STUDI KASUS HUKUM PERJANJIAN INTERNASIONAL POSISI INDONESIA DALAM PERJANJIAN PERDAGANGAN BEBAS ASEAN-CHINA FREE TRADE AREA TRADE AREA (ACFTA)
1.
Perdagangan Bea! Perd Perdag agang angan an ea! ea! ("re ("reee #rad #rade) e) ada$ ada$a% a% &r'n &r'n!' !'& & &erdag &erdagan anga gan n deng dengan an eng%'$angan eng%'$angan eraga' %aa#an &erdagangan a' *ang er!'"a# tariff tariff barrier barrier a+&+n non tariff barrier . Perdagangan *ang d'$anda!' ean'!e &a!ar +rn' (erda!ar &ada &er'n#aan dan &ena,aran) #an&a &engar+%-&engar'% nn en' dan &engar+%-&en &engar+%-&engar+% gar+% 'n#er/en!' 'n#er/en!' reg+$a!' reg+$a!' *ang en*eaan en*eaan e!$+!'/' e!$+!'/'!e. !e. Perdag Perdaganga angan n ea! ea! 0+ga 0+ga %ar+! %ar+! ea! ea! dar' dar' &engar+ &engar+% % &$'# &$'#'! '! dar' dar' negara negara dan %++ngan an#ar negara. Perdagangan ea! 0+ga d'&a%a' !eara% dengan &a!ar ea!. Negara-negara &e!er#a World Trade Organisation (TO) enanda#angan' &er0an0'an &erdagangan ea! FTA ( Free ). Negara-negara Negara-negara Free Trade Agreement ). &enanda#angan en*era%an e+a!aan *ang d''$''n*a (!e#e$a% e$a$+' &er#'angan enda$a dan &r!e! &erand'ngan) +n#+ enge!a&'ngan e'0aan na!'na$ dan $2a$ de' nra *ang $e'% #'ngg' *a'#+ e!e&a#an en' en' $e% a!*araa# a!*araa# 'n#erna!'n 'n#erna!'na$ a$1. Se#e$a% &er0an0'an FTA 'n' d'#era&an3 a,a!an-a,a!an #er#en#+ #e$a% engadaan er0a!aa-er0a!aa &erdagangan ea! an#ara $a'n AFTA (ASEAN Free Trade Area)3 EFTA ( European Free Trade Area) #era!+ adan*a &er0an0'an an#aran ASEAN dengan C%'na (ASEAN-
1
Yulianto S yahya, Hukum Antidumping di Indonesia, Indonesia, Ghalia Indonesia, 2008
C%'na Free Trade Area (ACFTA)4. 4.
Per0an0'an Area Perdagangan Bea! ASEAN-C%'na (ASEAN-C%'na Free Trade Area)
Se$a'n engadaan &er0an0'an reg'na$ &erdagangan ea! d' ,'$a*a% ASEAN *a'#+ ,'$a*a% A!'a Tenggara3 ASEAN 0+ga engadaan &er0an0'an &erdagangan ea! dengan negara-negara #er#en#+3 2n#%n*a ada$a% dengan C%'na. Per#'angan e$a+an &er0an0'an dengan CHINA ada$a% er+&aan negara dengan &er#++%an en' *ang #a #erend+ng. Ke!e&aa#an &een#+an &erdagangan ea! ACFTA d'a,a$' $e% e!e&aa#an &ara &e!er#a ASEAN 5 C%'na S+'# d' r+ne' Dar+!a$a &ada N&eer 4661. Pada &er#e+an an#ara C%'na dan ASEAN d' Bandar Ser' Bega,an3 Br+ne' Dar+!!a$a3 C%'na ena,aran !e+a% &r&!a$ ASEANC%'na Free Trade Area +n#+ 0anga ,a#+ 16 #a%+n e de&an. Da$a &r!e!n*a3 neg!'a!' #er!e+# er$an0+# da$a #a%a&an-#a%a&an. Sa#+ #a%+n e+d'an3 *a'#+ #a%+n 4664 d'$ang!+ngan &enanda#anganan Na!a% Keranga Ker0a!aa En'
