eş in u l tr a vi yo l e( u v) ı şı n la rı i y on la şm ı ş a l ça k b as ı nç l ı g az l ar d an i b ar e tt i r. İ yo nl aş an t ab ak al ar b aş lı ca d ün ya y üz ey in de n 9 0- 15 0 k m. y uk ar ıd a bulunurlar ve E tabakası olarak bilinirler. Yüzeyde-250 km. yükseklikte i k in c i t ab ak a ya F t ab ak as ı d en i r. E t ab ak as ı a lç ak f r ek an sl ar d a i yi b i r iletken olarak iş görür ve dünya etrafında küresel bir dalga kılavuzu teşkil eder. Kısa dalgalar E tabakasından geçer ve yansıma ile F tabakasından geri döner. 22
Ek 5
VHF-UHF-SHF YAYINLARI: Çok yüksek frekanslarda elektromanyetik dalgalar ışığın takip ettiği optik yolları takip ederek yayılırlar. Bu yüzden düşük frekanslarda görülen s i ny al d eğ i şi m i b u f r ek an s ta g ör ü lm ez . D ün ya y üz ey i ni n d üz o lm ay ı şı dolayısıyla bu frekanstaki dalganın ulaşabileceği en uzak yer görüş ufkunun 1.33 katı kadardır. Bu yayın şekli bugün telgraf, telefon ve televizyon kanallarının nakli için R/L ve noktadan noktaya haberleşme sistemlerinde geniş şekilde kullanılmaktadır. Bu sistemlerde radyo ufkuna yakın yerlerde kurulan yönsel antenler bir yönden aldıkları işaretleri kuvvetlendirerek diğer yöndeki başka bir repetörün antenine yönsel olarak gönderir.
TELEFON:
SIMPLEX TELEFON SİSTEMİ: İletim ortamında göndermenin ve almanın aynı anda yapılmadığı sistemdir. Telefonda çok az kullanım alanı vardır. Te le fo n s is te ml er i k ul la nı la n i le ti m o rt am ın ın ç eş it le ri ne g ör e sınıflandırılabilirler. En basit olanı tek yönlü sistemlerdir. Bir tarafta tek bir verici, diğer tarafta tek bir alıcı vardır. Tek yönlü iletim yapı lır.
DUBLEX HABERLEŞME SİSTEMİ: Dublex haberleşme sistemi aynı anda her iki tarafa iletim imkanı sağlar. Bu sistem birbirinden bağımsız ve her biri bir yönde haberleşme için iki devre kullanılarak sağlanır. Fakat bu sistem ekonomik değildi r.
FULL DUBLEX: Aynı çift kablonun kullanılarak yapılan dublex haberleşme sistemine full dublex haberleşme sistemi denir. Bir telefon sistemi ses sinyallerini iletmeli ve terminaller arasında işaretleme sağlamalıdır. Bir telefon setinin aşağıdaki fonksiyonları yerine getirmesi lazımdır. 1. Ahizenin kaldırılmasıyla bir telefon araması başlatılır. 2. Çevir sesini alarak santralin aramaya hazır olduğunu belirtir. 3. Tuş takımı veya kadranı kullanılarak çevrilen numaraları telefon santraline gönderir. 4 . Te l ef o n s an t ra l in de n g el en g er i t o n v ey a m eş gu l t o nu nu a la r ak a r am a hakkında bilgi veri r. 5. Gelen bir aramayı göstermek için zilinden sesli bir uyarı verir. 23
Ek 5 6. Mikrofondan konuşulan sesleri elektrik sinyallerine çevirerek gönderir ve aldığı elektrik sinyallerini kulaklıkta sese çevirir. 7 . D e ği şi k t el e fo n h at u zu nl u kl ar ı i ç in g ön de r il en v e a l ın an s in ya l le r de ayarlama yapar. 8. Arama bitirilince telefon santraline sinyal göndererek bilgi verir.
24
Ek 6
KROSSBAR SANTRALLER: 1. N5-3A X- bar tipi small office kasaba tipi 2. N5-3 Krossbar sant. Trouble Recorder 3. Four-Wire Krossbar sant.
