UPAY UPAYA MENINGKATKAN MENINGKATKAN KETRAMPILAN K ETRAMPILAN MEMAHAMI STRUKTUR, KAIDAH, ISI TEKS EDITORIAL ATAU OPINI DENGAN PEMBELAJARAN GUIDE DISCOVERY LEARNING MODEL DISKUSI UNTUK SISWA KELAS XII MIA 1 SMAN 1 CIASEM TAHUN 2015/2016
PTK P!"!#$%$&" T$"'&(&" K!#&)* D$&+(&" U"%( P!"-)#&" K!"&$(&" P&"-(&%
D$))" O#!.
ELIS ROHANAH, SP' NIP 120102000032005
PEMERINTAH KABUPA KABU PATEN TEN SUBANG
DINAS PENDIDIKAN PENDIDIK AN DAN KEBUDAYA KEBUDAYAAN SMA NEGERI 1 CIASEM
Pernyataan Keaslian Keaslian Naskah
PERNYATAAN KEASLIAN
Yang bertanda tangan di bawa ini! Na"a
! E#IS $OHANAH% $OHANAH% S&PD&
Pr'gra" St(di
! )*$* BAHASA INDONESIA
*nit Ker+a
! S, S,A NE)E$I 1 -IASE,
,en.ataan bawa naa naa Peneitian Tindaan Tindaan Kea .ang ber+(d( ! “ UPAY UPAYA MENINGKATKAN MENINGKATKAN KETRAMPILAN MEMAHAMI STRUKTUR, KAIDAH, ISI TEKS EDITORIAL ATAU OPINI DENGAN PEMBELAJARAN GUIDE DISCOVERY LEARNING MODEL DISKUSI UNTUK SISWA KELAS XII MIA 1 SMAN 1 CIASEM TAHUN 2015/20164
Seara ee(r(an adaa ai 3eneitian/ar.a a.a endiri% e(ai bagian tertent( .ang dir(+( ("bern.a& -IASE,% 22 ,aret 2016 Pe"b(at Pern.ataan%
"aterai te"3e $3& 6&000%00
ELIS ELI S ROHA R OHANA NAH, H, SP S P' NIP& NIP& 1420410200002005 1420410200002005
)A,BA$ KOP SEKO#AH
PE,E$INTAH KAB*PATEN S*BAN) DINAS PENDIDIKAN NASIONA# PE,*DA DAN O#AH$A)A PE,*DA DAN O#AH $A)A
SMA NEGERI 1 CIASEM
LEMBAR PENGESAHAN
1& Iden Identi tita ta Pen Pen( (i i Na"a
! E#IS $OHANAH% S&Pd&
2& & 7& 5& 6
N*PTK )'/$(ang :abatan *nit Ker+a #'ai Peneitian #a"a Peneitian Bia.a Peneitian Penga"at Kea Peneitian :("a Siwa Kea Penitian
Ke3aa Per3(taaan
D& ATISAH NIP& NIP& 14661012006072002 14661012006072002
! 4272850685208005 4272850685208005 ! I9/a ! )*$* ,ATA PE#A:A$AN ! S,A NE)E$I 1 -IASE, ! S,A NE)E$I 1 -IASE, ! 2 Si( ! P$IBADI ! )*$* SE:A;AT !
-IASE,% 2 ,aret 2016 Pen(i
ELIS ELI S ROHA R OHANAH NAH,, SP S P' NIP& NIP& 1420410200 1420410200002005 002005
,engeta(i% ,engeaan Ke3aa Se'a S,A NE)E$I 1 -IASE,
UJANG SONJAY S ONJAYA, A, SP', MM NIP& NIP& 14671111 1467111114==01 14==01004 004
HALAMAN PENGESAHAN PENGESAHAN
PENELITIAN TINDAKAN SEKOLAH
,engeta(i / ,engeaan SUBANG, T-# 2 M&!% 2016
Na"a NIP N*PTK )'/$(ang :abatan *nit Ker+a
! ELIS ROHANAH, SPD ! 1420410200002005 1420410200002005 ! 4272850685208005 4272850685208005 ! Pe"bina/ I9&a ! )*$* BAHASA INDONESIA ! S,A NE)E$I 1 -IASE,
2& Penga"at ! 1& )*$* )*$* SE:A SE:A; ;AT
Ke3aa Per3(taaan
Ke3aa Se'a S,A NE)E$I 1 -IASE,
D& ATISAH NIP& NIP& 14540415 14540415 14=70 14=70 2 007
UJANG SONJAY S ONJAYA, A, SP', MM NIP& NIP& 14671111 1467111114==010 14==01004 04
ABSTRAK
ELIS ROHANAH, SPD% “UPAYA MENINGKATKAN KETRAMPILAN MEMAHAMI STRUKTUR, KAIDA IDAH, ISI ISI TEKS EDITORIAL ATAU OPINI DENGAN PEMBELAJARAN GUIDE DISCOVERY LEARNING MODEL DISKUSI UNTUK SISWA KELAS XII MIA 1 SMAN 1 CIASEM TAHUN 2015/201 !"
K&%& K&%& K"$ K"$ C##$%&'()*% C##$%&'()*% +%'&)-, +%'&)-, P%.%+''&' P%.%+''&' P&#+%. P&#+%. S#+*)-, S#+*)-, M%(#% M%(#% G)% D)34#*%& L%'&)-, B%+''& B'6'3' I#%3)', I#%3)', M%.'6'.) T%73 T%73 E)(#&)'+"
,et'de 3e"bea+aran "er(3aan aa at( '"3'nen 3enting
"eneanan 3ada 3e"bea+aran berbai ati>ita% "aa 3eniaiann.a ebi ebi "enea "eneana nan n 3ada 3ada 3eniai 3eniaian an 3r'e 3r'e bai bai 3ada 3ada a3e a3e ia3% ia3% 3engeta(an% dan etera"3ian& Peniaian dengan "et'de e3erti inia .ang dieb(t 3eniaian a(tenti/ae"en a(tenti& Peneitian "enga"bi a"3e 1 ea .ait( er. #earning dengan taa3an 3eaanaan.a .ait( 1?i( "e"bang(n te% 2?Pe"'dean% ? 3en.((nan te bera"a @ a"a% 7? 3en.((nan te "andiri& De"i tera3ain.a tera3ain.a t(+(an 3e"bea+aran 3e"bea+aran 3ada "ateri ,e"aa"i ,e"aa"i Str(t(r% Str(t(r% Kaida Kaida%% Ii te te Edit'r Edit'ria ia%% ata( O3ini O3ini dengan dengan Pe"be Pe"bea+ar a+aran an )(ide )(ide Di'>er. #earning& Hai dari i( 3eneitiann.a adaa Peningatan rata @ rata Peniaian Pengeta(an iwa dari i( 1 6%= "eningat 3ada i( 2 =1%4 dan 3ada i( =1%=6& Peningatan 3ada Peniaian 3reentae Ket(nt Ket(ntaa aan n iwa iwa daa" daa" "e"en( "e"en(i i Kriteri Kriteriaa Ket(nt Ket(ntaan aan ,ai" ,ai"a a .ait( 3ada i( 1 =%= % i( 2 ==%==% dan i( 4%22& T(+(an dari 3eneitian 3e"bea+aran Baaa Ind'neia 3ada "ateri te edit'ria dengan "et'de )(ide Di'>er( #earning 3ada 3eneitian ini adaa (nt( "e"bang(n egiatan baaa .ang ber(+(ng 3ada a3e 3r'd(ti dan re3eti 3ada iwa daa" "en+aanan eid(3ann.a ea&
KATA KATA PENGANTAR
P(+i "e"b "e"ber eri ian an
dan
.((r .((r
ni" ni"at at
e
dan
ea3angan% eingga 3en(i
adirat adirat
ar( ar(ni niaN aN. .a
Aa ert ertaa
S;T .ang tea e"(d e"(da aan an
dan dan
da3at "en.eeaian PTK dengan
+(d( C*PAY C*PAYA ,ENIN)KATKAN ,ENIN)KATKAN KET$A,PI#AN ,E,AHA,I ST$*KT ST$*KT*$% *$% KAIDAH KAIDAH%% ISI TEKS TEKS EDITO EDITO$IA $IA# # ATA* OPINI OPINI DEN)AN DEN)AN PE,BE#A:A PE,BE#A:A$AN $AN )*IDE )*IDE DIS-O9E$ DIS-O9E$Y Y #EA$NIN) #EA$NIN) ,ODE# DISK*SI *NT*K SIS;A KE#AS
Pen(i "en.adari bawa 3en(ian Peneitian Tindaan Kea ini +a( dari e"3(rna e"3(rna (nt( (nt( it( egaa riti dan aran .ang beriat "e"bang(n dari e"(a 3ia ea( 3en(i ara3an&
CIASEM, Tg 22 ,aret 2016
Pen(i
ELIS ROHANAH, SP'
DAFTAR DAFTAR ISI BAB 1 PENDAHULUAN PENDAHULUAN 1 1 A& B& -& D& E& &
#atar Beaang Beaang ,aaa&&&& ,aaa&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&1 &&&&&&1 Per("(an Per("(an ,aaa&&&&& ,aaa&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&& &&&&& Bataan Bataan ,aaa&&&&& ,aaa&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&& ,anaat ,anaat Peneitian& Peneitian&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& T(+(an T(+(an Peneitian& Peneitian&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&& Deinii Deinii Itia&&&& Itia&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&= &&&&&&=
BAB II KAJIAN TEORI DAN HIPOTESIS TINDAKAN TINDAKAN A& B& -& D& E& &
Te'ri Te'ri Pe"bea+ara Pe"bea+aran n Baaa Baaa Ind'neia&& Ind'neia&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&4 &&&4 ,ateri ,ateri Te Te Edit'ria&&& Edit'ria&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&1 &&&&&1 ,et'de ,et'de )(ide Di'>er. Di'>er. #earning& #earning&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&1 &1 Hai Peneitian Peneitian Yang $ee>an&&& $ee>an&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&27 &&&&&27 Keranga Keranga Beriir&&& Beriir&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&2 &&&&&&&&&&&&&&&25 5 Hi3'tei&& Hi3'tei&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&26 &&26
BAB III METODE PENELITIAN PENELITIAN 2 2 A& B& -& D& E& & )& H&
Deign Deign Peneetian Peneetian&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&2 &&&&&&&&&&&&&&&2 TE,PA TE,PAT% ;AKT* ;AKT* PENE#ITIAN&& PENE#ITIAN&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&2= &&2= S*B:E-T S*B:E-T Dan OB:E-T Peneiti Peneitian&&& an&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&2= &&&&&2= Deinii Deinii O3erai'na O3erai'na&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&2 &&&&&&&&&&&&&&&2= = Teni Teni Peng("3(a Peng("3(an n Data&&&&&& Data&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&2 &&2 Intr("en Intr("en Peneitia Peneitian&&&&& n&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&2 2 Teni Teni Anaii Anaii Data Deri3ti Deri3ti K(antitati&&&& K(antitati&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&& Indiat'r Indiat'r Keberai Keberaian an Tindaa Tindaan&&&&& n&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&
BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN PEMBAHASAN 37 A& B& -&
Deri3i Deri3i Hai Peneitia Peneitian&&&&& n&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&7 7 Peaanaa Peaanaan n Tindaa Tindaan&&&&& n&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&7 &&&&&7 Hai Peneitian Peneitian dan Pe"baaan& Pe"baaan&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&& &&
BAB V V 76 PENUTUP76 A& B&
Si"3(an&& Si"3(an&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&7 &&&&&&&&&&&&&76 6 Saran&&&&& Saran&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&76 &&76
DA8TAR DA8TAR PUSTAKA PUSTAKA 79 79
DATA$ TABE
T&:!# 1*
K;<=! K;<=!%!" %!")$ )$ D&)& D&)& '&" '&" I"'$(&% I"'$(&%; ; P!"! P!"!#$% #$%$&" $&" G$'! G$'! D$) D$);>! ;>!? ? L!& L!&"$" "$"2
T&:!# T&:!# 2*
L&"-(&. L&"-(&. P!<:!#&+ P!<:!#&+&&" &&" S$(#) S$(#) 1 P!%!<& P!%!<&" " 1 1 31 31
T&:!# T&:!# 3*
L&"-(&. L&"-(&. P!<:!#&+ P!<:!#&+&&" &&" S$(#) S$(#) 1 P!%!<& P!%!<&" " (! 2 2 3 31 1
T&:!# T&:!# 7*
L&"-(&. L&"-(&. P!<:!#&+ P!<:!#&+&&" &&" S$(#) S$(#) 2 P!%!<& P!%!<&" " K!%$-& K!%$-& 32 32
T&:!# T&:!# 5*
H&)$# P!"$#&$&" P!"$#&$&" P!"-!%&. P!"-!%&.&" &" S$(#) S$(#) 1 P!%!<& P!%!<&" " (!@1 (!@1 3 39 9
T&:!# 6* 6*
P!"$#& P!"$#&$&" $&" P!"P!"-!%& !%&.& .&" " K!#;<= K!#;<=;( ;( S$(# S$(#)) 1 P!%!< P!%!<&" &" K! 2 2 71 71
T&:!# * *
P!"$#& P!"$#&$&" $&" O:)! O:)!> >&)$ &)$ K!#; K!#;<=; <=;( ( S$(#) S$(#) 1 P!% P!%!< !<&" &" K! 2 2 7 73 3
T&:!# T&:!# 9* 9*
P!"$#&$&" P!"$#&$&" P!"-!%&. P!"-!%&.&" &" S$(#) S$(#) 2 2 7 75 5
DAFTAR DAFTAR GAMBAR G&<:& G&<:& 1*
K!&"-(& K!&"-(& B! B!$($ $($ P!"!#$%$& P!"!#$%$&" " G$'! G$'! D$);>! D$);>!? ? L!& L!&"$"- "$"-25 25
G&<:& G&<:& 2* 2*
D!)$-" D!)$-" P!"!#$%$ P!"!#$%$&" &" G$'! G$'! D$); D$);>! >!? ? L!&"$" L!&"$"- - 2 2
DAFTAR DAFTAR LAMPIRAN LAMPIRAN
L&<=$&" L&<=$&" 1*
RPP RPP 50 50
L&<=$&" L&<=$&" 2*
T!() T! () !'$%;$&# !'$%;$&#/;=$" /;=$"$ $ 60 60
L&<=$&" L&<=$&" 3*
L&<=$&" L&<=$&" S;&# P!%!) P!%!)% % 6 62 2
L&<=$&" L&<=$&" 7*
I")%
L&<=$&" L&<=$&" 5*
H&)$# H&)$# P!"$#&$&" P!"$#&$&" P!"-!%&. P!"-!%&.&" &" 0 0
L&<=$&" L&<=$&" 6*
H&)$# H&)$# P!"$# P!"$#&$&" &$&" O:)!>&) O:)!>&)$$ K!#;<=;( K!#;<=;( 2 2
L&<=$&" L&<=$&" *
G&$( G&$( K!%! K!%! &=&$& &=&$&" " P!"!#$%$&" P!"!#$%$&" 7 7
L&<=$&" L&<=$&" *
J&'&# J&'&# P!"!#$%$& P!"!#$%$&" " 6 6
L&<=$&" L&<=$&" 10*
D;(
BAB 1 PENDAHULUAN
A L&%& L&%& B!#&(&" B!#&(&"- M&)& M&)&#&. #&.
