Martı 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası.pdf

M 16 İÖ8 OSB 19

www.martiokul.com

Yayýn Müdürü Süleyman Güngörmez

Ürün Koordinatörü Dilek YILMAZ

Dizgi Cemal HATIL

Baský Tarihi 2016 / ANKARA

Baský Yeri Özyurt Matbaasý

Martý Okul Yayýnlarý Alýnteri Bulvarý No.: 27 Ostim / ANKARA Tel.: 0.312. 385 83 95 Faks: 0.312. 385 83 96 www.martiokul.com

SUNUÞ Değerli Öğretmenler, Martı Okul Yayınları olarak eğitimin ve öğretimin her alanında, her zaman ilkleri ve yenilikleri gerçekleştirerek siz değerli öğretmen ve öğrencilerimize hizmet etmeyi amaç edindik. Bu amaç doğrultusunda piyasa ve ihtiyaç analizleri, araştırma geliştirme çalışmalarımızın sonuçlarından biri olan Pratik Okumalı Optik Formlu Soru Bankalarımızı beğenilerinize sunuyoruz. Kitabımızda testlerin yanında koparılacak şekilde hazırlanmış optik formlar bulunmaktadır. Martı Okul Yayınlarınca Türkiye’de bir ilk olarak gerçekleştirilen bu uygulama ile öğrenci, kitabı yanında taşımak zorunda kalmayacak; öğrencinin çözdüğü testin optik formunu koparıp öğretmenine vermesi yeterli olacaktır. Pratik okuma sayesinde öğretmen, kolay bir şekilde optik formu değerlendirebilecektir. Öğretmenlerimiz, sınıf içinde çözdürdükleri ya da ev ödevi olarak verdikleri testlerin değerlendirme sonuçlarına ‘’Pratik Okuma Sistemi’’ ile ulaşabileceklerdir. 8. sınıfta sınava girecek olan öğrencilerin tamamına yakını optik formu çok az kullanmış, bazıları da ilk defa görmüş olacaktır. Öğrencilerin optik formu kodlarken yapabilecekleri hatalar, kitabımızı kullandıktan sonra en aza inecektir. Kitabımızda yer alan alternatif uygulamalarla (bulmaca, boşluk doldurma, eşleştirme vs.) öğrencinin her tip soruyu çözmesi amaçlanmış, kitap eğlenceli hâle getirilmiştir. Sayfa yanlarında yer alan öz konu anlatımları, kazanım hedefleri dikkate alınarak hazırlanmış böylelikle öğrenci gereksiz bilgi yükünden kurtarılmıştır. Kazanımlar ve alt başlıklar dikkate alınarak hazırlanmış olan bu kitap, öğrencilerimizin öğrendiklerini pekiştirecek; aynı zamanda da iyi bir değerlendirme aracı olacaktır. Böylece öğrencinin kazanımlarla ilgili edimleri kolayca sınanabilecektir. Martı Okul Yayınları olarak en büyük hedefimiz, öğrencilerimizin başarısını artırarak öğretmenlerimizin memnuniyetini kazanmaktır.

Başarı dileklerimizle... Martı Okul Yayınları

KİTABIMIZI TANIYALIM Testler kazanımlara göre hazırlanmıştır. Testin ait olduğu kazanımlar testin üzerinde belirtilmiştir.

†NiTE - 1 Test – 1 6.

1.1. Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlaränä açäklar ve bu kavramlar arasända iliõki kurar. 1.2. DNA’nän yapäsänä model üzerinde gösterir ve DNA’nän kendini nasäl eõlediøini ifade eder.

9.

Yanda úekli verilen DNA molekülü ile ilgili olarak hangisi söylenemez?

1. zincir

2. zincir

A) Temel yapÕ birimini nükleotitler oluúturur. B) økili sarmal olarak adlandÕrÕlÕr. C) Anne ve babadan yavrularÕna aktarÕlabilir. D) Kendini eúleyemez.

DNA Genetik özelliklerimiz hücrelerimizde çekirdekte bulunan kromozomlar ile taíÜnÜr. Kromozomlar DNA ve özel proteinlerden oluímuí yapÜlardÜr. Çekirdek Hücre

D

C

Kromozom

DNA

ùekildeki nükleotitin adlandÕrÕlmasÕ hangi seçenekte do÷ru verilmiútir?

ùekilde verilen DNA modelinin 2. zinciri, 1. zincirinde bulunan nükleotitleri tamamlayacak úekilde sÕralanÕrsa organik bazlarÕn dizilimi hangi seçenekteki gibi olur?

A) Adenin nükleotit B) Sitozin nükleotit

Gen

C) Timin nükleotit

Nükleotit

A) C

D) Guanin nükleotit

DNA hücrenin yönetici molekülüdür. Hücredeki solunum, beslenme, üreme gibi canlÜlÜk faaliyetlerini yönetir. DNA'nÜn yapÜsÜnda canlÜnÜn kalÜtsal özelliklerinin oluímasÜnda rol oynayan gen bölgeleri bulunur.

8.

B) C

ùeker

T

T

G

A

G

G

A

C

T

10.

+

Guanin

Timin

+

X

DNA kendi benzerini oluþturabilir. D

DNAnýn yapýsýnda deoksiriboz bulunur.

V

10

Y

D

2

Y

3

4

A)

Gen

Sitozin

B)

Kromozom

Organik baz

C)

Organik baz

Gen

YukarÕdaki bilgiler do÷ru ise "D", yanlÕú ise "Y" olarak de÷erlendirilip oklar yönünde ilerlenildi÷inde kaç numaralÕ çÕkÕúa ulaúÕlÕr?

D)

Organik baz

Sitozin

A) 1

B) 2

10

C) 3

D) 4

8. Sänäf Fen Bilimleri Soru Bankasä

1. ÜNèTE TEST - 1

Bir DNA molekülünde yer alan bir nükleotitin úekli yanda verilmiútir.

Z

A) B) C) D)

T

Ayúe, DNA molekülünün tek zincirini gösteren yukarÕdaki úekli inceleyerek bazÕ açÕklamalar yapmÕútÕr. l.

, fosfat molekülünü temsil eder.

ll.

, organik bazlarÕ temsil eder.

4.

I –––––– Fosfat Fosfat Adenin ùeker

II –––––– Adenin ùeker Fosfat Adenin

III –––––– ùeker Adenin ùeker Fosfat

Bir DNA molekülünün birinci zincirinin nükleotit dizilimi yandaki úekilde verilmiútir.

Testlerin yan kısmında bulunan optik formlar koparılacak şekilde hazırlanmıştır. Öğrenci testi çözüp optik forma kodladıktan sonra isterse koparıp öğretmene teslim edebilecektir. Optik form “Pratik Okuma” sayesinde kolayca okutulabilmektedir.

Bu DNA molekülünün ikinci zincirinin nükleotit dizilimi nasÕl olur?

lll. Bu zincirinde X, Y, Z ve T olmak üzere 4 çeúit úeker vardÕr. Ayúe'nin yaptÕ÷Õ açÕklamalardan hangileri do÷rudur? A) YalnÕz l

B) l ve ll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

Nükleotit sayÕsÕ bilinen bir DNA molekülündeki hangi yapÕlarÕn sayÕlarÕ da bilinir?

Fen bilimleri ö÷retmeninin sorusuna ö÷renciler aúa÷Õdaki cevaplarÕ veriyor.

Organik baz sayýsý

5.

ùeker

Adenin bazÕnÕn sayÕsÕnÕ Beyza

FEN BèLèMLERè

D

1

V

Y

DNAda bulunan timin nükleotitinin karþýsýnda sitozin nükleotiti bulunur.

Bu úekle göre, I, II ve III'teki yapÕlar hangi seçenekte do÷ru olarak verilmiútir?

Y

2.

D) C

T

T

yapÕsÕnda bulunur.

YukarÕdaki kavram haritasÕnda + ve V sembolleri yerine yazÕlabilecek kavramlar hangi seçenekte do÷ru verilmiútir?

3.

C) G

A

Nükleotit

Adenin

1.

T

G

çeúitleridir

1 - ETiN† 1. Ünite

A

C

T P

Fosfat

DNA ve Genetik Kod

C

A

7.

Testlerin yanında testin içerdiği kazanımlarla ilgili konu anlatımı “Öğrenmekte Yarar Var” başlığı altında verilmiştir.

G

sayÕsÕ Recep

Fosfat

Guanin bazÕnÕn sayÕsÕ

sayÕsÕ ùeyma

Fatma

Buna göre, hangi ö÷rencilerin verdi÷i cevaplar do÷rudur?

A

G

C

T

YukarÕdaki grafikte DNA molekülünün l. ipli÷inde bulunan organik bazlarÕn adlarÕ ve sayÕlarÕ verilmiútir.

B) Recep ve Fatma

A) 370

B) 740

C) Fatma ve ùeyma

D) Beyza ve ùeyma

C) 1480

D) 3040


†NiTE - 1 ETKèNLèK

Bu grafi÷e göre, DNA molekülünde bulunan toplam organik baz sayÕsÕ kaçtÕr?

A) Beyza ve Recep

P.

9

ùnsanlarda Üreme, Büyüme ve Geliõme

Aúa÷Õdaki cümlelerden hangilerinin do÷ru (D), hangilerinin yanlÕú (Y) oldu÷unu belirleyiniz. YanlÕú oldu÷unu düúündü÷ünüz cümlelerin altlarÕna do÷rularÕnÕ yazÕnÕz.

1.

(.......) Sperm ve yumurta hücresi 2n, vücut hücresi ise n kromozom taúÕr. .........................................................................................................................................................

ñnsanlarÜn dünyaya geldikten sonra kütlesinin ve hacminin artmasÜna büyüme denir. Büyüme, olgunlaíma ve öðrenme yeteneðinin oluímasÜ bireyin geliímesini saðlar. Bireylerin doðumdan itibaren geliíim dönemleri; bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetiíkinlik ve yaílÜlÜk íeklinde sÜralanabilir.

2.

(.......) DNA'da adenin organik bazÕ ile guanin organik bazÕ sayÕsÕ birbirine eúittir. .........................................................................................................................................................

3.

(.......) Mayoz, tür içinde çeúitlili÷i sa÷lar.

4.

(.......) Mayoz, insanda üreme ana hücrelerinde gerçekleúir.

.........................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................... 5.

Ünite sonlarında bulunan Doğru - Yanlış, Boşluk Doldurma, Eşleştirme, Bulmaca gibi alternatif uygulamalardan oluşan etkinliklerle öğrencilerin her tip soruyu çözmeleri amaçlanmış ve kitap eğlenceli hâle getirilmiştir.

(.......) Mitoz sÕrasÕnda hücrede kalÕtÕm maddesi kendini eúlerken, mayoz sÕrasÕnda hücredeki kalÕtÕm maddesi kendini eúlemez. .........................................................................................................................................................

6.

(.......) Bir hücre art arda iki mayoz geçirebilirken bir hücre art arda iki mitoz geçiremez.

7.

(.......) Mayoz geçiren bir hücrede oluúan hücrelerin genetik yapÕsÕ ana hücre ile farklÕlÕk gösterir.

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

R.

ønsanda üremenin anlatÕldÕ÷Õ aúa÷Õdaki úemada +, V ve O sembollerinin yerine gelecek kavramlarÕ yazÕnÕz.

çekirdeklerinin birleúmesi sonucunda +

36

36

oluúur

V

O .............


PRATİK OKUMA SİSTEMİ

Akıllı telefonunuza yüklemiş olduğunuz ‟Pratik Okuma Programı”nı açınız. Bilgisayarınızda ise ‟pratikokuma.com” İnternet sitesine girerek ‟Giriş Yap” kısmından giriş yapınız.

Testlerin yanında yer alan optik formu bilgisayar ya da akıllı telefon kamerası ile okutunuz.

abi-

6

dir. gel-

3. rfler oğru

e'ye ağı?

8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası Ünite 1 / Tarama 1

Okutma işlemi yapıldıktan sonra ekrana öğrencinin test analizi gelir. Bu test analizinde sorulara verilen doğru cevap, yanlış cevap, boş ve net sayısı ile testin cevap anahtarı ve öğrencinin teste verdiği cevaplar ekrana gelir.

Bu ikonu gördüğünüz testlerdeki soruların çözüm videolarını yine bu kısımdan izleyebilirsiniz. • Öğretmenlerimiz, sınıf içinde çözdürdükleri ya da ev ödevi olarak verdikleri testlerin toplu değerlendirme sonuçlarına ‟Pratik Okuma Sistemi” ile ulaşabilir ve öğrencilerinin başarı derecesini de sistemden görebilirler. Detaylı bilgi için www.pratikokuma.com

.

ÝÇÝNDEKÝLER

1. Ünite: İnsanda Üreme, Büyüme ve Gelişme ....................................................8

2. Ünite: Basit Makineler .....................................................................................38

3. Ünite: Maddenin Yapısı ve Özellikleri .............................................................60

4. Ünite: Işık ve Ses ............................................................................................92

5. Ünite: Canlılar ve Enerji İlişkileri ...................................................................106

6. Ünite: Maddenin Hâlleri ve Isı .......................................................................126

7. Ünite: Yaşamımızdaki Elektrik ......................................................................152

8. Ünite: Deprem ve Hava Olayları ...................................................................170

Cevap Anahtarı: ................................................................................................189


DNA ve Genetik Kod

1.

3. X

1. ÜNİTE TEST - 1

Bir DNA molekülünde yer alan bir nükleotitin şekli yanda verilmiştir. Bu şekle göre, I, II ve III'teki yapılar hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

Y

Z

A) B) C) D)

T

Ayşe, DNA molekülünün tek zincirini gösteren yukarıdaki şekli inceleyerek bazı açıklamalar yapmıştır. l.

, fosfat molekülünü temsil eder.

ll.

, organik bazları temsil eder.

4.

I –––––– Fosfat Fosfat Adenin Şeker

II –––––– Adenin Şeker Fosfat Adenin

III –––––– Şeker Adenin Şeker Fosfat

Bir DNA molekülünün birinci zincirinin nükleotit dizilimi yandaki şekilde verilmiştir. Bu DNA molekülünün ikinci zincirinin nükleotit dizilimi nasıl olur?

lll. Bu zincirinde X, Y, Z ve T olmak üzere 4 çeşit şeker vardır. Ayşe'nin yaptığı açıklamalardan hangileri doğrudur? A) Yalnız l

B) l ve ll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

2.

Nükleotit sayısı bilinen bir DNA molekülündeki hangi yapıların sayıları da bilinir?

Fen bilimleri öğretmeninin sorusuna öğrenciler aşağıdaki cevapları veriyor. Şeker

Adenin bazının sayısını Beyza

Organik baz sayýsý

5.

sayısı Recep

Fosfat

Guanin bazının sayısı

sayısı Fatma

Şeyma

A

G

C

T

Yukarıdaki grafikte DNA molekülünün l. ipliğinde bulunan organik bazların adları ve sayıları verilmiştir.

Buna göre, hangi öğrencilerin verdiği cevaplar doğrudur?

Bu grafiğe göre, DNA molekülünde bulunan toplam organik baz sayısı kaçtır?

A) Beyza ve Recep

B) Recep ve Fatma

A) 370

B) 740

C) Fatma ve Şeyma

D) Beyza ve Şeyma

C) 1480

D) 3040

8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

FEN BİLİMLERİ

9

†NiTE - 1 Test – 1 6.

1.1. Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklar ve bu kavramlar arasında ilişki kurar. 1.2. DNA’nın yapısını model üzerinde gösterir ve DNA’nın kendini nasıl eşlediğini ifade eder.

Yanda şekli verilen DNA molekülü ile ilgili olarak hangisi söylenemez?

9.

1. zincir

2. zincir

A) Temel yapı birimini nükleotitler oluşturur. B) İkili sarmal olarak adlandırılır. C) Anne ve babadan yavrularına aktarılabilir. D) Kendini eşleyemez.

DNA Genetik özelliklerimiz hücrelerimizde çekirdekte bulunan kromozomlar ile taşınır. Kromozomlar DNA ve özel proteinlerden oluşmuş yapılardır.

C

A

T

C

Çekirdek

A

T

Hücre

7.

P

D

C

G

DNA

Şekildeki nükleotitin adlandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? Kromozom

G

Şekilde verilen DNA modelinin 2. zinciri, 1. zincirinde bulunan nükleotitleri tamamlayacak şekilde sıralanırsa organik bazların dizilimi hangi seçenekteki gibi olur?

A) Adenin nükleotit B) Sitozin nükleotit

Gen

C) Timin nükleotit

Nükleotit

D) Guanin nükleotit

DNA hücrenin yönetici molekülüdür. Hücredeki solunum, beslenme, üreme gibi canlılık faaliyetlerini yönetir. DNA'nın yapısında canlının kalıtsal özelliklerinin oluşmasında rol oynayan gen bölgeleri bulunur.

8.

A) C

B) C

C) G

D) C

A

T

T

T

T

G

A

G

G

A

C

T

Nükleotit yapısında bulunur.

Şeker

Fosfat

10.



DNA kendi benzerini oluþturabilir.

çeşitleridir Adenin Guanin

Timin

D



Yukarıdaki kavram haritasında  ve  sembolleri yerine yazılabilecek kavramlar hangi seçenekte doğru verilmiştir? 

10

10



DNAnýn yapýsýnda deoksiriboz bulunur. D

1

Y

DNAda bulunan timin nükleotitinin karþýsýnda sitozin nükleotiti bulunur.

Y

D

2

3

Y

4

A)

Gen

Sitozin

B)

Kromozom

Organik baz

C)

Organik baz

Gen

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde kaç numaralı çıkışa ulaşılır?

D)

Organik baz

Sitozin

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4



DNA ve Genetik Kod

1.

D Y

3.

Genetik özelliklerimiz hücrelerimizdeki çekirdeğin içerisinde bulunan kromozomlarla taşınır.

l

ll

DNA, hücrenin yönetici molekülü olup, tüm canlılık faaliyetlerini yönetir.

lll

DNA'nın yapısında kalıtsal özelliklerimizi taşıyan kromozomlar bulunur.

120

100

B)

D Y

Sitozin

D Y

Bu grafiğe göre, DNA molekülü ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisine ulaşılamaz?

l



l



A) Timin bazının sayısına

ll



ll



B) Fosfat sayısına

lll



lll

C) l



ll



C) Nükleotitlerin dizilimine

D Y 

l 

ll lll



D) Toplam baz sayısına

D)

D Y

Baz çeşitleri

Yukarıdaki grafikte bir DNA molekülünde bulunen toplam adenin ve sitozin bazlarının sayısı verilmiştir.

Yukarıda verilen cümlelerin doğru ise "D", yanlış ve "Y" olarak işaretlenmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A)

1. ÜNİTE TEST - 2

Baz sayısı

Adenin

lll



4.

Bir DNA molekülünde bulunan toplam fosfat sayýsý bilinirse bu DNA zincirinde hangi moleküllerin sayýlarý da bilinebilir?



Öğretmenin sorusuna bir grup öğrencinin yanıtı aşağıdaki gibidir.

2. Kromozom

Deoksiriboz şeker sayısı

DNA 1

Nükleotid

2

Ayhan

Gen 3

Toplam nükleotit sayısı 4

DNA ve genetik kod ile ilgili çekirdekte bulunan kalıtsal yapılar yukarıdaki gibi numalarandırılmış kartlara yazılmıştır. Kartlarda yazılan yapıların basitten karmaşığa doğru sıralanışı hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) 1 – 2 – 3 – 4

B) 3 – 4 – 2 – 1

C) 1 – 2 – 4 – 3

D) 3 – 4 – 1 – 2


FEN BİLİMLERİ

Cahit

Guanin ve sitozin baz sayısı Salih

Buna göre, hangi öğrencilerin yanıtı doğrudur? A) Yalnız Ayhan B) Yalnız Salih C) Salih ve Cahit D) Cahit ve Ayhan

11

†NiTE - 1 Test – 2 5. r

þu olu

içerir

1.1. Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklar ve bu kavramlar arasında ilişki kurar. 1.2. DNA’nın yapısını model üzerinde gösterir ve DNA’nın kendini nasıl eşlediğini ifade eder.

7.

Nükleotit

Sitozin bazı 1

yapýsýnda bulunur

Kromozom 4

içerir çeþitleridir

DNA'nın Kendini Eşlemesi Hücre bölünmesinden önce DNA molekülünün sayısı iki katına çıkar. Bu olay DNA'nın kendini eşlemesidir.

Fosfat

Gen

2 Şeker

3 Nükleotit

5

6

Numaralandırılmış kutulardaki kavramları kullanarak aşağıdaki cümleleri kuran bir öğrenci, hangi seçenekte hata yapmıştır? A) DNA'nın yapısında bulunarak kalıtsal özelliklerimizi belirleyen yapı 3 numaralı kutuda verilmiştir.

Yukarıdaki kavram haritasında I, II ve III numaralı yerlere yazılabilecek kavramlar hangi seçenekte doğru verilmiştir? I ––––––––– A) DNA

II –––––––– Kromozom

III ––––––––– Gen

B) 1,2 ve 5 numaralı kutularda bulunan yapılar sitozin nükleotitini oluşturur.

B) Gen

DNA

Kromozom

C) DNA molekülü 4 numaralı yapıda yer alır.

C) Kromozom

Gen

DNA

D) Kromozom

DNA

Gen

D) DNA'nın temel yapı birimi 5 numaralı yapıda verilmiştir.

6. 8.

Bir DNA molekülü ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) Guanin bazının sayısı = Timin bazının sayısı B) Organik baz miktarı = Şeker miktarı

Eşleme öncesinde hücrede bulunan DNA miktarı iki katına çıkar. DNA kendini eşlerken önce DNA'nın iki ipliği birbirinden ayrılmaya başlar. Daha sonra sitoplazmada serbest halde bulunan nükleotitler çekirdeğin içerisine girer ve DNA'nın açılan kısmındaki nükleotitler ile eşleşir. Eşleme sırasında adenin nükleotitin karşısına timin nükleotit, sitozin nükleotitin karşısına ise guanin nükleotit gelir. Sonuç olarak başlangıçtaki DNA molekülünün kopyası olan iki DNA molekülü oluşur. DNA nükleotitlerinin sayısı ve dizilişindeki farklılıklar canlıların birbirinden farklı olmasını sağlar.

C) Timin bazı sayısı = Adenin baz sayısı D) Şeker miktarı = Fosfat miktarı

1. DNA

2. DNA

DNA'nın kendini eşlemesi sırasında gerçekleşen olaylar sırası aşağıda verilmiştir. l.

İlk önce DNA'nın iki zinciri fermuar gibi açılır.

ll.

Sitoplazmada serbest olan nükleotitler açıktaki bazların uçlarına uygun olarak bağlanır.

lll. Eşleme sırasında, Adenin (A) karşısına Guanin (G), Timin (T) karşısına ise Sitozin (C) nükleotiti bağlanır. lV. Nükleotit eşlemeleri sonunda birbirinin tıpa tıp aynısı iki yeni DNA modeli elde edilmiş olur. Buna göre, hangi numaralı açıklama hatalıdır? A) l

12

12

B) ll

C) lll

9.

DNA eşlemesi sırasında gerçekleşen olaylarla ilgili aşağıdaki öğrencilerden hangisinin yaptığı açıklama doğrudur? A)

B)

DNA molekülü miktarı iki katına çıkar.

DNA'nın iki ipliğinden biri kopara kaybolur.

C) Nükleotitler çekirdek içinde erir. D)

Sonuçta oluşan DNA'lar başlangıçtaki DNA'lardan farklıdır.

D) lV 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 ETKİNLİK - ETiN†

DNA ve Genetik Kod A.

İstenilen şifreye ulaşmak için aşağıdaki bulmacayı çözünüz. Vl 1 V 2

l

3

James Watson ve Francis Crick adlı bilim insanları DNA'nın yapısını temsil eden modeli hazırlamışlardır.

7

4 ll

8 5 Vll Genlerin yapısında DNA'nın temel birimleri olan nükleotitler bulunur. Bir nükleotitin yapısında fosfat, şeker ve organik baz vardır. Organik bazlar adenin (A), guanin (G), Sitozin (C) ve timin (T)'dır. DNA molekülündeki; Timin nükleotit sayısı = Adenin nükleotit sayısına, Guanin nükleotit sayısı = Sitozin nükleotit sayısına, Şeker sayısı = Fosfat sayısı = Nükleotit sayısınadır.

lll 6

9

lV 10

l.

DNA'nın kendini eşlemesi sırasında timin nükleotitinin karşısına gelen nükleotitin adıdır.

ll.

Hücre çekirdeğinin içinde bulunan ve genetik özelliklerimizi taşıyan yapıdır.

lll. Organiz baz + şeker + ...... = Nükleotit ifadesindeki  ile gösterilen sembol yerine yazılması gereken yapıdır. lV. Tüm canlılık faliyetlerini yöneten hücrenin yönetici molekülüdür. V. DNA'nın temel yapı birimine denir. Vl. DNA'nın yapısında bulunan kalıtsal bilgilerin taşındığı yapının ismidir. Vll. DNA'nın kendini eşlemesi sırasında Guanin nükleotitin karşısına gelen nükleotitin adıdır. ŞİFRE:

1

2

3

4


5

6

7

8

9

10

13

13

†NiTE - 1 ETKİNLİK B.

DNA ve Genetik Kod

DNA moleküllerine ait 2. zincirleri 1. zincirden yararlanarak tamamlayınız. l.

ll.

X ışınları, radyosyon, bazı ilaç ve kimyasal maddeler yapısında ya da sıralamasında genetik değişikliklere yol açar. Bu değişime mutasyon denir. Üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsaldır.

C.

A

T

C

G

G

C

G

C

A

C

C

A

T

G

T

T

G

A

Genetik özelliklerimizi taşıyan yapılar basitten karmaşığa doğru yerleştirilecek olursa, hangi yapı hangi şekili temsil ettiğini belirleyiniz. Belirlediğiniz şekilleri ilgili kutucukların içine çiziniz.

DNA

14

14

Kromozom

Nükleotid

Gen



Mitoz

1.

Hüre bölünmesi bütün canlılarda görülen bir olaydır. Sütün içerisine bir kaşık yoğurt kattığımız zaman sütün yoğurda dönüşmesi, yoğurt yapan bakterilerin bölünmesi ile gerçekleşir. Düştüğümüz zaman kanayan dizimizdeki yaranın kapanması da hücre bölünmesi ile gerçekleşir.

4. Mitoz ile ilgili bilgi verebilir misin?

I. Tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. II. Mitoz sonucu oluşan hücreler ana hücrenin aynısıdır.

Fen bilimleri öğretmeninin yaptığı açıklamalara göre aşağıdaki durumlardan hangileri hücre bölünmesine örnek olarak verebilir? l.

Vücudumuza giren mikropların hızla çoğalması

ll.

Küçük bir fidandan ağacın oluşması

III. Mitoz sonucu dört hücre oluşur.

Öğretmenin sorusunu yukarıdaki gibi cevaplayan öğrencinin söylediklerinden hangileri doğrudur?

lll. Yeni doğan bir bebeğin büyümesi A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

2.

A) I, II ve III

B) II ve III

C) I ve III

D) I ve II

Mitoz canlıda bulunan hücre sayısına  canlılarda büyümeyi sağlarken, göre .......  canlılarda üremeyi sağlar. Bölünme .......  sayısı sonucu oluşan yeni hücrelerin ....... değişmez. 1

3

tek hücreli

çekirdek

2

4

3.

B) 3

Meltem aşağıdaki etkinlikte verilen cümleleri okuyarak doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusuna işaretleme yapacaktır. D Y

kromozom

l

Mitoz sonucu aynı özelliklere sahip iki hücre oluşur.

ll

Mitoz sırasında birbirini takip eden evreler gerçekleşir.

lll

Mitoz üreme görülür.

çok hücreli

Yukarıdaki cümlelerde ,  ve  sembolleri yerine verilen ifadeler yazıldığında hangi ifade açıkta kalır? A) 4

5.

C) 2

D) 1

Mitoz

Meltem etkinliği doğru tamamladığına göre, yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibidir? A)

I

Bölünme sonucunda iki hücre oluşur.

II

hücrelerinde

D Y

B)

D Y

l



l



Oluşan hücrelerin kromozom sayısı aynıdır.

ll



ll



III

Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişmeyi sağlar.

lll



lll

IV

Sadece üreme hücrelerinde görülür.

C)

Mitozla ilgili yukarıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

D Y

lll A) I

B) II


C) III



l ll

 

D)

 D Y

l



ll



lll



D) IV

15

FEN BİLİMLERİ 1. ÜNİTE TEST - 3

†NiTE - 1 Test – 3 6.

2.1. Mitozun ne olduğunu kavrar ve canlılar için önemini açıklar. 2.2. Hücrenin, mitoz sırasında birbirini takip eden farklı evrelerden geçtiğini kavrar.

D

Hücre Bölünmesi Canlıların çoğalması veya büyüyüp gelişmesi için hücrelerin bölünmesi gereklidir.

D

2

A) 1

Mitoza hazırlık evresinde kromotin iplikler kromozomlara dönüşmüştür. • Önce sitoplazma, sonra çekirdek bölünmesi gerçekleşmiştir. • Bölünme sonucunda aynı özellik iki yeni hücre oluşmuştur. • Sitoplazma bölünmesi ara lamel oluşumu ile gerçekleşmiştir. Buna göre, verilen ifadelerden kaç tanesi doğrudur?

Y

3

4

B) 2

C) 3

A) Dört

B) Üç

C) İki

D) Bir

D) 4

7. 10. Hayvan hücresi

Bitki hücresi

Þekil-1

Þekil-2

Şekil-1'deki hücrede gerçekleşen mitoz sırasında görülen olaylardan hangileri şekil-2'deki hücrede de gözlenir? I. Çekirdek bölünmesi II. Sitoplazmanın boğumlanması III. Kromozomların hücrenin karşılıklı kutuplarına çekilmesi A) I ve III B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III

Bitki Hücresinde Mitoz Bölünme

Sitoplazma bölünmesi hayvan hücrelerinde boğumlanarak gerçekleşirken, bitki hücrelerinde ara lamel oluşumu ile gerçekleşir.

D

•

Yukarıdaki şemada verilen cümlelerin doğru ise "D", yanlış ise "Y" olduğuna karar verilerek ilgili oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi çıkış noktasına ulaşılır?

Mitoz;  Vücut hücrelerinde görülür.  Tek hücrelilerde büyüme ve gelişmeyi sağlar.  Bölünme sonucunda oluşan hücrelerin kromozom sayıları değişmez.  Oluşan hücreler ana hücre ile aynı özelliktedir. (Çeşitlilik gerçekleşmez.)  Kromozomlar arasında parça değişimi gözlenmez.

Çekirdek bölünmesi biten hücreler sitoplazma bölünmesi geçirirler.

