————τ
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια:
Ι.Σ. Χριςτοδοϋαου
Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ
ΑΡΧΑΙΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
5
Γενική επιμέλεια σειράς: Δημήτριος Λυπουρλής, Κων/νος Ζήτρος, Ιωάννης Σ. Χριστοπούλου
ΠΛΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
Εισαγωγή- μετάφραση - ερμηνευτικά σχόλια: Ι.Σ. χριστοδούλου Στοιχειοθεσία: Κώστας Κορδαλής Εξώφυλλο: Θωμάς Γκινούδης Εκτύπωση: Λιθογραφείο I. Αντωνιάδη, Θ. Ταρρά Ο.Ε. Βιβλιοδεσία: Βιβλιοδετική Γ. Δεληδημητρίου
Εισαγωγή -μετάφραση - ερμηνευτικά σχόλια Ι.Σ. Xριστοδούλου
Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Η Δ Ι Α Θ Ε Σ Η : Εκδόσεις Ζ ή τ ρ ο ς Π λ ά τ ω ν ο ς 2, τηλ. (23Ι0) 270184/ 270884, F a x 546 31 Θεσσαλονίκη www.zitros.gr e-mail:
[email protected] I S B N : 960 - 7 7 6 0 - 3 0 - 1 © 2ΟΟ3 Εκδόσεις Ζήτρος Printed in Thessaloniki, Greece.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΖΗΤΡΟΣ
Εισαγωγή
Σήμερα, περίπου 2.400 χρόνια μετά τη συγγραφή του Πολιτικού είναι μοναδική η συγκυρία που μας συνέχει, και την παρακολουθούμε να μας μεταφέρει στο χρόνο, και μας παρακολουθεί να επανεκδίδουμε, να μεταφράζουμε και να σκεφτόμαστε την προσπάθεια του Πλάτωνα να ορίσει τον πολιτικό άνδρα. Η τηλεόραση έκανε το κράτος πόλη . η ίδια έγινε αγορά, και ο πολίτης έρχεται τόσο κοντά στους πολιτικούς, όσο ερχόταν ο Αθηναίος στην αρχαία Αθήνα. Π ρ ώ τ η φορά, στη διάρκεια τόσων αιώνων, οι πολιτικές συνθήκες έμοιασαν τόσο με εκείνες της πόλης - κράτους. Σ τ α χρόνια που μεσολάβησαν από την κατάργηση της τελευταίας μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οι πολιτικοί δεν είχαν πρόσωπα και, για το πλήθος τ ω ν πολιτών, σχεδόν δεν είχαν υλική υπόσταση . ήταν μύθοι. Το
πρόσωπο έπαιρνε το σχήμα και τη διάσταση που του έδινε η αφήγηση. Δεν υπήρχαν λοιπόν οι προϋποθέσεις, η αφορμή για το στοχασμό πάνω στη φύση του πολιτικού στοιχείου, της πολιτικής και των πολιτικών. Μελετούμε τον Πολιτικό επειδή το πρόβλημα που απασχόλησε τότε τον Πλάτωνα, είναι το ίδιο που ανακινεί ο στοχασμός σήμερα' διαφέρει ο τρόπος που τίθεται κάθε φορά. Γ ι α τον Gilles Deleuze, έναν από τους σημαντικότερους φιλοσόφους στον εικοστό αιώνα, ο "καλός" φιλόσοφος θέτει προβλήματα και δημιουργεί έννοιες' πίσω από τις έννοιες, στις οποίες ακροβατεί το φιλοσοφείν, υπάρχουν πάντα συγκεκριμένα προβλήματα. Σ τ η συνέντευξη που έδωσε στην Claire Parnet,* με τον όρο να δημοσιοποιηθεί μετά το θάνατο του, καθώς σκέφτεται πάνω στην ιστορία της φιλοσοφίας, και προκειμένου να καταδείξει ότι η φιλοσοφία δεν είναι αφηρημένη υπόθεση, αναφέρεται στην πλατωνική έννοια της Ιδέας και, κατά το πλατωνικό πρότυπο, παίρνει ένα παράδειγμα: την Ιδέα του πολιτικού, όπως την ιχνηλατεί ο Πλάτων στον Πολιτικό. Διαπιστώνει ότι, ο ορισμός του πολιτικού ως ποιμένα των ανθρώπων, εγείρει τις αξιώσεις εκείνων που φροντίζουν για τον άνθρωπο, και διεκδικούν, καθένας για τον εαυτό του, τον τίτλο του πολιτικού. Έμποροι, γεωργοί, γιατροί, γυμνα* L' Abecedaire de Gilles Deleuze, avec Claire Parnet, Sodaperaga & Video Editions Montparnasse, 1996.
στές' όλοι φροντίζουν για τον άνθρωπο. Η Ιδέα, αυτή η πρωτογενής εννοιολογική επινόηση του Πλάτωνα, που απηχεί το πράγμα στην καθαρότητά του, καλείται να δείξει εκείνον που την πλησιάζει περισσότερο, και να αποφασίσει, έτσι, ποιος θα πάρει τον τίτλο. Το πρόβλημα των διεκδικητών, σύμφωνα με τον Deleuze, είναι εγγενές στην αρχαία δημοκρατία, καθώς πολλοί μπορούν να διεκδικήσουν τις θέσεις που προσφέρει η πολιτειακή δομή. Τέτοιο ζήτημα δεν τίθεται αργότερα, στα εκτεταμένα κράτη, όπου ο αυτοκράτορας μοιράζει τα αξιώματα. Η φιλοσοφική Ιδέα του Πλάτωνα, επομένως, έρχεται ως απάντηση σε ένα συγκεκριμένο, ακραιφνώς πολιτικό πρόβλημα. Στοιχειοθετείται, μάλιστα, και αναβλύζει από το διάλογο, το όχημα της διαλεκτικής πορείας προς τη γνώση. Άλλωστε, αυτός ο διανθρώπινος χαρακτήρας του φιλοσοφικού διαλόγου, που φαίνεται να εξυπηρετεί τη λειτουργία του στοχασμού, παραπέμπει κατεξοχήν στο πολιτικό στοιχείο. Ο άξονας, τώρα, που συνέχει την ανάλυση του Π ο λιτικού.\ και προωθεί, για το πρόβλημα, τη λύση που επιφυλλάσσει ο Πλάτων, είναι εκείνος της γνώσης.* * Η αξίωση για τη γνώση είναι μόνιμο πρόταγμα της πλατωνικής διαλεκτικής, είναι η συνθήκη ανάπτυξης της πλατωνικής σκέψης. Οι πλατωνικοί διάλογοι διέπονται από ένα έμμονο ερευνητικό πνεύμα, που μοιάζει να μην εξαντλείται παρά μόνο στον επίλογο του κειμένου.
Από νωρίς, οι δυο συνομιλητές αποφασίζουν ότι ο πολιτικός είναι επιστήμονας. είναι, δηλαδή, "κάποιος που γνωρίζει". Η πολιτική, επομένως, είναι τέχνη: η τέχνη της διακυβέρνησης. Ο αληθινός πολιτικός αντλεί την εγκυρότητα της δράσης του από το προνόμιο που του παρέχει η γνώση της τέχνης του. ένα προνόμιο που ο Πλάτων δεν αναγνωρίζει στον καθένα. Ο περιοριστικός όρος της γνήσιας γνώσης και η δεδηλωμένη επιφύλαξη απέναντι στις απομιμήσεις, συρρικνώνει δραματικά το σώμα των διεκδικητών της πολιτικής εξουσίας. Η δυσκολία και η σπουδαιότητα της πολιτικής τέχνης, παραπέμπει στη σπάνη και το δυσεύρετο των θεραπόντων της. Το πλήθος, λοιπόν, αποκλείεται a priori από τη νομή της εξουσίας. ένας, δύο ή, σε κάθε περίπτωση, πολύ λίγοι μπορούν να κατακτήσουν τη δύσκολη γνώση της πολιτικής τέχνης. Η πολιτική επιστήμη ορίζει στον άξιο πολιτικό ένα αδήριτο καθήκον: να φροντίσει για τη μόρφωση των πολιτών. Το πρόκριμα της μόρφωσης αυτής είναι διττό. η γενναιότητα και η σύνεση. Γενναίοι και συνετοί πολίτες είναι το υλικό που θα χρειαστεί ο κυβερνήτης, για να προχωρήσει στην ύφανση του πολιτειακού ιστού, στη σύνθεση του κοινωνικού σώματος, στην αρμονική συνύφανση των ανθρώπων μεταξύ τους. Π α ρόλο που οι αποβλέψεις τους είναι αντίπαλες, οι γενναίοι θα συναντήσουν τους συνετούς με δύο τρόπους. Η γνώση παίρνει το ρόλο του πρώτου συνδετικού κρίκου. Πρόκειται, μάλιστα, για "θείο δεσμό", που
πραγματώνεται σε θείο έδαφος, το έδαφος της ψυχής. 11 κοινότητα, για το ανθρώπινο γένος, του ίδιου του εδάφους που εγκυμονεί την κοινή νομή αντιλήψεων και ιδεών, ευθύνεται για την υποστασιοποίηση και την καΟοσίωση, εδώ, των ιδεών για τα όμορφα, τα δίκαια, τα καλά και τα αντίθετά τους. Η βεβαιότητα για τις τελευταίες κατοχυρώνει την αλήθεια τους, και αυτή, με τη σειρά της, υπονοεί και εγγυάται την αυτονομία τους. Ο πολιτικός, λοιπόν, εμπνευσμένος από την πολιτική επιστήμη, καλείται να εμφυτεύσει την αληθινή γνώση σ' εκείνους που πήραν τη σωστή μόρφωση. Στο θεμέλιο αυτής της κοινής γνώσης, θα είναι εφικτή η φυσική προσέγγιση και η οικοδόμηση σωματικών συγγενικών σχέσεων ανάμεσα στους γενναίους και τους συνετούς. Θα διασφαλίζεται, έτσι, η αμοιβαία μετάγγιση χαρακτηριστικών, απαραίτητων για την εκατέρωθεν εξισορρόπηση της ανάπτυξης των χαρακτήρων, και για την αποτροπή της έκπτωσης και του εκφυλισμού τους. Ο "πολιτικός - επιστήμονας", έτσι, δίνει εντολές, επιβλέπει και φροντίζει να μην απομακρύνονται οι συνετοί από τους γενναίους χαρακτήρες. Πυκνώνει τους δεσμούς μεταξύ τους, κατασκευάζει από αυτούς ένα γερό ιστό, και τους εμπιστεύεται τα αξιώματα μέσα στην πόλη. Ένας τέτοιος, συνεκτικός πολιτειακός ιστός, τυλίγει το κοινωνικό σύνολο, και ο πολιτικός μεριμνά για την ευημερία της πόλης και το "ευ ζην"
των πολιτών. 0 πολιτικός του Πλάτωνα, λοιπόν, παίρνει περιεχόμενο από το φιλοσοφικό στοχασμό. προώρισται να υπηρετήσει το πολιτικό σχέδιο της συγκεκριμένης φιλοσοφικής συνείδησης του "εφευρέτη" των Ιδεών. Αυτό, κιόλας, κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη στρατηγική διαχείριση του πολιτικού στοιχείου στο πλατωνικό φιλοσοφείν, και στη, στερημένη προτάσεων, ανάληψη του ίδιου στοιχείου από τη σύγχρονη σκέψη' αυτή, με ελάχιστες εξαιρέσεις, περιορίζεται σε μια κριτική καταγραφή της παρουσίας - ή της απουσίας - των πολιτικών. Ο Πλάτων όμως, στα πλαίσια του πολιτικώς σκέπτεσθαι,-προβαίνει στη διατύπωση μιας κανονιστικής ηθικής, που, χωρίς να αγνοεί τις πραγματικές συνθήκες, τις υπερβαίνει. ελέγχει την παθολογία των πολιτικών, και προβάλλει τη δική του επεξεργασία της πολιτικής πράξης. Έτσι, ανάμεσα στο φιλοσοφικό λόγο και την πολιτική πραγματικότητα εγκαινιάζει ένα διάλογο, που έμελε, στη διάρκεια της ιστορίας και της ιστορίας της φιλοσοφίας, να πάρει ποικίλες μορφές και διαστάσεις, και να φθάσει μέχρι τον Herbert Marcuse. Γ ι α τον τελευταίο, μάλιστα, "η καταπολέμηση, κι ακόμη η ανατροπή των δεδομένων, είναι ο ιστορικός στόχος της φιλοσοφίας, μια διάστασή της."* Στην περίπτωση του Marcuse, ακούσαμε την τελευ* Βλ. Herbert Marcuse, Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, Μετ. Μπάμπης Λυκούδης, Αθήνα, Εκδ. Παπαζήση, 1971, σελ. 191.
ταία, ίσως, στιβαρή φιλοσοφική μαρτυρία. Μετά, πήραν το λόγο - και τον κρατούν πεισματικά - οι "πολιτικοί" και η οικονομία της αγοράς. Αν ερμηνεύουμε σωστά τον Πολιτικό, είναι σειρά της φιλοσοφίας να μιλήσει... * * * Η συγκριτική μελέτη της γλώσσας των πλατωνικών διαλόγων,* και, γενικότερα, η πρακτική της "στυλομετρίας", που αφορά στην ανακάλυψη εσωτερικών στοιχείων, χρήσιμων για τη χρονολογική κατάταξη των διαλόγων, επέτρεψε στους ερευνητές να αναπλάσουν την πορεία που ακολούθησε η σκέψη του Πλάτωνα. Αναγνώρισαν, έτσι, μια σωκρατική περίοδο, την κεντρική περίοδο των μεγάλων διαλόγων, μια "κριτική" περίοδο, και την τελευταία περίοδο, κατά την οποία συνέγραψε τους Νόμους. Είναι σίγουρο πως, μετά το Φαίδρο, ακολούθησε μια ομάδα "κριτικών" διαλόγων, στην οποία περιλαμβάνονται, τουλάχιστον, ο Θεαίτητος, ο Σοφιστής και ο Πολιτικός. Προηγήθηκε, κατά πάσα πιθανότητα, ο Παρμενίδης, και ακολούθησαν, όσο μπορούμε να κρίνουμε, ο Φίληβος και ο Τίμαιος. Μπορούμε, έτσι, να τοποθετήσουμε τον Πολιτικό ως τρίτο, σε μια ομάδα τριών διαλόγων' κάτι * Τη μέθοδο εισήγαγε ο L. Campbell, ο οποίος, το 1867, εξέδωσε τον Πολιτικό και το Σοφιστή.
που, βέβαια, δε σημαίνει ότι οι διάλογοι εμφανίστηκαν την ίδια εποχή. Ο Φιλόσοφος, που επρόκειτο να προστεθεί ως τέταρτος διάλογος, δεν εκδόθηκε ποτέ. Ο πρώτος διάλογος, ο Θεαίτητος, μπορεί να τοποθετηθεί λίγο μετά το 369· Ο Φίληβος βρίσκεται ανάμεσα στο 360 και το 354, και ήταν αυτός που, πιθανόν, ακολούθησε τον Πολιτικό. Τα στοιχεία που έχουμε από τη ζωή του Πλάτωνα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο διάλογος εκδόθηκε πριν από το 361 και, ίσως, πριν από το 362, και, πιο συγκεκριμένα, ανάμεσα στο 366 και το 362. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Θεαίτητος γράφτηκε πριν από την επίσκεψη στην Σικελία, το 367, και ο Σοφιστής με τον Πολιτικό μετά από αυτή.
* * *
Περίληψη του διαλόγου.
Α. Εισαγωγική συζήτηση (257a -258a). 0 Σωκράτης πείθει τον Ελεάτη ξένο, τον οποίο του συνέστησε ο Θεόδωρος, να προχωρήσει στον ορισμό του πολιτικού άνδρα. Ζητούν από το Νέο Σωκράτη να πάρει τη θέση του συνομιλητή και εκείνος συμφωνεί. Β. Ο πρώτος ορισμός του πολιτικού (258b-268d). Η πολιτική είναι τέχνη. Ο βασιλιάς, ο πολιτικός, ο αφέντης των δούλων και ο κύριος του σπιτιού λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Μπορεί να ασκήσει την πολιτική τέχνη κι εκείνος που, χωρίς να έχει εξουσία, είναι σε θέση να δίνει συμβουλές σ' εκείνον που την κατέχει. Πρόκειται για θεωρητική και όχι χειρωνακτική τέχνη . είναι όμως εφαρμοσμένη και όχι καθαρή, όπως ο μαθηματικός υπολογισμός. Δίνει εντολές με δική της πρωτοβουλία (αυτεπιτακτικόν) και είναι μία από τις τέχνες που ανατρέφουν αγέλες ζωντανών πλασμάτων. Η άμεση διαίρεση των ζωντανών πλασμάτων σε ανθρώπους και ζώα είναι βιαστική και όχι φιλοσοφική, όπως η δημοφιλής διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες και Βαρβάρους. Με τον ίδιο τρόπο, το πτηνό γερανός θα
ξεχώριζε δύο κατηγορίες πλασμάτων, τους γερανούς και όλα τα υπόλοιπα. Η πολιτική, έτσι, θα ήταν η τέχνη της συλλογικής ανατροφής ζωντανών πλασμάτων που είναι ήμερα, ζουν στην ξηρά, δεν έχουν κέρατα, δε διασταυρώνονται με άλλα ζώα, προχωρούν στα δύο πόδια και δεν έχουν φτερά. Ο Νέος Σωκράτης ενθουσιάζεται με το συμπέρασμα' ο ξένος όμως όχι. Η αγέλη του πολιτικού δεν είναι όμοια με μια αγέλη αγελάδων. Γ ι ' αυτό, πολλοί μπορεί να διεκδικήσουν την ανατροφή της ανθρώπινης αγέλης - για παράδειγμα έμποροι, αγρότες και γιατροί. Πρέπει, λοιπόν, να ανακαλύψουν το λάθος στον ορισμό και να τον διορθώσουν.* Γ. Ο μύθος (268d - 27 4Λ). Οι ιστορίες που διηγούνται για την εποχή του Κρό-
* Σύμφωνα με τον J. Β. Skemp, στο συγκεκριμένο διάλογο ο Πλάτων παραδίδει σημαντικά μαθήματα φιλοσοφικής μεθόδου, θετικά και αρνητικά. Ο Σπεύσιππος και άλλοι (ίσως και ο νεαρός Αριστοτέλης) ενστερνίστηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό τη νέα τεχνική της Διαίρεσης, και φαίνεται πως ο δάσκαλος τους δίνει κανόνες για την ορθή της χρήση, και επισημαίνει τα όριά της. Οι πρώτες διαιρέσεις που συναντούμε στο κείμενο αποδεικνύονται λανθασμένες, και, ακόμα κι όταν διορθώνονται, είναι ανεπαρκείς, για να αποκαλύψουν την αληθινή φύση του πολιτικού. (Βλ. J. Β. Skemp, Plato's Statesman, Routledge & Kegan Paul, London, 1952, σελ. i8.)
νου και τους ανθρώπους που γεννήθηκαν από τη γη, όπως και η ιστορία του Ατρέα και του Θύεστου, είναι, μέσα στη λαϊκή μνήμη, ίχνη των κοσμικών αλλαγών που παραπέμπουν σε μεγάλους κύκλους. Στην πραγματική "εποχή του Κρόνου" ο θεός αναλαμβάνει προσωπικά το Σύμπαν και, με βοηθούς τους θεϊκούς φύλακες, τους ανθρώπους και τα πλάσματα μέσα σε αυτό. Η ζωή προχωρεί δίχως δυσχέρειες. Δεν υπάρχουν πόλεμοι ούτε πολιτική. Άνθρωποι και θηρία μοιράζονται τον παράδεισο και γεννιούνται ώριμοι από τη γη. Ζουν από την ωριμότητα στην παιδική ηλικία, κάνοντας την αντίθετη πορεία από εμάς, και, στο χείλος της νηπιακής ηλικίας, εξαφανίζονται μέσα στη γη, για να γίνουν ο σπόρος άλλων γενεών, που θα γεννηθούν από εκεί. Εμείς, όμως, ζούμε στην εποχή του Δία, η οποία πρέπει να διαρκέσει ώσπου το σύμπαν, που τώρα περιστρέφεται με δική του πρωτοβουλία και σταδιακά ξεχνά τη θεϊκή καθοδήγηση, να έρθει τόσο κοντά στην καταστροφή και στην "απύθμενη άβυσσο της ανομοιότητας", που ο θεός να το λυπηθεί και να ξαναπάρει τον έλεγχο. Το σύμπαν δεν έχει ηλικία και είναι αθάνατο με τη βοήθεια του θεού: τίποτε από αυτά δεν του ανήκει.
Δ. Ο αναθεωρημένος ορισμός (274ε - 277a). Τώρα, οι δύο συνομιλητές μπορούν να δουν πού έσφαλε ο ορισμός τους. Παραλλήλισαν τον πολιτικό
της δικής τους εποχής του σύμπαντος με το θεϊκό ποιμένα του ανθρώπινου είδους της προηγούμενης εποχής. Διαπιστώνουν, όμως, ότι οι πολιτικοί τους είναι πιο κοντά στους υπηκόους τους, στην εκπαίδευση και την ανατροφή, απ' ό,τι ένας βοσκός μπορεί να είναι στο κοπάδι του, και θα έπρεπε να έχουν μιλήσει για "επιμέλεια" και όχι για "ανατροφή" της αγέλης. Επιπλέον, έγινε μια σύγχυση ανάμεσα στο βασιλιά και τον τύραννο, επειδή δε διέκριναν την εκούσια αποδοχή της δράσης του πρώτου από τη βία που εφαρμόζει ο δεύτερος, ο οποίος ασκεί την εξουσία ερήμην της βούλησης των υπηκόων του (στο σημείο αυτό επανέρχονται και αργότερα, όταν εξετάζουν τον αληθινό πολιτικό, στο χωρίο 292c). Η πολιτική, σύμφωνα με τα παραπάνω, γίνεται η τέχνη της φροντίδας για τα πλάσματα που όρισαν νωρίτερα, όταν τα τελευταία δέχονται αυτή τη φροντίδα εκούσια. Ο Νέος Σωκράτης μένει ικανοποιημένος από την αναθεώρηση του ορισμού, αλλά ο ξένος όχι. Ε. Η φύση του παραδείγματος (277α-279α). Ο ορισμός τους δε στάθηκε καθαρός, ούτε πλήρης. Αναζητούν, λοιπόν, τη βοήθεια ενός παραδείγματος. Πρώτα ο ξένος εξηγεί τι είναι ένα παράδειγμα, και δείχνει πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Τα παιδιά μαθαίνουν να συλλαβίζουν αναγνωρίζοντας γράμματα και συλλαβές που μπορούν ήδη να διαβάσουν, σε λέξεις
που δεν μπορούν ακόμη να συλλαβίσουν. με τον ίδιο τρόπο, οι δύο συνομιλητές μπορούν να σκιαγραφήσουν τον ορισμό μιας άγνωστης μορφής, αναγνωρίζοντας μέσα της τα ίδια στοιχεία που βρίσκουν σε μια οικεία μορφή. Ζ. Ο ορισμός της ύφανσης (279a-283b). Ο ξένος μαντεύει πως η τέχνη της ύφανσης μάλλινων ρούχων θα τους χρησίμευε ως παράδειγμα για την πολιτική, και, έτσι, προχωρεί σε μια σειρά διαιρέσεων, προκειμένου να ορίσει αυτή την τέχνη. Πρέπει να τη διακρίνουν από τις τέχνες που κατασκευάζουν συγγενή προϊόντα, από εκείνες που αποτελούν μέρος της διαδικασίας επεξεργασίας των ερίων, και από απλές, δευτερεύουσες τέχνες, των οποίων τα προϊόντα είναι απαραίτητα στον υφαντή. Μόνο αφού διαχωρίσουν την ύφανση από όλα αυτά, μπορούν να ισχυριστούν πως την έχουν ορίσει. Η. Υπερβολή και έλλειψη. Η πραγματική τέχνη της μέτρησης (283b-287b). Μετά από μια μακρά αναφορά στην τέχνη της ύφανσης, εξετάζουν το ενδεχόμενο ο ορισμός τους να υπήρςε ανώφελα εκτεταμένος. το ίδιο ισχύει και για τον προηγούμενο μύθο. Πρόκειται για βάσιμο ενδοιασμό; Μπορούν να πουν με σιγουριά, μόνο αν ξέρουν τι είναι πραγματικά η υπερβολή και η έλλειψη, και αυτό προ-
υποθέτει να κατέχουν την τέχνη της μέτρησης. Όμως η τέχνη αυτή είναι διττή. Ένα μέρος της έχει να κάνει μόνο με σχετικές διαστάσεις" όμως ένα άλλο, πιο σημαντικό, αφορά στο κατάλληλο μέτρο, στον όρο του κανονικού. Αυτή η δεύτερη μέθοδος μέτρησης (που ακόμη και οι φιλόσοφοι αποτυγχάνουν να ξεχωρίσουν από την άλλη), αφορά στο σύνολο των τεχνών, και η λειτουργία τους εξαρτάται από αυτή. Το στοιχείο αυτό, καθώς εξετάζουν τη διαλεκτική μέθοδο, πρέπει να το έχουν διαρκώς κατά νου και να το χρησιμοποιούν. Με αυτή τη δεύτερη τέχνη της μέτρησης, πρέπει να αποφασίσουν αv ένας λόγος είναι πολύ μεγάλος ή όχι. Θ. Ο τελικός ορισμός του πολιτικού ( 2 8 b - 3 I I c ) . Με τη βοήθεια του παραδείγματος της υφαντικής τέχνης, μπορούν να προχωρήσουν για να ορίσουν ακριβώς τη λειτουργία του πολιτικού στην πολιτική κοινωνία. Όπως, στην περίπτωση της υφαντικής, υπήρχαν "εξαρτημένες" τέχνες, που απλώς παρείχαν τα εργαλεία, τα οποία έκαναν την ύφανση δυνατή, έτσι υπάρχουν υποδεέστερες λειτουργίες και στην ανθρώπινη κοινωνία. Αυτές συγκροτούν και συνέχουν την κοινωνία στην οποία θα λειτουργήσει ο πολιτικός, αλλά, όλες τους, πρέπει να διακριθούν καθαρά από την ίδια την πολιτική. Εξειδικεύουν, έτσι, τρεις τάξεις εξαρτημένων λειτουργιών: ι. Πρωτογενείς παραγωγοί των φυσικών αγαθών
της κοινότητας (287b-289d). Αυτά τα αγαθά δεν μπορούν να διαιρεθούν σε λιγότερες από επτά τάξεις. 2.Προσωπικοί υπηρέτες, εργάτες, μισθωτοί, έμποροι, μεταπράτες. (289tl-290a). 3. Υπάλληλοι, κήρυκες, μάντεις και ιερείς (290a-e). Πρέπει, επίσης, να ξεχωρίσουν τους λεγόμενους πολιτικούς, που είναι στην πραγματικότητα απατεώνες και προστάτες της ψευδαίσθησης. Επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι δίνουν μεγάλη σημασία στα διάφορα "πολιτεύματα" - μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία - αλλά κανένα τους δεν είναι πραγματικό πολίτευμα, περισσότερο απ' όσο είναι πραγματικοί πολιτικοί αυτοί που τα διαχειρίζονται. Πρόκειται για απομιμήσεις, και ο πραγματικός κυβερνήτης, όπως και το πραγματικό πολίτευμα, πρέπει να διακριθούν από αυτά (290ε292a). Γιατί η αληθινή πολιτική τέχνη, που μόνη της κάνει το αληθινό πολίτευμα, είναι η πρακτική της τέχνης της διακυβέρνησης. Ό τ α ν αυτή η τέχνη λειτουργεί, ζητήματα συμμόρφωσης με τους νόμους, συναίνεσης των αρχομένων και πλούτου ή φτώχιας του κυβερνήτη, δεν εγείρονται. Δεν αμφισβητούμε την επαγγελματική ιδιότητα ή την εξουσία ενός γιατρού, επειδή οι θεραπείες του είναι ανεπιθύμητες σ' εμάς, και ο πραγματικός πολιτικός εξουσιοδοτείται και νομιμοποιείται να ενεργεί με την ίδια αδέσμευτη εξουσία που του παρέχει η γνώση. Τέτοια, όμως, εξειδικευμένη πολιτική ικανότητα δεν μπορεί ποτέ να διαχυθεί σε μια κοινωνία.
Ούτε μια ολιγαρχική κλίκα, ούτε το πλήθος μπορεί να την αποκτήσει' παρόλο που, όπως λέει ο νεαρός Σωκράτης, μπορεί να την έχει ένας σύμβουλος της κυβέρνησης, που ο ίδιος δεν έχει την εκτελεστική εξουσία (292a-293e). Ο νεαρός Σωκράτης είναι έτοιμος να δεχθεί τα πάντα, εκτός από τη δήλωση ότι ο πραγματικός πολιτικός μπορεί να κυβερνήσει χωρίς νόμους. Αυτό δύσκολα μπορεί να το πει κανείς (293e-294a). Ο ξένος, γι' αυτό, τον καλεί να σκεφτεί τη φύση του νόμου. Δίνει αμετάβλητες προσταγές, που δεν μπορούν να ταιριάξουν σε κάθε κατάσταση ή σε κάθε άτομο. Μόνο ο πραγματικός πολιτικός μπορεί, με την επιδέξια χρήση της τέχνης του, να μεταβάλλει τον έλεγχο του, για να ανταποκριθεί στις ποικίλες ανάγκες της συγκυρίας. Ένας γιατρός δε θα δεσμευόταν να ακολουθήσει αυστηρά μια προηγούμενη συνταγή, αν η κατάσταση του ασθενή του είχε αλλάξει. Ο νόμος, πάντως, είναι αυστηρός και δύσκαμπτος. Ακόμα κι αν μπορεί να πείσει το πλήθος και να τροποποιηθεί, τετοιες διαφοροποιήσεις δε βασίζονται σε επιστημονική έρευνα, όπως εκείνη του γιατρού, που μεταβάλλει τη συνταγή του, ή του πολιτικού που υιοθετεί μια διαφοροποιημένη πολιτική, περισσότερο ωφέλιμη για την κοινωνία. Κανείς δε νομιμοποιείται να δυσανασχετήσει για τη βία μιας τέτοιας δράσης. Αν δεν υπάρχει κάποιος πραγματικός πολιτικός, η αυστηρή τήρηση του νόμου και η τιμωρία κάθε παράβασης είναι αναπόφευ-
κτες. Όμως, η νομική τυραννία πάνω σε μια τέχνη, και ειδικά πάνω στην τέχνη της διακυβέρνησης, είναι ανυπόφορη. Πώς θα μπορούσε μια τέχνη να ανθίσει, αν οι αρχές της ήταν νόμοι ενός δημόσιου νομικού συμβουλίου, και αν εκείνοι που την ασκούσαν ήταν υπόλογοι σε αυτό το συμβούλιο; Δύσκολη καθώς είναι η ζωή τώρα, ένας περιορισμός στην ελευθερία της πράξης και της έρευνας θα έκανε το βίο ανυπόφορο (294a-299e). Ακόμα κι έτσι, παντελής απουσία του νόμου, ή παραβίαση του, χωρίς κάποια έμπνευση για την πραγματική τέχνη της διακυβέρνησης, θα σήμαινε μια ακόμα υποβάθμιση. Εκεί που δεν υπάρχει πολιτική, μπορεί ο νόμος να είναι αυστηρός. Ο νόμος, στις καλύτερες προσπάθειές του, αντιγράφει τους κανόνες ή τις οδηγίες που μπορεί να δώσει ένας πραγματικός πολιτικός, και έχει πλήρη εξουσία όταν απουσιάζει η πολιτική - με δεδομένο, πάντα, ότι υποχωρεί εκεί που η πραγματική πολιτική είναι παρούσα (299e-300e). Σ τ η συνέχεια, οι δύο συνομιλητές ακολουθούν τα συνήθη μονοπάτια μιας πολιτικής συζήτησης, και σκέφτονται τα διάφορα πολιτεύματα, που προσπαθούν να μιμηθούν το ένα αληθινό πολίτευμα. Μοναρχία, Ολιγαρχία και Δημοκρατία, διαιρούνται το καθένα στα δύο, ανάλογα με το αν τηρούν ή παραβιάζουν τους νόμους - επειδή, σε αυτά τα πολιτεύματα, το κριτήριο της υπακοής στο νόμο είναι θεμιτό. Μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής, ανάλογα με το αν τηρούν ή όχι τους νόμους:
Διακυβέρνηση του ενός: Βασιλεία Τυραννία Διακυβέρνηση των λίγων: Αριστοκρατία Ολιγαρχία Διακυβέρνηση των πολλών: Δημοκρατία Δημοκρατία Η πραγματική πολιτική συνιστά έναν έβδομο θεσμό, που πρέπει να διακριθεί από αυτούς τους έξι, όπως ένας θεός από τους ανθρώπους. Αν κάποιος πρέπει να αποφασίσει, ποιος από τους έξι είναι ο σκληρότερος και ποιος ο πιο εύκολος για να ζήσει κανείς, η απάντηση είναι ότι, αν και οι τρεις είναι νομιμόφρονες, η Βασιλεία είναι ο καλύτερος, μετά έρχεται η Αριστοκρατία και μετά η Δημοκρατία. Αν, όμως, και οι τρεις παραβιάζουν το νόμο, η Δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα - ή μάλλον μπορεί να κάνει το μικρότερο κακό - η Ολιγαρχία έρχεται δεύτερη και η Τυραννία είναι το χειρότερο από τα πολιτεύματα. Είναι αξιοπρόσεκτο, πώς επιβιώνουν οι ατελείς πόλεις, παρόλο που μερικές φορές ναυαγούν, όπως είναι φυσικό, μέχρι ο ένας, πραγματικός πολιτικός να κυβερνήσει τη μία, αληθινή πολιτεία, όχι ως ένα φυσικά ανώτερο πλάσμα, αλλά ως ένας πραγματικά δίκαιος και σοφός άντρας, που κυβερνά ανιδιοτελώς. Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι προτιμούν τις μιμήσεις, επειδή δε θεωρούν πιθανό πως υπάρχει ένας τέτοιος πολιτικός (300e303d). Είναι καιρός, όμως, να επιστρέψουν από τις απομιμήσεις του πολιτικού στον ίδιο τον πολιτικό, και να διακρίνουν τη λειτουργία του στην κοινωνία όχι από
τις απομιμήσεις της, αλλά από τις λειτουργίες εκείνων που είναι οι πραγματικοί του συνεργάτες. Αυτοί είναι οι ρήτορες, οι στρατιωτικοί αρχηγοί και οι δικαστές. Η απόφαση, σε κάθε περίπτωση, για τον καιρό του πολέμου ή για τη δημόσια νομιμοποίηση της πολιτικής του, παραμένει στον ίδιο τον πολιτικό. Η ικανότητα του ρήτορα στη δημόσια ομιλία και η γνώση του στρατιωτικού για τη στρατηγική δεν ανήκουν στον πολιτικό καθαυτόν, αλλά πρέπει να είναι στην υπηρεσία του ολοκληρωτικά και αναμφισβήτητα, όπως και όταν χρειαστεί. Με τον ίδιο τρόπο, ο πολιτικός συντάσσει κανόνες για τους δικαστές, και αυτοί πρέπει να είναι η βάση, πάνω στην οποία εκφέρονται οι δικαστικές κρίσεις για όλες τις διαμάχες, και ιδιαίτερα για εκείνες που αφορούν στις αμοιβαίες υποχρεώσεις που απορρέουν από τα συμβόλαια (303d-305e). Τώρα, λοιπόν, απομένει να σκεφτούν τη φύση της ίδιας της υφαντικής δραστηριότητας του πολιτικού. Εδώ πρέπει να αντιμετωπίσουν μια θεμελιακή αντινομία στον ανθρώπινο χαρακτήρα, η οποία ακυρώνει όλα όσα οι φιλόσοφοι έχουν πει για την ενότητα της αρετής. Η γενναιότητα και η σύνεση είναι αρχές που ποικίλλουν στην ανθρώπινη φύση, και φέρνουν αντιμέτωπους τους ανθρώπους στους οποίους επικρατούν μονομερώς. Δεν πρόκειται μόνο για μια σύγκρουση ανθρώπινων χαρακτήρων . το ζήτημα γίνεται πολιτικό, και μπορεί να απολήξει σε μια πολιτική επιθετικότητας ή επανάπαυσης. Τόσο στη μια, όσο και στην άλ-
λη περίπτωση, οι συνέπειες είναι καταστροφικές (305e -308b). Οι ενεργητικοί και επιθετικοί χαρακτήρες είναι το στημόνι της κοινωνίας, ενώ οι ήσυχοι και συνετοί το υφάδι. Μεγάλο βάρος πέφτει στην εκπαίδευση των νέων. Τα παιδιά δοκιμάζονται πρώτα στα παιγνίδια και μετά στην τυπική εκπαίδευση. Εκείνοι που δεν μπορούν να ανταποκριθούν, ενδέχεται να περιπέσουν στη σκλαβιά. (308b-309a). Το υλικό που δίνουν οι παιδαγωγοί, ο πολιτικός θα το χρησιμοποιήσει για να υφάνει το υφαντό του κράτους. Η ύψιστη τέχνη συνίσταται στην ύφανση του στημονιού με το υφάδι, στη διαπλοκή των γενναίων με τους συνετούς. Αυτό θα επιτευχθεί με τη συνεργασία όλων των πολιτών, αφού ενστερνιστούν τα ίδια ιδανικά και τις ίδιες αξίες. Ο θείος αυτός δεσμός θα συμπληρωθεί με ανθρώπινους δεσμούς' ο πολιτικός καλείται να εργαστεί και γι' αυτούς. Οι γάμοι, για παράδειγμα, δε θα πρέπει να συνάπτονται για τα χρήματα, ούτε πρέπει να συνδέονται όμοιοι χαρακτήρες, γιατί αυτό οδηγεί στην υπερβολή του χαρακτήρα προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Η ισχύς του στημονιού πρέπει να συνταιριαστεί με τη σύνεση και τη μαλακότητα του υφαδιού. Τα αξιώματα, επίσης, πρέπει να συνδυάζουν και τους δύο τύπους. Έτσι, η αρμονία της συντροφικότητας θα απορρεύσει από τη λεπτή εργασία του βασιλικού υφαντή, που είναι ο αληθινός πολιτικός (309a-3iic).
