Mos voltos Paabra mág paa oo y a gurra
Pascual Serrano
Epíogo Santiago Aba
Medios vioentos Paabras e imágenes para e odio y la guerra Pascua Serrano 1 000 ejemplar ejemplares es Enero Enero 201 O
©
ISBN 9789978550762 Código de barras: 9789978-550762 Regstro derecho autoral: 032573
Poada y Diagramación Dego De go Acevedo Impresión Editorial "Qps, CIESPAL QutoEcador Los textos qe se pblcan son de excsva responsabdad de s ator.
Índice Inodccin Pogo No nos qieen infoma Qé ganan os medios con aoya a gera Ana Ana al malo ende a gea Cea e miedo Aad ir a las amas Mirar ara oro ado Comena e esecáco ¿Medios neaes n bsca del dsdee Bscando na salida Concsin ogo Bi b liog lio g af af a
7 9 7 35 55 69 119 1 35
43 63 183 89 93 205 207 279
Introducción Es lbo s a mjo pba d un tto pd s un ógano mic ico o n constant dsaollo Su oign s cuta vvo y din m a co coca paa la Smaa d Filoso Filosoía, ía, bajo bajo l ttulo oganó l Aula Au la Castlao Castlao n Pontvda, Pontvda, Cmunicación vilencia oganó n ab d 200. Mitas la ppaaba y vsaba otas y mdos om i cación cación , pcib a ccia m pdad pda d scadalosa scadalosa co d comi a os mdios popugan, icitan y jstca la vonca. tto o iéd i éditito o d d aa a a conr conrcia m siría d bas paa ppaa El tt l tabajo co u paticpaa la convocatoia al Pmo tnacioal tnacioa l d E sa sayo yo Pnsa a Cotraco Cotracornt rnt 2007 2007 bajo l msmo m smo títo Cmunicación vilencia dod sultó ganado. crcdo, do, pou pou mss dspés mbaué a Satiago Aba Y sguó crc paa colaboas con u tabajo suyo u, ido a mo, poco ms ampad amp ado, o, puds puds cov covt ts s ibo i bo para para dta Va Va u st to o lb l bo o com com Medis po la dtoa El Po y la Raa. Nacó así us vilents Palaras e imágenes para la guerra u s psó Caacas n sptimb d 2007 y u slccoado paa la d d Biblotcas Populas d os Cosjos Comals d Vla, no s ló d orgu orgu l lo a Saago Aba y a m , po po s spoa poa algo nos satis satisac acrr la mayo am bicón d u i scb un bo, gaatiza s dusió y dstbucón. Dspés Dspés vdría vdría l dso dso d p bicao bicao España España . Cocdmos actado o a ct cta as s m pat pat d l a oba dbido a la la lo actad
d Saniago Sania go Ala saa dsarr dsarrol ollada lada n n l ro anrior dado por H r, y no ra ra csión d colocar a los l cor orss spañols n iso traaj traajo o n n dos lir li ros os dfrn dfrns. s. D fora fora q Ala Al a qdó q dó s s rdcido n n to ad hc n l pílogo Posr Posror ornt nt s s dcdiría dcdi ría aén pcarlo n a Haana n fr frro ro d 201 dado dado por Ccla Ccla Valdés Ponciano Ponci ano y corrgi corrgi do por M arz arzaa Vzq Vzqzz Valdé Valdés, s, a as d d la dorial José Marí. Y as lgaos al úlio captlo captlo por aora aora d la sora d s liro, liro , q q s s s plicacón p licacón n n Ecador, Ecador, la dición q n sd sd n ss s s ano an os o poddo vtar vtarlo lo y algnas alg nas pginas pgina s l os añaddo, s lo q pasa cando s n l o d ir rco rcor rand ando o pródcos pródcos y toando noas, q no n n ca r r in a ss l ros ros dfnvan, dfnvan, porq cna con s dscr inos para ncorporar. D odo odo q sta sta s la i soria soria d n a confrncia confrncia q s convrió convrió n galar ga lardón dón cano, dspés n lro vnzolano vnzolano s ard ard voln spañol ao l lo Medis vilents Palaras e imágenes para el di y la gerra y q dspés volvó a Ca y arrzó aién n Ecador graca gracass a l Cnr C nro o nrna nrnaconal conal d Esdos Esdos S pro prors rs d Concacón para Aérca ana CESPA) En s prplo an anado anado los plos plos y sor sorodo, odo, los razona razona nos nos órico óricos, s, lo q no pid pid rc rcondar a los lo s lc lcor ors s l l ro ro orgn orgnal al d d Sanago Aa dl q partó s plog plogo, o, dado dado por Hr ao ao l ílo Vendrá c all so s convr convr reaidad y ns encntra enc ntrará rá drmids drmids Con lo ca la reaidad n la prra nrodccón d n lro q inss n rcondar a oro oro d ifr ifrnt nt Pascal Srrano
8
Prólogo Hiscamee odos os gpos socaes a bscado ecu a medios y esaegas de comnicac paa asmi al eso de la socedad ss pncpios valoes modelos e eeses. Del msmo modo la vioenca de oge pol co y soca sempe es pesee e as sociedades be a potagoada po gupos ue se ebelan conta el poder establecdo bien la uilada po este popo pode o simpemente en as codcioes de vda de os ciudadaos u e conllevan u na deemada dosis de violenca. Estos dos eemenos comnicacn y violecia conye cando e dscu so es til iado paa legitima o desaoa esa voenca. Al in y al cabo o nos debemos engañar es prcticamene mposbe iomar de elemetos relacioados co a voenca la gerra o el odio emiando el ico de valo. E panoama se agava cando l a capacidad de comnica es dsribuida desgal mene e esas sociedades. Desgraciadamente a cudadaa no siempe iene sciete preparacin para enretar las caves y esrategas comun cacoaes ms an en n tema tan cimene maeabe por las emocones como es a voenca. Pede parece ue e mensaje generalado en os medios de comucacin a meos e el m undo u e se denomi na desarroado es e recao a a guerra a odo o a cae maniesacin de agresvdad bao la creencia y la impresin generalada de e los medos suele adoptar u papel paciista y condenatoro de la violencia eso no solo no es sie mpre así sno u e 9
pueen ega a se ganes alaos e la gea y la agesón. Ese es, po tanto e pme peu co a esmonta en este lbo. Esa oba o se taa e un anss e conto e la nfomacón y e uso e la popagana que se esaoa u ae as gueas, ago que ya expcó aceaamente gaco Ramoe e n e capíulo Cofctos bécos y mapuacón e as enes en su lbo a tirana de la cmnicación\ Ramone nos elata cómo os Estaos Uos comenza a ecuta a os ecoes e Holywoo e os años 40, paa que expque" as azoes e su evencó e n a Seguna ue a M un al y cómo Venam fue el po e nfexón e n e papel e a pensa. E esa guea po pmea vez en a stoa los eos e comu cacó enucaon e compoamento cue e sus popos soaos e u confco ese enonces se acabó a poíca gubenamenta e cocee aceacón automca paa a fene o a l uga qu e esee a cuaq ue peosa E n septebe e 98 a Alanza Anca eaboó u n nfoe sobe cómo compotase con os eos e comucacó uae un confco béco. Peo, como ecíamos, lo que nosotos vamos a aboa o es esto sno cómo se semba e oo y se pepaan as concones e apoyo popula paa nca a guea cona ua acón o la agesón a u gupo soca cta o énco. e ota foma no se puee expca po eemp o, qu e os países se encuenen en guea s sus puebos no queen S embago, os encuestas en os Esos Unos y en aq fuas e septembe e 2007 nos ofecen agunos aos eocuenes. a pmea e ellas es eazaa po a epesa e soneos allup y pubcaa en e peóco US da y escube que soo e 35 po ceo e os estaounenses ecaa qe su gobeno ebeía manene las topas en aq asa que a suacón meoe. s s, ses e caa ez consultaos aseguan que a amn sacón Bus engañó a a opnón pbca paa loga nva a ese país, se a e msmo pocenae qu e exge qu e e gobeno estaounense fe un ía paa a eaa. 1 gnacio Ramont a trana de a comuncacón Debate adrid 199
10
S os vamos a as ab odmos obsva sodo d as cadas BBCABC sg cua u 8 o co d os aquís dclaa oca o gua cofaa as fuas ocuas D hcho 67 o co y 7 o co d os aqu s cusados oa qu l aumo mo d oas a obsaculado las codcos aa dogo oíco, a cosuccó y dsaoo coómco o o qu u 47 o co c qu db abadoa aís mdaam y u 60 o co oa qu os aaqus coa as fuas dadas o os Esados Udos so jusfcados Po ao ocd vov a a cdumb ao sob o qu é aó s ma sa ocuacó ma s qu a obacó sadouds s b Podíamos comd qu u aís sé masacado a oo sm qu mo cu co aoo d su oblacó alg o así vmos a oca asosa d a Amaa a, o o d os Esados Udos aq odavía s ms gav oqu ha ogado ca u modo d ssma oco qu ud covv co ua gua qu o s acada squa o bado qu a omuv vad, au habdo mado año 7 co cas 4 0 sodados muos a socóoga Ágs Dí aa d qué foma a ausca d oos d dba cocvo y cudadao as socdads modas a mdo qu as ms sé ms usas y vuabs a os mdos d comucacó: A mdda qu a socdad moda s ha do fagmado aomado a do dsaacdo os sacos y mos d accó soca os cos d abajo, os sos d uó, c) a ca fu d fomacó a asado a s os mdos d masas Soo a vso aaado l aasco odo a ado do ódco mas com, dvduo u a sgfca a cosuccó d a oca sus sgfcados D s modo, a oagada mayos gaaías d éo Po oo lado,
os dios cosigu uiplcar los cos d la propagada coo u ca as ya u acta sobr uchos id ividuos si ultat N ig caso u cotars sus cos i a isa capacidad Pro asu to pud pcibis co ora gava añadi da a prpodaca d os dios d couicació o soo ha spazado a os oos ciudadaos d dba y corocó d idas si o u tabié st tao co las sttucos ovbr d 7 coprobé a prsa rgioa cóo u grupo político a oposició d u parlato pvicia covo a ua rua d prsa para hacr triada ducia y a os pocos i utos vicprsit d sta sttució covocó a ora paa rspodr a las acusacos s cir la posició d cririos y cospodi dbat u spazao d su foo gtio Po d a ipuació Provicia o a Coisó corspoi, para rs trs d as grabadoas y icófoos d os dios couicació u puazo dsaparc procdio ocrtico d dbat y gisacó paa sr ocupado su spacio po l show Ni cotrast parcrs i rguació por part d prsi aguo, i actas i i g otro to u , diat ua larga ayctora gisativa haya do cooado ucoaito d ua istitució raidad a cupa, a i td, o s d os poíticos sio odo iforaivo doia u hac ipo abadoó a cobtura iorativa d as i stiucos y po ato cho ciuaao a star orado d o u aí sucd, para ipor su propio forato rudas d prsa y dcaracos odos sabos u dsaroo os pos d a ayoa as aiistacos o hay dios d couicacó rcogido lo u aí s dba y dcid Algo siilar sució a ía siguit Madid tocs psidt d la Asociació d Víctias d oiso AV), racisco 2 Ágs Dz Los uos a gua os mua os oos amaos ovo Auos apua mos a soa a oma Eos La o a 2007
12
José Alcara, dclaró n la Audincia Nacional acsado d n dlio d inurias y camnias gravs conra prsidn d gobirno. S comparcncia an l u brv y s ngó a dcarar a l abogado d los rans, sin mbargo s lo io an os priodisas u l prgnaron a la saida dl ribnal y duran ms impo d ddicó al ju Es aora podr dicia in ambi én s v splanado por l podr d os mdios. Si a so añadi mos u prcicamn odos los podrs d a socidad inn su corrspondin conrapodr ms o mnos ica rn al gobirno, la oposición; rn al m prsario, l sindicao; r a as m prsas, las asociacions d consumidors, céra . . . , soo nos uda consaar no ay conrapso alguo u sia d conro dmocrico a los mdios d comunicación. os códigos d auorrgulación no sn sindo cumpidos, conrol sobr la vracidad d los connidos no is y la plraidad no cuna con nign rglamo u a garanic. E 1 d io d 200 s spo an soo 1 4 smaas, as visions spañoas iringiron 9 000 vcs l código d aorrglación rrn a a inancia, sg n sdio d la Uivrsidad Ry Juan Caros. S mi sris d adu los n horario inail rsringido, is connidos iapropiados los dibos aimados, aparc taes y promocionals con inraccions d comporam io social , mica coiciva y vioncia, una mayoría d comnarios so socs o iadcados o no s cmp os iormaivos los cririos mnimos sobr violncia ambié dnciaba l inorm la prscia absiva d imgns d cadvrs y idos gravs o la cruda con u s raa a violcia d géro n los. Y odo so, rcordmos, andindo a cririos d rgación aborados por los propios mdios y an as no os rspan. Y lo s por, o is orma d consgir u o haga. Qu is s paorama pd aydar a plicar u paíss como Bolivia o Vna grpos idigados d cidadanos dscargn su ira cora as sds d lvisions y priódicos aros d s modo 3
d oprar; so l msmo pubo u pdía la caba d os moarcas absolutstas n Fraca Y tna raón. Para promovr y covcr d a gurra y a volca los mdos dbn actuar varos rns smultos: a lgtmacó rvolacó y trvaacó d la volnca y d la grra; la parlss provocada por l trror u sos msmos mdos logran c ulca a dsormacón prmdada y cotuada d las cavs u pmn coprdr a potca ntracona paa ogar roar a ausca absoa d sponsabdad nca y capacdad d trvcó d cudadano y l podr paa sca a as vocs y oganacos pda da vdca su pla d domno coctvo. Es scaorat cómo pd covvir d orma ta dramtca a asca d srccos mpoas a la lbrad d psó y acac y a caca d os métodos tiados paa rpmi r a bad d psamo y accó. Es l sstma u Noam Comsky domna avado d cbo co brad: a csua ta apas xst Esados Udos pro l conto dl psamo s a ndsta póspra cramt dspsab a socdad br basada prncpo d dcsón d a é y spaldo o pasvdad d pbco." as dmocacas rpsavas occdnas s logrando doma las mts mova os cupos y paa llo l pap y a có d os mdos d comcacón stn sdo damals Po lmo o podmos obvar a oma u s acado a rpcón d nr Es vdt a abro spcro doógco cpado vocs y coctvos lamados po l paoama mdco pro ambé la d pud colaboa n l aslamo dl dvdo ncrrado s casa t a odado. Paadócam l amo d la orta ormava podra aydar a a dsmovacó pso 3 Noam sk Piraas emperades errismo ineainal en el mndo de o Edicines arcela 2003
4
q a éra saco com ctro ms a vta o ja avazar. clso l cbrsaco st ofrco rostas fasas actvsmo socal . Nos rgtamos ¿qé sto t sas camañas rcoga frmas vrtas s o va acomañaas ms accos socals y oítcas?, ¿o ttar crar a fasa ssac comromso oítco q aya a traqzar coccas?, ¿ cambar otcas l sm hcho q ml 1 0.000 00 m tratas frm comcao a favor o cotra trmaa cs gbramta?
1
No nos quieren informar A pesar del aparente desarrolo y multiplicacón de os medos de comun icación de las facilidades paa el movimiento de la informacón y de momeno hsórico qe vivimos, de un m ndo globaizado donde las decisones, relacones y los aconecimientos nenacionales ienen nteraccones e influencias en a otra punta del globo, os medios ealizan cada vez menos esferzo paa aborda la información inenaconal Ya en 1 999 Ryszard Kapscnski señaaba que soo el cinco po cieno de los eediarios de las cadenas esadonidenses estaba dedicado a noticias del extranjero e in cso n umerosas edi ciones gnoan este apatado En 1987, la edición esadoundense del semanario me dedicó 1 1 potadas a temas nternaconales dez años más tarde , en 1997, soamene una En 1 997, un estdio de a Univesidad de Havard eveó qe la cobeta de noticias inenacionaes en las cadenas de televisión esadoundenses se ha bía edcido en un 7 po ciento entre 970 y 1 995 Años despés el nforme ynda l ind icaba qe esa poyección iba en aumeno, y qe la cobeta se edujo en 65 po ceno entre 1 989 y 1 . Los aentados de 1 1 -S y a guea conra e eroismo no variaron la endencia. Un nfome pblicado en eneo de 7 por la misma Universidad desacaba qe la cifra de coresponsales de pensa qe los Estados Un idos tiene en e exranjeo haba pasado de 1 88 en a 1 4 1 en 6 Y es qe, según un estdio sobe hábtos en e consumo de infomación ealzado po el Centro de Peiodismo C vico 7
Pascual Srrano
Pew, con sede en Washngon, e porcenaje de esadou ndenses qu e di cen segi r la s nocias nernacionales muy de cerca cayó a 1 7 por cieno en 2006, frene al 24 por ceno de 2004. Medios como The Bstn o annciaon a pincpos de 2007 qe cerraban odas ss delegaciones en el exranjero para concenrarse en emas locaes. E periodsa Danny Schecher lo explica de forma clara en n exo qe vae a pena eprodcir: Las razones qe expcan esa faa de i nformación hay qe bscaas en a esrcura y oienación de n uesros medios de comncación y s abandono de as noicas eracoales Ese po de peiodsmo h a a meado dos cas, claamene separadas a na de a oa. Una clua epresea a a peqea ée qe fciona a pai r de a ecesdad de conocimieo. L a segnda icye a a mayoría de a gee, a a qe se dice qe no necesia saber''. En esa ea de la globazació, as ocias mndales esán e declive, y no solamene en Esados Uidos. Qzás eso se deba a qe a medda qe el poder pasa a manos de os gobeos de las mulacoaes, a gee omal ee pape cada vez meo en la oma de decisones ( . . . ) de ah qe el cosmismo pevaezca sobe la cdada ía ( . . . ) de ahí el mana qe los medos ansme a las m asa Cállae y compa. Esa íea de pesamie o se ai mea de la idea covecoal de qe a adie e mpoa o que ocue. Se ha prodcido oo cambo qe ambén os maee desinfomados. Como apó Davd Shaw e Ls Angees Times: La cobea de as oicias ineacioaes en os medios de comcación oeameicanos ha bajado de foma sgifcava en os úimos aos como cosececia de a demada empresaa de os mayoes beefcios y de u púbco cada vez más fragmeado. Despés de haber 4 Recordemos e un o de os mensajes de normaldad que ransmió George Bush a los cidadanos ras os aenta dos del 11-S fue que sal eran de compas tanqulamente.
18
No os qu oma
decidido qe los lecoes y eespecadoes de Noreaméca posguea a se ieesa más po as celebidades os escádalos y as oicias ocaes os diecoes de os peiódicos y os poducoes de noicas elevisivas ha edcido el espaco y el iempo dedicado a as oicias sobe el exaneo ee 70 po ceno y u 80 po ceo a lo lago de os úmos quce o veine años." Pero además esá e formao de bevedad e medaez e e que ha devado los medos algo que aaizaemos e vaas ocasioes a lo lago de esa obra. Noam Chomsky e ua eevisa paa a eevisión explicaba el perverso fcoameo de los medos de comuicació. Señalaba que po eemplo en un pogama de 22 mi uos donde ya ecesas agu os paa seare en el esudio más el iempo eservado a as pegas del eevsado debes expoe us agumeos e dos m os ee au cio y an ucio. En ese lapso solo caben afimacioes convecoales de ipo Gaddaf es un errorsa Jome es u asesno o los rusos nvadero Agaisá. No se ecesia pebas so expesoes habiales. Peo si se dce algo coovedo po ejempo que las mayoes opeacioes erosas ieacioaes ha saido de os Esados Unidos qe os consdeados ejoes ídees poíicos so los vagos y os coupos o que s se apl icase las leyes de N uembeg odos los pesidees de os Esados Uidos desde la gera de Vieam debeía ser ahorcados l a gee pesaría ¿por qué h a dcho eso? ca o habíamos oído anes". Si se dce eso aimaba Chomsky hay que ee mu chas prebas porque es comenaro a armane. Peo no puedes apora esas pebas si esás i miado por la cocisó del fomao del medio de comucación. Ese es el ingeio de esa limiacó esucua. De oma que e los medos nuca se podrá presea co a suiciene agumeació y eexió aimaciones ireverenes porque el diseño iomavo soo esá plaiicado paa deci lo obvio y o covecioa . 5 David heher as noiias en empos de guea edios de omuniación: ¿Infomación o propaganda? Paidós arelona 200 e pede ver e vdeo en oe poeomav=Rdo
9
Pcu So
ecuerdo un par de debates en as teevisiones españoas sobre Venezuea uno de eos era sobre a reforma nstituciona Un ingenuo profesor de ciencias poíticas quería expicar es reorma que afectaba a 9 artícuos. Nunca pudo porque a dinámica de debate con once paricipantes y un a du ración de 20 m inutos o i pedía s decir era imposibe expicar a reorma constituciona venezoana en u n debate sobre esa reorma constituciona Soo abía ugar para afirmaciones si mpes acusaciones bu rdas y estereotipos estabecidos La iman conta a aón
predomi ni o de a iag en tabié n a coaborado en erradicar de a i nformación os antecedentes e contexto y e razonami ento as cadenas de teevisión envían oy a un periodista a os uegos Oímpicos maana ese miso profesiona informa in st de u nas eecciones en ibera y pasado de u na cum bre d e a OPP o d e u na boda rea en uropa s imposibe qu e ese profesiona manee todas as caves de a notici a porqu e además d ebe comenzar a informar a as pocas oras de su egada a ugar de os ecos a teoría de as teevisiones es que basta con evar nu estros oos a sitio d e a noticia y recoger con e micrófono e testimo nio d e u n tip o qu e pasa por a í para co prender os aconteci mientos Conunden ser testigo ocuar con a interpretación de a reai dad: e obetivo no es acernos comprender una situación sino acernos asistir a un acontecimiento. "7
se maestro de periodistas que fue yszard Kapuscinski comentó un a a nécdota sucedida en M éxico donde se encontraba con un o de sus amigos que trabaaba para as cadenas de teevisión estadounidenses staba a punto de fimar enfrentamientos entre estudiantes y poicías: ¿Qué ocurre Jon? e preguntó Kapuscinski No tengo a menor idea respondió sin dear de imar no ago más que grabar me contento con tomar as im ágenes después as envío a a cadena que ace o que quiere con este materia. 7
Ignaco Ramone a rana de la omnicn Deae adrd 2008
20
No os qun nfom
l maeso polaco recordaba en un dscurso en socolmo, durane a ceemona de enega de os premos de peodso Soa Jurnasprse, lo sguene: a gnoanca de los envados especales sobre los aconecenos que esán encargados de descb es a veces sorprendene. Cuando las huelgas de dansk en agoso de 8 que de ron nac meno al sn dcao Soldarnosc la mad de los perodsas exaneos llegados a Polona a cubr el aconecmeno no podía suar dansk (el a nguo anzg) en un mapa. Aún sabían menos sobe Ruanda cuando las masaces de 4 la mayo pare de ellos psaba por pmea vez el connene acano y había desembacado decamene en el aeropueo de gal, en avones leados por la O sabendo apenas dónde se enconrab an . Cas odos gnoraban las causas y las razones del conco. Pero el d eeco no es cupa de los epoeros. llos son las prmeas vícmas de la aroganca de sus paronos de los grupos medácos y de la s gandes redes de elevsón. ¿Qué más me pueden exg? me decía recenemene el camaógrao de equpo de una gran cadena de elevsón esadoundense. n u na semana he endo qe lm ar en cnco países de es connenes dsnos Y es que no basa con evar una cámara a capar la caída del Muro de erlín o el derbo de la esaua de Sadam ussen en agdad para nerpear ese momeno hsóco Quzás por abaar con ese méodo y esos prncpos podaos explca po qué en las redaccones de eevsón n unca enconamos lbos donde se analcen las coyunuas nernaconales. No se necesan, su són es soo llevar cámaas de elevsón a los lugaes y grabar para que el eespecado se sena normado soo por ser esgo. De ahí esa absuda endenca de buscar la parcpacón de l a audenca nvándole 8 szar Kpussk «ja os mos a ra muo Dsurso prouao ura a rmoa rg os prmos prosmo ora Juraspris Esoomo Fu pubao L o Dpomaqu juoagoso 1999
21
Pascual ao
a se peiodisa edae e evío de foogafías vídeos oados e acoecieos co os que se aa opezado o quee aásis epeacioes, i opoes i expicacioes soo a mage de o suceddo Todo eo deseboca nevabemee e e smo que Saago Aba os expca así os medios de coucació so e ga pae esposabes de eso que e aado e nihsm espntáne de percepción, e cuo seo se boa as dfeecias ee u a g uea ua opada ee as ouas de Abu Gaib u paque emáco, ee a foacó a pubcdad as edi cioes dgaes de os peiódicos ofece odos os d ías, uo a ado de oo iuaes coo esos Vea os úmos saes de Sada Husse Vea as ágees de a pasaea Cibees" Vea e ece go de oado, cobuedo de es maea a a ouenaizacó uiaia aquzadoa de oo ás abeco. E cuo a a iage puede eva a pogaas a eso de esadoudese The Wrd in Minte (E u do e u iuo) que cosise e a esupdez de pasa secuecas coas de ágees de acuai dad que soo pesea caos a ás puo esio vdeo cp co as que adie puede copede ada de o que sucede e e udo eo adeás a depedeca de vídeo supone eimi a de a ageda ocias po a úca azó de o dspoe de ágenes especacuaes O a coao icopoa a oceo coedos cuo úico méio es dspoe de u a iage s ugeee especacua De esa foma a poesa de u i d vduo queádose a o bozo ae as escaeas de Capioo soo seá oca si es ecogida po ua cáaa de eevsió, cuado e eco ocoso es e iso esé o o esé as mágenes Mi expeecia e Teesu me a peido copoba a ageda de peende ifoa e eevisió de os acoeciieos antiag Alba endrá la reaidad y ns ennrará drmids iru Hdarribia 00
22
No no qun nom
que los gandes medios g noan Si Intenet os pemtió cooce de foma nstatáea gatuita e asesnato de po eemplo defeso de deecos umaos e a adea de Colomba as pode fomalo po escito e pocos miutos la televisó explsa esos tipos de fomació al no dispoe de imágees paa ilusta e eco Popone que una televisó iclua e su ifomativo una movilizació de idgeas mapuces que potesta poque ua multiacional cotamina su ío e u a egó ecódita de Cie es u objetvo útl poque allí o a iga cámaa de televsó ecogiedo as mágees po tanto esa nocia a o podá exst De foma qe os cotenidos adiovisaes no soamente dependen de a ageda establecda po el popio medo so ambé de las gades agencas que so las que tiene la capacidad ecoómca logísica paa envia cámaas foógafos E uas joadas de fotopeodsmo a las qe asstí e Baceloa e octbe de 2007, los fotógafos se cogataba de s capacdad de capta a ealdad mediate sus objetivos peo todos econocía que no ea ecoómcamente viable paa eos i a cub un coflicto como ree-lne deban se eviados po algú medio De este modo as fotogafas que según ellos acía eflejaba a ealdad coespondan a los esceaos que los diectivos de os medios aba consdeado meecedoes de la cobetua Como esultado solo eemos e uesos medos os muetos de coflico del bando qe quieen qe coozcamos po m onesos que los foógafos o cámaas quea se e su abajo La expocó mediátca de las imágees de os ateados de las Toes Gemeas es ejemplo de paoxsmo aud ovisual A se maealizó ua caa cocieca de la gea como espectáculo de oicias que complace a vaos tipos de adienca a eemigo a los esadouideses que está e casa a cualquea que esé pesado e causa poblemas conflictos Cuado os vdeos de esos aaques se pasa e tempo eal po a CN N e mpacto posivo e e apoo a la coalció el egativo e e apoo a la ameaza poteca pede se decsivos 23
Pacual Sa
El pime obstáclo al qe se enfenta el aciocinio es loga qe las adiencas sean capaces de dfeencia ente la eaboacón de la ealdad qe mestan los medos el efeo de la ealidad o na ventana abieta al m ndo, es deci distingi ente eadad fcción E mpacto qe a imagen podce en el ndivdo anla todo aonameno sobe lo qe esá vendo debido a s caga emova Según afima el pofeso del Depatameno de Peiodismo Comncación Adiovisa de la Unvesidad Caos de Madid, Jenao Fenánde Baena el lengaje adovsal compesto po imágenes y sonidos, atclados po e monae los efectos vsaes sonoos, es en s mismo potado de emocones pimaias qe no necesitan pasa anes po el inelecto [ Po ano s se consge esqva e mecansmo ntelecal qe se inepone ene emoción aón, e especado pede senise an confotablemene ecompensado qe enncie, consciente o nconscienemente, a la acvación de s moo mental Esa sacón en la qe se encenta a mendo el espectado eevisvo es la dónea paa manpa ss emociones a tavés del engae adiovisal Según Ignaco amone Si esa emoción qe senimos vendo e eedaio es vedadea, la nfomación es vedadea Es deci, se esabece oa senca ecacón ene el senimieno emocona la ceencia de vedad La imagen en movimento sobe n eco noicoso consste en qe e especado cea la noicia la asma como vedad, s n q e peda ega a difeencia ene eaidad conscción de a eaidad El medio eevisvo iene 0 oi Kei L oci shoc El ue e cptsmo e esse Piós Bco 2007 Jo áez Be Los ifomivos e elevsió e sus ebes fomtvs su ipució, e ob vios utos ipció y eios e soci e l ifoció L oe i 2007
24
No o qu foma
a cutad de coveti e vedad o que muesta e mgees a tavés de a emoció Si em ago soo e ceeo puede compede a tavés de azoam ieto y a i tegecia E rsultado
s evidete que esa situació acilita a m ai puació de u a opiió púica igoate de os acotecimietos goaes esto os pemite compede que os ciudadaos estadouideses o sepa caia tagedias dieamete eacoadas co a poítica exteio de su goieo como a de aq Y o dgamos e otos países ms aejados de a ageda omatva coo a epúica eoctica de Cogo Past o Seega Basta ecoda que e 51 po cieto de os estadouideses ceía poco ates de a ivasió a aq que Sadam Hussei haía pacpado pesoamete" e los atetados de 1 -S cota los stados idos segú veó u sodeo de a cadea de teevisió CNN y e peiódico US oa de mazo de 23 meses después de empezada a guea odavía q uedaa q ue ceía que exista amas de desuccó masiva e e país ae o todos es coocdo tamé a icapacidad de esos ciudadaos y de os estudaes paa ocaiza e u mapa pases como Agast o aq Como ha aimado e especiasa e medios de comuicació ay Schechete: teemos ms medos de comuicacó peo meos heam ietas paa a compesió" s i dscutile que hoy ms q ue 2 gnacio Ramone La iana de a comunicación ciado po Jenao Fenández Baena "Los infomaivos en elevisión de sus debiidades infomaivas a su manipuación, en la oba de varios auoes Manipuación y medios en la sociedad de la infomación La oe Madid 200 13 Vae la pena ve el epoaje de la C ¿on los améicanos esupidos? Les piden que digan un pas que empie po U y esponden Uha o U opa ceen que ganaon la guera de Vieam y afiman que la moneda del Reino Unido es e dóa ameicano peiodisa peguna a os esadounidenses en la calle cuál debe se el próximo pas paa invadi en u lua cona el eoismo y comienan a deci pases sin nocimieno de lo que sude a China Rsia Si Lanka Ián Iaia Fancia .. Disponibe en Youube hp:/wyouubecom/wach?v=QVbobdL3yi
25
Pcu So
nnca tenemos ms acceso a a infomació peo mediate la satación de ifomació y la icapacidad de di scei la valiosa de la pescindibl e ha consegu ido que estemos peo infomados. A ua pesona se e pede impedi comuncase po coeo posta con un amigo leao de dos fomas difeentes: iteceptado as catas que eciba de amigo o mezcndolas con otas 1 00 mi qu e o va diigidas a él El sistema actual est tilizando este segu do modo Nos est eando el bzó de publ icidad y no ecotamos a cata de a migo. Es como ese uego de iños e el que toda a mchachada se poe a habla paa impedi que uno de elos peda decie algo a su compañeo o e est tapando la boca n i im pidié ndoe habla peo logan que o pueda comnicase. Los ciudadaos omaes media nte los gades medios de comunicación est vivieo aenos a los debates inteacioales compleos poque no accede a tabaos de ivestigació qe cotempe los difeentes putos de vista necesaios paa cooce las ealidades. Lógicamete, esa falta de coocimieto aceca de a eadad iteacioa e el caso de la sociedad oteameicana es impide ecota espuesta a esa peguta de ¿po qé nos odia? e efeencia a as agesioes que su pas estaba sfiendo po pate de atos gpos amados. La sigiente dedu cció que os podemos platea es qé vao tene un sistema poico si s ciudadaa o posee la ifomación ecesaia aceca de la poíica exeio de su gobieno. Po oo ado no dea de foma pate de n modelo de pensamieo egosa esa ieesado soo po as cuesioes cecanas e igoa as coynuas ienacionaes ms todavía si uesos gobieos ieen impotates esposabilidades en esas situaciones. Si duda los medios colaboan en ese desieés po la polica intenaciona. Lo que es evidee es que los medios de comuicación so diectamee esponsables en la confomació de esa esctua menta. Como afma Rolad Schatz del obsevaoio ieacioal de medios edia Teno: . . las noicias sobe e extanjeo [e los Esdos Unidos] ienden a edci os asntos del mudo a teoismo las catstofes atales 2
ns un inma
y as otos hechas a a caea a pesoajes saludado desde sus musas ocaes u co me temo que os españoes co a ayuda de sus medos de comucacó o est teedo ua evoucó muy deete a a esadoudese e cuato a a ata de eés po a comudad teacoa o que povoca que os desetedamos de as esposadades de uesto goeo e polítca exteo algo m uy gave tatdose de a octava poteca ecoómca m uda U ejempo de esa peocupate goaca e esudo de Brómetr n de e Institt Ecn pu cado e dceme de 2006 é se oseva que e 60 po ceto de os ecuesdos apoya a peseca de topas de as Fuezas Amadas españoas e msoes e e extajeo peo u 7 po ceto de esos msmos ecuestados o sae o o cotesta a la pegu ta de dóde ay topas de uesto país taajado e esas msoes Y de los que ama cooceo u 47 po ceto cee todavía que hay m tares españoes e aq e cuso u 7 po ceto opa que tamé e I país e e que o hay gú tpo de peseca mta teacoa e estos mometos a u eva edcó del Brómetr de e Institt Ecn de 2007 dudda tamé e dceme vovemos a descu e ve de desomacó de los españoes apatado X del documeto eeja e esudo de as pegus ealzadas a os ecuesdos paa sodea su coocmeto de po ítca exteo escumos que u 6 po ceto ama que spañ a peteece a Cosejo de Segudad de a O NU a pesa de que a ú ma vez qu e omó pate de ese Cosejo ue e os años 2003 y 2004. amé u 3 po ceto de os ecuestados cee que ooa o es memo de la U ó uopea y o es desde e de mayo de 2004 poíta teo tampoco est muy ducos os etevstados 14 Dnny Schecte Ls ticis en tiemps de ue Pids Bcen 2004 15 Se puede csul en pelinsituelcn
27
Pcu Sn
esañoes, u 46 or cieto iesa que uestro aís destia el 7 or cieto a a cooeració co e Tercer udo ago que o es cierto uca se a alcazado ese orcetaje 23 or cieto de os esañoes ecuestados aú o sabe que saña o tiee armas atómicas y u 47 or cieto descooce que o ay troas esañoas e raq, a esar de que su retirada ue ua de as riciaes dierecias de gobiero de Zaatero resecto a d e Azar Auque os esañoles o sabe dode ay tras de su aís ada es i mide qu e e 5 or cieto se roucie vaorado a resecia de éstas e Agaist íbao Bosia osovo y Cogo I clu so e 5 or cieto se atreve a cuatiicar e eigro de as troas esañoas e Agaist o e íbao o que o deja de ser u atrevimieto si e 47 or cieto i sabía qu e ya o abía troas e raq Siguiedo co a ecuesta descubrimos que soo e 4 or cieto acierta señaado como aso que saña esté e e G8 Tambié a m itad dice estar covecidos de qu e saña es e rimer i versor e América atia y tamoco es así e mismo modo cuado a os esañoes les reguta si el acuerdo de os gobieros e uroeos sobre e Tratado de isboa se arece a Tratado Costitucioal q u e s e votó e reeré du m e sañ a o o el 45 or cieto o sabe o cotesta s decir o o sabe o que se votó e saña o o sabe o que se arobó e isboa Co ese ivel de descoocimieto es ci descubrir que e 72 or cieto tambié esaba q ue e rograma de ivestigació ucear iraí erseg uía ies mi tares ago que asta os servicios de i teigecia estadouideses a desmetido Por eso co el mismo udameto dos de cada tres esañoes est covecidos de que e rograma de ivestigació u clear veezolao tambié tie e u objetivo mi itar auque ese rograma soo es ua isiuació del residete veezolao Hugo Cvez A esar de esos esectacuares y oticiosos resutados os medios se imiro a diudir soo e detae de iorme que revea que Cvez 28
No no qun nom
era el líder mndial peor valorado por los españoles Eecivamente fe así los españoles daban a Chvez na oa de n 1 ,4 por ciento por debao de Fidel Castro (1 ,9 por ciento) y de George Bs (22 por ciento) en una taba en la que el ms vaorado es e Alto Represenane de Políica Exterior y de Segridad Comú de la U ió Europea Javier Solaa con un 62 por cieo Lo pecul iar de las respuestas ue qe os ciudadanos no tenía ddas en s valoración del presidee veezolano Diero que era atoritario n 91 por ciento y vioento un 88 por cieno solo cico por ciento y un seis por ciento respectivamete respodieron no sabe o cotesta al pedirles la opin ió sobre Chvez o Castro U nivel de prounciamieo que corasa con el de aqea preguta sobre el ratado Costitucioal Europeo donde el 45 por cieo respondió no sabe no cotesa Era lógico los medios abía destiado ms espacio y tiempo a satanizar a Cvez qu e a explicar la Consitción E uropea tanto la voada en España como a aprobada en Lisboa que nadie cooce Habían por tanto cmplido con su objetivo lograron covencer a los españoes de que Chvez era violento y atoriario anqe para ello dejaran olvidado iformar sobre la Carta agna Europea Voviendo a a presencia de tropas españoas en el extranjero debemos pensar que as personas que sufra o disfrue segú se vea la presecia de nuesras tropas en su país considerar co razó que os españoles somos responsabes de las accioes de esos contingenes lo cua es razonable en un sistema democrtico Lo que nos convierte a cada uno de nosotros co absoluto udameno en aliados o enemigos para uos o para otros pueso que con estro voto y nuestro dinero se es interviniedo militarmente en s país Y es qe la elección de nestro gobierno nos ace corresponsables de la poítica exterior de este Preteder despreocparnos para centraros e nestra vida cotid iana es de u na bajeza moral qe o os debemos permitir si o q ueremos qu e algún d ía como les scede a los estadonidenses nos veamos preguntndonos por qu é nos odia 29
Psu Se
E nuaj
l lenguae uega un papel undamenta a la hoa de pesenta la tagedia de l a vioencia la g uea Así lo ecodaa el catedtico de comunicación Vicente omano l len guae sigue siendo uno de los pincipales i nstrumentos de la vioencia simólica. as palaas os conceptos se utilizan conscientemente paa violenta la capacidad cognitiva de las gandes masas de a poación paa conundi las mentes y en útima instancia paa i mpone sig niicados que se contadicen con a eal idad iénsese po eemplo e n el empleo de la epesión" uti lizada po el goieno de sael conta los paestinos u stiicada como pevención" as l ista de eempos podía extendese d nsem. antiago Ala llega a pantea que el uso del lenguae paa oculta egitima o tiviaiza a guea puede ega a ecui a os mismos ecusos qu e la poesía: o que pemite la popaganda es o mismo que pemite la poesía no po casual idad a mas popaganda poesía movilizan los mismos ecusos el euemismo (eectos colateales" contatistas") a sinécdoque (comunidad inteacional") la sinestesia (uego amigo") la metoa (uvas de a ia") o el hipéaton (diez palestinos mueen a causa de un omadeo"). eo la autonomía de enguae es imida y su pacidad de esistencia acaa po sucumi a s medis de destrcción que se sien de ea paa legitimase en púlico
6 De ra impracia para prfdizar e ese ema e s e ibr eaje claeral. Claves para jsificar a erra. ds J Cllis R Glver Páias de spma Madrid 2003 7 icee Rma. a ixicació iüísica l s pevers de a lea l ie Tp Barcela 2007 8 aia Aba edá la reaidad s ecrará drmids ir darribia 2006
30
No no qun nom
De forma que ya va siendo haital encontrar en nu estros med ios el auso del térmo daño colateral para referirse a los meros provocados por la acción armada del ando amigo o la expresón ejécito humaitario o inteveció hmanitaria qe más adelate tataremos cuado se qu iee legtima ua pesecia m lita. E alguas ocasioes e efemismo deja de seo paa covetise e n témin o faso con ta de sevir a oetivo deseado. Por ejempo cuando el ando malo logra caprar a un enemigo los medos lo denoma secestro peo s e and es amigo es na retención aqu e dre varios años Del mismo modo a vasión es denomi nada por el ocupante li eración El cismo puede leva a ilizar la expresió ataqe quirúrgco se adueña de témo cuativo paa efeirse a omardeo. Se da tamié el hecho cotrario recrrir a a termiología éica para expresa acotecimie ntos o siaciones qu e o lo so Veamos esos eemplos recogidos por Eric Hazan: Deto de l m ismo regisro élico podemos clasifica . . . ] el secueso de los usuarios de tren de cercaías po los elg uisas e l golpe de ma no de Bollré soe H avas a pna de laza de l a ecooma la gardia de confianza de ta o cal oligaca la «ofesiva de pecios co operacones cotudees e Fg Écnmie 30 de agosto de 2004 ). os misros salan a la palestra para defeder el sí e el referédum sore la Consicón europea. En Becy (sede del goerno francés) ya se cotempla un águl o d e iro e caso d e victoria del sí e Mnde de mayo de 2005) De esa forma se logra e mismo ojevo qe co e so de eufemismos o meáforas cuado se iforma de la guerra es decir conveir e ielevate e itascedete la violecia a través del aso de su termologa e etoros que ada tenen qe ver con el la es decr el so peverso de la lengua a que se refería Vicete Romao 19
ic z LQR L popgd d cd dí L ve Ro Mdid 2007
3
Pascual So
enguaje amién se coome aa deini a cada ando según sea amigo o en emigo Paa eo a gunas veces se ecue a ago tan suti como sumegi nos en e inconsciente condicionado o a histoia La Segunda Guea undia acuñó dos téminos que hemos heedado con su coesondiente connotación ositiva o negativa ositivo seía os aiados que ue e oque de aíses que se enenaon a ascismo y e negativo e eje eeido a as otencias Aemania Iaia y Jaón e ahí que a teminoogía geneaizada ente nuestos medios y oíticos sea a de eeise como aiados a os ocuantes de aq o Aganistn No existe justiicación eodística aa e témin o oque todos os andos tienen a iados hasta sama in Laden tiene aiados n cuanto a témino negativo de eje ya de todos es conocida a exesión de eje de ma eeida a os aíses satanizados o os stados nidos Semnticamente tamién odían se un eje uoa y os os stados nidos enentados a aq n os útimos años e uso y auso de témino teoismo en os medios meece qu e nos detengamos a anaizao Paa emeza se tata de una exesión que no cume e inciio eiodístico de a neutaidad i ig inos a una esona o guo como teoista es aicae una caiicación imoia de eiodismo inomativo diaio Str Tbne exicaa o qué s� niega a uso de témino teoismo en sus inomaciones así o señaaa e miemo de ejecutiva oge uoen en un ejemo de deontoogía eiodística no m uy geneaizado: Nuesto taajo no consiste en vaoa a os otagonistas de nuestos atícuos sno en desci sus actos sus entoos y sus identidades de a manea ms comea osie deando que os ectoes eguen a sus oias concusiones soe os idividuos y as oganizaciones n e caso de témino teoista otas aaas home amado seaatista o eede o ejemo ueden 32
N ns qn nfm
esula más ecisas y menos subjeivas Po eso solemos efei esas alabas más esecficas ambié n esamos un a aencin esecial aa evia el uso del émino eoisa en los aculos sobe el conflico aesinoisael debido a l a nauaea emociona y acaloada de la disua Los medios uilian el émino eoisa aa diigise a guos no gubenamenales ue han sido as calificados o deeminados gobieos ue son uienes han elaboado los lisdos aa defini uién es eoisa y uién no Paa emea eso suone ede la indeendencia eiodsica en la medida en ue os medios hacen suya una clasificacin gubenamenal No esula eiodsico que hoy un guo sea llamado eoisa en la ensa y mañana, cuando el gobieno de u no lo ecalifiu e deje de selo en la edaccin de las noicias Desde el an dominane un oavo del guo llamado Minnesotans Agains Terrorsm (MAT) donde eisen alos cagos gu benamenales esadounidenses ciicaba la osicin ue esamos agumenndo y señalaba ue lama a la maana de civiles inocenes cualuie cosa ue eoismo es una aciud del odo iesonsable Si alicáamos ese cieio se debea i nclui e eoismo de sado; el ejécio de los sados U nidos es esonsable de muchas maanas de inocenes en laq y Afganisán y el de sael en Palesina ¿Debeamos llama eoisas a esos gobienos ¿Acaso si os seicios de ineigencia de un as lanean y eecuan e deibo de un avin civil no sea eoisa? ¿lamaan os medios sisemáicamene a ai de es e momeno eoisa a ese gobieno Pobablemene la mayo maana de civiles i nocenes o una accin amada en la h isoia modena fue en ioshi ma All no haba n ingú n obeivo milia la accin fue emediada y las vcimas esulaon civiles Ningún aenado de los ue los medios no dudan en lama 20 Roger Buoen, citado po r Danny Schechter en Las noicias en tempos de guerra. Padós Barcelona 004 1 Danny Schechter Las notcas en tempos de guerra ads Barceona
33
teosta ha sdo tan moíeo como esa bomba atómca Los medos debeían deja de utlza el témno con la abtaedad y doble aseo con lo que lo hacen y lmtase a descb las accones de esos gupos paa que las audencas decdan po sí msmas y con su popo cteo qué calcatvos y consdeacones qu een dale e ota oma los medos estan pesentando como nomacón una dvsón ente bu enos y malos teostas y antteostas Esos valoes absolutos a la hoa de aboda un cono no solo suponen un sesgo nomatvo sno que bloquean cualque salda de dlogo ante el magnao cudadano as educ a un bando a meo teosmo sn ms elementos de anlss la opcón de l a volenca y la g uea es la ú nca salda que se pesenta a las aud encas Es el mensaje peedo po el secto belcsa de cada gupo en conlcto y al que se dejan aasta habtualmente los medos
34
Qué ganan los medios con apoyar la guerra leco se pede plantea una peguta lógca ¿qé ganan los medos de comuncacó co ss lamametos a a guea y al concto? ¿po qué debean hacelo? xste vaas azones. pme ga a que les ace meno culpables qe seía e so qe eaza de los medos as pates en colco paa coseg que sa a ss nteeses deoógcos oculta fomacó o dfud falsabusca apoyos o mltaes s dscuble que los medos son stumentos de popagada y ma pulacó de mayo evegada cuao ms desaollado est el ssema medtco de un país o ua egón . De aí qu e las potecas mlaes los tega e cueta en ss paes. Todo ello lo veemos a lo ago de esa oba con ms detalle Po oo lado ade puede ega qe atende dlgeemete os equem etos de u gobeo pede se my etable paa un gupo empesaal de comncacó pues ello le epota publcdad nsttucoa egsacón beecosa cecas de emsón meo égme fscal cotaos paa oas empesas del o etc. Sa como ejemplo qe dae la pmea Gea de Gofo la gubeameal Comsó Fedeal sobe Comucacoes (FCC) de os sados Udos debata la egsacón qe estableca e lmte de cadeas eevsvas 22 " Pentáono est n p e popn que cle e po peodsts eopeos. l Pís 72-2002
3
cu n
qe una empesa podía tene. No ea el mometo paa que los gpos de comunicación se enfetaan al goieno estadoidense po os caos iaqíes enos aú si el pesidee de a FCC ichael Powell ea el hio de seceaio de Esado Colli Powell. Exise oa esposailidad de os medios qizs ms ifame todavía y es qe e espectco de a vioencia vede. Es ecee la anécdoa del magate Randolp Heast popieaio de The New Ju e ispiado del pesoae qe Oso Welles imoaliza e la pelícla Ciuddn Kne y su coesponsa enviado a La Haana a cui la guea ispanoameicaa. Cando este le isió vove a a edacción poqe no aía gea Heas e espodió: e uego que se qede popocioe ilsacioes que yo popocionaé a gea El empesaio saía qe estaa ae a oponidad económica magífica qe o podía desapoveca. Etoces se poduce la exposió accidena de acoazado Mine en e peo de La Haaa os Estados Uidos acsa a España de agesión y le declaa la gea. La socióoga Ágeles D íez os eceda e iteés que pueden ee os medios e las gueas: Los medios de comnicación foman pae del seecto clu de los eneficiaios de as geas en un doe seido a) po a posiil idad d e eaoación d e me cacías (las oicias de guea) con gan potencial de a ud iencia po lo tato con potencial idad económica ) po la eafimación de su pode como ceadoes de opiión púica es deci com agentes piviegiados de a consucción de consenso potencia qe pede epotales pingües eeficios diectos e indiecos. Nadie discti qe a guea y a devastació dispaan las adiencias y po tanto la plicidad y su factuación. Es tamién un momento opotno paa e despliege de atas tecnoogías no so militaes 23 Ánges Dez "os cuenos de gerr Medios de counición en os conficos ros en oecivo de tores Mniuión y edios n l sociedd de inforción ore Mdid 2007
3
Qué nn os dos con py u
sno ambén de comucació: coexones po satéite paa cobeuas e vvo desde los oteles ecnologías de Iteet paa asmisió de vo y vídeo en tiempo eal sistemas mcoodas de envío de imgees equipos de envados especiales co teléonos saeiales cmaas de ata pecisió sstemas de ilminació ocna po inaoos útimas tecnoogías e aimacioes e ecea dmesión paa gicos y simadoes . . . y a unque esulte damtico es a g an opoun idad de éxito paa mucos peodisas. Son vaios los que an al canzado la cosagació poesioa gacias a las gueas. Auque esle estemecedo el sisema meditico ve e los colicos ms una opouidad que ua tageda Díe també platea e pape destacado de los medios pivados co especto a os púbicos: La popaganda a sido stócamente u n ama udamenta de la gea psicológca de os Esados po la mente de ss cdadaos paa codciles a la gu ea peo con e tiem po y a expeiencia estos an compobado su mayo eectvidad en el mbto de los medios de comu icacó pivados qu e a n asmdo pobablemete si mca pesió la aea de ponese al sevicio de os deales del mudo ibe". La popaganda se a eco ms eicaz en maos de as empesas pivadas poqe a podido ocuta ms cimee sus inteeses paiculaes bao a cosiga de la bead Resulta my ciosas as palabas qe e diige e a peícla enes pr crdes e senado aspe lving {Tom Cuise) a a peodista anine Rot (eyl Steep) cuado se eetan al desaste miita de la ocupación e Agasn: Usedes no apoyao a guea la vendeon . S cadea nos secndó sin mosta ngú tipo de moes cíicos Ambos pusimos en peligo a uestos soldados. Yo ya e econocido 3 bíde
37
scu Seno
ms eoes ¿y usted? Estamos en e msmo equipo compatmos la esposabidad. Ya vendieo la gea aoa es pdo qe me ayude a vende a soución. A a ara
Como señaamos anteomete el objetivo de esta oba o es tanto peseta cómo se condicoa la iomacó e etonos de guea como eea la pepaacó de n estado de opinió ente la cudadaía que sete as bases adecadas de odio y agesivdad necesaas paa ica la coontacó. Paecea que mucos peodistas so como músicos que solo se dedica a las cuato otas que tee claí el instumeto msica de veto tlzado po as dades m otadas paa a ma al ataque. Apend eo y saben escb y toca mucos estos peiod ísticos e stumentos peo soo pactica la lamada a ebato el caí. Veamos agos casos e los qe se pomeve y explota ese estado de ostildad aca el objetivo macado. Mao a a araura
A picpio de año 2006 asstmos a apasona te debate sobe a ictud o o de a dvulgación de uas caicatuas sobe aoma e na pblcación daesa Se discutió si aquelo ea ibetad de expesó o sto a ua culta y una ceenca eligiosa En calqe caso a eadad es qe esa comcación geneó voencia. Podíamos debat si esa vioenca e uto de a noleanca de n g upo social acia ese mensae o si ese elemento comn icado ea e povocado de la violencia. Aún as í ceo qe esaíamos simpicando el debate poque dets de as consececas abían mcos eementos octos qe no se expcaon . Y también m ucos inteeses qu e an intenado entabilza el colico. No vamos a enta a anal izalos poqe o es el obeto de esta oba peo sí es mpotante qu e e eemplo siva paa elexioa sobe a 38
Qué ed py ue
cmplejidad de a cuestión de ls mites de la libertad de expresión. Mienten quienes dicen qe n ls debe haber prque ess misms n se replantean el encarcelamient de un utraderecista francés que niega e lcast la casura de na ibrera nai que distribye bras de Hitler e icngrafa del eic Seams realistas a cidadana cn razón sin razón puede reaccinar cn virulencia acia determinads mensajes N debera ser ustificable desde el punt de visa de a libertad de expresión defender su difsión ignrand el recha qe puede generar. Otra csa es cand alguns pderes se escdan en ese sentir públic para impedir la li bertad de expresión . L qe resulta evidente es que en mucas casines más que acer s de a ibertad de expresar ag l qe se pretende es generar un cnflict scia vilent qe es diferente de generar un debate. Las caricaturas n bscaban e debate sin un cque de cvzacnes a gst de Hntngtn e deóg necnsead estadun idense qe en s bra E chqe de civzcines defedió a tesis de que existe un a gerra ideógica entre Occidente y el lslam. N videms qe Gerge W Bs utilizó e términ crzada" para s decaración de gerra tras ls atentads de 1 S y qu e Tny Blai r afirmó qu e se haba vivid n sl u n ataqe cntra ls Estads Unids sin cntra el cnunt del mu nd civiizad La extensión en e tiem de ese ideari pr parte de ls medis eva a plantear en ess términs mucs de ls análisis gepltics. Ruana, a enena
La labr incendi aria de pmción de la vilencia pr s medis de cmunicació a sid recncida y cndenada icls pr e Tribal Pen a Internacinal en e cas de a guerra de s Grandes Lags en 994 Es crte iternacinal cndenó en e añ 2004 a tres directivs 25 Sauel ugo. E choue de cviliacioes y la recoiguració de orde udial. aidós. Bareoa 25. 26 Sobe ese ea se recoieda e ibro The dia ad he Rwada Geocida copacó de Alla Thopso luo rss. odo 2007. Dispobl Ie e hp://.drc.ca/opebooks/8-/
39
cu
de empresas peridsticas a cadena pepeta lags añs de prisión p icitación pública y cspiación al gencidi e el enfentamient ene hs y tsis e fica. Fe ua sentencia que n admiió apelación pcedene de cep iegrad p istas de disi ns países. s cdeads fer simples edaces si direcivs y ppiearis de empesas de cmicacines y paalelamee cn s iteeses ecnómics Es deci qe il izaban su ifle ncia cmn icaiva cm medi cul ural e i mpacial si crim ialmee e deesa de beneicis y pivilegis prpis y de minas pdersas. a gerra de ls Grades ags qe implicó a ada Uganda la epública Demcráica del Cng y a Bundi prvcó la muete de más de medi mi lló de pesnas y más de ds millnes de exiliads que hyer a pases vecins peseguids p hdas asesinas qe cmetier d ip de acidades. Ferdiad Nahimaa de 53 añs u de ls cdenads a pepetidad al cmeter sus delits ea diec del gp adi y Televisión Mi l Clinas (TM Assan Ngeze de 42 añs ambié cn cadea perpea ea efe de edacción de la revista Kngur ea Bsc Baayagwiza de 50 cndenad a 35 añs de prisión fue fdad de la mencinada e mpesa TM . s cags de ls tres senenciads fuern gencidi e icitació pública a cmeterl cnspiación para cmete gencidi y crímenes cntra la hm an idad en las mdalidades de persecución y exteminación." Ene ls arguments de la senencia se destacó que saban de l pde que tenan las palabs y e ga de us meds legtms paa defeder s paitism pan p el gencidi." s ueces ecrdan que se respeó la respnsabilidad qe clleva la libetad de expesió y evenenan las metes de sus leces y adiencias. 27 "Efe coea a perioisas por las maaas e Raa El aís, 422003
40
Qué s ds c py u
Auque g se ps persal mete a mcró e el veredict se afmó que Nahmaa era e me de a emsra y Barayagwia el segnd y qe ambs era respsables del cntend qe sal a en antea. La emisra h i lla mamiets express para extemiar a ls tusis" a eia mitaia en uanda . Levaas paa extemar al eneg. Fas e su nar y si es a y peqeña rmpedla d pesead e refeencia a de s asgs fscs distitivs de la ena tsi. També aegad na mejra de a segrdad a TLM dfdó mesajes amand a s tsis a vlver a ss casas y muchs de ls qe sigie el cse uen asesads inmediatamee. Cm pueba del pder de la emisra en el veredi c se señaló qe cand la radi slició qe n hubea más aaqes cnta a uea de pa de la ONU ests cesar." Ls medis peparan el ere para el gencidi dij la juea qie ecrdó qe la adi era el med de cmu cacó q ue egaba a más gente e ada. " P su parte la revista pbl có en 990 l s de madamients h que precnaban ente tas csas dea r de ee pedad cn ls sis." Pdems bservar cóm al tatase de tibnal iteracial qe aftaba las respsabildades idisctibles de n gencdi de medi milló de persnas surgen las habiales vces qe les acusara de atenta ctra la lbertad de expresión P ta se ceó n vas pecedene qe determió la exstencia de espsabilidades muy graves p parte de ls edis de cmcacó e cas de extrema vleca. Yuoslava la czaña
Oa gea qe reqió a ceació de ribua eacal fe l a de Ygsavia dde am bié ls medis desempeñ ar un pape fundamenta cabrad e e enfretamet étc 28 Ibíem
41
Pascual Serrano