Seiri Seiring ng denga dengan n 3er 3ere" e"ba banga ngan n .ang .ang ter+ ter+ad adii daa" daa" eid eid(3a (3an n berb berban ang gaa dan dan bernegara% 3e"erinta "er("(an e"bai renana 3e"bang(nan nai'nan.a% ter(ta"a .ang .ang berai beraitan tan dengan dengan 3e"ban 3e"bang(na g(nan n n'nii n'nii& & Per("( Per("(an an e"ba e"baii it( tert(a tert(ang ng daa" daa" *nda *ndang8 ng8*nd *ndan ang g $e3(b $e3(bi i Ind' Ind'ne nei iaa N'& N'& 1 Ta(n 200 200 tent tentang ang $ena $enana na Pe"bang(nan Pe"bang(nan :anga Pan+ang Nai'na Nai'na Ta(n Ta(n 2005@2025% 2005@2025% .ang "eneta3a "eneta3an n 3ri'rita 3ri'rita 3e"bang(nan nai'na daa" (r(n wat( d(a 3(( ta(n& Pri'rita .ang ditent(an adaa adaa "ew(+( "ew(+(dan dan "a.ara "a.araat at Ind'ne Ind'neia ia .ang .ang bera beraa a "(ia% "(ia% ber"'r ber"'ra% a% bereti beretia% a% berb(da.a% dan beradab berdaaran aaa Panaia& T(+(an 3e"bang(nan nai'na daa" +anga 3an+ang tereb(t "en+adi Ped'"an e( e(r( r( e"ent e"enter eria ian n daa" daa" "eran "erana ang ng 3r'gr 3r'gra" a" er+ er+aa "ai "aing ng88 "ai "aing% ng% ter" ter"a a( ( Ke"enterian Ke"enterian Pendidian dan Keb(da.aan Keb(da.aan FKe"endib(d FKe"endib(d?& ?& *nt( "ena3ai t(+(an it(% Ke"endib(d Ke"endib(d antara antara ain"erana ain"eranang ng dan "eneta3an "eneta3an (ri((" 201& Dengan "eiat berbagai bidang ei"(an eara 'iti% (ri((" 201 "engintegraiane"a"3(an 3eerta didi 3ada a3e 3engeta(an% etera"3ian% dan ia3 3irit(a "a(3(n ia3 'ia& Peran Peran "ata "ata 3ea+a 3ea+aran ran baaa baaa Ind'ne Ind'neia ia daa" daa" (ri( (ri((" (" 201 201 angat angat trate trategi gi ebagai ebagai 3enge 3engeaa i"( i"( 3engeta 3engeta(an (an&& Ha ini arena arena "ata "ata 3ea+a 3ea+aran ran Baaa Baaa Ind'ne Ind'neia ia ebagai "edia 3eneria dan 3en.a"3ai i"( 3engeta(an .ang ain& Baa Baaa a Ind' Ind'ne nei iaa "e"a "e"ain ina an n 3eran 3eran anga angatt tra trate tegi gi ter( ter(ta ta"a "a e+a e+a baa baaaa Ind'neia Ind'neia Fwat( it( dieb(t baaa ,ea.(? ,ea.(? "e"iii ite" ite" e+aan F-& 9an 9an O3(i+en 1401?& Baaa Ind'neia "a"3( "en+adi baaa 3enerbitan berbagai baaan ra.at Fatra% (ra (ratt aba abar% r% "a+a "a+aa a? ?%% baa baaaa radi radi'% '% dan dan baa baaa a 3er 3er(b (b(ng (ngan an anta antar r(( (( bang bangaa di Ind'neia& Tida ebata it(% baaa Ind'neia tea dig(naan daa" "en+aanan 'rgani 'rgania aii 3er+(ang 3er+(angan an e"erde e"erdeaan aan%% baan baan baaa baaa Ind'ne Ind'neia ia "a"3( "a"3( "en.at( "en.at(an an beraga" (( banga .ang berbeda atar beaang 'ia b(da.a dan baaa e daa" at( eat(an banga Ind'neia .ang diiraran daa" S("3a Pe"(da% 2= Ot'ber 142=& S("3a 3e"(da adaa 3enga(an terada3 F1? at( eat(an wia.a Fat( tana air% tana Ind'neia?% Ind'neia?% F2? at( eat(an banga Fat( banga% banga Ind'neia?% Ind'neia?% dan F? at( baaa 3erat(an F"en+(n+(ng baaa 3erat(an% baaa Ind'neia?& Per(aan wia.a 3engg(naan baaa Ind'neia daa" berbagai e3er(an tereb(t% ter(ta"a (nt( 3er+(angan
1
e"erdeaan% tea "eairan ia3 eetiaawanan% ebera"aan% eiaan% e+(+(ran% 3eng'rbanan% dan e3aawanan& Perebaran 3engg(naan baaa Ind'neia daa" berbagai rana eid(3an +(ga "e"3er(at "e"3er(at 3eran 3eran 'i' 'i''gi 'gi baaa Ind'neia Ind'neia daa" eid(3an eid(3an "a.ara "a.araat at baan "enggeraan a(" endeiawan (nt( "e"iiran "aa de3an baaa Ind'neia ebagai baaa i"(& Ketia ti"b( 3'e"i tentang e"a"3(an baaa 3erat(an tereb(t ebagai baaa i"( bagi "aa de3an ana banga% "aa 3'e"i it( di+awab daa" K'ngre Baaa Ind'neia I 3ada ta(n 14= di S(raarta% S( raarta% .ang "ere'"endaian 3er(n.a 3eni3taan itia daa" baaa Ind'neia& Tantangan Tantangan e"a"3(an baaa Ind'neia tereb(t berta"ba agi etia :e3ang "a( e Ind'neia& Peng(aa bar( it( "earang 3engg(naan baaa Beanda ebagai baaa b aaa 3engantar 3endidian% "aa baaa Ind'neia "enga"bi ai 3eran baaa Beanda ebagai baaa 3engantar 3endidian 3ada "aa 3en+a+aan :e3ang& Baaa Ind'neia Ind'neia +(ga dig(naan dig(naan ebagai waana (nt( "e"3r'a"a "e"3r'a"aian ian e"erdeaan banga Ind'neia FTe FTe Pr'a"ai dit(i daa" baaa Ind'neia? erta dia(i 'e d(nia internai'na ebagai negara "erdea& Seari etea 3r'a"ai e"er e"erde dea aan% an% baa baaaa 3er+( 3er+(an angan gan .ang .ang "a" "a"3( 3( "en. "en.at at( (an an dan dan "e"b "e"bang ang(n (n eind'neiaan it( "en.andang 3eran a"at trategi dan "(ia% .ait( "en+adi baaa negara FPaa FPaa 6 *ndang8*ndan *ndang8*ndang g Daar 1475?& 1475?& Dengan de"iian de"iian%% ed(d(an baaa baaa Ind'neia Ind'neia ebagai baaa 3engantar 3endidian "ain '' F"e"iii andaan (("? dan ter( "e"ainan 3eran daa" 3enerdaan eid(3an banga% ebagai"ana a"anat 3e"b(aan *ndang8*ndang Daar tereb(t& Pene"3atan baaa Ind'neia ebagai baaa 3engantar 3endidian "er(3aan 3e"iiran trategi 3ara 3endiri re3(bi ini arena baaa 3er+(angan it( dite"3atan ebagai arana 3eng(aaan i"(% ten''gi% dan eni& Ata daar 3erti"bangan it'ri tereb(t% ebi+aan 3e"bea+aran baaa Ind'neia ar( dia(an eara bertaa3% ber+en+ang% berite"% ter3ad(% berean+(tan% dan eara nai'na& nai'na& Seain it(% it(% iat baaa .ang id(3 dan dina"i dina"i e+aan e+aan dengan 3ere"bangan 3ere"bangan i"( i"( dan ten' ten''gi 'gi erta erta e"a+( e"a+(an an 3erada 3eradaban ban "a.ar "a.araat aat 3en(t( 3en(t(rn. rn.aa "e"(ng "e"(ngin inan an ter+adin.a 3engar( baaa daera& Di Ind'neia% terda3at ebi dari 00 baaa daera .ang "aing8"aing "e"iii tradii dan eb(da.aan% "aa 'ndii "(tiing(a daa" "a.araat "(tib(da.aa it( aan "en.ebaban 3ere"bangan baaa Ind'neia beraga" e(ai dengan ing(ngan dan b(da.a "a.araat& K'ndii "a.araat e"aa" it( "ain "eng((an ebi+aan 3eng(atan dan 3enataan (ang (ri((" bawa "ata 3ea+aran Baaa Ind'neia tida da3at dia(an eara 'a teta3i ar( beriat nai'na&
2
Pada K(ri((" 201% 3enge"bangan (ri((" "ata 3ea+aran Baaa Ind'neia "engg( "engg(naa naan n 3endea 3endeatan tan 3e"be 3e"bea+a a+aran ran baa baaaa berbai berbai te& te& Pada Pada 3endeat 3endeatan an ini diara3an iwa "a"3( "e"3r'd(i dan "engg(naan te e(ai dengan t(+(an dan (ngi 'ian.a% baaa Ind'neia dia+aran b(an eadar ebagai 3engeta(an baaa% "eainan ebagai te .ang "enge"ban (ngi (nt( "en+adi ("ber at(aiai diri 3engg(nan.a 3ada 'nte 'ia8b(da.a aade"i& Te di"anai ebagai at(an baaa% bai >erba "a(3(n n'n>erba% .ang "eng(nga3an "ana eara 'ntet(a& B(( Pand(an "ata 3ea+aran 3ea+aran baaa Ind'neia Ind'neia ini 3er( di((n di((n ebagai r(+(an r(+(an 3ara g(r( di e'a ata( 3ara 3e"ang( e3entingan agar "e"aa"i ara ebi+aan 3enge"bangan (ri((" baaa Ind'neia& T(+(an 3e"bea+aran baaa Ind'neia dit(r(nan dari Per"endib(d N'"'r 57 Ta(n 201 tentang Standar K'"3eteni #((an& Standar K'"3eteni #((an e"(dian dit(r(nan "en+adi K'"3eteni Inti FKI?&Pe"bea+aran Baaa Ind'neia di S,A dan ,A "e"iii e"3at t(+(an (ta"a .ang tert(ang daa" '"3eteni inti "aing8"aing +en+ang 3endidian& Seara ee(r(an t(+(an 3e"bea+aran baaa Ind'neia di S,A dan ,A% .ait( F1? "e"iii ia3 reigi( F2? "e"iii ia3 'ia% F? "e"iii 3engeta(an .ang "e"adai tentang berbagai genre te baaa Ind'neia e(ai dengan +en+ang 3endidian .ang dite"3(n.a% dan F7? "e"iii etera"3ian "e"b(at berbagai genre te baaa Ind'neia& Seti Setia3 a3 3eng 3enget eta a(a (an n tent tentan ang g berb berbag agai ai genr genree te te baa baaa a Ind' Ind'ne nei iaa ar( ar( dii"3 dii"3e"en e"enta taia ian n daa" daa" 3r'd( 3r'd( ber(3a ber(3a ar.a% ar.a% artin. artin.aa 3engeta 3engeta(an (an tereb tereb(t (t ar( ar( ber"anaat (nt( "eningatan etera"3ian iwa daa" "e"b(at ar.a e(ai dengan genre te .ang ada& Sean+(tn.a 3engeta(an83engeta(an .ang di3ea+ari iwa ar( bia "eng(ba 3eria( iwa ter(ta"a .ang ber(b(ngan dengan ia3 'ia dan reigi(n.a& (ng (ngi i (ta" (ta"aa baa baaa a ada adaa a eba ebaga gaii aat aat '"( '"(ni nia ai i ata( ata( ara arana na (nt( (nt( "en.a"3aian in'r"ai&Baaa da3at dig(naan ebagai aat ber'"(niai "ea(i ian Fberiat 3ri"er?dan t(ian Fberiat e(nder?& ,ea(i baaa "an(ia da3at ber(b(ngan dan berinterai dengan aa" eitarn.a& Baaa 3ada daarn.a b(an an.a eadar aat (nt( "en.a"3aian in'r"ai% ata( "eng(taraan "eng(taraan 3iiran% 3iiran% 3eraaan% 3eraaan% ata( ata( gagaan% gagaan% teta3i teta3i +(ga ber(ng ber(ngii ebagai ebagai (ni (ni eberaia eberaian n "e"3ea+ari "e"3ea+ari 3engeta(an8 3engeta(an ain& Daa" "e"3ea+ari "e"3ea+ari naa8 naa t(a"a(3(n 3et(n+( ten''gi "ian.a% baaa Ind'neia berg(na ebagai (ni "e"3ea+ari 3engeta(an ain tereb(t& Dengan baaa Ind'neia% Ind'neia% ee'rang da3at "ewarii ea.aan "aa a"3a(% "engada3i ari ini% dan "erenanaan "aa de3an&