Krossbar santrallerde tüm trafik için müşterek bir kontrol sistemi kullanılır(common control). Bu kontrol sistemine makôr kontrollu sistem denir. B u k on t ro l s is t em in i n b el i rg i n b ir t a kı m f o nk si y on la r ı v ar d ır. B i ri n ci fonksiyonu; 1 . A l ın an b i l gi l er i h a tı r la m a 2 . B u bi l gi l er i a na li z et m e 3 . B el ir li b ir s eç me 4 . B il gi le ri a k ta rm a 5 . S is te mi n p an el ç al ış ma sı nı k on tr ol e de re k k ar şı la şt ığ ı a rı za la rı kaydetmek ve depo etmek. Türkiye’de bugün için 4-5-6-11 ve 12 numaraya hizmet verebilir şekilde dizayn edilmiş krossbar santraller kullanılır. PTT’ce kullanılan X-bar santraller şunlardır; 1. N5-3A: Bu tip santraller daha çok nüfusu yoğun olmayan kasaba ve ş eh ir l er d e k ul l an ı lı r, e n f az l a 5 .0 00 a bo ne k ap as i te l id i r. N 5- 3 A santr al -l er inde arı za kaydedic i ol ar ak l ambal ı bi r si stem kullanılmıştır. 2. N5-3: Bu santrallerde arıza kaydedici olarak kart delme esasına göre çalışan bir sistem vardır. 3. Four-Wire: Bunlar TANDEM ve TOLL santral olarak kullanılır.
KROSSBARDA ANAHTARLAMA: Krossbar santraller 1938 yılında dizayn edilmiştir. X-bar anahtarlama s is t em i i s mi n i a na ht ar l am ad a k ul l an ı la n X - ba r a na ht a rl ar d an a lm ı şt ı r. Şekil .......’de 200 kesişme noktalı X-bar mekanik anahtarlama sistemi görülmek-tedir. Anahtarlama sistemi 10 yatay sıra(5 yatay çubuk) ve 20 d ik ey s üt un da n( 20 d ik ey ç ub uk ) m ey da na g el mi şt ir v e 2 00 k es iş me n ok t as ı nd a b i r g r up k on t ak v ar d ır. H e r k es i şm e n ok t as ın da b ir y at a y r öle( sel ect m agnet) ve bir düşey r öle( Hol d magnet ) t ut ucu r öl e enerjilenmesi sonucu irtibat kurulur. Önce yatay röle enerjilenir ve yatay 25
Ek 6 çubuk döner. Daha sonra düşey röle enerjilenerek, dikey çubuk döner. 5 adet iki yönde hareket eden yatay çubuk vardır. Böylece her düşey çubuk bir anda bir yatay sıradaki kesişme noktası kontaklarını kontrol eder. 20 adet sadece bir yönde dönebilen dikey çubuk vardır. Böylece anahtarlama için bir anda sadece 20 adet bağımsız yol kurulabilir. Her yatay çubukta 20 adet seçme ucu veya hattı vardır. Yatay rölelerden her ikisi de enerjisiz olduğu zaman her iki taraftaki kesişme noktası kontaklarında irtibat yoktur. Yatay rölelerden biri enerjilenince yatay çubuk döner ve tüm 20 adet seçici uç bir yönde hareket eder. Düşey rölelerden birisi bu anda enerjilenince düşey çubuk dönerek kesişme noktasındaki bir grup kontağı irtibatlanır. Yatay çubuk bu andan sonra serbest kalıp orta konuma gelince irtibatlanan kontaklar bu durumlarını muhafaza ederler. Düşey rölenin enerjisi kesilene kadar kesiş-me noktasındaki kontaklar irtibatlı kalır. 200 kesişme noktalı b u a na ht ar -l am a d üz en eğ i a yn ı a nd a 2 0 b ağ ım sı z i rt ib at y ap ab il me y et en eğ i ne s ah i pt i r. B u d üz en ek t en b i r ç oğ u ç at ı la r da b i rl e şt i ri l er ek Freme(çatıl, krossbarın anahtarlaması) sistemi meydana getirilir.
KONTAKLAR: Kontaklar elektrikli devreleri açıp kapayarak görev yaparlar. X-bar santralinde tel kontaklı röleler kullanılır. Kontaklar ikiye ayrılır; a - H a re ke t li k on t ak l ar b - S a bi t k on t ak l ar
a- Hareketli kontaklar: Nikel-gümüş karışımı tel ve kontak uçları Palldiyom’dan yapılmıştır. b- Sabit Röleler: Hareketli kontaklara nazaran daha kalın telden yapılmış silisyum-bakır karışımı teldendir.
