Sifat Megaskopis Mineral Pada Fasies Metamorfisme

SIFAT MEGASKOPIS MINERAL PADA FASIES METAMORFISME

Fasies metamorfisme adalah kumpulan dari mineral – mineral metamorf yang terbentuk pada suatu tekanan dan suhu tertentu. Kumpulan mineral tersebut terbentuk pada kondisi yang tekanan dan suhunya sesuai atau mendekati dengan yang ada di grafik fasies metamorfisme. Fasies metamorfisme intinya menyatakan bahwa pada komposisi batuan tertentu, kumpulan mineral yang mencapai keseimbangan selama metamorfisme di bawah kisaran kondisi fisik tertentu, termasuk dalam fasies metamorfisme yang sama. Mineral yang tumbuh di batuan juga tergantung dari komposisi asli protolith (batuan asli sebelum metamorfosis).

Gambar 1.1 Fasies Metamorfisme

Fasies metamorfime dapat dibagi menjadi dua, yaitu fasies metamorfisme kontak dan fasies metamorfisme regional (Turner,1960). 1. Fasies Metamorfisme Kontak Fasies metamorfisme kontak adalah fasies metamorfisme yang didominasi oleh pengaruh dari perubahan suhu, baik bertambah maupun berkurang,

dimana

tekanannya

tidak

terlalu

berpengaruh

dalam

metamorfisme ini (Turner,1960). Fasies metamorfisme kontak ini dapat dibagi menjadi 4 fasies yaitu :

A. Fasies Hornfels Albit – Epidot Epidot Fasies hornfels albit – epidot epidot ini merupakan fasies yang terjadi atau berkembang pada bagian paling luar dari suatu kontak metamorfisme. Hal tersebut menyebabkan proses rekristalisasi mineral terjadi kurang sempurna begitu pula proses dan re aksi metamorfosanya. Penciri khusus yang mencirikan kelompok mineral ini ialah terdapatnya struktur relict atau struktur sisa dari batuan sebelumnya (protolith) yang tidak stabil. Fasies ini terbentuk pada tekanan dan suhu yang relatif rendah. Penamaan fasies ini didasarkan pada dua kandungan mineral utamanya yakni albit (plagioklas) dan epidot (garnet). Hornfels sendiri adalah nama salah satu batuan metamorf yang khas terbentuk pada zona metamorfisme kontak, dimana batuan asal biasanya berbutir halus. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut 

Dalam Meta-Basites 



Albit (NaAlSi3O8) Warna

: Putih – Abu-abu Abu-abu

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 – 6,5 6,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata - Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Epidote (Ca2(Al,Fe)2(SiO4)3(OH)) Warna

: Hujau Kehitaman

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 – 7 7 Skala mohs

Goresan

: Putih Keabu - abuan

Transparansi

: Transparan

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

:

Tenasity 





: Brittle

Actinolite (Ca2(Mg,Fe)5Si8O22(OH)2) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Klorit ((Mg,Fe,Li)6 AlSi3O10(OH)8) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 2 – 2,5 2,5 Skala mohs

Goresan

: Putih Kehijauan

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Flexible

Kuarsa (SiO2) Warna

: Bening

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 7 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Tidak Terdeteksi

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle



Dalam Meta-Pelites 



Muscovite (KAl3Si3O10(OH)2) Warna

: Putih, Perak

Kilap

: Logam

Kekerasan

: 2 – 2,5 2,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Micaceous

Tenasity

: Elastis

Biotite (K(Mg,Fe)3(AlSi3O10)(F,OH)2) Warna

: Hitam Kecoklatan

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 2,5 – 3 3 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Micaceous

Tenasity

: Brittle

B. Fasies Hornfels Hornblende Pada fasies metamorfisme hornfels hornblende memiliki ciri khusus yaitu tidak ditemukannya mineral klorit. Fasies ini terbentuk pada tekanan yang rendah, tetapi dengan suhu yang sedikit lebih tinggi daripada fasies hornfels albit-epidot. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut 

:


Hornblende (Ca2(Mg, Fe, Al)5 (Al, Si)8O22(OH)2) Warna

: Hitam

Kilap

: Kaca

Kekerasan








Goresan

: Putih Keabu-abuan

Transparansi

: Opaq

Belahan

: Tidak Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Plagioklas (NaAlSi3O8 – CaAl CaAl2Si2O8) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 – 6,5 6,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Translcent

Belahan

: Baik

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Diopside (MgCaSi 2O6) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 5,5 – 6,5 6,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Baik

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Anthophyllite (Mg2Mg5Si8O22(OH)2)



: Abu-Abu

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle






Warna

Andalusite (Al2SiO5) Warna

: Coklat

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6,5 – 7,5 7,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant – Opaq Opaq

Belahan

: Baik

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Cordierite ((Mg ((Mg,Fe) ,Fe)2Al4Si5O18) Warna

: Kebiruan

Kilap

: Lemak

Kekerasan

: 7 – 7,5 7,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant – Opaq Opaq

Belahan

: Baik

Pecahan

: Subkonkoidal

Tenasity

: Brittle

Dalam Dolostone Kaya Si 

Dolomit (CaMg(CO3)2)





Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Kalsit ( CaCO3) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 3 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Tremolite(Ca2(Mg,Fe)5Si8O22(OH)2) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

C. Fasies Hornfels Piroksen Mineral K.Feldspar – Kordierit Kordierit adalah dua mineral yang pertama kali muncul pada fasies ini ( Winkler,1967). Mineral pada fasies ini merupakan mineral yang terbentuk dengan suhu tinggi dan tekanan yang

rendah. Mineral penciri dari fasies ini ialah ial ah orthopiroksen. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut 

:






Sillimanite (Al2SiO5) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 7 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Splintery

Tenasity

: Kuat

Orthoklas (KAlSi3O8) Warna

: Kemerahan

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Garnet (X3Y2(SiO4)3) Warna

: Merah

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6,5 – 7,5 7,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Tidak Ada

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

:-





Spinel (MgAl2O4) Warna

: Merah,

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant - Opaq

Belahan

: Tidak Ada

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Dalam Batuan Karbonat 



Forsterit (Mg2SiO4) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 7 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

:-

Periclase (MgO) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle







Grossular (Ca3Al2(SiO4)3) Warna

: Hijau, Merah

Kilap

: Lemak

Kekerasan

: 7 – 7,5 7,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Tidak Ada

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Wollastonite(CaSiO3) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Splintery

Tenasity

: Brittle

Vesuvianite (Ca10(Mg, Fe)2Al4(SiO4)5(Si2O7)2(OH,F) 4) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Buruk

Pecahan

: Subkonkoidal

Tenasity

: Brittle

D. Fasies Sanadinit Fasies sanadinit merupakan salah satu fasies yang sangat langka karena kondisi pembentukan yang dibutuhkan cukup sulit yaitu pada suhu yang tinggi tetapi tekanannya rendah. Fasies ini akan terbentuk

dalam suhu yang cukup tinggi tetapi tidak boleh melebihi titik leleh suatu batuan, karena hal tersebut dapat menyebabkan batuan akan mencair menjadi magma kembali. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut 

:






Mullite (Al6Si2O13) Warna

: Abu- Abu

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Baik

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Sanidine (K(AlSi3O8)) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Baik

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Tridymite ( SiO2) Warna

: Bening

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 7 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Tidak Terdekteksi

Pecahan

: Concoidal

Tenasity 

: Brittle

Dalam Karbonatan 



Anorthite (CaAl2Si2O8) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Concoidal

Tenasity

: Brittle

Monticellite (Ca(Mg,Fe)SiO4) Warna

: Abu- Abu

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

:Tidak Terdeteksi

Pecahan

: Concoidal

Tenasity

: Brittle

2. Fasies Metamorfisme Regional Fasies regional adalah fasies yang cangkupan daerahnya meliputi daerah yang luas. Fasies metamorfisme ini dibagi menjadi 7 fasies yaitu : A. Fasies Zeolit Fasies Zeolit merupakan fasies metamorfisme dengan derajat rendah. Pada batas diagenesa dan metamorfisme regional, akan terjadi pengaturan kembali mineral lempung, kristalisasi pada kuarsa dan Kfeldspar, terombaknya mineral temperatur tinggi dan pengendapan karbonat. Bila perubahan ini terjadi pada butiran yang kasar, maka akan

memasuki metamorfosa dengan fasies Zeolit. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut : 