Mitoz tüm canlýlarda gerçekleþen üreme þeklidir.

Y

1

Aşağıdaki şekilde mitozun evreleri gösterilmiştir.

Y

Mitoz geçiren hücrede önce sitoplazma, daha sonra çekirdek bölünmesi gerçekleþir.

Hücre Bölünmesi ve Kalıtım

 Mitoz, bir hücreli canlılarda canlının çoğalmasını sağlar.  Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde gerçekleşen mitoz ise büyüme, gelişme, yıpranan doku ve organların onarılmasını ve ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlar.

9.

Mitoz sonucu oluþan yeni hücreler arasýnda kalýtsal farklýlýk yoktur.

8.

Aşağıdaki şekillerde mitozun evreleri karışık olarak verilmiştir.

Bölünmeye hazırlık evresidir. Kromatin iplikleri (DNA) kendini eşler.

İnterfaz

Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. Kromozomlar kromatin ipliklerine dönüşür.

Anafaz

Ekvator bölgesinde yan yana gelen kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.

Telofaz

Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir. Kromozom adı verilen yapılar oluşur.

Metafaz

Eşleşen kromozom çiftleri hücrenin ekvator bölgesine dizilirler.

Profaz

Mitoz sırasında çekirdekte meydana gelen olaylar ve bu olayların oluşturduğu evrelerin adların çizgi ile eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? I

II

III

IV

V

A)

B)

C)

D)

Hücrede gerçekleşen bu bölünme evrelerinin sıralaması hangi seçenekte doğru verilmiştir?

16

A) I - III - II - V - IV

B) V - IV - I - III - II

C) III - V - IV - I - II

D) IV - I - II - V - III

16



Mitoz

D.

Aşağıda birbiriyle bağlantılı Doğru/ Yanlış cümleleri içeren bir etkinlik verilmiştir. Bu cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili ok yönünde ilerlediğinizde kaç numaralı çıkış noktasına ulaşabilirsiniz. 7

D

2

Mitoz öncesinde kalýtým maddesi iki katýna çýkar.

D

Y

1

Mitoz sonucu oluþan hücrelerin kromozom sayýsý deðiþmez.

6 Amipin ikiye bölünerek çoðalmasý da mitoz ile gerçekleþir.

Hücre bölünmesi tek hücreli canlýlarda çoðalmayý saðlar.

5

Y

D

3

Mitoz sonucu ayný özellikte iki hücre oluþur.

Mitoz sadece çok hücreli canlýlarda görülür.

Y

4 Mitozda önce çekirdek sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleþir.

D Y

D Y

D Y

D Y

1. çýkýþ

2. çýkýþ

3. çýkýþ

4. çýkýþ

6. çýkýþ

7. çýkýþ

Profaz Evresi: Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir. Kromotin iplikler kromozomlara dönüşür.

8. çýkýþ

Metafaz Evresi: Eşleşen kromozom çiftleri hücrenin ekvator bölgesine dizilir.

E. MİTOZ

İnterfaz

İnterfaz Evresi: Mitoza hazırlık evresidir. DNA kendini eşler.

5. çýkýþ

Ulaştığınız çıkış noktası: .........................................

Çekirdek Bölünmesi

Mitoz Bölünmenin Evreleri Mitoz bölünmede hücre birbirini takip eden evrelerden geçer. Sırasıyla önce çekirdek sonra sitoplazma bölünmesi geçiren hücreden tıpa tıp aynı iki yavru hücre oluşur.

Sitoplazma Bölünmesi Anafaz Evresi: Ekvator bölgesinde dizilen kardeş kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.

Profaz

Metafaz

Anafaz

Telofaz

Mitoz ile ilgili verilen şemadan yararlanarak aşağıdaki cümleleri uygun kelimeler ile tamamlayınız. Telofaz Evresi: Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. Kromozomlar kromatin ipliklerine dönüşür.

1. Eşleşen kromozom çiftleri ...................... evresinde hücrenin ekvator bölgesine dizilir. 2. Ekvatora dizilen kardeş kromozomlar ............................... evresinde zıt kutuplara çekilir. 3. Çekirdekçik ve çekirdek zarının tekrar oluştuğu evre .................................. evresi olarak adlandırılır. 4. Bitki hücrelerindeki sitoplazma bölünmesi sırasında .................................. oluşumu gözlenir. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

17

17

†NiTE - 1 ETKİNLİK F.

Mitoz

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen sözcük veya sözcük gruplarından uygun olanla tamamlayınız.

ekvator Bilimsel araştırmalar kanserin hücrelerin normalden daha hızlı bir şekilde bölünmesi sonucu gerçekleştiğini göstermektedir. Sinir ve kas hücreleri dışındaki sağlıklı vücut hücreleri bölünebilme yeteneğine sahiptir. Sağlıklı hücreler gerektiği yerde gerektiği kadar bölünür. Kanser hücreleri ise kontrolsüz şekilde bölünerek çoğalır ve birikerek tümörleri (kitleleri) oluşturur.

vücut

metafaz

profaz

telofaz

ara lamel

interfaz

çekirdek zarı

boğumlanma

Çok hücreli canlılarda mitoz ......................................... hücrelerinde görülür. 1 Mitozun hazırlık evresi olan ..................................... çekirdekte bulunan kalıtım maddesi kopyalanır. 2 Kromotin iplikler kromozomlara dönüşür ve kendini eşler. Kromozomların belirgin olarak görüldüğü evre ................................... olarak adlandırılır. Çekirdekte bulunan eş kromozomlar .......................... 3 4 evresinde çekirdek zarının erimesiyle sitoplazmaya dağılır ve hücrenin ..................................... 5 bölgesine dizilerek iğ ipliklerine bağlanırlar. Anafaz evresinde ise kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler. ..................................... evresinde yeniden kromatit ipliklere dönüşürler ve 6 çevrelerinde ..................................... oluşur. Böylece çekirdek bölünmesi tamamlanmış olur. 7 Bitki ve hayvan hücrelerinde gerçekleşen sitoplazma bölünmesi birbirinden farklıdır. Bitki hücreleri sitoplazma bölünmesi .................................. oluşumu ile başlar. Hayvanlardaki ise sitoplazma bölün8 mesi ise .............................. ile gerçekleşir. 9

18

18



Mayoz

Mayoz l

Mayoz ll

1.

1. ÜNİTE TEST - 4

Kromozom sayýsý

3.

Zaman

Bir hücrenin bölünmesi sırasındaki kromozom sayısında gerçekleşen değişim grafiği yukarıda verilmiştir.

2n

Bu grafiğe göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Mayoz ile ilgili yukarıdaki şekli inceleyen bir öğrencinin yaptığı yorumlardan hangileri doğrudur? l.

Oluşan hücrelerin kalıtsal özellikleri birbirlerinden ve ana hücreden farklıdır.

ll.

Homolog kromozomlar arasında parça değişimi gerçekleştirmiştir.

A) III'te döllenme olayı gerçekleşmiştir. B) II'nin sonunda oluşan hücreler ana canlının aynısıdır. C) II'de kromozom sayısı yarıya inmiştir. D) I ve IV'te mitoz bölünme gerçekleşmiştir.

lll. Bir hücreden dört hücre oluşmuştur.

2.

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

4.

I

Yukarıda gerçekleşen olayla ilgili olarak aşağıdaki öğrencilerden hangisinin yorumu yanlıştır?

2n

n

n

I.

A)

n

n

n

n

B)

Kan hücresi

II. Polen ana hücresi

C)

III. Yumurta ana hücresi Bu bölünme şekli yukarıda verilen hücrelerden hangilerinde görülmez? A) I ve II

B) I ve III

C) Yalnız I

D) Yalnız II


II

III

Bir canlıya ait hücre bölünmesi aşağıda şematize edilmiştir (n: kromozom sayısı).

D)

FEN BİLİMLERİ

III'teki hücre gelişimini mayoz sağlar. I ve II'deki hücreler üreme hücreleridir.

III'teki hücre I ve II'nin kalıtsal özelliklerini taşır. lll'deki hücre döllenme sonucu oluşmuştur.

19

†NiTE - 1 Test – 4 5.

HAYVANDA HÜCRESİNDE

Aşağıdaki öğrencilerden hangisi mitoz ve mayozda ortak gerçekleşen bir olayı ifade etmiştir? A) Homolog kromozomlar arasında parça değişiminin olması. B)

8. Hücre Bölünmesi sağlar

C)

• Eşey hücreleri olan sperm ve yumurtanın oluşmasını sağlar. • Kromozom sayısı yarıya iner ve bölünme sonunda dört hücre oluşur.

mayoz sonucunda oluşur 

İnsanlarda gerçekleşen hücre bölünmesi ile ilgili yukarıdaki şemada ,  ve  sembolleri yerine yazılması gereken kavramlar hangi seçenekte doğru verilmiştir?

2n = 24 kromozomlu bir hücre art arda iki mitoz ve bir mayoz bölünme geçiriyor (n: kromozom sayısı).

A) B) C) D)

ile olur

gerçekleşir

Bölünme sonucunda oluşan hücrelerin ana hücre ile aynı özellikte olması.

Hücre sayısı ––––––––––– 32 16 8 16

sağlar 

mitoz

Buna göre, bölünmeler sonucunda oluşan hücre sayısı ve hücrelerin kromozom sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? • Üreme ana hücrelerinde görülür.



gerçekleşir

Kalıtım maddesinin bölünme öncesinde iki kat artması.

D)

sağlar

Yaraların onarımını

Sitoplazma bölünmesinin bir defa gerçekleşmesi.

MAYOZ

6.

3.1. Mayozun ne olduğunu kavrar ve canlılar için önemini araştırır. 3.2. Üreme ana hücrelerinde mayozun nasıl gerçekleştiğini model üzerinde gösterir. 3.3. Mayoz ve mitoz arasındaki farkları kavrar.



Kromozom sayısı ––––––––––––––– 12 12 24 24





A) Büyüme

Üreme

Üreme hücresi

B) Büyüme

Üreme

Büyüme

C) Üreme

Büyüme

Üreme hücresi

D) Üreme

Büyüme

Vücut hücresi

7.

• Kromozomlar arasında parça değişimi olduğundan kalıtsal çeşitlilik sağlar.

Þekil-1

Þekil-2

Şekil-1 ve Şekil-2'de 2n kromozomlu hücrelerde gerçekleşen bölünmeler gösterilmiştir (n: kromozom sayısı). Bu şekillere göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi bu söylenemez? A) Şekil-1'de bölünme sonucu oluşan hücreler kalıtsal çeşitlilik gösterir. B) Şekil-2'de mayoz gerçekleşmiştir. C) Şekil-1'de mitoz gerçekleşmiştir. D) Şekil-2'deki bölünmede kromozom sayısı yarıya inmiştir.

20

20

9.

Yandaki grafikte I, II ve III'teki zaman aralığında gerçekleşen olaylar hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

A) B) C) D)

I –––––– Mitoz Döllenme Mitoz Döllenme

Kromozom sayýsý

II –––––– Döllenme Mayoz Mayoz Mitoz

III –––––– Mayoz Mitoz Döllenme Mayoz



Mayoz

1.

l.

1. ÜNİTE TEST - 5

3.

Üreme ana hücrelerinde görülür.

l ll. Bölünme sonucunda iki hücre oluşur.

ll lll

lll. Oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hüc-

lll

re ile aynıdır. lV. Kromozlar

arasında

parça

l

değişimi

olur. İnsanın hayat döngüsü gösteren yukarıdaki şekilde l, ll, lll ve lV numaralı olayların adları hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Mayoz Bölünme

l

Mitoz Bölünme

A) ll ve lll

l, lV ve V

B) l ve ll

lll, lV ve V

C) l, lV ve V

ll ve lll

D) lV ve V

l, ll ve lll

4. 2.

Yanda üreme ana hücresine ait şematik bir çizim verilmiştir.

ll

Mayoz

Mitoz

Döllenme

Mitoz

B)

Mayoz

Döllenme

Mitoz

Mitoz

C) Mitoz

Mayoz

Döllenme

Mayoz

D) Döllenme

Mitoz

Mayoz

Mitoz

32 kromozomlu bir hücre art arda iki mitoz bir mayoz geçiriyor. Buna göre, hücredeki kromozom sayısının değişimi ile ilgili aşağıdaki grafiklerden hangisi doğrudur?

Kromozom sayýsý

C)

Bölünme Mitoz

Mitoz

Mayoz

B)

Kromozom sayýsý

Bölünme Mitoz

A)

lV

A)

Kromozom sayýsý

Çizimi verilen hücre mayoz geçirdiğinde oluşacak üreme hücresinin şekli hangi seçenekteki gibi olur?

lll

Mitoz

Yukarıda verilen mayoz ve mitozun özellikleri hangi seçekte doğru sınıflandırılmıştır?

Mayoz

V. Kromozom sayısı yarıya iner.

Kromozom sayýsý

D) Mayoz

Mitoz

Bölünme Mitoz

Mayoz

Mitoz

Mitoz

Bölünme


FEN BİLİMLERİ

21

†NiTE - 1 Test – 5

3.1. Mayozun ne olduğunu kavrar ve canlılar için önemini araştırır. 3.2. Üreme ana hücrelerinde mayozun nasıl gerçekleştiğini model üzerinde gösterir. 3.3. Mayoz ve mitoz arasındaki farkları kavrar.

5.

7. ?

Mayoz, bitki ve hayvanlarda üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar. Oluşan üreme hücreleri n kromozomlu olup döllenme sonucu oluşan zigot ise 2n kromozomludur. Bu şekilde nesiller boyu kromozom sayısının sabit kalması sağlanır.

Mayoz

Sonucunda dört hücre oluşur.

Oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hücre ile aynıdır.

Oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hücreden farklıdır.

Kromozom sa- Kromozom yısı değişmez. sayısı yarıya iner. Kromozomlar arasında parça değişimi gözlenmez.

Kromozomlar arasında parça değişimi gözlenir.

Tek hücreli canlılarda üremeyi çok hücreli canlılarda ise yenilenme ve büyümeyi sağlar.

Eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin yapımını sağlar. Parça değişimi ile genetik çeşitlilik sağlar.

A)

B)

C)

Bölünme sonucunda 2 yeni hücre oluşur.

Oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hücre ile aynıdır.

Üreme hücrelerinde görülür. 6

5

4

A) 1, 3 ve 4

B) 1, 3 ve 5

C) 3, 5 ve 6

D) 2, 3 ve 6

D)

8.

Mitoz tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. D

6.

2

D

1

Y

D

Y

    Şeyma, akış şemasındaki cümleleri okuyarak  sembolünün bulunduğu çıkışa ulaşıyor.

Dişi Erkek birey birey 3

Bir canlının dişi ve erkek bireyleriyle gerçekleşen hayat döngüsünü gösteren şema ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?

B) 2. de DNA kendini eşler. C) 1. genetik çeşitliliği sağlar. D) 3. de kromozom sayısı değişmez.

22

Y Mitoz sonucu iki, mayoz sonucu dört hücre oluşur.

A) 1. de kromozom sayısı yarıya iner.

22

Homolog kromozomlar arasında parça değişi3 mi olur.

Tabloda verilen mayozla ilgili özellikler hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Mayozla ilgili yukarıdaki şekilde "?" ile gösterilen yere hangi seçenekteki şekil gelmelidir?

Vücut hücrele- Üreme ana rinde görülür. hücrelerinde görülür. Sonucunda iki hücre oluşur.

Kromozom sayısı yarıya 2 iner.

Mayoz ve mitozla ilgili özellikler yukarıdaki tabloda numaralandırılılarak verilmiştir.

Mayozu mitozdan ayıran özellikler

Mitoz

Vücut hücrelerinde 1 görülür.

Buna göre, boş kutuda yer alan cümle aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Canlılarda görülen üreme, büyüme ve gelişme olaylarının temelinde hücre bölünmesi vardır. B) Mayoz sonucunda kromozom sayısı değişmez. C) Biri anneden biri babadan gelen kromozomlara homolog kromozom denir. D) Parça değişimi canlılarda çeşitliliğe neden olur. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası


Mayoz

G. Aşağıdaki kutucuklarda mayoz ile ilgili sorular sorulmuştur. Soruların altındaki noktalı yerlere soruların cevaplarını yazınız. Mayoz nedir? 1

.......................................... ..........................................

4

2

Mayoz sonucu kaç hücre oluşur?

Hangi hücrelerde görülür? ..........................................

MAYOZ

..........................................

Mayoz sırasında gerçekleşen parça değişimi ile katıtsal çeşitlilik ortaya çıkar. Mayozla kromozom sayısı yarıya iner. Kromozom sayısı yarıya inmeseydi kromozom sayısı her kuşakta ikiye katlanırdı ve canlı türleri özelliklerini koruyamazdı.

..........................................

..........................................

3

Mayozda gözlenen parça değişimi neden önemlidir? .......................................... ..........................................

H.

Sperm

1

Polen

2

Amipin bölünmesi

3

Yaranın iyileşmesi

4

Yumurta

5

Bebeğin büyümesi

6

Kutucuklarda verilen resimlerden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız. a) Mayoz sonucu hangileri oluşur? ......................................... b) Mitoz sonucu hangileri oluşur? ......................................... c) Hangileri üreme hücresidir? .........................................


23

23

†NiTE - 1 ETKİNLİK I.

1

6

2

7

3

8

4

9

5

10

Hayvan hücresinde mayoz

J.

Mayoz

Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların önüne "D", yanlış olanların önüne "Y" yazınız. 1.

Mayoz, eşey hücrelerinde hücrelerde görülür.

2.

Mayoz sonucu oluşan yeni hücreler ana hücrelerden farklı özelliktedir.

3.

Bir hücre art arda iki mayoz geçiremez.

4.

Mayoz sonucu iki yeni hücre oluşur.

5.

Mayoz birbirini izleyen iki aşamada gerçekleşir.

6.

Mayozun bölünmenin amacı kromozom sayısını yarıya indirmektir.

7.

Kalıtsal çeşitlilik mayoz sırasında çeşitliliği kromozomlardaki parça değişimi ile gerçekleşir.

8.

Mayoz sırasında bir çekirdek ve bir sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.

9.

Mayoz sonucu vücut hücreleri oluşur.

10.

Mayoz bölünme öncesi kalıtım maddesi kendini eşlemez.

Fen bilimleri dersinde mitoz ve mayoza ait özellikler ile ilgili Behzat mitoza, Ayten ise mayoza ait özellikleri içeren bilgi kartları hazırlıyor. Buna göre, aşağıdaki bilgi kartlarını hazırlayan öğrencilerin kim olduğunu adlarının baş harfini karttaki dairenin içine yazarak belirleyiniz.

1

5

Çeþitlilik saðlanýr.

Eþeysiz üremenin temelini oluþturur.

Kromozomlar arasýnda parça deðiþimi gerçekleþir.

Vücut hücrelerinde görülür. (h)

Tek hücreli canlýlarda üremeyi saðlar.

2

6

Çok hücreli canlýlarda üreme hücrelerinin yapýmýný saðlar.

3

7

Bölünme sonucu kromozom sayýsý deðiþmez.

4

Behzat

Ayten

8

Bölünme sonucu kromozom sayýsý yarýya iner.

Bitki hücresinde mayoz

24

24



İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

1.

3. Yumurtalık

1. ÜNİTE TEST - 6

l

Yumurta Zigot

Testis

Sperm ll

Beyza zigotun oluşumu ile ilgili verilen şemayı inceleyerek aşağıdaki yorumları yapıyor. l.

lV

Yumurta ve sperm hücreleri döllenerek zigotu oluşturmuştur.

ll.

lll

Bir grup öğrenci dişi üreme sistemindeki yapı ve organlarla ilgili yukarıdaki şekile bakarak bazı yorumlar yapıyor.

Yumurta hücresi testis tarafından üretilir.

lll. Sperm erkek üreme hücresi, yumurta ise dişi üreme hücresidir. Beyza'nın yorumlarından hangileri doğrudur?

Döllenmenin gerçekleştiği yumurta kanalı 1 numara ile gösterilmiştir.

Sefa

ll numaralı yapı yumurtalıktır. Zigot buraya yerleşir ve gelişir.

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

Sami lV numara ile gösterilen yapı vajinadır. Vajina, lll numara ile gösterilen döl yatağı ile dış ortam Kübra

arasındaki bağlantıyı sağlar.

Hangi öğrencilerin yaptıkları yorumlar doğrudur?

2.

Üremeyi Sağlayan Yapı ve Organların Özellikleri

A) Sefa ve Sami

B) Sami ve Kübra

C) Sefa ve Kübra

D) Safa, Sami ve Kübra

D Y

4.

l

Döllenme dişi üreme organına ait yumurta kanalında gerçek-  leşir.

ll

Zigotun yerleştiği ve geliştiği yer döl yatağıdır.



lll

Sperm hücresi sperm kanalında üretilir.



lV

Yumurta hücresi yumurtalıkta  üretilir.

Küçük ve hareketli sperm hücresi ile büyük ve hareketsiz yumurta hücresinin birleşmesi sonucu döllenme meydana gelir. D Döllenme sonucunda oluşan yeni hücreye zigot denir.

Sema, hazırladığı tabloda insanlarda üremeyi D

sağlayan yapı ve organlar ile ilgili verilen cümleleri doğru (D) ve yanlış (Y) olarak uygun olanı işaretlemiştir. Sema'nın yaptığı işaretlemelerden hangisi hatalıdır? A) l

B) ll


C) lll

D) lV



Y Zigot hızla bölünerek büyür ve embriyoyu meydana getirir.

Y

D 



Y 

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde kaç numaralı çıkışa ulaşılır? A) 

B) 

C) 

FEN BİLİMLERİ

D) 

25

†NiTE - 1 Test – 6 5.

1. Yumurtalık: Dişi üreme hücresi olan yumurtayı üretir. 2. Yumurta kanalı: Yumurtanın döl yatağına ulaşımını sağlar. Döllenme burada gerçekleşir. 3. Döl yatağı: Zigotun yerleştiği ve geliştiği yerdir. 4. Vajina: Döl yatağı ile dış ortam arasındaki bağlantıyı sağlayan yapıdır.

8.

Erkek Üreme Sistemi

Üreme Organları

Testis

 Yumartalık

l

üretir

üretir

Yumurta

Sperm

Erkek üreme sisteminde bulunan yapı ver organlara ait şemada  sembolü yerine hangi yapının adı yazılmalıdır? A) İdrar kanalı

B) Yumurtalık

C) Sperm

D) Sperm kanalı çekirdeklerinin birleşmesi ile oluşur.

6.

B Ü R E M E Y Ü

ll

lll

Bebek

İnsanlarda üreme ile ilgili yukarıda verilen kavram haritasındaki boşluklar hangi seçenekteki kavramlarla tamamlandığında doğru olur?

M E R G E N L İ K Yukarıda çözülmüş bulmacadan alınan bir kesit verilmiştir.

ERKEK ÜREME YAPI VE ORGANLARI

erkekte

dişide

Salgı bezleri

Penis DİŞİ ÜREME YAPI VE ORGANLARI

4.1. İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organları şema üzerinde göstererek açıklar. 4.2. Üreme organlarının neslin devamı için üreme hücrelerini oluşturduğunu ifade eder. 4.3. Sperm, yumurta, zigot, embriyo ve bebek arasındaki ilişkiyi yorumlar. 4.4. Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için alınması gereken tedbirleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.

l

ll

lll

Hangi seçenekte verilen tanımın karşılığı bu bulmaca kesitinde bulunmaz?

A) Testis

Zigot

Embriyo

B) Testis

Embriyo

Zigot

A) Bireyin mitoz etkisi ile vücut kütlesinin ve hacminin artmasına denir.

C) Penis

Zigot

Embriyo

D) Penis

Embriyo

Zigot

B) Bireyin çocukluktan çıkıp yetişkin olma yolunda ilerlediği evdedir. C) Zigotun gelişmesi sonucunda oluşan yapıya denir. D) Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine benzer yavrular oluşturmasına denir. 1. Testis: Erkek üreme hücresi olan spermi üretir. 2. Salgı bezleri: Sperm hücrelerinin hareketini kolaylaştıran salgı salgılar. 3. Sperm kanalı: Spermleri testisten penise taşır. 4. Penis: Spermin ve idrarın erkek vücudundan dışarı atılmasını sağlar.

26

7.

l.

9.

l.

Yumurtalık

ll. Döl yatağı

Ağır yük kaldırmak

ll. Dengeli beslenmek

lll. Vajina

lll. Sigara ve alkol kullanmak

lV. Yumurta Kanalı

lV. Radyasyonun yoğun olduğu ortamlardan uzak durmak

Döllenme ve zigot gelişimi dişi üreme sisteminde yer alan yapılardan hangilerinde gerçekleşir?

V. Doktor kontrolü dışında ilaç kullanmak

Döllenme

Zigot gelişimi

l

lV

Yukarıdaki davranışlardan hangileri embriyonun anne karnındaki gelişimini olumlu yönde etkiler?

A) B)

lll

ll

A) l ve lll

B) ll ve IV

C)

lV

lll

C) ll, lV ve V

D) l, lll ve lV

D)

lV

ll

26



Ergenlik ve Sağlık

1.

Erkekler

Kızlar X

Y

3.

Aşağıdaki bedensel özelliklerden hangileri ergenlik döneminde olan Zeynep ve Şeyma'da ortak olarak görülür?

Z

Yukarıdaki şemada ergenlik döneminde kızlarda görülen değişimler X, erkeklerde görülen değişimler Z, hem kızlar hem erkeklerde ortak olarak görülen değişimler ise Y harfi ile gösterilmiştir. Buna göre, hangi seçenekte verilen bedensel değişim Y bölgesine yazılabilir?

2.

A) Sperm oluşması

B) Deride yağlanma

C) Ses kalınlaşması

D) Yumurta oluşumu

Sabah kalktığında aynaya bakan Burak, yüzünde yeni bir sivilce çıktığını (l) fark etmiş ve morali bozulmuştu. En azından moral bozukluğunun bir nedeni vardı. Çünkü bu aralar sebepsiz moral bozuklukları, sevinç, üzünte gibi duygularının sık sık yer değiştirmesi (ll) sıkça karşılaştığı bir durumdu. Odasına giden Burak her zamanki gibi yalnız kalmak (lll) istediğini söyledi. Sesindeki zaman zaman incelmeler ve kalınlaşmalar (lV) onun çevresindeki insanlarla iletişim kurmakta güçlük çekmesine (V) neden olmaktaydı. Yukarıda ergenlik döneminde olan Burak'ın yaşadığı bedensel ve fiziksel değişimlerin numaralandırıldığı bir metin verilmiştir. Metine göre Burak'ta gözlenen değişimlerin sınıflandırılması seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? Bedensel Değişim

Ruhsal Değişim

A)

l, lV

ll, lll ve V

B)

l, ll ve lV

lll ve V

C)

lll ve V

l, ll ve lV

D)

ll, lll ve V

l ve lV


l. ll. lll. lV.

4.

Ter ve yağ salgılanmasının artması Sakal ve bıyık çıkması Kasların gelişimi Sivilce çıkması

A) Yalnız lV

B) Yalnız lll

C) ll ve lll

D) l ve lV

Ses kalınlaşması Adet görme Yumurta oluşması

1 3

Boy uzaması

2

Sakal ve bıyık

4

5

6

Ergenlik döneminde görülen bedensel değişimlerin numaralandırıldığı tablo ile ilgili aşağıdaki açıklamalar verilmiştir. l.

1 ve 4 numaralı kutularda erkeklerde görülen değişiklikler verilmiştir.

ll.

3 ve 5 numaralı kutularda kızlarda görülen değişiklikler verilmiştir.

lll. 2 ve 6 numaralı kutularda ise hem kız hem de erkeklerde görülen değişiklikler verilmiştir. Açıklamalara göre çıkarak 6 numaralı kutuya aşağıdaki değişikliklerden hangisi yazılamaz? A) Kilo artışı

B) Deride yağlanma

C) Ses kalınlaşması D) Ter salgısının artması

27


†NiTE - 1 Test – 7 5.

5.1. Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan bedensel ve ruhsal değişimleri tartışır. 5.2. Ergenlik döneminin sağlıklı bir şekilde geçirilebilmesi için nelerin yapılabileceğini, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.

l. Kız çocuklarının adet görmeye başlamaları

7.

ll. Bireyin aşırı öfkeli olması

Bedensel Sorunlar l.

Kasların gelişimi

lll.

Yüzde sivilce çıkması

Ruhsal Sorunlar ll.

Yalnız kalma isteği

lV.

Ter salgısının artması

lll. Erkeklerde sesin kalınlaşmaya başlaması lV. Ruhsal anlamda sıkıntılı günler geçirmesi Yukarıda verilen özelliklerden hangileri bir bireyin ergenlik döneminde olduğunu ispatlar?

ERGENLİK VE SAĞLIK Ergenlik Döneminde Görülen Bedensel Değişiklikler

A) l ve lll

B) l ve lV

C) ll ve lll

D) ll ve lV

Volkan, bireyin ergenlik döneminde yaşadığı sorunlarla ilgili yukarıdaki tabloya hazırlıyor. Volkan, tablodaki kaç numaralı sorunun yerini değiştirirse hazırladığı tablo doğru olur? A) l

B) ll

C) lll

D) lV

Kızlarda Görülen Değişiklikler • Dişi üreme organlarının oluşması, • Yumurta oluşumu,

6.

D Y

Ömer, tablodaki cümleleri okuyarak doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusunu işaretliyor.

• Ses kalınlaşması, • Sakal - bıyık çıkması

Ömer, işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yaparsa etkinlik doğru tamamlanmış olur?

Kızlarda ve Erkeklerde

A)

Görülen Değişiklikler

D Y

B)

D Y

l



• Boy uzaması

ll



ll



• Kilo artışı

lll



lll



l



• Koltuk altında kıllanma • Deride yağlanma

C)

• Sivilce çıkması • Ter salgısının artması • Kasların gelişimi

D Y

D)

D Y

l



l



ll



ll



lll



lll

Yalnız kalma isteği

• Sperm oluşması,

Ruhsal Değişiklikler

...................................

likler • Erkek üreme organının oluşması,

Bedensel Değişiklikler

Ergenlik dönemini bireyler yardım almadan kendileri aşmalıdır.

lll

Ergenlik

...................................

Hobi edinme, spor yapma bu dönemi sağlıklı bir şekilde geçirmek için yapılacak etkinliklerdendir.

ll

Erkeklerde Görülen Değişik-

8.