Hareketli kontaklar değişik konumlarda görev yaparlar. Sistem şemalarında bütün kontaklar rölelerin sükuneti durumunda gösterilmiştir. Röle çalışınca kontaklar konum değiştirir.
LLF(Line Link Frame) Abone İrtibat Çatısı: D a ha ö nc e b ah se di l en X - ba r a na h ta r la r da n o n t an e si ni n ü st ü st e konulmasıyla bir çatı meydana gelir. Bir anahtar aynı zamanda bir yatay g r up t ur. H G( Ya t ay g ru p ) H at i r ti ba t ç at ı sı L L F i ki k ı sı m da n m ey da na gelmiştir: 1 . L S W: Ha t a na ht a rı 26
Ek 6 2. LJSW: Hat birleşme anahtarı. Buradaki her iki çatıda 10 HG’den meydana gelmiştir.
LSW ÇATISI : Aboneler hat rölesi çıkışından sonra bu çatıya bağlanırlar. Bir anaht ar d a 1 0 H ol d -m ag ne t( t ut m a a na ht a rı ) v ey a 2 0 H o ld - ma gn e t o l du ğu nu gördük. Bu durumda bir LLF’ye bağlanabilecek abone sayısı LSW’ye bağlıdır. LLF çatısında kapasiteler şu şekildedir. 190, 240, 340, 390, 440, 490, 5 40 , 5 90 g ör ü ld ü ğü g ib i k ap as it e le r d ev am l ı o l ar ak 1 0 a bo ne e ks i kt i r. VG02’nin 0 nolu anahtarına abone bağlanmaz. Bunun her HG’da olduğunu d üş ün ü rs ek t op l am 1 0 a bo ne b ağ la n ma z. B u a bo ne l ik y er ş eh i rl e ra ra sı kesme ve konuşma ve muayene masası için kul lanılır. Abone hat rölesinden gelen 20 abone bir horizantal gruba bağlanır. Bir anahtarda 20 abone bağlanınca 10 adet HG anahtarı ile 200 abone bir çatıya bağlanabilir. 10 abonelik bölüm testler için ayrılırsa 190 abonelik bir LLF meydana gelir. Bir vertikal grupta(VG) 50 abone bağlıdır. HG ile VG’nin kesişme alanındaki 0 ile 4 arasındaki numaralı aboneler bir Line gruptur(LG). Bir LG’deki 5 aboneye bir LG rölesi hizmet eder. HG sayısı değişmez ve 10 adettir. LLF’de kapasite ne olursa olsun 10 HG vardır. Her abone bir Vertikal Fail(VF)’dir. 10 vertikalli bir anahtarın toplam 10 çıkışı vardır. Bir LLF’de 10 anahtar olduğuna göre toplam 100 çıkışı vardır. Yani 0 LLF’den aynı anda en fazla 100 abone konuşabilir. Eğer santral bir iş merkezinde ise trafik yüksek olacağından büyük kapasiteli LLF’ler, trafik yoğunluğu düşük olan merkezlerde küçük kapasiteli LLF’ler kullanılır.
27
Ek 7
MANUEL SANTRALLER: Abonelerin aramayı bir santral vasıtasıyla yaptıkları telefon santrallarıdır. Manuel telefon santrallarının şu özellikte olmaları gerekir, 1. Çağıran telefon santralcıya ikaz gönderebilmelidir. 2. Santralcı çağıran telefon ile görüşebilmelidir. 3. Santralcı çağrılan telefona çağrı yapabilmelidir. 4. Santralcı çağrılan telefon ile görüşebilmelidir. 5. Santralcı aynı santral merkezinde veya diğer santral merkezindeki santrallara irtibatlı aboneleri birbiriyle konuşturabilmelidir. 6. Çağıran ya da çağrılan aboneler konuşmalarının bitiminde santralcıyı ikaz edebilmelidirler. 7. Santral aboneleri arasında konferans görüşme yapılabilmelidir.
