A) Pitanja za specijalni dio stručnog ispita 1. Rehabilitacija, značaj i uloga Rehabilitacija obuhvaća sve postupke primjene fizikalnih agensa u prevenciji, liječenju i rehabilitaciji bolesnika. U fizikalnoj terapiji koristimo različite fizikalne procedure koje imaju svoje učinke na tkivo na koje se apliciraju. Jedne od najčešće apliciranih fizikalnih procedura su elektroprocedure. Cilj bolničkog liječenja medicinskom rehabilitacijom je poboljšanje zdravstvenog stanja kod određenih bolesti i dijagnoza. Osnovni cilj rehabilitacije jeste optimalno poboljšanje svih funkcija u svim vidovima življenja, uključujući medicinsku, socijalnu, emocionalnu i radnu dimenziju. Za razliku od klasičnih načina medicinskog liječenja, koje predstavljaju otkrivanje i liječenje direktno usmjereno prema uzroku, odnosno patološkom procesu koji je doveo do bolesti (biomedicinski model), rehabilitacija podrazumijeva višekratne, simultane intervencije usmjerene prema uzroku i sekundarnim posljedicama ozljede ili bolesti (biopsihosocijalnimodel). Rehabilitacija znači dovođenje osobe do njezina punoga fizičkog, psihološkog, socijalnog, radnog, rekreativnog i edukacijskog potencijala koji je sukladan njezinom fiziološkom ili anatomskom oštećenju i ograničenjima u okolišu. Pet nužnih komponenti rehabilitacije su: · jedinstven, bolesniku usmjeren plan razrađen od bolesnika i rehabilitacijskog tima · ciljevi koji proizlaze tijekom interdisciplinarnog procesa · sudjelovanje i motivacija bolesnika - nužna za postizanje ciljeva · krajnji rezultat - poboljšanje bolesnikovih osobnih potencijala · ishod - smanjenje nesposobnosti, oštećenja ili hendikepa.
Medicinska rehabilitacija ili osposobljavanje, u najširem smislu, znači vraćanje ili održavanje optimalne razine tjelesne, psihičke i socijalne sposobnosti, sukladno zdravstvenom stanju bolesnika, njegovim potrebama i željama kao i potrebama njegove obitelji i šire socijalne zajednice. Medicinska rehabilitacija je mlada grana medicine, a specijalist koji se njome bavi je specijalist za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju. U mnogim europskim zemljama nosi naziv specijalist rehabilitacijske medicine. Za razliku od klasičnog pristupa liječenju bolesnika, medicinska rehabilitacija, kao humana grana, vodi računa o cjelokupnosti ljudskih aktivnosti i o kvaliteti življenja.
2. Tipovi rehabilitacije – prema mjestu provođenja Fizikalna terapija u kući Osnovna podjela rehabilitaicje je u četiri stupnja: rana rehabilitacija, rehabilitacija pri stabilizaciji vitalnih funkcija, rehabilitacija nakon fizičkog oporavka i djelomične osobne neovisnosti o stacionarnoj medicinskoj njezi, i praćenje rehabilitacije (ambulantno, pokretni timovi i rehabilitacija u zajednici). Rehabilitacija u kući bolesnika dio je medicinskih usluga koje provode fizioterapeuti. Rehabilitacija uključuje: · Kineziterapijski postupci očuvanja mobilnosti i pokretljivosti · Prevencija komplikacija dugotrajnog ležanja (kontraktura) · Individualni mišićni trening · Vertikalizacija. Primjena ortopedskih pomagala za hod · Transferi, edukacija ukućana oko načina transfera; adaptacije bolesnikove okoline · Tehnike rada na balansu i stabilnosti · Aplikacija el. terapije u smislu analgezije i mišićne stimulacije
Pacijente se na bolničko liječenje medicinskom rehabilitacijom upućuje u situacijama kada se provođenjem rehabilitacije očekuje poboljšanje funkcionalnog statusa (zdravstvenog stanja), a kada se ono ne može provesti na zadovoljavajući način putem ambulantne rehabilitacije ili rehabilitacije u kući. Bolnička medicinska rehabilitacija provodi se u specijalnim bolnicama za medicinsku rehabilitaciju i to kao početna (nakon akutne bolesti), na prijedlog specijalista i potvrdu ovlaštenog doktora, te bolnička medicinska rehabilitacija (za pojedine kronične bolesti). U pravilu traje između 14 i 21 dan. 3. Rehabilitacija u zajednici Rehabilitacija u zajednici je multisektoralni pristup i sastoji se od 5 osnovnih komponenti : zdravstvstvo, obrazovanje, izdržavanje ,socijalna reintegracija i osnaživanje. Rehabilitacija u zajednici za cilj ima povećanje kvaliteta života osoba sa onesposobljenjem i njihovih porodica sa težnjom ostavarivanja osnovnih potreba i njihovog uključenja i učešća. Rehabilitacija u zajednici nije moguća bez aktivnog učešća bez uključenja osoba koje te servise koriste.
4. Zadaci i značaj rane (akutne) rehabilitacije Osnovna zadaća je organizovanje i koordiniranje rada, uključivanje ljekara i fizioterapeuta u multidisciplinarne timove gdje postoji potreba za ranim rehabilitacionim tretmanom, te smještaj pacijenata na kliniku za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju u cilju nastavka rehabilitacije i daljeg osposobljavanja. Predmet rada brojna stanja sa posljedičnim oštećenjem funkcije organa, aparata i sistema vezanih za lokomociju. Cilj je (uz pravilno indiciranje za primjenu tretmana) rana motorna reedukacija i aktiviranje pacijenata, što utiče na smanjenje onesposobljenosti, dužinu hospitalizacije i prevenciju sekundarnih komplikacija inaktiviteta. Savremenim pristupom, uz upotrebu brojnih tehnika i vještina, često potpomognutih upotrebom savremene
medicinske opreme, u Odjeljenju za ranu rehabilitaciju se tretiraju oboljenja i stanja nakon operativnih zahvata iz oblasti traumatologije, ortopedije i hirurgije, neurohirurgije, neurologije, reumatologije i pedijatrije. Takođe, veoma je značajna i rana rehabilitiracija pacijenata u jedinicama intenzivne njege kao i pružanje usluga fizikalne medicine i rehabilitacije osobama koje su smještene u Centru za palijativnu njegu. 5. Rehabilitacioni tim – sastav i značaj Rehabilitacioni tim čine: fizijatri, fizioterapeuti, radni terapeuti, medicinske sestre, nutricionisti, psiholog, po potrebi i specijalisti drugih oblasti (ortoped, neurolog, reumatolog, neurohirurg), pacijent i porodica. Rehabilitacijski tim može funkcionirati multidisciplinarno i interdisciplinarno. Multidisciplinarni pristup odnosi se na specijalno usmjerene aktivnosti koje su zbroj svih uključenih disciplina pojedinačno. Za funkcioniranje u multidiciplinarnom pristupu nije potrebno poznavanje drugih znanja ili disciplina u rehabilitacijskom procesu, osim znanja vlastite discipline. Multidisciplinarni rehabilitacijski tim sastoji se od različitih profesionalaca koji liječe bolesnika odvojeno, sa specifičnim ciljevima za pojedinu granu. Tim se može sastojati od fizioterapeuta, logopeda, radnih terapeuta, rekreacijskih terapeuta, protetičara ortotičara (stručnjaka za primjenu raznih proteza ili ortoza), medicinskih sestara, psihologa, socijalnih radnika, hortikulturalnog terapeuta, muzičkog terapeuta, terapeuta za ples i po potrebi drugih specijalista.
Interdisciplinarni pristup, koji danas uglavnom preferiramo u rehabilitaciji, koristi znanja iz različitih disciplina sa svrhom postizanja zajedničkog cilja. Pojedini sudionici rehabilitacijskog procesa moraju poznavati i dijelove drugih disciplina uključenih u rehabilitaciju kako bi mogli ravnopravno sudjelovati u zajedničkim nastojanjima postizanja konačnog cilja, tj. potpune i najveće moguće rehabilitacije bolesnika u svim dijelovima života. Interdisciplinarni program rehabilitacije mora biti takav da svi zajedno postižu više nego što pojedina disciplina može postići djelujući samostalno
bez drugih sudionika u rehabilitaciji. Nakon što svaki sudionik procesa procijeni bolesnika u skladu sa svojom strukom, članovi tima zajednički planiraju program rehabilitacije, procjenjuju dosadašnji uspjeh postavljenih ciljeva i postavljaju nove ciljeve koji proizlaze tijekom samog procesa rehabilitacije. Zajedničkim naporima svih spomenutih sudionika u rehabilitacijskom procesu, u koje se mogu uključiti i liječnici drugih specijalnosti sa specifičnim problemima, može se postići da krajnji ishod rehabilitacije bude još povoljniji za bolesnika, čime je i zadovoljstvo rehabilitacijskog tima veće.
6. Mjesto i uloga fizioterapeuta u rehabilitacionom timu Fizioterapeuti pomažu bolesnim i povređenim osobama u povećanju pokretljivosti, ublažavanju bola te sprečavanju i ublažavanju trajnih posledica bolesti i povreda. Njihovi su pacijenti bolesnici s povredama glave i kičme, prelomima, upalom zglobova, moždanim udarom, bolovima u leđima i oni sa oštećenjima nervnog i disajnog sistema, krvotoka i drugih sistema organa. Uloga fizioterapeuta proširuje se i na sprečavanje bolova i bolesti sistema za kretanje podučavanjem ljudi o pravilnom držanju i kretanju.
Odgovornosti fizioterapeuta: -Procjena zdravstvenog stanja pacijenta (mjerenje snage, utvrđivanje raspona kretnji i određivanje funkcionalnih sposobnosti) -Planiranje rada sa pacijentom -Izrada programa koji sadrži opis postupaka i predviđenih ishoda terapije -Trajno praćenje pacijentovog stanja i napretka -Prilagođavanje programa fizioterapije u skladu sa napretkom pacijentovog stanja
-Podsticanje i podučavanje pacijenta za samostalno izvođenje vežbi -Masaža primenom struje, toplote, hladnoće i ultrazvuka -Učenje i motivisanje pacijenta da se pravilno služi pomagalima
7. Rehabilitacija – ambulantno
8. Socijalna rehabilitacija SOCIJALNA REHABILITACIJA : SASTAVNI DIO REHABILITACIJE OD SAMOG POĈETKA, VEZAN JE ZA PORODICU, RADNU SREDINU, DRUŠTVENOPOLITIĈKE ORGANIZACIJE I USTANOVE A CILJ JE POTPUNA RESOCIJALIZACIJA OSOBE SA ONESPOSOBLJENOŠĆU. SOCIJALNA rehabilitacija podrazumijeva postepeno uključivanje bolesnika u njegovu životnu, porodićnu i radnu sredinu, tj. povratak njegovim društvenim obavezama.
9. Rehabilitacija u kućnim uslovima Zdravstvena njega u kući spada u primarnu zdravstvenu zaštitu, u osnovno zdravstveno osiguranje. Zdravstvena njega u kući je nastavak zdravstvene njege bolesnika po otpustu iz bolnice, lječilišta i drugih ustanova. Usluge zdravstvene njege u kući uključuju sve postupke opće i specijalne njege bolesnika, koje je medicinska sestra ovlaštena provoditi samostalno , a po preporuci Vašeg izabranog liječnika. Podliježe provjeri kvalitete izvršene usluge. Zdravstvena njega u kući obuhvaća: * zbrinjavanje rana (kirurških, kroničnih, dekubitusa, ulkusa ) – suvremenim podlogama za rane * pomoć i poduka obitelji kod obavljanja osobne higijene
* prevencija komplikacija uzrokovanih dugotrajnim mirovanjem (dekubitus, kontraktura, tromboza, upala pluća..) * kupanje nepokretnog ili polupokretnog bolesnika u krevetu ili kadi * toaleta i održavanje stome * provođenje klizme za čišćenje * uzimanje materijala za laboratorijske pretrage ( krv,urin,stolica, brisevi...) * primjena parenteralne terapije uz nadzor liječnika * kateterizacija mokraćnog mjehura * primjena lokalne i peroralne terapije * primjena terapije kisikom * postavljanje/izmjena nazogastrične sonde, hranjenje sondom * mjerenje i registracija vitalnih funkcija, * kontrola razine šećera u krvi i urinu * palijativna skrb (skrb za umirućeg bolesnika) Usluge zdravstvene njege su grupirane u DTP - terapijsko-dijagnostičke postupke ( po smjernicama zdravstvene njege odobrene od HKMS i Ministarstva zdravstva) i nalaze se na nalogu, te označavaju postupke koje će sestra provoditi ovisno o stanju i potrebi Na zdravstvenu njegu i fizikalnu terapiju u kući imaju pravo svi bolesni, teško pokretni i nepokretni bolesnici bez obzira na životnu dob.