Tato e úmeo 72 de a evsta El Viejo Topo, editada e Barceloa , España, como e úmero 51 de la revista pacifista Mambrú aalizaro e papel de los medios e a guea de os Bacanes. Llegaon a a concsón de que todos os bandos maipulaon e sbcosciente colecvo hasa cear condicones objeivas" para decaa la gerra. Según afrman os aal isas de estos trabajos, la prea baalla de la gera de los Balcanes se libró en lo s medios de councación de masas, más bien edios de anplación de masas." Montse Aengo, en s tabajo tulado Cómo se constye una gerra," pubcado en a revisa El Viejo Topo, pone de anfesto qe a guea coezó anes de 1 99 , po co que nestos edios se empeñe en o coao. Aunqe la primea bala se dispao en 991 en Esovena, la guerra en a antiga Yugosava empezó en 982." Lego vendra Coacia , Bosnia-Hezegova y Kosovo. Mcos anastas a afirmado qe sin medios de comnicacón, concretaente sin televsión, bera sdo y dfc qe bes e estalado la gerra en Bosna La conivenca de os medios de co icación con os naciona lisos más exteos (salvo o nrosas excepciones) sentao l as bases para el conflicto béco. Los medios de conicacón ha nstgado deli beradamente el odio,30 afrmó Zlatko Dzdaevic, edaco efe de mico peódco Oslobodenje de Saajevo. Arengo receda que en e verano de 992, una sión de la Organzación Inernaciona de Periodstas que vsitó las distin tas repúbicas ygosavas regresó con conclusiones espezantes La an pu lacón campaba a sus anchas en los edios de comnicacón, tanto sebios como coatas, hasta el pu nto que se hab a de crees de gerra edáticos a los que se les podría exgir su Nüreberg correspondene 29 Montse Aengou. Cómo s e consruy na gua." El Viejo Topo, no 72 Barcoa. España. 30 Ibíde
42
ué ed c py ue
Alguns de ls perdstas ue abían sd más crítcs cn el sstema cmu sta desde psces prgresstas se cnver en vectres cmplacentes de la prpagada aca lsta xenófba. Ls meds mpuser la dea nacalstaxeófba. er veams eempls. Medios en Serbia
Ya antes de ue subera al pder serb Slbdan Mlsevc se empezó a preparar una estratega de tensón un a escalada prgresva de la prpagada en la ue la televsón se cnvtó en un a m áua de guerra afrmó etar Lukvc redactr efe de l semanar Vme un de ls cs meds deedentes serbs En el antgu sstema federal tdas las repúblcas tenían rad prensa y teevsó prpas y u rgansm estatal la T se ecargaba de crdnar el ntercamb de prgramas. Ls meds asumen las tess nacnalstas y dnamtan l a T y cn ella u elemet medátc aglutnadr de las dsttas etnas realdades y culturas ue cfrmaban Yugslava. Ara cada federacón tene su autnmía medátca y su líea de efrentament. U nuev peldañ e esta escalada de tensón es el camb ue expermetan el le nguae y el dscurs televsv E el band serb tdas las repúblcas sn malas mes Serba ue está expltada pr las demás. El nacnalsm serb se almeta de autmseracón a l descrbrse cm la vícma de ls acnalsms de ls ts." ara acaba de revest tda esta atmósfera xenófba apaece el Memrádum de la Academa de las Cencas y de las Aes Serba " en el ue un a sere de destacads telectuales rgá cs senta las bases teócas de l a futura l mpea étnca l leng uaje la frma de desgnar al tr al enem g se empea a embrutecer tds ls eslves s fascstas ls cratas uns 43
Pl Srrn
ustachis aliados de lo s nazis e aacan a los serbios De hecho la eploain de los anigos miedos derivados de la erra Mndial acúa como na mancha de aceie como n veneno e odo lo conamina La elevisin eie cada día docmenales sobre las maanzas y arocidades e comeieron las m ilicias o uschis l clima para inervenir conra Croacia esá servido Paralelamene, drane esos años recerda n rabajo de Armengol se va preparando la ra inervencin en Bosnia Los bosnios pasan a ser denominados mslmanes lego ndame nalisas má s arde rcos y moros para acabar siendo si mplemene cerdos Un año anes del comienzo oicial de la gerra hay n hecho e mchos coinciden en señalar como el in icio real del conlico bélico. l da e el Parido Serbio de Bosnia-eegovina ocp el ransmisor de T Sarajevo en Banja Lka y cambi la señal por la de T Belgrado el discrso belicis panserbio ed insalado en Bosnia Bena pare de la poblacin serbia de osnia sobre odo de las zonas rrales donde el acceso a la inormacin depende casi eclsivamene de la elevisin empez a recelar de ss vecinos mslmanes sin imporarles e hasa el moeno hbieran sido ss mejores amigos o e los marimonios mios esen n hecho común As pes ras la gerra en los medios de comnicacin empieza la gerra de las armas Despés del ensayo de slovenia y Coaa para lanzae a ora gerra la de Bosnia solo hace ala n poco más de peeccionamieno en la menira la maniplacin y la eageracin sisemáicas M en Cc
Ane desde na perspeciva compleamene anagn ica Belgrado y agreb coinciden en la ilizacin mediáica de la propaganda coo i nsigado del odio y la venganza e desemca en gera Coinciden en el lengaje mienras para los medos serbos odos los coaas
44
Qué g d c py gu
sn stchis qe participan de cmpl vaicanalemán, para ls cratas ls serbis s chetniks qe quiere resaurar la viea Ygslavia cmunista Cincide también en pner al free de ls principales medis de cmunicación a peridisas cmisaris plics que acan cm crea de rasmisió del pder. Armengu pe algns eempls de acmulación de cargs que resulan eemplares: Anu Vrdlak, direr geeral de la raditelevisión es, a la ve, vicepresidete de la (H Cmuidad Demcráica Crata, el grup de Tudma, miembr del Csej Nacial de Defensa, presidente del Cmité Olmpic Crata, presidene de la Cmpañ a Aérea Crata, presidene de la cmpañ a qe cnstruye la autpisa agrebSplit.. y as abdan ls cass. Tan en Serbia cm en Cracia existe una guardia pretriana medáca a servc de ss espectvs gbes e de Mlsevc, y el r, el de Tudjman, pasad pr el calicism rtdx. Precisamente el d a despés de la vicria de Tudjman y de su H , en may de 990 empiea la exalación idelógica de ls medis cm arma de guea. La cnstitció de 1 990 gaantia la l ibertad de expesión , de pensa, phbe la censa y advierte en su acu 39 qe a inciación a la gea, a la vilencia, al di nacinal , racial eli gis y da frma de inleancia seán phibids y casigads." Nada más les de esta ley que la ealidad. En medi de esta pesadi ll a de censa y presines, segn ls aes de la investigación, se puede establece una m acaba difeencia ente el cntrl de ls medis sebis y ls caas. Ls pimes dicen mu chas más meias, mi entas que ls segu nds dejan de infma más a menud de l que les cnviene. De hech, cesta más encnta al gn medi independ iente en Cacia qe e Sebia. La lección
Ls pltics demócatas, centenaes de peidisas independientes inelecuales que n se han pes al servici del pde y bena pae 45
cu no
de la scedad civil e la atgua Yugslava cree que que a pasad en Bsa es un ejempl de cóm ls meds de cmunicacó an sd e isrument a través de cual s plícs ulraacnalisas n im prta el sig del que prvega arrasrar a su pueb a una guerra que n quería. E a aigua Yugslavia a manipuacó de ls medis a cribuid decisvamee a rmper la cvivencia de ua sciedad muénica pluricuural y pluriregsa. E a década de a guerra cm especácul la guerra de Bsia pus e evidecia que a menud ls meds expca s cnfcs si que ls refuerza. E u uivers de fanasm e isera ceciva cm e q ue se desaó e s Balcaes ls meds de cmuicacón tiene su parte de respsabdad Pr e s es psbe acabar c a guerra s se acaba c la guerra de prpagada. Veezuea e gope
Y s vams acercad e e emp. E Veezue a e a brl de añ 2002 s med is psres levaba semaas cvcad a u a maifesacó masiva cra e gber. Esa se auró cm aas ras puest que ls rgaiadres la presear cm pacfica Durate la mafesació at e e ugar cm desde las teevses psiras se iz u lamamie para que ls ma fesaes se desvara de su recrrid y se d rgese aca el paaci presdeca de Mraflres e Caracas para efrearse a a guardia que prtega El uar e edcies exrardarias de a presa repartda ere s mafestates era 'ds a Mrafres." Era ua frase que cesaba de reperse e as teevsies. Icl us ya se eía preparadas las declaracies de ls psres acusad a Cávez de s mafesates uerts aes de que ls ubiera. 31 Lo aconteciiento de eo día tán agníficaete recogdo en e docuental La rolcón no erá tratida, de Ki Batey y onnacha 'Briain, 3 3 acual Srrano. "háe reea qe a decaracioe teliada d o líde golpta fero grabada po algno edio el día antrio a gop. Reblón -
4
Qué nn os edos con poy ue
Ess medis cuand lgrarn que un grup de mltaes secuestaa al presdete infrman que haba renunciad vluntariamente. El dcumeal revlión n será trnsmitid de Kim Bartey y Dnacha Bran recge cn pecisó absua aquels actecimies. El 1 0 de abil e genera Néstr Gnzález Gzáez apaeció e eevsión diced: Señ pesidente váyase el at mand tendrá que asumr esa pscón" l qe spna u llamament explc al glpe de Estad miitar. Ls meds mafestan que las declaacies del geeal Gnzález Gzález veen a cnfimar que Hug Chávez es agete al servic de Fidel Cast y de a gerrilla clmbiana." De esta fma las televsies se alea cn el glpe. Al da sigee 1 1 de abril cmenzó a marcha que desyó la cvcatia rgal paa dirgse haca el Palaci Presidenca y prvcar la desestabzación y e efetam iet. Ls medis ca c s cvcatra a gpe cn este llamamie: Crneles de la Fuezas Armadas ustedes están en ls cartees vend l a televisió paa saber qué hace tmen a decsón cecta" Una vez mad el cntrl del palaci pesidecial pr ls glpstas y secuestad el presdete Chávez ls meds amaece el 1 2 abri c este mesae del presentadr: Bens das teems ev pesidete." En el estudi cmieza un cvesatri aleg e y desefadad ente representantes de ls meds y miaes Dice: Gacas Venevisó gracias CTV." O pesetadr espnde: Nsts debems decr tat Venevsió cm CTV gacias Teeve gracas Gbvisó" Ctúa tr de s presetes: Gacas eds de cucacón." éndse evelan que el pnuncamiet a la inseccó de mi itar Gnzález Gzáez fue desde la esdencia persal de ls dectvs de la televsió: hci ms un vde desde la casa de Napeón. Cand nstrs decdims que e genera saiera a a uz pbica era pqe Chávez se iba a Csa ica y strs tenams que tene a Chávez e Venezuela y entnces el pnunciamet del geeal hace qe Cháve vaya a Csta ica se quede en Venezela y ah es cuand 4
su eo
strs actvams el pla defntv Cuá era el pa? preguta u de s asstetes. E plan rga era pasar al epe de las Fuerzas Armadas respde u mltar que está en el estd. El d qe generó la campaña medátca cn e bjet de derrcar u gbern se demstró rrefrenable hasta el pt de que s grps atchavstas cmezarn a caza de deres y respnsables gberaetaes del gbern derrcad. Cets de persas rdear la ebaada cbaa dgads pr la supesta flueca qe se supa tena ese pas en a pltca de Chávez y crtar e sumnstr eléctrc y el de agua a glpes ctra as staaces azaba bets al edfc qe se v asedad pr ess grups vlets e l que spa una fagrante vacó de as ras nternacnales. Cad cmezar a baar de s cerrs y suburbs ls afestates qe recaaba a vuelta del presdente s eds empezar etr dbujs anads c úca prgraacó. Al recperarse e palac presdecal pr ls strs de Chávez el 3 de abrl s eds frmaba. La CNN emta as declaraces telefóncas de glpsa Pedr Cara ya hd dced qe el crl y la rmadad eran ttaes Menras n se recuperó a esón del canal estaa ls veezlas pder saber la verdad . La vruleca y e d de s eds de ese pas ctra el gber era y sge sed espectacular. ecuerd a cetarsta ptc descrbend cóm el presdete cada da que pasaba se le ba cfrad la cara hasta parecerse a n mbre de cmgnn bserve sus póuls cada vez ás prucads su mandbula agradada deca el aalsta. Era u dscurs xeófb qe bscaba despertar e d enre la audeca. Del sm d e aquells dstrbs de de abrl las cáaras captarn a tres partdars de Chávez dsparand desde n cétrc 33 e
domeal de Áe alaios Asedio a ua embaada
48
2002
Qu os edos co poy ue
pene de Caacas, Pene lag. a vesó psita es que dspaaban cta ua pacífica maca de ma ifesates. Falmente en e jui ci se demsó que se defed ía de plcías meplias que les aacaban desde u edifc cecan, y que actaba ba el mand de u alcade psi a Chávez. Debaj de puee n abía egad maestacó aguna. Dante e añ que tadó en dctase a setecia, s meds psies estuve emitied tds ls días, apximadamee tes veces, as mágees de ls partidas de Cávez dispaad ss amas crtas c ua vz en qe decía bsévese a s pistles, a ls asesins, cóm descaga la pstla y a vueve a caga, sbe la maca defesa. En a cmemacó de añ de aqes sucess, en ab de 2003 de ev la psición cvcó a mvilizaces y cncentacó e el ágc Puete agn. Desde un mes antes, n sgan eevsv se epetía en as teevisines venezanas: Vams a p es. Tuve la prtidad de esta pesee e ese país p aqels días. Algs partdais de Chávez ambén se digen al ga meas la mayía espeaba expectate en sus bais espead isccies N se mvó nngún venean a a cnvcata psa. N uncnó el amad a a vieca. El pebl abía tmad na de scedd e añ ante, pe s edis . Qizás pqe ls pes sabían que eía alg que pede, a vida; y ls segds c su habital imp unidad, se jugaban nada Hat, la volenca
La utiliacó de ls meds de cmuncación cm amenaza es cnstante e nu mess ejem pls teaciaes. E n di ciem be del añ 2005, ates de las eeccies pesidenciaes e aí, la bgesía y a elie ecómca lcal cvcan a a h uelga geneal paa ped a las pas de la msió de paz de la ONU destadas e el país, que ineviean marmene en s bars pbes dde se encntaban s padas de canddat pgessta René Preva. 34 domt d Án o t Llo to d m, 004
49
cu en
El cespnsa en ai de Teles eed Ldsay me cnaba qe, en s campaña est gps ecómcs emían un annc en elevisión que deca: El póxim día X y n dejaa qe mi hj saiese a a calle. Se tataba de n mensaje que buscaba paaliza al pas mediane a amenaza de vlencia cna s nñs La misión de paz de a ONU despegada en a it Mi nustah debeía pensa qe tan mprtante cm interven i paa m ped n tite es asumi que ls meds n eacen inctacnes de ese tp a la vilenca. Idia el odo
En mchas casines gbens y medis de cmn icacón azzan cnflicts eligss y énics cn el únc bet de deja en n segnd pan s elemens más mless paa el pde Así en a ndia se está semband e enfenamen ene hndúes y muslmanes. El Mvimiet Isámc de Esudanes de I ndia ( SI MI iegal izad p el gbien ha echazad en nmesas casnes s implicacó en atenads de gups slamistas y acusad a ls gps hdúes de ciminal iza s azes a su ganización . La esca Andhati y eceda qe e gben fmenta e di ene as cmn dades y plantea a phbción de las esceas msmanas y ts lugaes de encen de esta egión en lga de pemi que se expesen ls pblemas vedades de ls ciudadans. En Gaat en 2002, se cacula que 2.000 msulmanes fen asesinads y 1 50 mil sacads de sus hgaes 27 pesnas fen acsadas baj a Ley de Pevención del Teism (POTA: Cada vez que hay un a mad ataqe esta e gbien se apa a interven ensiasmad en asigna cpas as pca ninguna vesgación. El ncend del ten expes Sabamati en Gdha el 1 3 de dcembe de 2001 e aaqe a edfici de paamen la masacre de s sikhs pepetada pr ls am ads eisas en Chttsinghpa en ma de 2000, sn uns cuans publcitads eempls. (Ls lamads terstas, qe despés fuen asesnads p las ferzas 50
Qué s ds c py u
de segudad eslta se icetes aldeas. Más tade el gbie estatal admtó qe ss mestas de sage smetidas a n examen de ADN eran fasas) En cada n de ests cass a evidecia qe evetamete saó a a luz púbca plaeó pegtas eamete iqetaes as q e nmedaamente fe cngeada. Tmems e cas de Gdha: e cat sucedó el m s de l tei acó que ea u cmplt de SI (Servcs de Ielgenca de Pakstá N. de a T.). E VHP (Vshwa Hndu Parshad a gaizacó inegisa Csej Mda Hindú N. de la T) dce qe fe bra de a mchedmbe mslmaa qe aó bmbas de gasina as pegas serias pemaece s respesa. as ceas iee f. Tds creen e qe qeen cee pe el incdente es sad cínica y sisemátcamete paa despeta u fenes cmnal. a aa se pegna: Y pr qé metas a s msmaes que s scia ctal y ecómicamee a pate iaieable de l a I dia se es ama fastes e ivases y cemete se hace de es blac e gbe esá cpad fimad acerds empesaaes y cras de apy a desarl c gbie qe ns czó dae décadas? El peridisa y pfes adjut de a Uvesidad Nacia de Peridsm y Cmucació de Makaa Chaurvedi en a Idia Sa Gru a den cad que l s medis de cmcació de su pas eiqueta pegrsamee cn frecenca a as diferenes cmidades: ls fdamenasas indús del BP (Bharatya aaa Pay Partid Ppar Idi) fee a ls ersas isámcs alibaes." De esa fma afirma e académic amea e di. 35 exo leído po Arudhti Roy el 6 de bil de 2004 e Alih Mslim ivesity di Pblido po L Jord Mxio, 305-2004 36 Ibdem 37 Stu Guu L obetur mediti vist desde l di, e Dy hehe Ls oiis e iempos de ue Pidós Belo 2004
5
scu Se
P ell Aundhati y platea qe ls espsables de ls meds de cmucacó debea im pedi que ls atcls de ss peiódcs y ls acs de ss emsas de televisión e las has de máxma au deca sea secestads p las espas pasies y la etóica teatalmete pepaada de ls agtades pfesales as cuales tiee cm bet dstae la atecó de calqe t pblema. Cle, cóplces de Pocet
A faes del mes de maz de 2006 e Tibual de Étca y Discipla del Cse Metpitan de Cegi de Peidstas cdeó a ls picipaes dias chles p s cmplicidad cn s cmees de la dictadua. La senteca de cpabildad ecayó sbe ex diectes de E Merco Segnd s Útims Noticis Tercer y una peidsta p alta a la ética y cum plim e c e debe de eega a vedad a a ciudadana e las pbcacines qe ess medis ealiza e ls pmes añs de la dctada aceca de secuest y desapaicó de 1 1 9 psies ptics e el mtae ccd cm Opeación Cmb. Ese peativ de régime miita intentó cnvece a la cdadaa chilea e teacinal de que as deucias de famares sbre desapaicies ea asas A tavés de la Opeacón Cmb se hiz apaece algu s cadávees caciads en B es Aes a ls que detfca cm mitates chles de izqeda c un ete qe deca p taid." La versió de la dcada ecgida pr ls medis que agegan tuaes ss fe qe s spuess desaparecds se estaba matand ete els e Agetina caa e efeamets En el mntaje se icyern ds pblicaces de beve y escasa cculación e Ageta y Basil dnde se etegó una ista de 1 1 9 pesas que e Chile se denunciaban desaparecdas 38 Arudhti Roy Retric béic Anr Mdrid 2005 39 oe Ecnte. L DA ediátic. L cin bi de 2006 Chie.
52
Qué nn os edos on poy ue
y qe habían et en Agentina en astes de cenas enentaients s edis den p bena a vesión sin ni ng na cniación n i ente ecncida y a d ind ien a pesa de dañ q e hacía a a hnabiidad y eia de as víctias De esta a a pensa paticipó y e cópice de sistea de viencia y epesión de la dictada chiena. n este eep encntas ns meds de cmnicación qe a nqe p as cndicnes de a dctada n hbiean pdd cpi s deech a a infmación aceptan sei de heamienta de pde dindiend as nticias qe diseñaba e égim en de Pinchet a nqe es spsese aten cnta a hnbidad e iagen de as pesnas pecedente sancinad cead es aznabe si se acsa a n iita p cópice de n égim en epesiv p qé n se debe seña a a n peidisa c cópice tabién de n égimen de menta, engañ e i n ia cnta pesnas y gps sciales? s n eeent a tene en centa pe apenas ningn edi de cncación de s qe se desenveven cn nalidad en na dictada tienen despés mayes pbleas egaes ni ales cand sbeviene a demcaca
53
Apuntar al malo s medis desempeña u papel im pante para cmi alza a ls gps sciales cuy únic delt en muchs cass es la disidecia plítca pacífica eclgistas gups alteglbalización mvmient kpa nacinalsms n vilents etc Paa lga ss bjetivs bien alinean a ests gps cn ganzacnes amadas ls estigmatiza cnstatemente para qe sea ascads c el teism y la vlencia ate se cmplementa cn un dscurs que legitima las accines represvas sbre ells Un ejempl de este últm cas es una nticia de El País del 1 4 de ener de 200. Se tula a presa de ls sin tech facasa en Barcelna. Al lee el ex descbrims qe . un nrd grup de agentes de la Gua rda Urbana y ls Msss de Escada (la plicía atnómica le s prh ibó clca las tiendas de campaña a ls miembrs de la ONG que qeían expresar s presta. N fracasó ningna prtesta fue prhbda y reprimda pr ferzas del den a nque ea pacífca sl preendían clcar tiendas de campañ a. as deas tansm itdas cn esta nticia sn que el mvmient tiene pca implantación cdadana (fracasó según el itlar y la actacón plcal fe lícita ya qe el mvimient petendía hace na acción ilegal merecedra de una prhibición. La estigmaizacón llega a calquier clectiv que mleste al rden imperane. E un ampl repaje sbre la mvilización en Francia 0 imp u cimos pidico s o l Mdo os fios os diios espñoes Igu cudo o s spcifi cioidd d u edio se sobeeedá ue es espño
55
u
en apy a s sin tech y en referencia a a ONG que rganó as prtestas s His de Dn Qute un sumar de de 6 de ener dce E Gbiern francés sabe que este grup au n send pequeñ puede hacer dañ" A mviiarse de nu ncand qu e entre 80000 y 1 00 mi persnas viven en rancia en a cae e aman hacer dañ a ptesta sca hace dañ" segn s vares edtraes prmvids pr nuestrs meds de cmun cacón a crmnaiacón de s grups cntestataris permite que se vea cm nrma e detae pu bicad en e de mar de 2007 en e cua se afra que un grup de cupas de Cpenhague ha sd desaad pr fueras antiterrristas Parece que ese era e terrrism cntra e que haba que uchar óvenes que cupan" viviendas vacas. Y para termnar e reprtae este párraf muy mparca para expicar s enfrenments entre qu enes recaaban su derech a vvienda y a picía expresa E fenómen de usm e es cncd en Aemania en cuya capta se rene tradcnamente cada prmer de may a fr y nata de s abrtadres de mu nd a mens de Aemania " segu ims cn e mvent cupa" Así ttuaba Ps e 1 1 de septiemb re de 2007: « Desarticuada un a red de tráfic de drgas qu e sumnistraba a vient kupa Es evdente e ntent de crm naacón de a causa kupa Per nc que es reacna cn e narctrác es que en a furgneta dnde estaba a drga haba prpaganda reacinada cn e mvment cupa Es cm si h ubesen evad un ad esv de p ub cidad de Cca Ca y a pca y e d ari afirmaran qu e sumin istraban a a m utinacina Cca Ca E l a ntifascis
ub un tep en que para a pinón pbica y s meds de cunicacón ibres e térmn antifascsta era snónm de u cadr pr a bertad Siva c eemp a Aana de nteectuaes Antifascstas creada a estaar a guerra cv españa Su betv era aear y denuncar e avance de fascism en España y en ea 5
Aput o
esbn gus cm í mbn Rmón Góme de Sen Rel Albe gue enández sé egmín Rs Chce us u ñue y us Cenud. Desde ue de Esp se ncrpín b Neud Ncás Guén y Enes emngwy ene s. Sn embg evndc e nscsm pece ncómd p s meds de cmunccón es cund el de nvembe de 2007 un nenz sesnó puñlds un nscs de decsés s desmd en e l me de dd , l genc Ee ls ds AC E Mund y E unue ese úm ueg eccó uln: Un jven muert y vs heds s un enenmen ene bnds en dd. S s meds huben pl cd en Gue undl ese ce de gul cm bnds" nenzs y nscss publcín u e uell cnncón ue u n chue ene bnds de nzs y de ds ue pvcó m uere de 60 m lnes de pesns O ue ue sucedó e S en Nuev Yk ue mbén enenm en ene bnds Al Qed y neyu ns ue esbn en ls es Gemes. Y l pece mbén hub bnds de bncs cn bnds de negs dune e égmen de ped en Sudác. s el sesn de ese ven nscs se cnvcó un m nescón de pes cden d e eevsón espñ Anten 3 e dmng 25 de nvembe, uscb cmnzcón de nscsm rmnd en su nmv ue mch uv ue se dsuel e n vs csnes p l pcí. Obsévese e uv ue se cm necesdd, n cm decsón plíc y plc. A cnnucón ese msm nrmv c de dces y nssem s ue se mnesbn ene un lbeí dnde se ceebb un c cn un íde de KuKuxKn en cen. vzse cn e KKK hr es se dc y nssem, cm hce sgl y med en s Esds Unds. uskadi
g cnsd l snzcón del bev se pesn gup scl mvm en p íc peme psemene men en ls meds cn mpu ndd cn é. En un eul l meddí en ee
su eno
5 e de ee de 2007, el plic sciasa sé B afirmó que Arad Oegi der de a egazada Baasua es u secuesadr y si que e pegune a Gabe Csners y a aver uipére. Ambs tee cargs en e Paid Ppular el prmer sufrió un i ntent de secuestr e 979 y e segud fue secuesrad pr ETA e msm añ. Per Oteg fue juzgad pr ambs delits y absuel Y ls que s absuels de u uic de secuestr s secuestadres. B se pda permir amar secuestradr a alguie que haba sid absuelt de esa acusación prque a saazació mediátca ya se aba pevamete cseguid Lógcamee ctra un secuestradr as medidas pliciales y peaes está ustifcadas el erren se va preparad as.
Sigams c Euskadi. Una ft del 7 de eer de 2007, publicada e el ABC muestra u care ere un agente atidisurbs cn casc btas escud y prra e a m an frete a u ma nifestae aberale que le señaa c e ded ndice. E pie de f reza: La Ezaitza tuv que usar maeral atidisturbis ae la acttud ameazae de ls cgregads. ecrdems que l qu e ama el periódic acttud ame nazante qu e requ ere maerial atid isturbis es el ded dice de un maifesate u grup armad idepedeista. La bsesión pr presetar cm amenaza al idepedetsm vasc leva a que el diar ABC de 5 de may de 2007, afirme e u titular: AV 4 ameaza a ls medis pr ser respsabes del 'sabtaje de las lstas (elecaes. Cuand leems a icia bsevams que a única refereca a ls medis de cmucación es decir en un cmu cad que acusan a ls medis de cmuncacón de aber asumd e pape de juez y iscal haber cdenad al pad y aberse cnved e 'verdugs. Y la amenaza? La sataación puede llevar a legimar la vueració de lbeades públicas y crim alizar a quenes as qu iere ejercer. E e i nfrmativ 4
Accin acioaista Vasca (A-AV), uso Abertza inza en sera, es u partido acionaista e idepedetisa vasco stuvo ierado en a coaici Batasa po o que f ieaizado e mayo de 2007 por la fiscala españoa cupiio de a Ly españoa de partidos.
58
Apunt
e 1 e sepembre e 200 e ee 5 ante la probcón e na anfescón en Sa n Sebasán, e presenaor afró e a era aberae enía la consgna e esaar a probcón e manese aman as a acer so e erecho e ma nestacón consgna e esafar a proh bcón e ma nesarse Observemos asa one peen egar os meos 1 5 e cembre e 200, as organacones opesas al ren e aa veoca en ska se manfesaron en Mon ragón (Gpúcoa por conseraro añno para e meo ambente Se eron cta ese el sncao A y ker Bata asta movmenos ecoogstas y grpos vncaos a mno e Batasna ílo e a a sgente os proearras se veven a manestar conra e tren e ata veoca e forma e el vasco e fe a anfestae pore pensa e ese ren aenta conra e meo ambene se eneró a ía sgene e e es n proetarra E msmán
srg eno e n na menasmo sámco voeno ha generao n cma e saanacón contra el Islam a e os meos no son ajenos n lgar e coaborar en evar e enfrenaento regoso entre ctras, los me os e comncacón se an n o en e enfoe e ss nocas en a ermnooga aa y en e ma so e os aneceenes y os conextos necesaros, a a sembra e n esao e opnón en Occente e crmnaa, sn erenca, a too e Isam y a ss seg ores na e as prmeras confsones creaas por os meos es conser ssemácamene a msmán como samsa samsa es en perenece a n movmeno poíco e esa eoogía, mentras e msmán es n segor e a relgón e no necesaramene ene por pretener nr s regón a a poítca De esa orma cano e peróco a aó a, a ne a n m nenca e la gerra e l ra Se teme a reaccón e 1 200 m ones e samsas," está conserano erróneamente e oos os msmanes son acvsas poícos sácos a sgene escalaa e consón es homoogar a samsa con e terrorsta on este 59
Psu So
poceso eemos a n musumá e an covetido en slamisa pimeo y después en sospecoso de eosmo. Aacemos cómo se pomu eve desde os medios de comn icacó o desde algas stiuciones esa esigmaiacón en ese caso no sobe colectvo isámico peo s sobe u gupo nacioa de fertes aíces musulmanas. El 6 de ul io de 2006, e diao El Pís infomaba sobe a ameaa erroisa elacioádoa de un modo rresponsable co oda na comidad acoa a pastaí Trascribo n párafo íego de a ocia pincipal de potada: A a ve la poicía recaca el icremeto de la acivdad ere a pobacó paisaí con cieto apoyo y cobetra de a facacón de eosmo obsevada en as dsas investigacioes ue se matiee activas. agrega e eso o hace so cosaa a ameaa y iesgo latete e dca comnidad represena para el mudo occdea y po o tanto para España. Se taa de una afrmacón xenófoba e co absoa auaidad acusa a oda a comudad nacoal de erorsas ameaa y iesgo para el país. Susuyamos la palabra paisaí po da e imagiémoso e Alemania en 1933. El ecrso de ecar la cpa a fdameaisas isám cos de todo lo mao ue hace otros pede llegar a l mes isultaes. E eero de 2007, el ég men maou en caceó a dos peiodsas. La presentadoa de formavo de la noce de TVE 2 de 6 de eero señaó ue se deba a la pesión de os undameastas. Peo e Maecos esos no gobienan ni ee ienca alguna sobre los ueces el ey Moamed VI es claamee po occidea no pede ecaes la cpa a los slamstas de oda la epesó de los pases musumaes Segimos co a image ue preseta nuestos medios de islamsmo. En el diaro de 3 de abr de 2007, se publcó un dibuo de 60
Apunt
morista Mngote a gsto de as gerras de cviizacones. Aparecían dos tpos con barba y trbante a los qe se spoe msmanes. Uno de eos decía cando reconqistemos A-Ándals y en preba de estra tolerancia decararemos opcional la ablacón del clítoris Y el otro contestaba: por el momento. Se a de saber qe la abacó del c ítoris es ta sám ica como cristiana. Se trata de na costmbre extendida en a amplia región de Áfrca donde es practicada distintamente por msmaes cristianos y anmistas. Adjdicares solo a os islamistas esa bárbara tradicón forma parte de a desinformación dseñada para a crminalización de sam. ontinamos con la estigmatzación de esta relgión E diario venezolano El Uniersl pbcaba este titlar el 2 de agosto de 2007: Eleccón de islamita Gül como presidente preocpa a Trqía. Una vez más los medos qiere aceros creer qe ss temores son os de os cidadaos. La reació etre e parido vecedor en Trqa y e islamismo es la qe tiee en Occdente a democracia crstana con el catolicsmo y nade se aarma Es imposbe además qe les preocpe a los trcos la elecció de esa persona pesto qe es e canddato propesto por el parido al qe a votado mayortariamete Nade apoya a n partdo y lego le preocpa qe e presidente sea de ese parido. El titlar tene mo objetvo asociar preocpación n slamismo. Los medios ya omologa la palabra islamista co la de terrorsta co total natraidad. Un cabe de Reuers de 26 de no de 2007 titlaba Deeidos dos prestos slamistas en Barceona al referirse a dos acsados de pereneca a A Qaeda. Y n ttlar de porada del diario Idel de Grnd el 1 3 de ocbre señaaba: La Polca tiee 1 50 cofidetes para controar a los samstas en Granada. En la medda en qe asmilan slamista co errorsta o decee ve ógico qe deban ser controlados por la poca. Nos biera ind gnado q e la polca destinara confidetes a cotroar a los bdstas proesa es o católicos Formaos informatvos como estos son los qe provocan por ejempo qe el día 2 de sepiembre de 2006, os pasajeros de n avió en 61
cu e
España obligaran al comandante a ue registrara, interrogara y retiase el telono móvil y el eupaje de mano a otro pasajero, un profesor universitaro, solo porue llevaba una barba desarreglada y es pareció n terrorista msulmán." E poscona mie no de algna prensa povoca a compacenca aca acciones epesvas de deemn ados gobi enos sem pre y cuando esos sean benos amgos de los nereses occidentaes, y os epmidos sean de gpo a demonza. De esta foma se pede iliza e bondadoso tar u e apaeció en El País el 26 de febreo de 2007 Egpo esteca e cerco sobre os H ermanos M smaes" paa eferise a a deencón en ese pas de 260 m anes de pado Hermanos Mslmanes, na organzación egaizada cyos dpados deb en pesenase com o nd ependenes, y e centa con a smpata del 20 por ceno de a pobación La mayoa de os encacelados e a n e canddaos, os eces no e ncontaron movos para s deencón, peo e pesidene odenó a capra, basándose en una ey de emegenca de ace veintcnco años. No paece e esa razia se peda zanar con a epesión estrecar e cerco" ngrne Los inmgrantes no son aenos a a oa de crmn al izacón del dferente ue domina en nuesros medos de comncación. El 5 de sepembre de 2007, en T 5 presentaron n repoae sobre la delincuencia comn en Barceona. Los perodisas van empotrados" con na patra polica ue persigue a nas mcacas rmanas ue segn e repoero, se dedcan a rbar caeras al descido. La policía as registra delante de las cámaras, a cara descubea de las óvenes. No les encenran ningn obeto robado, pero dice el periodista ue e día anteror sí." Despus, sgen acompañando a los poli cas e aora bscan a nos marrouíes e tambin an robado a nos viandantes" dice e periodista e los ladrones se an escapado en bcicleta", o e parece e demestra a gran envergadu ra de esta banda internacona de delincentes de modo e la poicía termina 2
Apunt mo
cacheando y registrando a otos magrebes. oa son todos emgrantes aricanos qu más da que sean esos os adrones. Gobeaes o eseaos
Uno de os fomaos de información nenaciona qe enconamos es a aparicón súbita de críticas a un determnado gobierno con a presenca de un inespeado nters por os derechos hmanos en un país (Birmania e apoyo a revindcaciones nacionastas (ibe o a deensa de una minora in dígena qe nnca habamos oído haba de eos (misqu itos en Nicaraga. En agnos casos esas injustas condicones peden tener pare de verdad o cioso es a oponidad de comenza a apaecer de modo an sincronizado en os medios internacionaes. Peo tambin en otras ocasiones simpemente no son reaidad y as denuncias oman pare de na campaña de desprestigio d rgda a n deerminado gobieno. En s ibro Oeh pubcado en 2006, Stephen Kinzer antigo coresponsa de he New ork imes desentraña e mtodo mediane e cua se gesa a peparacón en os Esados Undos de na ineención en un país etranjero hasta e pnto de odena y orquesta n gope de Estado. Kner señaa que cas siempre se repte un proceso en tres ases En pi mer ugar un a o varias mutnacionaes con sede en os Estados nidos se enrentan a un contratiempo inanciero por cupa de n gobierno etranjero aumento de impestos meora de os derechos aboaes eigencas medioambentaes. En segundo ugar os poíticos esadonidenses se enteran y o einterpretan como un ataqe contra os Estados nidos: ansorman a movación económica en poítica o geoesragica. Dan por senado qe cuaqier rgimen qe moese o acose a una empresa noreamericana debe ser aniamericano 42 Citad p ami Klei La dctria shck l aue del capitalism de desastre Paids. Barcela 2007 4 s iteresante la etrevista ue realiza al aut la peidistaAmy Gdman e emcracy w, 2-4-2006 httpwwwdemcracynw.r200642vethw americas cetry eime chae
3
u Sn
repesvo caoa y probabemene a erramena e agún poe o ners exanjeo e peene ebar a os saos nos Yo a más lejos y añaa e presenan ane os caanos e pas e ogen e la mlnaconal e en naa e s n cmbe e o e na em presa e solo beneca a ss accones y ane a comna neacona al goberno e pas exanjeo como volaor e os eecos manos repesor e a oposcón y e aena cona as beraes a ecera ase se poce cano eben vene a a opnón púbca a esaonense y ambn caa ve más al eso el mno a necesa e a nervencón s namena pesenaro como na ca e ben cona e ma na opona e lbera a na pobe nacón opma e a braa e n rg men e ceemos caora poe oro po e rgmen mponara a na empesa noeamercana? omo emaa Naom Ke n gan pae e a pol ca exeor e os saos nos es n ejercco e poyeccón en e e na recsm a e con neeses propos enca ss necesaes y ss eseos con os e mno enero ano los meos ecen esgmaar y cmnaa a n gobenane e pme paso es convee en noca consane escbmos as a polca normava e yo enomnara sencopoaa y e consse en manener en la agena a no eseao y sencar al gobenane óc a ne en eaa o e se senca son ss pol cas y cale movacón o cca e aya conra elas por pae e los caanos e ese pas Basa pensa e nnca os españoes an recbo ana normacón y reconoco con ana normaa a n presene veneolano o bovano como aora scee con go áve o vo Moaes reslao e esa po ca normava se eeja en e anobarómer e 2007, e eabora caa año e Inso lcano n ese eso 44
am Ke La dca hck ae de capam del deae ad Bacena 27
64
Aput mo
se entrevistó a 1 .200 españoles y, entre oras pregntas se es ped a s opnión sobre varos presdentes atinoamercanos: Baceet, a, ávez, asro, Evo Morales, ane Orega, Alvaro Urbe y Felipe aderón. Sobre ávez y astro cas todos los encesados te an formada na opinón (respondieron el 95 por ciento y 94 por ciento respectivamente). En cambio, sobre a opinó el 71 por ceno; de Evo Moraes, el 65 por ceno; sobre Bacele, e 61 por ceno y sobre Orega, el 59 por ceno Ane tambin se es pregntó por oros dos presidentes de dereca, U ribe y aderón, apenas opin aron. e eco, leyendo el nforme negro, esos dos presidentes, insistmos, los únicos de dereca, no aparecen en e rankng, a pesar de e, según señalan en e ennciado de a pregna, esaban en el lstado a valorar por e encestado. Una de dos, o a vaoracón se a senciado premedtadamente o e no parece razonabe, o e porcenaje de españoles e ten a na opnón creada sobre eos fe mín mo. Se aba cmpido e obetivo de os medios: lograr e pasen desapercbdos os presdenes de dereca, apararos de a actadad para no moestares y dejares apcar s poltica con trandad, m entras e a los de erda se es mantiene consantemente en el candelero. e a e los cidadanos no tengan na opinión creada de los primeros y sí la tengan de os segndos E racsmo y la criminazación aca gobernantes progresisas y molestos peden llevar a exos como ese fragmento de na comn a de opnón en el periódco regiona La Tribuna del 1 3 de septembre, donde se ace referecia a Nstor Kircner, ristina Krcer, go áve, aniel Orega, Evo Morales y Rafael orrea: el on de la Pampa y s esbela esposa, e gorila rojo de aracas, e i ncestoso de Managa y los nevos incas de Boliva y Ecador. Para e a estgmaización sea cosante en e caso de gobeaes díscolos o no deseados por os medios es necesario presenar na sociedad movilizada y amonada conra ese presdente ane no sea verdad. Veamos el caso de presidete de Bovi a, Evo Moraes. E los normatvos de /e 5 y de Cuat el 1 de eero de 2007 la presentadora afirmaba e os tiares e el presidente boviano se 65
cu eno
ereta a protestas de campesos y aparecen imágenes de distrbios. Posteriormente, cado se desarroa la oticia, vemos e los campesios so partdarios de Morales y contra ie protesta es cora goberador opositor e iere procamar s idepedecia ree al gobero central. Algo parecido pdmos comprobar el 2 de oviembre de 2007 e e l diaro El Pas. Tlaba Paridaros de Morales apreban leyes pese a los oposiores congregados rente al Parlameto. La ocia se acompañaba co a oografía de la agencia Reuters cyo pe rezaba: ieos de oposiores a gobero de Evo Moraes se congrega en la plaza Mrilo de La Paz, e Scre. En s galera de oografías de la pága web velven a dfdr la misma foo co iga pie S embargo, se traa de boivianos d ígeas partidarios de Evo Morales, concerados frete a Paameto y a casa de gobero de a capita , a y como correcamete lo afrmaba oros medos el mismo día, por ejempo, a BBC El presidee de Bovia, Evo Morales, defeó ese mrcoes a osttción y dos pomcas leyes mpsadas por el ofciasmo, a habar ante miles de smpazates congregados en a Paza Mrllo de La Paz, rente a la asa de Gobierno. Y segmos co e presdete bolivao. El Mundo del 27 de j lio de 2007, iaba as n eetipo de Efe: Evo Moraes asegra e voverá a clivar coca cando dee la presdenca. De esa forma se hacía eco de cometario del presdene de Boliva sobre s veta a rabaar a terra como siempre hizo. Si n embargo, a epresió resoaba más a dedicarse a na acvidad iega, de forma e inssía e relacionar al presidene de Bolivia na vez más, con el arcoráico. E cambo, o recogieron los medios españoles s propesa e esos mismos días para acabar con los parasos fscales y el secreo bancario para controlar el arcoráico. La coca da mcho jego para a esigmatzación del d scoo. E enero de 200, el presidene venezoao H go hávez alabó públ icamete as propiedades de a coca, se sobreenede e de la hoja de coca, o la cocaa Sin embargo, la oposció se escandalió pidiedo 66
Aput
pruebas analcas ue demosraran e no era n d rogodependene. El debae acanzó su cen cado, pocos das desps, presenado e eevsó u proyeco de dsrbudora de ece en polvo, derramó a peeña cadad de esa ece e la mesa desde donde expcaba la propuesa La eevsó prvada Globovsó asocó esas mágees de Hugo ávez free a ua peeña candad de povo bl aco e la mesa a ss acusacones de cocaómao. S as mafesacones afascsas en Madrd, segú el preseador del ocero españo uvero ue ser dselas por a poca as de oposores e Bolva so reprmdas, aue esos se mafesen co carucos de dnama y los pocas all feran desarmados. El 25 de ovembre de 2007, Anna 3 ormaba de esas maesacoes conra Evo Moraes, acompañadas soamee del esmono de cuaro de los mafesaes cora e goberno y la opnó de polco oposor Ngún comearo de ade del eorno gberamea de os dpuados del pardo goberae, ampoco se emero as declaracones del presdee Evo Moraes llamado a la cama soo a ravs de Cubavisión se pdo ver en España al presdene bolvano. El presenador de Anna 3 djo e os oposores acsaban al presdee Evo Morales de uerer perpeuarse en e l poder meda ne a eva oscón aprobada e a Asambea, pero o ofrecó ga nformacó sobre el coen do de esa ley, de ese modo, os medos ace syos os argmeos de la oposcó para saazar a goberae o deseado.
67
Vender la guerra Convencer a a cudadana de un pas para car na guerra o debería ser tarea fác . S además se trata de pas del Prmer Mudo dode se prespone acepable nvel de vda, se complca aú más. Para hacerlo ayda ue los ectos o es coformados medae ecltameo fooso, so po sodados pofesoales y emueados Peo la poítca de comuncacó, os raonamenos co os e se stfe la ervecó, y e gado de dsposcó a la causa ue preseen los medos es fdamea Todo ello eee n perodo progresvo de rabao deológco pevo al pme dspao. Como do Mche Collon, las gerras o comenan con os prmeos dspaos, sno antes, en os medos de comncacón. La socóloga Ángeles De expca e nco de una agresó ma de n pas a oro de la sgene foma La esaega de cosa y domacó de los Esados sele recorrer a sgene rayecoa: asa, demona, nvadr, asla. En cada na de esas fases, los medos de comcacó cmpen a fucó pmodal, e el pme caso dobegádose y omedo fomacoes elevates paa entede os coflcos, ocado descaadamee cada nfomacó, en el segdo momeno es cuado apaece la carcauracó de la acó age", la pesoaacón del eemgo e os íderes de la nacó a ser aacada (e genea un solo lde, la smpfcacó y e eseeopo adcdo sempre a par amgoenemgo" desps suele producrse a nvasón es eoces el mometo de os 69
scu
em potados de los coesponsales destacados cubendo la notca desde el ángulo coecto, e momento de las operacones de cugía, de las bombas ue no matan n destrozan cuerpos, de los cuepos u e no sangran d e los cves ue nnca meren o s o hacen se converten en errores (sn mala ntencón o daños coateraes; fnal mente se da por concluda a guerra poco a poco, pasto a pasto as columnas nformatvas camnan haca las ltmas págnas de a seccón, ya no hay grandes ttlares, a veces n suera peeños, y s la ferza de los ecos os ace llega a l as pmeras págnas de nevo de forma coyuntu ra, entonces todo eda descontextazado ¿ sentdo tenen s ya la gerra termnó? Es verdad e la útma fase de esta secenca no se está dando en as nvasones de Afganstán e a, debdo a la redctble y sangrenta esstenca ue os cudadanos de esos pases están enrentando a los ejrctos ocpantes. Pero s tenemos numerosos ejempos en os e se ha cmpdo al ml ímetro la tess de D ez la nvasón de Kosovo por la OAN en 999 voando a soberanía de Yugoslava; a ntevencón de os Estados U ndos en Hatí en 2004, desalojando de a presdenca a Jean Betrand Arstde legtmo pesdente del país; a nvasón del Lbano por Israel en o de 2006 o la de Somal a en dcembre de ese msmo año por Etopa con la patcpacón de los Estados Un dos En todas eas e proceso fe el de aslar, demonza, nvad y de nuevo aslar, aplcando os medos e slen co nformatvo sobre esos países. Paa vende a gea e dscrso medátco se anea con e potco para ntentar presentar la agresón como na crzada en a defensa de deales. Se ncó a prmea gera de Golfo para lberar a Kwat de la nvasón rau , a de Yugosava para frenar na m pea tnca y la de Afganstán para acabar con la lapdacón de mjeres y e burka. 45
Anele Dez « cuen de la uea Medi de cncacón en l cnlc aad» en Ceciv de aue. Manación y ed en a cedad de la inación a e Madid 2007.
70
Vede ue
Sin embargo ya nade se está preguntando cuá es a stuación de os derechos hmanos en la petromonaría kwat u está sucediendo con las mi noras serbas y roman es en Kosovo y cómo sobreviven las meres oy en Afgaistán. Dez anaentos e Ponsoby
El bro Principios lmntals d la prpaganda d gurra de Anne Morell nos expca los mecasmos u e til izan íderes y gobie rnos para covecer a los ciudadanos de a ecesidad de ua gerra. La estructra de este esayo se basa en os diez madamietos ue Artu r Posoby un arstócrata pacifsta y librepensador britá ico publicó e 192 y e veía a ser los mecaismos básicos de la propagada de gerra. Ae Morelli repasa cada uno de esos madamentos convertidos e capítulos. Es etoces cuando se pede comprobar a vigeca de ael discrso y cómo además es idtco para os dos bandos idependiete de cuál sea e supesto beno y cá e spuesto mao. Entre esos mandametos se ecuetran la rotuda afirmacó previa de ue o se desea la gerra la adjudicacón al adversario de la única resposabdad en la gerra la demonización del eemigo el emascarami eto de los fines reales presentándoos como nobes casas la descripció de las atrocidades de enemgo frete a los errores involuntarios propios a acsació del so de armas no atorizadas por el adversario el ancio de pocas baas propas rente a enormes del eemigo el recrso de apoyo de artstas e telectales a a causa e carácter sagrado de esta o la acsación de traidores a uiees poe e dda la propaganda de guerra. Seguramete os resuta muy familiares todos esos argmentos Morelli repasa cómo se trabaaro cada uo de estos mandamietos en las dos guerras mundiales anteriormete y en la de Ygoslavia De ese ema se oupa de foma a eoee omo sieiada po os medios e bilae doumea de Mihe y aesa toikovi Los condenados de Kosovo 47 Ae Moei iipios eemeaes de a popagada de gea iu odaibia 200
46
7
scu eno
poserormene Sempre por os os banos escbrmos cómo, os rgenes e caera e os os frenes en oas as gerras, manejan os msmos argmenos y as msmas faseaes para arrasrar a a pobacón a a ocra y a mere oas esas jsfcacones enncaas feron aas por ejempo, por os aaos para enfrenar a Her, pero ambn por Her para egmar ss nvasones S rvan como preba e fam ara esas paabras e n scurso e Her a Recsag para jsfcar a nvasón a Poona Hemos compbado n cdecimiento de terrosmo As qe me he decidido a habare a Poonia con s mismo engaje Patriotismo
Mcae Paren, en su bro Más patriotas qe nadie49 expca cómo a apeacón a parosmo puee esperar a más mserabe e as reaccones mana s, a guerra caso el so e ese recrso por pare e goberno e Bs es anaao profnamene en esa obra Para eo nos rae as eocenes paabras e íer na Hermann Goern g, rane e jco por os crímenes e gerra en Nü remberg : Pore ese ego e pebo n o ere a gerra: or ebería erer n pobre sjeo e rabaja arresgar s va en na g uerra, cano o más e pee consegr en e a es vover a su granja e una pea? Naramene a gene correne no u ere una gerra; n en Rsa n en I ng aerra n en mrca, n por supeso en Aemana so se enene Pero son os íe res os e eermna n a po íca y sempre es n asno fác arrasrar a a gene ( puebo puee ser araío por e manao e os íeres so es fác oo o e ay e acer es ecres e esán seno aacaos y en ncar a s pacfss por s faa e parosmo y por itado po Ann Moli Pincipios mntas d a popaanda d ua Hi Hondaibia 200 4 Mical ati Más patotas u nadi Hiu Hondaibia 2004
48
72
vnd l g
exponer a país a peigro Funiona de msmo modo en uaquier paí. Es der se puede onvener para a guerra sin probema a estrategia es que u aquer rítia en os medios a a po íta miitarista debe ser ondenada por antipatrota E d surso patriota tambén reurre a otros eementos pasionaes omo e depote o a región Eso se reeja en a informaión oímia en os Estados Unidos no se sueen menionar a os ganadores de medaas s no son norteamerianos. Ya en 992 Parenti esribía que después de bastantes días meses y años onsumiendo os medos de entretenimento y diversión noteamerianos podemos estar dispuestos a votar a os andidatos autoriros on a ey y e orden apoyar a ena de muere nrementar e gasto miitar bombardear raq omprar una pistoa y disparar a uaquiera que pse n uestro ésed después de anoeer es que a gente asustada que neesita proteión no desea dirigentes que sean esruuosos on os métodos que utiizan. Prefieren os que no se aran ante tonterías oo a s eyes inteaionaes y a justiia. E atriotismo de Jos medios es eva a sumarse a aoyo inondiiona a eérito de su aís o que supone perder e rigor perodísti Basa ordar a anédo de momento en que e porvoz de a asa Bana informó en rueda de prensa de a aptura de ex residente raquí Sadam Hussen e inmediatamente todos os eriodistas se us ieron a apau dir y a grtar ¿Ag ue n piensa qu e esa gente podría ofreer una cobeura rgurosa y equibrada de confito? En os momentos osteriores a 1-S e presendor de a CBS Dan Rater abrazó a bandera noreameriana y do en un programa noturno de su adena que estaba esperando a que e presidente e diera qué tenía que haer En os aboes de a invasión a Afganistán e presidente de a Comisión Federa de Comuniaiones Miae Powe o de entones 50 Ibídm 51 bídm
73
P
secrearo de Esado oln owell, marcaba as la paua nformava para los medos esadoundenses Nuesra reaccón debe ser un desafo a esos acos runes, no debemos n agachar la cabeza n regr nuesras responsabldades: para nuesras famlas, para nuesros amgos y para los habanes de nuesro pas a llama de los deales noreamercanos puede parpadear, pero nunca se apagar As que aqu esamos umpl remos con nuesro deber y seguremos adelane con nuesra profesón, con sole mn dad y resoluc ón. o rs e es que aunque pueda parecer una arenga a las ropas, sus palabras ban drgdas a los perodsas. E a del 26 de febrero de 2007 a na lzaba e l debae polco sobre la concesón de la ruz del Mro Mlar con dsnvo rojo a una soldado española qu e m uró en Afgansán por la explosón de un a m na El aículo se poscona a favor de conceder la cada medalla una condecoracón que ene enre los requ sos que el gal ardonado haya pueso de manfeso does sgnfcadas de mando, serendad o ncava frene a fueas hosles. evdene que haber mu eo por una mna no ha dejado en evdenca nnguna doe de mando, n serendad, n ncava frene a una fuea hosl, los medos solo buscan aplaudr y fomenar el apoo cudadano a la presenca m lar española en Afgan sán , e n l uga r de anal zar las razones de esa presenca, el cose en vdas h umanas o los movos que llevan al oro bando a querer maar a nuesras ropas.
Veamos oro ejemplo de cómo los medos sembran el parosmo. En una noca del 27 de ju no de 2007 en la BBC se abordan las reaccones ras la mue e en el bano de u nos soldados de orgen lanoamercano que peenecían a l ejrco español Esas fueron las declaracones de Marco Anono am no upña, soldado nacdo e n 52
Cdo po Seher Ls oii e iempos de guer Pids Breo 2004
74
Vede ue
cuaor a sao en a Brgaa e aracaiisas e ejrcio españo Me a e comer y me manene esoy ispueso a ar a via por spaña . mensaje es ue en n uesros ejrcos soo por a comi a vae a pena j ugarse a va. De vídeo de FAES a Ftna
as insiucones ue rabajan en crear una esrucura mena ue egime a vioencia y a guerra son numerosas y e iferenes caauras. n spaña e ario opuar creó a Funación para e Anásis y os suos Sociaes ( AS presiia por Jos Mara Anar. on moivo e XV aniversaro e a caa e muro e Bern esa funación reaió e ocumena La rvolución d la bad en e ue expica su versión e a isora y esarroa su moeo e afronar as criss inernacionaes. io ag unos fragmenos e a vo en e ocumeno a ibea ay ue conusara y merecera. uano Hier omó e poer poicos e ereca y e uiera ijeron ue se poa eviar iaogano n 1 934 m ones e in geses pean pa meiane e iáogo. n 1 93 a opnión púbca francesa am bi n pea áogo. a respuesa a áogo fue n meiaa. a invasón na e mei a u ropa. aogar con uen puee asesinar nuesra ibea nunca funcona n enonces ni aora connúa más aeane as eras e a guerra e Vienam ebiiaron a Noreamrca y a os pases e Occiene. a crsis económi ca e 1 973 inroujo un n uevo enguaje poico a sensón aogar y apaciguar a a nión Sovica. a respuesa a iáogo no 53
Se puede dearga ibremene de la web ofiia de tp/doumeno.fundaionfaeinfo/e/mulimedia/how/M000000
5
la
Fundaión
cu no
se io esperar: e totalitarsmo comsta sigó rearmádose y expadidose por el mdo. Sge La ca por a libertad no es fácil, los poticos dbies abogaban por el dálogo. El apacgamento n nca fncona ni entonces n aora. No ay dáogo posible con el oaarismo. El discrso pretende propgnar, sin decirlo, a gerra como mtodo de resocón frente a dálogo, y el eempo con el e pretende istrar la doeidad de s propesta es el modo en e se desarroó la Segnda Gerra Mndial. En referencia a a caída de mro de Berín y del comnsmo el docmenta termina dcedo: La pesadia a termiado" A continación se scede na imagen negra simlando e fal de docmental y, al pro esto cinematográfico de esas pelcas de terror e sgieren na segnda parte cando ya parece e se a ermado, srgen sn sondo as mágenes de las torres gemelas ardiendo y derrmbándose. Se trata de n mensae sbl im nal de e a gerra contina y de e e discrso de no al diálogo y no al apacigamiento sige vigente es decr, e a peícla tee na segnda parte. Nos encontramos ane n mtodo tcncamente impecable y my refnado de apoogía a la resolción del confcto medate a voenca. La idea es establecer paralelismos nietantes enre la escalada de agresioes de nazsmo y os momentos actales (atenado a las Torres Gemelas. Del msmo modo entre as posiciones dialogantes, e presena como intiles en la gerra fría, y las dialogaes actaes. E testimonio del mensae xenófobo y de crim in aación del Islam o recoge el docmena Fitna del dptado traderecista oads Geert Wilders. Difndido en maro de 200 comiena, casalmente con 76
Vede ue
las sas ágees de los aeados de Neva ok co las qe teró el vídeo de FAES . Tato e esaje coo a produccó están destnados a la eovdad s nngú eeeno argeta , conexo, aecedenes o testoo que apote ngú atsbo de razoaento. El forato consste e alear ágenes de atentados con vescos del Coá aregas de fndaenalsas qe no esá defcados paa que se asoce bo sagrado del Islalde slasta aado a a volencaatentado sangreto. as declaracoes de os adstas so del tpo AIIa es felz cuado los que o son uslaes son asesnados o Aa céalos átalos asta qe no quede n no», adeezadas con cuerpos despedazados, decaptacoes o degüe llos. Se recue al uso absvo de nños: aados po ss padres slasas ndendo culto a la voenca adsta o dcedo, coo ua nña de tes años que los judos son unos oos uos cedos. En a segnda pate coeza a pesena as estadstcas de slanes en Eropa paa genera la aara de vasón s la sta, declaacones de algu nos fundaental sas crtcando qe se tolere e adeo o la oosexualdad (coo s vaara uco de los dscusos católcos). tena con estas tes afacones sobepesas: El gobeo nsste e que espeteos e Isla peo el sa o te tene espeto. E Isla qee gobea, soete busca destu nuesta cvlzacó occdetal. En 945 el azso fue deoado e Eopa, en 1 99 el coso fue deotado en Eopa aora la deologa slasa debe se deroada. Po fn a la sazacó defende esta lbetad. El dscso fue agstralene crtcado por ñgo Sáez de Ugate e el dao o a ad de os xenófobos. Efectvaene, se tata de un llaaento a la guea santa, peo cota los slastas. Sáez de Ugate los deca duaente señaando os Wldes eropeos son u egalo paa estas dctadas. Su retóca xenófoba auda a aetar en Oete Próxo 5 lñigo áenz de gae «a yhad de los xenófobos úblio 6 de abl de 2008.
