1 TUJUAN
Siswa mampu menyimak, memahami dan menanggapi berbagai wacana lisan berupa rumpaka kawih/tembang secara langsung, menuliskan rumpaka kawih, menuliskan pesan yang terkandung dan menghubungkannya dengan kehidupan sehari-hari, menelaah unsur-unsur keindahan kawih serta memparafraseukan memparafraseukan lirik kawih kawih yang disimak A. KAWIH, TEMBANG, JEUNG KAKAWIHAN Naon ari kawih? Kawih asalna tina kecap kavy (baca, kawi) anu hartina sa’ir (kavya(kavyabujangga). Istilah kawih dihartikeun rakitan basa sabangsa dangding. Kawih mah henteu makè patokan pupuh. Kawih mangrupa sekar anu kauger ku embat atawa tèmpo kalawan rumpaka atawa sa’ir nu tangtu. Kawih biasana disusun ku ahli husus nu nu disebut panyanggi (ind. Komponis). Komponis). Cindekna kawih tèh lalaguan Sunda bèbas, anu henteu kauger atawa kaiket ku aturan, boh laguna, boh rumpakana. Lalaguan pop Sunda karangan Nano S., Doel Sumbang, atawa nu sok dihaleuangkeun ku seniman calung Hendarso, èta tèh lagu kawih. Conto lagu kawih “Bubuy Bulan” (Ciptaan Bèni Corda) “Kalangkang”, “Anjeun”, “Cinta” (Ciptaan Nano S.), “Pangandaran”, “Somse” (ciptaan Doel Sumbang), “Mawar Bodas” (Uko H). Upama aya lagu bèbas tangtuna aya nu teu bèbas bèbas atawa kauger ku aturan, boh laguna, boh rumpakan. Anu kitu disebutna disebutna tembang. Aya rupa-rupa wanda tembang Sunda, diantarana baè, baè, tembang beluk atawa macapat lagu (nembangkeun wawacan), Cianjuran, Ciawian, jeung Cigawiran. Tembang umumna sok makè lagu pupuh anu 17. Najan kitu, aya tembang tina papantunan jeung rajah dina carita pantun. Cianjuran sok disebut seni tembang, sabab lagu jeung rumpakana, aya aturanana anu maneuh. Ngarah jèntrè di handap baris dipidangkeun bèdana k awih jeung tembang.
Tabel 1: Kawih jeung Tembang No
Babandingan
1
Kawih Sekar tandak ( Kusumahdinata)
Rd.
Mahyar
Angga
Tembang Sekar Irama Merdika Kusumahdinata)
(Rd.
Mahyar
Angga
2
Lagu-laguna disebut èkaswara atawa Tembang kagolong kana anèkaswara monometraschematica (M.A Salmun) polymetraschematica (M.A Salmun)
atawa
3
Hiji engang ngan ngandung hiji nada
Rèa engang anu ngan diwengku hiji sora waè
Ari rumpaka kawih teu bèda jeung rumpaka wangun puisi sèjènna. Ngan kawih mah geus dilengkepan ku aturan titilaras. Unsur-unsur nu aya dina kawih teu bèda jeung jeung unsur-unsur nu aya aya dina sajak, nya èta ngawengku tèma, nada, rasa jeung jeung amanat. Lian ti kawih jeung tembang aya deui
K-KUR-010/L1
kakawihan. Kakawihan tèh lalaguan barudak. Upamana baè “Cingciripit ”, “Ayang“Ayang-ayang Gung”, “eundeuk“eundeuk-eundeukan”, jeung “Cingcangkeling”
B. MALURUH KAENDAHAN UNSUR-UNSUR KAWIH Gaya Basa Lamun ku urang ditalungtik, dina kawih tèh loba kapanggih unsur-unsur kaèndahan . Naon waè nu ngalantarankeun hiji kawih èndah kadèngèna, diantarana aya gaya basa nu dipakèna, purwakanti sorana atawa sok disebut ogè rima. Geura titènan sempalan kawih ieu di handap! Pajar manèh aduh naèk karèta Cimacan Dimuatan mah di sisi jambatan Pajar manèh aduh teu ngèwa-ngèwa acan Tos naros na mah geuning hatè seseblakan Dina padalisan katilu aya kecap teu ngèwa-ngèwa acan. Dina èta kecap aya rasa nu disumputkeun, nya èta rasa cinta , kanyaah, atawa kadeudeuh, Ngan èta jalma teu wani terus terang nyebutkeun bogoh. Ungkara basa sarupa kitu tèh ngandung gaya basa ngasor. Gaya basa ngasor nya èta rakitan basa anu dipakè pikeun ngarendahkeun diri, tandaning sopan atawa handap asor. Ngasor ngahandapan kakuatan nu sabenerna. Ngasor biasa ogè disebut litotes. Asalna tina basa Yunani, litos = basajan. Pihartieunana ngabasajankeun kaayaan nu sabenerna, da ari buktina mah tangtuna ogè moal kitu. Conto sèjèn: 1. 2. 3. 4. 5.
