Kabanata 21 – Kasaysayan Kasaysayan ng Isang Ina
Hinuli ng mga guwardiya sibil si Sisa. Nahihiya si Sisa Sisa sa mga mga taumbayan sa kanyang kanyang pagkakahuli. Pinakawalan din kaagad si Sisa sa utos ng alperes. Lumabas si Sisa na parang nababaliw.
KANSER NG LIPUNAN: Kawalang-katarungan Kabanata 22 – Liwanag Liwanag at Karimlan
Liwanag: Marami ang natuwa nang dumating sa San Diego si Maria Clara. (Maraming humahanga sa kanyang kagandahan) Masayang ibinalita ni Crisostomo kay Maria Clara na matutuloy ang nais niyang magkaroon ng pistang pambukid/piknik. pambukid/piknik. Humingi ng tulong kay Crisostomo si Pedro para sa kanyang asawang nabaliw na at sa nawawalang mga anak. Dilim: Pagtanggi ni Maria Clara na imbitahin si Padre Salvi sa pistang pambukid. Pagtutol ni Crisostomo sa nais ng nobya. Pagkatakot ni Maria Clara kay Padre Salvi. Pagsita ni Padre Salvi sa magkasintahan. Pagbabago ng kilos ni Padre Salvi. Pagkabaliw ni Sisa at pagkawala ng mga anak.
MGA PAHAYAG: “Makakasama ko (Crisostomo) na rin sana sa lawa ang aking ama (Don Rafael).” Kabanata 24 – Sa Sa Gubat
MGA PAHAYAG: “Gusto kong (Maria Clara) makasama ang aking mga kaibigan maliban sa kura (P.Salvi).” “Dahil kakaiba siya (P.Salvi) kung tumingin at kung anuano ang kanyang sinsabi. Nais niyang malaman kung ang sulat na galing sa aking ina (Pia Alba) ay aking napapanaginipan. Hindi ko (Maria Clara) siya maintindihan. Basta, dapat hindi siya k asama.” asama.” “Hindi po ninyo ako (Pedro) kilala. Halos dalawang araw ko na kayong inaantabayanan sapagkat nais kong humingi ng tulong sa dalawang anak kong nawawala at nabaliw kong asawa (Sisa, Crispin at Basilio).” Kabanata 23 – Ang Ang Pangingisda
Maagang pumunta ng lawa ang mga tao para sa pistang pambukid. pambukid. Pinaghiwalay ang babae at lalaki. la laki. (konserbatibo) Si Elias ang piloto ng bangka. Pagkakaroon ng buwaya sa baklad ni Kapitan Tiago.
Unang tumalon ang piloto ng bangka upang hulihin ang buwaya. Nakawala ang buwaya buwaya at natangay ang piloto. Tinulungan ni Crisostomo ang piloto kaya tumalon din siya sa tubig dala ang punyal. Nagpasalamat ang piloto kay Crisostomo sa sa pagligtas nito sa kanya. Ikinatakot ni Maria Clara ang nangyari sa kanyang kasintahan. Lumipat ng ibang baklad ang grupo.
Nagmamadaling tinapos ni Padre Padre Salvi ang kanyang misa. Nagkanlaong sa mga mga puno si Padre Padre Salvi nang dumating sa gubat. Pinag-usapan ng mga dalaga ang kura. Ipinahiya ng alperes si Padre Salvi nang dumating ito ng may dalos sa mukha. Napag-usapan ang ukol sa pambubugbog pambubugbog kay Padre Damaso at sa pagtapon sa alperes sa putikan. Napdpad sa gubat si Sisa ngunit ngunit tumakbo ito nang makita ang alperes. Ipinag-utos ni Crisostomo na hanapin si Sisa upang kanyang matulungan. Tinanong ng alperes ang kura ukol sa nawawalang anak ni Sisa. Dumating ang guwardiya sibil upang hulihin si Elias.
MGA PAHAYAG: “Aalamin ko (Maria Clara) kung makakakita akong pugad ng gansa. Gusto ko itong Makita Makit a nang di ako napapansin, gusto ko siyang (Crisostomo) sundan saan man ito magpunta.” “Hindi ko po yata lubos na maisip na agad - agad ninyong
ipinagising ang aking (alperes) sarhento nang mawalan kayo ng ilang piso subalit nang mawala ang mga sakristan ay hindi man lang kayo nag-alala.” “Mas malaking kasalanan ang kunin ang bagay na hindi Albino naman sa kanya.” – Albino “Hindi ko (Crisostomo) obligasyon na ipaalam sa inyo ang
mga gagawin ko, kahit sino ay aanyayahan ko at wala akong pinipili, kahit ikaw (sarhento) ay pwedeng dumalo sa kasayahan tulad ng alperes na kaalis l amang.”
Kabanata X – Elias at Salome
Sa loob ng kaguabatan na malapit sa batis ay matatagpuan ang isang kubo na tinitirahan ng isang magandang dalaga na Salome ang ngalan. Si Elias na piloto ng bangka at pinaghahanap ng guwardiya sibil ay natungo sa kubong nabanggit upang dalawin ang kanyang kasintahang si Salome. Sa kanilang pag-uusap madarama ang wagas o tunay na pag-iibigan ng dalawa. Subalit ang dalaga ay nagpasiyang lisanin na ang pook na iyon at pumunta sa Mindoro at nais isama si Elias. Pumayag si Elias na siya ay umalis pero siya’y di
sasama. Ibinigay ni Elias ang kalayaan ng dalaga at siya’y lumisan na.
MGA PAHAYAG: “Buhat ng makilala kita ay nawala na ang pang -akit ng umaga’t gabi. Ang hapon na l amang ang maganda para sa akin.” – Salome “Hindi ko sila kaiingitan habang nasa akin ang pakikipagkaibigan mo.” – Salome “Kund di sa kasawiang ito na kung minsa’y mapait na
nagpapagunita sa akin ng pagmamahal ng aking magulang, at pag-aalalang di ko maatim, na ang aking mga anak ay magtitiis ng gaya ng pagtitiis na sinapit ng aking kapatid na babae at dinaranas ko ngayon – di sana’y naging asawa na kita sa mata ng Diyos.” – Elias “Naisumpa kong sasarilihin ko na lamang ang kasawiang
minana sa aking mga magulang. Dahil maging ako o ikaw ay di ibig na marinig ng ating magiging mga anak na itinatangis ang pag-ibig na walang ipamamana sa kanila kundi ang karukhaan.” – Elias “Kalimutan mo na ako, kalimutan na ang isang pag -ibig na baliw at walang saysay.” – Elias “Hindi ko doon makikita ang hinahanap ko at ngayon ay
nawalan na ako ng kalayaan. Di ko iniutos sa kanya na iligtas ang aking buhay, ngunit nararapat akong magbayad ng utang na loob sa diwang nag-udyok sa kanya para ako’y kanyang iligtas.” – Elias “Salome, nang dahil sa iyo ay maaari akong makalimot.”
Kabanata 25 – Sa Bahay ng Pilosopo
Pinuntahan ni Ibarra si Pilosopo Tasyo upang humingi ng payo ukol sa kanyang ipatatayong paaralan. Inabutan niyang nagsusulat si Pilosopo Tasyo ng aklat gamit ang heroglipikong paraan sa pagsusulat.