77
scu Se
a dea de que la bertad es un veto occdetal co e qe controar a os pebos de ercer Mdo. en Eropa es un gran ncentvo para os qe quere poer coto a la gracon, justfcar las aventuras perales norteaercaas reservar el onopoo de la costruccó de cetros de culto a la Igesa catóca. tera afrando oportaete Se pre abrá fanátcos dspuestos a earbolar el ara d e a fe para extender e od o. E grto de Dos lo q u ere" l leva sglos resoado por el paeta. Los grupos adstas anpula a su gsto e Corá e ntetan así banquear ss críenes La Fitna de Wlders es s reflejo, otra fora de usear en un texto relgoso escrto en tepos de gerra El fn es trasladar esa dscorda traerla a estras cales Solo tendrá éxto cado acepeos s presa de qe estaos en gerra cora os cdadanos qe o coparten estra fe o estra fata de fe a se a eco en Eropa no será la últ a vez que se nente. E paralelso entre los docueaes La rvolución d la librtad de FAES, Fitna de Geert Wlders es presoate Abos bsca laar a la gerra a la cofroacón ere cuturas. Coo dce Sáenz de Ugarte son la eor erraeta para a xenofoba e E ropa, pero tabén para la consodacó de a ad enre los fdaentalstas sácos. Incbaoras watíes
Desgracadaete, os úlos años nos an ofrecdo varos ejepos de cóo se a preparado edácaente el erreno para jusfcar una guerra La producora Th Fith Stat perteecente a la cadea canadense CBC elaboró el eocuete docuental Vndr la gurra que fe edo en España por TVE2 e de febrero de 995 pasando absouaene desapercbdo. Es n rabajo de nvesgacón 78
Vnd la
escaofriante qe vae a pena coocer Este docetal reata a historia de a noticia de la erte de 312 bebés de hospita kwaití dAdda, al ser robadas as icbadoras por as tropas iraqíes cando invadiero este país en 1 99 1 . Ua adoescente de qince años decaró coo testigo de os hechos en e Coité de erechos aos de Congreso de os Estados U nidos Afiró q e vio sodados iraq íes qe entraron a hospita con s fsies sacaron a os bebés de as incbadoras os dejaron orir en e seo e noticia e todos os edios e hecho provo e apoo de os cogresistas estadonidenses a a invasión Bsh citó esta histria seis veces e o de ss discrsos Se trató tabién en foro iternaciona de a ON U dos días despés esta oganació apobó a nteencó iitar E cie de os bebés de as incbadoras fe denciado tabién por Anistía nteacioa e el docetal aparece n testigo q e expica cóo aortajó a 1 4 niños Cando os iaqíes abandoaron wait n protésico de a Organiación M ndia d e a Sal d l egó a hospital vio qe apeas tenía daños qe as icbadoras estaban todas en s sitio E g ía kwaití e expicó qe esa h istoria de os bebés e rtos no se podjo nca U obseador de na ONG de erechos anos fe enviado a ga r egó a a conclsi ón de qe a cifra de n iños ertos tras sacarlos de as incbadoras e parecía excesiva Anistía nteaciona terió corrigiedo s denncia negando a historia Una docena de édicos de diferentes nacionaidades qe estvieron e wait d rante a i nvasión tabié n o egaon Otra ONG eveó qe e todo e país soo fataro na o dos i cbadoras o se encontró a nadi e en todo wait qe h biese visto la erte de os i ños preatros E doceta Vndr la gurra explica cóo se crea a capaña ee Kwait financiada por a OG qe se laa Cdadanos por n wait Libre qe aporta 1 iones de dólares a n a epresa de pblicidad denoinada H & N won Aparece e ejectivo de a epresa en e docenta dice ante a cáara qe coo a cidadanía norteaericana no reaccionaba se pregtar ¿qé podíaos hacer para convencer a os orteaericanos de a necesidad 79
Pcu en
de a itervenció? aba que convenceres de qu e Sada era u n oco peigroso que aba qe parar. Recoocen que organiaron e cueto de as icubadoras evaron coo testigo estrea a una adoescente qu e después se descubre qu e es a ija de ebajador kuwaití e Esados Unidos ago que ni os cogresistas saba. Paa vende a gu ea a ao socedad de reacoes pbcas de Aérica de orte ivadió a sociedad de a ifoació" se dice e e docu eta. Este eia con a sig uiee aiación de ejectivo de a epresa de pbicidad Con e paso de tiepo verá ustedes qe as cosas qe se queda n gabadas e a eoia so esas fotos esa iage esas istoias A ina e coficto vo exactaete e desenace que nosoos queaos" Resuta esteecedo pesa e e poecia de a iforació paa arastra a pas a una guea. E tiepos edievaes un puebo iba a cobate por e capico de n oarca o u seño euda. Aoa va a gope de taoario de 1 i ones de dóaes gestionados po una epesa de pubicidad. E a peca Lons po codos e seado epubicao estadoidese aspe rvig e dice a a periodista aie Rot a quie ieta covece paa ogar su apoo a a neva estategi a i itar para Afganistá: Teneos todo paa vecer a eeigo enos a vontad de a gete Para eso a necesito a sed. A por M losevc
Ya vios e pape de os edios ocaes e as geras de Ygosavi a peo ta bén es iportante destaca a deonzación qe se o e Occidete de íde sebio Sobodan Miosevic qien pesonificaba odas as adades de a ex fedeación de a pobación sebia. S deito no aceptar a propuesta ieracioa de disgegar Ygosavia Los edios se an eferido costanteete a Miosevic coo dicado a pesa de qu e feron fecuentes ss vicoias eecoaes en un país e e que abía egaiados 2 partidos poíticos. E anaista de Th 80
nder la erra
Guardian El Pas Tot Garton, llegó a aa en el dao brtáco e el año 2006, que los esoveos en 991 ntetaro rope co a gosava de Sobodan Mosevc," cando, en aqea época, e íder de la fedeacón era el coata Ane Markovc. En la css de osovo, los edos se poscoao a favor del grpo depedetsta ás radcal, el Ejércto de beacón de osovo (UC) co el obetvo de ebestr conta Mlosevc, a pesa de que asa etoces esa organzacó kosovar abía sdo catalogada coo terrorsta por e popo Depataeto de Estado noteaecano.
Tras la uete de Mlosevc en prsó, pedente de fna de uco a qe se enfrentaba po crees de guea ante n tbnal teracoa , el daro El Mundo peparó el 2 de arzo de 2006 apo especa que ncó una oracó neutral sobre a notca, otra sobre el desarrolo del j co, otra sobe las cosecuecas, ua opnón bao el ttlar: El canceo a u eto, dos eaccones: na postva sobre a gura de Mosevc ora negatva De ese odo aparentaba u na cobetura ás o en os plra. Eso sí, cada o de los textos levaba ua cabecea toda en aúscas que deca: Mere el deóogo de la l peza éca." Precsaene ese ue el térno el ageto para que la OTAN vadea gosava para o que estaba pendee e a Haa, El Mundo a ea l a seeca. Fue curoso obsear a cobertra de los edos a la ora de cuancar a presenca de sus partdaos e las exeqas de Mlosevc Abundaban los descalcatvos aca los asstenes: ublados, nostágcos de veos eg ees ag aes", pedona los pensonstas as getes de capo, pero abén se adveten adolescetes desorentados o deseorados." a ealdad es qe o qe deoaron cetos," enó sendo a ca de 20.000 persoas en su cdad naa de 60.000 abtantes, entre 50.000 00 l pesoas de todas las edades, la déc a pate de a pobacón en Belgrado as que drane dos das deslao e coas de ás de n klóeo para despedr al ex pesdente sebo. Paal eao La exeqia de Mioevi y el nmeo de ebio aitete Pela 2 Pataña, dipaate y tapaeía e lo medio de omnaión El Viejo Topo aelona 200
8
c S
a satanzacón del ex resdente ugoslavo levó a afa en una nforacón de 3 0 de ao d e 2006 de El Pas qe 'Talo na fgu ra slar a a de Slobodan Mlosevc en os Balcanes a sdo el gran agtado esonsable de los conflctos en a regón: Sea eona Costa de Marf Gnea Conakr bea en los qe aasó na fortna con el táfco de daantes de aas. o de s la es ás qe dsctbe oque aún no aba n ng un a sentenca conta M osevc n constaba fou na agna del ex resdente gosavo n o táfco de daanes n de aras. ¿Por qé no en a I na?
En a nda desde 989 ás de 80000 esonas (unas 6000 al año coo roedo) en su aoa sulanes an sdo asesnadas en Cacera fundaentaente o las feas de segudad nd as. En febero de 2002, ás de 2000 suanes feon asesnados en las cales de Gujaat ucas jees (a endo desés de se voadas en sere) cos nños feon queados vvos. Cento cncenta personas tveron que r de sus casas entras la polca l a adnsracón coneplaban las atanzas con l os brazos crzados cuando no pacpaban en eas. El eco es qu e nade a sdo casgado por ello n el goberno ndo a tendo que sopoar acsacones ntenaconaes por la colcdad en esas asaces esa leza énca ¿Cuá es conclusón? S os podeosos ubean encargado a ss edos dfundr a agen de un goberno ndo genocda teorsta qe legara n a neencón nernaconal coo ceron con Sada Hussen o Sobodan Mlosevc a onón púbca podía aber estado earada eecaene aa na nevencón ar Sn dca capaña con el slenco de los edos sobre las volacones de derecos uanos en la Inda esa opcón aora reslta descabellada. Msones e pa
Vvos en teos donados o la ea de la concacón de la persasón Todo se puede consegu r de a gente ero odo se debe 82
Vende a ea
oga ediante la pesasón nada sin ella. Y las geas los eécitos pecsan de esas acciones necesarias de convenciiento pevo De esta foa, la defensa de la carera aaentística pede l leva a un políico a acer aiaciones tan paadójicas coo las del inisto de Deensa brasleño en el periódco el 7 de noviebe de 2007 cuando señaló qe qu ien no iene u nas ueras Aradas ben eqipadas no iene condicones de ser protagonista para trabaar por la paz nd ial Con ese planteai ento, n acerdo de desare es un retroceso en e caino acia la paz. Coo es de percepcón nánie, ante a sitacón de instica internacona que atravesaos, as violaciones consantes de derecos anos en nerosas partes del ndo a exsencia de sisteas pol íicos despóticos represores qe salpcan la geografía ndial , a sdo sencilo lograr la sensación general de la iportanca de las denoinadas siones de paz. Es decr, ejércitos qe van a realzar operaciones en otros países. En ga de estabecer ecanisos qe aden a ternar con as nsicas entre el Norte el Sur qe explican la exstenca de ucos conlicos; rabaar en el desarrolo de nstciones i nternaconales ás deocráticas con aor capacdad de actacón; a creación de tribunaes egislacones que velen por el cpliieno de los derecos anos lo que nos an convencido es de las bondades de eércitos de ineención liar. Se propone la pocía cando odavía no teneos las lees para saber qé noras a que cuplir ni los jeces qe esabezcan qé n qué noas an ncpdo Y este proceso, coo e señalado a principio leva asociado un odeo counicacional para logra el consenso social de iso odo que ace uco decdieron aar a todo o relacionado con la guerra deensa. Uno no podía entende cóo todos los gobiernos necesitaban un ejécito para a defensa, si nadie disponía de uno para el ataque. A pesar de que en e ndo solo a ejéctos deensivos ning un o oensvo, a guerras qe se pretenden resolver con i ntervencones anitaras de carácter l itar 83
Pascua Sano
De modo qe as mismas personas, niformadas, entrenadas y armadas para a gerra, de a noche a a mañana se han convedo e eércitos hmaitarios qe se dedica a interveciones hmaiarias. Eso sí, pefecamete perrechados de ss fsies hmaaios, ss bombarderos y ss azagaadas Esos miitares gatematecos, marroqíes o sdaeses que o tee muy bea fama de respeo a os derechos hu maos, teman paradójicamee co casco au defededo os derechos hmaos e a ota punta de mdo Desde hace varios años, os gobiernos han ecorado en e térm io hmaaio a piedra fosofa co a qe sedc a os ciudadanos. Como dice Abero Piris, geea de aieía españo e a eserva . . . as msioes caficadas de h matarias . . . ) ha sido exatadas hasta exemos exageados, o deben hace ovidar a cuestó fdameta qe os eéctos tiee como misó básica se capaces de hace a guerra y gaaa. E caso cotaio esaría iúies y podía se reempaados po otras isucoes meos costosas y más adecadas a as taeas de ayuda a ecostrcció de os puebos devasados po a guea o caamidades. E sepembre de 1999, e pesdete Cnto afimaba: ameabemete, o podemos responder a todas as crsis hmanitaras qe se poducen e e mndo. a respesta de escto Edu ardo Gaeao a ese cometaio o pdo ser más cda: Meos ma. a cofusió y mapacó sobe e pape de os eérctos e as itevecioes hmantaras es a controveido que geea sitacones como as siguiees: 6 Colectivo Gateizkoak. a abominabe caa ocla de lo ejécito maniaio Zap Ateneo 2003 7 Aberto i «Volencia en lo cartele» El Mndo 2 1997 8 Edado Galeano «Cri ¿mani. qé?». El Mndo 32000 9 bdem
84
Vene a ea
o de los eleetos ue ecesita la cidadaía para valorar a su gobiero es coocer la política ue está aplicado e todos os ábitos Si a de esas decisioes es eviar soldados a ua deteriada regió parace lógico ue los votates sepa a ué a ido esas tropas para valorar si ha sido aceado o o haberlo hecho Si ebargo e spaña coo e cuau ier otro pa ís u e paricipa e isioes iteracioaes co soldados reclutados por la ueza o por diero o se puede saber si las tropas ha ido a Agaistá a hacer la gerra o a hacer la paz Y lo ue es peor los edios o tiee ig iterés e descbrirlo agosto de 2005 uriero e Agaistá 7 soldados españoles e se ecotraba patrullado e u helicóptero ilitar Se geeró u duro debate etre el SO e el gobiero y el aido opular ) e a oposició Coo es sabido el goberó e spaña cuado se iició la ivasió a ra y bao la presidecia de osé María Azar el apoyo a la ad iistció us ue absoluto a vez perdidas as eleccioes y co el SO e e poder el uevo presidete osé is Rodrígez Zapatero retiró as tropas españolas de ra si bie atuvo las destiadas a Afgaistá l aido opular teía etos coo estrategia defeder la tesis o ta descabellaa de airar e a isió de Afga istá era igual de peligrosa y belicosa ue la de ra para dejar e evidecia a cotradicció de uevo gobiero español Así tras las uees de os soldados españoles e Agaistá el poavoz de eesa del Ae io erádez afiró el 20 de agosto ue el eército español se ecotraba allí e isioes de guerra Seg la resposable de olítica teracioal del paido socialista ri idad iéez e declaracioes del iso d ía era u a isió de paz e la ue tabié hay riesgos Yo creo e o sería difícil dierecar ua isió de o esría bueo ue se cofudiera la guerra co la paz bastaría co explicaros ué hace a lo largo del día los soldados cuáles so sus fucioes y ué órdees a recibido a a ipu lació del le gu aje es tal u e el etoces iistro de efesa osé oo dio ue estros 85
Pascual Seano
sodados están en Afganistán paa uchar conta e teosmo, da segurdad a puebo afgao y popcia a bead , a democaca y e pogeso. La pesecia españoa se eaiza contiuó Bono e e maco de una msión de paz" segú a cafcación de as Nacoes Unidas que han atozado a inteveció Es evdete q e cha conta e teosmo n o pede ser un a misó de paz. Se podá esta de acuerdo con esa casa, peo o se e pede ama msión de paz A da siguente, e daio españo E o pb có ampio repoaje anunciando e testimonio de cómo es a vida en a base a a qe pertenecía os 17 sodados mertos en e hecópteo. Pesé qe eero me acaaía bastate sobe cá ea su msó, peo tras tema as dos págnas qe ocpa e texto sé o que comen, cómo so sus etas y os bichos que hay en e desierto, pero sgo s sabe a qé se dedca os sodados españoes e Afga stá . La preba d e a vocación de taspaeca de nuestas atodades son as sgie tes espuestas de ofcia tas a mu erte de aqueos sodados. Se traa de teniente Navarro, qe viajaba e n segndo hecóptero y qe también esutó accdentado en e msmo suceso, aqe no hbo herdos en s aeoave, fe etevistado po e dao E Pas e 20 de agosto. A a pega ué msó estaba eaizando stedes cuado se produjo e siieso?, responde ea ua m isón deno de n ejercico Como as qe eaizábamos cada da, ada dfeee Nos qedamos sn saber qué hace a estos sodados. Tam bié e pegu ntan sobe e accdete Piensa qe e oo heicópteo ha sdo atacado? Respesta: Penso qe ha pasado ago. 86
nd
siste e peiodista o o que vio etoces y ha sabido ego, cee que e heicópteo fe atacado o se esteó accidetamete? Respuesta o ico que pieso es que se ha ceado a comso de ivestigació fomada po muy bueos pofesioaes que ha ecogido todo tipo de evidecias sobe e teeo os e daá a espuesta a esa peguta. s deci quie sabe o qe ha pasado es e gobieo o os qe estaba a. caso afgao es si mi a a de aití o a de osia o osovo dode tambié spaña tiee topas. paoama es ta peocupate qe hemos egado a ua situació e a que os gobieos mada a ss ejécitos a misioes y destios si qe a cidadaa sepa qué accioes miitaes se eva a cabo co s dieo y e s ombe. oy pocos españoes saba emea e qé pases hay pesecia de topas españoas co qu é fció a mado de qu ié y co qé objetivo y estados como pdimos obseva ateiomete e e ifome de stituto cao Y o gave de esta situació es qe como hemos podido apecia e estas ifomacioes de pesa citadas desde os medios o suge ig cometaio sobe e pape de ejécito y asme e siecio gubeameta. esde e deecho a a ifomació de os ciudadaos os medios debe exigi sabe qué hace os sodados e as opeacioes maitaias, peo si observamos, o existe epotajes iguosos que siga as fucioes de esas topas diciembe de 200 os medios españoes comieza a i foma qe desde e de abi asta e 2 de mayo de año ateio, e ejécito de este pas paticipó e 0 accioes de combate ebió pasa más de u año y u cambio de gobieo paa qu e comezase a sabese que as tpas 87
Pscu
españolas potaozao eo potate de eetaetos date s peseca e laq El ejécto de país es evado a na ea se dce qe es a accó de paz o aaa y edo se encaa de oa ped acopañales, deca qe o se pede etevsta co los qe ve lve Ese sleco los covete e cópces Levanamien miliar en spaña
os edos, e eosas ocasoes poeve o pete po caetos qe solo bsca el deocaeto voeto de obeo eíto Y a as veces clso e la estable y avazada Eopa El 30 de azo del año 2005 e peodsta de la O y costa del dao El Mundo edeco éez osatos espodó a a penta e el oo de la páa web qe ldea, Librtad Digital qe coo tíso ecso e España se podía ec a los taes ate el acta paoaa polítco español e aq í la peta qe e platea y s espesta a y coo está el paoaa polítco español estaía jstcado ope de Estado coo e el 36 paa ecoba la coda e el eo de España?, espesta é ba a da el olpe? Y cota qé ? N o e l a socedad odea ay q e l ca e los edos de co cacó y e a cae apea a peblo y, s se pede, esstse co ñas y detes. E lta stanca e evataeto popa o ltíso, os taes" Obsévese qe el ecaso sttcoa de aa eleccoes ca es el popesto. El pocedeto es e ope edátco la desestablzacó y el olpe lta malia, n fals desarme
Ete el 25 y 26 de dcebe de 2006 e ejécto etíope, apoyado po os Estados dos y vaos señoes de la ea ostles al 6 0 Dáogo con Federico iménez ozantos ibertad Diga 30-3-2005
88
Vende a ea
gobierno emprendieon u n ataqu e contra e gobernante Consejo de Cotes Islámicas de Somal ia povocando más de mil mu etos ete los combatientes isamistas. La excusa paa pomove a ueva volación de la sobeaa de Somalia ea qe las denomi nadas coes islámicas estaban bao coto de fudamentalistas eacoados con A aeda. odos os medos se apuntao a esta tesis egitimado as a invasió de un pas po pae de u ejécito extajeo. Cuando el derrocameto de gobieo se había consoidado el 1 2 de en eo de 2007, la agencia AFP dstribuyó un cable amp liamente repicado con el títuo Los jefes de gerra somal es aceptan desarmarse y nirse a gobierno para pesentar na i mage de pacificación de país. Se trata de ua interpretació falsa los señores de la guerra o se desarma smplemete como ha tomado el poder al urse al ejército etope y a os Estados Uidos ahora se covieten e e ejécito regar De este modo los medios apoyan una ivasón y la presetan como un desarme. Iguamente los medos se refiere costatemete a la vasión etope como a restauració de gobero de trasicó. Las tropas del Gobeno de transición somaí entran en a capital de país tituaban as agecas el 28 de diciembre de 2006. Lo qu e deomna gobiero de trascó dádoles u a pátia de legiti md ad es la Aianza para la Restauracón de la Paz y contra el errorsmo ARPC) una aianza creada en Etiopía por diversos señores de a guerra empresarios y terratenentes fnanciados por los Estados Undos y a CIA. Invar a Cu ba
A estas alturas ya no nos debe extraña que en la prensa de M a mi se pida la invasión a Cub a Bajo el elocuente título de Por qu é no uba? el cou mn ista Ma ue Cereijo pidó e 22 de octubre de 2006 6 Ver en wikipedia Aiance fo te Retoaion of eace and Counte-Teorim http//enwikipediao/wiki/Aiancefo_e_Retoaton_ofeace_andCouner-Teorim Ami na Me "El retono de lo eñoe de la uera Muee detuccón paa lo omalíe Rebelón 9200
89
Pascua Sano
en El Nuvo Hrald que os Esados nidos invada a Cba a ga qe o ha hecho con aq: ak epesentó una amenaza paa a esabdad de Medo Oiene y paa a seguidad de os EE .., peo este esgo fe menos seveo que a amenaza que C uba epesenta paa a esabdad de Améica Latina y a segidad de os Estados ndos. E gobeno de Cuba debe se deocado. Es na necesidad paa a segudad de os Estados ndos. Y conna Ceeo: Aquí debemos ene pesene os msmos concepos de betad y ustcia aca este gobeno eosta, que a invadd y subvetido a más países que ak subvetió sc) o nvadó . n gobeno qe en 962 aó de forza a a nión Soviéica a qu e anzaa n ataqe ncea conta os Estados n dos. Enonces, po qé no Cuba? Duante e mes de agosto de 2006, a podcse a enemedad de pesidene cbano Fide Caso qedaon en evidenca nevos eemenos de agesivdad e nevención mi ita cona Cba. E 2 de agoso, a mayoía de os medios de comnicacón se hacía eco de un eeipo de Ef qe ecogía e amameno de secoes de iam que pedían con ota impnidad n gope mita: E exii cbano pide a Eécio cubano que fome un gobeno 'cívicomiia de ansició n. ienes evaban décadas acusando a Cuba de se una dicada ma ahoa apean en n comuncado de a unta dectiva de a FNCA) F undación Naci na Cubano Americana a que os m i taes tenen a opotndad de pesar un generoso sevicio a a patria estabeciendo una aodad ansioa cívcomiita. Segn e cabe de a agencia e repesentante de ese gpo afmó que os miiaes deben un se a os esfuerzos de os oposioes de a Isa paa busca na soción pacíica. A a peguna de s esaba paeado azamieno miita, respondó que eso es na atenatva que tienen as pesonas, ano maes como cvies. En eadad os cives no 90
Vende a guea
puede eaza alzamentos maes so como su ombre dca os mtaes. No pden que la gete saga a as caes n que se mafese n que se movlce pacfcamente cotra el gobeno socasta q uzás porque no están muy seguros de su éxo por ello pefeen e atao ml a qu e a empleado ha sdo e Améca ana. Por su pate la evsta ambén antcastsa Encunt, con se de e España repodujo el 2 de agoso de 2006 u teepo de la agenca AFP segú e cua el goberado de Floda pde prepararse paa ua evenua emgacón masva desde la sa" o que no dea de parecer una nsnuacón del hermano meno de Bush Agunos estaba empeñados en prsentar una mage de caos y desestablzacón que solo exstía e su magnacón E dputado federa cubaoesadudese nco DazBaart armó en e Miami Hrald e 20 de agoso de 2006, q ue «es hoa de que los mlares o dspare cota aqueos que monta poestas pacfcas» Peo no había potesas en Cuba pacfcas n voletas n los mltaes ha dspaado nu ca n cuso cuando as hu bo e agosto del año 1 994. Tambén afrmó que dsde ntes dentro de Cu ba an apeado a exo en Florda paa da voz a los que desea pomove essteca pasva. Pero no do qu é es más todas as gu ras antcastrsas de eror de Cuba se ha expesado bemete en los medos y nnguno do nada parecdo. Y sobe quénes so los que celebaban e Ma m la efemedad de presdene Fdel Caso a perodsta de El Pas, Anges Baceló nos do alguna clave buceado e su cóca del día 3 de agosto: Ee los pesees un hombe ya de ua ceta edad con un megáfoo u sombero y un amatvo a o en su mao zqu eda u n an l lo con la efge de un ndo u én ea ese personaje an pecuar? no de ms acompañantes gan conocedo de Cuba nos esuelve la ncógnta. Nos cuenta que uo de os símboos que dstnguía a a guarda pesona del anteo dctado cubao Fulgenco Batsta era 9
Pascua Sao
precisamete un aio con a cara de un indio se hombre había sido, por tanto, un ex poicía de Batista os medios, en cambio, pesenaban a odos esos gupos vioeos que camaban po una itevención mi itar como pobres exiiados que se aegraban de fi de un gobierno que detesaban Incuso se es dio carta de cedibiidad para iforma de o que pasaba e a Habaa diaio El Mundo afmó en u eportae de día 4 de agosto, efeete a a situación e Cuba, que e égimen ya ha au menado a represión Seg ha podido saber El Mundo de fuentes de exiio e Miami, gupos de voutaios se esá manifestado fee a domiciio de disidente Oswado Payá o pecuia de a ifomació es que o a evía e coresponsa de La Habana, que lo ieen, y que es quie podría saber esa noticia o coirmaa, sino e de Miami citado fuetes de esa ciudad esadoundense De heco, se traa de ua repesión de la que o ha dado testimonio nig coresposa desde a capita de Cuba son os grupos vioetos de Miami quiees dice o que sucede e Cuba y a quiees pubica cieio es sencio, si a situació es de normaidad en a Habana, o que hay que hace es conta o que dicen os de Mia mi q ue está pasado Nada im porta que sea gupos que eva décadas pomoviendo accioes teoristas cotra Cuba y que a econocido su iteveción e atentados con bombas conta insaaciones civies de a sa Ago sim ia difud ió Europa Prss e día ocho Sin cuestionarse o qu e dice su coesposa en a Habaa, difunde a versió de os aticastistas e Madid de que en Cuba hay ley macial, que el suminiso y e abasecimieno se ha ecorado todavía más" y que e puebo está pasando mucha hambe" Peo a eaidad de o que esá sucediendo e Cuba, insistimos, n o a debe ecoge ua agencia i ntenacioa co o que e di cen uos activistas de Madrid, sino desde as fuentes peiodísticas de Cuba Como se puede apreciar, son discursos que reividica a vioecia y la guerra, que o solo o povocan a indigación en os medios, 62 Angel Baceó De ea eman a no paa Lo cee del caf erae en a peue ña abaa de Mam, eperan un cambo mnene E a Mam 38-2006 63 ablo ado. Mam. La opocón buca una ancón a a epañola dede deno de Cuba El Mundo 4-82006.
92
V a ua
so que se les da proridad formativa para expoer lo que está pasando e a sla. De msmo modo todos los medios recogiero e dscurso del presidete de los Estados Uidos del 24 de octubre de 2007, en el que hace u llamameto a los efes militares cubaos para que se subleven: Hay un espacio para ustedes e una Cuba ibre" les dio. Posaa Carres
El 6 de octubre de 1 976 u atetado terrorista provocó a exposió e pleno vuelo de u avión civi de Cu baa de Aviación mu rieron las 73 personas que tegraban el pasaje y la tripulacó El autor telectual fue el agete de la CIA de orgen cubano Luis Posada Carres. Condeado por la usticia e Veeuela se fugó de ua prisió de ese país mientras se esperaba la resolución de u recurso udca Se refugió en Cetroamérica dode traficó con armas y trabajó para la contra icarag ese a las órdees de Olver Norh desde territorio hond ureño en el escádalo que se conocó como . Fue desde asesor de los más derechstas gobiernos centroamericanos como el de guatemalteco Vncio Cereo hasta estrecho coaborador de varos ministros salvadoreños bajo las presidencias de Calderón So y Francisco Flores En novie mbre de 1 994 según reconocería el propio Posada Carri les ograron itrod cr arm am ento en a V C u m bre Latinoamericana de efes de Estado e Cartagena de Indas Coombia) para atentar contra el presidente cbano sin lograrlo. En 1 997 La Habaa sufrió a cadena de atetados co bombas en diferetes istalaciones turísticas que legaro a provocar la muere de u ciudadano italiao. En septiembre y octubre de ese año feron detenidos los autores de los atentados quiees recooceron estar a as órdees de Posada Carriles. ambé itentó en agosto de 1 998 e República Dominicaa aetar contra Fidel Castro en la Cmbre de Cariform 93
Pascua a
osada no cesó de econoce en d vesos medos de com uncacón su m pcacón en estas accones teostas Afmó en el d ao Th Nw o Tims en novembe de 99 su obetvo de atenta conta de Casto en Catagena de ndas n novembe de 996 confmó en el Canal 23 de a teevsón de M am sus ntencones de contn ua las accones amadas conta Cuba. n ul o de 998 decaó també n en Th Nw o Tims habe oganado os atentados del año anteo en nstalacones tuístcas de a Ha bana que povocaon a m uete del tusta tal ano abo d C emo. Con g an c n smo osada declaó pblcamente que abo d Celmo haba m ue to po esta en e uga equvocado en e momento euvocado a a lo s medos occdentaes esas accones teostas conta Cuba no meecen mayo atencón e n cuso n se consdean teosmo l 9 de febeo de 2006, en as notcas de la s 30 de a cadena de televsón egonal Tmadd noman de un acto pblco en a abana fente de l a Ocna de nteeses de os stados ndos. Segn amaon este acto se ealaba paa homenaea a lo que el égmen de Casto llama víctmas del teosmo aa esta teevsón esos muetos solo son víctmas de teosmo a los oos de del Casto n abl de 2007 en el nomatvo de a cadena de las 0800 denomnan a osada Cales actvsta cubano acusado de teosmo m putado en un accdente de avacón C uando se tata de un antcaststa quen pone una bomba es un actvsa y a exposón del avón cvl po esa bomba povocando la muete de 73 pesonas es un accdente." antn a ua n Coomia
na vía de ntento de nstaua el d áogo y un mínmo avance en la bsqueda de la pa en Colomba es el camo po un cane h umantao que pemta la beacón de los ehenes que tene en su pode a guea de as ueas Amadas Revouconaas de Colomba ARC) y los pesos de este gupo amado que se encuentan en las psones colombanas. Sndcatos oganacones de deechos humanos la glesa y po supuesto famaes de etendos y pesos no cejan en 94
nd a ga
sus llamamenos a favor de ese cae . S embargo e os medos de comu icacó o se obsea igú apoyo a esa propuesa icuso os i eos de boicoearla so cosates. ras a fuga de mistro coombao reedo por a guerrilla de las FARC e os primeros días de eero de 2007, a cróica de a coresposal de El Pas de da 6 de ese mes ermia dciedo qe . . .el caje de prisoeos quedó sspeddo por el Gobiero del pesdee ibe ras el atentado co coche bomba perpetrado por las FARC e Bogoá e pasado 20 de ocubre. Ese aeado n o soo o fue eivndicado po la guerrilla sino qe, incuso fe desmendo y se abrieon pocesos jdiciales coa polcas y miiaes po ealia aenados de ese ipo que ean solo como itencó d iamia esas negociacoes. Esa ifomación es conocida sobadamene po la coresposaía de El Pas E razonamieno de la notica bsca presear ae los lectores falsas difictades que impden qe el gobierno colombiano peda afoa ese acuedo humanitaio. Sigamos obseando cómo aan os medos e posibe caje e Colombia. El 6 de jio de 2007, e los fomaivos de Tee 5 ecogen la notca de ma festaciones e Coombia segú afima e periodista: exgedo a las FARC a medaa li beació de os secuesados. Sn embargo en as imágees apaece mafesaes co pacaras qe dice Sí a acedo hmaaio qe es precisamente lo qe propone a gerila paa a li beracó y a o qe se opoe e pesidente ribe. na ve más los medios se sitúa en la defesa de o de los bados e conflico, casamee el que se iega a pone en macha e inercambio de pisioneos Si al acedo hm aiaio se suma el pesidee veeoao el boico de os medios es absoto. As peseta en el fomaivo de Antena 3 TV de 16 de septiembe de 2007, la disposición de presidete venezoao a mediar entre el gobeno de Colombia y las FARC para llega a u cae de prisioneros: . e a guerra de Colombia se pesena aoa na dficultad adiconal po la medacó de Cávez y s neció de erevisarse con el capo de a g ueril la . 95
P eo
E periódico E Mdo e día 29 de diciere de iso año ttuaa as e operativo de goierno de Veeuea co a Cruz Roa y os represetantes teracioaes para a i eració de a guos reees de a gerria cooaa de as FARC Cávez organiza fiestas y desies para capitaar a ieración de os reees" eyedo e texto se pede coproar que o hay ada que se pareca a ua fiesta o a u dese soo deegados haitarios ieros de a Cru Roa persoa saitario presa y a ifraestructra ecesaria para trasportaros. Y en gar de ceerar a eració de dos rehees de a guerria e 1 0 de e er e i forativo de e/ 5 de día sigiete coeaa así ugo Cáve se a sado co a sya Para ateer e coficto cooiao se ecesita sieciar y criaiar a todos os que o se aste a patró iforativo Es o qe e sucedió a corresposa de Fredy Muño ecarceado por a fiscaía cooiaa acusado de reeió y terroriso ediate ua serie de prueas fasas que o soportaro a verdad por o que uo qe ieraro. E diaio venezoao E Naca puicaa e d a 1 de eero de 2007 a oticia de a i eració y reproducía una inforació procedete de cooiao E o En ea se decía que segú os testioios de agos gerrieros arrepetdos tras protagoiar aguos atetados e periodista reciió eridas en varias partes de cuerpo as cuaes so evidtes" E eo añadió esta úta cosideració de evidencia a odo de pruea irreatie a pesar de que no cita a fuete e peritae o e infore forese que cofire esa evidencia» qu e coo uego se pudo saer fue fasa uca se coproaron as heridas e e cerpo de redy ñoz. E doe rasero taié se oseva e e trataeto de confcto cooiano. Mietras para os grupos guerrieros de iquierda soo ay referecas crii aes y de arcotráfco e diario E as puicó e 30 de diciere de 2006 u a iforacón tituada os paraitares cooianos denca su exteriio" E e texto descurios que e exteri nio" es porqu e a asesiado a cuatro de estos ores de extrea dereca tras aerse desoviizado segú dice 3 1 000 96
Vn la a
combaiees. Basta ecoda e asesato de 3.000 miitates o amados de partdo de qieda U ió Paóca a maos de estos paramiaes, iomació udamea paa coexuaia ua otica qe qiea tatar os extermios po cos. E ector sadá co a pecepció de qe os vedgos ahoa so vcmas. caso venezolano
Si dda Veeuea meece aásis especico. Sobre Hu go Cháve se a desecadeado a obsesó medátca que o iee pecedetes en a hisoria de os medi os de comi cacón. Aq ue mchas de as campañas sobe ese pas an giado en torno a a meia sobre a po tica de pesidene y a ocutació de apoyo popa qe iee etre os cdadaos nosoos soo os vamos a detene e os eemenos inomaivos qe se ha caacteiado po pesea a Veeuea e crss, a borde de a guea civ o ameaae y peigosa paa a estabiidad regioa. Medate a impatació de esas dos imágees e a meadad de as adecias, se cosge seta as bases de aceptacón de na eveció extaea y sembar e odio y e temo ene os pases vecios ate a po ica gu benamea veneoaa, eemeto qe tam bié genea apoyo a na ieveción en nombe de a pa egioa Pego a
a Red Glb de teevisión, en Bas, e s edició de 1 6 de dicembre de 2007 em ió en s progama de mayor ad iecia un eportaje con e uo Basi está pepaado para na gea coa Veneuea?" E abao e exhausivamente pomocionado de manera sensacionasa e os das anteores a s emsó con eeados ancos, e os caes se peguntaba Cómo eaccioaan os basieños a una invasón de Veneea a nesto pas?" E pogama, en cave de mo, entevistaba a basieños en a rontea y es acan entender qe Veneea tena intenciones de nvadi r s pas paa o ca se estaba reamando. es pegunaon a os abtanes aes de a egió s uchaan para deende a Basi ae a 97
Pascua Seano
in m nencia de a agresión venezoana. egaro a pu nto de recorrer, e un cao decorado con os coores aconaes de Brasi, a principa vía de Pacaaima Esado de Roaima), pomoviedo una convocatoia de emegeca," incitando a a pobación a aistase para a guea conta Venezuea." Esto se eaizó ecisamente e a fontea etre os dos países amigos, fomentado u cima de hostidad y agesvidad entre vecos que aí, mcho más que en otos incoes, tiene ua intensa iteaccó famia, cta, socia y ecoómca. E pograma tató de idiciza, sataza y esteeotpa a pesdente de Veezuea a tavés de mágees qe o pesetaban como ageso de Basi Además tetao dcuiza a as Fuezas Amadas baseñas. Mentas e eércto veezoao es caifcado como a mayo fueza béica de Améca atia" o cua es faso, as brasieñas so caacteizadas como ieficetes con eqipos obsoetos. E ese desderátum o fata escenas gotescas y patéticas, como os octoes etenado a basieños paa que se defenda con ped as E obetivo es s duda fometa a campaña para sta e gobieno basieño a efoa su fontea co Veezuea y armarse co e obetivo de efetar a país ageso." En determi nado momento de pogama, u acto, aciéndose pasa por e presidete H ugo Chávez, pasó icóme po a fontea, de tes maeas: a pe, en bicceta y a cabao. E boqe tema con a afirmacó categóica y soemne de octo Está pobado cando Cávez qea ivade Basi ." E pograa es na povocadoa y caa apoogía a a guea entre e pebo baseño y e veezoao, dode os octoes evea sus itecioes, e fases epgates y sódidas como estas: Y si a stuacó se compca entre Bras y Veezuea srá que estaos pepaados?" 64 egú la Red de eguidad y Defena de Améria Latia enezuela detia a gato ml iae el 1 3 po iento de 1 867 mlone de dólae el gao de rail e mayo ue e de enezuea 1 74 por iento (1 362 mil lone de dólare). Solo do paíe gata en defena meno que Venezuela ello on araguay y Argentina La media regioal e el 1 po ieno del B
98
Vd a a
A coninuacón nsinan que e pe no se mi a norte, en a fonea con Veneuea, sino que a invasión" puede venr tambén de sur, por a fronera con Boiva. E prorama aprovecha para ridcuar a presdene boiviano Evo Moraes, mosrándoo como sumiso a veneoano. E ocutor se di rie a pb ico Ahora veamos como esá a frontera sur" y entra una caricatura animada de Evo Moraes proponiendo a Cháve para presidente de Boivia. E prorama fue emitido precisamene en e momento en e qe e presdene L ís nácio L a da Siva esaba de vista en Veneuea y Boivia, por o que, sen denunció e Partdo Comunista de Bras, formaba parte de una insidiosa y contuma campaña de mani puación desinada a crear un ambiente de confronacón entre os países de a reión. " En esa msma ínea, e daro El Mund de 26 de febrero de 2007 tituaba Cháve reaará a mayor inversión con fines béicos de os imos dos años en Latinoamérca" Cuando eemos e texto de a notica descbrimos qe se basa en un i norme dvuado por e Centro de Estudos para a Nueva Mayoría CENM), con sede en Buenos Aires," sen e cua Cháve e pidió a Esado Mayor de a Marina qe reaiara n estdio para decidr cá es e navío más apropiado para enfrentar os peiros a os que se vería expesta Veneea en auas de Carbe." Es decir, no existe ninna confirmación de nversón con fnes béicos," soo nos pos de Buenos Ares qe d icen qe Cháve ha pedido un estudio. Pero es qe, además, o que denominan fines béicos" son nos sbmarinos para proeer sus auas. E itar no obedece en absouo ni a a reaidad ni a contenido de texto. Con esta intencionadad de presentar a un Ho Cháve rearmado y peiroso, en os nformatvos de Antena 3 de 6 de j uo de 2007, y con motivo de un repoaje sobre e histórico fusi Kaashnikov a que asocian a uerrias y movimientos nsurentes, e periodista termina diciendo que Rusia acaba de vendere a Veneea 1 00 mi unidades" de esos fusies y aparecen máenes de Cháve esimiéndoos. En reaidad, esa compra se an unció en mayo de 2005 y os fusies earon a Veneea en junio de 2006. O sea que no 99
Pascual Sano
acaba de vedee," peo e caso es seg i diciédoo dae mucho empo paa qe paezca qe odos os años Chávez compa 1 00 m sies. E ieo de consoida a imagen de n Hgo Chávez hosti a a comidad ineacioa hace qe e diaio El Mund de 2 de juio de 2007 diuda ua oicia de s coesponsa e Moscú sobe a gi a de pesidene venezoano, e a que comieza tiado: E de venezoao cum ia e Teheá s gi a aiameicaa ," y deo de exo uiiza de evo as ases: gia aiameicaa," aniamericaismo más viscea y soama más aiameicana." E peiodisa ovida que Chávez y s país, Veezea, so ameicaos, o pede dedicase a aiameicaismo. Counde a os Esados Uidos co oda Améica. Además, e e mismo exo aima e peiodi sta qe Chávez es o de os cotados madataios que apoya o s paes ceaes de Ián." Como ya comentaemos cado atemos e caso ian, ha y qe acaa que e a cumbe de pases No Aineados de sepiembe de año 2006 as 1 1 7 aciones qe se eieo e La Habaa maiestao s apoyo a pogama ucea ianí. Teiendo e centa que a a ONU a tega 92 países, a o qe e peiodista ama coados madataios" so más de a miad de mdo. U ejempo de hasta dode pueden ega os medios paa consoda a imagen de Chávez peigoso e a poada de a evisa basieña Épca una de as semaas de mes de oviembe de 2007. La ocpa a oo de Chávez, y hace aa ea e e bog de a pubicació e Inee paa ee e comenaio de dieco de ae Macos Maqe que escribe o siguiene Paa eaizar a poada de esta semaa e hecha a búsqeda de image muy especica. E presidee de Veezea, Hugo Chávez, teda qe esta co caa amenazadoa. Fue my dici, é iee a cara gorda y simpáica, o da miedo a nadie. La imagen que más se acecó 65 Moa eee e Cba e eeco e á a sa eea cea''. a, 9-2006
100
Vende e
a obetivo fe en a qe é está con boa roja mirando haca e ado zquerdo. Para deja a mage todavía más fuee nueso iusado Nison Cadoso hzo un abajo de mapación en a imagen oga asta ega a ese esutado fna . Es decir se mapó a foo de Chávez paa qe paeciese más fieo y peigoso y auque o expcaan en un bog qenes veon a potada en os comecios no pudieon sabe qe es esaban engañando co un foogafía fasa. Deechos h a nos
os medios no cesan de pesenta a Venezuea como país dode o se espetan os deechos humanos. E 7 de uio de 2007, os estdiantes veezoaos que se oponan a a decisón de gobeo de o enova a icenca de u caa de teevsión fueon vitados a u debate en e Paameno o Asambea Nacona juto a otos esdaes qe defen da a medda. E aco fe dfunddo po odos os medios de comucacón pbicos y pvados de Veezuea po istuccón gubeamena. os oposoes no espeao a debate y tas xpone s poscón dcdio abadoa a Asamba . Fua de edifcio se encoaban moviizados umeosos estdiates patdaios de uo u oto bado a saida de ese gpo poda geera agn pobema de segudad po o que os sevicos de oden es bdaon a posibidad de sai potegdos deno de u vecuo poica o que aceptaon gstosos a compende a siuacón. Eo no i mpdó que sgean esgmedo po a venaa de veíco sus evindicacones a sada de os esdianes poegdos po este coche pocia bindado a qe ecodemos se subieon vontaamente fe recogda y dfndda mediae na foogafía de a agenca en a qe se apecaba a esos esudantes enseñando po as veanas 66 ven Ghee Is abl Cmn y ates Letao. Bras de be do dl poa no. 93, 26-10-2007
0
Pasua Sano
de veh ícuo poca u nos foos en os q e evndicaban a be rtad de expesón. Esa foto fe ampiamente tiiada po a pensa venezoana a día sgiente, e 8 de juo. Así, e diario El Nacnal ecurrió a ea con este ambiguo pe: E debate se fue en jaua de a PM pocía metropoitana)." Por su parte, El Unversal a pbicaba con estas paabras así se fueron os muchachos," sin expicar que iban vountaramente y protegidos. E más asombroso fe e dao coombiano El emp. En é tam bién a pubicaron e mismo día con e siguiente títuo y texto a modo de pe de foto: Protesas estudiantes en Veneuea. Estudiantes venezoanos eon deendos po a Pocía rente a Paaco Legsatvo, en Caracas, por protestar a favor de a bertad de expresión. En concusión: n gobeno nvia a estdanes opostores a exponer ss posiciones en e Paramento, ordena difnd r s discurso por odos os medos de comuncación, os escotan poicamente a a sada, y o que pub ca a prensa es qu e feron deen idos por a Poicía De este modo presentaban fasamente a magen de un gobierno represor. La obsesón sobre Veneea puede rozar a paranoia con e objevo de sembrar e pánico entre os cudadanos. E 20 de octubre de 2007 en e cana de teevsión venezoano Glbvsón entrevistan a íder de partido Accón Democráca Henry Ramos. E poítico expresó s ndignación porqe Chávez panteó disminur a mayoría de edad a os 1 6 años. Seg n este oposior, eso provocará que os mchacos vayan a eército a esa edad y a a gerra a uchar en rán, a morir a un país isámico donde no se es ha perdido nada. Es e mndo a revés, porque os nicos muchachos qe van a mori a n país sámico en e que no se es ha perdido nada son os estadou ndenses y atnoamericanos que se encuentran en raq y Aganistán en as ias de ejército de os Estados U nidos, cuyo gobierno es e que más apoya a os opositores de Chávez 02
Vende la ea
Veamos cómo han sdo tatados agu nos hechos voentos scedidos en Venezea en noviembe de 200 víspeas de eeréndm paa a reforma constituciona. Los medios introducían así un teetipo de Efe para contar os acontecimientos con un sensacionaismo q ue soo buscaba proyectar una magen de caos y represión Mientras decenas de mies de estudiantes toman as caes de Venezuea en protesta por a reforma constitucona de Goria rojo que no es más que na pseudo-consuta para perpetuarse en e poder a sitación poítca y socia va cadeándose Tanto así que a refrega de ayer tuvo como resutado trágico dos m uetos asesinados por os brigadstas chavistas y decenas de heridos. Venezea es un povorín a punto de estaar E 8 de novembre de 200 os medios dfnderon qe nos pistoeros chavistas habían disparado contra estudiantes opositores en a Universdad Cenra de Venezuea E Pas de 9 de noviembre airmó que Las protestas contra a reforma constitucona de presidente H go Chávez se agravaron en a ma drgada de m ércoes cando un grupo de psoeros enmascarados disparó contra estudianes oposores e e camps de a Uiversidad Cetra de Veezea a más grande de país. Si n e mbargo en e cana Teesur pdmos ver a un estuda nte antichavista que orma parte de n grupo qu e tiene asediados a varios estuda ntes partdarios de Chávez y de a reorma constituciona y que d ice d e aqu í no nos vamos hasa que no saga po r o menos no q ue os torturemos para sacaros a odos oyeron? porque aquí necesitamos paz y ibertad no esa reforma que a nadie e gusa justicia por favor." Eso decían quienes os medios consideraban as vícimas. Pocos días después e 26 de noviembre unos manifestantes contra a reforma constuciona propuesa por e presidene venezoano poesaban desde primeras horas provocando disurbios y cotando 67 Pa Monzón: x pesdente de Bolva dce qe Chávez avanza haa na tranía
onsttonal Perodsta Dtal 4112007.
03
Pcua Sno
e táico de acceso a a baizació e e icipio Gacaa e e Estado veezoao de Caabobo E ese oeto se eceta co uos tabajadoes de a epesa estata etocasa qe itetaba ega a su ga de tabajo os opeaios evaba caisetas ojas ausivas a obe de a empesa y a a idetiicació de poyecto coopeativo de costcció de 400 casas E Veezea eva a caiseta oja es u sigo cao de simpatiza co e caviso os aiestates opositoes, a descubi a ese gpo ideoógicaete op esto es dispaa co aas de ego y ata a tabajado osé Oiveos Yepez de 9 años q e e acazado e e atebazo y e a espada a oticia de merto partidaio de Chávez a aos de maiestates opositoes o se ajustaba bi e a a atri qe os edios desea cea sobe Veezea dode os vioetos so os pogbeaetaes y as víctimas iocetes cidadaos opositoes o eo E País diectamete a igoa y E Mund a cueta de sigiete odo ediate texto iado po Efe y Reutes U veezoao e e de u dispao duate as potestas cota Hgo Chávez Se obseva qe co e títo o ogamos sabe qié ha dispaado i de qé bado es e aecido dato iportate si dda Icso a ecta de tita sgiee q e e eto es atichavista pesto que piede a vida e a potesta cota Chávez ie páao U hombe m uió asesiado a cosececia de dispao date as potestas cota e pesdete veezoao H go Chávez qe petede eoa a Costitució paa pode ejece madato i iitado e e país e u eeédu q ue se ceebaá e póxio doigo Segios si sabe si e asesiado es oposito o deeso de a eora i qié e ha dispaado eso sí os ecueda po eésia vez q e Chávez se eeta a a potesta po qee eoa a Costitció paa ejece u madato ii itado " o cua o es de todo exacto, e poyecto costa de 69 eoas de aicuado y o que aa adato i i itado es a eoa de artíco 230 que q eda textuaete así 04
Vene a guea
Atco 230. E peíodo pesidencia es de sete años E Presdente o Pesidenta de a Repbca pede se eeegido o eeegida." Segndo párrafo osé Oveos Yépez de 1 9 años fe dsparado en e atebazo y e a espada mientas tenaba codcr s camón e as inmediaciones de n ga boqeado po os mafestantes coaos a Cávez en e Esado de Caabobo. Parece qe a víctima o era man ifestante peo segimos sin descbi s mó po esta fiado a ag bando como scedió) n qie e dspaó erce párafo: E vicepesdee oge Rodígez señaó qe as 80 pesoas an sido deteidas en 'acos de voeca e dfeees zonas de este Esado y e pobaciones codantes. Rodrígez prefrió no da más iformación. " Logamos sabe qe a poca deiee a maifestates a os qe e gobeo acsa de acos de voenca Nada más. Cato páafo: E sceso ocó esa mañana e e barrio Ci dad Aianza en Gacara cado tabaadores de a empresa estaa Peocasa eaba ega a s ga de abao y cocao co grpos opositoes qe obsra e paso e a zona paa ecaza a efoma segn datos de a pesa oca." Ya sabe os ectoes españoes e baio a cdad y e Esado de Venezea donde scede. am bién qe a vctma abajaba paa na empesa estata y qe chocó co gpos oposores." Lo qe fató dec es qe chocó concetamente co as baas dsparadas po e gpo oposito. E esto de a oticia son decaracioes del vicepesdente orge Rodígez y de presidente Hgo Cávez no ay más fomacón sobe e sceso. Los ectores se qedaá s sabe co segdad a facó de a vctma y a atoa de os dspaos 05
ascua Seano
Vae a pena recordar u imo so E 3 de noviembre El Pas tiuaba: A meos dos esudianes muere durante ua proesa ere cavistas aicavistas en Venezuea." En aquea ocasión os grpos partidaros de gobierno i ero resposabes de as mertes i se ecotraba e e coico. Los dos aecidos era oposiores a gobiero murero e ereameto entre membros de partdo U Nevo Tiempo de gobernador de Zuia Maue Rosaes) Cope patido sociacrsao qe gobernó en dos oportidades que se a rebaizado como Partdo Popar por sus reaciones co e PP españo}. Como se pe de comprobar ao s os mu ertos so partidaros de Cávez como si quenes dspara so oposores os medos ermian cogándoe e sanbento a goberno veezoao. Aor a a por Cvez
Ya enemos preseado a ravés de os medios a gobero peigoso rearmado que vioa os derecos hmanos en s país reprime asesina a oposiores. E sigiente paso es comenzar a insiuar a erveción iternacoa para iberar a ese pebo de a dctadra a mundo de a ameaza. E io de 2007, e su supemeno de ocio EP3 e diaro El Pas promocionó u vídeouego para ordeador persoa denominado Mercearis 2. En a página promocioa se expca así e ego: Un grpo de sodados de fortuna poe ss botas e mitad de a seva co e timo de derrocar a gobero de u trano que se ha hecho poderoso seado sobre mies de barres de petróeo. Amparados e e caos de u n país smido en a vioenca este reé de mercearios egará hasa a capta para dobegar a u dicador descoroado peigroso. Seg e diaro e país en e qe se desarroa e ego es Venezuea as semejazas so más que evidetes insnado así que H ugo 06
de a ea
Chávz s u n irano qu s ha hcho podroso sntado sobr m s d barris d próo." El a in cuy también n su wb un vído promociona d un mnuo y 40 sgundos d go q súa, mdian xo Wcom o Vnzua," a invasión n sta nación. Incuso agnas imágns rsan smjants a Caracas.
Anqu a mprsa disñadora d vídou go ha xpicado qu os no tinn ningún vínco con gobirno nortamricano, n su úima noa d prnsa airmaron q ps a q un conico no ncsariamn in q star pasando, s o uicinmn raisa para crr qu vnuamnt podría pasar." D sta forma, El a s n a a promoción d vídojugo q compara a prsidn d Vnza con un dicador y n q os gadors tinn como misión drrocaro vionamn mdian comandos d mrcnarios Va a pna rcordar q a principios d ocbr d 200 sto cando iba a comnzar a invasión d Aganisán, a cadna d noicias ABC prsaba vídogo dod aparcía simuaco d bombardo sobr a topografía marrón y rocosa d o qu s sponía q ra Aganisán. Los mdios no rgaan adivos para saanizado Basa vr tia d Prfi poítico d Hugo Chávz, pubicado por El Mundo d dicimbr d 2007 Un a bsia ngra imbatib." A pair d s íuo, podmos hacrnos una id a d a nraidad d pi q nos prsnaán d prsidn vnzoano. En maro d 2005 n n programa d Cana/ d Mi ami por cab), acor vnzoano Orando Urdana amó a assina a Chávz con n usi d mi ra scópica. " Y d ías dspés, n mismo program a x agn d a CA, Féix Rodrígu, mismo qu cotó as manos d Ch G uvara tras sr capturado n Boivia, propuso acabar con 07
Pascual Seano
la va e hávez. o ueen haer en un ataque mlitar on un avin. io. El demonio iraní
En a agena inormativa atual se enuentra la rsis internaional entre los Estaos Unos y Euroa on Irán. bien la retra guerrersta no ha llegao a los niveles revios e la invasin a lraq es evente la existenia e u n isuo meiátio que retene inular una eterminaa vsn e la situan a los iuaanos. Por suuesto, no se trata or nuestra arte e eener a un régmen teoráto qe laa aúlteros y ahora homosexuales ero sí e exoner mo se ntenta rearar meátiamente una agresin miitar que no está motivaa ni muho menos or los eseos e emoratizar y efener los erehos humanos e los raníes Este isurso ontra rán está omnao or varios elementos El rmero es la enominain e la uestin omo la riss e Irán en reerena a la esin iraní e aosar or el esarrollo nulear ivil omo fuente e energía Pero en ese aís no se vive ninguna riss eberíamos eir la riss e las relaones e Irán on los Esaos Unios y on la Unin Euroea Tambén intentan resenarla omo un onfto entre Irán y el resto el muno o entre rán y Oente. Algo que amoo es veraer aíses tan reresentativos e la oblain munial omo hna o la Inia no tienen nngn enfrenamento on Irán y otros tan oientales omo anaá, no han exresao nnguna onn. Tamoo es vera que haya unanmia on reseto a rán las isreanias e hina y Rusia on los Esos Unios y la Unin Euroea (UE) siemre se llevan a u n segno lano e las i normaiones. Los i normatvos e Antena 3 el 30 e abrl e 2006 ivulgaban que Irán sigue esaano a too el muno. Reiten así las armaiones e Bush ubliaas el 29 e abril e ese msmo año en El Pas one realaba que el mno esá uno y reouao ante el eseo e rán e onstruir armas nu leares Los meios i ntentan haernos onfu nr al mu no 68 José Senseger "De la libea e exresin y oros cenos a oaa 3-57.
