Partite politike ne Republiken Republiken e Maqedonise
2
Punoi: Vildane Zeqiri Permbajtja: - Maqedonia e pavarur dhe historiku politik I saj - Zhvillimi i partive politike ne RM - VMRO-DPMN !Or"ani#ata e $rendshme Revolu%ionare Maqedonase - Partia Demokratike p&r 'nitet (omb&tar Maqedonas): *istoriku +tatuti VMRO-DPMN q&ndron Or"anet partiake Prioritetet strate"jike t& VMRO-DPMN-s& p&r periudh&n ,./-,, - 0idhja +o%ialdemokrate e Maqedonis& !0+DM) *istoriku +tatuti Or"anet e 0+DM-s& Pro"rami partiak "jate #"jedhjeve te 1undit - $ashkimi Demokratik p&r Inte"rim !$DI) *istoriku +tatuti 2n"a#himi i $DI-se Or"anet e $DI-s& Pro"rami #"jedhor ,.3-,, i $DI-se - Partia Demokratike e +hqiptar&ve !PD+*) *istoriku +tatuti Or"anet qendrore t& PD+*-s& Mareveshja politike e vitit ,.3 - 0&vi#ja 4$esa4 +tatuti Or"anet qendrore t& 0&vi#jes $+2 . +*560025 e koali%ionit 7Rilindje me $+89
3
Maqedonia e pavarur dhe historiku politik I saj Republika e maqedonise, nje nga shtetet pasuese te ish-Jugosllavise, si shtet I pavarur dhe sovran u themelua me Deklaratën e Kuvendit të Republikës Socialiste të ! janarit "", dhe anga#himi u kon$irmua në një re$erendum për autonomi dhe pavarësi me % shtator ""& 'aqedonia është republike me një tip të për#ier të organi#imit qeveritar & Devijimi i vetëm nga tipi miks të organi#imit të qeverisë dhe, në përgjithësi, parimit të ndarjes së pushteteve është vendimi kushtetues qe thot se Kuvendi mund të shpërndahet vetëm me vendim të deputetëve të saj& Kjo #gjidhje kushtetuese është karakteristikë e sistemeve politike të llojit parlamentar të organi#imit qeveritar & 'aqedonia është demokraci parlamentare& (ushteti është e ndarë në legjislativ, ek#ekutiv dhe gj)qësor& Kushtetuta është ligji më i lartë i shtetit& Institucionet politike të Republikës së 'aqedonisë paraqesin vullnetin e q)tetarëve me votim të $shehtë ne #gjedhje te lira& Sistemi politik i demokracisë parlamentare është themeluar me Kushtetutën e vitit "", i cili përcakton parimet themelore të demokracisë dhe garantimin e të drejtave dhe lirive themelore të q)tetarëve& *gjedhjet e para parlamentare pluraliste u #hvilluan me nëntor në vitin ""+& 'ë nëntor të vitit "", Kuvendi miratoi Kushtetutën e vendit& konstitua (arlamenti i parë pluralist i Republikës së 'aqedonisë më + mars "" dhe u #gjodh .everia e Republikës së 'aqedonisë& /rup më të larte deputetesh kishte 0'R1 D('23& SDS', (artia Socialiste, 4ashkimi i 5orcave të re$ormës, ((D, (DK dhe 0'R1 D('23 ishin partite anëtarë të (arlamentit në ""+-""6 mandatit&
4
Zhvillimi i partive politike ne RM 2ë 'aqedoni ka një numër te konsiderueshem te partive politike që marrin pjesë në jetën politike të nivelit shtetëror dhe lokal& 'e $utjen e sistemit shumëpartiak në Republikën Socialiste të 'aqedonisë në vitin ""+ u nderpre monopoli politik i (artisë Komuniste të 'aqedonisë 7(artisë Komuniste të 'aqedonisë deri në vitin "!8 dhe pernjeherit ritet umri i partive politike ne shtet& Sipas /j)katës 9hemelore Shkupi , ne regjistrin e partive, deri në dhjetor të vitit ++" në 'aqedoni janë të regjistruara "" parti& Kjo është në $akt një rënie nga numri i mëparshëm prej !