(Te
Frame!or"
Agreement
on a
Compreensi#e
E$onomi$
Cooperation) $e% &ara &e!er#a ASEAN-C%'na S+'# d' Pn Pen%3 *ang
d'da$an*a #erda&a# &+$a d'!+!' engena' FTA. T'da d'rag+an $ag' a%,a &r&!a$ *ang d'#a,aran $e% C%'na !anga# enar' arena C%'na dan ASEAN &ada a,a$n*a e$'%a# e+ng'nan e!ar aan adan*a &er#++%an en' *ang $e'% !'gn'"'an dengan adan*a &er0an0'an #er!e+#3 e!'&+n 'n'!'a#'" +n#+ eer0a!aa #er!e+# da#'ng dar' C%'na. 2
Tongzon, Jose, 2005, ASEAN –hina !"ee T"ade A"ea# A $ane o" $oon %o" ASEAN &ount"ies' The (o"ld E&ono)y, *ol+28, No+2,
Pr&!a$ *ang d'a0+an $e% C%'na #er!e+#3 !e$an0+#n*a en0ad' $anda!an ag' &een#+an ACFTA da$a +r+n ,a#+ 16 #a%+n dengan !+a#+ "$e!''$'#a! d'er'an e&ada negara #er#en#+ !e&er#' Ka0a3 $a!3 M*anar dan 7'e#na. Keranga &er!e#+0+an CEC er'!' #'ga e$een *a'#+ $'era$'!a!'3 "a!'$'#a! dan er0a!aa en'. E$een $'era$'!a!' e$'&+#' 'dang &erdagangan3 !er/'! a#a+ 0a!a dan 'n/e!#a!'. M+$a' 1 Jan+ar' 46163 Indne!'a #e$a% e+a &a!ar da$a neger' !e2ara $+a! e&ada negara-negara ASEAN dan C%'na. Pe+aan &a!ar 'n' er+&aan '&$een#a!' dar' &er0an0'an &erdagangan ea! ACFTA. Prd+-&rd+ '&r dar' ASEAN dan C%'na $e'% +da% a!+ e Indne!'a dan $e'% +ra% arena adan*a &eng+rangan #ar'"" dan &eng%a&+!an #ar'""3 !er#a #ar'"" aan en0ad' n$ &er!en da$a 0anga ,a#+ #'ga #a%+n. Sea$'n*a3 Indne!'a 0+ga e'$'' e!e&a#an *ang !aa +n#+ aa!+' &a!ar da$a negr' negara-negara ASEAN dan C%'na. 8.
Pengar+% ACFTA ag' Indne!'a. Pada !e0ara%n*a Indne!'a !eaga' !a$a% !a#+ negara ASEAN %'ngga 'n' a!'% enga$a' e!+$'#an +n#+ enegaan !#r+#+r %++ de' e$'nd+ng' en' era*a#an !e!+a' dengan anda# Pa!a$ 88 UUD 19:;. Ba%an +&a*a +n#+ e&r#e!' adan-adan &enge$$a !+er6!+er %a0a# %'d+& rang an*a3 d'$e&a!an e&ada a!'ng. Keeradaan an*an*a &er0an0'an &erdagangan ea! *ang d''+#'3 %+!+!n*a ACFTA aan 'an enaa% era#n*a 0an0' &eer'n#a% Indne!'a +n#+ en!e0a%#eraan ra*a#. Te#a&' !'a& #'da !'a&3 Indne!'a #e$a% #er'a# dengan &er0an0'an &erdagangan ea! ACFTA dan &er$+
e&er!'a&an d'r' !er#a engan#'!'&a!' da&a *ang d'#'+$an. Ra#'"'a!' en'+$an a'a# %++ a' e!#erna$ a+&+n 'n#erna$ ag' negara *ang e$a+ann*a. A'a# %++ e!#erna$ *ang #'+$ ada$a% a%,a e$a$+' #'ndaan #er!e+# erar#' negara *ang er!ang+#an #e$a% ener'a !ega$a e,a0'an *ang d'eanan $e% &er!e#+0+an 'n#erna!'na$ *ang d'a!+d. Sedangan a'a# %++ 'n#erna$ ada$a% e,a0'an ag' negara *ang er!ang+#an +n#+ er+a% %++ na!'na$n*a agar !e!+a' dengan e#en#+ane#en#+an
da$a
&er!e#+0+an
'n#erna!'na$
*ang
er!ang+#an.