Pe"bea+aran baaa Ind'neia diaraan (nt( "eningatan e"a"3(an 3eerta didi (nt( ber'"(niai daa" baaa Ind'neia dengan bai dan benar% bai eara ia ian n "a(3 "a(3(n (n t(i t(i% % ea eai ig( g( "enge enge"b "ban ang gan an e"a e"a"3 "3(a (an n beri beri3i 3ii irr rit riti i dan dan rea reati ti& &,e ,engi nginga ngatt (ng (ngii baa baaaI aInd nd'ne 'nei iaa adaa adaa eba ebagai gai aat aat '"(n '"(nia iai i "aa "aa ei(t ei(ter ertaa taan n 3eert 3eertaa didi didi daa" daa" atia atian n '"(ni '"(nia aii it( a"at a"at 3enting 3enting%% aat aat di ea ea "a(3(n "a(3(n aat aat 3e"be 3e"bea+a a+aran ran di (ar (ar ea& ea& :adi% :adi% 3'a 3'a 3iirn 3iirn.a .a adaa adaa bawa bawa 3e"bea+aran baaa Ind'neia ber3(at 3ada iwa& Pe"bea+aran baaa Ind'neia ar( "eneanan e"a"3(an berbaaa ebagai aat '"(niai& Di ini 3eerta didi di"(nginan di"(nginan (nt( "e"3er'e "e"3er'e e"a"3(an e"a"3(an berbaaan.a berbaaan.a dari bertan.a% bertan.a% "en+awab% "en+awab% "en.angga% "en.angga% dan berad( arg("en arg("en dengan 'rang ain di daa" "a.araat "a.araat baaan.a& (ngi '"(niai inia .ang "er(3aan arateriti baaa Ind' Ind'ne nei ia& a&Seb Sebag agai ai aat aat e3 e3re rei i diri diri%% baa baaa a Ind' Ind'ne nei iaa "er( "er(3a 3aan an ara arana na (nt( (nt( "eng(nga3an egaa e(at( .ang ada daa" diri ee'rang% bai berbent( 3eraaan% 3iiran% gagaan% dan einginan .ang di"iiin.a& Begit( +(ga dig(naan (nt( "en.ata "en.ataan an dan "e"3er "e"3erena enaan an eberad eberadaan aan diri diri ee'r ee'rang ang e3ada e3ada 'rang 'rang ain ain daa" daa" berbagai te"3at dan it(ai& Baaa Ind'ne 'neia da3 da3at "en+ en+adi tanda .ang ang +ea dari e3ri 3ribadi badiaan "an(ian.a&,e "an(ian.a&,ea(i a(i baaa .ang dig(naan dig(naan ee'rang ee'rang "aa "aa da3at da3at di3aa"i di3aa"i arater% arater% einginan% einginan% "'ti% "'ti% atar beaang beaang 3endidian% 3endidian% eid(3an eid(3an 'ia% 'ia% 3erga(an 3erga(an dan adat itiadatn.a arena (ngi e3rei dirin.a& Dengan 3e"iian 3engg(naan baaa Ind'neia .ang te3at "aa 3eerta didi da3at "en+adian "en+adian dirin.a ebagai "an(ia berb(di 3eerti% beri"(% dan ber"artabat tinggi&(ngi e3rei diri inia .ang +(ga "er(3aan aiat baaa Ind'neia& Kegiatan berbaaa Ind'neia "ena(3 egiatan 3r'd(ti dan ree3ti di daa" e"3a e"3att a3e berbaaa% .ani ni "end endenga ngaran an% berb erbiar ara% "e"b e"baa% a% dan "en( "en(i i&K &Ke" e"a" a"3(a 3(an n berb berba aa aaa .ang .ang ber beri iat at ree ree3t 3ti i 3ada 3ada ai aiat atn.a n.a "er( "er(3a 3aan an e"a" e"a"3( 3(an an (nt( (nt( "e"a "e"aa" a"ii baa baaaa .ang .ang dit( dit(t( t(r ran an 'e 'e 3ia 3ia ain ain&& Pe"a Pe"aa" a"an an terada3 baaa .ang dit(t(ran 'e 3ia aintereb(t da3at "ea(i arana b(n.i ata( arana arana t(ian& t(ian& Pe"aa"an terada3 baaa "ea(i arana b(n.i "er(3aan egiatan "en.i"a dan 3e"aa"an terada3 baaa 3engg(naan arana t(ian "er(3aan egiatan "e"baa& Kegiatan Kegiatan ree3ti ree3ti "e"baa "e"baa dan "en.i"a "en.i"a "e"iii "e"iii 3era"aan 3era"aan .ait( .ait( a"a8 a"a a"a egiata egiatan n daa" daa" "e"aa" "e"aa"ii in'r" in'r"ai ai&& Perbeda Perbedaan an d(a e"a"3 e"a"3(an (an tereb tereb(t (t .ait( .ait( tereta tereta 3ada arana .ang dig(naan .ait( arana b(n.i dan arana t(ian&,end t(ian&,endengar engaran an adaa adaa etera etera"3i "3ian an "e"aa" "e"aa"ii baaa baaa ian ian .ang .ang beri beriat at ree3t ree3ti& i& Berbi Berbiara ara adaa adaa
7
etera"3ian baaa ian .ang beriat 3r'd(ti% bai .ang interati% e"iinterati% dan n'ninterati& Ada3(n "en(i adaa etera"3ian 3r'd(ti dengan "engg(naan t(ian& ,en(i ,en(i "er(3a "er(3aan an etera etera"3i "3ian an berbaa berbaaa a .ang .ang 3aing 3aing r("it r("it di antara antara +eni8 +eni8+eni +eni etera"3ian berbaaa ainn.a% arena "en(i b(ana eadar "en.ain ata8ata dan ai"at8ai"at% "eainan +(ga "enge"bangan dan "en(angan 3iiran83iiran daa" (at( tr(t(r t(ian .ang terat(r& Pe"bea+aran baaa Ind'neia di ea "er(3aan ati>ita .ang "enge"bangan ed(a egiatan berbaaa tereb(t dengan 3e"beda arana dan iatn.a& ,endengaran dan "e"baa "er(3aan etera"3ian berbaaa .ang beriat ree3ti&Perbedaann.a an.a 3ada 'b+e .ang "en+adi '( 3eratian awa .ang "en+adi ti"((&,e"baa dan "en(i "er(3aan ati>ita berbaaa raga"t(i&,en(i adaa egiatan berbaaa .ang beriat 3r'd(ti% edangan "e"baa "er(3aan egiatan berbaaa .ang beriat ree ree3t 3ti i&A &Ada da3(n 3(n "en( "en(i i dan berb berbi iar araa ada adaa a egi egiat atan an berb berba aa aaa .ang .ang ber beri iat at 3r'd(ti&Berbiara "er(3aan egiatan berbaaa raga" ian% edangan "en(i adaa egiat egiatan an berba berbaaa aa raga" raga" t(i& t(i&Keg Kegiat iatan an "en(i "en(i 3ada ("("n. ("("n.aa "er(3a "er(3aan an egiata egiatan n berbaaa ta ang(ng% edangan berbiara 3ada ("("n.a beriat ang(ng& Pe"be Pe"bea+a a+aran ran ,ata ,ata Pea+a Pea+aran ran Baaa Baaa Ind'ne Ind'neia ia ar( ar( "ena( "ena(3 3 e"3at e"3at a3e a3e berbaaa tereb(t& ,ian.a% daa" egiatan "en.i"a% ati>ita berbaaa .ang dia(an adaa "endengaran% "e"aa"i% dan "e"berian tangga3an terada3 berbagai bent( te&Daa" egiatan berbiara% ati>ita berbaaa .ang dia(anadaa "eng(nga3an "eng(nga3an gagaan% 3enda3at% 3enda3at% ritian% ritian% 3eraaan% daa" berbagai berbagai bent( e3ada awan biara e(ai dengan +eni te .ang di3ea+ari&Daa" egiatan "e"baa% ati>ita .ang dia(an adaa "e"aa"i berbagai +eni te% bai eara ter(rat "a(3(n terirat (nt( berbagai t(+(an&Daa" egiatan "en(i% ati>ita .ang dig(naan adaa "en(i berbagai +eni te e(ai dengan 'nte& Penge"bangan Penge"bangan etera"3ian etera"3ian ree3ti ree3ti dan 3r'd(ti 3r'd(ti 3ada "ata 3ea+aran baaa Ind'neia dia(an daa" bingai 3e"bea+aran baaa Ind'neia berbai te& Ketera"3ian ree3ti dan 3r'd(ti ini die"bangan 3ada tia3 i( egiatan berbaaa berbai te% .ait( 3ada i( "e"bang(n te% 3e"'dean% 3en.((nan te eara bera"a% dan 3en.((nan te eara "andiri& Dengan ber'( 3ada te tertent(% "ia "ian n.a .a te te di( di(i i%% 3ee 3eert rtaa didi didi aan aan "e"3e "e"3ea+ a+ar arii te te tere tereb(t b(t ea eai ig( g( "enge"bangan e"a"3(an ree3ti dan 3r'd(tin.a& ,ea(i i( 3e"bea+aran berbai te% 3eerta didi aan "endengaran dan berta.a +awab tentang a8a .ang diberian aat i( "e"bang(n "e "bang(n 'nte& Sean+(tn.a% 3ada aat C3e"'dean te% 3eerta didi aan "e"baa te dan ii% tr(t(r% dan berdi(i tentang (n(r ebaaaan
5
te& Setea it(% 3eerta didi aan berdi(i daa" e'"3' dan C"en.((n te eara bera"a e"(dian "e"3reentaian ai 3en.((nan te& *nt( "ena3ai t(+(an 3e"bea+aran .ang terara 3ada 3e"bea+aran ((n.a baaa Ind'neia "aa 3e"bea+aran ar( dia(an dengan berbagai "et'de dan (3a.a .ang .ang (ngg( (ngg( @ (ngg( (ngg(& & Sebagai Sebagai g(r( g(r( baaa baaa Ind'ne Ind'neia ia tent(n. tent(n.aa g(r( g(r( "e"3(n. "e"3(n.ai ai 3eranan 3enting (nt( "e"(iaan baaa% "e"3ertaanan% "en+(n+(ng tinggi baaa 3erat(an Ind'neia% Pe"bea+aran dengan 3enern(an FDi'>er. #earning? "er(3aan (at( '"3'nen 3enting daa" 3endeatan 'ntr(ti>i .ang .a ng tea "e"iii e+ara 3an+ang daa" d(nia 3endidian& Ide 3e"bea+aran 3enern(an FDi'>er. #earning? "(n( dari einginan (nt( "e"beri raa enang e3ada ana/iwa daa" G"ene"(anG e(at( 'e "erea endiri dengan "engi(ti +e+a 3ara i"(wan& FN(r 2000?& Pe"bea+aran 3enern(an dibedaan "en+adi 2% .ait( 3e"bea+aran 3ene"(an beba Free Di'>er. #earning? ata( ering dieb(t '3en ended di'>er. dan 3e"bea+aran 3ene"(an terbi"bing F)(ided Di'>er. #earning? F*T 144?& Daa" 3eaanaann.a% 3e"bea+aran 3enern(an terbi"bing F)(ided Di'>er. #earning? ebi ban.a ditera3an% arena dengan 3et(n+( g(r( iwa aan beer+a ebi terara daa" ranga "ena3ai t(+(an .ang tea diteta3an& Na"(n bi"bingan g(r( b(ana e"aa" ree3 .ang ar( di(ti teta3i an.a "er(3aan araan tentang 3r'ed(r er+a .ang di3er(an& Dari Dari 3er" 3er"a aa aa aan an diat diata a "aa "aa 3ene 3enei iti ti eba ebaga gaii g(r( g(r( baa baaa a Ind' Ind'ne nei iaa "ea "eaana anaan an egiata egiatan n ienti ientii i daa" daa" 3e"bea 3e"bea+ar +aran an di ea ea dengan dengan +(d( +(d( *PA *PAYA ,ENIN)KATKAN KET$A,PI#AN ,E,AHA,I ST$*KT*$% KAIDAH% ISI TEKS EDIT EDITO$ O$IA IA# # ATA* OPINI OPINI DEN) DEN)AN AN PE,B PE,BE# E#A: A:A$ A$AN AN )*ID )*IDE E DIS-O DIS-O9E 9E$Y $Y #EA$NIN) ,ODE# DISK*SI *NT*K SIS;A KE#AS
B P! P!< <)& )&" " M&)&# M&)&#&. &.
,eiat adan.a een+angan antara ara3an dengan en.ataan .ang ada di a3angan e3erti .ang (da di3a3aran 3ada atar beaang "aaa% "aa r("(an 3eneitian ini da3at dia"3aian ebagai beri(t! 1? A3a A3aa a "'de "'de 3e"be 3e"bea a+a +ara ran n )(id )(idee Di Di'> '>er er. . #earn #earnin ing g da3at da3at "eni "ening nga at tan an Ketra"3ian "e"aa"i tr(t(r% aida% da ii te Siwa Kea
6
2?
A3a A3aa a "'de "'de 3e"be 3e"bea a+a +ara ran n )(id )(idee Di Di'> '>er er. . #earn #earnin ing g da3at da3at "eni "ening nga at tan an 3retai bea+ar baaa Ind'neia ea
C B&%& B&%&)&" )&" M&)&# M&)&#&. &.