Aşırı öfkelenme

Ergenlik dönemini sorunsuz geçirmek için sağlıklı bir iletişim kurmak gerekir.

l

Yüzde sivilce oluşması

• Göğüslerin belirginleşmesi

Kasların gelişimi

• Adet görme,



Ergenlik ile yukarıdaki şemada gösterilen boşluklar seçeneklerde verilen uygun kelime grupları ile tamamlandığında, hangi seçenekte açıkta kalır? A) İletişim kurmada güçlük çekme B) Spor yapma C) Kararsızlık, dikkat dağınıklığı D) Deride yağlanma

28

28



Ergenlik ve Sağlık K.

Verilen soruların cevaplarına ait kavramları kullanarak şemadaki kutucukları doldurunuz.

Üreme Organları

PEMBE

Boy ve kütle artışı hangi değişimdir?

Yumurtalık

Testis

Problem durumunda öncelikle kimden yardım istenebilir?

Ergenlik

Sağlıklı geçirmek için neler yapmalıdır?

üretir

Yumurta

YEŞİL

TURUNCU

üretir

Sperm

çekirdeklerinin birleşmesiyle oluşur

Kimlik arayışı hangi değişimdir? Zigot MAVİ

gelişir Embriyo gelişir Bebek

Aşağıdaki Venn şemasında belirtilen alanlara ergenlikte meydana gelen bedensel değişimleri yazınız. 1 2

Hem kızlarda Hem Erkeklerde Ortak Görülen Değişiklikler 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

29

29

Sperm hücresi

Zigot

Erkeklerde Görülen Değişiklikler

Kızlarda Görülen Değişiklikler

Yumurta ve sperm çekirdekleri ki d kl i birleşir. bi l i

3

Yumurta umu murt ra rt hücresi ücresi

L.

†NiTE - 1 ETKİNLİK M.


Aşağıdaki açıklamalardan yararlanarak bulmacayı doldurunuz. Anahtar kelimeyi bulunuz. l.

Yumurtanın döl yatağına ulaşmasını sağlayan kanal

ll.

Zigotun yerleştiği ve geliştiği yapı

lll. Döllenmiş yumurtaya verilen ad Ergenlik Döneminde Görülen Ruhsal Değişimler

lV. Canlının kütlesinin ve hacminin artması

• Kimlik arayışı

V. Zigotun gelişmesi sonucu oluşan canlı

• Yalnız kalma isteği

Vl. Erkek bireyde sperm üreten yapı

• Duygusal Dalgalanma

Vll. Döl yatağı ile dış ortam arasında bağlantıyı sağlayan yapı

• aşırı öfkelenme

Vlll. Büyümeyle beraber vücudumuzdaki organların değişime ugrayarak farklı özellikler kazanması

• hayal kurma • sebepsiz can sıkıntısı • cinsel konulara duyma

l merak lV

ll 1

• İletişim kurmada sıkıntı • Arkadaş grubuna dahil olma isteği V 2

6

Vl

lll 4

8

Vll 7

3

5

Vlll

ANAHTAR KELİME:

30

30




1.

1. ÜNİTE TARAMA - 1

4.

Mayoz geçiren yandaki hücreden oluşan yeni hücre aşağıdakilerden hangisidir?

Ali Öğretmen'in mitozla ilgili sınıf panosuna astığı şemayı inceleyen bir öğrenci aşağıdaki sorulardan hangisi cevaplayamaz? A) Bölünme sonucu kaç hücre oluşmuştur?

2.

B) Çekirdek bölünmesinden sonra sitoplazma bölünmesi mi gerçekleşmiştir?

DNAda bulunan yapýlara örnek veriniz.

C) Bölünme sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişir mi? D) Hangi hücreler mitoz bölünme geçirebilir?

Öğretmenin sorusuna bir grup öğrencinin cevabı aşağıdaki gibidir. Deoksiriboz şekeri Mert

5.

Timin nükleotit

Mayoz geçiren bir bitki hücresi ile bir hayvan hücresi arasındaki farklardan birini hangi öğrenci doğru ifade etmiştir? A) Bölünme öncesinde kalıtım maddesinin iki kat artması

Deniz

B) Adenin nükleotit

sayısının

yarıya

Sitoplazmanın bölünme şekli

Buna göre, hangi öğrencilerin verdiği cevap doğrudur? A) Yalnız Mert B) Yalnız Deniz C) Mert ve Ayla D) Mert, Deniz ve Ayla

3.

Kromozom inmesi

C)

Ayla

D)

Bölünme sonucu oluşan hücre sayısı

Þeker

6.

Yandaki şekil bölünmekte olan bir hücreye aittir. I.

Yukarıda DNA'nın yapı birimleri olan nükleotitlerin içerikleri şekillerle gösterilmiştir. Buna göre, hangi seçenekte verilen nükleotit doğru oluşturulmuştur?

Hücrenin kromozom sayısı kaçtır? II. Bitki hücresi midir? Yoksa hayvan hücresi midir? III. Vücut hücresi midir? Yoksa eşey hücresi midir? Bu şekilden yararlanılarak yukarıdaki sorulardan hangilerinin cevabına ulaşılabilir? A) Yalnız I C) I ve III


FEN BİLİMLERİ

B) Yalnız II D) I, II ve III

31

†NiTE - 1 Tarama - 1 7.


. n

2n 2n

2n

n

Þekil - 1

İnsanda döllenme dişi bireyin vücudunda gerçekleşir. Sperm ve yumurta hücresinin çekirdeklerinin kaynaşması olayına döllenme denir. Döllenmiş yumurtaya zigot adı verilir. Zigot büyüyüp gelişerek embriyoyu oluşturur. Embriyo yaklaşık iki ay sonra gelişerek fetüs adını alır.

9.

2n n n

n

n

Aşağıdakilerden hangisi anne adaylarının hamilelikte dikkat etmeleri gereken tedbirlerden biri değildir? A) Radyasyona maruz kalmamalı

Þekil - 2

B) Hormonlu gıdalar tüketmeli C) Sigara ve alkolden uzak durmalı

Şekil - 1 ve şekil - 2 deki hücre bölünmesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (n: kromozom sayısı)

D) Dar kıyafetler giymemeli

A) Şekil 1'deki hücre bölünmesi sadece bir hücreli canlılarda gerçekleşir. B) Şekil-2'deki hücreler birbirini takip eden iki hücre bölünmesiyle oluşmuştur. C) Şekil 1'de oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmemiştir.

10.

D) Şekil 2'de oluşan hücreler üreme hücresi olabilir.

Sesin kalınlaşması Sakal - bıyık çıkması

1 3

Yumurta hücrelerinin 5 oluşumu

Deri de yağlanma

2

Sivilce çıkması

4

Ter salgısının artması 6

Yukarıdaki tabloda numaralandırılarak verilen değişimlerden hangileri ergenlik döneminde kız ve erkekler için ortaktır?

8.

Diþi birey Sperm ana hücresi

Yumurta ana hücresi

A) 1, 2 ve 4

B) 1, 4 ve 6

C) 2, 4 ve 6

D) 3, 5 ve 6

11.

l

lll

Yukarıdaki şemada insanda üreme olayı özetlenmiştir. Şemada sembollerle gösterilen olaylar hangi seçenekte yanlış adlandırılmıştır?

lV

(n: kromozom sayısı)

32

A)

: Mayoz bölünme

B)

: Mitoz bölünme

C)

: Döllenme

D)

: Mitoz bölünme

32

ll Dişi üreme sistemi gösteren yukarıdaki şekilde kaç numara ile gösterilen yapı veya organ döllenmenin gerçekleştiği yerdir? A) l

B) ll

C) lll

D) lV




1.

4.

Hücre bölünmesi saðlar

saðlar

X olabilir

A) IV

Y

Eþeyli üreme ile gerçekleþir

B) III

C) II

D) I

saðlar ile gerçekleþir

5. Mayoz

Z

Hücre bölünmesi ile ilgili yukarıdaki şemada X, Y ve Z yerine aşağıdaki kavramlardan hangileri yazılmalıdır? X

2.


Yandaki şemada I, II, III ve IV ile gösterilen hücrelerden hangisi "n" kromozom taşır?

Büyüme

olabilir

Y

Z

A) Gelişme

Mitoz

Eşeysiz üreme

B) Gelişme

Eşeysiz üreme

Çoğalma

C) Mitoz

Gelişme

Çoğalma

D) Çoğalma

Eşeysiz üreme

Mitoz

Homolog kromozomların birbirinden ayrılması 1

Homolog kromozomların arasında parça değişimi 2

Kromozom sayısının yarıya inmesi 3

Sitoplazmaların boğumlanarak bölünmesi

4

Yukarıdaki kartlarda hayvanlarda gerçekleşen mayoz sırasındaki olaylar verilmiştir. Kartlarda yazan olaylardan hangileri bitkilerde gerçekleşen mayoz sırasında da görülür?

Bir hayvan hücresinde gerçekleşen mitoz sırasında aşağıda verilen olaylardan hangisi diğerlerinden daha önce meydana gelir?

A) 1, 2 ve 3

B) 1, 3 ve 4

C) 2, 3 ve 4

D) 1, 2, 3 ve 4

A) Kalıtım maddesi miktarı iki katına çıkar. B) Çekirdek bölünmesi gerçekleşir. C) Çekirdekteki kromatin iplikleri kromozomları oluşturur. D) Sitoplazma ortadan boğumlanır.

6.

l.

Oluşan hücrenin genetik yapısı ana hücre ile aynıdır.

ll. Bölünme sonucunda bir hücreden dört hücre oluşur.

3.

lll. Kromozom sayısı yarıya iner. lV. Vücut hücrelerinde görülür.

Yukarıdaki şemada verilen hücre bölünmesi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

Yukarıda verilen özelliklerden mayoz ve mitoza ait olanların sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? Mayoz

Mitoz

A)

l ve lV

ll ve lll

B)

ll ve lll

l ve lV

C) Sitoplazma boğumlanarak bölünmüştür.

C)

ll ve lV

I ve III

D) Oluşan yeni hücrelerin kromozom sayısı değişmemiştir.

D)

lll ve lV

l ve ll

A) Bölünme öncesinde kalıtım maddesi eşlenmiştir. B) Bölünme sonucu iki hücre oluşmuştur.


FEN BİLİMLERİ

33

†NiTE - 1 Tarama - 2


7.

9.

Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için anne adayı sağlığına dikkat etmelidir.  Bebek anne aracılığı ile beslendiğinden anne; düzenli ve dengeli beslenmeli, düzenli olarak sağlık kontrolleri yaptırmalıdır.  Anne; sigara, alkol gibi zararlı maddeler kullanmamalıdır.  Anne hamileliği sırasında hafif egzersizler yapmalıdır.

A

T

G

C

T

A

C

G

A

T

D Y l

Ses kalınlaşması ve sperm oluşumu erkeklerde görülen değişimlerdendir.

ll

Zararlı alışkanlıklardan korunmak için arkadaş ortamlarından kaçınmalıyız.

lll

Spor, resim, müzik gibi etkinliklere daha fazla zaman ayırmalıyız.

Ergenlik dönemi ile ilgili tablodaki bilgileri okuyarak doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusuna işaretleme yapan Aslı'nın cevabı hangi seçenekteki gibi olursa, etkinliği doğru tamamlamış olur? A)

Yukarıda verilen DNA parçasında yer alan yapılardan hangi ikisinin miktarı aynıdır? A) Adenin organik bazı ile timin organik bazı

C) Guanin organik bazı ile Adenin organik bazı D) Sitozin organik bazı ile şeker miktarı

8.

A

1

G

A

C

l



l





ll



lll



lll

2

A

T

3

l



34

D Y 

l 

ll lll





ll



lll



T

A

Yukarıdaki DNA parçasında 1, 2 ve 3 numaralı bölgelere gelmesi gereken nükleotitler hangi seçenekte doğru verilmiştir?

34

D)

D Y

10. DNA T

D Y

ll

C)

B) Fosfat ile timin organik bazı

B)

D Y

Kromozom Gen 1

2

Nükleotit 3

4

Yukarıda verilen kalıtsal özelliklerimizi taşıyan yapıların karmaşıktan basite doğru sıralanışı hangi seçenekte doğru verilmiştir?

1

2

3

A)

T

C

C

B)

T

C

G

B) 4 > 1 > 3 > 2

C)

C

G

A

C) 4 > 3 > 1 > 2

D)

G

T

C

D) 2 > 3 > 1 > 4

A) 2 > 1 > 3 > 4



İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme N.

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen sözcük veya sözcük gruplarından uygun olanlarla tamamlayınız.

nükleotit

sitozin

çekirdek

organik baz

fosfat

timin

DNA

şeker

Mayoz, eşey hücrelerinde görülen bir bölünme şeklidir. Bu bölünme sonucunda yumurta, sperm ve polen (üreme hücreleri) oluşur. Mayoz iki aşamada gerçekleşir. Mayoz I ve Mayoz II adı verilen bu aşamalar sonunda kalıtsal özellikler ana hücreden farklı olan dört hücre oluşur.

1. DNA'nın yapısında adenin, timin, guanin ......................................... nükleotitleri bulunur. 2. DNA hücrede ......................................... bulunur. 3. DNA kendini eşlerken adenin organik bazının karşısına ......................................... organik bazı gelir. 4. Bir nükleotitin yapısında .........................., .......................... ve .......................... bulunur. 5. DNA'nın temel yapı birimini ......................................... oluşturur. 6. Kromozomların yapısında bulunan ......................................... genetik özellikleri taşır.

O.

Mitoz ve mayoz arasındaki farkları tamamlayınız. Mitoz

............................................................................

Mayoz

Üreme hücrelerinde görülür.

Kromozomlar arasında parça değişimi gerçekleşmez. .........................................................................

............................................................................

Genetik çeşitliliğe neden olur.

Oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hücreye benzer. .........................................................................

............................................................................

Sonuçta dört yeni hücre oluşur.

............................................................................

.........................................................................


35

35

†NiTE - 1 ETKİNLİK P.


Aşağıdaki cümlelerden hangilerinin doğru (D), hangilerinin yanlış (Y) olduğunu belirleyiniz. Yanlış olduğunu düşündüğünüz cümlelerin altlarına doğrularını yazınız.

1. (.......) Sperm ve yumurta hücresi 2n, vücut hücresi ise n kromozom taşır. .........................................................................................................................................................

İnsanların dünyaya geldikten sonra kütlesinin ve hacminin artmasına büyüme denir. Büyüme, olgunlaşma ve öğrenme yeteneğinin oluşması bireyin gelişmesini sağlar. Bireylerin doğumdan itibaren gelişim dönemleri; bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık şeklinde sıralanabilir.

2. (.......) DNA'da adenin organik bazı ile guanin organik bazı sayısı birbirine eşittir. ......................................................................................................................................................... 3. (.......) Mayoz, tür içinde çeşitliliği sağlar. ......................................................................................................................................................... 4. (.......) Mayoz, insanda üreme ana hücrelerinde gerçekleşir. ......................................................................................................................................................... 5. (.......) Mitoz sırasında hücrede kalıtım maddesi kendini eşlerken, mayoz sırasında hücredeki kalıtım maddesi kendini eşlemez. ......................................................................................................................................................... 6. (.......) Bir hücre art arda iki mayoz geçirebilirken bir hücre art arda iki mitoz geçiremez. ......................................................................................................................................................... 7. (.......) Mayoz geçiren bir hücrede oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hücre ile farklılık gösterir. .........................................................................................................................................................

R.

İnsanda üremenin anlatıldığı aşağıdaki şemada , ve  sembollerinin yerine gelecek kavramları yazınız.

çekirdeklerinin birleşmesi sonucunda 

36

36

oluşur



 .............



İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme S.

Aşağıdaki kavramların yanında verilen sembolleri ilgili açıklamaların yanındaki dairelerin içerisine çiziniz.

Mayoz

Büyüme



Döl yatağı

Ergenlik



Testis

Yumurtalık







Mitoz





1)

Dişi üreme organında zigotun yerleştiği ve geliştiği yapı

2)

Çocukluktan gençliğe geçiş dönemi

3)

Erkek üreme organında sperm üretmekte görevli yapı

4)

Vücut hücrelerinde çekirdek bölünmesiyle başlayan birbirini takip eden evreler

5)

Canlının kütlesinin ve hacminin artması

6)

Dişi bireyin üreme organında bulunan ve yumurtayı üreten yapı

7)

Üreme hücrelerinin oluşmasını sağlayan hücre bölünmesi


Ergenlik döneminde kızlarda ve erkeklerde farklı değişimler olduğu gibi ortak değişimlerde gözlenebilir. Ergenlikte bedensel değişimlerin yanı sıra görülen ruhsal değişimler de kişiden kişiye göre değişir. Yaşanılan bölgeye, sosyal çevreye ve kişilik yapısına göre bu ruhsal değişimler de farklılık gösterir.

37

37

38


1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

Aşağıdakilerden hangisi basit makinelerin kullanış amaçlarındandır?

4.

A) İşten kazanç sağlamak B) Enerjiden kazanç sağlamak C) İş yapma kolaylığı sağlamak D) Daha fazla kuvvet uygulamak

A) 5

2.

Üç makaradan oluşan palangada P yükü F kuvveti ile dengelenmek isteniyor.

2. ÜNİTE TEST - 1

Sürtünmelerin ihmal edildiği şekildeki makara sistemi 20N'luk kuvvetle dengelenmiştir. Her bir bilye 4N ağırlığında olduğuna göre, kefede kaç bilye bulunur? (İpin, makaranın ve kefenin ağırlığı ihmal edilmiştir.) B) 6

F = 20N

Kefe

C) 8

D) 10

5. l

Yandaki şekle göre kuvvetin büyüklüğünü aşağıdakilerden hangisi etkilemez?

F

F

ll

A) Yükün ağırlığı

lll

B) İp sayısı P

C) lll. makaranın ağırlığı D) ll. makaranın ağırlığı

K

L

Emine; ipin, makaraların ve sürtünmenin ihmal edildiği yukarıdaki dengelenmiş makara sistemini inceleyerek aşağıdaki etkinliği tamamlaya çalışıyor. D Y l.

K ve L cisimlerinin ağırlıkları birbirlerine eşittir.

ll.

F kuvveti L cisminin ağırlığına eşittir.

lll.

K cisminin ağırlığı F kuvvetinin iki katıdır.

3. Z Y

F

Etkinlikteki numaralandırılmış cümleler doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusunu işaretleyen Emine'nin yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır?

X P

Sabit ve hareketli makaralardan oluşan şekildeki sistemde X, Y ve Z ile gösterilen makaraların sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? Sabit Makara

Hareketli Makara

A)

X ve Y

Z

B)

X ve Z

Y

C)

Y

X ve Z

D)

Z


X ve Y

A)

D Y

B)

D Y

l



l

ll



ll

lll



lll

C)

D Y l



FEN BİLİMLERİ

D)

   D Y 

l

ll



ll

lll



lll

 

39

†NiTE Test – 1- 1

1.1. Basit makinelere örnekler verir ve sağladığı avantajları örneklerle açıklar. 1.2. Basit makinelerin günlük yaşamdaki kullanım alanlarına örnekler verir. 1.3. Basit makinelerden yararlanarak günlük yaşamda iş kolaylığı sağlayacak bir düzenek tasarlar ve yapar.

6.

8. F2

F1

BASİT MAKİNELER Günlük hayatımızı kolaylaştıran araçlardır. Basit makineler; Hepsi iş kolaylığı sağlar. Kuvvetten kazanç sağlar.  Kuvvetten kazanç varsa yoldan kayıp vardır.  Enerji ve işten kazanç sağlanmaz.  Basit makinelerde kuvvetin yönü değiştirilebilir.

A)

P

F3 200N

300N

C)

D)

P

Şekildeki sistemlerde P yükünü dengeleyen F1, F2 ve F3 kuvvetleri arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?

F

A) F1 > F2 > F3

B) F3 > F1 = F2

C) F2 > F1 > F3

D) F1 = F2 > F3

500N

400N

P=F

P

II. Hareketli Makara: Yük ile birlikte hareket eden makaradır.

7. F2

9. F

B)

P

MAKARALAR I. Sabit makara: Sabit bir noktaya bağlı olarak kendi ekseninde dönen makaradır. Kuvvetten ve yoldan kazanç yoktur. Kuvvetin yönünü değiştirir.

Aşağıdaki makara sistemlerinde bulunan dinamometrelerden hangisinde okunan değer en küçüktür?

F=

P 2

F1 P

P

Kuvvetten kazanç, yoldan kayıp vardır. Kuvvetin aldığı yol yükün aldığı yolun iki katıdır. PALANGALAR

Þekil 1

Þekil 2

Şekil-1 ve 2'deki düzeneklerde P yükü sırasıyla F1 ve F2 kuvvetleriyle dengelenmiştir. I.

Sabit ve hareketli makaralardan oluşan sistemler palanga olarak adlandırılır. Palangalarda kuvvetten kazanılır yoldan kaybedilir.

P

Her iki düzenekte de kuvvetten kazanç vardır.

II. F1 kuvveti F2 kuvvetinin iki katıdır. kuvvet F

III. Her iki düzenek de iş kolaylığı sağlar. Bu düzeneklerle ilgili yukarıda verilenlerden hangisi söylenemez?

yük P

40

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

40

Makara sayısı artarsa, kuvvet kazancı da artar. Kuvvetin yönünü değiştirerek, iş kolaylığı sağlar, kuvvetten kazanç yoktur. Sabit ve hareketli makaralardan oluşan sistemdir.

Palanga

Hareketli Makara Sabit Makara

Yukarıda verilen açıklamalar ile ilgili makara çeşidinin çizgi ile eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A)

B)

C)

D)


1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

D Y

3.

Fl

Kuvvet kolunun uzunluğu yük kolunun uzunluğundan ne kadar fazla ise kaldıracın kuvvetten kazancı o kadar büyüktür.

l

ll

Kaldıraçlar destek noktası denilen sabit bir nokta etrafında dönebilen sistemlerdir.

lll

Kaldıraçlarda kuvvetten ve işten kazanç vardır.

l

lll

Bahadır, ağır bir cismin kaldıraçların destek noktalarının yerlerini değiştirerek üç farklı şekilde kaldırmaya çalışıyor.

Sema, işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yaparsa, etkinlik doğru tamamlanmış olur? D Y

B)

l



l



ll

lll



lll

C)

D Y

D)

  

D Y

l



l



ll



ll



lll



Kaldıraçlar özdeş olduğuna göre, cismi kaldırmak için uygulanan kuvvetler ile ilgili Bahadır'ın yorumlarından hangileri doğrudur?

D Y

ll

lll

l.

Cisim destek noktasına ne kadar yakınsa kuvvet kazancı o kadar fazla olur.

ll.

uygulanan kuvvetler arasındaki ilişki Flll > Fll > Fl şeklindedir.

lll. Kaldırılmak istenilen cisim aynı olduğu için uygulanan kuvvetlerde birbirlerine eşittir.



A) Yalnız l

B) l ve ll

C) ll ve lll

D) l ve lll

4. 2.

ll Flll

Sema, kaldıraçlar ile ilgili tablolardaki bilgileri doğru (D) ve yanlış (Y) olarak işaretliyor.

A)

Fll

F1

P

Basit makineler ile ilgili olarak aşağıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği bir bilgi yanlıştır?

Þekil 1 P

F2

A) Enerjiden kazanç sağlanmaz. B) İş kolaylığı sağlayan araçlardır. C) Kuvvetin yönünü çeşidi bulunur.

değiştiren

Þekil 2

Şekil 1 ve 2'deki kaldıraç sistemleri için aşağıdakilerden hangileri söylenebilir? I.

Şekil 1'deki sistemde kuvvetten kazanç, Şekil 2'de ise kuvvetten kayıp vardır.

II. Her ikisi de çift taraflı kaldıraç örneğidir. D) Aynı anda hem kuvvetten hem de yoldan kazanç sağlarlar.


III. F1 kuvveti F2 kuvvetinden daha büyüktür. A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

41


†NiTE Test – 2- 1 5.

Kaldıraçlar sabit bir destek etrafında dönebilen araçlardır.

Ağırlık (N)



30



10



20

7.

P

Desteğin arada olduğu kaldıraçlar.

P

I

II P

P III

IV

Yukarıdaki kaldıraç sistemlerinden hangisinde P yükünü dengeleyen kuvvetin yönü diğerlerinden farklıdır?

Buna göre bu cisimler kullanılarak hazırlanan aşağıdaki düzeneklerden hangisi dengede değildir? (Çubuklar eşit bölmeli ağırlıksızdır.)

Desteğin bulunduğu duruma göre iki çeşittir.

A) IV

B) III

C) II

D) I

A)

Kuvvet

Yük kolu

Cisim

Tabloda ,  ve  cisimlerinin ağırlıkları verilmiştir.

KALDIRAÇLAR

Yük


Kuvvet kolu

B)

Destek

8.

Fl

X

X

Y

F

ll

Denge koşulu:

X

Kuvvet kazancı vardır.

ll. düzenek

l. düzenek

C)

Yük x Yük = Kuvvet x Kuvvet kolu kolu

D)

Z

Flll

F

lV

X lV. düzenek

lll. düzenek

Kaldıraçlarda kuvvet kolunun uzunluğu ile kuvvet kazancı arasındaki ilişkiyi araştıran bir öğrencinin amacına ulaşması için yukarıdaki düzeneklerden hangi ikisini kullanması doğru olur? (Kaldıraçlar özdeş olup ağırlıklar önemsizdir.) Kuvvetin destek noktasına olan uzaklığı arttıkça, kuvvet kazancı da artar. yük I.

6.

Ceren

K Þekil 1

II.

III.

F2

P

yük

A) l ve ll

B) l ve lV

C) ll ve lll

D) lll ve lV

F1

P

yük

Ceren

F3

P

Kuvvet kazanıcı : I > II > III

M N

Þekil 2

Ağırlığı önemsiz eşit bölmeli çubuğun bir tarafındaki Ceren, 150N ağırlığındaki cismi Şekil 1'deki gibi yatay olarak dengede tutmaktadır. Ceren, Şekil 2 deki gibi 200N'luk ağırlığı yatay olarak dengede tutabilmesi için çubuğun belirtilen K, L, M, N noktalarından hangisinde durmalıdır? A) K

42

L

42

B) L

C) M

D) N

9.

Kaşığın çalışma prensibi aşağıda çizimi verilen kaldıraçlardan hangisi ile aynıdır? A)

P

B)

F

C)

P F

P

F

D)

P


F

1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

F

P

2. ÜNİTE TEST - 3

3. F

Yukarıdaki kaldıraç modeline ait basit makine örneği veriniz.

F

Öğretmenin sorusuna doğru cevap vermek isteyen bir öğrenci, aşağıda verilenlerden hangisini seçmelidir? A)

F

B) Yukarıda verilen kaldıraç çeşitleri ile örnekleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir? A) Ceviz kıracağı

C)

D)

D)

El arabası

2.

B)

Maşa

C)

Pense

Arda, kaldıraç kullanarak bir yükü ağırlığından daha küçük bir kuvvet kaldırmak istiyor.

4.

Kuvvet

Kaldýraç çeþiti I.

yük Kuvvet I

F P 2m

yük II

II.

F

1m

Kuvvet

III.

III

P 1m

Kuvvetten kazanç var.

Kuvvetten kayýp var.

F

Buna göre Arda, yukarıda çizimleri verilen düzeneklerden hangilerini kullanmalıdır? (Çubuklar ağırlıksız, eşit bölmeli) A) I ve II

B) II ve III

C) Yalnız II

D) Yalnız III


1m

1m

Özellik

Kuvvetten kayýp var.

P 1m

yük

FEN BİLİMLERİ

Yukarıdaki I, II ve III numaralı kaldıraçlardan hangilerinin özellikleri doğru verilmiştir? A) I ve III

B) II ve III

C) I ve II

D) I, II ve III

43



Aşağıda verilen basit makinelerden hangisi desteğin ortada olduğu kaldıraçlara örnektir? A)

7.

1

B) 2

Tek taraflı kaldıraç I. Destek bir uçta kuvvet diğer uçta yük ortada

Maþa

Ceviz kýracaðý

C)

F

3

D)

P

Pense

Olta

Örnek:

6.

Farenin peyniri kaldırabilmesi için kaldıraca uyguladığı kuvvetlerin büyüklükleri arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

D) F1 = F2 = F3

Aşağıdaki kaldıraç çizimlerinden hangisindeki gösterimler doğru yapılmıştır?

II. Destek bir uçta yük diğer uçta kuvvet arada

Örnek:

C) F2 > F3 > F1

F

8.

P

B) F1 > F3 > F2

Kaldıraç çeşitleri P

F

A) F1 > F2 > F3

Kuvvet

Arkadaşlarına kaldıraç çeşitleri ile ilgili bilgi vermek için hazırlanan Hümeyra, tahtaya çizdiği kaldıraç çeşidine aşağıdaki basit makinelerden hangilerini örnek gösterebilir? l

ll

yük

A) Yük kolu

B)

Kuvvet kolu Yük kolu

yük

Kuvvet kolu Kuvvet

lll

lV

yük

C)

Kuvvet kolu

Yük kolu

44

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) lll ve lV

44

D)

Kuvvet kolu

yük

Yük kolu


1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

3.

Eðik düzlem kullanmak iþ kolaylýðý saðlar.

D

Þekil I

Y

Eðik düzlemde eðim azaldýkça uygulanan kuvvet de azalýr.

D

D

2. çýkýþ

Y

3. çýkýþ

4. çýkýþ

A)

B)


h

h

A) 1

C)

D)

h

h

B) 2

C) 3

Eðik düzlem

Þekil II

Şekil-I'deki yük Şekil-II'deki gibi eğik düzlem yardımıyla kamyonetin kasasına taşınıyor. Buna göre aşağıdaki eğik düzlemlerden hangisi kullanılırsa yükü kasaya çıkarmak için en az kuvvet uygulanır? (Sürtünmeler önemsiz.)

Eðik düzlemde kuvvetten kazanç, yoldan kayýp vardýr.

Y

1. çýkýþ

h

Yük

Yük

20°

D) 4

30°

60°

45°

2. h

1m

F1

h

60°

h

F2

2m

P

45°

3m

P

4.

P

F3

h 30°

P

P ağırlığındaki cisim farklı eğik düzlemler ile h yüksekliğine çıkarılıyor. Bununla ilgili olarak aşağıdaki öğrencilerden hangilerinin yorumu doğrudur? Kuvvetler arasında F3 > F2 > F1 ilişkisi vardır.

P P

h

P Þekil-1

Þekil-2 P

P

h Þekil-3

Bir işçi P yükünü üç farklı yoldan h yüksekliğine çıkarmaya çalışıyor.

Mehmet

P yükü, uygulanan F1, F2 ve F3 kuvvetlerinden büyüktür.

Bu olayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) En büyük kuvveti Şekil-1'de uygular.