+ palëve në vitin ++!& 2ga këto "" parti, vetëm 6! janë harmoni#uar me ligjin e ri për partitë politike, sipas të cilit :do d) vite duhet të japin të dhëna mbi numrin e anëtarëve& Kjo mën)rë e riregjistrimit kërkohet për shkak te parandalimit te partive për të $ormuar një #gjedhje për interesa personale, dhe pastaj te #hduken& Shumica e kët)re partive janë të vogla dhe kanë ndikim të papër$illshëm në skenën politike, dhe disa janë krejtësisht pasive& (artitë e vogla rrallë #gjedhin për #gjedhje të pavarura të per$ormancës dhe bëhen shpesh partnerët e koalicionit a$atgjatë me 0'R1-D('23 dhe ;SD' në bllokun maqedonas, apo 4DI,(DS< si dhe ;evi#ja 4esa tani e re në bllokun shqiptar& Sot ne Republiken e 'aqedonise si parti me te medha dhe qe luajn rol me te rendesishem ne skenen politike jane 0'R1-D('23, ;SD', 4DI, (DS<, ;evi#ja 4esa etj&
5
VMRO-DPMNE (Orani!ata e "rendshme Revolu#ionare Maqedonase Partia Demokratike p$r %nitet &om'$tar Maqedonas 2jë nga d) partitë më të mëdha politike në 'aqedoni& (artia e përshkruan veten si parti popullore me orientim demokristijan&;ider i partisë eshte 2ikolla /ruevski, ndersa sekretari i përgjithshëm 3mil Dimitriev&
)istoriku 3mri i (artisë vjen nga 1rgani#ata e 4rendshme Revolucionare 'aqedonase, e themeluar në %"=& Kjo parti e konsideron veten si trashëgimtar ideologjik i 14R'-se historike& (as vdekjes së 9itos në vitin "%+, $illoi një proces gradual të shpërbërjes së Jugosllavisë në $und të dekadës ishin $illimet e para të plurali#mit partiak në 'aqedoni& 2jë pjesë e emigrantëve të kth)er, dhe një bre# i ri i intelektualëve maqedonas ri#buluar $r)mën e nacionali#mit maqedonas, duke u bërë thirrje pavarësinë e 'aqedonisë nga $ederata jugosllave& 2ga këto rr)ma politike, me > qershorit ""+ u $ormua 0'R1-D('23, e cila u regjistrua si personi juridik prej ! gusht ""+ dhe presidenti i saj i parë u #gjodh ;ub:o /eorgievski& *gjedhjet e para parlamentare 0'R1 D('23 paraqiten program për statusin kon$ederal të 'aqedonisë në 5ederatën Jugosllave në programin e saj të sht)pur, e cila ndër të tjera do të përpiqen për te krijuar ushtri, polici maqedonase dhe ligë te $utbollit& 0'R1-D('23 ka $ituar shumicën e votave në #gjedhjet e para multi-partiake të mbajtura në 'aqedoni, në $und të vitit ""+& (as $itimit të qeverisë politike në vitin "" 0'R1-D('23 kalon në opo#itë deri në #gjedhjet parlamentare të ""%, kur partia $itoi dhe $ormoi një qeveri të kr)esuar nga ;ub:o /eorgievski në koalicion me ?lternativën Demokratike dhe (artine Demokratike Shqiptare& 2e #gjedhjet parlamentare te vitit ++, 0'R1-D('23 kalon në koalicion me (artinë ;iberale, por humbi #gjedhjet dhe bëhet opo#ite& 2ë një kongres të partisë në 1hër në maj të vitit ++= ;ub:o /eorgievski u tërhoq nga posti i lidershipit, dhe ne vendin e tij si president i partisë është #gjedhur 2ikolla /ruevski& 0itin e ardhshëm 0'R1-D('23 perjetoi një tjetër humbje te #gjedhjeve& Kandidati i saj për president në vitin ++6, Sashko Kedev u mund nga 4ranko @rvenkovski& 2ë