MAIKLING KASAYSAYAN NG “NOLI ME TANGERE” Ang kasaysayan kasaysayan ng Noli Me Tangere ay isang mahalagan mahalagang g bahagi ng talambuhay ni Dr. Jose Rizal. Dahil dito’y ang mga bagay-bagay na may kinalaman sa NOL at nag-uulat nang kung !aano sinulat ang akdang ito ay lubhang makabuluhan at kara!at-da!at !ag-aralan ng ba"at #ili!ino.
Ang Noli Noli Me Ta Tangere ay "alang kamatayan kamatayan na katulad katulad ng bayaniha bayanihan n ni Dr. Dr. Jose Jose Rizal $ "alang kamatayan !agkat ayon kay Dr. %lumentritt ay isang aklat na &sinulat sa dugo at !uso.' Dahil sa kabantugan( ang nobelang ito ay isinalin sa iba’t ibang "ikang banyaga. )a NOL ay binubo ng bayani ang kalulu"a’t di"a u!ang !uka"in ang mga kababayan sa !agsasanggalan ng kanilang mga kara!atan sa damdaming !agka#ili!ino. Nagbigay sigla sa mga *ati!unan at makatulong nang di-gaano sa !agbubunsod ng +imagsikan noong ,/.
)i Dr. Jose Rizal ay magdadala"am!u’t a!at na taon nang sulatin ang NOL. )iya ay nasa Madrid noon( at ayon kay Retana ay nagtata!os ang ,0 o magsisimula ang ,1. Ang unang kalahati ng nobelang ito ay sinulat sa Madrid( ang ikaa!at na bahal ay sa #aris( at ang natitirang ika!at ay sa Alemanya. Nata!os ang nobelang ito( ayon naman sa natatala sa manuskrito ng NOL( noong ika-,2 ng #ebrero ,3.
Ng !anukalang sarilihin niya ang !agsulat ng NOL ay sumaisi! ni Dr. Jose Rizal mata!os mabasa ang & Wandering Jew” (Ang Hudyong Lagalag) ni 4ugenio )ue.
%ago dumating ang !agkakataong ito ay nakiki!agtulungan sana siya kay Lo!ez Jaena at ilang kababayan sa Madrid( nguni di nila binigyang halaga ang ganitong hangarin.
)imula !ang sulatin niya ang NOL ay nagti!id nang gaano si Dr. Rizal( at manaka-nakang maka"ala lamang kumain sa magha!o at sa maliit na restaurant !a. ito’y gina"a niya u!ang makati!on ng ku"altang magugugol sa !ag!a!alimbag ng Noli Me Tangere.
)a ganitong na!akalaking !agkagi!it na !inalubha !a ng !agkabalam karani"ang !ension 5halagang !antustos sa !ag-aaral6 ay sadarating ang dala"a na si Dr. Ma7imo 8iola. *aagad !inahiram si Dr. Jose Rizal ng 9:: !esos( halgang kailangan sa !a !ag!a!alimbag ng NOL. Ngunit di naman nalu"atanat nabayaran din kar Dr. 8iola ang halagan ito( dahil sa !agtangga! ng bayani ng ,::: !esos na i!inadala kai #a;iano kanyang ka!atid. Ang Noli Me Tangere ay i!inalimbag sa m!renta Lette sa %erlin( at 2(:: si!i ang i!inayari.
Nata!os limbagin ang nobelang ito nang Marso( ,3.
Ang manuskrito ng NOL ay itinago noong !anahon ng +imagsikan sa #ili!inas sa uka ng isang !ader na tina!alan ng semento. At noong ,01 sa !aglalaban sa Maynila ng mga Amerikano at +a!ones ay mahi"agan nailigtas ang manuskritong ito.
%ilini ng #amahalaan ng #ili!inas ang manuskrito ng Noli Me Tangere sa halagang 21(:: ayon sa ka!asyahan ng %atasan ng #ili!inas at sa !agmamalasakit nina )!eaker Osmena at 8i;e-
#ubli; Libraries ang nabanggit na manuskrito.