Πλάτων
Ο Πλάτων γεννήθηκε το 427 π.Χ. Ή τ α ν γιος του Αρίστωνα και της Περικτιόνης. Η καταγωγή του ήταν ευγενική. Μακρινός πρόγονος του πατέρα του ήταν ο Κόδρος, και της μητέρας του ο Σόλων. Μεγάλωσε σε ένα πλούσιο και αριστοκρατικό περιβάλλον, στο οποίο η φιλοσοφία και η ποίηση είχαν τη δική τους θέση. Σημαντικός παράγοντας της αγωγής του ήταν και η γυμναστική. Σύμφωνα μάλιστα με την παράδοση, τον ονόμασαν Πλάτωνα για το πλατύ του στήθος. το πρώτο του όνομα ήταν Αριστοκλής. Πολύ νωρίς, ο Πλάτων άρχισε να συνθέτει λυρικά και δραματικά ποιήματα, και οι συγγενείς του προσέβλεπαν σε μια λαμπρή ποιητική και πολιτική σταδιοδρομία. Γ ι α τον Πλάτωνα, όμως, ήταν καθοριστική η γνωριμία του με το Σωκράτη. Τον συνάντησε στα είκοσι χρόνια του, και τον ακολούθησε μέχρι την εκτέλεσή του, το 399 π. Χ. Μετά το θάνατο του Σωκράτη αναγκάστηκε να φύγει στο εξωτερικό, στα Μέγαρα, όπου και εγκαταστάθηκε κοντά στον Ευκλείδη. Όταν γύρισε στην Αθήνα αφιερώθηκε για δέκα σχεδόν χρόνια στη συγγραφή φιλοσοφικών έργων, που ακόμα ήταν επηρεασμένα από
τη διδασκαλία του Σωκράτη. Διέκοψε τη συγγραφική του δράση για να πάρει μέρος στον Κορινθιακό πόλεμο (395-394)· Κατόπιν ταξίδεψε πολύ. Είναι πιθανό να έφθασε μέχρι την Αίγυπτο και την Κυρήνη. Οπωσδήποτε, όμως, πήγε στον Τάραντα, για να γνωρίσει τους Πυθαγορείους. Η συναναστροφή του με τους τελευταίους ήταν υπεύθυνη για σημαντικές αλλαγές στην κατεύθυνση της σκέψης του. Στον Τάραντα γνώρισε τον Αρχύτα, ο οποίος τον βοήθησε να εισχωρήσει στην αυλή του Διονυσίου Α' στις Συρακούσες. Ήλπιζε, όπως φαίνεται, να μπορέσει να επηρεάσει τον ισχυρό ηγεμόνα, και να δει την πρακτική απήχηση των πολιτικών του ιδεών.* Τελικά, το μόνο που κέρδισε, από την παραμονή του στις Συρακούσες, ήταν η φιλία του Δίωνα, γαμπρού του Διονυσίου. Γυρίζοντας αποβιβάστηκε στην Αίγινα, που βρισκόταν σε πόλεμο με την Αθήνα. Οι κάτοικοι τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στην αγορά των δούλων για να τον πουλήσουν. Βρέθηκε όμως κάποιος φίλος του από την Κυρήνη, ο Αννίκερις, που πλήρωσε και τον ελευθέρωσε. Με τα χρήματα της αγοραπωλησίας, ο Π λ ά των αγόρασε έναν κήπο κοντά στο ιερό του ήρωα Ακάδημου, και το 387 άνοιξε εκεί τη σχολή του, την Ακαδημία. * Έτσι, ίσως, εξηγείται και η αναφορά του στο σύμβουλο του κυβερνήτη (βλ. στον Πολιτικό\ 259», 292ε και 293a).
Όταν ο βασιλιάς άλλαξε στη Σικελία, ο Πλάτων ταξίδεψε εκεί ακόμα δύο φορές. Την πρώτη φορά (367) θέλησε να επηρεάσει το νέο ηγεμόνα, το Διονύσιο Β'. και αυτή του η προσπάθεια, όμως, απέτυχε. Τη δεύτερη φορά πήγε για να πετύχει την ανάκληση του Δίωνα, που στο μεταξύ είχε εξοριστεί από την αυλή. Ο Δίων όμως δολοφονήθηκε, και ο Πλάτων επέστρεψε και αφιερώθηκε στη διδασκαλία και το συγγραφικό του έργο' κι αυτό μέχρι το θάνατο του, στα 80 του χρόνια.
I. Σ. Χριστοδούλου
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ τα προσωπα του διαλογου: Σωκράτης, Θεοδωρος, Ξένος, Νεος Σωκράτησ
ΣΩ. Αλήθεια, μεγάλη χάρη του οφείλω, Θεόδωρε,1 που μου γνώρισες το Θεαίτητο, μαζί κ α ι τον ξένο. 2 ΘΕΟ. Κ α ι γρήγορα, Σωκράτη, θα μου οφείλεις τριπλάσια όταν θα σου μιλήσουν με λεπτομέρειες για τον πολιτικό και το φιλόσοφο. ΣΩ. Ας είναι. Κι έτσι, αγαπητέ Θεόδωρε, α υ τ ό θα πούμε πως ακούσαμε από τον επικρατέστερο στους υπολογισμούς και στη γεωμετρία; ΘΕΟ. Πώς το λες αυτό, Σωκράτη; ΣΩ. Είναι που έδωσες στον κάθε άνδρα 3 -την ίδια αξία, τη στιγμή που, στην αξιοσύνη, α π έ χ ο υ ν μ ε τ α ξ ύ τους περισσότερο, απ' όσο μπορεί να εκφράσει η αναλογία της δικής σας της τέχνης. 4 ΘΕΟ. Μα το θεό μας τον Ά μ ω ν α , 5 Σ ω κ ρ ά τ η , ωραία και δίκαια, και με μεγάλη ευχέρεια με μάλλωσες για το σφάλμα μου στους υπολογισμούς. Βέβαια εσένα, στη συνέχεια, θα σου τα ανταποδόσω α υ τ ά . όμως εσύ, ξένε, μην αποθαρρυνθείς καθόλου vα μ α ς κάνεις τη χάρη, αλλά, με τη σειρά, είτε διαλέγεις πρώτος τον πολι-
τικό άνδρα είτε το φιλόσοφο, κάνε την επιλογή σου και μίλησε μας με λεπτομέρειες. ΞΕ. Αυτό, Θεόδωρε, πρέπει να το κάνουμε. αφού, μια φορά, αρχίσαμε, και δεν πρέπει να σταματήσουμε πριν τελειώσουμε με αυτά. Αλλά, όμως, γι' αυτόν το Θεαίτητο τι πρέπει να κάνω; ΘΕΟ. Σχετικά με ποιο πράγμα; ΞΕ. Να τον αφήσουμε vα ξεκουραστεί, και να πάρουμε στη θέση του αυτόν εδώ το συμμαθητή του, το Σωκράτη; Ή, πώς με συμβουλεύεις; ΘΕΟ. Όπως το είπες, κάνε την αντικατάσταση . γιατί, νέοι καθώς είναι και οι δύο, ευκολότερα θα υποφέρουν κάθε κόπο αν αναπαυθούν. ΣΩ. Κι όμως, ξένε, μου φαίνεται πως και οι δυο, με κάποιον τρόπο, έχουν κάποια συγγένεια μ α ζ ί μου. Ο ένας, πάντως, οι ίδιοι ισχυρίζεστε πως μου μοιάζει στα χαρακτηριστικά του προσώπου,6 ενώ ο άλλος έχει το ίδιο όνομα και την προσφώνηση. πράγμα που μας παρέχει ένα στοιχείο συγγένειας. Π ρ έ π ε ι , πράγματι, πάντα να γνωρίζουμε πρόθυμα τους συγγενείς μας με τη συνομιλία. Με το Θεαίτητο, λοιπόν, συζήτησα ο ίδιος χθες, και τώρα τον άκουσα vα α π α ν τ ά , ε ν ώ το Σωκράτη ούτε το ένα το άλλο . και π ρ έ π ε ι να εξετάσω και αυτόν. Τώρα, όμως, ας απαντήσει σε εσένα, και σε μένα θα το κάνει με τη σειρά. ΞΕ. Ας γίνουν έτσι τα πράματα. Σ ω κ ρ ά τ η , τον ακούς το Σωκράτη; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Συμφωνείς, λοιπόν, μ' αυτά π ο υ λέει;
ΝΕ. ΣΩ. Εντελώς. ΞΕ. Δε φαίνεται να υπάρχει εμπόδιο από τη δική σου την πλευρά, και πρέπει, ίσως, να υπάρχει ακόμη λιγότερο από τη δική μου. Τ ό τ ε όμως, μετά το σοφιστή, είναι αναγκαίο, μου φαίνεται, να ερευνήσουμε για τον πολιτικό άνδρα. πες μου, λοιπόν, πρέπει να τοποθετήσουμε κι αυτόν ανάμεσα στους επιστήμονες, ή πώς αλλιώς; ΝΕ. ΣΩ. Έτσι ακριβώς. ΞΕ. Πρέπει, επομένως, να διαιρέσουμε τις επιστήμες, όπως όταν εξετάζαμε τον προηγούμενο;7 ΝΕ. ΣΩ.'Ισως. ΞΕ. Τότε, Σωκράτη, μου φαίνεται πως η κατάτμηση δεν πρέπει να γίνει με τον ίδιο τρόπο. ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα γίνει λοιπόν; ΞΕ. Με άλλον τρόπο. ΝΕ. ΣΩ. Είναι πιθανό. ΞΕ. Πού, λοιπόν, θα ανακαλύψουμε το πολιτικό μονοπάτι; 8 Γιατί πρέπει να το ανακαλύψουμε, να το ξεχωρίσουμε από τα υπόλοιπα, και να το επισφραγίσουμε με ένα χαρακτήρα . και αφού, στα άλλα μονοπάτια, που οδηγούν μακριά από αυτό, δώσουμε ένα άλλο χαρακτηριστικό, να κάνουμε την ψυχή μας να συλλάβει ότι όλες οι επιστήμες είναι δύο ειδών. ΝΕ. ΣΩ. Αυτό πια, νομίζω, είναι δική σου υπόθεση, ξένε, κι όχι δική μου. ΞΕ. Πρέπει όμως, Σωκράτη, να γίνει κ α ι δική σου, όταν τη δούμε ξεκάθαρα. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά το είπες.
ΞΕ. Μήπως, λοιπόν, η αριθμητική και κάποιες άλλες, συγγενικές με αυτή τέχνες, δεν έχουν να κάνουν με τις πράξεις, και παρέχουν μόνο γνώση; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είναι. ΞΕ. Ενώ οι σχετικές με την ξυλουργική, και κάθε χειρωναξία τέχνες, κατέχουν τη γνώση σα να είναι σύμφυτη στις πράξεις, και, με τη βοήθειά της, κατασκευάζουν τα σώματα που γίνονται από αυτές κ α ι πρωτύτερα δεν υπήρχαν. ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι λοιπόν; ΞΕ. Με τον τρόπο αυτό, επομένως, να διαιρείς όλες τις επιστήμες σε δύο μέρη, ονομάζοντας το ένα πρακτικό, ενώ το άλλο καθαρά γνωστικό. ΝΕ. ΣΩ. Ας υποθέσουμε τότε, αφού το θέλεις, ότι στο σύνολο της η επιστήμη είναι μία, και αυτά ε ί ν α ι τα δυο της είδη. ΞΕ. Τον πολιτικό, λοιπόν, θα τον θεωρήσουμε και βασιλιά και κύριο, ακόμη και οικονόμο, δίνοντας σε όλα αυτά ένα όνομα, ή θα πούμε ότι πρόκειται γ ι α τόσες τέχνες, όσες και τα ονόματα που αναφέραμε; Μάλλον, όμως, κατάλαβε αυτό που σου λέω ως εξής. 9 ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ.Έτσι' αν κάποιος, όντας ιδιώτης, είναι ικανός να συμβουλεύσει έναν από τους δημόσιους γιατρούς, άραγε δεν πρέπει η τέχνη του να έχει το ίδιο ό ν ο μ α , που έχει και η τέχνη του ανθρώπου τον οποίο συμβουλεύει; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Τι λοιπόν; Αν κάποιος, παρόλο που είναι ιδιώτης,
είναι αρκετά ικανός για να συμβουλεύει τον άνδρα που βασιλεύει σε μια χώρα, δε θα πούμε ότι αυτός έχει τη γνώση που έπρεπε να κατέχει ο ίδιος ο αρχηγός; ΝΕ. ΣΩ. Θα το πούμε. ΞΕ. Α λ λ ' όμως, η γνώση ενός αληθινού βασιλιά είναι βασιλική; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κι αυτόν που την κατέχει, είτε συμβαίνει να είναι κυβερνήτης είτε ιδιώτης, σωστά θα τον αποκαλέσουν βασιλικό, σύμφωνα, εντελώς, με την τέχνη αυτή; ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον είναι δίκαιο. ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, ο οικονόμος και ο άρχοντας είναι το ίδιο πράγμα. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι. ΞΕ. Επομένως, σ' ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση, σε τι θα διαφέρει το μέγεθος ενός μεγάλου σπιτιού και ο όγκος μιας μικρής πόλης;10 ΝΕ. ΣΩ. Σε τίποτα. ΞΕ. Λοιπόν, σε σχέση μ' αυτό που μόλις εξετάζαμε, είναι φανερό ότι μία επιστήμη υπάρχει για ό λ α αυτά . κι αυτήν, είτε κάποιος την ονομάζει βασιλική, είτε πολιτική, είτε οικονομική, δε θα διαφωνήσουμε καθόλου μαζί του. ΝΕ. ΣΩ.Όχι βέβαια. ΞΕ. Αλλ' όμως, είναι βέβαια ξεκάθαρο, ό τ ι κάθε βασιλιάς, με τα χέρια και με το σώμα του ολόκληρο, λίγα μπορεί να κάνει για να κρατήσει την εξουσία του, σε σύγκριση με αυτά που μπορεί με της ψυχής τη σύνεση και τη ρώμη.
ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό. ΞΕ. Θέλεις, λοιπόν, να πούμε πως ο βασιλιάς είναι περισσότερο εξοικειωμένος με το θεωρητικό στοιχείο απ' όσο με τη χειροτεχνία και γενικά την πρακτική; ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια. ΞΕ. Άρα, την πολιτική τέχνη και τον πολιτικό, και τη βασιλική τέχνη και το βασιλιά, θα τα βάλουμε όλα μαζί, σαν ένα πράγμα; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Μπορούμε λοιπόν να προχωρήσουμε στη συνέχεια, αν, μετά από αυτά, διαιρέσουμε τη γνωστική επιστήμη; ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ.Έχε λοιπόν το νου σου. μήπως μπορέσουμε να αντιληφθούμε σε αυτή κάποια φυσική διάκριτη. ΝΕ. ΣΩ. Πες μας τι είδους διάκριση. ΞΕ. Μ ι α τέτοια: παραδεχτήκαμε π ω ς υπάρχει ένα είδος υπολογιστικής τέχνης. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Πρόκειται νομίζω, το δίχως ά λ λ ο , γ ι α μ ί α από τις θεωρητικές τέχνες. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Κ α ι στην υπολογιστική τέχνη, π ο υ ξέρει -τη διαφορά ανάμεσα στους αριθμού; ποια ά λ λ η λειτουργία να δώσουμε, πέρα απ' το να κινεί α υ τ ά που έ χ ε ι γνωρίσει; νε. σω. Ποια άλλη, πράγμτι; ξε. Κάθε αρχιτέκτονας, άλλωστε, δ ε ν είναι ο ίδιος εργάτης, αλλά διευθύνει τους εργάτες.
ΝΕ. ΣΩ. Ν α ι . ΞΕ. Κ α ι παρέχει γνώση, βέβαια, αλλά όχι χειρωνακτική εργασία. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είναι. ΞΕ. Δικαίως, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μετέχει στη θεωρητική επιστήμη. ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Σ' αυτόν όμως ταιριάζει, νομίζω, όχι, αφού εκφέρει την κρίση, να δώσει τέλος και να φύγει, όπως έκανε ο λογιστής, αλλά να δώσει σε κάθε εργάτη την κατάλληλη εντολή, μέχρι να ολοκληρώσουν αυτό που τους πρόσταξε. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ.Όλες, επομένως, οι παρόμοιες επιστήμες, και όσες ανήκουν στην ίδια τάξη με τη λογιστική, είναι γνωστικές' αλλά, οι δύο αυτές τάξεις, διαφέρουν μεταξύ τους στο ότι η μία κρίνει και η άλλη επιτάσσει; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται ΞΕ. Άρα, λοιπόν, αν διαιρέσουμε ο λ ό κ λ η ρ η τη γνωστική επιστήμη, και ονορσουμε το έ ν α μέρος προστακτικό ενώ το άλλο κριτκό, θα λ έ γ α μ ε ό τ ι κάναμε κανονικά τη διαίρεση; ΝΕ. ΣΩ. Ναι, σύμφωνα με την άποφασή μου. ΞΕ. Αλλά όμως, γ ι ' αυτούε που κ ά ν ο υ ν κ ά τ ι από κοινού, είναι ευχάριστο συμφωνούν. ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι; ΞΕ.'Οσο, λοιπόν, οι ίδιοι εμείς, σ υ μ φ ω ν ο ύ μ ε σε αυτό το θέμα, ας μην υπολογισουμέ τις γ ν ώ μ ε ς τ ω ν άλλων. ΝΕ. ΣΩ. Ό χ ι βέβαια.
ΞΕ. Εμπρός, λοιπόν. σε ποια από τις δύο αυτές τέχνες πρέπει να τοποθετήσουμε το βασιλικό άνθρωπο; Άραγε στην κριτική, σαν ένα είδος θεατή, ή, μάλλον, να θεωρήσουμε πως έχει να κάνει με την τέχνη της προσταγής, μια που, κιόλας, είναι κυρίαρχος; ΝΕ. ΣΩ. Περισσότερο με τη δεύτερη, φυσικά. ΞΕ. Τότε, πρέπει πάλι να δούμε αν η τέχνη της προσταγής διαιρείται με κάποιον τρόπο. Εμένα μου φαίνεται ότι αυτό γίνεται, και, όπως η τέχνη των μεταπρατών διαχωρίζεται από την τέχνη εκείνων που πωλούν τα δικά τους προϊόντα, έτσι και το βασιλικό γένος φαίνεται πως διαχωρίζεται από το γένος των κηρύκων. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; ΞΕ. Οι μεταπράτες παίρνουν και πωλούν πάλι, για δεύτερη φορά, ξένα προϊόντα, που γενικά πωλήθηκαν νωρίτερα. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ.Έτσι, λοιπόν, και το γένος των κηρύκων, δέχεται ξένες ιδέες με τη μορφή εντολών. κι αυτό, για δεύτερη φορά, δίνει πάλι εντολές σε άλλους. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Τι λοιπόν; Θα αναμείξουμε στο ίδιο σύνολο τη βασιλική με την ερμηνευτική, την κελευστική,12 τη μαντική, την κηρυκική και με πολλές άλλες τέχνες, συγγενικές με αυτές, οι οποίες, όλες μαζί, έχουν το χαρακτηριστικό να προστάζουν; Ή θέλεις, όπως κάναμε μόλις τη σύγκριση, συγκριτικά να δημιουργήσουμε και το όνομα - αφού, και το γένος εκείνων που προστάζουν οι
ίδιοι, συμβαίνει να είναι σχεδόν ανώνυμο - και, με τον τρόπο αυτό, να τα διαχωρίσουμε αυτά, να τοποθετήσουμε το γένος των βασιλιάδων στην τέχνη του να προστάζεις ο ίδιος, και να αδιαφορήσουμε για όλα τα άλλα, παραχωρώντας σε άλλον το καθήκον να τα ονομάσει; Γιατί, το αντικείμενο της έρευνάς μας ήταν ο αρχηγός, κι όχι το αντίθετο του. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Τότε, αφού αυτό το γένος αποχωρίστηκε αρκετά από τα άλλα, και διακρίθηκε με α υ τ ή την αντίθεση ανάμεσα στην ξένη όχι την οικεία δύναμη, είναι αναγκαίο να το διαιρίνουμε και π ά λ ι , αν έχουμε ακόμη κάποια κατάλληλη τομή μέσα σε αυτό. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Κ α ι μου φαίνεται πως υπάρχει μία . αλλά, ακολούθησέ με και κάνε την τομή μαζί μ ο υ . ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ. Ό λ ο ι οι αρχηγοί που μπορούμε να σκεφτούμε, οι οποίοι δίνουν εντολες; άραγε δε θα βρούμε ό τ ι προστάζουν για να γίνει κάτι; ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι; ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, δεν είναι καθόλου δύσκολο να χωρίσουμε στα δύο ολόίσα γίνονται. ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ. Απ' όλα αυτά μερικά είναι ά ψ υ χ α , ενώ άλλα έμψυχα. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Σ τ α πλαίσια αυτά, λοιπόν, το μέρος της θεωρητικής επιστήμης που δίνει εντολές, αν θέλουμε να το
διαιρέσουμε, θα το διαιρέσουμε. ΝΕ. ΣΩ. Με ποιον τρόπο; ΞΕ. Κατατάσσοντας το ένα του μέρος στην παραγωγή των αψύχων, και το άλλο στην παραγωγή των εμψύχων' και το σύνολο, έτσι, ήδη θα διαιρεθεί στα δύο. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Ας αφήσουμε λοιπόν στην άκρη το ένα από τα μέρη, και ας αναλάβουμε το άλλο . και, αφού το αναλάβουμε, ας το χωρίσουμε ολόκληρο στα δύο. ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι ποιο λες ότι πρέπει να αναλάβουμε από τα δύο; ΞΕ. Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που έχει τη διοίκηση των όντων που έχουν ζωή. Γιατί, βέβαια, σ τ η βασιλική επιστήμη δεν αρμόζει να επιστατεί στα άψυχα, όπως η αρχιτεκτονική . αλλά είναι ευγενέστερη, αφού έχει την εξουσία της ανάμεσα στα ζωντανά όντα, και πάντα την ασκεί πάνω σ' αυτά. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ.'Οσο για την παραγωγή και την ανατροφή των ζωντανών, κάποιος μπορεί να διακρίνει από τη μια την ανατροφή ενός ζώου, και, από την άλλη, την κοινή φροντίδα για τα πλάσματα μέσα στις αγέλες. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Α λ λ ' όμως, βέβαια, δε θα βρούμε τον πολιτικό να ανατρέφει ένα μόνο πλάσμα, όπως ο -βοηλάτης ή κάποιος ιπποκόμος, αλλά να μοιάζει περισσότερο μ' εκείνον που συντηρεί άλογα ή βόδια. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται να είναι, τώρα που το λες. HE. Σ τ η ζωοτροφία, λοιπόν, την κοινή ανατροφή πολ-
λών ζωντανών την ονομάζουμε τέχνη της ανατροφής της αγέλης ή ένα είδος συλλογικής ανατροφής; ΝΕ. ΣΩ. Το ένα ή το άλλο, ανάλογα με το για ποιο γίνεται λόγος. ΞΕ. Ωραία, Σωκράτη . κι αν συνεχίσεις να μην ασχολείσαι με τα ονόματα, στα γηρατειά σου θα αποδειχθείς πλουσιότερος στη φρόνηση. Τώρα, λοιπόν, ας κάνουμε αυτό που συνιστάς. βλέπεις με ποιον τρόπο κάποιος θα μπορούσε να δείξει ότι υπάρχουν δύο είδη ανατροφής της αγέλης, και να κάνει, αυτό που τώρα ψάχνουμε ανάμεσα σε δύο πράγματα, τότε να το ψάχνουμε στα μισά; ΝΕ. ΣΩ. Είμαι πρόθυμος να προσπαθήσω. Κ α ι νομίζω ότι άλλη είναι των ανθρώπων, και άλλη, πάλι, των θηρίων η ανατροφή. ΞΕ. Το δίχως άλλο, έκανες τη διαίρεση με μεγάλη προθυμία και θάρρος. ας αποφύγουμε όμως, όσο μπορούμε, να κάνουμε πάλι το ίδιο λάθος. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο λάθος; ΞΕ. Ας μην απομονώσουμε ένα μικρό μέρος, μπροστά σε μεγάλα και πολλά, ούτε χωρίς να λάβουμε υπόψη το είδος' αλλά, το μέρος ας έχει μαζί του και το είδος. Γιατί είναι πολύ όμορφο να διαχωρίζεις αμέσως από τα άλλα το ζητούμενο, αν αυτό γίνεται σωστά. όπως εσύ, λίγο πριν, νομίζοντας πως κατέχεις τη διαίρεση, επέσπευσες τη συζήτηση, επειδή είδες ότι οδηγούσε στους ανθρώπους. αλλ' όμως, φίλε μου, δεν είναι ασφαλές να κόβει κανείς λεπτά κομμάτια, αλλά είναι ασφαλέστερο να προχωρούμε τέμνοντας στη μέση, και,
έτσι, είναι περισσότερο πιθανό να συναντήσουμε ιδιαίτερους χαρακτήρες. Κι αυτό ενδιαφέρει περισσότερο στις έρευνές μας. ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς με αυτό, ξένε; ΞΕ. Πρέπει να προσπαθήσω να μιλήσω ακόμη στερα, από ενδιαφέρον για τη φύση σου. Σωκράτη. Προς το παρόν, είναι αδύνατο να μην αφήσουμε τίπο τε ανεξήγητο' πρέπει, όμως, να επιχειρήσω να το ρω λίγο περισσότερο στην επιφάνεια, για χάρη τι\ φήνειας. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο λάθος, τότε, λες ότι διαπράξαμε, διαίρεση που κάναμε μόλις τώρα; ΞΕ. Είναι όπως αν, κάποιος, επιχειρώντας να διαιρέσει στα δύο το ανθρώπινο γένος, διαιρούσε όπως νουν οι περισσότεροι από τους ανθρώπους εδώ, που ξεχωρίζουν το Ελληνικό γένος απ' όλα ως μοναδικό και, όλα τα υπόλοιπα γένη, που είναι άπειρα και αμι γή και δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, τα αποκαλούν με ένα όνομα, "βάρβαρα", και, εξαιτίας αυτού του μοναδικού ονόματος, φαντάζονται πως είναι και ένα γένος.Ι3 Ή, πάλι, είναι σαν κάποιος να πίστευε ότι διαιρεί τον αριθμό σε δύο κατηγορίες, αποκόβοντας μια μυριάδα14 από όλους τους άλλους αριθμούς, με την ιδέα ότι ξεχωρίζει μια κατηγορία, και δίνοντας, τότε, ένα όνομα σε όλα τα υπόλοιπα . και σαν, εξαιτίας του ονόματος, να αξίωνε, πάλι, ότι αυτό αποτελεί ένα άλλο γένος, χωριστό από το πρώτο. Η διαίρεση, όμως, θα ήταν καλύτερη, περισσότερο σύμφωνη με τα είδη, και θα γινόταν στη μέση, αν κάποιος χώριζε τον αριθ-
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ μό σε άρτιο και περιττό, κ α ι . με τον ίδιο τρόπο, το γένος των ανθρώπων σε αρσενικό και θηλυκό ενώ τους Λυδούς ή τους Φρύγες ή κάποιους άλλους, θα τους το ποθετούσε απέναντι σε όλους τους υπόλοιπους και θα τους απέσχιζε, μόνο όταν, πια, δε θα μπορούσε να βρει στο κάθε σκέλος της διαίρεσης ταυτόχρονα ένα γένος και ένα μέρος. ΝΕ. ΣΩ. Ορθότατα . αλλά, ξένε, αυτό είναι το θέμα πώς θα μπορούσε κάποιος να γνωρίσει καθαρότερα ότι το γένος και το μέρος δεν είναι το ίδιο, αλλά διαφορετικά μεταξύ τους; ΞΕ. Σωκράτη, εσύ, ο καλύτερος ανάμεσα στους άνδρες, δεν είναι ασήμαντο πράγμα αυτό που μου ζητάς. Εμείς, ήδη, έχουμε περιπλανηθεί μακρύτερα απ' όσο πρέπει από το θέμα μας, και εσύ μας ζητάς να περιπλανηθούμε ακόμη περισσότερο. Τώρα, λοιπόν, όπως είναι λογικό, ας επιστρέψουμε πάλι . και αυτά, αργότερα, μόλις έχουμε χρόνο, θα τα ερευνήσουμε σαν ιχνηλάτες. Αλλ' όμως, ακόμη, πρόσεξε πολύ καλά, και μη θεωρήσεις πως έχεις ακούσει από μένα να σου το εξηγώ καθαρά. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα; ΞΕ.'Οτι το είδος και το μέρος είναι διαφορετικά μεταξύ τους. ΝΕ. ΣΩ. Τι είπες όμως; ΞΕ.'Οτι, εκεί που υπάρχει το είδος ενός πράγματος, αυτό είναι αναγκαίο να είναι και μέρος του πράγματος, του οποίου λέγεται ό τ ι είναι είδος. δεν υπάρχει, όμως, καμία ανάγκη το μέρος να είναι κ α ι είδος. Κ α ι
πάντα, Σωκράτη, να λες πως η θεωρία μου είναι μάλλον αυτή και όχι η άλλη. ΝΕ. ΣΩ. Αυτό θα κάνω. ΞΕ. Πες μου λοιπόν το επόμενο ζήτημα. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο είναι αυτό; ΞΕ. Εκείνο, από το οποίο άρχισε η εκτροπή που μας έφερε μέχρι εδώ. Γιατί άρχισε, πιστεύω, όταν σε ρώτησα με ποιον τρόπο πρέπει να διαιρέσουμε την τέχνη της ανατροφής της αγέλης, και είπες, πολύ πρόθυμα, ότι υπάρχουν δύο γένη ζωντανών όντων: το ανθρώπινο, αφενός, και ένα άλλο, που είναι το σύνολο όλων των άλλων θηρίων. ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια. ΞΕ. Και, τότε, για μένα ήταν ξεκάθαρο ότι, αφαιρώντας ένα μέρος, πίστεψες ότι απέμεινε ως υπόλοιπο ένα γένος όλων των άλλων, επειδή είχες να δώσεις το ίδιο όνομα σε όλα, ονομάζοντάς τα θηρία. ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι αυτά είναι αλήθεια. ΞΕ.'Ομως, ανδρειότερε απ' όλους, αν, ίσως, υπάρχει κάποιο άλλο ζώο ικανό για σκέψη, όπως φαίνεται να είναι το γένος των γερανών,15 ή κάποιο άλλο παρόμοιο, και το οποίο μοιράζει ονόματα, με τον ίδιο τρόπο που το κάνεις κι εσύ, θα μπορούσε, περήφανο για τον εαυτό του, να φέρει αντιμέτωπο το γένος των γερανών με τα υπόλοιπα ζώα, να περιλάβει τα άλλα, μαζί και τους ανθρώπους, στο ίδιο σύνολο, και να μη βρει, ίσως, αλλιώς να τα ονομάσει, παρά μόνο θηρία. Εμείς, λοιπόν, ας προσπαθήσουμε να φυλαχτούμε απ' όλα τα παρόμοια σφάλματα.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ. Με το να μη διαιρούμε ολόκληρο το γένος των ζώων, ώστε να πέφτουμε λιγότερο σε αυτές τις πλάνες. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, δεν πρέπει να το κάνουμε. ΞΕ. Ωστόσο, αυτό το σφάλμα κάναμε στην αρχή. ΝΕ. ΣΩ. Τι λοιπόν; ΞΕ. Το μέρος της θεωρητικής επιστήμης που είναι αρμόδιο για τις εντολές, το κατατάξαμε στο γένος της ανατροφής των ζώων, και μάλιστα των αγελαίων ζώων. Έ τ σ ι δεν είναι; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Τότε λοιπόν, ήδη, διαιρέσαμε όλα τα ζώα σε ήμερα και άγρια. Γ ι α τ ί , αν η φύση κάποιων επιδέχεται τιθάσευση, αποκαλούνται ήμερα. αν όμως όχι, άγρια. ΝΕ. ΣΩ. Ωραία. ΞΕ.Όμως, την επιστήμη που κυνηγούσαμε, έπρεπε και πρέπει να την αναζητήσουμε στα ήμερα, και μάλιστα στα αγελαία ζώα. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Επομένως, ας μην κάνουμε τη διαίρεση όπως τότε, λαμβάνοντάς τα υπόψη μας όλα. ούτε να βιαζόμαστε, για να φθάσουμε γρήγορα στην πολιτική. Γιατί, αυτό μας έκανε, τώρα, να πάθουμε το πάθημα που λέει και η παροιμία. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο; ΞΕ. Δεν πήραμε χρόνο γ ι α να κάνουμε τη διαίρεση σωστά, και αργοπορήσαμε. ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι μας έκανε καλό, ξένε. ΞΕ. Ας είναι. Πάλι, λοιπόν, ας προσπαθήσουμε απ' την
αρχή να διαιρέσουμε την τέχνη της κοινής ανατροφής γιατί, ίσως, κι αυτό που θέλεις τόσο πολύ, η ίδια η συζήτηση, καθώς προχωρεί, θα σου το φανερώσει με τον καλύτερο τρόπο. Πες μου τώρα. ΝΕ. ΣΩ. Τ ι ; ΞΕ. Αυτό για το οποίο, υποθέτω, έχεις ακούσει πολλές φορές να μιλούν . γιατί, ξέρω πως ο ίδιος ποτέ δεν έτυχε να βρεθείς στα εκτροφεία των ψαριών στο Νείλο ή στις λίμνες του μεγάλου βασιλιά. 6 Ίσως, όμως, τα έχεις δει στις πηγές. ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτά τα έχω δει :πολλές φορές, και για τα άλλα έχω ακούσει πολλά. ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, ακόμη κι αv δεν έχεις περιπλανηθεί στις Θεσσαλικές πεδιάδες, έχεις ακούσει γ ι α τα χηνοτροφεία και τα γερανοτροφεί, και πιστεύεις ότι υπάρχουν. ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Γ ι ' αυτό τα ρώτησα όλα αυτά . επειδή, τα ζώα που ανατρέφονται σε αγέλες, μπορεί να ζουν στο νερό ή να βρίσκονται στην ξηρά. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, έτσι είναι. ΞΕ. Άρα, λοιπόν, συμφωνείς να εσύ, ότι πρέπει να διαιρέσουμε στα δύο την επιστήμη της κοινής ανατροφής, παραχωρώντας στην κάθε ομάδα το μέρος της επιστήμης που της ταιριάζει, και ονομάζοντας το ένα τέχνη της ανατροφής στο νερό και το άλλο τέχνη της ανατροφής στην ξηρά; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι νομίζω. ΞΕ. Κ α ι , βέβαια, έτσι δε θα αναζητήσουμε σε ποια από
τις δύο τέχνες ανήκει η βασιλική γιατί είναι φανερό στον καθένα. ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά. ΞΕ. Καθένας, πάντως, θα διαιρούσε το είδος της αγελαίας ανατροφής, που ονομάζουμε τέχνη της ανατροφής στην ξηρά. ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ. Διακρίνοντας τα πτηνά και τα πεζά. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Τι λοιπόν; Πρέπει να αναζητήσουμε την ιδιότητα του πολίτη στα πεζά ζώα; νομίζεις ότι και ο πιο ανόητος, για να το πω έτσι, έχει την ίδια γνώμη; ΝΕ. ΣΩ. Το πιστεύω. ΞΕ. Κ α ι η τέχνη της νομής των πεζών ζώων, όπως ο άρτιος αριθμός, πρέπει να αποδείξουμε ότι διαιρείται στα δύο. ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς. ΞΕ. Νομίζω, μάλιστα, πως, σ' εκείνο που στάθηκε σκοπός για τη συζήτησή μας, βλέπω να οδηγούν δύο δρόμοι. ο ένας, ταχύτερος, διαιρεί ένα μικρό απέναντι σ' ένα μεγάλο μέρος. και ο άλλος που έχει περισσότερο αυτό που λέγαμε προηγουμένως, να κάνει δηλαδή, όσο είναι δυνατό, ίσα τμήματα, είναι μακρύτερος. Μπορούμε, λοιπόν, όποιον από τους δύο θελήσουμε αυτόν να πορευθούμε. ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι τι; Δεν μπορούσαμε και τους δύο;17 ΞΕ. Οχι ταυτόχρονα, εξαίσιε . βέβαια, όμως, είναι φανερό πως είναι δυνατό να το κάνουμε με τη σειρά. ΝΕ. ΣΩ. Με τη σειρά, λοιπόν, εγώ θα τους επιλέξω κ α ι
τους δύο. ΞΕ. Αυτό είναι εύκολο, επειδή η απόσταση που μας απέμεινε είναι μικρή. Στην αρχή. βέβαια, ή και στη μ ί ση της πορείας, θα μας ήταν δύσκολο να σε υπακούσουμε. τώρα, όμως, επειδή έχεις αυτή τη γνώμη, πρώτα θα βαδίσουμε το μακρύτερο δρόμο. γιατί, φρέσκοι καθώς είμαστε ακόμα, θα τον πορευθούμε ευκολότερα. Δες λοιπόν τη διαίρεση. ΝΕ. ΣΩ. Μίλησε. ΞΕ. Τα ήμερα πεζά ζώα, όσα ζουν σε αγέλες, από τη φύση είναι διηρημένα στα δύο. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί ; ΞΕ. Επειδή άλλα δεν έχουν κέρατα, και άλλα έχουν. ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό. ΞΕ. Διαίρεσε, λοιπόν, την τέχνη της νομής των πεζών ζώων στα δύο, και μίλησε για τα χαρακτηριστικά του κάθε μέρους. γιατί, αν θελήσεις να τους δώσεις ονόματα, θα είναι για σένα περισσότερο περίπλοκο απ' όσο πρέπει. ΝΕ. ΣΩ. Πώς, τότε, πρέπει να μιλήσω γ ι ' αυτά; ΞΕ. Με τον εξής τρόπο. καθώς η επιστήμη της νομής των πεζών ζώων διαιρέθηκε στα δύο, το ένα μέρος εφαρμόζεται στο κερασφόριο μέρος της αγέλης, ενώ το άλλο στο ακέρατο. ΝΕ. ΣΩ.Έστω ότι αυτά τα είπα έτσι. γιατί το έκανες απολύτως σαφές. ΞΕ. Πράγματι, είναι καταφανές ότι ο βασιλιάς είναι βοσκός της αγέλης που δεν έχει κέρατα. ΝΕ. ΣΩ. Πώς να μην είναι φανερό αυτό;