vitin ++A koalicioni i udhëhequr nga 0'R1-D('23 $itoi #gjedhjet parlamentare, dhe partia $ormoi qeverinë e kr)esuar nga 2ikolla /ruevski& 'ë ! maj ++>, $ushata e $itoi statusin e vë#hguesit në (artinë (opullore 3vropiane& 2e #gjedhjet e parakohshme parlamentare qe u mbajtën më qershor ++% Koalicioni për 'aqedoni më të mirë i udhëhequr nga 0'R1-D('23 $itoi deputetët e shumicës, pra A6 deputetë duke e bërë atë koalicioni i parë në historinë e 'aqedonisë së pavarur, e cila $itoi shumicën e deputeteve& *gjedhjet parlamentare të mbajtura më ! qershor të vitit +, koalicioni i udhëhequr nga 0'R1-D('23 $itoi shumicën e votave dhe liderit te saj 2ikolla /ruevski iu kërkua të krijojë një qeveri të re të presidentit /jorge Ivanov& .everia e re votohet në (arlament më % korrik, +& 6
2e #gjedhjet e parakohshme parlamentare të mbajtura më A prill, +6, koalicioni i udhëhequr nga 0'R1-D('23 $itoi shumicën e votave dhe lideri i saj 2ikolla /ruevski iu kërkua të krijojë një qeveri të re të presidentit /jorge Ivanov& .everia e re votohet në (arlament më " qershor, +6& 'ë maj, +! dorëheqjen e $unkcionit te ministrit paraqitenB /ordana Jankullovska 70'R1-D('238, 'inistri i 4rendshëm dhe 'ile Janakieski 70'R1-D('238, 'inistri i 9ransportit dhe ;idhjeve&
*tatuti
0'R1-D('23 eshte parti politike e cila ne ba#e te parimit te qasjes së lirë, në pajtim të dispo#itave kushtetuese të Republikës së 'aqedonise, perbehet nga ata që pranojne objektivat dhe det)rat e programit te partise& (artia është regjistruar në Regjistrin e /j)katës së /j)katës 9hemelore Shkup, në Shkup, Reg& nr&6& (artia ka embleme, $lamur dhe himn, vulen e saj dhe pulle&
VMRO-DPMNE q$ndron p$r+ - #hvillimin dhe prosperitetin e Republikës së pavarur dhe sovrane të 'aqedonisëC - 2gritjen e dinjitetit dhe vlerat shpirtërore të popullit maqedonas, q)tetarët e -
'aqedonisë dhe shtetit të 'aqedonisëC Sundimi i ligjit, #batimin konsekuent të ligjeve dhe procedurave dhe pavarësi në vendimmarrjen e gj)kataveC
-
2jë ekonomi tregu dhe pronës private, në ba#ë të sistemit ekonomikC
-
;iria e $jalës dhe e sht)pit, opo#itare për :do lloj mbikëq)rje politike të ga#etarisë, censurës dhe ndërh)rjes se veprimeve te sht)pitC
-
respektimi i të drejtave të minoriteteve etnike dhe kundërshtimit të :do shprehje te intolerancës, shovini#mit apo ndarje mbi ba#a etnike, gjuhësore apo $etareC
-
?sociacioni i lirë i q)tetarëve në organi#atat partiake apo jopartiakë dhe lirinë e rrë$imit të besimit, në të cilat klerikët e $eve ju jepet esenca autonomeC
/arantimi i të drejtave të maqedonasve që jetojnë jashtë ku$ijve të Republikës së 'aqedonisë në kuadër të Kushtetutës dhe dokumenteve ndërkombëtareC 2dërtimi i miqësisë dhe marrëdhënieve të mira $qinjësore me të gjitha vendet $qinje, si një ba#ë për një rend të ri të 4allkanitC dhe (ër$shirja e 'aqedonisë në 4ashkimin 3vropian dhe në 2?91&
Oranet partiake jane+ 7
-
-
Kongres (resident Komiteti .endror Komiteti 3k#ekutivB e8 Komisioni statutar, $8 Komisioni mbikëq)rës për operacionet $inanciare dhe materiale, g8 Konventa për #gjedhjen e kandidatit të 0'R1-D('23së& (residenti i Republikës së 'aqedonisë&