108
Vende ende e eaa
con os os Estado Estadoss Udos U dos y Euopa Ha Hayy más mund mu ndo o es dec pobació pobació e Ch a Idia Id ia o Am Amé éca ca Latina y eso esoss no tienen n gua gu a discusón di scusón con Iá E tento ianí de desaoa a eegía ucea cvi es espoddo po os Estados Unidos y Europa co e agumeno de que creará armamento atómico y amas de destucción masiva La pimea cuosidad qe observamos observamos es es qe cuad c uado o ace años a costcc costccón ón de cenaes n uceaes ea objet objeto o de een eenmeo meo ent en tee os gobieos gobi eos eopeos y as organizacoes ecoogistas os medios acuñao e témi témio o ucea ucea rete rete a atómico" qe q e qedó eegado eegad o con e obetivo obetivo de qe a adiencia no asociase ese tipo de enegía a a bomba atómica de ta infasto recedo Aoa a taase de Iá veve a ecupease e desecado témio Los sguet sgu etes es agmetos an sido si do recogidos recogidos e a mayoría mayoría de os medos que afirma que rá coabora co orgazacioes terroristas desde a ba baes esaa Hezboá Hez boáhh a A aeda y que qu e es una a meaza para para srae como o mestra as decaacoes de presidete iraí qe amenaó co borrar a este país de mapa y egar e hoocausto E cambo os medos medo s octa octa agos a gos dao daoss fn fndametaes dametaes qe debe coocer os cdadaos Por ejempo qe as codcioes qe estabece a comudad iteracoa para que un país desaroe energía energía ucear es a fma de Tratado de No Proeración TNP) y a acepació de as ispeccoes de a Agencia Ieraciona de a Eergía Atómca condicioes oamene cumpidas por Iá Los medios no dcen que q uees tiene amas uceares uceares y an o han mado e TNP son Pakstán Ida sae y Coea de Norte N qe es Israe que esá vioado a esoucó 687 de Conseo de Seguridad de a ONU O NU que q ue estabecó estabecó tas tas a Guea Guea de Gofo Gofo e 99 9911 , qe todo Oene Medio uese na oa ibe de armas ceaes y de desuccón masiva" Sobe Sobe e apo a poyo yo a te teoismo oismo s e ocuta ocuta qe e gupo g upo ibaés ibaés Hezboáh no esá considerado eoisa po a Unión Europea es n pardo 09
Pscu Seo
lega e el Líbao, que se peseta a las eleccones y qe tiee un apastate apoyo e el s de país. Es vedad que posee miicias amadas que ostiga ostiga a Isael, Isael, peo peo ca ca actúa uea de su país, eededo por s país las terras ocupadas egalmente por Isael segú resol resolción ción de las Nacoe Nacoess U idas. ida s. Po oto to ado, el islamism isla mismo o iraní, ciíta, ciíta, no tiee la mím mí maa elació elació co a ama ama wahabí de A aeda ni con os sntas sntas de a isuge is ugeca ca i raqí aqí E popio gobeo de Teheá Teheá aciió iormació sobre as ideidades de os taibaes qe se ef efga gaon en e n I rán d rane rane la i nvasión estadon estadonidese idese a Af Afgas ga sáá n. Y s anazamos ana zamos la s afimaciones afimaciones del d el presidene presidene Ahmadeya Ahma deyad d sobe sobe Isae, obsevamos qe dode los medios, en s esatega de satanzacón, anncaban que e líde iaí afmó qe ba a boar a srael del mapa, map a, o qe dijo, dijo, radcedo ss ss palabras pal abras ex exales, ue: Nestro quedo Imán efiiéndose a omein) dijo qe e régimen de ocupación debía ser borrado del mapa." No panea acabar con un Esado, sino con u deemado régimen políico. La oa declaación que escandaó y epieron los medios asa a saciedad fe qe Ahmadneyad había negado e Holocauso. La adcc adcción ión l itea itea de sus palabas palabas fue fue . . . agnos han creado n mo sobre el Holocaso y lo sostienen aú más ao qe la msma e en la egión y en e n os o s po pofetas." tas." E l dccionao de l a Real Re al Academ Academa a d ice que mtifca cea u mo) es odea de exaodaria estma deeminadas eoías, persoas, scesos, ec" Evideemete, acusar a alguien de cear un mio, no es lo msmo qe nega e aconecimeo que genera el mto. Tenemos ambién oos elemeos que so ssemáicamene negados de las nf n fomacones. omac ones. My pocas pesonas saben qe exise ex ise una agencia oficial oficial de nocias nocias ianí, na, qe dspone de ua pág na web, que q ue se actualia diaiamene dia iamene y que iene una u na vesió vesió e casellan casellano o 69 Anelee Fkentc Fkentc y Aea Nea n " aná l e a etó etóca ca en lo eo e councacón orentaa aca la uea conta Iá. ¿Quere peee Ián bora el apa a ael y nea el Holocauo Rbelón 28-02006 70 Ibíe
o
d a a
además de otros siete dioas). Y no o saben porqe os medos u ca recurren recurren a ea e a es basta basta co a iformación de otro otro bado para para formar su composició de a notica. E a agencia rna podemos descubrir noticas crios criosas as como a de 21 de abri de 2007 donde se formaba qe Se ceebra e Teerán Teerán a cofereca 'Histora de a formació de rezos udíos" e a qe ógicamente participarán creyetes y representantes judos. Seg a otic oticaa de a agecia agecia i raí . . post posterior erior a a revouc revoució ió is ám ámic ica a a sociedad sociedad ran í se inci i nci nó más m ás a a reigó y se piesa q ue es este te efec efecto to determn dete rmnó ó más a fe fe de os u díos residetes en en e pas. pa s. Acta Actame mente nte más de 30.000 udíos viven en Irán y segn a Consiución tienen betad de cuto" No pare parece ce que qu e es esté té muy pers persegudos egudos po r Amadiney Amadi neyad ad Y es que q ue as a s denun cias de Irá son so n contr contraa e goberno israe israe o ca o ee ada qe ver con e jdasmo como reigión. ampoco se se dce qe a necesdad de enega eneg a de rá rá es u a readad a pesar de qe dispoga de mco petróeo porque no posee refinerí refinerías as es más debe impotar i mpotar a gasoi a y a energa de exteror. exteror. Ago que es dobemente compejo compejo para Ir I rán porqe porqe desde 1 979 sufr sufre sanciones sanci ones de os Estados Un idos en forma de boqeo boq eo de modo que as empresas que nvietan en e país persa ya no podrán expotar o coprar nada a os Estados Estados Un dos dos recibir recib ir préstam préstamos os de este este país Y por timo tampoco se informa qe e deseo de Irá de dsponer de enega ncear no es a obsesión de actua presdene iee e apoyo apoyo de os secto sectoe ess más má s moderados de pas e cu c uso so se emoa a 1 97 4 cando can do bajo bajo e gober g oberno no dictator d ictatoria ia pro pro occidenta occident a de de Moam mad Reza Reza Pah evi se reconoca reconoca que qu e rán necesiaba necesiaba doar doarse se de energa nucear para abastecerse de eectrcidad. Estamos asistiendo a una operacón medática que aunque todavía o est estáá defin defin iendo a opcón miitar mi itar como a adecuada contra contra r rá bien 71 e el lbro de Nazanín Aran y Marha Zen. lrak Afanstán e Irán 0 espestas al onflco en Orente Próxo Lena de rapo. Madrd 2007
Pscu eno
porque no existe consenso ente as propas oigarquías mundaes o ben porqu porque e o se atreve a panteao pant eao a sabiedas sabie das de que todavía o pede se dgeda po a opó pbica iteracona, sí están taba tabajado jad o e a ceacó ceacó de ua matz matz de opón sobre sobre o que qu e que qu erre denominar a crss de á. Paa eo presetan constantemente a gobieno gobien o ianí ian í como agesvo, agesvo, desest desestab abiizado zado y osti a a comd co mdad ad ter teracio acioa. a. E 25 de abi de 2006, una oticia de El Mund fmada por Reuters decía: E pesdente pesdente de Ir I rá á,, Mamu Ma mu d Amadneyad, Amad neyad, do aye uevo paso e s estategia de confrotacón. E na coferecia de prensa ceebrada e eerá, Ahmadieyad aseguró que ya ya o ay ecesdad ecesdad de esbece esbece co os Esdos Esdos Uidos U idos g g aa dscusó sobre sobre e proc proces eso o de tasicó r raqu aq u í" Paece Paece que o acepta acepta a autoidad de os Estados Estados U Uidos idos e a po ítica ítica de raq es corontacó" para nestros medios La presetadoa de ormativos de TVE i nformó nformó e 8 de ma marrzo de 2006 sobe Ián y s iciativa de desarroo ncea y afmó textamete rá ameaza co defederse." Parece qe agnos asta cuado dice que se van a defede, está ameazado E pri pri mer i de sem ana de 2008 e e otica iternacona incidente inci dente e e Estrecho de Omuz ente unas barcazas raíes y destctoes estadoudeses. es tadoudeses. Seg Seg a vesó vesó estadoides estadoidese, e, ss aves ueo hostigadas por as ra aíe íess y poco poco después df d fun undero dero u vídeo qe q e,, segn eos, o demostaba. Se apreca e ua gabació dada a coocer por e Pentágono, reaizada desde e pente de mado de u destrctor Hpper es esta tadounidese, dounidese, qe nas anchas raíes se coocaron arededo de buques estadoudenses. Desde aí, n tripuante tripu ante de a Armada norteamericana norteamericana dice po a adio Este Este es un bqe d e ger ge rra de d e a a coaicón coaicón.. Esto Estoyy reaizando reaizando trásit trásito o de d e acerdo con e deecho internaciona. No tengo tención de causar daño. Frete Frete a esta esta expesión concii conc iiado ado,, se s e oye oye posteriormente posteriormente otra, segn se gn dicen desde as anchas ianíes que afirma en ingés: Voy haca 72 S pu d vr n Yout http: http:wyo wyotuco tucom mwa watch?v=Bg tch?v=BgS S EdS A
2
nd a
stedes xpota stedes xpotaá á despés de pa de m tos" os stados stados dos expcó qe as acas aíes tao po a boda as pequeñas ajas ajas la nas q e obga ob gao a a agata, agata, a d es est tcto cto y a cceo cceo a eaza ma iobas paa paa esqvaas" esq vaas" sto stoss eeme e emettos so os qe seg e potavoz de os stados dos, coma e ostgameto ostg ameto aí diao Mundo ttaba e 7 de eeo: etágoo acsa a acas ápidas aíes de ameaza a bacos de e e Goo Goo " as as a cas a íes ba a estea estease cot cota a otaa de , seg e Petágoo," Petágoo," dce ota otass agecas Por Por s a ot pate, pate, e ttaba tta ba:: os o s bacos a íes g oao e vaias ocasoes ocas oes as advetecas estadoeses, y á eaza maobas ostes ostes cot cota a bqes de ge a de " Como se pede apeca apeca,, todos os medos da po vádo y goso e vídeo y a vesó de Petágoo, y a go go e paece paece despopo despopocoado coado qe e eécto eécto estado est ado de dese se de cie q e par pa r de barcaza barcazass cee cee pobea de segdad y agesió a dos destctoes y potavoes gobeo estadodese cosdeó o ocdo como acto de povocacó" de á y pesetó a potesta foma ate ese país adeás de a de ca teacoa teacoa ap aete aete ec ecgda gda po os os medos teacoaes emba e mbago, go, apeas dos días despés, despés, es á q e dde d de s vídeo de o sceddo é é se obseva obseva qe as emba emb acacoes cacoes aíes a íes se mtao a apoximase a os bqes estadodeses paa exama ss meos de egisto, a abo de ecoocmeto qe desde eeá se cacó cacó de tara tar a " vídeo mes me sta ta a oca oca ava raí qe desde peqeño baco se dige po ado a destcto estadodese dcedo, e gés peo co aceto aí: aco de gea 73 de a coacó, este es baco pateo de a Maia aí a í ste ste es e baco baco de gea 73 de a coa coacó có e e eo e o ato at o y cao cao"" espode espode a peso pesoaa co co aceto aceto oteamecao oteamecao vídeo ddido o mesta ga ameaza aí a os bacos de gea estadodeses os medos aoa, e cabo, se dstacia escéptcos de a vesó a a í ttado ttado á dde s popo vídeo sp one e en outue outu e http:w http:ww wyoutueco youtueco mwa mwatch?vm tch?vm ut utWc Wc 73 spon
3
Pascua eano
de cdee co EEUU e e Goo, a pesar de que o dijeo, ediae e msmo ormao, que os Esados Uidos dudía s propio vídeo. Pero os ira íes armaro ambié que e vídeo de Peágoo esaba mapado. Segú señaaro, as imágees pbicadas por a Armada Esadoidese fero compiadas mediate vídeo de archvo, y e ado había sido maipado. La readad es que, si se obsea e vídeo de Petágoo e e m to 3:50 aparece soido de ameaza de exposió y de aaqe iraí mediae a expresó: Voy haca stedes. . . Expoará despés de . . . mos." S e trata de as paabras q e se serta e la gabacó de oma a bda qe empe a mage quedado e egro y se esccha u voz meáica robotiada que mpide detecar s e aceo es iraí. Los expertos afrmaro además qe e mesaje o recoge os ridos propios de a trasmisió desde a acha. Co esa escea se pretedía covecer a a opo púbca teracoa de as itecoes agresivas de a Armada ira í todos os medios de com ucació aceparo como váido e vídeo a pesar de a sospechosa prodcció au dovisa y igo cotrasó co e gobero iraí para recoger s versó de o scedido. A fia, os estadoideses tviero qe sair a paso co a jstcació rdíca. Segú e comadate de o de os destrctores, Jerey James, o se había deermiado odavía e orige de mesaje ameazate. Ota comadate, Lyda Robertso, poravoz de a ia Fota e Bahrei, recooció qe a Maria o sabe exacamee de dóde saió e mesaje." De acerdo co e diario Navy mes varios oficaes de a Maria ha afrmado qe es difíci avergar e orige de a voz. Recooce qe esta es diferete a a de ofcia raí qe se dirgó durate e icidete a crucero P Ryal de a Maria de os Esados Uidos para pedr que se idetifcara y cambara de frececia y poder abar si iterrpcioes, segú m esra e vídeo pbicado e 1 de eero por as autoridades de eherá Lo más ridíco es que varios marios ctados por e Navy mes a 4
ede e
coenzado a dda de si e conenido e oa de os aníes o de n oisa ideniicado genéicaene coo Mono fii pin o." Seg ún afiaon e n os úios años acos esadon idenses e opeaan en Oiene M edio vieon e aa con e Mono iip ino na o vaias pesonas qe escchan a s coni caciones adiofónicas ene os acos paa ego i neeni con ins os o aenazas Según dicen chos ainos ciados po a p icación ha n sido vícias de Mono ipino." ane 25 años ese íi ipo ha esdo aí fea giando hoa as oa oscenidades y aenazas dio Rick Hoa n, n capián eiado e pasó 1 7 años en agas de Gofo Soía haa oda a noche. se ipo esá oco, afió Hoan . ién sae cános onos habá a í fea? se pegnó Po speso e e ensae pede se faso" agegó. coandane e avis poavoz de a Maina en e Penágono no pdo deci si a voz peenece a Mono ipino s n cicio {adioónico) inenaciona y hay chos acos y esaciones en a zona " di o. a escioa exiiada i an í Nazanin Aiian ecodó cóo ya e 3 de agoso de 1 96 e pesidene de os sados nidos yndon ohnson infoó de n inexisene aae de as paeas vienaias a desco USS Madox en e Goo de Tonkin y consigió a aoización de Congeso paa anza asivos aaes cona e goieno de Hanoi n ecaniso de engaño si i a fe sado aién po os Esados nidos paa povoa a gea con spaña po Ca en 1 898. E h nd i ieno po na exposión accidena en e peo de a H aana de acoazado estadonidense Mane e iado po a pensa esadonidense: baco de gea Maine paido po a iad po 74 Un a oma pud o causa l fnamino nt navíos d I án y EEU U Ef, 1 501-2008 75 azain Amirian l Gofo d Toi al Golfo Psco Rlón, 1 01 -2008
5
Pascual Serrano
a aeaco ieral secreo del enemigo" La gerra con España comenzaba. Es evdee qe las écnicas de egaño d el gobierno de los Esados Undos sige si vaia 40 años después. Lo preocupante es la esposablidad de los medios para nise de orma acrítca y si coasa la versión belcisa del Peágono. Oriente Medio
El colico ere sael y el mdo mslmán ambé es aado mediane elemeos qe sica la volencia de a de las pares la del Esado de Israel. Dae la guea qe efeó ete los meses de lo y agoso de 2006, al gupo li baés Hezbollá y al ejécito de Israel pdimos compobar po ejemplo como la peseadoa del iomaivo del caal español T 5, el d a 20 de ju lo aimaba que el ejército de Israel ya ha bía eado en eiorio li baés y se esaba prodcedo enfentamienos cepo a cepo ee los soldados israeles y los terorisas de Hezbollá. Paa la peseadoa Hezbollá es terrorsta calicació qe o es coem plada i por la ON U i por la U ió Eopea y qees ab a invaddo a u pas sobeao era solo soldados isaeles. Pocos días despés coceamee el 25 de l io todos los med ios dstibu a si in mase ni escadalizase las declaracioes del efe del Esado Mayo isael Da Haloz qie od enó a la aviacó desu de imuebles o edifios lbaeses po ada oee de Hezbollá qe alcace la ci udad de Haifa " No es dcl asocia a los diez civiles qe odeaba maar los oficales ocpaes azis po cada soldado alemán que moía a maos de la ressecia. n los das previos a la vasión del L íbao po el ejército israelí mcos medios ieaba goa la popes dplomáca paa pode sembra la image de que la guerra y el coflicto son ievitables. El daio español ABC e su poada del d a 1 de agoso de 2006 afirmab a: sael lazará la guerra otal cota Hezbollá con 40000
Vede la guea
sodados. a ofensva pa ocupar e bano comenzará cuando fracase e rente d ipomátco a expresión es bastante stratva de respeo y confianza que es merecen as negocaciones dpomácas para evr a guerra. 2 de o de 2007 e d aro as pu bcaba u na entrevsta a der de aas, sa anya. e trataba de a tradcción de a aparecda e da anteror en e Monde con q uen e peródco españo tene u n acu erdo , y reazad a por e corresponsa d e da ro francés M ce eRca rd . Observando a mbas versones, d escbrm os qe en as añaden na entrada qe no exste en a versón orgna Movmiento de Ressenca sámca amas) se zo con e poder en Gaza e pasado 5 de u no, rmpendo e precaro Goberno de unidad paesno. n s feudo de a rana, sma anya ex prmer mnsro destdo por e presdente paesno, Mamd Abbas, critca a cegera de uropa que se nega a apoyar a a organizacón fundamentas. odemos comprobar os eementos sbevos que incye e diaro españo, aenos a perodsta qe reaizó a entrevsta y a a versón de diaro francés e Mnde a democrátca y egma victora eectora de amas a presenta como Movmieno de Resstenca sám ca amas) se zo con e poder en Gaza e pasado 1 5 de no, a o que añade rompendo e precaro Gobeo de u ndad paestno." ara as no es e os paestnos qseran qe gobernara amas, a y como se debera deducir de unas eeccines, es qe amas se ace con e poder y rompe e goberno de ndad paestno A a zona dond e un der ene su apoyo as a den omn a eudo, térmn o peyorativo porqe , c omo es sabdo, y au nqe se utza con frecuenca en os edos, es e vocabo edeva que ace refereca a na propedad o ene m uca equparacón a regón donde n der poco tene n apoyo mayortaro, que es e caso que nos ocpa. ara terminar a entrada vueve a tdar a amas de ndamenasta
u o
a pesa de qe pecisaete a de as espestas de etevistado es qe o petede cea stado isámico. obetivo de medio españo es cim iaiza a aas asta e pto qe añade e s edacció y de s popia seca a etadia qe o figaba e a etevista oigia. A pai de esas pemisas as agesioes, ecaceaietos y asesiatos ta a as pede se bie ecibidos po a opiió púbica.
8
Crear el miedo Además de saaiar a rebede , fomear e odio y egiim ar gerras, os medios deben coaborar para que os cidadanos se siea iseguros y e peigro. Hay que despear en e idivido a ecesidad de seise poegido mediane métodos y cuepos que opea con a vioencia. María de Carmen Gascón, d e a Fudación Semiario de nvestigació para a Pa, de Zaragoa, o expica así: E visioado frecente de vioencia en as paaas esboa e mcos recepores e sdome de M do M iseabe, mdo eo de gene egosa, peigrosa, qe rata a os demás como medios para cosegui ss obetivos; va cuivádose así en a vida ea senimietos de miedo, insegidad, necesidad de uso de amas, desconfiana, miedo a sai de casa, deseo de disponer de amas proecoas, seimieo de eaenación y también de dependecia, abaimieno, victimiación ( . . . ) . Cabe preguarse también qué gupos sociaes son mostrados ambién como víctimas en os distitos medios de comunicació, porqe os teevidetes qe ven que os miembos de s propio grpo corre más peig ro que os de oros gupos parece desarroar setimientos más feres de temor y desconfiaa; se sienten más vneabes y 9
Pascua Sao
auena quá la dependenca de las ueres y las norías Es porane convencer a a cudadanía de la donedad de que los recursos se desnen a polcías y lares, en ugar, por ejeplo, de ospaes y escueas De que en un puebleco de Caslla es ejor ener u n cuarel de la G uardia Civ funconan do 24 oras al día anes qu e u n abulaoro édco. Que es bueno para los cdadanos que los nercepen e n un conrol anerrorsa cu ando vayan con su coce o que deban aclar los daos a la polcía cuando se aojan en un oel Qe el cudadano se sena seguro y fel vendo nuerosos guardas de segridad en la esacón de renes o en u n superercado, au nq ue uego ae personal en la s venan llas o en a s cajas de cobro. Y así endreos dos o res agenes arados en na esacón errovara para vglar el paso por e escáner de bolso de una ancana, pero nngn epl eado para aydarle a subr al ren Es verdad que en democraca a nca volencia egíma es la de Esado y que es ese el q ue posee el onopoo l ega de a voenca Ese es un eleeno que no vaos a replanear ao. Pero sí a analar cóo los medos recurren a esraegas de comuncacón para increenar esa sensacón de dependenca de los cuerpos de segu rdad De ese odo, se desplaan de la pscología del nd vduo oras necesdades o defciencas no reselas, se acepan l acones de a lbertad en aras de la segurdad y ese se convere en ás conorsa en la edida en que adopa la psicología de anal aenaado y aeorado. E uso medáco del errorsmo es e ejemplo s caro de splfcacón de los conlcos y de parón nforavo que ogra generar medo y smsón. Para epear, se olvda reconocer que los aaqes errorsas son el releo de la volunad de un deernado pbco y grupo socal, no la era aldad paoógca de unos nd vduos, que es e odo nanl en qu e nos lo nerprean 76 aa e Caen Gascón Counc ano az Otos eos e Councacó ese e so Laento Popua a 2008
20
Cea e mie
los edos l peiodista indio Sutanu Guu ha citcado el odo plita con el que os edios nos pesentan una guea ente el patiótco, a a nte de la ibertad esuelto" tean o Geoge Bu sh el deonaco bábao anátco" áabe saa B n aden Segn Gu u , los edios, en su i nfoación sobe el teois o adolecen de cuato ales histeia, paanoia, iopa anesia a hsteia se copobó en la foa obsesiva copu lsi va en q ue epitieon los atentados de as Toes Geelas hasta e pu nto de qu e con esas iágenes coenaban el noticieo todos lo das a paanoa en n ueosos edios de coun icación provocó la cadena de ataques conta las inoas de apecto áabe o de aspecto us ulán en los stados Unidos Austal ia , anadá otas uchas deocacias." oo eeplo os 200 ataqu es conta la cou nidad s solo en los stados Unidos l asunto fue pesentado coo un choque de civiliaciones ente una cistiandad toleante deocática un isla feudal e ntoleante, de nuevo la teoa de Huntington tan a gusto de los neoconseadoes Segu os con la iopa o esa i ncapacidad paa ve ás all á de un entono ceado As los edios de counicación undiales se uestan incapaces de ve la existencia del teoiso ás allá de los stados Unidos, uopa o sus nteeses en otos pases ignoando atentados suicidas ataques aados en lu gaes coo achei a ndonesa o Nigea o ltio está la anesia De los edios han desapaecido expesiones coo i litantes", g ueillas", ebeldes" sepaatistas, etc odo se ha en globado bao la defnción de eoiso a taaos esto en el apatado dedcado a enguae La denoinada guea conta el teo está teniendo una gan tascende ncia econóica La aoa de nosotos ha odo hab la del potencial fina ncieo econóico de l a in dustia de aaento la del 77 utanu Gu u La oua mdiáia isa dsd la India, n anny as noias n tmpos d gua Padós Baloa 200
2
Pascual Seano
ocio o de a postitción y e ego de azar. S in embargo es extraño haber eído cá ha sido a mayor indsria qe ha cecido en os Estados Unids en os úimos años y que spea noabemente a negocio de Hoywood o a de a música. Se ata de a indstria de a seguridad naciona que apenas exista antes de 1 S. Naomi Kein señaa: Cano más smidas están nestas sociedades en e pánico convencidas de qe ha y eroisas a acecho en a s m ezq ias má s apaatos de deección de exposivos e identificaciones basadas en a biomea vende e compeo de capiaismo de desase y más vaas de ata ecnooga consye. Afima qe Kein que: Lo más sorpendente es o poco que se a naiza y se discte e boom de a seguidad como economía como na convegencia sin pecedenes de podees poiciaes sin obsácos y capitaismo si n obstácos na fsión entre e cenro comecia y a cáce seceta. De ahí que os diecivos geneaes de os 34 contratisas de defensa más impotantes de os Estados Unidos hayan visto sbi ss sedos en n 1 08 por cieno ene 2001 y 2005. Si os gandes medios expicaan mejo cómo se ha dispaado e negocio de a seguidad quizás muchos ciudadanos podan comprender po qué a guea conta e teo no tiene pevista fecha de inaización y existen antos intereses en qe su presencia en os medios sea constante. Gary tole "Homeand Secuity Geneaes Mliillion Dollar Business UA oday 10 02006 cado por aom Ke La doa so E age de apasmo de desase Paidós Barcelona 200 9 Idem 0 aah Adeo John Cavaagh, Chck Coins y Eic Benamn Exective Excess 2006 Defese and Oil Exectives Cash in o Confic faiecoomyog 30--2006 iado po Naom Ke n La dotrina soc. E age de capiasmo de desase Padós Baeona
200
122
C mdo
a g uerra cotra e terrorso e los Estaos U os
E ejempo más eocuente es a guerra conra e terosmo que os Estados Undos esá vivendo deno de sus fonteas. Mi cae Mooe o a denuncado de orma rónca Dicen que es una guea conta e teoismo. Cómo se puede declarar un a g uerra cona un susanivo? Las guerras se decaan cona aíses egones y puebos no cona sustanivos o pobemas y siempre que e gobieno o a ntentado os acodáis de a guea conta as dogas o a guera conta a pobreza? ha facasado. Es evidene que como señaa Mooe cuando se di ce guea cona a pobeza se quiee deci apica una poítca desnada a acaba con a pobeza como si se dijea guea contra a sequía antes de empende una poítica de constuccones de embases es una forma pubicitaria de aba. E probema es que cuando Bus dice guea conra e errorismo es guerra de verdad Moore ecuerda que . . en e año 2000 as probabidades de que un estadou ndense mu riese en u n atenado erorista en s Esados Unidos eran exacamente cero. En 2002 esas probabdades fueron de nuevo cero . .. ). Incuso en e trágico año 2001 a posbidad de que un esadounidense cayese víctmas de un atentado errorista en este país fue de 1 entre 1 00 mi. . . . En 2001 faeceron más noteamericanos a causa de a gripe o de a neumon ía 1 de cada 4.500) e suicdio 1 de cada 9.200) un homcido 1 de cada 1 4000) o un accidene de coche 1 de cada 6. 500). Sn embargo nadie se sentía aerorizado cada vez que se ponía deane de su peigroso coche para ir a comprar un donut que provoca enfermedades 81 Michael Mooe ¿Qué han hcho con mi pas? dicioes B Baceona 200
23
Pascual Serrano
card acas. El ndce de suicidios mplca qu e TÚ supones un mayor peli gro para i mismo q ue cualqier terrorsta.8 Menos de n añ o despés de los aenados del 1 1 -S, Roland Saz, del obseaorio de medios Media Tenor, ya advertía que en los Estados Unidos . . la coberura informativa promovó la idea según la cal los Esados Unidos superaría los erbles aconecimienos enconrando a los malos" y hacendo los ajstes necesarios para qe no se pud eran volver a prodcr ataqes smlares en el fuo. Se aparó de las noicas calquer comenario acerca de la responsabildad del goberno por fomenar el odio en el exranero, na cesión qe podría aber aydado a responder al ¿po r qé?" qu e se planeaban los cdadanos y contrib ui r al enend imeno nercltral 8 El analsta Danny Schecer afirmaba en abrl de 20 03: Las noicias acerca del error reslaron en much as ocasones distanes y aterradoras, con reporajes al armstas por parte de n po de perodismo a mendo inssancal (cando no engañoso), qe do como reslado na respuesa llena de pánco por pare de millones de estadondenses que se declaraban dspesos a sacrifca ss lbertades a cambo de segrdad. En mchos casos, las hsoras dominantes y nocias de últma ora" que pronoscaban nuevos aaqes fueron desmendas. Se basaban en pruebas sperfciales o en nng na preba en absolo.84 El objeivo de la pscoss errorsa es meter el miedo en el cuerpo para qe apladamos odas esas meddas que bscan legimar y 82 bídem 83 Danny Schechtr. Las oticias n timpos de guer a Paid ós Baceloa 2004. 84 Ibídm
1 24
Cea e medo
convertir en imprescindibles las ueas del orden las propuestas militares y la violencia institcional a costa de la pérdida de derechos y ibetades Esta psicosis requiere constantemente mantenerse con e mayor nivel de actua lidad esgrimiendo i normaciones que nadie pede contrastar ni conirmar E gobierno noeamericano en ebrero de 2005 inormó qu e hab a intercepado una com nicación entre i n aden y Al Zarkawi en la que e primero le deca a l segndo que haba que provor un atentado en territorio noeamericano odos los medios lo reprodueron sin más contraste de a noticia ni existencia de otras entes. os vídeos de in aden se emiten alegremente con sus párraos amenazantes y dementes pero no scede lo mismo con as declaraciones de la resistencia iraqu í explicando sus reivindicaciones o propuestas de paz En los Estados Undos anunciaron en 23 que os aeromodelos podían levar exposivos o gas sarín En octubre de 22 el inormaba que habían personas merodeando por las vas de los trenes para haceros descarrilar también esta agencia aarmaba con que se podían ocultar explosivos i ndetectables en los zapatos. Más tarde de nuevo el aletaba qe Al Qaeda planeaba provocar ncendios orestales en el oeste de los Estados Un idos. Y no digamos de a psicoss de os polvos de ántrax Existe gente que vive en provincias en España que no quiere ir a Madrid por el peligro de srir u n atentado Conozco a un amigo que no entra en los su permercados de El Core ngés porque est convencido de que pondrán un a bomba calquier día Esa psicosis la generan los propios medios y e s a q ue p rovoca qe como decía antes sea para nosotros na tran q il idad ver un cae miitar en lgar de n ambulatorio o n colegio A pesar de que es más ácil qe necesitemos una conslta médica o n au la para nuestro hijo que n sodado con u n usil de asalto ogran así que seamos comprensivos con una legislación qe nos intercepta el correo electrónico a la bsqueda de n terrorista o que nos parezca opono qe u n policía nos pida a documentación un sábado por la noche en l ugar de estar regulando e l trico. 25
Pscul Seno
No nos vovamos ocos, no nos va a asesin a n teoista. Estamos pediendo a pespectiva Existe na dependenca de Depatamento de Tesoo de os Estados Unidos a Ofcina de Vaoacón de os Activos Extaneos cya misón es vestga as tansacciones finaceas sospechosas. Paece a acción azoabe paa cha conta e teoismo Esa ofcina dispone de os 120 fncoaios de os qe, según se infomó e abi d e 2004 a Cogeso estadonidese, cato estaba dedicados a ivestga as fazas de Osama Bn Lade y a veintea apicados a vigia e boqeo económico conta Cba dos años y medio despés de os atetados de 1 1 S! ). A eos o es peocpa e teoismo es peocpa semba a peocpación po e teoismo. La escitoa Naom ei señaa qe a caacteísca pincipa de a gea cota e teoismo es qe, si bie desde a pespectva mita s pef dispeso e indefiido a covete e a popesta acazabe, desde a pespectiva económica se tata de objetivo meoabe: no es a gea pasaea co pespectivas de vctoia, so mecaismo nevo y pemaete de a aqitecta ecoómica goba ." Po tanto, no pede os medios de com icacó sitase a mage de poyeco de a envegada, debe paticipa e a opeacó ta y como está hacedo. E 1 6 de octbe de 200 pbicaba e daio El Pas n epotaje sobe ntenet A aeda y a yihad. E é se inca seto sobe e caso de Sam han , ove sad de 2 1 años esidete e Caoina de Note, Estados Unidos. E peiódico o caifca de peón de a yhad mediática de A aeda, a ed teosta qe cofa cas excsvamete e tee paa a popaganda. Y qé es o qe hace Sa paa qe o consdee teoista d e A aeda a seico de a yhad ediática? Paa pode desetañao encotamos e a fomación dos decaaciones textaes syas, a paece, extaídas de a etevsta concedida a The New r Tmes: Aéca necesita 85 aom Kein a doctina soc E auge del capitalsmo del desaste Paidós Barcelona 2007
26
Ca mido
escucha a eque Osaa con ucho cuidado y «haé o qu e esté en i ano paa evea a vedad." No paece que sean dos obetivos tan descabellados e obe soo sugiee escuca a Osaa ago con o que coincide a ayoa de as televisiones intenacionales qu e no dudan e n eiti sus ensaes y dedicase a diundi lo que este activista de ntenet considea a vedad . Es lo qu e haceos u chos y se llaa ibetad de expesión. No debea se eso consideado teoiso pecisaente. a inoación tabién añade a odo de coniación de su vincuación teoista que ente os contenidos de su bog se encuenta un tatado sobe as azones de a yihad y enaces a vdeos con las iágenes ás sangientas en ak. nsistios en el iso panteaiento esas iágenes seguo se eiten o se han eitido tabién en nuestas televisiones y en ntenet están aoadas en sevidoes occidentaes. E intenta explica las azones de quienes ucan en nobe de Alá oa pae de una necesidad inoativa e inteectual de cualquie pesona que quiea entende a situación undia l actua . A pesonaente e inteesa conoce o que eos denoinan azones" de a yihad. Visto lo anteio n o dea de se peocupante qu e soo po dedicase a esas actividades en ntenet aguien pueda se consideado y pesentado coo un teoista de A Qaeda po os edios occidentales. Con ese nive de ci ina ización se copende qu e a paanoia qu e u ne teoiso e ntenet eve a ABC a titula e 27 de eneo de 2 8 A Qai da se si ve de 5. 6 sitios web paa a i enta su actividad teoista." Una pueba de cóo se ecue a la excusa de la uca cona el teoiso paa condiciona as noticias es o que eveó la teevsión atenativa estadounidense Demcracy o e 7 de azo de 27 Seg n expicaon el diaio sAnge/es mes eiinó de su pevisión 86 E España y d a mi sma forma a mayoría d os paíss occidtas im portats ditorias at Aa Popuar) ha puicado ios qu cog psamito d B Lad y adi pisa u so yihadistas po r o
27
Pascua Sea
na notca sobre e esponaje ega de goberno a petcón de d rector de Inegenca Nacona, John Negroponte, y de entonces drector Genera de a Agenca de Segrdad Nacona, Mchae Hayden. En as dcadu ras eso se denomn a censura preva, pero en os Estados Undos es aceptar una pecón de a CA. S os medos anaasen con más pronddad e orgen de a voenca y e terrorsmo qás podran encontrar eemenos como os que se pueden entrever en esa notca de co de 6 de dcembre, y qu e deberían ser mcho a os secos de negenca occdenaes para deectar cómo acabar con e errorsmo. Se reere a autor de n recente atentado de Arge e de d cembre de 007, qe provocó a mere a 4 personas, entre eas 7 fnconaros de a ONU . Se a maba Rabe Bech a, tena 63 años, y, según decararon sus hos, en su desesperacón se unó a os negrsas cuando no pdo obtener una cenca de ax y porque aba socado a Goberno na parcea de erreno para cutvar, qe e e denegada. ás en eso debera conssr a guerra conra e errorsmo, en consegr qe a gene pudese ener rabajo y erra para sembrar. Pero a guerra conra e terrorsmo ambén ha prestado ss buenos servcos potcos en cave normava. A naes de 00 The New o mes pbcó e ampo artco Headnes rom he Cuttng Room Foo uares descartados en a saa de edcón), donde se deaaban notcas cave que ueron gnoradas y que podran haber destacado s e mndo no bese esado obsesonado con e terrorsmo A se encontraban emas como as controvertdas eeccones presdencaes en Forda . E propo peródco reconoca ahora qe e asnto de terrorsmo consgó abandonar e debate de uén ganó? para pantear A qen e mpora? Nada menos que as eeccones más dspadas de a hstora de pas ueron desechadas de a agenda normatva. Se rató de un eempo caro de gope de Estado medátco, derrocar e debate sobre un restado eeora para mponer a paranoa antterrorsta. 87 Ctado por Day Schchtr n Las oticas en impos de guera Padós Barcoa 200.
28
Ca l mio
En eaidad e desaoo de os acoecmieos o tea ada de ovedoso. Naom e nos ecerda qe ya scedó ga e Rsa en 999 E sepiembe de 999, e pas se vio sacdido po na see de atentados eoisas de a cedad extema: de foma apaetemete i nespeada age voó po os aes catro boqes de vivedas e pea oche y maó a 300 personas En na scesió de hechos qe a os esadoideses es acabaía estado my famia as e 1 1 de septiembe de 2001 , todos os demás temas eo expsados de mapa poítico por a etada e escea de a úica feza capaz de hace ago as. La peiodista sa Yevgena Abats expicó e estado qe tvo sobe a agenda potica de s pas a paraoia teroisa e os msmos térmos qe despés se epeía e os Estados Uidos: Fe a espece de m edo prmaro . . . ). De repente pareca qe odos esos debates y expicacioes sobe a democaca y os oigarcas o tviera ninga importacia compaados con e temo a mo e e ineio de estas popias vviedas . En Eropa
Sera na ngendad pesar qe e retroceso en derechos y beades tas os atetados de S se ha mitado a os Estados U idos y o ha afectado a Eopa. En e Reno U ndo se aprobó e dcie mbre de 200 a eva ey aeoista qe permía paccar detencoes sobe a base de pebas seceas" e e caso de cidadaos extaneros spestamente pegrosos. Amnista Internaciona consderó qe ceaba n sistema de jstcia crimia fatasma e e qe os 88 aomi l ei. La doctra shoc. E au ge de capitalsmo del desastre Paid ós Baceoa 2007 89 ídem
29
P eno
derecos a a ibertad y un proceso eq uiaivo dean de protegerse" eyes si ares se aprobaron en Francia e n 200 3. n Aean ia se estabecieron nuerosas edidas de foaeci iento de a poicía apiación de os servicios de inforación, endureciiento de as condiciones de entrada en e país y agiización de a expusión rápida de personas sospecosas de vincuación o sipatía con grupos erroristas" n taia se niciaron royectos de eyes u e periten a a poicía escucas y regisros do icii arios sin conro u dicia n Greca a deen ción preventiva puede proongarse nada enos q ue d u ra nte año y medio en u n ag a de irregua ridades poiciaes y egaes como as pudios conocer con a detención de os siete acivistas anigobaización deten idos en Saóni ca en un io de 2003. n spaña se an iegaizado fuerzas poíicas y criinaizado a ucos coecivos sociaes odo esto se a eco con poca oposición socia porqu e previaente se cuivó a icosis erroris Voveos a insisir en n uesros siseas desde e poder se puede consegui r acer casi odo, pero siepre se necesita preparar a suisión de a ciudadanía ediante a cop icidad de os edos de cou n cación n ejempo de cóo operan os edios o podeos encontrar en a inforación difundida por e diario briánico e Guardan ediados de agosto de 2006. n e a se afiraba u e os servicios secreos briánicos abían observado durane argo tiepo cóo agunos parques de país abían sido utiizados o capos de enenaeno por errorisas Resua pecuiar ue os servicios secretos afiren que os abían observado durante argo iepo" s decir, que os coandos errorstas enrenaban a a visa de todo e undo en os parques de país y a os servicios de ineige ncia n o es oestaban obeivo es sebrar a psicosis entre o s ciudadanos de que asa en e u gar ás i nocente de una cudad , u n parqu e, p uede estar un a céua errorisa enrenándose, por absurda ue sea a idea Soo en esa ínea de foenar a paranoia se expica que e 22 de ao de 2007 en ee 5 cuando se inforó de a detención de oco 30
Ce e edo
persoas spesaee ebros de A se cyen ser o cn o co e exo Oesva earra." asa cado ay deecoes ea ccar e edo cacado o sceddo de a oesva de os egaes se e dcho de qe en democraca cada pebo ene os obeanes y as poícas qe se erece probabeee podraos acazar a expresó y señaar qe cada pebo ee as poícas qe os edos a ogrado coveceres qe ecesa y erece. M edo al emi ae cool de foeas
a egracó abén esá sendo zada para eerar edos e serdades resado es eoreee preocpane se se as bases de a xenooba y e racso se desarroa e nacoaso excyee ree a oros pebos y acoes y se jsca qe as ferzas de segrdad peda coeer absos cora esos coecvos rene Maeso recoge anas aracoes de daro E a, de eere e ercer peródco ás eído de arcpéao caaro, donde se reea a xeooba y e eo de oca r e recazo a n grae Caaras sfre na n vasó d e arcaos de raza era p savo caso de sda o eermedades coagosas a ca coo odo e mdo sabe pra sobre a baca e caso de ezcarse (E 2052006). Nade pede saber hoy s dero de nos años e Saa Crz y e enere sereos écaee eropeos arcaos o sdaercaos" (E 2052006) Se esá poedo e pero e beesar de a pobacó ayorra de arcpéao es decr, a raza baca y orge eropeo (E 2052006) sa íea xenófoba cona ba en ese so peródco e 4 de abr de 2008 a seccó de C ra se reprodcía e s g ee poea itado po ene Maeso enndez Desinomación y miedo a los desconocido, en Peodismo pevenivo Ota manea de inoma soe as isis y los conctos nenacionales La aaaa Madd 2007
3
Pascual Serano
de Arquímedes García Goera, que comezaba con una referencia a la vcepresde nta españo a. Todo un al arde de racsmo:
María Teresa de la Vega mujer grandiosa y poentosa testada y muy podesa nos quiere dejar sin bandera De mos siete u ocho pateras lenar a Canarias entera de nuevos pobladores extranjeros a montones paseando por la carretera y nosots que nos vayamos pa'fuera De mos ya tenemos una aera viviendo en plazas paues y cuevas en playas vales y laderas ya está Canarias ena. Yo no sé si esto será cosa buena. esta oleada negra, la cosa se pone bastante fea esto lo ve cualquiera que tenemos que dejar nuestra tiea y nosots emigr pa fuera. Como canaos vamos a defendeos de esta oleada de cigarrones, que nos están legando a montones y yo voy están legando a montes y yo voy hacer el prime Compraremos mosquetones pistolas fuses y cañones, y hasta un barco cañonero con eos dispararemos 1 32
Crear el miedo
y ests ntruss nvasres que regresen pr dnde vnen Me despd cn un abraz a Mara Teresa y al Zapate pr ser ls ds tan buens de perder el puebl canar L dg cn este agrav pr sus acttudes rrespnsables que ya td el mund l sabe que n tene nada de humans ya tds l asegurams que serems ms en vez de crstans
Ua de as íeas infomativas se desaoa paa eve a pecepción de cdadano especto a coto de as fonteas de os países cos. La eaidad es que os pases de Noe Euopa o os Estados Un dos desaoan todo tpo de impedimentos y conoes fotezos con e obeto de impedi qe os empobecidos de Sr pedan eta. Esto povoca qe os n migantes deba eci a vías de acceso o entada a os pases icos que sponen un gan pego y, en mchos casos, a pédda de a vida de mies de pesoas qe soo busca mejoa s stuació económica y a de s famiia Si embago, os medos bscan preseta a as fuerzas de segrdad, que tieen como objetivo mpedi e acceso de i nmgantes a estos países, como savadores de esas mismas pesonas. Po eo sempre utiizan vebos como escatar, ayuda o ateder cuando se d ige a a accón pocia de conto de nuestas fonteas paa impedi a entada de emgantes So frecuentes os ttuares y notcias que hacen efeecia a qe as patueras maítmas ha escatado a aficanos qe se dirigan a Eropa. En prmer gar icyen como rescaados os que an sdo interceptados y se es ha impeddo ega a contiente Por otro ado s no es prohibieran veni ni existeran esas patueras, no habría que rescataros de ngn peigro 33
Pscu Sno
De esta forma, en a poada de supemento de La Gaceta de Canaas de diario El Mundo de de enero de 2007 se puede er e siguente tituar La Armada recbe grades eogios por su abor de cotro de os fuos emgratoros." Ovda que gracas a ese contro a menos 2.000 afrcaos se ahogaro e e año 2006 etando egar a as costas canarias sin ser descuberos. Los medios eta presentar en muchas ocasiones a emigracón como un enómeno que atenta contra nuestra cutura atropea uesras beades. U uar de ABC de 1 de abri de 2007 airmaba Uos 75000 rumaos, búgaros poacos podrán eegir acade e 27M, co o que se crea a aarma socia de que esos emgrates decdirán nu esras eecciones. E tituar es ergiversador por varias razones. Prmero, porq ue esos emgrates o van a eegir acade, van a voar coceaes, a gua que e reso de os eecores Y, segundo, s se observa e recuadro de eectores que se aduta en a notica se comprueba que os exraeros que más van a votar o serán esos emgraes de Ese, so 84.0 1 8 ursas briácos qu e se ha staado e España esos o moesta por eo no se an uca como aa rmae su deecho a voo. La emgracó a ataremos de nuevo más adeae, cuado aaicemos as temáicas que os medos quiee igora o desvar de e os a ateció.
34
Alaudir a las armas Una adecada ctua y educacón paa a paz cuía, obvamete, e rechazo a as amas y a os eércos. Peo no es esa íea ed ora a qe ecotamos en os medos de comuncacó. A conao, su obetvo es frvozar y banaza as heamens co as que se sembra a muere, cuado o exste pra apoogía. E un a campaña de pub cdad e presa de M stero de Defesa españo e e año 2004, e soga es a eumeacó de odos esos vebos: Aydar, coaboa, potege, ecupea, ceebra eyendo eso no pensa en Teres de Caca, no e un F16 anzando bombas de urano empobrecdo que es o qe hceon esos avoes e Ygosava. E uo de añ o 2003, a Guarda Cv y a Pocía Nacona españoa ogazaro un sm uacro de asao a Ayuname o de un remoo y peqeño puebecto de a povnca de Paeca, Carró de os Codes, que se supoía esaba secuestrado por un comado errorsta que ameazaba co un ataqe de gas sarí. Los vecos, fuea, esaban ecatados y apadendo después de smacro qe abía sdo n éxo. Soo faaba que o huberan deedo a comando s ea n earo. Creo que nade puede pensar co racoadad que exstía una posbdad fudametada de qe ese puebo de Paenca y sus ferzas de segudad estuvesen bao a amenaza de un atentado con gas saín y fuese ecesaro erenase paa eo. E obevo es transmtr, comu ncar, fund r sensacó de proeccón gracas a os cuerpos de segurdad 35
Pasua Sano
abié es ecesaio eaccioa ediáicaee co diigecia e momeos e qe eise i omacioes qe deeioa a iage de esas eas. C ado e agoso de a ño 200 e spaña ea objeo ioativo a ete de agico a aos de a gadia civi e e cae de Roqeas e a povicia adaa de Amea edio de icació dijo se tiee qe ivesiga si qe aecte a a iage de a Gadi a Civi Se debeá ivesiga y qe aece o qe ega qe aeca a a iage de a Gadia Civi si ha acado idebidaee. abié se dijo eoces cado saieo a a os hechos qe a Gadia Civ i a picipio se sitió despotegida." De qi é o de qé hab ía qe poegea? de a vedad? Observemos esta sececia d e ocias e os i oaivos de caa españo ee 5 de 6 de sepiembe de 2006 a peea ee gpos atioa meicaos q e povoca dos jóvees m eos e M adid y as decaacioes poiciaes sobe esos coectivos vioeos os pobe mas de ode q e iee qe aoa a poicía m icipa paa desaoja po a oche e a paya cataaa de a aceoea a paejas gpos de jóvees qe cose acoho a aie ibe y isas qe d eme e a aea ; y os opeaivos poiciaes e a íea 1 30 de a obs m icipa d e Ma did dode viaa os heoiómaos hacia os ceos de chaboas paa bsca s s i iso mesae es cao os cid adaos esaos cecados po aios e ig ates vioetos óvees boachos e as payas y dogadicos qe se adeña de os aobses Meos ma qe eeos a a poicía . esae d e heoicidad d e as eas de ode es cosae os medios sabe qe si se oga saiica a estameo socia es y diíci posteioee qe peda hace ea e é acsacioes o despesigios o dicho de oa aea pede oga a ipidad paa poseioes accioes po aboiabes qe sea 3 1 de eeo de 2007 e diaio E Pas iaba a poicía evia q e jove se sicide tas aa e jego n-ne. Comiea e atíco aado qe a Poicía acioa ha eviado qe jove de 1 9 años esidee e eó sicide as o cosegi e obeivo deseado 3
Apud s ms
e u uego de teret e e que evaba partcpado durate catorce horas. A cotuacó reata que e adstrador de uego desde ua epresa de raca advió de as itecoes de ove a a pocía. Los agetes españoes ocaizaro a aada y se presetaro e casa de uchacho A segú e texto ras cotactar co e ttuar de i uebe este es do que efectvaete su h i o de d ecueve años era quie había estado gado a través de teet y había aeazado co sucidarse y que por forua se ecotraba be O sea q ue a poca evtó p dó gú sc do cuado egaro ya se e había pasado e berrche a uchacho Y a pesar de eso tera a cróca co a poeza poca a soo tres horas despés de a prera aada recbda desde raca os ivestgadores ogaro detifcar e gar dode se poda ecotr e ove e pegro y evtar que cupera sus aeazas ssto o evtaro ada su tervecó fue rreevate. A ve iteacoa es iporate sebrar a sesacó de qe vee tiepos preocupates y adeás dear caro quiées so os resposabes de esos aos tepos. a otcia de E Pas de 0 de abr se ocupa de u fore brtá co de efesa que hace ua predccó de udo para os próxos 30 años Afra qu e «os stados idos va a segur sedo e poder ecoóco y itar preeete y garate de sstea de regas teracoaes" cosodado a iage de os stados dos todopoderosos guardiaes de uestro beestar ago iróico tratádose de quiees secuestra persoas por todo e udo tee cárcees cadestas e uropa y atee capos de cocetracó e Gatáao. daro añade tabé q ue vee tepos de extreso poítco q uzás cuso e retoro de arxso No se coprede por qué e axso es extreso retoro Se es extresta segú respecto a qué y ás retoro será e beraso que coezó a practcarse ates que e arxso e so odo que se hperrofa a ecesdad de os cuerpos de segurdad e uestra socedad, e os edios se reatvza y baaza as gerras e as q ue uestras tropas está p icadas. 37
Pascua Seano
odos ecodamos as imágees de a pmea gea de Golo epeta de fuegos aficiales de os msles. ambién ean asombosas alguas enevstas emdas en nestos medios co especalistas qe os eataban las cuaidades téccas de un tanqu e o u bombadeo con absoluta m pasbdad Es como s n electcsta expcase cómo ha meoado el ucionamiento de la silla eléctca, lo que nos paecea emedamene fvolo. Asimsmo, las eevisas españolas dudeon la anécdota de la gabacón de un vdeo muscal poagozado po los militaes bánicos descados en aq. No se ha ifomado de cuáes so ss acivdades daas en ese pas, peo emten u vdeo qe han hecho donde baian y canta con ss fusles y ss tanqes. 5 de m azo de año 2005 e dao ABC pbicaba reporae tuisa de dos págnas sobe los úlimos avances tecnológicos en nifomes mi laes. E del eéco español cosaá ene 1 2 .00 0 y 8.000 euos" cada nidad , y el del noeamecano, 32. 000 dólaes. Dice el eporae qe ese gaso iee una ustificacón: el eqipo salvaá vdas" s evdete qe ese deo e vacas salvaa más vidas. Los medos tivalizan el pelgo de las gueas e idealizan as ecnologas de poeccón paa los soldados. El itula del daio Ideal de Granada de 26 de i o de 200 as la muee de ses soldados españoes e e Lbano, ue Los maes españoes opea s sstema aibombas e la egó más inesable del mudo." xste dos éminos en ese titula que desva el coexo de lo scedido El pmero ecui al euemismo opea, como s uean ciuaos, paa eese a lo que hacen unos sodados amados en una zona de conlico. Y segundo, uil ia la expesión sstema aibombas" paa trivaliza el inevitabe peligo que supone parcipar en una guea. El sistema en cuesón es un n hbido de frecuencias que itecepta la actvación a dstanca de ua bomba, po speso, no im pide u a gaada de mao, u na bomba de fagmenacó, un misil, u poyectl, bombadeo, u a bomba detonada po cable, una mi na , un coche 38
Apladr a las armas
bomba no teedgdo o un hombebomba habtua en a actadad. O sea n opean os sodados n e sstema evta as bombas. En as pág nas de Econom ía de dao El Pas e domn go 9 de ab de 2006 se pbcó na aga entevs ta a Fabce Bége pesdente de Eocopte a a de gpo púbco euopeo EADS. A peguntásee po su podccón cv y mta amó . . . actuamente estamos en un equ bo a 50 po cento ene actvdades cves y mtaes peo ceo que vamos a evoucona haca n 60 po cento m tar y 40 po cento cv poqe con nestos n uevos pogamas va a se más uete e cecmeno de mecado mta. Ceo qe es na buena popocón poqe e mecado cv está más dspeso qe e mta odo nomadad. Una empesa púbca se congata con toda natadad de pasa de podc vehcos de anspore cv a hecópteos de combate. De hecho paece que as geas de os Estados Undos no soo están benecando a as empresas de amas de ese pas. El País de d ía 2 o de 2006 nomaba qe Eu ocopte vende 352 hecópteos a os Esados Undos po 2.400 m ones. Se tata de a anteomente ctada empesa euopea púbca de deensa. ás sa para expca a connvenca de a Unón Eopea con as gueas de os Estados Undos en aq y Agansán y s segdsmo en a ONU. E modo neuta y o con e qe se nos pesentan as cras de negoco de a m ete oma pate de a ncón de os medos paa nm n zanos ante e tero de a guea. Paa qe pararaseando a eón Geco a gerra nos deje nderentes. a vozacón de a gera y de a mete eqee qe soo se consdeen víctmas a as pocedentes de os pases cos y podeosos E magazne domnca de peódco cataán La Vanguarda de 20 de agosto de 2006 d stb do també n po vaos peódcos egonaes en España nfoma de ataqe a a base españoa de N ayaf en raq e 4 de abr de 2004 y a consgente espesta españoa 39
Pscu So
que causó 20 uetos iaquíes. a inomació pu bl icada decía o que empezó coo una isió en dos tanquilas povicias iaquíes .. .) se toó de la noche a a añana e un inieno del que, po suee, se saió si pédidas huaas. videnteente po pédidas h uaas etiende sodados españoles, los 20 iaquíes o eecen esa cosideación. Se diía que volvemos al siglo v cuado paa los españoles los indios uetos en Aéica o se cotab il iaba po o tene al a . ie tas as autoidades suee aladea de su educació paa la pa poueve costateee el cuto a a guea y a aaento sosticado os edios les sigue el uego co diligecia. l de octube de 2006, a OTAN celebó e la ase Aéea de Albacete el eveto NAO Tige eet 2006, puesto que e esa povicia tiee su sede el Ala 4 del 42 scuadó de Cobate de l a ueza aéea española u eeeto clave e la estuctua aéea de la ogaizació ilita. diaio oca a Tbuna escibía así la cóica de a oada al día siguiente Ya a las 00 hoas de la añaa echa de inicio de la oada, e acceso a a ase Aéea de Abacete ea u hevideo de coches y pesoas, que egaban a la ase dispuestos a pasa una diveida añ aa de doi ngo . . ). Niños, gades y pequeños o quisieo pedese este espectáculo siedo muchos los que llevaba sus cáaas de vídeo o d e otos paa imotal iza el ometo uo co agn espectacula avió o helicópteo de cobate de la Aliaza Atlática. No siedo suiciente teiaba Tabié po toda la pista había distibuidos pequeños puestos o chiinguitos instaados po los scuadoes paicipates co todo tipo de ateial y suvenrs del eveto a l a veta desde goas caisetas llaveos bolígaos, pañuelos, etcétea. 40
Aplaud a las amas
E beiv era ignrar que ess avines eran s misms qe anzarn bmbas de fragmeació y fósfr bac e raq y Afgaistán. Casuamee a d ía sigu iee se sp qe a s rpas españas e raq habían dad muee a 100 persas durate e períd e que participar e a cpació de ese país. Es pr spest n saió e a cóica de La Trbuna. La misma cnivecia cn a presecia miita españa y su tiviaiació es a qe eva a RNE Rad 5 Td Ntcas a afirma e 28 de viembe de 2007 qe e ejércit españ incetivaá a páctica de depe gacias a na iversió de 31 .000 es e baes camisetas y equ ipamiets deprtivs qe evará estas pas e e exajer Es cm s qisiea cvence de qe se mada fezas armadas fuera de uestras frnteas para repair petas y camisetas de fb. La cdescedecia de s medis hacia s ejécits s eva a eaba ntcas cm a de e pubicada e Mund e 3 de cube de 2007 En ea se expica qe e edifici de ua empresa de prceaa de Zaragza recibió tes im pacts de baa prcedetes de camp de i miita seg n a i nspección de a Gadia Civi. Una pimea investigació advierte defects estctuaes e a gaeía dde se eaiza prácticas de tir y s miitaes ambié cnsidea pbabe reccied s defects de s camp de ti. Pe e diai itua: Ls mi itaes paga s pats rts a pesa de qe s m i iares n están pagad ada y sn s qe ha s pats. Este rsari de aécdtas puede parece iascendente pe e gte cstate y diari famiiariza y nrmaiza a ciudada cn a ctura de a merte y a gera. Ua verdadera ifrmació para a paz y a cvivecia debe h ui de a pesentació amabe y crdia de as amas s ejércits y as intervecies m i itaes. La viecia y a gera debe ser un eemen nmaiad sin a sitació excepcia repudiabe y cdenada cada ve qe se pesente
141
Mirar para otro lado Otra perversón de os medios y de ss informaciones es desvar a atención de os emas o eementos nformaivos qe no es ineresan . E periodisa itaiano Giieto Chiesa recerda cómo mienras se bombardeaba Afganisán en Itaa os medios estaban copados de a hi storia de denomi nado crmen de Cogne e caso de na ma dre qe a parecer había matado a s hio. . . e acontecmeno más comentado ana zado y disctido por os medos de nformación drane os prmeros meses de años 2002, y como restado, ambién por e púbco . . . ). o qe está en jego sata a a vsta nmediaamente: a ocpar as primeras págnas de a prensa drante todo n mes a madre de Cogne en esto nocene) ha eci psado e resto de paneta. E mndo entero ha desaparecdo bajo ese sdaro ncidos os bombardeos estraégcos esadonidenses qe ameraaban por entonces os vaes de Afgan istán . Existen dramas espeznanes qe no son recogdos en s sa medida como a emigracón o a pena de merte y confcos en cya nformacón omten eementos históricos y de contexto fndamenaes para qe pedan ser comprendidos por as adencas. 91 Palaas n la cofcia aliada n l Cículo d Agoa d Pisa , 21 -3-2002. Tmado d Rd Voltair 1 5- 2008.