ΞΕ. Ας κομματιάσουμε λοιπόν την αγέλη, κι ας επιχειρήσουμε να αποδώσουμε στο βασιλιά αυτό που του ανήκει. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ καλά. ΞΕ. Θέλεις, λοιπόν, να κάνουμε τη διαίρεση σύμφωνα με την οπλή, που είναι σχιστή ή, όπως τη λένε, μονόνυχη, ή σύμφωνα με τη γένεση, που είναι μικτή ή αμιγής; Ξέρεις τι εννοώ. ΝΕ. ΣΩ. Τι πράγμα; ΞΕ.'Οτι, για παράδειγμα, τα άλογα και οι όνοι μπορούν και αναπαράγονται μεταξύ τους. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Ενώ τα υπόλοιπα ήμερα και ακέρατα αγελαία ζώα. δε διασταυρώνονται μεταξύ τους στην αναπαραγωγήΝΕ. ΣΩ. Πώς μπορεί να μην είναι έτσι; ΞΕ. Κ α ι τι; Ο πολιτικός, τότε, φαίνεται να έχει την επιμέλεια ενός είδους που αναπαράγεται με διασταύρωση ή ενός που αναπαράγεται αμιγώς; ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς εκείνου που είναι αμιγές. ΞΕ.'Οπως φαίνεται, λοιπόν, πρέπει, όπως και τα προηγούμενα, αυτό να το διαιρέσουμε στα δύο. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, πρέπει. ΞΕ. Κ α ι μάλιστα τα ζώα, όσα είναι ήμερα και αγελαία, εκτός ίσως από δύο γένη. όλα ήδη κατακερματίστηκαν. Γιατί, το γένος των σκύλων, δεν αξίζει να το λογαριάσουμε στα αγελαία πλάσματα. ΝΕ. ΣΩ.'Οχι βέβαια. Αλλά, με τι θα διαιρέσουμε τα δύο είδη;
ΞΕ. Μ' εκείνο που ο Θεαίτητος κι εσύ έχετε δικαίωμα να διαιρέσετε, αφού ασχολείστε και με τη γεωμετρία. ΝΕ. ΣΩ. Με ποιο; ΞΕ. Με τη διάμετρο, φυσικά, και, πάλι, με τη διάμετρο της διαμέτρου. ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις; ΞΕ. Η φύση που έχει το γένος μας των ανθρώπων, μήπως κάνει τίποτε άλλο στο βάδισμα, από αυτό που εκφράζει η διάμετρος, που είναι η τετραγωνική ρίζα δύο ποδιών; ΝΕ. ΣΩ.'Οχι. ΞΕ. Κ α ι , μάλιστα, το βάδισμα των υπόλοιπων ειδών, πάλι, από την άποψη της τετραγωνικής ρίζας, είναι η διάμετρος της δικής μας δύναμης, αφού είναι, φυσικά, δύο φορές τα δύο πόδια. ΝΕ. ΣΩ. Έ τ σ ι έχουν τα πράγματα. Κ α ι , πια, σχεδόν καταλαβαίνω αυτό που θέλεις να δηλώσεις. ΞΕ. Κοντά σε αυτά, Σωκράτη, μήπως βλέπουμε, στις διαιρέσεις που κάναμε, να μας συνέβη πάλι κάτι άλλο, που θα γινόταν ένα πετυχημένο αστείο; ΝΕ. ΣΩ. Ποιο είναι αυτό; ΞΕ. Το ανθρώπινο γένος μας, να έχει πάρει τον ίδιο κλήρο, και να έχει μπει στον ίδιο αγώνα δρόμου με το πιο εξαιρετικό και, συνάμα, το πιο επιπόλαιο γένος των όντων.18 ΝΕ. ΣΩ. Το βλέπω, και το αποτέλεσμα είναι πολύ παράδοξο. ΞΕ. Κ α ι τι; Δεν είναι λογικό τα πιο αργά να φθάνουν
τελευταία; ΝΕ. ΣΩ. Ναι, αυτό είναι αλήθεια. ΞΕ. Δεν καταλαβαίνουμε, όμως, ότι ο βασιλιάς φαίνεται ακόμη γελοιότερος, όταν τρέχει εδώ κι εκεί με την αγέλη, κι όταν τρέχει στον ίδιο αγώνα μ' εκείνο τον άνδρα που είναι άριστα γυμνασμένος για τον επιπόλαιο βίο; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Τώρα πράγματι, Σωκράτη, είναι περισσότερο καταφανές εκείνο που είπαμε τότε, στην έρευνα για το σοφιστή.19 ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα; ΞΕ.'Οτι τούτη η μέθοδος των επιχειρημάτων δεν ενδιαφέρεται πιο πολύ για το σπουδαιότερο απ' ό,τι για κάτι άλλο, και δεν εκτιμάει λιγότερο το μικρότερο από το μεγάλο, αλλά πάντα φθάνει στην πιο τέλεια αλήθεια απ' το δικό της δρόμο.20 ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Τώρα, λοιπόν, για να μην προφθάσεις να με ρωτήσεις ποιος ήταν τότε ο συντομότερος δρόμος για τον ορισμό του βασιλιά, να έλθω πρώτα ο ίδιος σ' εσένα; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Λέω, λοιπόν, ότι έπρεπε τότε, αμέσως, να διαιρέσουμε τα πεζά ζώα σε δίποδα και τετράποδα" και μετά, βλέποντας ότι το ανθρώπινο γένος βρίσκεται στην ίδια θέση μόνο με τα πτηνά, έπρεπε, πάλι, να χωρίσουμε τη δίποδη αγέλη σε δίποδα γυμνά και σε δίποδα με φτερά. κι όταν τη χωρίσαμε, και ήδη, τότε, είχε αποκαλυφθεί η τέχνη της νομής των ανθρώπων, έπρε-
πε να πάρουμε τον πολιτικό και το βασιλικό άνθρωπο, και, αφού τον τοποθετήσουμε ως ηνίοχο, να του παραδώσουμε τα ηνία της πόλης, επειδή αυτή η επιστήμη χρειάζεται, και είναι η δική του επιστήμη. ΝΕ. ΣΩ. Ωραία, και σα να μου ξεπληρώνεις κάποιο χρέος, ολοκλήρωσες το επιχείρημα, προσθέτοντας την παρέκβαση σαν τόκο, για να το συμπληρώσεις. ΞΕ. Τότε, ας επανέλθουμε στην αρχή, κι ας συγκροτήσουμε μέχρι το τέλος τον ορισμό του ονόματος της τέχνης του πολιτικού. ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Στην αρχή, λοιπόν, διακρίναμε στη θεωρητική επιστήμη ένα μέρος αρμόδιο για τις εντολές. κι ένα μέρος του τελευταίου, κατ' αναλογία, το ορίσαμε ως μέρος που δίνει τις δικές του εντολές. Η ανατροφή των ζώων, πάλι, αποσχίστηκε από την τέχνη του να δίνει κανείς τις δικές του εντολές, της οποίας αποτελεί ένα γένος, και μάλιστα όχι το μικρότερο. Ένα είδος της ανατροφής των ζώων ήταν η ανατροφή της αγέλης, και, πάλι, ένα μέρος της τελευταίας ήταν η νομή των πεζών ζώων' ενώ, από την τέχνη της νομής των πεζών ζώων αποχωρίστηκε η τέχνη της ανατροφής των ακέρατων ζώων. Της τελευταίας, πάλι, ένα μέρος είναι αναγκαίο να το συνθέσουμε τουλάχιστον από τρία, αν κάποιος θελήσει να το συνάψει σε ένα όνομα, και να το πει "επιστήμη της νομής ζώων που αναπαράγονται αμιγώς". Ενώ, το τμήμα που θα προκύψει από αυτό, το τελευταίο μέρος που υπολείπεται στη δίποδη ποίμνη, είναι η τέχνη της νομής των ανθρώπων, και, ήδη, εί-
ναι αυτό ακριβώς που ψάχνουμε. η τέχνη που ονομάζεται ταυτόχρονα βασιλική και πολιτική. ΝΕ. ΣΩ. Είναι απολύτως έτσι. ΞΕ. Άραγε, Σωκράτη, στ' αλήθεια έτσι το καταφέραμε αυτό, όπως είπες τώρα; ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα; ΞΕ. Απαντήσαμε απολύτως ικανοποιητικά στο ζήτημα που θέσαμε. ή η έρευνά μας είναι ελλιπής, και μάλιστα σοβαρά, σ' αυτό ακριβώς. ότι, δηλαδή, δώσαμε κάποιον ορισμό, αλλά δεν τον επεξεργαστήκαμε στην εντέλεια; ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις; ΞΕ. Θα προσπαθήσω, αυτό που σκέφτομαι, να το κάνω ακόμη σαφέστερο και για τους δυο. ΝΕ. ΣΩ. Εξήγησέ μου. ΞΕ. Από τις πολλές τέχνες της νομής που ανακαλύψαμε μόλις τώρα, η πολιτική ήταν μία από αυτές, και ήταν η επιμέλεια ενός είδους αγέλης; ΝΕ. Σρ, Ναι. ΞΕ. Κ α ι στη συζήτηση ορίσαμε ότι δεν πρόκειται για την ανατροφή των αλόγων ούτε άλλων θηρίων, αλλά για την επιστήμη της κοινής ανατροφής των ανθρώπων. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είπαμε. ΞΕ. Ας δούμε, λοιπόν, το σημείο της διαφοράς ανάμεσα στους βασιλείς και σε όλους τους άλλους ποιμένες. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο δηλαδή; ΞΕ. Ας δούμε, αν κάποιος που έχει το όνομα άλλης τέχνης, λέει και ισχυρίζεται ότι είναι τροφός της αγέλης
από κοινού μ' έναν άλλο ποιμένα. ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις; ΞΕ. Ξέρεις ότι, για παράδειγμα, όλοι οι έμποροι και οι γεωργοί και οι αρτοποιοί, και, κοντά σ' αυτούς, οι γυμναστές και το γένος των γιατρών, θα φιλονικούσαν σίγουρα, όλοι μαζί, μ' εκείνους τους ποιμένες των ανθρώπων που ονομάσαμε πολιτικούς, και θα ισχυρίζονταν ότι αυτοί είναι που έχουν τη μέριμνα για την ανθρώπινη τροφή, κι όχι μόνο των ανθρώπων της αγέλης, αλλά και των αρχηγών τους; ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι δε θα είχαν δίκιο; ΞΕ.'Ισως. Κ α ι τούτο θα το εξετάσουμε. αυτό που ξέρουμε, όμως, είναι ότι, σ' ένα βουκόλο, κανείς δε θα αμφισβητήσει κάτι από αυτά. Αυτός τρέφει την αγέλη, αυτός που είναι ο βοσκός. αυτός είναι ο γιατρός . αυτός, χατά κάποιον τρόπο, είναι ο νυμφευτής,21 και, για τους τοκετούς των νεογέννητων και τις λοχείες των μητέρων, είναι ο μόνος που ξέρει τη μαιευτική επιστήμη. Ακόμη, άλλωστε, εφόσον τα ζώα που ανατρέφει ανταποκρίνονται από τη φύση στα παιχνίδια και τη μουσική, κανείς άλλος δεν μπορεί καλύτερα να τα παρηγορήσει και, σαγηνεύοντάς τα, να τα ημερεύσει, μεταχειριζόμενος άριστα, τόσο με όργανα όσο και με μόνο το στόμα του, τη μουσική της ποίμνης του.22 Το ίδιο ισχύει και για τους άλλους ποιμένες. έτσι δεν είναι; ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Πώς, λοιπόν, μπορεί να αποδειχθεί σωστός και ακριβής ο ορισμός μας του βασιλιά, όταν τον τοποθετούμε ποιμένα και τροφό της ανθρώπινης αγέλης, επι-
λέγοντας αυτόν μόνο, ανάμεσα σε αναρίθμητους άλλους που τον αμφισβητούν; ΝΕ. ΣΩ. Δεν μπορεί με κανέναν τρόπο. ΞΕ. Επομένως, σωστά δε φοβηθήκαμε λίγο νωρίτερα, όταν υποψιαστήκαμε ότι μπορεί να καταλήξουμε σε ένα βασιλικό σχήμα, αλλά δε θα καταφέρναμε να σκιαγραφήσουμε με ακρίβεια τον πολιτικό, όσο δεν τον απαλλάσσουμε από αυτούς που τον τριγυρίζουν και προβάλλουν σ' αυτόν αξιώσεις για τη συμμετοχή στη νομή, και δεν τον χωρίζουμε από εκείνους, για να τον αποκαλύψουμε μόνο του, στην καθαρότητα του; ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά κιόλας. ΞΕ. Λοιπόν, Σωκράτη, αυτό πρέπει να κάνουμε, αν δεν είναι στο τέλος να ντροπιάσουμε το λόγο μας. ΝΕ. ΣΩ. Αυτό, βέβαια, οπωσδήποτε δεν πρέπει να το κάνουμε. ΞΕ. Πρέπει, τότε, να ξεκινήσουμε πάλι από μιαν άλλη αφετηρία, και να πορευθούμε κάποιον άλλο δρόμο. ΝΕ. ΣΩ. Ποιον όμως; ΞΕ. Θα προσθέσουμε ένα στοιχείο παιχνιδιού . γιατί πρέπει να χρησιμοποιήσουμε σημαντικό μέρος από ένα μεγάλο μύθο, και κατόπιν, όπως και πριν, αφαιρώντας το ένα μέρος μετά το άλλο, να φθάσουμε στο ίδιο το ζητούμενο. Λοιπόν, αυτό δεν πρέπει να κάνουμε; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Τότε, δώσε μεγάλη προσοχή στο μύθο μου, ακριβώς όπως κάνουν τα παιδιά. πάντως, δε σε χωρίζουν πολλά χρόνια από τα παιχνίδια. ΝΕ. ΣΩ. Μπορείς να μιλήσεις.
ΞΕ. Ανάμεσα λοιπόν σε πολλά άλλα, από εκείνα για τα οποία μιλούν από παλιά, ήταν και θα είναι ακόμη το φαινόμενο που συνόδευσε τη διαμάχη ανάμεσα στον Ατρέα και το Θυέστη. Γιατί, πρέπει να' χεις ακούσει, και να θυμάσαι αυτό που λένε πως έγινε τότε. ΝΕ. ΣΩ.'Ισως μιλάς για το σημάδι του χρυσού αρνιού. ΞΕ. Καθόλου' μιλώ για εκείνο της αλλαγής στη δύση και την ανατολή του ήλιου και των άλλων άστρων. Γιατί, από εκεί που ανατέλλουν τώρα, σ' εκείνο το μέρος έδυαν τότε, ενώ ανέτελλαν από την αντίθετη κατεύθυνση' τότε ήταν που ο θεός, δίνοντας τη μαρτυρία της εύνοιάς του για τον Ατρέα, μετέβαλε την πορεία τους, και εγκατέστησε την τωρινή τάξη.23 ΝΕ. ΣΩ. Λέγεται πράγματι και αυτό. ΞΕ. Κ α ι βέβαια, πάλι, έχουμε ακούσει πολλά για τη βασιλεία του Κρόνου. ΝΕ. ΣΩ. Ναι, πάρα πολλά. ΞΕ. Κ α ι η ιστορία για τους παλαιότερους, που φύτρωναν από τη γη, και δε γεννούσαν ο ένας τον άλλο; ΝΕ. ΣΩ. Είναι κι αυτή μια από τις παλιές ιστορίες. ΞΕ. Αυτά, λοιπόν, απορρέουν όλα από το ίδιο γεγονός, και, μαζί με αυτά, αναρίθμητα άλλα, και ακόμη πιο θαυμαστά από αυτά' όμως, ο πολύς χρόνος που πέρασε, άλλα από αυτά τα έσβησε, και άλλα έκανε να τα διηγούνται διάσπαρτα και ασύνδετα μεταξύ τους. Το γεγονός, όμως, που είναι αιτία για όλα αυτά, κανείς δεν το είπε ακόμα, και πρέπει να το πούμε τώρα . γιατί θα μας φανεί χρήσιμο, για να καταδείξουμε τη φύση του βασιλιά.
ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία τα είπες μίλησε χωρίς να παραλείψεις τίποτε. ΞΕ. Άκουσε τότε. Τούτο το σύμπαν, πράγματι, άλλοτε ο ίδιος ο θεός το οδηγεί στην πορεία του και περιστρέφεται μαζί του, ενώ άλλοτε, όταν οι περίοδοι έχουν πάρει πια το μέτρο του δικού του χρόνου, το αφήνει ελεύθερο. και το ίδιο, πάλι, μόνο του24 περιστρέφεται προς την αντίθετη κατεύθυνση, επειδή διαθέτει ζωή, κι έχει προικιστεί με νόηση από εκείνον που το συναρμολόγησε στην αρχή. Και, γι' αυτό το λόγο, αναγκαστικά, το να πηγαίνει αντίστροφα του έγινε έμφυτο. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο λόγο δηλαδή; ΞΕ. Το να διατηρούνται στην ίδια κατάσταση, και να υπάρχουν πάντα με τον ίδιο τρόπο και να παραμένουν τα ίδια, ταιριάζει, απ' όλα τα όντα, μόνο σ' εκείνα που είναι κατεξοχήν θεία' και η φύση του σώματος δεν είναι αυτής της τάξης. Το ον, λοιπόν, που επωνομάσαμε ουρανό και κόσμο, πήρε από το δημιουργό του πολλά και μακάρια χαρακτηριστικά . απέκτησε όμως και σώμα. Γ ι ' αυτό, είναι αδύνατο να είναι εντελώς απαλλαγμένο από τη μεταβολή . παρ' όλα αυτά, όσο είναι δυνατό, κινείται σε μία κατεύθυνση, όσο γίνεται στο ίδιο μέρος και με τον ίδιο τρόπο. γι' αυτό απέκτησε την κυκλική κίνηση, επειδή αυτή συνεπάγεται την ελάχιστη παρέκκλιση από την κίνησή του. Να περιστρέφει όμως διαρκώς τον εαυτό του, σχεδόν τίποτα δεν το μπορεί, εκτός από τη δύναμη που οδηγεί όλα όσα κινούνται. και, η τελευταία αυτή, δεν επιτρέπεται να κι-
νεί τη μια στιγμή προς τη μια, και την άλλη, αμέσως, προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ως συμπέρασμα όλων αυτών, λοιπόν, ούτε ότι ο ίδιος ο κόσμος περιστρέφει διαρκώς τον εαυτό του πρέπει να πούμε, ούτε, πάλι, ότι ολόκληρος στρέφεται διαρκώς από το θεό σε δύο και αντίθετες περιστροφές. ούτε, επίσης, ότι τον περιστρέφουν δύο θεοί, που είναι αντίπαλοι μεταξύ τους. Αλλά, όπως είπα νωρίτερα, η μόνη λύση που μένει, είναι ότι άλλοτε καθοδηγείται από κάποια εξωτερική θεία αιτία, αποκτώντας πάλι μια καινούργια ζωή, και παίρνοντας ανανεωμένη την αθανασία από το δημιουργό, και άλλοτε, όταν αφεθεί στον εαυτό του, κινείται με τη δική του κίνηση, έχοντας αφεθεί ελεύθερος σε μια τέτοια στιγμή, ώστε να πορεύεται προς τα πίσω για πολλές μυριάδες περιόδους, επειδή είναι το μεγαλύτερο και το πιο ισορροπημένο ον, και περιστρέφεται πάνω στο μικρότερο δυνατό άξονα.25 ΝΕ. ΣΩ. Φαίνεται ότι πολύ εύλογα είπες, όλα όσα μας εξέθεσες. ΞΕ. Τότε, απ' όσα είπαμε μόλις τώρα, ας σκεφτούμε κι ας κατανοήσουμε το γεγονός που είπαμε πως είναι η αιτία όλων των θαυμαστών πραγμάτων. Γιατί, πράγματι, γ ι ' αυτό πρόκειται. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο πράγμα; ΞΕ. Γ ι α το γεγονός ότι η φορά του σύμπαντος άλλοτε έχει την κατεύθυνση που έχει η τωρινή του περιστρο φή, και άλλοτε την αντίθετη. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; ΞΕ. Πρέπει να θεωρήσουμε ότι, αυτή η μεταβολή.
όλες τις αλλαγές που γίνονται στον ουρανό, είναι η μεγαλύτερη και η τελειότερη αλλαγή. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Επομένως, πρέπει επίσης να πιστέψουμε, ότι οι μεγαλύτερες μεταβολές συμβαίνουν τότε και σ' εμάς, που κατοικούμε μέσα σε αυτόν. ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτό είναι πιθανό. ΞΕ. Άραγε, όμως, δεν ξέρουμε ότι η φύση των ζώων δύσκολα ανέχεται τις μεγάλες και πολλές και ποικίλες μεταβολές, που συμβαίνουν ταυτόχρονα; ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Αναγκαστικά λοιπόν, τότε, και τα άλλα ζώα υφίστανται τις μεγαλύτερες απώλειες, και, κυρίως, ένα μικρό μέρος του γένους των ανθρώπων επιβιώνει. Στους τελευταίους συμβαίνουν και άλλα, πολλά και παράδοξα και απροσδόκητα παθήματα . από αυτά το μεγαλύτερο, που έρχεται ως συνέπεια της στροφής του σύμπαντος, όταν αρχίζει η αντίθετη περιστροφή από αυτή που ισχύει τώρα, είναι το εξής. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο; ΞΕ. Η ηλικία που είχε το κάθε ζώο, αυτή, πρώτη απ' όλα, έμεινε στάσιμη, και όλα τα θνητά πλάσματα έπαψαν να γερνάνε στην όψη, ενώ, γυρνώντας πάλι πίσω, στην αντίθετη κατάσταση, γίνονταν, θαρρείς, νεώτερα και πιο απαλά . και των γεροντότερων οι λευκές τρίχες μαύριζαν, ενώ, πάλι, εκείνων που είχαν γένια, τα μάγουλα γίνονταν λεία ξανά, καθώς καθένας γυρνούσε πίσω, στα περασμένα του χρόνια. Των νέων ανδρών τα σώματα, έτσι που γίνονταν λεία και μικρότε-
ρα, κάθε μέρα και νύχτα που περνούσε, γυρνούσαν πάλι στην κατάσταση του νεογέννητου παιδιού, και η ψυχή τους και το σώμα προσαρμοζόταν. και μετά, στο τέλος, συρρικνώνονταν συνέχεια και εξαφανίζονταν τελείως. Όσο για κείνους που είχαν βίαιο θάνατο, εκείνα τα χρόνια, το σώμα του νεκρού υφίστατο γρήγορα τις ίδιες αλλαγές, και σε λίγες ημέρες διαλυόταν και εξαφανιζόταν. ΝΕ. ΣΩ. Πώς όμως, ξένε, γεννιούνταν τότε τα ζώα; Κ α ι με ποιον τρόπο γεννούσαν το ένα το άλλο; ΞΕ. Είναι φανερό, Σωκράτη, ότι στη φύση, τότε, τα ζώα δε γεννούσαν το ένα το άλλο, αλλά, το γένος που λένε ότι υπήρχε κάποτε και γεννιόταν από τη γη, ήταν εκείνο που, εκείνο τον καιρό, επέστρεφε πάλι από τη γη' κι αυτό μνημονευόταν από τους πρώτους μας προγόνους, οι οποίοι γεννήθηκαν στην αρχή του δικού μας κύκλου, και, γι' αυτό, χωρίς διάλειμμα στο χρόνο, γειτόνευαν με τον προηγούμενο κύκλο του κόσμου που τελείωΝΕ. Εκείνοι ήταν για μας οι κήρυκες αυτών των ιστοριών, τους οποίους πολλοί, σήμερα, δεν έχουν δίκιο να μην πιστεύουν. Γ ι α τ ί πρέπει, νομίζω, να συλλογιστούμε ποιο θα ήταν το συμπέρασμα. Πράγματι, το γεγονός ότι οι γέροντες επιστρέφουν στην κατάσταση του παιδιού, συνεπάγεται ότι, εκείνοι που έχουν πεθάνει, και βρίσκονται μέσα στη γη, παίρνουν πάλι σχήμα εκεί, και ξαναγυρίζουν στη ζωή, καθώς η διαδικασία της γέννησης προχωρεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, ακολουθώντας την περιστροφή του σύμπαντος. Κι αφού, γ ι ' αυτό το λόγο, γεννιούνταν αναγκα-
στικά από τη γη, έτσι απέκτησαν το όνομα και την ιστορία τους, όσοι από αυτούς δεν οδηγήθηκαν από το θεό σε άλλη μοίρα.26 ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα, αυτό έρχεται ως συνέπεια από τα προηγούμενα. Αλλά, η ζωή που λες ότι χαρακτήρισε τη βασιλεία του Κρόνου, υπήρχε στην προηγούμενη περίοδο της περιστροφής, ή στη δική μας; Γιατί, η ανατροπή στην πορεία των άστρων και του ήλιου, είναι φανερό ότι υπάρχει και στις δύο περιόδους της περιστροφής. ΞΕ. Σωστά κατάλαβες αυτά που είπα. Αυτό όμως που ρώτησες, για την εποχή που γεννιούνταν όλα μόνα τους, για χάρη των ανθρώπων, καθόλου δεν ανήκει στην τωρινή φορά της περιστροφής, αλλά, και αυτό, ανήκε στην προηγούμενη. Γιατί τότε, στην αρχή, ο θεός ήταν επικεφαλής και φρόντιζε ολόκληρη την περιστροφή' και με τον ίδιο τρόπο, πάλι, όλα τα μέρη του χόσμου ήταν χωρισμένα σε περιοχές, και βρίσκονταν υπό την εξουσία θεοτήτων. Τα ζώα, μάλιστα, ως ένα είδος νομής, μοιράστηκαν σε γένη και αγέλες ανάμεσα σε θείους δαίμονες. και φρόντιζε καθένας μόνος του για όλα, όσα χρειάζονταν τα πλάσματα που είχε στη νομή του' ώστε, κανένα ζώο δεν ήταν άγριο, ούτε έτρωγαν το ένα το άλλο, και δεν υπήρχε ανάμεσά τους πόλεμος, ούτε κανένα είδος διαμάχης. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε αναρίθμητα άλλα, που απορρέουν από μια τέτοια τακτοποίηση του σύμπαντος. Αυτό που είπαμε, όμως, για την αυτόνομη ζωή των ανθρώπων, ειπώθηκε για τον εξής λόγο. Τη νομή τους την είχε ο
θεός, και τους επέβλεπε ο ίδιος, όπως τώρα οι άνθρωποι, που είναι ζώο διαφορετικό και περισσότερο θείο από τα υπόλοιπα, έχουν τη νομή άλλων γενών, που είναι κατώτερα από τους ίδιους. 'Οταν είχε τη νομή εκείνος, δεν υπήρχαν πολιτείες, ούτε οι άντρες κατείχαν τις γυναίκες και τα παιδιά' γιατί όλοι ξαναγυρνούσαν στη ζωή από τη γη, χωρίς να θυμούνται τίποτε από τα περασμένα. Κι ενώ καθόλου δεν υπήρχαν τέτοια πράγματα, είχαν άφθονους καρπούς από τα δένδρα και από πολλά άλλα φυτά, που δε φύτρωναν με τη γεωργία, αλλά τα παρήγε μόνη της η γη. Τον περισσότερο καιρό, μάλιστα, ζούσαν στην ύπαιθρο γυμνοί και δίχως κρεβάτι . αφού οι εποχές ήταν ευνοϊκές και δεν τους δημιουργούσαν προβλήματα . και είχαν μαλακά κρεβάτια, καθώς από τη γη φύτρωνε άφθονη πόα. Αυτή λοιπόν, Σωκράτη, ήταν η ζωή όταν βασίλευε ο Κρόνος. όσο για την τωρινή, που λένε πως είναι η εποχή του Δία, τη γνωρίζεις ο ίδιος. θα μπορούσες, άραγε, και θα ήθελες, να διακρίνεις από τις δυο την πιο ευτυχισμένη; ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο. ΞΕ. Θέλεις λοιπόν, τρόπον τινά, εγώ να επιλέξω μια για σένα; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Αν, λοιπόν, οι τρόφιμοι του Κρόνου, έτσι που είχαν τόσο πολύ ελεύθερο χρόνο και ικανότητα, για να μπορούν να συζητούν όχι μόνο με τους ανθρώπους αλλά και με τα θηρία, εξαντλούσαν όλα αυτά τα πλεονεκτήματα για τη φιλοσοφία, και μιλούσαν με τα θηρία
και μεταξύ τους, μαθαίνοντας από κάθε πλάσμα, αν, έχοντας κάποια ιδιαίτερη δύναμη, μπορούσε κάποιος να αντιληφθεί κάτι παραπάνω από τους άλλους, για να πλουτίσει τη σοφία, εύκολα μπορούμε να κρίνουμε ότι οι παλαιοί άνθρωποι θα ήταν απείρως περισσότερο ευτυχισμένοι από τους τωρινούς. κι αν, τρώγοντας άφθονα και πίνοντας, μέχρι κορεσμού, έλεγαν μεταξύ τους και με τα θηρία μύθους, όπως αυτοί που λέγονται τώρα για τους ίδιους, και σε τούτη την περίπτωση, μου φαίνεται, θα ήταν πολύ εύκολο να φθάσουμε σ' ένα συμπέρασμα. Όμως, ας τ' αφήσουμε αυτά, ώσπου να βρούμε κάποιον μάρτυρα ικανό να μας πει τι ήθελαν τότε οι άνθρωποι από τις επιστήμες κι από τη χρήση των λόγων. Πρέπει, πάντως, να πούμε το λόγο για τον οποίο ανασύραμε το μύθο, προκειμένου μετά να προχωρήσουμε και να τελειώσουμε την έρευνά μας. Γιατί, όταν ολοκληρώθηκε ο χρόνος όλων αυτών, κι έπρεπε να αλλάξουν τα πράγματα, και, ήδη, είχε χαθεί όλο το γένος των ανθρώπων που γεννήθηκαν από τη γη, και κάθε ψυχή είχε ολοκληρώσει τις γεννήσεις της, πέφτοντας στη γη σε κατάσταση σπέρματος, όσες φορές είχε οριστεί να το κάνει, τότε, ο κυβερνήτης του σύμπαντος, άφησε, κατά κάποιον τρόπο, τη διεύθυνση των πηδαλίων, αποσύρθηκε στο παρατήρητηριό του,27 και, όσο για τον κόσμο, άρχισε πάλι να τον περιστρέφει ανάποδα η ειμαρμένη και η σύμφυτη μέσα του επιθυμία. Όλες, λοιπόν, οι κατά τόπους θεότητες, που βασίλευαν μαζί με το μεγάλο θεό, γνωρίζοντας ήδη αυτό που έγινε, έπαψαν να φροντίζουν για τα
διάφορα μέρη του κόσμου. και ο κόσμος, καθώς γύρισε πίσω, κι έγινε η σύγκρουση, και η αρχή και το τέλος πήραν αντίθετες κατευθύνσεις, αυτός έκανε μέσα του μεγάλο σεισμό, και, πάλι, προκάλεσε μια νέα καταστροφή σε όλα τα είδη των ζώων. Μετά από αυτά, όταν πέρασε αρκετός χρόνος, που έδωσε τέλος πια στις ταραχές και τη σύγχυση, και τη θέση των σεισμών πήρε η γαλήνη, ο κόσμος προχώρησε με τάξη στο δικό του συνηθισμένο δρόμο, έχοντας ο ίδιος την επιμέλεια και την εξουσία για τα πλάσματα που βρίσκονταν μέσα του και για τον εαυτό του, και φέρνοντας στο νου του, όσο μπορούσε, τις διδαχές του δημιουργού και πατέρα του. Στην αρχή, πράγματι, τις εφάρμοζε ακριβέστερα, ενώ προς το τέλος περισσότερο εξασθενημένα. Α ι τ ί α γ ι ' αυτό, ήταν το σωματικό στοιχείο στη σύνθεσή του, το οποίο ήταν σύμφυτο στην πρωταρχική του φύση, επειδή το χαρακτήριζε μεγάλη αταξία, πριν φθάσει στην τωρινή κοσμική τάξη. 28 Γ ι α τ ί , από κείνο ν που έκανε τη σύνθεση, όλα τα πήρε καλά . από την προηγούμενη κατάστασή του, όμως, πήρε ο ίδιος και προκαλεί στα ζώα όσα φοβερά και άδικα συμβαίνουν στον ουρανό. Όσο, λοιπόν, έτρεφε τα ζώα μέσα του μαζί με τον κυβερνήτη, προκαλούσε μικρά κακά και μεγάλα καλά . κι όταν χωρίζεται από κείνον, κάθε φορά, αμέσως μετά το χωρισμό, πράττει τα πάντα με τον καλύτερο τρόπο. μα όσο περνάει ο χρόνος, και τον κυριεύει η λήθη, όλο και περισσότερο κυριαρχεί η κατάσταση της παλαιάς αταξίας . αυτή βρίσκεται σε άνθιση προς το τέλος του χρόνου, και τα αγαθά γίνονται
σπάνια, ενώ είναι πολλά τα άσχημα που συγχωνεύει, και αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να καταστραφεί ο ίδιος και όσα βρίσκονται μέσα του. Γ ι ' αυτό, τότε ο θεός, που είχε βάλει σε τάξη τον κόσμο, και τον έβλεπε να βρίσκεται σε δύσκολη θέση, από φόβο μήπως, δοκιμασμένος από τη σύγχυση, διαλυθεί και βυθιστεί στην απέραντη θάλασσα της ανομοιότητας, αφού πήρε πάλι τη θέση του στο πηδάλιο, και ανέστρεψε όσα νοσούσαν και είχαν διαλυθεί στην προηγούμενη περίοδο, που ο κόσμος ήταν αφημένος στον εαυτό του, τον βάζει σε τάξη και, στήνοντάς τον πάλι όρθιο, τον καθιστά αθάνατο και αγέραστο. Ετσι τελειώνει ο μύθος. όσο, τώρα, για να δείξουμε τη φύση του βασιλιά, αρκεί να πάρουμε την ιστορία από πιο μπροστά. Γιατί, όταν το σύμπαν στράφηκε ξανά στο δρόμο της τωρινής γένεσης, η ηλικία σταμάτησε πάλι να προχωρεί, κι αυτό οδήγησε σε καινούργιες καταστάσεις, τις αντίθετες από τις προηγούμενες. Τα ζώα που είχαν μικρύνει τόσο, ώστε λίγο έλειπε να εξαφανιστούν, αναπτύσσονταν, ενώ τα σώματα που μόλις είχαν γεννηθεί από τη γη, αφού άσπρισαν τα μαλλιά τους, πέθαναν και κατέβηκαν πάλι στη γη. Κ α ι όλα τα υπόλοιπα άλλαξαν . μιμήθηκαν και ακολούθησαν την κατάσταση του σύμπαντος, και, επίσης, η κύηση και η γέννηση και η τροφή μιμήθηκε και ακολούθησε αναγκαστικά όλα τα άλλα . γιατί δεν ήταν δυνατό, πια, να γεννηθεί μέσα στη γη ένα ζώο και να το αποτελούν ξένα στοιχεία. Αλλά, όπως ορίστηκε για το σύμπαν, να έχει πλήρη εξουσία στη δική του πορεία, έ-
τσι, με τον ίδιο τρόπο, ορίστηκε και για τα μέρη του, να παράγουν, να γεννούν, και να τρέφουν μόνα τους, όσο ήταν δυνατό, με βάση τον ίδιο νόμο. Κ α ι , τώρα, βρισκόμαστε ήδη σ' εκείνο το θέμα, για το οποίο άρχισε όλη η συζήτηση. Γ ι α τα άλλα θηρία θα μπορούσαμε να πούμε πολλά, και για πολύ χρόνο, για την προηγούμενη μορφή του καθενός, και για τις αιτίες εξαιτίας των οποίων άλλαξε . για τους ανθρώπους, όμως, θα πούμε λιγότερα και περισσότερο σχετικά. Γιατί, όταν στερηθήκαμε την επιμέλεια της θεότητας που μας είχε στην κατοχή της και μας φρόντιζε, και τα περισσότερα θηρία, που ήταν από τη φύση επικίνδυνα, εξαγριώθηκαν τελείως, οι ίδιοι οι άνθρωποι ήταν τώρα αδύναμοι και απροστάτευτοι και κατασπαράζονταν από αυτά, και, κατά τους πρώτους χρόνους, ήταν άκομη άποροι και αδέξιοι. τους είχε λείψει η έτοιμη τροφή, και δεν ήξεραν ακόμη να την εξασφαλίζουν, επειδή καμιά ανάγκη δεν τους είχε αναγκάσει νωρίτερα. Εξαιτίας όλων αυτών, βρίσκονταν σε πολύ δύσκολη θέση. Γ ι ' αυτό το λόγο, τα δώρα από τους θεούς, για τα οποία μιλούν από παλιά, δωρήθηκαν σ' εμάς με την αναγκαία διδαχή και εκπαίδευση. η φωτιά από τον Προμηθέα, και οι τέχνες από τον 'Ηφαιστο και την ομότεχνο του, ενώ οι σπόροι και τα φυτά από άλλους.29 και όλα όσα συνιστούν την ανθρώπινη ζωή προήλθαν από αυτά, επειδή, όπως είπα μόλις, οι άνθρωποι στερήθηκαν την επιμέλεια των θεών, και έπρεπε να κανονίζουν τη ζωή και να φροντίζουν τον εαυτό τους, όπως ολόκληρο το σύμπαν, το οποίο το μιμού-
μαστέ και το ακολουθούμε στη διάρκεια των αιώνων, και ζούμε και γεννιόμαστε σήμερα έτσι, και την εποχή εκείνη με τον άλλο τρόπο. Ας δώσουμε λοιπόν, εδώ, τέλος στο μύθο, κι ας επωφεληθούμε από αυτόν, για να δούμε ακριβώς πόσο σφάλαμε, όταν, στην προηγούμενη συζήτηση, ορίσαμε τον βασιλικό και τον πολιτικό άνθρωπο. ΝΕ. ΣΩ. Πώς, λοιπόν, σφάλαμε, και πόσο μεγάλο σφάλμα ισχυρίζεσαι ότι κάναμε; ΞΕ. Σ τ η μια περίπτωση ήταν μικρότερο. στην άλλη, όμως, πολύ μεγάλο και πολύ σημαντικότερο και σοβαρότερο από το πρώτο. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; ΞΕ. Επειδή, όταν μας ρώτησαν για το βασιλιά και τον πολιτικό της τωρινής περιφοράς και γένεσης, και είπαμε πως είναι ο ποιμένας της τότε ανθρώπινης αγέλης από την αντίθετη περίοδο, και πως ήταν θεός και όχι θνητός, κάναμε πολύ μεγάλο σφάλμα. Από την άλλη, όταν τον ορίσαμε ως αρχηγό ολόκληρης της πόλης, αλλά δε διευκρινίσαμε με ποιον τρόπο είναι, αυτό που είπαμε ήταν αλήθεια, αλλά δεν το είπαμε ολοκληρωμένα, ούτε με σαφήνεια. γ ι ' αυτό το σφάλμα μας ήταν μικρότερο από το πρώτο. ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια. ΞΕ. Πρέπει λοιπόν, όπως φαίνεται, πρώτα να προσδιορίσουμε τον τρόπο με τον οποίο κυβερνά την πόλη, και τότε να ελπίζουμε ότι έχουμε ορίσει τέλεια τον πολιτικό. ΝΕ. ΣΩ. Καλώς.