,jate !jedhjeve te undit prioritetet stratejike t$ VMRO-DPMNE-s$ p$r periudh$n ./01-././ ishin+ -
Rritjen e #hvillimit ekonomik dhe punësimitC standardet në rritje të jetesës dhe cilësisë më të mirë të jetësC Integrimi i 'aqedonisë në 4ashkimin 3vropian dhe në 2?91C ;u$të pa kompromis kundër korrupsionit dhe krimit dhe #batimin e$ektiv të ligjitC Ruajtja e marrëdhënieve të mira ndëretnike në parimet e tolerancës dhe respektit të ndërsjellë dhe trajtim të barabartë para ligjitC - Investimi në arsim, inovacionit dhe teknologjisë së in$ormacionit, si elemente k):e për krijimin e një shoqërie të ba#uar në dije&
8
2idhja *o#ialdemokrate e Maqedonis$ (2*DM8 2jë nga partitë më të mëdha politike në 'aqedoni& (artia u themelua më + prill "" dhe eshte trashegimtare e ;idhjes se Komunistëve të 'aqedonisë& ;SD'-ja është anëtare e plotë e Internacionales Socialiste dhe një anëtar i asociuar i (artisë së Socialistëve 3vropianë& (artia e ;SD'-së me një orientim social demokratik është pjesë e majtë bllokut në vend&
)istoriku Si parti e ve:antë politike SDS' u themelua më + prill, "" në Kongresin I të ;K'-(D( kur ba#ohet në iniciativën e Kr)esisë së K. të ;K'-(D( 6 shkurt "" dhe me propo#im të Komitetit .endror më = shkurt, "" mori vendim për të ndr)shuar emrin e SK'-((D ;SD'-së& 'ë +>&+A&++" ;SD' në 1hër, pavarësisht re$ormave në strukturë, e miratoi simbolin e ri të partisë& /jatë gjithë historisë së saj tre politikanët maqedonas te ;SD' kishin $ituar tre mandate, shumë kr)etarë të komunave dhe d) president te 'aqedonisë nga radhët e saj& Deri në vitin ++, partia ka organi#uar dhjetera kon$erenca dhe ka krijuar d) organe brenda partisëB Rinia Social Demokrate e 'aqedonisë dhe Klubin e /rave nga ;SD'& (residenti i parë i ;SD'-së, që nga themelimi i saj deri në vitin ++6 ishte 4ranko @rvenkovski& (as #gjedhjes së tij si (resident i Republikës së 'aqedonisë, për kr)etar i ;SD'-së u #gjodh 0llado 4u:kovski, dhe që nga nëntori i vitit ++A ne kr)e te partisë u #gjodh Radmilla Shekerinska& 'ë > qershor ++", si president i partisë u ri#gjodh 4ranko @rvenkovski& 2ë vitin += @rvenkovski dha dorëheqjen nga k) post, dhe ne vendin e tij u #gjodh *oran *aev& ;SD'-ja i ka përjetuar d) percarje në historinë e saj& 3 parë ka ndodhur në vitin ""=, kur u nda (etar /oshev, duke $ormuar (artinë Demokratike, dhe e d)ta në nëntor të vitit ++!, kur 9ito (etkovski, një nga anëtarët më të shquar të ;SD'-se, u shkëput nga partia dhe $ormoi (artinë Demokratike Sociale te re&
*tatuti ;idhja Social Demokrate e 'aqedonisë 7;SD'8 është një parti e pavarur politike e anëtarëve të lirë dhe të përgjegjshëm të cilët veprojnë për të përmbushur parimet e mëposhtme themelore politike dhe objektivaveB -
Respektimin e plotë të dinjitetit njerë#or, të lirive dhe të drejtave, në përputhje me për$itimet më të larta civili#uese dhe demokratikeC - #hvillimin e demokracisë dhe sigurimin e bara#isë së q)tetarëveC
9
-
-
-
-