Ayşe

En büyük kuvvet kazancı F3 kuvvetinin uygulandığı düzlemde gerçekleşir. Aslı

A) Yalnız Mehmet C) Mehmet ve Aslı

B) Mehmet ve Ayşe D) Ayşe ve Aslı


B) Şekil-3'te kuvvetten kazanç en büyüktür. C) Şekil-2'de uygulanan kuvvet, Şekil-1'de uygulanan kuvvetten daha fazladır. D) Şekil-2'de uygulanan kuvvet, Şekil-1'de uygulanan kuvvetten daha azdır.

45


†NiTE Test – 4- 1 5. P


7.

Fll

Fl

5N

P

h

l

P P

Eğik Düzlem Bir yükü makara kullanmadan belirli bir yüksekliğe çıkarmanın bir yoluda eğik düzlem kullanmaktadır.

Eğik düzlem yardımı ile cisimler ağırlığından daha küçük bir kuvvetle yukarıya çıkarılır. Eğik düzlemde,  kuvvetten kazanç,  yoldan kayıp vardır. Kuvvetten kazancı artırmak için;  Eğik düzlemin eğimi ( açısı) azaltılmalıdır.

2α

2h

lV

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) lll ve lV

20N

10N 4h

20N

Yukarıda hazırlanan deney düzenekleri ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Eğik düzlemde kuvvetten kazanç sağlanır. B) Eğik düzlemde yükseklik arttıkça dengeleyen kuvvetin büyüklüğü de artar. C) Eğik düzlemin boyu arttıkça dengeleyen kuvvetin büyüklüğü de artar. D) Eğik düzlemde eğim arttıkça dengelenen kuvvet te artar.

6.

P

8.

F

F2

h

α

P

Yukarıdaki basit makine ile ilgili hangi öğrenciler doğru bilgi vermiştir?

F2 > F1

Kuvvetten kazanç;  l yolu uzatılmalı

F1

l

P

2l

İşten kazanç sağlar.

l.

h yüksekliği azalırsa,

ll.

eğik düzlemin eğimi artarsa,

Kuvvetten kazanç;

lll. X mesafesi azalırsa, Eğim arttıkça harcanan kuvvet azalır.

P Ozan

F2 > F1

 Eğik düzlemde yükseklik (h) arttıkça uygulanan kuvvet de artar.

46

A) Yalnız Ozan

B) Yalnız Selin

C) Selin ve Berfin

D) Berfin ve Ozan

46

X

Ahmet, bir eğik düzlem oluşturarak oyuncak arabasını bu eğik düzlemde hareket ettiriyor ve uyguladığı kuvveti dinamometre yardımı ile ölçüyor.

Berfin F2

h

Kuvvetten kazanç, yoldan kayıp sağlar. Selin

h

4h

F1

h

h

2,5N

h 2

FlV

"Eğik düzlemde eğim azalırsa, cisme uygulanan kuvvet de azalır." hipotezini ispatlamak isteyen bir öğrenci amacına ulaşmak için yukarıdaki düzeneklerden hangilerini kullanmalıdır?

P

α

P P P

Fl lll

F

l

h

ll

20N

4h

Ahmet, hazırladığı eğik düzlemde yukarıdaki niceliklerden hangilerini değiştirirse dinamometredeki değerin arttığını gözlemler? A) l ve ll

B) ll ve lll

C) l ve lll

D) l, ll ve lll


1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

3.

R Kuvvet

r

O noktaları etrafında kolayca dönebilen çıkrıklara P ve 2P ağırlıklı cisimler asılırsa aşağıdaki durumların hangisinde verilen çıkrık dengede kalır? A)

B) 0

Kuvvetten kazanç vardır.

ll.

Kuvvetin yönü değişir.

r

0

2P

P

Şekli verilen çıkrıkta kuvvet kolunun uzunluğu (R), yük kolunun uzunluğu (r) ile gösterilmiştir. l.

r

C)

r

r

2P

P

D)

lll. İşten kazanç sağlar.

0

r

r

0

r

r

Bu çıkrıkla ilgili yukarıdaki bilgilerden doğrudur? (R > r)

2.

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

Şekli verilen çıkrık ile ilgili hangi öğrencilerin yorumları doğrudur?

2P

P

2P

P

4 cm 8 cm F

4.

P

3r

P = 24N

r

F kuvvetinin büyüklüğü 12N'dur. Beyza

F

2 kat yoldan kayıp, aynı oranda da kuvvetten kazanç vardır. Şeyma

Yük kolu > kuvvet kolu ilişkisi vardır. Recep

P

Yukarıda şekli verilen çıkrıkta P yükü F kuvveti ile dengelenmiştir. l.

3r uzunluğu artırılmalı,

ll.

F kuvvetinin değeri azaltılmalı

lll. P yükünün değeri azaltılmalı

A) Beyza ve Recep B) Beyza ve Şeyma

Bu çıkrıkta; kuvvet kazancını artırmak için verilenlerden hangileri yapılmalıdır?

C) Şeyma ve Recep

A) l ve ll

B) l ve lll

D) Beyza, Recep ve Şeyma

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll


47




Şekildeki çıkrıkta r1=5 cm, r2 = 10 cm dir.

7. R

F

r

r1 r2

ÇIKRIK

F

X 24N

P Su kuyusu

Çıkrıkta kuvvetten kazanç sağlanır. Gizem

Çıkrıkta bulunan X cismini denge-

Şekilde verilen çıkrık sisteminde ..........................................

lemek için 12N'luk F kuvveti uyguFaruk

Yarıçapları farklı, dönme eksenleri aynı olan iki silindirle oluşturulan basit makinelere çıkrık denir.

Yoldan iki kat kazanç sağlanır. Nur

R F

6.

D Y

P

Çıkrıklarıda O noktasını destek noktası alacak şekilde kaldıraçlara benzetebilir.

P

r

R

F

Çıkrıkta, kuvvet kolunun (R) uzunluğu-

Fen bilimleri öğretmeninin sorusuna Tülay ve Ahmet doğru cevap vermiştir.

ll

Büyük kuvvetlerle küçük kuvveti dengelemek

Buna göre, öğretmenin sorusu aşağıdaki seçeneklerden hangisi ile tamamlanmalıdır?

lll

İş ve enerjiden kazanç sağlamak

A) işten kazanç sağlamak için ne yapılmalıdır?

A)

D Y

B)



ll



ll



lll



lll



l

D Y 

ll lll



C) kuvvetten kazanç sağlamak için ne yapılmalıdır? D) F kuvvetinin değerini artırmak için ne yapılmalıdır?

D)



D Y l

 

ll 

B) yoldan kazanç sağlamak için ne yapılmalıdır?

D Y

l

l

48

Ahmet

Kuvvetin yönünü değiştirmek

C)

48

Silindirin yarı çapı (r) azaltılabilir.

l

Bir öğrenci, çıkrığın kullanım amaçları ile ilgili yukarıda verilen etkinlikte numaralandırılmış ifadeleri okuyarak doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusuna işaretleme yapacaktır. Buna göre, etkinliği doğru tamamlayan öğrencinin yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır?

nun artması kuvvet kazancını artırın.

Çıkrık kolu (R) uzunluğu artırılabilir. Tülay

Buna göre yukarıdaki öğrecilerden hangilerinin yaptığı yorum doğrudur? A) Gizem ve Faruk B) Gizem ve Nur C) Faruk ve Nur D) Gizem, Faruk ve Nur

r 0

lanmalıdır.

lll

 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

Öğretmenleri bir grup öğrenciden yapısında dişli çark bulunduran bir aracın resmini sınıfa getirmelerini istemiştir.

3.

K


P

L

N

M

Buna göre, hangi öğrencinin getirdiği araçta dişli çark bulunmaz? A)

B)

Ercan

Yukarıdaki dişli çark sisteminde K dişlisi ok yönünde dönmeye başladığında hangi dişli ya da dişliler K dişlisiyle aynı yönde döner?

Gülay

C)

A) Yalnız N

B) Yalnız P

C) M ve P

D) L ve N

D)

4. Duru

2.

Didem

Aşağıdaki sistemlerden hangisinde dişlilerin dönme yönü yanlış gösterilmiştir? A)

B)

C)

D)

L

K

r

2r

Þekil 1

2r

Þekil 2

Şekildeki sistemde K kasnağı ok yönünde döndürülüyor. Bu durumda şekil-I'de verilen K ve L kasnaklarının dönme sayıları aşağıdakilerden hangisi gibi olursa L kasnağının son görünümü Şekil-II'deki gibi olur?

5.

Farklı merkezli dişlilerde dişlilerin dönme yönlerinin ve dönme sayılarının farklı olduğunu göstermeye çalışan bir öğrenci hangi seçenekte verilen düzeneği hazırlamalıdır? A)

B) 2r

K A)

4

B)

1

2 1 2

C)

2

1

D)

1

2


2r

r

L C)

r

D) 3r

3r

2r

2r

49



6.

9.

Z

Y

P

DİŞLİ ÇARKLAR Üzerinde eşit aralıklarla açılmış dişler bulunan ve bir eksen etrafında dönebilen düeneklerdir. Dişlilerde dönem sayısı (tur sayısı) dişlilerin yarıçapları ile ters orantılıdır.

R

S

X

P, R, S dişlileri ile oluşturulan düzenekte P dişlisi ok yönünde dönmeye başladığında R ve S dişlilerinin dönme yönleri hangi seçenekteki gibi olur? R

Şekildeki dişli çark sisteminde çarkların merkezinden geçen çubuk ok yönünde döndürülüyor.

S

B)

Buna göre X, Y ve Z dişlilerinin dönüş yönü ve tur sayısı için hangi öğrencinin ifadesi doğrudur?

C) D)

A)

7.

Bu durumda dişliler zıt yönde hareket eder.

B) Dönüş yönü ve tur sayıları farklı olur.

B)

2r

2r

r

r

C)

 Dişliler bir zincir yardımı ile düz veya ters bağlanabilir. Zincir düz bağlandığında dişliler aynı yönde hareket eder.

C)

Dönüş yönü farklı tur sayıları aynı olur.

D)

2r

2r

2r

2r

D) Dönüş yönü ve tur sayıları aynı olur.

8.

X

 Zincir ters bağlandığında dişliler zıt yönde döner.

Z

Y

Şekildeki sistemde X kasnağı ok yönünde 2 tur dönmeye başladığında Z kasnağının dönme yönü ve tur sayısı için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? Dönme yönü

X Y

2r

r

2r

10. I

II

50

Dönüş yönleri aynı, tur sayıları farklı olur.

Aşağıdakilerden hangisinde kasnakların dönme sayısı ve dönme yönleri aynıdır? A)

 Merkezleri çakışık aynı eksenli dişlilerin dönme sayıları ve dönme yönleri aynıdır.

2r r

A)

 Dişliler birbirlerine temas edebilir,

3r

Tur sayısı

30 diş

20 diş

Şekildeki dişlilerden X dişlisi ok yönünde iki tur döndürülüyor. Bu durumda Y dişlisinin dönüş sayısı ve dönüş yönü ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A)

II

2

A) X ile aynı yönde bir tur döner.

B)

II

1

B) X ile zıt yönde üç tur döner.

C)

I

4

C) X ile aynı yönde iki tur döner.

D)

I

2

50

D) X ile aynı yönde üç tur döner. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

2. ÜNİTE TEST - 7

4. 2r

2r X

2r

Y

r

Z

T

I

Yukarıdaki dişli çark sistemlerinde dişlilerin dönüş yönleri ve tur sayıları ile ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?

II

A) Z ve T aynı yönde döner. B) X ve Y nin tur sayısı aynıdır. C) Z dişlisi bir tur attığında T dişlisi iki tur atar. D) X ve Y zıt yönde döner.

2.

III "Dişlilerin Kullanım Alanları" konulu bir poster hazırlamaya çalışan Zehra, posterinde yukarıda resmi verilen araç ve aletlerden hangilerini kullanabilir?

M

K

N

L

P

R

Şekildeki dişli çark sisteminde K dişlisi ok yönünde dönmeye başladığında hangi dişliler K ile zıt yönde dönmeye başlar? A) L ve P

B) M, N ve P

C) M, N ve R

D) M ve P

3.

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

5.

Hareket Yönü

Ok yönünde ilerleyen yukarıdaki kasnağın yarım tur ve tam tur attığındaki görünümü hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Hareket Yönü

Yarım Tur

Tam Tur

A)

B) Tekerlekleri 4r ve r yarıçapa sahip şekildeki traktör ile ilgili hangi seçenekte verilen bilgi doğrudur? Dönüş

Dönme

Aldıkları

A)

Yönleri Aynı

Sayıları Aynı

Yollar Farklı

B)

Farklı

Aynı

Aynı

C)

Aynı

Farklı

Aynı

D)

Aynı

Farklı

Farklı


FEN BİLİMLERİ

C)

C)

51



6.

KASNAKLAR Kasnaklar dişliler gibi bir çok motorlu araçta motorun dönme hareketini aracın diğer kısımlarına aktarmak için kullanılır.  Kasnaklarda hareket iletimi kayışlara sağlanır.  Kayışlar düz bağlanırsa, kasnaklar aynı yönde döner.

8. a

2a

X

Y

2r

Vidaların tahta blokta eşit mesafe yol alabilmesi için X vidasının daha çok dönmesi gerekir.

 Kayışlar ters bağlanırsa kasnaklarda zıt yönde döner. 2r

Z 3a

a

Vida adımları sırasıyla 2a, 3a ve a olan X, Y ve Z vidaları belli miktarlarda döndürülerek tahta bloğa eşit miktarda girmeleri sağlanıyor. Buna göre, vidaların dönme sayıları arasındaki ilişki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?

Vidalar 5'er tur atarsa, X vidası Y vidasına göre daha fazla tur atmış olur.

r

Y

2a

Zeynep, uzunlukları aynı vida adımları a ve 2a olan X ve Y vidaları ile ilgili verilen bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek ok yönünde ilerliyor.

D

X

A) Z > X > Y

B) X > Y > Z

C) Y > X > Z

D) X = Y = Z

Y Vida adımı arttıkça, vidanın bir turda aldığı mesafe artar.

r

D

Y

  Kasnaklarda tur sayısı yarıçapları ile ters orantılıdır.

D 

Y





Bu durumda Zeynep, hangi sembolle gös-

9.

terilen çıkışa ulaşılır?

Vida: Vida bir silindir etrafında sarılmış eğik düzlemden oluşan sistemlerdir. Vidanın iki dişi arasındaki uzaklık vida adımı olarak adlandırılır.

A) 

B) 

C) 

D) 

Aynur, yandaki tahtaları birbirine tuturmak istiyor. Bu durumda Aynur'un aşağıda resimleri verilen basit makinelerden hangisini kullanması doğru olur?

F= kuvvet

A)

B)

C)

D)

a= vida adýmý

Tahta

7.

P = yük

Vida bir tam dönme yaparsa vida adımı kadar yol alır. Vida boyu = Dönme sayısı x Vida adımı

Aşağıda verilen kalınlıkları ve uzunlukları aynı olan vidalardan hangisi 10 kez döndürüldüğünde tahta blok içerisinde daha fazla yol alır? A)

Vidada kuvveten kazanılır yoldan kaybedilir.

52

B) 3a

52

C) 2a

D) 4a

a



Basit Makineler A.

Yatay olarak dengede olan tahteravallilerde Ayşe, Havva, Cem ve Elif'in ağırlık sıralaması hangi sembolde doğru olarak verilmiştir? Ayþe

Havva

Cem

Ayþe

Basit makineler Günlük yaşamda iş yapma kolaylığı sağlayarak yaşamımızı kolaylaştırır. Basit makinelerle • Kuvvetin yönünü değiştirebiliriz.

Elif

Cem

• Bir işin yapılma hızını değiştirebiliriz. • Uygulanan kuvveti değiştirebiliriz.

 : Ayşe > Cem > Havva > Elif  : Elif = Cem > Ayşe > Havva  : Ayşe > Cem = Elif > Havva  : Ayşe > Elif > Cem > Havva

B.

Aşağıdaki makara sistemlerinden hangilerinde F =

F

P ifadesi geçerlidir? 2

F

F

F

P

P 2P

P

I

II

III

IV

Çözüm: ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

53

53

†NiTE - 1 ETKİNLİK C.

Aşağıdaki kaldıraç örneklerinin hangi kaldıraç çeşidine ait olduğunu kutucuk numaralarını ilgili balona yazarak belirtiniz.

Basit makineler kullanılırken uygulanan kuvvet giriş kuvveti, kullanım sonucu elde edilen kuvvete ise çıkış kuvveti denir. Basit makine kullanılarak giriş kuvvetinden daha büyük bir çıkış kuvveti elde edilebilir. Giriş kuvveti

Basit Makineler

1

2

13

3 12 4

Kaldýraç

11

Yük Çıkış kolu kuvveti

5

Kuvvet kolu Destek

10 6 9

7

8

F

F P

P

a

D.

F P

b

c

Aşağıdaki dişli çark ve kasnaklardan oluşturulmuş sistemlerden hangilerinin dönme sayıları aynıdır? 2r r

Çözüm: r

2r

r

r

........................................................ I

II

........................................................

III

........................................................ r

r

2r

r

2r

r

........................................................ IV

54

54

V

VI

........................................................ 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

1.

Öğretmeni Ayşe'den kuvvetten iki kat kazanç sağlayacağı bir makara sistemi tasarlamasını istiyor.

2. ÜNİTE TARAMA- 1

3. Merve

Emre

Ayşe makara ağırlıkları ve sürtünmelerin önemsiz olduğu aşağıdaki makara sistemlerinden hangisini hazırlarsa doğru sonuç alabilir? A)

P

B)

Merve ve Emre şekildeki gibi P yüküne birlikte kuvvet uygulayarak yükü dengede tutuyorlar.

F

Sistemde iki sabit bir hareketli makara vardır.

F 2P

C)

2P

Anıl

Emre ve Merve'nin uyguladıkları kuvvetler eşittir.

D) Mete

Emre ve Merve'nin uyguladıkları kuvvet yükün iki katıdır.

F

F

Canberk

P

Bu olayla ilgili yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yorumu doğrudur? (Makara ağırlıkları ve sürtünmeler önemsiz.)

2P

A) Anıl ve Canberk

2.

B) Anıl ve Mete C) Mete ve Canberk D) Anıl, Mete ve Canberk Yukarıdaki basit makinenin çalışma ilkesiyle aynı olan araç aşağıdakilerden hangisidir? A)

4.

B)

Bileşik bir makine olan bisiklet için aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? C)

D)

l.

Dişlilerin dönüş yönleri aynıdır.

ll.

Dişlilerin tur sayıları eşittir.

lll. Küçük dişlinin bir turda aldığı yol büyük dişliye göre daha çoktur.


FEN BİLİMLERİ

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

55

†NiTE –- 11 Tarama 5.

Basit Makineler

7.

Kimler günlük yaşamda kullandığımız basit makinelere kullanılma amaçlarıyla birlikte örnek verebilir.

F

Havva öğretmenin basit makineler ile ilgili sorusuna öğrenciler aşağıdaki cevapları vermiştir.

Bileşik makineler: İki ya da daha fazla basit makineden oluşan sistemlere bileşik makine denir.

Kuyudan - su çıkarmak için çıkrık

Bisiklet bileşik makine olup dişli, kaldıraç, tekerlek gibi basit makinelerden oluşmuştur.

kullanılır. P

Beyza

Ağır yükleri az kuvvetle kaldırmak için palangalar kullanılır.

Aslı hazırladığı düzenekle 240N ağırlığındaki P cismini F kuvveti ile dengeliyor.

Emirhan

Makara ağırlıkları önemsiz olduğuna göre, F kuvveti kaç Newton'dur?

Cisimleri birbirine tutturabilmek için kullanılan basit makine vidadır.

Bisiklet Elif

A) 40N

B) 60N

C) 80N

D) 120N

Havva öğretmen, hangi öğrencilerin cevaplarının doğru olduğunu söyler? A) Beyza ve Emirhan B) Beyza ve Elif Vinç

C) Emirhan ve Elif

8.

D) Beyza, Elif ve Emirhan

1

6.

F

2

P

F

P

Mikser L K

N

M

P

Yukarıda verilen kasnak sisteminde M kasnağı 1 yönünde döndürülüyor. Çim biçme makinesi

l.

K ve M kasnakları zıt yönde döner.

ll.

N kasnağı 2 yönünde döner.

Günlük yaşamımızda karşılaştığımız kaldıraç türleri ve örnekleri ile ilgili yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur?

lll. K ve N kasnakları aynı yönde döner. Kasnak sistemi ile ilgili yukarıda verilen yorumlardan hangileri yanlıştır?

56

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

56

A)

B)

C)

D)


1 -2.EÜnite TiN†

Basit Makineler

3.

1.

FEN BİLİMLERİ 2. ÜNİTE TARAMA - 2

Yanda şekli verilen palanga ile ilgili aşağıdaki öğrencilerden hangilerinin yaptığı açıklama doğrudur?

F

P

Kuvvetten kazanç, yoldan kayıp vardır.

Yukarıda verilen el arabası örneğinde olduğu gibi iki daha fazla basit makineden oluşan sisteme bileşik makine adı verilir.

Ahmet

Ekin

Bir sabit bir hareketli makara bulunur.

Pedal çevirerek uyguladığımız kuvvet dişliler yardımıyla arka tekere iletilir.

Cem

Fren kolu ve pedallarda kaldıraç kullanılır.

Yük kuvvetin üç katı kadardır. Aslı

Feyza

Bisikletin yol alması için tekerlekler kullanılır.

A) Yalnız Ekin

B) Yalnız Aslı

C) Ekin ve Cem

D) Cem ve Aslı

Ömer

Bir bileşik makine olan bisikletle ilgili hangi öğrencilerin yaptığı açıklama doğrudur? A) B) C) D)

Ahmet ve Feyza Ahmet ve Ömer Feyda ve Ömer Ahmet, Feyza ve Ömer

4.

30N P

F

10N

2. 30N P

F

h

P

Eğik düzlemde kuvvet kazancının eğik düzlemin yüksekliğine bağlı olup olmadığını araştıran bir öğrenci verilen düzeneğe ek olarak aşağıdaki düzeneklerden hangisini kullanmalıdır? A) B) h

2

F

2h

F

P

C)

P

D) h

2F

h P


20N

F 2P

F

30N P

F

15N

30N

10N

30N









Yukarıda verilen akış şemasında kaldıraçlarda 30N ağırlığındaki P cismini dengelemek için gerekli olan F kuvvetinin bulunduğu oku takip ederek çıkışa ulaşmaya çalışan bir öğrenci, hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşır? (Kaldıraçların ağırlıkları önemsizdir.) A) 

B) 

C) 

D) 

57

†NiTE –- 21 Tarama

Basit Makineler

5. 2r

2r

7.

4r 8r

Y X

X

Z a

2a

3a

T

Z

Birbirlerine perçinlenmiş olan Y ve Z dişlilerinin de bulunduğu yukarıdaki düzenekte X dişlisi ok yönünde 5 tur döndürülüyor.

Kuvvetin büyüklüðünü arttýran basit makineler

Vida adımları şekildeki gibi olan X, Y ve Z vidaları ile ilgili,

Buna göre, dişliler ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) X ve Z dişlilerinin tur sayıları aynıdır.

Kerpeten

B) Z ve T dişlileri zıt yönde dönerler.

l.

5'er tur döndürülürse tahta bloğa en fazla hangi vida batar?

ll.

Vidaların tahtaya batma miktarları eşit olduğuna göre, hangi vidanın tur sayısı en fazladır?

C) Y ve Z dişlilerinin tur sayıları aynıdır. D) Z ve T dişlileri aynı yönde dönerler. Pense

Tornavida

Y

soruların cevapları seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?

Þiþe açacaðý

Kuvvetin yönünü deðiþtiren basit makineler

l

ll

A)

Y

Z

B)

Z

Y

C)

X

Z

D)

Z

X

6. Tahtarevalli

F

8.

Aşağıda verilen dişliler dönme eksenleri kendileri ile aynı olan dişlilerle perçinlenmiştir. Buna göre, hangi seçenekte verilen sistemdeki cisim F kuvvetinin etkisi ile yukarı doğru hareket eder?

Sabit makara

P Kapý kolu

G

A)

B)

Makara ağırlıklarının önemsenmediği yukarıdaki sistemde P ve G cisimleri F kuvveti ile dengelenmiştir.

Sürati deðiþtiren basit makineler

Buna göre, P ve G cisimleri ile F kuvveti arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

El mikseri El matkabý

A) P = G = F

B) P > G > F

C) P = G > F

D) F > G > P

F

P

C)

58

F

D)

P

58

P

F F


P


Basit Makineler E.

Aşağıda verilen basit makinelerin kullanım amaçlarını tabloya yazınız.

Tarihin akışını değiştiren buluş basit makineler Tahtarevalli

Palanga

Vida

Örnek:

Mancınık Çıkrık

Adı

Balta

El arabası

Kullanım amacı Makara

Tahtarevalli

Palanga

Çekiç Vida

Çıkrık

Balta Çıkrık El arabası


59

59

1 -3.EÜnite TiN†

Periyodik Sistem

1.

l.

Mendeleyev oluşturduğu çizelgede elementlerin periyodik olarak tekrar eden özellikler gösterdiğini fark etmiştir.

ll.

Mendeleyev elementleri benzer özelliklerine göre sıralarken atom ağırlıklarını dikkate almıştır.

3. ÜNİTE TEST - 1

3.

lll. Günümüzdeki modern periyodik sisteme son şeklini veren kişi Mendeleyev'dir. Yukarıdaki periyodik cetveli hazırlayan bilim insanı elementleri aşağıda verilen özelliklerden hangisine göre sıralamıştır?

Periyodik sistemin oluşumu ile ilgili yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

A) B) C) D)

4. 2.

Periyodik sistemde bulunan düşey sıralara ne ad verilir?

Kimyasal özelliklerine Atom ağırlığına Atom numaralarına Fiziksel özelliklerine

Atom

Elektron Dağılımı

Na Mg

Periyodik sistemde yer alan elementler element atomlarının hangi özelliğine göre

2

8

1

2

8

2

Ne

2

sıralanır? He

Fen bilimleri dersinde öğretmeni Elif'e yukarıdaki soruların bulunduğu kartları vererek, soruların cevaplarını kartların ön yüzüne yazmasını istiyor.

Bazı elementlerin elektron dağılımları yukarıdaki tabloda verilmiştir. Mg ve He aynı grupta yer alır. Beyza

Buna göre Elif kartlara hangi seçenekteki cevapları yazmalıdır? A) Periyot

Kütle numarası

Grup

Kütle numarası

Grup

8 2

Periyodik sistemde bulunan yatay sıralara ne ad verilir?

Ne ve He aynı grupta yer alır. Elif Na ve Mg aynı periyotta bulunur.

B)

C) Grup D) Periyot

Periyot

Atom numarası

Periyot

Atom numarası

Grup


FEN BİLİMLERİ

Emirhan Bu tablo ile ilgili hangi öğrencilerin yaptığı açıklama doğrudur? A) Beyza ve Elif B) Beyza ve Emirhan C) Elif ve Emirhan D) Beyza, Elif ve Emirhan

61


I H

VIII 1

Hidrojen

1,008

Li

1.1. Geçmişten günümüze periyodik sistemin oluşturulma sürecini araştırır ve sunar. 1.2. Periyodik sistemde, grup ve periyotların nasıl oluşturulduğunu açıklar. 1.3. Periyodik sistemdeki ilk 18 elementin “elektron-katman ilişkisi” temelinde elektron dağılımını yapar ve periyodik cetveldeki yerini bulur.

3

Lityum

Na

11

K

19

II Be

III 4

B

Berilyum

Mg

12

Ca

20

Bor

Sodyum Magnezyum

Rb

37

55

Sr

38

Ba

56

21

Y

39

Rubidyum Stronsyum Itriyum

Sezyum

Periyodik Sistem Elementlerin özellikleri onların atom numaraları (proton sayıları) ile ilişkilidir. Periyodik sistemi ilk kez Rus kimyacı Mendeleyev atom ağırlıklarına göre hazırlamıştır. Günümüzde kullanılan periyodik sistemin son şeklini Henry Moseley vermiştir. Elementler periyodik sistemde artan atom numaralarına göre sıralanmıştır. Periyodik sistemde elementler soldan sağa doğru artan atom numaralarına göre yukarıdan aşağı doğru ise artan katman sayılarına göre sıralanırlar. Periyot: Periyodik tablodaki yatay sıralardır. 7 periyot bulunur. Grup: Periyodik tabloda yukarıdan aşağıya doğru olan düşey sütunlardır. Toplam 18 grup vardır. Bu 18 grup "A Grubu" ve "B Grubu" elementleri olarak sınıflandırılmıştır. Aynı grupta bulunan elementler benzer özellik gösterir. Periyodik tabloda elementler benzer özelliklerine göre yerleştirilmiştir.

Ti

22

V

23

24

Cr

Ra

40

72

Rf

104

Nb

41

Ta

73

Hafniyum Tantal

Mo

42

W

74

Tc

43

Re

75

C

Al

13

Ga

31

In

49

Tl

81

Si

14

Ge

32

Sn

50

Pb

82

VI 7

N

Karbon

26

27

Co

Kobalt

Ru

44

Os

76

Rh

45

Ir

77

28

Ni

Nikel

Cu

29

Ag

47

Au

79

Bakır

Pd

46

Pt

78

Volfram Renyum Osmiyum Iridyum

La

57

Ac

89

Platin

Zn

30

Cd

48

Hg

80

Galyum

Çinko

Azot

Kadmiyum Indiyum Kalay

Ce

58

Th

90

Seryum

Pr

59

Nd

60

O

P

15

As

33

S

16

Se

34

Sb

51

Bi

83

Te

52

Po

84

Kükürt

114

91

U

92

Cl

17

Br

35

I

53

At

85

Bizmut 115

Uup

Lv

2

Ne

10

Ar

18

Kr

36

Xe

54

Ksenon

117

Uus

86

Rn

Radon 118

Uuo

Hassiyum Metneriyum Demstadiyum Röntgenyum Kopenkyum Ununtiyum Flerovyum Ununpentiyum Livenmoryum Ununseptiyum Ununoktiyum

Pm 61 Sm 93

Np

Pu

62

94

63

Eu

95

Am

64

Gd

96

Cm

Tb

Bk

65

97

Dy Cf

66

98

Ho Es

67

99

Er

68

Fm

100

Tm

69

101

Md

Yb

70

No

102

Lu

71

Lr

103

Buna göre, yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

Iterbiyum Lutesyum

Protaklinyum Uranyum Neptünyum Pütonyum Amerikyum Küriyum Berkelyum Kalforniyum Anstaynyu Fermiyum Mencdelevyum Nobelyum Lavrensiyum

Kübra periyodik sistemdeki elementlerden birini seçerek bu element ile ilgili aşağıdaki özellikleri vermiştir. Benim seçtiğim elementin elektron dağılımı yapıldığında iki katmana ve son katmanında ise üç elektrona sahip olduğu görülmektedir.