A) MAHALLİ BATARYALI TELEFON SETİ: Mahalli bataryalı telefon santralları aboneleri ses akımı enerjilerini kendi telefon setlerindeki bataryadan sağladıkları telefon santrallerdir.
Parçaları: 1-Batarya, 2-Mikro Telefon a)Mikrofon, b) Kulaklık, c) Anahtar, 3-Endüksiyon Bobini, 4-Çıngırak.
Santrali meydana getiren devreler: 1. Hat devreleri: Santrala irtibatlı aboneler ile ilgili devrelere denir. 2. Ana hat devreleri: Diğer santrallara olan devrelere denir. 3. Kordon devreleri: Cevap ve çağrı devrelerinin oluşturduğu devrelere denir. 4. Müşterek devreler: Çağrı devreleri, santral devresi, tekrar çağrı devresi, gece alarmı devresi.
28
Ek 7
Mahalli bataryaların amacı: 1. Dış hatlar çabuk ve ucuz olarak inşa edilir. 2. Mahalli bataryalı santralin yapılışı basit, çalışması verimli, tamiri kolay ve nisbeten ucuzdur. 3. Konuşmanın gönderilmesi her telefon cihazının ses akımı enerjisini kendi bataryasından temin ettiği için yüksek dirençli ucuz hatlar üzerinde konuşma yapmak mümkündür.
Dezavantajlar: 1 . Te l ef o n s et i nd e v e s an tr a ld a k ul l an ı la n k ur u p i ll er e ko no mi k b ir s es akımı enerjisi kaynağı değillerdir. Ömürleri kısadır. Kullanılmadıkları za-man bile boşalır. 2. Düşük voltajlı pillerin değiştirilmeleri için çok sık akım gerekir. 3. Kuru pilin voltajı tesisata toplandığı an ile bitim anına kadar devamlı değişir. Bu düşme konuşmada bir zayıflama meydana getirir. Bu sebeple haberleşme istikrarlı değildir. 4. Konuşma mandalı uzun süre kapalı kalırsa pil çabuk biter. 5. Manyeto ve batarya telefon setlerinin hacmini arttırır. 6. Çağrı için manyeto yapmak kullanıcı için zahmetlidir. 7 . K on uş ma b it i nc e a bo ne l er s an t ra l cı ya h ab er v er d ik le r i i çi n s an tr a la devamlı kontrol etmek zorundadır.
B) MERKEZİ BATARYALI SANTRALLAR: Bunlar daha yenilenmiş sistemlerdir. Aboneler için büyük bir iletişim kolaylığı sağlar. Bu tip santrallara irtibatlı abone telefon mikrofon devresi için bataryaya ve çağrı için manyeto teçhizatına ihtiyaç yoktur. Lüzumlu olan DC akım, santralın bulunduğu yere tesis edilmiş bir DC akım kaynağından temin edilir. Abonenin santralı çağırması sadece mikro telefonu kaldırmasıyla olur. Merkezi bataryalı santralın mahalli bataryalı santrallara açık farkı gerekli DC akımların merkezden temin edilmesidir. Santrala iki tel ile irtibatlı abonelerin hattında tesis içi bir çalışma akımı mevcuttur. S is te m g en el li kl e l am ba lı o lu p n ad ir en k ap ak lı o la ra k i ma l e di li r. Pozisyonlarda her abonenin bir lokal jakı ve bunun üzerinde çağırma lambaları vardır. Pozisyonlardaki jaklarda sonuçlandırılmış olarak aboneler birbirlerine kordon devreleri vasıtası ile irtibatlandırılır. Konuşma ve k on tr ol d ev re le ri i çi n g er ek li D C a kı mı a kü g ru bu v e r ed re sö r v ey a 29
Ek 7 jeneratörlerden sağlanmakta olup kapasiteleri santrala bağlı aboneleri besleyecek uygun seviyede tutulur. Aboneler santralı hatlar üzerinde Loop meydana getirmek suretiyle çağırır ve bu Loop’un açılmasıyla da abone santraldan çözülür. Abone mikro telefonunu kaldırınca kapalı devrede bulunan hat rölesi çalışarak röle kontağına bağl ılamba yanar. Bu lamba loop açıldığında çözülme halini yine yanarak operatöre haber verir abonelerin çağrılmaları için 15 veya 25 Hz f r ek an s ta A C a kı m k ul l an ı lı r. A b on en i n t el ef o n c ih az ı nd a h at t a b ağ l ı bulunan polarize zil bu frekanstaki çağırm a voltajıyla çalışır.