ndërtimi i mëtejshëm i Republikës së 'aqedonisë si shtet sovran, demokratik dhe ligjor, e cila mbështetet në vlerat themelore të sistemit të tij kushtetues, siguron plurali#min dhe lirinë e mediaveC 2Eitja e mundësive të barabarta për gratë dhe burrat 2dertimi i një shoqërie të mundësive të barabarta dhe drejtësisë sociale, të cilat do të jenë të garantuara liritë ekonomike dhe mbrojtjen e vendeve të punësC *hvillimi i ekonomise se tregut që do të sigurojë rritje të qëndrueshme dhe krijimin e vendeve të punës në drejtim të bara#isë se operatorëve ekonomikC krijimin dhe implementimin e vlerave evropiane në 'aqedoni dhe anetaresimin e saj ne 43 dhe 2?91C ?$irmimi i të drejtave dhe rritja e mundësive të individëve dhe grupeve më të rre#ikuara dhe të margjinali#uaraC Sigurimi i kushteve për #hvillimin e shkencës, arsimit, kulturës dhe sportitC *hvillimi i një qasje të përgjegjshme ndaj mjedisit dhe nat)rësC 2Eitja e vlerave kulturore dhe për$itimet historike të 'aqedonisë dhe të gjitha komunitetet që jetojnë brenda ku$ijve të sajC (ërpiqet për të siguruar të drejtat dhe liritë e garantuara me dokumentet ndërkombëtare për maqedonasit në vendet $qinje dhe të #hvillojnë komunikim të va#hdueshëm kulturor, shoqëror dhe ekonomik me ta dhe emigrantët Respektimi i anti-$ashi#min si një arritje e q)tetërimit të botës bashkëkohoreC (romovimi dhe avancimi i bashkëjetesës ndër-etnike dhe ndër-$etare permes tolerancës dhe dialogut&
Oranet e 2*DM-s$ jan$+ -
Kongresi Këshilli .endror (residenti *evendes presidenti Këshilli 'bikëq)rës
Prorami partiak jate !jedhjeve te undit perm'ante+ -
/arantim te pagave me te lartaC 1$rimi i mbeshtjetjes $inanciare prej $irmave vendaseC (erqendrimi i parave tek q)tetaretC (una e institucioneve do te jete e drejtuar tek q)tetaretC Kontrollimi i pushtetit dhe drejtesi per te gjithe&
10
"ashkimi Demokratik p$r Interim ("DI (artia më e madhe politike e shqiptarëve të 'aqedonisë& 2ga viti ++ deri më ++A është pjesë e koalicionit qeverisës të udhëhequr nga ;SD', dhe që nga viti ++% është pjesë e koalicionit qeveritar të udhëhequr nga 0'R1 D('23& ;ideri i partisë që nga $illimi i tij është ?li ?hmeti&
)istoriku 4ashkimi Demokratik për Integrim është themeluar më ! maj ++ në 9etovë, tre muaj para #gjedhjeve parlamentare në vitin ++, nga bërthama e shtrisë Flirimtare Kombetare 7FK8, e cila në vitin ++ nisi një kon$likt të armatosur kundër qeverisë në vend& 2e këto #gjedhje 4DI $itoi &G të votave 7rreth !!G të votave të shqiptarëve etnik8 dhe u pro$ili#uar si partia më e madhe në mesin e partive shqiptare etnike në 'aqedoni& (as #gjedhjeve, 4DI ka h)rë në një koalicion qeverisës me ;idhjen Social Demokrate të 'aqedonisë dhe (artinë ;iberal Demokrate& 2e #gjedhjet parlamentare te vitit ++A 4DI u sh$aq në koalicion me (artinë për (rosperitet Demokratik dhe ;idhjes Demokratike të boshnjakëve& K) koalicion ka $ituar &G të votave për të mundur (artinë Demokratike të Shqiptarëve në mesin e elektoratit shqiptar në vend& *gjedhjet ishte argumenti kr)esor qe 4DI të insistojë të për$shihet në qeverinë e re, por kr)eministri 2ikola /ruevski vendosi qe ne qeverinë e tij ne koalicion të për$shije partnerin e saj tradicional (DS<& 2e #gjedhjet parlamentare te vitit ++%, 4DI ka $ituar &%G të votave dhe h)ri në koalicion qeveritar të udhëhequr nga 0'R1 D('23& 2gjedhjet e ardhshme parlamentare në vitin +, 4DI $itoi pjesën më të madhe të votave të elektoratit shqiptar në vend 7+&G të votave8 dhe të va#hdoi të jetë pjesë e koalicionit qeverisës të 0'R1 D('23-së&