43
Pascua Seao
Egracó
La trageda y a m uee en torno a a emgracón seen estar reegadas e las normacioes de u esos medios. Po eemplo qué país del mudo esabece en su egislación el ecacelamieo de ua niña de oce años po el delito de vvi con su madre e a coegio de bao dode resde desde hace dos años? Pues por eempo en Bégica en uo de 2007 e ocia discretísima el teto de de potació de la ecatoiaa Aa Caamaca y su hia Agélica d e once años que llevaban ya un mes en u cento de deteción po o tee sus papeles en regl a, a pesa de qe hacía cato años que vvía e e país. Fe en a pensa ecuatoiaa donde más se habl ó de caso Mietras, en Facia, u niño rso de doce años se ecotaba, e de agosto de 2007 en estado gave con daños ceebales as caese desde un cato piso a ineta eld a la policía. S deto encontrase en sitacón iregula e Fanca. La amilia del meno vivía e ese país desde 2003 y s peticó de aso e echazada. odo ello apeas se pud o conocer e a letra pequeña de algu os peiódcos. En Massachussets Estados Undos), el basleño Edma Aves Aao de 34 años, moía el 7 de agosto de ese mismo año e a comisaía a no habérsee popocionado a medcació qe necesitaba, segn denunció a hermana de alecido. Se encontaba a disposicón de servicio de nmigacón y Aduanas CE) as se detenido a compobase que pesaba sobe él un a oden de depotació a s país La hemaa aseguró que a policía se negó a ecb la medcacón ad uciedo qe era el detenido quie debía solicta dichos medicametos. Cuando amigo de la amia trató de enega las medicinas a día siguiente po la mañana Aauo ya había allecdo. Soo os medos aeativos estadodenses ecogeon la nomacó. Y a todos esos casos qeda añad los qe o tiene squ era nombe y apellidos. Son los 27 metos de un mes calquea como el de j ulio de 2007, cuya nica cupa era querer egar a E ropa y qe no 44
Mia paa to ado
fueron recoos en los eos e councacón 79 aoaos en e Cana e Scl a a enos 98 en la ru aca as anaras uertos eshrataos en el esero el Saara entre íer y Lba tres óvenes hallaos asfxaos en Mestre taa) entro e un caón ue se ría haca Aeana os uertos bao el fueo e la polcía e frontera arrouí urante un neno e ebarue en Aaun y una chca atropeaa en Calas ranca) entras huía e la polcía l año 2007 cerró con no enos e 86 uertos en e nento e ear a uropa l año anteror fueron 2.088. Son atos e a OG ortresseurope ue no fueron recoos por los eos e councacón A elos hay u e suar as ueres en el ntento e entrar a los staos Unos ese Méxco. La Secretaría e Relacones xterores SR) e Méxco las contab lzan en 42 6 personas en 2006. De ese total 203 faeceron en la esértca frontera e stao e Arzona 40 en exas 66 en a zona e sur e Calforna y 7 e n uevo Méxco. n 2005 eron 443 os falecos 369 en 2004 y 43 en 2003 Alunos e esos ue rtos coo el excano osé Aleanro Orz Castll o e 23 e ea fue troteao por un aente e a Patrul la ronterza e los staos Unos e n l a zona lítrofe e Paso exas Ante too ello el scurso e os eos sue seno el e presentar a os países rcos coo víctas Con otvo e la nueva oeaa e n rantes a as cosas canaras el 5 e ayo e 2006 en ao acoa de Espaa e secretaro eneral el Parto Popuar Áne Acebes afraba ue están esproteas nuestras fronteras" A ntnuacón el nstro e erores Muel Ánel Moratnos eclaró en referenca a la ecón haca spaña ese Áca ue ha sento toa la soara e los países e la U " s n uetante u e ante la l leaa e ho bres ueres y nños ha rap entos y esnutros a nuestras costas se utcen los térnos esproteccón" para las fronteras y solara" para con nosotros. 92 Gariee de Grande I norme de demre de 200 de ortaea Euroa Baane de u n año trágio 86 emigrantes mue ros e n las ronteras Tomado d e Reeliónor g 0 2008
45
Pascua Seano
E daro El Mundo de 8 de sepembre de 2007 difundó as decaacones del pesdene del Gobeno de Canaas Pauln Rver ras a muerte de varos marroquíes cuando intentaban acanzar a cosa. Afrmó que a trageda de oy pone de rei eve una vez más a enorme vunerabiidad de nuesras aguas" Se aogan u nos desgraciados nm igrantes en e océano y e v unerabe es e océano En oros casos e cnismo es in suane Los nformatvos de TVE de 3 de j ui o de 2006 afrmab an q ue para evtar os accdentes en as vaas de a frontera de Ceuta y Meia e goberno nstaó cámaras y eevó a aura de esas vaas. Pues no eso se zo paa que no pudieran enra os emgrantes no para evtar accdentes s ubiera sido ese e obeivo o meor era qutar a vaa o em ina as espinas. Slecos
M ucas veces os sencos de os medios ante as voces que acen un amameno a a reconciacón son escandaosos cuando no resutan de su guso. En juo de 2006 dos premios Nóbe de Lteratura José Saramago y Ha od Pn te y otros dos escrtores de prestigo nternaciona J o n Berger y Noam Comsky acían púbico u n ma niesto tuad En defensa de puebo paestino ." E confi cto se encontaba en oda su cudeza y acuadad normava estaba nvou crand o a varios países de a regi ón era obeto de d ebate en e Consejo de Seguidad de a O NU y centos de mes de cudadanos se esaban manfestando po todo e mundo Sin embargo e maniesto apenas se quedó en una carta a decor en a edicón de 2 de uo de diario El Pas. Y emos ecogido e ejempo de ese peródico poque fue e que en e año 2003 cuado Saramago escibó una s breves íneas citicando un as conde nas a m uerte en Cu ba e concedó un pivegiado espacio en portada como artícuo de opnón. Fue ecogdo además en todos os medios y agencias. Aora no soo una carta a diecto para dos premios Nobe y dos reconocidos escritoes como a de esa señora que escibe 46
M paa ot ado
a peiódco para qejarse de os ridos noctnos de camón m ncipa de ecogida de a bas ra. Oras veces descbrmos esconddas o en medos aernatvos informaciones impresionantes qe an sido sienciadas por os medios de comnicación. Soo a casaidad nos permitó conoce e 25 de nio de 2007 por RNE Radi 5 Td Nticias qe Israe ene encarceados por e deito de manfestarse a meores y ancianos. Fe porqe a noicia era a decisón srae de iberar agnos prsioneros Nos comenta e epoeo en a ona qe también se haba de a posbe beracón de mjeres, ancianos e incso menores arrestados en manesacones." Anqe os Estados Unidos esá presente constanemene en nestros medi os de com ncacón, ha y hechos espenantes de ese pas absotamente desconocidos y senciados. C on motivo de debate de na ey sobre a omofobia nos pdmos enterar en novembre de 2007 qe e n 3 1 de 52 esados de ese país es ega despedr a agen po s preerencia sexa Po medos aenaivos estadondenses ogramos saber qe ay 30000 personas encarceadas sn hbe cometdo nngún deito, soo po ser nmganes. Ya en dicembe de 2006, a oganiación Texanos U ndos po a Fam iia Texans United Family) denn ció qe enre eos se enconaban 300 me nores, ag nos de an soo res años . Además se trata de n jgoso negocio para as empresas prvadas encagadas de mantene detendos en as psiones N nca ems nada de eso en os medos españoes Tampoco se aarmaron cando e 13 de novembre de 2007, The Washington Post informaba sobre e programa miar de aaqe mndia inmedato, incdo en e poyecto de ey de asignacines miares doado de 460 mi mones de dóaes. Según ese pogama, e eécto de os Esaos Unios poá spara msiles de pecsión de seis toneadas conta caqer gar de mndo en n tiempo máximo de dos horas Según e diao, esta cabea de msi seía anada a espacio en n cohete, voaría soa hasta e banco, 47
Pascua Seano
iberaía su carga y uego egresara a a Tierra. Meras scede eso os medos preede aarmarnos por u programa eergéico iran o po a compra de ancas parueras por Veezuea. Clao
Nuesros medos ampoco so aeos a cassmo. E os nformaivos de 20 de sepiembre de 2007 de T 5 pudmos escucar a oicia de asesao de ua muer que ha comocioado a a ocaidad porque se rataba de ua famii a aderada Y es que hasa a í pod amos egar qe maaran ambé a os ricos. Borrar la h toa y la eoa
Para gaazar a mpdad y e ovdo de gerras inevencones geocdios o dicadras os medos debe coaboar echado erra sobre e pasado. Por eso os días 2 y 3 de dciembre de 2006 a CNN se reera a dictador ceo Augusto Pioce como geera reirado o ex goberate coriedo u tpido veo sobre os 3000 oposores que zo desaparecer. Cómo se iicó a desesabizació de Haií? Po qé ay aí ropas de a ONU? Por qé comezó a ivasió de Israe a bao e uio de 2006? ué está sucededo aora co a s m iorías écas e Kosovo? Los medios se ecarga de eerrar todos esos aecedees o es posbe po ao compreder os cofcos o qe os covee e evabes paa los cdada os. E a otca de caa eacoa T/sur 1 de agosto de 2007 , co moivo de u a visa de secretaro geera de a Orgaizacó de Nacoes U idas a H aí se afma qe os cascos azues ega ro a ese p as uego de u a evuela e a q ue cayó e ex presdee eaBerrad Arsde e e 2004." Lo qe ama revea qe e zo caer fe a erada a pas de mies de mares esadodeses desde a froerza Repúbica Domicaa y e ecañoamieo po esos mares a presidee haitiao para evaro e u avó m itar a a Repúbca Cetroafrcaa. 18
Ma paa ot ao
Los medios ahoa os innda co coteidos peo os egaña con e cotexo de esta foma po ejempo os efetamietos amados se conviee en meros paes de guerra que o sien para comprede ada: hoy dos metos aye cico heidos aeaye tes bombas. Orgees e os olos
Las geas so peseadas habituamete si contexo atecedetes ni expicación de os ieeses en coficto. De esa foma e eco nnca se considea pate impicada anque s pas tenga topas e a egió sus empresas fiacie a uno de os bandos cosma podcos de fimas ivocadas e a gea y su gobieo paicipe en a oma de decisiones efeees a cofico en oganismos ienacioaes. Los medios como hemos viso e vaios eempos a o ago de esa oba simpifican a cisis convitiédoa e u efetamieto de beos cota maos. Audhai Roy ecoge e Guardian as paabas de un peseado esadoidese tras os aaques de 1 de sepiembe: . . .e bie y e ma aa vez se maifiesa de manea a caa como o hicieo e mates pasado. Gene que o conocemos masacó a gee qe coocemos. Y o hicieo co úbio despecivo." Repasemos cómo es desviada a aeció sobe as vedadeas azoes de aguos cofictos o se siencia eemetos de conexo co o qe os conviete e icompresibes raq
No pudiedo obvia a caásofe y e dama de a ivasión a aq e objetivo es pesena a vioecia e ese pas como esuado de odios éticos teoismos mavados o deicuecia comú. Po spueso igú gobieo se hace esposabe de as mentias po as qe se jusificó a ivasió. Se obvia a a esistencia qe iee como objeivo 93 Citado por Angees z "Los centos de a ga Medios d comunición en los cocos armados en Cocivo d atoes Manipulación y medios en la sociedad de a infomación La Toe Madid 2007
49
Pascua Seano
poítico a cupación d a sobanía d su país a xpusión d tropas ocupants y qu dispon d propustas d diáogo ngociación y paz E 1 d fbrro d 2007 RNE Radio 5 Todo Noticias infomaba sobr a nuva prohibición d var armas n raq: na prohibición q s hac difíci d cumpir n un país dominado por a vioncia sctaia y d os insugnts" infomaba priodista D sta forma s insinúa qu orign d a vioncia stá soo n os grpos étnicos y a sistncia obviando a vioncia d a propia ocupación d país El País d d fbro continúa n a misma ína difndindo n infom d os srvicios d intigncia stadounidnss sgún ca a vioncia n raq tin oign étnico trroista y dictivo" D nvo no xist a vioncia d jército ocpant n raidad ni parc qu xist ocpación xtranjra Po o as tvisions spañoas rcogn comntario d una prsntant d a Cruz Roja Intrnaciona día 1 1 d abi qu afirma q «probma d raq no s poítco ni mi itar ni gostatégi co, s hu man itaio » O sa q s sv con mucha humanidad La invasión d os Estados Unidos no tin nada qu vr simpmnt ha coincidido con un pobma humanitaio Los mdios no djan d intntar prsntar avancs n as grras cyos orígns qirn obviar aunq aquos soo xistan n su imaginario En RNE Radio 5 Todo Noticias, scuchamos 8 d j ui o d 2007 q sigu a vioncia n rak a psar d os pans y mdidas d sguridad dspgadas" No qirn rconocr qu a vioncia s rsdo d os pans" y as mdidas d sgridad sbcidas por quins han invadido a s país Afgast
La invasión a Afganistán s justificó con a búsquda d Bin Ladn y drrocaminto d un régimn taiban q vioaba sistmáticamnt os drchos humanos n spcia os d as mujrs Hoy os mdios no nos xpican si s han rstarado sos drchos hmanos si as mujrs pobrs pdn i r a cogio o tinn san idad 50
Mia paa o lado
qu s a azón po a q s nicó dijon sa ga. La cidada na no compnd po qué sigun tnndo apoyo os tabans y dond consgn amamnto paa coar a gua. Los mdos stán sinciado a corrupción d gobino acua d os oganismos nrnacionas y d a mayoa d as ONGs q opan n a zoa . D a misma foma qu scaon frad q supso as ccions un as ccons un país dond a gran mayoría d os ciudada nos o sab i scribr soo sis po cinto ti sumnisto éctrico staba csados más votants q habitats una tajta ctora s vndía por 80 uros y a poca y ército soo diron protccó a os patidos qu saba a favo d a ocpación Dónd sá as scas y as cínicas q dcían iban a cosrir n Afga isá mintas 600 niñ os mn a d ía y 70 po cinto stá dsrdo? Por qé no as ncntra igún prodista ni prga por as? ué stán hacindo y cáno dro stá gastando nada mos qu 2.300 ONGs qu hay actvas pas? Por qé o ha conado qu una d as distribuyó 65.800 Pod n a campaña ctora? 94 Por qué no cotamos rpotajs sobr as joradas d tabajo diarias d nuv a 1 5 horas q hacn os ni ños afgaos? Po qé no distribuy os mdos as foos d as masios d os aos cargos d gobiro afgao costruidas sob as ri nas d as vivdas d os pobs dmoidas por a poicía? Por qé no infoman q a cata part d os cuas d jécito afgano trnado po os Esados Unidos ha dsrtado? Por qué sciaro os mdios spaños qu os jucs afganos condnaron a murt a n podista n nro d 2007 por sacigio d cusiona po qué os hombrs pud nr cuaro sposas pro as mujs no pud r múips maridos? Lo más grav fu qu Paramo s q apaudió Occd como sado d a dmocraca impaada ras dsaojar a os abans aabó a sntncia y condó a irfnca inacioa" d as organizacons d drchos umanos qu abían pddo a anación. 9 Faa awa Aganstán Cotacts P nk Pods o mocacy CopWatch og 8-032006, ctado po Mac W Hold n Aganstá como un spaco vacío Foca Madd 2007 95 nuncado por la Asocacón Rvoluconara d las Mus d Afganstán RAWA), apotando otograías y datos u nngún mdo ha dfunddo
5
Pasca ean
A osoos lo qe os cenan con eusiasmo y alegía es qe, mediane nesta labo mataia y de ecosccó, esto eécio paociaá y aciaá la costcción de u catel icido el amameto pasado po los veh ículos o los niomes de a dad del eécto afgao que 'impaá de taibanes la povncia de Badgis." Así lo eímos e El País de día 1 2 de agoso. Spoemos que s Bi Laden fiacia e amameto de ota compañía de tabaes paa mpia alga povca afgana de españoes seá tambié na labo humaitaa de econsucció. Los tenos po o quee compede los oígees de os coflicos, y más aú po o quee esclaecelos a los ciudadaos logan infomacoes como la de RNE Radi 5 Td Nicias e 1 de agosto de 2007 con motvo de ataque e Aganisán a opas coaboacoistas apoyadas po opas españoas. Dice a ocoa q e po el momento se igoa e móvl. A estas atas aún qiee ace cee a púb co qe no se sabe po qé las miicias atacan a las opas ocpantes y a ejécto qe os apoya. E objetivo es qe la opinió pública o se platee qe qu zás o qe qeen os gpos ebedes es qe se vaya e ejécto ocupate, qe ese móv que e peodista gnoa sea qe o es paece ben el 70 po ceno de malntición nfail qe 2.300 ONGs vvan en Afganisá peo no se estén cosyedo as esceas y ospitales qe les pometeon o que es deibe las casas paa constui masioes paa os gobenantes y altos cagos l olo rabe-srael
¿Cándo po qé y con qué aval ntenacioal se ceó Isael? ¿q uién vvía en esa ea antes de que se ceaa ese Estado? ¿cá es la difeenca ente sionismo y semitismo? ¿ti enen os msmo deecos odos os saeíes? ¿cuáles son as fonteas de Isae según a O NU? ¿cántos palesnos vven fea de s tiea? ¿qé dcen las esocoes de Cosejo de Segidad especto al conlicto áabe isaeí? ¿cmple Isael esas esouciones? odas estas son peguntas báscas que se necesian paa compende m ínimamene el conflcto 52
a paa ot ad
palestino-israelí y a as que no se encontrará respuesta en los edios de coucació a pesar de qe todos los días hay otcias sobre esa región. Ayer spimos que hubo na reión de íderes hoy qe maaron a dos palestnos, mañaa qu e sicida se exposioa en u auobús. Srve esas oicias para compreder ago? Y lo que es peor, qu iere qe etedamos algo? So foracioes qe tiene como obeto narcotizar es decir, einar cualqui er sesibi idad hacia e door y la tragedia en esa regón. Cando se eva años cosmiendo ese ipo de iformación y solo ese tipo, hay ua reaccó posible de cidadao, la de respoder: menos ma qe no estoy a lí, es imposble que legue a otra concsió racioal . El 26 de uio de 2007 fe oticia esporádica en El País la d ifsión de na grabació de sodado israelí captrado por Hamas u año antes. Así pdimos desempolvar, ovidada casi por los medios, a detecón qe provocó qe el eércto sraeí desrozara as infraestrcturas de Gaza y matara a 400 palestinos, a miad civiles. ambé ese miso día e periódico recordó la existecia de aqeos dos reservisas iraeíes caprados por Hezboáh e e íbao, por la que srael vadó el sur de país vecio y asesinó a un illar de baeses. os sodados israeíes sgue detedos y nadie se acerda, inclido su gobierno Cóo van a explicar el coflico si hasta ignoran qué ha pasado con e icidete de año ates qe origó na vasión co i l mu ertos? a confusión qe transite os edios hace posibe a las audiecias enteder las diferees posicoes de os acores e cofi co E na isa noicia de El País del d ía 14 de juo de 2007 se puede leer coo titlar referee a Gaza: Abbas ordena a ss fuerzas qe cobatan a Haás. Y dentro de texto: Abbas ha apeado a ss dirigetes para qe cese la ofensva, que ha calificado de locura Alguie logrará saber leyendo la oicia cuá es la posció de presidee de la Atoridad Nacoa Paestina ANP), Mahmud Abbas? Ioesa
E 27 de eero de 2008 moría, a los 86 años el ex dicador de doesia, Haji M oham mad S ha rto. Este i ar llegó al pode r tras 53
Pascual Seano
u n gop d Estado n 966 bajo apoyo d a C A, con a xcsa d assnao d sis gnas dchistas anticomunsas E suado na psión postio n a q s assnó una suma q vaía sgún os anasas, n mdio món y n mión d mians comnisas, n o qu s convió n no d os más gands gnocdos d sgo x. Dp uó paamno y gobno d m imbos as a Su kano a ntio psidn, íd d a indpndnca d ndonsia qu ni squia a comnsa ncacó y psgió mdan scuadons d a m a odo ipo d opostos, minó os sindicaos ndpndins y sabcó a cnsa n a pnsa En 975 as opas indonsias invadion mo Est po odn d Suhao as a saida d Poga, su aniga mópo, masacando a u n cio d a pobación , 200 mi psonas. Admás, sgn a Rd d Acción paa ndonsa y mo Ona, assinó a 00 m nocns paa pm i movm ino spaatsa papuano n a anga an aya, y dcnas d ms pdo a vda n s psión d a insugnca n Ach y otas zonas d achpéago. Shao Pnoch d Asa, dicado apado po os Esados Undos con a misión d apica a sang y go a docina conóm ica aiba d a Escua d Chicago. D acudo con anaisas su amiia amasó hasa 400 mions d dóas d aio pbico, sin mbago ss abogados pdion via jcio dbdo a s avanzada dad y su d icado sado d sa ud. A psa d sa taycoia, vamos o q dijo a pnsa día d su mu. Un ipo d a agncia A 27 d no d 2008 s iniciaba así: Los íds d Asia y Ocan ía codaon as cuadads d x dctado ndonsio Shao, y o ogaon domngo, hoas dspés d s acminto, po modnza s país y pomov a unidad rgiona ps a sus actos contovrsas n matia d drchos humanos 54
M p oo ldo
diario veezoao l Universal coezaba así su oticia e 28 de eero de 2008 y o citaba e ig oeto i e ió de opositores asesiados i e geocidio de ir doesios de toda codició socia y ecoóica oraba a uerte de ex presidete Suarto." l Merrio de Ci e afiró ese iso d ía
Goberó durate tres décadas e ua deocracia vigiada" que peritió u progreso ecoóico obe gracias a a privatizació de os recursos aturaes e apoyo a as utiacioaes y e respado de as potecias occidetaes. Así e geera de sorisa coste pasó a ser aado apa ebagu a" padre desarroo) fe subtituó co a dipoática expresió dirigió co ao de ierro doesia durate 30 años. gope de stado o expica así . .aparta a S uaro de poder y e 1 96 a Asabea Nacioa e obra presidete de a ació y da coiezo a era de N uevo Orde estabiidad creciieto desarroo y orde.
La agecia tiee e ciiso de aar a a dictadura deocracia vigiada" y a d ictador geera de sorisa ste voz cara y erte y de abar pausado" La deocracia vigiada perite u progreso ecoóico otabe y e geera de sorisa coste voz cara y erte y de abar pausado pasa a covertirse etre su puebo e apa ebagu a padre desarroo). Y cuado debe di iti r acusado de corrupció después de ua dictadura de 30 años o preseta coo u acto de geerosidad aucia su diisió por e bie de a ació. " La i vasió a i r y e asesiato de a tercera parte de a pobació es u dee de que ovida a agecia e e a biografía de Suarto. cuso a web de Teles arrastrada por a íea iorativa de as grades agecias aira que reegó a presidete Su aro a q uie sucedió e 1 966 y que e 1 95 ordeó a ivasió de ir ste e u arco de represioes vioetas que provocaro a iterveció de ua fuerza de paz eviada por as Naciones idas por as cuaes 1 55
Pasual Srrano
fu acusad d gncd. Dnmnan cn ufmsm mac d prsns a assnat un tc a pbacón. a cbura sb a mut d Suat fu un jmp ca d dsnfmacón dstnaa a vdar a sta d un país y gra a mpundad n a mma as audncas. Suat n gó s vtar a justca s tbunas s mds cmuncacón tambén fcn a mpundad ant s js a pnón púbca. Ruada
Pbabmnt Áfrca s a gón nd mns cntxts y antcdnts s frcn paa qu s cts cmpnan s cnfs sa gón. El País Semanal 4 d ab d 200 pubcó un ampsm prtaj sb madrs d Ruana qu fun vaas d urant a gua d 2004 E pnc p n tn spdc: E gnc d Ruanda fu cm un tad un unam . Un tsunam d sang. Vn y s fu cm un cg abat d a naturaza. Empzó a pncps d abr d 1994 murrn 800 m prsnas y a mdads d ju s acabó Obsrvand s txt cm jmp d a cbtura nfrmatva d Áfrca s aprca qu assnan a cas un món d prsnas y na tn n ngu na cupa n s sñs d a gura n q uns vndn as amas n s mds qu azuzan cnfct n as ptncas qu qurían cntar s damants y mnras a rgón Fu un tsunam una macón d a naturaza qu mañana pdría pucrs n Castón p jmp Kosovo
s ígns as guras d s Bacans an sd bvads n s mds d cmuncacón. Nad pac qurr rcdar qu a OTAN bmbardó a un país sbran Yugsava n qu fu nmnada a gurra d Ksv. D sa frma da Púbco, 8 d dcmb d 200 s mta a afrmar qu Ksv qudó baj
156
Mia paa oto ado
proección de Naciones Unidas y de a OAN desde 1999, ras a expusión de Ejérci o serbio, en vi rtud de a Resoción .244" y que cerca de 00 mi serbios huyeron de a zona durane a guea civi de a ex Yugosavia a finaes de a década de os novena. Sin embago, o más impesionane de este conficto es qu e, a pesar de que e ideario que justificó a invasión fe a existencia de una i mpieza étnica o un enfrentamiento ente serbios y abanokosovares, nadie ahoa infoma qué ha pasado con esa convivencia que as bombas de a OAN fueon a consegi. Ningún medio se ha ido a buscar a versión de os cientos de mies de serbios que esidían en Kosovo, hyeron y esán refugiados en Sebia. No infoman de a pesecución en a que viven as minoías omaníes, ucas o umanas. Y todo eso en as narices de as opas de pacificación" de a O NU y a OAN . Para conocer eso se necesita i a ugares como Mondiaisation.ca, e sitio web de Centro Canadiense de Invesigación sobe a Gobaización, no nos o dirán os medios. Paa conoce a eaidad de Kosovo as os bombardeos de a OAN hace faa accede a un documenta como e de Miche Coon y Vanesa Stojikovic, una pareja de peiodistas begas independientes que iajaon po su cuena a a región e año 2000 para escucha y ecoge os testimonios de unos habianes a os que ningún medio de comuni cación ha queido dares a voz ni escuchares. E documena Los ondenados de Kosovo no fe emitido po ninguna teevisión comecia, soo o hizo e cana minaciona Telesur. En é, sebios tucos, gitanos, musumanes, egipcios, goans y toda una ista de gupos acioaes y étnicos minoriaios dan fe de a pesecución y impieza étnica que esán viviendo hoy en Kosovo Soo así podemos conoce hechos qe n nca se cenan en os medios, como a desapaición de 1 .200 sebios a maos de a UCK, deae de 45.000 sodados intenacionaes que no han encontado ni a uno soo de estos 96 Mch Collon y Vansa Soilkovc Los condenados de Kosovo
7
Pscu So
desaparecidos. O e asesinao de 3000 gianos tras la ocupació n qu e feron cotabzados como msumanes debido a ss apeidos La lmpieza étnca en Kosovo tras la ocpacón de la OAN ha sido aoz, soo los egipcos pasaron de ser 00 mi l a 35. 000 qe ahora vven en gh etos. En el trabao de Coon Stoikovic escuchamos a los poravoces de todas esas minoras expicar cómo feron respetados en la antiga Ygosava, cómo la retirada de eércto la poca serbia abrió la veda para ser perseguidos por albaneses legados de exterior. El acor Laos Balog relaa como, tras los bombardeos, al inenar r al earo Popular de Prstna enconró un cartel en la puera donde deca: Se prohbe la enrada a actores serbos. En la achada seg ía e anguo nombre de teatro en las dos engas, serbo albanés, del mismo mod o qe convivían antes de a l legada de a OAN Los medi os no nos explican o que ha sucedido con os niños ss coegios, hace faa este docmental silenciado para escchar a Miodrag Mikaric, drector de una escuea de nños serbios en Kosovo. É l nos relata cómo los maestros niños serbios deberon irse a na casa ane la alta de escelas, no disponen de recrsos los nños deben hacer turnos porqe no caben todos en la habación acondiconada como aula. Mi karic afirma roundamente qe la versón difndida por os medios occidentales de qe antes de a guerra os serbos haban prohibido as cases en al banés era menira: es trste que eso se propagu e en Occidente. Desde 945 los albaneses esudiaban s lenga materna. Está documentado en os regstros de los colegios qe esán redacados en abanés para os abaneses. Los alumnos abaneses tenan dos horas a la semana de enga serbia os al mnos serbios, dos horas semanales en lenga albanesa." Ahora os albaneses han cambado el programa expulsado de os colegos a los ni ños serbos. odo ello es confrmado por la portavoz de una organizacón hmanara, ela reconoce que ahora os serbios no peden desplazarse por as carreeras principales n sair de sus ghetos, q ue les es imposible acdir a hospital de Priscina anque sea el más cercano a sus comunidades. Los medios qe dennciaban la l mpieza 58
Ma paa ot ado
étnica qe stifcaa os bom badeos y a ivasión d e Kosovo ya no está a paa difud a ueva convivenca ceada bajo a ocpación mita de a OTAN E anaista Ne Cak ecodó en eeo de 2008 qe: Mientas a atención masva de os medios se focazaba e n as hostiidades de baja tesidad de tpo ojo po ojo y dente po diente ete as fezas amadas yugosavas y e UCK en 1998 y 1999 apeas mencoaon a Opeacó Tometa» en a qe se estima qe unos 200 m sebos ueo expusados de Coaa gacias a apoyo ogístco y técico de os EE.UU. Tampoco hbo ninga pub cidad sobe agas masaces como a maanza de 49 sebios e e pebo de Kavice, no eos de Sebenica, e día de a Navidad ortodoxa de 1993. Receemete esa cdad orgaizó a ceemoa de comemoración de 15 aveao de esta tageda: i u soo membo de a comunidad tenaciona estuvo presete . . . Po u ado se da mcha importacia a os maos tatos infgidos po as erzas ygosavas a os abaeses de Kosovo e 1 998 y 1 999. Po e oto se evia haba sobe a campaña de itimdació de UCK qe conduo a éxodo de seg as estimacioes unos 200 m sebos gitaos bosios, jdos y otas moas de a zona tas a iteveció de a comdad ntenacioa. Nei Cak ambén ecoge e infome de Gupo ProDeechos de as Mioas e eacó a Kosovo ibeado, u documento sienciado en os medos: En ig oto uga de Euopa hay aa segegació como en Kosovo . ). E nig oto uga existe tatas ciudades 97 il Clak lt's tim to nd Sashing Gurdin, 1-01-2008 Dspol n spañol n Rlionog 8-2-2008.
9
Pascua Seao
y pubos étnicamnt puros" dsm inados n una zona tan pquña. En nigú ugar rna smant niv d mor po par d aas morías d vrs hostigadas smpmt por sr quins so. Mintras sigun as discsos sobr fuuro stauo os srbios y as otras mi norías q sfn a xpsió d sus hogars as discriminacions y as rsrccios d abar su propia nga mn q modo d voca qu han soportado drant anto mpo s covrta y n vo Kosovo. Pea e ee
La raivizació y a fvoizacó o s i mita a as gas s pd obsa incso tatamio d a pa d mr. E 15 d agosto d 2007 a BBC ifomaba q Dpartamo d Jsicia d os Estados Udos stdiaba jcta a os condados a murt más rápido. E modo ufmísico qu zan n a rdacción d a notica s acorta impo qu pasa os prsos n a mado codo d a murt" o sa q os maaá ats. Es como s dijéamos q a sistnca iraqí stá aydado també acortar timpo qu mcos sodados sadounidss pasa n aq." Ni os ni ños s ibran d a riviaizació d a pna d mrt. E 20 d o d 2007 s podía n contra bao pígaf Sa bías qé?" sa criosdad n a págia wb d cana d vsó infan Discovry Chan Sabías q a sia écrca f oigam nvada por dntisa noramicao?" A parc o cosidraron na ifomació my pdagógca paa os iños U eepl o veo
Oras vcs os mdios banaizan vioncias qu no son ncsaam procdnts d gurras o pnas d mrt. Pd parcr vonca inascd o ancdóca pro a compacncia con a q s traada supon u n jmpo procpan y pud ayudar a qu a socdad o sancio moram sa agrsividad. 0
Mia paa ot ado
En a sección de Depoes de in oatvo de 1 de sepiebe de 2007 de ee 5, en too dvetido y spático, recoge as ágees de cóo n enviado de teevisión es bado y hado po hnchas de rub e poen cuernos ietras eva a crónica o epa y a fa o tia a sueo y o patea, todo ante as cáaas de sus copañeos. La oticia teia dicendo qe así os aficioados hicieron hono a nobe de s equi po, Los Boncos
16
Com ienza el espectácu o a vioecia abié s e poueve edae os sesgos i fomaivos y a edecia a expoa e especcuo y el sesacioaliso os medios favoece a agesvidad de oas uchas foa ades de as que heos señalado que so digaos as peediadas o diecas. Po eepo ediae e abuso e especia las eevisioes de a especacua idad y as ig ees ipacaes. Ya Rolad Scha del obsevaoio Medi a Teo ciicaba e 2002 que e os sdos idos « . . las igees y descipcioes de a violeca eclipsao e debae o e alisis sobe os daeos de coico paesio o a copea paicipació oeaeicaa. .
Recuedo coo aécdoa que esado abaado e Caacas e e caa eer obsevé cóo os poducoes exaeos que asesoaba a equipo de i foaivos o du dao e ecoeda qu e se cuyea como imgees s aceadas paa u epoae de Haas as de uos iños de pocos años vesidos ya co u ifoes de i iciaos y cia de ese gupo poíico e a cabea Se aaba de a iage ipacae peo que e ada ayudaba a copede e ideaio o las popuesas de ese gupo paesio e odo caso solo colaboaa e esigaiao a os oos de la au deca occidea . Ssos i nfomaivos
edeos po sesgo ifoavo e ecaso de ifoa de foa i ecioa mee desequibada ocuado u a posició ideoógca cocea e deimeo de ua ifomació pl ua y igu osa. 98 tado po Dan y Schcht as notcias n tpos d gua Paídós Bacona 200
63
Pascua Sao
E sesgo pede esta smene ncopoado en a edaccón. En e sgene caso paa egtma un deemnado amamento. En a vesón dgta de dao l Mndo de 26 de eneo de 2007 se nomaba sobe a peba de na nu eva ama estadondense. Seg n paece em te rayos que prodcen una ntoerabe sensacón de caor en a pe y afma a notca qe podía se sada para epee enemgos o dspesa muttdes voentas. Ese tmo comentao posee e sesgo de da po hecho que se va a za conta voentos con o que pesenta a ama como benefcosa pero es evdente que podá se zada contra voentos y contra no voentos. Veamos n eempo de voenca presentada de orma efemístca. Se taa de un eportaje de daro El Mndo de 9 de enero de 2007 ttuado Los excesos de a cruzada pro vda sobre os grupos anta bortstas. Cando se ee íntegramene e texto descubmos qe o qe denomnan excesos en e tua son ataqes a cíncas amenazas de muerte a médcos y tambén asesnaos promovdos por os grpos anabortstas estadondenses Desde 1 977 se contabzan en os Estados Undos y Canadá sete homcdos 17 ntentos de asesnato tres secesros 41 aentados con bomba .2 1 3 ncdentes vandácos y 00 ataqes con ácdo. Y paa más nr e peródco es sge denomnando pro vda sn comas en e ttar. Así comena a presentadora en os nomavos de TVE de 8 de agosto de 200 7 un a noca sobre as man obas mtares de Rsa en esos días Veve a Gerra Fría. Rsa ha ncado manobras m tares Sn embargo no hceron reerenca a a Gerra Fría cando se nstaaron bases norteamercanas en Bgara y Rumana con 5000 sodados estaconados; cando a OTAN avanó ss ndades m tares haca as ronteras rsas; o cando os Estados Undos decdó nstaar en Poona y Cheqa países absobdos para a OTAN s escdo antmses qe no es pecsame ne n escdo porqe son sos de anzamento de cohetes en Poona y n rada en a Repb ca Checa) m rando haca Rusa. Parece qe sí ve ve a Gerra Fría pero en a orma de normar echando sempre a cpa a otro. 64
Comnza spcácuo
En dciembe de 200 se produo na horrbe matanza en a prisó de Maza--Shaf en e norte de Afgastán a í fueo masacados 600 presos a maos de os gupos amados afgaos eaes a os Estados Unidos a Aiaza de Norte ayudados po os bombardeos de as fuezas ocpates. Meses después e agosto de año siguete, e Washingn Ps segía abado de supuestas" muertes. E veterano y oesto peiodista btánico Robert Fisk denució e comportamento de os medos: os peiodistas teevsvos en su mayoía an tedo n comportameto vegozoso a abe mostado ta poco iteés por estos crmees oredos. Estuvieo simpatizado con a Aiaa de Note y coversando co as tropas oteameicaas y en sus epoajes apenas mencoaon estos címees de guea cometidos sobe pisoeos. Adónde abrá ido a paa esto setido de a moadad desde e 1 de septiembe? a y como vmos en os capítos ateioes sobe a compi cidad de os medos co a dctadu a chea de uevo econtamos a medos de comnicación que con s sienco se converten en cómpices de crímees de guea Oaá dento de u nos años ta y como scedó e e caso ceo haya isicones que sacioe ese compoamieto en casos como e de a prsión de Mazar--Sharif. Dobl aso
Pobabemente os casos más abdates que podemos encoa e as estaegas iformatvas sean os dobes raseros segú se tate de amgos o eemigos socios o competenca. Igacio Ramonet os recuerda n caso históco de cobetua infomativa en 989 de dos acontecimienos mdiaes qe cociden en e empo a revueta que provocó a caída de Ceaucesc e Rumaía y a invasó esadounidense a Panamá. 99 Idm
1 65
Pascual Srrano
Mientras e mdo eteo está eteteido viedo os hechos de Rmaía os Estados Udos utiizado o qe se ama n efeco biombo" iteviee en Panamá y sabe qe e reaidad apate de os países hispaoameicaos en e reso de mdo e efeco medático seá secudaio. Páccamee no hay imágenes de o qe ocrió en Panamá y a vesón estadonidese mestra a presidee Noriega como raficae de drogas causante de odos os acotecimienos. Hoy en día sabemos que s os confictos de Rmaía y Paamá hbiera qe medros por e ú meo de víctmas os resutados seía os sigietes e Rumaía os meos o egaon a mi meas que e Panamá esuaon más de 4.000. Si embargo a cobeua mediáica de Rumania fue fiivamee más imporate e númeo de hoas de eevisó. Peo a mai pación mediáica fe mayo poqe e detoane de os distbios de Ruma ía que evao a de ocam ieo de Ceacesc fe a de as más efcaces metias sevidas a mudo a de descubmieto de as fosas comes e imisoaa as eevisiones mosao fosas qe coteían a zga po as mágees centenaes de cadávees de pesoas a as qe e égime de Ceacesc hab ía ouado aes de moi. Muchas de as infomacoes especuaban con a posibidad de que fuean e esado de enfeamientos de os ciudadaos co a poicía de coques amados. E mudo se conmovó y as poestas a exigencia de esponsabi idades deon a vueta a paeta. as oicias ceadas e Occdee egao ambé a Rmaía a pobacó maa egó a cee qe en im soaa se había poducido a matanza de dimesiones inimagabes e Euopa Meses 1 00 Los Estados nidos incl uso asesinó al otógrao español u atxo Rodrígue. Un soldado noeamecano le dispaó cuando se dsponía a hace una insanánea e el popular barrio de Los Chorrilos. 1 0 1 gnacio Ramonet. La tiranía de la comnicació Debate. Madid 998
66
Comie e espectco
despés cando os objetivos poíticos de la maipacó ya se aba consegdo investigadores independees comprobaro e e Timisoara o se aba prodcdo nigna mataza y e as imágees mosradas era as de personas deseterradas muertas en accdentes cuyos cerpos mostraba as eridas de as atopsias ue es aban praccado. Sin duda el conficto árabesrael es el ue más sufre e fenómeno del dobe rasero ya lo vimos ateriormene Noam Comsky señala la diferete rascendecia mediática del asesiato de mi nsválido orteamericao en el secestro por comando paestino el trasatántico cille Laro (e octbre 1 985) e etró en los anales de terrorismo frente a la merte acrbllado a baazos de u n msváldo paeso cado ía e s slla de ruedas co un a badera bl anca en Ye n en el 21 codenada a silenco Por ejempo la edició digital del daro E Mund del 1 de jni de 26 tiulaba Ha mas rompe a tregua y reivind ica e lanzamieto de coees conra Israel." Cuando vamos al exo comprobamos e es la respuesta a aae nava del Ejército srael e ayer acabó c la vida de siete civies paesinos." E conclsó Israel maa siee civiles responde Hamas co siee coetes e o provocan ni meos i eridos y ien a roto a trega los e origina violecia son los paestnos. peas 2 días despés e l 3 de ju nio E País se ocpa de la criss enre Israel y Palesina ras a capura de sodado israel í. Mie ntras el ejército ebreo bombardea Gaza por la parte de Israe se recoge esta declaracó de la madre de u joven muerto a maos de mciaos palesinos Qerido Eliya recerdo e eras bueo espirituamene uerte. Sempre os aconseabas no juzgar a los demás en fución de aspeco fsico o de esereotipos. Has sbido tormenosamee al cielo como Eliyau e profeta." Y por la parte Paestina esos 1 2 H n l. Metas para antes y despés) de na ea Rebe ón 7-1 -23 3 Nam Chmsky ratas y eperades errrsm nternacal e el mud de hy Edces B Barcela 23
67
Pascua Sano
comentaros de bu med l der del brazo militar de Hamas en Yabaa (norte de Gaza) Estamos bien preparados. No vamos a esperaros e la ciudad. Vamos a ir a por ellos antes de ue lleguen a esras casas ( . . . ) enemos armas nuevas e emos desarrollado y e no abamos empeado ates. Será la prmera vez ue las samos. També zaremos evas áctcas. os mlcianos es va a aacar dode o espera. Es para e os lecores sepa ées so los bueos y iénes los maos. El enguaje tzado ambién deja en evdeca el doble rasero U breve de El País del 16 de ocbre de 27 sobre nas egocacioes entre Hezbollá e Israel termia señaado el canje de soldados israees secuestrados por presos de Hizbolá Obsérvese ue Hezbolá secuesra (delto pena) pero e ejército israel apresa (acción polcial ega). E dobe rasero de os medios se revela al máxmo en e paroismo e mesran cando s pas está mpcado de alga manera e el coco. El 1 8 de dciembre de 26, e la televisió española Tee 5 aparecieron imágees ue mostraba a a resstencia afgaa abricado bombas caseras. a ocutora abló de la capacdad de acer daño de esos grupos armados. a adiecia o abrá percibido ig a encoalidad especia l pero pesemos por n momeo s la periodisa lzara la expresó acer daño e el caso de ue se ubese vso a fábrica de armas española Es muy probable e abran detalado los pesos de rabajo o el aporte de ese armameno a as operacioes de paz de maera ue as úncas armas ue ace daño son las de los oros. No exse eradad ni m parcialdad en a formació. a ógica esgmazació por parte de los medos del sórico muro de Berl, e divida la lemaa capialisa de a socaista no deja de resar cnica cado se compara co la compaceca ovido 68
Comenza e espectácuo
de os muros e exsten oy en el mundo Muros ue sgen provocando merte y door incso mayor e el de Berln. Se trata de muro en la fronera entre os Esados Udos y México la valla stalada por e gobiero español e la s ciudades de Ceuta y Mela o el mro constrdo por srael e ersalé. E esa ínea e 9 de arzo de 27 era ocia e derrbo del ro e dvda la cdad de Ncosia (Cipre) etre e sr griego y e orte trco. E diaro l uno y a cadena Ser afirmaba e se traaba de la ltima capital divdida e existía en el mndo con mro de este tipo." S es olvidaba ada meos e e muro de erusalé a cdad y n confcto ue está todos os días de acadad pero e parec o uerer recordar cuado se raa de mros El doble rasero se puede comprobar en cómo vaora los medios el desarrollo de las campañas eectorales. n septembre de 27 se ceebraron eeccones presdencaes en Gatemaa. Medos y auoridades se precptaro n destacar de forma complsiva cómo se desarrollaron. E corresposa d l Pas recogía el 12 de septiembre las declaracions dl responsable de a msió d observadors d la UE Wolfgag rissDorler La Uió Europea felcita al puebo d Guateaa por unas eeccones arcadas por a ata pacpacón y a manera pacfica y ordenada en ue os cudadaos acudieron a as uras." ñadía e los comcos so u eempo magfco para toda Laioamérca segú e diario. La ageca AFP tambié se aca eco Estoy positivamete sorpredido co este proceso ta excelente en Gaemala." En términos smlares o recogía a agencia Prensa Laina: Destacó ressDoer e la oada de 9 de septembre se desarrolló en am bete de calma y iesta cvica solo empañada ras el cerre de las urnas por algu nos incdenes localizados en los depaamos de Sata Rosa utiapa y lta Verapaz. En canto a a asistca en el di ario l Pas se desaca la masiva partcipació e as rnas e speró en más de medio mó de votates a la regisrada ace catro años Por s parte e portavo de la U E señaló a ampla participació de meres y óvees e los 69
Pscu So
cocos lo e consderó na estra de e eren partcpar en el desarroo deocrátco de pa s. " Veaos aora la readad de aelas eleccones consderadas n eepo agnfco" n la capaña feron asesnadas 6 personas entre canddatos, ltantes y aares de potcos. so sn contar os 2857 asesnatos en e prer seestre de 27 en s ayora con aras de fego segn datos ofcaes Se a dado adeás a crcnstanca de e cas todos los asesnatos an sdo contra canddatos de la zerda La lta seana preelectoral acrblaban a baazos a dos asprantes de partdo Encentro por Gateaa (G) el partdo de Rgoberta Menc . vernes anteror a a cta eectora n grpo de desconocdos tabén asesnaba a baazos al o de genera retrado Morrs de León ex vocero del eércto de Gateala y actvsta de la zerdsta anza eva Msón (M) Gstavo de León fe encontrado erto con varos pactos de bala en la cabeza y e tórax en a perfera norte d e a capta l despés de e spestaente fera secestrado por n coando arado drector de Centro de Derecos Hanos del rzobspado de Gateala, ery Rodenas sostvo en conversacón con el daro progressta excano La Jada e centa con datos ala rantes y e de enero a a eca eos regstrado 68 atentados contra actvstas poltcos, de los cales 6 an restado en asesnatos. Denncó e de as nvestgacones ocaes no se a conocdo ayor cosa están esancadas, pero presos e en cos de esos asesnatos peden estar nvolcrados os ntereses del narcotráco y e cren organzado" n canto a los resltados e sstea eectoral y dcal pertó e e ex dctador fran Ros Montt peda lograr nndad egsatva al ser elegdo dptado y brar el peddo de extradcón a spaña y os procesos e tene abertos por crenes contra a andad La Unón ropea tabén ceebra e por prera vez en la stora del pas na er aya Rgoberta Menc partcpara coo canddata a a presdenca ane solo sea para lograr n tres por 70
Cminz l sptául
cieno de oos en un país don de más de a miad de a pobación es ind gena. ero esa es a suacón ue Europa y sus medios consideran eempar, ue os ndígenas se presenen y sauen e res por cieno, no ue ganen como en Boia, eso ya no resua ejepar para e connene Los medios ue se feiciaron por a paicpación no expicaron ue la absención se siuó en e 8 por ceno, mienras ue a asa de oo ue aaron asia y ampia fue e 7,9 por ceno Además, de los ue fueron a as urnas e , por cieno o hizo en banco y oro 5, por cieno nuo. En concusió n, a miad no oan , maan a medo cenena r de poicos en a campaña un dicador ogra a impundad para sus deios de genocidio y os candidaos indígenas se presenan y soo consiguen e res por ceno O sea, un eemplo magnífico para América. La Cumbre de efes de Esado de Africa y de a nión Europea ue se ceebró en Lisboa a primeros de diciembre de 7 nos ofreció en bandea un caro eempo de dobe rasero. urane muchos años, Muanmar e Gadda presidene de Libia, era una auénca besa negra para Occidene y sus medos de comunicación. Le daban de dicador ue no respeaba os derechos humanos, un oco excénrico y peigroso ue no aenda os reuerimienos de la comunidad nernaciona La CA ena un pan para asesnare Libia sufrió un aaue con msiles esadoundenses y e país esaba sancionado económcamene. La coberura, por eempo, ue hace E País e 8 de dicembre de a ciada cumbre, nos permió comprobar cómo cambia a ara de medr segú n os iempos. Con foo, pie y amada en porada y página dos compea, el diario nos da una ección de saanización de nueo dabo y rehabiiacón de eo E prmero es Rober Mugabe, presidene de Zimbabwe y e segundo e ciado Gaddaf Europa recibe con desdén a dicador Mugabe, señaa e uo de pe de foo de poada La presenca del dicador Rober Mugab, escriben a coninuación. En e exo coninúan con ocogenario dicador 7
Pacua Srrao
e a ex cooa brtáca" se refere a eere a carta a Mgabe" y erma co e a cmbre o debe ser secesrada por e dcador de babwe." S embargo a a ora de drge a Gaddaf ecotramos pe de foto e reza E presdete bo Ma mmar e Gaddaf e a U versdad de sboa E a formacó de a poyo eemos l a estrea de día fe e íder b o Ma mmar e Gadda " o secamete seg Gaddaf e mso modo, e e formatvo de Anena 3 de a oce de 8 de dcembre aba de dctador Mgabe y e prooccdea Gaddaf coo s esos térmos fera compatbes. Nos pregtamos ¿acaso Gaddaf aora es más democrátco e ace 2 ó 3 años? ¿respeta os derecos maos ás e Mgabe? ¿era democrátco e presdete de babwe e 1 98 cado egó a poder y o se ab aba de é? Gaddaf es aora ga de deocrát o o deocrátco y os derecos maos e s país se respeta o se voa de msmo modo e e 1 969 cado egó a poder speete ya o apoya a movmetos revocoaros árabes y a deostrado s servsmo a os Estados U dos y a Occdete. Y sobre todo a frmado cotratos de egocos por 1 moes de dóares co ra ca y eso sí e o covere e be presdete afrcao S ebargo Mgabe co a msa democraca y derecos maos e o moestó ates a a codad eacoa e 1 998 mpsó a reforma agrara pa rregr e eco de e a oría baca acapase a ayoría de as terras ctvabes de país toces se covtó para Occdete e dctador y voador de derecos maos y comezó el bloeo ecoóco de los Estados Udos y a Uó Eropea. Por spesto de ada e srvó ograr e 56,2 por ceto de os votos e as eeccoes de 22 Gaddaf y Mgabe y a forma e e so presetados oy e os medos de comcacó represe caro ejempo de dobe sero y de o e estra presa y estros goberates etede por deocraca y derecos maos s só y d ero. 72
Cmie el especácul
Prear a voeca
La tendencia a especáculo qe d omin a a los medios en especial a los audiovisuales favorece qe e sjeto qe desea promover na iformación es decir el qe soo q iere recrrir a s leg timo dereco a expresarse l legue a la cocsió de qe mediae la violecia iee más posibilidades de acceder a ese dereco De esta forma a mafestacó e Cba co movo de 1 de mayo a la qe asiste milló 3 mil cbaos no es oticia pero atetado co n merto sí lo sera Desde e punto de vista de a obligación de los medios de respoder al dereco a la iformación y a la libertad de expresió ese sieciamieo spoe impedir e dereco de los cidadaos del mdo a conocer esa oicia y ambién egar la expresió de la vonad de u mión 3 mi persoas qe ma ifestádose estaba eerciedo dereco a expresarse que se a viso eutraiado por el siecio de os medios. Si e lugar de opar por esa maiesación pacífca se tratase de na acción vioea e Cba o e calquier lugar biera eido mca más cobertura. Scede e Eskadi na maiestació indepedetista de 5. persoas promovida por Baasa es sileciada co el obetivo de desaorizar a qien se supoe o codea l a violecia. Si ET poe na bomba se e da toda la cobertura Es decir se premia iormativamete e espectáculo de a violencia y se sileci a el de la man iestación pacíica cuado o interesa so si dda promeve la vioencia Lo dio rudati Roy: . . . siempre que e cualqier lugar de mudo gobieros y medios de comicació derrocan su tiempos sus cuidados su d iero s s servicios e iteigecia y s espacio para raar emas a compleos como la g erra y el errorismo el mesae que acaba transmitiendo es preocupantemee peligroso si se qie re airear agravio públ ico y consegu ir que sea remediado a violecia es más eeciva qe la resistencia pasiva. 73
Pascua eno
Quiero recordar uas palabras del subcomandante Marcos, de EN, dirigidas a los periodsas nacionaes e iternacionales el 23 de febrero de 1 99 ¿por é es ecesaro matar y morr para usedes, y e a través de stedes, todo el mndo, escce a Ramona e esá a decir cosas an terribles como e las mujeres in dgenas ere vvir, ieren estdiar, uiere ospitales, eren medicnas, ieren escelas, uiere alimento eren respeo, iere justicia, iere dgidad? . ¿Por ué es ecesaro maar o morir para e pueda veir Ramona y peda ustedes poer ateció a lo e el a dice? ¿Por ué es necesaro ue Laura, na Mara rma, Eisa, Si va y tatas meres dígeas aya tedo ue agarrar n arma, acerse soldados, e gar de acerse doctoras, cecadas, geeros, maestras? E estros medos de comu ni cacó, a maifestacó de m ies de trabaadores soo existe s ay efretameos cotra a poca, si o, se senca. Es más, a fa la oicia es e eco voeno, no os elemetos contextuales e explican a voencia, las razones ue geera e l conficto, las posicoes y propestas de am bas paes o las vías de solcó e patean os medadores. Todos recordamos las bataas campales entre agricores de Corea de Sur y pocas en ua de las reunioes de a Organiacó Mdial de Comerco (OMC), pero pocos se pderon eterar de cáles era los problemas de esos agricultores y e relacón teían esos probemas con la OM C a obsesió por el sesacionalismo y ograr ofrecer na oticia auue o a aya pede egar a sitacoes como la e pblicó el 21 de ovembre el diario Idal d ranada e ua amplia cobera otográica de lo ue ttuló Protesta antsistema por el 2N Ere as merosas fotografías aparece una dode se aprecia ua sede 1 4 Ry Arndhat. Rtórca bélca Anarama Madrd 25. 1 5 ZN cmnts y cmncads dcns a. Méxc 25.
74
Comza sptáo
de artdo opar apedreada ero se trataba de a sede e eva as desde el comezo de a guerra de ra aca catro años ada tea ue ver co as movzacoes de 2. perods o e fotógrafo ecestaba mágees como fera para covecer de a voeca de a protesta atsstem a " e pa exsta a cre dadu ra moárca y g ru po armado e a comezado ya e proceso de resercó e corporacó al gobero abr de 26 e grpo armado estabecó ua trega para e el puebo se movzase y fese el protagosta de as revdcacoes se mafestaro mles de persoas se detvo a dos m ares de cdadaos se covocó a u a uega geera defda . Soo despés de varas semaas empezaro a prestare atecó os grades edos S a gerrlla aosta bera pesto a bomba e a capta co eda docea de ertos bera cosegdo más protagoso formatvo e co todo ese ttáco esfuerzo de ovzacó cudadaa a opcó e m opó o pede ser a pateada por pare de a guos goberos u e abogaba p or secar las accoes armadas como modo de preteder etralzar e efecto spestamete pbctaro de ees as reazaba se crtero fe tzado por e gobero brtáco co lo s atetados de R. o se pede gorar e dereco de cdadao a se r forado sobre atedo o estaos propoedo e o se forme decamos ue se sece a movzacó pacfca o e e meor de os casos o se expe cotextuace e vee a se r o smo Co ese secameto el espaco medátco soo eda para el voleto y además o se expca tampoco s revdcacó ¿gu aes todas las vol encas?
pesar de todo o e e os estado expoedo as referecas a a paz so costates e os edos de com cacó gu as de ea s o exetas de csmo . E E aís de 2 d e u o de 27 se formó sobre e cocero de omeae a aa de Gales e 5
Pascua Serrao
Lodres. Coo en as inervencones púbicas o e procede es gardar as foras y ser agradecido el ijo de a princesa presene e el aco pero destado coo sodado e ra a dó sado a ss copañeros de Octavo Baaó e n edo de caor de los asistetes." Posteriorente e artista de p op Parrel Wilia izo la aiento a l a paz e e Reino U nid o" e despertó segro n caor siar de as sas personas. Es decr a pasos para a paz en s pas y apasos para ss soldados e levan a g erra a lra. Por úto o podeos reir eleento fdaenta en esta dscsión. Es el debae sobre a violencia lcita o ilcta ligado a los recrsos foratvos para stficarla o deslegitiarla. El so deagógco de la negacón de la volenca pede l legar a stacones coo as declaracones de la vicepresidenta Mara Teresa ernández de a Vega en RNE Rado 5 Todo Notcas e 25 de agoso del 27, tras atetado de ET. Señaa e no es capaz de coprender a todo ael e no condene este atetado as coo toda fora de voenca." E discrso de condea de toda fora de voencia es consae Pero ¿no son voenas as aras de nestro ejércto en fgastán? ¿no es volenta la dsolció de na aifestación por os pocas adstrbios? ¿no es voea a deteció de egrate s papeles para sbirlo contra s voltad a avió y explsarlo del pas? Hace tiepo itentaba expcar e exsta na voenca legta a tlzada por el Estado para aplicar a ey aora parece e os tiee en enos cosideracó ielecta coo para pesar e os peden convencer de e solo es voencia la de ienes no les gsa y la otra la de los benos" o es violecia. Y es a dode iero recoger parte de las ideas de draargo lfonso Sastre expestas en s dscrso e nas oradas de ilosofa e Gaica en el año 23 E aea exposicó Sasre desgraaba o e é denoió los Sete tópicos de be telectal e el da de oy." Yo e voy a detener e el ás corovertido pero es el Aonso Sas a aaa d os ncuas Hu Hondaa 200
76
Comina spctácuo
e tene reacón co la voenca e aí abordamos. Es el tópco de ue E bue teetua está e otra de toda oea ea de dode ea. Y es ue va muy gado a a comncacón poru e la complcdad de la formacón con a voenca será lcta e a medda e ue esa voleca lo pueda ser. Lógcamente mcos asumrán el ópco e crca lfonso Sasre y se pregtarán é voenca puede ser la íca Por ello prevamente tendremos ue analzar é es voleca Vevo de evo con na cta del sbcomandae Ma rcos Pede e a merte de ños por falta de aecón médca y codcones os provoue orror zá solo lásma. E cambo e orror es ue esos dgeas se levane e armas. Parece ue ay e codear todas las volecas meos la ue el ssema ejerce sobre esas gees. Mentras no decíamos ada la voleca no exsía. Los dígenas la padeca moría. la ora e ue decde coesar a esa voenca y decr ¡basa los electales dce ¡No esa voenca o a e yo represeo a voleca ca s o la voenca bárbara. La voeca e emos deallado aerormee e los medos de comucacón es utlzando a termologa de Marcos a voleca ca la stcoa la o voleca." No aparece a sagre solo fuegos afcaes de mses o aparecen fusles y caaas gu errlleras so soldados e protege en msoes de paz. oy no esccamos abar de volenca e pa ses como Ncaraga Brasl o Gaemala Y pocas persoas sabe ue ay más mertes de orgen voleto e cuado ab a gerra y dctadras e esos países De msmo modo e solo se os ablaba de l m pea étca e a Ygosava de Mlosevc y o e la Ind a. Y solo se os arraba las masacres de Sadam H ssen y no de os 3 m tantes de la uerda e Coomba a manos de paramares lgados al ejércto 10. ocumntos y comunados dons a Mxco 200
77
Pasual Sano
El d abril d 1 967 año ats d sr assado Martí Lur ig abló a iglsia d Rvrsd d barrio d Harlm la cudad d Nva York. l la oc dio Nca vovré a azar la voz conra d la violcia d los oprimdos u vvn gos s dcar prmro con toda caridad a la isttció s rsponsabl d la ayor part d a voncia padc oy día udo: i propo gobrno." Y vvo a lfonso Sasr ui n du ca u s considr igua dsparo d un scaro colombiano cora sidicaista la ráfaga d mralta dl C Gvara contra nos tars d a dctadra d Baisa. Y prgnto yo ¿acaso s gal la volncia d la torra d as prisions d Pinoct u a vocia d os partsanos francss o ialianos conra los nazs ocpans o los grrillros spañols lcaban contra ranco? Hay na scna n la pl ícla d L grn evsión d d rctor Jo n Strgs s uy locnt Uno d os idos d capo d cocración alán ntrprtado por Jams Cobrn llga a na trraza slo fracés ocpado. S sinta n a msa al ado d grupo d oficas nazis l camarro francés l avsa tin una llaada fónca s dsplaza a la barra y ntoncs l indica u s agac y s parapt drás. En s oo ga un vculo condcdo por bros d a rsistncia francsa y amtralla a los oficials nazis snados n a trraza. l spcador parc na bu a acción sticra amtraar a catro tpos stán snados n una trraza Y odo sto n uco vr con a comun cación poru mundo actual as grras s inican o no y s ganan o s prdn n la mdida n tinn a a opinó pública a su favor o s contra. Y sa opinón pública s oda mdia écncas d comnicacón y d difusión. Los pass s vadn cando s a logrado prparar a la opnión públca para llo y los ovimintos 1 8Cad p Amy Gdman ¿ aca dónd vams? mcracy Nw 2-28
78
Coenza e especácuo
ins rgentes se antiee vivos eras iee apoyo popar e la regó y e el reso de do. Ágees Díez os sgere a ecesdad de e nos panteeos siepre la propiedad de cada edo de coicació y los ecasos edate os cuaes pretende despertar uesras eocioes co sus coedos Ora propesa i prescidi ble es poner os edios bao sospeca" preguéoos siepre cuado raeos de iterprear u a foracó o la gra acepacón e tiene na pelíca a é corporacó o epresa perteece e edo y é reacó pede eer con el produco e os vede ¿é e cea y é e ere cotar? ¿por é e eocioo y é iágenes palabras o sica e acen eocioare? ¿se raa de eco asado o ieen e a socedad e peso ue se e da e a oracó? Ta vez y e aguna edda pasar por el tai de estro cerebro las eocioes ue os provoca os ed ios. ciudadao de siglo X debe coezar a as r a n ueva fora de acercaeo a los edios de couicacón. lbro de Micel Collon ¡ Ojo o /os meda! os orece portaes ideas a eer presenes. ropesas ue va desde cóo reconocer as artañ as de la apacó asta cóo eer ua ectura acva e lleve a la denca de ss apacioes o platear otra fora de forarse. Se traa de esraegias ue sale de ábto de trato de la violecia y a gerra e a noracón. or eo osoros nos cerareos e los eleeos e nos ayuden a replanearos ucos prejicos e os egan ya ela borados y ue egaos esros propos creros e o referee a las noracoes relacionadas co la voenca la guerra y el odio: 1 9 Áneles íe. s cuens de la uea Meds de mu ncacón e n s cnflcts armads ectv de autes Manpulacón y meds en la scedad de la nfmacón a Te Madd 27
79
Pascua Seao
piuemos las odiosas comparaciones" ante las inormaciones e denncien a n deerminado grupo poltico o gobierno. Es decir si se acusa a u gobiero por vioar los derecos maos coejemos ese caso de violació concreo con oros de oros pases para valoraro e su jsta medida. Qizás encontremos e mientras se denuncia marao poicial e Cba existen decenas de torturas en nesro pas o en oro país vecino de as ue no se inorma nada. Cando se iera presentar como na crzada ideológica la agresió cora n pas busuemos cuá es la siación de s entorno. Si por ejempo airman e ay u e acar en n a nación pore se viola os derecos de las mujeres intentemos pregnarnos cómo se respean esos mismos derecos e oras naciones de la región. Por speso esa comparació o pede servir para jstiicar vioaciones en ningún pas pero s para saber si iees propugnan la inervención lo ace con bena inención o solo recrren a los derecos u manos como coarada. Qizás asa descubriremos ue los mismos gobieros ue aora acusa ero cómpices en oros iempos de esas vioaciones. Sospecemos de los silencios respecto a determiados gobieros. Los silencios mediáticos seen tener como objeivo dejar tranuios a gobiernos smisos para ue aplien poicas impopulares sin ser molesados por a comidad iernacional. Por muy mavado ue sea e grupo polico social o gobierno e e aya pueso su objetio os medios es imporane esccar s versión nnca se nos puede negar si se ace debera ya desperar esras sospecas Inenemos buscar ese pno de vista por nesra propia centa si los grandes medios no lo orece. Un medio responsable debe otorgar iempo y espacio similar a uiees celebran la senecia de lucadores sociales a 67 años de cárcel y a ienes sostieen e el proceso lega esuvo viciado
1 1 Jsé Snsle De la brad de expesón y rs uens L a Jrnada 23-527
80
Comenza e epectácuo
Reividiemos el concepto de violecia tal y como señalaba Marcos. Las persoas ue pasa ambre y ro y muere por enermedades curabes está suriedo violencia. Violecia por pae de los grupos dominantes o admiistradores pblicos e o esá aediendo esos derecos. Los grupos sociales ue no disponen de vías pacficas para recamar ss derecos o a visto ivadidos sus países pueden esar legiti mados para recrrir a vas vioentas para reclamar y exigi r su dignidad Del mismo modo las poíticas y accioes comuicaivas ue rabajen e a deesa de esos derecos y reivindiu en y jusiiue esas vías son egimas. Y las esraegias de com uicación ue ane bao u di scrso de pa favorecan a i mposició de la violecia de ambre la ijsticia y a desigaldad estará comeiedo un deio crimial ue los primeros parecan e defienden la violecia y los segndos a concordia. Nada más aleado de a realidad. Por elo debemos desecar odas las interpreacioes e desde sectores poderosos ieran acer de os térmios terrorismo vioencia" ferzas de paz." Las cosas o suele ser como nos las presena e poder tiee una capacidad bárbara de disorsionar la realidad para sus iereses. Por eso ace campañas internacionaes cora as mias personaes ue usa as gerillas porue son baraas y apaden ue e ua región de España se creen ucos pestos de rabajo fabricado os eicópteros aillados de guerra Tigre
Esamos e la era de la comicació. Y los métodos se an desarrollado a mayor velocidad e nestra capacidad para defendernos de ela. Y e dico bien defendernos. N uca afirmaremos co sficiee conundecia e la primera reacció ue debe geerar el eco comunicaivo de masas en el idivido modero es la desconiana. Es el mismo méodo a ue se ve obigado a recrrir 8
Psul Seno
el ben salvae frene al idivido procedene de a la périda civiización si no iere esar perdido Hoy os medios so la pérfida civil izació y los ombres y mueres el be salvae armado co a laza de madera con la ue efrear al fusil de asalto de as técicas comn icaivas Si eso es grave cando se aborda la pub licidad para e consumo o a idustria del etreteimieno muco más o es cuado se iza para maniobrar con as menes e aso a serio como la violecia y los valores a ea asociados.