ΞΕ. Γ ι ' αυτό παραθέσαμε και το μύθο. όχι μόνο για να δείξουμε, ότι όλοι αμφισβητούν την ανατροφή της αγέλης σε αυτόν για τον οποίο κάνουμε τώρα την έρευνα, αλλά και για να δούμε καθαρότερα εκείνον, στον οποίο, και μόνο, κατά το παράδειγμα των ποιμένων και των βουκόλων, αρμόζει να έχει την επιμέλεια της ανθρώπινης ανατροφής, και ο οποίος, μόνος, αξίζει αυτή την προσφώνηση. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Εγώ βέβαια, Σωκράτη, νομίζω πως το σχήμα του θείου ποιμένα είναι ακόμη σημαντικότερο από εκείνο του βασιλιά . ενώ, οι πολιτικοί που υπάρχουν τώρα εδώ, μοιάζουν πολύ περισσότερο στη φύση με τους αρχομένους, και παίρνουν παραπλήσια παιδεία και ανατροφή. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Η έρευνα γ ι ' αυτούς, λοιπόν, δεν πρέπει να είναι ούτε μικρότερη ούτε μεγαλύτερη, είτε η φύση τους είναι η μια είτε η άλλη. ΝΕ. ΣΩ. Χωρίς αμφιβολία. ΞΕ. Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, πάλι σ' αυτό το σημείο. Πράγματι, την τέχνη του να δίνεις τις δικές σου προσταγές, που είπαμε πως έχει να κάνει με τα ζώα, και η οποία, όμως, δεν έχει την ατομική αλλά την κοινή επιμέλεια, τότε αμέσως την ονομάσαμε τέχνη της ανατροφής της αγέλης - θυμάσαι; Ν Ε. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Σχετικά με αυτή, λοιπόν, κάπου κάναμε το σφάλμα. Γ ι α τ ί πουθενά δε συμπεριλάβαμε ούτε ονομάσαμε
τον πολιτικό . αλλά μας διέφυγε δίχως να το καταλάβουμε κατά την ονομασία. ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ.'Ολοι οι άλλοι ποιμένες έχουν την κοινή ιδιότητα να τρέφει καθένας την αγέλη του. Στον πολιτικό, όμως, δώσαμε το όνομα χωρίς να του ανήκει. ενώ έπρεπε να του δώσουμε ένα, που να είναι κοινό σε όλους. ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια λες, αν τύχαινε να υπάρχει ένα. ΞΕ. Πώς θα μπορούσε να μην είναι κοινή σε όλους η πράξη της φροντίδας, χωρίς να οριστεί ούτε ως διατροφή, ούτε ως κάποια άλλη δραστηριότητα; Αν την ονομάζαμε, λοιπόν, αγελαιοκομική ή τέχνη της φροντίδας ή και ένα είδος επιμέλειας, όπως ισχύει για όλους, θα μπορούσαμε να περιλάβουμε και τον πολιτικό μαζί με τους άλλους, μια που η λογική έδειχνε ότι αυτό πρέπει να κάνουμε. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. Αλλά, πάλι, με ποιον τρόπο θα γινόταν η επόμενη διαίρεση; ΞΕ.'Οπως, ακριβώς, διαιρέσαμε νωρίτερα την τέχνη της ανατροφής της αγέλης, διακρίνοντας ανάμεσα στα πεζά και τα ζώα που δεν πετούν, και σ' εκείνα που δεν προέρχονται από διασταύρωση και στα ακέρατα, κάνοντας τώρα τις ανάλογες διαιρέσεις, θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και την αγελαιοκομική, τόσο την τωρινή όσο και εκείνη της βασιλείας του Κρόνου, μέσα στην ίδια έννοια. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται . πάλι, όμως, αναρωτιέμαι τι ακολουθεί μετά από αυτό.
ΞΕ. Είναι φανερό ότι, μιλώντας με αυτή τη σημασία για την τέχνη της αγελαιοκομικής, δε θα μπορούσαν ποτέ να μας αμφισβητήσουν κάποιοι ότι υφίσταται ένα είδος επιμέλειας, όπως, τότε, αμφισβητήθηκε δικαίως ότι δεν έχουμε καμιά τέχνη άξια για το χαρακτηρισμό της θρεπτικής τέχνης, και ότι, αν υπάρχει κάποια, ανήκει περισσότερο και, πρώτα-πρώτα, σε πολλούς άλλους, παρά σε κάποιον βασιλιά. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ.'Οσο, όμως, για την επιμέλεια της ανθρώπινης κοινωνίας στο σύνολο της, καμιά άλλη δε θα μπορούσε ισχυρότερα, και πριν από τη βασιλική τέχνη, να αξιώσει πως είναι η τέχνη της διακυβέρνησης όλων των ανθρώπων. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά μιλάς. ΞΕ. Μ ε τ ά από αυτά βέβαια, Σωκράτη, καταλαβαίνουμε άραγε ότι, πάλι, κάναμε ένα μεγάλο σφάλμα σε σχέση με τον ίδιο το σκοπό; ΝΕ. ΣΩ. Ποιο σφάλμα; ΞΕ. Το εξής: όσο κι αν πιστέψαμε, ότι υπάρχει μια θρεπτική τέχνη της δίποδης αγέλης, δεν έπρεπε, γ ι ' αυτό το λόγο, αμέσως να την ονομάσουμε βασιλική και πολιτική, σαν το θέμα να έκλεινε εκεί. ΝΕ. ΣΩ. Τι θα έπρεπε να έχουμε κάνει λοιπόν; ΞΕ. Πρώτα, πράγμα που το είπαμε, θα έπρεπε να έχουμε τροποποιήσει το όνομα, πλησιάζοντάς το περισσότερο στη σημασία της φροντίδας, παρά σ' εκείνη της τροφής, και μετά να διαιρέσουμε την τέχνη . γιατί, ακόμα, θα επιδεχόταν όχι ασήμαντες διαιρέσεις.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιες; ΞΕ. Καταρχάς, εκείνη με την οποία θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε το θεϊκό ποιμένα και τον ανθρώπινο επιμελητή.. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Κ α ι πάλι, βέβαια, θα ήταν αναγκαίο να διαιρέσουμε τη διακεκριμένη τέχνη της επιμέλειας σε δύο μέρη. ΝΕ. ΣΩ. Σε ποια; ΞE. Στο βίαιο και το εκούσιο. ΝΕ. ΣΩ. Γιατί; ΞΕ. Γ ι α τ ί το ίδιο σφάλμα κάναμε και νωρίτερα, όταν, αφελέστερα απ' όσο πρέπει, τοποθετήσαμε μαζί το βασιλιά και τον τύραννο, ενώ οι ίδιοι, και ο τρόπος που καθένας κυβερνά, είναι τελείως ανόμοιοι. ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια. ΞΕ. Τώρα, λοιπόν, επανορθώνοντας, όπως είπα, θα διαιρέσουμε σε δύο μέρη τη φροντίδα για τους ανθρώπους, στο βίαιο και το εκούσιο; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Κι αν ονομάσουμε την τέχνη εκείνων που χρησιμοποιούν βία τυραννική, ή κάπως έτσι, ενώ την εκούσια αγελαιοκομική των εκούσιων δίποδων ζώων πολιτική, εκείνος που έχει την τέχνη αυτή και τη φροντίδα, θα πούμε πως είναι ο αληθινός βασιλιάς και πολιτικός; ΝΕ. ΣΩ. Φαίνεται, ξένε, ότι τώρα ολοκληρώσαμε την έκθεσή μας για τον πολιτικό. ΞΕ. Αυτό, Σωκράτη, θα ήταν καλό για μας. Πρέπει, όμως, να μην το πιστεύεις εσύ μόνο, αλλά να συμφωνώ
μαζί σου κι εγώ. Και, τώρα, σύμφωνα τουλάχιστο με την άποψη μου, δε φαίνεται να έχουμε τελειοποιήσει ακόμη το σχήμα του βασιλιά. Αλλά, όπως οι ανδριαντοποιοί ενίοτε βιάζονται παράκαιρα, και, κάνοντας πολλές και περισσότερες απ' όσες πρέπει προσθήκες, καθυστερούν το κάθε έργο τους, έτσι κι εμείς, τώρα, για να προχωρήσουμε γρήγορα, και για να δηλώσουμε μεγαλοπρεπώς το σφάλμα στην προηγούμενη έκθεσή μας, πιστέψαμε ότι στην περίπτωση του βασιλιά αρμόζει να χρησιμοποιήσουμε υψηλά παραδείγματα, και, αφού πήραμε ένα θαυμαστό όγκο μύθου, αναγκαστήκαμε να χρησιμοποιήσουμε από αυτόν μεγαλύτερο μέρος απ' όσο πρέπει. Γ ι ' αυτό, παρατείναμε την έκθεσή μας, και, πάντως, δε θέσαμε τέλος στο μύθο. Ο λόγος μας, σαν, ακριβώς, να επρόκειτο για την εικόνα κάποιου ζώου, φαίνεται να έχει το εξωτερικό του περίγραμμα αρκετά καλό' ακόμη, όμως, δεν έχει αποκτήσει την ενάργεια που δίνουν οι χρωματισμοί και η ανάμιξη των χρωμάτων. Σ' εκείνους, λοιπόν, που μπορούν να παρακολουθήσουν, ταιριάζει περισσότερο να περιγράψεις οποιοδήποτε ζωντανό πλάσμα με λόγο και επιχειρήματα, απ' ό,τι με τη ζωγραφική και με κάθε έργο των χεριών. στους άλλους, όμως, είναι καλύτερο να το κάνεις με έργο των χεριών. ΝΕ. ΣΩ. Αυτό είναι σωστό. ό,τι, όμως, ισχυρίζεσαι πως ακόμη δεν το διευκρινίσαμε αρκετά, φανέρωσέ το. ΞΕ. Είναι δύσκολο, καλέ μου άνθρωπε, να αποδείξεις ικανοποιητικά κάτι σημαντικό, χωρίς να χρησιμοποιήσεις παραδείγματα. Γ ι α τ ί φαίνεται ότι, καθένας μας,
γνωρίζει όλα όσα ξέρει σα να βρίσκεται μέσα σε όνειρο, και μετά, πάλι, όταν είναι σα να βρίσκεται σε εγρήγορση, αγνοεί τα πάντα. ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς με αυτό; ΞΕ. Φαίνεται ότι, στην προκειμένη περίπτωση, άγγιξα πολύ παράδοξα την εμπειρία της γνώσης μέσα μας. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί ; ΞΕ. Επειδή, το ίδιο μου το παράδειγμα, καλότυχε, χρειάζεται ένα άλλο παράδειγμα. ΝΕ. ΣΩ. Τι λοιπόν; Μίλησε, χωρίς να διστάζεις εξαιτίας μου. ΞΕ. Θα μιλήσω . επειδή κι εσύ, βέβαια, είσαι έτοιμος να με παρακολουθήσεις. Γ ι α τ ί ξέρουμε, φαντάζομαι, ότι τα παιδιά, αμέσως μόλις αποκτήσουν κάποια γνώση των γραμμάτων... ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι λοιπόν; ΞΕ. Αναγνωρίζουν ικανοποιητικά κάθε στοιχείο στις πιο σύντομες και εύκολες συλλαβές, και γίνονται ικανά να αποφαίνονται σωστά για εκείνα. ΝΕ. ΣΩ. Ασφαλώς. ΞΕ. Κ α ι για τα ίδια, πάλι, σε άλλες συλλαβές αμφιβάλλουν και σφάλλουν στη γνώμη και το λόγο. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Άρα, λοιπόν, έτσι δεν είναι πιο εύκολα και καλά να τα οδηγήσουμε σ' εκείνα που ακόμα δεν ξέρουν; Ν Ε. ΣΩ. Πώς; ΞΕ. Να τα οδηγήσουμε πρώτα σ' εκείνες τις περιπτώσεις, στις οποίες σκέφτονταν σωστά για τα ίδια γράμματα, κι αφού το κάνουμε, να τα τοποθετήσουμε
μπροστά σ' εκείνα που ακόμη δεν ξέρουν, και, αφού κάνουν τη σύγκριση, να δουν ότι η φύση τους είναι ίδια και στις δύο συνθέσεις. ώσπου, εκείνα για τα οποία σκέφτονται σωστά, να δειχθεί ότι στέκονται δίπλα σε όλα όσα δεν ξέρουν. Κι όταν φανούν έτσι, και γίνουν με αυτό τον τρόπο παραδείγματα, θα γίνει ώστε, για οποιοδήποτε στοιχείο, μέσα σε οποιαδήποτε συλλαβή, να ονομάζεται διαφορετικά από τα άλλα εκείνο που είναι διαφορετικό, ενώ εκείνο που είναι ίδιο, πάντα με τον ίδιο τρόπο, ως ίδιο με τον εαυτό του. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Επομένως, καταλάβαμε σωστά ότι ένα παράδειγμα γεννιέται, κάθε φορά που ένα στοιχείο, το οποίο παραμένει το ίδιο μέσα σε κάποιο δεύτερο διακριτό σύνολο, συλλαμβάνεται ορθά και ταυτίζεται και στις δύο περιπτώσεις, ώστε και τα δύο να αποτελούν μία ορθή ιδέα; ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς. ΞΕ. Μπορούμε λοιπόν να απορούμε, αν από τη φύση η ψυχή μας υπόκειται στις ίδιες μεταβολές σε σχέση με τα στοιχεία όλων των πραγμάτων, και άλλοτε, σε κάποιες περιπτώσεις, συνέχεται από την αλήθεια για κάθε στοιχείο, ενώ άλλοτε πάλι, σε άλλες περιπτώσεις, πλανάται για όλα τα στοιχεία, και, για κάποια από τα στοιχεία αυτών των συνθέσεων έχει, κατά κάποιον τρόπο, ορθή άποψη. όταν, όμως, αυτά μεταφερθούν στις μακρές και δύσκολες συλλαβές των πραγμάτων, τα ίδια αυτά στοιχεία τα αγνοεί; ΝΕ. ΣΩ. Καθόλου, βέβαια, δεν πρεπει να απορούμε.
ΞΕ. Γιατί πώς, φίλε, θα μπορούσε κάποιος, που αρχίζει από εσφαλμένη άποψη, να φθάσει έστω και σε μικρό μέρος της αλήθειας και να αποκτήσει σοφία; Ν Ε. ΣΩ. Σχεδόν με κανένα τρόπο. ΞΕ. Επομένως, εάν έτσι έχουν τα πράγματα, δεν είναι αλήθεια ότι δε σφάλαμε καθόλου αν, εγώ κι εσύ, πρώτα επιχειρήσαμε, σε κάποιο άλλο μικρό και επιμέρους παράδειγμα, να δούμε τη φύση του παραδείγματος γενικά, με σκοπό, μετά από αυτό, αφού μεταφέρουμε το ίδιο σχήμα από ασήμαντα πράγματα στο μεγαλείο του βασιλιά, να επιχειρήσουμε πάλι, με ένα παράδειγμα, να γνωρίσουμε μεθοδικά σε τι συνίσταται η φροντίδα των πραγμάτων της πόλης, και να περάσουμε, έτσι, από το όνειρο στην εγρήγορση; ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να αναλάβουμε πάλι το πρώτο επιχείρημα. και επειδή αναρίθμητοι αμφισβητούν στο βασιλικό γένος τη φροντίδα για τις πόλεις, πρέπει να ξεχωρίσουμε όλους αυτούς και να απομονώσουμε το βασιλιά. και, για το σκοπό αυτό, είπαμε πως μας χρειάζεται κάποιο παράδειγμα. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Ποιο ελάχιστο παράδειγμα, λοιπόν, θα μπορούσε να παραθέσει κάποιος, στο οποίο να υπάρχει η ίδια δραστηριότητα με την πολιτική, και να ανακαλύψει ικανοποιητικά το ζητούμενο; Θέλεις, μα το Δία, Σωκράτη, αν δεν έχουμε κάποιο άλλο πρόχειρο, να επιλέξουμε την τέχνη της υφαντικής; Κ α ι αυτή, αν έχεις την ίδια γνώμη, όχι ολόκληρη; Γιατί θα μας αρκέσει,
ίσως, η σχετική με τα μάλλινα υφάσματα. αφού, και μόνο αυτό της το μέρος αν επιλέξουμε, θα μπορούσε να μας δώσει τη μαρτυρία που θέλουμε. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί όχι; ΞΕ.Όπως, επομένως, διαιρέσαμε προηγουμένως κάθε θέμα, χωρίζοντας μέρη από μέρη, γιατί και τώρα να μην κάνουμε το ίδιο για την υφαντική, και, όσο μπορούμε πιο σύντομα, να περάσουμε από όλα τα στάδια, και να επανέλθουμε γρήγορα σε αυτό που είναι χρήσιμο τώρα; ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς; ΞΕ. Θα σου απαντήσω με την ίδια την ανάλυση. ΝΕ. ΣΩ. Ωραιότατα απάντησες. ΞΕ.'Ολα, λοιπόν, όσα δημιουργούμε και αποκτάμε, είναι είτε για να κάνουμε κάτι, είτε μας προστατεύουν για να μην υποφέρουμε. κι από τα προστατευτικά, άλλα είναι αντίδοτα για τα δηλητήρια, και θεία και ανθρώπινα, ενώ άλλα προκαλύμματα . κι από τα προκαλύμματα, άλλα είναι εξοπλισμοί για τον πόλεμο, ενώ άλλα φράγματα . κι από τα φράγματα, άλλα είναι παραπετάσματα, ενώ άλλα προστατευτικά για τους χειμώνες και τους καύσωνες. κι από τα προστατευτικά, άλλα είναι καλύμματα ενώ άλλα σκεπάσματα. κι από τα σκεπάσματα, άλλα είναι στρώματα ενώ άλλα περικαλύμματα . κι από τα περικαλύμματα, άλλα είναι μονοκόμματα ενώ άλλα σύνθετα. κι από τα σύνθετα, άλλα είναι διάτρητα ενώ άλλα συνδέονται δίχως τρύπες' κι από τα άτρητα, άλλα γίνονται από τα νεύρα των φυτών της γης, ενώ άλλα είναι τρίχινα . κι από τα
τρίχινα, άλλα κολλάνε με νερό και γη, 3 ° ενώ άλλα συνδέονται απευθείας μεταξύ τους. Σ' αυτά, λοιπόν, τα προστατευτικά και τα σκεπάσματα, που συνδέονται απευθείας μεταξύ τους, δώσαμε το όνομα των ρούχων' κι όπως, τότε, την τέχνη που είχε να κάνει με την πόλη, την είπαμε πολιτική, έτσι και τώρα, την τέχνη που κυρίως ασχολείται με τα ρούχα, θα την αποκαλέσουμε, από το ίδιο το πράγμα, ιματιουργική; Επιπλέον, θα υποστηρίξουμε ότι και η υφαντική, στο βαθμό που το μεγαλύτερο μέρος της αφορά στην κατεργασία των ρούχων, δε διαφέρει καθόλου, παρά μόνο στο όνομα, από την ίδια την ιματιουργική, όπως και, στην άλλη περίπτωση, η βασιλική τέχνη διέφερε από την πολιτική; ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Ας συλλογιστούμε λοιπόν στη συνέχεια, πως κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι ορίσαμε ικανοποιητικά την τέχνη της ύφανσης των ρούχων, μια που δεν μπορεί να καταλάβει ότι ακόμη δεν τη διακρίναμε από τις τέχνες που συνεργάζονται στενά, παρόλο που διαχωρίστηκε από πολλές συγγενείς. ΝΕ. ΣΩ. Ποιες συγγενείς, πες μου; ΞΕ. Φαίνεται δεν παρακολούθησες όσα είπα. πάλι, λοιπόν, νομίζω ότι πρέπει να επανέλθω, και να αρχίσω από το τέλος. Γιατί, αν κατανοείς τι σημαίνει οικειότητα, μόλις τώρα διαχωρίσαμε μια τέχνη από τη συγγενική της, όταν ξεχωρίσαμε τη σύνθεση των στρωμάτων, κάνοντας τη διάκριση ανάμεσα στα υφάσματα που τυλίγουμε γύρω μας και σ' εκείνα που τα στρώ-
νουμε κάτω. ΝΕ. ΣΩ. Καταλαβαίνω. ΞΕ. Κ α ι ξεχωρίσαμε κάθε δημιουργία από λινάρια και σπάρτα και όλα όσα, κατ' αναλογία, ονομάσαμε νεύρα των φυτών' μετά, πάλι, διαχωρίσαμε την πιλητική31 και την κατασκευή που χρησιμοποιεί την τρήση και τη ραφή, το μεγαλύτερο μερίδιο στην οποία έχει η τέχνη του υποδηματοποιού. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ.Έτσι, ξεχωρίσαμε την τέχνη της κατασκευής δερμάτινων μονοκόμματων σκεπασμάτων, και όλες εκείνες που κατασκευάζουν στεγάσματα, όσες βρήκαμε στην οικοδομική και γενικά στην ξυλουργική, και σε άλλες τέχνες, που προσφέρουν προστασία από το νερό, και όσες τέχνες παρέχουν αναχαιτιστικά έργα για τις κλοπές και τις βίαιες πράξεις, και έχουν να κάνουν, εννοείται, με τη δημιουργία σκεπασμάτων και τις κατασκευές θυρών, και θεωρούνται μέρη της γομφωτικής 32 τέχνης. Ξεχωρίσαμε και την οπλουργική, που είναι τμήμα της μεγάλης και πολύπλοκης διαδικασίας κατασκευής αμυντικών μέσων. στην αρχή, επίσης, διαχωρίσαμε αμέσως ολόκληρη τη μαγική τέχνη, τη σχετική με τα αντίδοτα, και αφήσαμε, όπως θα δίναμε την εντύπωση, την ίδια την τέχνη που αναζητούσαμε, η οποία προστατεύει από την κακοκαιρία, κατασκευάζει καλύμματα από μαλλί, και ονομάστηκε τέχνη της ύφανσης. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Ακόμη όμως, παιδί μου, δεν ολοκληρώσαμε αυτό
που είπαμε. Γιατί, εκείνος που ασχολείται με το πρώτο στάδιο της κατασκευής των ρούχων, φαίνεται να κάνει κάτι αντίθετο με την ύφανση. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; ΞΕ. Η ύφανση είναι, κατά κάποιον τρόπο, ένα είδος σύνδεσης. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Το πρώτο στάδιο όμως, στο οποίο αναφερθήκαμε, περιλαμβάνει τη διάλυση όσων ενώθηκαν και συγχωνεύτηκαν. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο πράγμα μιλάς; ΞΕ. Γ ι α το έργο της τέχνης εκείνου που λαναρίζει τα μαλλιά. Ή θα τολμήσουμε να ονομάσουμε την τέχνη του λαναρίσματος υφαντική, και να πούμε ότι εκείνος που λαναρίζει είναι υφάντης; ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο. ΞΕ. Και, βέβαια, αν κάποιος ονομάζει υφαντική την τέχνη που παράγει το στημόνι και το υφάδι, χρησιμοποιεί παράδοξο και ψευδή χαρακτηρισμό. ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά. ΞΕ. Κ α ι τι; Ολόκληρες οι τέχνες της κατεργασίας και της επιδιόρθωσης, θα πούμε πως δεν έχουν τίποτε να κάνουν με την επιμέλεια και την επεξεργασία του ρούχου, ή θα αποφανθούμε ότι, και αυτές όλες, ανήκουν στην τέχνη της ύφανσης; ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο. ΞΕ. Σίγουρα, όμως, όλες αυτές θα αμφισβητήσουν στην υφαντική τέχνη την επεξεργασία και την παραγωγή των ρούχων. θα παραχωρήσουν σε εκείνη το με-
γαλύτερο μέρος, αλλά θα αναγνωρίσουν και στον εαυτό τους μεγάλα προνόμια. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Κοντά σε αυτές, τότε, πρέπει να πιστέψουμε ότι, και οι τέχνες που δημιουργούν τα εργαλεία, με τα οποία συντελούνται τα έργα της υφαντικής, θα ισχυριστούν ότι συνεργάζονται στη δημιουργία κάθε υφάσματος. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Επομένως, ο ορισμός μας της υφαντικής τέχνης, δηλαδή το μέρος του που επιλέξαμε θα είναι ικανοποιητικός, αν, από τις μέριμνες για το μάλλινο ρούχο, αποφανθούμε ότι αυτή είναι η ωραιότερη και σημαντικότερη απ' όλες. ή, βέβαια, θα λέγαμε κάποια αλήθεια, όμως όχι κάτι σαφές ούτε ολοκληρωμένο, μέχρι να ξεχωρίσουμε από την υφαντική όλες αυτές τις άλλες τέχνες; ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Επομένως, μετά από αυτά, δεν πρέπει να κάνουμε αυτό που λέμε, ώστε η συζήτησή μας να προχωρήσει; ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Πρώτα, λοιπόν, ας παρατηρήσουμε ότι, σε όλη τη διαδικασία παραγωγής, υπάρχουν δύο τέχνες. ΝΕ. ΣΩ. Ποιες; ΞΕ. Η μια συνεργάζεται στην παραγωγή, ενώ η άλλη είναι η άμεση αιτία. ΝΕ. ΣΩ. Πώς γίνεται αυτό; ΞΕ. Όσες τέχνες δε δημιουργούν το ίδιο το πράγμα, αλλά προμηθεύουν σ' εκείνες που το δημιουργούν τα
όργανα, χωρίς τα οποία καμιά τέχνη δε θα μπορούσε ποτέ να εκτελέσει το έργο που έχει οριστεί γ ι ' αυτήν, μπορούμε να τις ονομάσουμε συναίτιες,33 ενώ εκείνες που παράγουν το ίδιο το πράγμα αιτίες. ΝΕ. ΣΩ. Λογικό είναι. ΞΕ. Μετά από αυτό, λοιπόν, τις τέχνες που κατασκευάζουν αδράχτια και κερκίδες34 και όσα άλλα όργανα συμμετέχουν στην παραγωγή των ρούχων, μπορούμε όλες να τις ονομάσουμε συναίτιες, ενώ εκείνες που φροντίζουν και δημιουργούν τα ίδια τα ρούχα αιτίες; ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Ανάμεσα στις τέχνες-αιτίες, όμως, είναι η τέχνη του πλυσίματος και η τέχνη του διορθωτή, και κάθε άλλη φροντίδα για τα ρούχα. επειδή, μάλιστα, η περιοχή της διακοσμητικής είναι μεγάλη, μπορούμε κατεξοχήν να περιλάβουμε αυτές τις τέχνες ως ένα μέρος της, και να το ονομάσουμε ολόκληρο "τέχνη της κατεργασίας των μάλλινων υφασμάτων". ΝΕ. ΣΩ. Ωραία. ΞΕ. Και, πάλι, η τέχνη του λαναρίσματος και του κλωσίματος, και όλες οι εργασίες οι σχετικές με την ίδια την παραγωγή του ρούχου για το οποίο μιλούμε, αποτελούν μία τέχνη, που τη γνωρίζουν όλοι - την τέχνη της κατεργασίας των μαλλιών. ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Τώρα, στην τέχνη της κατεργασίας των μαλλιών υπάρχουν δύο τμήματα, και καθένα από αυτά αποτελείται από την ένωση δύο τεχνών.
ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ. Το λανάρισμα και το μισό της εργασίας που γίνεται με την κερκίδα, και όσες εργασίες χωρίζουν μεταξύ τους πράγματα που βρίσκονται ενωμένα, όλα αυτά μαζί είναι μέρος της τέχνης της κατεργασίας των μαλλιών' και, σε όλα τα πράγματα, διακρίναμε δύο μεγάλες τέχνες, εκείνη της σύνθεσης και την άλλη του διαχωρισμού. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Τώρα, η τέχνη του λαναρίσματος και όλες οι εργασίες που μόλις αναφέραμε είναι μέρη της τέχνης του διαχωρισμού. γιατί, η τέχνη που διαχωρίζει μαλλιά και στημόνια, και μ' έναν τρόπο εκτελείται με κερκίδα, ενώ μ' έναν άλλο με τα χέρια, πήρε όσα ονόματα αναφέραμε μόλις τώρα. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Πάλι, τότε, ας πάρουμε ένα μέρος της τέχνης της σύνθεσης, που ανήκει και στην τέχνη της κατεργασίας των μαλλιών. Κι ας αφήσουμε όλα όσα ανήκουν στην τέχνη του διαχωρισμού, χωρίζοντας στα δύο την τέχνη της κατεργασίας των μαλλιών, στο τμήμα του διαχωρισμού και σε εκείνο της σύνθεσης. ΝΕ. ΣΩ. Ας κάνουμε τη διαίρεση. ΞΕ. Πάλι, επομένως, πρέπει να διαιρέσουμε, Σωκράτη, το μέρος που ανήκει, ταυτόχρονα, στη σύνθεση και στην κατεργασία των μαλλιών, αν πρόκειται να συλλάβουμε επαρκώς την τέχνη της υφαντικής, για την οποία μιλήσαμε προηγουμένως. ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει λοιπόν να το κάνουμε.