Iraha bade linggih ka saung butut? Mangga atuh tuang sapulukaneun Hatur lumayan baè ngiring hajat sapèsèr Ah, gaduh tanah gè, mung satapak peucang. Emutan abdi mah nu bodo mending ulah cios ayeuna angkat tèh.
Imeutan sempalan rumpaka kawih anjeun ieu di handap! Teu aya deui, nu mikacinta iwal anjeun Teu aya deui, nu mikamelang iwal anjeun Pangnyaahna sadunya, pangbageurna sadunya Iwal anjeun Anu hèman tur daria, anu jangji satia Ngan ukur anjeun Dina padalisan katilu aya ungkara pangnyaahna ungkara pangnyaahna sadunya, pangbageurna sadunya, ngandung harti nyaah pisan atawa kacida nyaahna. Ungkara basa kitu tèh ngandung gaya basa rarahulan (hiperbola). Eta gaya basa nuduhkeun hal anu kaleuleuwihi. Gaya basa nu ieu mah patukang tonggong jeung gaya basa di di luhur. Tangtu ogè matak makè èta gaya basa basa tèh sangkan cintana ditarima.
K-KUR-010/L1
Gaya basa rarahulan nya èta rakitan basa nu gunana pikeun ngayakinkeun nu sèjèn, yèn sakur nu diomongkeun tèh enya-enya benerna, nepi kaleuleuwihi, nu antukna teu saluyu jeung kanyataanana. Gaya basa rarahulan sok disebut ogè hiperbola. Asalna tina basa Yunani, hyperngaleuwihan + ballein – ballein – ngèbrèhkeun. Conto kalimah sèjènna: 1. 2. 3. 4. 5.
Ari manèh ngareureuwas, ieu jantung kuring mani asa coplok karasana Sawahna satungtung deuleu Daèk medu teu boga duit sapèsèr bèngo Padudanana meni asa sagedè alaihim Bakat ku ambek, beungeut meni beureum euceuy
Purwakanti Basa
Sajaba ti gaya basa, aya ogè anu leuwih ngutamakeun kana èndahna sora nu disebut purwakanti sora atawa rima. Kecap-kecap nu sorana sarua, boh vokal, boh konsonan, disebut kecap nu ngandung purwakanti basa. Ungkara (kalimah) anu ngandung atawa makè purwakanti, antara kecap nu ti heula jeung pandeuri, pandeuri, sorana atawa tungtung tungtung engangna rèa nu sarua atawa mèh mèh sarua. Contona: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Lembur Lembur singk singkur ur Gedong Gedong sigrong sigrong Hambur bacot bacot murah murah congcot congcot Ka cai cai jadi jadi saleuwi saleuwi ka ka dara darat jadi saleba salebak Kuring Kuring nyaring nyaring tengah peuting peuting Nya jorok jorok nya nya botrok botrok Lulus Lulus mulus mulus,, cageur cageur ba bageur bener pint pinter geur , bener er Di sisi sisi ngarasa ngarasa risi risi , di tengah tengah teu ngeunah ngeunah manah manah Lungguh Lungguh timpuh timpuh,, geulis geulis manis manis Kasè Kasèp ngalè ngalèmpè mpèrèng konèng konèng
(ur) (ong) (cot) (i,a) (ing) (rok) (lus, geur,er) (si, ah) (uh, is) (è, èng)
Geura ilikan ieu conto purwakanti nu aya dina kawih “Bubuy Bulan” “Bajing luncat” jeung “Anjeun” di handap!
Bubuy bulan, bubuy bulan sangray bèntang Kecap bubuy jeung bulan ditulisna dua kali. Nu kitu tèh sok disebut purwakanti laras purwa purwa = mimiti). Geura ilikan deui conto nu aya dina rumpaka kawih bajing luncat ieu luncat ieu di handap! ( purwa
Bajing luncat, bajing luncat ka astana ieung Purwakanti sora aya nu sok ditulis dina hiji padalisan (hiji jajar), aya ogè nu ditulis dina unggal padalisan (padalisan kahiji, kadua, jeung saterusna). Ieu di handap conto laras purwa anu kapanggih dina jajaran kahiji, kadua k adua jeung saterusna. Upamana:
Inggis beunang ku batur Inggis bogoh ku batur, iwal anjeun
K-KUR-010/L1