82
¿Medios eutrales? s also ue los medios de comuicació se disacie d e os iereses e colico se dedie a iormar de las g uerras de orma eura l Basta co recordar cómo se desarroll ó l a rueda d e presa de la Casa Baca cuado se io pública a captura de Sadam ussei e ra ras dar la oticia el poravo guberameal, los corresposales rompiero e aplausos gritos de aegría lo ue os permite aceos ua idea del disaciamieo políico e puede teer del gobiero estadou idese cado iorme de la gerra e ra ambié vale la pea señalar la aécdoa proagoiada e el año 2 por el presedor estrella de a cadea de oicias oreamericaa ox News, Geraldo ivera cado e eviado a ga isá rmado co u a pistola airmó u e si se cruaba co Osama B i ade o le iba a acer igu a preguta si o ue e ib a a meter u par de ios as la muere de u supueso miembro de la cúpul a de l Qaeda la periodisa de la CNN arga ret Carlso abló de ora raó para esar alegres" el program a Ths ee de a ABC el preseador Cokie obers dijo ue ee ue j gar a Osam a Bi ade e los stados Uidos sería ua pesadila Co u poco de suerte lo ecotraremos mu eo" Por supueso, esas pesoas so lib res para eer s propia opi ió estado de á imo sobre la evolució de l Qaeda o Bi ade, pero si se areve a acer esos comearios esas valoracioes ate m illoes de teespecdores es poru e sabe ue o se ecesia i se les exige eutralidad imparciaidad, i objeividad para desarrollar e rabajo e su s medios 1 83
Pasa Sano
Segn un esudio de oumba Jouasm eew a da sguiene de discurso de Coln owell en el Conseo de Seguridad de la ONU dode trató de demostrar ue ra teía armas de destrucción masiva algo ue posteriormente se probó ue era falso los seis prcipales daros de los Estados Unidos respadaro esa posició y oparo e los argumentos eran rrefutables o dejaban pocas ddas Ngno aparetemee recurró a efe de nspectores de la ONU Hans Bix n a oras fees ue biera poddo cestioar esos plaeamietos Veamos o e afirmó a reporera Jdit Mer uie realizó a cobeura de as armas de desruccó masiva para The New ok mes No es mi papel evaluar la informacó del Goberno y ser aalsta indepediene de ineigenca so rasmitir a los lecores de periódico o e piensa e Gobierno sobre e arsea de ra" E periodsta Colman McCary analzó 3 arículos de opión aparecdos e el Washngton Post en jui o jul o y agosto de 2 2 fueron escros por gene de dereca o de cero Solo correspodían a auores e se podrían cosiderar columstas de ceroizuierda No es de extrañar por ao ue ras los aeados del 1S u estudio de la orgazació arness and ccracy in Reporg (IR) reveara ue columas pblicadas en e The Washngton Post y e el The New ork Times defedían ua respesa miliar mientras e solo dos sugerían a salida diplomática y respetuosa co las leyes internacoales En España o es diferene E 29 de juo de 27 era notica la deención e Madrid de u agete de nteligencia español e fltaba 1 1 1 sabel Bustelo "Metias paa la guea, en Javie Benabé (Ed. eiodismo peventvo
Otra manea de inoma sobre las cisis y los conflicos internacionales. La Caaraa. adid 200 1 2 bídem. Judth Mille se evelaa como un ejemplo em blemátio de peiodsmo de intoxccón
a avo de los secores más beliistas del gobiero estadouidense. e aul Labaique Judih Mil le, eriodista de desinformaón masiva. Red Voltaie. Miller se vera impliada en merosos esándalos y osracioes de las que logó sali ndemne Citado po Dan y Shehte en a s notiias en tiempos de guea. ai dós. Bacelona 2004
8
¿Medos neuraes?
iformación para el gobiero rso. El titar y e texto de la oticia de El País de ese día se refera a él como traidor:" E ex espía de CN encarcelado por traidor gardaba a co la qe se vendió a Rsia." Sin embargo a lo argo de exto citan en varias ocasiones a u colaborador ruso del CNI" qe desapareció sin dear rastro o a cidadanos rusos qe informaba a espas españoles en Rsia." Esos rusos que vendían información de su pas a espionaje español n so espías ni se vedía son ciudadanos" o coaboradores." Las campañas elecorales sobre odo en pases extranjeros dejan mucas veces en evidencia s fasa neutralidad. Veamos algnos ejempos. Con esta imparcialidad informaiva expica El País e 1 9 de enero de 28 las dos candidatras a la presidecia serbia: . . . en estos comicios se escoge enre dos modelos: una Serbia antieuropea aislada y vícima de sus fantasmas istóricos y otra moderna y plenamente integrada en Unión Europea" lgu nos anaistas mestra si tapjos su etnocentrismo occidental o pudimos comprobar en este artculo de opinión de on Carlin pblicado e 3 de diciembre de 27 en El País sobre íderes sudafricanos: acob ma u polgamo uú populisa que no a goado de una edcación forma a sucedido por mayoría como presidene de Cogreso Nacioa fricao (NC) a Tabo Mbeki un ombre cto moderno y sofisticado qe fácilme nte podría aber optado por una vida académica ras el maser en ecoomía que obuvo durane os años seseta en la Universidad de Sussex ngaerra. Y es que donde esé un master de una universidad británica cto moderno y sofisticado" que se qite n ul poplista qe o a gozado de na educación forma" Por supuesto a argumenació fue recogida por el ediorial del diario que terminó afirmando que si e zu llega a a presidencia de país puede convertirse en n Cávez africano que se sume al grupo de países de democracia populista donde crece el recelo acia Estados Uidos" 85
Pascual Sean
Ni la presución de ocecia es respeada por los medos. Ua formacón de El Pas de 1 6 de ocbre de 27, sobre el co a os isamstas acsados de preteder aetar cotra la diecia Nacioa españoa parece e ee cara la cpabidad de os procesados. Tta señaado e uno de los acsados ega asta s ombre" al parecer e periodisa está más seguro de cá es el nombre de samsta ue é msmo. S segrdad e eva a afrmar más adeante e los acsados e a decarado asta e momento se an declarado ocees aunue los argm eos e a tlizado so poco covcetes. Si o e a convecido a periodsta es e co toda probabilidad son culpables. Como eempo de sesgo veamos o ue escribía e presidete de a socacó de a Presa de Madrid erando Gozáez Urbaeja e la revsta de este colecvo Cuadeos de Peodistas a modo de itrodcción e moográfico sobre Leguae perodísco y terrorsmo. frmaba e e la iformacó sobre e terrorsmo ncurrimos en tres errores" Recogeremos s explicacón de segdo de ellos: El segndo vee a ceno de la sobreexposció de los terrorisas de sus poravoces y de ss fecoras ( . . . ). El seguimieto de las merables comparececias (e no conferencias de prensa) de batasnos y demás raea es desmeddo excesivo inmerecido e isufcientemete formativo. No oicas converidas e acontecmie tos ue solo sirven para mporacia a os actores e ve así reforzada su posció por odiosa e sea. Es evidene e n inguna etradad disacamiento i m parcaldad se puede esperar de ien escribe estas paabras. Pero o más gave es e iteto de erer co ellas marcar los prcpios y a deotología de la profesió. Denomnar a pioi a os membros de Batasna como poravoces de terroristas y ralea pede ser vádo en 114 Fernando Gonzlez ranea nfomar de teoismo. uaderno de Peiodistas no 1 uio 2007
86
Meíos netes
u artcuo de opinó pero o e u texo qu e desee ofrecer eccoes de periodismo. Geeralizar como excesiva la preseca e os medios de Batasna o ET o es de nigún rgor pesto qe depende del eco informativo de medo que estdemos e perodo analizado y el ámbito geográfico e qe se difnda si se considera excesva si teer e centa esas variabes es solo porque no se qere su presenca en os medos como o confrma s esis poseror cando afirma que eso refuerza la posicó de los armados. Creecia absrda que rompe calquer princpio de étca periodstica pesto qe se basa en e brdo plateamieto de qe a los que o nos gsta no debemos darles ca a palabra porqe cosegirán convencer a la gete. La capacidad de los medios para suplaar a los jeces y ograr inclcar entre los ciudadaos na setecia de cul pabdad es ta mportante que e os Estados Udos e abril de 27 con motvo del juco a osé Padl a y oros dos acsados por presntas actvdades de apoyo al terrorismo islámico o de los grades problemas de la jueza está relacioado co la dificltad de seeccioar miem bros del jrado qu e no ayan teido conocimieto del caso a través de a prensa y se mantenga mparcales" Este comentaro de n perodista de la BBC es muy eocuete porqe cofirma el poder negativo de los medos de comuicació los caes si bie pede crear prejucos inadecuados e los mi embros de ju rado tambié los crean e el resto de a sociedad. Es decir se es más etra y menos cotamado para conocer u coflicto y as acsaciones s se an evitado los medios de comnicación qe s se a estado sometido a ss informacioes. s lo pensa n juez y mucos más tambié lo pensamos as.
5Apaisi adila l banuilo. C 7042007
87
En busca del disidente Los medios no soo oman patdo sino ue presonan y sancionan al ue no cumple a línea domnane El 6 de febrero de 27 el d aro británico The Times publicaba una entrevisa a earra De Juana Caos desde la cama de ospita donde se encontraba en uega de ambre. Se straba con una mpactante foogafía ue deaba en evidencia su afectado estado de salud y e perodsta se drgía a ETA smpemete como gupo sepaatsta." Aueo ndgó a a case mediátca españoa y por supuesto a a poltica. E msmo da la edción digital del dario El Mundo tulaba The Times recibe un avón de crítcas por la excsiva de De Jana Caos. E n la notica se acían eco de las protestas envadas al daro brtán co por aber amado a ETA grpo separatista" y no banda terrorista ." Anue el presidente de a ederación de Asocaciones de Perodstas de España (AE ) ernando González Urbaneja defendó ue se publicase a entrevisa y afirmó ue la únca objeción ue cabe acer a The Times es e caiga en el error exendido en la prensa extrajera de definir a los terroristas de ETA como 'separatistas vascos." Tenemos ue acer un esfueo y más pedagoga para e esto no sga pasado señaló El consenso medático en España para definr a ETA como banda errorista es absoo a pesar de ue es n térmno caramente calicaivo. No se tolera ue la prensa internacional peda recrrir a a expresón separaisas vascos la cal no conleva valoración alguna ni supone negar e sea un grupo terrorista simplemente no se 1 1 6 "he imes cibe un aluvión d cíicas po a exclusiva de e Jana Chaos. El undo 622007
1 89
Pascual Seano
pronnca pore entiende e no es fncón del periodista decir ién es y ién no es terrorisa. En leana, algunos profesionales de la prensa y prograas de eevisón como Ulric Wickert, del prograa Tagesthemn de a cadena AR, tuvo e pedir dscpas por aber dico e George W. Bs y Osama Bin Laden tenían la isma entalidad," tras las declaraciones del presdente estadon idense en as e i nstaba a los acionales a esar con os Estados Undos o se esaría siado cora ellos. La cadena noreamericaa NBC deó de contraar los trabajos del periodista reelance on lper, por aber traído iágenes e osraban el door de los civies iraíes despés de la operación Tormenta del Desierto (Gerra de Gofo de 1 991 991 ). N nca se eiteron, por spesto. l cnso de los edios pede llegar a considerar propagada precisaene cando el díscoo se permte el sacrilego de doarse tabién de edios de cou nicacón. E diario El Mundo del 3 de jl io de 27 titaba n cabe de Ee: rán lanza na nueva cadena ieraconal con fnes propagadístcos." Según as declaracoes de madieyad, la nueva eevisón iraní ene como obevo a rápda dfusión de noticias correcas" y aydar a la opnón pbica dia l a distingr caramene enre la verdad y a mentira." No sabeos si lo ará o no, pero acusarles ya de fines propagandísticos" o único ue deuestra es el fn propagandístico de uen e acsa. l f y al cabo, lo ue acen os medios es lo miso e las aoridades. La crimna zación pede llevar a a paradoja de ue los únicos arresados por os velos clandestinos de la C ayan sido los periodistas u e iforaron y os cidadanos e os den ncaron . En Carona del Norte (stados Unidos), oco personas feron 1 1 7 Rolad Schatz, ctado po Danny Schece en as noicas en iepos de gea. Padós Baceona 200
90
En busc de disidente
arrestadas el de abri de 27 por protesar cotra la empresa ero Cotractors la cual estuvo estrecamete vcuada al programa de secuestros de la CI y particpó e el del ciudadao aemá aed EMasr u ie después sera orurado. Los jueces aemaes ab a emitdo órdees de arreso cotra tres ejecuivos de ero Cotracors, pero la polcía esadoudese a cosiderado más oporuo deteer a los esadoideses e exga e se cumpera la peció de los eces alemaes. E Eu ropa cocretamete e S iza las autoridades llevaro ae a sica milar a res perodstas ue develaro formació sobre las cárcees secretas de la C e Eropa. Los periodistas Sadro B roz Bea Jost y Cristop Greacer del peródco Snntags-ck fero uzgados el 1 7 de abril de 27 ae rbal mar por pubcar u documeto de os secos secretos szos ue pso e evideca la exsteca de prsioes secretas de a CI e Europa y el rasado de prisoeros. De forma e se secestra cadestamee a gete ocete se es lleva a cárceles cadesias y cuado se descbre todo eso se detiee y ecarcea aora ya legamete a ees publca lo e pasó y exige e se zge a los jefes de las epresas e colaboraro e os secestros.
9
Buscando una salida Tradcionalmente, la ibertad de expresón fue n arma de lca contra a opresión de os gobernantes. Si bien desde el poder tambén recurrían a a propaganda como forma de dominación, como claramente o muestra el ejemplo de a glesia, os medios no gbernamentales solían asociarse a as lucas contra los abusos del poder y a la imparcialidad informativa. La sitación a cambiado en varios aspectos. En primer lugar, el desarrolo desorbitado de as tecnologas de comunicacón, y en segndo gar, ue los dominantes de esas tecnologías y esos poderes se presentan como no gu bernamentales Por lo e de algn modo, eredan esa aureola de objetivos, mparciales y lucadores contra os despotismos ue tvieron en otras épocas los medos y os periodistas. De eco, se sgue utliando e término independenes" para los medios privados Denominación absolutamente capcosa, porue si un medio pblico es considerado dependiente de n Esdo o de un gobierno en la medida en ue es su propietario, un medo privado será igual de dependiente de os dueños y accionstas de la empresa propietaria La diferencia es ue en democraca se peden tener medios pblicos es decir, e sean de los Estados, pero no necesariamente deben estar bajo e control absoluto de os gobernos Y u e, in cluso, sfriendo el control de os gobiernos, esos gobiernos se peden sustituir por la vound popar, mientras e los propierios de los privados nunca se peden cambiar por vía democrática 93
Pscu Seno
Véase el caso de Silvio Berluscoi e talia la edida e ue era prer istro y u agate de la televisió cotrlaba el 85 por cieto de las eisioes teevisivas del pas. ¿or ué era edios depedietes utiizado la teriologa abitual los de su propedad coo anal 5 y o los de stado coo la AI? Coo o poda ser de otra ora e su capaña electoral l e ostraro u apoyo ás icodicioal los de su propiedad ue os pblicos. abié se a deostrado ás idepedietes los pbicos puesto ue a podido escapae de su cotrol tras u cabio de gobiero por volutad popular Y volvedo al desarrllo tecológico ace ya uco ue el ara couicacioal o es la era palabra es la age la tecologa de l a couicació so la exclusvidad de u a licecia de eisió radioeléctrica so las estructuras de dstribució de la presa so los ecaisos sules y reiados de tergiversació y egaño s decir su pder es eore. eos podido ver e los eeplos aalizados asta aora or tato y e esas claras codicioes de superioridad aora so las poderosas epresas uiees reividica la libertad de expresió ue o es ora cosa ue la i pu idad para segu ir disrutado ellas del oopolio de la ioració la aipulació y el egao Debeos despear de ese sueño progressta de otros tiepos de ue a eor ley de presa es la ue o exste s lo ue se deca e los años seseta e spaña cuado se sabía ue esa ley la ara el rauiso ero aora o. ora las leyes as debe acer los pueblos para defederse de los poderosos ue gaa co e vaco legal u e o es otra cosa ue la i p u idad Innos gislaivos
or eso e Veezuela los grades edios está idigados co la ey de Resposabldad Social d e Rado y elevisió ue lo ue exige es la veracidad de os coteidos y ue s u a televisió ei te u a aifestació esté obigada a idicar sobreipreso e patalla de 1 94
Buscndo un sid
cado so sas mágs por ants s ormaba d na mastació d prsoas co imágns d ms procdnts d otra manifstación d trs mss ats. E España cado s dbatía Estatto dl Prodsta las mprsas d comucacón s rblaban y dclaraba staban cotra argumntando u ua socdad dmocrática los priodss db u dar fura d la rgu lació poítica" por a ly s plataba la cración d n coso d iformació l u stuviran rprsntados sndicatos y priodistas Lo u propoían os grads mdios s u das ura dl imprio d la ly soo bajo l imprio d ss mprsas Los dños d as mprsas d comicació insist propor códgos dotoógicos o d autorrglación como vimos antrormnt n caso spañol d la programación atil o s cumpln. ncso pdimos scucar a una mistra pidido a los mdios d orma u mi lat u s cum plira s código n claro jmplo d abandono d las comptcias gislativas y jcutvas por part dl Estado Tambié s aso pnsar cmplmito d sos códigos s lm ita a la rsponsabdad d prosoal n mrcado libralzado l prosional o lig s código ético por s l duño dl mdio in dcd si l contrata o dspd y por tato srá uin dfina é código ético s cumpl mdo Estará n vigor l código u apliun los priodstas u é a dciddo contratará E iósoo Caros rnádz Liria a rcordado mrosas ocasons o absrda u s a armacón d mcos priodstas o ana lstas d opinión u dc u llos pudn scrbr o airmar lo u consdran n los mdos n los u trabaja con absoluta lbtad Y o s dan cnta d u n la mdida n u so llos los contratados y no otros s por dicn y scrbn lo l mdio uir. La lbrd sría u pudra scrbir n s mdio con lbrtad alguin u no ubira lgido prviamt cotatarlo. Los códigos d atorrgulacón para los prodstas supo l abandono y l dsprcio d toda la comuidad ciudadana y d las 95
Pascua Sean
istitucions dmocráticamn gidas puso u djan a os drctivos d os mdios a absouta comptcia y autoridad para cumpir u obviar os principios d rigor puraidad imparciaidad rspto a as funts accso a os mdos y drco ciudadao a star formado. En ámbto intracioa podrán incuso mr con toda m puidad como o ac sobr as po ticas d gobiros xtranros o ciativas d orgazacios socias d otros paíss pusto o pudn sar prstado dmadas conra onor o por ditos d ijuras odas as smaas os juzgados spaños D a msma forma odos os mos u a o argo d sta obra mos dncado d apoyo a a viocia smbra d odo gitimación d as gurras o criminaizacón d ídrs socias rinan sndo impcabs dsd po d vista d a gadad s u a ciudadaía pda tnr ingua vía d protsta o inrvnción. Es por o u os Estados y a opó pbica dbn sprar s prurito d na fasa inrprtación d a brad d xprsión s tiizada por as mp rsas priodístcas para o sotrs a iprio d a y a dida u no ay gisación i rgacón sté por cima d sus coporamintos por misrabs u stos sa. Peros o prevenvo
En 27 nac n Madrid nstituo d riodismo rvntivo y náiss Itraciona (I). S trata d na asociacó ntgrada por priodsas aaistas d ámbio inracoa y prsoas vin cadas a a formación univrsitaria. S cración rspond n contxo goba acta a a ncsidad d pracicar un sto d priodsmo difrnt propoindo una mara ovdosa d aborar ordnar y difdir a iformación rativa a confctos y crisis itrnaconas. Sus objtivos sgún dcaran s contrbr a a rsoución pacífica d os mismos y cauzar os procsos d snsibi zació ncsarios u prvga scnarios simars fturo. 96
Buscado ua sada
S eoría eoría es e los medios medi os a a ora de nformar nformar sobre sobre los conict coni ctos os igal ig al pueden pu eden i ncendiar ncend iar y provo provocar car ue ayda a prevenr prevenr e incl uso a reconciiar. Para eso úlimo es fndamenta el análsis la idenfcación de los actores ue bsuen soluciones a contex contexua uall ización izac ión el rigor y el conra conraste ste de fenes. Eem E ementos entos todos eos ue como emos esado analizando a lo largo de esa obra son pocas veces utiizados. las adiencas no se es ofrecen los eementos y anecedentes para comprender os conflictos las propest propestas as de solucón no suelen sue len ser ref refle lejadas jadas pore no n o cum ple n los criterios de especacuardad y e rgor y el contrase de fenes no exise exise poru poru e los medios medio s srven srven a i ntereses ntereses ue están por en enci cima ma de eos. sí o expca expca avier Bernabé presden presdente te del de l eui eu i po académico académico y de invesgación de nstuo de Periodismo Prevenvo y nálsis Inernacional Los conflictos armados se cubren por pare de los medos de comunicación como acontecmenos repeitvos con pauas edosas y a la vez espectaculares desacando en general el número de mueros as accones militares y el dantesco especáculo de mucos periodisas e aparecen como pro proago agonisas nisas de as nocias nocias bélicas bélicas sobre todo en los canales de elevisón elevisón.. Los perodistas de esa esa asocacón an señaa señ aado do ue u e emáicas como I rán án el conict conicto o palesnoisr palesnoisraeí aeí la emigración em igración y en genera la guerra gu erra son cubieras por los medos ignorando os principios básicos de lo ue se podría considerar un perodsmo preventivo e analice las causas ofrezca la suficente información e permta a cudadano comprender el conflicto y recoja las nciativas y propuesas de paz. Comenzar a incorp i ncorpora orarr los princpios princpi os del de l perodsmo per odsmo preventi preventivo vo pede pe de ser una avance para ir separando de nuesros medios el cultvo de odio y la defensa de la violenca y la gerra. La inceridumbre es si eso está está en a mano man o del prof profesion esional al o en a macr m acroes oesruura ruura empresarial 1 1 8 Javier Bernab (Ed ) eidim peventiv ta maea de infrma bre la ii y l nflit internai inte rnai nale nale a Catarata Catarata Madrid 27 11 Ibídm
97
Pascual Sao
y la cutura dominante del espectáculo ue impiden e esos cambios sean posibes al meos en los grandes medios. El ebate
te esta situación teemos a obigació mora de abrir debate e inclya propestas alterativas e intente aportar salidas al paorama paorama actua actual.l. eeo e eo
Un a de as igur igu ras a considerar es e denomi den omiado ado dereco de acceso contempado a ive constitcioal e la egisació españoa y nunca pu esto e práctica ni en la más mnima expresió El artículo 2 de la Cart Cartaa Magn M agnaa española establece establece la garanta de acces acceso o a os medios m edios de com icació social depend dep endietes ietes de Estado Estado a os grupos socales y poicos poicos sigiica sig iicativos tivos respet respetando ando el puralis pu ralismo mo de la l a sociedad" sociedad " Esto es o ue u e se cooce cooce como como dereco de acce acceso so y e su poe ue los gr gr pos sociales y poíticos sigiicativos tegan la oportnidad de dirigirse directamente a la audiecia si la interveció de los itermediarios e abitu almete al mete seleccioan elabora el abora y preseta preseta a información" unue en los años 26 y 27 veitioco años despés de la aprobación en la Costitució se a comezado a legisar legi sar sobr sobree el dereco dereco de acceso acceso sige sig e si es estar tar apl icádose. Pero además en nuestra opinión el dereco de acceso o solo debería ponerse ponerse e práct práctica ica en cuau cua uier ier medio med io de propiedad públi púb lica ca sino e debe vicula vic ularr tambié a los medios privados. privados. El dereco a e os os grpos sociales y polti pol ticos cos tega acce acceso so a os medios medi os y ue u e elo garatice a pluralidad debe esar por ecima del dereco empresarial a defiir los contenidos de medio de comuicación L a pr p ral idad y el acce acceso so euiativo euiativo ca podrá existir existir s i se i i m ita ita a los medios públicos puesto ue la líea de los privados terminará deseuiibrado el resulado globa. Es lo ue a sucedido en Veezela la uni u nidirecc direccionalid ionalidad ad atiguberame atigu beramena na es tal en los medios privados ue los públicos y comuniarios a debido situarse e la 198
Bucdo u d
unidireccionaldad gbernamental para ietar compensar lo cual tampoco tampoco es deseable. La solción es crear crear la s codciones codciones legislaivas legislaivas de plralidad pl ralidad y acce acceso so ue i mpli mp lien en e involcren a od odos os los los medios de comcación públcos y privados. Observatorios de medios
Desde varios colectivos colectivos y prof profesonales eson ales se a propgnado propgn ado la creaci creación ón de los denominados obseatorios de medios órganos de segimiento y vigilanca vigila nca de los conteid conteidos os e elaborar ela boraría ía i nformes nformes y documet docume tos os co ss ss conclusones conclu sones respecto respecto a la rgu rosdad pl p lrrald al dad ad etc. de de los medios de comncación. Esos trabaos an tenido especial vaor y repercusión en el segumieno de campañas elecorales. El problema es e se an enrenado a la oal ala de apoyo de gobiernos e insi in sitciones t ciones públ icas lo ue les les a li mtado su capacdad capacdad de rabao rabao por ala de recrsos écnicos y umanos. Por oro lado el mismo ssema ssema mediáico mediáico ue silencia sile ncia lo ue no desea desea e mpide la pl uralid ad también gnorará posteriormene las conclusones y rabaos de los obseaoros. La solción pasa por el apoyo público a esas ncativas dotándolas de recursos para su fncionamieno pero además las rec recomendacoes ome ndacoes d e eso esoss obseaor obseaoros os deberían ser vincla vinc lanes nes para los medios para lo cal el Esado debe crear las vías de neención ecesaras e garantice e los obseaoros no se ueden e meros normes testimoales. Medios estatales y colectivos
Oro elemeno a planear es la propiedad pública y coleciva de los medios de comuncacón y el conrol democráico del acceso a ellos. Hoy Hoy iee más poder un column colu mns sta ta de prensa prensa ue u n dpuad d puado o nacioal. nac ioal. l primero lo a elegido un gerene empresaral al segndo cietos de mi les de ciudadaos. ciud adaos. Eso es na aberración aberración de la democracia democracia . E l l íder de una un a orgaiza orgaizacón cón polítca polítca a la e e voa voann millón mill ón de ciudadanos tiee e mendigar un espacio en n periódico para ue se le oiga. 99
Psc So
Es umi um ilante lante leer en la l a prensa nacioal nacioal un escrito de u mn m nistr istro o como como Carta al director. En México el canddato presdencial ópez Obrador votado votado por casi 1 5 mil m il loes de mexicanos debe pagar a los consorcios consorcios televsivos de su pas 23364 dólares para poder emitir meda ora programa ama semanal a la u na de la madrgada. No nos engañ emos de progr y ue no nos engañe la amenaza oy no es e contro de la comuni comu ni cacón cacón por un goberno. Es el contro controll de la l a inf in formacón por n ogopolio de empresas Es verdad ue las experencias de propiedad estata no an estado a a altra de la plraldad y participación adecuadas Pero eso no debe desacredtar desacredtar la propesta propesta de medios esta estatales tales del d el m ismo modo e las deficiencias de n ssema judicial no son argmento para desmantear e ministerio de usicia y privaizarlo. Como ya ya emos dico aterormente un medio medi o estaa estaall parte parte de mejores mejores codicioes para garatizar garatizar s s democraz democrazación ación u e uo u o prvado de aí ue ue lo necesaro necesaro es bscar y exgr los elementos elem entos necesario necesarioss e e garaicen esa democratzacó e impdan e os medios de comunicació del Esado se conviertan en meras correas de ransm ransm isón y apoog ía de partdo partdo o líderes gobernanes. gobernan es. El dereco dereco de acceso acceso e emos cado cado aneriormene aneriormene es uo de los mecanismos meca nismos pero también la conformación de consejos edioriaes pluraes y representatvos as como el carácter vcuae de los observaoros de medos me dos o a i ncorporación ncorporación de comiés com iés de sarios sa rios y pro proffesion ales al es con amplias funciones de inervencó e os conteidos demás los medios pblicos deben erradicar de sus diámicas elementos del mercado ue los distorsoan como es la publicidad. ¿ Podramos a uestros uestros polcías pol cías de trá tráfic fico o o a nuesr n uesros os médicos méd icos como como soporte publiciario de na empresa de refrescos? ¿por ué debe entonces patrocinar a información de nuestro teediario sobre as decisiones del gobierno o un debate en el paramento? Para ello ay e sperar de a mentalidad me ntalidad ciudadaa ese pru pru rto rto al gasto gasto pbl p bl ico en inf in formación oy es es moivo moivo de escándalo escándal o en todo el espectr espectro o potic po tico o desinar recursos pblicos a una eevisión o radio estatal De forma 200
Busdo ua sada
e doa doa r de n prespesto alto a edcacón ed cacón y san idad es percibdo percib do desde los secores con mayor sensblidad social como n gasto necesario ligado a na política solidaria y progressta acerada pero no aplican apl ican esos msmos prncipio prnc ipioss cando se destinan destin an rec recrs rsos os a los medios de comnicacón pblcos. En na campaña electoral los deretes partidos nclye e ss programas promesas de mayor prespesto para edcación sanidad ncs n cso o obras obras pbcas per per nngno nng no pantea n m ayo gasto para a televisión televisión o la radio esta estaal al pore pore saben e sería n sicdo elec el ector toral al . Es n craso error cidadano pore del msmo modo e odos esamos convencdos de e se necesian fondos pblcos para e exsta exsta na n a sta sta y eia e iatv tvaa asstenca santara edcación de calid cal idad ad para todos o atención jrídica para los desfavorecdos y de e el merrcado no va a aten me atende derr a esos sectore sectores s tambié tamb iénn emos de aceptar e el mercado no va a dotar áclmente a la comnidad de medios de comnicación plrales y netrales Por otro otro lado lado emos de diferenci diferenciar ar entre entre medios m edios de propedad esaa esaall y medios colectivos. No debemos enender como medos pblcos exclsivamee los esaales gestionados por direcvos pblicos y desarroll desarroll ados por fncionaros. Se debe comezar a desarroll desarroll ar n a eva fgra de medios colectivos pestos en marca por organizacioes sociales e tegan como objetivo primordal la información El desarollo e an expementado los medos alternativos está demostrado e esos colectivos ya está scentemente consodados y expermentados como paa e abandone s s marginali mar ginalidad dad y el Estado Estado los los atienda y los los legitime legi time como medios de comnicacón e tenen mayor democraca y repres represet etativida atividadd e e los privados. privados. El problema es e en la medda m edda en e opere fe feaa del d el mercado mercado y y de a aíí s valor val or ético ético y pro profesio fesioal al o podrá ca abadonar la margació ni ener garantizada s viabldad. Por ello el lo el e l Estado debe debe asm as m r el compomso com pomso de e esos esos proyec proyectos tos pedan segr desaoándose y acéndose n espaco prpo e 20
Pscu So
el panorama inormavo U n compromiso ue se debe relear no solo en su reconocimeno ormal medane u na legslación u e los saue de la alegaldad en ue se encuenran sno ambién ayudándolos con los recursos écncos y económcos necesarios n ese aspeco Venezuela esá sendo un eem plo a obsevar de cerca n ese pas el M nisero de Comuncacón e normacón a creado una i rección Geneal de Medos leavos esde ella edian lbros y maeriales desnados a orar a los proesonales de los medos comunaros y se oogan becas se desnan recuos écncos a radios y elevsones aeavas y ayda en la dsrbcón de edos escrios el msmo modo los mnseros e nscones públicas ncluyen a esos medos en ss planes de pblicdad nsuconal Todo ello no mpde su aogesión e ndependenca respeco a l goberno los colecvos u e inegran esos medos ienen absolua auonoma para denr sus parrl las o esablecer sus conendos en las reunones ediorales y de redacción . n cambo en spaa la evolucón es odo lo conraro cando legisla no es paa legalizar a los medios aleaivos alegales sino para legalzarlos al no darles una concesión Y en cuano a las webs la endenca es a m poner medidas de conrol y segimeno sobre el conendo aozacón para abrr una págin a daos iscales para darse de ala responsabilidad legal del edor sobre los comenarios de los lecores ec. nclso los inenos legislaivos espaoles preenden e un a auordad adm nsrava pueda cerrar na web en nerne mienras ue para acuar sobre un medo de comu ni cación ace ala una orden dcal Un propues esudir
s ineresane reomar una inicaiva ue planeó el ilósoo Carlos ernández ra en el lbro colecvo Periodiso y crien ue se edó en spaa ras el gope de Esado en Venezuela en abrl de 2002 É l pare de la idea como nosoros de e lbead de expresión y prensa prvada son ncopables y planea una propesa my adaz pero e vale la pena ue se dscua a n cava de ernández ra 20 Aee d) Peodsmo y Cmen H Hondara 2002
202
Buscando una sada
para Veneuela o para cualquer país, era que e goberno naconalzara los edos e ndenzara a sus prop etaros Después se convocaría a oposcones entre, por eeplo, los lcencados en perodso de pas garantando unos trbunales parcaes eegdos entre ttuares y catedrátcos de perodso. stos, por al gn ecanso coo os ya exstentes en a dnstracón, seecconaran a los efes de redaccón y seccón, edante un claustro de perodstas elegdos deocrátcaente con representacón de os lectores y televdentes o se trata de que aplaudaos esta forma coo dónea, sno de abrr esa dscusón. vdenteente, este sstea tene ucas copcacones, dfcutades, decencas que garantcen su parcadad y deocraca. ero ¿acaso panteaos aora lo que exste en este oento con e contro prvado de os edos de comuncacón es ás deocrátco, ás plural o ás parcal? n nuestras socedades exste un ecanso pbco para elegr deter nadas responsab ldades profesonales qe se consdera q ue tenen que estar soetdas al control de la comndad. o es el ercado el que elge a los ueces, sno un étodo, probableente decente, pero de control pblco. apoco es e mercado e q ue ege al catedrátco de unversdad o de nsttuto Se buscan crteros profesonaes y técncos para acerlo. abén es la adnstracón qu en seleccona, por su trascendenca, al nspector médco que fra el nfore para el pago de una pensón pblca de nvalde o e de trabao que dce s se cuple la legaldad en una epresa o el nspector fscal, que decde s una persona o epresa está cuplendo con sus obgacones scales ¿Por qué entonces el edo de councacón que tene la capacdad de proyectar en toda la cudadana la labor de esas peonas su apoyo o su crtca, o spleente la verdad de lo que se es acendo, no está bao nngn control colectvo? Cto un eeplo pecua r. Los ueces, en m ucas legslacones tenen un elemento decsvo para decdr s u n procesado o u n convcto esrá en prsón o no y es el concepto de alara socal" sa vaabe que aplca quzás con buen crtero e uez, quen puede consegu que 203
Pacua Sano
exista o no son os medios de comunicación. Por anto también en esto os medios ienen un poder e no es corresponde. Qizás sea beno estudiar la propuesta de ernández Liria u e no es ora ue ograr e os medos sean pbcos y a frene de e os se pongan a personas elegidas con os criterios de profesionaidad capacitación y consenso e se empean para elegir eces catedráticos médicos o maestros.
2 04
Conclusión Las sociedades modernas se encetran sometidas a mayor sisema de control gobal qe a existido en la istoria de la manidad. Una ggantesca y poderosa esrctra qe do mi na l a información q e se difnde los vaores qe se propgnan y os liderazgos qe se promeven. Esa esrctra la conforman medios de comncacó prodcoras de ce mercados del ocio y toda na dstria qe ya a consegdo covertir el plaea en msmo zoco donde oda esa operación deoógica ininerrmpida se encera déntica y smáneamene en caqie r gar. La capacidad de covecer al mdo de qe n pas o íder es enemigo a combatir es impresioae. De osoros depende comenzar a crear a vel gobal os ssemas de formacón cooperación asociacionismo y movlzacón qe pedan enfrentar al mosro nqe cese creerlo a bena otcia es qe el empo corre en conra de ese ggae porqe cada da qe pasa as comnidades va avazando e s ncredidad y desconfiana aca ese sstema deológico qe os persge a tiempo qe se va desarrolando propesas alternatvas e inicatvas para enfrearlo. Nigo de nosotros pede permitrse el o de ser espectador debemos corporarnos a esa neva esperaa de qe otro sisema formativo es posible y necesaro Como a dico e periodisa Dany Scecer Esamos vviendo tempos oscros. Son tempos de terror de pesmismo potico y para mco de parálisis persoal . Pero también so tiempos para bscar la l" 205
pílogo a gerra naera o a consrccón e la barbare Sanago Aba Rco Introdcción
la cuesó muy enigmática de por é las mayorías se somee (casi) siempre al imperio de las minoras plateada por el fósofo glés Davd Hme ace 25 años respodía Gaetao Mosca e 1 896 con esa descocerae simplicdad E la prácca es ievtabe el predomio de una mioría organizada e obedece a único mpulso sobre la mayoría desorgaada. La fuera de caluier moría es irresistible frente a cuaier individo de la mayoría u e se encera soo ae la toaidad de a minora orgazada. El úmero sucmbe ineviablemee al orden y mi loes de voades deseosas de pa juscia y democracia; si se maiene asladas y desidas esá codenadas a la derrota frene a puñado de idividuos giados por un a estraega y objeivo comunes por muy perversos ue nos pareca el así amado crmen orgaiado por ejempo pede i mponer s ley a barrios y ciudades eeras solo pore su violecia forma parte de ua orgazacó" capa de anicipar y desbaratar cuaier respesa individal. Bajo e capital ismo e m udo esá domiado como nunca aes por violenas minorías organizadas rene a las cuales las mayorías 207
Pascua Sao
desparramadas en átomos descoectados poco pueden acer Cuado abo de vioetas minorías organiadas -sectas fanáticas compactas y casi siempre impenetrables- no me estoy reiriedo claro a las célu las de Qaeda ni a os escuadrones de a muee cies e ra salvo en la medida en e im itan y a veces sirven a mi norías muco más poderosas a Hlibuon Se l Monsato Bayern Roce Repso (por citar a alguas) y a los gobieros ue les funge de muñidores y arietes en todos os ricones del plaeta. Para acanzar ss obetivos estas miorías orgaizadas recrre a menudo a a vioencia directa desruciva y desttuyente, a través de guerras olímpicas desde el aire o dictaduras sangrietas a ras de tierra Pero la violencia direca o destiyene all y cando es necesaria se ve siempre acompañada de otra violencia e podemos llamar constituyente porue costiuye precisamente sujeos desconectados e indefensos o o ue es o mismo mayorías desorgaizadas icapaces de compreder y llegado el caso afrontar el peligro Hacia 760, David Hume traando de responder al eigma compredió ya oda a eficacia de esa segda forma de violecia (de las mi noras sobre as mayorías) y la denominó Opi nión es decir a imaginació de los goberados orienada de tal forma ue preste espotáneamene adesió a ss gobernanes. Como es sabido bao e capialismo la Opiió es a indstria y esá e las m ismas manos ue el petróleo las semias o os fármacos conra el SID (y los propios gobieros) de manera e podemos decir sin empaco e la mayor parte de los medios de comunicación del paeta directa o indirectamene se cuenan etre esas vioenas minorías organizadas o secas fanatizadas e gesionan la vida de las mayoras desorgaizadas y pacíficas. Su violencia consiyente a ravés de medios ecnológicos sin precedenes- cosituye al mismo tiempo os cotenidos y os seos e los reciben e una doble acción simuánea e elabora manipula o iventa a información y esandaria la recepció ue modea el lenguae y a realidad y formatea -por así decirlo- las categorías mismas 208
Epo
d l a prcpcó prcpcó stos stos dos aspcto aspctoss d la volc v olca a d los dos d cocacó co cacó d la costrccó costrccó d l a otca y d la costrcc costrccó ó dl lctor o spctado spctador) r) m ocpo la s pá as q s s Gerra de cifras dique
a d las la s adras más baas baa s y doloro dol orosas sas mbé m bé a ás prcosa) prcosa) d la codcó maa s ésta q os obla a y otra v a xprsar la caldad a través d la catdad, las xprcas ás ítmas las ás asbls las ás dsddas dsddas por md o d cos cosas as pqñas srabls acabadas sta dsproporcó tr stros arrbatos y stros mdos dc vtablt a so q llaaos eaeacn l pscador q l calor d rlato abr arco los braos stá tratado os d stablcr l taaño dl p q l d la ocó q q stó a l pscarlo cr cro stdo pd parcr parcros os q l baró baró M cas o opo líts l íts a s fat fatasía asía pro otro otro co ás scal lo q caractra propat al bravcó al eaeado, s al al cotra cotraro ro s voltad voltad d dcó d có d prcsó prcsó d d ltacó d a a xprca xprca xcsva ro r o q psaba por lo os o s 1 7 klos" S sta voltad d dr aq sa spr al ala s sta obssó por crrar tr los braos y abrtos a caldad podrabl po drabl aás s str tro o trl trloct octor or podría podría rprs rprstar tars s l o o d stra xprca l obr obr xara xarado do c o ás q l comeddo stá posdo por la ma ía d all all ar s dobl acpcó acpcó cast castllaa ll aa la sta stat tra ra d las fras q os doa l xarado s por así dcrlo topóra topórafo fo co tscopo tscopo Solo S olo vta para para crcscrbr crcscrb r y rd rds so oar ar s spírt spírt at at o s s ás q a atra d stro stro cora cora; ; l draó s a réplca pqño d st stra ra ssacó ssacó d plro sto sto s lo q v a xprsa xprsarr d odo tras traspar part t l stdo 209
u Se Se no no
ga a de veb exagea evaa dqe ae e íe de as agas e s íies (edae (eda e a deacació deacació egca egca de ee a a desesa de a iada aca bsács (aas aas a as c s se aase aase de adevs de s ee a cada qe aeaza c desbda exagead es vedad eai e s qe ha qe e íes gades a a eza desca a a ecia qe s ee P P es es dch sea de as as e aba aba de as asa a señeaee e de esc esá hech de exageaces S aea es exagea; exagea exagea siee sie e iee ie e qe q e exagea aa hace ee e e qe de d seía seía icesabe C hi da da eiza eiza ( di di Mge M ge Age ed ed ce a desies des ies csaes a agsia a gsia de i hace ecede a desesa a siedda (ivsbe eigsa a aañ de a s añas añas a eda e e e s e eaidad eaidad s diqes de a beeza qe esá see a de edese e e ca da da a de es es aa ca ca es qe a es sibe xagrar Q asa asa cad cad a cadad es es ás gade ás ii i i iada iada qe caq e cadad? Cad s eds as sacddas de aa se cvie cviee e e a iada? Cad Ca d aqe aqe qe habiaee habia ee s sve sve aa aa ed ed a aa edis edis se veve ces c es abe abe?? Mecacas es caiaes aas ágees exs a desesa a si desced e de a a ea ea dad isa desaa desaa a ds ds edd da e desced e s Mcase q e qeía qeía ec eca a e e d a a ega ega gade aa ed s cae s asó s esae Aha ees q e e edi di a a ia eg ega a qe q e se ide a sí sa sive sive aa aa ed ada Có Có haes? haes? C C q ega? ega? a dieecia ee iaes cives ee gea az ee bbade accdee caásfe aead ee acacó bada c ea e a ab ab a dieeca dieeca ee ee descció descció ha qedad bada gad e ie i escd scd be aa aa eede ce aa aa eqeñ gade zga a h be es es d d ee aha aha as d esies esi es de agsia qe s g iegs iegs izaba izaba e e ie ie apirón esa agsia 0
Epoo
ameaza eveso de a polis con la que ombaban el in acabam acabameo eo la ala ala de ímies e l bo boos oso o ámb ám bo o si si oeas oeas e e que los ombes como os amales del oo o iee e común más que su ecíoco aislameo. El oblema del es escad cado o es el de aduc aduc la cuadad al a l lengua len guaje je de a candad el de educ el aeba aebao o o la emocón a a om omao ao de la l a n n ud; e nues n ues o o al al conaio conaio-- es el de adu aduci ci una canidad in ia ia a código de la sesbdad de la imagnació del ensameno. Cómo eeseanos aquello mediane lo cual asa a eca os lo eesenábamos odo? No debemos desdeña a inluencia de esa despporión de /os medios en eso que o sin ciea auocomlacenca lamamos l amamos l a css moa moa o de valoes valoes de nues n ueso o emo. A ce cea velocdad los l os obje objeo oss dean de se vsbes vsbe s a una deem deemada ada esccala es ala o encma d e lo muy grande lo s obeos obeos grande o o muy numeroso numeroso los deja dejann de se mesuable mesu ables. s. Peo Peo medi me di o es solo solo la codcón codc ón de odo esameo; si me di di amoc amoco o odemos seni; sn med med co co os os baz bazos os o co co el ccel- no odemos odemos comai comai.. La conmensu conme nsuabli ab li dad es ambi la codcó de oda comunidad. Cuáo endía e escado que abi los bazos de qu le seía si el ío ansoase ansoase os eces e iniamee gandes? Co u m undo i come comensu nsuabe no odemos ee ninguna relación; no nos concee; no comomee comomee n guna gu na oma oma de esosablda esosabldad. d. Seá ua casua casuall idad que qu e ee ee a la fondue de o apein ecuemos asa os lazos más niesmales cñamos odos uesos comomisos a los límes más equeños los más duos a os unos más ciegos de esisencia: la oa casa a oia ama la oa adición? Cifrs
U n oden desmeddo desm eddo desmesu de smesuado solo uede ued e se aeado aeado en cas cas Peo las c cas as que q ue se ivenaon i venaon aa ode levana levan a vaias vaia s ciauas ciau as de una sola ve solo eesan a la nud de los oos nmeos.