ΞΕ. Ναι, πρέπει. kι ας ονομάσουμε ένα μέρος της τέχνη της συστροφής και το άλλο τέχνη της συμπλοκής. ΝΕ. ΣΩ. Δεν είμαι σίγουρος ότι καταλαβαίνω. Γ ι α τ ί νομίζω ότι, όταν λες τέχνη της συστροφής, εννοείς την εργασία για το στημόνι. ΞΕ.'Οχι μόνο αυτή, αλλά και εκείνη για το υφάδι. ή θα ανακαλύψουμε ότι το υφάδι παράγεται χωρίς συστροφή; ΝΕ. ΣΩ. Με κανέναν τρόπο. ΞΕ. Προσδιόρισε, λοιπόν, καθένα από αυτά τα δύο. γιατί, ίσως ο προσδιορισμός να σε βοηθήσει. ΝΕ. ΣΩ. Πώς να το κάνω; ΞΕ. Ως εξής. ανάμεσα στα προϊόντα του λαναρίσματος, υπάρχει κάποιο που επιμηκύνεται και αποκτάει πλάτος και το λέμε "κάταγμα"; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κι όταν αυτό συστραφεί με αδράχτι και γίνει στερεό νήμα, θα ονομάσεις το νήμα στημόνι, και θα πεις ότι η τέχνη που διευθύνει αυτή την εργασία είναι η τέχνη που κλώθει το στημόνι. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. 'Οσα νήματα, πάλι, συστρέφονται χαλαρά, και, σε σχέση με την έλξη του λαναρίσματος, είναι όσο μαλακά χρειάζεται για να υφανθούν με το στημόνι, θα τα ονομάσουμε υφάδι, ενώ η τέχνη που είναι ορισμένη γι' αυτά, θα πούμε πως είναι η τέχνη που κλώθει το υφάδι. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Τώρα, λοιπόν, το μέρος της υφαντικής τέχνης που
προκρίναμε, έγινε, ήδη, πλήρως κατανοητό. Γ ι α τ ί , όταν το μέρος της τέχνης της σύνθεσης, που περιλαμβάνεται στην τέχνη της κατεργασίας των μαλλιών, κατασκευάζει ένα πλεκτό, με την ευθεία ύφανση του υφαδιού και του στημονιού, ονομάζουμε ολόκληρο το υφαντό μάλλινο ρούχο, ενώ την τέχνη που είναι αρμόδια γι' αυτό υφαντική. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Ωραία . γιατί, λοιπόν, δεν είπαμε αμέσως ότι η υφαντική είναι η τέχνη της πλέξης του υφαδιού και του στημονιού, αλλά γυρίζουμε γύρω-γύρω και κάνουμε μάταια πάμπολλες διακρίσεις; ΝΕ. ΣΩ. Σε μένα τουλάχιστον, ξένε, δε φάνηκε να είπαμε μάταια τίποτε απ' όσα είπαμε. ΞΕ. Καθόλου δε με ξαφνιάζει αυτό' όμως, καλότυχε, μπορεί να αλλάξεις γνώμη. Γ ι α ν' αποφύγεις λοιπόν αυτό το νόσημα, στην περίπτωση που αργότερα σε προσβάλλει συχνά - πράγμα καθόλου περίεργο - άκουσε κάποια σκέψη που ταιριάζει να την πούμε για όλα τα παρόμοια. ΝΕ. ΣΩ. Εξήγησέ μου. ΞΕ. Πρώτα, λοιπόν, ας δούμε γενικά την υπερβολή και την έλλειψη, για να επαινούμε και να ψέγουμε σε λογική βάση όσα κάθε φορά, περισσότερα ή λιγότερα απ' όσο πρέπει, λέγονται σε συζητήσεις τέτοιου είδους. ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει να το κάνουμε. ΞΕ. Νομίζω, τότε, ότι αν σκεφτόμασταν αυτά τα πράγματα, θα πράτταμε σωστά. ΝΕ. ΣΩ. Ποια πράγματα;
ΞΕ. Το μήκος και τη συντομία και γενικά την υπερβολή και την έλλειψη. γιατί όλα αυτά, νομίζω, είναι αντικείμενα της τέχνης της μέτρησης. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Ας διαιρέσουμε λοιπόν αυτή την τέχνη σε δύο μέρη' γιατί είναι απαραίτητο γι' αυτό που επιδιώκουμε. ΝΕ. ΣΩ. Πες, αν θέλεις, με ποιον τρόπο θα γίνει η διαίρεση. ΞΕ. Με τον εξής' ένα μέρος αφορά στη σχέση που έχουν μεταξύ τους το μεγάλο μέγεθος και η μικρότητα . και το άλλο στην ουσία που είναι αναγκαία για την παραγωγή. ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς; ΞΕ. Δε σου φαίνεται πως είναι φυσικό, να μην πρέπει να λέμε ότι το μεγαλύτερο είναι μεγαλύτερο από κανένα άλλο, παρά μόνο από το μικρότερο, και το μικρότερο, πάλι, μικρότερο από το μεγαλύτερο, και από κανένα άλλο; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κ α ι τι; Μήπως, πάλι, δεν πρέπει να πούμε ότι όντως υπάρχει εκείνο που υπερβάλλει, πέρα από τη φύση του κανονικού, κι εκείνο που υπολείπεται σε σχέση με αυτή, είτε στα λόγια είτε και στις πράξεις. πράγμα στο οποίο και διαφέρουν κυρίως, όπως πιστεύουμε, οι κακοί και οι καλοί; ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς. ΞΕ. Πρέπει, επομένως, να ορίσουμε πως υπάρχουν δύο είδη του μεγάλου και του μικρού, και δύο τρόποι να τα διακρίνουμε μεταξύ τους. δεν πρέπει, όμως, όπως
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ κάναμε πριν λίγο, να πούμε ότι έχουν σχέση μεταξύ τους μόνο, αλλά, όπως λέχθηκε τώρα, ότι από τη μια έχουν σχέση μεταξύ τους κι από την άλλη με το κανονικό. Το λόγο που συμβαίνει αυτό, θέλουμε άραγε να τον μάθουμε; ΞΕ. Φυσικά. ΝΕ. ΣΩ. Αν κάποιος δεν αφήσει η φύση του μεγαλύτερου να έχει σχέση με τίποτε άλλο, παρά μόνο με το μικρότερο, δε θα έχει ποτέ σχέση με το κανονικό' έτσι δεν είναι; ΞΕ.Έτσι. ΝΕ. ΣΩ. Επομένως, με μια τέτοια θεωρία, δε θα καταστρέψουμε τις ίδιες τις τέχνες και όλα τους τα έργα, και δε θα εξαφανίσουμε, επίσης, την πολιτική, που αναζητούμε τώρα, και την υφαντική, για την οποία μιλήσαμε; Γιατί, όλες αυτές προσέχουν ό,τι είναι περισσότερο ή λιγότερο από το κανονικό, και το βλέπουν όχι ως ανύπαρκτο, αλλά ως πραγματικό εμπόδιο στις πράξεις, και, με αυτό τον τρόπο, διατηρώντας το μέτρο, όλα όσα κάνουν είναι καλά και ωραία. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Αν, λοιπόν, εξαφανίσουμε την πολιτική, η συνακόλουθη έρευνά μας για τη βασιλική επιστήμη δε θα είναι αδιέξοδη; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Τότε, όπως στην περίπτωση του σοφιστή επιβάλαμε το συμπέρασμα ότι το μη ον υπάρχει, επειδή σ' αυτό διέφυγε ο λόγος μας, έτσι και τώρα, πάλι, πρέπει να επιβάλουμε το περισσότερο και το λιγότερο να γί-
νουν μετρητά όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά και σε σχέση με τον καθορισμό του κανονικού; Γιατί, βέβαια, αν δε συμφωνήσουμε σε αυτό, δεν είναι δυνατό να υπάρξει δίχως αμφισβήτηση ούτε ο πολιτικός ούτε κάποιος άλλος, που έχει γνώση των πρακτικών υποθέσεων. ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι τώρα, λοιπόν, πρέπει οπωσδήποτε να κάνουμε το ίδιο. ΞΕ. Αυτό το έργο, Σωκράτη, θα είναι ακόμη μεγαλύτερο από εκείνο. -παρόλο που κι εκείνο θυμούμαστε πόσο μακριά μας πήγε- αλλά είναι απολύτως δίκαιο να υποθέσουμε γι' αυτά κάτι τέτοιο. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα; ΞΕ.Ότι κάποτε θα μας χρειαστεί η αρχή που διατυπώσαμε τώρα, για να αποδείξουμε την ακριβή αλήθεια. Στο ότι, όμως, για τον τωρινό μας σκοπό, η απόδειξη είναι καλή και επαρκής, νομίζω ότι μας βοηθεί έξοχα το εξής επιχείρημα: ότι, δηλαδή, πρέπει να πιστεύουμε πως όλες οι τέχνες υπάρχουν με τον ίδιο τρόπο, και ότι το μεγαλύτερο και το μικρότερο μετρώνται όχι μόνο στη μεταξύ τους σύγκριση, αλλά και σε σχέση με τον καθορισμό του κανονικού. Γιατί, αν υπάρχει αυτό υπάρχουν κι εκείνα, κι αν υπάρχουν εκείνα υπάρχει και αυτό. αν, όμως, ένα από αυτά δεν υπάρχει, δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει ούτε το άλλο. ΝΕ. ΣΩ. Αυτό είναι σωστό. αλλά τι έρχεται μετά από αυτό; ΞΕ. Είναι φανερό ότι θα μπορούσαμε να διαιρέσουμε τη μετρητική επιστήμη, όπως είπαμε, χωρίζοντάς τη στα δύο' τοποθετώντας στο ένα της μέρος όλες τις τέ-
χνες, όσες μετρούν τον αριθμό και τα μήκη και τα βάθη και τα πλάτη και το πάχος σε σχέση με τα αντίθετά τους' ενώ στο άλλο, εκείνες που τα μετρούν σε σχέση με το κανονικό και το ταιριαστό και το καίριο και το αναγκαίο, και όλα όσα τοποθετήθηκαν στο ενδιάμεσο των άκρων. ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι τα δύο τμήματα που ανέφερες είναι μεγάλα, και διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. ΞΕ. Ναι . γιατί αυτό που επαναλαμβάνουν, Σωκράτη, πολλοί έξυπνοι άνθρωποι, και το λένε ως κάτι σοφό, ότι δηλαδή η μετρητική επιστήμη ασχολείται με όλα όσα συμβαίνουν, τυχαίνει να είναι το ίδιο ακριβώς με αυτό που είπαμε τώρα. Γιατί, κατά κάποιον τρόπο, όλα όσα βρίσκονται στην περιοχή της τέχνης, παίρνουν μέρος στη μέτρηση. επειδή, όμως, οι άνθρωποι δεν είναι συνηθισμένοι να εξετάζουν τα πράγματα διαιρώντας τα σε είδη,' 6 αμέσως, παρόλο που διαφέρουν τόσο, τα ταυτίζουν, πιστεύοντας πως είναι όμοια . και, πάλι, κάνουν το αντίθετο από αυτό, όταν δεν καταφέρνουν να διαιρέσουν άλλα πράγματα σε μέρη. Όμως, το σωστό θα ήταν, όταν κάποιος αντιληφθεί εκ των προτέρων την κοινότητα πολλών πραγμάτων, να μην εγκαταλείψει, προτού δει μέσα σε αυτή όλες τις διαφορές που υπάρχουν σε είδη. ενώ, πάλι, όταν οι κάθε είδους ανομοιότητες γίνουν ορατές σε πλήθος πραγμάτων, δεν πρέπει να μπορεί να ταράζεται και να σταματά, προτού συγκεντρώσει μέσα σε μια ομοιότητα όλα τα οικεία στοιχεία, και τα περικλείσει στην ουσία κάποιου γένους. Είπαμε λοιπόν αρκετά γι' αυτά, και
για τις ελλείψεις και τις υπερβολές. ας κρατήσουμε, μόνο, ότι βρήκαμε δύο γένη της μετρητικής που έχουν να κάνουν με αυτά, κι ας θυμούμαστε ποια είπαμε πως είναι. ΝΕ. ΣΩ. Θα το θυμούμαστε. ΞΕ. Τώρα, μετά από τη συζήτηση αυτή, ας αναλάβουμε μιαν άλλη, τόσο για τα ίδια τα αντικείμενα της έρευνάς μας, όσο και για κάθε κουβέντα που γίνεται στα πλαίσια τέτοιων συζητήσεων. ΝΕ. ΣΩ. Ποια ακριβώς; ΞΕ. Αν κάποιος, σχετικά με τους μαθητές που συγκεντρώνονται για να μάθουν τα γράμματα, μας ρωτούσε: όταν κάποιος ερωτηθεί από ποια γράμματα αποτελείται η μια ή η άλλη λέξη, θα πούμε πως το ερώτημα γίνεται γ ι ' αυτή τη μία, συγκεκριμένη λέξη, για την οποία πρόκειται, ή για να τον κάνουν περισσότερο ικανό για όλες τις πιθανές λέξεις; ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς, για να τον κάνουν ικανό για όλες. ΞΕ. Κ α ι τι γίνεται τώρα με εμάς και την έρευνα για τον πολιτικό; Την αναλάβαμε περισσότερο γι' αυτό το συγκεκριμένο θέμα, ή για να γίνουμε καλύτεροι διαλεκτικοί σε όλα τα θέματα; ΝΕ. ΣΩ. Κι εδώ είναι προφανές, ότι το κάναμε στοχεύοντας σε όλα. ΞΕ. Ασφαλώς, κανένας γνωστικός άνθρωπος δε θα ήθελε να επιδιώξει τη συζήτηση για την υφαντική, για την ίδια την υφαντική . αλλά, νομίζω, οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν ότι κάποια όντα έχουν μερικές φυσικές αισθητές ομοιότητες, οι οποίες εύκολα γίνονται
αντιληπτές . αυτές δεν είναι καθόλου δύσκολο να τις φανερώσουμε, όταν κάποιος θελήσει, σ' εκείνον που θα ζητήσει εξήγηση για κάποια, να την καταδείξει εύκολα, χωρίς προβλήματα και, πραγματικά, δίχως εξήγηση. Πάλι, όμως, για τα σημαντικότερα και τα πιο πολύτιμα πράγματα, δεν προσφέρεται στους ανθρώπους καμιά εικόνα επεξεργασμένη καθαρά, την οποία, αυτός που θέλει να ικανοποιήσει την ψυχή εκείνου που ζητεί να μάθει, θα τη δείξει, προσαρμόζοντάς την σε κάποια από τις αισθήσεις, και θα γεμίσει την ψυχή αρκετά. Γ ι ' αυτό πρέπει να ασκούμαστε, ώστε να μπορούμε να εξηγούμε και να καταλαβαίνουμε την εξήγηση για το καθένα. γιατί τα ασώματα πράγματα, που είναι τα ωραιότερα και τα πιο σημαντικά, δείχνονται σαφώς μόνο με το λόγο και με τίποτε άλλο,37 κι όλα όσα λέμε τώρα είναι για χάρη τους. Είναι όμως πιο εύκολο να εξασκηθείς, για οποιοδήποτε θέμα, σε ασήμαντα πράγματα, απ' ό,τι σε σημαντικά. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία μίλησες. ΞΕ. Ας θυμηθούμε, λοιπόν, το λόγο για όλα όσα είπαμε γ ι ' αυτά τα θέματα. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο λόγο το κάναμε; ΞΕ. Εξαιτίας, ακριβώς, της ίδιας της δυσάρεστης δυσχέρειας που δοκιμάσαμε στη μακρά συζήτηση για την υφαντική τέχνη, και σ' εκείνη για την περιστροφή του σύμπαντος και στην άλλη για το σοφιστή, τη σχετική με την ύπαρξη του μη όντος. Γιατί καταλάβαμε ότι κράτησαν περισσότερο απ' όσο πρέπει, και επιπλήξαμε τους εαυτούς μας για όλα αυτά, από φόβο μή-
πως, εκτός από πολλά, είπαμε και παράδοξα.38 Πες, λοιπόν, πως είπαμε όσα είπαμε, για να μην πάθουμε στο μέλλον κάτι παρόμοιο. ΝΕ. ΣΩ. Ας είναι. Συνέχισε μόνο να μιλάς. ΞΕ. Λέω, λοιπόν, ότι εγώ κι εσύ πρέπει να θυμούμαστε αυτά που μόλις είπαμε, και, κάθε φορά, να ψέγουμε και να επαινούμε τη συντομία και το μάκρος των συζητήσεών μας, χωρίς να συγκρίνουμε τις διαστάσεις μεταξύ τους, αλλά με βάση το μέρος της μετρητικής που, τότε, είπαμε ότι πρέπει να θυμούμαστε. με βάση δηλαδή το ταιριαστό. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Ούτε, όμως, σε σχέση με αυτό πρέπει να τα κρίνουμε όλα. Γιατί, για να γίνουμε αρεστοί, καθόλου δε θα χρειαστούμε κάποιο κατάλληλο μήκος, εκτός αν πρόκειται για δευτερεύουσα μέριμνα . και πάλι, σε ό,τι αφορά την έρευνα για το πρόβλημα, και τον τρόπο να το λύσουμε όσο γίνεται πιο εύκολα και γρήγορα, ο λόγος προστάζει να είναι μια δευτερεύουσα και όχι η πρώτη μας επιθυμία. Πολύ περισσότερο, όμως, και πρώτα, επιτάσσει να εκτιμούμε την ίδια τη μέθοδο της ικανότητας να διαιρούμε σε είδη. και, επομένως, αν κάποιος λόγος, ακόμη κι αν είναι πολύ μεγάλος, κάνει τον ακροατή περισσότερο ικανό να ανακαλύψει την αλήθεια, πρέπει να τον προσέχουμε και να μην αγανακτούμε καθόλου με το μήκος του. κι αν πάλι είναι μικρότερος, να τον κρίνουμε με τον ίδιο τρόπο. Πάλι, κοντά σ' αυτά, εκείνος που, σε συζητήσεις όπως οι δικές μας, ψέγει τα μεγέθη των λόγων, και δεν αποδέ-
χεται τις κυκλικές μεθόδους, πρέπει όχι μόνο να μην ψέγει τους λόγους που είναι μεγάλοι, και μετά γρήγορα και βιαστικά να τους εγκαταλείπει, αλλά, πρέπει επίσης να δείχνει πως πιστεύει ότι, αν ήταν συντομότεροι θα έκαναν τους ακροατές καλύτερους διαλεκτικούς και περισσότερο ικανούς να ανακαλύψουν με τη λογική την αλήθεια των πραγμάτων. Όσο για τους άλλους ψόγους και επαίνους, που στοχεύουν άλλα πράγματα, δε χρειάζεται να τους προσέχουμε καθόλου' ούτε καν να φαίνεται πως ακούμε τέτοιους λόγους. Αρκετά όμως με αυτά, αν κι εσύ έχεις την ίδια γνώμη . ας γυρίσουμε τώρα πάλι στον πολιτικό, φέρνοντας γι' αυτόν το παράδειγμα της υφαντικής, για την οποία μιλήσαμε προηγουμένως. ΝΕ. ΣΩ. Ωραία το είπες. ας κάνουμε αυτά που λες. ΞΕ. Ο βασιλιάς, λοιπόν, έχει διαχωριστεί από τις περισσότερες συγγενείς τέχνες, ή μάλλον από όλες τις σχετικές με τις αγέλες. και απομένουν, υποστηρίζουμε, ot τέχνες που έχουν να κάνουν με την ίδια την πόλη. Αυτές είναι συναίτιες και αιτίες, και πρέπει πρώτα να τις ξεχωρίσουμε μεταξύ τους. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Ξέρεις, λοιπόν, ότι είναι δύσκολο να τις χωρίσουμε στα δύο; Κ α ι η αιτία νομίζω, όσο προχωρούμε, θα γίνεται όλο και περισσότερο φανερή. ΝΕ. ΣΩ. Τότε, έτσι πρέπει να κάνουμε. ΞΕ. Ας τις διαιρέσουμε λοιπόν σε μέλη, όπως το ζώο της θυσίας, αφού στα δύο δεν μπορούμε. Γ ι α τ ί πρέπει πάντα, όσο μπορούμε, να χωρίζουμε στον πλησιέστε-
οο αριθμό.39 ΝΕ. ΣΩ. Τώρα, επομένως, τι θα κάνουμε; ΞΕ.'Οπως πιο μπροστά, όσες τέχνες παρείχαν όργανα για την υφαντική, όλες τότε, αν δεν κάνω λάθος, τις ορίζαμε ως συναίτιες. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κ α ι τώρα το ίδιο πρέπει να κάνουμε, αλλά πολύ περισσότερο από τότε. Γιατί, όσες τέχνες δημιουργούν κάποιο μικρό ή μεγάλο όργανο για την πόλη, πρέπει να τις ορίσουμε όλες ως συναίτιες. Αφού, χωρίς αυτές, δε θα υπήρχε ποτέ πόλη ούτε πολιτική . πάλι, όμως, δε νομίζω πως μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιο έργο της βασιλικής τέχνης ανήκει σε αυτές. ΝΕ. ΣΩ.'Οχι. ΞΕ. Και, βέβαια, επιχειρούμε κάτι δύσκολο, όταν αποχωρίζουμε αυτό το γένος από τα άλλα' γιατί, μπορεί να πούμε πως οτιδήποτε υπάρχει είναι το όργανο του ενός ή του άλλου πράγματος, και να φανεί πως είπαμε κάτι πιθανό. Όμως, μέσα στην πόλη υπάρχει ένα άλλο είδος κτημάτων, για το οποίο θέλω να πω το εξής. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα; ΞΕ.Ότι δεν έχουν αυτή τη λειτουργία του οργάνου. Γιατί δεν παράγονται, όπως το όργανο, για να γίνουν αιτία της δημιουργίας, αλλά για τη διατήρηση εκείνου που δημιουργήθηκε. ΝΕ ΣΩ. Ποιο είναι, λοιπόν, αυτό το είδος; ΞΕ. Εκείνο το ποικίλο είδος, που παράγεται με ξηρά και υγρά υλικά, που είναι πυρωμένα αλλά και με δί-
χως φωτιά, και, με ένα όνομα, το αποκαλούμε "αγγείο"· πρόκειται για ένα πολύ πλούσιο είδος και, όπως νομίζω, δεν ταιριάζει καθόλου με την επιστήμη που ερευνούμε. ΝΕ. ΣΩ. Δίχως αμφιβολία. ΞΕ. Πρέπει να παρατηρήσουμε και ένα τρίτο, μεγάλο είδος κτημάτων, διαφορετικό από τα προηγούμενα. βρίσκεται στη γη και στο νερό, περιπλανιέται πολύ άλλα μένει και στάσιμο, είναι και πολύτιμο και χωρίς άξια, αλλά έχει ένα όνομα. γιατί ολόκληρο το είδος είναι θέση κάποιου πράγματος, και γίνεται πάντα έδρα για κατι. ΝΕ. Σ Ω , Ποιο είναι αυτό; ΞΕ. Το ονομάζουμε όχημα και, βέβαια, δεν είναι καθόλου εργο της πολιτικής, αλλά πολύ περισσότερο της ξυλουργικής και της κεραμικής και της χαλκουργικής τέχνης. ΝΕ. ΣΩ. Καταλαβαίνω. ΞΕ. Το τέταρτο είδος ποιο θα είναι; Άραγε, πρέπει να πούμε πως υπάρχει κάποιο διαφορετικό από τα προηγούμενα, στο οποίο ανήκουν τα περισσότερα από εκείνα που είπαμε νωρίτερα. όλα τα ρούχα, τα περισσότερα οπλα και τα τείχη, όλα τα γήινα και λίθινα προκαλύμματα και αναρίθμητα άλλα πράγματα; Κ α ι επειδή ολα αυτά κατασκευάζονται για την προφύλαξη, πολυ ορθά μπορεί γενικά να ονομαστούν προκάλυμμα και, τα περισσότερα, είναι πολύ πιο σωστό να θεωρηθούν έργο της οικοδομικής ή της υφαντικής τέχνης παρα της πολιτικής.
ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Θα δεχθούμε, τώρα, να ορίσουμε ως πέμπτο είδος εκείνο που περιλαμβάνει τη διακοσμητική και τη ζωγραφική και όλες τις μιμήσεις που εκτελούνται με τη χρήση της ζωγραφικής και της μουσικής, και οι οποίες πραγματοποιούνται μόνο για την ευχαρίστηση, και σωστά θα περιλαμβάνονταν σε ένα όνομα; ΝΕ. ΣΩ. Σε ποιο; ΞΕ. Νομίζω πως τα ονομάζουν παιγνίδι. ΝΕ. ΣΩ. Αναμφίβολα. ΞΕ. Σε όλα τούτα, λοιπόν, θα πρέπει να δώσουμε αυτό το ένα όνομα. γιατί κανένα δεν το κάνουν για κάποιο σοβαρό σκοπό, αλλά όλα για διασκέδαση. ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτό το καταλαβαίνω αρκετά καλά. ΞΕ. Και, ως έκτο είδος, δε θα ορίσουμε εκείνο που, σε όλα τούτα, παρέχει τα υλικά, από τα οποία και στα οποία όλες οι τέχνες που μόλις αναφέραμε δημιουργούν τα έργα τους' ένα ποικίλο είδος, απότοκο πολλών άλλων τεχνών; ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιο πράγμα μιλάς; ΞΕ. Γ ι α το χρυσό και τον άργυρο και όλα τα μεταλλεύματα, και όσα υλικά η ξυλοκοπική, και γενικά το κλάδευμα, κόβει και παρέχει στην ξυλουργική και την καλαθοποιία. και, ακόμη, για την τέχνη της αποφλοίωσης των φυτών, και εκείνη της κατεργασίας των δερμάτων, που αφαιρεί τα δέρματα από τα έμψυχα σώματα, και για όλες τις άλλες τέχνες που ασχολούνται με παρόμοια πράγματα . για εκείνες που κατασκευάζουν φελλούς και πάπυρο και σχοινιά, και μας δίνουν
τη δυνατότητα να δημιουργούμε σύνθετα είδη πραγμάτων από γένη που δεν είναι σύνθετα. Ως ένα είδος, όλα αυτά τα ονομάζουμε πρωτογενές και απλό κτήμα των ανθρώπων, και δεν είναι με κανέναν τρόπο έργο της βασιλικής επιστήμης. ΝΕ. ΣΩ. Ωραία. ΞΕ. Τώρα, το απόκτημα της τροφής, και όλα τα πράγματα που, μέσα στο σώμα, αναμειγνύουν δικά τους μέρη με μέρη του σώματος, και έχουν κάποια δύναμη να θεραπεύσουν, μπορούμε να πούμε πως είναι το έβδομο είδος, και, στο σύνολο του, θα το ονομάσουμε τροφό μας, εκτός κι αν έχουμε κάποιο άλλο, καλύτερο όνομα να του δώσουμε. Ό λ α αυτά, όμως, πιο σωστό θα ήταν να τα αποδώσουμε στη γεωργική, στην κυνηγετική, στη γυμναστική, στην ιατρική και στη μαγειρική τέχνη, απ' ό,τι στην πολιτική. ΝΕ. ΣΩ. Αναμφίβολα. ΞΕ. Σχεδόν, λοιπόν, όλα τα είδη των κτημάτων, εκτός από τα ήμερα ζώα, νομίζω πως τα ανέφερα μέσα σε αυτά τα επτά είδη. Κοίταξε: ήταν απόλυτα δίκαιο να τοποθετηθεί στην αρχή το πρωτογενές είδος, και, μετά από αυτό, το όργανο, το αγγείο, το όχημα, η προφύλαξη, το παιγνίδι, η τροφή. Όσο για εκείνα που παραλείψαμε, αν μας διέφυγε κάτι ασήμαντο, μπορούμε να το προσαρμόσουμε σε κάποιο από αυτά τα είδη' όπως είναι, για παράδειγμα, η μορφή του νομίσματος, των σφραγίδων και κάθε αποτυπώματος. Γ ι α τ ί αυτά δεν περιέχουν κανένα μεγάλο κοινό γένος' μερικά, όμως, αν και βεβιασμένα, μπορούμε να κάνουμε ώστε
να ταιριάξουν είτε στο είδος των διακοσμητικών είτε σε εκείνο των οργάνων. Τα κτήματα των ήμερων ζώων, εκτός από τους δούλους, όλα φαίνεται πως τα αναλαμβάνει η τέχνη της ανατροφής της αγέλης, την οποία διαιρέσαμε σε μέρη νωρίτερα. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Απομένει, τώρα, η τάξη των δούλων και γενικά των υπηρετών, μεταξύ των οποίων μαντεύω ότι θα ανακαλύψουμε εκείνους που αμφισβητούν το βασιλιά για το ίδιο το υφαντό,42 όπως, πριν λίγο, αμφισβητούσαν τους υφάντες εκείνοι που έχουν σχέση με το κλώσιμο και το λανάρισμα και όσα άλλα είπαμε. Όλοι τώρα οι άλλοι, που είπαμε πως είναι συναίτιοι, έχουν εξαφανιστεί μαζί με τα έργα που μόλις αναφέραμε, και χωρίστηκαν από τη βασιλική και πολιτική πράξη.43 ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Ας πλησιάσουμε, λοιπόν, κι ας εξετάσουμε από κοντά τους υπόλοιπους, για να τους γνωρίσουμε πιο σίγουρα. ΝΕ. ΣΩ. Αυτό πρέπει να κάνουμε. ΞΕ. Θα ανακαλύψουμε, τότε, ότι οι μεγαλύτεροι υπηρέτες, όταν τους δούμε από κοντά, επιδιώκουν το αντίθετο και βρίσκονται στην αντίθετη κατάσταση από αυτή που υποπτευθήκαμε. ΝΕ. ΣΩ. Ποιοι είναι αυτοί; ΞΕ. Αυτοί που αγοράζονται και αποκτώνται με αυτό τον τρόπο. αυτούς αναμφισβήτητα μπορούμε να τους ονομάσουμε δούλους, και δι διεκδικούν καθόλου τη βασιλική τέχνη.
ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα όχι. ΞΕ. Κ α ι τι; Όσοι ελεύθεροι τάσσουν οικειοθελώς τους εαυτούς τους στην υπηρεσία αυτών που μόλις αναφέραμε, μεταφέροντας ο ένας στον άλλο και εξισώνοντας τα προϊόντα της γεωργίας και των άλλων τεχνών, άλλοι στις αγορές και άλλοι ταξιδεύοντας από πόλη σε πόλη, διαμέσου της θάλασσας και της ξηράς, ανταλλάσσοντας νομίσματα με άλλα πράγματα ή νομίσματα με νομίσματα . αυτοί, τους οποίους ονομάσαμε αργυραμοιβούς44 και εμπόρους και εφοπλιστές και μεταπράτες, θα διεκδικήσουν κάτι από την πολιτική; ΝΕ. ΣΩ.'Ισως, τουλάχιστον, την εμπορευματική. ΞΕ. Σίγουρα, όμως, τους μισθωτούς και τους δούλους, που τους βλέπουμε να υπηρετούν προθυμότατα όλους, δε θα τους βρούμε ποτέ να διεκδικούν τη βασιλική τέχνη. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα όχι. ΞΕ. Τί γίνεται, όμως, με εκείνους που προσφέρουν υπηρεσίες άλλου είδους; ΝΕ. ΣΩ. Σε ποιες υπηρεσίες αναφέρεσαι και ποιους εννοείς; ΞΕ. Την τάξη των κηρύκων και όσους, μετά από μακρά υπηρεσία, γίνονται επιδέξιοι στη γραφική εργασία, και κάποιους άλλους ικανότατους, που προσφέρουν πολλές και διάφορες υπηρεσίες, σχετικές με τα δημόσια αξιώματα . αυτούς, πάλι, πώς θα τους ονομάσουμε; ΝΕ. ΣΩ.Όπως είπες τώρα: υπηρέτες. οι ίδιοι, όμως, δεν έχουν εξουσία μέσα στις πόλεις.
ΞΕ. Αλλ' όμως, βέβαια, δε νομίζω πως είδα κάποιο όνειρο, και είπα ότι κάπου εδώ θα αποκαλυφθούν εκείνοι που διεκδικούν κατεξοχήν την πολιτική τέχνη. ΙΙαρόλο που, ασφαλώς, θα μας φαινόταν πολύ παράδοξο να τους αναζητούμε σε κάποια θέση υπηρέτη. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Ας έρθουμε, λοιπόν, ακόμη πιο κοντά σε όσους δεν εξετάσαμε ως τώρα. Είναι, καταρχάς, οι άνθρωποι που έχουν να κάνουν με τη μαντική τέχνη, και έχουν μερίδιο σε ένα είδος υπηρετικής επιστήμης. γιατί, όπως είναι γνωστό, θεωρούνται ερμηνευτές των θεών στους ανθρώπους. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κ α ι μετά, πάλι, το γένος των ιερέων, όπως ορίζουν τα ήθη και τα έθιμα, γνωρίζει πώς, με τις θυσίες, να δίνει από εμάς στους θεούς τα δώρα που τους αρέσουν, και, με προσευχές, να τους ζητεί για χάρη μας να αποκτήσουμε αγαθά' και τα δύο αυτά, αποτελούν μέρος μιας τέχνης του υπηρέτη. ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται. ΞΕ. Ή δ η , λοιπόν, μου φαίνεται σα να βρισκόμαστε πάνω στο ίχνος το οποίο ψάχναμε. Γιατί το σχήμα των ιερέων και των μάντεων είναι πράγματι γεμάτο μεγαλοφροσύνη, και απολαμβάνουν μεγάλη εκτίμηση εξαιτίας του μεγέθους των εγχειρημάτων τους. Ώστε, για παράδειγμα, στην Αίγυπτο ο βασιλιάς δεν μπορεί να διοικήσει χωρίς την ιερατική ιδιότητα, και, αν τύχει κάποιος από άλλο γένος να έχει αποκτήσει την εξουσία με τη βία, είναι αναγκαίο ύστερα να εισχωρήσει
στο γένος των ιερέων. Κ α ι μεταξύ των Ελλήνων, ακόμη, κάποιος θα μπορούσε να βρει ότι, σε πολλές περιοχές, επιβάλλεται στις σπουδαιότερες δημόσιες αρχές να θυσιάζουν τις μεγαλύτερες δημόσιες θυσίες. Κ α ι α εσάς, άλλωστε, είναι εξίσου προφανές αυτό που λέω. γιατί υποστηρίζουν ότι, στο βασιλιά που κληρώθηκε, παραχωρήθηκε το δικαίωμα να εκτελεί τις ιερότερες και τις κατεξοχήν πατρογονικές αρχαίες θυσίες. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε αυτούς τους κληρωτούς βασιλείς και ιερείς και τους υπηρέτες τους και, επίσης, κάποιο άλλο, πολύ μεγάλο πλήθος ανθρώπων, το οποίο το είδαμε καθαρά μόλις τώρα, όταν ξεχωρίσαμε τους πρώτους. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α ποιους μιλάς; ΞΕ. Γ ι α κάποιους πολύ παράξενους ανθρώπους. ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς; ΞΕ. Το γένος τους είναι ανάμεικτο από όλες τις φυλές. όπως φαίνεται, τουλάχιστο, τώρα που το εξετάζω. Γιατί, πολλοί από αυτούς μοιάζουν με λιοντάρια και Κενταύρους και άλλα παρόμοια, ενώ πάρα πολλοί με Σατύρους και με τα αδύναμα και πανούργα θηρία. και γρήγορα ανταλλάσσουν μεταξύ τους τις μορφές τους και τις ιδιότητες. Κ α ι μόλις τώρα, Σωκράτη, νομίζω πως κατάλαβα ποιοι είναι οι άνθρωποι. ΝΕ. ΣΩ. Πες μου. γιατί μου φαίνεται ότι διακρίνεις κάτι παράξενο. ΞΕ. Ναι . γιατί η άγνοια κάνει τα πράγματα να φαίνονται παράξενα στον καθένα. Κ α ι ο ίδιος μάλιστα, τώ-
ρα, αυτό έπαθα. αμφιταλαντεύτηκα, όταν ξαφνικά είδα καθαρά το θίασο που ασχολείται με τις υποθέσεις των πόλεων. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο θίασο; ΞΕ. Το μεγαλύτερο απατεώνα απ' όλους τους σοφιστές, και τον πιο έμπειρο στην τέχνη της απάτης. αυτόν που, αν και είναι πολύ δύσκολο να τον διακρίνουμε από τους αληθινούς πολιτικούς και βασιλικούς άνδρες, πρέπει να τον διακρίνουμε, αν πρόκειται να δούμε καθαρά το αντικείμενο της έρευνάς μας. ΝΕ. ΣΩ. Αυτό, βέβαια, δεν πρέπει να το αμελήσουμε. ΞΕ. Δεν πρέπει. συμφωνώ. Πες μου τώρα το εξής. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα; ΞΕ. Η μοναρχία δεν είναι μία από τις πολιτικές εξουσίες που ξέρουμε; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κ α ι μετά τη μοναρχία, νομίζω, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την εξουσία των λίγων. ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι; ΞΕ. Κ α ι μια τρίτη μορφή πολιτεύματος δεν είναι η εξουσία του πλήθους, που ονομάζεται δημοκρατία; ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Κι ενώ είναι τρεις, δε γίνονται μ' έναν τρόπο πέντε, παράγοντας από τον εαυτό τους δύο επιπλέον, καινούργια ονόματα; ΝΕ. ΣΩ. Ποια ονόματα; ΞΕ. Σήμερα οι άνθρωποι, λαμβάνοντας υπόψη τους το βίαιο και το εκούσιο, την πενία και τον πλούτο, το νόμο και την ανομία, που υπάρχουν στα πολιτεύματα,
διαιρούν τα δύο πρώτα σε δύο μέρη, και τη μοναρχία, που παρέχει δύο είδη, την αποκαλούν με δύο ονόματα: της τυραννίδας και της βασιλείας. ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια. ΞΕ. Κ α ι κάθε πόλη που κυβερνιέται από τους λίγους, με τα ονόματα της αριστοκρατίας και της ολιγαρχίας. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Στην περίπτωση της δημοκρατίας, όμως, είτε το πλήθος κυβερνά εκείνους που έχουν περιουσίες βίαια είτε με τη θέλησή τους, και είτε τηρεί ακριβώς τους νόμους είτε όχι, συνήθως κανείς δεν αλλάζει το όνομά της. ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια. ΞΕ. Τι λοιπόν; Πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι ορθό κάποιο από αυτά τα πολιτεύματα, που ορίστηκε με τις διακρίσεις ανάμεσα στον ένα, τους λίγους και τους πολλούς, ή στον πλούτο και την πενία, ή στο βίαιο και το εκούσιο, ή στο γραπτό δίκαιο και την απουσία νόμων; ΝΕ. ΣΩ. Τι στ' αλήθεια μας εμποδίζει; ΞΕ. Σκέψου καθαρότερα, ακολουθώντας τον εξής συλλογισμό. ΝΕ. ΣΩ. Ποιον; ΞΕ. Θα εμμείνουμε σε αυτό που είπαμε στην αρχή, ή θα διαφωνήσουμε; ΝΕ. ΣΩ. Σε τι αναφέρεσαι; ΞΕ. Είπαμε, νομίζω, πως η βασιλική εξουσία είναι μια από τις επιστήμες. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κ α ι δεν αναφερθήκαμε σε όλες τις επιστήμες, αλ-
λά την προκρίναμε από τις άλλες ως μια επιστήμη της κρίσης και της επίβλεψης. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Και, στην επιστήμη της επίβλεψης, διακρίναμε ανάμεσα στην επίβλεψη των άψυχων έργων και εκείνη των όντων που έχουν ζωή. και, διαιρώντας πάντα με αυτό τον τρόπο, προχωρήσαμε μέχρι εδώ, χωρίς να λησμονούμε ότι πρόκειται για επιστήμη, αλλά και δίχως ακόμη να μπορούμε να εξακριβώσουμε επαρκώς τι επιστήμη είναι. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά μιλάς. ΞΕ. Άρα καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως το κριτήριο για τα πολιτεύματα δεν πρέπει να είναι οι λίγοι και οι πολλοί, ούτε το εκούσιο και το ακούσιο, ούτε η πενία και ο πλούτος, αλλά κάποια επιστήμη, αν, βέβαια, ακολουθήσουμε τα προηγούμενα; ΝΕ. ΣΩ. Μα αυτό, βέβαια, δεν μπορούμε να μην το κάνουμε. ΞΕ. Αναγκαστικά λοιπόν, τώρα, πρέπει να εξετάσουμε σε ποιο από αυτά τα πολιτεύματα συμβαίνει να πραγματώνεται η επιστήμη της διακυβέρνησης των ανθρώπων, που είναι σχεδόν η πιο δύσκολη και η πιο σπουδαία που μπορούμε να αποκτήσουμε. Γ ι α τ ί πρέπει να ανακαλύψουμε αυτή, για να δούμε ποιους πρέπει να διακρίνουμε από το σοφό βασιλιά. εκείνους, δηλαδή, που προσποιούνται πως είναι πολιτικοί και πείθουν πολλούς, αλλά δεν είναι με κανένα τρόπο. ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει, πράγματι, να κάνουμε αυτό που είπαμε πριν.