10. Profesionalna rehabilitacija Profesionalna rehabilitacija omogućava osobi sa invaliditetom potpuniju radnu i socijalnu integraciju za samostalno i uspešno uključivanje u svet rada i ostale sfere društvenog života. Profesionalna rehabilitacija je trajan proces koja obuhvata i mere i aktivnosti usmerene na održanje zaposlenja, napredovanje ili promenu profesionalne karijere i traje sve dok je osoba sa invaliditetom radno aktivna. Mere i aktivnosti profesionalne rehabilitacije u preduzeću za profesionalnu
rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetom sprovodi stručni tim koji čine savetnik za integraciju na radnom mestu, pеrsonalni asistent i instruktor za obavljanje praktične nastave, na osnovu prethodne procene profesionalnih mogućnosti osobe sa invaliditetom.
12. Radna terapija Radna terapija je zdravstvena struka koja se bavi vraćanjem osobe u njezin svakodnevni život; za vrijeme i nakon rehabilitacije, te u području prevencije. Proces radne terapije odnosi se na: 1. radno terapijsku procjenu (procjena aktivnosti svakodnevnog života: briga o sebi/samozbrinjavanje, produktivnost i slobodno vrijeme/razonoda/odmor, te sposobnosti potrebne da se aktivnost izvodi (motoričke, senzoričke, perceptivne, kognitivne, afektivne, duhovne, psihosocijalne vještine) i kontekst u kojem se aktivnosti odvijaju: prostor, socijalno okružje, društveno-kuturno okružje), 2. planiranje radno-terapijske intervencije, 3. provođenje intervencije i 4. finalna procjena ili evaluacija uspješnosti terapije. Radni terapeut svoje znanje i vještine stječe kroz trogodišnje obrazovanje na Zdravstvenom veleučilištu u Zagrebu te dodatnim edukacijama ovisno o individualnom afinitetu. Kroz rad koristi radno terapijske procjene te holistički pristupa klijentu. Postoje različiti pristupi ovisno o samom cilju i populaciji. Pa tako npr. imamo razvojni pristup, bihevioralni, kognitivni pristup, itd.
Podjela aktivnosti se odnosi na samozbrinjavanje, produktivnost i slobodno vrijeme. Terapeut svako izvođenje aktivnosti pomno promatra te provodi analizu aktivnosti – glavni alat radnog terapeuta. Analiza aktivnosti je rastavljenje neke aktivnosti na korake, a svaki korak ima svoje komponente.
13. Antropološka mjerenja Tijekom rasta i razvoja organizam je osjetljiv na utjecaj različitih tjelesnih aktivnosti koje uzrokuju promjene morfoloških obilježja i pozitivno utječu na funkcionalne i motoričke sposobnosti. Pod pojmom rasta podrazumijevamo anatomske i fiziološke promjene, a pod pojmom razvoja psihološka zbivanja te razvoj osjetnih i motoričkih sposobnosti. Procesi rasta i razvoja međusobno se dopunjuju i nije ih moguće oštro odijeliti (Mišigoj-Duraković, 2008). Antropološka obilježja su organizirani sustavi svih osobina, sposobnosti i motoričkih informacija tenjihove međusobne relacije (Prskalo, 2004). Antropološki status čine: Ø antropometrijske ili morfološke karakteristike, Ø motoričke sposobnosti, Ø funkcionalne sposobnosti, Ø intelektualne ili spoznajne (kognitivne) sposobnosti, Ø osobine ličnosti (konativne osobine) i Ø socijalni status.
14. Manuelni mišićni test Manuelni mišićni test je subjektivna metoda mjerenja mišićne snage. Nekada je bilo uobičajeno da svako sljedeće mjerenje vrši isti terapeut ali se pokazalo da ako više ispitivača uradi test da se na osnovu njihovih mjerenja može naći prosječna vrijednost, čime se test objektivizira. Prema manuelnom mišićnom testu ocjene za mišićnu snagu su od 0 do 5.
Ocjena 0 - nema mišićne aktivnosti. Ocjena 1- pojavljuje se mišićna kontrakcija u tragu, što se može palpirati ili vizuelizirati i pri tome je sačuvano 15% mišićne snage. Ocjena 2 - mišić je sposoban da savlada pun obim pokreta u zglobu kada je isključena sila zemljine teže ( u suspenziji, na kosoj ravni, u vodi) i pri tome je sačuvano 25% mišićne snage. Ocjena 3 - mišićnom kontrakcijom je moguće savladati pun obim pokreta bez isključenja zemljine teže i sačuvano je 50% mišićne snage. Ocjena 4 - mišićnom kontrakcijom je moguće savladati pun obim pokreta protiv sile zemljine teže i blagog otpora i pri tome je sačuvano 75% mišićne snage. Ocjena 5 - pokazuje da mišić može savladati pun obim pokreta uz maksimalni otpor koji manuelno pruža terapeut, a to znači da mišić posjeduje 100% snage. Prednosti manuelnog mišićnog testa su: · može se raditi i u ustanovi i kod kuće, · ne iziskuje posebnu aparaturu, · jednostavan je za izvođenje, · ne zamara pacijenta, · daje relativno objektivne podatke, · pruža uvid u efekte pravilne kineziterapije ili · obrnuto, što nam omogućava blagovremeno · korigovanje terapije.
Osim manuelnog mišićnog testa za mjerenje snage mišića (sinergista) koristi se dinamometrija za koju je neophodan dinamometar. 15. Mjerenje obima pokreta u zglobovima Pod obimom pokreta u pojedinom zglobu podrazumeva se slobodna pokretljivost delova ekstremiteta koji učestvuju u formiranju zgloba. Kod merenja pokretljivosti najvažnije je odrediti tzv. “neutralni položaj” koji je za svaki zglob određen i od koga počinje merenje. Merenje pokretljivosti zglobova vrši se goniometrom, a merna jedinica su stepeni. Zglob u neutralnom položaju ima vrednost od 0 . ŠAKA (RADIOKARPALNI) – opružena šaka u produžetku osovine podlaktice. LAKAT – nadlaktica i podlaktica u ravnini. RAME – nadlaktica uz telo sa podlakticom u supinaciji. KOLENO I KUK – donji ekstremitet u pravcu osovine tela. STOPALO – položaj stopala pod 90 u odnosu na potkolenicu. KIČMA – uspravan stav. 16. Biološki efekti kinezoterapije Biološki efekti kineziterapije na lokomotorni sistem Lokomotorni aparat je skup elemenata koji realizuje proces kretanja. Sačinjavaju ga: KOSTI, ZGLOBOVI, MIŠIĆI, LIGAMENTI, TETIVE. Lokomotorni sistem obezbjedjuje funkciju kretanja, a sačinjavaju ga lokomotorni aparat i organski sitemi, a pravilno djeluje kada je svaki od njih funkcionalan. Biološki efekat kineziterapije na respiratorni sistem Respiratorni sistem utiče na razmjenu gasova u alveolama. Čine ga disajni putevi, alveole i respiratorni mišići.
• Glavni respiratorni mišići su dijafragma i interkostalni mišići • Dolazi do povećanja ventilacije pluća i povećanja minutnog respiratornog volumena. minutnog respiratornog volumena., a time i razmjene , a time i razmjene gasova. Biološki efekat kineziterapije na digestivni trakt • Sistem organa za varenje čine usna duplja i njeni organi, jednjak, želudac, dvanaestopalačno crijevo, tanko i debelo crijevo, rektum. • Funkciju digestivnog trakta potpomažu i okolni mišići trbušnog zida, dijafragma, mišići karličnog dna, koji imaju ulogu prese i oslonca za ograne smejštene u trbušnoj duplji. • KT može poraviti funkcionalno stanje ovih mišića KT može poraviti funkcionalno stanje ovih mišića-----bolje --bolje funkcionisanje GIT. • Slabost trbušnog zida se koriguje jačanjem mišića, čime se čime se spriječava i pojava hernija. •
Biološki efekat kineziterapije na urogenitalni trakt • Urogenitalni trakt sačinjavaju: bubrezi, ureteri, mokraćna bešika, uretra, prostata, testisi/materica, jajovodi, jajnici. • Kineziterapijom se poboljšava cirkulacija u UG traktu, što utiče na bolju filtraciju mokraće u bubrezima • KT se može postići i bolja kontrola KT se može postići i bolja kontrola mokrenja.(trbušni mišići, mišići karličnog dna, pelvifemoralna mm, spoljni sfinkter)
BIOLOŠKI EFEKTI KINEZITERAPIJE NA OSTALE SISTEME • Uticaj KT na centralni i periferni nervni sistem. Nervni sistem ostvaruje ekonomičan, harmoničan i svrsishodan ciljani rad lokomotornog sistema.
Svaki pokret započinje u centralnom nervnom sistemu a do mišića se prenosi preko PNS. Nervni sistem reguliše i ravnotežu, posturalni tonus i sl.
17. Uticaj kinezoterapije na zglobove Pokret i pritisak su faktori pravilnog formiranja i Pokret i pritisak su faktori pravilnog formiranja ifunkcije zgloba. Izostajanjem njihovog uticajanastaju deformiteti i kontrakture. Pokret djeluje na vezivno tkivo ligamenata, tetiva,kapsule zgloba i mišića održavajući im elastičnosti funkcionalnu dužinu.Pritisak utiče na stimulisanje metabolizma . Efekti pokreta su:popravljanje lokalnog metabolizma, zamjena kolagenog elastičnim vezivnim tkivom, kidanje intraartikularnih fibroznih vlakana,lučenje sinovijalne tečnosti i omekšavanje kapsule, lagano zadebljavanje hrskavice do potrebne funkcionalne debljine. • Rezultat je povećana mobilnost zgloba.
18. Uticaj kinezoterapije na mišiće UTICAJ KINEZITERAPIJE NA MIŠIĆE • Da bi aktivnost mišića bila moguća treba da je očuvan njihov kontinuitet i kontakt na pripojnim tačkama na kostima, kao i funkcija nervnog sistema. •Neaktivnošću mišići gube tonus i debljinu, skraćuju se i fibroziraju, redukujući metabolizam i cirkulaciju. • Kineziterapijom se poboljšava metabolizam, miš. Ćelije zadebljavaju, ubrzava se metabolizam mitohondrija. Kasnije, sticanjem veće snage i izdržljivosti, u mišićima se formiraju depoi glikogena za energetske potrebe.
19. Uticaj kinezoterapije na srce i krvotok KVS u pluća potiskuje vensku krv radi razmjene gasova. A u sva ostala tkiva arterijsku krv sa kiseonikom i hranljivim materijama potrebnih organizmu. • Efekat vježbi na srve i krvotok zavisi intenziteta i brzine izvođenja, njihovog trajanja i uvježbanosti organizma. Brzina nastanka efekata i adaptacije zavisi od stanja srca, cirkulacije, respirat. Sistema, opšteg stanja organizma, starosti, Promjene na KVS mogu biti prolazne i trajne. Prolazne promjene pri naporu su:povećanje frekvencije, udarnog i minutnog volumena srca (reverzibilne su, prestaju sa naporom) • Trajne promjene su ireverzibilne i iščezavaju postepeno. Nastaju poslije dugotrajnog, ponavljanog mišićnog rada i ispoljavaju se kao aktivna tonogena dilatacija srca (sportsko srce).