Dari adan.a "et'de .ang da3at di +adian 3e"eaan "aaa daa" 3e"bea+aran Baaa Baaa Ind'ne Ind'neia ia 3ada tinga tingatt e(i e(itan tan ata ata 3e"aa" 3e"aa"an an dan 3ening 3eningat atan an ai ai dan 3retai bea+ar% "aa bataan "aaa "enga( 3ada 3eniaian ai bea+ar baaa Ind'neia ((n.a "ateri ,e"aa"i tr(t(r% aida% ii te edit'ria ata( '3ini bai ian "a(3(n t(ian dengan 3eng((ran =0 iwa .ang t(nta dari riteria et(ntaan "ini"a & D M&"& M&"&&% &% P!" P!"!#$ !#$%$& %$&" "
Seara te'riti% ai 3eneitian ini diara3an aan ber"anaat ebagai a(an daa" "e"3era.a te'ri daa" ranga 3eningatan '"3eteni g(r(& Sedangan eara 3rati 3eneitian ini diara3an ber"anaat bagi e'a% ((n.a S,A Negeri 1 -iae" daa" ranga "eningatan 3retai bea+ar Baaa Ind'neia Di a"3ing it(% 3eneitian ini +(ga diara3an ber"anaat ebagai in'r"ai .ang berarga bagi te"an8te"an g(r(% e3aa e'a di e'an.a "aing8"aing& E T+&" +&" P!" P!"!#$ !#$%$& %$&" "
Dari (raian diata "aa t(+(an 3e"bea+aran Baaa Ind'neia 3ada 3eneitian dengan "et'de )(ide Di'>er. #earning adaa ! 1& Seba Sebaga gaii daa daarr Pr' Pr'e e bea bea+a +arr "e"a "e"aa a"i "i dan dan "e"3 "e"3r' r'd( d( ii gaga gagaa an% n% 3eraaan% 3ean% in'r"ai% data% dan 3engeta(an (nt( berbagai e3er e3er(an (an '"(ni '"(nia aii ei"( ei"(an% an% eat eatraa raan% n% d(nia d(nia 3ee 3eer+a r+aan% an% dan '"(niai eari8ari bai eara tert(i "a(3(n ian& 2& Deng Dengan an 3e"b 3e"bea ea+a +ara ran n 3en 3enar aria ian n "aa "aaa a dan dan 3e"e 3e"eaa aan n "aa "aaa a )(r( )(r( da3at "eni3taan 'ndii .ang "e"(nginan ter+adin.a 3r'e ber3iir eara '3ti"a& & ,e"i ,e"ii ii i eter etera" a"3i 3ia an n "e"b "e"b(a (att berba berbagai gai genr genree te te baa baaaa Ind'n Ind'ne eia ia e(ai dengan +en+ang 3endidian .ang dite"3(& 7& ,eni ,ening ngat ata an n eter etera"3 a"3i ian an iw iwaa daa daa" " "e"b "e"b(a (att ar. ar.aa e( e(ai ai denga dengan n genre te .ang ada& 5& ,eng(b ,eng(ba a 3eria( 3eria( iwa iwa ter(ta" ter(ta"aa .ang ber(b(ng ber(b(ngan an dengan ia3 ia3 'ia 'ia dan reigi(n.a& 8 D!$ D!$"$ "$)$ )$ I)% I)%$# $#&. &.
1* G G$'! $'! D$) D$);> ;>! !? ? L!&"$ L!&"$""-
Pe"bea+ara Pe"bea+aran n dengan 3enern(an 3enern(an FDi'>er. FDi'>er. #earning? "er(3aan "er(3aan (at( '"3'nen '"3'nen 3enting 3enting daa" 3endeatan 'ntr(ti>i 'ntr(ti>i .ang tea "e"iii e+ara 3an+ang daa" d(nia 3endidian& Ide 3e"bea+aran 3enern(an FDi'>er. #earning? "(n( "(n( dari dari eingi einginan nan (nt( (nt( "e"ber "e"berii raa raa enang enang e3ada e3ada ana/ ana/iw iwaa daa" daa" G"ene"(anG e(at( 'e "erea endiri dengan "engi(ti +e+a 3ara i"(wan& 8N& 20009"
2* K&&(%!
Karater adaa atrib(t ata( iri (( .ang "e"bent( dan "e"bedaan indi>id( dengan '"binai r("it antara "enta erta niai8niai etia .ang "e"bent( ee'rang% e'"3' ata( banga FIwan(ddin% FIwan(ddin% 2017?& Niai arater .ang die"bangan daa" 3eneitian ini adaa dii3in% raa ingin ta(% dan '"(niati& Dii3in "er(3aan tindaan .ang "en(n+(an 3eria( tertib dan 3at( 3ada berbagai etent(an dan 3erat(ran& $aa ingin ta( "er(3aan ia3 dan tindaan .ang ea( ber(3a.a (nt( "engeta(i ebi "endaa" dan "e(a dari a3a .ang di3ea+arin.a% diiat% dan didengar& K'"(niati diartian ebagai tindaan tindaan .ang "e"3eriat "e"3eriatan an raa enang enang berbiara% berbiara% berga(% berga(% dan beer+a beer+a a"a dengan 'rang ain&
=
BAB II KAJIAN TEORI DAN HIPOTESIS TINDAKAN
A T!;$ P!<: P!<:!#&+ !#&+&&" &&" B&.&)& B&.&)& I"';" I"';"!)$& !)$& 1
T+&" +&" P!<: P!<:!#& !#&+& +&&" &" B&.&)& B&.&)& I"';"! I"';"!)$& )$&
Pe"bea+aran Pe"bea+aran Baaa Ind'neia Ind'neia "e"iii e"3at t(+(an t(+(an (ta"a .ang tert(ang tert(ang daa" '"3eteni '"3eteni ini "aing8"a "aing8"aing ing +en+ang 3endidian& 3endidian& Seara ee(r(an ee(r(an t(+(an t(+(an 3e"bea+aran 3e"bea+aran baaa Ind'neia Ind'neia adaa F1? "e"iii "e"iii ia3 reigi( reigi( % F2? "e"iii ia3 'ia% F? "e"iii 3engeta(an .ang "e"adai tentang berbagai genre te baaa Ind'neia e(ai dengan +en+ang 3endidian .ang dite"3(n.a% dan F7? "e"iii etera"3ian "e"b(at berbagai genre te baaa Ind'neia e(ai dengan +en+ang 3endidian .ang dite"3(& Seti Setia3 a3 3eng 3enget eta a(an (an tent tentan ang g berb berbag agai ai genr genree te te baa baaaa Ind'n Ind'ne eia ia ar( ar( dii"3e"ent dii"3e"entaia aian n daa" 3r'd( ber(3a ar.a% artin.a artin.a 3engeta(an 3engeta(an tereb(t ar( ber"anaat (nt( "eningatan etera"3ian iwa daa" "e"b(at ar.a e(ai dengan genre te .ang ada& Sean+(tn.a 3engeta(an83engeta(an .ang di3ea+ari 3ara iwa ar( bia "eng(ba 3eria( iwa ter(ta"a .ang ber(b(ngan dengan ia3 'ia dan reigi(n.a& 2
R&" R&"- L$"L$"-( (= = '&" '&" M;'! M;'!## P!<: P!<:!# !#&+ &+& &&" &" M&%& M&%& P!#& P!#&+& +&&" &" B&.& B&.&)& )& I"'; I"';"! "!)$ )$& & SMA/MA
,ata 3ea+aran Baaa Ind'neia "e"iii r(ang ing(3 "aing8"aing e(ai dengan +en+ang 3endidian 3endidian .ang ada& $(ang #ing(3 "ata 3ea+aran 3ea+aran baaa Ind'neia Ind'neia S,A/,A S,A/,A "ei3(ti "ei3(ti 15 +eni te% .ait(! F1? te aned't% aned't% F2? te e3'ii% e3'ii% F? te a3'ran ai 'ber>ai% F7? te 3r'ed(r '"3e% F5? te neg'iai% F6? te erita 3ende% F? te 3ant(n% F=? te erita (ang% F4? te e3anai '"3e% F10? te i" i"/d /dra ra"a "a%% F11? F11? te te erit eritaa e+a e+ara ra% % F12? F12? te te berit berita% a% F1? F1? te te ia ian% n% F17? F17? te te edit'ria/'3ini% dan F15? te n'>e& Itia "'de 3e"bea+aran "e"3(n.ai e"3at iri (( .ani! 1? rai'na te'reti .ang 'gi .ang di((n 'e 3ara 3eni3ta% 2? andaan 3e"iiran tentang a3a dan bagai"ana iwa bea+ar% ? tinga a( "enga+ar .ang di3er(an agar "'de tereb(t da3at berai% 7? ing(ngan bea+ar .ang di3er(an agar t(+(an 3e"bea+aran it( da3at tera3ai F;ina San+a.a% 2006! 12=?&
4
Sinta Sinta (at( "'de 3e"bea+aran 3e"bea+aran "engga"baran "engga"baran ee(r(an ee(r(an (r(tan a(r anga .ang 3ada ("("n.a dii(ti 'e erangaian egiatan 3e"bea+aran FNana S&% 14=4! 7?& Sinta 3e"bea+aran "en(n+(an dengan +ea egiatan8egiatan a3a .ang 3er( dia(an 'e g(r( ata( iwa dan t(ga8t(ga (( .ang dia(an 'e iwa& Sinta Sinta dari ber"aa" "'de 3e"bea+aran 3e"bea+aran "e"3(n.ai "e"3(n.ai '"3'nen '"3'nen .ang a"a e3erti e3erti diawai dengan "enari 3eratian iwa dan "e"'ti>ai iwa agar teribat daa" 3r'e 3e"bea+aran& De"iian 3(a etia3 "'de 3e"bea+aran ea( "e"3(n.ai taa3 taa3 "en(t "en(t(3 (3 3ea 3ea+a +ara ran& n& Na"( Na"(n n de"i de"iia ian n ada ada 3erbed 3erbedaan aan e3er e3erti ti 3erbed 3erbedaa aan n 3enge'aan ing(ngan bea+ar% 3erbedaan 3eran iwa% 3erbedaan 3eran g(r(% 3erbedaan r(ang ii dan 3erbedaan ite" 'ia ea& Perbedaan83erbedaan tereb(t ar( di3aa"i 'e 3ara g(r( daa" "enera3an "'de 3e"bea+aran agar da3at diaanaan dengan bai& 3
K;<=! K;<=!%!" %!")$ )$ I"%$ I"%$ M&%& M&%& =!#&+ =!#&+&& &&" " B&.&) B&.&)& & I"';" I"';"!)$ !)$& &
K'"3eteni Inti "er(3aan ter+e"aan ata( '3erai'naiai SK# daa" bent( (aita .ang ar( di"iii "erea .ang tea "en.eeaian 3endidian 3ada at(an 3endidian tertent( ata( +en+ang 3endidian tertent(% ga"baran "engenai '"3eteni (ta"a (ta"a .ang .ang die' die'"3' "3'an an e daa" daa" a3e a3e ia3% ia3% 3enget 3engeta(a a(an% n% dan etera etera"3i "3ian an Faet Faeti% i% 'gnit 'gniti% i% dan 3i'" 3i'"'t' 't'r? r? .ang ar( ar( di3ea di3ea+ar +arii 3eert 3eertaa didi didi (nt( (nt( (at( (at( +en+ang e'a% ea dan "ata 3ea+aran& K'"3eteni Inti ar( "engga"baran (aita .ang ei"bang antara 3ena3aian ard i dan 't i& K'"3eteni Inti ber(ngi ebagai (n(r 3eng'rganiai F'rganiing ee"ent? '"3eteni daar& Sebagai (n(r 3eng'rganiai% K'"3eteni Inti "er(3aan 3engiat (nt( 'rganiai 'rganiai >ertia dan 'rganiai 'rganiai 'ri'nta K'"3eteni K'"3eteni Daar& Daar& Organia Organiaii >ertia K'"3eteni Daar adaa eteraitan antara 'nten K'"3eteni Daar at( ea ata( +en+ang 3endidian e ea/+en+ang di atan.a eingga "e"en(i 3rini3 bea+ar .ait( ter+adi (at( a("(ai .ang bereina"b(ngan antara 'nten .ang di3ea+ari di3ea+ari 3eerta 3eerta didi& didi& Organiai Organiai 'ri'nta 'ri'nta adaa adaa eteraitan eteraitan antara antara 'nten K'"3eteni Daar at( "ata 3ea+aran dengan 'nten K'"3eteni Daar dari "ata 3ea+aran .ang berbeda daa" at( 3erte"(an "ingg(an dan ea .ang a"a eingga ter+adi 3r'e aing "e"3er(at& K'"3eteni Inti diranang daa" e"3at e'"3' .ang aing terait% .ait( berenaan dengan ia3 eaga"aan FK'"3eteni Inti 1?% ia3 'ia FK'"3eteni Inti2? Inti2?%% 3engeta 3engeta(a (an n FK'"3e FK'"3eten teni i Inti Inti ?% dan 3enera 3enera3an 3an 3enget 3engeta( a(an an FK'"3eteni Inti 7?& Kee"3at e'"3' it( "en+adi a(an dari K'"3eteni Daar dan
10