6.

Periyodik tabloya ait bir bölüm yanda verilmiştir. I. X ile Y aynı periyottadır. II. X ile Z benzer özellik gösterir. III. X'in atom numarası Y'den küçük, Z'den büyüktür.

Kripton

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

9.

Buna göre Kübra, periyodik tablodaki elementlerden hangisini seçmiştir?

I.

A) Ca

II. Grup numarası artar. III. Periyot numarası değişmez.

B) B

Mg

D) Al

Bir öğrenci periyodik tabloya bakarak aşağıdaki niceliklerden hangilerine ulaşılabilir? l.

Elementlerin atom numaralarına

ll.

Element atomlarının elektron diziliminde sahip oldukları katman sayısına

lll. Son katmanlarında bulunan elektron sayısına A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

7.

Atom numarası artar.

Periyodik tabloda belirtilen ok yönünde ilerlenildiğinde yukarıdaki ifadelerden hangileri söylenebilir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

10. 1A

2A

3A 4A 5A 6A 7A

8A

Periyodik cetvelde elementlerin yerleri grup ve periyot numaraları ile belirtilir.

8A 2A 4A 5A 6A 7A

2A

8.

Argon

Klor

İyot

116

He

Helyum

Neon

Polonyum Astatin

Praseocim Neodiyum Prometyum Sameryum Evropiyum Gedinyum Terbiyum Disprozyum Holmiyum Erbiyum Tulyum

Pa

F

9

Selenyum Brom

Antimon Tellür

Talyum Kurşun

Cıva

Altın

VII 8

Oksijen Flor

Germanyum Arsenik

Db 105 Sg 106 Bh 107 Hs108 Mt 109 Ds 110 Rg 111 Cn 112 Uut113 Fl

Rutherfordyum Dabniyum Seaborgiyum Bohriyum

Lantan

2. periyot

1A

87

Zr

Hr

Mn 25 Fe

Mangan Demir

Zitonyum Niobyum Molibden Teknesyum Rutenyum Rodyum Paledyum Gümüş

Aktinyum Toryum

1. periyot 3. periyot 4. periyot 5. periyot 6. periyot 7. periyot

57-71

Baryum

88 89Fransiyum Radyum 103

Fr

V

6

Alüminyum Silisyum Fosfor

Sc

Potasyum Kalsiyum Skandiyum Titanyum Vanadyum Krom

Cs

IV 5

Buna göre, X, Y, Z ve T elementlerinden hangisinin yeri yanlış olarak belirtilmiştir?

B grubu

A) Y: 6 periyot 2. grup Yukarıdaki periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y, Z ve T elementlerden hangisi 5. periyot 1. grup elementidir? A) T

62

62

B) Z

C) X

D) Y

B) X: 4 periyot 1. grup C) Z: 3 periyot 7. grup D) T: 1 periyot 8. grup 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -3.EÜnite TiN†

Periyodik Sistem

1.

D Y l

Aynı periyotta bulunan elementlerin atom numaraları soldan sağa doğru artar.

ll

Grup numaraları yukarıdan aşağı doğru artar.

lll

Aynı grupta bulunan elementler benzer kimyasal özellik gösterir.

3.

A)

D Y

B)

B) X, T ve Q aynı periyotta bulunur. C) Atom numarası en büyük olan Z elementidir. D) X, Y ve Z benzer özellik gösterir.

D Y

l



ll



ll

lll



lll

C)

l

D Y 

l ll lll

 

3. ÜNİTE TEST - 2

Bir kesiti verilen periyodik tabloda yerleri belirtilen elementlerle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) X'in atom numarası Q'dan büyüktür.

Periyodik sistemi le ilgili yukarıda verilen etkinlikteki doğru ise "D", yanlış ise "Y" sütununa işaretleme yapacak olan bir öğrenci işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yaparsa etkinliği doğru tamamlamış olur?

D)

 

4.



D Y l



ll



lll



I yönünde atom numarası artar. Baran

II yönünde grup numarası azalır, I yönünde artar. Can

2.

X elementi Y elementi ile benzer kimyasal

II yönünde periyot numarası artar, grup numarası değişmez.

özellik gösterir. Z elementi ile Y elementi aynı periyotta

Elçin

olup Z'nin atom numarası Y'den küçüktür. Yukarıdaki açıklamalara göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik cetveldeki yerleri hangi seçenekteki gibi olabilir?

Yukarıda verilen periyodik tabloyla ilgili olarak öğrencilerden hangilerinin yorumu doğrudur? A) Can ve Elçin B) Baran ve Can C) Baran ve Elçin D) Baran, Can ve Elçin


FEN BİLİMLERİ

63



D

Ayný gruptaki elementler benzer kimyasal özelliklere sahiptirler.

Periyodik Sistemde Grup ve Periyot Bulma Öncelikle element atomlarının elektron dağılımları yapılır. Katman sayıları  Periyot numaralarını Son katmanındaki elektron sayısı Grup numarasını verir. 1. 2. 2. P 2

8

5

8.

Periyodik tablo, elementlerin atom numaralarýna göre oluþturulmuþtur.

D

1

Y

Atom

Ayný periyottaki elementlerin son katmanlarýnda eþit sayýda elektron bulunur.

Y

D

2

3

Y

B) 3

C) 2

D) 1

3. periyot 5A periyot

6. Periyodik sistemde Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe;  Atom numaralı artar.  Periyot sayıları artar.  Metalik özellikleri artar.

X

Periyodik sistemde yeri belirtilen X elementinin elektron dağılımı hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Aynı Periyotta soldan sağa doğru gidildikçe;  Atom numarası artar.  Grup numarası atar.  Katman sayısı değişmez.  Ametalik özellik artar.

Elektron dağılımı

K

2 8 8 1

L

2 8 5

M

2 8 8 2

N

2 5

Buna göre, yukarıdaki tabloda elektron dağılımları verilen atomlardan hangileri aynı grupta yer alır?

4

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirildiğinde kaç numaralı çıkışa ulaşılır? A) 4

Nötr bir atomun en dış katmanında bulunan elektron sayısı o atomun periyodik tablodaki grubunu belirler.

9.

A) K ve L

B) K ve M

C) L ve N

D) L ve M

Li elementi: 2. periyot, 1A grubunda yer alır. C elementi: 2. periyot, 4A grubunda yer alır. Cl elementi: 3. periyot, 7A grubunda yer alır. Al elementi: 3. periyot, 3A grubunda yer alır. Yukarıda özellikleri verilen elementlerin periyodik tablodaki yerleri hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Li

C Al

Cl

B) Li

Al C

7.

Cl

C)

Li

C

Al

Cl

Periyodik tabloda yerleri belirtilen X, Y, Z ve T elementlerin atom numaraları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

64

A) X > Y > Z > T

B) Z > Y > T > X

C) Y > Z > T > X

D) Y > X > T > Z

64

D) Li

Al C

Cl


1 -3.EÜnite TiN†

Periyodik Sistem

1.

4.

•

Isı ve elektrik akımını iyi iletir.

•

Ametallerle kimyasal bağ yapabilir.

•

Yüzeyi parlaktır.

Periyodik tablodaki bir elementin bazı özellikleri yukarıda verilmiştir. Buna göre, özellikleri verilen bu elementin diğer bir özelliği aşağıdakilerden hangisi olamaz?

Aynı grupta yukarıdan aşağıya gidildikçe...

D

I.

Atom numarası artar.



II.

Metalik özellik artar, ametalik özellik azalır.



III.

Son elektron katmanındaki elektron sayısı azalır.



IV.

Periyot numarası artar.



Y

Yukarıdaki tabloda verilen ifadeler ile ilgili işaretlemeler yapan bir öğrenci kaçıncı basamakta hata yapmıştır?

A) Tel ve levha haline getirilebilir. B) Oda sıcaklığında gaz halde bulunamaz.

A) I

B) II

C) III

D) IV

C) Kendi atomlarıyla bağ oluşturabilir. D) Elektron vermeye yatkındır.

5.

Ametaller bileþiklerinde elektron alarak negatif yüklü iyon haline geçer.

2.

D

Metaller kendi aralarýnda bileþik oluþturabilir.

I. Y ve T aynı periyottadır. II. X metal, Y ve Z ametaldir. III. Z, 2. periyot 7. grup elementidir.

D

3.

Günlük hayatta metalleri daha çok kullanýrýz.

Y

N

Periyodik tablodaki yerleri belirtilen elementlerle ilgili olarak verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

Y

D

CI

Y

Na

Ca

A) I ve II

B) I ve III

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip ilgili oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi element sembolüne ulaşılır?

C) II ve III

D) I, II ve III

A) Ca

B) N

C) CI

D) Na

X, Y, Z elementleri için aşağıdaki bilgiler veriliyor. •

X daima elektron veriyor.

•

Y bileşik oluşturmaz.

•

Z elektrik akımını ve ısıyı iletmez.

6.

Buna göre, X, Y ve Z nin sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? X

Y

Z

Periyodik sistemde aynı periyotta olduğu bilinen, X = soy gaz Y = metal Z = ametal

A) Metal

Soy gaz

Ametal

B) Soy gaz

Ametal

Metal

elementlerinin atom numaraları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

C) Ametal

Soy gaz

Metal

A) X > Y > Z

B) X > Z > Y

D) Ametal

Metal

Soy gaz

C) Y > X > Z

D) Y > Z > X


65




7.

9.

I H

VIII 1

Hidrojen

1,008

Li

3

Na

11

Lityum

II

III

Be

4

Mg

12

Ca

20

Sr

38

Ba

56

Berilyum

19

Rb

37

Cs

55

Sc

21

Y

39


Elementlerin Sınıflandırılması Elementler üç grupta incelenirler. 1. Metaller Genellikle son katmanında 1, 2 ve 3 elektron bulundurabilen element gruplarıdır. Metallerin özellikleri Metaller:

Periyodik çizelgede yeşil, mavi ve pembe renkle gösterilen alanlarda bulunan elementlere ait aşağıda özellikler verilmiştir. l.

Tel ve levha hâline getirilebilirler.

ll.

Kırılgandırlar.

57-71

Baryum

88 89Fransiyum Radyum 103

Fr

87

Ti

22

Zr

40

Hr

72

Rf

104

V

23

Nb

41

Ta

73

Cr

24

Mo

42

W

74

Ra

V. Hepsi parlaktır ve ışığı yansıtırlar.

Elektron vererek (+) yüklü iyon hâline geçerler.

Buna göre, numaralandırılmış özelliklerin ait oldukları alanlarla eşleştirilmesi seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?

l ve V

ll ve lV

lll

B)

l ve V

ll ve lll

lV

C) l ve V

ll ve lV

lll

D) lV

ll ve lll

l ve V

A B

49

Tl

81

32

Sn

50

Pb

82

15

26

Tc

43

Ru

44

Re

75

Os

76

Mangan Demir

Co

27

Rh

45

Ir

77

Kobalt

Ni

28

Pd

46

Pt

78

Nikel

Cu

29

Ag

47

Au

79

Bakır


57

Ac

89

30

Cd

48

Hg

80

Galyum

Çinko

As

33

Sb

51

Bi

83

Altın

Ce

58

Th

90

Pr

Seryum

59

Nd

60

16

Kükürt

114

Se

34

91

U

92

Cl

17

Br

35

Te

52

I

53

Po

84

At

85

115

Lv

10

Ar

18

Kr

36

Xe

54

Kripton

İyot

116

2

Ne

Argon

Ksenon

Polonyum Astatin

Bizmut

Uup

He

Neon

Selenyum Brom

117

Uus

86

Rn

Radon 118

Uuo


Pm 61 Sm

62

63

Eu

64

Gd

Tb

65

Dy

66

Ho

67

Er

68

Fm

100

Tm

69


Pa

9

Klor

Antimon Tellür

Talyum Kurşun

Cıva

S

F

Oksijen Flor

Germanyum Arsenik




La

Platin

Zn

8

93

Np

Pu

94

95

Am

96

Cm

Bk

97

Cf

98

Es

99

101

Md

Yb

70

No

102

Lu

71

Lr

103

Iterbiyum Lutesyum


 Son katmanında bulunan elektron sayısı altıdır.

A) Ba

B) Be

C) O

D) Ne

+ –

Tel ve levha hâline getirilmezler.

Yukarıda verilen elektrik devresindeki ampulün ışık vermesi için A - B uçları arasına yerleştirilecek olan madde periyodik tabloda verilen elementlerden hangisinden yapılmalıdır?

10.

K M N

L

Bileşiklerinde elektron alarak (–) yüklü iyon haline geçerler.

Element

Proton sayısı

Be

4

Mg

12

Si

14

Ar

18

Tabloda sembolleri ve proton sayıları verilen elementlerden hangisi soy gaz grubunda yer alır? A) K

66

In

Ge

P

Azot

O

8.

Parlak değildirler mattırlar.

Metallerle iyonik yapılı kendi aralarında kovalent yapılı bileşik oluştururlar.

31

14

7

Buna göre Ahmet'in seçtiği element hangisidir?

A)

Oda sıcaklığında katı, sıvı veya gaz hâlde bulunabilirler.

Genellikle moleküllü yapıda bulunurlar. Örnek: Oksijen (O2), Azot (N2), Fosfor (P4)

Ga

Si

Karbon

N

Helyum

 Kendi aralarında elektron alışverişi yapar.

Açık havada oksitlenirler (Pas).

Isı ve elektrik akımını iyi iletmezler.

13

6

VII

 Elektron diziliminde iki katmana sahiptir.

Isı ve elektrik akımını iyi iletirler.

2. Ametaller Genellikle son katmanlarında 4, 5, 6 ve 7 elektron bulundurabilen gruplardır. Ametallerin Özellikleri Ametaller:

Al

C

VI

Periyodik tabloyu inceleyen Ahmet, tablodan bir element seçerek bu element ile ilgili arkadaşlarına aşağıdaki bilgileri vermiştir.

Yüzeyleri parlaktır.

Birbirleriyle bileşik oluşturmazlar. Örnek, Fe (Demir), Au (Altın), Bakır (Cu), Alüminyum (Al)

Hafniyum Tantal

Aktinyum Toryum

lV. Kararlı yapıya sahip oldukları için bileşik oluşturmazlar.

Tel ve levha hâline getirilebilirler.

Mn 25 Fe


Lantan

lll. Birbirleri ile bileşik oluşturabilirler.

 Oda sıcaklığında (cıva hariç) katıdırlar.

5

V



Sezyum

B

Bor

Sodyum Magnezyum

K

IV

66

B) L

C) M

D) N

A) Be

B) Mg

C) Si

D) Ar


1 -3.EÜnite TiN†

Elementlerin Sınıflandırılması

1.

Bir elementin özelliği ile ilgili olarak aşağıdaki bilgiler veriliyor.

3.



Oda koşullarında (cıva elementi hariç) hepsi katı hâlde bulunur.

• Yüzeyi parlaktır. • Elektriği ve ısıyı iyi iletir. • Tel ve levha haline getirilebilir. Bu elementi periyodik tabloda göstermek isteyen bir öğrenci hangi seçenekteki periyodik tabyolu kullanmalıdır?



Tel ve levha hâline getirilebilirler.



Hepsi parlaktır.



Kararlı bir yapıya sahiptirler.



Bileşik oluşturmazlar.

A)



Oda koşullarında her üç hâldede bulunurlar.



Kırılgandırlar, tel ve levha hâline getirilemezler.



Mattırlar.

B)

Ömer, sembollerle gösterilen yukarıdaki kartların arka yüzlerine bu özelliklere sahip element grupların isimleri yazılacaktır. Buna göre Ömer sınıflandırmayı hangi seçenekteki gibi yapmalıdır?

C)



D) A)

Ametal

Metal

Soy gaz

Ametal

Soy gaz

Metal

Metal

Ametal

Soy gaz

Metal

Soy gaz

Ametal

B)

C)

2.

Katı hâlde elektrik akımını iyi ileten X elementi için aşağıdaki açıklamalar veriliyor. Bileşik oluştururken elektron verme eğilimindedir. II. Periyodik tabloda 2A grubunda olabilir. III. 7A grubundaki bir elementle kovalent yapılı bileşik oluşturur. IV. Aynı gruptaki başka bir elementle bileşik oluşturulabilir.

D)

I.

Bu açıklamaların doğru (D) veya yanlış (Y) olarak eşleştirilmesi hangi seçenekte verilmiştir? A) I. II. III. IV.

D D D Y

B) I. II. III. IV.

D D Y Y

C) I. II. III. IV.

Y D D Y

D) I. II. III. IV.

D Y D D


4.

Özellikler

Metal

I

Isı ve elektrik akımını iyi iletme

II

Tel ve levha hâline getirilebilme

III

Bileşiklerinde (+) değerlikli olma

IV

Bileşik oluştururken elektron alma

Ametal

   

Metal ve ametallerle ilgili numaralandırılmış özelliklerden hangisinin işaretlendirilmesinde yanlışlık yapılmıştır? A) II

B) III

C) IV

D) I

67



2.1. Elementleri metal, ametal ve soygaz olarak sınıflandırarak özelliklerini karşılaştırır.

Bir grup öğrenci periyodik sistemde aynı periyotta bulunan elementlerden birer tane seçenerek, bu elementler hakkında aşağıdaki bilgileri veriyor.

7. ...... Periyodik Sistem Grup düzen içindedir.

Benim son katmanımda bulunan elektron sayım en fazladır.

SOY GAZLAR

.......... olarak sınıflandırılır

Periyodik tabloda 8. gruptaki elementlerdir. He hariç hepsinin son katmanında 8 elektron bulundururlar. Soy Gazların Özellikleri Saydamdırlar, ışığı geçirirler. Isı ve elektriği iletmezler. Oda koşullarında gaz hâlde bulunurlar. Kararlı bir yapıya sahip oldukları için reaksiyona girmez, bileşik oluşturmazlar. Metal, ametal, yarı metallerin kullanım alanları: Metaller elektriği iyi iletme, tel ve levha hâline gelebilme özelliklerine sahip olduğundan, elektrik tellerinde bakır elementi tercih edilir.

Recep Bileşiklerimde daima elektron vererek "+" yüklü iyon oluştururum.

Metal

Ametal

......

Beyza Periyodik tablo ile ilgili yukarıdaki şemayı Oda sıcaklığında her üç hâlde de bulunurum.

doğru tamamlamak için ,  ve  sembolleri ile gösterilen kutucuklara yazılması

Şeyma

gereken kavramlar hangi seçenekte doğru Öğrencilerin temsil ettikleri elementlerin periyodik sistemdeki soldan sağa doğru dizilimleri seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?

verilmiştir? 

A) Recep - Beyza - Şeyma B) Recep - Şeyma - Beyza

Metaller sert olduklarından yere düşüp kırılmazlar. Para yapımında nikel, çinko elementleri kullanılır.





A) Periyot

Element

Bileşik

B) Periyot

Element

Soy gaz

C) Periyot

Elektron

Soy gaz

D) Atom numarası

Soy gaz

Bileşik

C) Beyza - Recep - Şeyma D) Beyza - Şeyma - Recep

Metaller parlak olduklarından süs eşyası ve takıların yapımında altın, gümüş gibi metaller kullanılır.

6.

X

Metaller sağlam ve dayanıklı olduklarından köprü ve binalarda demir kullanılır.

Yalıtkan maddeler elektriği iletmezler. bu nedenle tellerin dışını örten kısımlarda ametaller tercih edilir.

Ametal Z

8.

Metal Y

Soy gaz

Periyodik tablodaki özelliklerine göre yukarıdaki gibi sınıflandırılan X, Y ve Z elementleriyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) X, Y ve Z aynı grupta olabilir. B) X, Y ve Z aynı periyotta olabilir.

Kalem yapımında karbon elementi kullanılır. Çünkü ametaller kırılgandır. Yarı metaller elektronik devre elemanlarının yapımında kullanılır.

C) X ile Y aynı grupta, Z farklı grupta olabilir. D) Y ve Z aynı periyotta, X farklı periyotta olabilir.

68

68

Periyodik tabloda soldan sağa gidildikçe elementler için; l. Metalik özellik ll. Atom numarası III. Elektron alma isteği özelliklerinden hangileri azalır? A) Yalnız I C) I ve II

B) Yalnız III D) I ve III 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -3.EÜnite TiN†

Kimyasal Bağ

1.

Metaller son elektron katmanlarında az sayıda elektron bulundurduklarından elektron vermeye yatkındırlar.

I

4.

Atom numarası

K

7

L

16

M

19

N

9

Tabloda atom numaraları verilen elementlerden hangi ikisi arasında iyonik yapılı bileşik oluşur?

II

III

Element

IV

A) K ve L

B) K ve N

C) L ve N

D) M ve N

5.

Bileşikler

Kimyasal Bağ Türü

X2Y

Kovalent Bağ

ZX

İyonik Bağ

T2

Kovalent Bağ

Buna göre yukarıda elektron dizilimleri verilen element atomlarından hangisi elektron vermeye yatkın değildir? A) l

2.

B) ll

C) lll

D) lV

Tablodaki bilgilerden yola çıkarak X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili yapılan sınıflandırmalardan hangisi doğrudur?

X : Tel ve levha haline gelebilir. Y : Katyon oluşturma eğilimindedir.

X

Y

A) Metal

Metal

Ametal

Metal

B) Ametal

Ametal

Metal

Ametal

C) Ametal

Metal

Ametal

Metal

D) Metal

Ametal

Metal

Metal

Z : Isı ve elektriği iyi iletir. T : Kararlı hâle geçmek için 1 elektron alır. Yukarıda özellikleri verilen elementlerden hangileri kovalent bağ oluşturabilir? A) X

B) Y

C) Z

D) T

6.

3.

T

Z

Aşağıda X, Y ve Z element atomlarıyla ilgili bazı bileşik ve moleküller verilmiştir.

Yukarıdaki periyodik tabloda verilen elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) X, T ile kovalent yapılı bileşik oluşturur. B) X ve Y kendi aralarında bileşik oluşturmaz.

l. XY

ll. XZ

lll. Z2

lV. YZ

X elementinin elektrik ve ısıyı iyi ilettiği bilinmektedir. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Y elementi elektrik ve ısıyı iletmez. B) Y ve Z arasında elektron alışverişi gerçekleşir.

C) Y elementi Z ile iyonik yapılı bileşik oluşturur.

C) Z2 molekülü kovalent bağlıdır.

D) Y ve Z elementleri aynı periyotta yer alır.

D) XZ bileşiği iyonik bağlıdır.


69



3.1. Kimyasal bağ kavramını açıklayarak bağları iyonik ve kovalent karakterlerine göre sınıflandırır.

Elektron sayýsý

Elektron sayýsý

9.

1

2 Birbirleriyle bileþik yapamazlar.

3 Zaman

Kimyasal Bağlar Kimyasal bağlar ikiye ayrılır. 1. İyonik Bağ: Metallerle ametaller arasında elektron alışverişi ile gerçekleşir.

Zaman

4 Genellikle periyodik tablonun sað tarafýnda bulunurlar.

Elektron sayýsý

Oda koþullarýnda katý, sývý veya gaz hâlde bulunabilirler.

Elektron alarak () yüklü iyon olma eðilimdedirler.

Numaralandırılmış kutucuklardan hangisinde verilen özellik kovalent yapılı bileşik oluşturabilen elementler için söylenemez?

Örnek:

Zaman

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

K, L ve M elementlerinin oluşturabilecekleri bileşiklerindeki elektron sayılarının değişim grafiği yukarıdaki gibidir. 11Na

17Cl

– ve le 11

rdi

Buna göre, bu elementlerin türü ile ilgili olarak aşağıdaki sınıflandırmalardan hangisi doğrudur?

.

Na +

17

Cl –

– le aldı.

K –––––– A) Soy gaz

NaCl

Örnek:

12Mg

mg+2

–1 9F F

L –––––– Ametal

M –––––– Metal

B) Metal

Soy gaz

Ametal

C) Ametal

Soy gaz

Metal

D) Ametal

Metal

Soy gaz

10.

İyonik bağın özellikleri neledir?

Mert Öğretmen'in sorusuna hangi öğrenci doğru cevap vermiştir?

8.

A)

Mg elementi 2 elektron verirken F öyle elementi 1 elektron alır. böylece iyonik bağ oluşur.

Ametal atomları arasında gerçekleşir.

B) Metal atomları arasında gerçekleşir.

Q MgF2

C) Periyodik cetveldeki X, Y, Z ve W elementlerinden hangisi elektron dizilimi verilen Q elementi ile iyonik yapılı bileşik oluşturur?

70

A) Yalnız X

B) Yalnız Z

C) Y ve Z

D) Z ve W

70

D)

Elektron alış verişi ile gerçekleşir.

Elektronların ortaklaşa kullanılması ile gerçekleşir.


1 -3.EÜnite TiN†

Kimyasal Bağ

1.

Metallerle ametaller arasında iyonik yapılı, ametallerin kendi aralarında ise kovalent yapılı bileşik oluşturur.

3. ÜNİTE TEST - 6

4.

Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementlerden hangi ikisi arasında kovalent yapılı bileşik oluşur? A) K ve L

B) K ve M

C) P ve R

D) K ve N

X

Y

Z

T

Yukarıda X, Y ve Z ve T elementlerinin atom modelleri verilmiştir.

2.

Bu atom modelleri ile ilgili, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) T ve Z kovalent yapılı bileşik oluşturur. B) Y ve T iyonik yapılı bileşik oluşturur. C) X ve Y bileşik oluşturamaz. Yukarıda gerçekleşen olayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

D) X ve T kovalent yapılı bileşik oluşturur.

A) Elektron ortaklaşması vardır. B) Ametal-ametal atomları arasında gerçekleşmiştir. C) Oluşan bileşik kovalent yapılıdır. D) Metal-ametal atomları arasında gerçekleşmiştir.

5. 3.

Aşağıda atom modelleri verilen elementlerden kendi atomlarıyla kovalent yapılı bileşik oluşturamaz?

Periyodik tabloda 1A, 2A ve 3A gruplarında metaller (Hidrojen hariç) 5A, 6A ve 7A gruplarında ametaller yer alır. Buna göre, 11Na, 8O, 17Cl, 12Mg, 7N atomlarının oluşturduğu aşağıdaki bileşiklerden hangisinde oluşan bağ çeşidi doğru verilmiştir? Bileşik –––––– A) MgCl2


FEN BİLİMLERİ

Oluşan Bağ ––––––––––– İyonik

B) N2O3

İyonik

C) NaCl

Kovalent

D) O2

İyonik

71


Element

Atom numarası

X

15

Y

12

Z

17

T

3

Kovalent Bağ Ametaller arasında elektron ortaklaşması ile oluşan bağlardır. Aynı ametal atomları arasında da oluşabilir.

3.1. Kimyasal bağ kavramını açıklayarak bağları iyonik ve kovalent karakterlerine göre sınıflandırır.

9.

B) X ve T

C) Y ve Z

D) X ve Z

7.

elementi ile arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.

20Ca

K

17Cl

T

7N elementi ile arasında ll kovalent bağlı bileşik oluşur.

11Na

A

8O

E

1H elementi ile arasında lll kovalent bağlı bileşik oluşur.

12Mg

S

9F

L

l

11Na

Soy gaz

Ametal

Yukarıda verilen tanecik modellerini inceleyen bir grup öğrenci, bu atomlar arasında gerçekleşebilecek olan iyonik bağlı bileşiğe ait tanecik modelleri tasarlıyor.

Tabloda atom numaraları verilen X, Y, Z ve T elementlerinden hangileri arasında gerçekleşecek olan bileşiğin türü diğerlerinden farklıdır? A) X ve Y

Metal

Buna göre, hangi öğrencinin tasarladığı model doğrudur? A)

B)

C)

D)

F2 molekülü

Farklı atomlar arasında oluşabilirler.

H2 O molekülü

10. Yukarıda istenilen bileşiklere ulaşmak için uygun elementler seçildiğinde elde edilen üç harfli şifre hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) KAL

B) KES

C) TEL

D) TAS

X I

Y II

Z

T

8. III K

L

M

Nötr hâldeki elektron dağılımları verilen K, L ve M atomlarından hangileri flor (gF) elementine ait atomlarla kovalent bağlı bileşik oluşturur?

72

IV

İyonik bağlı bileşiklerin metal ve ametal atomları arasında gerçekleşebileceğini göstermek isteyen bir öğrenci yukarıda elektron dağılımları verilen element atomlarından hangi ikisini seçebilir?

A) Yalnız K

B) Yalnız L

A) I ve II

B) I ve III

C) K ve L

D) L ve M

C) II ve IV

D) III ve IV

72


1 -3.EÜnite TiN†

Asitler ve Bazlar

1.

I Kristal yapýya sahiptir.

a Baz

II Kýrmýzý turnusol kaðýdýný maviye çevirir.

b Asit

III Sulu çözeltisinde H+ iyonu bulundurur.

c Tuz

3.

3. ÜNİTE TEST - 7

K

L

M

H+ > OH

H+ = OH

H+ < OH

Yukarıdaki kaplarda bulunan H+ ve OH– iyonları miktarı arasındaki ilişki verilmiştir.

Yukarıdaki tabloda I, II ve III ile verilen ifadelerin a, b ve c kavramlarıyla eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Buna göre, hangi çözeltiler baz özelliktedir? A) K ve L

B) K ve M

A) I - b II - a III - c

B) I - c II - a III - b

C) Yalnız K

D) Yalnız M

C) I - a II - c III - b

D) I - a II - b III - c

4.

Aşağıdaki öğrencilerden hangisi asit, baz ve tuzlar için ortak olan bir özellikten söz etmiştir? A) Ele kayganlık hissi verir.

B)

Nötrleşme tepkimesi sonucu oluşur.

2. C)

X sývýsý

Y sývýsý

Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

Z sývýsý

•

X sıvısı metal kapta saklanamıyor.

•

Y sıvısı suda çözündüğünde OH iyonu veriyor.

•

Z sıvısına turnusol kağıdı batırıldığında turnusol kağıdının rengi kırmızıya dönüşüyor.

D) Turnusol kağıdına etki eder.

–

5.

Yukarıdaki bilgilere göre X, Y ve Z sıvılarının türleri için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? X sıvısı –––––– A) Asit

Y sıvısı –––––– Baz

Z sıvısı –––––– Tuz

Yukarıda resimleri verilen gıda maddelerinden hangilerinin pH değeri 7'den küçüktür? A) Üzüm ve Elma

B)

Asit

Baz

Baz

B) Üzüm ve Kabartma Tozu

C)

Baz

Asit

Asit

C) Üzüm, Çilek ve Elma

D)

Asit

Baz

Asit

D) Çilek ve Elma


FEN BİLİMLERİ

73


4.1. Asit ve bazların genel özelliklerini kavrayarak günlük yaşamdan örnekler verir.

8.