20. Uticaj kinezoterapije na respiratorni sistem
Kineziterapijom se može poboljšati respiratorna funkcija (obukom pacijenata pravilnom disanju pravilnom disanju-aktivac. određenih resp. aktivac. određenih resp. mišića, raznim položajnim drenažama čime se poboljšava eliminacija sekreta i sprečava nastajanje priraslica) 21. Ciljevi kineziterapije
USPOSTAVLJANJE, ODRŽAVANJE I POVEĆANJE OBIMA POKRETA. - ODRŽAVANJE I POVEĆANJE MIŠIĆNE SNAGE. - POVEĆAVANJE IZDRŽLJIVOSTI. - RAZVIJANJE I POBOLJŠANJE KOORDINACIJE POKRETA. - POVEĆANJE BRZINE POKRETA. - KOREKCIJA POLOŽAJA DELOVA TELA. - PREVENCIJA I KOREKCIJA DEFORMITETA.
- POBOLJŠANJE FUNKCIJE DRUGIH ORGANSKIH SISTEMA. - POVEĆANJE UKUPNE KONDICIJE ORGANIZMA.
Osnovni ciljevi primjene vježbi Održavanje i povećanje: -obima pokreta u zglobu, - snage mišića, -koordinacije pokreta, -brzine pokreta, - lokalne i opšte izdržljivosti. Drugi ciljevi: - povećanje cirkulacije, - poboljšanje metaboličkih procesa, - smanjenje bola, -relaksacija, - psihička ravoteža…
22. Pomoćna sredstva kinezoterapije POMOĆNA SREDSTVA KINEZITERAPIJE: Voda, sunce, vazduh, veštački faktori.
23. Pokret kao osnovno sredstvo u kineziterapiji U izvođenju jednog pokreta učestvuje više anatomskih struktura: – koštani sistem – zglobovi – mišići – periferni nervni sistem – centralni nervni sistem
Još veći značaj kineziterapija dobija upravo zbog toga što pokret dovodi do angažovanja i ostalih organskih sistema : kardiovaskularnog, respiratornog, endokrinog idr. Zato je danas kineziterapija obavezni dio rehabilitacije ne samo kod bolesti i povreda koštano-zglobnog sistema (lokomotornog aparata), već i kod bolesti srca i krvnih sudova, bolesti disajnih organa, nefroloških, neuroloških i drugih bolesnika Osnovno sredstvo kineziterapije je POKRET. Terapijski pokreti mogu biti PASIVNI ili AKTIVNI. Po slozenosti mogu biti PROSTI, SLOZENI ili FUNKCIONALNI. Po nacinu izvodjenja mogu biti VOLJNI ili REFLEKSNI.
24. Pasivni pokret – mehanizam i način izvođenja PASIVAN POKRET izvodi se snagom neke spoljne sile najčešće rukom terapeuta, uz pomoć mehaničke naprave, kroz samopomoć (izvodi pokret zdravim delom tela) muskulatura segmenta je neaktivna (zbog odsustva voljne aktivnosti mišića ili namernog neaktiviranja voljne muskulature) izvodi se bez ili sa minimalnim brojem aktivnih motornih jedinica kod mišića čija je aktivnost ocenjena ocenom 0, 1, 1+, uslovno ponekad 2- tehnika izvođenja pokreta i cilj pokreta će odrediti vrstu pasivnog pokreta
INDIKACIJE ZA PASIVAN POKRET kada ne postoji mogućnost verbalnog kontakta sa pacijentom (beba, sopor, stupor, koma) kada postoji smanjenje elastičnosti mekog tkiva kod perifernih oduzetosti kod edukacije pacijenta za izvođenje pokreta kada je aktivan poket kontraindikovan kada je aktivan pokret nemoguće izvesti kao uvod u druge tretmane kao završnica tretmana
paraliza (mlitava, spastična), rigiditet muskulature, hipertonus neparalizovane muskulature, ograničenje pokretljivosti zglobova i kičmenog stuba, otoci ekstremiteta, subluksacije i luksacije UPOTREBA I EFEKTI PASIVNOG POKRETA · održavanje elastičnosti mekog tkiva · održavanje pokretljivosti zglobova · povećanje obima pokreta · pospješivanje cirkulacije i metabolizma kao mogućnost obuke pacijenta formiranje engrama pokreta stimulacijom kinestetičkih receptora · održavanje engrama pokreta stimulacijom kinestetičkih receptora
UPOTREBA I EFEKTI PASIVNOG POKRETA sprečavanje stvaranja adhezija (srastanje dve različite površine) stimulisanje refleksne aktivnosti postizanje relaksacije ublažavanje ili odlaganje bola kod rigiditeta, spasticiteta, hipertonusa – smanjivanje tonusa kod mlitavih paraliza – stimulišu se receptori (u mišićima i tetivama, zglobnoj kapsuli, hrskavici, koži) koji deluju na CNS i tako stimulišu uticaj CNSa na oporavak oštećenog nerva ili stimulišu motornu koru da preuzme funkciju oštećenog centra očuvanje elasticiteta zglobne čaure, ligamenata, tetiva i mišića koji utiču na funkciju zgloba i na sprečavanje stvaranja intraartikularnih fibroza (važno kod mlitavih i spastičnih paraliza, rigiditeta i otoka)
24. Aktivni potpomognuti pokret Aktivno potpomognuti pokreti se izvode aktivno od strane pacijenta u meri koliko pacijent može, što je nedovoljno, najčešće zbog manjka mišićne snage ili nedovoljne amplitude pokreta (najčešće kontraktura). Da bi se pokret izveo do kraja, u punoj amplitudi, primenjuje se aktivno potpomognut pokret gde terapeut odradi ono što pacijent ne može.
25. Aktivni pokret Aktivni pokreti su obično sistematizovani u vežbe, koje pacijent izvodi individualno ili u grupi koja se formira od osoba sa sličnim funkcionalnim oštećenjima, uz stalni nadzor fizioterapeuta. Dokazano je da aktivan pokret pomaže očuvanju funkcionalne sposobnosti organizma, ubrzava proces ozdravljenja, ima psihološki uticaj u smislu razvijanja vjere u liječenje. Adekvatnom primjenom kineziterapije obnavljaju se funkcije ne samo mišićno-koštanog sistema, već i drugih organa i organiskih sistema. 26. Kompleksni pokret
27. Manuelna masaža Manuelna masaža je najčešće primenjivani vid pasivne kineziterapije koji kroz sistem metodičnih pokreta ruku-hvatova, terapeut primenjuje na pacijentu kao pasivnom objektu. Povećava se protok limfe, venske krvi, u tkivima nastaje aktivna hiperemija areteriola i kapilara, povećava se lokalni metabolizam, eliminacija raspadnih metaboličkih produkata, povećava se sekretorna aktivnost lojnih i znojnih žlezda, povećava se turgor i elastičnot kože, smanjuje opšti zamor i deluje relaksantno i sedativno. Oboljenja i stanja kada se ne preporučuje primena manuelne masaže su : povišena telesna temperatura, akutne zarazne bolesti, akutni gnojni procesi, krvarenje i sklonost krvarenju, izrazito proširene vene, tromboflebitis, maligni tumori, oboljenja kože. 28. Indikacije i kontraindikacije za kineziterapiju Medicinska gimnastika se primjenjuje kod reumatoloških, neuroloških, kardioloških, traumatiziranih, pulmoloških i drugih bolesti kao liječenje , ali i kao prevencija nove odnosno pogoršanja postojeće bolesti.
29. Hidroterapija Hidroterapija predstavlja jedan od najstarijih oblika liječenja, koji se zbog svoje svrsishodnosti i lakog načina primjene često koristi i danas. Ona se veoma često primjenjuje u rehabilitaciji, u cilju liječenja velikog broja oboljenja i povreda. Osvaruje se lokalno ali ima i opšte dejstvo na ljudski organizam. Na svako tijelo koje se nalazi u vodi djeluje hidrostatski pritisak i potisak. Hidrostatski pritisak se objašnjava Paskalovim zakonom – slojevi vode vrše podjednak pritisak na površinu uronjenog tijela, odozgo, odozdo i sa strana. Ovaj pritisak se naziva hidrostatskipritisak i on omogućava održavanje ravnoteže u vodi obično u vertikalnom položaju. Hidrostatski pritisak raste sa porastom dubine. Kod slabe stomačne muskulature on ima ulogu korseta, čime se olakšava vazomotorna kontrola. S obzirom na to da pritisak raste proporcionalno sa dubinom i gustinom vode, treba biti oprezan kada su u pitanju bolesnici sa slabom inspiratornom muskulaturom. Hidroterapijske procedure mogu da budu primjenjivane kao opše ili lokalne. Voda je izuzetno povoljna za veliki broj bolesnika sa oboljenjima različite etiologije. Primjena vode u terapijske svrhe naročito je primjenljiva kada su u pitanju bolna stanja, gdje dovodi do relaksacije, a povoljnost se ogleda i u mogućnosti izvođenja pokreta uz eliminaciju sile Zemljine teže. Ovakvo izvođenje pokreta u vodi, uz određen stepen imerzije koji prividno dovodi do smanjenja tjelesne težine, značajno je jer je izvođenje pokreta moguće uz minimalnu traumatizaciju na zglobove u kojima se pokret odvija, što posljedično može uticati na smanjenje bola, ukoliko je isti na ovakav način izazvan. Topla voda djeluje povoljno na smanjenje mišićnog spazma. Samo djelovanje hidroterapije na organizam zavisi od veličine dijela tijela izloženog vodi, zatim od stepena zagrijanosti vode i od trajanja same hidroterapijske ili hidrokineziterapijske procedure. Smatra se da je djelovanje najbolje ukoliko se terapija primjenjuje svakog ili svakog drugog
dana i to u serijama od 10 do 20 procedura. Međutim, od velikog značaja je i pravilna primjena hidroterapije, odnosno hidrokineziterapije. Voda, u terapijske svrhe, može biti primjenjivana u vidu kupki, tuševa i sl
30. Hidrokoneziterapija Kineziterapija u bazenu sa toplom vodom, osigurava mogućnost izrade rehabilitacijskih programa, koji pod djelovanjem hidrostatskog tlaka, sile uzgona i površinske napetosti vode djeluju na rasterećenje ekstremiteta. Na taj način se uvelike olakšava izvođenje vježbi, pacijent je opušteniji i postižemo potpunu relaksaciju, te kvalitetnije rezultate. Iskorištavanje vodenog otpora za jačanje muskulature, u već spomenutim uvjetima osigurava rehabilitaciju lokomotornog sustava bez mogućnosti ozljeda i prenaprezanja.
Relaksacijska moć vode pridonosi stvaranju vrlo ugodne atmosfera za vrijeme rehabilitacije
U cilju primjene hidrokineziterapije u upotrebi su bazeni različitih proporcija. Minimalni prostor koji treba obezbijediti za jednog pacijenta treba da bude veličine 2,50 m x 2,25 m. Dno bazena treba da bude pod nagibom 1: 20 do 1: 30. Njegova dubina ne smije biti veća od nivoa ramena odrasle osobe. Temperatura vode u bazenima može da varira od 28 do 36°C. Kada su u pitanju zdrave osobe ili one koje se intenzivnije bave fizičkom aktivnošću, temperatura može biti i nešto niža. Bazen mora da bude pristupačan. Ulazak u bazen treba da je obezbijeđen adekvatnim stepeništem, a sa unutrašnje strane treba da budu postavljeni držači za ruke. Kako bi i gojazniji bolesnici mogli da uđu u bazen, koriste se specijalne dizalice. Međutim, voda, u cilju liječenja, može biti primjenjivana kombinovano – sa galvanskom strujom, u vidu četvoroćelijskih kupki ili galvanskih kada.