MGA TALA UKOL SA TALAMBUAY NI DR. JOSE RIZAL 5,/,-,6
)i Dr. Rizal na ang buong !angala’y JOSE PROTASIO RIZAL MERCAO y ALO!ZO REALO!A" ay i!inanganak sa *alamba( lala"igan ng Laguna( noong ika
, +ulyo( ,/, $ ika!itong anak ni ?ran;is;o 4ngra;io Rizal Mer;ado y Ale@andro at ang asa"a nitong si Teodora Morales Alonso Realonda y uintos.
Ang a!elyidong Rizal ay ginamit ng !amilya ngbayani( alinsunod ng *a!itan +eneral Bla=eria sa isang kautosan nito noong ika-2, ng Nobyembre( ,0,.
Nang si Jose ay tumontong sa na!akamua !ang gulang na tatlong taon( ,/0( ay tinuruan siya ng abakad ng kanyang ina( na may di-karani"ang talino at kaalaman( kaya’t bagama’t sa mga kailangang aklat ay naga"a ng ginang na ito ang !aglalagay ng unang batong tungtungan na ginamit ng bayani sa !agtuklas ng iba’t ibang karunongan at agham sa loob ng maiksing !anahong darating.
)a ikasiyam na taong gulang( si Jose ay i!inadala sa %inyang at dito’y nag-aral sa ilalim ng !amamahala ni ginong Justiano ACuino Bruz( ngunit makali!as lamang ang ilang bu"an ay !inag!ayuhan na siya ng guro na mag-aaral sa Maynila( !aka’t lahat ng nalalaman nito ay naituro na sa kanya.
ka-2: ng 4nero( ,32( nang si Jose ay !umasok sa A#eneo Muni$i%al de Manila& Dito siya nag!amalas ng kahanga-hangang talas ng isi!( at nagtamo ng mga
!angungunang medalia at notang 'ore'alien#e sa lahat ng aklat. )a !aaralang ito nang ika-,0 ng Marso ,33( ay tumangga! siya ng katibayang a$*iller en Ar#e' at notang 'ore'alien#e" kalaki! ang !inakamataas na karangalan.
)a !amantasan ng )anto Tomas nang sumod na taon( ay nag-aral siya ng +ilo'o%iya y Le#ra' at agham sa !agsasaka naman sa A#eneo Muni$i%al de Manila&
Nag-aral din siya ng !anggamot sa tinurang !amantasan. )a!agkat di nasiyahan sa !amamaran ng !atuturo rito( ay nagtungo siya sa 4uro!a noong ika-1 ng Mayo ,2.
)a Madrid( 4s!anya( ay nag!atuloy siya sa !ag-aaral ng Medi$ina a# +ilo'o,ia y Le#ra'" at nagta!is ng mga karerang ito nang ,0 at ,1.
Nang taong ,0 ay nagsimula si Rizal sa !ag-aaral ng ngles marunong na siya noon ng #ranses( sa!agkat nag-aaral ng "ikang ito buhat nang umalis ng #ili!inas. %ukod sa mga "ikang ito ay nag-aral din siya nang !anahong yaon ng talyano at Aleman( !agka’t naghahanda siyan maglakbay sa iba’t ibang bansa sa 4uro!a( a alam niyang di magiging mahalaga ang !aglalakbay na ito kung di niya malalaman at magagamit ang mga nasabing "ika sa !ag-aaral ng mga kaugalian ng mga itoE at u!ang mag-aral din ng kasaysayan ng mga bang nbanggit na ma!aghahanguan ng mga aral na !a!akinabangan ng kanyang mga kalahi. Dahil ditto ay nagging dalub"ika si Dr. Rizal.
Ayon kay Retana ay i!ihayag ni Rizal na sinulat nito ang unang kalahati ng !oli Me Tangere sa Madrid noong magtata!os ang ,0 o nang nagsisimula ang ,1 ang
ika a!at na bahagi ay sinulat niya sa #aris( at ang isa !ang ikaa!at ay sa Alemanya.