• Limon

l

ll

• Çamaşır suyu • Yoğurt • Şampuan • Sirke pH = 6,8

• Domates

Asitler ve Bazlar Bileşikler kimsayal özelliklerine göre üçe ayrılırlar. l. Asitler ll. Bazlar lll. Tuzlar

Yukarıda verilen maddelerin bazıları asidik bazıları bazik özelliktedir.

lll

Amonyak

Asidik olanlar Bazik olanlar ––––––––––––– ––––––––––––– A) 1 5

Sulu çözeltilerinde H+ iyonu veren maddelere asit denir. HCl(suda) + H+(suda) + Cl–(suda) ll. Bazlar Sulu çözeltilerinde OH– iyonu veren maddelere baz denir. NaOH(suda)  Na+ + OH–

B)

2

4

C)

3

3

D)

4

2

pH = 5

Buna göre maddelerin bazlık özelliği en fazla olandan asidik özelliği en fazla olana doğru sıralanışı hangi seçenekteki gibi olur?

Asit ve bazların kuvvetlilik derecelerini ölçmek için kullanılır. 2 3 4 5 6 7 8 9 100 11 12 13 14

Nötr

Bazik özellik artar

- pH derecesi (0 - 7) arasında ise madde  asit - pH = 7 ise madde  nötr - pH derecesi (7 - 14) arasında ise madde  bazdır.

7.

Belirteçler: Maddelerin asit ya da baz olduğunu anlamak için kullanılır. Turnusol kağıdı en sık kullanılan belirteçlerdendir. Kırmızı

1

Sirke

2

Domates

3

Þampuan

4

Amonyak

5

Gazoz

6

Çamaþýr suyu

74

A) ll - lV - l - lll

B) lll - l - lV - ll

C) lV - ll - lll - l

D) l - lll - ll - lV

9.

Yukarıda numaralandırılarak verilen kutucuklarda bulunan maddelerin asit ya da baz olarak gruplandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A)

Asit ––––––– 1, 2, 5

Baz ––––––– 3, 4, 6

B)

2, 3, 4

1, 5, 6

C)

1, 5, 6

2, 3, 4

D)

1, 2, 4

3, 5, 6

Mavi

Turnusol kağıdı; asitlerde kırmızı, bazlarda mavi rengi alır. Tuzlarda ise renk değiştirmez.

pH = 11,3

Günlük hayatta sıkça karşılaştığımız bazı maddeler ve bunların pH değerleri yukarıda kutularda verilmiştir.

pH cetveli:

Asidik özellik artar

lV

Buna göre, asidik ve bazik maddelerin sayıları hangisinde doğru verilmiştir?

l. Asitler

0 1

pH = 13

74

Elma

Sitrik asit

Limon

Laktik asit

Yoğurt

Malik asit

Yukarıdaki besinlerle içerdiği asitlerin çizgi yardımıyla eştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A)

B)

C)

D)


1 -3.EÜnite TiN†

Asitler ve Bazlar

1. Malik asit

l.

ll.

Nitrik asit

Laktik asit

3.

Malik asit elmada bulan bir asittir, tüketilebilir. Nitrik asit çok kuvvetli bir asittir, bu nedenle içecek veya yiyeceklerin yapısında bulunamaz.

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

Ekşi

pH < 7

Acı

pH > 7

I

Sirke

II

Çamaşır suyu

III

Şampuan

Kırmızı

Acı

pH < 7

IV

Suda çözünmüş aspirin

Kırmızı

Ekşi

pH < 7

Mavi

Bu tabloya göre, kaç numaralı satırda verilen maddenin özelliklerinden birinde yanlışlık yapılmıştır? A) I B) II C) III D) IV

Yukarıda verilen asitler ile ilgili yorumlardan hangileri doğrudur? B) l ve lll

Tadı

pH değeri

Tabloda bazı maddelerin turnusol kağıdına etkileri, tadları ve pH değerleri verilmiştir.

lll. Laktik asit karınca asiti olarakta bilinir, tüketime uygun değildir.

A) l ve ll

Madde

Turnusol kağıdı rengi Kırmızı

4. 2. Asit

Baz

Tuz

I

II

III

Şekildeki kaplarda asit, baz ve tuz çözeltisi bulunmaktadır. Kaplara sırasıyla

,

ve

Şekildeki baz, asit ve tuz bulunan kaplara I, II ve III numaralı turnusol kağıtları batırıldığında I ve III teki kaplarda turnusol kağıtlarının rengi değişmediği halde II'deki kapta turnusol kağıdının rengi değişiyor.

maddeleri eklendiğinde oluşan maddeler aşa-

Buna göre, I, II ve III numaralı turnusol kağıtlarının başlangıç renkleri için aşağıdakilerden hangisidir?

III. Kapta  Herhangi bir tepkime gerçekleşmiyor.

I ––––––

II ––––––

III ––––––

A) Kırmızı

Mavi

Kırmızı

B) Mavi

Kırmızı

Mavi

C) Mavi

Mavi

Kırmızı

D) Kırmızı

Kırmızı

Mavi


ğıdaki gibidir. I. Kapta  Tuz ve su oluşuyor. II. Kapta  Tuz ve su oluşuyor.

Buna göre, , ve ile ifade edilen maddeler hangi seçenekte verilenler olabilir? ––––

–––––

––––

A) Baz

Asit

Tuz

B) Asit

Baz

Tuz

C) Tuz

Asit

Baz

D) Tuz

Asit

Baz

75



Nötralleşme tepkimeleri asit ve bazların birleşmesi ile gerçekleşir. HCI çözeltisi

Asitlerin Özellikleri  Sulu çözeltilerinde H+ iyonu verirler.  Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.  pH değeri 0 - 7 arasındadır.  Turnusol kağıdını kırmızı renge dönüştürürler.  Cildi tahriş ederler.  Tatları eksidir. Asit adı Laktik asit Hidroklorik asit Formik asit Ürik asit Sitrik asit Malik asit

NaOH çözeltisi

 Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirirler.

NH3 çözeltisi

 Sulu çözeltilerinde H+ iyonu verirler. Aysun öğretmen öğrencilerden özelliklerini belirttiği bileşiklere örnek vermelerini istiyor.

CH3COOH çözeltisi

HCl

Formülü

A) I ve III

B) Yalnız II

C) Yalnız I

D) II ve III

Aynur

H2SO4

HNO3

İlknur

Samet

Buna göre, yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin verdiği örnek yanlıştır?

K kabı

6.

NH3

Levent

A) Yalnız Levent

B) Yalnız Aynur

C) Levent ve Aynur

D) İlknur ve Samet

100 mL HCl

HNO3

Formik asit (karınca asidi) HCOOH

Musluk

Sülfirik asit (zaç yağı)

H2SO4

Asetik asit (sirke asiti)

CH3COOH

Bazların Özellikleri  Sulu çözeltilerinde OH– iyonu verirler.  Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.  pH değerleri (7 - 14) aralığındadır.  Turnusol kağıdını mavi renge çevirirler.  Cildi tahriş ederler.  Tatları açıdır.  Ele kayganlık hissi verir.  Günlük sıkça kullandığımız sabun, çamaşır suyu, deterjan ve diş macunu da bazlara örnektir. Baz adı

Formülü

Sodyum hidroksit

NaOH

Potasyum hidroksit

KOH

Kalsiyum hidroksit

Ca(OH)2

Sülfirik asit (Sönmüş kireç) H2SO4 Amonyak

 Tatları ekşidir.

Buna göre yukarıda numaralandırılarak verilen çözeltilerden hangileri bir araya getirilirse nötralleşme tepkimesi oluşur?

Hidroklasik asit (tuz ruhu) HCl Nitrik asit (kezzap)

7.

I. K ve L II. K ve N III. L ve M

Bulunduğu yer Yoğurt Mide Karınca salgısın İdrar Limon Elma

Asit adı

4.2. Maddelerin pH değerlerini kullanarak asitlik ve bazlık durumları hakkında çıkarımlarda bulunur. 4.3. Asit ve bazların çeşitli maddeler üzerindeki etkilerini gözlemler.

NH3

76

100 mL NaOH L kabı

İçinde 100 mL NaOH çözeltisi bulunan L kabına, musluğu açarak K kabında bulunan 100 mL HCl çözeltisinin tamamını yavaş yavaş ilave ediyor. l.

ll.

L kabındaki çözeltinin pH değeri zamanla artar. K kabında bulunan çözeltinin tamamı bittiğinde L kabındaki çözeltinin pH değeri 7 olur.

8.

I.

NaOH

II. NH3 III. CH3COOH IV. H2CO3 V. KOH Yukarıda verilen maddelerin pH değerlerine göre sınıflandırması hangi seçenekte doğru verilmiştir?

lll. İşlem sonunda L kabında tuz ve su oluşur.

pH sı 0-7 aralığında olanlar

pH sı 7-14 aralığında olanlar

Bu durumda L kabında meydana gelen değişimle ilgili Özge'nin yaptığı yukarıdaki yorumlardan hangileri yanlıştır?

A)

I, II, V

III, IV

B)

II, IV

I, III, V

A) l, ll ve lll

B) l ve ll

C)

ll, III, IV

I, V

C) ll ve lll

D) Yalnız l

D)

III, IV

l, ll, V

76


1 -3.EÜnite TiN†

Asitler ve Bazlar

1.

Mutfağındaki yemek kokularından, yemek yaparken oluşan yağ lekelerinden, kirlerden kurtulmak isteyen Sevgi Hanım, uygun malzeme seçerken nelere dikkat etmelidir? l.

Alacağı ürünü ambalajı üzerinde yer alan uyarıları dikkate almalıdır.

ll.

Bazik özellik gösteren maddeler tercih etmelidir.

4.

Asitler cam ve porselen eşyalar üzerinde aşındırıcı etkiye sahiptirler.

lll. Daha etkili olması için birkaç temizlik malzemesini aynı anda kullanılmalıdır.

2.

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

l.

ll.

lll.

lV.

3. ÜNİTE TEST - 9

Bazlar mermer ve metaller eşyalar üzerinde aşındırıcı etkiye sahiptir. D

D 

Y Birden fazla temizlik maddesi kullanıldığında, maddeler tepkimeye girerek zehirli bir madde oluşturabilir.

Y

D 

Y





Yukarıdaki birbirleriyle bağlantılı cümlelerin doğru (D) ya da yanlış olduğuna karar vererek ok yönünde ilerleyen Esma, hangi sembole ulaşır? A) 

B) 

C) 

D) 

Temizlik sırasında kullanılacak olan maddelerin zararlı olup olmadığını anlamak için ambalajların üzerindeki uyarıcı sembollere dikkat etmeliyiz. Yukarıda verilen sembollerden hangileri bunlara örnek olarak verilir? A) l ve ll B) ll ve lll C) l, ll ve lV D) l, ll, lll ve lV

3.

5.

NO O2

l. Meyve sularında ve turşularda bozunmayı önlemesi

CO2

1

2 SO2

ll. Mermer tezgahın üzerinde konulan limonun mermeri aşındırması lll. Asitli yiyecek ve içeceklerin aşırı tüketilmesi sonucu dişlerin aşınması

3

Yukarıda verilen numaralalandırılmış örneklerden hangileri asit veya bazların zararlı etkilerine aittir?

Yukarıdaki resimlerden hangilerinde atmosfere verilen gazlar asit yağmurlarına neden olabilir?

A) l ve ll

B) l ve lll

A) 1 ve 2

B) 1 ve 3

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

C) 2 ve 3

D) 1, 2 ve 3


77

FEN BİLİMLERİ


Asit yağmurları, toprağın kimyasal yapısını değiştirir, topraktaki mineraller çözünerek yer altı ve yer üstü sularına karışır. Böylece suların asitlik derecesi artar ve canlılar için zararlı olur.

Asit ve Bazların Tahribatarı Asitler mermer ve metaller üzerinde bazlar ise cam ve porselenlerde aşındırıcı etki yapar. Kesilmiş limon mutfak tezgahındaki mermeri aşındırır. Kristal cam eşyaların zamanla matlaşması ve aşınması temizlik malzemelerinin bazik özellik göstermesinden kaynaklanır. Ağız sağlığımız da yediğimiz yiyeceklerin asidik olmasından etkilenir. Bundan dolayı bazik özellik gösteren diş macunu ile dişlerimizi koruyabiliriz. Gazlı içecek asidik bir maddedir. Bu durumda midenin asitliğini azaltacak yiyecekler yemek gerekir. Asit yağmurları: Fosil yakıtların kullanılması sonucu oluşan gazlar, egzoz gazları hava kirliliğine sebep olur. Hava kirliliğine sebep olan başlıca gazlar karbon dioksit (CO2), kükürt dioksit (SO2) ve azot dioksit (NO2) tir. Bu gazlar bulutlardaki su buharı ve diğer maddelerle tepkimeye girerek sülfirik asit (H2SO4) ve nitrik asit (HNO3) gibi maddelerin oluşumuna sebep olur. Bu gazlar havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarını oluşturur.

Asit yaðmurlarý

78

4.4. Asit ve bazların temizlik malzemesi olarak kullanılması esnasında oluşabilecek tehlikelerle ilgili gerekli tedbirleri alır. 4.5. Asit yağmurlarının oluşum sebeplerini ve sonuçlarını araştırarak sorunun çözümü için öneriler üretir ve sunar.

8.

1 Rüzgâr ve hidroelektrik santrallerinden enerji üretmek neden olur.

Tarihi yapıları aşındırır böylece insanlığın ortak mirasları zarar görür.

ll.

Ormanlık alanların yok olmasına neden olur.

Açığa çıkan gazlar CO2, NO2 ve SO2'dir.

2 Fabrika bacalarından çıkan NO2 gazı neden olur.

Fen bilimleri öğretmenin asit yağmurlarının neden olduğu olumsuzluklar ile ilgili yaptığı açıklama aşağıdaki ifadelerden hangileri ile tamamlanabilir? l.

3

4 Bu gazlar suda iyonlaşarak H2Ca3, HNO3 ve H2SO4 asitlerine dönüşür.

Asit yağmurları oluşur.

lll. Toprakların verimini düşürür. A) Yalnız l

B) l ve ll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

7.

Asit yağmurları ile ilgili yukarıdaki şekilde numaralandırılarak verilen kutulardan hangisinde yazan bilgi hatalıdır?

Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır. Motorlu taşıtların bakımları periyodik olarak yapılmalıdır.

A) 1

9.

C) 3

D) 4

KOH O

Evlerde ve endüstride fosil yakıtlar yerine doğal gaz gibi kükürt ve azot içermeyen yakıtlar tercih edilmelidir. Bir grup öğrenci fen bilimleri öğretmeninin sorusuna yukarıdaki cevapları vermiştir.

B) 2

l

ll

lll

Yukarıdaki kaplarda çözeltiler bulunmaktadır. l.

Buna göre, öğretmen aşağıdaki sorulardan hangisini sormuş olabilir?

İçerisine metal kaşık atıldığında gaz kabarcıkları çıkıyor.

ll.

A) Asit yağmurlarının neden olduğu olumsuzluklar nelerdir?

İçerisine KOH (potasyum hidroksit damlatılığında dipte katı tanecikler oluşmuştur.

lll. Elektrik akımını iyi iletiyor.

B) Asit yağmurlarının etkisini azaltmak için ne gibi önlemler alınabilir?

Buna göre bu üç kaptaki çözeltilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

C) Asit yağmurlarına neden olan gazlar hangileridir?

A) l. kapta bulunan çözelti HCl olabilir.

D) Asit yağmurlarının artmasına neden olan olaylar nelerdir?

C) lll. kapta bulunan çözelti NaCl olabilir.

78

B) ll. kapta bulunan çözelti NH3 olabilir.

D) l. kapta bulunan çözelti H2SO4 olabilir. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -3.EÜnite TiN†

Kimyasal Tepkimeler

1.

Aşağıda gerçekleşen olaylardan hangisi kimyasal tepkimeye örnektir?

3. ÜNİTE TEST - 10

3.

Yukarıda tepkimeye giren ve tepkime sonucunda oluşan maddelerin tanecik modelleri verilmiştir. l.

Tepkimeye giren atomların türü ve sayıları korunmuştur.

ll.

Tepkimeye iki farklı element girmiştir.

lll. Tepkimeye giren moleküllerin arasındaki bağlar kırılıp, yeniden farklı bir bağ oluşmuştur. Tanecik maddelerine göre tepkime ile ilgili yukarıdaki yorumlardan hangileri doğrudur?

2.

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

K + L  M Yukarıdaki gibi kapalı bir kapta gerçekleşen kimyasal tepkimeye giren K ve L maddelerine ait kütle - zaman grafiği aşağıda verilmiştir. Kütle (g) 20 12

l.

Demirin ısıtılarak eritilmesi

ll.

Suyun hidrojenle, oksijene ayrıştırılması

lll.

Metan gazının oksijenle tepkimesi

lV.

Besinlerden enerji elde edilmesi

V.

Demirin paslanması

L K t

Emirhan yukarıda verilen etkinlikteki numaralandırılmış örneklerden yanma tepkimesine ait olanlara "" işareti koyacaktır.

Zaman

Bu tepkime sonucunda oluşan M maddesine ait kütle - zaman grafiği, hangi seçenekteki gibi olur? A)

4.

Kütle (g)

B)

Buna göre, Emirhan'ın işaretlemesi hangi seçenekteki gibi olursa, etkinlik doğru tamamlanmış olur? A)

Kütle (g)

l



B)

32

t

C)

Kütle (g)

Zaman

t

D)

32

Kütle (g)

C)

32

lll



lll



lV



lV



V



V

Zaman

l



ll



lll lV

t

Zaman


t

Zaman

l ll

ll 32

FEN BİLİMLERİ

V



D)

l ll



lll



lV



V



79

†NiTE - 1 Test – 10 5.

5.1. Kimyasal tepkimeleri, bağ oluşumu ve bağ kırılımı temelinde açıklar. 5.2. Kimyasal tepkime türlerini kavrar. 5.3. Kimyasal tepkimelerde kütlenin korunduğu sonucunu çıkarır.

Mg + 2HCl  MgCl2 + H2

7.

Kimyasal tepkimesi ile ilgili aşağıdaki tablo hazırlanıyor. Tepkimeye giren atom sayısı

Tepkime sonucu oluşan atom sayısı

Magnezyum (Mg)

1

1

Hidrojen (H)

2

2

Klor (Cl)

2

2

Atom cinsi

Kimyasal Tepkimeler Maddenin kimyasal değişime uğrayarak yeni maddelerin oluşmasına kimyasal tepkime denir. Kimyasal tepkime ile kimyasal değişme eş anlamlıdır. Canlılarda büyüme, solunum, sindirim, fotosentez gibi olaylar kimyasal tepkimelerle gerçekleşir.

I.

B) II

C) III

D) IV

Tabloyu yorumlayan bir öğrenci yukarıdaki bilgilerden hangilerine ulaşabilir?

6.

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I, II ve III

X ile MN arasında gerçekleşen tepkime aşağıdaki gibidir.

Kütle

Su buharý

X

B)

Kütle

Zaman Kütle

M

Zaman

C)

Kütle

Zaman Kütle

Zaman

D)

Kütle

KL bileşiği

16 g

ll. Düzenek

Öğrenciler K ve L maddelerinin oluşturduğu bileşiğin kütlesinin de 16 g olduğunu görüyor. Terazinin kefeleri kapalı kaplardan oluştuğuna göre, bu deneyi yapan öğrencilerin asıl amacı hangi seçenekte verilen bilgiyi ispatlamaktır?

B) Kimsayal tepkimelerde kütle korunur. C) K ve L arasında kimyasal bir bağ oluşmuştur.

M Zaman

80

Zaman Kütle

X

16 g

A) Kimyasal tepkimelerde renk değişimi gözlenir.

M

X

K L

Bir grup öğrenci K ve L maddelerinin kütlesini l. düzenekteki gibi 16 g olarak ölçüyor.

M

X

8.

l. Düzenek

Kütle

Zaman

80

A) I

III. Kimyasal tepkimelerde molekül sayıları korunur.

A) Su

gisi yanma tepkimesidir?

Kimyasal tepkimelerde kütle korunur.

X + 2MN XN2 + M2 Buna göre, tepkimede yer alan X ve M'nin kütlesinin zamanla değişim grafiği aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Buz

Yukarıdaki tepkime denklemlerinden han-

II. Kimyasal tepkimelerde atom sayıları korunur.

Kimyasal tepkime sonucu oluşan madde kendisini oluşturan maddelerden tamamen farklı özelliktedir. Fiziksel değişmelerde maddenin tanecikleri arasındaki boşluklar değişirken kimyasal değişmelerde moleküllerdeki atomları bir arada tutan bağlar kopar ve başka atomlarla veya aynı atomlarla yeni bağlar oluşur.

1 O 2 2 II. 2KCIO3  2KCI + 3O2 1 III. MgO  Mg + O 2 2 IV. 2CO + O2  2CO2 H2O  H2 +

I.

Zaman

D) Kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren K ve L maddeleri özelliklerini kaybetmezler. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -3.EÜnite TiN†

Maddenin Yapısı ve Özellikleri 4 katmana sahibim Son katmanýmda 2 elektron bulundururum. 2 elektron vererek kararlý hâle geçerim.

1.

1A H 2A

3A 4A

5A 6A

8A 7A He

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Na Ma

Al

Si

P

S

CI

Ar

Ga Ge As Se

Br

Kr

K

Ca

4.

A) Mg

B) K

C) Cl


Kütle (g)

Zaman (dk)

Bir kimyasal tepkimeye giren ve tepkime sonucu oluşan maddelerin miktarlarında zamanla gerçekleşen değişim yukarıdaki grafikte verilmiştir.

Yukarıda bir bölümü verilen periyodik tabloda özelliklerini belirten element aşağıdakilerden hangisidir?

Bu grafiğe göre, m sayısı aşağıdakilerden hangisidir?

D) Ca

A) 12

B) 22

C) 28

D) 34

2. 5. +

Yukarıdaki periyodik tabloda hangi renkle belirtilen alanlarda bulunan elementler elektron alışverişinde bulunmazlar? A) Sarı

B) Mavi

C) Kırmızı

D) Yeşil



Kapalı bir kapta gerçekleşen kimyasal tepkimeye ait tanecik modelleri yukarıda verilmiştir? Atomlar arasındaki bağlar kopmuş yeni kimyasal bağlar oluşmuştur. Elif

3.

Ametaller metallerle iyonik, kendi aralarında ise kovalent yapılı bileşik oluştururlar. Genellikle metallerin son elektron katmanında 1, 2 veya 3, ametallerin ise 5, 6 veya 7 elektron bulunur. Element

Atom numarası

K

17

L

12

M

16

N

11

Buna göre, tabloda verilen elementlerden hangileri arasında oluşan bileşik türü diğerlerinden farklıdır? A) K ve M

B) L ve M

C) K ve L

D) M ve N


FEN BİLİMLERİ

Bu olay fiziksel değişime örnek olarak verilebilir. Emirhan Toplam kütle korunmuştur. Beyza Bu tanecik modellerine göre yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yaptığı yorumlar doğrudur? A) Elif ve Emirhan B) Elif ve Beyza C) Emirhan ve Beyza D) Elif, Emirhan ve Beyza

81

†NiTE --11 Tarama 6.

Maddenin Yapısı ve Özellikleri

pH değeri 0 - 7 aralığındadır. l

Turnusol kağıdının rengini maviye çell virirler.

Tatları ekşidir.

Ele kayganlık hissi verirler. lV

Tepkime Çeşitleri

lll

8.

+ Semboller ile gösterilen yukarıdaki tepkime için, l.

, bir bileşik olabilir.

ll.

, bir element olabilir.

lll. , bir element olabilir.

1. Yanma Tepkimeleri Maddelerin oksijen gazı ile tepkimeye girmesine yanma tepkimeleri denir. C + O2  CO2 2Mg + O2  2mgO Odunun yanması hızlı yanma iken, paslanma, sindirim gibi olaylar yavaş yanmaya örnek verilebilir.

Asit ve bazlarla ilgili bazı özellikler yukarıdaki tabloda verilmiştir.

lV.  ile gösterilen madde  ve 'yi oluşturan atomlardan farklı atomlar içerebilir.

Tabloda verilen özelliklerin sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir?

yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?

A)

2. Nötralleşme Tepkimesi Farklı kimyasal özelliklere sahip asit ve baz bir araya geldiğinde kimyasal tepkime gerçekleşir ve yeni maddeler oluşur.

Asit

Baz

l ve ll

lIl ve lV

B)

ll ve lll

l ve lV

C)

I ve III

II ve IV

D)

ll ve lV

l ve lll

A) Yalnız lll

B) Yalnız lV

C) l ve ll

D) lll ve lV

9.

Asit + Baz  Tuz + Su Kimyasal tepkimesinde tuz ve su oluşur. Kimyasal tepkimede; maddelerin toplam kütlesi azalmaz ya da artmaz. Yalnızca maddeyi oluşturan atomlar yer değiştirir.

I.

Çivi paslanırken demir hidrojen gazı ile tepkimeye girmiştir.

ll.

Çivi paslanırken yanma olayı gerçekleşmiştir.

lll. Çivinin paslanması olayı oksitlenme olarak adlandırılır.

7.

Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elementlerin atom numarası artar. D Periyodik tabloda toplam 8 grup vardır. D

Y

Çivinin paslanması ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) l ve II

C) Il ve III

D) l, II ve III

Periyodik toblada toplam 7 periyot vardır.

Y

D

10. Al2(SO4)3 bileşiği ile ilgili aşağıdaki ifade-

Y

lerden hangisi yanlıştır? 

82







2–

A) Al3+ katyon, SO4 oluşmuştur.

anyon iyonlarından

Periyodik tablo ile ilgili yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır?

C) İyonik bağ içerir.

A) 

D) Üç farklı cins atom içerir.

82

B) 

C) 

D) 

B) Bileşikte toplam atom sayısı 15'tir.


1 -3.EÜnite TiN†


1.

1

3

Elektron vermeye yatkýndýrlar. Kimyasal tepkimeye girmezler.

2

4

Na

Kendi aralarýnda bileþik oluþturabilirler.

2.

B) 2

C) 3

O

Cl

Elektron dizilimleri verilen Na, O ve Cl elementleri ile ilgili aşağıdaki bilgileri okuyan Sevgi, bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" sütununu işaretleyecektir.

Numaralandırılmış kutucuklarda belirtilen özelliklerden hangisi ametallere aittir? A) 1


4.

Isý ve elektriði iletirler.

D) 4

D Y l

Na elementi ile Cl elementi aynı periyottadır.

Sadece periyodik tablodaki yeri bilinen bir elementin aşağıdaki niceliklerinden hangisine ulaşılamaz?

ll

O atomları kendi aralarında kovalent bağlı bileşik oluştururlar.

A) Elektron katman sayısı

lll

Na elementi ile Cl elementi arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.

B) Proton ve nötron sayıları toplamı

3.

C) Bileşiklerinde alacağı yük miktarı

Buna göre Sevgi, işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yaparsa doğru olur?

D) Son elektron katmanındaki elektron sayısı

A)

H Li

F Cl

He

D Y

B)

D Y

l



l

ll



ll

lll



lll

C)

D Y l

H ile F arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.



D)

   D Y 

l

ll



ll

lll



lll

 

5.

Özge Li ile Cl arasında oluşan bileşik iyonik bağlıdır. Ezgi He atomları sadece kendi atomları arasında molekül oluşturur. Akif Verilen periyodik tabloda yerleri belirtilen elementler ile ilgili hangi öğrencilerin yaptığı yorumlar yanlıştır? A) Yalnız Ezgi

B) Özge ve Ezgi

C) Özge ve Akif

D) Ezgi ve Akif


FEN BİLİMLERİ

Yukarıdaki şekillerde kimyasal tepkimeye giren ve tepkimeden çıkan maddeler modellerle gösterilmiştir. Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Tepkime sonucu iyonik bağlı ürün oluşmuştur. B) Tepkimeye iki farklı element molekülü girmiştir. C) Tepkimeye giren ve çıkan maddeler molekül haldedir. D) Tepkime sırasında atom sayıları korunmuştur.

83

†NiTE --21 Tarama


6.

8.

I.

NH3

II. CH3COOH III. NaOH IV. HCl I

Kimyasal tepkimelerde; atomlar yok olmadığı ve yeni atomlar oluşmadığı için tepkimeden sonra oluşan maddenin (ürünün) kütlesi ve atom sayısı tepkimeyi oluşturan maddelerin kütlesine ve atom sayısına eşittir. Yani tepkime sırasında kütle ve atom sayısı korunur. +

II

III

Yukarıdaki bileşiklerin asit-baz olarak sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Etiketleri kaybolmuş üç ayrı kapta KOH (baz), NaCI (tuz) ve H2SO4 (asit) çözeltilerinin olduğu bilinmektedir. I. kaptaki çözelti kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirmektedir. Diğer iki kaptaki çözeltilere aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılırsa doğru etiketleme yapılabilir?

Asit –––––– A) I ve IV

Baz –––––– II ve III

B) I, III

II ve IV

C) II ve IV

I ve III

D) I, II ve IV

III

A) II. kaba kırmızı turnusol kağıdı batırılırsa



B) III. kaba kırmızı turnusol kağıdı batırılırsa

7.

9.

– X, Z ile kovalet bağlı bileşik oluşturabilir.

C) II. kaba mavi turnusol kağıdı batırılırsa

– Z, T ile iyonik bağlı bileşik oluşturabilir.

D) II. kaba fenolfitalein damlatılırsa

– Y kendi atomlarıyla kovalent bağlı bileşik oluşturabiliyor. X, Y, Z ve T element atomlarının oluşturabilecekleri bileşiklerin kimyasal bağları yukarıda verilmiştir.

Sulu çözeltilerin asidik veya bazik özelliği pH adı verilen bir ölçü sistemiyle ifade edilir. Asidik 0

Buna göre X, Y, Z ve T elementlerine ait sınıflandırma hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Bazik 7 Nötr

14

X

Aşağıda tabloda K, L ve M maddelerinin sulu çözeltilerinin pH değerleri verilmiştir. Madde

pH

K

7

L

3–5

M

8 – 11

10.

L

M

A) Yemek tuzu Sirke

Amonyak

B) Sirke

Yemek sodası

Yemek tuzu

Y

T

A) Ametal

Metal

Metal

Ametal

B) Ametal

Ametal

Ametal

Metal

C)

Metal

Ametal

Metal

Ametal

D)

Metal

Ametal

Ametal

Metal

Yanma

Kaynama 1

Bu tabloda göre, K, L ve M maddeleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? K

Z

Donma

Fotosentez 2

Solunum 4

3 Paslanma

5

Yukarıda numaralandırılarak verilen kutucuklarda yazılı olaylardan hangileri gerçekleşirken kimyasal tepkime gerçekleşir? A) 2, 4 ve 5

B) 1, 2, 3 ve 6

C) 3, 5 ve 6

D) 1, 3, 5 ve 6

C) Yemek tuzu Yemek sodası Sirke D) Amonyak

84

84

Limon suyu

Yemek tuzu

6


1 -3.EÜnite TiN†


1.

l. CH4 2O2  CO2 + 2H2O

3.