31. Podvodna masaža Predstavlja terapiju mlazom vode ili mlazom vode i vazduha što se korsti u našoj ordinaciji. Temperatura vode je indiferentna (34-36C) pod pritiskom 1-5atm. Terapija se sprovodi u kadi pri čemu je tretirani deo tela potopljen. Koristi se za tretiranje celog tela ili za pojedine delove ekstremiteta. Efekti podovodne masaže su gotovo identični kao i kod biserne kupke: 1.
masaža tela
2.
poboljašnje cirkulacije krvi i limfe
3.
smanjenje bolova u zglobovima i duž kičme
4.
smanjenje napetosti i umora mišića
5.
poboljšaje opšte kondicije
6.
antistres efekat
PODVODNA MASAŽA se koristi za lečenje sledećih bolesti: 1.degenerativne bolesti kičmenog stuba (cervikalni i lumbalni sindrom, diskus hernija u hroničnoj fazi) 2. degenarativne bolesti zglobova (osteoartroze kolena, kukova – ne u akutnoj fazi) 3. stanja posle preloma 4. Sudeck-ova atrofija 5. distenzije-distorzije zglobova (subakutna faza i hronična faza) 6. povrede mišića 7. spazam mišića (stanje posle šloga, multipla skleroza, dečija cerebralna paraliza) 8. oštećenje perifernih nerava Doziraje podvodne masaže je individualno, određuje je lekar na osnovu postavljene dijagnoze, stanja kardiovaskularnog sistema kao i eventualnih pridruženih bolesti. Trajanje terapije je 30 min za masažu celog tela, 20 min za segmentu masažu. Sprovodi se u serijama od 8-12 dana ili 1-2 puta
nedeljno kao terapija održavanja. Kontraindikacije za primenu podvodne masaže su: febrilna stanja, dekompenzacija srca, varirajući krvni pritisak, venski variski, maligne bolesti.
32. Ortopedska pomagala Ortopedska pomagala su sva tehnička pomagala koja se primjenjuju u postupcima liječenja ili rehabilitacije osoba s bolestima ili ozljedama lokomotornog il neuromišičnog sustava.Obuhvaćaju ortoze, proteze,pomagala za kretanje, elektronske ortoze,pomagala za samozbrinjavanje i ostala tehnička pomagala tei ortopedsku obuću i uloške. U rehabilitaciji osoba s neuromuskularnim bolestima primjenjuju se ortopedska obuća,pomagala za kretanje, ortoze udova i ortoze za trup, kralježnicu te pomagala za samozbrinjavanje i različita tehničkapomagala. Ortopedska obuća Primjerena obuća ima važnu,funkcionalnu i preventivno-zaštitnu ulogu, osobito u ranijim fazama neuromuskularnih bolesti.Primjerena obuća omogućava stabilan položaj stopala i gležnja pa se na taj način poboljšava hod u ranim fazama bolesti, a produžava dužina hodanja u kasnijim razdobljima bolesti. Prilagodbom visine pete se, donekle,može ispraviti promijenjen stav i narušena ravnoteža bolesnika.Bolesnicima s mišićnom distrofijom (MD) najviše odgovara niska obuća i to što laganija. Za osobe sa spinalnom mišićnom atrofijom (SMA) a posebno one s nasljednom motornom i senzornom neuropatijom bolja je visoka obuća s pojačanim petnim dijelom. Ortoze su ortopedska pomagala koja mogu imati više namjena, a najviše se koriste za potporu i stabilizaciju zglobova,za zaštitu pojedinih dijelova tijela, Ortoze za donje udove 80za korekciju deformacija. Izrađene su od plastičnih materijala a oblikovane tako da odgovaraju određenom dijelu tijela (npr.zglobu kao što je gležanj). Postoje ortoze za gornje udove i ortoze za donje udove te ortoze za trup
odnosno za kralježnicu. U rehabilitaciji osoba s neuromuskularnim bolestima naviše se rabe ortoze za donje udove i to dva tipa:ortoza za stabilizaciju stopala i gležnja (AFO) kao i ortoze za stabilizaciju stopala, gležnja kao i koljena (KAFO).
33. Klasifikacija elektroterapije Klasifikacija različitih struja u elektroterpiji može se napraviti u skladu sa generacijom i specifičnim metodama u tretiranju tkiva: - Struje srednje frekvencije: U pitanju je naizmenična struja, koja dolazi iz superpozicije osnovne frekvencije (2-9.5 KHz) i modulovane frekvencije (0250 Hz). Ova superpozicija se već nalazi u opremi zajedno sa AMF strujom (amplituda modulovane srednje frekventne struje), kao i sa srednje frekventnim strujama za mišićnu stimulaciju (MT i KOTS). Prethodno modulovana struja se, stoga, može koristiti pomoću samo dve elektrode na pacijentu. Međutim, uz klasičnu interferencijalnu struju IF, superpozicija omogućava izlaz obe frekvencije kada se elektrode nađu u kontaktu sa tkivom pacijenta. U tom slučaju je od suštinske važnosti da se koriste četiri elektrode po tretmanu. Visoka efikasnost terapije srednje frekventnom strujom je postignuta putem minimalne iritacije kože sa širokim prodorom, i s’toga je privatljiviji za pacijente. - Strujni impuls frekvencije ispod 1000Hz je klasifikovan kao nisko frekventna struja. Ukupan opseg upotrebe je određen rezličitim nisko frekventnim strujama DF, MF, CP, LP (diadinamična struja), UR (ultrastimulaciona struja), HV (visokovoltažna struja), FaS (faradejeva struja), TENS (mono ili bifazičan pravougaoni impuls), MENS (varijablna mikrostruja), IG 30 i IG 50 (galvanizacija impulsa), FM (frekvenciono ) modulovana struja), STOCH (stohastična struja), HVS (visokovoltažna stimulacija) i T/R (eksponencijalna struja). Nasuprot srednje frekventnoj struji, nisko frekventna struja se, takođe, može koristiti i za tretiranje periferne paralize. - Galvanska struja (G) je jednosmerna struja koja obezbeđuje stalan protok energije kroz tkivo. Galvanska struja se uglavnom koristi za stimulaciju
krvotoka i redukovanje bolova kao i za jonoforezu (difuzija medikamenata u tkivo uz pomoć struje)
34. Galvanska struja Galvanska struja predstavlja naziv za konstantnu istosmjernu struju. Prvi ju je opisao Luigi Galvani iz Bologne još 1889. god, a u terapijske svrhe se upotrebljava od kraja 19. stoljeća nakon konstrukcije velikih baterija za proizvodnju takve struje. Danas se galvanska stuja dobiva iz izmjenične struje frekvencije 50 titraja u sekundi i napona od 220 V. Uređaji za takvu pretvorbu sastoje se od više elektronskih cijevi koje propuštaju izmjeničnu struju samo u jedno smjeru (od katode prema anodi). Time dobivamo punovalnu usmjerenu pulzirajuću istosmjernu struju koja nakon filtriranja postaje konstantna. Taj se oblik primjenjuje u terapijske svrhe. Galvansku struju primjenjujemo putem dvije elektrode od koje je jedna pozitivna ( + najčešće crvena), a druga negativna ( - crna). Kako primjenjujemo galvansku struju ? U praksi galvansku struju kao terapijski postupak primjenjujemo na više načina. : · Suha galvanizacija preko navlaženih obloga elektroda · Specijalni oblici na pojedine regije tijela · Vlažna galvanizacija 1. Suha galvanizacija Suhu galvanizaciju možemo primjeniti na više načina: Poprećna ili transregionalna galvanizacija - postavlja se na dio tijela poprečno. Na taj način postižemo podjednako prostrujavanje svih tkiva između elektroda. Uzdužna ili longitudinalna galvanizacija - elektrode se postavljaju u različitoj visini udova, odnosno na njihovim krajevima, npr. jedna elektroda na rame a druga na dlan. Ovim načinom postižemo površinsko prostrujavanje. Uzdužna galvanizacija može biti silazna (katoda se položi distalno) ili
uzlazna (katoda se postavlja proksimalno). Točkasta galvanizacija - primjenjuje se putem dvije elektrode jedna je aktivna I nju pomičemo i primjenjujemo najčešće na mjesta boli, dok je druga elektroda inaktivna i znatno je veća. Ukoliko se kod pacijenta radi o neuralgiji nervusa trigeminusa galvanizaciju primjenjujemo preko posebne elektrode u obliku polumaske( Bergonijeva polumaska). Elektroda u obliku maske je katoda i postavlja se na stranu neuralgije i potom fiksira, a inaktivna eletroda se postavlja na prsnu kost ili straga između lopatica. Postupak postavljanja elektroda Elektrode nesmijemo stavljati direktno na kožu, one uvijek moraju biti umotane hidrofilnom tkaninom. Najčešće su to spužvice koje se prije primjenje navlaže sa običnom vodom. Tako pripremljene elektrode fiksiramo najčešće elastičnim zavojima ili vrečicama s pjeskom. Doziranje i trajanje obrade Prilikom doziranja galvanske struje trebamo poštivati dva parametra. Prvi je subjektivan osjećaj pacijenta. Naime uvođenjem galvanske struje u organizam pacijent mora osječati bockanje, žmarenjem, mravce, a ne bol i žarenje. Galvansku struju treba postepeno uvoditi u organizam, tj ušuljavati se i tek onda ocijeniti pacijentov subjektivan osjećaj. Drugi parametar je gustoća struje po jedinici površine elektrode ( mA/cm2 ). Gustoća struje mora biti u granicama fiziološke osjetljivosti odnosno od 0.1 do 0.5 mA/cm2. Jedna aplikacija traje između 10-20 minuta, a seansa Fiziološko djelovanje galvanske struje · Galvanska struja djeluje na živčane završetke odgovorne za prijenos boli tako da se bol smanjuje ili nestaje. · Povećeva podražljivost i provodljivost živaca pod katodom i smanjuje pod anodom. · Pod utjecajem galvanske struje nastaje vazodilatacija ( proširenje krvnih žila) što uzrokuje intenzivniji dotok krvi koji nazivamo hiperemija. Koža ispod aplicirane elektrode postaje toplija, crvenija u trajanju do 30 min., i vlažnija. Kada primjenjujemo galvansku struju? · Reumatske bolesti, osim kod upalnih u aktivnoj i akutnoj fazi. · Pareze i paralize. U ovoj indikaciji galvansku struju primjenjujemo kao
uvodni postupak u elektrostimulaciju. Galvanska struja hiperemijom smanjuje kožni otpor i zbog toga se malim podražajem dobiva snažna mišična kontrakcija! · Bolesti krvnih žila i poremećaji cirkulacije. Kada ne smijemo primjeniti galvansku struju? · Akutne upale, uključujući i aktivnu tuberkulozu zglobova i drugih organa · Zločudne bolesti · Bolesti koje uvjetuju razvoj kaheksije · Dekompenizirano stanje srca · Krvarenje ili sklonost krvarenju · Metal u tkivu (Nakon ranavanja, endoproteze, osteosintetski materijal)
35. Elektroforeza lijekova Elektroforeza je postupak unošenja lekova u organizam putem galvanske struje. Lek se unosi u rastvorenom jonskom obliku (1-10%) sa one elektrode koja ima isto naelektrisanje kao i njegova aktivna supstanca. Iz tog razloga primenjuju se hidrosolubilni lekovi koji se unose kroz izvodne kanale znojnih i lojnih žlezda, stvarajući u koži i potkožnom tkivu depo koji posle izvesnog vremena (u zavisnosti od vrste leka) prelazi u sistemsku cirkulaciju.Prilikom elektroforeze istovremeno deluje i lek i galvanska struja. Na količinu unetog leka utiču intenzitet galvanske struje i vreme njene primene i izražava se u mA/min. Prednosti unošenja leka putem elektroforeze: lokalno i protrahovano delovanje leka, zaobilaženje gastrointestinalnog trakta i bezbolno unošenje leka. Nedostaci unošenja leka putem elektroforeze: teškoće u doziranju i potreba za aparaturom. U praksi se najčešće unose: sa pozitivnog pola vazodilatatori, antihistaminici, antibiotici-sulfonamidi, streptomicin, novocain, kalcijum hlorid, vitamin B1; sa negativnog pola: salicilati, vitamin C, sklerolitici, Penicillin.