Binalaan ni Pilosopo Tasyo si Ibarra na magingat sa kanyang mga plano at di dapat siya ang hiningian ng payo ng binata, sa halip dapat sa kura at opisyal ng bayan. Alam ni Crisostomo na magatatagumpay siya dahil maganda ang kanyang layunin.
MGA PAHAYAG: “Hindi pala lahat ng ating ninuno ay mahimbing sa pagkakatulog” – P. Tasyo “Dahil ang mab uting tao ay ipinalalagay nilang baliw, … ,hinahatulan nilang baliw ang tao kapag ang
isipan ay iba sa kanila, magaling ang kapitan, kahit wala itong pinag-aralan ay mayaman dahil lamang sa pagbibigay ng sikulate sa kura at pagtitiis sa hindi magandang ugali ni Padre Damaso. Samantalang ako ay hindi man lamang binigyan ng pagkakataon na ma gkaroon ng kahit na mababang tungkulin bagamat ako’ y nakapag aral, nakapagmana ng kayamanan ngunit ngayon isa nang dukkha. Sinasabi nila ako ay baliw, bi nansagan akong pilosopo ng kura bilang pakutya sa akin at iyan daw ang dapat sa akin dahil sa natutunan ko sa loob ng pamantasan. ” “Hangga’t bulag at bingi ang pamahalaan ay hindi ito
uunlad dahil ang inaayunan lamang nito ay ang kagustuhan ng kura.” – P. Tasyo “Ang hindi pagdaing ay pahiwatig lamang na ang bayan ay naging sunod-sunuran. Subalit arating din ang araw na ang nabuong galit ay biglang bubulwak kapag ang mga tao ay nagising sa katotohanan.” – P. Tasyo “Ang mga dayuhan ay pumupunta sa ating bayan a y
sariling kapakanan lamang ang hangad. Ang pagpapayaman ay minamadali dahil tatlong taon lamang ang kanilang panunungkulan.” – P. Tasyo “Marahil ay hindi pa kilala ng pamahalaan ang bayan
subalit lalong hindi kilala ng bayan ang pamahalaan. May mga pinunong mabuti at masama. Kung hindi tama ang kanilang ginagawang paglilingkod, iyon ay dahil sa kawalan ng alam ng mamamayan at sila ay wala rin namang maitutulong.” – P. Tasyo “Sa bayang ito ay kailangan silang yurakan.” – P. Tasyo “Wala kayong kapangyarihan na labanan sila kaya’t dapat halikan ninyo muna ang kanilang kamay.” “Hangga’t hindi kayo nakakalimot sa masaklap na dinanas
ng inyong pamilya ay kalimutan na lamang ninyo ang inyong binabalak.” – P. Tasyo “Tumulad kayo sa rosas, kung hindi ito susunod sa
direksyon ng hangin, marahil, ang tangkay nito ay mapuputol. Gayundin ang kupang na kailangan ng tungkod upang maging matibay. Tulad daw siya ng halamang ito na kailangan ng isang makakapitan upang hindi mabuwal. Tandaan mo na ang umiwas sa bala ay hindi karuwagan, ang masama ay labanan ang bala ng walang kalaban-laban. ” – P. Tasyo
Kabanata 26 – Ang Bisperas ng Pista
Nobyembre 10 Mga balak ng kura na isakatuparan: 6 na prusisyon 3 malaking misa Komedyanteng Tondo Awit sa pagitan Paghahanda ng mga taga-San Diego noong bisperas ng pista: Pagpapalamuti sa mga binate Putukan at tugtugan sa lahat ng dako Pagkakaroon ng mga banda Paggamit ng mga kagamitan mula sa baul Paghahanda ng mga dayuhang pagkain Pagsasabong Pagsusuot ng mga pinakamainam na damit Ang taong nasa likod ng paggawa ng paaralang ipintatayo ni Crisostomo: Ñol Juan (head of everything) Arkitekto Panday Karpintero Eskultor Tagapinta
Kabanata 27 – Sa Pagtatakipsilim
Paghahanda ni Kapitan Tiago sa kapistahan (magarbo at nais makahigit sa iba) Ang handog ni Kapitan Tiago kay Maria Clara (Relikaryong Ginto) Pagdalaw ni Crisostomo sa bahay ni Kapitan Tiago. Pinag-usapan ang ipapangalan sa paaralan :
Kabanata 28 – Ilang Liham
Mamamahayag sa isang lathalain sa pahayagan = Paglalarawan kung paano magdiwang ang mga taga-San Diego (magarbo) Martin Aristorenas sa kaibigang si Luis Chiquito = Pag-anyaya na magsugal ng Monte (larong baraha) sa San Diego Maria Clara kay Crisostomo = Ikinuwento ang pangyayari sa tahanan, hiniling na gumaling, at pagbabanta na di dadalo sa pagbasbas ng paaralan kung di pupunta sa kanilang tahanan, at pagpapaalam na papapuntahin si Andeng sa tahanan ng kasintahan upang ipagluto ito ng tsaa
Kabanata 29 – Ang Umaga
Nakabihis nang magara ang mga taong papuntang simbahan maliban kay Pilosopo Tasyo. Ang lahat ay masaya maliban kay Pilosopo Tasyo. Pinayuhan ni Pilosopo Tasyo si Don Filipo na magbitiw sa tungkulin. Si Padre Salvi ang magmimisa mayor “Ang pagsasaya ay dinangangahulugan ng paggawang kabaliwan.” – P. Tasyo
Ang mga naganap at nabalita: Prusisyon Pagkakasakit ni Padre Damaso Pagtapat sa bahay ni Kapitan Tiago Paglapit ng isang babaeng may hawak na sanggol kay Padre Salvi.
Instruksyon Primarya “San Francisco”.
Pagpapaalam ni Crisostomo sa pamamasyal kasama ni Maria Clara. Pag-anyaya sa hapunan ni Kapitan Tiago sa binate bago mamasyal ngunit tumangg upang maiwasan si Padre Damaso. Pagtungo ng magkasintahan sa bahay ni Kapitan Basilio upang sunduin si Sinang. Napadaan ang magkaibigan sa kumbento at nasabi ni Sinang na di na siya nangungumpisal kay Padre Salvi. Nakita ni Maria Clara ang pulubing may ketong. Pagkabigla at pagkaawa ni Maria Clara nang makakita ng taong may ketong. Pagbigay ni Maria Clara ng relikaryong ginto sa ketongin. Paghalik ng ketongin at niyakapan ni Maria Clara. Paglapit ni Sisa sa ketongin. Pagkaladkad kay Sisa ng mga guwardiya sibil.
