Naziv moderna, odomaćen u Hrvata i Slovenaca, moţe se upotrijebiti i u srpskoj knjiţevnosti kao ime za razdoblje, koje se završava s prvim svjetskim ratom. Počeci tog razdoblja manje su izraziti. Izvjesne nagovještaje imamo već sredinom poslednje decenije prošlog vijeka s časopisom "Srpski pregled" Lj. Nedića (1895, sa svega deset brojeva). Odlučan zaokret ka novom donio je, meĎutim, jedan drugi časopis, "Srpski književni glasnik" (1901). UreĎivan po evropskim (francuskim) uzorima, unoseći u našu knjiţevnost nova shvatanja i nova mjerila, taj časopis postao je glavno knjiţevno glasilo ovog razdoblja, koje, u stvari, i počinje s njegovom pojavom a završava se s prestankom njegovog izlaţenja (1914), te ga, stoga, moţemo nazvati i razdobljem "Srpskog knjiţevnog glasnika".U samom Beogradu
izdvajaju se dvije kulturne sredine,oštro suprostavljene,s različitim djelovanjem na knjiţevnost,jedna je kafanska,boemska,druga akademska,univerzitetska.Po svojim sklonostima naši boemi bili su starovremenski ljudi,narodnjaci,tradicionalisti,zaljubljeni u stara,dobra vremena i istočnjački način ţivota. ,,Glasnik” je bio izraz akademskog Beograda,njegovi urednici bili su profesori.Boemski Beograd bio je vedar,nasmijan,bezbriţan ili se bar tako ponašao,a akademski ozbiljan,strog,namrgodjen.Prvi je volio tradiciju a drugi vikao na našu zaostalost.Srpska kniţevna moderna bila je po svom karakteru akademska i to je jedno od njenih vaţnih obiljeţja.Naši pjesnici uče najviše od francuskih parnasovaca i simbolista.Pjesnik koji je htio postići uspjeh kod kritike nije smio biti aljkav,griješiti u rimi, biti grub i vulgaran.Najveći uspon dostiţe kritika.Ako je u romantizmu vladala pjesma,u realizmu pripovijetka,moderna je u izvejsnom smislu doba kritike.Moderna je kratkotrajno,,zlatno doba” naše knjiţevnosti,mnogi su bili skloni i da ga nazovu,,zlatnim vijekom”samo da je duţe trajalo.Prodor evropske moderne posebno je vidljiv u poeziji.A prvi znaci srpskog modernizma već su prisutni u nekim pjesmama Vojislava Ilića(pjesme Tibulo,Kleon i njegov učenik,Zapušteni istočnjak).Srpski intelektualci počinju da odlaze u Pariz na studije i da se vraćaju sa novim filozofskim pogledima na stvarnost i drugačijim shvatanjima pjesništva.I ne samo to-oni počinju da stvaraju pod snaţnim uticajem francuskih pjesnika.Prvi pravi nosioci larpurlatizma u srpskom pjesništvu sa svojim pesimizmom i dekadentnošću,jesu:Jovan Dučić,Milan Rakić,Sima Pandurović,Vladislav Petković Dis,kao i kritičar i estetičar Bogdan Popović. Moderna srpska knjiţevnost s početka XX vijeka imala je u Jovanu Dučiću svog istaknutog pjesnika i stilistu.Rodom iz Hercegovine,iz Trebinja,on je svoj ţivotni put započeo učiteljskim pozivom u Mostaru.Tu je drugovao sa Aleksom Šantićem i s njim učestvovao u radu oko časopisa,,Zora”,i kulturnog društva,,Gusle”.Medjutim,Dučić ubrzo napušta zavičaj i odlazi na školovanje u Švajcarsku i Francusku.U Ţenevi i Parizu stiče visoko kulturno i knjiţevno obrazovanje,izgradjuje se na literature francuskih modernista i simbolista,a potom stupa u diplomatsku sluţbu Srbije,u kojoj ostaje poslije Prvog svjetskog rata.Na prelazu iz XX u XXI vijek,Dučić spada u najčitanije domaće pisce.Čak i njegove najdublje lične ţelje na kraju su ostvarene.U testamentu ostavio je oporuku da njegovo tijelo bude sahranjeno na brdu iznad rodnog Trebinja.Njegovi posmrtni ostaci,58 godina poslije njegove smrti,preneseni su u otadzbinu i,uz najviše počasti,sahranjeni iznad Trebinja u crkvi koju popularno nazivaju hercegovačka Gračanica. 1