36. Eksponencijalne struje EKSPONENCIJALNE STRUJE (ES) elektrostimulacija mišića To su jednosmerne struje isprekidanog toka (impulsne), koje karakteriše postepeni porast intenziteta (eksponencijalni impulsi).
Elektrostimulacija je način podražavanja motoričkih i osjetnih živaca pomoću struje. Najčešće je to pomoću interferentne struje. Podražuje se pomoću pojedinačnih električnih impulsa. Djeluje i na autonomni živčani sistem i vazomotorne živce. PODJELA: EMS - elektromišićna stimulacija (podražavanje) ENS - električno nervna (živčana) stimulacija FES - funkcionalna električna stimulacija TENS - transkutana električna nervna stimulacija Najčešće se upotrebljava galvanska ili istosmjerna impulsna struja koja se primjenjuje u podražavanju živčano-mišićnog sistema. Njezin je tok stalan bez promjena od katode do anode. Izmjenična sinusoidalna struja se primjenjuje za opuštanje napetih mišića ( npr. kod sportaša). A izmjenična valovita struja se primjenjuje za podražavanje i izazivanje mišićne kontrakcije koje je slična uobičajenoj. Kod izmjenične struje stalno se mijenja polaritet od pozitivnog do negativnog. Trokutasta ili eksponencijalna struja upotrebljava se kod denervirane (koja nema živčani podražaj) muskulature. Primjenjuje se kod oštećenja koštano-mišićnog sistema, motoričkog živca, središnjeg živčanog sustava i kod uroloških, ginekoloških i okulističkih problema. Ne primjenjuje se kod akutnog krvarenja, lokalne upale kože i potkožnog tkiva.
37. Dijadinamične struje Dijadinamske struje, po svojim svojstvima spadaju u niskofrekventne struje. Mogu biti poluvalne ili punovalne ispravljene struje sinusoidna oblika, frekvencije 50-100 Hz. Kombinacijom frekvencije i jakosti te dodavanjem konstantne istosmjerne (galvanske) može se dobiti nekoliko modulacija. Modulacija 1 - odlikuje se frekvencijom od 100 Hz kojom se postiže dobar analgetski učinak i kočenje simpatikusa. Ona se primjenjuje u liječenju bolnih stanja i stanja nastalih poremećajem ravnoteže vegetativnog sustava. Modulacija 2 - odlikuje se frekvencijom od 50 Hz. Razvija jači analgetski učinak i jače od modulacije 1 koći simpatikus. Ona djeluje na toniziranje vezivnog tkiva, a taj proces je vrlo važan nakon ozljeda. Modulacija 3 - ova modulacija predstavlja kombinaciju modulacije 1 i modulacije 2. Ima jako djelovanje na uklanjanje edema i hematoma, na smanjenje tonusa poprečnoprugastih mišića i uklanjanje boli. Modulacija 4 - predstavlja kombinaciju modulacije 1, s dodavanjem galvanskih impulsa malih jakosti i modulacije 2. Ova modulacija razvija jaki i dugotrajni analgetski učinak, i zato je dobila ime elektroanalgezija. Primjenjuje se u liječenju bolnih sindroma i izvanzglobnog reumatizma. Pojedine se modulacije mogu kombinirati (npr. 1 i 4 ) i tada dobivamo puno jači učinak. Dijadinamske struje dovodimo na ljudsko tijelu pločastim elektrodama u obliku šalice ili vakumskim elektrodama. Postoji više tehnika primjene : transregionalna (po bolnim točkama uzduž zahvaćena živca), paravertebralna ili segmentalna, te vazotropna. Primjena na pojedino mjesto traje 4 - 6 minuta uz promjenu polova na polovici vremena aplikacije. Ako ima više mjesta aplikacije optimalno vrijeme primjene iznosi 15-20 minuta. Dijadinamske struje primjenjuju se svakodnevno ili kod jačih boli 2 puta dnevno. Obično tretmani traju 10-20
dana. Kada ne smijemo koristiti dijadinamske struje : · akutne upale, aktivna tuberkuloza kosti, zglobova i drugih organa · zloćudne bolesti · bolesti koje uvjetuju razvoj kaheksije · dekompenizirano stanje srca · krvarenje ili sklonost krvarenju · metal u tkivu ( nakon ranjavanja, endoproteze, osteosinteza i dr.
38. Interferentne struje Interferentne struje nastaju iz dviju sinusoidnih izmjeničnih struja koje se preklapaju u intenzitetu, fazi i frekvenciji. Interferencija se događa u tkivima u dubini, a prema autoru koji ih je uveo u praksu nazivaju se još i Nemecovim strujama. Interferentne struje spadaju u srednjefrekventne struje kojima se ulazna frekvencija kreće oko 4000 Hz. S obzirom na frekvenciju sinusoidnih izmjeničnih struja, njihov intenzitet i fazu, nastaju 3 oblika interferencije: · aditivna · oduzimajuća superpozicija · superpozicija s poništavanjem intenziteta Interferencija nastaje križanjem dviju sinusoidnih izmjeničnih struja pod pravim kutom. Ulazna frekvencija jedne je 4000 Hz, a druge 3900 ili 4100 Hz, a iz toga nastaju interferentne struje frekvencije od 100 Hz Interferentne struje se primjenjuju na tri različita načina · Statička interferencija - Elektrode su za vrijeme aplikacije nepomične, učinak nastaje na jednom mjestu i između elektroda · Mobilna ili kinetička interferencija ima veće terapijsko dijelovanje, a fizioterapeut manualno pomiće elektrode · Dinamička interferencija - Postupak je automatiziran Djelovanje interferentnih struja odgovara djelovanju dijadinamskih struja , uz napomenu da interferentne imaju jače dubinsko djelovanje, i bolju
podnošljivost u kombinaciji primjene s vibracijskom masažom.Interferentne struje potiču stvaranje kalusa, i tako ubrzavaju rast koštanog tkiva. Metalna tijela nisu kontraindikacija za primjenu interferentnih struja ! Trajanje liječenja je 10-15 dana , osim pri stimulaciji kalusa gdje aplikacija traje 4 tjedna. Jedna obrada traje 10-20 minuta, ovisno o indikaciji. Kada koristimo interferentne struje · kod reumatskih bolesti · pareze i paralize · bolesti krvnih žila · raznih ortopedskih bolesti Kada ne smijemo koristiti interferentne struje : · akutne upale, aktivna tuberkuloza kosti, zglobova i drugih organa · zloćudne bolesti · bolesti koje uvjetuju razvoj kaheksije · dekompenizirano stanje srca · krvarenje ili sklonost krvarenju
39. Kratkotalasna dijametrija
40. Ultrazvuk Pored elektroterapije, ultrazvučna terapija je takođe, veoma prisutna forma fizikalne terapije. Terapeutski ultrazvuk koristi se na frekvencijama od 1 MHz ili 3MHz, u kontinuiranomi ili impulsnom režimu u različitim ciklusima. Terapija ultrazvukom je klasifikovana kao mehaničko-termička terapija s obzirom na složeni efekat koji se dobija. Zavisno od parametara (forme impulsa, trajanja impulsa, pauze, frekvencije, jačine) možete se usredsrediti na postizanje termičkog efekta (porast temperature i refleksija o prepreke na tkivo, kao što su kosti i zglobovi) ili na mikromasažu tretiranog segmenta tkiva. Terapija ultrazvukom ukratko može da se svede na:
- Hiperemizaciju tkiva - Ubrzanje metaboličkih funkcija i mikrocirkulacije - Poboljšanje mehaničkih osobina vezivnog tkiva (vlakna kolagena) - Ublažavanje bola - Miorelaksaciju - Ubrzanje procesa zarastanja uključujući - Stimulaciju zarastanja koštanog tkiva S obzirom da se ultrazvuk slabo provodi putem vazduha, potrebno je koristiti vezivno sredstvo (gel za ultrazvuk) ili terapiju sprovoditi u vodi (subaqua).
41. Fototerapija – podjela Cilj fototerapije je kontrolirano izlaganje UV izvoru pod nadzorom stručne osobe kako bi se maksimalno iskoristili njeni pozitivni učinci, a štetni uklonili ili smanjili. Kao izvor UV zraka se koristi sunce ili najčešće umjetni izvori svijetla koji pomoću posebnih fluorecentnih lampi ovisno smjesi plinova proizvode željeni UV spektar. Ovisno o veličini i smještaju promjena vrši se obasjavanje cijelog tijela ili samo dijela tijela. Obasjavanje se vrši u kabinama ili rijeđe u posebnim ležajima kod nepokretnih ili starijih osoba. Fototerapija se primjenjuje i kod djece no mišljenja su podijeljena od koje se dobi može započeti. U praksi se primjenjuje i kod manje djece ukoliko ne postoji alternativni oblik terapije. Duljina obasjavanja varira ovisno o obliku fototerapije i bolesti no u praksi su najčešća obasjavanja koja traju prosječno par minuta. Prije početka terapije potreban je pregled dermatologa da se isključe eventualne zapreke: melanom, sindrom displastičnog nevusa, genetske bolesti (xeroderma pigmentosum, eritropoetična porfirija i neki rijeđi sindromi ), hipertireoza, zloćudni tumori i lupus erythematodes.
Potrebno je doznati koje sve lijekove bolesnik uzima jer pojedini lijekovi pod utjecajem UV zraka izazivaju neželjene reakcije. Potom se određuje MED (minimalna količina energije da izazove crvenilo kože) za UVA i UVB zrake te MPD (minimalna fototoksična doza) za PUVA terapiju gdje se koža obasjava i mjeri potrebna energija da nastane naznačeno crvenilo kože. Doziranje se vrši prema energiji zračenja i izraženosti crvenila kože. Koža na grudima, trbuhu i leđima je jače osjetljiva od kože na čelu i vratu jer se tu nalazi najveći broj pigmentnih stanica. Prvi dan fototerapije se započinje s 80% vrijednosti od MEDa uz daljne postupno povećanje jakosti prilikom novog izlaganja. Sam proces fototerapije je bezbolan i nimalo neugodan. Bolesnik se zaštiti posebnim naočalama te kod muškaraca područje spolovila se zaštiti s donjim rubljem. Tjedno se vrši 3-5 seansi fototerapije ovisno o obliku fototerapije i stanju bolesti. Nakon poboljšanja može se započeti terapija održavanja 1-2x tjedno. Prvi znakovi poboljšanja se zapažaju tokom drugog i trećeg tjedna. Postignuto poboljšanje se zadržava puno duže nego kod drugih oblika terapije. Smatra se da je glavni mehanizam djelovanja fototerapije spriječavanje diobe stanice što je osnova terapije psorijaze te djelovanje na imunološki sustav. Nakon fototerapije moguće je crvenilo kože te osjećaj peckanja i zatezanje kože no radi se kratkotajnom stanju koje brzo prolazi primjenom sredstava za njegu kože. Fototerapija se može kombinirati s drugim oblicima terapije radi maksimalnog povećanja efekta.
Oblici fototerapije: · UVA u kombinaciji s UVB · UVA1 s dugovalnim UVA zrakama · UVB koja se dijeli na širokovalnu, selektivnu (SUP) i uskovalnu (narrow
band) · PUVA se osniva na primjeni fotosenzibilatora (tvari koje povečavaju osjetljivost prema suncu) te obasjavanju UVA zrakama. Dijeli se prema načinu primjene fotosenzibilizatora na sistemsku, bath i lokalnu. Spada u najefektivnije oblike fototerapije no nažalost praćena je s najviše nuspojava. Kod uzimanja fotosenzibilizatora sistemski bolesnik je pojačano osjetljiv na sunce te se mora 24 h čuvati od izlaganju suncu uz nošenje naočala. · KUVA koja se dijeli na sistemski i lokalnu.Sličan je princip PUVA terapiji no koristi drugi fotosenzibilator. · ekstrakorporalna fotofereza kada se nakon uzimanja fotosenzibilatora krv ozračuje UVA zrakama izvan tijela potom vraća u tijelo. · fotodinamska terapija kada nakon nanošenja fotosenzibilatora na promjenu i njena obasjavanja nastaje destrukcija ozračene promjene.