Kabanata 30 – Sa Simbahan
Ang mga tao sa simbahan: Siksikan Unahan sa Agua Bendita Si Padre Damaso ang magsesermon na binayaran ng 250 piso Dumalo sa Misa Mayor ang matataas na tao Di nagsimula ang misa sa oras May espesyal na lugar para sa mga pinuno Ang alkalde ay hinintay bago magsimula ang misa KANSER NG LIPUNAN Filipino time Maling paniniwala sa relihiyon
ANG SAKUNA:
Kabanata 31 – Ang Sermon
UNANG BAHAGI: Wikang Kastila Kabayanihan ni San Diego de Alcala Pagkakumbaba ni San Diego de Alcala Pagiging ulirang santo ni San Diego de Alcala IKALAWANG BAHAGI: Wikang Tagalog Pag-insulto sa kasalukuyang panahon (kawalan ng galang, kawalan ng kaloob sa Diyos, hindi nangungumpisal, mapagmataas, at mayabang) Si Padre Damaso ang nagpiling magsermon sapagkat marami siyang alam sa patrong si San Diego. Nahati sa dalawang bahagi ang sermon. Nagalit si Padre Damaso sa tagadikta dahil ito daw ang dahilan kung bakit siya naligaw. Nagalit si Padre Damaso sa mga maiingay sa misa. Nagalit siya kay Hermana Pute. Sumigaw si Hermana Pute dahil nagusot ang kanyang damit. Nagalit si Padre Damaso at sinapak ang pulpito. Pagbulong ni Elias kay Ibarra Binalaan ni Elias si Ibarra na mag- ingat sa araw ng paghuhugos.
Nagpalitada si Crisostomo, kaya napilitan bumaba Nakatingin si Elias kay Crisostomo, pagbaba ni Crisostomo, napunta ang tingin ni Elias sa taong madilaw. Bumigay ang panghugos, tinulak ni Elias ang taong madilaw pababa. Namatay ang taong madilaw. “masamang simula” – Pilosopo Tasyo Dahil sa pagpapatayo ng paaralan, muntik ng mamatay si Crisostomo.
MGA PANGYAYARI: Ang panghugos ay ginawa ng Taong Madilaw .(anak ng isa sa mga naging tauhan noon ni Don Saturnino na nakaranas ng kalupitan ng Don) Isang malaking handa ang ibinigay rin ni Crisostomo. Si Padre Salvi ang magbabasbas sa panukalang-bato. Napansin ni Crisostomo si Elias sa kalayuan na tila nagpapaalala sa sinabi niyang babala sa simbahan. Hiniling na si Crisostomo ang maglagay ng palitada pagkatapos maglagay rin ang kanyang mga bisita. Biglang nasira ang panghugos at bumagsak ito na tamang-tama na nakababa sa hukay si Crisostomo. Kabanata 33 – Kalayaan ng Isipan
MGA PAHAYAG: “Sa pagbabasbas ng panukalang bato ay huwag kayong
lalayo sa kura. Iwasan niyo ding bumaba sa hukay at iwasang mapalapit sa batong ihuhugos dahil maaari kayong masawi.” – Elias
Kabanata 32 – Ang Panghugos
MGA PANAUHIN:
Taong Madilaw Alkalde Padre Salvi Elias
Maria Clara Pilosopo Tasyo Ñol Juan
PAGBABASBAS AT PAGTATALUMPATI: “Kapag niluma na ng panahon ang gusali, maaaring
malimot ng mga salinlahi ang paaralan at ang gumawa nito. Maaaring ipaliwanag ng guro na sa panahong ito ang ati ng bayan ay huli sa panahon, na kumikilala sa mga hari at sa mga kinatawan ng lumikha.” – Pilosopo Tasyo Kura ang makikilala sa pagpapatayo ng paaralan at hindi si Ibarra. Ang mga dokumento ay ilalagay upang malaman ng mga salinlahi ang sagot tungkol sa mga tanong.
Umuwi ng bahay si Crisostomo upang magpalit ng damit. Dumating si Elias upang makipag-usap kay Crisostomo. Ipinaliwanag ni Elias na hindi siya natatakot sa alagad ng batas. Sinabi ni Elias na may mga kaaway si Crisostomo sa mataas at mababang lipunan. Nililiwanag ni Elias na hindi siya ang pumatay sa Taong Madilaw.
(What really happened) - Kapatas(foreman) = Ñol Juan - Taong Madilaw meets someone unknown. - Nakiusap ang Taong Madilaw sa kapatas na siya ang mamahala sa paglalagay ng unang bato sa paghuhugos kahit maliit lang sahod. - Sakristan Mayor is the unknown guy. - Inutusan ni Salvi si Sakristan Mayor na utusan si Taong Madilaw na makipag-usap sa kapatas. MGA PAHAYAG: “Minsan na rin ninyong iniligtas ang aking buhay kaya wala kayong dapat ipagpasalamat sa akin. Kung t utuusin ay hindi pa ako nakagaganti ng utang na loob sa inyo at ako po ay narito ngayon upang may ipakiu sap sa inyo.” “Ang aking pakiusap ay hindi para sa akin kundi para sa inyo. Wala po akong kinatatakutan.”
“Kailangan ninyong ipakita sa lahat na kayo ay may tiwala sa kanila upang kayo’y malayo sa anumang kapahamakan.” “Kayo ay may mga kaaway tulad ng inyong ama at
Kabanata 35 – Pala-palagay
nunong lalaki dahil kayo ay marangal. Kinapopootan ang lahat ng mga mararangal na tao at hindi ang mga salarin.” “Hanggang doon na lamang ang kanyang kapalaran. Ang Diyos ang humatol sa kanya.”
“Ang Diyos na ang humatol at hindi kailanman dapat
isipin ng tao na kaya niyang palitan ang Diyos. Buong-buo ang pananalig ko sa Diyos at wala na akong tiwala sa tao.” “Kailangan ninyong mag -ingat para sa kapakanan ng
bayan.”
-
Kabanata 34 – Ang Nangyari sa Pananghalian
Masayang usapan ukol sa sermon at kusinero ni Crisostomo. Nakatanggap ng telegram si Kapitan Tiago. Pagdating ni Padre Damaso. (tradisyon) Pagkakaroon ng kaguluhan.
