I. II. III. A. B.
IV. A. B. C. D. E.
V.
VI.
I. II. III.
IV. A. B. C. D. E.
Kabanata XXXIII – Malayang Kaisipan Tagpuan – Sa tanggapan-aralan at laboratoryo ng tahanan ni Crisostomo Ibarra Mga Tauhan: Crisostomo Ibarra: sa bahaging ito ng nobela ay muling ipinakita ni Ibarra ang pagpapahalaga niya sa opinyon at paniniwala ng ibang tao – anuman ang antas ng katayuan niya sa lipunan Elias: ginulat naman niya si Ibarra sa pagpapahayag ng kanyang kaisipan tungkol sa buhay, sa Diyos at sa katarungan Limang Mahahalagang Pangyayari Ang pagbubunyag ni Elias na kaya niya iniligtas ang buhay ni Ibarra sa derrick ay upang makabayad ng utang na loob kay Crisostomo. Ang babala ni Elias na dapat mag-ingat si Ibarra dahil may mga kaaway ito. Ang pagpapalitan ng opinyon ng dalawang binata tungkol sa milagro. Ang pagtalakay nila tungkol sa pagkakataon, at ang pagkakatulad nito sa milagro. Ang usapan nina Elias at Ibarra tungkol sa hustiya – katarungan ng Diyos at katarungan ng tao Sariling Aral/Kaisipan ayon sa Kabanata May mga matalinghaga sa tinuran ni Elias sa pag-uusap nila ni Ibarra, pero ang tumatak sa aking isipan ay ito – “...sa buhay na ito, hindi ang mga kriminal kundi ang mga mararangal na tao ang gumigising ng poot.” Marahil, dahil ito sa mga pangyayari sa ating lipunan – sa panahon man ni Rizal o sa kasalukuyan – kung saan ang mga taong dapat ay tinitingala, iginagalang at ngatititimon sa bansa ang, kung minsan (o kadalasan) ay siya pang nagiging dahilan upang magpuyos ang galit ng ating mga kababayan. Mula sa mga magsasaka, mangingisda, pangkaraniwang kawani, hanggang sa mga propesyonal ay hindi natutuwa sa mga kakulangan at mga eskandalong kinasasangkutan ng mga opisyal ng pamahalaan. Limang Malalalim na Salita 1. Derik 2. Kontradiksyon 3. Pinag-uusig 4. Pag-iral 5. Alitan Kabanata XXXIV – Ang Tanghalian Tagpuan – Sa ilalim ng napapalamutiang tindahan, katanghalian Mga Tauhan Kapitan Tiago – nakatanggap ng telegramang nagsasaad na darating ang Kapitan Heneral sa kanyang tahanan Padre Damaso – huling dumating sa salu-salo; ininsulto ang pinapagawang paaralan ni Ibarra, pati na ang kanyang ama Crisostomo Ibarra – tahimik na nakinig sa mga sinasabi ni Padre Damaso, ngunit muntik nang patayin ito matapos insultuhin ang kanyang ama Maria Clara – siya ang pumigil kay Ibarra sa pagsaksak kay Padre Damaso Mga batang binabantayan ng guro – nagtatalo sa tamang paggamit ng kubyertos Petra – gustong maging pari ang anak Kasamang matanda – sumasang-ayon sa pangarap ni Petra Isang magsasaka – gustong maging doktor ang kanyang anak Alkalde – nakipagtalo kay Padre Damasa tungkol sa mga arkitekto Limang Mahahalagang Pangyayari Ang pagdating ng telegramang nagsasaad na darating ang Kapitan Heneral sa San Diego at tutuloy sa tahanan ni Kapitan Tiago, na hindi ikanatuwa ng mga prayleng nanananghalian. Sa kabilang tindahan naman ay nagkaroon ng maikling pagtatalo si Petra (isang tagabukid) na gustong magpari ang kanyang anak, at ang isang magsasaka na nangangarap magdoktor ang kanyang anak. Ang pagdating ni Padre Damaso at ang panlilibak at pang-iinsulto sa mga Indiyo, partikular si Ibarra at ang nasirang ama nito. Ang pagbuhos ng galit ni Ibarra sa pari sa mga masamang salitang binitawan, mula sa pulpito (sa sermon) hanggang sa harap ng hapag-kainan, sa kanya at sa kanya ama, at ang mahabang litanya ng binata tungkol sa pagmamahal ng isang ama sa kanyang anak, sa mga tiisin nito at sakripisyo para sa kanyang supling. Ang paggitna ni Maria Clara sa pagitan ni Padre Damaso at ng galit na galit sa si Crisostomo, upang pigilan ang anumang masamang (o madugong) pangyayari.
V.
Sariling Aral/Kaisipan ayon sa Kabanata – Sa kasalukuyang panahon, ‘bullying’ na maituturing ang ginagawang panlalait, pang-iinsulto at pagmamaliit ng isang prayle (sa pulpito man o sa ibang lugar) sa isang pangkaraniwang tao. Sa bandang huli, ang mga ‘bully’ na kagaya ni Padre Damaso ay nakatagpo ng kanyang katapat sa katauhan ni Crisostomo, na nagtimpi man ay umabot din sa sukdulan ang galit sa pari. Limang Malalalim na Salita 1. Tinudyo 2. Sumabad 3. Alpa 4. Pumipihit 5. Perito
VI.
I. II. III.
IV. a. b. c. d. e. V.
VI.