42. Ultravioletno zračenje Ultraljubičasto zračenje predstavljaju elektromagnetne zrake valne duljine između 180 - 400 nm. Prema valnoj daljini dijele se na bliske - valne daljine između 290 - 400 nm ( djeluju na fotosintezu, te pri stvaranju vitamina D ) te daleke - između 180 - 290 nm ( najčešće štetne, koriste se za sterilizaciju ) ili poznatije kao UVA - 320 - 400 nm, UVB - 290 - 320 nm i UVC zrake. Smatra se da najveći biološki učinak imaju ultraljubičaste zrake valne daljine između 250 - 310 nm. Pozitivni fiziološki učinci ultraljubičastih zraka je pigmentacija, zatim eritem ( crvenilo kože ), pospješuje se cijeljenje rane povećanjem opskrbe krvlju. Možemo razlikovati četiri stupnja eritema kože.
43. Infracrveno zračenje Infracrvene zrake (lat. infra = "ispod"; kratica IR od eng. infrared) su dio elektromagnetnog spektra valne daljine između 770 - 15 000 nm. U fizikalnoj medicini ove zrake koriste se u svrhu površinskog zagrijavanja. Prema valnoj daljini IC zrake dijele se na bliske ili kratkovalne - između 770 1 500 nm te daleke ili dugovalne - 1 500 - 15 000 nm. Izvori IC zračenja kao i sunce predstavljaju prirodne izvore, te se dijele na izvore sa vidljivim
zračenjem (soluks lampe), i izvore s nevidljivim zračenjem. Prije postupka treba provjeriti integritet kože, stanje cirkulacije i osjeta. Razlikujemo tri stupnja jačine zračenja prema subjektivnom osjećaju pacijenta; osjećaj ugode i topline ( najčešće se koristi ), podnosljiv osjećaj topline,osjećaj nepodnošljive topline ( ne kako ne bi došlo do stvaranja opeklina ). Izvore koje koristimo moraju se postaviti okomito na površinu tijela koju tretitramo te ih treba udaljiti oko 40 - 60 cm ( vidljivo zračenje ) te 70 - 90 cm ( nevidljivo ) od tretirane površine. Trajanje tretmana je najčešće između 15 - 20 minuta. Nakon liječenja treba provjeriti pacijentovu kožu na kojoj možemo vidjeti 'infracrveni eritem' koji može potrajati i satima. Kod promjene IC zračenja nema promjena u pigmentaciji. Prednost infracrvenog zračenja je mogućnost primjene na većim područjima, zagrijavanje bez kontakta, lagana opservacija ( pregled ) tretiranog područja dok su nedostaci isušivanje kože ( pacijent mora piti puno tekućine ), mogućnost opeklina ( najčešće na koštanim izbočinama ), kod nekih pacijenata osjećaj uznemirenosti.
44. Laser Laser terapija predstavlja svjetlosnu terapiju, koja nastaje pojačavanjem svjetla pomoću stimulativne energije zračenja. U medicini se češće koristi laser niske izlazne snage, a nazivaju se hladnim ili blagim laserima i imaju značajnu primjenu u rehabilitaciji. Opća sigurnost laserskog djelovanja zračenja znači da: -nema mutagenog djelovanja na DNK, neionizirajuće zračenje -ne djeluje na firoblaste kože -nema trajnih oštećenja na staničnim membranama -nema nekroze tkiva, ni stanica u terapijskim dozama
Biofizički učinak lasera: -Povećava sintezu kolagena -Ubrzava zacjeljivanje tkiva -Ubrzava regeneraciju živaca -Smanjuje bolnost i edem -Redukcija ožiljnog tkiva -Imunološko djelovanje uravnoteženjem T i B limfocita -Povećanje gamaglobulina u serumu -Ubrzana cirkulacija -Povećana aktivnost retikuloblasta -Smanjenje krvnog pritiska -Pojačan metabolizam stanica -U malim dozama naglašeno toplinsko djelovanje -Protuupalno djelovanje Budući da je jedno od najznačajnijih djelovanja lasera analgezija, sva bolna i akutna stanja nakon povređivanja treba odmah tretirati, a kako je dubina lasera ipak mala, prednost u tretmanu imaju povrede mekih čestica koje su bliže površini. 45. Parafinoterapija Što je parafin Kod tretmana parafinom koristi se toplo ulje na bazi voska s odličnim termo-terapijskim svojstvima, jer ima veliki toplinski kapacitet a malu vodljivost. Zagrijani parafin primjenjuje se radi površinske termo terapije a koristi se za olakšanje bolova u rukama, nogama, koljenu i bolovima u zglobovima te mišićima. Prednosti Tretman parafinom smiruje kroničnu bol u zglobovima i opušta mišiće i poboljšava protok krvi na tretiranom području. To povećava raspon pokreta
za osobe s artritisom, burzitisom i drugih kroničnih bolesti koje uzrokuju bol i ukočenost. Nakon parafinoterapije koža na tretiranom području je glatka i omekšana. To može biti korisno za kožne bolesti poput psorijaze. Kako djeluje parafin Parafin je oblik dubinske toplinske terapija. Tekući parafin vosak je jako učinkovit kod upijanja i zadržavanja topline. Kad umočite ruku ili nogu, na primjer, u paravinsku kupku toplina se prenosi s voska na zahvaćena područja i nakon toga otvrdne kao rukavica. Toplina povećava cirkulaciju i ublažuje bol i ukočenost. Istovremeno, toplina iz parafina otvara pore i pojačava cirkulaciju u koži. To je razlog zašto parafin tako koristan za kožu, ostavljajući kožu mekanom.
46. Kontrakture – vrste i uzroci nastanka Kontrakture se sastoje u skraćenju mekih tkiva u zglobu i oko zgloba usljed proliferacije i fibroze vezivnog tkiva, pri čemu može da bude zahvaćena zglobna čahura,sinovija, ligamenti, mišići, tetive, fascije i koža. Didaktički prema tkivu koje ih izaziva, kontrakture se dijele na: * dermatogene dermatogene-nastale ožiljavanjem i skvrčavanjem ko nastale ožiljavanjem i skvrčavanjem kože * dezmogene dezmogene-nastale skvrčavanjem aponeuroza, nastale skvrčavanjem aponeuroza, fascija mišića i tetiva * miogene miogene-nastale ožiljavanjem mišića nastale ožiljavanjem mišića * artrogene artrogene-nastale usljed promjena na kapsuli zglob nastale usljed promjena na kapsuli zgloba U nastanku kontraktura rijetko se ispoljava samo jedna komponenta, jedan uzrok koji samostalno djeluje. Skoro uvijek su uzroci združeni, najčešće u kombinaciji skraćivanja mišića skraćivanja mišića i skvrčavanje kapsule zgloba skvrčavanje kapsule zgloba. U nastanku kontraktura glavnu ulogu ima prekomjerna sinteza i nepravilna remodelacija kolagenih vlakana što nastaje u toku zapaljenskog procesa. Metabolizam kolagena odlikuje se kontinuiranom sintezom i razgradnjom.
Ako sinteza nadmašuje razgradnju nastaje fibroza, što se dešava ne samo u toku zapaljenskog procesa već i pri mirovanju i neaktivnosti. Na razvoj kontrakture utiče i nepravilno pozicion Na razvoj kontrakture utiče i nepravilno pozicioniranje. Mišići koji se drž išići koji se drže u skraćenom položaju pet do seda u skraćenom položaju pet do sedam dana dolazi do dolazi do skraćenja mišićno mišićnog tijela. Posrijedi je osrijedi je skraćivanje kolagenih a ne mišićnih vlakana. Osim zapaljenskog procesa i produžene i nepravilne imobilizacije, u nastanku kontrakture sudjeluju i drugi činioci.: mišićni disbalans, bol, otok, krvarenje ishemija. Mišićni disbalans je čest uzrok kontraktura. Jači mišići se skraćuju i u njima se razvija kontraktura, a njihovi antagonisti se izdužuju. Kao reakcija na bol često nastaje tonična kontrakcija mišića, naročito fleksora.Dugotrajna kontrakcija dovodi do fibroze .
47. Preoperativna terapija Cilj preoperativne rehabilitacije je osnažiti muskulaturu ciljnog segmenta tijela i poboljšati opću kondiciju kako bi u razdoblju smanjene aktivnosti nakon operacije gubitak kondicije bio što manji. Također, „utrenirani“ mišić brže vraća snagu nakon faze inaktiviteta koje je neizbježno u ranom postoperativnom razdoblju. Hod sa štakama, osobito po stepenicama, namještanje ortoze ili, jednostavno, ustajanje iz kreveta i odlazak do toaleta
48. Rehabilitacija urođenih deformiteta Najčešće urođene deformacije udova (ekstremiteta): a. Zgrčeno stopalo b. Urođeno iščašenje kuka c. Nedostatak uda ili nedostatak dela uda (fokomelija) d. Prst više (polidaktilizam) e. Ud više, ili deo uda
50. Rehabilitacija hemiplegionih pacijenata Hemiplegija i hemipareza su učestale kliničke manifestacije kod osoba s moždanim udarom. Procjena neuromotornog oštećenja uključuje evaluaciju tonusa mišića, snage mišića, koordinacije i balansa. Rana faza U ranoj fazi liječenja i rehabilitacije bolesnici s moždanim udarom često imaju hemiplegiju i mišići su flakcidni, a navedeno stanje može trajati od nekoliko sati do nekoliko dana; ekstremiteti i zglobovi su tada skloni razvoju kontraktura, osobito u slučaju lošeg namještanja bolesnika u krevetu ili invalidskim kolicima. Zbog lošeg namještanja i nedostatne percepcije kod tih bolesnika može doći do oštećenja perifernih živaca. Ako bolesnici u toj fazi sjede bez optimalnog oslonca za ruke ili ako stoje s flakcidnom rukom, težina ruke može istegnuti zglobnu čahuru ramena, što dovodi do subluksacije i bolova u ramenu. U toj se fazi rehabilitacije fizioterapija sastoji od pravilnog namještanja u krevetu, pravilnog namještanja i potpore ruke u sjedećem položaju. Trakciju ruke trebalo bi izbjegavati prilikom izvođenja transfera krevet – kolica i obrnuto. Svi zglobovi na plegičnim ekstremitetima trebaju biti pasivno razgibavani ako nema strukturalnih promjena u punom rasponu opsega pokreta bar jednom dnevno s ciljem prevencije kontraktura. Već nakon nekoliko sati ili dana nakon moždanog udara tonus mišića počinje rasti progresivno i u toj se fazi oporavka primjenjuju različiti kineziterapijski postupci. Jedan od najproširenijih je Bobathov koncept. Intenzivnije se počeo širiti 80-ih godina prošlog stoljeća, a naglašava vježbe koje rezultiraju normaliziranjem tonusa mišića i preveniranjem jačeg spazma. To se postiže kroz specifič- no refleksno inhibirajuća namještanja i pokrete. Ako se spazam pogoršava, tonus se može umanjiti kroz sporo potpomognuto istezanje koje smanjuje stimulaciju mišićnog vretena i prijenos neuronima tipa jer se kroz sporo istezanje mišić prilagođava na njegovo izduženje – novu dužinu. Vibrostimulacija antagonističkih mišića umanjit će tonus u spastičnim mišićima kroz mehanizam stimulacije recipročne inhibicije, a loša je strana ove stimulacije što učinak prestaje nakon što se vibrostimulacija prekine. Kao što je navedeno, rana je intervencija važna, osobito namještanje ruke, provođenje vježbi pasivnog
raspona pokreta, kao i zadržavanje normalnog položaja ramena i humeroskapularnog ritma. Ako ruka postane spastična, učestala spora istezanja mogu pomoći u smanjenju tonusa. Spazam je obično dominantan u fleksorima i može uzrokovati dovođenje šake i prstiju u položaj izrazite fleksije. Ortoza za ručni zglob i šaku, stabilizacijska, plastična, može biti korisna u zadržavanju zglobova u funkcionalnom položaju. Jedan od ciljeva osobe s hemiplegijom ili hemiparezom III. i IV. stupnja je ponovno uspostavljanje samostalnog hodanja. U ranoj fazi oporavka ili ako je oporavak ograničen samo na mogućnost slabe sinergističke aktivnosti, hodanje neće biti moguće zbog loše posturalne kontrole trupa u stojećem položaju, nemogućnosti ostvarivanja stabilnog stajanja na zahvaćenoj nozi tijekom hodanja u fazi oslonca i nemogućnosti inicijacije pokretanja noge (selektivnog pokreta) u kuku tijekom hodanja u fazi zamaha noge. Kod nepokretnog bolesnika s moždanim udarom na početku kineziterapije potrebno je maksimalno uspostavljati i razvijati kontrolu trupa i vježbe pripreme hodanja kao držanje, balans, prijenos težine na hemiplegičnu nogu. 51. Rehabilitacija amputiranih pacijenata Amputacija je kirurško odstranjenje dijela ili cijeloga ekstremiteta. Utječe na funkcioniranje, aktivnost i samostalnost bolesnika. Rehabilitacija nakon amputacije donjeg ekstremiteta predstavlja kompleksni proces tijekom kojeg amputirani bolesnik prima profesionalnu pomoć i podršku. Ciljevi rehabilitacijskog procesa jesu postizanje samostalnosti bolesnika u izvršavanju svakodnevnih aktivnosti te povećanje kvalitete života. Rehabilitacija treba započeti odmah nakon donošenja odluke o amputaciji. Dijeli se u tri stadija. U preoperativnom stadiju procjenjuje se razina amputacije, osigurava se psihološka podrška za bolesnike te započinje funkcionalni rehabilitacijski program. Tijekom postoperativnog stadija provode se postupci zbrinjavanja rane i kontrole edema, farmakološkom terapijom otklanja se bol te se nastavlja funkcionalna rehabilitacija bolesnika. Treći je protetski stadij tijekom kojeg se bolesnik prilagođava na
protezu koja zamjenjuje amputirani ud. Odabir odgovarajuće proteze jest individualan i ovisi o faktorima koji utječu na hod bolesnika. Postoje fizički faktori kao što su: duljina uda, snaga muskulature koljena i kuka, opseg kretnji i prisutnost kontraktura dok su protetski faktori: dizajn ležišta, suspenzije i protetskog stopala/koljena. Osim toga iznimno je važno podučiti bolesnika o važnosti vježbanja, pravilnog hoda i namještanja proteze. To nije proces koji traje kratko, potrebno je kontinuirano praćenje bolesnika kako bi se moglo pravovremeno intervenirati ukoliko postoje poteškoće u pojedinim stadijima rehabilitacije i pri korištenju proteza.