MGA PANGYAYARI: May dumating na telegrama mula sa Kapitan Heneral habang nasa bahay ni Kapitan Tiago nananghalian ang mga matataas na opisyal. Sinabi sa telegrama na darating siya at tutuloy ito sa bahay ni Kapitan Tiago. Ikinainis ng mga prayle na hindi sa kanila tutuloy ang Kapitan Heneral. Panay na naman ang pagpaparinig ni Padre Damaso kay Crisostomo. Sumabog ang galit ni Crisostomo at di napigilang saktan si Padre Damaso na muntik na iyang saksakin. Inawat sila ni Maria Clara. MGA PAHAYAG: “tinatawanan ko lamang ang nagpapagawa sa kanila. Ala m
ninyo, ako ang gumuhit ng plano ng simbahang iyan kaya tingnan ninyo at ang husay ng pagkakatayo.” – P. Damaso “Ang mga Indio, matuto lang nang kaunti ay intinuturing
ng isang doktor ang sarili lalo na iyong mga nakapunta ng Europa.” – P. Damaso “Ang mga magulang ng mga iyan a y pinarurusahan na
gayong gayong buhay pa at sila ay nangamamatay sa bilangguan” – P. Damaso “Walang sinuman sa inyo ang nais magsalita kaya ako ang
inyong pakinggan. Iniwasan ko siya ngunit kalooban ng Diyos na kami ay magsalubong ng landas.” – Crisostomo
Gobernadorsilyo/Kapitan Pagtangkang pagpatay ni Crisostomo kay Padre Damaso Dapat nagtimpi si Crisostomo Don Filipo (Tenyente Mayor) Hindi pwedeng ipilit ang relihiyon Si Padre Damaso ay nag-asal bata at si Crisostomo ay nag-asal matanda Matatandang Babae Kapitana Tinay
Kapitana Maria -
Karangalan ng magulang na ipagtanggol ng anak
Hermana Rufa -
Hindi bibigyan ng bendisyon
Mamamayan sa Liwasan
Mamatay sa sama ng loob (kay Hermana) Huwag magsalita ng patapos (siguraduhin ang sinasabi)
Ikinababahala ang ‘di pagtuloy sa paaralan
dahil plibastiero na si Crisostomo Namatay na si Padre Damaso, duguan ng buhatin si Padre Damaso Simabahan ang nagdeklara na si Crisostomo ay excomulgado, hindi dumaan sa paglilitis at dapat pamahalaan ang humawak sa kaso Nakipagsuntukan sa isang mestisong binata sa simbahan si Padre Damaso Hindi maintindihan ng mestisong binata ang tagalog Nagalit si Padre Damaso at sinuntok ang binata nang sinabi nito na Griyego ang sinasabi niya
MGA PAHAYAG: “Ang relihiyon ay ‘di dapat ipinipilit kaninuman na parang isang parusa o pagpapasakit.” – Don Filipo “Mahirap magsabi kung sino ang nasa katwiran ngunit sana ay nagtimpi pa nang kaunti si Ginoong Ibarra.” – Gobernadorsilyo “Ang masama ay nagkapalit ang dalawa, ang matanda ay nag asal bata at ang bata ay nag- asal matanda.” – Don Filipo “Inaasahan kong ‘di siya pababayaan ng bayan” – Don Filipo
“Ngunit lagging prayle ang nasa katwiran. Sila ay
mayaman at nagkakaisa, samantalang tayo ay mahirap at watak-watak. Wala tayong laban sa kanila.” – Don Filipo “Habang binibigyan natin sila ng katwiran, lag i silang mananaig sa atin.” – Don Filipo “Karangalan ng magulang na ipagtanggol ng anak” – Kapitana Maria “Ang lalong dinaramdam ko ay hindi na matutuloy ang
pagpapatayo ng paaralan dahil tinawag na siyang plibastiero.” – mamamayan
Kabanata 36 – Suliranin
Iyak ng iyak si Maria Clara Ayaw payagan ni Kapitan Tiago na makipagkita siya kay Crisostomo Pagdating ni Kaptan Tiago mula sa kumbento Pagbahagi ni Kapitan Tiago kay Tiya Isabel at Maria Clara sa sinabi ni Padre Damaso Utos ni Padre Damaso Sirain ang kasunduan na ipakasal si Maria Clara kay Crisostomo Bawal makipagkita o papasukin sa bahay si Crisostomo Ipagkasundo si Maria Clara sa kanyang kamag-anak Kapalit ng hindi pagsunod Magiging excomulgado Parurusahan hanggang kabilang buhay ang kaluluwa at katawan
MGA PAHAYAG: “Ang sabi niya ay mapanganib ‘di lamang ang aking kaluluwa kundi ang akin din na mang katawan.”
Kabanata 37 – Ang Kapitan Heneral
Mestisong binata na mula sa Maynila
Pagsusumbong sa ginawa ni Padre Damaso sa kanya
“Kung ang lahat ng naglilingkod ay kagaya ni
Padre Damaso, gugustuhin ko pang ako na lang ang maglingkod sa aking sarili” – Kapt. Heneral
Pagkainis ni Padre Sibyla
Pinaghintay sa labas ng Kapitan Heneral
Pagbati ng mga prayle Maliban kay Padre Sibyla Pagkita ng respeto kahit ayaw nila Padre Salvi ang unang bumati
Maria Clara at Kapitan Tiago
Pagpunta ni Maria Clara sa silid
Bawal niyang makita si Crisostomo (susunod na kakausapin si Crisostomo)
Pagpapaalala ni Padre Salvi na excommunicado si Crisostomo
Pinasalamatan (pinigilan si Crisostomo sa pananghalian) at pinuri ng Kapitan Heneral si Maria Clara (maganda ito)
Dahil ipinatawag ng Kapitan Heneral si Crisostomo Sinabi ng Kapitan Heneral kay Padre Salvi na hangad niya ang paggaling ni Padre Damaso
Pakikipagharap kay Crisostomo
Hinangan niya at niyayang bumalik ng Europa “Marahil ay hindi ninyo i naasahan ang ganitong
pagtanggap. Nangangahulugan ba ito na kulang kayo ng tiwala sa aking pamamahala?” – Kapitan Heneral
Pagiging mabuting Kastila kasabay ng pagmamahal sa bayan
Pagbalik ni Kapitan Tiago habang si Crisostomo ay nagtungo sa bahay ni Maria Clara Nagtaka bakit di kinausap si Maria Clara
Ang Kapitan Heneral Patas Makatarungan Matulungin
Makatao Maaalalahanin Malawak ang isipan
MGA PAHAYAG: “Napakapalad ng mga magulang na may anak t ulad mo.
Napakabuti mo at dahil diyan ay nais kong ipakilala na ang katarungan ay hindi lamang marunong magparusa, marunong din naman itong magbigay gantimpala.” – Kapitan Heneral “Kayo ay aking ipagtat anggol dahil kinalulugdan ko ang mabuting anak na tulad mo.” – Kapitan Heneral “Wala akong hinahangad kundi ang kabutihan ng aking bayan.” – Crisostomo “Kailangan kong mamuhay kung saan namuhay ang aking mga magulang.” – Crisostomo “Ngayon ay nalaman kong maaari pa lang ang isang tao ay
maging mabuting Kastila nang hindi kailangang iwaksi ang pagiging mabuting Pilipino at ang kanyang pag-ibig sa bayan.” – Kapitan Heneral Kabanata 38 – Ang Prusisyon
MGA PANGYAYARI: Walang tigil sa paglalakad ang mga agwasil at tenyente na nangangalaga sa kaayusan ng prusisyon upang mapanatili ang katahimikan Nais mapag-usapan ng Kapitan Heneral ang patungkol sa nawawalang bata kaya inimbitahan siyang kumain Higit na maganda kay Maria Clara ang pagtingin sa sarili ni Donya Consolacion kaya masyadong mataas ang tingin sa sarili Ang Pagsita ng guwaridiya sibil sa kakayahan na magtagalog ni Donya Consolacion ay nagbunga sa kainisan kay Sisa at guwardiya sibil SA PRUSISYON: Paglalakad nina Crisostomo, Kapitan Heneral, Alkalde, Kapitan Tiago at Alperes Nauuna ang karo ni San Juan Bautista na sinusundan ni San Francisco, Maria Magdalena, Birheng Maria at San Diego Pag-awit ni Maria Clara Pag-anyaya ng Kapitan Heneral kay Crisostomo Ikaapat na Prusisyon Paglipat nina Crisostomo, Kapitan Heneral, Alkalde, Kapitan Tiago at Alperes ng bahay para makinig ng papuri sa santo Kapansin-pansin ang pagkakaiba ng mga karo nina San Juan Bautista
Kabanata 39 – Doña Consolacion
Asawa ng Alperes Malalaki ang mga ugat sa noo Nangingitim ang labi (paghithit ng tabako) Madalang maligo (madungis) Nakakatawang manumit Nagpapanggap na ‘di marunong mag Tagalog
Sa Bahay ng Alperes Sarado ang tahanan Hindi lumalabas si Doña Consolacion Pinatawag ni Doña Consolacion si Sisa Pagkalungkot ng Doña sa pag-awit ni Sisa Pagpapasayaw kay Sisa (ayaw ni Sisa) Paglalatigo kay Sisa Pagpapaasikaso ng Alperes kay Sisa Pagtatalo ng mag-asawa
Iba Pang Kaganapan Pagpapaliwanag ni Elias kung paano napatigil ang kaguluhan sa plasa (kakilala ni Elias ang magkapatid na anak ng namatay sa pamamalo ng guwardiya sibil) Pagpanaog ni Crisostomo upang puntahan ang kasintahang may sakit Pakikipag-usap ni Lucas kay Crisostomo (Lucas – may pilat sa kaliwang pisngi) Pagkapikon ni Crisostomo kay Lucas (humihingi ng pera) Pagsabi ni Lucas sa sarili na kung si Crisostomo ay mabuting magbayad, sila’y magka ibigan Kabanata 42 – Ang Mag-asawang de Espadaña
KANSER NG LIPUNAN: Kolonyal na mentalidad (pagtanggi na marunong ng tagalog) Pang-aabuso (paglalatigo kay Sisa) Kabanata 40 – Ang Karapatan at ang Lakas
Puno ng tao ang plasa Nag-usap si Pilosopo Tasyo at Don Filipo (pinayuhang magbitaw sa pwesto) Nanggugulo si Don Filipo sa pagpapalabas ng dula. Matatapos na ang dulaan ng dumating si Crisostomo. Tinutulan ni Don Filipo ang hiling ni Padre Salvi na paalisin ang binata kaya ang kura na lamang ang umalis. (Si Crisostomo ay nagbigay ng malaking abuloy) Pagtataka ni Crisostomo sa sinasabi ng mga tao (hindi niya alam na excomulgado siya) Nagkaroon ng kaguluhan k aya’t humingi ng tulong si Crisostomo kay Elias upang sawatain ito. Nagtungo si Padre Salvi kina Maria Clara upang tingnan ang lagay ng dalaga.