Pscu So
El resuueso aua de los Esados Unidos es de tres rloes de dóar dóa res. Cómo aroiaros aroiaros es es cr cra? a? Qu Q u hacer co co ella? ell a? Algue Alg uenn tess tiloes de dóla res? Una U na cia cia qe o es i i squ sq u iea desearía tene te cdiciable no ede aceos amoco ingú daño. Pecisamee o eso las motañas de oo en las qe chaotea el abeco auseabu auseab u do o il ito ito cos costue tue na exageración oqe son an gades que aú nos cabe e la cabeza; so a eomes qe educen esa cia inta a un amaño maeable. Ua otua exagerada es a nviació nviació a a a evdia ev dia o a a evolució evolució n dique diq ue qe ede se derbado derbado e ess tloes tloes de dóaes en cambio cambi o eden da d iez veces veces la vea vea a mu ndo deshoa desh oa cie mil áboles desnda a ce m loes de ños ños ela cao caoc ce e ases sin qe se mueva siquiea las cortas de nuesa abitación. La úica manea de deedese de esas cias apen es ecsamente ecsamente eagealas. eagealas. De D e aba a bacabes cabes qe son son ha qe volvelas enomes. E gaso gaso miar de mndo m ndo es de 9 mi moes m oes de dóa es al año. Nos dce algo? Puede abe alga eacó ente esas esoas de ae vede vede el ño ñ o desanzado desanzado e la Reúbica Reúbi ca s esoas de Cogo? Co a milsma arte de esa cantidad -iensa ack e Destiado Destiado con conaado aado o ta tao o desla deslao o oda od a comame 1 2 .5 millones de cchillos cchillos Co a seta ae de esa cantidad nos dice ESC se esolveí olveía a tds os oblemas almeticos la UN ESC sanitao san itaoss del del anea. Y la iqeza de Bil B il aes? Ha Ha qe eageala aa odea manea: equivale a aece a odco acioa bo de los 27 ases más obes de la iea. Y los 225 m mloes de contato qe el gobieo noeamecao acaba de ma con a Locked Locked Man? Eageemos. Eageemos. Rearti Reartidos dos ente ente seis m l m il lones de abtanes abtanes tocaamos tocaamos a 35 mil m ilones ones de dólaes dó laes o cabeza; cabeza; cada ca da no no de osoos oda comase 14 calets en la laa 7 coches de lujo 21 mi elevisoes muco más sensao 7 olvos o u a aa de 4 m il cedos. cedos. odo odo eso eso se se l evaá evaá o os os ai es es e edac edaco o del al a la veiea veieava va a ae e del aaato aaato cada uo u o de los cazabombadeo azabombadeoss con los que los l os Esados Esados Un idos e el 25, 2 5, aá tizas los cenos de a Cz Roa de Coomba. 22
Ep
as gades cia ciass sig si g iica iica ada a mes q ue as exageems exageems a mes es deci deci q ue sea exac exacas Hay ci cia ass que se uede eddea eddea si descaa descaa las ciaua ciauass que qu e cba a l gei ge i de abeais exl ex l ó ó a ec ecaa hil h ila aae ae de a h be be be medda de a a ecsó ecsó a alza e ua sla cmida Paague deva 387 mi 43 vacas P qu seclamee 400 mil m il ? Pqu Pqu e dgáms dgáms s a mbages mbages ade uede cmese 400 ml vacas; e camb sí que es sibe cmese cmese 387 mil 43 ambi ambi 400 mil ua u a dieecia ia ee u a vaca vaca má s mes es la die diee ecia cia ee ee que qu e a dieec haya vacas haya samee ua ca; esa vluad cable idícuamee mi ucsa q ue hem s aib aibuid uid al h mbe mbe exage exagead es la l a que da vida a a s vacas vacas y e csecuecia csecuecia las l as vuelve mesibes mesibes aa u ae ca de ggae mism ecus y c u ósi semeae l uiza ez a Pe e e ibe del Don ovanni de Mza e el caág que el el ee ee hace de as cq cq uisas uisas de su am saña s ya mil es. eell se esá diigied a dña via desechad desechadaa e e má máss eamada eamada qu e uca y es esaa uualid u ualid ad b u sca i la vesimiliud de ecue i a disuasió de a desgaciada; se aa más bie de ua maba suilmee eóica aa maee a dña via edida e las edes del seduc Mi l es u u me ii ii 003 e cam cam b es u me me ii. Hace Hace ala rbajar la ci cia a de m m a 003 aa aa qu e da dass eesas sas damas camesias camaeas cdesas gdas acas meas equeñas equeñas se eve evele le e sus su s a aicu iculaidades laidades cm ag más que sumas suma s de ua u a es esadísica adísica y d Giva Giva aa aa ezca ezca e csecueca csecueca isisible. S uese 000 dña l via via esa esaí íaa salvada quía cm isisible. salvase. salvase. Pque s 003 dña vi a exeimea exeimea c vig delicuesce delicuescee e d el lace lace y da la alidad alidad de s u desi y el i i Leell se eadece se exala se acaa vía ieuesa Mediae a exage exageacó acó medda medda que qu e eba ebaaa a a iiiud de a s cia ciass e mdad d ecueams ecsamee ecsamee la iud de las al ag de la emda csas s esa ua maga equeña e hada. as edas del 23
Pascua Seano
mu ndo son quzás ncontabes pero no ininitas. No digaos qu e son por eeplo- 400 m i lloes. Eso o es decir nada . Digaos que so 399 ml 897 illones 433 il 25. Si so 400 m lloes ada perdeos s perdemos una. S so 399 m 897 oes 433 m 25 o sobra ingna. Está o coo se dice de las cosas escasas austadas estrictamente al grado de necesidad y al nmero de ecesitados y de las que no se puede descotar -o descartar o aparar i siqu era ua sin destrui r n rreeplazable eqiibrio. Se dirá que las piedras o tiene importancia pero o tieen importacia precsamente porque no as contamos o porque las encerramos en na cra redonda e inita. Basta en eecto qe estén o inclso o sobre todo- en os íites de a exageració para que se velva imprescindibles. Un udo e el que o/o ay 399 ml 897 mllones 433 mi 25 piedas es un mu ndo que equere vigianca atención cdados un mu ndo en el que oo ay 399 mil 897 il lones 433 mi 25 pedras es n mdo en relación al cual coraeos de prono na uy seria muy grave resposabldad. Lo msmo ocurre con los uertos. So tanos baa ta torrencaete desde todas las esqias de mudo qe s nmero o se puede exagerar. Ua enciclopedia rancesa calca qe desde su aparición en el ploceno hace un món 200 mil años an merto 80.000 milloes de hombres. Otra cra inita. Free a ella o podemos ni sqiera sen la miseabe alegía de segu i vvos Duate sgos los obes a vivdo la merte e casa en la inmediatez de las caes en geas badas codo a codo y pña cona pu ña l de las cas se ocpaban Pobio Apiano y Tto Lvio a los qu e adie le ía. Hoy al cotao o teemos pesoa mente ota eación con la merte qe la de estos gagauescos inasbes oímpicos baaces. ¡Ses ml muertos! ¡ Diez il muertos! ¡ Un milló de uertos! Dios a muerto la Muerte ambié. Nca más debeíamos dec que e ak como cosecuencia de boqeo esadoidense y de la ocupacó a muerto 700 mi ni ños. 2
Epogo
700 m es a cifra m tabe, eera smdero qe absorbe s cambia todo lo que se e va echado detro Mera los que m ueran, a 700 mi no se pede suma r ni uno ms . n iño de aye e de esa mañaa, o aera esa cifra; desaparece e el la. Renu nciemos a 5, a 200, a .025 Pongamos diqe altísimo a la si-medida de as vícimas, caaicemos este choreo motal . xageremos. ak ha mueto, como consecuecia del bloqueo oteamericano y la ocupacó, 697 ml 823 niños. sa es ua cifa a la que se pueden suma, idad por nidad, oras; esa es una cia qe nos tansmite toda a agsia de smar os revea e escaofro a fotera ajate, imborrable que exise ere un instae y otro, ete un úmeo y otro, cuado de lo que se taa es de pasa de la vida a la muete. n Irak ha mueto 697 mi l 823 iños, 697 mi l 824 . . 697 mi l 825 . . y, por cieto, e qe morir maña na (697 ml 826) se llama ariq, tene 3 años y u pkemn e la catera y sus padres, qe lo maledcan, e acaba de comprar u ltimo baratsimo eloj. la guera de cifras, a uestra debe se ua guera cota as ciras. o coraro de nmero es e ombre, e at nmen, que uo siee la teació de empaentar con nmen, esa voad supeio que se afirma mediate ua seña de a cabea o u geso del cepo (Piere Gimal). Una feza, ua potecia limitada po ua insstiibe eomidad el cuerpo l ombe en eecto es la maca de estra fiiud, a la qe petenecemos por eteo; proucia as siglas de la ica, la ltima potuidad de u estro cuepo e este mundo. asta los cojos ieen ombe; hasa os que ha nacido si maos; hasta los tetos y los tuidos. Y eso poqe ombe cojo o es a coea; su cera, ms bie es su ca su ma opotudad de esta de pie bao la u na , de etrar a bañarse e el río, de i a toda prisa de un ncedo. S hay deeco aieable, ivesal, icestioable icuso etre los yrok y los ioqeses, que os iee coados, es el derecho de los hombes a tener ombre. Cuado e iño bororo paece abe superado los peligros de los prmeros meses de vida es decir, os seis o siee prmeros meses, se lleva a cabo a ceremonia del ombre 2
Pscu Sno
Anes de ese pzo, mete de bebé o cotene nng po de mpccón soc os pdes enten e cdáve e pvdo, como lo ín co mles doméscos Peo, dodo de ombe, el o posee pesoldd socl o, e eguje booo, de n lm o aroe qe constye n detdd , de modo qe s eg mo se ce necesos feles compeos (Cstope Coce. El qe no tene ombre, el qe lo perddo, e que no merece más qe medo o o geéco, como los nsecos (ese m, po eempo, con el que los coloes frceses en Argel clsfcb s mjees ábes, esá vtumee mueto. Se le puede mt o, l meos ee como m domésco. E Eop sob dos mloes de vcs s cfs nfs son ls umbs s ápd de os qe, eedos en es, eve sí cuá poco mportb qu e mue o ncso s q é puto meecí, de gn modo, m orr ee meo, e ombe (y co todos os pedos. Cndo e bró de Cs, e l m fest de El o oo, se ecue co el n do, qu e veve l m ndo s dez os de enceo, e ce sádcmente expeme e pso de tempo, como eporeo, medte un st Stoup, mero El duqe de Guemtes, mueto! Swn n, meto. . . Ls sts de meos fgdos en ls costs de Nuev Iglter o l de ls víctms de fscsmo e los muos de Il, consuyen l msmo empo u omene y n dverec y o puede eese sn un esclofío ¿No deberí u mpetvo mo obg odos los peódcos del mdo publc los ombes de todos los metos de q y Afgnsá? o conto del nombe es el meo P que nos entendmos be: lo conro de u n jgdo de ftbol, que ev su nom be esmpdo e cmse, es un psoneo en u cmpo de concecón, q ue ev n nmeo m cosdo en l mng de nfome. L de de gser Rl o go nos precer n mosruosdd, pues son deos de un nombe popo (n popo qe sus cuo les excyen de vszo ncl uso el resgo de l omom es muco más fácl 26
Eogo
gasear a pres er eve despad de d qe es c c e eé rr y a e s hay qe epar c e cd rad haca r ad Mcha gee de d ena sería y sceraee a ee de Fg de Ra la gene er de a erra es capaz de ser ada ae a ee de ( cd ya el pre Tarq) 697 86 ñs rakíes es pr ada es a dfereca ere ls nres y s ers er esa d fereca pr desgraca cabaga y radce ra ás p rf da q e es a s ep deógca y ecóca y qe dsge cada vez ás y de d á s desga ere h adad y preza ere ercads y refgads ere prvegs y errrs Guerra de palabras aa
A faes de s añs 50 erge Seer de caa e pléc arc a crrpcó de a ega aea a a as del azs el cae de da a acó e a regó de as eáfras zlógcas de as araces vacías de ls eses asas haría dead servle el aeá para a erara y a verdad Seer deedía s pbre pec de escrr y cceía geaee a ega c esr sscepe de alversacó a e ha ría qe crrper desde era c e vrs crrpe a zaía es se eqvcaa egae ee s dda íes íscs per deógcs s capacdad para eravar e sed es fa Srve qás sre d pa es rea de decaraces qe sger a S así prea. Un aae cnra esra cvzacó e errrs es a acra de esr ep afrar qe a ls errrsas hay qe aars es c afrar qe a s delncees hay e deeers y cdears cad el haars pere hacer prgress a 27
Pasual S S ano ano
os ejérctos yo me egro os stdos Uidos tiee dereco l vengz sreles y plesinos sguen siendo un menz ls uns eng u cst cstel eln n o ing in g les o l pes pes ara s ts . . . ¿ Cómo engu ermte decir eso? Al contrrio que en u puzze donde ls pezs soo son exresvas e na y solo u combcón combcón ls pbrs pbrs dmiten ecjes ingotbes. Todo puede decirse. O meor no y d que o pu ed decrse. decrse. Y no y d d por tto que no egue egu e decrse. L os trist tristemet emetee fmos fmosos os beos beos de l F F c c dem d emuestr uestr st st qué puto p uto u descomedmi descomed mieto eto ecuet siempe siem pe plbs pl bs co ls que rompere cr l verdd y y oídos oídos que se regocin oyédo gemr Ng N gn n ombre estr estrá á completmente sometdo sometdo mi etrs etrs ibed ibed esté es té instd en e corz corzón ón msmo ms mo de len l enguje guje l lbert l bertd d pr pr metr m etr.. Pero etoces l comuccó y más á verdd presupondrá el acerd espotáeo uque vez extigüísco medite el cu dos bntes se declrn mutumete su iteció de re eun un cir lber l bert tdd met m etrs rs d ure e ct cto o comun ictvo. ictvo. N o es que qu e se dé por supues supu esto to qu e el otr otro no v metr o que uo m ismo o vy vy verse verse e necesdd de cero: se d po r supu su pues esto to que qu e e mar de sbdad de comuccón es verdd. Los mentedidos tmbién se etiede pero no so l nadad d e l conversci conversció ó Sobre e fondo fondo de es este te aerd, dos btes puede d e sigo cotrr cotrro o y trs trs dei mitr ls codicoes codicoe s espcio llegr uo de temporles temporles del uego jgar a men ciedo esto esto se lm tn tn def defirir por po r tífr tífrsis sis e e mar de sbdad de comucción comu cción y ceptr ceptr sus restrccoes. restrccoes. Vg Vg decr l verdd es u o. o. L met m etrr no. no . L verdd so regas. L metr o. Pero ocurre ocurre que q ue de este j uego ueg o y ests egls no solo cdo os poems de Leoprd y de Hder Hderlilin n el Bey desad de Rembrdt y s mtemátcs de Gde ls ovels de Dosoievs Dosoievs de Flu Fl uber ber de K K ese o o y ess regas so bse n más que l seprció de poderes de es orm urdc cuyo nombre debo co coes esro ro siem pre pre e e pr p roucido ou cido con muco menos fervor que os que costumbr pter desde dentro stdo de Dereco leglidd interncionl democrc. 28
Epogo
Qu e e ho bre bre á corrupo corrupo e á abyec abyeco o e á rapac rapacero ero aue aue acotubrado a obeer veaja de a era y a oborar a faueza de lo oro pregue a pecadero ¿o freco eo ej ejlo loe? e? de uera uera haa haa ué puo p uo a verd verdad ad e e e p r c po de oda oda com comu u cacó y prueba prueba ue u e u u a prcpo prc po oo oo puede er voado por a a aea eabe be lber l berad ad de a metra a codcó codcó de recoocer recoocer u a y otr otraa ve z u auordad ara ara e e rr e ecea ecea pue pu e u a cera cera vaeía Ha Hayy ue e err capaz ree ree a pecadero e e erro re reabece abece e acuerdo acu erdo ue h a volado vece devovéd devovédoe oe u u orgaredad org aredad u ra rajada jada A ver ere capaz de ere eroo coo para uar a aturaeza heeróo heeróoaa de u cora coraje je da por eada ead a co u pregua a cobar coba rdía del pecadero; pecadero; a preupo e por decro aí coo e e preupoe e vaor vao r etre tare ¿á o o freco lo ejoe? a cuetó e ue de uo ej ej oe u e o eá eá fre freco co (y u e o o eá eá e dga d ga o u e ee uera para a Ceca se pede decir ue o eá obteedo a vez veaja co eo y ebargo e eroo ue ha gaado a u vez vez ucho o oe e co co a era e ra epera u e e pecadero pecadero o ea coo u víca o eperaba eperaba de é ¿Te ¿Te drá o o vaor e pecade pecadero? ro? S e u cobarde coo co o preupoe e e erroo ée ée e evará a caa uo bueo ejoe (o o ejoe coo e e pre pre e de temer teme r- o eá eá fr freco coprará ora ora coa coa S e pecader pecader por p or el coraro coraro e capaz de mer me r e e ero e roo o e cooará de orozó ceebrado e carácer uvera de a etra y copacédoe adeá coo ora vece co o á grade e u capacdad para para corrope corroperr abé a o á peue ño pue pu e ha do do u pregu pregu depué depué de odoodo- a ue u e ha obgado ob gado al pecade pecadero ro a a audaca de etr todo cao a pregua de ero e a ge g eua ua y epoáea coo coo a a hub h ubee ee foruado oru ado a racco No buca la corrupcó de u eejae buca ejoe frec freco o y u epotaedad epotaed ad deu d eu et etra ra ue a verdad e a codcó cod có de oda oda co cou u cacó y ue cluo cl uo el má e erroo oo epera epera epr e pree 29
Pascual San
la verdad de os otros, como los oros la esperan de é pues de oo modo, por lo demás, de nada valdría metir. Acepado por odos, trampeado por todos dez veces al día e na rasg rasgres resió ió qe i lu ma s atori atoridad, dad, hay qe ser muy viente para ig norar ese cuerdo y, como s no hbese eisdo nuca n marco lingüístcamete grntist devolver a legae toda s cra bertad. Hay veces en que los hechos levanan n bosque de lanzas y ace rroo para decir a verdad verdad . Hay ora orass en que q ue os hecos decaran dec aran ala a rro epc ep came ame ee a vedad y eonces hace ha ce faa faa rjo pr menir. Sócrates, Spoza, Zoa hicero gala de la primera clase de arroo; mco me emo qe os políicos y ss medios de comnicació (y sss ntelect s n telectaes aes esbi rros rros)) se sos sostene tene desde hace hace ya mcho tempo t empo sobre a segda. para desrui desruirr de n soo soo gop e, o n a vda o ses Ha ce faa rjo para Pero cuado cuado se se ha eco mil , o m ló, sino uns condiciones. Pero y se ace de un soo gope- el lenguae es ya puro etravío; y en é uo siete la msma mpunidad psicoógca qe los persoaes de orad e la ga. Despés de primer gope odo es más ácil: negado públicamet públ icamete e a msmo iempo q e os ecos ecos e/ mrco msmo de aco de comcacón, todo puede ser dico y. Se mee m ee o para para si mula mu larr a verdad verdad fav favor orable able sio para para que q ue todo, icso i cso la verdad verdad adope adope la l a aparienca de a mera A parr de ese momet mom eto o odo o dico ee siempre desdad performativa: ada importa el contenido de las metras, metras, lo qe q e mpora mpora es es compmeter la posibilidad misma de la verdad. Frene a a mera my grande -y vocea voceada da por p or los lo s medos má s poderos poderosos os odo odo e leng uae uae paece paece menra. A eso se llama neutrazar las deensas del enemigo y no mporta qué se destrye cáo pede cosar reconstrro Para eso se miene se miete sobre todo, para qe ndi ndie e pue pued d ser ser re reido ido . Desde ese ese momeno, las paabras no siven si ven ya ni sq uiera ui era para para cubrir cu brir púdcamee las cosas meras. 220
Eg Pansemia
Como en en recuerd No m Com C omsky sky,, es muy mu y dfíc convencer los omres de que l vioenci es inúti cundo l istori de los Esdos Unidos demuestr cotdinmene todo o contrro. L violenci viol enci, , si tiene tiene misl m isles es y oms de rcmo es ext extr ror ordn dn rimene ri mene eficz eficz y puede pued e propirs propi rsee de píses enteros; enteros; s solo sol o ene en e pistos, pisto s, es menos meno s eeffcz, pero pued pu edee propirse propirse de u n rro o de u n negocio si soo ene un cuci cuc io, o, es un poco poco menos efic eficz z y pens pen s si pued e rret rretr r u u crter crter y s solo tee os puños, pu ños, su efcc efcc se reduce q u iás iás someter someter u n m uer sustd o un nñ o dé dé . Lo m smo ps ps con el e ngue: los que men menudo udo lm enmos enmos su su impo i mpoenc enc pr cmir el mundo nos olvdmos de que l existenci de teevisión y de os peródcos demuesr cotidinmente odo o conrro. L plr, pl r, si iene i ene un stéte y cen cnes, es ex exr ror ordi di nrmene nrm ene efc y puede trnsformr píses enteros s soo iene un tvoz, es menos efic efic peo puede fundr fund r un prdo prdo o un un sect sect y si soo tene grgnt, puede n engñr un turist o enmorr un mig S e s más i en d udoso udoso que el fin fin ustf ustfique ique os os medos, medos, es en cmo inconesle irresste, que los medos ustficn todos los fines, de mner que en cierto sentido st l cumucón y exhiicón de ls meds ms pdess {de desruccón o de comunicción) como grní de legitimidd y crediilidd. Un puñ p uñl l es mu co menos eg ítmo que u n 52 52 y un un verdd verdd en voz voz es muco menos creíle que un mentr en televisón, y esto dgmosdg mos- no por por e m uso uso de de los medios medi os más más poentes, poentes, sno sn o por su pur potenc superior, que los homres no pueden conceir merced de un mezquin voluntd prticulr. El -52 usific el omrdeo de l cu dd omdeádol pues su ecesdd mo está es tá inscri inscri en el empeo e mpeo de un medio n im personl personl y tn tn er eril ile e el periódico de grn rd verfica su menir senclmene pulicándo, pues fuerz de su crediilidd esá inscrit en l exttensión mism de su pul cidd ex 22
Pscu Sen
El pñl se cs sí mismo el misi cs l víctim. L vedd pvd pvd se desmiente s mism; mism ; l men menti ti púbc - o o más cuno más púbc púb c se se uenic ss fenes. Po es eso es t t fáci fáci us us m los medios más gdes no pou pou e sen su peo peoes es sino poru poru e su prop grndez es coere egtmdd credbdd no poue sse ss e o timde ti mde so poe cnvncn. Y por eso eso s m l so es ptic ptic rmente g rve pticlrmene crimi ll poru poru e uerz uerz de slos ml o solo mtmos o egñmos mlloes de pesons s s o mco peopeo- cbmos cbmos po desrui desrui ls condciones condciones m sms de tod egimidd tod cedibi cedibi lidd. li dd. Eso es o e venido ocie ociedo do m depis e los últimos ños pti de colusi ó pecismentepecismente- de los medos de descción descción más terrbes terrbes de os medos de comu ccón más nu nu ete etess un un o de los rsgos ete oro oros s del d el tot totsmo smo)) Como ocuió e ots ots épocs de histori demostrron m bien emperen o Steiner e el e l cso de nsmo n smo es est t colsió es sopotbe sopotbe p p l lnguaj lnguaj human. Ovidmos Ovid mos en geel e e s plb plb s so so mbié csas os ldllos de l cdd compd en ue ncemos cs ces se os ncip zds. Olvidmos demás e s plbs so s coss pimes pimes s más ime i medis dis s e eemos más cerc cerc de os oo ooss ; ue e ess de hbit h bit ues ues ciu dd o despe despe t en esr cm hbitmos despet despetmo moss e n es estr tr eng e ngu u En ese mdo esto h css iños pbs digmos lo ue d ieeci ieeci eso esoss es es tipos tip os de ctus es e l s pbrs p brs so más uras d más sge en pie cdo los cepos ls colms hn sdo deibdos Es es l mismo tiempo s vetj vu lebl eblid idd d.. Cosccio Cosccioes es hsóc hsócss socles ls pl bs su vul retene un utnom rev son cpces de seg r sgn sg ncdo cdo l mgen o en seci de su reeene obeul: sin eso no serí posibl posi ble e por eemp eemplo lo lmr l mr usici usici iiit iiit l sesito sesito desde desde e re re de 50 hombres h ombres mujer muje res vido vidoss pr n bod o li l i bert bertdd du d u rder de r l ivsión sngien e ilegl de u nción. 222
Epogo
La popaganda declaa precsamente la autonoma del lengae su speo esstenca como la de los nsectos fente a las catástrofes el pode mateal del qe les nvste su objetvdad colectva y su pecedenca sbjetva. o que pemte la propaganda es lo m smo qe pemte la poesa y no por casaldad am bas popaganda y poesa movlzan los msmos ecusos: el eufemsmo (efectos colateales contatstas) la snécdoqe (comundad ntenaconal) la snestesa (uego amgo) la metáfora (uvas de la a) o el hpérbaton (dez palestnos mueren a causa de un bombardeo). Pero la autonoma del lengaje es lmada y su capacdad de resstenca acaba por scumbr a os medios de destrucción que se sen de ella para legtmarse en pblco. El eqvalente de los bombadeos masvos sobre Falya es lo que yo llamo respecto de la cdad lngstca epsema o pansema el vértce en el qe la propaganda trunfa y se vuelve nnecesara: esa sobresaturacón semántca en vrtd de la cal a fueza de sgnfcar demasiado las palabras ya no sgncan nada y s solo uso contaga y dfnde como una peste la incomunicación Baste pensar en los témnos democraca fascsmo genocdo o lbead de tal modo genealzados en ndscmnada prolferacón qe se han vuelto ntles como nstrumentos de defn cón y como herramentas de combate. Cando os medios de destrucción presonan excesvamente sobre la autonoma del lenguaje (lo qe mplca la responsabldad ndvdal de todos aquellos pol tcos perodstas e telectuales qe lo gestonan en el espaco pblco) las palabras se vuelven como deca Stener nsebles para la verdad y para la poesa. El lenguaje msmo como transporte genuo de consensos báscos e stumeto de conocmento colapsa desaparecendo no a él la posbldad msma de un espaco pblco compado. Mu cho más que la muerte de cvles o la destruccón de un pas esta destrccón del lengae es el cmen mayor contra la hu mandad qe cabe eprochar a los Esados Undos Mentras el lengaje resste nnguna caástrofe oblga a empezar de cero sn él la verdadera 223
Pascua Seao
catstrofe es la de tener que comenzar ¿y cómo hacerlo sin lenguae? desde la Edad de Piedra. Dotado soo de u na fuerza mi lia incontestable Bu sh n o i nvadió raq contra el Derecho Ieracioal sio para acabar con él; no mi ió ante a O U paa hace cree un a mentia sino paa que después de eso adie pudiese creer una vedad. nvadió y mi ntió o mi ntió e ivadió dos operacones ogncamete ndisociabes para destuir a mis mo tiempo las condiciones de toda legitimidad y las condiciones de toda credibidad La mayo parte de os gades medios de comuicació al acepta convertirse en las cueñas ideoógicas de los cañones imperiales a eosioado defitivamete su poder sagado y se ha hecho cómplices de ese cime otal cota las bases mismas de la convivencia humaa Que los pueblos hayan deado de cee e la O NU que los voaes haya deado de ceer en os paidos que os ectores hayan deado de cree e los peiódicos consituye el pi cipio éico y conológco de totatrsm pero no es esposabidad de os hombres siempe dispuesos a cofia e la indepedecia de todo medio público paabras o istitcones sno de os que as han hecho estaa desde deto. E ese conexo el fenómeo del terroismo es solo la maifestació aual -como un suami- de un m undo al mismo iepo muy uevo y muy viejo cuya humaidad y moaidad ha sido desuida por pasiva o po aciva por los gobieos y los medios de comuicación de Euopa y de os Esados Uidos l lenaje amenazado
En u n mundo dode es imposibe exagerar no solo as cfras tampoco las palabas miden ya nada. Cualquiea qu e sea la relació entre las paabas y as cosas os ngüstas y os chamanes acepta po iua su fuea de imanació recípoca Enre ua pieda y a palabra piedra o hay iguna intimdad i gn caco peo a paabra msma se os aoa edoda arisada dua como os lo parecea ambién la palaba esponja tan poosa y ta suave si llamamos as a la 224
Epogo
peda. Esto evela, po si cea faa, la vialidad de as cosas y su inluencia lunática, a una dstancia asonómca, sobe nuesta concienca. Demuesta, además, la decisva supefcialidad de lo esencial, pues lo qe verdadeamente mpota es qe exisa en el mndo la diferencia ene o blando y lo do, ene las piedas y as esponas, así como que exsan en nesro dccionaro dos paabras derentes paa nombrarlas (calesqu iera qe éstas sean) . Esa es a condción banal de la comun cación y, más allá, de la bell eza y de a cencia; y si nos paece bana es solo poque nnca asta aoa la emos sentdo a menaada. Ene la palabra Dios y n coce, po oa parte, ampoco ay ningna eación, pero peden asociase de al manea qe uno se sienta n gen io m ienras cond uce Esto revea oda a poenca demgica de eng uae y su capacidad para enl azar -y fetzar- las cosas en a concenca. Demesta asmsmo que la publ icidad se im ia a explora paa su ventaa una ed am p ísima de elaciones en la qe ya no son las cosas la medda del ombre sino el ombe mismo (como nudo eléctico de víncos pscológicos o sociales) la m edida de odas las paabas. Esta conmensabiidad intena a lengae, tan por supuesta como la deencia e ntre la pieda y la espona, es la condición de toda prodcción cltral (las siles metonmias del eotismo y de la lteratura, de los cltos eg osos y de la manactra de imágenes), peo tambén el campo de operacones de todos os ngenieos de la magnación Esta doble eación (enre las paabas y as cosas y ente las palabas mismas) constuye ese sisema de popociones qe lamamos mndo La propaganda, cya raíz verbal (popagar) evoca a idea de plaga y de pandemia, apnta menos a a posibildad de manea a los hablantes qe de amenaza al lengae msmo, destyendo aqello qe lo deine más esencalmene; es decir, s capacidad para poduci -y mdi- u n mndo. La mentia salvae, explícita, a patr de la cal nadie puede se ya ceído, o la invesión desvegonzada y sistemátca de todas las 22
Pasa Seano
reaiones ("uestros iños se siete otidianamente amenazados por el terrorismo agao") busa sobe todo interrumpir la otiuidad aisla reíproamete os nombres y as osas Muy erteramente nos reueda e esritor aro Frabetti e sigiiado estito de verbo odenar errar egar empareda iomunia ('ondenar ua salida odea una abitaió) Mediante a propaganda en eeto as palabas quedan omunadas respeto de as osas oninadas aoa e un espaio donde o pueden se objeto ni de ooimiento ni de negoiaión Esta ruptura de reaiones o e mudo daña moramente a eguaje que otae a enermedad podemos amara así de a "omo ni mia vaoativa d iudda mediante episemia o pasemia ma ginemos una egu a en a que a paabra "piedra" ubrese semátiamente a mitad de os obetos de universo y soo sera para oponerse a a paabra "esponja" que ubriría a otra mitad imagiemos una egua que solo tuviese dos palabras ua para ondena y otra para aproba y ningua para onoe y que e ontenido de esas paabras no estuviese deidido por as osas mismas ni por a vountad de ombre de medias sio por e poder eonómiomiitar de o s abantes. Si e asesino lama asesino a su vítima, ¿qué d ieenia nos permitirá juzgaro Si Hitler Sadam Hussein y Fide astro so todos nazis por igua ¿qué quiee deir nazismo? Si monseñor Setén y Ben aden s on ta para ua dos intgristas ¿qué aprendemos o esta identiiaión Si Azaus e Bak Blo y Naión Aria pueden ser amados a igua títuo fascistas ¿qué es o que sabemos de fascismo? uando el enguaje a roto reaiones on el mu ndo todos /os nombrs son iguas y etones se ae tan ievibe omo iúti una espiral de sobreexiaizaió ("nazi", integrista bárbaro "totaitario) Medi ante a esaada verba tratamos en va no p or ampiiaión de povoar u sigiado de der ialmente ago al msmo tiempo que reveamos y onirmamos asta qué puto no ay ningua diereia etre dos palabras a don de as paabras ya no sign iian
226
Eg
nada o donde apenas sgnfcan otra cosa qe a volntad agesiva de arncona as cosas. E problema es que de nada se a dennca. La popaganda tiene el efecto de pudir el enguaje de odos de inlia todos los engaes y de aastra a la sobelexicaacón ni i ladoa a los mismos qe qu eían combatra. Ese es su triunfo. Penseos por ejempo en e e mpeo absvo qu e se ace desde la iqerda del témno genocidio. Fente a la atrocdad silenciada o mptada a a víctima sumidos en a escala continua de la insensbldad tlamos la paaba genocdo no paa defnr sno paa acusar no paa conoce na difeencia si no como un po e nane a umentativo: es que la palaba crimen ya no se enende no conmeve a nade no significa nada. Es como decir ggantao o rascacieón en ealidad queemos dec millones es deci na cantidad nfinita. Es como tene qe doba a dosis de una susancia para vover a senti lo m ismo o paa senti cada ve un poco menos Un a matana pede se o no un genocdo ndependentemente de nmero de víctmas; Suato no comeió genocdio mando a medo millón de comnss ndonesios mientras qe sí sea un genocdio acabar con unos cantos mies de m iskitos en Nicaragu a. Peo pecsamene atapados en la espa niiliadoa de la popaganda aí donde e sstema de popociones qe llamamos mundo a qedado diselto en la omoni mia nsstmos en cbi con nmeos lo que no podemos penetar ni con el senmiento ni con la raón Con genocidio qeremos decir ago así como matanón tatamos de med a fea de esocadas pncando cada ve más aba na ealidad que está sencamente en oa pate. Y es an nl como ratar de explca a u n cego e coo ojo añadendo carmesí ¿Confíamos en qe evele el signficado de ? ¿En qe ustísimo desenañe el sentdo de usticia? Nos elevamos asta genocdo paa que la gente entenda crimen peo así solo consegimos ace tam bén reevante e genocdo. La popaganda incomnica pues las palabas y las cosas Peo también cua como se dice ente ani males estipes de palabas ene 227
Pascual Seano
s para la generacó de sentidos monsrosos. Esa polca de cópas orzadas y enlaces cotranatra lleva a legaje a contraer llamémosla así la eermedad de la sonim ia di rigida d idida tami é medate episemia o pasema. Imagi emos a lega en la qe piedra y espoja sgicase o m ismo y esto e virtd o de an dades mateales o de comues geneaogías lng stcas sno de poder ecoómicomilitar de os haantes. Hile cosguó que jdío e isecto se sstityese de ta modo e la caeza de os alemanes qe gasea a o o psar a oto se cosideaa po ga accioes isgn icantes o incso meoras. a propagada de esros media y de ss voceros iu sados utiiza la misma écica heerogeéica. Nosoros somos hmanos dce el contalmrane estadouides John Stleeem comenado el lazameo simultáeo de omas y osas de comida soe Aganisán soo qeemos dar assteca hmaaia a qienes lo ecesta. o h ma o es lazar omas y los qe as ecien pue s solo peden se hmanos; la desgaldad de medios revela asimismo una desigualdad de auraleza. os B52 po oa parte so os emisaios de la paz y poo desplazaá a a paoma de Pcasso como smolo de la am sad ere los peos. a snoima diigida va esposado as especes veales que la razó solo pede juzgar malavenidas: omas de racmo y latropa corol de las comuicacoes y iertad maldad cogé ia y poreza. E la caeza de esros occideaes eosmo y pe moea se spepoe ya de al modo qe apeas si os goieos ece a esisecia a as med ida s poáctcas erada de ecas a esdiaes áaes seleccó raca de los migraes prohicó de volar e ciertas compañías a los msumaes) pesadas paa coee a 200 m l lo es de pesoas deás de u cordón san iario. Bloq earemos las em isioes de AIJazeera e Ingaea poque omea el odo ene regones declara e g oi eo de on i Bl ai r. 228
Epogo
Maipulació o es u térmio dulgete s recordamos todos sus paretescos etimoógicos. Maipuar es coger a puñados cosas que deería ser cogdas ua por ua ma ípuo es e omre de ua tosca isiga m il itar romaa (u palo y uas hieras), así como el de las tropas que o portaa maopla es u g uate desprovisto de dedos, u muñó postizo de orige tamié miltar co e que es imposie dar cuerda a u relo o desarochar u otó. samos las paaras a puñados o a maotazos como isigias y o como sigos como muñoes de hierro para arremeter cotra las cosas si teer que otarlas. s la gu erra: si pasamos de la homoimia vaorativa a a so mia drigida, secillamete suprmimos el mudo. Y si suprmimos el mudo podemos ya haar defidamete ilimtadamete, s medida, e a seguridad de que todo está permitido alí dode ada está defiido. La apaee faclidad co q ue covve l a l etad de expesó y el régme de cotrol poltécico (del traao a la guerra) de capitasmo dea de ser u misterio cuado se ha destrudo as codicioes mismas de la producció de setido. Dode las paaras o sgica ya ada ¿qué tedramos que calaos? medio de ulicio de voces que puela uestro uiverso, e esta seva erzada de paaas, se puede decir todo, icluso a verdad si que ello produzca ig efecto. Se puede decir todo, icuso a verdad, precisamete porque la palara o itroduce ya g efecto, o tiee igu a cosecueca savo la de cofirmar ua vez tras otra su terrle peigrosa, devastadora i adad Propaanda y nihiimo
La popagada daña ese sistema de proporcioes que llamamos mudo Desde e 1 1 -S los edios de com uicació ha ido deado a u ado todas las proporcoes como lo demuestra estos pocos eempos que, de etre u repetorio rco e dislates y fauloso e mseria ihilizadora ofrezco a cotiuació 229
Pascua Sao
Aeaza osae. La edicó eectóica del diaio españo El Mundo cluye el siguiente titua al pie de una foogafía: Isaeíes
y paestos sgen sedo na cosante amenaa os nos paa os oos. Esta fase es una oya de la popaganda; ua exhibcón finísma del ufo de a homonimia en su campaña po la abolció de las dfeecias En e sugee gueto de Vasovia, ¿ju díos y alema nes se ameazaban mutamete? Peo más eveladora que esa sádca rase e s msma, o es a reacón qe matee con a foograa escogda paa ilusar a recíproca ameaza. En ea se ve a na madre paesina, g uesa, mayor, e veo ceñdo a la cabeza, qe leva de a mao, a u ado y a oro, a dos ñias de seis o see años free a ellas, un soldado giga ntesco, e un ifome de combae, rodila e terra, as encañoa con s s a metro escaso de dstaca. ¿Madre armada de iñas contra ua metralea desarmada? ¿Recíproca ameaza? Esa fotografía demuestra hasta qé puo el legaje ha oto reacioes co el mudo y, desde fuera, desaciva y acaba por anular completamene su existecia No hace faa ni siqu iera ocuaro. Cuado la propagada rnfa como ha trfado belacamee e la llamada cestió palestia la reaidad, icso delae de los oos, o dice ada, o expesa ada, o desmiee ada; o qe vemos, o qe sabemos, perteece a ámbio de eficacia cero en el que los cuerpos mismos son poítca y moralmee invsibles. Si se ha suprmido el m do, o hace falta sqiera man ipu ar las mágees o seleccioaras iteresadamee; calqer foografía vale para cofrmar a agresvdad de os paesos a agresvdad ambén de paestio merto. ¿Por qué o la de Mohammed Dora, acurrcado ras su rág parapeto, siiedo de aú más frágil parapeo a cepecilo que iembla, splca y se plega famene si vda, como si fese de tapo y o de niño, bao los dsparos isaelíes? La image más explícita, la más brual , vae siempre meos que a frase ciega , ua frase qe cega, a de esas frases sn sal ida qe cortan de u sablazo, e u geso mucho más radica qe cua q iera 230
pogo
qu e dee u n chaco de sange la comunicacón ene las paabas y as cosas. Actva y pasva. Un pisoeo palestino dspaa a mata en eusalem iula la pimea págna de El Mund dgia de una mañaa
cuaquiea. Después la vsa ecula haca l a entadila motada sobe el encabezamiento: Al menos una pesoa heida; a cotinuació los que tenemos a paciecia de ee el grueso de a ocia os eteamos de que a ca vctma motal de esa accó ha sido pecsamee su eecuo. Deemos a u lado el érmo psolero cifra de la violecia rreductble ta despolizado que egitma e s m ismo cuaque espuesta a egativamee plao que se evia cluso para los locos idscriminados que maa e os coegios y resauranes de los Estados Uidos; o aedamos ampoco al hecho de que a os paestinos asesados El Mund los contaba ayer a medida que hora ras hoa iba creciendo su mero- a pie de página e e bosilo de atrás de Oras Noicias. Más suil an hay que pesa atención a terrorismo sácico a a toón o orua de as ases e su estucua misma. ¿Hemos reparado alguna vez e que los paestos son siempre os sujetos acvos o pasvos de todas las oracioes? U pistolero palesto dspaa a matar en Jerusalem Un palesto muere como cosecuenca de un ecambio de disparos con el eércto srael. ¿Percibmos toda a dsanca q ue media enre deci U coono u do maa a tros a tres paestos y decir e cambo Tres palesinos mueren a maos de un colono udo? E verdadero agete de todos os problemas e Paestia se reira a posciones sitáctcas rerasadas y all agazapado boa odos los astos de su esposabldad. os paesios maan (decisó alboal libre rrumpete negativa) os palesos mueren -como si fuea ua ley de a auraeza. os palesinos en efeco siempre mueren a cnsecuenca de (e más voál de los causaes) u misi azado desde u helicópeo; a cntnuacón de ua icursió de tanques en Nablus; después de un 23
Pascua Sano
troteo entre uer e A-t y oo ree ¿Quen o mto? yo go que m bue m uró oco mn uto despus e comeno e o bombreo obe Agn tn ne e e ocurrr etbece un ecón otctc ente o o contecmento y ecr cu o -52 noemercno teromo ntctco yupone o ccone que etn econ en cmbo o un noube recón cu Te ño letno m ueen en e ot eué e un ncu ón re e ecto tene que ce un eueo r retbecer e veero ujeto emntco y mo e et re o nñ o ¿n o brn mu erto e r mó? ¿No e bn co e un t? n Petn e n too o concenc como e m bue con un recuenc t que oene que no y m eect en rcoog en ce e Jeuem. ete jóvene etno mueen e m uete ntur despus e que un ob re uvece u c n muje etn e erru mb vctm e un pro crco a/ msmo tempo que un oo e r corón N m ójco que e que o erot yn cbo reugoe n bero en oo e vejo m uum n Agce o AIG m uerto en e cu r eene bet bout e Do e vo obgo negr o encenmeto cue contemorne o ucev Ocucón y nt o ro ree y o n ño revento no gurn entre nngun recón Do e bre e ce o que e é g n y e gr o enómeno como e e ntoe re oo prece cupbe porque en nuetr ec cronoógc convencon o r eceen o muerto. Pero ¿no btr que o etno e murern prme y que o ee rrn despus r que e no reve e como o perot to nocenc e Ocunte? Rnto. M ke Hlbg ortvo el Pentgono regunto cec
e o ño mno cuo or o bombreo en Ag ntn contet un oco moeto o e trt e cr o e trt e cunt eron ueron bt ¿ De qué e trt? De ucmo cro q ue 232
Eílg
de o u e e trata e de reutado de a oeracón y u e H a bg juzga ete reutado mora y oítcamente ueror a odo o medo en concuro Ee reutado e demaado ato demaado mortante como ara deenere en deae; anua y deja atrá or antcado como u ra medacone egeana todo o ao ue conducen a u conecucón Pero aí a oeracone mare en Agantán e ajutan a modeo de tbaj y a "erona abatda" orman arte de o materales d cnstccón. Aueo ue e roo de trabajo en eecto e a nmanenca de roceo (a combnacón de uerza y de matera y a tracendenca de roducto cuya ereccón juzgamo en í mma y con ndeendenca de a condcone de u abrcacón y de uo a ue vaya a er detnado Admramo a coa ben eca. E ombre ue contruye una ermoa caa ara u ama no cuenta o adro: da un ao atrá y a contema ya termnada con ataccón y orguo. E ombre ue nta un cuadro no cuenta a nceada n o tubo de amaro emeado en a tarea da un ao atrá y e aombra de aber do caaz de nar un o an beo. Pero ete modeo ue caracerza bengna mene a reacón de o ombre con a coa no uede er acado a a oítca ue e ocua or e contraro, de a reacón de o ombre con o ombre. ratar a o ombre como adro o te de trabajo ovdaro como uro actore n manente de un a tracendenca vua (or o demá dudoa e exactamente e modo en e ue e bueno de an revvee denría e terrormo Pero uzá, a tenor de o ue un me deué e a avanzado aca ea goroa racendenca Habg amoco uería egar tan ejo con u rae uzá oo uera decr No e trata de contaro de o ue e trata e de mataro. Perros. Menra o Etado Undo gue taando ombre en
Aganán e eñor atter redente de a FIFA muy reocuado or a tuacón nternacona exge medda nmedata a goberno coreano ara ue o c udadano de Corea dejen de toturar y comer erro He auí otra exuta muetra de érdda de a roorcone
233
Pascual Sao
No tanto poqu al szo Batt, al mnos po contast, pazcan mpota poco os homs; so poq ptd, como a cosa vdt, qu los pos son my mpotans (mco más qu los cdos, los coos o las ocas). Ptnd qu l pncpo asoluto, unvsa, contdo n sta Cutua ccdntal s l q olga a todos los homs po ga Ilada y n Coa, Su za y n Flpas- a ca a com ca d po. Po s camno , y om d a madad y la azó, Blat tataá sgda d oga a los Indos a com vaca y, po qé o, a los adss a com e-grass Y a os msmas sachchas d Fakf? Motsq scó ss Caas Persas a msmo mpo cota aqullos qu qa atvza a da d Ly y cona aqul los qu po cotao, qía gaza mpo como d sdo comn las patcadads d popo clm a. Esa s a n qu ta, pgosa cofsón a qu acompaña a Ba antos y tatos conmpoáos. S a cosvado los mods vndo os codos, ua masa alta d co o d fxó q lda my d cca codmos a Haah An con a madad. Los msmos q latvza la azó pd camo vsaza sus costms. Blat dstoza odas las mddas co una tncoada paadoa. Es como s das oam a lccó d cada plo la dcsó so la toa, como cosa - cto d cl mas y d adcos, y a msmo mpo quss poh las vcos locals d la fél magacó hmana (l poto la olsa la aña, l loo y las palas) n favo d la pcaa lécca, co nsmo moalmn spo Qu os coaos s coma a hoa sus pos q osotos os commos con apto nusas ocas; y tamos más n d va q odos os años 1 2 m llons d ños man de hambre. Moeaos, cosevaoes gea E al dl año 2006 lo n ua d psgoso dao spañol El País: Hlay Clno
moda s dscuso d caa a las lccos d 2008. Qué s o q va a hac, sgú popo condo d a oca, a m u d 234
Eogo
expresidete Clto y ftra cadidata a la Casa Blaca? Va a ariar s prograa al de los repbicanos propoiendo na poítica isca favorabe a los ricos edureciendo las leyes cotra os grates reduciendo el gasto público para dear aú ás gente sin asistencia édica y sin vvieda aceptado e prcipio de guerra prevetiva que al argen de a legalidad iternacoa ivade países bobardea bodas y arranca os braos a los niños. E este u do hil sta es eso o qe todos etedeos por oderar es eso o qe todos cosderaos un discrso oderado O pienso po ejeplo e esa declaración as víspeas de la invasón de l raq en a que el conservador Anar sostene con fordable epaqe sticieo aba vida ates de a crsis de raq y habrá vida despés de a crisis de raq. Qe entre as ruias quede agnos arciaos perdó algnos raques después de que los siles jaleados por e PP hayan atado a os 00.00 cvies es o que nuesro do n hi sta eniende por conservar es esa a dea que teneos de prograa conservado. O escoo al aar entre la rutinaria palabrería de los edios de councacón qe e los últios años se ha ido acu ul ando coo los restos de u naufrago al borde de i esa este ngenioso elegate raoable pragático parcia y asta severo aásis de editoralsta de The Economist: E EUU ha teido éxto e s guerra light. Pero incuso un iperio no deseado es n iperio difíc de goberna de fora barata raqustán requere la apicación urgente de ás diero aecón e ventiva de os que EEUU a vetido hasta el oeto. La cave es hacer aora u esfuero sficiente para asegurarse de qe estos gares siguen siendo estabes cando e iperio se arche a casa. S a los Estados fados se es perite volver a fracasar tendrá qe ser rescatados de nuevo para qe o vuelva a covertirse e una aenaa para la segrdad de Occidente El desprecio de fundir en un ocente neologso (lraquistán dos países separados por ies de kióetros con odos sus habitantes denro la recuperació de ás pu ro estilo coonial deconóico a 235
Pscu So
simpáca metáfora dietéca mediate a que se calfica de light a maanza qe solo ha prodcido víctmas entre los marcianos perdó los iraqíes eso es a lo que esro mu ndo h lista llama periodsmo serio respeae y ojevo eso es lo qe odos estamos acostmrados a cosderar eegae razoae y hasa críco con el poder. Los ños saen qu e el o qe les am eaa con comérselos crudos esá romeado pero se oma ta e sero el leguae que o quieren sqera oír aar de eo osotros saemos qe a paz la democracia l a l iertad so a roma pero os asta co que The New o Ties o El País nos halen de elas mienras desayunamos. sla terrorsta Despés de 1 1 -S la pregnta es: ¿cómo se cosye otro destuible? ¿Cómo hay que conocer al oro paa lirarse de
é? Mi admirado Edward Said os enseñó qe hay mchas formas de domiar a los demás: matarlos e ncarcelarlos vadirlos . . . o ooo. De hecho para poder maaros encarcearos e vadros hay qe o de una detemiada maera. La ecesdad de resaecer formas de direco domino coloia como e e caso de lraq ha estalecdo tamén las formas de conocimiento separaes de cooiaismo del siglo XIX: eso que Sad lamaa oetasmo" paa desc la imidad ogáca ete el sae y e poder en un coexto de coquisa. Lo vedaderamente nuevo i nédito sin precedees tas el 1 1 -S es e realidad el reroceso a un mudo más atgo y e ese mudo más aiguo vlvemos a ver a los áamsul maes como los veían Rea o Hege o Macaulay o ord Come. Los vemos en pme ga como ua undad hgénea egava cómoda de mapa meas que el m undo occdetal se caracerza por la pl uraidad a difereca a dversidad el mu ndo áramsulmán poado por 1 .200 mil oes de personas perteecienes a decenas de cultas y correes religiosas dstnas donde hay m ísicos agnósicos faácos y ateos se covee e u maczo ndferecado Los vemos además como 26
Epogo
una unidad negativa inasimilale y por lo tano refractarios a n uestras leyes y estros valores, esencalmee capaces de regrse por ellos, ineducables, irreducbes o, o e es lo msmo, exerminables. Ese triple ideoogema del exterminio e oro homogéneo, egavo e iasm iable viee sendo eaborado por ntelectuaes goberaes y periodisas desde el 1 2 de sepiembre del 200 1 y se resu me ejemparmente e la portada del peródco espao La Razón de 13 de febrero de 2003 pocos das anes de a vasión esadonien se de ra. Sobre un gran mapa de mundo (e la realsa escala eers, inhabia e os medos de comcación) se podía ver, marcada en roo icadescente, la vasa macha msulmana atenazado la peea y frág l Eropa bao tul ar alarmante emor genera l de e peda ecederse la reacción de 1 1 00 ml ones de islamistas, iular ue defca a odos los habtantes de esas regoes, de aksta a Mauritan ia , de I ndoesa a aajsan, o con el Islam (lo e sería ya abusivo) sino con e islamismo, es decir, con la amenaza terrorisa. Pacfso ag resvo Mentir e as Nacioes Uni das, invadr un país,
bombardear sus ciudades, destrr ss bibliotecas y museos, mutar a sus os, so accioes scras de agú modo e a aturalea de las cosas y, si la auraea prodce a veces efecos ameabes, mcho más grave, mucho más voleno, es obsacizar su camino. En enero del 2006 e diario espaol El País descrbe a Cdy Sheean, madre de soldado mue rto en Bagdad y actvista en favor de a pa, como badera de la conesacó más agresva cotra la gerra de l ra. ¿Cabe mayor deformacó del eguaje Es a cotesacó a la guerra, y o la gerra misma, la agresiva; y es la guerra, y o sus víctimas, el objeto de una agresó bajo cyos embaes a gerra se legima y respadece s agijón, desarmada e jstamete vioentamene- de cada. a paz ataca, a gerra se defiede. Ese tipo de inversioes, intaesencia de la propaganda, son desgraciadamene habituales e los medos de comuicació la guerra, la globaliacó el C, el liberalismo se aturala como objeos 37
scu eno
de la agresión de sjeto violento descrto sistemticamete en térmios de reaccón egativa antigerra atglobalzacón antilibrecomercio de manera qe as ferzas de la destrucción se coveten en evitables y ss vctimas al revés en ferzas destructvas. Ren ón vo naa Este tipo de inversoes como hemos vsto
son patcularmente recetes en la cobetura iformatva de a cestió palestia. n marzo del 2006 tras e asalto israe a a prisón de Jercó donde se ecotraba los mi itantes de FPP teóricamente cstodiados por los stados Udos y Gran Bretaña a agenca EFE publicaba a oto e la qe se vea a uno de los prisioneros si ms ropa qe los calocillos y co las maos e a ca ecañoado por n aparatoso soldado israel apremiante y ameaador. a leyeda deca: U n soldado israel apta a o de los presos paestios qe permaece desdo." ¿Permanece desnudo? ¿Desde cdo? ¿Desde qe nacó? Al da sigete 1 6 de marzo e dario españo El Mund daba as a oticia e titares os sei s reclsos se ecetra e maos de as atoridades israees tras etregarse de frma vluntaria ate el tmtm srael de rendrse o morr. ¿De orma volntara? magi nemos esta oticia: U viandate etrega de orma vol tara su catera al adrón qe lo amenazaba con una pistoa Mientras los saeles son sempre orzados a bombardear arrancar oivos y tota los palestinos se desnudan voluntariamete ate as armas israees se etrega voltaramete ate las ameazas de mete israeles y muere volutaramente bajo las bombas israeles. Todos os das periódcos tetuias telediarios patidos y udaciones democrtcas os enseña qe en este mdo hiista aún es posbe hacer dscrsos moderados elegates igeiosos razoables objetvos imparciales sereos y matiados ¿O nos enseñan ms bien que la elegacia la moderacó el igeio la sesate la obetividad la imparcial idad la seredad y la matiacó son estra orma de ih il ismo? 238
Epogo
All donde la modeación deba casas donde la elegancia maa donde el ingenio despeca donde la sensatez aanca bazos done la objevidad envenena el agua donde la mpacialidad tota donde la seenidad ciea los ojos y donde la matizacón aplade al vedugo es necesaio se panletaios. El panfleto es el nivel exacto de los aconecimenos; la ealdad es panletaia. Al mismo tiempo all donde la sobedad de un deceto deja sin medicinas a n continente donde la posa más esceta ega an io empobecido donde el cálculo geoméico hace sanga a mles de ami lias y donde la popaganda destuye sin neupción cdades y meáfoas es necesaio se poéticos. La poesía es la tempeaa de los cepos el pulso escamoteado de los hombes. La ealdad es balmene poética. Proaana oesía
Lo contao de la popaganda es en eeco la poesía esa espece de ecología de los nom bes medante la cal ecpeamos las cosas exaviadas en el lengaje La poesía es la cstodia de las popocones el metrón de todas las esaas en un poema de Loca n caballo mide exactamente n caballo la luna esá a la misma dstanca qe la lu na n cchllo coa ni más ni menos que n cuchllo S son las palabas la mentia y la costm be las qe nos escamoean las cosas solo las pala bas pueden devolvénoslas no hay oto camino paa las ciaas vincladas al mndo po la distancia de la lenga. Conta l a popaganda que condena odas las salidas y obliga a l a sobelexicalización intil al ensañamiento conta el aie deémonos guia po las tampas amgas de nestos vebos Hay qe quitale la manopla a los dedos el mñón de eo paa que sientan el fío teible del cuchillo que empñan. ¿Poseemos todavía ecusos lingüstcos paa señala lo eal? ¿Cómo seían los titlaes de un peiódico que moviliase algunos de los topos que habitalmene zan os poetas paa despeta de s sueño a la exsenca? 39
ascua Seano
Prosopopeya. Es, como sabemos, la igua que consste en
pesoniicar fueras naturales o coei atributos humanos a los aimales; pero a prosopopeya (del gego psopoeo ingimieno) puede servir también para desgar la operació mediate la cua a a iversa auralizamos o animalizamos a existecia humana. La preocupación de Blater demuestra cuánto ganaría muchos con este cambo. E u mundo en el que las Sociedades Protectoras de Animaes proege mejor a los gatos y a os pájaros de lo que las Asociacones de Derechos H umanos proege a os hombres y en e que el hombre dueño ta soo de su humanidad desuda acaba sempre por pisar ua mina o recibir un disparo esta prosopopeya al revés nos haría quizás más sesibles al padecimieto de uestras víctimas Si o podemos tratar a los raquíes o a os aganos como a eoyorquios, ratémoslos al meos como a perros. E 996, tras coocerse el forme de la ONU que revelaba las secuelas del bloqueo económico dictado contra rak Regis Debray azoaba a derecia de los medios de comunicació s e ve de haber matado os Estados Uidos 500 mil niños los irakíes hu bi esen matado 500 mi l perros ¿o habría sido otica de prmera pan a e todos os periódicos del mudo? Las cosas están as El ejércio urco desruye 3500 aldeas kurdas ¿A qu ién impresioa esto? Para poer mejor de manfiesto a cruedad de os militares turcos y aumentar nuesra toleranca rete a su gobiero, teemos que deshumanizar prmero a os habiantes del Kurdsá: El eército turco desruye 3.500 reservas animales. ¡Eso s que sera una barbaidad Batter exigira la aplicación de meddas medaas y la desmeeada oófla Brigte Bardo madara bombardear, si a dearan, todos los palacios de Esambul. tote La ítote o atenuación cosiste e afirmar begamee una
cosa negado lo contraro de o que se qu iere decir (¿Anar? No es precisamee un lince) o en amortguar lngüsticamete un 240
Epogo
acoteciiento paa eo pondea sus desiones bao una l uva toecial, savae , decimos a nu esto aigo: paece que lloviza un poco, ¿o?). De nada sive epeti ua y ota vez que Shaon u O e son u nos asesinos ucho meo seía tul a todos los d as la pime a pági na de nueso peiódico iaginaio con un SHARON NO ES N ASESNO, y otas vaiacoes sobe el msmo ea Shaon no es un ci na de guea, Sha on no ha maado a 1 .200 palesnos Shao no es pecisaente u n ascsta) En E assnat cnsdrad cm una d as bas as po oto ado, Thoas de uincey adveta cona os peigos de etegase a cie n s u n poco de discpi a poqe se e pea atan do, se sgu e obando u n a catea, u ego se aa a espeo a u vieo y al na se acaba sendo vituoso. Esa ase la escbió De uncey en una época en la que an se podía boea hoy teneos ás ben q u e expota la desgacia de q ue se oe casi siepe en seo. En un undo en qe, po ecia de asesato, se ha desub eto toda una escala ascendente y s edda y en el que ata a 6 000 pesonas es mucho más gave que ata a edo món, oba un banco mucho más gave que el hecho de que el banco nos oe y haba conta la gobaacón mucho ás gave que ent a os popios voantes, eemos que descende uchos gados paa que algo nos suene teible Atenua sita las cosas en el umbal de nuesta pecepcón la s ebaa a la edda de nuesta sesibidad E vebo mpujar ¿no os paece ya mucho más agesvo que mata Escibamos: Soldados sae es mpujan a u nño palesino en Belén . Mlstar ¿no suena ya casi más uete que bmbarda Animemos, pues, a la esisencia escibiendo: os B-52 estadounidenses siguen mlstand a 23 miones de iaqu íes con un anetiua en eas más pequeñas: os muetos se quean de uido de los bombadeos). 24
Pacual Sano
Sécoue. La sin écdoqu s troo q rmit nomrar l odo
o na d ss as ao amao vncó a úma aa d montaña o vaiant macista- n st c no s adm in aldas. Los conjuntos los mos maniulado manosado soado tanto os mos dstruido tantas vcs n nsta maginación n la radad mndo ass casas cros qu s mjor ona a atnción aca as as aca sos qños dtals qu todava odmos mdr El écto isa dnamia 6000 casas n Csodan a. ¿ Y qé cramos a l a snécdoq E l éco salí dnamita 6.000 caos d año n Csodania. ¿ No s ésta una fas mco ms otunda mco ms comomtida Las víctmas alstnas d a ntiada son a 700. Númros. radzcmosa n sinécdoqu Isra dja cgos sordos a 700 alstnos qu ads no odrn tamoco ala ni andar n sirar. Podmos lza asmsmo oas fgas d nso acvo róco a eto a . Los jguts qu sntan a los niños van a
mu co ms q os. Soldados isals volan 300 osos d lc n Ramala. ¡Eso sí qu nos oducía una sacudda moal! El p úco eufes o. La ocacón stadondns ac asar a
mjor vida a 700 m iaqís. a sestesa qu asocia snsacions o conctos conadctoios
ntr s Las urzas dl Bn assnan a cuatro coaoados d a ONU n Kaul o El caiasmo dona 200 mi llons ms d os a la manidad. a atfrass: En Kandaa 30 cvs afganos s qvocan cn
qu sta gua tin algo q v con llos s djan acanza o n m isil stadondns. Dmos movilizar s odos os mdios conta an oo d miaismo qu s cisamn l a El Mal a vto La gura s laga o vncmos La gnt d m aís coda a qns 242
Epogo
han conpiao cona nooro. Vao a conoce u oo. No hay en a iea un incón que ea o aane eano u ocuo paa poegeo Po ucho que ae, u ho e uicia egaá Eao eguo e que a Hioia iene un auo que ena e iepo y a eenida e u popóio Saeo qu e e a e ea , peo e ie n pevaeceá cona é; No heo peio ea iión peo ea aaa e a Hioia e un honor; eneo a opounia e ecii a hi oia e nu ea época, una hi oia e a vaenía venceoa de a cuea y e a u oinaoa e a ocuia oda ea fae e icuo que uh ponunció e ía 1 e novee e 2001 ane a ON, á a á e u n aná ii poico o oa (in veione eaca, an iqueo infani , i niiacione popia e Sano Ofcio} iene n un ago eóico con on fae que oo e pnuncian en e eao y que e ponuncian en e eao paa que o epecaoe, ee e io oeno en q ue e ae e eón, dee e pie paaeno e pie aco qu e ae a ecenaio epan q ue eán en e eao que han oo eacione con a eaia, que pae o que pae ajo o efecoe n dd n stá psnd nd. E hace e poque no iene conecuencia o que no hace e e gag e, peciaene, que no ene conecuencia (a a cona e oo e payao e coyoe e o iujo an iao apaao ao una oca). o que no hace ifua e e que no iea oenáneaene e a eaia y oa u coniccione inconciene (Y paticu aene e eo qu e Feu aa S upeego). E eao e aja eofa gua ucha vece po eo, po u paeneco aica con e poque eenacaa de enaa a con icione e u veoi i iud coo un pei igiao eno (oo fáci y céee y a pai e ee oeno odo e vueve inveoi y, po o ano, i nceíe a paaa e uh en eaia, on enoeene anquiaoa aqu no eá paano naa, eao en e eao o anque on e o a uina e caónpiea o ueo e pacoia y i e guionia no o q uiea iene que oi a gn eaouniene uh e n e no e e io o euciaá a a caa e eón. 3
Pacual eano
Uno d los más grnds scrtors spñols dl sgo , Rl B, scbí n no d s ponms d 1 909 comnndo stcón d Prgy S rm, n l n vo gobrno, q st l 5 d novmbr, todo s provsoro. ¿Los mrtos bén? Est s g rn gag monstoso oxmoón d l pol ítc ssn d gobno d Bs y d ss mongllos opos Vmos mtr d orm provsonl cs todo mndo. ¡ Lo q nos vmos ír! Gue rra e agees aitalsmo y ivlzación
Po ns, o msmo mpo q ls mnops y s mnplcons los mdos d comnccón s nscbn n n ormto cvlzconl, nspb d cpsmo, q os convrt n nsmnos d consccón d n mrd ns, n l síntss spontán d n pcpcón rdclmnt dsontoogzdor. Un nño q s nz por vnn dspés d v Supermn no o hc cryndo q todo o q ocrr n l cn s rl sno porq, z d vr cn, cb po c q todo o q oc n dd s mn. Los ombrs stmos ntlmnt nmnzdos cont xprnc y sobr todo cont xpnc d o po lo smos mbén tcmnt po mdcón d spctáco. L nn t scsón d mágns d q n cd no d l os nstnts s rdr nstr prcpcón nos nscb n n mndo n l q todo lo mos vsto y ns. E cn nos mpd pns /o o poq od novdd sdo y, nts d vvl, cnmtogác. Lo dej vu tods ss mágns mñds d cásos, xplosons, grs y pocpss, rtoños d n ptoro q d ntmno cbto ods s combncons y tods ls prpcs, porq sdo vsto n 244
Epogo
panalla nos mpe represenarnos las veraeras mensones e lo que a acaeco La rreala es sepre soberana eníamos meo e acabar creyeno real una menra y emos acabao al conraro n lzano e cabo a rabo oo lo real Creerlo oo real sg nfca ana r con cu ao ncluso en los cuentos sentr la propa responsabl a entro e u n cuaro perse cuentas a uno msmo asa el esenlace e una película. sar con eno ncluso los reflejos. El que lo cree oo real se preocupa e su jo no menos que el jo el tío Goro sene su propa contam nacón moral con l a msma nensa que la e lor J m (y a a reso u rane sglos la g raneza el ae y su nm anene poer eucavo) Creerlo oo enra por el contraro s gnfca manejar a u n n o -o a un pueblo ente- coo se maneja el mano a snca el televsor espacar las esrellas y las pregunas con tan poca coea como Lara Cro espaca a sus enegos El que lo cree oo enra espreca lo msmo el a re qu e respra q ue la novela o el elefl con los que se vere. La crss el are es la crss general e la percepcón. ngn fanasmo n polítco n relgoso es an ano an moalene pelgroso an poencalene esrucvo coo esa egraacón e la fccón ese es precsaene el fanasmo profuno racal e eso que l lamamos -serableene- ea cvlzacón. emos acabao por tomarnos tan poco en sero las películas por rvalzar asa l punto n uesras versones por conceer an poca mporanca a nuesros juegos que nos movemos espreocupaaene ambén enre morbunos. la lbea n los bebés requeren uidados El are msmo es un pasaepo Quenesquera que fuesen e nepenentemente e sus razones los que se lanzaron con un avón conra las orres Geelas e ueva ork sabían al menos oo el al q ue esaban aceno oo el ao qu e ban a proucr saban que su accón ntrouca efectos ejaba 45
Pasua Sao
arcas en n nd aténtc en e qe nada crre sn cnsecencas enían e nd coscó anq e ese para arrancare n pedaz s usos (qe han dedcad e t sg a exacerar enterts descazar países y dezar e n er de s pre qe es ss c Crst s panes y s peces tpcaan) s uss van a hacer n dañ ch ayr rreparae qzás dentv sn a enr cncenca de nestra pae van a rrar a s tep a nes de hres y a sra sa de as erades entras nsts das ves cn n a cchara a nest caé cn eche ns creeres n cand vee pr s a res a casa de vecn -pes a ventana desde a q e cntepares s escrs ns parecerá taén na pantaa de teevsón st es qe y aa ría n scd pr peversn de a ccón e ás grave atentad scda de a h stra de q e tds seres de agn d ejectres y vícta s a ata de sentd de a rea dad ¿ s rares de aaz? ¿ cprenderes? ¿Se ns antja nstrs nhan, snestr? ns engañes hace ata ch ás desprec de a readad pa ardear desde cnc etrs de atra n capaent de regads ( n hspta n a ndstra aracétca) y vver eg a casa a cenar, pregntar s s nñs han hech s deeres y qedarse drd deante de a teevsón. abén para dejar pasar es sn prtestar strses n sé qénes sn os per s aceptas a descrpcón de s peródcs hay qe cnesar qe se aseejan raente astante a osoos ¿Hes o sq era a trageda? ¿Vvs sqera as trahedas? as vctas de atentad de -S ern a parecer as ás cves as ás ncentes de a hstra. deógcaente es ncna Ss tan hbres c tds s qe ns han precedd y scs c e s a as snes de a dentcacón arsttéca tan seta a anpacnes cada na de esas persnas enterradas entre s 24
pogo
esbrs pd sd y (bebía s ara de afé, vesía de / s fra, ía l s sa y praba e s ss supererads). Para e rerrd vers, m u ás vas u ás abs, u ás pur e que s perría re er que ada u de srs pd s un gn ( u paes u raqu í) ae faa apar mu e ap vsua, desar rádaee a rada; desebaae de a degía, dde d es rde, ardad, des, eeó, y suarse e a readad, dde ues vda de pr aparee vapueada pr e aar, a frua, s s de u as eyes egas que dede s pdes prar afé depedeeee de a dea ás es gradsa que s ayas e de srs ss Per aes de a degía, desv ada ee que ver a ea a vdad; amp a mpasó Seas sers ade a sed ada ap pr esas vías De dereas de querdas paras dsdees, e paer de ver var as rres era deasad grade para edr sus seueas. e qu e ve a su í saarse u bbó de as reas u a ar de a aga prábas exdíss e se ue vueva a aer, que vueva a urrr Y ees s eesdad de uar ás aves de upar s uers, a eevsó s brdaba a repeó. ma es que a repeó sa a uaba , a ua, e aee a prera ve era ya, ua aásrfe era s u a repeó . d e uesr u d es a repeó de ag que a urrd ua. a aegría de s as eía a es e pes de a readad auque fuese egava; era después de d, e resuad de que ag ubese lnt urrd. a uesra es u ás sa; ree gua readad; es s e gus eda, puer, de psear pr fgura erpuesa u as de area ua sruó de eras. paer de v -de ver que debería esar urred aga da uesra sesbda d. Segus séds a segurs, a a uber de d a, a pregds e uesrs ers eraes 47
Pasca Seao
qe a palaba GUERRA os ecita como la popina de u cocierto a a qu e teemos deecho po esto taje y nuesto dineo: el mimo peligro os parecer a soo la garatía de la salvacó. Todos los avsos so la acación de uesto héoe. Todos los cjidos, la pomesa de n dus x machina. E pode de os media se aseta sobe e espejismo de la etedad . Las peoes oicas os an qu il iza ; os itlares ms ameazadoes nos ortaece. Abodamos i mpaciees los peódcos y la elevisó como strumeos apaeemene objetvos a la orilla de os acontecimeos, meos gados po uesa sed de omació qe acaciados po la dea de qe gaaiza la indescbdad del mu ndo y a inm ortalidad de os hombes, de a manera qe, al d ía sigu iee de la eición de a h uman idad y de la descción del pl aea, Th Nw ms El País y el telediao da nomalmente la oica y nosoos a oiemos nomamete aeleados e estro sló Nada os protege mejo de a pgacidad de as cosas, del calor viculate de os acoecimeos, qe el hecho de coocelos a avés de la elevsió. La ceeza cas ognca de qe hay una mage paa todo, de qe dodequiea qe haya algo hay ua cmaa, de que pertenece a la auaeza de las cosas oece solo en a pantala, tansporta la i u són suicda de que, a ll í donde o estn asegadas la vda i la tiea i a dignidad, es aseguada, en cuaque caso, la mirada. Miamos, nos miamos, desde el más alá de la image aaógico-uméica, a salvo de la incosisencia, insignifcanca y ugacdad de la condción humana. Nesto oo, como el de Dos, se ha sepaado hasta tal po de esa eisecia qe domi na ya n mdo virtamee vacío; sobevea cofiado vlerable, el desierto de los hombres, de os que eemos ya y las vemos pasa e la, de picipio al i- odas las mgees. Lo que o sae e la elevisó, se dice, no eise. Peo hasa los qe acepa masamete este prncipio sabe que hay certas csas que es mejo qu e no saga e la elevisón, au a epensas de o eis: qe nuesos polvos, nestros pecados, uesos saciicios, si 248
Epg
qurmos qu vaga algo si qurmos qu sigiqu ago o db sr savados d su quñz or ig ú dios roviso d rismáios. orqu as d odas as maulaios las arañas y os mojs as d odos os ios d a imagiai régim mismo d a osmovisi visiva aom radia vaaio d usra ri Vmos lugo Nada ¿a iña viamia dsojada d sus alas or ugo? Nada ¿ La dsrui d a Mod a? Nada . ¿Los adávrs d aia aados o su s roios i sios? Nad a ¿as madrs d as sas los iños rohados or ua mia los risioros rvidos y baados odors? Nada ¿El aalás d as Torrs Gmas? Tambié ada us si us o dio muas vs o odramos mrar ss osas si ribi r d as mismas a ravés d os ojos u asigo; s i rasoraros or jmo vados omo Aéo ara sr dvorados or os rros o qu o sa visi o xis s vrdad ro a ismo imo lo qu sa visi o-xis; o-xis d i a usros ojos s ada-d-ada o odos sus aavíos. Nada aada ada mboada risas -graizo- d ada. as imágs o so o rubas d a xisia d as osas so a ora rio rubas d su o-xisia d ho. Las osas qu o xs orqu o ha saido a visi asa a oxisir da d odos iojurabs ya su iaidad ora muras dsd riio d los ios irrurabs ara a vida uado sa iam lvisi E odr i ilizador d as mágs s a grad qu ud drs qu va dsotado ddo a ddo las xisias qu aura Ua imag más ua xisia mos y u m udo oam "savado" or as mágs ual s ya virtua usro agoado d abo a rabo ua suia orria d mraías visuals s u mudo uo si udo dro u mudo vao l qu o hay ad i asa ada u mudo qu odo a ourrdo ya y qu algu os ombrs muy oos- s a qudado ara vr la rii.