*tatuti 4ashkimi Demokratik për Integrim eshte parti politike e pavarur dhe e hapur per të gjithe q)tetarët, per të arritur objektivat e përcaktuar, ne ba#e të programit, statutit dhe akteve te tjera& 4DI ka emblemën, $lamurin dhe himnin e vet, të cilat i përcakton Këshilli i (ërgjithshëm&
11
"DI ana!hohet p$r+ -
Ruajtjen e integritetit territorial dhe sovranitetit të 'aqedonisëC (ërdorim të parimeve demokratike gjatë veprimit politikC Shtet multietnik, në të cilin të gjithë q)tetarët do të ndjehen të lirë dhe të barabartëC 'aqedoni stabile si interes i të gjithë q)tetarëve dhe si interes parësor rajonal dhe evropianC Integrim të 'aqedonisë në strukturat euroatlantikeC Sistem bashkëkohor ekonomik të ba#uar në ekonominë e tregut dhe konkurrencës lojale, që do të rriste mirëqenien e popullatësC Sistem $unksional social, që do të mundësonte një jetë dinjito#e për të gjithëC 'asa institucionale për mbrojtjen e ambientit jetësorC *hvillim të vlerave kulturore të cilat promovojnë komunikimin multikulturorC ?rsim cilësor dhe të ba#uar në parimet e pro$esionali#mitC ?vancim të po#itës së $emrës në nivelet e vendimmarrjesC
Oranet e "DI-s$ jan$+ -
KongresiC Kr)etariC Këshilli i (ërgjithshëmC Këshilli i të urtëve&
Prorami !jedhor ./03-././ i "DI-se ishte+ -
ShtetiB Demokraci konsensuale, qeverisje e mirë dhe perspektiva euro-atlantike 3konomiaB *hvillim ekonomik dhe mundësi të barabarta ShoqëriaB Resurse njerë#ore dhe kohe#ion social
12
Partia Demokratike e *hqiptar$ve (PD*) 2jë parti politike e shqiptarëve etnikë në 'aqedoni& 9hemeluar më 6 korrik ""> në 9etovë me bashkimin e (artisë për (rosperitet Demokratik të Shqiptarëve 7(D(?8 dhe (artisë Demokratike Kombëtare 7(* e #ëvendësoi 'enduh 9ha:i&
)istoriku 2e #gjedhjet e vitin ""%, (DS< $itoi mandate& (as #gjedhjeve h)rë në qeverinë e koalicionit të udhëhequr nga 0'R1 D('23 dhe ka marrë pjesë në qeveri deri me vitin ++& 2e #gjedhjet parlamentare te vitit ++ (DS< $itoi !&G të votave dhe > vende në parlament dhe shkoi në opo#itë& 2e #gjedhjet parlamentare te vitit ++A (DS< $itoi >&!G të votave dhe mandate dhe ri-h)ri në qeveri& 2e #gjedhjet e parakohshme parlamentare te vitit ++%, (DS< $itoi vende dhe % deputetë& (as #gjedhjeve parlamentare te vitit ++%, 0'R1-D('23 ndërpreu partneritetin tradicional me (DS< dhe $ormoi një koalicion me partinë më të madhe shqiptare 4DI në parlament& .ë atehere (DS<-ja është në opo#itë&
*tatuti (DS< organi#on jetën politike të anëtarëve të saj që përmes #gjedhjeve të lira dhe demokratike të merr pjesë në pushtetin republikan dhe lokal, me qëllim që të reali#on dhe mbron të drejtat politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe të drejtat tjera si dhe bindjen e anëtarëve të saj& (DS< ka vulën dhe $aksimilin e vet& (DS< ka emblemën dhe $lamurin e vet&