Avantajları: 1. Kullanılan aküler ekonomiktir bitince şarj edilir. 2. Akülerin voltajı ve haberleşme daha istikrarlıdır. 3. Manyeto olmadığı için telefon setleri daha küçüktür. 4. Santralın bakımı kolaydır.
Dezavantajları: 1. Daha yüksek kalitede hat inşası isterler. 2. Hatların elektriki dengesinin iyi olması gerekir. 3 . H at tı n d ir en ci h at ü ze ri nd e y ap ıl an ç ağ ır ma v e k on uş ma a kı mı nı n değerini azaltır. Bu sebeple haberleşme mesafeleri kısalır.
30
Ek 8
HABERLEŞME SİSTEMİNDE BEKLENTİLER: İşaret ve bilgi naklinde: Alıcı uçtan yazılı olarak çıkan haberlerin okunaklı ve hatasız olması, konuşma naklinde alıcı uçta elde edilen konuşmaların anlaşılır olması ses ve müzik naklinde alıcı uçta seslerin aslına uygun olması ve doğal ses yapısının bozulmaması. Resim nakli ve televizyonda resim ve şekillerin aslına benzemesi ve aslının kopyası olması. Bu isteklerin karşılanabilmesi için haberleşme sistemleri kurulurken şu hususların yerine getirilmesi gerekir: 1. Nakledilecek işaretin frekans bant genişliğinin yeterli olması 2. İletim ortamı tarafından işaretlerin bozulmaması ve işaret şeklinin değiştirilmemesi 3. İşaret/gürültü oranının yeterli olması 4. Çok kanallı haber naklinde kanalların birbirini bozmaması
Transmisyon Ban dı: Haber naklinde etkili bir şekilde nakledilen frekans bandıdır.Bu bant haberin çeşidine göre değişi r. Bu haberler; 1 . Ç ağ ır ma v e i şa ret le şm e g er ek li b an t g en iş li ği f = B = 0 .. .. .. 25 H z arasında olmalı. 2. Resim nakli tekniğinde B= 0.......550 Hz 3. Telgraf tekniğinde B= 0........120 Hz 4. Telefon tekniğinde B= 300......3400 Hz 5 . S es ve mü z ik na kl i nd e a)Orta kalite B= 100.......6KHz b)İyi kalite B= 80...........7KHz c)Çok iyi kalite B= 50........10KHz d)Yüksek iletim B= 30........15KHz 6. Televizyon tekniği(siyah/beyaz) B= 0.....5 MHz 31
Ek 9
SYS-12 MODÜLLERİ:
DSN: Abonelerin haberleşmesini modüllerin birbirine bağlanmasını ve santral bilgilerinin iletilmesini sağlar. ACE: Yardımcı kontrol elemanı(Auxilary Control Elemant) Modül kontrol birimiyle aynı yapıya sahip olup çeşitli işlemler yapılmasını ve yedek kapas i te s ağ l ar. D i ji t a na l iz i y ap ar, l o ka l a bo ne y er i ne , ü cr e tl en di r me de kullanılan, santral yönetimi, boş trank bulma, yedek nokta. ASM: Analog abone hatları ve santral arasında arabirim olarak görev görür. Abonenin analog işaretlerinin sayısala, sayısal santral işaretlerini analoga çevirir. DTM: Santral ve diğer santrallere bağlı sayısal trank hatları arasında arabirim ol arak görev görür. SCM: MF telefonlardan veya giren tranklardan gelen MF kodlu işaretleri alır veya çıkan tranklara MF kodlu işaretler gönderir. Bir kart eklenerek k on f er an s g ör ü şm e s ağ l ar. C E MF t el e fo nl a rd an g el e n i ş ar e tl e ri a l ır v e konferans görüşme sağlar. RISVCE: Tranklara MF işaret gönderir ve tranklardan MF işaret alır. CTM: Santralin zamanlama işaretlerini ve bütün tonları üretir ve dağıtır. Hat ölçümleri için de kullanılır. MPM: Santralin koruması ile çevre birimlerini kontrol eder insan makine haberleşmesini sağlar. Çevre birimleri VDU, disk, tape, printer’dir. CCSM: G el e n m es aj l ar ı a lı r v e D TM E b ağ l an m ış o r ta k k an al a g id en mesajların iletimini sağlar. RIM: Santral ve uzak abone modülü kanalları arasında arabirimdir. OIM: Santral ve operatör arasında arabirimdir. TTM(Trank Test Mod): Tranklar üzerinde çeşitli testlerin yapılmasını sağlar. DSM(Sayısal Abone Mod): Sayısal abone hatları ile santral arasında arabirimdir. ATM(Analog Trank Mod): Santral ve diğer santrallara analog trank hatları arasında arabirimdir.