ar( die"bangan daa" etia3 3eritiwa 3e"bea+aran eara integrati& K'"3eteni .ang .ang beren berenaan aan dengan dengan ia3 ia3 eaga"a eaga"aan an dan 'ia 'ia die"b die"bang angan an eara eara tida tida ang ang( (ng ng Find Findir iret et tea teain ing? g?%% .ait .ait( ( 3ada 3ada wat wat( ( 3ee 3eert rtaa didi didi bea bea+a +arr tent tentan ang g 3engeta(an F'"3eteni e'"3' ? dan 3enera3an 3engeta(an F'"3eteni Inti e'"3' 7?& K'"3 K'"3et eten eni i Inti Inti S,A/ S,A/,A ,A "ei "ei3( 3(ti ti e"3a e"3att a3e a3e% % .ang .ang terd terdir irii dari dari F1? F1? ,enga. ,enga.ati ati dan "enga" "enga"aa aan n a+aran a+aran aga"a aga"a .ang dian(t dian(tn.a% n.a% F2? ,enga. ,enga.ati ati dan "enga "enga"a "a an an 3eri 3eria a( ( +(+(r +(+(r%% dii dii3 3in in%% tang tangg(n g(ng g +awab +awab%% 3ed( 3ed(i i Fg't Fg't'ng 'ng r'.' r'.'ng ng%% er+a er+aa"a a"a%% t'era t'eran% n% da"ai? da"ai?%% ant(n ant(n%% re3'n re3'ni i dan 3r'at 3r'ati i dan "en(n+ "en(n+(a (an n ia3 ia3 ebagai bagian dari '(i ata berbagai 3er"aaaan daa" berinterai eara eeti dengan ing(ngan 'ia dan aa" erta daa" "ene"3atan diri ebagai er"inan banga daa" 3erga(an d(nia% F? ,e"aa"i% "enera3an% "enganaii 3engeta(an at(a% 'ne3t(a% 3r'ed(ra berdaaran raa ingin ta(n.a tentang i"( i"( 3enge 3engeta ta(a (an% n% ten' ten'' 'gi gi%% eni eni%% b(da.a% b(da.a% dan ("ani ("ani'r 'raa deng dengan an wawa wawaa an n e"an(iaan% ebangaan% enegaraan% dan 3eradaban terait en'"ena dan e+adian% erta erta "enera "enera3an 3an 3engeta 3engeta(a (an n 3r'ed 3r'ed(ra (ra 3ada 3ada bidang bidang a+ian a+ian .ang .ang 3ei 3eii i e(a e(aii dengan baat dan "inatn.a (nt( "e"eaan "aaa% dan F7? ,eng'a% "enaar% dan "en.a+i daa" rana 'nret dan rana abtra terait dengan 3enge"bangan dari .ang di3ea+arin.a di e'a eara "andiri% dan "a"3( "engg(naan "et'da e(ai aida ei"(an&& 7
P!<: P!<:!# !#&+ &+& &&" &" S$! S$!"% "%$ $$ $
Per(baan ara 3andang terada3 iwa ebagai 'b+e "en+adi (b+e daa" 3r'e 3e"bea+aran "en+adi titi t'a ban.a dite"(ann.a berbagai 3endeatan 3e"bea+aran .ang in'>ati& K(ri((" 201 "eneanan 3ada di"eni 3edag'gi "'dern "'dern daa" daa" 3e"be 3e"bea+ar a+aran% an% .ait( .ait( "engg( "engg(naa naan n 3endeat 3endeatan an ient ientii ii Fi"ia Fi"ia?& ?& Pen+eaan S(darwan Fdaa" Ke"endib(d% 201! 201? tentang tentang 3endeatan ientii bawa 3endeatan ini beririan 3en'n+'an di"eni 3enga"atan% 3enaaran% 3ene"(an% 3engabaan% dan 3en+eaan tentang (at( ebenaran& Dengan de"iian% 3r'e 3e"bea+aran ar( diaanaan dengan di3and( niai8niai% 3rini383rini3% ata( riteria i"ia& K'ndii 3e"bea+aran 3ada aat ini diara3an diaraan agar 3eerta didi "a"3( "er("(an "er("(an "aaa "aaa Fdengan ban.a "enan.a?% "enan.a?% b(an an.a "en.eeai "en.eeaian an "aaa "aaa dengan "en+awab a+a& Pe"bea+aran Pe"bea+aran diara3an diara3an diaraan diaraan (nt( "eati ber3iir anaiti F3eerta didi dia+aran bagai"ana "enga"bi e3(t(an? b(an ber3iir "eaniti Fr(tin dengan an.a "endengaran dan "enga3a e"ata?&
11
Ha ini e+aan e+aan dengan 3enda3at $("an F2012! 41?% .ang "en.ataan "en.ataan bawa 3e"bea+aran diangga3 ber"ana +ia daa" 3r'e 3e"bea+aran tereb(t iwa teribat teribat eara ati% ati% (nt( "enari% dan "ene"(an "ene"(an endiri endiri 3e"eaan 3e"eaan "aaa "aaa erta erta "ene"(an "ene"(an endiri endiri 3engeta(an "ea(i 3engaa"an ang(ng& *nt( it( 3endeatan 3e"bea+aran .ang dig(naan adaa 3endeatan 3e"bea+aran .ang ber3(at 3ada iwa iwa Ft(dent Ft(dent entered?& entered?& Oe arena it(% 'ndii 'ndii 3e"bea+ara 3e"bea+aran n .ang diara3an diara3an teri3ta diaraan (nt( "end'r'ng 3eerta didi daa" "enari ta( dari berbagai ("b ("ber er 'be 'ber> r>a ai% i% b(an b(an diber diberii ta( ta(&& Ha ini ini di"a di"a (d (dan an (nt( (nt( "e"b "e"ber eri ian an 3e"aa"an e3ada 3eerta didi daa" "engena dan "e"aa"i berbagai "ateri "engg(naan 3endeatan i"ia% bawa in'r"ai bia beraa dari "ana a+a% a3an a+a a+a%% tida tida berg bergant ant(ng (ng 3ada 3ada in' in'r" r"a aii ear eara a dari dari g(r( g(r( FKe" FKe"en endi dib( b(d% d% 201! 201! 201? 201?&K &Ke" e"end endi ib( b(d d F201 F201! ! 4? "en. "en.at ata aan an baw bawaa 3ende 3endea ata tan n ie ient nti ii i ada adaa a 3e"bea+aran .ang "end'r'ng ana (nt( "ea(an etera"3ian8etera"3ian i"ia i"ia .ang diantar diantaran. an.aa adaa adaa "enga" "enga"ati ati%% "enan. "enan.a% a% "eng(" "eng("3( 3(an an in'r" in'r"ai ai%% "enga'iaian/"eng'a in'r"ai% dan "eng'"(niaian& 5
P!"$# !"$#&$ &$&" &" A% A%!" !"%$ %$( (
Peni Penia aia ian n "er( "er(3a 3aa an n aa aa at( at( '"3 '"3'ne 'nen n 3ent 3entin ing g daa daa" " 3e"be 3e"bea+ a+ar aran an&& Diber Dibera( a(ann ann.a .a K(ri( K(ri((" (" 201 .ang .ang "enea "eneana nan n 3ada 3ada 3e"be 3e"bea+a a+aran ran berba berbai i ati>ita% ati>ita% "aa 3eniaiann. 3eniaiann.aa ebi "eneanan 3ada 3eniaian 3eniaian 3r'e bai 3ada a3e ia3% 3engeta(an% dan etera"3ian& Peniaian e3erti inia .ang dieb(t 3eniaian a(tenti/ae"en a(tenti& ,en(r( ,en(r(tt K'"aa K'"aaar arii F2011 F2011!! 17=? 3eniai 3eniaian an a(tent a(tenti i adaa adaa (at( (at( 3eniai 3eniaian an bea+ar .ang "er(+( 3ada it(ai ata( 'nte d(nia n.ata% .ang "e"er(an berbagai "aa" 3endeatan (nt( "e"eaan "aaa .ang "e"berian e"(nginan bawa at( "aaa bia "e"3(n.ai ebi dari at( "aa" 3e"eaan& Sedangan "en(r(t ,(e ,(ee err Fda Fdaa" a" N(rg N(rgi. i.ant ant'r 'r'% '% 2011 2011!! 2? 2? "en. "en.at ataa aan n baw bawaa 3eni 3enia aia ian n a(te a(tenti nti "er(3a "er(3aan an (at( (at( bent( bent( t(ga t(ga .ang "engen "engendai dai 3e"be 3e"bea+ar a+ar (nt( (nt( "en(n+( "en(n+(a an n iner+a di d(nia n.ata eara ber"ana .ang "er(3aan 3enera3an eeni 3engeta(an dan etera etera"3i "3ian an&& Se+aa Se+aan n dengan dengan ed(a ed(a 3enda3a 3enda3att di ata% ata% H(a"a H(a"a F201! F201! 126? "enge"(aan bawa ae"en a(tenti adaa ae"en .ang "eibatan iwa di daa" t(ga8t(ga 'tenti .ang ber"anaat% 3enting dan ber"ana& ,en(r(t ,en(r(t K(nandar K(nandar F201! 586? 3eniaian 3eniaian a(tenti a(tenti adaa egiatan egiatan "eniai 3eerta didi .ang "eneanan 3ada a3a .ang ear(n.a diniai% bai 3r'e "a(3(n ai dengan berbagai intr("en 3eniaian .ang die(aian dengan t(nt(tan
12
'"3ete '"3eteni ni .ang ada di Standa Standarr K'"3et K'"3eten enii FSK? FSK? ata( ata( K'"3et K'"3eten enii Inti Inti FKI? FKI? dan K'"3eteni Daar FKD?& Ae"en a(tenti "e"iii ree>ani (at terada3 3endeatan i"ia daa" 3e"bea+aran e(ai dengan t(nt(tan K(ri((" 201& Karena% ae"en e"aa" ini "a"3( "engga"baran 3eningatan ai bea+ar 3eerta didi% bai daa" ranga "eng'ber>ai% "enaar% "en'ba% "e"bang(n +e+aring% dan ain8ain& Ha ini e(ai deng dengan an 3end 3enda3a a3att Hana Hanai ia a dan dan -(( -(( S(a S(ana na F201 F2010! 0!6 6?? bawa bawa 3eni 3enia aia ian n .ang .ang ebenar ebenarn.a n.a FA(ten FA(tenti ti Ae Ae"en "ent? t? adaa adaa 3enia 3eniaian ian .ang .ang "enean "eneanan an 3ada 3r'e 3r'e 3e"bea+aran% erta data .ang di("3(an beraa dari egiatan n.ata .ang dier+aan iwa 3ada aat "ea(an egiatan 3e"bea+aran& Ke"a+(an 3eerta didi diniai dari 3r'e% tida e"ata dari ai bea+arn.a& G M&%!$ M&%!$ T! T!() E'$%; E'$%;$&# $&#
Te Edit'ria/O3ini ata( .ang biaa +(ga dieb(t ebagai ta+( renana adaa "ateri baaa Ind'neia .ang aan ita 3ea+ari ai ini& Ada3(n "ateri .ang aan ita baa "engenai te '3ini/edit'ria adaa tentang 3engertian% tr(t(r te% aida ebaaaan% dan 'nt' te edit'ria& Baia ang(ng a+a aian i"a "ateri n.a dibawa ini agar aian da3at ebi "e"aa"i tentang te edit'ria& 1
P!"P!"-! !%$ %$&" &" T! T!() E'$ E'$%; %;$ $&# &#
Te edit'ria adaa te .ang berii 3enda3at 3ribadi ee'rang terada3 (at( i(/" i(/"aa aaa a at(a at(a&& I( tereb tereb(t (t "ei3( "ei3(ti ti "aaa "aaa 3'iti 3'iti% % 'ia 'ia%% ata(3(n ata(3(n "aaa "aaa e'n'"i .ang "e"iii (b(ngan eara igniian dengan 3'iti& Te +eni ini eara tera terat( t(rr "(n( "(n( di 'ra 'ran n ata( ata( "a+a "a+aa a&& Daa Daa" " "eng( "eng(ng nga3 a3a an n 3enda 3enda3a 3att ar( ar( dienga3i dengan ata% b(ti8b(ti% dan aaan .ang 'gi agar da3at diteri"a 'e 3e"baa ata( 3endengar&
6
S% S%(% (% T!() E'$ E'$%; %;$ $&# &#
Seb(a te edit'ria/'3ini "e"iii tr(t(r te .ang a"a dengan tr(t(r .ang "e"bang(n te e3'ii% .ait( 3ern.ataan 3enda3at Ftei?% arg("entai% dan 3ern.ataan/3enegaan (ang 3enda3at Freiterati'n?& *nt( ebi +ean.a iat a dibawa ini&
1
•
Pern.a Pern.ataan taan 3enda3at 3enda3at Ftei Ftei?% ?% bagian bagian ini berii berii (d(t (d(t 3andang 3andang 3en(i 3en(i terad terada3 a3 3er"aaaan .ang diangat& Itia ini "enga( e (at( bent( 3enr.ataan ata( bia +(ga eb(a te'ri .ang nantin.a aan di3er(at 'e arg("en&
•
Arg( Arg("e "ent nta ai% i% "er( "er(3a 3aan an bent bent( ( aa aaan an ata( ata( b(t b(tii .ang .ang dig( dig(na naan an (nt( (nt( "e"3e(at 3ern.ataan daa" tei waa(3(n daa" 3engertian ("("% arg("entai +(ga da3at dig(naan (nt( "en'a (at( 3enda3at& Arg("entai da3at ber(3an 3ern.ataan ("(" Fgeneraiai? ata( da3at +(ga ber(3a data ai 3eneitian% 3ern.ataan 3ara ai% ata( ata8ata .ang didaari ata reereni .ang da3at di3era.a&
•
Pen.ataan/Pen Pen.ataan/Penegaan egaan (ang 3enda3at 3enda3at F$eiterati F$eiterati'n?% 'n?% bagian ini berii berii 3eng(atan 3eng(atan e"ba e"baii ata ata 3end 3enda3a a3att .ang .ang tea tea dit( dit(n+ n+ang ang 'e 'e at ata8 a8a at taa daa" daa" bagi bagian an arg("entai& Terda3at Terda3at 3ada bagian b agian air te&
K&$' K&$'&. &. K!:& K!:&.& .&)& )&&" &" T! T!() E'$% E'$%; ;$& $&##
Beri(t aan a.a +eaan iri ebaaaan ata( aida ebaaaan dati te edit'ria& Te edit'ria "e"iii iri ebaaaan .ang diantaran.a ad>erbia% 'n+(ngi% >erba >erba "ateri "ateria% a% >erba >erba "enta% "enta% dan >erba >erba reai reai'na 'na&& *nt( *nt( ebi ebi +ean. +ean.aa i"a i"aa a 3en+eaann.a dibawa ini& •