Dučić je svestrani stvaralac;pjesnik velike kulture,širokog obrazovanja.Pisao je pjesme,putopise,eseje i kritike.Prvu zbirku pjesama štampao je 1901.godine,zatim su došle i knjige pjesama 1908,1911.i 1914.godine.Od pjesničkih ciklusa najpoznatiji su:Carski soneti,Dubrovačke poeme,Jadranski soneti,Senke po vodi,Duša i noć,Jutarnje pesme,Sunčane pesme,Večernje pesme,Pesme ljubavi i smrti.Pisao je ljubavnu i elegicnu poeziju,refleksivnu,deskriptivnu i rodoljubivu liriku.Liričar,po njegovom mišljenju,moţe,,postati velikim pjesnikom samo onda kada bude kazao velike istine o trima najvećim i najfatalnijim 1 motivima ţivota i umjetnosti:o Bogu,o Ljubavi,o Smtri”. Ta programska opredijeljenost obiljeţila je njegovo djelo. ,,Ljubavna poezija Dučićeva,često toliko hvaljena, spada u slabiji dio Dučićeva stvaranja.Dučić niti analizira oblike savremene ljubavi,niti biljeţi moderno kretanje ljubavnog osjećanja” 2.Dučić nikada ne pjeva o nekom konkretnom ljubavnom doţivljaju,o nekoj konkretno ţeni,nego uvijek o ţeni kao takvoj,o ljubavi kao takvoj.Iz njegove lirike iščezava jedan od glavnih likova ranije i tadašnje srpske poezije,lik idealne drage.Umjesto nje pojavljuje se ţena,,boginja ohola i preka”koja nosi u sebi,,više zakon svijeta nego zakon srca”.Ona u pjesniku pobudjuje više refleksije o ljubavi,ţivotu i smrti nego osjećanja.Ljubav je kod njega nestvarna,apstraktna,izmišljena,prije literarno nego stvarno osjećanje,više velika tema nego lični doţivljaj.Njegova najosobenija ljubavna pjesma nesumnjivo je Zalazak sunca.Jedan tradicionalni motiv,ljubav pjesnika prema nepoznatoj,preokrenuo se u svoju suprotnost,u ljubav nepoznate prema pjesniku.Pjesnik nas uvjerava da mu je do tog sna toliko stalo da bi se osjećao kao najnesrećniji čovjek kad bismo rekli da je laţan.No,u pjesmi nije toliko bitan taj san o ljubavi niti čak ljubavna čeţnja koliko je vaţna potreba da se ţena uzdigne,da se njen lik obavije velom tajanstvene tuge,da se prikaţe u kraljevskom sjaju. Znači,žena u Dučidevoj poeziji nije stvarna, čulna, nego više san o ženi i iluzija o njoj. On sniva o jednoj takvoj ženi: ,,Opet jedno veče... I meni se čini, negde daleko, preko triju mora, pri zalasku sunca, u prvoj tišini, tužna, u senci smaragdovih gora, bleda kao čežnja, nepoznata žena, s krunom i u sjaju, sedi misledi na me... Teška je, beskrajna, večna tuga njena Na domaku nodi, tišine i tame.” (Zalazak sunca)
Za pjevanje Jovana Dučića karakteristično je proţimanje dva osnovna motiva:ljubavi i prirode.Ljubavna emocija kod Dučića prije svega izraţena je kao melanholično i sumorno raspoloţenje.Dučić se prosto kupao u tim melanholičnim štimunzima3 i ona su iz njega mamile 1
Jovan Deretid,Istorija srpske književnosti,Sezam book Beograd,2007.,str.948 Miodrag Pavlovid,Osam pesnika,Izdavačko preduzede Prosveta,Beograd,1964.,str 16 3 Štimung(nem.Stimmung)nastrojenje,raspoloženje;ugodjaj. 2
2
dobre,pune slike,jednu naročitu,karakterističnu atmosferu.Kada pjeva o ţeni i ljubavi,obje su doţivljene u prirodi,u njoj je ţena i njena i njegova ljubav.Teško je kod Dučića povući granicu izmedju pjesme o ţeni i pjesme o prirodi,izmedju ljubavne i dekriptivne lirike: ,,Kada je poznah nebo beše mutno, vrti su mreli s bolnim nestrpljenjem; jesenje vode šumile zloslutno, I sve očajno žurilo za mrenjem.” (Poznanstvo)