ΞΕ. Μήπως λοιπόν το πλήθος, μέσα σε μια πόλη, φαίνεται πως μπορεί να αποκτήσει αυτή την επιστήμη; ΝΕ. ΣΩ. Πώς να γίνει αυτό; ΞΕ. Μήπως, πάλι, σε μια πόλη χίλιων ανθρώπων, είναι δυνατό εκατό ή και πενήντα να την αποκτήσουν επαρκώς; ΝΕ. ΣΩ.'Οχι, έτσι θα ήταν η ευκολότερη απ' όλες τις τέχνες' ξέρουμε καλά ότι, στους χίλιους άνδρες, ποτέ δε θα υπήρχαν πενήντα τέλειοι παίκτες των πεσσών, σε σύγκριση με εκείνους στις άλλες ελληνικές πόλεις, και βέβαια όχι τόσοι βασιλείς. Γιατί, εκείνον που κατέχει τη βασιλική επιστήμη, είτε κυβερνά είτε όχι, πρέπει, όπως είπαμε προηγουμένως, να τον αποκαλούμε βασιλικό άνδρα. ΞΕ. Καλά έκανες και μου το θύμισες. Κ α ι , σύμφωνα με αυτό, νομίζω, την ορθή διακυβέρνηση πρέπει να την αναζητήσουμε στον ένα ή στους δύο ή στους πολύ λίγους, όταν συμβαίνει να είναι ορθή. ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια. ΞΕ. Κ α ι τους άνδρες αυτούς, είτε κυβερνούν με τη θέληση είτε δίχως τη θέληση των υπηκόων τους, είτε σύμφωνα με γραπτούς είτε δίχως γραπτούς νόμους, και είτε είναι πλούσιοι είτε φτωχοί, πρέπει, όπως νομίζουμε τώρα, να υποθέσουμε ότι ασκούν την εξουσία τους σύμφωνα με κάποια τέχνη. Το ίδιο πιστεύουμε και για τους γιατρούς. Είτε μας θεραπεύουν με τη θέλησή μας είτε δίχως αυτή, κάνοντάς μας τομές ή καίγοντάς μας ή προκαλώντας μας πόνο με κάποιον άλλο τρόπο, είτε το κάνουν σύμφωνα με γραπτούς είτε
δίχως γραπτούς κανόνες, και είτε είναι φτωχοί είτε πλούσιοι, πάντως δεν παύουμε να τους λέμε γιατρούς. όσο επιβλέπουν με την τέχνη, δίνοντας καθάρσιο είτε αδυνατίζοντάς μας αλλιώς, είτε ακόμη και αυξάνοντας το βάρος μας, αν, μόνο, το κάνουν για το καλό των σωμάτων, που τα κάνουν υγιέστερα απ' ό,τι ήταν, οι θεράποντες γιατροί σώζουν τους ασθενείς που θεραπεύουν. Με τον τρόπο αυτό, νομίζω, κι όχι με άλλον, θα καθορίσουμε ότι αυτός είναι ο μόνος ορθός ορισμός της ιατρικής και οποιασδήποτε άλλης εξουσίας. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Αναγκαστικά τότε, ανάμεσα στα πολιτεύματα, όπως φαίνεται, εκείνο το πολίτευμα είναι κατεξοχήν ορθό και το μόνο πραγματικό πολίτευμα, στο οποίο κάποιος μπορεί να βρει τους κυβερνήτες αληθινούς επιστήμονες, κι όχι να φαίνονται μόνο, είτε κυβερνούν σύμφωνα με νόμους είτε χωρίς νόμους, είτε κυβερνούν με τη θέληση των υπηκόων τους είτε δίχως αυτή, και είτε είναι φτωχοί είτε πλούσιοι. από αυτά, τίποτα δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με κάποιον κανόνα ορθότητας. ΝΕ. ΣΩ. Ωραία. ΞΕ. Κ α ι , είτε εξαγνίσουν την πόλη για το καλό της, σκοτώνοντας ή και εξορίζοντας κάποιους, είτε την κάνουν μικρότερη, στέλνοντας κάπου έξω αποικίες, σα να' ταν σμήνη μελισσών, είτε, από έξω, φέρουν μέσα στην πόλη ξένους, και τους κάνουν πολίτες, για να την κάνουν μεγαλύτερη, όσο χρησιμοποιούν την επιστήμη και το δίκαιο, και διατηρούν την πόλη και, όσο είναι
δυνατό, από χειρότερη την κάνουν καλύτερη, αυτό, τότε, και με τέτοιους όρους, πρέπει να δηλώσουμε πως είναι το μοναδικό ορθό πολίτευμα' 45 κι όσα άλλα αναφέρουμε, πρέπει να πούμε πως δεν είναι γνήσια ούτε πραγματικά, αλλά μιμούνται αυτό. κι εκείνα που λέμε πως είναι εύνομα, το μιμούνται καλύτερα, ενώ τα άλλα χειρότερα. ΝΕ. ΣΩ. Τα άλλα που είπες, ξένε, φαίνονται λογικά . ότι, όμως, πρέπει κανείς να κυβερνά και δίχως νόμους, ακούγεται δύσκολα. ΞΕ. Λίγο, βέβαια, με το ερώτημά σου με πρόφθασες, Σωκράτη. Γ ι α τ ί ήμουν έτοιμος να σε ρωτήσω, αν αποδέχεσαι όλα όσα είπα, ή δυσανασχετείς με κάτι. Τώρα όμως, ήδη, είναι φανερό ότι, αυτό που θέλουμε να συζητήσουμε, είναι αν είναι ορθό να κυβερνούν κάποιοι χωρίς νόμους. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε πρέπει. ΞΕ. Κατά κάποιον τρόπο, βέβαια, είναι προφανές πως η νομοθετική ανήκει στη βασιλική επιστήμη' το καλύτερο, όμως, είναι όχι να εξουσιάζουν οι νόμοι, αλλά ο βασιλικός άνδρας που διαθέτει φρόνηση. Ξέρεις γιατί; ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί λες; ΞΕ. Επειδή ο νόμος δε θα μπορούσε ποτέ να συνοψίσει επακριβώς το άριστο και συνάμα το πιο δίκαιο για όλους, και να αξιώσει το καλύτερο. γιατί οι ανομοιότητες των ανθρώπων και των πράξεων, κ α ι το γεγονός ότι ποτέ τίποτα, για να το πω έτσι, δεν ησυχάζει από τα ανθρώπινα, δεν επιτρέπουν σε καμιά τέχνη, και για κανένα θέμα, να προτείνει κάτι απλό γ ι α όλες τις πε-
πτομέρειες για τον καθένα χωριστά, και να προστάζουν για το σώμα του καθένα το καλύτερο, αλλά πιστεύουν ότι, ως επί το πλείστον, πρέπει να ορίζουν αδρότερα, και για πολλούς, το ωφέλιμο για τα σώματα. ΝΕ. ΣΩ. Ωραία. ΞΕ. Γ ι ' αυτό και, πράγματι, τους υποβάλλουν όλους στις ίδιες ασκήσεις, και τους κάνουν να ξεκινούν και να σταματούν ταυτόχρονα, είτε πρόκειται για τον αγώνα δρόμου, για την πάλη και όλες τις σωματικές ασκήσεις. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι είναι. ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να θεωρήσουμε πως και ο νομοθέτης, που πρόκειται να επιβλέψει τις αγέλες, και να διατηρήσει το δίκαιο και τα συμβόλαια του ενός προς τον άλλο, δε θα είναι ποτέ ικανός, δίνοντας σε όλους τις ίδιες εντολές, να αποδώσει ακριβώς αυτό που ανήκει στον καθένα. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Νομίζω, όμως, θα θεσπίσει νόμους για την πλειοψηφία και για τις περισσότερες περιπτώσεις, και κάπως αδρότερα για τον καθένα χωριστά, είτε αποδώσει γραπτό δίκαιο, είτε νομοθετήσει με βάση τα άγραφα, πατροπαράδοτα έθιμα. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Σωστά βεβαίως. Γιατί, πώς θα μπορούσε ποτέ κάποιος, Σωκράτη, να κάθεται διά βίου διαρκώς δίπλα στον καθένα, και να του ορίζει με ακρίβεια τι πρέπει να κάνει; Σίγουρα, αν κάποιος από αυτούς που πραγμα-
τικά κατέχουν τη βασιλική επιστήμη, μπορούσε να το κάνει αυτό, δύσκολα, φαντάζομαι, θα έθετε εμπόδια στον εαυτό του, γράφοντας αυτούς τους λεγόμενους νόμους. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε, ξένε, σύμφωνα τουλάχιστο με αυτά που μόλις είπαμε. ΞΕ. Κ α ι μάλλον, φίλε μου, σύμφωνα με αυτά που πρόκειται να πούμε. ΝΕ. ΣΩ. Ποια δηλαδή; ΞΕ. Τα εξής. Ας υποθέσουμε πως ένας γιατρός ή και κάποιος γυμναστής πρόκειται να ταξιδέψει και, για πολύ καιρό, να μείνει μακριά από εκείνους που φροντίζει' αν πιστεύει ότι οι ασκούμενοι ή οι ασθενείς δε θα θυμηθούν τις εντολές του, θα ήθελε να τους γράψει υπομνήματα, έτσι δεν είναι; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι. ΞΕ. Κι αν το ταξίδι του κρατούσε λιγότερο χρόνο, απ' όσο υπολόγιζε, και ερχόταν πάλι πίσω; Δε θα τολμούσε, μήπως, να δώσει καινούργιες εντολές στη θέση των γραπτών, αν τα πράγματα πήγαιναν καλύτερα για τους ασθενείς, επειδή, απροσδόκητα, οι άνεμοι ή και κάποιο άλλο από τα φαινόμενα που προκαλεί ο Δίας, θα ήταν διαφορετικά απ' ό,τι συνήθως; Θα επέμενε στην άποψη ότι κανείς δεν πρέπει να παρεκκλίνει από τους αρχαίους νόμους, ούτε ο ίδιος να θεσπίζει καινούργιους, ούτε ο ασθενής να τολμά να κάνει άλλα πράγματα, αντίθετα στους γραπτούς κανόνες, με την πεποίθηση ότι εκείνοι οι νόμοι ήταν ιατρικοί και υγιεινοί, ενώ άλλες μέθοδοι νοσηρές και όχι έντεχνες; Αν ο-
τιδήποτε παρόμοιο συνέβαινε στην επιστήμη και την αληθινή τέχνη, δε θα προκαλούσε οπωσδήποτε, και για οποιαδήποτε περίπτωση, το μεγαλύτερο γέλιο για τα παρόμοια νομοθετήματα; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ.'Ομως, εκείνος που, με γραπτούς ή άγραφους νόμους, όρισε τα δίκαια και τα άδικα, τα ωραία και τα επονείδιστα, τα καλά και τα κακά για τις αγέλες των ανθρώπων, που ζουν στις διάφορες πόλεις, σύμφωνα με τους νόμους εκείνων που νομοθέτησαν, αν είναι να επανέλθει, αυτός, που νομοθετεί με τέχνη, ή κάποιος άλλος σαν κι αυτόν, δεν επιτρέπεται να θεσπίσει άλλους νόμους, αντίθετους από τους πρώτους; Μήπως και αυτή η απαγόρευση δε θα φαινόταν στ' αλήθεια το ίδιο γελοία με την άλλη; ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Ξέρεις, λοιπόν, αυτό που λένε οι περισσότεροι άνθρωποι σε μια τέτοια περίπτωση; ΝΕ. ΣΩ. Δεν μπορώ να το φέρω στο μυαλό μου τώρα. ΞΕ. Πράγματι, πρόκειται για εύσχημο επιχείρημα. Γιατί, υποστηρίζουν πως, αν κάποιος γνωρίζει καλύτερους νόμους από εκείνους των προηγουμένων, πρέπει, αφού πρώτα πείσει την πόλη του, να δώσει τους νόμους του, αλλά όχι αλλιώς. ΝΕ. ΣΩ. Τι λοιπόν; Δεν είναι σωστό αυτό; ΞΕ Ισως. Αν όμως, κάποιος, χωρίς να πείσει, εκβιάζει το καλύτερο, απάντησε, ποιο θα είναι το όνομα της βίας; Ό χ ι όμως ακόμα . πρώτα πες μου για τα προηγούμενα.
Ν Ε. ΣΩ. Τι εννοείς; ΞΕ. Αν κάποιος, ενώ κατέχει σωστά την τέχνη του, χωρίς να πείσει τον ασθενή του αναγκάσει παιδί ή κάποιον άνδρα ή και γυναίκα να κάνει το καλύτερο, παραβαίνοντας τους γραπτούς κανόνες, ποιο θα είναι το όνομα αυτής της βίας; Δε θα ήταν οποιοδήποτε όνομα, μάλλον, παρά το λεγόμενο άτεχνο, επιβλαβές για την υγεία σφάλμα; Κ α ι μήπως, εκείνος που εξαναγκάστηκε, δεν έχει δίκιο να πει γι' αυτό τα πάντα, εκτός από το ότι υπέστη βλάβες και άτεχνη μεταχείριση από τους γιατρούς που τον εξανάγκασαν; ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά μιλάς. ΞΕ. Πώς, όμως, θα ονομάσουμε το σφάλμα ενάντια στην πολιτική τέχνη; Δε θα πούμε πως είναι αισχρό και κακό και άδικο; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ.'Οσο, τώρα, για τους ανθρώπους που εξαναγκάζονται, αντίθετα στους γραπτούς νόμους και τις παραδόσεις, να κάνουν άλλα πράγματα, πιο δίκαια και καλύτερα και πιο όμορφα απ' όσα έκαναν πριν, πες μου, αν ο ψόγος τους γ ι ' αυτή τη βία δεν πρόκειται να είναι το πιο καταγέλαστο πράγμα, δεν πρέπει κάθε φορά να λένε τα πάντα, εκτός απ' το ότι, εκείνοι που εξαναγκάστηκαν, υπέφεραν πράγματα αισχρά και άδικα και κακά από εκείνους που τους εξανάγκασαν; ΝΕ. ΣΩ. Μιλάς πολύ σωστά. Μ. Μήπως, όμως, αν αυτός που ασκεί βία είναι πλούσιος, είναι και οι πράξεις της βίας δίκαιες, ενώ αν είναι φτωχός άδικες; Είτε, τώρα, κάποιος πείσει ή και χω-
ρίς να πείσει, πλούσιος ή φτωχός, είτε σύμφωνα με τους γραπτούς νόμους ή και αντίθετα με αυτούς, κάνει τα συμφέροντα για την πόλη, δεν πρέπει αυτός να είναι ο πιο αληθινός όρος για την ορθή διοίκηση της πόλης, σύμφωνα με τον οποίο ο σοφός και καλός άνδρας θα διευθύνει τις υποθέσεις της πόλης; Όπως ακριβώς ο καπετάνιος φροντίζει πάντα για το καλό του πλοίου και των ναυτών, χωρίς να δίνει γραπτές οδηγίες, αλλά κάνοντας την τέχνη του νόμο, και σώζει εκείνους που ταξιδεύουν μαζί του, έτσι, και με τον ίδιο αυτό τρόπο, δε θα μπορούσε να ιδρυθεί ένα σωστό πολίτευμα, από εκείνους που μπορούν να εξουσιάζουν κάνοντας την τέχνη ισχυρότερη από τους νόμους; Κ α ι , σ' όλα που κάνουν οι σοφοί κυβερνήτες δεν υπάρχει σφάλμα, όσο διατηρούν μια σημαντική αρχή: με νου και τέχνη, πάντα, να μοιράζουν στους πολίτες την τέλεια δικαιοσύνη, και να είναι ικανοί να τους σώσουν και να τους κάνουν, όσο είναι δυνατό, καλύτερους απ' ό,τι ήταν. Έ τ σ ι δεν είναι; ΝΕ. ΣΩ. Δεν υπάρχει αντίλογος σε όσα είπες τώρα. ΞΕ. Ούτε και στα άλλα μπορείς να φέρεις αντίρρηση. ΝΕ. ΣΩ. Ποια εννοείς; ΞΕ.Ότι κανένα πλήθος ανθρώπων, όποιοι κι αν είναι αυτοί, δε θα μπορούσε ποτέ να αποκτήσει μια τέτοια επιστήμη, και να σταθεί ικανό να διοικήσει μια πόλη με σύνεση, αλλά, το ένα εκείνο πολίτευμα το σωστό, πρέπει να το αναζητήσουμε σε ένα μικρό σχήμα και σε λίγους και στον ένα άνθρωπο, ενώ τα άλλα να πούμε πως είναι μιμήσεις, όπως είπαμε και λίγο νωρίτερα,
και πως άλλα το μιμούνται καλύτερα, ενώ άλλα χειρότερα. ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς με αυτό; Γιατί, ούτε πριν λίγο νομίζω πως κατάλαβα αυτό που είπες για τις μιμήσεις. ΞΕ. Κι όμως, είναι σοβαρό, να έχουμε κινήσει αυτό το ζήτημα και να το εγκαταλείψουμε, χωρίς να συνεχίσουμε για να δείξουμε το σφάλμα που κάνουμε τώρα σχετικά με αυτό. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο δηλαδή; ΞΕ. Πρέπει να ερευνήσουμε το εξής' κάτι που δεν είναι καθόλου σύνηθες ούτε εύκολο να το δει κανείς' ας προσπαθήσουμε όμως να το συλλάβουμε. Πες μου: αν ορθό είναι μόνο το πολίτευμα για το οποίο μιλήσαμε, ξέρεις ότι τα άλλα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τους δικούς του γραπτούς νόμους προκειμένου να διατηρηθούν, κάνοντας έτσι αυτό που επιδοκιμάζεται σήμερα, παρόλο που δεν είναι το ορθότερο; ΝΕ. ΣΩ. Τι είναι αυτό; ΞΕ. Κανένας από τους πολίτες να μην τολμά να κάνει κάτι ενάντια στους νόμους, κι εκείνος που τολμά να τιμωρείται με θάνατο και με τις χειρότερες ποινές. Κι αυτό, ορθότατα και πολύ καλά, έρχεται δεύτερο, αν εξαιρέσουμε το πρώτο, που μόλις αναφέραμε. Ας μιλήσουμε όμως με λεπτομέρειες για τον τρόπο με τον οποίο προέκυψε αυτό που ορίσαμε ως δεύτερο. Τι λες; Ν Ε. ΣΩ. Οπωσδήποτε. Ξ Ε. Ας επανέλθουμε ακόμα μια φορά στις εικόνες, με τις οποίες είναι αναγκαίο να απεικονίζουμε πάντα τους βασιλικούς κυβερνήτες.
ΝΕ. ΣΩ. Ποιες εικόνες; ΞΕ. Το γενναίο καπετάνιο και "το γιατρό, που αξίζει όσο πολλοί". 47 Ας εξετάσουμε κάποιο σχήμα που μπορούμε να επινοήσουμε γι' αυτούς. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο είναι αυτό; ΞΕ. Ας πούμε ότι, σχετικά με αυτούς, όλοι σκεφτόμασταν πως μας κάνουν να υποφέρουμε τα φοβερότερα πράγματα. Αφού, όποιον από μας θελήσουν και οι δυο να σώσουν, τον σώζουν με τον ίδιο τρόπο, κι όποιον θελήσουν να βλάψουν, τον βλάπτουν κόβοντας και καίγοντας και προστάζοντας να τους πηγαίνουμε χρηματικά ποσά σα να επρόκειτο για φόρους, από τα οποία ξοδεύουν λίγα ή και τίποτα για τον ασθενή, και τα υπόλοιπα τα χρησιμοποιούν οι ίδιοι και οι υπηρέτες τους. Και, για να τελειώσουμε, είτε από τους συγγενείς είτε από κάποιους εχθρούς του ασθενή αμείβονται με χρήματα, και προκαλούν το θάνατο του. Όσο για τους καπετάνιους, κάνουν άλλα, αναρίθμητα τέτοια πράγματα . μηχανεύονται κάποιο σχέδιο εναντίον μας και, όταν οδηγήσουν το πλοίο στ' ανοιχτά, μας εγκαταλείπουν έρημους, ή κάνουν σφάλματα καταμεσής στο πέλαγος και μας ρίχνουν στη θάλασσα, και άλλα κακουργήματα. Αν, τώρα, σκεφτόμασταν αυτά, και, γι' αυτούς, παίρναμε την απόφαση να μην επιτρέψουμε πια σε καμιά από τις τέχνες αυτές να κυβερνήσει με απόλυτη εξουσία ούτε δούλους ούτε ελεύθερους. να συγκαλέσουμε συνέλευση όλου του λαού ή των πλουσίων μόνο, και να μπορούν οι ανειδίκευτοι και οι άλλοι δημιουργοί να εκφέρουν γνώμη για το ταξίδι
στη θάλασσα και για τις ασθένειες, για το πώς πρέπει να χρησιμοποιούμε τα φάρμακα και τα ιατρικά όργανα για τους ασθενείς, και πώς τα ίδια τα πλοία και τα ναυτικά όργανα, είτε για τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας, είτε για τους κινδύνους, τόσο εκείνους των ανέμων και της θάλασσας στο ίδιο το ταξίδι, όσο κι εκείνους στις συναντήσεις με ληστές, είτε, τέλος, χρειαστεί να ναυμαχήσουν πολεμικά πλοία με άλλα ίδια' κι όσα το πλήθος αποφάσισε γι' αυτά, είτε στη σύσκεψη συμμετείχαν γιατροί και καπετάνιοι είτε άλλοι, ανειδίκευτοι, θα έπρεπε να γραφούν σε κάποιους πίνακες48 και στήλες, ή, σε άλλες περιπτώσεις, να καθιερωθούν ως άγραφα πατρογονικά έθιμα, και, όλο τον υπόλοιπο καιρό, να ταξιδεύουν στη θάλασσα και να φροντίζουν για τη θεραπεία των ασθενών σύμφωνα με αυτά, Ν Ε. ΣΩ. Λες, βέβαια, παράδοξα πράγματα. ΞΕ. Οι κυβερνήτες του λαού θα εκλέγονται κάθε χρόνο, είτε από τους πλούσιους είτε απ' όλους τους πολίτες, και θα κυβερνά αυτός που θα τύχει να επιλεγεί με κλήρο. Οι εκλεγμένοι κυβερνήτες κυβερνούν σύμφωνα με τους γραπτούς νόμους, είτε κυβερνούν τα πλοία είτε θεραπεύουν τους ασθενείς. ΝΕ. ΣΩ. Αυτά είναι ακόμη πιο δύσκολα. ΞΕ. Σκέψου τώρα κι αυτό που ακολουθεί. Γ ι α τ ί , όταν περάσει ο χρόνος για την κάθε κυβέρνηση, θα πρέπει να εγκαταστήσουν δικαστήρια από άνδρες που θα κληρωθούν είτε από τους πλούσιους, από κάποιους επιλεγμένους εκ των προτέρων, είτε από ολόκληρο το λαό' να οδηγήσουν μπροστά τους εκείνους που άσκη-
σαν εξουσία και να τους καλέσουν να λογοδοτήσουν, και, όποιος θέλει, να τους κατηγορήσει ότι, στη διάρκεια του χρόνου, δεν κυβέρνησαν τα πλοία ούτε σύμφωνα με τους γραπτούς νόμους ούτε σύμφωνα με τα αρχαία έθιμα των προγόνων. τα ίδια να κάνουν και για εκείνους που φρόντισαν για τη θεραπεία των ασθενών. και για όσους καταδικαστούν, οι δικαστές θα πρέπει να ορίσουν την τιμωρία ή το ποσό που πρέπει να πληρώσουν. ΝΕ. ΣΩ. Επομένως, εκείνος που τολμά και εκούσια ασκεί εξουσία με αυτούς τους όρους, θα ήταν απολύτως δίκαιο να υποστεί οποιαδήποτε τιμωρία και να πληρώσει οποιοδήποτε ποσό. ΞΕ. Τότε, λοιπόν, θα χρειαστεί ακόμη να θεσπιστεί νόμος, κοντά σε όλους αυτούς, ότι αν κάποιος βρεθεί να αναζητεί την κυβερνητική ή την τέχνη της ναυσιπλοΐας ή τους κανόνες για την υγεία και την ιατρική αλήθεια για τους ανέμους και τα θερμά και τα ψυχρά πράγματα, αντίθετα στους γραπτούς κανόνες και σοφιζόμενος οτιδήποτε σχετικά με αυτά, πρώτα δε θα τον ονομάζουν ούτε γιατρό ούτε καπετάνιο αλλά αερολόγο, ένα είδος φλύαρου σοφιστή. και μετά, κάποιος που έχει την ικανότητα, μπορεί να τον μηνύσει και να τον οδηγήσει στο δικαστήριο, επειδή διαφθείρει άλλους νεώτερους, και τους πείθει να επιδίδονται στην κυβερνητική ή την ιατρική όχι σύμφωνα με τους νόμους, αλλά να κυβερνούν τα πλοία και τους ασθενείς με απόλυτη εξουσία. αν, όμως, αντίθετα στους νόμους και τους γραπτούς κανόνες, βρεθεί να πείθει είτε νέους είτε γέ-
ρους. θα τον τιμωρούν με τις έσχατες τιμωρίες. Τίποτα δεν πρέπει να είναι σοφότερο από τους νόμους' γιατί κανένας δεν αγνοεί την ιατρική και τους κανόνες για την υγεία ούτε την κυβερνητική τέχνη και εκείνη της ναυσιπλοΐας. αφού, εκείνος που θέλει, μπορεί να μάθει τους γραπτούς νόμους και τα πατρογονικά έθιμα που υπάρχουν. Αν τώρα, Σωκράτη, αυτά που λέμε εφαρμόζονταν σ' αυτές τις επιστήμες' και στη στρατηγική και σε κάθε μέρος ολόκληρης της κυνηγετικής τέχνης και στη ζωγραφική ή σε κάθε είδος της μιμητικής, και στην ξυλουργική και σε κάθε είδος κατασκευής σκευών ή ακόμη και στη γεωργία και γενικά στην τέχνη που ασχολείται με τα φυτά, ή, κι αν ήταν να δούμε μια τέχνη εκτροφής αλόγων να πραγματώνεται με γραπτούς κανόνες, ή γενικά την τέχνη της ανατροφής της αγέλης ή τη μαντική ή όλα όσα περιλαμβάνει η τέχνη της υπηρεσίας, ή το παιχνίδι των πεσσών ή ολόκληρη η επιστήμη των αριθμών, είτε η αμιγής είτε εκείνη που έχει να κάνει με τα επίπεδα ή με τα στερεά ή με τις κινήσεις - τι θα απογίνονταν όλα αυτά, αν πραγματώνονταν έτσι, με γραπτούς κανόνες και όχι με τέχνη; ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό πως όλες οι τέχνες θα αφανίζονταν τελείως, και ούτε θα γεννιούνταν πάλι, εξαιτίας αυτού του νόμου, που εμποδίζει την έρευνα" ώστε η ζωή, που και τώρα είναι δύσκολη, τότε θα γινόταν τελείως αβίωτη. ΞΕ. Κι αν γινόταν κάτι άλλο; Αν ορίζαμε πως, κάθε τέχνη που αναφέραμε, πρέπει να λειτουργεί σύμφωνα με γραπτούς κανόνες, κι ότι τους γραπτούς μας κανόνες
πρέπει να επιβλέπει ο άνδρας που εκλέχθηκε ή κληρώθηκε, αλλά αυτός, χωρίς να τηρεί καθόλου τους κανόνες, είτε για κάποιο κέρδος είτε για την προσωπική του ευχαρίστηση, επιχειρεί να κάνει πράγματα αντίθετα σε αυτούς, χωρίς να έχει καμία γνώση, άραγε αυτό δε θα ήταν μεγαλύτερο κακό από το προηγούμενο; ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Γιατί, νομίζω, επειδή οι νόμοι είναι το αποτέλεσμα μεγάλης πείρας, κι επειδή κάποιοι σύμβουλοι έδωσαν τις ευφυείς τους συμβουλές για κάθε άρθρο, και έπεισαν το λαό να τους επικυρώσει, εκείνος που θα τολμήσει να τους παραβιάσει, θα διαπράξει ένα σφάλμα πολλές φορές μεγαλύτερο από το πρώτο, και θα αφανίσει κάθε δραστηριότητα ακόμα χειρότερα από τους γραπτούς κανόνες. ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά θα το κάνει. ΞΕ. Γ ι ' αυτό, για εκείνους που, σχετικά με οποιοδήποτε πράγμα, θεσπίζουν νόμους και γραπτούς κανόνες, δεύτερο βήμα είναι να μην επιτρέψουν ποτέ ούτε ένας ούτε κάποιο πλήθος να κάνει οτιδήποτε για να τους παραβιάσει. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Επομένως οι νόμοι, που, όσο είναι δυνατό, γράφτηκαν από εκείνους που γνωρίζουν, είναι, κάθε φορά, μιμήσεις της αλήθειας; ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Kat μάλιστα είπαμε, αν θυμούμαστε, ότι εκείνος που ξέρει, ο πραγματικός πολιτικός, θα ενεργήσει πολλές φορές με την τέχνη του, χωρίς καθόλου να τηρεί
τους γραπτούς κανόνες, αν πιστέψει ότι άλλα πράγματα είναι καλύτερα, αντίθετα από αυτά που έγραψε ο ίδιος και έστειλε σε κάποιους που βρίσκονταν μακριά. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, έτσι είπαμε. ΞΕ. Επομένως, οποιοσδήποτε άνδρας ή οποιοδήποτε πλήθος, που συμβαίνει να έχουν θεσπίσει νόμους, ό,τι κι αν επιχειρήσουν να κάνουν ενάντια σε αυτούς, με τη σκέψη πως είναι καλύτερο, δεν κάνουν, όσο μπορούν, το ίδιο που κάνει εκείνος ο αληθινός πολιτικός; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Άρα λοιπόν, αν, χωρίς να γνωρίζουν, έκαναν κάτι τέτοιο, θα επιχειρούσαν να μιμηθούν το αληθινό, αλλά, σε κάθε περίπτωση, θα το μιμούνταν άσχημα . αν όμως είχαν τη γνώση, αυτό δε θα ήταν πια μίμηση, αλλά η ίδια η τέλεια πραγματικότητα; ΝΕ. ΣΩ. Απολύτως. ΞΕ. Κι όμως, νωρίτερα συμφωνήσαμε ότι κανένα πλήθος δεν είναι ικανό να αποκτήσει οποιαδήποτε τέχνη. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, συμφωνήσαμε. ΞΕ. Επομένως, αν υπάρχει κάποια βασιλική τέχνη, το πλήθος των πλουσίων και ολόκληρος ο λαός δε θα μπορούσε ποτέ να αποκτήσει αυτή την πολιτική επιστήμη. ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα ήταν δυνατό; ΞΕ. Τότε, όπως φαίνεται, τέτοια πολιτεύματα, αν πρόκειται να μιμηθούν σωστά, όσο είναι δυνατό, εκείνο το αληθινό πολίτευμα της εξουσίας του ενός που κυβερνά με τέχνη, και εφόσον ήδη έχουν νόμους, δεν πρέπει ποτέ να κάνουν τίποτα ενάντια στους γραπτούς κανόνες
και τα πατρογονικά έθιμα. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία το είπες. ΞΕ.'Οταν, λοιπόν, το μιμούνται οι πλούσιοι, τότε ένα τέτοιο πολίτευμα το ονομάζουμε αριστοκρατία . κι όταν δεν τηρούν τους νόμους, ολιγαρχία. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Κ α ι πάλι, όταν ένας άνδρας κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους, και μιμείται εκείνον που ξέρει, τον ονομάζουμε βασιλιά, χωρίς να διακρίνουμε ονομαστικά το μονάρχη που κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους, και το κάνει με γνώση, από εκείνον που το κάνει με τη δική του γνώμη. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι κάνουμε μάλλον. ΞΕ. Τότε, ακόμα κι αν κάποιος μονάρχης κατέχει πραγματικά τη γνώση, θα τον ονομάσουν σίγουρα με το ίδιο όνομα, δηλαδή βασιλιά, και με κανένα άλλο . γι" αυτό λοιπόν, όλα τα ονόματα των πολιτευμάτων που διακρίνουμε τώρα, έγιναν μόνο πέντε. ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται. ΞΕ.'Οταν, όμως, κάποιος μονάρχης δεν ενεργεί σύμφωνα ούτε με τους νόμους ούτε με τα έθιμα, και ισχυρίζεται, όπως εκείνος που ξέρει, ότι, κατά παράβαση των γραπτών νόμων, πρέπει να κάνει το καλύτερο, και αυτή η μίμηση προέρχεται από κάποια επιθυμία και άγνοια, τότε δεν πρέπει κάθε τέτοιο κυβερνήτη να τον ονομάσουμε τύραννο; Ν Ε. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Ετσι, υποστηρίζουμε, γεννήθηκε και ο τύραννος και ο βασιλιάς και η ολιγαρχία και η αριστοκρατία και
η δημοκρατία . επειδή οι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι από τον ένα εκείνο μονάρχη, και δεν πιστεύουν ότι θα μπορούσε ποτέ κάποιος να είναι άξιος για μια τέτοια εξουσία, ώστε να θέλει και να μπορεί να κυβερνά με αρετή και γνώση, και να διανέμει σωστά τα δίκαια και τα νόμιμα σε όλους, αλλά ότι θα βλάπτει και θα σκοτώνει και θα καταστρέφει όποιον από εμάς θέλει κάθε φορά' γιατί, αν εμφανιζόταν ένας άνδρας όπως τον περιγράφουμε, θα τον καλωσόριζαν και θα διοικούσε, κυβερνώντας μόνος, με ευτυχία, ένα απόλυτα ορθό πολίτευμα. ΝΕ. ΣΩ. Σίγουρα. ΞΕ. Τωρα όμως, αφού, όπως υποστηρίζουμε, δεν εμφανίζεται στις πόλεις κάποιος βασιλιάς, όπως γεννιέται μεσα στα σμήνη των μελισσών, μοναδικός, αμέσως, στην υπεροχή του στο σώμα και την ψυχή,49 πρέπει, όπως φαίνεται, να συγκεντρωθούμε και να γράψουμε νόμους, για να ακολουθήσουμε τα ίχνη της πιο αληθινής πολιτείας. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι νομίζω. ΞΕ. Πρέπει λοιπόν να απορούμε, Σωκράτη, για όσα κακά συμβαίνουν και θα συμβούν στα πολιτεύματα αυτού του είδους, όταν έχουν στη βάση τους τέτοιο θεμέλιο' όταν, δηλαδή, κάνουν τις ενέργειές τους σύμφωνα με γραπτούς νόμους και έθιμα και χωρίς γνώση; Γιατί, για τον καθένα είναι προφανές ότι, οποιαδήποτε άλλη τέχνη στηρίζεται σε τέτοιο θεμέλιο, θα μπορούσε να καταστρέψει όλα όσα παράγονται με αυτό τον τρόπο. Δεν πρέπει, μάλλον, να απορούμε με το
ριπτώσεις και μια για πάντα. Συμφωνούμε κάπου σε αυτά; ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Βλέπουμε, όμως, ότι ο νόμος περίπου τείνει σε αυτό το πράγμα, όπως κάποιος άνθρωπος αυθάδης και αμαθής, που δεν αφήνει κανένα να κάνει τίποτα ενάντια στη δική του προσταγή, ούτε ακόμη και να ρωτήσει, ακόμη κι αν κάτι καινούργιο συμβαίνει σε κάποιον, καλύτερο από την εντολή που εκείνος έδωσε. ΝΕ. ΣΩ. Αλήθεια . γιατί, για τον καθέναν από μας, ο νόμος ενεργεί όπως ακριβώς είπες τώρα. ΞΕ. Δεν είναι αδύνατο, λοιπόν, εκείνο που πάντα παραμένει απλό, να ταιριάζει με πράγματα που δεν είναι ποτέ απλά; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Γ ι α ποιο λόγο, λοιπόν, είναι αναγκαίο να νομοθετούμε, αφού ο νόμος δεν είναι ο ορθότερος κανόνας; Πρέπει να ανακαλύψουμε την αιτία γι' αυτό. ΝΕ. ΣΩ. Φυσικά. ΞΕ. Κ α ι σ' εσάς, όπως και σε άλλες πόλεις, δεν υπάρχουν κάποιες ομαδικές ασκήσεις, είτε στον αγώνα δρόμου είτε σε κάτι άλλο, για το σκοπό του συναγωνισμού; ΝΕ. ΣΩ. Υπάρχουν, και μάλιστα πολλές. ΞΕ. Ας φέρουμε τώρα στο μυαλό μας τις εντολές που δίνουν εκείνοι που γυμνάζουν με τέχνη, όταν βρίσκονται επικεφαλής σε αυτές τις ασκήσεις. ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς; ΞΕ. Θεωρούν πως δεν επιτρέπεται να μπαίνουν σε λε-
πόσο ισχυρή είναι από τη φύση η πόλη; Γιατί, ενώ οι πόλεις, εδώ και ατέλειωτο καιρό, υποφέρουν από τέτοια πράγματα, όμως μερικές από αυτές μένουν σταθερές και δεν ανατρέπονται . πολλές, ενίοτε, βυθίζονται όπως τα πλοία, και καταστρέφονται και έχουν καταστραφεί και ακόμη θα καταστρέφονται, από την ανικανότητα των καπετάνιων τους και των ναυτών, που για τα σοβαρότερα πράγματα έχουν τη σοβαρότερη άγνοια' εκείνοι που, ενώ δε γνωρίζουν τίποτε για τα πολιτικά, πιστεύουν ότι, απ' όλες τις επιστήμες, αυτή κατέχουν εναργέστερα από κάθε άποψη. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε ποιο από τα μη ορθά αυτά πολιτεύματα είναι το λιγότερο δύσκολο για να ζήσεις μ' αυτό, παρόλο που όλα είναι δύσκολα, και ποιο είναι το περισσότερο καταπιεστικό, παρόλο που αυτό είναι πάρεργο, σε σχέση με το ζήτημα που θέσαμε; Γενικά όμως, ίσως όλοι κάνουμε τα πάντα έχοντας στο νου μας αυτό. ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει. πώς να το αποφύγουμε; ΞΕ. Επομένως, από τις τρεις μορφές που υπάρχουν, μπορείς να πεις πως η ίδια είναι η κατεξοχήν δύσκολη και εύκολη. ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς; ΞΕ. Υποστηρίζω, μόνο, πως η μοναρχία και η εξουσία των λίγων και η εξουσία των πολλών είναι οι τρεις μορφές διακυβέρνησης για τις οποίες μιλήσαμε στην αρχή της συζήτησης που τώρα μας κατέκλυσε. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, αυτές ήταν.