Kabanata 41 – Dalawang Dalaw
Mga Pakay ni Elias Ipaalam kay Crisostomo na siya ay tutungo sa Batangas Itanong kung may ipagbibilin ang binata Ipaalam na may sakit si Maria Clara
Malungkot ang tahanan ni Kapitan Tiago (may sakit si Maria Clara) Pagpapakita ng maling paniniwala sa relihiyon nina Kapitan Tiago ay Tiya Isabel (pagbibigay ng limos para gumaling si Maria Clara) Pagdating nina Doña Victorina at Don Tiburcio kasama si Alfonso Linares Pagdating ni Padre Damaso
DOÑA VICTORINA DE LOS REYES DE ESPADAÑA May edad na 45 (kunyaring 32) Maganda noong kabataan Pihikan sa mga manliligaw Pangarap na makapag-asawa ng isang dayuhan DON TIBURCIO DE ESPADAÑA 35 na taong gulang Hindi nakatapos ng pag-aaral Dating nagtratrabaho sa pagamutan ng San Carlos (tagabagbaga ng mga painitan at tagapagpaspas ng alikabok) Kastilang nabalian ng paa sa paglalakbay patungong Pilipinas Nagpanggap na isang mediko sa lalawigan Ipinakilala ng kaibigan si Doña Victorina SA PAGSASAMA NG MAG-ASAWA Bumili ng kalesa si Doña Victorina Nagbagong bihis ang mag-asawa (kastila) Pag-aakalang buntis si Doña Victorina Pagbabalak na pumunta sa España upang hindi matawag na rebelde ang anak
Pagdaragdag sa pangalan ng isa pang “de”
Hindi natuloy ang pagbubuntis kaya nanatili sa “lupaing ito ng mga salvaje”
Naging maintin ang ulo ni Doña Victorina at naging sunud-sunuran si Don Tiburcio Nagpa-ukit sa marmol ang Doña (Dr. Tiburcio, specialized sa lahat) DON ALFONSO LINARES Pinsan ni Don Tiburcio Inaanak ng bayaw ni Padre Damaso Nag-aral sa Unibersidad Central
1. 2. 3. 4. 5.
Kabanata 43 – Panukala
Nakita ni Maria Clara si Padre Damaso na lumuluha at malungkot Pagpapakilala ni Doña Victorina kay Linares kay Padre Damaso Pag-uusap nina Padre Damaso at Linares Pagpanaog ni Padre Salvi sa tahanan ni Kapitan Tiago at pag-uusap sa kanya ni Lucas Pagbabanta ni Lucas Gumaling si Maria Clara dahil sa (pangungumpisal, hindi pakikipag-usap kay Crisostomo, magaling na doktor si Don Tiburcio)
Kabanata 44 – Paggunita sa Kasalanan
Nabinat si Maria Clara, nahihibang at tinatawag ang ina Biglang paggaling ni Maria Clara Napag-usapan ang paglilipat kay Padre Damaso sa Tayabas Binanggit ni Padre Salvi na mabuti ang ginawa ni Kapitan Tiago na pagbabawal na magkausap sina Maria Clara at Crisostomo Sinabi ni Doña Victorina na ang asawa ang nakapagpagaling kay Maria Clara samantalang si Padre Salvi ay naniniwala na dahil ito sa pangungumpisal ng dalaga Hinamon ni Doña Victorina na gamutin ni Padre Salvi ng pangungumpisal si Doña Consolacion Pinahanda ni Padre Salvi si Maria Clara upang muling mangumpisal na tinutulan ni Sinang dahil kakakumpisal lamang ng kaibigan Patuloy na pinainom ni Sinang si Maria Clara ng gamut at ibiniling itigil ito kapag nakaramdam na nang mabuti Inutusan ni Maria Clara si Sinang na sulatan si Crisostomo at sabihing limutin na ito Matapos basahan ng sampung utos ni Tiya Isabel ang dalaga ay dumating na si Padre Salvi Matagal ang kumpisal, lumabas na pawisan ang kura at maipapalagay na siya ang nangumpisal ngunit ‘di napatawad
Kabanata 45 – Ang mga Nagrerebelde
Sinalubong si Elias ng isang lalaking sandatahan at itinanong kung siya si Elias Dinala ng lalaki si Elias sa isang yungib kung saa makita si Kapitan Pablo sa sugatan ang ulo Pag-usisa ni Elias sa kalagayan ni Kapitan Pablo Sinabi ng matanda na palipat-lipat siya ng lugar upang walang madamay Inanyayahan ni Elias na sumama sa kanya at mangibang bayan Pagsasalaysay ni Kapitan Pablo sa kanyang buhay
Masunurin at iginagalang noon Panggagahasa sa anak na babae ng kura Pagbintang sa nakawan sa kumbento Nahuli at ibinitin ang unak anak na lalaki Paghuli sa kawalan ng sedula ng ikalawang anak na lalaki; nagpakamatay Ipinagtapat ng matanda ang inihahandang pagganti Ipinaliwanag ni Elias na ang pagganti ay magdudulot lamang ng pagkadamay ng mga inosente Nakiusap si Elias na huwag muna ituloy ng matanda ang balak at hihingi muna ng tulong kay Crisostomo upang sabihin ang hinaing ng mga pinag-uusig Pumayag ang matanda, nangako si Elias na babalik at kung hindi magtagumpay, siya ay magiging kaisa nina Kapitan Pablo
MGA PAHAYAG: “Ako ang pumatay sa kanila! Sana’y ‘di ko pinaniwalaan ang katarungan ng Diyos at ng tao!.” – Kapitan Pablo “Ako rin ay katulad ninyo ngunit nag -aalala ako sa aking
gagawing paghihiganti ay marami ang maaaring mapahamak na walang kasalanan kaya ninais ko na limutin ang paghihiganti at tuluyan magpakalayo-layo.” “Madali sa iyo ang lumimot sapagkat ikaw ay bata pa at walang pananagutan. Kung ninais ko na makapanakit, hindi ko makukuha ang sugat na taglay ko mula sa isang kuwardilyero na tumutupad lamang sa kanyang tungkulin.” “Ang mamamayan ay walang nasa isip kundi ang lalo