249
Pascua Sao
Frente a ese radcal nhlsmo de la ercecón las oeracones scdas en Palestna (de matro me corrge en el camo de Bj AIBaraeh cerca de Berut la maesta eyla AlYash al temo que me entrega con geo feor a fotografía de Wafa ldrs la shada qe se hzo estallar en enero de 2002 en erusalem frente a este nhlsmo de la mada que cree en os extraterrestres ero o e los aquíes las oeacones de mato en Palesna consea o conase una sombra amaga de saud de reseo or a da y hasta de amo a los olos. Una cta nh sta qe de as cosas ha descontado semre ya la exsteca antes de encadarlas e n moto o uede n sqera eesease a ecesdad deseseada de ese gesto y mucho menos magase qe ese gesto (el de Wafa lds o ejemlo tan ato es e embollo y tan orcda s lógca eda fecuda en oto nfeo a n nfnto de dsanca en ua efugada alesta de Beut que man eja u na gu ardeía eqeña como u cajó -aada en a msea y a deseseanza no e deseo de matase o sno as fezas ara aale e clo a u n nño efemo y alarle desés co una cancó n El qe e decía Melau-Poty se cee sbe. El qe e se cee sobre todo destructble. a desgaldad de qeza de ecursos de fueza se e sncoada y legtmada como casa y efecto a temo o esta desgaldad de la mada que uele ntocabe nlneable a esectado y escndble y contngente al esectácuo. a exstenca es ante todo actdad sal ; la nexstenca cegea ¿Para qé has edo? me nteeaba ageso en na caea de Chala e ex-combatente Mohamed Aff sueente de las matanzas del 82. Yo me dscé como ude de m codcón de tusta hmantaro l be de en ma y machame ero no me atreí o no sabía resm toda m cla y m oluntad de exacón en una óma desnda . ¿Paa qé has endo? H bese debdo dece es qe había sto tantas mágenes había leído tantos datos había consltado tatos archos que h abías dejado de exst. ¿Era orqe ahoa lo maba o o qe Mohamed Aff cobraba da ante ms 250
Eogo
oos? ¿abrá una librtad virtuosa rstauradora filantrópca all í dond la l ibrtad s l rsultado d la dsigualdad? ¿Habrá una m rada más pura más inmdiata más transparnt alí dond l drcho d mirar dpnd d la fata d rciprocdad? Frnt al podr nihilizado d las mágns no ra mi presecia cntro y bastidor d jaruías invisibls la u dvova mlagosamnt a a xistncia como Cristo a todos stos palstnos jodidos ignoados No M ro lugo xisto; mio l ugo los cigos no xistn a sorprsa s u Mohamd Alif mintras numaba sus acusacons me miraba D lo u stán dsprovistos los otos más allá d pan tirra y drchos s d mada. Es más fácl matar a gnt u no v u no nos v . A condnado a mu rt s l vndan os oos no paa u afont sn sistnca a popa murt sno para podr dispaa sobr él con ndifnca asta pintar unos ojos a una infom fgua d baro paa u nos dua ompa; y si nos parc monstuosa la ida d diba una casa s pou tn vntanas. ·
E xtrmo dl podr l pod xtmo s manifsta n sta auía visua dl oo undicciona u v sin s visto u mra sin u nad lo mi invisbilidad indstuctibidad coincidn n la fgua dl mcado dl mandaín dl faaón mirons ant los u nadi pud alza la cabza l caráct sagrado d cuya xistncia s dirctamnt popoconal a la ilvancia d la d sus sbdtos u tinn pohbido mia d frnt El y miado s un y dsnudo; s ya casi un y guotinado El pod u s impon mdiant la fuza d as amas y d las institcions s im pon también como una mirada sin cospondnca como na visión proyctada sob la cgura d los otos; s dcir sobr la natural banaldad d los otros. El v s cr indstructibl l u v sin s vsto s vulv ya potncialmnt dstuctivo ¿Acaso los pilotos d los Apachs srals o los d los 52 amicanos no matan co a mirada a gura modna u 5
Pscu Seo
ata desde e ae y con el ojo, adopta la foa de una iada exendda tecoógicaete a os cofes del do sobe hobes que no pede veos y, cho enos, iaos. Tabi la teevisión. Tecooga blca y edos audiovsuales, sjetos a u iso concepo de la vsó, cocede a sodado y al espectado na espece de pode faaóico cuya vsibdad e desrctblidad gaaniza, de oto ado, a baalidad y fag idad de los súbditos a os qe se puede contoa, ecaba y, legado el caso, exterar s coovese. Nestra oal codaa po cierto está copeaete di gda po e ni hl so ip íco e esta jeaqua (iradaceguea) en virtd de a ca disribos desigualene ee os hobes e ote de la exsecia y s codció sagada y aceptaos espoáeaete, por ato, coo cho ás grave o cria la uerte de estadoidense o srael q e a de aqu o paestino. Peo o basa co a be, co a, coo se dice, con benos ojos, paa qe dejeos de coernos s exiseca Hay que asfoar as condicoes isas desde as qe iaos. l esectáclo ininterrmido
El especáclo de las Toes Geeas fe si dda uo de os ás caos de a hsoa. Hbo qe eove 14 azanas de edfcios, dea e o Hudso, excava 91 il etos cúbicos de ea; abaa duate see años oche y da, paa levata esas 1 00 i oeadas de aceo a 41 1 eos de alua, co cose de obra de 50 illones de dólaes de 195. Hu bo qe ll ea sus 4.400 hecáeas vertcales de ebes, plaas y fenes decoaivas, elfonos, áqinas de caf propocioar a sus gifos, calefaccones y aies acodiconados ocho loes de os de aga a da y sista coidiaaete a sus ies de odenadoes, eevsoes, fgofcos y sseas de nacón a eega ecca qe cosue a cidad de Zaoa 252
Epogo
o q e corr egió de impicrises qe rñ ese ss 3.000 ves y pgr péyde ifii de écicos pr qe se ocpse de meo meció y reprció de sus 2 scesores o qe isr e ss pisos 30 compñís de 28 píses qe hcí vor por e do odos os dís co ferz de so mo e prodco ierior de Cos de Mri o Prgy o q e resigrse revorizció de os erreos qui r os dos ies Siversei y Wesed e io de 2000 por 320 ioes de dóres y segrros e 7200 o qe imer vesir y ereeer dre ños 0.000 epedos y eegir de ere eos os 2800 más cpcidos pr rder y hcerse pedzos y sr co sicer desesperció desde s ves. o miso iepo qe oviizr eércio soviéico pr qe ierviiese e 979 e gisá y er Crer y eg pr qu e orgizse cor é más grde operció ecie de hisori de C I. u o qe rmr erer y icir co mies de mi oes de dóres os 3.000 rdices isámicos de 0 píses qe se so ch icois de os deiss fgos proporcior os medi os ás sofisicdos y f osos 0 mi gees esdoideses y pkisíes suvecior i orimee Be de y cordr suceos egocios co s fm ii. o qe u mer .00 oeds prodcció de opio e gisá y mió y medio e ero de heroiómos e Pkisá y izr dre diez ños gerr civi qe rodjo ceeres de ies de vícis y dos ioes de regidos. Y ho mié qe desruir -fiee- coo pequeño gso compeerio dos Boeig767 vodos e 200 mioes de dóres. 253
Psu So
odo ese rabajo reveló el 1 1 de sepiembre su secrea fecund dad y su senido en dos horas inolvidables de elevisión. Pero más cara an ha sido la escena de Bagdad. Ha habido qe crear lenamene el igris y mandar al caifa A-Mansur en el año 758 a consu una cudad nueva en sus oas. Ha hecho fala levanar palacios ender penes razar jardines erigir escueas abrir mercaos alzar mezqias afirmar muraas durane rece siglos Ha habido qe dearla sobrevivir a las luchas enre Amín y Mamn al asedio del mongol H ulagu y de amerlan a la conqisa oomana y a la invasión inglesa de 117. Ha habido qe financiar los harenes de Haruma-Rachi d los ejércios de Adud-a-Dawa as madasas de A-as. Ha habido qe ranspoar n nmeo incaclable de fras especias y carnes por el ro; coser un nmero incaclabe de vesios; pescar un nmero incalclable e carpas y ordeñar n nmero incalculable de vacas. Ha habido qe arrancar millones de oneladas de piedras a las caneras para consrir las cpulas doradas de A-adimain los arcos de A Musansiriya y la nave de an Marjan Ha habdo qu e und mi ones e ingoes de oo paa acuña mones de monedas que hiciesen circular m il lones y mil lones de hogazas de pan y millones de apeios. Ha habido qe alimenar y casar drane generaciones a los anepasados de Ashra y Munira (enre oros cienos de miles de iraqíes) para qe ahora ésos revienen con nauralidad bajo las bombas 254
Epíog
Ha h aio q ue eva a atio aaz a oe en 195 esués e hae asesinado y encaceao a m ies de comuni stas haá ha io que convence a eagan e que aoyase a Saam conta os ian es y os kuos y e veniese toa case e amas hasta 199 incuidas as e "estucción masiva" Ha haio que maniua a OPEP y ovoca a invasión e Kuwait Ha haio que ea a égimen i aqu a m ismo tiemo, nacionaiza e etóeo constui escueas y hositaes eimina e anafaetismo y meoa a saniad Ha haio que ei uego a Bush 1 , en 199 1 que voase os uentes as euaoas e agua y as centaes eécticas e Baga y matase a 5 mi iaques y ha hecho fata tamién aa aumenta e susense ai a miones e niños y hace moi a 8 m i e tifus, cánce desnutición y heatitis uante una écaa e oqueo Ha haio que aaga uego a tama en eneficio e a tensión amática gastano agunos miones e óaes en fintas y foceeos en a ONU y agunos más en insecciones un oco oscenas exigias o e guión Peo tas tan aga esea y tantas fatigas escuimos que haan vaido a ena cuano os omaeos estaounienses, con un soo eo y tamién a tavés e una antaa, eamaon sus uces e Navia soe as tistes azoteas e Baga ante seis i miones e teesectaoes. Asi es e muno as es a teevisión oaua e toes en iecto omaeos en iecto, sang ientos tioteos y exosiones en iecto hame, azotes y estetoes en iecto, uno emieza a sosecha que toos aticiamos sin saeo, como m iones o como coasas, en una vastsima comesima oeación caeoniana de istacción ecoca Se nos distae nos istaemos as toes en amas as omas, e oo, e h ame, son soo man ioas e istacción Paa
2
Pasual Sao
dstraeros, ¿de qué? Para dstraeros, precsamete, de las torres e amas, las bombas, el dolor y el ambre. E ardd es perecto metras osotros os dstraemos vedo por a teevsó cómo os Estados Udos bombardea aq, maa a sus ños y se apodera de su petróleo, os Estados Udos aproveca para bombadear raq , matar a sus ños y apoderarse de su petróeo. ¿O es quzs a revés? Metas os Estados Udos bombardea lraq, mata a sus ños y se apodera de su peróleo, osoros os dstaemos vedo por la elevsó cómo los Esados Udos bombardea raq, maa a sus ños y se apodera de su peróeo. La eevsó puede mosrar a readad, expoer as eañas de mudo y asa dec ocasoa mete a verda poqu e, caa vez qu e arae uesra aecó aca u acoecmeo, uesa atecó queda comp leamee satisfecha. Nos dsrae sem pre. ¿ De qué os dsrae? Nos dsae de lo que es verdaderamee ocuredo. ¿Y qué es o que es vedaderamee ocuredo? Lo que es vedadeaee ocuedo es que as cosas es ocuredo verdaderaee. l oder de los mirones
Los ños efermos de leucema e el Hospa Pedrco de Basora, ¿se dsrae vedo reportajes que expoe los efecos de urao empobrecdo sobre los ños de Basora? Los jóvees erdos e Paesa por os msles sael es, ¿se dsrae vedo documeaes sobre la efcaca del ejécto de sael Y os ambeos de Eopa, ¿se dsraer vedo as mgees de la am bua e Afrca? e ssdo ua y otra vez e que la dvsó etre rcos y pobres, ee verdugos y vctmas, solapa ambé ua jearqu a de , e formao ecoógco, que dvde a los ombres e dos mades os que ma y os que so mrados. Pero eso o es del odo certo Porque esa ecoogía, y a lusó de vuerabldad que a acompaña est mu co ms geeralzadas que la rqueza y el poder. 256
Epogo
H vso a Cudad d os M uos d Ca ro a paupérr a g, cuya ca possó ra ua galli a y hornillo d gas, prpaars té dsdo co la tlvisó cdida viso Ciapas a dígas orir d cólra na choza dlat d la tvsó. vsto annas parabócas os trribls capantos d rfgiados palsios dl Líbao Tabié los qu son mrados y por lo anto dsprciados coo prros mran dos o rs vcs al da. calqir caso, l podr nhl zador d l a agn lvisva aco sas dos obras d silcosa zapa. Rop, por n lado, l io d tipo. Ni gua gnració ans d la d nsros padrs y ig ua la isa dda qu la ustra -a nos d s lado dl u ndo vo jaás la snsacó d q u s vida stvis constitda d na sucsón d oos hstórcos. Los hobrs q iciron la rvolció rancsa y los qu s dndron d a caron dio d na trribl oradad; los jdos xriados por los nazs o s cosolaba co privigo d una adad si prcdts. Pro q cada oto sa nuevo q cada oo sa hstórco n la lvisó (na vicoria isórca dl Madrid, u dscrso istórico d Bsh, n cocirto isórico, una orada histórica) a igual q ocrr co la pran rnovacó d as rcacas, qr dcir q cada oto s cosidrado xcpcioal , rdondo y aslado d los otros, coo na joya o un ounto y por o tato, paradócant, ra d la Hisora Las cosas qu ocurrn n a tvsió o ocrrn l tipo y o antin tr s, pus, ninguna rlación al y coo las rcacías scaparat s goran rcíprocat igoran procso qu las ha itroducido l u do No pracn, ps, n la oria Pro l podr nihlizador d a i agn lvsva, q rop a cada dl ipo, dislv abé l spacio. La lvisó, q proporcoa apas asllas d conociinto boqua todo procso d reconocmento: l horror propio, contpado la pantalla (o ldo 257
Pasua Sao
e el periódco), ocrre siempre en tr siti. En n excelee drsim pelícl sobre l gerr en los Bces, o mn 's /nd n solddo boso rodedo de cdáveres de insne s rm ldo se sien eer en diro ls noicis de Rnd: ¡ Qé brbridd, dice, ¡qé coss ps e e mdo. mgen eevisiv sive, sobre odo, pr rsldr oro l gr el dolor miser l mldd pr rnsfeir e cieno n especie de -op, de recino ópco, de lgr s heso donde nesro escádlo o nestro esremecmieo no peden etrr. Frete l teevsor los modos ciros de l Cidd de los Meros se conmeven viendo lo qe ps e rq os irqíes viendo lo qe ps e Bosi os bosnos lo qe ps e Rnd. Y os rdeses sspr ividos de no esr e Gz. Y si los niños del hospil de Bsor se distrjese ¡qé pevers monstros ipótesis) viendo repores e teevisión sobre os ños de Bsor, se seirn m coneos de no esr en Bsor mfesr l mismo tempo s pedd ¡Pobres niños bsores. Acróicos opicos somos sobre odo nosoros en estrs cddes eropes, donde todv o n egdo os tqes i s bombs de rcimo. odo se dr De mometo os emocomos e ig tiempo en ning prte ll dode, por to esmos competmete eximdos d e intever. A otro ado de a antaa
E no de los excrsos didácticos de ss Historis Polibio escribió hce dos ml ños pr jsificr redcción de s obr: odos los hombres dispoen de dos métodos pr pefeccionrse o be medite lo qe es ocrre el los mismos o medne lo qe ocrre los demás El método más eficz es e de ls peripecis personles pero e más i nofensivo el de s jens Por eso el primero no debe ser elegido vonimete jmás, peso qe ogr correcció 258
Epogo
ase de grandes srimientos y peig ros; hay que persegi r siempre e otro, porque en é es siempre ver o mejor sin surir daño. Quien considere este asunto desde esta perspectiva deerá gar qe a mejor educación para as reaidades de a vida es la experiencia que resulta de la historia poltica Pero mediante lo que les ocrre a los otros, e n l ugar de aprender, tamién podemos envilecernos, entumecernos apartar nestra conciencia de todo destino común. ay que ir a lraq, anque no o recomiende Poiio y hay que estdiar historia y todo lo qe haga alta- sin descanso. Pero apagemos, por favor, la televisió n Como el de la avadora o el de la ola exprés, pero infntamente menos útil, el ruido del teevisor suraya la sensación de intimidad y segridad doméstica: tranqiliza orlo encendido desde la cama cuando no se puede dormir Desplazado el horno a la cocina en a periferia de a casa, el caor frío y la falsa l de la televisión sacia en el salón nestra nostalgia de uego. Pero no hay que darle más vetas: no sirve para nada más Aprender sin daño no es posie. s posile, en camio, no sfrir ningún daño, a condición de no aprender nada a condición de despuntarles los dedos a las cosas, a condición de que no haya ningna vida, ningna criatura, ningún homre ahí fua. Nestra televisión está hueca como un sonajero. De este lado de la pantalla estamos siempre en casa, a cuierto de cualquier asechanza y de calqu ier solicitud, dispensados incuso de la magnanimidad. nmnes, invlnerales, poderosos, mandarines del u niverso. ¿ ará haido aguna vez en la histora de ropa un nihilismo tan extendido, tan radical, tan ien agarrado a nestros hesos an cerca de los ojos nunca. Drante 50 años los occidenales hemos vivido de este ado de la pantala. Un aviso: la arrera comienza a volverse porosa a cuartearse en pequeñas gietas a través de las cuales se iltra el cieno del oto lado. l linchamiento de lraq es solo la ola de n océano que en irresistile avenida amenaza con arrer esa ronera 259
Pascua Seano
¿Qé esaemos aciendo cando la policía i um pa en nesta casa a detenemos po habe soñado la siluea de una oe ¿Qé esaemos haciendo cuando n huacán de anio nos aba de golpe la venana y nos deveva sin más ámites al mundo Esaemos viendo en televisión cómo a policía ena en nuesta casa y nos deiene po abe soñado la siea de una torre y cómo n huracán de uranio nos devueve sin más ámites al mndo. Moderados y extremistas
La manidad puede dividise, como un queso, en dos pates más o men os abiraias icos y pobres, m iones y mi ados, occidenaes y os oros (o como e sin pa Otega, en óvenes y vieos, muees y hombres, l isos y onos) am bién podemos divid ila en exemisas y moderados. ienras os extemistas aasan con napam na adea, los modeados degüea n. ientas os exemisas maan de ambe a la carta pate de un país, os modeados l e cotan a ey l a cabeza. ientas los exremistas poiben da medicinas a 600 miones de pesonas, os modeados vean na embaada. ienras los exemisas condcen a a desespeación, el suicidio y la miseia a todo n continene, os modeados se acen estala en un mecado. ienas os extemisas se gasan 950 mil millones de dólaes en amas, los modeados asesinan a ccio a diez muees Mi enas os exemistas envenenan el mar, matan a cuaa parte de as especies animales de planeta, disueven a Antátida y cotan la lz, el agua y el aroz a la miad de a humanidad los modeados dispaan a un poicía. 260
Epogo
Po egla geeal, los extemstas so cos, foma parte de goeno, están completamete cedos y ha eídos los meoes los y apenddo los mejores preceptos. Los moderados, por s parte, sele ser pores o acua e su ome, o han estdado mcho cofía e la ley, algunos está desesperados y otros están locos. Peo, ¿por qé los extrem stas parecen moderados y los modeados parecen exemsas? ¿Po qué cato más extemstas so os extremstas parecen más moderados y cao más moderados son los modeados parecen más extrem stas? E efecto, mentas los modeados asesa a 800 m l n ños e raq , os extremstas lanzan huevos Mentas os modeados amenazan a todo el mdo con omas atmcas, urao y omas de racmo, os extremstas protesta Meras los moderados al laa cdades, dn ama casas, apaea nños, lanza msles, oturan y hacen desaparecer prsoeros, volan as leyes neracoales y anu ncan qe ya no hará n una som ra de paz, de segrdad n etad e e planeta, los exremstas se manfestan. Pero, ¿por qu é los extremstas parecen moderados? Eso se expca my sencllamente en vrtud de ese prcpo que Pasca llamaa magnacn y qe puede resume en esta paradoa parecen moderados porque ms armas. Más rqeza, más orres, más sodados, más medos de prodccn . . e ameto exponecal de los medos, la magfcenca del aparao de poder mpone sempre, jnto a la sms, la covccn de n méto y la segrdad de n so azonale. La máxma ferza se stfca sempe sola ante nuestros ojos. Está sem pre menos jstfcado sar na avaja que n os, n os que un msl , u n ms que u na oma atmca; uno pede mata con u na 261
Pscu Sen
nv un ore u eno pero sóo conr os homres más malos se podr usr un r nucer Cunto ás errie es un rm cuno ás pu ne es su poder cuno más roces sus consecuencs ás se uoeg su uso E gobierno de los Estdos Un idos conoce fuerz de ese principio nerior od propgnd porque se sien en ls condiciones eries ss de propgnd E ncieno de rq no neces usificción Bs con cer sonr los ores de guerr uy o y cer desfir e eércio por ls clles con od grvedd y esuosdd de sus máquins de m uee nos solddos, nos rcos nos viones nos isies se usficn por s isos, sin necesidd o pens- de un cord. os veos psr y n uesr convccón es esponáne e inoe e No es que se ovice od es fuerz colos porque y u n ovo no ce f esperr un oivo pr ovilzrl si se oviiz un erz n coos es que hay un moto propi enormidd de es poenc pr r excuye rrriedd, l inusc o e nterés y frene es ceez os discursos sore el peróleo, sre o el periso esdounidense no rán ningun me en nuesr gnción, copeene sorid por grndez errie y necesriene ustcier de ese eércio descoun s son s coss cun más fuerz cuuos, cunos ás edos de desrucción eos reunido más fáci y oderdene los u sreos hasta el lmte ero o ciero o exco o verdderene pegroso es que os exress esán en e goierno. Recordoslo un vez más: os sdos nidos y sus ongu ios sesinos (con nr cez nvderon rq y n do y segn cácuos de revst The Lancet, 700 ml personas n ed o de no n i is mo, de no desenfren d o exre is o ¿puede precer exro que y ién un poco de oderción 262
Epg
Mu ndo terribe éste sin duda en e que hasta los moderados prodcen espanto Trofeos de err. Un ejemlo: Mrio Vrs Llos en /rq
A veces las cosas son tan sencillas que no se deja evar por el desnimo son tan sencilas y funcionan con tan pocos eementos qe no hay foma de cambialas. Lo ms tebe que pede decse d las elaciones de dominio conyugaes económicas o cooniales es que simpiican enomemente el univeso menta de los implicados edcido a las dos evidencias edondas qe acompaan y legitiman desde hace mies de aos el tiunfo de la fuerza: a supeioidad de os vencedoes y a infeioidad de los vencidos Un poco por pedanteía y n poco po spestición con la espeana de aum enta la fragilidad de a tama a exagerar su compejidad he bscado drante mucho tiempo acecamienos ms difíciles ms ramificados ms elaborados. Pero me rindo odo es tan sencillo que sobrevivi tan pano que no caer: cada no de os gestos de eso qe llamamos Occidene cada no de ss parloteos y parlamentos ss juguetes sus depresiones sus peiódicos ss cesas de la compra sus valores cada no de sus adornos de Navidad y cada un o de ss electrodomésicos presupone y refuera el ms simpe y tranquio desprecio po el oto e ms bondadoso amable ingenioso y corecto despecio po los dems la ms dulce ineligene y moderada negación de póimo. No se puede domina al otro sin vioencia no se le pued e violenta sin desprecialo peo los podemos despreciar tan cagados de razón an henchidos de humanidad y de moa que acabamos ioniando sobre nestas víctimas peeccionndonos con s dolo y afilando · nuestra capacidad de amar en sus muones. l etnocentismo es uno de los mecanismos de poducción de identidad ms pim itivos de la histoia; peo es la pimera vez que na pequea tribu de un emoto rincón de a tiera que hoy epesena a menos 263
Pascua Srrano
de la q uina pae de la anidad ene la suiciene eza y aplica la basane violencia coo paa ipone al eso del ndo su visión ceada y sus cosbes paiclaes ana uea y ana violencia an exendida, an sin oneas qe esa visión ceada a acabado po paecenos abieta y esas cosbes paticuaes han acabado po paecenos nivesaes. En ese veano del 2003 la esisencia ene a la ocupación esadounidense auenaba en l aq ienas disi na en el eso de undo. Y e siple y anquilo despecio de los oos volvió a apodease de españoles y euopeos coo el seño de la siesa, abanicado po azañas depoivas y ononeos de aosos en cueos y alcaldes en caisón. A ediados de j ui o o en a elevisión de u n ba la noicia de veano: un gupo de indeseabes ene los qe se enconaban algunos iniganes, ue sopendido aciendo oogaas a ujees que oaban el sol o se cabiaban de opa en playas vesuaios y piscinas pblicas de Aleani a. a jsa cólea de las aecadas ue apliicada po la lógica solidaidad de la sociedad aleana y occidenal, cuyo escándalo ene a esa opeación de oyersmo no consenido inoleable agesión a la l ibead individua l epeció en oda una seie de coenaios e in dignaciones ediáicas cona esos adones de iágenes cuya idenidad cu lua se sobeenend ía no ea ajena a su copotaieno iespeuoso. El unes 4 de agoso del iso año le en el diaio espao El aís la cónica andada po Maio Vagas losa desde laq. En ella nos conaba con indisiulable adiación qe su ija Mogana, desaendiendo s s consejos y povisa de n a abbaya, enó con él en a ezqia de Ali , en aya u no de los lugaes sanos del ciiso y se pso a ace oogaas En onces "n exalado ceyente q e allí ezaba se sinió incopensibleene oendido y le lanzó n anazo a la caa que la cáaa aajó. ¿Qué ocuió después El gua daespaldas qe la acopañaba se l levó las anos a l a cabeza indignado con esa aniesación de obscuaniso al tiepo qe 64
Epogo
"varas psoas oo covo y apaao a agso. Cocsó ógca sco as vs mocácas a oacia, a coxsca a iva pac ajas a sos pagos. (Los s ayaos, q so m os, ja cao q n s smp más q vars cao s aa aa a vaa oscasa plo.
A pac os laos mágs Alma a los q aía -sso aos m as msmas o qía as fooafías paa cosmo pvao so paa s xpoacó plica y comca i , o q s a saya caác ayco s o. ¡ Qé oo, cam o poaj foogáfico fmao po Morgaa Vagas osa y plcao a oo coo om ca aís 27 jo s año, como a co y acpo ao aq xcogao so o po s pa y q mos xaío l pasaj aro! El popio scio aía acao as lyas y a p sas mágs iñas os y fcioaios aas sopos ss acvas coaas fgaa xos comiaos como s s aas las caacos psoas os fooafaos po cyos oms y psamos s aía vao sg avía scam a a a- o fé pao Es ésa la vsal moa sa so smp s aqí o aí- os q faa al spo y s popasa os olas xaaos agsos y asos. Lo o s q osoos o acpmos q os fooaf sas payas o sas sas y q os acp s foogafaos oas pas mias za mas aaja o mas s m. o omal s q osoos pojamos sas coss a vasó os mg as y q vaamos ss paíss co sos aqs o sos mcacils. Lo oma s q los maroqís s aap España a sa cla y q los spaños M acos va foalas jo 65
Pcul So
y ces ecsvos donde puede segr comendo tortlla de patata y cosumendo espárragos de la pensa. Lo norma e s qe, potegdos por guadaespadas dsparemos estras cámaras (o uestros cañoes y os raques sea os agresoes. Lo norma es qe deendamos nestra magen con ñas y aogados mentras a elos es roamos no soo s vda y s rqueza sno tamé s cara, s omre y ss pesametos Lo orma es qe nos preocpe mucho qe estros poítcos roe nuest dnero y my poco o nada qe mate a etraeros. Y lo ógco, con este concepto de ormaldad, es qe terpretemos a ressteca de os poes y os vecdos a se otogaados (o esqu mados y asesados) en clave cultra , como a spestcó reacoada co e ama o como a atra eenca de s regó, nscrta e as aleyas del Corán, a a democraca y a cvlzacón . ¿ No podra ocrrr qe estos raqíes fesen en eadad como nosotros y o les gustase esta tromsón e s vda pvada y en su ertad ndvda? No. Esto sera acepta eaaos a a ata de aqeos a ls que oamos, degadaros al ango de os que matamos y, en defntva, equpaarnos a aqueos que desprecamos. Lo qe a osotos o os gsta qe os haga n dee gstaes a eo poqu e se lo hacemos osotros. E escándao de Vagas Losa ate a agesón sfda po s ha demesta e msmo smpe y taqo despeco po os otos qe a dgacó de os marnes sopenddos de qe ss tanqes Aam fesen ecdos po dspaos y no po vtres e s avace po e deseo aqí. Los dspaos y as fotogaías dee se ateaes paa qe sean acoaes y s omadeamos dcemete sus cdades, mutlamos con carño a sus ños, nos qedamos honestamente con s petóeo, saqeamos desnteesadamente sus mseos es deamos cartatvamente sn electcdad n aga, alaamos edcadamente ss casas y ego vamos, acompañados de guadaespaldas a fotografar 266
Epílogo
respetuosaete sus prtvos rtos, etoces e maotao de u exatado es por cotrase rracoa aáco e cv ado . Vargas osa quere que adreos a proea de su a y os dgemos ate la toleraca de su agresor ay ago eteecedor e este orgu o paterno ante e carácter díscoo de u a a a a qu e o poa poer e pegro su vda co tal de poder desprecar a de os otos. a travesla e compaña de su aga Maa y de u ató e aas de a avetura se ete a l a equta acéndose pasar por u a u su aa agaa! odo e que aya vstado raq (o cualquer otro país árae sae de a rdícua cossteca de esa escea oretada a so tepo a a etar os preucos de os garos co esta vsó exótca y edeva de pas y a excar teraraete su paterdad egaada. ero ay ago taén enterecedor e l a g eu dad etrada co a qu e Vargas losa a qu e ay que reconocer al me os sus ecturas evoca s ctara en a aaña de la a ravía a aventura de Rcard u ro e gea espía de pero rtáco excelee escrtor y otale atropóogo q ue a edados de sgo XIX ogró peregrar asta a Meca dsraado de hakim agao. Comueve sí es asmacó ausva uera de toda pporcó etre un a ña g orate a la que ara que dar ua u ea aotaa (o por su teerdad no so por su descortesa de ña ada y u n extraordaro y versát aveturero con e qu e soo coparte a sma vsó perasta un o re que domaa a egua árae y coocía as costures usuaas asta el puto de acerse pasar s sospecas du rate eses por u édco pastu A u padre eaorado se e perdoa todo. ¿o os gusta ver a u estros ños rer auque para eo tega qu e destrpar agua que otra raa? ¿Y n o os dga ría que e ard ero es regañara? ero este eternecmeto coo a propa spracó terara de Vargas losa (que recupera así la ás raca tradcó de oretaso de os peros coonaes deconóncos pca el despreco 2
Pascual Seao
espotáeo del oto al que solo se ve como ocasió o petexto paa subaya as popas vdes m taes o eaas Es a moa u vesa de esta tb uesta vtud uesto taeto esta eputacó se foa cntra a sad el bie esta y a vida de los foasteos. Es báscamee u pobema de edcació de ese míi mo de ecoocmie to de a exisecia aea cyo ltimo efugo es a coesía. o o o había hecho así. S sopedese a m hia fotogafado cuepos desdos e u a paya e día aguas paabas my das y le cofscaía a cámaa duae uas hoas si sopediese a m ha yo qe soy ambé aeo como Vagas Losa fotogafado a hombes que eza e ua iglesia dode está expesamete pohbda la pesecia de cámaas d uae ua m sa o fuea y e oto país y eso después de ua sagieta ivasió extaea e daía uos bueos azoes e obigaía a pedi discupas o po o a odos os pesees y uego a madaía de uevo a a Uivesidad a estdia ago e seo s un de os oates dese u maoazo a s cámaa y varis acudese a defedeos yo compedeía a eaccó del pimeo y mostaía m agadecimeto a los segdos y o tedía más emedio qe ecooce muy a m pesa que a mayra de os cisiaos de ese país peteece a la case de gete más tolerate geerosa y cviizada de paeta. Vagas osa que o vaó a aq spcado po e embargo vaó e e verao de 2003 a ampao de los taqes esadouideses. Su puma o ea más qe stmeto acar de a ivasó y la cámaa de Mogaa solo la extesió atual de os mises y os cañoes. E deecho a eta e la mezqia de A a pasease desevuelmete por os ugares satos del chsmo y fotogafia a ss fieles o ea e l deecho de a civiliació a aó y a toeacia; i squera e derecho de a hosptadad oorgado por u aftó recoocdo ea e deecho de ocpate Vagas Losa estaba cupand aq co e eécito estadoidese y su derecho ea e deecho de coqista Estaba tatado a os iaquíes como vencids, co a smple y taqa ataidad de u cós omao que o distigue ete la s riqueas 268
Eogo
de su bon ombres arrones y sextercos de oro. Lo enten da todo con s refinada inteligencia salvo que no gustase s presencia all. Para enender eso endra que aber sdo capaz de reroceder más acá de sus planas evidencias tribales y reconocer la exisencia de los iraques concederles una normal y universal mandad representarse sus sfrmientos y pedrles perdón por aber llegado demasiado tarde. É l prefería pensar que el botín se merece lo qe le pasa y qe ay algo en esas craras nrnsecamene ncompable con el cartesansm la tolerancia y la democracia. Robo y venta de imáene
Las crónicas de Vargas Llosa merecerían n deallado eamen como expresón cula exasiva y depurada del tranquilo y vrtoso despreco por el otro propio de nestra cltura; inconscientes o premedtados se traman aí todos los preju icos los tópicos las medias verdades las generalizacones las leyendas los datos de oídas los pintoesqusmos el epertorio compleo de la liteata colonal qe vuelve al parecer con el propo colonalsmo. Pero Vargas Llosa solo me i neresa como ejem plo privilegiado y para ilusrar con este pasae la cestón cucal de las mágenes qe es la cestión misma del domino en una época marcada más qe nngna otra con su refrendo tecnológco- por la desigualdad de la mi rada. La inquietante posblidad écnica de lberar la magen de un cerpo y reprodcrla il m tadamente ace que por prmera vez la exploacón capialista no se cenre solo en el eje fsco del cerpo. La fotogafa a exteiorizado el alma qu e a partir de ese momento se converte al alcance de la mano en na mercancía n objeto de dsputa y una fente de riqueza nagotable. También claro en un nstrumeno de domno. El mercado medeval de las relqas relgosas y el espectáculo de los trinfos romanos anticiparon de algún modo li mitados por su carácter metonmico esta batalla por las imá genes qu e la técnica a l iberado defnitivamene en los vasos espacos del comercio y la jeraq ía. L a iglesia o el príncipe medevales se tenían q e conomar con compra y vende e de l cerpo de n sano; 9
Pacual Sao
los cus de o y las grades u acoales puede hoy coprar y veder lloes de veces el cuerpo e ero y odas sus gesos y posuras de ua esrella del aló l cósul roao eía que coorae co eh r agnos sigos de su vcora -os esoros o los ropajes del rey derrodo- hoy los goeros y os peródcos puede er errupdaee a geuleó de os vecdos uesros días u hore ee que cudar de su cuerpo y de su dole a y dos clases de persoas aquellas que puede veder su age coo el esclavo Beckha q ue es eos dueño d e sí so que u egro e ua platacó , porque ha re ucado aé a los derechos sore su ala y aquellos a los que roa su age después de roarles odo lo des. Aquellos que vede su age se covere e arcas (hu aos arcados, coo las reses, co el ego de u logopo Aquellos a los que roa su age se coverte e roeos s verdad que sgue esedo el cocepo clsco roao, del roeo los soldados esadoudeses, por eepo, suasa e ere (cruce elocuee de arare agua y ecología odera aderas, uores y cuchllos que arreaaro a los raqu íes cl dose cudadosaee sore sus cadveres Pero el roeo ahora es ua ley, u odelo, ua cosure del ojo Ala resh reproduce las declaracoes de u a rgeo ras e S s eraord aro, por prera vez soos osoros lo s que esaos a ese lado de la paala y ellos a oro aual ee , so e los los qu e os ve orr e la elevsó . Sería u agro y cruel cosueo, pero o es cero Porque desgracadaee uca hay equro uesra ru proege a e a sus uertos coo despreca os de los des uca vos las vícas calcadas derredas descopuesas de las orres eelas uca uero roeos. u doe oveo dsocae os oculro sus gees y os dero sus ores para que coservara su dedad h uaa y o pudera ser raados coo ojeos. as de los raqu íes, e cao, se ehe porque so ha sdo sepre roeos gees desprovsas de ore o doadas a lo suo de uo arqueípco coo e el reporaje de orgaa y aro Vargas losa roeos lares, sí pero sore 270
Epoo
too troeos cuturaes troeos iterarios troeos estéticos troeos en suma- e n uestra superiora natura l truno a la roman a i mtao en e tempo y en e espaco a si o sustituio por este triuno a a moerna en e que a tecnoogía a servcio e os venceores permite poner ante nestra vsta permanentemente y que aceptemos como un eco natural n uestra permanente vctora y a permanente errota e los ems. as crónicas e Vargas osa son solo una muestra señera e una nstria e a percepción qu e reuce a os iraq íes a os pores a os sometos a os vencos e too e m un o a a conición e troeos eternos e nuestro majestuoso espreco e os otros os otograaos os espoaos e su imagen os que no pueen proteger su caa wiyh en ae snón mo e gna son sempe os msmos aqueos u e estn tan competamente a nuestra merce qe o mismo poemos escerrajares un tro qe conceeres una lmosna. n n uest tru o primero no es pecao y o segno es por supuesto a mrao y eogao o primero no nos ace sentir mal y o segun o nos ace sentir muy benos. Una fotorafía
Soy un conocasta os conocastas creían que e poer e os no poa quear conteno y mtao en nnguna magen materia o creo q e a imagen e omre n o pee ser reprocia y expotaa si n mtar su era prmer ía e omareos sobre Baga e e maro e 2003 ce voto e porea visua y ecí -asta e momento e a vctoria sobre e capital ismo- ren nciar a toas as imgenes en una sociea que como escriía Water Benjamn ace ya 60 años a converto no soo a miseria si no i ncuso a uca contra la miseria en un objeto e consumo os eectos coateraes e la satisacción estética son esgraciaamente os m smos que os e a amición económca y terrtora e eneco empresaria y e expansonsmo coona mes e nños mertos mtilaos aanonaos esprecaos. 27
Pcu Seno
ero o confieso e visto un a fotografía un a soa porque a veces un a iagen roada proporciona sore todo a iagen de oo iso Es la foto de un padre y una ia (coo o son Mario Vargas osa y Morgana ) eridos en un a i sa caila oo trofeos qu e son no saeos sus nores y por eso casi ni podeos iaginar que tengan aigos o parientes que a ver esa iage n os reconozcan se tiene a sensacin de ue an si do creados por a isa oa que los a eco satar por os ai res y os a puesto delante del oetivo Y an así i presionan ieren sacuden a conciencia É l es u n ore enuto, enudo de ediana edad a afeitado araza a su ia ensangrentada por detrás de a caeza coo en u n i nstintivo e inti gesto de proteccin que uiese sorevivido quizás a n ica cosa al bomardeo o terril e o onstruoso o que no podemos soportar es que é está lorando está lorando coo solo os ores o acen aparatosaente, coo una criatura, desarado desaparado sin na da ya en que apoyarse para sentir vergüen za. Y o terrie e s ue i nedi ataente comprendemos por q ué. No l lora por e door de sus eridas, ni siqu iera por e door uco ás i portante del de su ni ña troncada unto a su costado ora porque a decepcionado a confianza de su i a q ue o creía fuee y poderoso y que a su ado se sentía a cui erto de todo a ora porque ese rayo de cielo a reveado su secreto y expuesto a a uz de d ía s u fracaso a ora su ia sae que es un omre pequeño, vunerale insuficiente que su a or es ás débi l q ue as esqui rlas de un misi que su razo y su paara no pueden savara de todos os pel igros de este undo ora y ora si n consueo porque él es di in uto y su niña de pronto se a eco ayor E áio poder a áxima seguridad de este undo , a paternidad a sido derriada coo un pail o por un a ola de fuego y una vountad de u ego Una fuerza capaz de destrui r esto tiene que ser necesariaente uy grande per una fuerza ás grande que e aor y la confianza en n uestra triu y por todas pares- soo puede ser un pecado. De este ado del mundo, ace ya uco tiempo ue no confiamos en a paternidad y por eso nos creeos -y creemos a n uestros ios copetaente invunerales reeos ás ien en esa fuerza de 272
Epogo
desruccón (boas de fuego y volu nad de juego) y en n uesro si mpl e y tranquo despreco del otro. Despés de odo nosotros segmos a este lado de a pantala de teevsón. ¿Es esto ealismo? A un ombe se le roba su tiera su casa s fama su fuera su saud y luego se e roba también su imag en. Se convee as en un trofeo. Y cuando se le a coveido en n rofeo mediae esta sstracció de cuadades; cado a sido limado serrado aslado y edcido a un despojo cado ya o tiene nada con qé defenderse ni siquiera n lenguaje entonces podemos qás apiadaros de él y asta proporcionare alguos cuidados. En nuestra rb a esto le llamamos umanitarismo. lraq a sido devasado por os estadounideses sus ños bombardeados desde el aire por os estadoideses ss centrales eléctricas y potabliadoras destridas por os estadoundenses su patrimonio aístico saqeado por os estadonidenses mcos de sus ombres encerados y ourados por los esadoudenses y su petróleo es a sdo arrebatado por os estadoun ideses pero afoadame nte a continación legaron os estadou deses y empearo a repaires botellas de aga m in eral. ¿ Debería sentrse orgu ll osos? l capitá Kevin Brow drge a operacó de dstribucón de salaios a exmltares iraquíes en a calle Aara de Bagdad y lo ace s dejarse levar por el recor y refrenando al mismo tempo la tenacón de sentirse beo: No siento nada por aydar a los que os disparaba ace unos meses. Es la frase my coerente de u invasor. É l se im a cmplir co ss debees de crmia con areglo a nuevo códgo mora de estra tribu matad robad umi llad pero acordados siempre de dejar ua mleta y u dólar anque vuestos beefciaros o os o agradezcan H a el bie y no mres a qu ié es decr a el bie cluso incso- a los qu e as matado de sed de am bre por efermedad o por arma de fuego. Ha el bien icluso a tus víctimas Este es el gra abismo moral que me dia etre el capiá evin Bown y esos a los que llamamos terrorstas co n criero más bien borroso para desgnar sobe todo su comn fala de umantarsmo. ore s después de un ateado los terroisas dejasen como regao en 273
Pascual Serrano
el cuepo de ss vctmas un biee de otea paa la famil ia o n vale paa n gab inete pscológco, entonces Ana y Bsh los apeciaían tano como a os manes, a unqe sguesen opeando a mucha más peqeña escaa y poduciendo mchos menos m etos ¿O no? Lo ceto es qe a desapaicó defintiva del espaco político tas el 11S co esa polifeacó de eyes libeticdas en todo el plaeta ha simplifcado eomemente e univeso menal de nuesta tbu y la pácca de nuesos gobenantes Todo es ya solo cesó de "teosmo" o de "humaniaismo", dos conceptos gemelos, acidos de ua misma a y qe compaten el m ismo selo ontológco: solo se pede tratar de dos maneras a aqellos a los que se ha egado ncuso a voz y qe apenas s pueden defenderse o e exermo o a limosa, al arbio de las estrategas puntuales de os paridos y os ejércitos La gran operación "aterrorsta" y a gran opeación "humaniarsta", gestionadas por as mismas feras mlitares presuponen a misma consideracó acerca de sus vctimas beneficiaros. Un hombre es un "terrorista" -y es ese vaco o qe nombra a palabra en la medida en que se le prva de su codición polítca, en que se e despoja de toda capacidad para negocar, en que no se e recooce n siquera el esauto de "enemigo"; en la medda, pues, en qe se e trata como a u inasimi/able universal, fuera de os ímites de la hu manidad, n oro absolo con el qe no puede haber nnguna case de diálogo y conra e qe odo está permido ( inl uso al m argen del derecho, como e el caso de os as l lamados "asesinatos selectivos" practicados por Israe y los Esados Unidos). Pero lo mismo ocrre con el "humaitarismo": soo cuado a u hobre se le ha despoado de su casa de su famia de s terra, ncso de s pasapote, soo cuando se e ha prvado de todo aqello que le denfca como " hu mano" segú n esa paradoa q e ya señaó Ha nah Arendt, se invocan para él los derechos humanos. Es necesaro haber deshumanzado adicalmene a u n hombre, habero expsado a gopes de a humanidad, para que sea tratado de n modo humanario 274
Epoo
Terroriso design l inhunidd del que cobte; hunitriso design l hunidd de que lo prctic y ide is del hunitriso exige de lgn odo l discontinuidd ontolgic de beneicio se es huno co los huos pero hunitio con os perros bndodos. Es diícil iginr yor cinis o yor cueldd que l que entrñ est gnífic pdo de l or de uestr tibu: os isos que priv u hobe de su hunidd uego le dispes cuiddos huitios Pienso en el cso terible de Ali si el iño iquí l que os copñeros bigdists visiton en el hospitl os pocos dís de coenzr los bobdeos sobre Bgdd. Un isi estdouidense destuy su cs t sus pdes sus eos y tod su fil i y e rrc os dos brzos. Luego e edio de u grn pop ediátic los isos que h bín uin do pr siepre su vid l e scon de pís y e llevron l eor hosptl de Kuwit. Cundo os estdouideses se ce Ali lsin doiá en gn bsueo de Bgdd y se postá de dí l puert del McDods p ecoge co l boc lios dispicete de u uevo rico. Seí igtitud y de ls ás egs que se pusie pes ás bie e gu n or pr poder uchr sn nos. Coclsioes
Cutocientos ños después de l pubiccin de Don Quot d La Manha conviee recodr e rzobisio legto del veneo Ploeque (Prte cpítulo 32) frete los que sosteín el cácter fntástico y edz de s ovels de cbllerís A otro perro con ese hueso. ¡Coo si yo no supiese cuáts so cinco y dode e piet el zpto! No piese vuest eced de ppi poque po Dios que o soy nd blnco Bueo es qu e quie vuest erced de entede que todo quello que estos buenos i bos dice se dsprtes y etrs stando mpsos on na d os sños d Consjo Ra omo s os fuan gnts qu habían d dja mpmr tanta mntra junta y tnts btls y tntos ecntietos que quitn el uicio! En el iso sentido en el cpítulo 50, un Don 275
Pu Serrno
Quijoe hechizado y enjauado arremete contra e canónigo de Toledo a que oye condenar as parañas de Amads y don Hircan io "¡ Bueno esá eso! Los l ibros q ue están impresos con licencia de los reyes ( . ¿a bran de ser mentra y más evando tana apariencia d e verdad pues nos cuenan e padre a madre a paria os parenes la edad el ugar y as hazañas puno por puno y da por d a que el a cabalero hzo o cabaleros hicieron?" n esos dos pasaes de nu ncia e nstruccón de odos los Goebbes de a ierra a senca perspcaca de Cervanes nos expica a os cudadanos del sgo XI por qué segu mos creyendo los disparaes de l País, de El Mundo o de la CNN; y por qué s se raa de i nvesgar as oruras de Abu Gharab y e asesinao de José Cou so o de averiguar o que pasó en Jenn consideramos "fuenes auor zadas" al Penágono o a la Tsahal (y por qué las vcmas esán siempre "desauorizadas" para hacerse or. sos dos pasajes explican asimismo por qué "el dobe rasero" funciona por encma de sus contradicciones morales y de sus efecos devasadores; podramos denomnarlo "paradoa de Amads" o "paradoja de a licencia real" y en uncara de esa manera " e qu e es capaz de maar a odo e mundo es ncapaz de ser malo" na nsncia que rene ano poder un goberno capaz de anzar dos bombas aómcas, u n pas capaz de fabrcar preexos para invadir Vietnam o l raq un i mperio an inconesbe que puede dar gopes de sado bombardear cviles sembrar uranio empobrecido yugular por hambre asesinar presidenes en todo el mundo un eérco con un presupueso de 400 mil millones de dólares un poder -en fn sufcientemente grande para odo esto en condiciones ncuso de desrur e planea ¿cómo no va a ser sncero puro dgno de confianza? ¿Cómo no va a querer lo mejor incuso para los que asesina? Cómo no creer que s i nvade lraq y exige la reirada de las ropas sirias del Lbano, o hace en benefico de odos? ¿Cómo no va a tener razón si orura en Abu Gh arai b y condena a Cub a en Ginebra? 276
Epogo
En este sentido, el poder nihilizador de los medios de omuniaió es tanto mayor uanto más grande es s poder de difsión. S apaidad para anestesiar al espetador (o al letor) tiene menos que ver o la distaia" qu e itrodue respeto de los aoteimi etos que on su rximidd totl. Más allá de las maniplaiones y los lihés uya efaia no se puede desdeñar, esta proximidad total" es n prodto idstrial a gal ttulo qe uestras zapatillas Nie y nu estros M3 destinado a u onsmo direto muy tranquil izador. Los medios de omuiaión son en gran parte responsables de eso que he llamado el nihilsmo esontáneo de l erceción, en uyo seno se borran las diferenas etre una Guerra y un a Oli mpiada, entre las torturas de AbuGh arai b y un arqe Temátio, entre la informaión y la publiidad Las ediioes digitales de los periódios ofreen todos los días, uo al lado del otro, titlares omo éstos: Vea los últimos instantes de Sadam ssein ", Vea las imágenes de la pasarela Cibeles", Vea el terer gol de Ronaldinho" ontribyedo de esta maera a la monumentalizaión" rtinaria y tranquilizadora del horror más abyeto. De hasta qué punto esta onfusión se ha insrit en nuestra perepión in mediata sin el menor malestar moral por nestra parte da bena prueba ua fotografía qe ganó u premio iteraioal e el año 2007 y que ha irlado extensamente en ella se ve a un grupo de ovenes risiaos rios en n oe de lo no de el los apándose la na riz para evitar los malos olores fotografiado on ss teléfoos móviles las rinas de los barrios populares de Beirut bombardeados por Israel
77
Biblografía
•
•
•
•
GR s () Periodismo y rimen Hru Honarrba 2002 ABA ANIAGO Vendrá a aidad y nos enconrará dormidos. Hru
onarba. 2006 AMRAN AZANN Y MARA ZIN : k Aanisán e rán 40 resesas a conco en Oriene Próximo. ora engua e rao M ar 2007 RNABÉ AVIR (E) Periodismo revenivo. Ora manera de inormar sobre as csis y os concos ineacionaes a Caaaa Mar 2007 C U NS Y R OVR (s) Lenaje coaera. aves ara jsicar na ea ágnas e esua Mar 2003 OON IC Ojo con os media Hru Honarrba 995 OMSKY OAM Piraas y emeradores. Teosmo ineaciona en e mndo de hoy. cones B Barceona uo 2003 . Bsh y os años de miedo onversaciones con Joe Haerín. Econes e Mone oaque, Buenos Ares 2003 Z Docmenos y omnicados. cones a Méxco 995 HAROD ARC Aanisán como n esacio vacío. oca Mar 2007 UNINGON AU choqe de civiizaiones y a conración de orden mndia. aós 200 R CA Qé han hecho con mi aís cones B Barceona 200 RI NN Pnciios eemenaes de a aanda de a. Hru onarrba 200 ANJN Meniras y menirosos. Una visión jsa y ecánime de a derecha noeamericana. Debae M ar 200 ,
•
ASCÓN ARÍA DE ARMEN Comunicando paz Ots medios de
comunicación desde el mismo laberinto. Edtorial Popular, Madrd, 2008. ASTEZKOAK ETVO La abominable cara oculta de los ejércitos humanitarios. Zap Ateneo, Gaseiz, 2003 HAZAN , RC LQR La ppaganda de cada día. La Oveja Roa, Madrd, 2007 EN AOM La doctna shock El auge del capitalsmo del desastre Padós, Barceona, 2007 ARENT CAE Más patotas que nadie Hiru, ondarrba, 2004. AWES AE El mito de la guerra buena EEUU en la Segunda Guerra Mundial iru, ondarribia, 2002 AMONET GNACO La tiranía de la comunicación Debate, Madrid, 1998. OMANO CENTE La intoxicación lngüísca El uso perverso de la lengua. E Veo Topo, Barceona, 2007 ASTRE OSO La bataa de los intelectuales Hir, Hondarriba, 2004. ECTER AN Las noticias en tiempos de guerra. Padós, Barcelona, 2004 ERRAO AA Perlas. Patrañas disparates y trapacerías en los medios de comunicación. E Viejo Topo, Barcelona, 2005.
Doceaes recoedados qe o so de ficció
•
Los condenados de Kosovo. Mchel Collon y Vanesa Stojilkovc, 2000. Nuevas caras El mismo objetivo Davd Segarra, 2007 Vender la guerra. The Fih State. La revolución no será transmitida Kim Bartley y Donnacha Briai, 2003 Puente Llaguno Historia de una masacre Angel Palacos, 2004 Asedio a una embajada Agel Palacos, 2002.
280
argoetraes de fón reoendados • • • • •
Ciudadano Kane Oon Well, 1 941 La batala de rgel. Gilo Pontecovo 966 El año que vivimos peligsamente Peter Wei, 1 983 La coina de humano. Bary Levinon 1997 Leones por cordes. Robeto Redford 2007
28
Este libro se erminó de mprimir en enero de 20 O, siendo Director General de CIESPAL e Dr. Fernando Checa Montúfar