I. II. III.
Kabanata XXXV – Mga Komentaryo Tagpuan – Pagkatapos ng enkuwentro nina Ibarra at Padre Damaso, sa iba’t ibang bahagi ni bayan Mga Tauhan Gobernadorsilyo – naniniwalang malaking kasalanan ang paglalapastangan ni Ibarra kay Padre Damaso Don Filipo – naniniwalang walang mali sa ginawa ni Ibarra Kapitan Martin – naniniwalang hindi mapatatawad si Ibarra sa kanyang ginawa Kapitan Basilio – taas ang kamay sa kapangyarihan ng mga prayle sa bayan nila Tenyente mayor – suko na rin sa mga nangyayari sa bayan Kapitana Maria – naniniwalang dapat ipagtanggol ng anak ang alaala ng kanyang ama Hermana Rufa – naniniwalang isang malaking kasalanan ang pagbuhatan ng kamay ang isang taong banal Kapitana Tinay –ayaw lumagay sa katayuan ni Ibarra, bilang isang magulang Magsasakang gustong maging doktor ang anak – nangangambang hindi na matutuloy ang pagpapatayo ng paaralan dahil tinawag na ‘filibustero’ ng mga prayle. Limang Mahahalagang Pangyayari Ang pagtatalo ng mga kalalakihan sa kung sino ang may kasalanan sa nangyari kina Ibarra at Damaso. Ang pagbigay ng magkasalungat na opinyon sa hindi pagtulong ng taung-bayan kay Ibarra – na isang babae lamang ang umawat sa kanya, dahil sa takot ang karamihan sa mga prayle, lalo na kay Padro Damaso. Sa panig naman ng mga kababaihan, may mga pumabor sa ginawa ni Ibarra na pagtatanggol sa alaala ng kanyang namayapang ama. Sa kabilang banda, may mga babae ring pumanig naman kay Padre Damaso at sa higit na pagbigay ng respeto sa mga taong simbahan Sa usapan ng mga magbubukid, may mga nangangambang hindi na mututuloy ang pagpapatayo ng paaralan, dahil tinawag na ‘filibustero’ ng mga prayle si Ibarra. Sariling Aral/Kaisipan ayon sa Kabanata – Alin nga ba ang mas matimbang – ang pagpapahalaga sa ating mga magulang o ang paggalang sa mga opisyal ng simbahan? Sa bahaging ito ng nobela, nais ipukol ni Rizal ang tanong na ito sa kanyang mga kababayan, marahil upang pukawin ang naduduwag nilang mga puso at pag-alabin ang kanilang mga damdamin sa pang-aabuso ng mga Kastila. Ang mabait, disente at tahimik na katulad ni Ibarra ay tumapang, nagpakawala ng galit nang umaboy sa sukdulan ang pagmamalabis na dinaranas mula kay Padre Damaso. Limang Malalalim na Salita 1. Nagbubuntalan 2. Magdidimiti 3. Imik 4. Sambit 5. ‘Filibustero’ Kabanata XXXVI – Ang Unang Suliranin Tagpuan – Sa Tahanan ni Kapitan Tiago Mga Tauhan Maria Clara – sobra ang lungkot dahil pinagbawalan siyang makipagkita kay Ibarra hangga’t hindi ito napapatawad ng mga Pari Tiya Isabel – sinusubukang aliwin si Maria Clara; hindi pumayag na ipagkasundo ang magiging nobyo ni Maria Clara Andeng – kasama ni Tiya Isabel na sinusubukang pasayahin si Maria Clara
IV. a. b. c. d. e. V.
VI.
Kapitan Tiyago – sinisingil ng singkwenta mil ni Padre Damaso; pumayag na ipagkasundo ang magiging nobyo ni Maria Clara Limang Mahahalagang Pangyayari Ang pag-aliw nina Tiya Isabel at Andeng kay Maria Clara na pinagbawalan ni Kapitan Tiago na makipagkita kay Ibarra hangga’t hindi ito napatatawad ng mga pari. Ang pagdating ni Kapitan Tiago, hatid ang balitang hindi matutuloy ang kasal ni Maria Clara kay Ibarra – sa utos ni Padre Damaso. Ang pakikipagkasundo ni Kapitan Tiago kay Damaso upang maging nobyo ni Maria Clara ang isang kamag-anak ng prayle na galing sa Espanuya. Ang pagdating ng Gobernador Heneral Sa gitna ng kalungkutan, ng kaguluhan ng isip, minabuti ni Maria Clara na magdasal sa Mahal na Birhen. Sariling Aral/Kaisipan ayon sa Kabanata – Sa bahaging ito ng kuwento ay ipinakilala ni Rizal ang isa sa mga problemang kahaharapin ng mga pangunahing tauhan – naiipit sa nag-uutugang bato ni Maria Clara – sino ang dapat niyang piliin, sino ang dapat niyang sundin? Si Ibarra na mahal na mahal niya? O si Padre Damaso na makapangyarihan at sinusunod ni Kapitan Tiago? Salamat na lamang at sa modernong buhay ay may kalayaan na tayong pumili ng relihiyon, at lalong malayang pumili ng ating mamahalin. Hindi ko mawari ang lungkot na nararamdan ni Maria Clara na pilit ilalayo sa kanyang pag-ibig. Wala ata talagang poreber noon pa man! Limang Malalalim na Salita 1. ‘Confesonario’ 2. Humikhikbi 3. Nobyo 4. Namimiligro 5. Sable