A'>!:$&, agar da3at "e.ainan 3e"baa di3er(an e3rei e3atian .ang bia
di3ertega dengan ata eterangan ata( ad>erbia re(entati% .ait( ad>erbia .ang "engga"baran "engga"baran "ana ber(b(ngan ber(b(ngan dengan tingat eera3an eera3an ter+adin.a ter+adin.a e(at( .ang ditera diteranga ngan n ad>erbi ad>erbiaa it(& it(& Kata8 Kata8ata ata .ang .ang dig(na dig(naan an antara antara ain ain ea( ea(%% biaan.a% ebagian bear wat(% ering% adang8adang% +arang% dan ainn.a& •
K;"+"-)$, "er(3aan ata 3eng(b(ng 3ada te edit'ria e3erti ata baan&
•
V!:& V!:& M&%!$&#, adaa >erba .ang "en(n+(an 3erb(atan ii ata( 3eritiwa&
•
V!:& V!:& !#&)$;"&#, adaa >erba .ang "en(n+(an (b(ngan intenita F3engertian
A adaa B?% dan "ii F"engand(ng 3engertian A "e"3(n.ai B?& 9erba .ang 3erta"a terg''ng e daa" >erba reai'na identiiati% edangan >erba .ang ed(a dan etiga terg''ng e daa" >erba reai'na atrib(ti& •
adaa >erba >erba .ang .ang "enera "eneranga ngan n 3ere3 3ere3i i F"ia F"ian.a n.a "eiat "eiat%% V!:& V!:& M!"%&#% adaa "era "eraa a?% ?% ae aei i F"i F"ia an. n.aa (a% (a% aw awat atir ir?% ?% dan dan 'gni 'gnii i F"i F"ia an. n.aa ber3i ber3ii ir% r% "engerti?& Pada >erba "enta terda3at 3artii3an 3eng indra Fener? dan en'"ena&
9
C;"% C;"%;. ;. T!() E' E'$% $%; ;$& $&##
Kebi+aan It( Har( Eeti Dii"3e"entaian
17
*nt( *nt( a3aa a3aa eb(a eb(a 3erat( 3erat(ran ran dib(at dib(at Agar Agar bia bia dii"3 dii"3e"e e"enta ntai ian% an% arena arena 3erat(ran it( dib(at (nt( e3entingan bera"a& A3a +adin.a aa( 3erat(ran dib(at% teta teta3i 3i tida tida ee eeti ti dia diaa ana naa an n Pati Pati ada e( e(at at( ( .ang .ang tida tida te3at te3at daa" daa" "er("(an 3erat(ran it(& ,(ai ari Senin F24/12? "a.araat Ib( K'ta "en+aani tata at(ran .ang bar( agi& ,(ai e"arin 3erat(ran tree in 'ne tida agi an.a bera( 3agi ari% teta3i +(ga 're ari& Setia3 "'bi .ang "eintai +aan8+aan (ta"a :aarta "ini"a ar( dit("3angi tiga 'rang& Pada 3agi ari% at(ran it( bera( 3(( 0&00 ingga 10&00% e"entara 3etang ari "(ai 3(( 16&00 ingga 14&00& Ketia renana it( "(ai di'ntaran% (da "(n( eberatan dari "a.araat& B(an an.a 3erat(ran it( diniai "e"beratan% teta3i e+a 'ne3 tree in 'ne ditera3an 3ada 3agi ari a+a% eeti>ita angata renda& Yang "(n( adaa +'i8+'i .ang berdiri "enawaran +aa di e3an+ang +aan (ta"a it(& Na"(n% )(bern(r DKI :aarta S(ti.'' teta3 3ada ia3n.a& Perat(ran teta3 aan dibera(an dengan eb(an "aa 'iaiai& Tent(n.a tera( dini (nt( "enge>a(ai eeti>ita 3erat(ran it(& Na"(n% dari e>a(a e>a(aii awa% awa% 3ara 3ara 3enge"( 3enge"(di di tida tida "e"3ed( "e"3ed(i ian an at(ran at(ran bar( bar( it(& it(& Pet(ga Pet(ga D##A:$ 3(n tida "enga"bi tindaan a3a3(n terada3 3ara +'i& ,enga3a 3erat(ran it( tida eeti Perta"a% arena 'a dii3in& ,a.araat ita% ter"a( +(ga "a.araat :aarta% angat renda tingat dii3inn.a& ,erea ea( "enari "enari ara ara (nt( (nt( "engaa "engaai i 3erat( 3erat(ran ran%% a3aag a3aagii "a.ar "a.araat aat tida tida "end(( "end((ng ng 3erat(ran 3e"bataan it(& Ana"an Ana"an (("an (("an b(ana b(ana e(at e(at( ( .ang .ang dita(t dita(tii arena arena "a.a "a.araa raatt 3aa" 3aa" bawa a .ang at( it( "er(3aan ee"aan ain dari banga ita& ,a.araat 3(n ta( bagai"ana aran.a terindar dari ana"an (("an% .ang diena angat tida tega it(& Aaan ed(a adaa tida adan.a aternati bagi "a.araat (nt( "enda3atan +aa tran3'rtai .ang bia "en+a"in "'biita "erea& Kita ta(% Pe"erinta Pr'>ini DKI edang "e"3eria3an ite" b( dengan +a(r (( ata( b(wa.& Na"(n% eain ite" tran3'rtai aternati it( be(" ber+aan% 'ne3n.a tida (t( (nt( bia "en+a"in eb(t(an tran3'rtai "a.araat&
15
Searang Searang ini +(tr( bere"bang 3ertan.aan 3ertan.aan bar(% a3aa ebi+aan ebi+aan Pri"3r'> DKI it( tida +(tr( aan berawanan berawanan dengan ebi+aan )(bern(r S(ti.'' S(ti.'' .ang angat (at einginann.a (nt( "e"b(at :aarta tertib& Ia "en'ba "e"batai 'rang (nt( bia "a( :aarta dan "engg((r "a.araat "a(3(n 3edagang ai i"a .ang "ene"3ati aan .ang b(an a "erea& Na"(n% bagai"ana 'rang tida tertari (nt( "a( :aarta aa( e"(a ee"3atan it( "(da dida3at di Ib( K'ta& ,ei 3ertar(ngan id(3n.a era% ebi ebi "(da "(da "enda3 "enda3at atan an (ang di :aart :aartaa diband dibanding ingan an dengan dengan di daera& daera& Di :aarta "en+adi 3en+aga t'iet di 'te ata(3(n di "a a+a bia da3at bebera3a 3(( rib( r(3ia eari& :adi% t(ang 3arir iar% aa bia teria8teria% dengan "(da da3at erib( ata( d(a rib( r(3ia& Baan "en+aga "en+aga te"3at 3er3(taran 3er3(taran +aan 3(n% di :aarta bia da3at (ang Pe(ang it( dita"ba agi dengan "en+adi +'i& Bagi aangan 3eng(aa .ang ar( ar( e(ar e(ar8" 8"a( a( +aan +aan (ta"a (ta"a :aart :aarta% a% a3a (an. (an.aa (nt( (nt( "ena"b "ena"ba a at( at( 3egawai .ang bia "ene"ani dia beer+a& Dengan at( '3ir dan at( a+(dan% "aa ia bia beba e(ar8"a( +aan (ta"a& Inia .ang ebenarn.a ita ingin ingatan& Perat(ran it( ear(n.a dib(at dengan "e"3erti"bangan egaa egi eara "atang& Perat(ran it( +(ga ar( "enda3at d((ngan dari "a.araat agar bia ber+aan eeti& *nt( a3a 3erat(ran dib(at aa( e"(dian an.a (nt( dianggar& Begit( ban.a 3erat(ran .ang ita b(at% 3ada airn.a tida bia ditera3an arena tida diraaan ebagai eb(t(an bera"a 'e e(r( ra.at& Ketia 3erat(ran it( tida bia eeti diaanaan% .ang airn.a "en+adi 'rban adaa adaa i 3e"b(at 3e"b(at 3erat( 3erat(ran ran it( endir endiri& i& Setida Setidan.a n.a wibawa wibawan.a n.a "en+adi "en+adi t(r(n t(r(n arena 3erat(ran .ang dib(at tern.ata tida bergigi& Perat(ran b(ana e(at( .ang "(da (nt( dib(at& Seain 'a tree in 'ne% .ang +(ga "en+adi 3e"biaraan ra"ai "a.araat adaa 'a b(nga ban& Kita eta(i bawa K'"ii atwa ,a+ei *a"a Ind'neia eitar d(a 3ean a( e"bai "e"baa 'a a3aa b(nga ban it( terg''ng riba ata( tida& P(t(an K'"ii atwa ,*I endiri e"(dian "engg''ngan b(nga ban it( ebagai riba& Teta3 Teta3ii egera egera dita"b dita"baa aan n bawa bawa ara"n. ara"n.aa b(nga b(nga ban it( an.a an.a bera bera( ( di 'ta'ta .ang (da "e"iii Ban S.aria&
16
Ke3(t(an K'"ii atwa ,*I it( ear(n.a dibawa d(( e Sidang #enga3 ,*I% ,*I% .ang .ang "eiba "eibata tan n e(r( e(r( (a"a% (a"a% ebe( ebe(" " "en+adi "en+adi atwa atwa .ang .ang "en+ad "en+adii 3egangan e(r( ("at& ( "at& Na"(n% e3(t(an it( (da die(aran terebi da(( da( ( e "a.araat% a3aagi "edia 3(n ter+eba eaan8aan it( (da "en+adi atwa ,*I& Na"(n% di ini ita "enanga3 adan.a earian 3ada +a+aran 3i"3inan ,*I& Ke3(t(an K'"ii atwa it( tida dian(ir% teta3i 3e"baaann.a daa" idang enga3 ,*I dit(nda a"3ai di3er'e wat( .ang "e"adai (nt( bia "e"baa "a(an K'"ii atwa it( eara "en.e(r(& Pi"3inan ,*I angat "en.adari bawa 3er'aan ini b(ana "aaa "(da ebab ebab b(an b(an an.a an.a berai beraitan tan dengan dengan (r(an (r(an e'n'"i e'n'"i%% teta3i teta3i +(ga eid( eid(3an 3an "a.araat ban.a& Dengan tradii .ang (da 3an+ang% tida ediit ("at "(i" .ang beer+a di bidang it(& Kaa(3(n earang ar( di(ba "en+adi Ban S.aria% a3aa ite"n.a ite"n.a bia e3at ber(ba dan "en(n+ang 3ere"bangan 3ere"bangan Ban S.aria it( endiri& Begi Begit( t( ban.a ban.a a3e a3e .ang .ang ar( ar( dii diia att ei eing ngga ga 3ada 3ada te"3 te"3at atn. n.aa bia bia ,*I ,*I "en(nda e3(t(an it(& Sebab% 3ada airn.a% eb(a 3erat(ran it( b(an an.a ar( bag( di ata erta% teta3i (ngg( ber"anaat bagi ei8d(3an "a.araat .ang "en+aanann.a&
H M!%;'! M!%;'! G$'! G$'! D$);>! D$);>!? ? L!&"$" L!&"$"
P!"-! P!"-!% %$&" $&" M!%;' M!%;'!! P!<:! P!<:!#& #&+& +&&" &"
,et'de 3e"bea+aran "er(3aan aa at( '"3'nen .ang angat 3enting daa" 3r'e 3r'e 3e"bea+aran 3e"bea+aran%% g(na "ena3ai t(+(an t(+(an 3e"bea+aran 3e"bea+aran .ang diingina diinginan& n& Seain it( "et'de endiri "er(3aan aa at( '"3'nen .ang i(t a"bi bagian bagi eber eberai aian an egiat egiatan an bea+a bea+arr "enga+ar "enga+ar&& ,et'de ,et'de 3e"be 3e"bea+a a+aran ran .ang .ang dig(na dig(naan an diara3an e(ai dengan t(+(an 3e"bea+aran .ang enda dia3ai& Haa Haan n Fda Fdaa" a" S(3ri S(3riat atna% na% d& d&%% 200! 200! 126? 126? "e"a "e"a3a 3ar ran an bawa bawa "et' "et'de de 3e"bea+aran adaa (at( ara .ang dig(naan (nt( "e"berian ee"3atan e(a8 (an. (an.aa e3ada e3ada iwa iwa daa" daa" bea+a bea+ar& r& ,en(r(t ,en(r(t Hernaw Hernawan% an% d& d& F200! F200! 40?% 40?% "et'de "et'de adaa (3a.a (nt( "engi"3e"entaian renana .ang (da di((n daa" egiatan n.ata agar t(+(an .ang tea di((n tera3ai eara '3ti"a&
1
Trian Triant' t' F2010! F2010! 12? "en+e "en+ea aan an bawa bawa "et'de "et'de 3e"be 3e"bea+a a+aran ran "er(3a "er(3aan an bagian dari trategi 3e"bea+aran% "et'de 3e"bea+aran ber(ngi ebagai ara (nt( "en.a+ian% "eng(raian% "e"beri 'nt'% dan "e"beri atian e3ada iwa (nt( (nt( "ena3 "ena3ai ai t(+(an t(+(an terten tertent(% t(% teta3i teta3i tida tida etia3 etia3 "et'de "et'de 3e"be 3e"bea+a a+aran ran e(a e(aii dig(naan dig(naan (nt( "ena3ai "ena3ai t(+(an 3e"bea+aran 3e"bea+aran tertent(& tertent(& Se"entara Se"entara it(% Prat'w' Prat'w' F201! 64? "en.ataan bawa! M%(#% $%.%+''&' ''+'6 4'&' (%&'(& '- )-'7' (7 .%+'73''7' $%.%+''&'" M%(#% $%.%+''&' ''+'6 4'&' 7%&' '- %&3)3(%. (7 .%.'6 .%.'67' 7' $%+'73 $%+'73''' ''' $%.%+ $%.%+'' ''&' &',, 3%6)3%6)--' -' 7#.$%(% 7#.$%(%3) 3) ' (' (' $%.%+''&' '$'( (%&4'$')" S%+') )(, .%(#% $%.%+''&' ''+'6 4'&' '- )-'7' (7 .%-).$+%.%('3)7' &%4'' '- 3'6 )33 '+'. %(7 7%-)'(' '(' ' $&'7()3 (7 .%4'$') (' $%.%+''&'" Berdaaran bebera3a 3enda3at di ata% 3eneiti "en.i"3(an bawa "et'de 3e"bea+aran adaa ara .ang dig(naan dengan t(+(an (nt( "e"bant( iwa ata( ata(3(n 3(n g(r( g(r( daa daa" " "ena "ena3a 3aii t(+( t(+(an an 3e"be 3e"bea+ a+ar aran an .ang .ang tea tea dire direna nana naan an ebe("n.a&