32
Ek 9 Her modülün 2 kısmı vardır. 1 . Te rm in al 2. Terminal kontrol elemanı(TCE)
Terminal kısmı her modülün görevine göre ilgili devrelerden oluşur. Abone, trank vs. Terminal kontrol elemanı içinde ise mikroişlemci hafı-za ve terminal arabirim vardır. Aşağıdaki ana işlemleri yerine getirir. a) İlgili modüllerin kontrolünü yapar. b) Diğer modüllere kontrol bağlantısı sağlar. c) Diğer modüllerle santral bilgi irtibatı kurar. İki tür kontrol elemanı vardır. 1. TCE
2. ACE
TCE
⇒
Terminal kontrol elemanı
ACE
⇒
Yardımcı kontr ol elemanı
Bütün modüllerdeki TCE’ler benzer yapıdadır modülün çalışmasını kontrol eder ve terminal devrelerini DSN’ye bağlar, ayrıca diğer TCE ile haberleşir.
TCE: Fiziksel olarak bir terminale bağlanarak bir modülü meydana getirir. Te rm i na l le r le D SN a r as ı nd a a r ab i ri m di r. F i zi ks el o la r ak b i r t er m in al e bağlanamaz yalnızca anahtarlama şebekesine DSN üzerinden ulaşır. Donanım olarak aşağıdaki kalıplara yerleştirilmiştir. 1-TERI
2-TCPA
TERI: Bir modülün TCPA kısmı başka bir modül ile haberleşmek isterse DSN üzerinden bir yola ihtiyacı vardır. TERI bu yolu kurmaktan ve devam ettirmekten sorumludur. Bir modülden diğer modüle kurulan tek yönlü yola sımplex yol denir.
TCPA LED’lerinin anlamı: Üzerinde üç led vardır bu ledlerin üçü yanıp sönüyorsa test yapılıyor demektir. Hepsi sürekli yanıyorsa kartta arıza 33
Ek 9 v ar d ır. L ed l er d en e n ü st t ek i y an ı p s ö nü yo rs a p r og r am y ük l en me i st e ği vardır.
DSN(Sayısal Anahtarlama Şebekesi): S ay ı sa l a na ht ar l am a ş eb ek es i D SE d en il e n s ay ı sa l a na h ta r la ma elemanlarından oluşmuştur. Bir DSE Swick denilen kart üzerindedir. Her DSE ortak bir TDM hattına bağlı ve birbirinin aynı 16 anahtarlama portundan meydana gelmiştir. Bir DSE portu alış ve veriş kısımlarından oluşan ve TDM’e bağlı iki bölüme ayrılmıştır her port alış ve veriş olarak 16 bitlik 32 kanaldan oluşmuş 4Mb/s hızında seri PCM hattına irtibatlıdır, b sebeple çift yönlü bir anahtarlama sağlanabilir.
Analog Abone Modülü(ASM): Bir badi’ye sekiz abone modülü yerleştirilmiştir. Bu sekiz modül 4 ç i f t v e 4 t e k a d r e s t e d i r . B i r a n a l o g a b o n e m o d ü l ü 12 8 a n a l o g a b o n e y e a r ab i ri m g ör ev i g ör ü r, e ğe r e ş ç al ı şa n t e k v ey a ç if t m od ü lü n b ir i si n in kontrol kısmında bir arıza olursa arızalanan modüle ait aboneler eş modül tarafından çalıştırılmaya başlar. Cross-over denilen bu olayda bir analog abone modülü 256 aboneye hizmet eder. Her badide 1024 abone vardı r. 1024 abone= 1KL abone denir.
34