Seaga'
n!e+en!' ra#'"'a!' dan '+# !eaga' !+0e ag'an dar' ASEAN da$a &er0an0'an &erdagangan ea! ACFTA3 !e+a &rd+ &er+ndang-+ndangan na!'na$ Indne!'a %ar+! enga2+ &ada &r'n!'&-&r'n!'& $'era$'!a!' &erdagangan !eaga'ana d'r++!an da$a TO dan &er0an0'an &erdagangan ea! *ang #e$a% d'!e&aa#' dan d'#anda#angan'. a.
Indne!'a D'!er+ Prd+ C%'na Nera2a En' Indne!'a a!'% #+&ang #'nd'% an#ara e!&r dan '&r.
C++& !+$'# &rd+ na!'na$ +n#+ er&e#'!' dengan
negara $a'n e#'a er0a$ann*a Free Trade3 a&a$ag' 0'a d'and'ngan dengan nera2a e!&r '&r C%'na3 d'ana !aa# 'n' Indne!'a an*a e#ergan#+ngan arang-arang dar' !e2#r 'nd+!#r* C%'na. Ser+an &rd+ a!'ng #er+#aa dar' C%'na da&a# enga'a#an e%an2+ran !e2#r-!e#r en' 0'a Indne!'a #'da enar-enar e&er!'a&an d'r' dan e$a+an &ena#aan. See$+
#a%+n
4669
Indne!'a
#e$a%
enga$a'
&r!e!
de'nd+!#r'a$'!a!' (&en+r+nan 'nd+!#r'). Berda!aran da#a Kaar Dagang Ind+!#r' (KADIN) Indne!'a3 &eran 'nd+!#r* &eng$a%an enga$a' &en+r+nan dar' 4<31= &ada 466: en0ad' 4>39= &ada #a%+n 466<. D'&r*e!'an eera&a #a%+n e de&an3 &enanaan da$ d' !e2#r 'nd+!#r* &eng$a%an enga$a' &en+r+nan US ? ; '$'ar *ang !eag'an e!ar d'&'2+ $e% &en+#+&an !en#ra-!en#ra +!a%a !#ra#eg'! IKM. Pa!ar da$a neger' d'!er+ &rd+ C%'na dengan +a$'#a! dan %arga *ang !anga# er!a'ng aan endrng &eng+!a%a da$a neger' er&'nda% +!a%a dar' &rd+!en d' eraga' !e2#r en' en0ad' '&r#er a#a+ &edagang. Seaga' 2n#%3 %arga #e!#'$ dan &rd+ #e!#'$ C%'na $e'% +ra% an#ara 1; = %'ngga 4; . Ba%an &rd+ !e&er#' 0ar+ %ar+! '&r. J'a an*a !e2#r en' ergan#+ng &ada '&r3 !edangan !e2#r-!e#r /'#a$ en' da$a neger' 0+ga !+da% d'raa% dan d'+a!a' a!'ng #er+#aa C%'na. I&r e$e#rn'a dar' C%'na !+da% en2a&a' 86 = a#a+ !en'na' 866 0+#a d$$ar AS3 8> = dar' ;> 0+#a d$$ar AS &rd+ #e!#'$3 @6 = a'nan ana-ana dar' ##a$ 1> 0+#a d$$ar AS3 1: 0+#a d$$ar AS a#a+ ;6 = &rd+ a$a! a'3 e$+ $ag' da$a en#+ &rd+ aanan dan 'n+an. .
Indne!'a er&#en!' er+g' Ind+!#r' an+"a#+r er&#en!' +n#+ er+g' !eaga' da&a dar' '&$een#a!'