1 Grup

8Grup 2 Grup 3 Grup 4 Grup 5 Grup 6Grup 7Grup

ll. HCl + NaOH  H2O + NaCl lll. LiOH + HF  H2O + LiF Yukarıdaki periyodik cetvelde hangi renklerle belirtilen elementler 17CI elementi ile kovalent bağlı bileşik oluşturur?

Fen bilimleri öğretmeni tahtaya yukarıdaki tepkimeleri yazarak öğrencilerden bu tepkimeler ile ilgili bilgi vermelerini istemiştir.

A) Kırmızı ve yeşil B) Sarı, kırmızı ve yeşil

l. tepkime yanma tepkimesidir.

C) Mavi ve mor D) Sarı ve mavi

Cemal ll. ve lll. tepkimeler asit - baz tepkimeleridir.

4.

Gamze

İlknur

Periyodik tablo ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Grup numarası yukarıdan aşağıya doğru inildikçe değişmez.

l. tepkime sırasında tepkimeye giren maddelerin kimyasal özelliği değişirken, ll. ve lll. tepkimelerde maddelerin kimyasal özellikleri korunur.

B) Her grupta aynı sayıda element bulunur. C) Aynı periyottaki elementlerin elektron katman sayıları eşittir.

Buna göre fen bilimleri öğretmeni yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yaptığı yorumları doğru olarak kabul eder?

D) Aynı periyotta bulunan elementler benzer özellik göstermezler.

A) Gamze ve İlknur B) Cemal ve İlknur

5.

C) Gamze ve Cemal

Ev, fabrika bacalarından veya araba egzozlarından çıkan zehirli gazlar asit yağmurlarının oluşumunu sağlar.

D) Cemal, Gamze ve İlknur

2.

D

Yukarıdaki tabloda verilen elementlerin metal, ametal ve soy gaz olarak sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? Metal ––––––

Asit yağmurları tarihi yapılara, ormanlara zarar verir, toprağın ve suyun kimyasal yapısını bozar. D 

Y Asit yağmurlarından korunmak için fosil yakıt yerine doğalgaz kullanılmalıdır.

Y

D 



Y 

Ametal ––––––

Soy gaz ––––––

A) X, Y,

R, Z

W, Q

B) X, Y, Z

T, R, W

Q

C) X, Y, Z

R, W

Q

Asit yağmurları ile ilgili bilgilerin doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlendiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır?

D) Y, Z

X, R, W

Q

A) 


B) 

C) 

D) 

85


†NiTE --31 Tarama


6.

8.

P

Yukarıda kimyasal tepkimeye giren ve tepkime sonucunda oluşan maddeler modellerle gösterilmiştir.

Kimyasal tepkime denklemleri yazılırken; tepkimeye giren maddelerden hangi ürünleri oluşturduğunu ifade etmek amacıyla ok işareti () kullanılır. Kimyasal denklem yazılırken tepkimeye giren maddeler okun sol tarafına ürünler ise sağ tarafına yazılır. Kimyasal tepkimeye giren maddeler ve ürünler birden fazla ise aralarına "+" işareti konur.

l

ll

Tepkimeye giren maddelerin atom cinsi ve sayısı korunmuştur.

lll

Tepkime sonucunda oluşan bileşik iyonik bağlıdır.

P ve S kapları ağızları açık bir şekilde bekletildiğinde nötralleşme tepkimesinin gerçekleştiği ve ortamda R maddesine benzer bir maddenin oluştuğu gözleniyor. Buna göre, P, R ve S maddeleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi kesinlikle söylenebilir? A) P maddesi asit, S maddesi bazdır. B) S maddesi asit, P maddesi bazdır.

Modelleme ile ilgili tablolarda yer alan ifadelerin doğru "D" veya yanlış "Y" olarak işaretlenmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Örneğin; A + BC  AC + B

A)

D Y

B)

D Y

l



l

ll



ll

lll



lll

C)

D Y 

l

D)



C) R maddesi tuzdur. D) R'nin sulu çözeltisi elektrik akımını iletmez.

9.

 

D Y l

 

ll



ll

lll



lll

X, Y, Z, T sulu çözeltilerinin pH değerleri pH metrede belirtilmiştir. 

Buna göre, aşağıdaki kaplardan hangisinde bulunan çözelti içerisine atılan özdeş bakır levha en fazla aşınmaya uğrar? A)

7.

S

Yukarıdaki kaplarda asit, baz ve tuz oldukları bilinen maddeler vardır. Fakat hangi kapta hangi maddenin olduğu bilinmemektedir.

D Y Tepkimeye iki farklı element girmiştir.

R

Bakýr

B)

Bakýr

Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Asitlerle bazlar kimyasal tepkimeye girerek su ve tuz oluştururlar. B) Asitler kırmızı turnusol kâğıdını maviye dönüştürürler.

Y çözeltisi

C)

Bakýr

X çözeltisi

D)

Bakýr

C) Tuzlar turnusol kâğıdının rengini değiştirmezler. D) Fenolftalein maddesi bazların rengini pembeye dönüştürür.

86

86

Z çözeltisi

T çözeltisi



Maddenin Yapısı ve Özellikleri A.

Aşağıdaki kavram haritasındaki boş yerleri verilen kelimelerle tamamlayınız. Oksijen

Yemek tuzu

Atom

Metal

Su

Sodyum Ametal

Soygaz Ýyonik bað

PERÝYODÝK SÝSTEM

Periyodik tabloda yer alan bazı gruplar özel olarak adlandırılmıştır.

içerisindedir tek tür içerir

Element

olabilir

olabilir

Olabilir

örnektir

1

Helyum

2

Yarý metal

olabilir

3

1A grubu elementleri "alkali metaller", 2A grubu elementleri "toprak alkali metaller", 7A grubu elementleri ise "asal gazlar" veya "soy gazlar" adını almıştır.

örnektir

4

5 örnektir

örnektir

arasýnda oluþur

Silisyum

arasýnda oluþur

Kovalent bað

7 6

örnektir

8

B.

arasýnda oluþur

örnektir

9

Aşağıda verilen özelliklerin hangi element sınıfına ait olduğunu bularak özelliğin yanındaki numarayı ilgili kutucuğa yazınız. Elektrik ve ısıyı iyi iletmezler. 1

Kırılgandırlar 2

Parlak veya mat olabilirler. 3

Birbirleri ile bileşik oluşturabilirler. 4

Karalı yapıya sahip oldukları için bileşik oluşturmazlar. 5

8A grubunda bulunurlar. 6

Tel ve levha hâline getirilebilirler. 7

Renkleri mattır.

Elektrik ve ısıyı iyi iletirler. 9

METAL

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........


8

AMETAL

.............................

SOY GAZ

.............................

87

87



Şekildeki periyodik tabloda oklar yönünde değişim gösteren özellikleri yazınız.

Bazı elementler hem metallerin hemde ametallerin özelliklerini taşır. Bu element grubuna yarı metaller denir. Örneğin bor, silisyum, gernenyum gibi elementler bu gruptadır. Yarı metaller; elektronik devre elemanlarında, kamera ve mikroskop mercekleri ile projeksiyon yapımında vb. birçok alanda kullanılır.

Yönünde Metalik özellik azalýr.

D.

Yönünde Atom numarasý artar.

Aşağıdaki bilgiler doğru ise (D) kutucuğuna, yanlış ise (Y) kutucuğuna "" koyunuz D

Y

1. Sulu çözeltilerinde hidrojen (H+) iyonu veren maddeler bazdır. 2. Sulu çözeltilerinde hidroksit (OH–) iyonu veren maddeler asittir. 3. Asitler ve bazlar birleşerek tuz ve su oluşturabilirler. 4. Asit-baz tepkimelerine nötralleşme denir. 5. Asitler, bazlar ve tuzların sulu çözeltileri elektrik akımını iletmezler. 6. Tuzlar katı hâlde elektrik akımını iletir. 7. Ametaller kendi aralarında bileşik yapabilirler. 8. Bir maddenin oksijenle tepkimeye girmesi yanma olayıdır. 9. Kimyasal tepkime sırasında kütle korunur. 10. Metallerle ametaller arasında kovalent bağ oluşur.

88

88



Maddenin Yapısı ve Özellikleri E.

I H

VIII 1

Hidrojen

1,008

Li

3

Be

Lityum

Na

II

III 4

B

Berilyum

11

Mg

12

19

Ca

20

37

Cs

55

Sr

38

Sc

21

Y

39

Ba

56


Sezyum

6

C

Karbon

Al

13

Ga

31

In

49

Tl

81

Si

14

Ge

32

Sn

50

Pb

82

V

VI 7

N

Azot

Ti

22

Zr

40

Hr

72

Rf

104

V

23

Nb

41

Ta

73

Cr

24

Mo

42

57-71

Baryum

W

74

26

Tc

43

Ru

44

Re

75

Os

76

Co

27

Rh

45

Ir

77

Kobalt

Ni

28

Pd

46

Pt

78

Nikel

Cu

29

Ag

47

Au

79

Bakır


La

57

Ac

89

30

Cd

48

Hg

80

Galyum

P

15

Altın


Ce

58

Th

90

Seryum

Pr

59

Nd

60

8

S

16

114

As

33

Pa

91

U

92

9

Cl

17

Sb

51

Bi

83

Se

34

Br

35

Te

52

I

53

Bizmut

Po

84

At

85

115

Uup

Ne

10

Ar

18

Kr

36

Xe

54

Rn

86

Kripton

İyot

116

2

Argon

Ksenon

Polonyum Astatin

Lv

He

Helyum

Neon

Selenyum Brom

117

Uus

Radon

Element atomlarının elektron diziliminden yola çıkarak element atomlarının elektron almaya vermeye yatkınlığı, iyon yükü ile periyodik tablodaki grup numarasının ilişkili olduğunu ve elementin metal mi ametal mi olduğu belirlenebilir.

118

Uuo


Pm 61 Sm

62

63

Eu

64

Gd

Tb

65

Dy

66

Ho

67

Er

68

Fm

100

Tm

69


Aktinyum Toryum

F

Klor

Antimon Tellür

Talyum Kurşun

Cıva

O

Kükürt

Germanyum Arsenik



Lantan

Platin

Zn

Çinko


Hafniyum Tantal

88 89Fr 87 Ra Fransiyum Radyum 103

Mn 25 Fe

Mangan Demir

VII

Oksijen Flor



Rb

5

Bor

Sodyum Magnezyum

K

IV

93

Np

Pu

94

95

Am

96

Cm

Bk

97

Cf

98

Es

99

101

Md

Yb

70

No

102

Lu

71

Lr

103

Iterbiyum Lutesyum


Periyodik tablodaki yerlerini dikkate alarak aşağıdaki element çiftlerinin oluşturabileceği kimyasal bağları tahmin ediniz. Element çiftleri ile ilgili kimyasal bağın yazıldığı kutucuğu çizgi yardımıyla eşleştiriniz.

Karbon - Oksijen

Hidrojen - Oksijen

Kalsiyum - Flor

Magnezyum - Klor KOVALENT BAĞ

Alüminyum - Klor

Flor - Flor

İYONİK BAĞ Azot - Kükürt

Lityum - Azot

Berilyum - Oksijen

Hidrojen - Flor


89

89

†NiTE - 1 ETKİNLİK F.


Aşağıda resimleri verilen maddelerin asit, baz veya tuz olduğunu dikkate alarak pH cetvelindeki hangi rakamlar arasında alabileceklerini altlarındaki kutulara yazınız.

c)

b) • Asitler bazı yiyecek ve içeceklerimizde de bulunur. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir. Elma  Malik asit

a)

d)

Limon  Sitrit asit Yoğurt  Laktik asit Çilek  Folik asit Üzüm  Tartarik asit Turşu  Benzoik asit Reçel  Sorbik asit Gazoz  Karbonik asit Kolalı içecekler  Fosforik asit

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Sirke  Asetik asit • Karıncada ise formik asik bulunur.

pH cetveli

f)

h)

e)

90

g)

90




İyonik bağ ile kovalent bağ arasındaki benzer ve farklı özellikleri aşağıdaki Venn şemasına yazınız.

Ko va

Ba

ğ

G.

ağ

İyo

tB

nik

len

Periyodik tablonan 8A grubunda bulunan soygaz atomları kararlı olup hiçbir şekilde bileşik yapmazlar. Kararsız yapıya sahip olan atomlar ise soygazlar gibi kararlı yapıya ulaşabilmek için başka atomlarla aralarında bileşik oluştururlar. Maddeleri oluşturan zıt yüklü taneciklerle molekülleri oluşturan atomların bir arada durmasını sağlayan çekim kuvvetine kimyasal bağ denir. Kimyasal bağ; atomlar arasında elektron alış veriş veya elektronların ortaklaşa kullanımı sonucu gerçekleşir.

Benzer özellikler

H.

Aşağıda bazı formüller verilmiştir. Formülleri inceleyerek verilen soruları cevaplayınız. (H:1; O:16; Li: 3; N:7; Cl:17; Na: 11; C:12)

NaCl

Li2O 1

H 2O 2

CH4

3

CO2 6

Na2O 4

Cl2 7

O2 5

N2 8

9

a) Hangilerinde iyonik bağ vardır? .......................................... b) Hangilerinde kovalent bağ vardır? .......................................... c) Hangileri aynı atomlardan oluşmuştur? .......................................... d) Hangileri farklı atomlardan oluşmuştur? .......................................... 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

91

91

1 -4.EÜnite TiN†

Işığın Kırılması ve Mercekler

1.

Aşağıdaki durumlardan hangisinin gerçekleşmesinde ışığın kırılması etkili değildir? A)

Gözlemci

B)

4.

4. ÜNİTE TEST - 1

N X Y

Gözlemci

Şekildeki gibi X ortamından Y ortamına geçen ışık ışını ile ilgili olarak bir grup öğrenci aşağıdaki yorumları yapıyor. Sudaki madeni paranýn daha yakýnda algýlanmasý

Gözlemcinin kalemi kýrýkmýþ gibi algýlamasý

C)

Gözlemci

X ortamının yoğunluğu Y ortamının yoğunluğundan daha büyüktür.

Gözlemci

D)

Sibel Işık ışının gelme açısı, kırılma açısından daha büyüktür. Serdar Su yüzeyine bakan gözlemcinin kendi görüntüsünü görmesi

Sudaki balýðýn gözlemciyi daha uzakta algýlamasý

Işık ışını Y ortamına geçerken normale yaklaşarak kırılırmıştır. Serpil

2.

Su dolu kabın içine şekildeki gibi bakan gözlemci metal cismi hangi noktada görebilir? A) K

B) L

Buna göre hangi öğrencilerin yorumları doğrudur? N

M

su

C) M

L

A) Yalnız Sibel

K

B) Sibel ve Serdar C) Sibel ve Serpil

D) N

D) Serdar ve Serpil

3.

Ortamların yoğunlukları arttıkça kırıcılıkları da artar. D

Y

5. Az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçen ışınlar normalden uzaklaşır.

D 

Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçen ışık ışını normale yaklaşarak kırılır.

Y

D 





Işığın kırılması ile ilgili yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerleyen bir öğrenci, hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşır? A) 

B) 


C) 

K L

L M

K, L ve M ortamlarına gönderilen ışık ışınlarının kırılma açıları şekildeki gibidir.

Y

D) 

FEN BİLİMLERİ

Buna göre; K, L ve M ortamlarının yoğunlukları arasındaki ilişki hangi seçenekteki gibi olur? A) K = L = M

B) K > L > M

C) L > M > K

D) M > L > K

93

†NiTE Test - 1- 1 6.

1.1. Ortam değiştiren ışığın izlediği yolu gözlemleyerek kırılma olayının sebebini ortam değişikliği ile ilişkilendirir.

Kuþ

Gözlemci

8.

Madde

Madde içesindeki ışık hızı (km/s)

Hava

299913.02

Su

225563.9

Cam

200000

Işığın Kırılması Balýk

Işık ışınları ortam değiştirirken hızı ve doğrultusu da değişir. Işık ışınlarının yoğunlukları (kırıcılıkları) farklı bir saydam ortamdan farklı bir saydam ortama geçerken doğrultu değiştirmesi olayına kırılma denir.

Þekil I

Gelme açýsý Kýrýlma açýsý

I.

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) II ve III

D) I, II ve III

Cam Hava

Hava

Ortamın yoğunluğu arttıkça kırıcılığı da artar ve ışın normale yaklaşır.

ll.

L ortamı su, K ortamı ise hava olabilir.

Buna göre, yukarıda verilen bilgilerden hangileri fen bilimleri öğretmeninin açıklamalarında yer almaz?

Cam Hava

Şekilde ışık ışını havadan cama, camdan havaya geçerken ...l... ve hızı ...ll... Büşra Büşra ışığın kırılması ile ilgili tahtada verilen şekil hakkında yukarıdaki açıklamayı yapıyor. Açıklamanın doğru olabilmesi için l ve ll numaralı boşluklar hangi seçenekte verilen ifadeler ile tamamlanmalıdır? l

94

l.

lll. Işığın K ortamındaki yayılma hızı daha azdır.

7.

Su

N

Işığın kırılması ile ilgili açıklama yapan fen bilimleri öğretmeni tahtaya yukarıdaki şekli çiziyor.

Buna göre, yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

Hava

• Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçen ışık ışınları normalden uzaklaşarak kırılmaya uğrar.

K L

III. Şekil-I'deki gözlemci şekil-II'deki dalgıca göre daha az yoğun ortamdan bakmaktadır.

Su

N

Şekil-I'deki gözlemci, balığı daha uzakta görür.

II. Şekil-II'deki dalgıç, kuşu daha yakında görür.

Hava

• Az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçen ışık ışınları normale yaklaşarak kırılmaya uğrar.

Þekil II

Şekil-I'deki gözlemci suyun içindeki balığa, Şekil-II'deki dalgıç ise havadaki kuşa bakıyor.

Kırılma olayında ortamları ayıran yüzeye gelen ışık ışını ile normal arasındaki açı gelme açısı, kırılan ışın ile normal arasındaki açı ise kırılma açısıdır. N

Işık ışınlarının madde içindeki yayılma hızının farklı olması ışının saydam bir ortamda yoğunluğu farklı olan başka bir saydam ortama geçerken kırılmasına neden olur.

Dalgýç

ll

9.

A) Yalnız ll

B) Yalnız lll

C) l ve ll

D) l ve lll

Saydam K, L ve M ortamlarının yoğunluklarıyla ilgili yandaki grafiği inceleyen bir öğrencinin yaptığı yorumlardan hangileri doğrudur?

Yoğunluk

K L

M

Ortam

l.

Işık ışınlarının hızı ortamın yoğunluğu arttıkça artar.

ll.

Işık en hızlı L ortamında yayılır.

A) kırılmaz

değişir

B) kırılır

değişir

lll. Işık ışını K ortamından M ortamına geçerken normalden uzaklaşarak kırılır.

C) kırılmaz

değişmez

A) l ve ll

B) l ve lll

D) kırılır

değişmez

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

94


1 -4.EÜnite TiN†


1.

I1

I1

I2

I2

3.

Y Z

K

T

L

Şekildeki gibi bir merceğe paralel olarak bir ışık demeti gönderildiğinde ışık demetinin X, Y, Z ve T ışınlarına ayrılarak kırılmaya uğradığı gözleniyor.

K ve L şeffaf kutuları içindeki merceklere gönderilen I1 ve I2 ışınlarının izledikleri yollar şekildeki gibidir.

Verilen şekli inceleyen yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yorumları doğrudur?

Buna göre K ve L şeffaf kutularındaki mercekler hangi seçenekte verilenler olabilir? K

4. ÜNİTE TEST - 2

X

Işık demeti

İnce kenarlı mercekler ışınları toplayarak kırar.

L

A)

Havva X ve T ışınlarının izlediği yol bu mercek için yanlıştır.

B)

Ali C)

Y ve Z ışınlarının kesiştiği nokta merceğin odak noktasıdır. Ahmet

D)

A) Havva ve Ali B) Havva ve Ahmet C) Ali ve Ahmet D) Havva, Ali ve Ahmet

1

2.

2

4.

3

4

Aşağıdaki merceklerden hangisinde kırılan ışının izlediği yol yanlış gösterilmiştir? A)

B)

C)

D)

Numaralandırılmış kutucuklardan hangisinde verilen mercek, kalın kenarlı mercek değildir? A) 1

B) 2


C) 3

FEN BİLİMLERİ

D) 4

95


1.2. Işığın kırılmasını, ince ve kalın kenarlı mercekler kullanarak deneyle gözlemler. 1.3. İnce ve kalın kenarlı merceklerin odak noktalarını tespit ederek ormanlık alanlara bırakılan cam atıklarının yangın riski oluşturabileceğini fark eder. 1.4. Merceklerin günlük yaşam ve teknolojideki kullanım alanlarına örnekler verir.

D

Y

Merceklerde görüntü ýþýðýn kýrýlmasýyla olur.

MERCEKLER Işığı kırarak cisimleri görüntülerini oluştururlar. Gözlük, büyüteç, mikroskop merceklerin kullanım alanlarından bazılarıdır. İki çeşit mercek vardır. 1. İnce kenarlı mercek (yakınsak)

7.

Ýnce kenarlý mercekler ýþýk ýþýnlarýný yaklaþtýrarak kýrarlar.

D

Mercekler gök cisimlerini görmemizi saðlayabilir.

D

Y

Y

"Merceklerin günlük yaşam ve teknolojideki kullanım alanları" ile ilgili bir pano hazırlamaya çalışan Nil, yukarıdaki resimlerden kaç tanesini bu panoda kullanabilir?

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip ilgi oklar yönünde ilerleyen bir öğrenci hangi sembolle gösterilen çıkış noktasına ulaşır?

A) 6 A)

B)

C)

B) 5

C) 4

D) 3

D)

Işık ışınlarını yaklaştırarak kırarlar. (F: odak noktası)

F

Belirli uzaklıktaki cisimlerin görüntüsünü düz ve büyük oluşturduklarından büyüteç olarak kullanılırlar. 2. Kalın kenarlı mercek (ıraksak)

8.

6.

Işık ışınlarını uzaklaştırarak kırarlar.

F

Kalın kenarlı mercekler ışığı bu şekilde dağıtarak kırdıkları için uzantıların çakıştığı yerde elde edilecek cismin görüntüsü cisimden küçük olur.

96

Piknik yaptığımız çayır ve ormanlık alanlarda bırakılan küçük cam parçaları, içi su dolu cam şişeler ya da boş cam şişeler ...l... kenarlı mercek görevi gördüklerinden güneş ışınlarını bir noktaya toplayarak yangınlara neden olabilir.

P ve R kutularında bulunan merceklere gönderilen ışınların izledikleri yollar yukarıda gösterilmiştir.

Uzağı görememe göz kusuru ...ll... adlandırılır. Bu göz kusuru ...lll... kenarlı merceklerle düzeltilir.

Işınların izlediği yollara göre kutularda bulunan mercekler hangi seçenekte verilenler olabilir?

Mercekler ve kullanım alanları ile ilgili yukarıda verilen açıklamayı doğru tamamlamak için l, ll ve lll numaralı yerlere yazılması gereken mercek çeşitli hangi seçenekte doğru verilmiştir? I

II

P

R

R

A)

B)

III

A)

İnce

Miyop

İnce

B)

İnce

Miyop

Kalın

C)

Kalın

Hipermetrop

Kalın

D)

Kalın

Hipermetrop

İnce

96

P

C)

D)



Işığın Kırılması ve Mercekler A.

Aşağıda bir ortamdan diğerine gönderilen ışınların izlediği yollar gösterilmiştir.

N

N

N

I

K

M

II

L

N

1

2

3

Bu çizimlere göre ortamların yoğunlukları arasındaki ilişkiyi ilgili kutucuğa yazınız. B.

Aşağıdaki cümleler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirdikten sonra ilgili kutucuğa "" işareti koyunuz. D 1.

Işık hızı, yoğunluğu büyük olan ortamda daha büyük, yoğunluğu küçük olan ortamda ise daha küçüktür.

2.

Ormanlık alanlara bırakılan cam atıkları ince kenarlı mercekler gibi ışığı toplayarak kırdığından yangınlara neden olabilir.

3.

Kırılma açısı, normal ile gelen ışın arasındaki açıdır.

4.

Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçen ışık ışınları normalden uzaklaşarak kırılır.

5.

Çok yoğun ortamdan az yoğun ortamdaki bir cisme bakıldığında cisim bulunduğu yerden daha yakında görülür.

6.

Işık ışınlarının bir saydam ortamdan farklı bir saydam ortama geçerken yönünü ve doğrultusunu değiştirmesine kırılma denir.

7.

Su dolu bardaktaki kaşığın kırıkmış gibi görünmesi ışığın kırılması ile ilgilidir.

8.

Işığın kırılmasında gelme açısı ile kırılma açısı birbirine eşittir.

9.

Gelen ışın normalle aynı doğrultuda ise diğer ortama geçerken kırılmaya uğramaz.

10.

Gelen ışın ve normal aynı düzlemde yer alırken kırılan ışın farklı düzlemde yer alır.


Y

Merceklerin Kullanım alanları Mercekler kullanılacağı yere göre uygun büyüklükte yapılabilir. Göz kusurlarının düzeltilmesinde yararlanılır. Miyop ve hipermetrop göz kusurları gözümüzde bulunan ince kenarlı göz merceğinin yapısının bozulmasından kaynaklanır. Göz kusurlarının düzeltilmesinde yararlanılan gözlük veya kontakt lensler görüntüyü netleştirmek için kullanılır. İnce kenarlı mercekler kullanılarak yapılan gözlük ve kontakt lensler hipermetrop göz kusurunun tedavisinde, kalın kenarlı mercekler kullanılarak yapılan gözlük ve kontakt lensler ise miyop göz kusurunun tedavisinde kullanılır.

Miyop Göz

Hipermetrop Göz

97

97

†NiTE - 1 ETKİNLİK


C.

Mikroskop: Yapısındaki mercekler yardımıyla gözle görülmeyecek kadar küçük hücreleri görür.

a

Dürbün: Uzaktaki varlıkları gerçekte olduklarından daha yakında ve büyük göstermek amacıyla kullanılır.

d

b

c

e

f

ç

g

Yukarıda şekilleri verilen merceklerin çeşidini belirleyerek altındaki harfi ilgili kutucuğuna yazınız. Ýnce kenarlý mercek

Kalýn kenarlý mercek

Teleskop: Uzaktaki gök cisimlerini daha net olarak görmemizi sağlayan araçlardır.

D.

Aşağıdaki optik kutuya gelen ışık ışınlarının izlediği yollar çizimlerle gösterilmiştir. Optik kutudaki mercegin şeklini kutucuğa çizerek belirtiniz.

1

2

optik kutu

optik kutu

Kamera: Ses ve görüntü kaydı yapılan kameralarda da mercek kullanılır.

98

98


1 -4.EÜnite TiN†

Sesin Sürati

Ortam

Güneş'te meydana gelen patmalara çok şiddetli olmadığı için duyulmaz.

Metin

Işık boşlukta yayılır, ancak ses boşlukta yayılmaz.

Buna göre ortam hangi madde ile doldurlursa Metin’in sesi Çetin’e en hızlı şekilde ulaşır?

C) Ahmet ve Sena

D) Büşra ve Sena

• Bir ses dalgasının enerjisi genliği ile ilişkilidir. • Ses, dalgalarının yayılma sürati ortamın yoğunluğuna bağlıdır. • Ses sıcak havada soğuk havadan daha hızlı yayılır. • Ses bir enerjidir ve başka bir enerjiye dönüşebilir. Ses ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden kaç tanesi doğrudur? A) Bir

3.

B) İki

C) Üç

D) Dört

Aynı cins maddeden yapılmış aynı kalınlıkta ve farklı uzunluktaki tellere plastik çekiçle vuruluyor. Tellerin gerginlikleri aynı olduğuna göre hangisinde çıkan ses en kalın olur? A)

C)


B)

D)

D) Boşluk

Bir öğrenci “Sesin yayılabilmesi için maddesel ortam gereklidir.” hipotezini test etmek istiyor. Öğrenci aşağıdaki düzeneklerden hangisini kurarsa amacına ulaşmış olur? A) 25°C

Hava 20 cm

B) 0°C

Boþluk 20 cm

C) 25°C

Boþluk 20 cm

D) 25°C

Hava 20 cm

0°C Ses kaynaðý

B) Yalnız Ahmet

C) Su

Hava 20 cm

25°C Ses kaynaðý

2.

A) Yalnız Büşra

5.

B) Hava

Boþluk 50 cm

Hava

25°C Ses kaynaðý

Yukarıdaki öğrencilerden hangileri fen bilimleri öğretmeninin sorusuna doğru cevap vermiştir?

A) Pamuk

Ses kaynaðý

Uzay boşluğunda ışık ve ses aynı anda yayılamaz. Işık bütün uzayı kaplar ve sesin yayılmasına izin vermez.

Ses kaynaðý

Büşra

Sena

Çetin

Metin, resimdeki gibi bir ortamda Çetin’e seslenmektedir.

Ses kaynaðý

Ahmet

4. ÜNİTE TEST - 3

4.

50 cm

25°C Ses kaynaðý

Güneş'ten gelen ışınla aydınlanır ve ısınırız. Ama Güneş'te meydana gelen patlamaları duymayız. Bu durum nasıl açıklanabilir?

Ses kaynaðý

1.

FEN BİLİMLERİ

Boþluk 20 cm

99

†NiTE Test - 3- 1

2.1. Sesin farklı ortamlardaki süratini karşılaştırır. 2.2. Sesin bir enerji türü olduğunu ve ses enerjisinin başka bir enerjiye dönüşebileceğini kavrar.

8.

6.

X sývýsý I

Sesin Sürati Seste ışık gibi bir enerji türüdür. Bir

Madde

Sıcaklık (°C)

Sesin hızı (m/s)

Karbon dioksit

20

277

Hava

20

344

Su

20

1463

Alkol

20

1213

Demir

20

5130

Bakır

20

3560

Altın

20

1743

Z sývýsý III

Özdeş kaplar X, Y ve Z sıvıları ile dolduruluyor. Aynı sıcaklıktaki sıvılara özdeş çalar saat bırakılıyor.

kaynaktan çıkan sesin ortamdaki tanecik ya da moleküller tarafından iletilir. Bu nedenle ses boşlukta yayılmaz.