Oranet qendrore t$ PD*)-s$ jan$B -
KongresiC Kuvendi qendrorC Kr)etari i partisëC Kr)esia qendrore dhe Këshilli mbikq)rës&
13
Mareveshja politike
Ne !jedhjet e undit PD*) paraqiti nje marevshje politike te re , kontrata e re që do tHi përku$i#ojë të drejtat dhe obligimet e ndërsjellta të shqiptarëve dhe maqedonasve duhet të garantojëB -
*batimin e plotë dhe në a$at të caktuar të pikave të marrëveshjes 7kontratës8& 2ë këtë vijë duhet të nEiret një ligj i ve:antë ku parashikohen masa ndëshkuese për shkeljet dhe #varritjet, për të gjitha manipulimet që ndikojnë që një e drejtë të bëhet e pash$r)të#ueshmeC
-
4ara#inë e plotë dhe për$aqësimin e drejtë të shqiptarëve në sistem, si në sh$r)të#imin e begative të sistemit, ashtu edhe në vendimmarrje& Kjo $ushë do të kontrollohet me parimin e konsensusit të plotë& Këtu bën pjesë edhe ndarja proporcionale e buEhetit& 2ëse kjo ndarje nuk do të ishte e barabratë, të drejtat e o$ruara, ashtu si u theksua më lart, do të shndërrohen në o$erta të pareali#ueshmeC
-
(ërdorimin #)rtar të gjuhës shqipe pa segregime $)eseC
-
(ër$aqësimin e drejtë të kontrolluarC
-
'arrëveshje që njëri nga tri postet kr)esore të shtetit 7(residenti, Kr)eministri, ose Kr)etari i (arlamentit8 tHi takojë për$aqësuesit shqiptarC
-
;igjin e ri, për $unksionim konsensual të .everisëC
-
Decentrali#imin e njëmendtë në vend të dekoncentrimit që krijon ilu#ionin se mjetet buEhetore janë decentrali#uarC
- 2darrjen e re teritoriale që merr paras)sh aspektin etnik, kulturor, ekonomik, in$rastrukturorC -
9hemelimin e institucioneve në $unksion të #hvillimit të vlerave kulturore shqiptareC
-
Respektimin e përpiktë të konceptit sekular të shtetitC
-
Deetni#imin e simboleve të shtetit, të himnit, të stemës dhe të simboleve të tjera shtetroreC
-
(ërcaktimin strategjik dhe pa ekuivoke për integrim në 2?91 dhe 3&
14
2$vi!ja 4"esa4
2jë parti politike shqiptare në Republikën e 'aqedonisë& $ormua në nëntor të vitit +6 nga *eqirija Ibrahimi, 4ilall Kasami dhe ?$rim /ashi, kr)eredaktor i rëvistës Shenja& ?nëtarë të tjerë themelues ishin ReEhep 'ehmeti, ?dnan ?#i#i dhe Skënder ReEhepi, k) i $undit ishte udhëheqës i shoqatës 3lita& ;ëvi#ja 43S? është organi#atë politike që në qendër të vëmendjes së saj para së gjithash e ka q)tetarin shqiptar, pa e përjashtuar asnjë q)tetar tjetër të Republikës së 'aqedonisë& ;ëvi#ja 43S? si subjekt politik përshkruhet me tre ?B -
?9329IK3 sepse buron nga nevojat reale të shqiptarëve në 'aqedoniC
-
?91K9123 sepse është krijuar nga kapacitetet vendore shqiptare në 'aqedoniC dhe
-
?9121'3 sepse është e hapur për bashkëpunim me të gjithë, ajo është lëvi#je e pavarur, subjekt në vete dhe e pavarur nga :do subjekt i brendshëm apo i jashtëm&