&er0an0'an
&erdagangan
ea!
ACFTA
d'&er'raan
en2a&a' R&. 8; #r'$'+n &er #a%+n. N'$a' *ang !anga# e!ar #er!e+# %an*a$a% &#en!' er+g'an *ang d'der'#a $e% #+0+% !e2#r an+"a#+r
*an' 'nd+!#r* &e#r''a3 &er#e!#'$an3 a$a! a' dan arang dar' +$'#3 e$e#rn'3 era'3 aanan dan 'n+an3 !er#a e!' dan a0a. Per'raan &#en!' er+g'an #er!e+# er+&aan %a!'$ a0'an Ia#an Sar0ana En' Indne!'a (ISEI). Se$a'n '#+ en+r+# da#a BPS %'ngga J+n' 4669 n'$a' '&r &er'anan Indne!'a #e$a% en2a&a' >43@< 0+#a d$$ar AS a#a+ e$e'%' ;6 = dar' '&r &er'anan #a%+n 466<. Da#a
B+$an
A&r'$
4611
dar'
Har'an
K&a!
engena'
&er#++%an E!&r dan I&r negara ASEAn *ang enga$a' !+r&$+! dan de"'2'#. Ter$'%a# eera&a negara !e&er#' Ma$a*!'a3 F'$'&'na3 Br+ne' Dar+!!a$a dan SInga&+ra da&a# ean"aa#an &er#++%an e!&r3 !een#ara Indne!'a a!'% a!+ a#egr' de"'2'# +n#+ e!&r. N 1 4 8 : ; @ >
2.
Negara
Per#++%an Per#++%an E!&r I&r 7'e#na 4;3>4 ;836: T%a'$and 4<3@; 8>39< F'$'&'na 4@;3<8 1;;3<6 Ma$a*!'a 18>3@; ;136: Br+ne' Dar+!!a$a 1683:6 @:3@8 S'nga&+ra 8>3:6 493>9 Indne!'a 4;36< ;:39> S+er da#a Har'an &a! 14 A&r'$ 4611
() (-) (-) (-) () () () () (-)
Pera#+ran Per+ndangan d' Indne!'a e$+ end++ng H'ngga !aa# 'n' Indne!'a e$+ e'$'' &er+ndang-+ndangan *ang 'n#egra$ dan &re%en!'" d' 'dang &erdagangan3 a'a#n*a3 !eag'an e!ar e'0aan &eer'n#a% d' 'dang &erdagangan d'r++!an erda!aran e&+#+!an-e&+#+!an ad %23 $e'% er!'"a# rea#'" !e!aa# #er%ada& &era!a$a%an #er#en#+. Ba%an $e'% &ara% $ag' &ada !aa# ea0+an &e!a# #en$g' 'n"ra!' dan #e$e+n'a!' !er#a #ran!&r#a!'
!er#a &ereangan %++ &erdagangan 'n#erna!'na$ *ang #e$a% !a&a' &ada #a%a&an d'ana #ran!a!' &erdagangan %a&er #'da $ag' engena$ a#a! negara3 !e%'ngga 'a*a #ran!a!' &erdagangan 'n#erna!'na$ en0ad' !ea'n +ra% dan +da% d'$a+an3 $anda!an &erdagangan a!'% enga2+
&ada
%edrifsreglementeri
&rd+ ngs
&er+ndang-+ndangan Ordonantie
Stbl 3
2$n'a$3
198:
(BRO
*a'#+ 198:).
Ke#ere$aangan %++ &erdagangan d' neger' 'n' 0+ga e$'&+#' e!'a&an &era#+ran
&er+ndang-+ndangan
*ang
er+&aan
'&$een#a!'
e!e&aa#an *ang en*ang+# Per0an0'an In#erna!'na$ d' 'dang Perdagangan. d.