Ayon sa natatala sa manuskrito ay nata!os sulatin ang Noli sa %erlin noong ika-2, ng #ebrero( ,/. !inalimbag ang nobelang ito sa limbagan ng ka!isanang itnatag ni gina Lette sa %erlin at nayari nang taon ding iyon $ Marso ,3 Dala"anang libong 52(:::6 si!i lamang ang i!inaga"a( at ang halaga nito ay i!inahiram ni Dr. Ma7imo 8iola ni Rizal nang dumating ang !adalang ku"alta ng kanyang mga magulang.
El +iliu'#iri'-o . ang kasunod na aklat ng !oli Me Tngere . ay i!inalimbag
sa
Noong ika-9 ng +ulyo,2( ay itinatag ni Dr. Rizal sa Maynila ang Liga +ili%ina ( isang ka!isanang lihim( na ang !akay ay ang !agbabago ng lakad ng !amahalaan sa #ili!inas( sa !amamgitan ng ma!aya!ang ka!raanan at di ng !aghihimagsik.
Fmalis siyang muli sa Maynila nang ika-9 ng #ebrero( Fbang magtungo sa 4uro!a( daang +ongkong( Gokohama( )an #ransisko( Nu"eba Gork( Liber!ool( at Londres. Nilisan niyang muli ang #ili!inas( !agkat uniilag siya sa !agkagalit ng mga *astila dahil sa !agkalathala ng !oli Me Tangere& %umalik uli si Rizal sa Maynila noong ika-2/ ng +unyo( ,2.
)amantalang nasa +ongong si Rizal nang tag-ara" ng taong yaon ,2( ay naglakbay siya sa )andakan( +ilaga ng %orneo( sa nasang matingnan ang isang !ook
soon na inakaalang niyang mabuting !agtatagan ng Colonia Agri$ola +ili%ina& )a ilalim ng #amamahalang ngles.
Alinsunod sa kautusan ng *a!itan +eneral Des!u@ol nang ika-3 ng +ulyo( ,2( si Roizal ay i!inata!on nang ika-,1 ng +ulyo nga taong nasabi sa Da!itanm isang maliit na bayan sa hilagang-kanluran ng Mindanao( dahil sa !aghihimagsik nang mga ara" na yaon( )aDa!itan ay nag!atayo si Rizal ng isang maliit na !aaralan at labing-a!at na bata roon ang kanyang tinuruan(
)amantalang nakikidigma ang 4s!anya sa Buba( )i Dr. Rizal na noo’y nangangambang na ma!a!aramay siya sa kilusang ukol sa !aghihimagsik na sakanyang !alagay ay di na masasa"ata ay humiling na maka!aglingkod siya sa mga !agamutan sa Buba. )iya’y binigyan ng *a!itan +erneral %lan;o ng isang liham na na!a!atotoong kailan!ama’y di siya kalahaok sa mga !ag-aalsang nagyari sa #ili!inas hangga noon. Ngunit habang naglalakbay si Dr. Rizal !atungong 4s!anyanang magtata!os ang taong ,/( ay hinuli siya sa kinalululang !abor at !agdating sa %arselona ay ibinalik sa #ili!inas
#inilit ni Dr. Rizal !agdating sa Maynila sa Real +uera' de San#iago . Nang ihara! sa +ukumang Militar at litisin( ay nahatulang baril siya sa agu-ayan.
ka-2 ng Disyembre( ,/ $ )inulat ni Dr. Rizal ang kanyang /LTIMO AIOS 5+uling #aghimakas6. sang tulang kinahahasikan ng magigiting na isi!an at damdamin( ka-9: ng Disyembre( ,/ $ ara" ng !agbabaril kay Dr. Jose #rotasio Rizal.
ka-9: ng i'ye-re ng awa# Taon $ dakilang ara" na !angolin 5 ,ie'#a o,,i$ial) na !aggunita ng bansang #ili!ino sa !ag!a!akasakit ng kanyang
!inakadakilang bayanE Dr. Jose Rizal. Naging ara" na !angilin ang ika-9: ng Disyembre ng ba"at taon( alinsunod sa itinakda ng !amhalang Amerikano sa #ili!inas sa isa sa mga unang taon ng !ananako! ng 4stados Fnidos ditto.