*tatuti ;ëvi#ja 43S? ka emblemën, $lamurin, vulën dhe selinë e saj& ;ëvi#ja 43S? ka për qëllim konkurrimin politik përmes # gjedhjeve të përgjithshme, në respekt të vlerave të lirisë, bara#isë e drejtësisë në një garë politike& ?jo s)non të promovojë në interes të gjithë q)tetarëve e posa:ërisht shqiptarëve të 'aqedonisë, lirinë e mendimit dhe dinjitetin e individit, të drejtat dhe det)rat themelore të t)re, #hvillimin lirë e bara#inë në mundësi, tregun e lirë e konkurrues si instrument për #hvillimin e shpejtë dhe të qëndrueshëm të vendit, shtetin e së drejtës, sigurinë e individit dhe të pronës, përgjegjësinë individuale e $uqi#imin e $amiljes, drejtësinë shoqërore e dialogun social, ruajtjen e nat)rës dhe të ambientit, autoritetin e shtetit dhe vetëqeverisjen e lirë të komuniteteve lokale& 15
43S? anga#hohet për integrimin e 'aqedonisë në organi#mat evropiane e euroatlantike si dhe për një rre#atim po#itiv të ima#hit të vendit kudo në botë& ;ëvi#jes 43S? bashkon rreth saj të gjithë q)tetarët që u përmbahen kët)re aspiratave dhe objektivave& ;ëvi#ja 43S? garanton shprehjen e lirë të sensibiliteteve politike që e përbëjnë atë& ?jo ba#ohet në respektin e paritetit gjinor në jetën e ;ëvi#jes dhe në pjesëmarrjet #gjedhore e ek#ekutive&
Oranet qendrore t$ 2$vi!jes "E*5 jan$ t$ orani!uara n$ k$t$ m$n6r$+ -
KongresiC Kr)etariC Këshilli .endrorC Kr)esia .endroreC Këshilli 'bikëq)rës&
0/ *)782257 e koali#ionit 9Rilindje me "E*:; -
-
-
-
RID35I2I'I i sistemit politik e juridiko-kushtetues të shtetit, me ndr)shimet e nevojshme kushtetuese dhe ligjoreC Integrimi i vendit në 2?91 dhe hapja e negociatave për anëtarësim në 43 7integrimi në 2?91 garanton stabilitet a$atgjatë, ndërsa anëtarësimi në 43 është mundësia e vetme për përparimin e vendit në të gjitha $ushat8C *hvillimi i barabartë dhe i balancuar ekonomik i vendit 7ndarja e drejtë dhe proporcionale e buEhetit, votimi i buEhetit me shumicë të d)$ishtëC revidimi i privati#imit të ndërmarrjeve publikeC krijimi i kushteve ligjore dhe in$rastrukturore për tërheqjen e investimeve të huaja, stimulimi i bi#neseve të vogla dhe të mesme dhe rritja e vendeve të punës8C Depoliti#imi dhe departi#imi i sistemit të drejtësisë 7mbështetja e (rokurorisë Speciale (ublike dhe themelimi i /j)katës Speciale8, i sistemit të sigurisë dhe i administratësC 2darja e re territoriale #hvillimore dhe decentrali#imi i plotë i pushtetit qendror në pushtetin lokal, që nënkupton decentrali#im $iskal të mirë$illtë të buEhetit shtetërorC ;iria dhe pavarësia e mediave, si dhe lu$ta kundër secilës $ormë të korrupsionit, abu#imit me pushtetin, por edhe kundër të gjitha $ormave të ekstremi#mit dhe kseno$obisëC 2dërtimi i një sistemi shëndetësor të kapshëm, cilësor dhe $inanciarisht stabil, që e ka në qendër të vëmendjes shëndetin e q)tetarit, si edhe $uqi#imi i shëndetësisë publike e$ikase dhe e$ektive, por edhe sigurimi i shërbimit primar shëndetësor për :do q)tetar dhe për$aqësimi i drejtë dhe adekuat i shqiptarëve në institucionet publike shëndetësoreC 16
-
(ër$aqësimi adekuat dhe proporcional sasior, cilësor, vertikal dhe në ba#ë të dikastereve përkatëse të pushtetit në institucionet shtetëroreC 'iratimi i Strategjisë së ve:antë për #hvillimin e arsimit, shkencës dhe kulturës shqiptare në 'aqedoniC Krijimi i një mjedisi të shëndoshë jetësor kon$orm standardeve europiane&
17