ΞΕ. Χωρίζοντας λοιπόν την καθεμιά από αυτές στα δύο, ας δημιουργήσουμε έξι, διακρίνοντας από αυτές την ορθή ως έβδομη. ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα γίνει αυτό; ΞΕ. Από τη μοναρχία προκύπτει η βασιλεία και η τυραννία, και, πάλι, από την εξουσία των λίγων είπαμε πως προκύπτει η περίφημη αριστοκρατία και η ολιγαρχία' ενώ, από την εξουσία των πολλών, αντλήσαμε εκείνη που, τότε, ονομάσαμε απλώς δημοκρατία' τώρα, όμως, και αυτή πρέπει να πούμε πως είναι διπλή. ΝΕ. ΣΩ. Πώς είναι διπλή; Κ α ι με ποιον τρόπο θα τη διαιρέσουμε; ΞΕ.'Οχι διαφορετικά από τις άλλες, παρόλο που το όνομά της είναι ένα με διπλή σημασία. η διάκριση, όμως, ανάμεσα στη διακυβέρνηση τη σύμφωνη με τους νόμους και την παράνομη, υπάρχει και σ' αυτή και στις άλλες. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, υπάρχει. ΞΕ. Τότε, λοιπόν, όταν αναζητούσαμε το ορθό πολίτευμα, αυτή η διαίρεση δεν ήταν χρήσιμη, όπως αποδείξαμε νωρίτερα. τώρα όμως, που το εξαιρέσαμε, και αποφασίσαμε πως τα άλλα πολιτεύματα είναι αναπόφευκτα, το παράνομο και το έννομο διχοτομεί το καθένα από αυτά. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται, από αυτά που είπαμε τώρα. ΞΕ. Η μοναρχία, επομένως, όταν δεθεί με καλούς γραπτούς κανόνες, τους οποίους ονομάζουμε νόμους, είναι η καλύτερη και από τις έξι. ενώ χωρίς νόμους είναι δύ-
σκολο και πολύ καταπιεστικό να ζήσεις με αυτή. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Την εξουσία των λίγων, τώρα, όπως ακριβώς το λίγο είναι ενδιάμεσο στο ένα και τα πολλά, ας τη θεωρήσουμε ενδιάμεση στις δύο άλλες' ενώ, πάλι, η εξουσία του πλήθους είναι από κάθε άποψη αδύναμη, και δεν μπορεί να κάνει τίποτε μεγάλο, ούτε καλό ούτε κακό, σε σύγκριση με τις άλλες μορφές εξουσίας, επειδή, σε αυτή, μοιράζονται μικρά αξιώματα και σε πολλούς. Γ ι ' αυτό, απ' όλα τα πολιτεύματα, όταν είναι νόμιμα, αυτό είναι το χειρότερο, ενώ όταν είναι παράνομα, είναι το καλύτερο απ' όλα. κι όταν όλα είναι ακόλαστα, είναι καλύτερα να ζεις σε μια δημοκρατία, ενώ όταν είναι ευπρεπή, η ζωή είναι ελάχιστα επιθυμητή σε αυτή . στο πρώτο πολίτευμα, όμως, η ζωή είναι πρώτη και καλύτερη, αν εξαιρέσουμε το έβδομο' γιατί, εκείνο πρέπει να το ξεχωρίσουμε απ' όλα τα άλλα πολιτεύματα, όπως το θεό από τους ανθρώπους. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται να συμβαίνει, και πρέπει να κάνουμε όπως λες. ΞΕ. Επομένως, κι όσους συμμετέχουν σε όλα αυτά τα πολιτεύματα, εκτός από εκείνο της γνώσης, πρέπει να τους εξαιρέσουμε, επειδή δεν είναι πολιτικοί αλλά ταραχοποιοί, και προστάτες των μεγαλύτερων ειδώλων, πράγμα που είναι και οι ίδιοι. επειδή, άλλωστε, είναι οι μεγαλύτεροι μιμητές και απατεώνες, είναι και οι μεγαλύτεροι απ' όλους τους σοφιστές. ΝΕ. ΣΩ. Φαίνεται ότι, πολύ σωστά, η λέξη αυτή επέστρεψε στους λεγόμενους πολιτικούς.
ΞΕ. Έστω' ήταν, για μας, ακριβώς σαν ένα θεατρικό έργο. Όπως το είπαμε μόλις, αρχίσαμε να βλέπουμε κάποιον κενταυρικό ή σατυρικό θίασο, τον οποίο έπρεπε να ξεχωρίσουμε από την πολιτική τέχνη' και τώρα, με τον τρόπο αυτό, με μεγάλη δυσκολία τον ξεχωρίσαμε. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Απομένει, όμως, μια άλλη ομάδα, που είναι ακόμη πιο δύσκολο να την ξεχωρίσουμε, επειδή είναι περισσότερο συγγενής στο βασιλικό γένος, και, συνάμα, πιο δύσκολο να την αναγνωρίσεις. και, μου φαίνεται, έχουμε πάθει κάτι παρόμοιο μ' εκείνους που καθαρίζουν το χρυσό. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; ΞΕ. Γιατί, κι εκείνοι οι τεχνίτες, πρώτα ξεχωρίζουν γη και λίθους και πολλά άλλα . μετά από αυτά, απομένουν ανάμικτα με το χρυσό τα συγγενή του πολύτιμα μέταλλα, τα οποία αφαιρούνται μόνο με φωτιά - ο χαλκός και ο άργυρος, και, μερικές φορές, ο αδάμας. Αυτά, αφού αφαιρεθούν με κόπο, με τις δοκιμασίες στη φωτιά, μας επιτρέπουν να δούμε το λεγόμενο αμιγή χρυσό, μόνο του, στην καθαρότητά του. ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, έτσι λένε πως γίνονται αυτά τα πράγματα. ΞΕ. Με την ίδια μέθοδο, λοιπόν, φαίνεται πως κι εμείς, τώρα, έχουμε ξεχωρίσει από την πολιτική επιστήμη όλα όσα είναι διαφορετικά και ξένα και εχθρικά, κ α ι απέμειναν τα πολύτιμα και συγγενή. Κ α ι , σ' αυτά, περιλαμβάνονται η στρατηγική και η δικαστική επιστή-
μη και το είδος της ρητορικής που είναι μέρος της βασιλικής επιστήμης, και πείθει για το δίκαιο, και συμμετέχει στη διακυβέρνηση των δραστηριοτήτων στις πόλεις. Αυτά, όμως, με ποιον τρόπο μπορεί κανείς, πολύ εύκολα, να τα ξεχωρίσει και να δείξει καθαρά και καθαυτόν μόνο εκείνον που ψάχνουμε; ΝΕ. ΣΩ. Είναι φανερό ότι, με κάποιον τρόπο, αυτό πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε. ΞΕ. Αν πρόκειται μόνο για την προσπάθεια, θα εμφανιστεί' ας επιχειρήσουμε, όμως, να τον αποκαλύψουμε με τη βοήθεια της μουσικής. Πες μου κάτι. ΝΕ. ΣΩ. Τι πράγμα; ΞΕ. Υπάρχει ένας τρόπος να μάθουμε μουσική, και γενικά τις επιστήμες που έχουν να κάνουν με τη χειροτεχνία; ΝΕ. ΣΩ. Υπάρχει. ΞΕ. Τι θα γίνει λοιπόν; Θα πούμε πως υπάρχει μια άλλη επιστήμη σχετική με αυτά, που λέει αν πρέπει ή δεν πρέπει να μάθουμε κάποια από αυτές τις επιστήμες, ή πώς αλλιώς; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι. θα πούμε πως υπάρχει. ΞΕ. Κ α ι θα συμφωνήσουμε πως αυτή είναι διαφορετική από εκείνες; ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Θα πούμε, επίσης, ότι καμιά από εκείνες δεν πρέπει να ελέγχει κάποια άλλη, ή εκείνες αυτή, ή ότι αυτή πρέπει να επιβλέπει και να ελέγχει όλες τις άλλες; ΝΕ. ΣΩ. Αυτή πρέπει να ελέγχει εκείνες. ΞΕ. Εννοείς, άρα, ότι εκείνη που λέει αν πρέπει να μά-
θουμε ή όχι, πρέπει να ελέγχει την επιστήμη που μαθαίνεται και διδάσκει; ΝΕ. ΣΩ. Απολύτως. ΞΕ. Κι εκείνη που αποφασίζει αν πρέπει να πείσουμε ή όχι, πρέπει να ελέγχει εκείνη που μπορεί να πείσει; ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ.Έστω' σε ποια επιστήμη, λοιπόν, θα αποδώσουμε τη δύναμη να πείθει το πλήθος και τον όχλο με τη διήγηση μύθων, αλλά όχι με τη διδαχή; ΝΕ. ΣΩ. Ολοφάνερα, νομίζω, κι αυτό στη ρητορική πρέπει να το αναθέσουμε. ΞΕ. Για το αν πρέπει, όμως, σε σχέση με κάποιους, να κάνουμε οτιδήποτε, είτε με την πειθώ είτε και με τη βία, ή και να μην κάνουμε απολύτως τίποτα, σε ποια επιστήμη θα παραχωρήσουμε την απόφαση; ΝΕ. ΣΩ. Στην επιστήμη που ελέγχει τις επιστήμες της πειθούς και του λόγου; ΞΕ. Κι αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη, νομίζω, από τη δύναμη του πολιτικού. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ ωραία το είπες. ΞΕ. Φαίνεται, έτσι, πως η ρητορική γρήγορα ξεχώρισε από την πολιτική . πρόκειται για άλλο είδος, που όμως την υπηρετεί. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κ α ι τι πρέπει να σκεφτούμε για μια τέτοια δύναμη; ΝΕ. ΣΩ. Ποια; ΞΕ. Η δύναμη ν' αποφασίζουμε πώς πρέπει να πολεμήσουμε μ' εκείνους που επιλέξαμε να πολεμήσουμε,
θα πούμε πως είναι άτεχνη ή έντεχνη; ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι πώς θα μπορούσαμε να σκεφτούμε πως είναι άτεχνη, αυτή που πραγματώνει η στρατηγική και κάθε πολεμική πράξη; HE. Κ α ι η δύναμη που μπορεί και ξέρει να σκέπτεται και να αποφασίζει αν πρέπει να πολεμήσουμε ή να κάνουμε ειρήνη, θα θεωρήσουμε πως είναι διαφορετική από αυτή ή πως είναι η ίδια; ΝΕ. ΣΩ. Αν μείνουμε συνεπείς με τα προηγούμενα, πρέπει να υποθέσουμε πως είναι διαφορετική. ΞΕ. Επομένως, θα αποφανθούμε πως αυτή ελέγχει την άλλη, αν συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε όπως πριν. ΝΕ. ΣΩ. Συμφωνώ. ΞΕ. Ποια άλλη, λοιπόν, θα τολμήσουμε να πούμε πως κυριαρχεί σε μια τόσο φοβερή και μεγάλη τέχνη, την πολεμική τέχνη στο σύνολο της, εκτός από την πραγματική βασιλική τέχνη; ΝΕ. ΣΩ. Καμιά άλλη. ΞΕ. Αρα, δε θα ονομάσουμε πολιτική μια υπηρετική επιστήμη, την επιστήμη των στρατηγών. 50 ΝΕ. ΣΩ. Δεν είναι λογικό. ΞΕ. Ας δούμε, τώρα, και τη δύναμη των δικαστών που δικάζουν σωστά. ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Μπορεί λοιπόν, άραγε, να κάνει κ ά τ ι περισσότερο, απ' το να κρίνει ποια συμβόλαια ορίζονται ως δίκαια και ως άδικα, με το βλέμμα της στραμμένο στους ισχύοντες νόμους, που παρέλαβε από το νομοθέτη βασιλιά, δείχνοντας την ιδιαίτερη αρετή της στο να
μην παρασύρεται ούτε από δώρα ούτε από φόβους ούτε από οίκτους ούτε από κάποια έχθρα ή φιλία, ώστε να θέλει να αποφασίσει για τις μηνύσεις του ενός προς τον άλλο αντίθετα στις διατάξεις του νομοθέτη;51 ΝΕ. ΣΩ.'Οχι. το έργο τούτης της δύναμης είναι περίπου αυτό που είπες. ΞΕ. Ανακαλύπτουμε, λοιπόν, πως η ισχύς των δικαστών δεν είναι βασιλική, αλλά φύλακας των νόμων και υπηρέτης της βασιλικής δύναμης. ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ.Έχοντας εξετάσει όλες τις επιστήμες που αναφέραμε, πρέπει να διαπιστώσουμε ότι, από αυτές, καμιά δε φάνηκε να είναι η πολιτική επιστήμη. Γ ι α τ ί , η αληθινή βασιλική επιστήμη δεν πρέπει να ενεργεί η ίδια, αλλά να ελέγχει εκείνες που μπορούν να ενεργήσουν. γνωρίζει, πράγματι, πότε είναι καιρός και πότε όχι, για ν' αρχίσουν και να αναληφθούν οι σπουδαιότερες επιχειρήσεις μέσα στις πόλεις, και οι άλλες δεν έχουν παρά να εκτελέσουν τις εντολές της. ΝΕ. ΣΩ. Σωστά. ΞΕ. Γ ι ' αυτό, λοιπόν, οι τέχνες για τις οποίες μόλις μιλήσαμε, επειδή δεν ελέγχουν ούτε η μια την άλλη ούτε τον εαυτό τους, αλλά καθεμιά έχει τη δική της, ιδιαίτερη δραστηριότητα, δικαίως πήραν το ιδιαίτερο όνομά τους σύμφωνα με την ιδιαιτερότητα των πράξεών τους. ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται. ΞΕ. Εκείνη, όμως, που ελέγχει όλες αυτές και φροντίζει για τους νόμους και για όλες τις υποθέσεις της πό-
λης, και όλα τα συνυφαίνει52 πολύ σωστά, θα μπορούσαμε νομιμότατα, όπως φαίνεται, περικλείοντας στην ονομασία της την καθολική της ισχύ, να την ονομάσουμε πολιτική. ΝΕ. ΣΩ. Σε κάθε περίπτωση. ΞΕ. Επομένως, σύμφωνα και με το παράδειγμα της υφαντικής, θα μπορούσαμε να συζητήσουμε γ ι ' αυτή τώρα, που όλα τα γένη μέσα στην πόλη έγιναν φανερά για μας; ΝΕ. ΣΩ. Κατεξοχήν μάλιστα. ΞΕ. Πρέπει λοιπόν, όπως φαίνεται, να περιγράψουμε τη βασιλική υφαντική' να πούμε για τη φύση της, για τον τρόπο που υφαίνει και για το ύφασμα που μας δίνει. ΝΕ. ΣΩ. Προφανώς. ΞΕ. Είναι στ' αλήθεια δύσκολο να το εξηγήσουμε, αλλά, όπως φαίνεται, είναι απαραίτητο να το κάνουμε. ΝΕ. ΣΩ. Πρέπει οπωσδήποτε να το εξηγήσουμε. ΞΕ. Γιατί, το ότι ένα μέρος της αρετής είναι, κατά κάποιον τρόπο, διαφορετικό από ένα άλλο είδος αρετής,53 είναι θεωρία που μπορεί πολύ εύκολα να γίνει στόχος εκείνων που ερίζουν για θεωρίες, με δεδομένες και τις απόψεις των πολλών. ΝΕ. ΣΩ. Δεν καταλαβαίνω. ΞΕ. Θα το ξαναπώ διαφορετικά. Θεωρείς πιστεύω τη γενναιότητα ένα μέρος της αρετής. ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια. ΞΕ. Και, ασφαλώς, τη σωφροσύνη άλλο πράγμα από τη γενναιότητα' κι αυτή, όμως, είναι ένα μέρος της α-
ρετής, της οποίας μέρος είναι και η γενναιότητα. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Τώρα, σχετικά με αυτά, πρέπει να τολμήσω να διατυπώσω μια παράξενη θεωρία. ΝΕ. ΣΩ. Ποια; ΞΕ.'Οτι, κατά κάποιον τρόπο, βρίσκονται σε μια κατάσταση μεγάλης έχθρας και αντίθεσης μεταξύ τους, μέσα σε πολλά όντα. ΝΕ. ΣΩ. Τι θέλεις να πεις; ΞΕ. Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο αυτό που λέω. γιατί λένε, ξέρεις, πως όλα τα μέρη της αρετής είναι φιλικά μεταξύ τους. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Μπορούμε, τώρα, να στρέφουμε όλη μας την προσοχή, και να εξετάσουμε αν αυτό είναι τόσο απλό, ή αν, πολύ περισσότερο, υπάρχει κάποιο μέρος που διαφέρει σε κάτι από τα συγγενή του; ΝΕ. ΣΩ. Ναι, πες μου μόνο πώς πρέπει να το εξετάσουμε ' ΞΕ. Ανάμεσα σ' όλα τα μέρη, πρέπει να αναζητήσουμε όσα λέμε πως είναι ωραία, αλλά τα τοποθετούμε σε δύο είδη αντίθετα μεταξύ τους. ΝΕ. ΣΩ. Μίλησε ακόμη σαφέστερα. ΞΕ. Την ορμητικότητα και την ταχύτητα, είτε στα σώματα είτε στις ψυχές είτε στην ένταση της φωνής, είτε τα ίδια στην πραγματικότητα, είτε βρίσκονται σε εικόνες, όσες προσφέρει η μουσική όταν μιμείται και, ακόμη, η ζωγραφική με τις μιμήσεις της - επαίνεσες ποτέ κάτι από αυτά ο ίδιος, ή άκουσες να τα επαινεί άλλος
μπροστά σου; ΝΕ. ΣΩ. Βεβαίως. ΞΕ. Κ α ι μήπως θυμάσαι με ποιον τρόπο το κάνουν για το καθένα από αυτά; ΝΕ. ΣΩ. Καθόλου. ΞΕ. Άρα, λοιπόν, θα μπορούσα να σου εξηγήσω με λόγια αυτό που σκέφτομαι; ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί όχι; ΞΕ. Πιστεύεις φαίνεται πως είναι εύκολο. ας εξετάσουμε λοιπόν το ζήτημα στα αντίθετα γένη. Γιατί, όταν θαυμάζουμε κάθε φορά, όπως κάνουμε συχνά σε πολλές πράξεις, την ταχύτητα και την ένταση και την ορμητικότητα της σκέψης και του σώματος, ακόμη και της φωνής, εκφράζουμε τον έπαινο μας χρησιμοποιώντας ένα χαρακτηρισμό, εκείνον της γενναιότητας. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; ΞΕ. Λέμε, πρώτα, πως κάτι είναι ορμητικό και γενναίο, επίσης γρήγορο και γενναίο και έντονο και γενναίο" και, πάντως, όταν αποκαλούμε με τούτο το κοινό όνομα όλες αυτές τις φύσεις, τις επαινούμε. ΝΕ. ΣΩ. Ναι. ΞΕ. Κ α ι τι; Μήπως πολλές φορές δεν επαινούμε, σε πολλές πράξεις, τον ήρεμο τρόπο που γίνεται κάτι; ΝΕ. ΣΩ. Κ α ι μάλιστα πολύ. ΞΕ. Μήπως, λοιπόν, δεν το κάνουμε λέγοντας τα αντίθετα απ' ό,τι για τα άλλα; ΝΕ. ΣΩ. Πώς; ΞΕ. «Πόσο ήρεμα» λέμε, κάθε φορά, και «πόσο νηφάλια», θαυμάζοντας τα έργα της σκέψης. μιλούμε, πά-
Χι, για πράξεις αργές και ήσυχες, και, ακόμη, για απαλούς και βαρείς ήχους, ενώ, για κάθε ρυθμική κίνηση και γενικά για τη μουσική, λέμε πως γίνονται αργές την κατάλληλη στιγμή. Σε όλα αυτά 8ε δίνουμε το χαρακτηρισμό της γενναιότητας αλλά της ευταξίας.54 ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Κι όμως, από την άλλη, όταν θεωρούμε πως και τα δυο είναι άκαιρα, αλλάζουμε στάση και τα ψέγουμε με τη σειρά, καταφεύγοντας πάλι στους αντίθετους χαρακτηρισμούς. ΝΕ. ΣΩ. Πώς γίνεται αυτό; ΞΕ.'Οταν γίνονται ορμητικότερα απ' όσο ταιριάζει, και φαίνονται πολύ γρήγορα και πολύ σκληρά, τα αποκαλούμε αχαλίνωτα και παράφορα, ενώ τα πολύ βαριά ή αργά ή μαλακά τα λέμε δειλά και νωθρά. και, σχεδόν πάντα, τόσο αυτά όσο και η φρόνιμη και η γενναία φύση των αντιθέτων, σαν ποιότητες που αντιμάχονται η μια την άλλη, δε βρίσκουμε να αναμειγνύονται μεταξύ τους στις σχετικές πράξεις. Επίσης, αν συνεχίσουμε την έρευνα, θα δούμε εκείνους που έχουν στην ψυχή τους αυτές τις ποιότητες να διαφέρουν μεταξύ τους." ΝΕ. ΣΩ. Σε ποιο σημείο εννοείς; ΞΕ. Σε όλα αυτά που είπαμε τώρα και, όπως φαίνεται, σε πολλά άλλα. Γιατί, νομίζω, ανάλογα με τη συγγένεια που έχουν με αυτά οι άνθρωποι, άλλα τα επαινούν ως δικά τους, ενώ ψέγουν εκείνα των άλλων ως ξένα. κι έτσι γίνονται μεγάλοι εχθροί μεταξύ τους και για πολλά θέματα.
ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Επομένως, αυτή η αντίθεση ανάμεσα σε τούτα τα είδη είναι κάτι σαν παιγνίδι . σ' ό,τι, όμως, αφορά τις σημαντικότερες υποθέσεις, γίνεται για τις πόλεις η πιο μισητή αρρώστια απ' όλες. ΝΕ. ΣΩ. Ποιες υποθέσεις εννοείς; ΞΕ.Έχει να κάνει, φαίνεται, με όλη την οργάνωση της ζωής. Γιατί, εκείνοι που είναι ιδιαίτερα συνετοί, είναι έτοιμοι να ζουν πάντα μια ήσυχη ζωή, κοιτάζοντας απομονωμένοι τις δικές τους υποθέσεις. Στο σπίτι, πάλι, φέρονται σε όλους με τον ίδιο τρόπο, και, πάντα, είναι εξίσου έτοιμοι να κάνουν ειρήνη, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με τις ξένες πόλεις. Κ α ι εξαιτίας της επιθυμίας τους αυτής, που συχνά είναι άκαιρη, οι ίδιοι, όταν μπορούν και κάνουν αυτά που θέλουν, γίνονται ασυνείδητα ανίκανοι για πόλεμο, προδιαθέτουν και τους νέους με τον ίδιο τρόπο, και, πάντα, είναι στη διάθεση των επιτιθεμένων. έτσι, όχι σε πολλά χρόνια, οι ίδιοι και τα παιδιά τους και ολόκληρη η πόλη, συχνά, χωρίς να το καταλάβουν, πέρασαν από την ελευθερία στη σκλαβιά. ΝΕ. ΣΩ. Μίλησες για μια δύσκολη και φοβερή κατάσταση. ΞΕ. Κ α ι τι γίνεται με αυτούς που ρέπουν μάλλον προς τη γενναιότητα; Μήπως δεν παρασύρουν πάντα τις πόλεις τους σε κάποιο πόλεμο, με την υπερβολική τους επιθυμία για μια τέτοια ζωή . μήπως δεν τις εμπλέκουν σε εχθροπραξίες με πολλούς και δυνατούς, και καταστρέφουν έτσι εντελώς, ή υποδουλώνουν τις πα-
τρίδες τους και τις κάνουν υποχείριες στους εχθρούς; ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτά είναι αλήθεια. ΞΕ. Πώς λοιπόν, με αυτά τα παραδείγματα, να μην ισχυριστούμε ότι, και τα δύο αυτά γένη, πάντα τρέφουν μεταξύ τους άφθονη τη μεγαλύτερη έχθρα και διάσταση; ΝΕ. ΣΩ. Αδύνατο να μην το ισχυριστούμε. ΞΕ. Δεν ανακαλύψαμε λοιπόν εκείνο που σκεφτόμασταν στην αρχή, ότι τα σημαντικά μέρη της αρετής διαφέρουν μεταξύ τους από τη φύση, και μάλιστα ότι, και εκείνοι που τα διαθέτουν, παρουσιάζουν την ίδια διαφορά; ΝΕ. ΣΩ.Έτσι φαίνεται. ΞΕ. Ας εξετάσουμε λοιπόν το εξής. ΝΕ. ΣΩ. Ποιο πράγμα; ΞΕ. Αν κάποια συνθετική επιστήμη συγκροτεί εκούσια οποιοδήποτε έργο της, ακόμη και το πιο ασήμαντο, από άσχημα και καλά υλικά, ή κάθε επιστήμη, σε όλους τους τομείς, αποβάλλει όσο είναι δυνατό τα άσχημα, και κρατάει μόνο τα κατάλληλα και καλά υλικά, τα οποία, είτε είναι όμοια είτε ανόμοια, τα συγκεντρώνει όλα σε μια ενότητα, και δημιουργεί μια δύναμη και μια μορφή. ΝΕ. ΣΩ. Πώς αλλιώς; ΞΕ. Αρα, ούτε η σύμφωνη με τη φύση, η αληθινή πολιτική τέχνη, θα συγκροτήσει ποτέ εκούσια μια πόλη από καλούς και κακούς ανθρώπους. αλλά, είναι προφανές ότι πρώτα θα τους δοκιμάσει στο παιγνίδι, 56 και, μετά τη δοκιμασία, πάλι, θα τους παραδώσει σ' εκεί-
νους που μπορούν να τους εκπαιδεύσουν και να τους βοηθήσουν για το σκοπό αυτό, δίνοντας εντολές και επιβλέποντας η ίδια . όπως ακριβώς η υφαντική, παρακολουθώντας από κοντά, δίνει εντολές και επιβλέπει τόσο εκείνους που λαναρίζουν όσο και εκείνους που ετοιμάζουν τα άλλα υλικά, όσα της χρειάζονται για να πλέξει, υποδεικνύοντας στον καθένα να επιτελέσει εκείνα τα έργα, που θεωρεί χρήσιμα για τη δική της εργασία της ύφανσης. ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Με τον ίδιο τρόπο νομίζω, η βασιλική τέχνη, διατηρώντας για τον εαυτό της την εξουσία της επίβλεψης, δε θα επιτρέψει σε κανέναν από τους νόμιμους παιδαγωγούς και κηδεμόνες να διδάξει οτιδήποτε, αν δεν έχει σκοπό να διαμορφώσει χαρακτήρες κατάλληλους για τη δική της σύνθεση. αυτά, άλλωστε, είναι τα μόνα που τους προτρέπει να διδάσκουν. Όσο για εκείνους, τωρα, που δεν μπορούν να αποκτήσουν χαρακτήρα γενναίο και συνετό, και όσα άλλα τείνουν στην αρετή, αλλά, κάτω από την πίεση μιας κακής φύσης, παρασύρονται στην αθεΐα, την αλαζονεία και την αδικία, απαλλάσσεται από αυτούς, τιμωρώντας τους με ποινές θανάτου, εξορίας και με στερήσεις των σημαντικότερων πολιτικών τους δικαιωμάτων. ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον κάπως έτσι λένε ότι γίνεται. ΞΕ. Κι εκείνους που κυλιούνται στην αμάθεια και στη μεγάλη αθλιότητα, τους ρίχνει στο ζυγό που βρίσκεται το δουλικό γένος. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά.