5+ulyo 0( ,0/ $ a0ilang araw ng 1a'arinlan ng Pili%ina' at !agkatu!ad ng !angara! ni Rizal na lilimam!ung taon halos( mata!os ang kanyang malu"alhating !agkamatay6
Ang kaara"an ni Dr. Rizal ay i!inagbaba"al ang !agsasabong( !agdaraos ng karera ng kabayo( at @ai alai sa tu"ing ika-9: ng Disyembre ng ba"at taon( ayon sa %atas %lg. 22 ng Re!ublika ng #ili!inas. Ang !ag!a!airal sa batas nag ito ay sinimulan noong ika-9: ng Diyembre( ,0. )i )enador 8i;ente )otto ang may- akda sa nasabing batas.
Buod ng Noli Me Tangee )i Brisostomo barra ay isang binatang #ili!ino na !inag-aral ng kanyang ama sa 4uro!a. #agkata!os ng !itong taong !amamalagi roon ay nagbalik ito sa #ili!inas. Dahil sa kanyang !agdating ay naghandog si *a!itan Tiyago ng isang salo-salo kung saan ito ay dinaluhan nina #adre Damaso( #adre )ibyla( Tinyente ael( ang mayamang asendero sa bayang yaon. Ayon sa Tinyente( si Don Ra>ael ay !inaratangan ni #adre Damaso( na 4rehe at #ilibustero( ga"a ng di nito !agsisimba at !angungum!isal. Nadagdagan !a ng isang !angyayari ang !aratang na ito. Minsan ay may isang maniningil ng bu"is na nakaa"ay
ng isang batang mag-aaral( nakita ito ni Don Ra>ael at tinulungan ang bata( nagalit ang kubrador at sila ang nag!anlaban( sa kasamaang !alad ay tumama ang ulo ng kastila sa isang bato na kanyang ikinamatay. binintang ang !agkamatay na ito ng kubrador kay Don Ra>ael( !inag-usig siya( nagsul!utan ang kanyang mga lihim na kaa"ay at naghara! ng iba-ibang sakdal. )iya ay nabilanggo at ng mala!it nang malutas ang usa!in ay nagkasakit ang matanda at namatay sa bilangguan. Di !a rin nasiyahan si #adre Damaso sa !angyayaring iyon. nutusan niya ng taga!aglibing na hukayin ang bangkay ni Don Ra>ael sa kinalilibingan nitong sementeryo !ara sa katoliko at ibaon sa libingan ng mga ntsik at dahil umuulan noon at sa kabigatan ng bangkay ay i!inasya ng taga!aglibing na ita!on na lamang ito sa la"a. +indi binalak ni barra ang maghiganti sa gina"ang kabuktutang ito ni #adre Damaso at sa hali! ay i!inag!atuloy ang balak ng kanyang ama na mag!atayo ng !aaralan. )a !agdiri"ang ng !aglalagay ng unang bato ng !aaralan ay kamuntik nang ma!atay si barra kung hindi siya nailigtas ni 4lias. )a !aglag!ak ng bato habang itoHy inihuhugos ay hindi si barra ang nasa"i kundi ang taong binayaran ng lihim na kaa"ay ng binata. )a !ananghaliang inihandog ni barra !agkata!os ng !agbabasbas ay muling !inasaringan ni #adre Damaso ang binata( hindi na lamang niya sana ito !a!ansinin subalit nang hamakin ang alaala ng kanyang ama ay hindi na siya naka!ag!igil at tinangkang saksakin ang !ari( salamat na lamang at na!igilan ito ni Maria Blara. Dahil sa !angyayaring ito ay itini"alag o ineskomonyon si barra ng Arsobis!o ng simbahang *atoliko Romano. )inamantala ito ni #adre Damaso u!ang utusan si *a!itan Tiyago na sirain ang kasunduan sa !ag!a!akasal nina barra at Maria Blara. Nais ng !ari na ang ma!angasa"a ng dalaga ay si Linares na isang binatang kastila na