Dalam Batuan Meta-Beku 





Heulandite ((Ca,Na)2-3Al3(Al,Si)2Si13O36·12H2O) Warna

: Hijau

Kilap

: Mutiara

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Analcime (NaAlSi2O6·H2O) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 5 – 5,5 5,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Buruk

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Laumontite (CaAl2Si4O12 · 4H2O) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 4 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

B. Fasies Prehnite – Pumpellyite Pumpellyite Fasies ini terbentuk dengan kondisi suhu dan tekanan rendah, tetapi sedikit lebih tinggi daripada fasies Zeolit. Penamaan fasies ini berasal dari kandungan dua mineral dominan yang muncul yakni mineral prehnite mineral prehnite dan pumpellyite. dan pumpellyite. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut : 

Dalam Batuan Meta-Beku 



Pumpellyite (Ca2MgAl2(SiO4)(Si2O7)(OH)2 · (H2O)) Warna

: Hijau Muda

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Stilpnomelane(K(Fe2+,Mg,Fe 3+)8(Si,Al)12(O,OH)27·n(H2O)) Warna

: Putih, Hitam

Kilap

: Mutiara

Kekerasan


Goresan

: Abu- Abu

Transparansi

: Opaq

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

C. Fasies Greenschist Terbentuk pada tekanan dan temperatur yang menengah, tetapi temperatur lebih besar daripada tekanan. Fasies ini merupakan salah satu fasies yang penyebarannya sangat luas. Nama fasies ini sendiri diambil dari warna mineral dominan penyusunnya yakni ada klorit dan epidot.

Batuan yang termasuk dalam fasies ini bisa batusabak, filit, dan sekis. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut : 






Chloritoid ((Fe,Mg,Mn)2Al4Si2O10(OH)4) Warna

: Hitam

Kilap

: Mutiara

Kekerasan

: 6,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Paragonite (NaAl2[(OH)2|AlSi3O10]) Warna

: Putih

Kilap

: Mutiara

Kekerasan

: 2,5 - 3 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Micaeous

Tenasity

: Elastic

Spessartine (Mn2+3Al2(SiO4)3) Warna

: Kunig Kemerahan

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6,5 – 7,5 7,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Tidak Ada

Pecahan

: Subkonkoidal

Tenasity

: Brittle

D. Fasies Blueschist Fasies dimana terbentuk pada tekanan te kanan dan suhu yang menengah, dimana temperature atau suhu lebih rendah dari pada tekanan. Nama fasies ini sendiri diambil dari warna mineral dominan penyusunnya yakni ada glaukofan, lawsonite, lawsonite, jadeite, jadeite, dll. Contoh batuan asal yang bisa

membentuk

fasies

ini

ialah

basalt,

tuff, greywacke tuff, greywacke dan dan

rijang.Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut : 






Glaucophane (Na2(Mg3Al2)Si8O22(OH)2) Warna

: Abu - Abu

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 6 – 6,5 6,5 Skala mohs

Goresan

: Abu – Abu Abu

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Baik

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Lawsonite (CaAl2Si2O7(OH)2·H2O) Warna

: Putih

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Konkoidal

Tenasity

: Brittle

Sphene (CaTiSiO5) Warna

: Hijau, Coklat

Kilap

: Subadamantine

Kekerasan

: 5 – 5,5 5,5 Skala mohs





: Putih

Transparansi

: Transparan

Belahan

: Baik

Pecahan

: Subkonkoidal

Tenasity

: Brittle

Omphacite ((Ca,Na)(Mg,Fe2+,Al)Si2O6) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih Kehijauan