A&aa% #'" Indne!'a eng'+#' &er0an0'an &erdagangan ea! 0'a eang e$+ !'a& Hikmahanto
en*e+#an a%,a !e#'dan*a ada e&a# #'"
e'+#!er#aan Indne!'a da$a &er0an0'an 'n#erna!'na$ 1)
&era!aan #a ena dengan negara $a'n !ea Indne!'a #e$a% #erga+ng da$a !+a#+ rgan'!a!' a#a+ a!!'a!' !e&er#' ASEAN. Seaga' !a$a% !a#+ negara angg#a negara ASEAN #en#+n*a Indne!'a #+r+# en*+!e!an a&a *ang en0ad' &rgra-&rgra dan e'0aan ASEAN #era!+ '+# !er#a en0ad' ag'an ASEAN eer0a!aa dengan negara $a'n !e&er#' C%'na e$a$+' ACFTA.
4)
Un#+ enganga# 2'#ra Indne!'a da$a &er0an0'an &erdagangan ea! arena
'ng'n d'!e0a0aran dengan negara dern $a'n.
Pada%a$3 agar &er0an0'an In#erna!'na$ da&a# er0a$an d' da$a
neger'3 d'&er$+an &r!e! #ran!"ra!' e da$a %++ na!'na$ dan 'n"ra!#r+#+r &en+n0ang. 8)
De!aan negara a#a+ $eaga e+angan 'n#erna!'na$ eng'nga# Indne!'a !anga# ergan#+ng !e2ara en' &ada erea. De!aan dan drngan #er!e+# aan 2++& e&engar+%' &er#'angan Indne!'a #+r+# !er#a da$a &er0an0'an &erdagangan ea!3 #an&a #er$e'% da%+$+ enga0' eraga' da&a *ang #'+$ dar' &er0an0'an &erdagangan ea!3 !anga# er#$a e$aang dengan negara $a'n *ang enga0' dan e$a+an a!!e!!en# &er0an0'an &erdagangan ea! !ee$+ negara erea e$a+an &enanda#anganan.
:)
Sea#a-a#a arena &r!e! #er!e+# #e$a% d'anggaran #an&a &er!'! #a%+ eg+naan dan an"aa# *ang aan d'%a!'$an
e.
Pean"aa#an &er0an0'an &erdagangan ea! $e% negara $a'n Per0an0'an 'n#erna!'na$ !e&er#' &er0an0'an &erdagangan ea! era& d'g+naan $e% negara-negara $a'n !eaga' 'n!#r+en# &$'#' +n#+ e&en#'ngan na!'na$ erea. Be$+ $ag' &er0an0'an 'n#erna!'na$ era& d'an"aa#an +n#+ en'n#er/en!' eda+$a#an %++ !+a#+ negara !e!+da% era $n'a$'!e era%'r. Me$a$+' &er0an0'an 'n#erna!'na$ da&a# d'&a!#'an a%,a %++ !+a#+ negara !eragan da$a dera0a# #er#en#+ dengan %++ negara $a'n. Per0an0'an 'n#erna!'na$ !e&er#' &en0an0'an &erdagangan ea! &ada da!arn*a d'an"aa#an $e% negara *ang e'$'' &rd+!en +n#+ eng%'$angan a#a+ enge2'$an %aa#an *ang
#erda&a# da$a negara *ang e'$'' n!+en dan &a!ar. Da$a %a$ 'n' #era'# dengan ACFTA3 Indne!'a ag' negara ada$a% n!+en *ang &#en!'a$ dan &a!ar *ang !anga# en0an0'an e+n#+ngan *ang !anga# e!ar. :.
Ha$-%a$ *ang &er$+ d'$a+an $e% Indne!'a +n#+ e&r#e!' en' da$a neger'. a.
en'nga#an da*a !a'ng agar da&a# er&e#'!' dengan C%'na3 e&era'' a!a$a% 'n"ra!#r+#+r !e%'ngga eada'.
.
Indne!'a &er$+ +n#+ e&er%a#'an !#r+#+r &rd+!' dan e!&r ana *ang eeda dar' C%'na. Jad' a&a *ang #'da d'&rd+!' d' C%'na3 aa &rd+ '#+ da&a# d'0ad'an &rd+ e!&r anda$an Indne!'a e C%'na.
2.