10 M!%;'! M!%;'! D$); D$);>! >!? ? L!&"$" L!&"$"-
&* P!"-!% P!"-!%$&" $&" M!%;'! M!%;'! D$);>! D$);>!? ? L!&"$" L!&"$"-
,et'de di'>er. "er(3aan '"3'nen dari 3rati 3endidian .ang "ei3(ti "et'de "enga+ar .ang "e"a+(an ara bea+ar ati% ber'rientai 3ada 3r'e% "engaraan endiri% "enari endiri% dan reeti& S(r.' S(r.'( (br br't 't' ' F2004 F2004!! 1=? 1=? "en. "en.ata ataa an n baw bawaa "et' "et'de de di di'>e '>er. r. diartian diartian ebagai ebagai (at( 3r'ed(r "enga+ar .ang "e"entingan "e"entingan 3enga+aran% 3enga+aran% 3ere'rangan% "ani3(ai 'b+e dan ain8ain 3er'baan% ebe(" a"3ai 3ada genera generaia iai& i& Sebe(" Sebe(" iwa iwa adar adar aan 3engert 3engertian ian%% g(r( g(r( tida tida "en+e "en+ea aan an dengan dengan ata8 ata8ata ata&& Pengg(na Pengg(naan an "et'de "et'de di'> di'>er. er. daa" daa" 3r'e 3r'e bea+a bea+ar r "enga+ar% "e"3erenanan iwa8iwan.a "ene"(an endiri in'r"ai .ang eara tradii'na biaa diberita(an ata( d iera"aan a+a& Se"entara it(% Sani F201! 220? "en.ataan bawa% di'>er. adaa adaa "ene"( "ene"(an an 'ne3 'ne3 "ea(i "ea(i eran erangai gaian an data data ata( ata( in'r" in'r"ai ai .ang .ang
1=
di3er di3er' 'e e "ea "ea(i (i 3enga 3enga"a "ata tan n ata( ata( 3er' 3er'baa baan& n& Pe"b Pe"be ea+ a+ar aran an di di'>e '>er. r. "er(3a "er(3aan an "et'de "et'de 3e"be 3e"bea+a a+aran ran 'gniti 'gniti .ang .ang "en(nt( "en(nt(tt g(r( g(r( (nt( (nt( ebi ebi reati reati "eni3t "eni3taa aan n it(a it(aii .ang .ang da3at da3at "e"b(at "e"b(at 3eert 3eertaa didi didi bea+a bea+arr ati ati "ene"(an 3engeta(an endiri& ,en(r(t S(wangi S(wangi dan Ti(rina Ti(rina F2006! 20? "et'de di'>er. adaa "et'de "enga+ar .ang "engat(r 3enga+aran ede"iian r(3a eingga ana "e"3er "e"3er'e 'e 3engeta 3engeta(a (an n .ang ebe( ebe("n. "n.aa be(" be(" dieta dieta(i (in.a n.a it( tida tida "ea(i 3e"berita(anJ ebagian ata( e(r(n.a dite"(an endiri& Seain Seain it(% it(% "en(r( "en(r(tt Br(ner Br(ner Fdaa" Fdaa" ;inat ;inata3(t a3(tra% ra% 200=! 200=! &1=? &1=? bea+a bea+ar r ber"ana an.a da3at ter+adi "ea(i bea+ar 3ene"(an Fdi'>er. earning?& Agar bea+ar bea+ar "en+adi ber"ana ber"ana dan "e"iii "e"iii tr(t(r tr(t(r in'r"ai in'r"ai .ang (at% iwa iwa ar( ati "engidentiia "engidentiiaii 3rini383r 3rini383rini ini3 3 (ni .ang dite"(ann.a dite"(ann.a endiri% b(an an.a eedar "eneri"a 3en+eaan dari g(r( a+a& Br(ner .ain bawa bea+ar 3ene"(an Fdi'>er. earning? adaa 3r'e bea+ar di "ana g(r( ar( ar( "eni3taan "eni3taan it(ai it(ai bea+ar bea+ar .ang .ang 3r'be"ati 3r'be"ati% % "enti"(( "enti"(( iwa iwa dengan 3ertan.aan83 3ertan.aan83ertan. ertan.aan% aan% "end'r'ng "end'r'ng iwa iwa "enari "enari +awaban +awaban endiri% endiri% dan "ea( "ea(an an e3er e3eri" i"en& en& Bent( Bent( ain ain dari dari bea+a bea+arr 3ene"(a 3ene"(an n Fdi' Fdi'>er. >er. earning? adaa g(r( "en.a+ian 'nt'8'nt' dan iwa beer+a dengan 'nt' tereb(t a"3ai da3at "ene"(an endiri (b(ngan antar'ne3& :& $iard Fdaa" $'eti.a% 200=! 20? ber3enda3at bawa di'>er. earning earning iaa (at( (at( ara "enga+ar "enga+ar .ang "eibatan "eibatan iwa iwa daa" 3r'e egiatan egiatan "enta "ea(i t(ar 3enda3at% 3enda3at% dengan di(i% e"inar% e"inar% "e"baa endiri dan "en'ba endiri% agar ana da3at bea+ar endiri&
Berdaaran 3enda3at 3ara ai tereb(t% 3eneiti "en.i"3(an bawa "et'de di'>er. "er(3aan 3r'e bea+ar di"ana iwa ber3eran ati (nt( "ene"(an in'r"ai dan "e"3er'e 3engeta(ann.a endiri dengan 3enga"atan ata( di(i daa" ranga "enda3atan 3e"bea+aran .ang ebi ber"ana& b? J!"$)@+!"$) M!%;'! D$);>!? L!&"$"Pr'e 3e"bea+aran ata( 3r'e bea+ar "enga+ar "engg(naan "et'de di'>er. da3at "eibatan bi"bingan g(r( eara 3en( "a(3(n tida&
14
,en(r(t Sa3riati F2004! 1&2=? ada d(a "aa" ata( +eni 3e"bea+aran 3ene"(an% .ait( 3e"bea+aran 3ene"(an "(rni Free di'>er.? dan 3e"bea+aran 3ene"(an terara ata( 3ene"(an terbi"bing Fg(ided di di'> '>er. er.?& ?& Pe"b Pe"be ea+ a+ar aran an 3ene" 3ene"(a (an n "(rn "(rnii Fre Freee di di'>e '>er. r.?? "er( "er(3a 3aan an 3e"bea+aran 3ene"(an tan3a adan.a 3et(n+( ata( araan& Sedangan 3e"bea+aran 3ene"(an terara/terbi"bing Fg(ided di'>er.? "er(3aan 3e"bea+aran .ang "e"b(t(an 3eran g(r( ebagai aiitat'r daa" 3r'e 3e"bea+arann.a& De"ii De"iian an +(ga +(ga "en(r(t "en(r(t S(wang S(wangi i dan Ti(r Ti(rina ina F2006! F2006! 207820 2078205?% 5?% "et'de 3ene"(an ata( 3enga+aran 3ene"(an dibagi "en+adi d(a +eni% .ait(! F1? 3ene"(an "(rni% 3ada 3e"bea+aran dengan 3ene"(an "(rni 3e"bea+aran ter3(at 3ada iwa dan tida ter3(at 3ada g(r(% egiatan 3ene"(an ini a"3ir tida tida "enda3 "enda3at atan an bi"bin bi"bingan gan g(r(J g(r(J dan F2? F2? 3ene"( 3ene"(an an terbi" terbi"bin bing% g% 3ada 3enga+aran dengan 3ene"(an terbi"bing g(r( "engaraan tentang "ateri 3ea+aran% ber(3aJ 3et(n+(% araan% 3ertan.aan ata( dia'g% eingga diara3an diara3an iwa da3at "en.i"3(an "en.i"3(an F"enggenera F"enggeneraia iaian? ian? e(ai e(ai dengan ranangan g(r(& Berdaaran 3enda3at di ata% 3eneiti "en.i"3(an bawa terda3at d(a +eni "et'de di'>er. .ait(! "et'de 3ene"(an "(rni Free di'>er.? dan "et'de 3ene"(an terbi"bing Fg(ided di'>er.?& ? M!%;'! G$'!' D$);>!? L!&"$",et'de g(ided di'>er. ata( 3ene"(an terbi"bing "er(3aan "et'de 3e"bea+aran .ang "eni3taan it(ai bea+ar .ang "eibatan iwa bea+ar ea eara ra ati ati dan dan "and "andir irii daa daa" " "ene "ene"( "(a an n (at (at( ( 'n 'ne3 e3 ata( ata( te'r te'ri% i% 3e"aa"an% dan 3e"eaan "aaa& Pr'e 3ene"(an tereb(t "e"b(t(an g(r( ebagai aiitat'r dan 3e"bi"bing& Ban.an.a bant(an .ang diberian g(r( tida "e"3engar(i iwa (nt( "ea(an 3ene"(an endiri& Se+a Se+aa an n deng dengan an (rai (raian an di ata ata%% S'e+ S'e+ad adii daa daa" " S(" S("an anaa F200 F2004? 4? "eng(n "eng(nga3 ga3an an g(ided g(ided di'> di'>er. er. "er(3a "er(3aan an 3e"be 3e"bea+a a+aran ran .ang .ang "enga+ "enga+a a 3ara iwa ata( did'r'ng (nt( "ea(an egiatan ede"iian r(3a eingga 3ada airn.a iwa "ene"(an e(at( .ang diara3an&
20
Sea Sean+ n+(t (tn. n.a% a% Ha"a Ha"ai i F200 F2005! 5! 1==? 1==? "eng( "eng(ng nga3 a3a an n baw bawaa g(ide g(ided d di'>er. "eibatan iwa daa" "en+awab 3ertan.aan83ertan.aan g(r(& Siwa "ea(an di'>er.% edangan g(r( "e"bi"bing "erea eara .ang benar/te3at& Se+aan dengan (raian di ata% Hanaia dan -(( S(ana F2010! ? "eng(nga3an "eng(nga3an bawa g(ided di'>er. di'>er. .ait( 3eaanaan 3eaanaan 3ene"(an 3ene"(an dia(an ata 3et(n+( dari g(r(& Pe"bea+arann.a di"(ai dari g(r( "enga+(an berbagai 3ertan.aan .ang "eaa% dengan t(+(an (nt( "engaraan 3eerta didi e3ada titi ei ei"3 "3( (an an e"(d e"(dia ian n iw iwaa "ea "ea( (an an 3er 3er'b 'baa aan n (nt( (nt( "e"b "e"b(t (ti ian an 3enda3at .ang die"(aan& Bert'a 3ada 3enda3at 3ara ai di ata% 3eneiti "en. en.i"3( i"3(an an baw bawaa "et' "et'de de g(i g(ided ded di di'> '>er er. . "er "er(3a (3aan an "et'd et'dee 3e"bea+aran .ang "eibatan iwa eara ati (nt( "en'ba "ene"(an endiri in'r"ai "a(3(n 3engeta(an .ang diara3an dengan bi"bingan dan 3et(n+( .ang diberian g(r(& '* K!#!:$.&" K!#!:$.&" '&" K!(&"-&" K!(&"-&" M!%;'! M!%;'! G$'!' G$'!' D$);>!? D$);>!? L!&"$"L!&"$"-
,et' ,et'de de g(id g(ided ed di di'> '>er er. . "e"3 "e"3(n (n.a .aii bebe bebera ra3a 3a ee eebi bia an n dan dan ee"a ee"aan an eing eingga ga 3er( 3er( adan.a adan.a 3e"aa" 3e"aa"an an daa" daa" "ea "eaana anaan an "et'de "et'de tereb(t& tereb(t& S(r.'(br't S(r.'(br't' ' F2004! 1=5? "e"a3aran "e"a3aran bebera3a bebera3a eebian eebian "et'de 3ene"(an ebagai beri(t! a& Dian Diangga gga3 3 "e"b "e"bant ant( ( iw iwaa "eng "enge" e"ban bang gan an ata( ata( "e"3erban.a 3erediaan dan 3eng(aaan etera"3ian dan 3r'e 'gniti iwa& b& Pengeta(an di3er'e dari d ari trategi ini angat 3ribadi iatn.a dan "(ngin "er(3aan (at( 3engeta(an .ang angat ((J daa" arti 3endaa"an dari 3engertianJ reteni% dan traner& & Stra Strate tegi gi 3ene" 3ene"(an (an "e"b "e"ban angi git tan an gair gaira a 3ada 3ada iw iwa% a% "ia "ian. n.aa iw iwaa "eraa "eraaan an +eri +eri 3a.a 3a.a 3en.ei 3en.eidia diann. nn.a% a% "ene"( "ene"(an an eber eberai aian an dan adang8adang egagaan& d& ,et'de ,et'de ini "e"beri "e"beri ee"3atan 3ada iwa (nt( bergera bergera "a+( e(ai e(ai dengan e"a"3(ann.a endiri& e& ,et'de ,et'de ini "en.ebaba "en.ebaban n iwa iwa "engar "engaraa aan n endir endirii ara ara bea+a bea+arn. rn.a% a% eingga ia ebi "eraa teribat dan ter"'ti>ai endiri (nt( bea+ar& & ,et'de ini da3at "e"bant( nt( "e"3er(at (at 3ribadi iwa dengan berta"ban.a e3era.aan 3ada diri endiri "ea(i 3r'e8 3r'e 3ene"(an&