49. Rehabilitacija paraplegije Paraplegija je stanje potpune oduzetosti dijela tijela uzrokovano ozljedom leđne moždine. Ozljeda bilo kojeg dijela leđne moždine ili živaca na kraju leđne moždine često uzrokuje trajne promjene u snazi, osjetima te drugim tjelesnim funkcijama ispod mjesta ozljede. Uzroci paraplegije Ozljede leđne moždine rezultat su oštećenja kralježnice, ligamenata ili diskova kralježnice ili pak same leđne moždine. Traumatska ozljeda kralježnice proizlazi iz iznenadnog, traumatskog udarca koji rezultira lomom, gnječenjem ili iskakanjem jednog ili više kralježaka. Dodatna šteta se događa zbog krvarenja, oteklina, upala i nakupljanja tekućine oko leđne moždine. Netraumatske ozljede leđne moždine mogu biti uzrokovane artritisom, rakom, upalom, infekcijom ili degeneracijom diska kralježnice.
· Osnovni ciljevi : · Prevencija dekubitusa · Održavanje obima pokreta ( sprečavanje razvoja kontraktura) · Poboljšanje onih mišića koji su intaktni · Automatizacija stolice i mokraćne bešike
· Postizanje maksimalne nezavisnosti u okviru ADŽ
50. Rehabilitacija kod reumatskih oboljenja Reumatske bolesti imaju velik učinak na živote bolesnika. Pored simptoma kao što su bol, ukočenost i umor, bolesnici su također, zbog svoje bolesti, ograničeni u aktivnostima svakodnevnog života, te su ograničeni u participaciji u društvu. Rehabilitacija bolesnika s reumatskim bolestima, uz lije- čenje lijekovima, ima za cilj maksimalno održati ili obnoviti fizičku, psihičku i društvenu funkciju bolesnika. Terapeutska vježba u bolesnika s upalnim reumatizmom prepisuje se radi smanjenja oštećenja na razini tjelesnih struktura i funkcija (npr. odr- žavanje opseg pokreta, mišićne funkcije i mineralne koštane gustoće) i smanjenja ograničenja u aktivnostima svakodnevnog života i participacije u društvu (npr. održavanje hoda)2 . Programi vježbanja za bolesnike s upalnim reumatizmom sastoje se od kombinacije vježbi istezanja i mišićnog snaženja, te od vježbi koje djeluju na kardiorespiratornu fizičku kondiciju, u kombinaciji s vježbanjem posebnih mišićnih obrazaca koji su sastavni dio aktivnosti svakodnevnog života. Također se provodi edukacija bolesnika i promoviranje rekreacije. Opće preporuke za vježbanje kardiorespiratorne kondicije u bolesnika s upalnim reumatizmom sastoje se od vježbanja 3 do 5 puta tjedno, s intenzitetom 55 % do 90 % maksimalne frekvencije srca dozvoljene za dob. Trajanje treninga preporučuje se da bude od 20 do 60 minuta vježbe, kontinuirano ili s pauzama U bolesnika s upalnim reumatizmom opseg pokreta u zglobu može biti ograničen zbog skraćenja mišića ili tetiva, zbog smanjene fleksibilnosti zglobne kapsule ili zbog koštane proliferacije. Vježbe istezanja prepisuju se radi unapređenja ili održavanja opsega pokreta u fiziološkim granicama. Izvode se na zglobovima koji su najbitniji za funkciju, te se izvode dnevno ili minimalno 2 do 3 puta tjedno. Asistirane vježbe opsega pokreta su vježbe
koje izvodi fizioterapeut ili aparat (npr. kinematička šina). Pasivne tehnike vježbi mobilizacije zgloba baziraju se na održavanju pokreta u zglobu po biomehaničkim postulatima kretnji u zglobu (npr. igra zgloba, kutni pokret, klizanje zglobnih površina različitom brzinom, amplitudom i trakcijom). Lokalna aplikacija hladnoće (kriomasaža, hladni oblozi, brzohladeći sprejevi, hladan zrak) i lokalna aplikacija topline (površinsko zagrijavanje: topli oblozi i kupke, parafin, IC svjetlo; dubinsko zagrijavanje: ultrazvuk, elektromagnetsko zagrijavanje) često se koriste u bolesnika s upalnim reumatizmom radi smanjenja bola i ukočenosti. I toplo i hladno utječu na lokalnu temperaturu kože, te na ostale dublje strukture, samo s različitom dubinom djelovanja. Stimulacija mišića koristi se za poboljšanje mišić- ne snage. U bolesnika s reumatoidnim artritisom jedna studija pokazala je poboljšanje mišićne snage i izdržljivosti mišića šake2,26, dok je kod OA koljena njena učinkovitost nejasna27. Njena aplikacija preporučuje se u bolesnika koji imaju poteškoća u voljnoj kontrakciji natkoljeničnog miši- ća (intencijska elektrostimulacija) ili u bolesnika koji imaju kontraindikaciju za vježbu. Zaštita zglobova bazira se na edukaciji bolesnika o tome kako postaviti zglob u najmanje bolnom položaju, a opet po mogućnosti bez gubitka funkcije. U zaštitu zglobova spadaju: regularni odmor, alternirajući pokreti u zglobu, modifikacija izvo- đenja neke kretnje, korištenje ortoza i pomagala i promjena okoliša. Glavni principi zaštite zglobova su sljedeći: respektirati bol (primijetiti razliku bola od artritisa ili bola od prenaprezanja, prilagoditi aktivnost jačini bolnog podražaja); izbjegavati pozicije i aktivnosti koje mogu oštetiti zglob (izbjegavati snažne i produžene kretnje hvatanja, izbjegavati ekstremne položaje zgloba i položaje koji izazivaju deformaciju zgloba, koristiti se ergonomskim pomagalima za šaku, izbjegavanje formiranja jako stisnute šake); korištenje jačih, velikih zglobova (nošenje objekta s dvije ruke i otvorenim dlanovima, nositi objekte s npr. podlakticama umjesto sa šakama); redukcija težine nošenja objekata; korištenje pomagala za rastere-
ćenje zgloba; umjesto podizanja koristiti klizanje; smanjenje aktivnosti (sporiji hod, česte stanke, izbjegavati duge periode imobilizacije) 51. Kineziterapija u traumatologiji · Kineziterapija predstavlja aktivan stav u terapiji oštećenih i izgubljenih funkcija lokomotornog aparata · Kod politraumatizovanih bolesnika usled dugog inaktiviteta dolazi do: · Atrofije mišića · Hipostatske upale pluća · Usporene cirkulacije - razvoj flebotromboze · Embolije pluća · Razvoj zglobnih kontraktura
Nastavak započete rane kineziterapije: ¢ - jačanje mišićne snage traumatizivanog dela tela ¢ - jačanje slobodnih delova tela ¢ - savlađivanje kontraktura ¢ - respiratorna kineziterapija
52. Kineziterapija kod deformiteta kičme U rehabilitaciji pacijenta sa deformitetima kičmenog stuba, prioritet zauzimaju telesne vežbe i korekcija stava. Međutim, ponekad se javljaju simptomi koji mogu ići u vidu bolova baš u regiji koja odgovara deformitetu. Najčešće može doći do kompresije kičmene moždine ili nerava koji iz nje izlaze, pa posledično do slabosti u ekstremitetima ili osećaja trnjenja, mravinjanja. Mišići koji su skraćeni usled prisustva deformiteta, vrlo često su
i bolni, ali i u spazmu koji nastaje kao refleksni odgovor organizma na bol. Upravo onda kada postoje ovakvi (ili slični) simptomi, indikovana je primena fizikalne terapije jer, da bi se uopšte započele vežbe, neophodno je smanjiti bol i opustiti muskulaturu. Prisustvo bola sve više pojačava spazam koji uzurpira cirkulaciju, a to dalje vodi pojačanju bola. Tako se stvara „začarani krug“ koji se uspešno prekida primenom fizikalnih agenasa. Njihova suština delovanja jeste upravo poboljšanje lokalne cirkulacije i otklanjanje štetnih produkata metabolizma. Najbolji efekti se postižu kada se primenjuju terapije svakodnevno po jedanput, u ciklusu od 10 (najmanje). Nekada je potrebno i više, u zavisnosti od progresije simptoma. Prednost ove terapije, u odnosu na ostale, je u tome što se jačina nadražaja može stepenovati i tako postići efekat bez većeg opterećenja celog organizma. Kada simptomi bola nestanu, prelazi se na kineziterapiju (nekada se u istom danu izvode i fizikalna i kineziterapija). Kineziterapijski tretman treba otpočeti čim lekar i terapeut to predlože, jer su deformiteti kičmenog stuba najčešće funkcionalni poremećaj koji mogu da se otklone istezanjem skraćenih i jačanjem slabih mišića. Ove vežbe se rade u položajima koji su terapijski najpogodniji. Idealno je da pacijent sprovodi vežbe ispred ogledala kako bi stekao uvid u nepravilno (njegovo) i pravilno (postignuto zatezanjem mišića) držanje tela. Treba nastojati da se postigne i održi što duže pravilan položaj tela. Kod strukturalnih deforiteta kičmenog stuba, nikakve vežbe ne mogu dovesti do poboljšanja ako nema ortopedskog lečenja. Pošto je često neophodno operativno lečenje, u zavisnosti od toga, kineziterapija se primenjuje u različitim fazama: preoperativnoj, ortopedskoj (pacijent je operisan ili je u mideru) i u fazi održavanja rezultata ortopedskog lečenja. U toku rasta, deformiteti kičmenog stuba moraju se stalno kontrolisati i lečiti, jer se u suprotnom deformitet sigurno pojačava. Zbog ugrožene disajne funkcije, rade se vežbe disanja. One imaju za cilj dobru ventilaciju svih partija pluća, jačanje mišića odgovornih za disanje.