Predmet njegovih opisnih pjesama su dani i noći,zore i sutoni,zemlja i nebo,rijeke i mora,cvijeće i drveće,izlasci i zalasci sunca,svjetlosti i sjenke,šumovi prirode,ali svi ti pejzaţi naseljeni su ţenom-ona je nepoznata,tiha,obuzeta čeţnjom i bolom: ,, Mre potonja svetlost i postaje smeđa, oktobarsko sunce gasne iza huma... A tvoja je duša puna bolnog šuma, teška suza stala u dnu tamnih veđa.” (Veče)
Ljubavna poezija Dučićeva osobena je i specifična. Nema u njoj neposrednog doţivljaja ljubavi, nema konkretne ţene od krvi i mesa, rijetki su stihovi naglašene čulnosti: ,,Gola, ona čeka; a pogled, pun žudi, vapije u nebo, i strada, i moli! I dok stidno oko u nebesa bludi, čežnjom drhdu prsa i udovi goli.” (Čežnja)
Dučićeva ţena je opšta, svevremena i univerzalna. Ona je bliţa boţanstvu nego čoveku.Ona je,,boginja ohola i preka”koja nosi u sebi,,više zakon svijeta nego zakon srca”: ,,Ti si sat od kojeg nebo zarumeni, simbol vedi nego bol ljudski što grca, i ti si božanstvu bliža nego meni; više zakon svat,nego zakon srca.” (Simbol)
U Dučićevoj poeziji postoji ţena koja je samo njemu zvana,samo je on sposoban da je razumije i da sagleda njene nedogledane ljepote: ,,Ja snevam o ženi,vedoj no sve žene, čija de lepota biti tajna svima, što je kao božji dah u prostorima, koji ne dotače nikog osim mene.” (Žena)
Za razliku od svih ranijih i njemu savremenih pjesnika, on je od ljubavi napravio sopstvenu mitologiju i, gradeći svoju liriku na svijesti o tome da je ljubav sveobuhvatna, da je više nagoveštaj nego stvarnost, ispjevao u njenu slavu pjesme koje se do tada u srpskoj poeziji nisu
3
čule. Dučićeva ljubav je elegična, nesrećna i melanholična. On čezne za njom, ali je svjestan njene prolaznosti i bola koji ona ostavlja za sobom: ,,Dosta,jadna ženo,sve je zalud!Dosta! Mi smo jedno drugom davno sve vec dali. Pogasimo lampe pira!Kao vali, sve je ved proteklo,i ničeg ne osta...” (Zamor)
Niko danas ne bi pjevao o ljubavi tako kao Dučić, čak ni u onim pjesmama koje se uzimaju kao primjeri njegovog neposrednog odnosa sa istorijskom ravni. Ali se u isti mah ne može osporiti da i u ovakvim stihovima povremeno bljesne ved rečena zagonetka ili ljepota. Ko de, uostalom, osporiti pjesniku da su njegova pitanja o neizrecivosti ljubavi rečena muzikalno, glatko i savršeno jasno? 4 ,,U njenu sam kosu upleo strasno mokre nodne ruže. Putem punim zova, ja joj ljubljah celo ovo veče jasno oči pune zvezda i usta stihova.” (Zvezde)
Bolja od ostalih ljubavnih pjesama njegovih čini nam se Pesma ljubavi,naročito njena prva i poslednja strofa.Moţda još bolja,majstorka,iz koje izdvajamo prvu strofu: ,,Sutoni bez šuma tvojih koračaji, i tama bez tvoga šapata,i sati prvi kad se nema više šta da taji… Prve prazne staze kroz rogoz i vlati.” (Pesma sutona)
Dučićeva poezija o ţeni i ljubavi daleka je od neposrednog ţivota i stvarnosti; daleka od običnog čovjeka, ne samo po tome što pjeva o nedostiţnoj, hladnoj, nijemoj i dalekoj ţeni, nego i po tome što je puno rekvizita gospodskih odaja i aristokratske atmosfere.Moţda je ţena najbolje predočena u ovoj strofi: 5 ,,Od mog priviđenja ti si cela tkana, tvoj je plašt sunčani od mog sna ispreden; ti beše misao moja očarana; simbol svih taština porazan i leden; a ti ne postojiš nit si postojala; rođena u mojoj tišini i čami, na suncu mog srca ti si samo sjala: jer sve što ljubimo stvorili smo sami.” (Pesma ženi)
4 5
Preuzeto sa internet stranice www.burek.com Preuzeto sa internet stranice www.riznicasrpska.net
4
5
6