bagong dating sa #ili!inas. Dahil sa !agkasindak sa gumuhong bato noong ara" ng !agdiri"ang si Maria BlaraHy nagkasakit at naglubha. Dahil sa i!inadalang gamot ni barra na siya namang i!inainom ni )inang gumaling agad ang dalaga. )a tulong ng *a!itan +eneral ay na!a"alang-bisa ang !agkakaeskomulgado ni barra at i!inasya ng arsobis!o na muli siyang tangga!in sa simbahang *atoliko. Ngunit( nagkataon noong sinalakay ng mga taong !inag-uusig ang k"artel ng sibil at ang na!agbintangang may kagaga"an ay si barra kaya siya ay dinaki! at ibinilanggo. Iala talagang kinalaman dito ang binata sa!agkat nang kausa!in siya ni 4lias u!ang !amunuan ang mga !inag-uusig ay tahasan siyang tumanggi at sinabing kailanman ay hindi siya maaring mamuno sa mga taong kumakata"an sa bayan. Na!a"alang-bisa ang bintang kay barra sa!agkat sa !aglilitis na gina"a ay "alang sino mang maka!agsabi na siyaHy kasab"at sa kaguluhang nagana!. )ubalit ang sulat niya kay Maria Blara na na!asakamay ng hukuman ang siyang gina"ang sangka!an u!ang siyaHy ma!ahamak. Nagkaroon ng handaan sa bahay nina *a!itan Tiyago u!ang i!ahayag ang kasunduan sa !ag!a!akasal ni Maria Blara kay Linares at samantalang nagagana! ito ay nakatakas ni barra sa bilangguan sa tulong ni 4lias. %ago tuluyang tumakas ay nagkaroong ng !agkakataon si barrang magkausa! sila ng lihim ni Maria Blara(. AnyaHy i!inagkaloob na niya rito ang kalayaan at sanaHy lumigaya siya at matahimik na ang kalooban. !inali"anag ni Maria Blara na ang liham na kanyang iniingatan at siyang ginamit sa hukuman ay nakuha sa kanya sa !amamagitan ng !agbabanta t !ananakot. !!inalit sa mga liham na ito ang dala"ang liham na
isinulat ng kanyang ina bago siya i!anganak na nakuha ni #adre )al=i sa kumbento at dito nasasaad na ang tunay niyang ama ay si #adre Damaso. )inabi niya kay barra na kaya siya !akakasal kay Linares ay u!ang i!agtanggol ang karangalan ng kanyang ina subalit ang !ag-iibig niya saa binata ay di magbabago kailanman. )amantala( tumakas na si barra sa tulong ni 4lias. )umakay sila ng bangka( !inahiga si barra at tinabunan ng damo at !agkata!os ay tinunton ang ilog #asig hanggang makarating sa La"a ng %ay. Ngunit naabutan sila ng mga tumutugis sa kanila. nisi! ni 4lias na iliga" ang mga ito kaya naisi!an niyang lumundag sa tubig kung saan inakalang si barra ang tumalon kaya hinabol at !ina!utukan siya ng mga sibil hanggang maha"i ang bakas ng !agkakalangoy at magkulay-dugo ang tubig. Nakarating sa kaalaman ni Maria Blara na si barraHy na!atay ng mga )ibil sa kanyang !agtakas. Ang dalagaHy nalungkot at na"alan ng !ag-asa kayaHt hiniling niya kay #adre Damaso na siyaHy i!asok sa kumbento ng )anta Blara u!ang magmadre. Na!ilitang !umayag ang !are sa!agkat tiyakang sinabi ng dalaga na siyaHy mag!a!akamatay ka!ag hindi !inagmadre. No;he %uena nang makarating si 4lias sa maalamat na gubat ng mga barra( sugatan at nanghihina na doon niya nakatag!o si %asilio at ina nitong "ala nang buhay. %ago siya nalagutan ng hininga ay sinabing( namatay siyang hindi nakikita ang !agbubukang-li"ay"ay ng kanyang bayan at makakikita ay hu"ag sanang kalilimutan ang mga nangamatay dahil sa !agtatanggol sa bayan.
!ui"olu# $ill
%angalan& %a'i"( Ja) Suelo Edad& *+ Ka,aian& Lala(e Tia-an& Baanga) E'en,ion/ 0ao/ Lanao del Su Kaaa1an& Ma)o *2/ *222 Luga ng Ka3angana(an& Baanga) E'en,ion/ 0ao/ Lanao del Su