pang pagpapayaman! Bulag sila sa pagmamalaki at kayabangan.’ – Kapitan Pablo Kabanata 46 – Ang Sabungan
Sabong Legal
3 bahagi ng sabungan Mga makikitang tao
Sanhi ng dami ng pera ni Lucas Kapalit ng perang ibingay ni Lucas sa magkapatid Pagsang-ayon ng magkapatid sa nais ni Lucas
Libangan at hanapbuhay Pinahihintulutan ng pamahalaan Pasukan, ulutan, ruweda Lucas, Kapitan Basilio, Kapitan Tiago, Tarsilo, Bruno, Pedro Ibinigay daw ni Crisostomo para sa mga taong maglilingkod sa kanya Susunod sa utos ni Crisostomo Kaibigan naman ng Kapitan Heneral si Crisostomo
Kabanata 47 – Ang Dalawang Doña
Naglibot sa San Diego ang mag-asawang de Espadaña Lumabas ang magaspang na pag-uugali ni Doña Victorina
Inutusan ni Doña Victorina na paluin ng asawa ang mga nakasasalubong upang matuto ng urbanidad Napadaan ang mag-asawa sa bahay ng Alperes Nagtalo ang dalawang Doña Dumating ang Alperes at Padre Salvi Inutusan ni Doña Victorina na hamunin ng asawa ang alperes Inutusan rin si Linares at nagbanta kapag si sumunod Dumating si Kapitan Tiago na malungkot Gumayak ang mag-asawa upang lumuwas na ng Maynila Doña Victorina
Estado
Doña Consolacion
Mahirap
Mayaman
(labandera)
Napangasaw Kastilang “doktor” Kastila – Alperes a Europeong malinis Europeong marumi Pananamit Kolonyal/Kawalan ng Pagkamakabayan Ugali MGA PAHAYAG: “Walang dapat ipagyabang si Doña Consolacion dahil i sa lamang siyang labandera bago mapangasawa ang Alperes.” “Hindi kailangang ipagmalaki ang sarili ng Doña dahil ang napangasawa ay isang pilay at mapagpanggap ng doktor.”
HIMAGSIKAN (Elias) Walang hinihinging kapalit ang mabuting gawa Nalimot ang kalayaan, kinalakal ang ating pananalig Kasawian sa buhay – utang na loob sa bayan Pag-aalsa
Kabanata 49 – Karaingan ng mga Sawimpalad
ELIAS
Mas mahinang kapangyarihan ng mga sibil Suriin kung bakit nangyayari ang problema Dati nang namamahala ngunit walang pagbabago Mga rebelde ay may natataguan (yungib) Salaring naistorbo ay gusto ng pagbabago Pagbabago sa pamamalakad ng mga prayle
CRISOSTOMO
Ang pamahalaan ay isang masamang pangangailangan Matinding lunas ang kailangan sa malalang sakit, marahas na parusa Nasa panganib ang katahimikan kung walang sibil Natatakot sa sibil ang mga rebelde Elias ay kataliwas Utang na loob natin ang ating relihiyon
Pagkakaisa ng mamamayan ang nagdudulot ng pag-unlad ng bayan Narito ang iniibig Kasiyahan – utang na loob sa bayan Pagsulong ay nasa karunungan, kaya nagpatayo ng paaralan
Kabanata 50 – Ang Kamag-anak ni Elias
(Father Side) Lolo - Isang tenedor de libros ng bahay kalakal ng Kastila na pinagbintangang manunog at nagbigti kalaunan (depresyon) Lola - Nanlimos at nagbigay-aliw (prostitute), tinawag na “patutot”, “napalo”, “dilingkwente” (nilibing ang asawa, napalo
Kabanata 48 – Mga Talinhaga
PAGBABALIK NI CRISOSTOMO Hindi na excomulgado Dumalaw kay Maria Clara (kasama ni Maria Clara si Linares) Pagkatuwa ni Tiya Isabel Pagkabigla niya, Linares at Maria Clara Umalis siyang gulo ang isipan Dumaan sa paaralan, ipinamalitang di na exkomulgado Nakita niya si Elias sa paaralan na nagtratrabaho ngunit wala ang pangalan sa listahan
MAPAYAPA (Ibarra)
dahil hindi sinabi na namatay ang asawa) Balat - Tiyuhin ni Elias sa ama na naging tulisan, pinaghati-hati ang katawan at ulo Sanggol na namatay - Namatay pagkatapos ipanganak - Naging sanhi ng lalong paglala ng depresyon ng kanyang ama Ama ni Elias “Anak ng kanyang Ina”
- Nakasaksi sa kamatayan ng ina nang makita ang ulo ni Balat, nagbagong-buhay, umibig, naging katulong ng sariling mga anak - Ipinabilanggo ng ama ng ina ni Elias - Nagpakamatay kinalaunan (Mother Side) Lolo - Mayamang taga-Tayabas Ina ni Elias - Mabait, malabong pagkatao, namatay sa panganganak Kakambal ni Elias - Tinalikuran ng kasintahan nang malaman ang family background - Nakitang patay sa ilog Elias - Namuhay sa kasaganahang minana sa ina Kabanata 51 – Ang mga Pagbabago
Liham kay Linares (sistemang Padrino) Pagdating ni Padre Salvi (pagbabalatkayo) Pagdating ni Crisostomo Pakikipaghiwalay ni Maria Clara (lubos na matiisin)
MGA PAHAYAG: “Ngayon pinagsisihan ko ang aking ginawang pakikinig sa
kanyang mga payo. Siya rin ang nag-utos na maghambog ako at magsabi ng kasinungalingan.” – Linares “Siya ay kalugod -lugod ngunit may kapusukan.” – P. Salvi
“Ang higit na nangangailangan ng gamot ay yaong nabubuhay.” “Hindi dapat matakot sapagkat ang taong ba yan ay handa
nang makipagtunggali sapagkat ang bayan ay gising na. Ito na ang naging bunga ng pagdayo sa Pilipinas ng Europeo.”