53. Kineziterapija kod deformiteta grudnog koša Uzrok nastanka deformiteta grudnog koša je još uvek nepoznat. Ranije se smatralo da je slaba ishrana, siromašna vitaminima D i C, glavni razlog nastanka. Čak i danas, mnogi lekari se drže toga, pa pacijentima sa grudnim deformitetima savetuju ishranu bogatu navedenim vitaminima, te im prepisuju dodatni unos navedenih vitamina i savetuju im odlazak na more i u banje. To, međutim, nema nikakvog uticaja na ovaj deformitet. Kad je reč o nasleđu, i dalje ostaje nepoznanica da li su deformiteti grudnog koša nasledni ili ne. Pectus excavatum je urođena anomalija ali vrlo često ovaj deformitet može biti i stečen, u slučajevima permanentnog pritiska na grudnu kost u toku razvoja.
Klinička slika U principu, u zavisnosti od stepena deformiteta, on može imati samo estetski značaj, kod manje izraženih deformiteta, ali može imati i funkcionalni značaj, kod teže izraženih deformiteta. Smetnje se ogledaju u smanjenju zapremine grudnog koša i smanjenju količine udahnutog vazduha, pritiska na srce i njegovog potiskivanja u stranu, što može da dovede do smetnji u njegovom radu. Deformitet koji u težim oblicima može da dovede, pored estetskih problema, i do otežanog rada vitalnih organa smeštenih u grudnu duplju, od kojih je kompresija na srčani mišić najozbiljniji.
Lečenje Korekcija ovog deformiteta, ako se izuzmu teški slučajevi koji se rešavaju hirurški, podrazumeva upotrebu kineziterapije. Fizikalna terapija ima za cilj pre svega povećanje kapaciteta grudnog koša i obuku za pravilno disanje
(tzv. vežbe disanja), a razvijanje i jačanje grudnih mišića delimično "sakriju", tj. čine ga manje vidljivim. Nažalost, ne postoje efikasna ortopedska pomagala za ovaj deformitet, kakva postoje za deformitet po tipu carinatuma - "kokošije grudi", a i njihova primena je najefikasinija u detinjstvu, pre završetka rasta. U poslednje vreme hirurška korekcija je daleko jednostavnija nego ranije, primenom novih metoda, tzv. minimalno invazivne Nuss-ove operacije. Ispupčene grudi (pectus carinatum) predstvaljaju deformitet grudnog koša koji se karakteriše grebenastim ipupčenjem dijela ili grudne kosti u cjelosti, iznad nivoa grudnog koša. Ispupčenje grudne kosti je često udruženo sa parasternalnim (sa strana od grudne kosti) ipupčenjem rebara, a nekada i sa prominirajućim položajem claviculae (ključne kosti). Rebra zauzimaju relativno kos položaj, a u donjem dijelu često može da se primijeti izdubljenje sa izdig-nutim rebalrnim lukovima. Pojavljuje se od blažih oblika do vrlo izražene deformacije. Primjena kineziterapijskog programa vježbi uglavnom kod slabijih i srednje teških deformiteta daje dobre rezultate. Kineziterapijski program obuhvata primjenu vježbi disanja u kombinaciji sa vježbama jačanja ciljanih mišića i mišićnih grupa u adekvatnim položajima tijela uz edukaciju pacijenta. Adekvatno i kontinuirano praćenje pacijenta uz edukaciju vezanu za karakteristike, moguće posljedice u skladu sa stepenom deformiteta, način liječenja, važnost pravilnog i kontinuiranog izvođenja kineziterapijskog programa vježbi, često predstavlja put ka kontroli deformiteta i odlaganja (odbacivanja) ortopedskog ili operativnog načina liječenja kod blažih i srednje teških deformiteta. 54. Rehabilitacija pacijenata sa oštećenjem perifernog motoneurona Metode kineziterapije ¢ očuvanje fiziološkog obima pokreta u zglobovima, ¢ povećanje-obnova punog obima pokreta kod kontraktura, ¢ očuvanje motorne šeme,
¢ stimulacija funkcije paretičnih i paralitičnih mišića, ¢ jačanje snage oslabljenih mišića, ¢ jačanje mišića koji nisu zahvaćeni lezijom PNM-a, ¢ poboljšanje cirkulacije i trofike, ¢ sprečavanje nastanka edema, ¢ sprečavanje dekalcifikacije kostiju, ¢ sprečavanje zaostatka u rastu ekstremiteta, ¢ obnova senzibiliteta, ¢ reedukacija motornih funkcija. ¢ pozicioniranje i elevacija oduzetih telesnih segmenata , ¢ pasivne vežbe i autopasivne vežbe (pokrete izvoditi samo do fiziološke, a ne anatomske barijere). Izbegavati distrakciju, a forsirati aproksimaciju i klizanje zglobnih površina, ¢ aktivno podpomognute vežbe, ¢ pasivne vežbe u cilju istezanja mekih tkiva (izvode se tamo gde je došlo do formiranja kontraktura), ¢ pasivno intencione vežbe (pasivne vežbe uz voljno učešće pacijenta u izvodjenju pokreta), ¢ naglo istezanje mišića i opuštanje, ¢ aproksimacija, ¢ distrakcija kod značajnog stepena oporavka, ¢ otpor (koristiti tehniku PNF- naglasak na rotatornim pokretima), ¢ vizuelna i verbalna stimulacija, ¢ aktivno-podpomognute vežbe (MMT je 2) ¢ vežbe u suspenziji, ¢ vežbe na glatkoj površini, ¢ hidrokineziterapija. ¢ aktivno-podpomgnute vežbe (MMT je 3) ¢ vežbe u vodi, ¢ korišćenje horizontalne ravni, ali sa otporom (trenjem), ¢ pokreti protiv gravitacije kroz izbor početnog položaja, ¢ aktivne vežbe sa otporom (ocena po MMT je preko 3+), ¢ aktivne vežbe sa dopunskim otporom (ocena po manuelnom
mišićnom testu je 4 i iznad), ¢ tehnika progresivnog jačanja mišića -De Lorme-Watkinsova metoda (ocena po MMT iznad 4 i mišići koji nisu zahvaćeni paralizom).
55. Rehabilitacija pacijenata kardiovaskularnih oboljenja I faza – akutna i rana postakutna hospitalna faza I faza rehabilitacije zapoinje odmah nakon perakutne faze bolesti ili kardiokirurškog zahvata, još u jedinici intenzivnog lijeenja i nastavlja se na klinikom kardiološkom ili kardiokirurškom odjelu. Obuhvaa vježbe disanja i razgibavanja u krevetu, potom posjedanje u krevetu, ustajanje i programirane/kontrolirane šetnje bolesnika hodnikom. Paralelno se zapoinje s edukacijom bolesnika i obitelji o bolesti i imbenicima rizika, u emu sudjeluju medicinska sestra, fizioterapeut i lijenik. Kod otpusta se nastoji procijeniti stanje 5-minutnom ergometrijom sa 50-75 W optereenja. Zabranjuje se pušenje i uvodi terapija sekundarne prevencije. II faza – kasna postakutna hospitalna faza Nastavak rehabilitacije može uslijediti neposredno ili par tjedana nakon I faze. Bolesnik se upuuje u ustanove stacionarne ili ambulantne rehabilitacije gdje se provodi druga (konvalescentna) faza. Ova faza traje 3-5 tjedana u uvjetima stacionarne ili do 8 tjedana ambulantne rehabilitacije. Oblik provoenja kardiovaskularne rehabilitacije (ambulatni / bolniki) ovisi prije svega o stratifikaciji rizika bolesnika, ali i o financijskim, tradicijskim, logistikim i drugim imbenicima. Ciljevi ove faze su: unapreenje oslabljene ili od ranije slabe tjelesne kondicije, stabilizacija kardiološkog statusa bolesnika i redukcija rizika progresije bolesti, psihološka stabilizacija i priprema za punu socijalnu reintegraciju s obnavljanjem radnih sposobnosti. U ovoj fazi sudjeluju kardiolozi, fizijatri, educirane sestre i fizioterapeuti, dijetetiari, psiholozi, a po mogunosti i socijalni radnici i specijalisti medicine rada. U dolasku se kod bolesnika reevaluira stanje bolesti, da bi se bolesnici selekcionirali u skupine razliite težine tjelesnog treninga (Tablica 1.), no
stvarni raspon je od strogo doziranog treninga, s individualnim pristupom i pod strogim nadzorom, pa kroz niz kategorija do skupnog treninga s raznovrsnim odabirom vježbi uz nadzor.
Sadržaj II faze rehabilitacije znatno je opsežniji od rane rehabilitacije. Provodi se: - tjelesni trening podrazumjeva više oblika tjelesne aktivnosti: vježbe disanja i razgibavanja, optereenje na bicikl-ergometru, vježbe u prirodi i šetnje trim stazama, rekreacijsko plivanje, stolni tenis i drugo. Uz rijetke izuzetke, nastoji se vježbe provoditi u skupini, pod nadzorom fizioterapeuta, ev. i lijenika, po potrebi uz EKG monitoring, intervalno, s doziranim poveanjem intenziteta optereenja i trajanja treninga, obino od 15 minuta u poetku do 2 puta po 30 minuta. Tjelesni trening poinje 5-10 minutnim zagrijavanjem, nastavlja se s 30-tak minuta “pune” aktivnosti (s intervalnim odmorima) i završava 5-10 minutnim “hlaenjem”. Težina vježbi se u pravilu odreuje prema trenutnoj funkcijskoj sposobnosti i stupnju rizika. – psi
III faza – održavajua faza Trea faza rehabilitacije nastavlja se na drugu fazu i u principu traje doživotno. Nauene vježbe bolesnici provode kod kue ili u klubovima ambulantno, optimalno 2-3 puta dnevno po 30 minuta, minimalno 3 puta tjedno. Bolesnika kontrolira lijenik ope medicine i 2-4 puta u prvoj godini kardiolog, s time da se 2-3 mjeseca nakon otpusta s rehabilitacije druge faze napravi maksimalni, simptomima ogranien test optereenja.
56 Psihosocijalna rehabilitacija Psihosocijalna rehabilitacija Ciljevi rehabilitacije su funkcionalni (kao u tjelesnom zdravlju) • Povratak klijenta svojim okupacijama, svakodnevnim životnim aktivnostima i svakodnevnim instrumentalnim životnim aktivnostima • Povratak klijenta radnim ili obrazovnim okupacijama • Društvena reintegracija • Prevencija recidiva Psihosocijalno-edukativna rehabilitacija odraslih je zastupljena na svim medicinskim jedinicama u Zavodu gdje se provode liječenje i rehabilitacija odraslih pacijenata. Stručnjaci ove Službe značajno doprinose sveobuhvatnosti rehabilitacije i pomažu socijalizaciji pacijenata jer paralelno sa direktnim radom sa pacijentima, aktivno učestvuju i u pružanju podrške i savjetovanju članova porodice te aktivno rade na umrežavanju sa lokalnom zajednicom (NVO, humanitarne organizacije, korisnička udruženja i sl.).
Tim za psihosocijlano-edukativnu rehabilitaciju odraslih čine: • psiholog • socijalni radnik • logoped • defektolog – somatoped