21
g& Stra Strate tegi gi ini ini ber3 ber3( (at at 3ada 3ada ana ana%% "ia "ian. n.aa "e"b "e"ber erii ee ee"3 "3at atan an e3ad e3adaa "erea dan g(r( ber3artii3ai ebagai ea"a daa" "engee ide& & ,e"b ,e"bant ant( ( 3ere" 3ere"ban banga gan n iw iwaa "en(+ "en(+( ( e3 e3ti tii i" "ee .ang .ang eat eat (nt( (nt( "ene"(an ebenaran air dan "(ta& Seain it( S(r.'(br't' F2004! 1=6? +(ga "e"a3aran bebera3a ee"aan "et'de 3ene"(an ebagai beri(t! a& Di3er.aratan Di3er.aratan ear(an ear(an adan.a adan.a 3eria3an 3eria3an "enta (nt( ara bea+ar bea+ar ini& b& ,et'de ini ini (rang (rang berai berai (nt( "enga+ar "enga+ar ea ea bear& bear& & Hara Hara3an 3an .ang .ang dit(" dit("3a 3aan an 3ada 3ada tra trate tegi gi ini ini "(ngi "(ngin n "engeewaan g(r( dan iwa .ang (da biaa dengan 3erenanaan dan 3enga+aran 3enga+aran eara eara tradii'na& tradii'na& d& ,eng ,enga+ a+ar ar deng dengan an 3ene 3ene"( "(an an "(ng "(ngi in n aan aan di3a di3and ndan ang g eba ebaga gaii ter tera a( ( "e"e "e"ent ntin ing gan an "e"3 "e"3er er' 'e e 3eng 3enger erti tian an dan dan (ra (rang ng "e"3 "e"3er era ati tia an n di3er'en.a ia3 dan etera"3ian& e& Daa Daa" " bebe bebera ra3a 3a i"( i"( F"i F"ia an. n.aa IPA IPA? ai aii ita ta .ang .ang dib( dib(t( t( an an (nt( (nt( "en'ba ide8ide "(ngin tida ada& & Strateg Strategii ini "(ng "(ngin in tida tida aan aan "e"beri "e"beri ee" ee"3ata 3atan n (nt( (nt( berii beriirr reati reati%% aa( 3engertian83engert 3engertian83engertian ian .ang aan dite"(an dite"(an tea dieei dieei terebi terebi da( (( 'e g(r( (r(% de"i e"iian 3(a (a 3r'e 'e83r' 3r'e di baw bawa 3e"binaann.a 3e"binaann.a tida e"(a 3e"eaan 3e"eaan "aaa "en+a"in "en+a"in 3ene"(an .ang 3en( arti& arti& Berda Berdaar aran an 3en+ea 3en+eaan an tereb tereb(t% (t% 3eneit 3eneitii "en.i" "en.i"3( 3(an an bawa bawa "et'de "et'de g(ided di'>er. tida an.a "e"iii ban.a eebian% teta3i +(ga bebera3a ee"aan& Oe arena it( 3er( adan.a 3e"aa"an .ang "endaa" "engenai "et'de ini (3a.a daa" 3enera3ann.a da3at teraana dengan eeti& !* L&"-(&. L&"-(&.@#&" @#&"-(& -(&. . M!%;'! M!%;'! G$'!' G$'!' D$);>! D$);>!? ? L!&"$"L!&"$"-
Saat 3r'e 3e"bea+aran% di3er(an adan.a anga8anga .ang te3at agar agar 3e"b 3e"be ea+ a+ar aran an da3a da3att ber+ ber+a aan an ea eara ra '3ti '3ti"a "a& & #ang #anga a8 8a ang nga a 3e"bea+aran .ang te3at +(ga angat "enent(an eberaian (at( "et'de 3e"bea+aran& S(r.'(br't' F2004! 1=781=5? "enge"(aan anga8 anga "et'de 3ene"(an ebagai beri(t! 1& Identi Identii ia aii eb(t( eb(t(an an iwa iwa&& 2& Seei Seei 3enda((an 3enda((an terada3 terada3 3rini383r 3rini383rini ini3% 3% 3engertian 3engertian 'ne3 'ne3 dan generaiai .ang aan di3ea+ari& & See Seeii baan% baan% dan 3r'be" 3r'be"a/t a/t(ga (ga8t 8t(ga (ga& &
22
7& ,e"b ,e"bant ant( ( "e"3 "e"3er er+e +ea a t(ga t(ga/ /3r 3r'b 'be" e"aa .ang .ang aan aan di3e di3ea a+a +ari ri&& 3era 3erana nan n "aing8"aing iwa& 5& ,e"3eria3 ,e"3eria3an an ettin etting g ea ea dan aat8aat aat8aat .ang di3er di3er(an& (an& 6& ,ene ,ene 3e"aa" 3e"aa"an an iwa iwa terada terada3 3 "aaa "aaa .ang .ang aan di3ea di3eaan an dan t(ga8t(ga iwa& & ,e"beri ,e"beri ee"3 ee"3atan atan 3ada iwa iwa (nt( (nt( "ea(a "ea(an n 3ene"(an& 3ene"(an& =& ,e"bant( ,e"bant( iwa iwa dengan in'r"ai/d in'r"ai/data% ata% +ia +ia di3er(an di3er(an 'e 'e iwa& iwa& 4& ,e"i ,e"i"3 "3in in ana anai ii i end endir irii Fe Fe ana ana. .i i?? deng dengan an 3ert 3ertan an.a .aan an .ang .ang "engaraan dan "engidentiiai 3r'e& 10& ,erangang ter+adin.a interai antariwa antariwa dengan iwa& iwa& 11& ,e"(+i dan "e"bearan "e"bearan iwa .ang bergiat bergiat daa" 3r'e 3r'e 3ene"(an& 12& ,e"bant( ,e"bant( iwa "er("(an "er("(an 3rini383rin 3rini383rini3 i3 dan generaia generaiaii ata ai 3ene"(ann.a& ,en(r(t Br(ner Fdaa" ;inata3(tra% 200=! &14?% taa38taa3 3enera3an bea+ar 3ene"(an% .ait(J F1? ti"(( F3e"berian 3erangang/ti"(i?% F2? 3r'be" tate"ent F"engidentiiai "aaa?% F? data 'eti'n F3eng("3(an data?% F7? data 3r'eing F3eng'aan data?% F5? >eriiai% dan F6? generaiai& Berdaaran a+ian di ata% 3eneiti da3at "en.i"3(an bawa "et'de g(ided di'>er. di'>er. earning earning diaanaan diaanaan dengan anga8ang anga8anga a 3e"bea+ara 3e"bea+aran n ebagai beri(t! F1? ti"(( F"e"berian 3ertan.aan ata( "engan+(ran iwa (nt( (nt( "enga" "enga"ati ati ga"ba ga"barr "a(3(n "a(3(n "e"ba "e"baa a b(( b(( "engen "engenai ai "ateri "ateri?% ?% F2? 3r'be" tate"ent F"e"berian ee"3atan e3ada iwa (nt( "engid "engident entii iia aii eban.a eban.a "(ngi "(ngin n "aaa "aaa .ang .ang ree>a ree>an n dengan dengan baan baan 3ea+aran% e"(dian "e"ii dan "er("(ann.a daa" bent( i3'tei?% F? data 'eti'n F"e"berian ee"3atan e3ada iwa "eng("3(an in'r"ai?% F7? data 3r'eing F"eng'a data .ang tea di3er'e di3er'e 'e iwa?% F5? >eriiai >eriiai F"engadaan F"engadaan 3e"eriaan 3e"eriaan eara eara er"at (nt( "e"b(tian "e"b(tian benar tidan.a tidan.a i3'tei? i3'tei?%% dan F6? generaiai F"engadaan 3enarian ei"3(an?& I H&)$# H&)$# P!"! P!"!#$% #$%$&" $&" Y& Y&"- R!#! R!#!>&" >&"
I" I"ar ar(n (ntt' F201 F2017? 7? deng dengan an +(d( (d( CPen CPener era3 a3an an ,'de 'de Di Di'> '>er er. . *nt( *nt( ,eningatan Hai Bea+ar Siwa Tentang Per(baan Kena"3aan B(an Di Kea I9
2
SDN 6 Ar+awinan Ar+awinang(n g(n Kea"atan Kea"atan Ar+awin Ar+awinang(n ang(n Kab(3aten Kab(3aten -ireb'n -ireb'n Hai 3eneitian 3eneitian "en(n+(an bawa 3engg(naan "'de ,'de Di'>er. 3ada 3e"bea+aran IPA di Kea I9 SDN 6 Ar+awinang(n da3at diaanaan dengan eeti& Ha ini dit(n+(an 3ada 3eningatan ai bea+ar 3eerta didi& Data ai 3eneitian "en(n+(an bawa ebe(" diberian tindaan dari 25 +("a 3eerta didi ee(r(an di ea I9 an.a t(+( 'rang "e"en(i KK, ebear 0 3ada "ata 3ea+aran IPA& Ke"(dian nai "en+adi 10 'rang 3ada i( I% e"(dian 3ada i( II nai agi "en+adi 1= 'rang% dan 3ada i( III e"(a iwa da3at din.ataan t(nta berdaaran KK,& P(rwan P(rwanti ti F2010? F2010? dengan dengan +(d( +(d( C Penera3 Penera3an an )(ided )(ided Di'>e Di'>er. r. #earnin #earning g daa" daa" Pe"bea+aran IPA (nt( ,eningatan Peng(aaan Peng (aaan K'ne3 Bagian8bagian T("b(an 3ada Siwa Kea II SDN Pring' Kea"atan B((awang Kab(3aten ,aang Hai 3eneitian "en(n+(an "en(n+(an ter+adi 3eningatan 3eningatan ai bea+ar bea+ar iwa iwa dengan 3enera3an )(ided )(ided Di'>er. Di'>er. #earning& D'na Aina Oti>ani K'iria% 2017& :(rna Nai'na Ta(n 2017& Hai 3eneitian "en(n+ "en(n+(a (an n bawa bawa ter+ad ter+adii 3eninga 3eningatan tan et(nt et(ntaa aan n ai aia a iwa& iwa& Dari Dari ai ai 3e"baaan da3at din.ataan bawa et(ntaan aia 3ada i( II ebi tinggi dari i( I% bai diiat dari atiita F 60? "a(3(n ai F=0 60?& Kei"3(an dari 3eneitian ini adaa dengan "engg(naan "et'de 3e"bea+aran )(ided Di'>er. #earning ter(+i da3at "eningatan ai bea+ar "ate"atia iwa ea 9 e"eter 1 SD 7 )'ante3( ,a+'b' K(d(& ira ira ,(+ia ,(+iat(t t(ti% i% 2012& 2012& :(rna :(rna Nai'n Nai'na a Ta(n a(n 2012& 2012& Hai Hai 3eneit 3eneitian ian "en(n+(an bawa ter+adi 3eningatan ai bea+ar iwa 3ada "ata 3ea+aran IPA& Dari ai 3e"baaan da3at din.ataan bawa ai bea+ar 3ada i( II ebi tinggi dari i( I% bai diiat dari rana 'gniti F=% 71%5?% rana aeti dari ateg'ri ((3 "en+adi bai eai% "a(3(n rana 3i'"'t'r dari ateg'ri (rang "en+adi bai eai eai&& Kei"3 Kei"3(a (an n dari dari 3eneit 3eneitian ian ini adaa adaa dengan dengan "engg( "engg(naa naan n "et'de "et'de g(ided g(ided di di'>e '>er. r. ear earni ning ng da3at da3at "eni "ening ngat atan an ai ai bea+ bea+ar ar IPA IPA iw iwaa ea ea I9A I9A SDN SDN Ngentare+'&
J K! K!& &""-(& (& B! B! $( $($ $
ri((" 201 adaa (ri((" (ri((" .ang "ewa+iban "ewa+iban egiatan 3e"bea+aran K(ri((" "engg(naan "engg(naan 3endeatan 3endeatan 34)%():)4" *nt( *nt( it(% it(% ban. ban.a a at at'r 'r .ang .ang "ene "enent nt( (an an eberaian eberaian bea+ar bea+ar iwa iwa daa" egiatan egiatan 3e"bea+aran 3e"bea+aran&& at'r8at' at'r8at'rr tereb(t% tereb(t% aing
27
"e"3engar(i "e"3engar(i dan "e"iii "e"iii 'ntrib(i 'ntrib(i bea daa" "eng'3ti"aan "eng'3ti"aan t(+(an bea+ar .ang diara3an& Daa" 3enera3an "et'de -)% "et'de -)% )34#*%& +%'&)- dengan 3endeatan 34)%():)4 3ada 3e"bea+aran te"ati% "aa ati>ita dan ai bea+ar iwa aan "eningat& Seara ederana% ede rana% eranga 3iir daa" 3eneitian tindaan ea ea ini adaa !
G'.'& 19K%&'-7' B%&:)7)& P%%+)()' G)% D)34#*%& L%'&)-
K H$=; H$=;%! %!)$ )$))
Berdaaran bebera3a "aaa .ang aan dibaa% "aa dir("(an i3'tei 3eneitian ebagai beri(t! 1& Terda Terda3at 3at 3erbedaan 3erbedaan etra" etra"3i 3ian an "e"aa" "e"aa"ii tr(t tr(t(r (r%% aida% aida% ii te te edit'r edit'ria ia ata( '3ini dengan 3e"bea+aran )(ide Di'>er. #earning "'de di(i (nt( iwa ea
25
& ,eni ,ening nga attn.a n.a et etra"3 ra"3iian an iw iwaa ea ea er. #earning&
26
7& Ada intera interai i antara antara "'de "'de 3e"bea+a 3e"bea+aran ran ''3erat ''3erati i dengan "'ti>a "'ti>aii bea+a bea+ar r ati ber3retai iwa 3ada e"a"3(an ber3iir riti&
2
2=