Kabanata 52 – Ang mga Tao sa Libingan
Mga Anino Pedro (pinagamot ni Crisostomo si Sisa) Tarsilo at Bruno
Lulusob sa kumbento (gaganti sa kura) Lulusob sa kwartel (ipaalala na may mga Anak na lalaki ang kanilang ama na pinatay ng sibil) Dumating si Lucas Pagsigaw ng “Viva Don Crisostomo” Naghiwalay ang 4 dahul may nagmamasid kay Lucas Dumating si Elias at sila ay naglaro ng baraha, ang manalo ay makikipaglaro sa patay Dumating ang mga guwardiya sibil “Magpapamisa po” – Lucas “Hinahabol ko po ang taong may p eklat sa kaliwang mukha na ang ngalan ay Elias” – Elias
Kabanata 54 – Walang Lihim na Hindi Nabubunyag
Pagpunta ni Padre Salvi sa Alperes (ipamamalita ang pag-aklas na gaganapin sa ika8 ng gabi, humingi ng 4 na sibil, nalaman mula sa babaeng nangumpisal) Pagpunta ni Elias kay Crisostomo (isunog ang lahat ng dokumentong maaaring maging ebidensya, nais n Elias na paghigantihan ang pamilyang Eibarramendia ngunit si Crisostomo ang pag-asa ng bayan) Kaugaliang Panrelihiyon Pagtitigil sa oras ng dasal Pagtatanggal ng sombrero habang nagdadasal Kapalit ng Sabwatan Padre Salvi – magiging Obispo – tataas ang rango Alperes
Kabanata 55 – Ang Kapahamakan Kabanata 53 – Ang Umagang Nagniningning
Usapan ukol sa libingan Misang ukol sa Purgatoryo Pagdalaw ni Don Filipo kay P. Tasyo - Pagsalungat ni P. Tasyo sa pagbibitiw ni Don Filipo sa tungkulin - Pagkakaiba ni Don Filipo kay Crisostomo - Pagkakaiba ng bayan noon sa kasalukuyan - Pagkakaiba ng Dominiko sa Heswita - Pagkakaiba ng mga tao noon sa kasalukuyan
MGA PAHAYAG: “Si Crisostomo ay isang mamamayan na par a magkaroon
ng lakas ay nangangailangan pa ng makakapitan sa mga makapangyarihan at ikaw ay may tungkuling magpakilos at upang magpakilos ay kailangan ang lakas at pantulak.” “Hindi dapat matakot sapagkat ang taong ba yan ay handa
nang makipagtunggali sapagkat ang bayan ay gising na. Ito na ang naging bunga ng pagdayo sa Pilipinas ng mga Europeo at ang pagdayo ng mga kabataan sa Europa upang makapag-aral” “Ang bayan ay sumusulong. Totoong may mga di
makapagsalita, mga buhay na mabubuwis ngunit ba wat buhay na masasawi ay may isang bagong tao ang isisilang o darating. Ang pahayagan ay tumutungo rin sa p agbabago kahit ang kalayaan sa pagpapahayag ay pinipigilan ng Dominiko dahil sa magkaibang layunin.” “May tatlong paraan para sumulong, sa unahan, tagiliran,
at hulihan. Ang nangunguna ay siyang nagtataguyod, ang tagiliran ay nagpapadala at ang hulihan ay nagpapahila. Ang mga Heswita ay nasa huli, mainam para sa kanila ang sumunod kaysa naman masagasaan.”
Hapunan sa bahay ni Kapitan Tiago Pagdating ni Crisostomo na nakapangluksa ang kasuotan Pagkakaroon ng putukan/kaguluhan Pagtawag ng Alperes kay Padre Salvi Paglalakad ni Crisostomo na parang lumulutang Paghahanda ni Crisostomo ng kayamanan, balaraw, baril at kabayo Paghuli kay Crisostomo habang si Elias ay magulung-magulo ang isip na nasa gubat Pagsunig ni Elias sa mga kasulatan ni Crisostomo Pagtangkang pagpasok ng mga sibil sa bahay ni Crisostomo
Kabanata 56 – Ang mga Pala-palagay
Mga usapan sa San Diego Sumalakay ang pangkat ni Kapitan Pablo Hinuli si Don Filipo dahil sa kanyang mga kwardilyero na nakalaban ng mga sibil Labing-apat ang namatay Natagpuan daw ang bangkay ni Lucas na nakabitin sa puno ng Santo (Francisco Saldua) Tinangkang itanan ni Crisostomo si Maria Clara Sinunog ng mga sibil ang bahay ni Crisostomo
Kabanata 57 – Kaawa-awang Natalo
Pagsisiyasat kay Tarsilo Alasigan Pagpapakita kay Tarsilo ng mga namatay
Paglabas ni Padre Salvi at pagkakita niya sa isang dalaga (ang nangumpisal) Pagpapahirap kay Tarsilo sa pamamagitan ng pagtitimba at pinaso pa ng tabako ni Doña Cosolacion Pagpapaliwanag ni Andong Dadalhin sa MAynila ang mga bilanggo Don Filipo (asawa ni Aling Doray) Antonio (anak ni Kapitana Tinay) Kambal (anak ni Kapitana Maria) Andong (inaalipusta ng biyenan) Albino (walang imik, nakagapos) Crisostomo (kusang nagpagagapos) Isinumpa ng mga tao ang pamilya ni Crisostomo at tinawag siyang erehe Naalala ni Crisostomo ang kasawian ni Elias Nakita ni Crisostomo ang bahay na sunog, nawala ang lahat sa kanya Kinabukasan natagpuang patay si Pilosopo Tasyo
SA PAGBABALIK NI CRISOSTOMO Hangad Kinahinatnan Ininsulto ni P. Damaso Tumulong sa bayan Ineskomulga Tumanaw ng utang na loob sa bansa Pinaratangang pinuno Ipagpatuloy ang nais ng ama na paaralan ng pag-aalsa Mamuhay ng mapayapa Isinumpa at iniwanan ng mga kababayan Pilit na inihihiwalay sa Makasal sa nobya nobya Kabanata 59 – Pag-ibig sa Bayan at sa Sarili Kumalat ang iba’t ibang balita sa pahayagan
Kaguluhan sa kumbento Kaguluhan sa bahay ni Kapitan Tinong Nakatanggap ng paanyaya si Kapitan Tinong sa pamamagitan ng mga kawal Kumbento Nagbunyi para kay Padre Salvi Sa Ateneo raw lumalabas ang mga Pilibustero (Elias) Karapat-dapat daw si Padre Salvi sa “mitra” Bahay ni Kapitan Tinong Payo ni Don Primitivo Magregalo ng sing sing o tanikalang ginto sa Kapitan Heneral Sunugin lahat ng kasulatan Intramuros Galit daw ang Kapitan Heneral kay Crisostomo
Ang paaralan daw ay gagawing kuta May nagregalo raw ng singsing sa Kapitan Heneral bilang pamasko
(Bruno – tadtad ng saksak; Pedro; Lucas – may taling lubid sa leeg)
Kabanata 58 – Ang mga Isinumpa
Kabanata 60 – Mag-aasawa na si Maria Clara
Kasiyahan ni Kapitan Tiago dahil hindi siya minakina elektrika Dumating ang mga de Espadaña sa bahay ni Kapitan Tiago sa Anloague, Maynila Pagdaraos ng pista ni kapitan Tiago upang maipalam na ikakasal na ang anak kay Linares Pagbati ng Tenyente kay Maria Clara patungkol sa ibinigay na liham Pagtuklas sa nagpahamak kay Crisostomo Pagtatagpo nina Maria Clara at Crisostomo Ipinagtapat ni Maria Clara ang kanyang tunay na pagkatao kay Crisostomo
MGA PAHAYAG: “Isinusumpa ko sa bangkay ng aking ina na palil igayahin
ka anuman ang mangyari sa akin. Maaari mong tali kuran ang iyong pangako sa kanyang bangkay pero hindi ako. Sinuog ko ang libong panganib sa pagpunta dito para tuparin ang aking pangako. Maria, ‘di na tayo muling
magkikita kailanman. Bata ka pa pero maaari ka pang bagabagin ng iyong sarili balang araw. Narito ako ngayon upang patawarin ka at hilinging lumigaya k asana.” “Pinaparito ka ng Diyos upang iligtas ako sa kasawian, pakinggan mo ako bago mo ako hatulan.” “Narito ako upang bigyan ka ng katahimikan.” “’di ko kailangan ang katahimikang handog mo, ako ang
magbibigay niyan sa aking sarili. Hinahamak mo ako at sa pagkasuklam mo’y papait pati ang kamatayan ko.” “Maniwala ka sa akin, masaklap ang aking kasaysayan na sinabi sa akin habang ako’y may sakit. Kun g alam mo lang ay maaawa ka sa’ kin. Pero bakit ‘di mo na lang hinayaang mamatay ako sa kamay ng doktor na ‘yon? Pinagdududahan mo ako ngayon ukol sa aking pag- ibig sa’yo. Patawarin
ako ng aking ina. Isang gabi nang may sakit ako, ipinagtapat ng isang lalaki kung sino ang aking tunay na ama. Pinagbawalan niya akong ibigin ka… hanggat ‘di ka napapatawad ng tunay kong ama dahil sa pinsalang nagawa mo sa kanya. Sinabi pa nito na ‘di siya
makapapayag na makasal tayo dahil laban ito sa kanyang konsensiya, kung ‘di iyon matutupad ay ib ubunyag niya kung sino ang tuna y kong ama.” “Mula noon, nanlamig ang puso ko. Itinakwil kita, isinuko
ang aking pag-ibig dahil sa kawalan ng pag-asa. Hindi ko malilimot na sumumpa akong magiging tapat sa’yo.