Indne!'a dengan C%'na da&a# e$a+an &oluntar' E(port Restraint (7ER) *a'#+ dengan e'n#a !e2ara !+are$a e&ada C%'na +n#+ ea#a!' e!&rn*a e Indne!'a dengan en2a+# !+!'d' e!&r dan ee$' $e'% an*a dar' Indne!'a3 !e&er#' *ang &erna% d'$a+an +$e% AS.
d.
Mearan#a! dan e'n'a$an /ar'a$e en' 'a*a #'ngg' !e&er#' &+ng+#an $'ar dan&enen#+an %arga 0+a$ &rd+3 #era!+ en#+-en#+ r+&!'3 #era!+ &+ng$'.
e.
Men2'&#aan %aa#an-%aa#an nn-#ar'"3 !e&er#' !#andar'!a!' &rd+ a!'ng *ang $e% a!+ Indne!'a. Tera!+ d' da$an*a !er#'"'a!' %a$a$ #'dan*a #er%ada& &rd+ aanan dan !e#'3 &rd+ #e!#'$3 a#a#an dan $a'n $a'n.
;.
Ke!'&+$an a.
Per0an0'an &erdagangan ea! an#ara ASEAN dengan C%'na eer'an &engar+% #er%ada& Indne!'a !eaga' !a$a% !a#+ negara ASEAN +n#+ '+# !er#a e$a!anaan e#en#+an *ang #erda&a# da$a &er0an0'an &erdagangan ea! #er!e+# .
.
P!'!' Indne!'a da$a ACFTA da&a# d'$'%a# dar' '&$'a!' dan da&an*a *ang 2++& erar#' *a'#+ da&a 'n0+r'e! #er%ada& &rd+!en #e!#'$ dan e$e#rn' !er#a aanan dan 'n+an.
2.
Se2ara %++3 Indne!'a !+$'# +n#+ +nd+r dar' Per0an0'an ACFTA e!'&+n e$+ !'a&.
Pen+$'!
RM.SULAIMANUDIN
DAFTAR PUSTAKA
A!*3 M. A#aan dan J%n C. Beg%'n. )lobal Agri$ultural Trade and De#eloping Countries* a!%'ng#n3 DC r$d Ban3 466:. A$#an3 Andre,3 Arguing About +a! , An Introdu$tion to +egal ilosop'. Be$n# ad!,r#%3 4661. Ann'. Te East Asian /ira$le, E$onomi$ )ro!t and ubli$ oli$'* a!%'ng#n3 DC. 1998. A'!3 a%*a M. Ad+$3 ed. &isi )lobal Antisipasi Indonesia /emasu"i Abad "e 01* g*aar#a P+!#aa Pe$a0ar. 19<@. B%ag,a#'. Free Trade. Fairness and Te Ne! rote$tionism. Refle$tion on an Agenda
for te World Trade Organi2ation* T%e In!#'#+#e " E2n'2 A""a'r! "r #%e 'n2## F+nda#'n Lndn. 199;
Brn2er!3 M C E J3 A Cross-Se$tion of WTO +a!* Caern Ma* S'nga&re. 4666 C$e/e$and3 S H. H+an R'g%#! San2#'n and In#erna#'na$ Trade A T%er* " C&a#''$'#*3 J+rna$ " In#erna#'na$ E2n'2 La,. O"rd Un'/er!'#* Pre!! O"rd. 4664 E. Gr*3 Ra$&% and '$$'a J. Ba+$3 G$a$ Trade and Cn"$'2#'ngNa#'na$ In#ere!#!3 Car'dge3 Ma!!a2%+!e##! Ma!!a2%+!e##! In!#'#+#e " Te2%n$g* Pre!!3 4666. Gar2'a3 Fran3 Trade. Ine3ualit' and 4usti$e, To!ard a +iberal Teor' of 4ust Trade* Transnational ubliser. Ne, r3 4668 Tngn3 J!e3 466;3 ASEAN5C%'na "ree #rade area A ane r n "r ASEAN 2+n#r'e! Te World E$onom'. 7$. 4<3 N. 4.