ΞΕ.'Οσο για τους υπόλοιπους ανθρώπους, όσων οι φύσεις μπορούν, αν μορφωθούν, να γίνουν ευγενείς, και να δεχθούν, με κάποια μέθοδο, την ανάμιξη μεταξύ τους, η βασιλική τέχνη επιλέγει εκείνες που τείνουν περισσότερο προς τη γενναιότητα, θεωρώντας το χαρακτήρα τους σταθερό, όπως το στημόνι του αργαλιού, κι εκείνες που τείνουν προς τη σύνεση, και μοιάζουν με το παχύ και μαλακό και, σύμφωνα με την εικόνα μας, με το κροκώδες νήμα, και προσπαθεί, παρόλο που οι τάσεις τους είναι αντίθετες, να τις συνδέσει και να τις συνυφάνει με τον ακόλουθο τρόπο. ΝΕ. ΣΩ. Με ποιον τρόπο; ΞΕ. Συνδέοντας πρώτα, με βάση τη συγγένεια, το αιώνιο μέρος της ψυχής τους με κάποιο θείο δεσμό, και, μετά το θείο, συνδέοντας πάλι το ζωικό τους μέρος με ανθρώπινα δεσμά.57 ΝΕ. ΣΩ. Τι εννοείς πάλι μ' αυτό; ΞΕ. Υποστηρίζω πως, η πραγματικά αληθής και σίγουρη γνώμη σχετικά με τα ωραία και τα δίκαια και τα καλά και τα αντίθετά τους, κάθε φορά που γεννιέτ α ι στις ψυχές, είναι θεία, και πραγματώνεται μέσα σε θεϊκό γένος. ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον ταιριάζει να το πούμε. ΞΕ. Γνωρίζουμε, τότε, ότι ο πολιτικός και ο καλός νομοθέτης είναι ο μόνος που έχει το προνόμιο να μπορεί, με την έμπνευση της βασιλικής επιστήμης, να εμφυτεύει αυτή την αληθινή γνώμη σ' εκείνους που πήραν τη σωστή μόρφωση, για τους οποίους μιλούσαμε μόλις τώρα;58
ΝΕ. ΣΩ. Τουλάχιστον είναι πιθανό. ΞΕ. Εκείνον όμως, Σωκράτη, που αδυνατεί να το κάνει αυτό, ας μην τον αποκαλέσουμε ποτέ με τα ονόματα που αναζητούμε τώρα. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Τι λοιπόν; Η γενναία φυχή, όταν κατακτά μια τέτοια αλήθεια, μήπως δεν ημερεύει, και δε θα μπορούσε, έτσι, να ενστερνιστεί καλύτερα τις ιδέες του δικαίου' ενώ, στην αντίθετη περίπτωση, δεν κλίνει περισσότερο στη θηριωδία; ΝΕ. ΣΩ. Πώς όχι; ΞΕ. Κ α ι τι; Αν η συνετή φύση κατακτήσει αυτές τις απόψεις, μήπως δε γίνεται πραγματικά νηφάλια και φρόνιμη, τουλάχιστο σ' ό,τι αφορά την πολιτεία . ενώ, όταν δε διαθέτει τα χαρακτηριστικά που λέμε, πολύ δίκαια δεν αποκτά την επονείδιστη φήμη της αφέλειας; ΝΕ. ΣΩ. Οπωσδήποτε. ΞΕ. Επομένως, δεν πρέπει να πούμε πως η συνύφανση και αυτός ο δεσμός των κακών μεταξύ τους ή των καλών με τους κακούς δε γίνεται ποτέ μόνιμος, και πως ούτε κάποια επιστήμη θα μπορούσε ποτέ να τον χρησιμοποιήσει σοβαρά για τέτοιους ανθρώπους; ΝΕ. ΣΩ. Πράγματι, πώς θα μπορούσε; ΞΕ. Μόνο σ' εκείνους τους χαρακτήρες, λοιπόν, που, εξ αρχής, γεννήθηκαν ευγενείς, και ανατράφηκαν σύμφωνα με τη φύση τους, μπορεί να εμφυτευθεί από τους νόμους, ενώ, για τους ίδιους, αυτό είναι το γιατρικό που ορίζει η τέχνη, και, όπως ακριβώς είπαμε, αυτός ο σύνδεσμος των μερών της αρετής που, από τη φύση,
είναι ανόμοια και έχουν αντίθετες τάσεις, είναι περισσότερο θείος. ΝΕ. ΣΩ. Πολύ σωστά. ΞΕ. Τους υπόλοιπους δεσμούς, τώρα, που είναι ανθρώπινοι, όταν υπάρχει αυτός ο θείος δεσμός, δεν είναι πολύ δύσκολο ούτε να τους συλλάβουμε ούτε, αφού τους συλλάβουμε, να τους πραγματώσουμε. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; Κ α ι ποιοι είναι οι δεσμοί αυτοί; ΞΕ. Πρόκειται για τους δεσμούς των επιγαμιών ή της ανταλλαγής των παιδιών για υιοθεσία, και για εκείνους των γάμων μέσα στην ίδια πολιτεία. Γιατί, οι περισσότεροι συνάπτουν αυτούς τους δεσμούς χωρίς να κάνουν το καλύτερο για τη γέννηση των παιδιών. ΝΕ. ΣΩ. Γ ι α τ ί αυτό; ΞΕ. Επειδή οι άνθρωποι, μ' όλα αυτά, κυνηγούν πλούτη και εξουσίες - όμως, ποιος ο λόγος να σπεύσει κάποιος να τα κατηγορήσει, σα να' ταν άξια λόγου; ΝΕ. ΣΩ. Δεν υπάρχει λόγος. ΞΕ. Μάλλον, όμως, θα είχαμε δίκιο να μιλήσουμε για κείνους που φροντίζουν την οικογένεια, αν δεν κάνουν κάτι όπως πρέπει. ΝΕ. ΣΩ. Ναι, αυτό είναι λογικό. ΞΕ. Ενεργούν, λοιπόν, πέρα από κάθε ορθό λόγο . επιδιώκουν την άμεση άνεσή τους, και, επειδή συμπαθούν μόνο τους όμοιούς τους, χωρίς να ανέχονται τους ανόμοιους, δίνουν το μεγαλύτερο βάρος στις αντιπάθειές τους. ΝΕ. ΣΩ. Πώς έτσι; ΞΕ. Οι συνετοί ψάχνουν το δικό τους χαρακτήρα, και,
όσο μπορούν, παίρνουν γυναίκες που τους μοιάζουν, και, τις κόρες που κάνουν, τις δίνουν πάλι σε τέτοιους άνδρες' το ίδιο κάνουν και οι γενναίοι, που αναζητούν επίμονα τη δική τους φύση, ενώ και τα δυο γένη πρέπει να κάνουν ακριβώς το αντίθετο. ΝΕ. ΣΩ. Πώς γίνεται αυτό, και για ποιο λόγο; ΞΕ. Γιατί, από τη φύση, η γενναιότητα που αναπαράγεται σε πολλές γενιές δίχως να διασταυρωθεί με συνετή φύση, ενώ στην αρχή ακμάζει σε ρώμη, στο τέλος μαραίνεται εντελώς με παραφροσύνες. ΝΕ. ΣΩ. Είναι λογικό. ΞΕ. Η ψυχή όμως, πάλι, που είναι γεμάτη συστολή, και δεν περιέχει τόλμη και γενναιότητα, και, για πολλές γενιές, γεννιέται με τον ίδιο τρόπο, γίνεται υπερβολικά νωθρή και, στο τέλος, εντελώς ανάπηρη. ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτό είναι πιθανό να συμβαίνει έτσι. ΞΕ. Αυτοί λοιπόν ήταν οι δεσμοί, που έλεγα ότι δεν είναι καθόλου δύσκολο να συνάψεις, αρκεί, και τα δυο γένη, να έχουν την ίδια γνώμη για τα ωραία και τα καλά. Γ ι α τ ί , όλο το έργο της βασιλικής υφαντικής, είναι ένα και μοναδικό. να μην επιτρέπει ποτέ να απομακρυνθούν οι συνετοί από τους γενναίους χαρακτήρες, αλλά, πυκνώνοντας το ύφασμα μεταξύ τους, με κοινές πίστεις και τιμές και δόξες χαι με αμοιβαίες ανταλλαγές εγγυήσεων, να κατασκευάσει από αυτούς ένα λείο και, όπως λένε, καλοδουλεμένο ύφασμα, και μετά, πάντα, να εμπιστεύεται σε όλους τα αξιώματα μέσα στην πόλη. ΝΕ. ΣΩ. Πώς θα γίνει αυτό;
ΞΕ. 'Οταν χρειάζεται ένας άρχοντας, επιλέγει τον αργηχό που διαθέτει και τις δύο ποιότητες. κι όταν χρειάζονται περισσότεροι, συγκεντρώνει άνδρες κι από τις δύο κατηγορίες. Γιατί οι χαρακτήρες των συνετών αρχόντων είναι πολύ προσεκτικοί και δίκαιοι και συντηρητικοί, αλλά τους λείπει η τραχύτητα και κάποια ορμητική και αποτελεσματική τόλμη. ΝΕ. ΣΩ. Κι αυτά, έτσι φαίνεται πως έχουν. ΞΕ. Οι γενναίοι χαρακτήρες, βέβαια, στερούνται, σε σχέση με τους άλλους, το αίσθημα του δικαίου και της προσοχής, αλλά είναι εξαιρετικά τολμηροί στις πράξεις. Όλες οι υποθέσεις της πόλης, ιδιωτικές και δημόσιες, είναι αδύνατο να πηγαίνουν καλά, αν δεν είναι παρόντες και οι δυο αυτοί χαρακτήρες. ΝΕ. ΣΩ. Βέβαια, έτσι είναι. ΞΕ. Ας πούμε, τότε, πως αυτό είναι το τέλος του υφά σματος της πολιτικής πράξης, η άμεση ύφανση του χαρακτήρα των γενναίων και συνετών ανθρώπων. όταν, με την ομόνοια και τη φιλία, η βασιλική τέχνη τούς συγκεντρώσει σε μια κοινή ζωή, και κατασκευάσει, έτσι, το μεγαλοπρεπέστερο και το πιο υπέροχο ύφασμα, τυλίγει όλους τους άλλους μέσα στις πόλεις, δούλους και ελεύθερους, και τους συνέχει μ' αυτό το υφαντό και, χωρίς να παραλείψει κάτι από κείνα που ανήκουν σι μια ευτυχισμένη πόλη, κυβερνά και επιβλέπει. ΣΩ. Με τον καλύτερο τρόπο, ξένε, μας σκιαγράφησες και τον βασιλικό και τον πολιτικό άνδρα.
ΣΧΟΛΙΑ 1 Ο Θεόδωρος από την Κυρήνη ήταν διακεκριμένος μαθηματικός, αρκετά νεώτερος από το Σωκράτη, αλλά πολύ μεγαλύτερος από το Θεαίτητο και το νεαρό Σωκράτη. Για πρώτη φορά εμφανίζεται στο διάλογο Θεαίτητο, όπου παρουσιάζει στο Σωκράτη το Θεαίτητο ως ένα συμπαθή και έξυπνο μαθητή. 2 Ο ξένος κατάγεται από την Ελέα της Νότιας Ιταλίας, από την πατρίδα του Παρμενίδη και του Ζήνωνα. Εισάγεται στη συζήτηση από το Θεόδωρο. Είναι ο αληθινός φιλόσοφος, και το πορτραίτο του υπάρχει ήδη στο Θεαίτητο, \~J2Z - ιjyc. Προφανώς, στο διάλογο αυτό εκφράζει τις απόψεις του Πλάτωνα. 3 Εννοεί το σοφιστή, τον πολιτικό και το φιλόσοφο. 4 Δεν υπάρχει αναλογία εκεί που δεν υπάρχει σχέση (λόγος), και η τελευταία προϋποθέτει ομογενείς όρους. Ο Θεόδωρος σφάλλει, όταν υποθέτει πως υπάρχει αναλογία ανάμεσα σε ασύμβλητα όντα. Ο Πλάτων είχε ήδη επισημάνει, σε ό,τι αφορά το σοφιστή, τον κίνδυνο των αναλογιών (Σοφιστής, 231a). 5 Η Κυρήνη δεν ήταν μακριά από την όαση του Άμμωνα. Ο Αιγυπτιακός και Λίβυος Άμμων νωρίς ταυτίστηκε με το Δία, και είναι πιθανό να υπήρχε επαφή ανάμεσα στο μαντείο του Άμμωνος Δία στην έρημο της Αιβύης και σε εκείνο του Δία στη Δωδώνη της Ηπείρου. 6 Βλ. στο Θεαίτητο, Ι43ε· 7 Εννοεί το σοφιστή. Ο Σοφιστής αρχίζει με μια ταξινόμηση των τεχνών. Ετσι, το αξίωμα στο οποίο στηρίζεται η όλη ανάπτυξη του διαλόγου, είναι ότι η πολιτική είναι τέχνη.
8 Το μονοπάτι, εννοείται, που θα μας οδηγήσει στον πολιτικό άνδρα.
18 Το ζώο που υπονοείται εδώ είναι ο χοίρος.
9 Κατά λέξη: ακολούθησε με σε τούτο το δρόμο.
20 Βλ. στο Σοφιστή.\ 227 a/c.
ίο Ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά του, ασκεί κριτική στη συγκεκριμένη θέση. Βλ. Πολιτικά ι, ι.
21 Αυτός που συνοδεύει το θηλυκό, και το πηγαίνει προς γονιμοποίηση κοντά στο αρσενικό.
11 Εννοείται, το βασιλικό τύπο του ανθρώπου.
22 Εννοεί τη μουσική στην οποία ανταποκρίνεται η ποίμνη.
12 Πρόκειται για την τέχνη του κελευστή, ο οποίος δίνει το παράγγελμα στους κωπηλάτες της τριήρους. Με το παράγγελμα αυτό διατηρείται ο ρυθμός των κωπηλατών.
23 Μέσα στις αγέλες του Ατρέα, είχε γεννηθεί ένα αρνί με μαλλί που χρύσιζε. Στη διαμάχη για μια κληρονομιά, θέλησε να δείξει το αρνί ως σημάδι της θείας εύνοιας' όμως η γυναίκα του το είχε δώσει στο Θύεστο. Τότε ο Δίας, για να υποστηρίξει τον Ατρέα, αντέστρεψε την πορεία των άστρων.
13 Στο σημείο αυτό, οι απόψεις των μελετητών διίστανται. Ο Auguste Dies, στη μετάφρασή του στις εκδόσεις Les Belles Lettres (ΐ95θ), υποστηρίζει ότι η καθολικευτική αντίθεση ανάμεσα σε Έλληνες και Βαρβάρους είναι ελλιπής από την άποψη της λογικής, αλλά μπορεί να σταθεί από την άποψη των αξιών, τις οποίες η λογική αγνοεί. Τονίζει, μάλιστα, ότι δεν υφίσταται αντίφαση ανάμεσα σε αυτό το χωρίο και σε εκείνο της Πολιτείας, όπου ο Πλάτων υποστηρίζει ότιΈλληνες και Βάρβαροι είναι φυσικοί εχθροί (Πολιτεία 469/ 71)· Ο J. Β. Κεηφ, όμως, αποφαίνεται ότι η μεθοδολογική επισήμανση χρησιμοποιείται με ένα απώτερο πολιτικό κίνητρο, και ότι, αυτό που βρίσκουμε εδώ, είναι ίσως η πιο ευθεία κριτική του διαχωρισμού ανάμεσα σε Έλληνες και Βαρβάρους, που υπάρχει στα έργα του Πλάτωνα. Επισημαίνει, μάλιστα, πως έρχεται σε αντίφαση με το χωρίο της Πολιτείας στο οποίο παραπέμπει και ο Dies. Βλ. J. Β. Kemp, Plato's Statesman, Routledge & Kegan Paul, London, 1952, σελ. I3i. 14 Ο αριθμός "δέκα χιλιάδες". 15 Πρόκειται για το γνωστό πτηνό γερανός (με μακρύ λαιμό). 16 Εννοεί τον Πέρση βασιλιά. 17 Τα παιδιά θέλουν πάντα "τα δύο". Βλ. στο Σοφιστή.\ 249d.
19 Βλ. στο Σοφιστή, 227b.
24 Ενεργώντας δηλαδή με δική του βούληση. 25 Σύμφωνα με τον P. Μ. Schuhl, ο Πλάτων έχει υπόψη του μια μηχανή που αναπαριστά τις κινήσεις του ουρανού, που ισορροπεί και κινείται πάνω σε έναν άξονα. Βλ. P. Μ. Schuhl, «Sur le mythe du Politique», Revue de Metaphysique et tie Morale, XXXIX 1932, σελ. 47-58. 26 Αναφέρεται ίσως στους φιλοσόφους (πρβ. τον Φαίδωνα, 82c). Περισσότερο πιθανό, όμως, είναι να εννοεί εκείνους που έγιναν ημίθεοι ή θεοί, όπως ο Ηρακλής. 27 Βλ. στον Τίμαιο, 42e. 28 Βλ. στον Τίμαιο, 48a και 53b. 29 Ομότεχνος του Ηφαίστου ήταν η Αθηνά. Οι σπόροι και τα φυτά ήταν δώρα της Δήμητρας και του Διονύσου. 30 Οπως παρατηρεί ο J. Β. Kemp, πρόκειται για στοιχεία που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της κατασκευής του υφάσματος, και δεν παραμένουν παρόντα στο τελικό αποτέλεσμα. Βλ. J. Β. Kemp, Plato's Statesman, ο.π., σελ. 164.
31 Πρόκειται για τη διαδικασία της συμπίεσης ερίων, για την κατασκευή ρούχων. 32 Πρόκειται για την τέχνη της συρραφής με γόμφους, δηλαδή με ξύλινα ή σιδερένια καρφιά. 33 Πρόκειται για ένα είδος συνεργασίας για την παραγωγή του τελικού αποτελέσματος. Βλ. και πιο κάτω στο κείμενο 287 b/ε αλλά και στον Τίμαιο 46 c/e και στον Φίληβο 27a και στον Φαίδωνα 99a/b. 34 Κερκίδα είναι η ράβδος με την οποία κρούονται τα νήματα του υφαδιού και το ύφασμα γίνεται πυκνό. 35 Βλ. στο Σοφιστή,\ 241 d/e. 36 Βλ. στην Πολιτεία, 454a αλλά και στο Φαίδρο, 265ε και 273e. 37 Βλ. στην Πολιτεία, 529Λ «...λόγω μεν χαι διανοία ληπτά, οφει δ' ού.» Επίσης στον Παρμενίδη, 155ε: «...εχεϊνα ά μάλιστα τις άν λόγω λάβοι χαι είδη αν ήγήσαιτο είναι.» 38 Βλ. νωρίτερα στο κείμενο το χωρίο 283b, σχετικά με την υφαντική τέχνη, και το 277b, σχετικά με τη διάρκεια του μύθου. Επίσης στο Σοφιστή\ 217ε. 39 Βλ. στον Φίληβο, i6d: «...μετά μίαν 'ιδέαν δύο, ει πως ε'ισί, σχοπειν, ει δε μή, τρεις ή τινα άλλον αριθμόν.» 40 Στην έννοια του οχήματος περιλαμβάνεται και το στήριγμα. 4ΐ Βλ. στο χωρίο 279c/e. 42 Εννοείται για το ίδιο το προϊόν της τέχνης του. 43 Το χωρίο αυτό γίνεται συνδετικός κρίκος για τον τελικό παραλληλισμό της πολιτικής με την υφαντική τέχνη, που θα αναπτυχθεί από το 305ε και εξής. 44 Πρόκειται γι' αυτούς που ανταλλάσσουν νομίσματα.
45 Για τον εξαγνισμό της πόλης, βλ. και στην Πολιτεία, 492ε, 501a, 541a, και στους Νόμους, 735d/6a. 46 Βλ. στον Κρίτωνα, 5ib/c: «ή πείθειν αυτήν ... βιάζεσθαι δε ούχ όσιον.» 47 Βλ. στον Όμηρο, Ιλιάδα, XI, 514· 48 Οι κύρβεις ήταν τριγωνικοί πίνακες, που σχημάτιζαν τρίπλευρη πυραμίδα, η οποία στρεφόταν γύρω από άξονα. Πάνω στις τρεις πλευρές αυτών των πυραμίδων ήταν γραμμένοι οι αρχαίοι νόμοι του Σόλωνα (βλ. στον Αριστοτέλη, Αθηναίων Πολιτεία, VII, I). Οι νόμοι αργότερα μεταφέρθηκαν σε πλάκες από μάρμαρο ή μπρούντζο που ονομάζονταν "στήλες", και ήταν σε χρήση τον τέταρτο αιώνα στην Αθήνα. 49 Στους Νόμους, (&75&/d) βρίσκουμε την ίδια αντίθεση ανάμεσα στο ιδανικό (ει ποτέ τις ανθρώπων φύσει ϊχανός) και στην πραγματικότητα (νυν δε ού γάρ εστίν οΰδαμοΰ ουδαμώς. 5θ Μια εκτενής ανάλυση για τη στρατηγική τέχνη υπάρχει στον Ευθύδημο, 290 κ.ε. 51 Για ό,τι αφορά στη συγκεκριμένη αρετή της δικαιοσύνης, βλ. την Απολογία, 35c. 52 Το ρήμα "συνυφαίνω" παρεισφρύει εδώ και υπενθυμίζει τον παραλληλισμό ανάμεσα στην πολιτική και την υφαντική τέχνη. 53 Για το συγκεκριμένο πρόβλημα της ενότητας και της αντίθεσης των αρετών, βλ. τον Πρωταγόρα, 329c κ.ε., 349b-350c και τους Νόμους, 963a/4b. 54 Για το ίδιο θέμα βλ. στο Χαρμίδη, 159b: «χοσμίως πράττειν χαι ήσυχη», και στην Πολιτεία, 503c: «χοσμίως μετά ήσυχίας ζην». Για τους ήχους βλ. στον Τίμαιο, 67 b/c και για τους ρυθμούς στην Πολιτεία, 400. 55 Σχετικά με αυτή τη σύγκρουση χαρακτήρων βλ. στο Θεαίτητο, ΐ44·
56 Βλ. σχετικά στους Νόμους, 646-650 και, ιδιαίτερα, 793ε κ.ε. 57 Σχετικά με το αιώνιο και το ζωικό μέρος του ανθρώπου, βλ. στον Τίμαιο, 69c - 71a. 58 Το θάρρος, για παράδειγμα, είναι ένα αίσθημα που εμπνέει ο βασιλιάς διαμέσου της εκπαίδευσης, βλ. Πολιτεία, 429c -430a.
I. Σ. ΧΡΙΣΤΟΔΟYΛΟΥ
ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Στην πλατωνική σκέψη η πολιτική και η φιλοσοφία ορίζονται αμοιβαία. Η αλληλοκάλυψη αυτή δεν είναι φύσει, βεβαίως, αλλά γίνεται νοητή στο πλαίσιο της πλατωνικής αντίληψης για την πολιτική, η οποία είναι προς διερεύνηση καθεαυτήν, σε ό,τι αφορά την πολιτική καθεαυτήν, και όχι αναφορικά με το περιεχόμενο των πολιτικών εννοιολογικών κατασκευών στις οποίες προβαίνει στην πολιτική του φιλοσοφία ο Πλάτων. Μπορούμε, με τον τρόπο αυτό, να απαντήσουμε σε ζητήματα που τίθενται από τη σύγχρονη αλλά και παλαιότερες έρευνες, σχετικά με την ενότητα του πλατωνικού έργου, τις φάσεις της ανάπτυξής του και τις ιδέες της κάθε περιόδου'.
I. Βλ. α) L. Campbell, The Sophistes a n d Politicus of Plato. A revised text and English notes, Oxford 1867 (reprinted, New York 1973) χαι β) C. Ritter, "Beitrage zur Erklarung des Politikos" [1903], στο Neue Untersuchungen iiber Platon, Miinchen 1910/1976, 66 - 94. Πρόσφατη μελέ-
Αυτό,
υποθέτω,
είναι το πνεύμα με το οποίο ο
όχι, της φιλολογικής αποκατάστασης της συνέχειας ή,
H a r v e y R o n a l d Scodel επαναφέρει το α ί τ η μ α του Κ.
πάλι, της φιλολογικής εξιχνίασης της ενδεχόμενης ασυ-
Popper 2 , ο οποίος πρότεινε να μελετάμε το πλατωνικό
νέχειας του πλατωνικού έργου, και, πιο συγκεκριμένα,
corpus ως συνεκτικό όλο. Ο Scodel ανατρέχει στη σχε-
της πλατωνικής πολιτικής σκέψης, και στοχεύει στη
τ ι κ ή συζήτηση και νηφάλια, κ α τ ά τη γνώμη μου, προ-
φιλοσοφική εμπέδωση της πλατωνικής σύλληψης γ ι α
τείνει να σκεφτούμε ότι ο ίδιος ο Π λ ά τ ω ν είχε μια συνε-
την πολιτική 4 . Α υ τ ή η φιλοσοφική στόχευση μπορεί να
κ τ ι κ ή ιδέα γ ι α το έργο του. Αυτό δε σημαίνει, όπως λέει, ότι όταν ο Π λ ά τ ω ν άρχισε να συνθέτει τους διάλογους του είχε ήδη στο νου του όλα όσα θα έλεγε, παρόλο που ούτε αυτό θα μπορούσαμε να το αποκλείσουμε, αλλ' ότι, τουλάχιστον, καθώς έγραφε τους διάλογους του, θυμόταν όσα ήδη είχε γράψει κ α ι περίμενε από τους αναγνώστες του να κάνουν το ίδιοί Η σημασία μιας τέτοιας έρευνας, όπως είναι προφανές, υπερβαίνει τη στενή αντίληψη και προσδοκία, γ ι α τ ί
τη του C. Η. Kahn περιέχει μεγάλο μέρος του προβληματισμού που αφορά κατεξοχήν στον Πολιτικό και τη θέση του στο ύστερο πλατωνικό έργο. Βλ. C. Η. Kahn, " T h e place of the Statesman in Plato's later work", στο Reading the Statesman, proceedings of the ΙΠ Symposium Platonicum, edited by Christopher J. Rowe, Academia Verlag, Germany, 1995, 49 - 60. 2. Βλ. Κ. Popper, The Open Society a n d its Enemies, vol. 1, Princeton, 1962., 246. 3. Βλ. Harvey Ronald Scodel, Diaeresis a n d M y t h in Plato's Statesman, Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen, 1987,10 - 13.
4· Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να αναφέρουμε, από την ελληνική βιβλιογραφία, το έργο του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, ο οποίος προβαίνει σε μια συστηματική, σε δέκα μεγάλα κεφάλαια, αναδίφηση στο πλατωνικό corpus, και συλλέγει καθετί σχετικό με την πολιτική σκέψη. Ο Δεσποτόπουλος τονίζει, στην εισαγωγή ήδη του βιβλίου του, την πλατωνική πεποίθηση για τη στενή σχέση της φιλοσοφίας με την πολιτική, αναφερόμενος στο 32.6a της Ζ' Επιστολής και συνοψίζοντάς το ως εξής: «...με τη φιλοσοφία, την «ορθή» όμως, αντιμετωπίζεται και το πολιτικό πρόβλημα, και μάλιστα με αυτή μόνο είναι δυνατόν να συλληφθεί καθαρά η λύση του.» Βλ. Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, Πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνος, εκδ. β', εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1980, 22. Επιλεκτικά επίσης, από τη διεθνή βιβλιογραφία, λόγω της πρωτότυπης σύλληψης και πραγμάτευσης του ίδιου θέματος, της συνάφειας της φιλοσοφίας με την πολιτική, θέλω να μνημονεύσω το έργο του Alexandre Koyre. Ο Koyre θεωρεί ότι «...το έργο του Πλάτωνα, στο σύνολο του, εντάσσεται σε μια πολιτική προτεραιότητα· και ότι τα θέματα που μελετήσαμε προηγουμένως - το θέμα του διαλόγου, το θέμα της φιλοσοφικής διδασκαλίας ως κριτηρίου και μέσου διαμόρφωσης μιας
διαπιστώσει, σε οποιοδήποτε φιλοσοφικό κείμενο, μιαν ασυνέχεια, αλλά κανένα κομμάτι της, ενδεχομένως, σπαραγμένης σκέψης δεν είναι προς απόρριψη. Όλα τελούν υπό έρευνα και, μάλιστα, αυτή είναι τόσο περισσότερο συναρπαστική όσο πιο πολύ φαίνονται - ή είναι πράγματι - οι θέσεις αντιφατικές, αλληλοσυγκρουόμενες5.
αριστοκρατίας - είναι, κατά βάθος, πολιτικά ζητήματα. ... Αλλά αν ισχύει κάτι τέτοιο - και αν αυτή είναι πράγματι η άποψη του Πλάτωνα -, τότε φιλοσοφία και πολιτική είναι ένα και το αυτό.» Βλ. Alexandre Koyre, Φιλοσοφία και Πολιτεία, εισαγωγή στην ανάγνωση του Πλάτωνα, μετάφραση Λένα Κασίμη, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 199°. - 84. 5· Μια τέτοια υπόθεση, που εισηγείται τη μη συνοχή της πολιτικής σκέψης του Πλάτωνα, επιχειρεί να ανασκευάσει ο V. Bradley Lewis, ο οποίος επαναθέτει το πρόβλημα του υποτιθέμενου ασύμβατου ανάμεσα στην Πολιτεία και τους Νόμους, ως προς το βέλτιστο πολίτευμα και το πρόκριμα της, υποτίθεται, υπεράνω του νόμου εξουσίας της φιλοσοφίας, στην περίπτωση της Πολιτείας, ή το πρόκριμα της εξουσίας του νόμου, στην περίπτωση των Νόμων. Ενάντια σε αυτή την άποψη, ο Lewis δείχνει, πρώτα, ότι ο νόμος δεν είναι σε καμία περίπτωση απών από την Πολιτεία, και, έπειτα, ότι η εξουσία του νόμου που προβάλλεται στους Νόμους στηρίζεται στις ίδιες αρχές που χρησιμοποιεί ο Πλάτων για να υποστηρίξει την εξουσία των φιλοσόφων στην Πολιτεία. Οι δύο διάλογοι, έτσι, σύμφωνα πάντα με τον Lewis, δεν συγκρούονται
Η δική μας έρευνα ανάγεται στην πρωταρχή της πλατωνικής συγγραφής και προχωρεί μέχρι τους Νόμους. Στην Απολογία, ο Σωκράτης ορίζει την πολιτική ως ανθρώπινη αρετή6. Ακριβέστερα, ανθρώπινη αρετή και πολιτική αρετή ταυτίζονται. Εκλαμβάνουμε την ταύτιση αυτή ως έναν ορισμό της πολιτικής αρετής και ως έναν προσδιορισμό για τον άνθρωπο. Τα δύο, πολιτική και άνθρωπος, ορίζονται αμοιβαία. Από την άποψη αυτή, θα ήταν ακατανόητα το ένα χωρίς το άλλο. Πώς ερμηνεύεται όμως αυτό; Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτής της ταύτισης, και πώς το ανθρώπινο συμπλέκεται αδιάπτωτα με το πολιτικό στοιχείο; Αυτό θα προσπαθήσουμε να δείξουμε αναφερόμενοι στα πλατωνικά κείμενα.
μεταξύ τους, αλλά συνιστούν δύο στάδια σε μια ευρύτερη έρευνα για τη φύση της πολιτικής. Βλ. V. Bradley Lewis, "Politeia kai Nomoi: On the Coherence of Plato's Political Philosophy", Polity, vol. 31,1998.
6. Βλ. Απολογία Σωκράτους, lOa6 - 20b6: «""Ω Καλλία," ήν δ' έγώ, "εΐ μέν σου τώ ύεΐ πώλω ή μόσχω έγενέσθην, εϊχομεν αν αύτοΐν έπιστάτην λαβείν και μισθώσασθαι δς έμελλεν αύτώ καλώ τε κάγαθώ ποιήσειν την προσήκουσαν άρετήν, ήν δ' αν ούτος ή των Ιππικών τις ή των γεωργικών· νΰν δ' επειδή άνθρώπω έστόν, τίνα αύτοΐν έν νώ έχεις έπιστάτην λαβείν; τίς της τοιαύτης άρετής, της άνθρωπίνης τε και πολιτικής, επιστήμων εστίν; οΐμαι γάρ σε έσκέφθαι διά την των ύέων κτήσιν. εστιν τις," έφην έγώ, "ή ου;"»
Στον Γοργία το σώμα διαχωρίζεται και διακρίνεται από την ψυχή. Η τέχνη, μάλιστα, που αφορά στην ψυχή είναι η πολιτική τέχνη7. Η απόφανση αυτή παίρνει περιεχόμενο αν αναφερθούμε στους Νόμους, και θυμηθούμε ότι η πολιτική αφορά στη γνώση των φύσεων και έξεων των ψυχών και στη θεραπεία τους8. Αυτός ο ορισμός συμπλέκει άμεσα την πολιτική με τη φιλοσοφία, η οποία, επίσης, για τον Πλάτωνα, λειτουργεί ως θεραπευτική των παθών9. Στον Φαίδωνα, άλλωστε, διάλογο της μέσης συγγραφικής περιόδου του Πλάτωνα, η εμπέδωση της πολιτικής - και δημοτικής - αρετής, είναι αδιανόητη χωρίς
7. Βλ. Γοργίας, 464b! - 464^7: « Σ Ω · Φέρε δή σοι, έάν δύνωμαι, σαφέστερον επιδείξω δ λέγω. δυοϊν δντοιν τοΐν πραγμάτοιν δύο λέγω τέχνας· την μεν έπί τχ\ ψυχή πολιτικήν καλώ, την δε έπί σώματι μίαν μεν οΰτως όνομάσαι ούκ έχω σοι, μιάς δε οϋσης της του σώματος θεραπείας δύο μόρια λέγω, την μέν γυμναστικήν, τήν δε ίατρικήν.» 8. Βλ. Νόμοι, 650b6 - 650bi0: «ΑΘ. Τούτο μέν άρ' αν των χρησιμωτάτων άν ε'ίη, τό γνώναι τάς φύσεις τε και έξεις των ψυχών, τή τέχνη έκείνη ής έστιν ταύτα θεραπεύειν· έστιν δέ που, φαμέν, ώς οίμαι, πολιτικής, ή γάρ; ΚΛ. Πάνυ μέν ούν.»
9· Βλ. σχετικά τη μελέτη μου με τίτλο «Πλατωνική Διδακτική», στο Πλάτων, Πρωταγόρας, εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη,2ΟΟ2, σελ. 275 - 319
τη φιλοσοφία10. Στο ίδιο κείμενο - και στην ίδια ενότητα - ο Πλάτων αναλύει την ανασύνταξη της ψυχής από τη φιλοσοφία, όταν αυτή αναλαμβάνει την αποκόλληση της ψυχής από το σώμα και τις αισθήσεις, από τις οποίες εξαπατάται διαρκώς. Διά της φιλοσοφίας η ψυχή γίνεται θεωρός του εαυτού της και ταυτόχρονα του νοητού και «αϊδούς», των πραγμάτων καθεαυτών". Τη σχέση της εν λόγω φιλοσοφικής λειτουργίας με την πολιτική, θα μπορούσε, εξάλλου, να εξηγήσει ένα απόσπασμα από το διάλογο Ερασταί, στο οποίο η αυτογνωσία ταυτίζεται με τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη, οι οποίες, με τη σειρά τους, ταυτίζονται με την πολιτική12. Εμμέσως, τώρα, φιλοσοφία και πολιτική πράξη ταυτίζονται μεταξύ τους, και, ταυτόχρονα, με διαφορετικό τρόπο καθεμιά'3, ταυτίζονται άμεσα με το αγαθό'4. Έτσι
11. Βλ. Φαίδων, 8ldg - 8303. Το κείμενο είναι χρήσιμο για να καταλάβουμε την έννοια του πράγματος καθεαυτό (ding an sich), με το περιεχόμενο που της έδωσε κατόπιν ο Kant. 12. Βλ. Ερασται, I38a5 - 138CIO. 13. Η πολιτική τέχνη καθιστά τους πολίτες αγαθούς. Βλ.
εξηγείται και η προσδοκία, που εκφράζεται στην Πολιτεία, για να βασιλεύσουν οι φιλόσοφοι ή να φιλοσοφήσουν - «γνησίως» και «ικανώς» - οι βασιλείς". Μιαν ερμη-
σχετικά στον Πρωταγόρα, 3Ι9&3 ~ 319*7- Η σύνδεση με τη φιλοσοφία καθίσταται άμεση ωστόσο, καθώς, σύμφωνα με τη ρήση του Σωκράτη στον Μένωνα, ωφέλιμο και αγαθό είναι
νεία για την προσδοκία αυτή προσφέρει ο Πλάτων στον Μίνωα, όπου ο νόμος ορίζεται ως «δόξα πολιτική». Οφείλει ο νόμος, όμως, να μην είναι οποιοδήποτε «δόγμα πόλεως», αλλά αληθής δόξα, η οποία ισοδυναμεί με «εξεύρεση του όντος». Ο νόμος, επομένως, οφείλει να στοχεύει στην εξεύρεση του όντος, έργο κατεξοχήν της φιλο' 16. σοφίας Σύμφωνα με άλλη διατύπωση, στο διάλογο Χαρμίδης, η πολιτική εξειδικεύεται ως επιστήμη - αλλά και «ανεπιστημοσύνη» - δικαίου. Πρόκειται για γνώση τεχνικού χαρακτήρα, όπως ακριβώς η γνώση της ιατρικής, της μουσικής και της οικοδομικής17. Η πολιτική δεν είναι «φύσει», είναι «τέχνη». Το ίδιο και η νομοθεσία. Δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού «τα δίκαια» δεν είναι «φύσει»'8. Γι' αυτό, στους πλατωνικούς ορισμούς, η πολιτική ορίζεται ως «επιστήμη ποιητική δι-
καιοσύνης εv πόλει»19. Η πολιτική τέχνη διέπεται κατεξοχήν από τη δικαιοσύνη και τη σωφροσύνη10. Όπου η πολιτική τέχνη δε ρυθμίζει τη ζωή της πόλης επικρατεί αδικία11. Αδικία και ασέβεια αντιμάχονται την πολιτική αρετή11. Και στον Πολιτικό, άλλωστε, ορίζεται σαφώς ότι η παρέκκλιση, το σφάλμα («αμάρτημα») που προδίδει την πολιτική τέχνη, συνεπάγεται το «αισχρόν», το «κακόν» και το «άδικον» 13.(23) Αυτό, βεβαίως, επειδή η πολιτική αφορά σε ανθρώπινες σχέσεις, και μάλιστα σε σχέσεις εξουσίας, αφού ορίζεται ως «κυβερνητική ανθρώπων»14 ή, τουλάχιστον προς στιγμή, ως «μία των νομευτικών τεχνών» 15, αποστολή της οποίας είναι να φροντίζει για
τα πάντα μέσα στην πόλη και να συνυφαίνει τα πάντα «ορθότατα»16. Το συμπέρασμα, εν προκειμένω, από την αναδρομή στα σχετικά με την πολιτική τέχνη ή αρετή, όπως αυτή παίρνει περιεχόμενο στους πλατωνικούς διάλογους, είναι ότι το περιεχόμενο αυτό συγκροτείται αθροιστικά, στο σύνολο του πλατωνικού έργου. Η πλατωνική σύλληψη για την πολιτική είναι ενιαία και πολυσχιδής. Πυρήνας που συνέχει τη σύνολη θεώρηση είναι, θεωρώ, η σκέψη στην οποία κατέληξε ο Koyre, ότι φιλοσοφία και πολιτική, στον Πλάτωνα, είναι ένα και το αυτό. Δε θα μπορούσε, βέβαια, να είναι αλλιώς, αφού, ήδη στην Απολογία, πολιτική και ανθρώπινη αρετή ταυτίζονται. Πολιτική και φιλοσοφία επιλαμβάνονται της ανθρώπινης ψυχής. Κοινό τους στοιχείο είναι ο άνθρωπος, ο οποίος είναι, αδιαίρετα, άνθρωπος - πολίτης, το κατεξοχήν αντικείμενο της πλατωνικής φιλοσοφίας.