Transparansi

: Transparan

Belahan

: Baik

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

Dalam Batuan Meta-Greywackes 



Goresan

Jadeite ( NaAlSi NaAlSi2O6 or Na(Al,Fe3+)Si2O) Warna

: Hijau

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Baik

Pecahan

: Splintery

Tenasity

: Brittle

Dalam Batuan Meta-Pelites 

Carpholite (Mn2+Al2Si2O6(OH)4) Warna

: Kekuningan

Kilap

: Sutra

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

E. Fasies Amfibolit Fasies amfibolit terbentuk pada tekanan menengah dan suhu yang cukup tinggi. Batuan yang masuk dalam fasies ini adalah pelitik, batupasir-feldspatik, basal, andesit, batuan silikat-kapur, batupasir kapuran dan serpih amfibolit. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut : 




Cummingtonite ((Mg,Fe2+)2(Mg,Fe2+)5Si8O22(OH)2) Warna

: Coklat

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Baik

Pecahan

: Splintery

Tenasity

: Brittle


Kyanite (Al2SiO5) Warna

: Biru

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Putih

Transparansi

: Translucent

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Splintery

Tenasity

: Brittle

F. Fasies Granulit Fasies ini terbentuk pada tekanan rendah hingga menengah, tetapi pada suhu yang tinggi. Fasies ini adalah hasil dari metamorfosa derajat tinggi, merupakan metamorfosa yang paling bawah dari kelompok gneissic. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut : 




Sapphirine ((Mg,Al) ((Mg,Al)8(Al,Si)6O20) Warna

: Biru

Kilap

: Kaca

Kekerasan

: 7,5 Skala mohs

Goresan

: Putih

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Buruk

Pecahan

: Subkonkoidal

Tenasity

: Brittle

Osumillite ((K,Na)(Fe,Mg)2(Al,Fe)3(Si,Al)12O30) Warna

: Hitam

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Abu – Abu Abu

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Tidak Ada

Pecahan

: Subkonkoidal

Tenasity

: Brittle

G. Fasies Eklogit Fasies metamorf yang paling tinggi, terbentuk pada tekanan yang sangat tinggi dan suhu yang besar jauh di dalam bumi. Batuan ini biasanya sangat keras karena terbentuk pada kedalaman k edalaman yang besar di dalam bumi. Dalam fasies ini dicirikan oleh kemunculan mineral berikut:




Zoisite (Ca2Al3(SiO4)(Si2O7)O(OH)) Warna

: Kehijauan

Kilap

: Kaca

Kekerasan


Goresan

: Abu – Abu Abu

Transparansi

: Transparant

Belahan

: Sempurna

Pecahan

: Tidak Rata

Tenasity

: Brittle

DAFTAR PUSTAKA

https://en.wikipedia.org/wiki/albite.. Diakses pada tanggal https://en.wikipedia.org/wiki/albite ta nggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/epidote.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/epidote https://en.wikipedia.org/wiki/actinolite. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/chlorite_group.. Diakses pada tanggal 26 November https://en.wikipedia.org/wiki/chlorite_group 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/quartz. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/muscovite.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/muscovite https://en.wikipedia.org/wiki/biotite. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/hornblende.. Diakses pada tanggal 26 November https://en.wikipedia.org/wiki/hornblende 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/plagioclase.. Diakses pada tanggal 26 November https://en.wikipedia.org/wiki/plagioclase 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/diopside.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/diopside https://en.wikipedia.org/wiki/anthophyllite.. Diakses pada tanggal 26 November https://en.wikipedia.org/wiki/anthophyllite 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/cordierite.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/cordierite https://en.wikipedia.org/wiki/dolomite.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/dolomite https://en.wikipedia.org/wiki/ziosite.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/ziosite https://en.wikipedia.org/wiki/staurolite.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/staurolite https://en.wikipedia.org/wiki/jadeite.. Diakses pada tanggal 26 November 2017. https://en.wikipedia.org/wiki/jadeite

Sifat Megaskopis Mineral Pada Fasies Metamorfisme

Recommend Documents