Ngunit madilim ang hinaharap. Walang makatitiyak sa kapalaran. Hindi ko alam ang gagawin ko pero, ako’y minsan lamang umibig, at kung walang pag-ibig ay ‘di ako magiging kaninuman.” “Babalik ako” “Paano kung hindi ka makabalik?” “Isipin mo na lang na ginawa ko ang lahat ngunit nabigo parin ako.” “Hihintayin kita mahal ko, huwag kang mabibigo.”
Kabanata 61 – Habulan sa Lawa
Mga balak ni Elias para kay Crisostomo Itatago sa bahay ng kaibigan sa Mandaluyong Umalis ng bansa at magtungo sa España Magkita sa araw ng Noche Buena sa gubat Pag – anyaya ni Crisostomo kay Elias na sumama “Ang kasawian ng aking bayan ay magiging
kasawian ko.” “Ang pagkamuhi sa bayan ay magiging kasawian ko.”
Pagkakapalit ng pananaw ni Elias at Crisostomo “Ang tao ay naliliwanagan” – Crisostomo Pagsasakripisyo ng Elias para kay Crisostomo
Kabanata 62 – Nagpaliwanag si Padre Damaso
Pagkalat ng balitang patay na si Crisostomo Pag-uusap ni Maria Clara kay Padre Damaso Pakiusap ni Maria Clara kay Padre Damaso na sirain ang kasunduang kasal kay Linares Pagpapapili ni Maria Clara kay Padre Damaso (kumbento o libingan) Paghingi ng paumanhin ni Padre Damaso kay Maria Clara dahilan sa mga kasawian ng dalaga at pagpapaliwanagng hiwagang nangyayari sa loob ng kumbento Pagpayag ni Padre Damaso sa magmongha si Maria Clara
DAHILAN KUNG BAKIT AYAW NI P. DAMASO KAY DON RAFAEL AT CRISOSTOMO Pagpunta sa Europa upang mag-aral Indio (mga iniinsulto ni Padre Damaso) Hindi nangungumpisal Hindi kayang ipagtanggol ang magiging anak MGA PAHAYAG: “Anak ko! Patawarin mo ako kung ako ang naging dahilan
ng iyong kasawian. Ang hangarin ko lamang ay iyong kaligayahan. Ayaw ko kay Crisostomo sapagkat iiyak ka lamang dahil hindi niya kayang ipagtanggol ang kanyang sarili. Ayaw kong makita ang magiging anak mo na inaalipusta at nililibak ng kanyang kapwa.” “Diyos! Tunay na buhay Ka sapagkat Ika’ y nagpaparusa! Ngunit ako ang parusahan mo! Iligtas Mo ang anak ko!”
Kabanata 63 – Noche Buena
Sa isang kubo sa labas ng San Diego May 2 batang naglalaro (babae at lalaki) at isang batang malungkot (Huli, Tano, Basilio) (Tata Selo – Kabesang Tales – Lucia – Huli, Tano)
Nagpaalam si Basilio sa matandang kumupkop na uuwi na siya
Tahimik ang bayan ng San Diego nang siya’y
makarating dito Hinabol ni Basilio si Sisa Binato ng bato ang ulo ni Basilio dahil akala ay niloloko niya si Sisa
Pagpapakahulog ni Basilio sa puno ng Balite (upang lumingon si Sisa) Pagkawala ng malay ni Basilio Pagbalik ng alaala ni Sisa Kamatayan ni Sisa Pagdating ng isang lalaking duguan (Elias) Pinasunog ni Elias kay Basilio silang dalawa ni Sisa
MGA PAHAYAG: “Mamamatay ako nang ‘di nakikita ang bukang-liwayway
sa aking bayan! Kayong makakakita batiin ninyo siya at huwag kalimutan ang mga nalugmok sa dilim ng gabi!”
Kabanata 64 – Katapusan
Padre Damaso Nanirahan sa Maynila ngunit kalaunan ay pinadala sa malayong probinsya Natagpuan ang bangkay sa higaan sanhi daw ng bangungot Padre Salvi Naghihintay na maging Obispo sa Maynila habang nagsesermon sa kumbento ng Santa Clara Tiya Isabel Pinapili ni Kapitan Tiago kung sa Malabon o San Diego maninirahan Kapitan Tiago Nag-isa sa buhay at nalimot na ng mga tao sa tahanan ng Anloague, Maynila Nahumaling sa paglalaro ng liampo, pagsabong at nagsimulang humithit ng labis na apyan Donya Victorina Nagdagdag pa ng kanyang kulot sa buhok at pinagbuti ang pag-aantanda Nahilig sa pangangarwahe at pang-aalipin sa asawa Don Tiburcio Hindi na tinatawag upang manggamot Sunud-sunuran pa rin sa kanyang asawa Linares Namatay sa sakit ng iti at inilibing sa Paco Alperes Naging tenyente at may grading komandante ngunit unuwi sa España at iniwan ang kanyang asawa Doña Consolacion Nalulong sa pag-inom ng alak at paghithit ng tabako Lalong kinatakutan ng mga tao Nanlilimahid sa dumi ng kasuotan Maria Clara Hindi matukoy ang nangyari matapos ang pumasok sa kumbento ng Santa Clara