İçi hava dolu olan fanustaki zil çalarken pompa yardımı ile fanusun içindeki hava boşaltılıyor, bu arada zilin sesinin azaldığı görülür. Hava tamamen boşaltıldığında ise çalan zilin sesi hiç duyulmaz. Güneş'ten gelen ışık ışınları uzay boşluğunu geçerek Dünya'ya ulaşırken, Güneş'te meydana gelen patlamalar duyulmaz.

Y sývýsý II

Sıvıların yoğunlukları X > Y > Z olduğuna göre çalar saatlerden çıkan seslerin hızları arasında iki ilişki nasıl olur?

Yukarıda verilen deney düzeneklerini hazırlayan bir öğrenci, aşağıdaki sorulardan hangisine cevap aramaktadır?

A) I > II > III

B) I = II = III

A) Sesin yayılması için maddesel ortama

C) III > I > II

D) I = II > III

B) Ses enerjisi hareket enerjisine dönüşebilir mi? C) Sesin yayılmasında ortamın yoğunluğu-

7.

nun etkisi nedir? D) Ses enerjisinin ışık enerjisi ile olan ilişkisi nedir? Özge, sıvı ortamda sesin yayılmasını modellemek istiyor. Bununla ile ilgili olarak da aralarında ikişer santimetre bırakarak domino taşlarını şekildeki gibi diziyor. İlk domino taşına vurduktan 8 saniye sonra en son domino taşının da düştüğü gözlemleyen Özge, deney sonucunda aşağıdaki tahminlerde bulunuyor. l.

Domino taşları sıvı ortamı oluşturan tanecikleri temsil etmektedir.

ll.

Domino taşları arasındaki mesafeyi üçer santimetreye çıkarırsak sesin gaz ortamındaki yayın sürati ile ilgili veri elde edebiliriz.

lll. Domino taşları arasındaki mesafe birer santimetreye indirilirse, ilk domino taşı ile son domino taşı arasındaki düşüş süresinin 8 saniyeden daha az olduğu görülür. Buna göre, Özge'nin yaptığı tahminlerden hangileri doğrudur?

100

ihtiyaç duyulur mu?

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

100

9.

"Sıvı ortamında sesin yayılma sürati sıvı yoğunluğu arttıkça artar” hipotezini test etmek isteyen bir öğrenci aşağıdaki deneylerden hangisini gerçekleştirirse amacına ulaşmış olur? A) Özdeş cam kaplardan birine tamamen diğerine yarısına kadar su doldurup iki elindeki taşları sular içinde birbirine vurmak B) Özdeş cam kaplardan birine su diğerine zeytinyağı doldurup iki elindeki taşları sıvılar içinde sırayla birbirine vurursa C) Biri plastik diğeri cam kaplara ağzına kadar su bırakıp elindeki iki taşı suların içinde birbirine vurursa D) Özdeş cam kaplardan birini boş diğerini su ile tamamen doldurup sırasıyla elindeki iki taşı boş kapta ve su dolu kapta birbirine vurursa


1 -4.EÜnite TiN†

Işık ve Ses Göz

1.

Göz

Göz


3. Kırılma olayının sebebi nedir? Xı

Xı

Xı X K ortamı

X L ortamı

Öğretmenin sorusunu hangi öğrenci doğru yanıtlamıştır?

X M ortamı

Yoğunlukları farklı olan K, L ve M sıvıları kullanılarak oluşturulan saydam ortamların, tabanına özdeş X cisimleri yerleştiriliyor. X cisimlerine normalle aynı doğrultuda bakan bir gözlemci X cisimlerin yerlerini şekildeki gibi farklı noktalarda görüyor. Buna göre, K, L ve M sıvılarının yoğunlukları arasındaki ilişki hangi seçenekteki grafikte doğru verilmiştir? A)

L

M

C)

Işığın saydam bir ortamdan diğerine geçerken doğrultusunu değiştirmesidir.

B)

Işık ışınlarının üzerine düştüğü maddeler tarafından soğurulmasıdır.

C)

Işık ışınlarının saydam olmayan cisimler üzerine düşerek yansımasıdır.

D) Işığın doğrusal bir yolla yayılmasıdır.

K

L

M

K

L

M

D)

K

2.

A)

B)

K

L

M

4.

Aşağıdaki çizimlerden hangisinin I ışının izlediği yanlış verilmiştir? (dcam > dsu > dhava) A)

I

n

B) Cam

Su

Hava

I

C)

n

l

ll

lll

lV

V

Vl

n

Hava

D)

I

n

Yukarıdaki kutularda yer alan merceklerin sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? İnce kenarlı Kalın kenarlı mercek mercek A) l, ll ve V lll, lV ve Vl

Hava

Su

B)

ll, V, Vl

l, lll ve lV

Cam

Cam

C)

l, lll ve lV

ll, V ve Vl

D)

l, lV, Vl

ll, lll ve V

I


FEN BİLİMLERİ

101

†NiTE --11 Tarama

Işık ve Ses

7.

5. Hava

Sesin havadaki sürati 340 m/s iken, ışığın havadaki sürati 300000000 m/s'dir. Bu nedenle yıldırımın düşmesi veya şimşeğin çakması gibi olaylarda önce ışığı görüp, sonra gürültüyü duyarız.

  X

2. durum

l.

1. durumda ışık ışınları az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçerken normale yaklaşır, böylece kedi balığı olduğundan daha yakındaymış gibi görür.

A)

ll.

2. durumda ışık ışınları az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçerken normale yaklaşır, böylece suyun içindeki balık kediyi daha uzaktaymış gibi görür.

C)

Işığın kırılması ile ilgili yukarıda verilen örnek hakkındaki açıklamalardan hangileri doğrudur?

B) Sesin sürati

Sesin sürati

X

lll. Işık ışınlarının saydam bir ortamdan, diğer bir ortama geçerken süratinin değişmesi, doğrultusunun değişmesine neden olur.

Şekildeki gibi plastik şişenin arkasına gerdirilmiş olan naylona vurulduğunda oluşan ses dalgasının etkisi ile mum söner. Böylece ses enerjisi hareket enerjisine dönüşmüş olur.

 Z

Sıcaklıkları aynı olan sıvıların yoğunlukları arasındaki ilişki dx > dz > dy olduğuna göre, taşlardan çıkan seslerin yayılma süratlerini gösteren grafik hangi seçenekteki gibi olmalıdır?

Plastik şişe

Naylon

 Y

"Balığı gözüne kestiren kedi, avını normalden daha yakından görür. Balık ise, kediyi normalden daha uzun bir mesafede gördüğü için daha rahattır."

Ses Başka Enerjilere de Dönüşür.

Lastik

Hava

1. durum

 Ses enerjisi kaynaktan uzaklaştıkça azalır. Kaybolan enerji ısı enerjisine dönüşür.

Mehmet, iki taşı içi sıvı dolu olan kaplara daldırıp, birbirine vurarak ses çıkartıyor.

Y Z

Sıvılar

Y Z

8.

Y Z

Sıvılar

D) Sesin sürati

Sesin sürati

X

X

Sıvılar

X

Y Z

Sıvılar

İstasyona yaklaşan trenin gürültüsünün daha iyi duyulması Uğur

A) l ve ll

B) ll ve lll

C) l ve lll

D) l, ll ve lll

 Ayrıca telefonlarda konuşurken sesimiz elektrik enerjisine dönüşür.

Yüksek sesle şarkı söyleyen opera sanatçısının bardağı kırması Beyza

6.

Şekildeki gibi büyüteç kullanılarak güneş ışınları yardımıyla kâğıt parçaları tutuşturuluyor.

Müzik dinlerken radyonun sesi açıldığında camların titremesi Elif "Ses bir enerji çeşiti olup, dalgalar hâlinde yayılır."

Buna göre büyüteçte kullanılan mercek aşağıdakilerden hangisi olabilir? A)

B)

Yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin verdikleri örnekler sesin enerjisi ile ilgilidir? C)

D)

A) Uğur ve Beyza B) Uğur ve Elif C) Beyza ve Elif D) Uğur, Beyza ve Elif

102

102


1 -4.EÜnite TiN†

Işık ve Ses

3.

1. K F

Aşağıdaki merceklerden hangisi hipermetrop göz kusununu düzeltmede kullanılır? A)

B)

C)

D)

F

Şekildeki kalın kenarlı merceğe gönderilen K ışınının izlediği yol hangi seçenekte doğru verilmiştir? A)

B) K

F

F

C)

K F

4.

D) K

F

F

F

K F

F

Dağın önünde duran Özlem, bağırdığında kendi sesini 8 saniye sonra duyuyor. Buna göre, Özlem ile dağ arasındaki uzaklık kaç metredir? (Sesin havadaki yayılma surati yaklaşık 340 / s'dir.) A) 340

B) 680

C) 1360

D) 2720

2.

5.

Akvaryuma dışarıdan bakan bir çocuk balıkları nerede görür?

Aşağıda tanecik modelleri verilen maddelerden hangisi sesi diğerlerinden daha yavaş iletir? (Ortamların sıcaklıkları aynıdır.) A)

B)

C)

D)

A) Bulundukları yerden daha yakında B) Bulundukları yerden daha uzakta C) Göremez D) Bulundukları yerde 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

103


†NiTE --21 Tarama

Işık ve Ses

9.

6.

Gök gürültüsü şimşek çaktıktan sonra duyulur.

GAZETE HABERİ Doğal gaz sıkışması sonucu bir patlama meydana geldi. Patlamanın etkisiyle etrafındaki tüm camlar kırıldı. Ses; katı, sıvı ve gaz ortamlarda farklı süratlerde yayılır.

Ses dalgaları en hızlı katılarda sonra sıvılarda en yavaş da gazlarda iletilir. Bunun nedeni maddelerde bulunan tanecikler arasındaki mesafedir. Tanecikler arasındaki mesafe arttıkça ses dalgalarının bir tanecikten diğerine iletimi daha yavaş olur.

D Gökkuşağı oluşumunda ışığın kırılması rol oynar.

Gazete haberinde belirtilen olayda camların kırılması sesin hangi özelliği sonucu gerçekleşmiştir? A) Yayılması

B) Sıcaklığı

C) Enerjisi

D) Yüksekliği

D 

Y Mercekler ışınları hep dağıtarak kırar.

Y

D 



Y 

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır? A) 

B) 

C) 

D) 

Ses sürati

7.

• Ses kaynağından uzaklaşıldıkça sesin duyulan şiddeti azalır.

N

K

M

L

Ortam

Yukarıdaki grafikte aynı sıcaklıkta farklı ortamlardaki sesin yayılma sürati verilmiştir.

10.

Bu grafiğe göre hangi ortamın yoğunluğu diğerlerinden daha fazladır? A) K

8.

B) L

C) M

D) N

Aşağıdaki araçların hangisinde mercek bulunmaz? A)

B)

Ayşe hazırladığı düzeneğe bağladığı lastiği hızla çekip bıraktığında titreşen lastiğin sesini duyuyor. Yavaşça çektiğinde ise lastiğin titreştiğini gözlemliyor ancak sesini duymuyor. l.

Sesin havadaki hızlı katı ortamdaki hızından küçüktür.

ll.

Titreşen lastiğin bir saniyede çıkardığı ses lastiği geren kuvvete bağlıdır.

lll. Normal insan kulağı belirli aralıkda olan titreşimlerin oluşturdukları sesi duyabilir.

C)

104

104

D)

Ayşe, yaptığı etkinlikteki sesin duyulmamasını yukarıdaki ilkelerden hangileriyle açıklayabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası


Işık ve Ses E. I N K

C G

A

R

T

A

E

L

M

E

A

Ç

I

K

R

E

I

N

L

A

M

S

I

E

R

L

I

ses, bulunduğu ortamda dalgalar hâlinde yayılır. Ses dalgalarının belirli bir yayılma sürati varır. Sesin yayılma sürati; ortamın yoğunluğuna, cinsine ve sıcaklığına bağlı olarak değişir. Maddelerin yoğunluğu ve sıcaklığı arttıkça sesin yayılma sürati de artar. C

E

K

A

R L

K

A

L

I

N

K

E

N

A

R

U

K

O R M A B

O

Ş

L

Aşağıdaki cümleleri tamamlamak için yazılması gereken kelimeleri bulmacada bularak boşlukları doldurunuz. l.

Miyop göz kusurunun düzeltilmesi için kullanılan mercek ................................................... mercektir.

ll.

Gelen ışık ışını ile normal arasındaki açıya ....................................... denir.

lll.

Işığın saydam bir ortamdan diğerine geçerken doğrultusunun değişmesine ................................. denir.

lV.

Işığı kıran optik araçlara .................................. denir.

V.

Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma sürati de ....................................... .

Vl.

Hipermetrop göz kusurunun düzeltilmesi için kullanılan mercek .............................. mercektir.

Vll.

Işık ışınlarının ortamları ayıran yüzeye dik olarak gelen çizgiye ......................... denir.

Vlll. Işık ......................... da yayılırken, ses yayılmaz. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

105

105

1 -5.EÜnite TiN†

Besin Zinciri ve Enerji Akışı

1.

D Y l

Besin zincirinin birinci halkasında bulunurlar.

ll

Kendi besinlerini kendileri üreten canlılara üretici adı verilir.

lll

Üreticiler enerji ihtiyaçlarını tüketici canlılardan karşılarlar.

3.

Üreticiler ile ilgili tablodaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusunun işaretlenmesi isteniyor. Buna göre, tablonun son şekli hangi seçenekteki gibi olmalıdır? A)

Güneş ışığı sayesinde kendi besinini üreten canlılardır.

Ayrıştırıcılar

A)



ll



ll



lll D)



Üreticiler



lll

l

Doğrudan üretici canlıları tüketerek beslenen tüketicilerdir.

l



D Y

Otçullar

D Y

l

C)

5. ÜNİTE TEST - 1

Ölen canlı atıklarını toprağa karıştırarak, doğadaki madde döngüsünün devam etmesini sağlayan canlılardır.

Besin zincirini oluşturan canlı türleri ile bu türlere ait özelliklerin eşleştirilmesi seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?

B)

D Y

B)

C)

D)

 D Y 

l

ll



ll

lll



lll

 

4.

Size önemsizmişim gibi gelebilirim. Ama unutmayın ben olmasaydım, dünya pisliklerle, mikroplarla, hastalıklarla dolardı. Ne mi yapıyorum? Canlı atıkları ve ölüleri ayrıştırarak maddelerin tekrar besin zincirine dönmesini sağlarım.

2.

l ll lll lV

Besin zincirinde yer alan x canlısı kendisi ile ilgili olarak yukarıdaki bilgileri vermiştir. Yukarıda verilen canlılardan hangileri üreticidir?

Buna göre hangi seçenekteki varlık X canlısı olabilir?

A) Yalnız l

B) l ve lV

A) Kuş

B) Ağaç

C) ll ve lll

D) lll ve lV

C) Tavşan

D) Mantar


FEN BİLİMLERİ

107


1.1. Besin zincirindeki üretici-tüketici-ayrıştırıcı ilişkisini kavrar ve örnekler verir.

D Ayrıştırıcılar organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürür.

Besin Zinciri ve Enerji Akışı Canlılar yaşamak için gerek duydukları enerjiyi besinlerden alırlar. Doğada enerjinin temel kaynağı Güneş'tir. Güneş'teki enerjiyi kullanarak besine dönüştüren üretici canlılar ile besin zinciri başlar.

D 

• Ayrıştırıcılar: Canlı atıklarını ve ölüleri ayrıştırarak organik maddeleri inorganik maddelere dönüştüren canlılardır. Ayrıştırıcılar sayesinde dünya pisliklerden, ölülerden arınır ve canlı yapılarında bulunan mineraller tekrar doğaya kazandırılmış olur.

l

Y

lll

Besin zincirinin ilk halkasını üreticiler oluşturur.

Y

D 



ll Canlı kalıntıları

Y

lV

 Resimde verilen canlıların beslenme şekilleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmeden hangisi doğrudur?

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır?

• Üreticiler: Yeşil renkli bu canlılar güneş enerjisini kullanarak kendi besinlerini fotosentez adı verilen olayla kendileri üretirler. Örnek: Ot, yaprak, meşe palamudu, yonca ... • Tüketici Canlılar: Besinleri dışarıdan hazır olarak alırlar ve beslenme şekillerine etçil, otçul, hem etçil hemde otçul olabilir.

7.

Üreticiler kendi besinini yapabilen canlılardır.

A) 

6.

–

B) 

C) 

l

D) 

X canlısı güneş ışığını kullanarak besin üretir.

–

Y canlısının besin kaynağı X canlısıdır.

–

Z canlısı Y canlısı ile beslenir.

–

T canlısı ise X ve Y canlısı ile beslenir.

ll

A) Üretici

Otçul canlı

B) Üretici

Ayrıştırıcı

C) Otcul canlı D) Otcul canlı

Ayrıştırıcı Üretici

lV

lll Tüketici canlı Tüketici canlılar Tüketici canlılar Ayrıştırıcı

Ayrıştırıcı Otçul canlı Üretici canlılar Tüketici canlılar

Besin zincirinde yer alan X, Y, Z ve T canlıları ile ilgili yukarıdaki bilgiler veriliyor.

Besin Zinciri - Enerji Akışı Besin zincirinin basında üretici canlılar bulunur. Diğer halkalarını ise tüketiciler oluşturur.

X ve Y canlıları üreticidir. Recep

• Üretici  Otçullar  Etçiller  Hem Etçil Hem Otçullar

Z canlısı tüketicidir.

• Besin zincirinde üreticiden son tüketiciye doğru aktarılan enerji miktarı azalır.

Fatma

Besin zinciri X  Y  Z  T şeklindedir. Beyza

Verilen bilgilere göre hangi öğrencilerin yaptığı yorumlar doğrudur? A) Recep ve Fatma B) Recep ve Beyza C) Fatma ve Beyza D) Recep, Fatma ve Beyza

108

8.

108

l.

Besin zincirinde güneş enerjisini doğrudan kullanabilen tek canlı buğdaydır.

ll.

Besin zincirindeki enerji akışı buğdaydan leyleğe doğru gidildikçe azalır.

lll. En fazla enerjiye sahip canlı grubu serçedir. Verilen besin zinciri ile ilgili yukarıdaki yorumlardan hangileri doğrudur? A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll


1 -5.EÜnite TiN†


3.

1.

Aşağıda fotoğrafları verilen bitkilerden hangisinin belirtilen kısımlarında fotosentez gerçekleşir? A)

Havucun gövdesinde l

Elif, annesinin yanındaki mısır bitkisi ve ineği gördüğünde aşağıdaki yorumları yapıyor. l. Mısır bitkisinin fotosentezle oluşturduğu besinden hem biz, hem inek hem de kendisi faydalanır.

C)

ll. Mısır bitkisi fotosentez için ihtiyaç duyduğu oksijeni bizim ve ineğin solunumu sonucunda açığa çıkan oksijenden sağlar.

C) ll ve lll

2.

D) l, ll ve lll

Karbondioksit Oksijen l Güneş ışığı

ll

4.

Güneþ ýþýðý olan ortam 10°C

Mantarların gövdesinde lV

Karanlýk ortam 25°C

lll Klorofil

V

Vl

Yukarıdaki tabloda bazı maddeler numaralandırılılarak verilmiştir. Fotosentez için gerekli olan maddeler ....X.... numaraları ile, fotosentez sonucunda oluşan maddeler ise ....Y.... numaraları ile gösterilmiştir. Tabloya göre Ahmet'in fotosentez ile ilgili yaptığı açıklamayı doğru tamamlamak için X ve Y yerine yazılması gereken maddeler hangi seçenekteki gibi olmalıdır? X

Y

A)

l, lV, V ve Vl

ll ve lll

B)

ll, lV, V ve Vl

l ve lll

C)

l, lll ve lV

ll, V ve Vl

D)

ll, V ve V

l, lll ve Vl


D)

Besin

Su lV

Ağacın yaprağında ll

Domatesin gövdesinde lll

lll. Mısır bitkisi gece fotosentez yapmaz. Buna göre Elif'in yorumlarından hangileri doğrudur? A) l ve ll B) l ve lll

B)

I. saksý

Humuslu toprak

II. saksý

Killi toprak

Özdeş saksı bitkisi kullanılarak güneş ışığının besin üretimine etkisini gözlemek isteyen bir öğrenci yukarıdaki deney düzeneklerini hazırlıyor. Buna göre öğrenci aşağıdakilerden hangisini yaparsa deneyden doğru sonuç alır? (Bitkilere eşit miktarda su veriliyor) A) I. saksının bulunduğu ortam sıcaklığını 25°C yapıp, humuslu toprak yerine killi toprak kullanmalı. B) II. saksıyı ışıklı ortama koyup, ortam sıcaklığını 10°C ye düşürmeli. C) II. saksıda killi toprak yerine humuslu toprak kullanmalı. D) Güneşli ortamdaki bitkiye daha az su verip ortam sıcaklığını 25°C ye çıkartmalı.

109



1.2. Bitkilerde besin üretiminde fotosentezin önemini kavrar ve fotosentezin nasıl gerçekleştiğini açıklar.

5.

FOTOSENTEZ Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Canlıların temel enerji kaynağı Güneş'tir. Güneş enerjisini doğrudan kullanabilen canlılar ise üreticilerdir.

Þapkalý mantar

Yeþil

Ayþe

Zeynep

Fare

Fasulye tohumlarý

7. Karanlık ortam

l Nemli toprak 25°C

Doða

Bitkilerin yeşil renkli kısımlarında kloroplast organeli bulunur. Bu organel bitkilerde besin üretiminden sorumludur. Kloroplastların yapısında bulunan klorofil, bitkiye yeşil rengi verir ve fotosentez olayında önemli bir rol oynar.

Güneş ışığı

Buna göre hangi öğrencinin hazırladığı deney düzeneğindeki mum en uzun süre yanar? A) Ayşe

B) Doğa

C) Fazıl

D) Zeynep

6.

lll Nemli toprak 25°C

Beyza O2

Not: Fotosentez sadece bitkilerde görülmez algler ve bazı bakteriler de fotosentez olayını gerçekleştirirler.

Recep

Şeyma

lV Nemli toprak 25°C

"Yapay ışık kaynağının bulunduğu ortamda da fotosentez gerçekleşir." hipotezini doğrulamak isteyen bir öğrenci, özdeş bitkilerin kullanıldığı yukarıdaki düzeneklerden hangi ikisini kullanmalıdır?

Fotosentez sonucunda elde edilen besinler canlılar için besin kaynağı olarak kullanılır.

CO2

Işık fotosentez olayının vazgeçilmez unsurlarındandır. Üreticiler bunun için sadece güneş ışığını kullanmazlar. Işık şiddetinin yeterli olduğu yapay ışık kaynaklarıyla da fotosentez olayı gerçekleşebilir.

Nemli toprak 25°C

Yapay ışık

Fazýl

Bu olaya fotosentez adı verilir.

Su

ll

Yukarıdaki deney düzenekleri bir grup öğrenci tarafından hazırlanmıştır.

Üreticiler klorofil sayesinde güneşten aldıkları enerji, havadan aldıkları karbondioksit ve topraktan aldıkları su ile birleştirerek besin ve oksijen üretirler.

Güneş ışığı

Güneş ışığı

A) l ve lV

B) l ve lll

C) ll ve lV

D) lll ve lV

Sıvı yağlar, ilaçların ham maddeleri, baharatlar kâğıt üretiminde kullanılan kereste fotosentezin bize kazandırdığı ürünlerdendir.

8. Fotosentez olayında karbondioksidin kullanılarak oksijen üretilmesi havanın temizlenmesine de katkı sağlar.

Fotosentezin canlılar için önemi ile ilgili hangi öğrencilerin yaptığı yorumlar doğrudur?

Aydýnlýk ortam O2 var Toprak kuru

Karanlýk ortam O2 var Toprak nemli

I

II

Aydýnlýk ortam CO2 var Toprak nemli

Aydýnlýk ortam O2 var Toprak nemli

III

IV

A) Beyza ve Recep

C) Recep ve Şeyma

Yukarıda özellikleri verilen ortamlardan hangisine bırakılan yeşil yapraklı bitki fotosentez yaparak besin üretir?

D) Beyza, Recep ve Şeyma

A) I

B) Beyza ve Şeyma

110

110

B) II

C) III

D) IV


1 -5.EÜnite TiN†


1.

Gerçek Olaylar

Fotosentez

Solunum

3.

Yandaki deney düze-

l

Oksijen kullanılır.

neğinde bir süre sonra

ll

Su oluşur.

gerçekleşen

Karbondioksit kullanılır.

ilgili bir grup öğrencinin

lll lV

Su kullanılır.

miştir. Kaptaki karbondioksit miktarı artış gösterir.

Tabloda verilenlerin hangi olayla ilgili olduğunu belirleyerek ilgili sütuna "" işareti koyacak olan Ömer'in yapacağı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır? Fotosentez Solunum

B)



l



ll



ll



lll



lll



lV



lV



Fotosentez Solunum l

D)



ll



lll



lll



lV



Arda

Maya mantarı üzüm suyunu besin olarak kullanır. Zeynep

Buna göre hangi öğrencilerin yorumu doğrudur?



ll

lV

Kaptaki alkol miktarı artış gösterir.

Fotosentez Solunum l



Ekin

Fotosentez Solunum

l

C)

Üzüm suyu

yorumları aşağıda veril-

Yukarıdaki tabloda fotosentez ve solunum olayları ile ilgili bir tablo verilmiştir.

A)

Maya mantarý

olaylarla

A) Yalnız Arda B) Yalnız Ekin 

C) Ekin, Arda ve Zeynep D) Arda ve Zeynep

2.

Aşağıdaki deney tüpleri karanlık ortamda bir süre bekletiliyor. Týpa

Týpa Böcek

Týpa Bira mayasý

Yeþil bitki

4. Kireç suyu

Kireç suyu

Kireç suyu

I

II

III

Deney tüplerinden hangilerinde kireç suyunun bulandığı gözlenir? (Karbon dioksit kireç suyunu bulandırır.) A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III


Oksijensiz solunum yapan canlılar bazı ürünlerin elde edilmesinde kullanılır. I.

Hamurun mayalanmasında

II. Üzüm suyundan sirke yapımında III. Sütten yoğurt elde edilmesinde Buna göre oksijensiz solunum yapan canlılar yukarıda verilen olaylardan hangilerinin gerçekleşmesinde kullanılır? A) I ve II

B) I, II ve III

C) I ve III

D) II ve III

111



1.3. Canlılarda solunumun önemini kavrar ve solunumun nasıl gerçekleştiğini açıklar.

7.

Solunum

Çeþididir

Oksijenli solunumda açığa çıkan enerji miktarı oksijensiz solunuma göre daha fazladır.

ll.

Oksijenli solunum mitokondride, oksijensiz solunum ise sitoplazmada gerçekleşir.

I

Oksijenli solunum

lll. Bitkiler gündüz oksijenli solunum yaparken, gece oksijensiz solunum yapar.

Tüketilir

Tüketilir

Oksijenli ve oksijensiz solunum ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

SOLUNUM Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Besin maddelerinden alınan bu enerjiyi açığa çıkarmak için de solunum yapılır. Tabiatta bulunan bütün canlılar, gece ve gündüz solunum yapar.)

l.

Sonucu oluþur

II

Solunum olayı oksijen kullanılıp kullanılmama durumuna göre iki farklı şekilde meydana gelir.

Besin

III

A) l ve lll

B) l ve ll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

IV

Oksijenli Solunum

Kavram haritasında I, II, III ve IV teki kutucuklara yazılabilecek olan kavram hangi seçenekte yanlış verilmiştir?

• Oksijen kullanılır. • Sitoplazma ve mitokondride gerçekleşir.

A) I : Oksijensiz solunum

• Üretilen enerji miktarı daha fazladır.

B) III : Karbondioksit

• Solunum sonucunda elde edilen su ve karbondioksit fotosentez olayında kullanılır.

8.

C) IV : Enerji D) II : Besin

Oksijenli Solunum Sedef

6.

• Oksijen kullanılmaz. • Sitoplazmada gerçekleşir. • Üretilen enerji miktarı daha azdır.

Balon

• Hormonun mayalanması, sütten peynir ve yoğurt elde edilmesi, oksijensiz solunuma örnektir.

Þekerli su

Solunum • Oksijen ve besin kullanılması • Karbondioksit ve su üretilir. • Gece ve gündüz solunum yapılır. Fotosentez • Karbondioksit ve su kullanılır. • Oksijen ve besin üretilir. • Güneş ışığında ve bazı yapak ışık kaynaklarının ışık varlığında gerçekleşir.

112

Karbondioksitli bir ortamda bulunan kireç suyu bulanır. Bu bilgiden yola çıkarak bitkilerin solunum sonucunda karbondioksit açığa çıkardıklarını göstermek için aşağıdaki düzeneği hazırladım. Cam fanus

Balon

5 dakika sonra Maya hücreleri Þekil-I

Þekil-II

İçerisinde şekerli su ve maya hücreleri bulunan Şekil-I'deki cam tüpün ağzına balon geçirilip bir süre bekletildiğinde Şekil-II'deki durum gözleniyor. Bu olayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Maya hücreleri oksijenli solunum yapmıştır. B) Maya hücreleri şekerli suyu enerji üretiminde kullanmıştır. C) Balonun şişmesine karbondioksit gazı neden olmuştur. D) Cam tüpte mayalanma olayı gerçekleşmiştir.

112

Masa lambası

Kireçli su

Sedef, hazırladığı bu düzenekte yukarıdakiuygulamalardan hangilerini yaparsa amacına ulaşır? l.

Işık şiddetini artırmalı

ll.

Lambayı kapatarak bitkinin karanlıkta kalmasını sağlamalı

lll. Cam fanusa ikinci bir bitki daha ilave etmeli A) l ve lll

B) ll ve lll

C) Yalnız l

D) Yalnız ll 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -5.EÜnite TiN†

Madde Döngüleri

1.

l.

Yere düşen yağmur ve kar yeryüzünde yer altı ve yer üstü su kaynaklarını oluşturur.

ll.

Su, güneş ışığı etkisiyle ısı alarak buharlaşır ve atmosfere ulaşır.

3.

D

Yukarıda verilenlere göre su döngüsü sırasında meydana gelen olayların gerçekleşme sıralaması hangi seçenekte doğru verilmiştir? B) lV – ll – l – lll

C) l – lll – lV – ll

D) ll – lll – lV – l

D

1

buharlaşma lV

fotosentez

Y

3

4

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde kaç numaralı çıkışa ulaşılır? B) 2

C) 3

D) 4

O2

2. solunum

D

2

4. ll

Canlýlarýn baþlýca karbon kaynaðýný karbondioksit (CO2) oluþturur.

Y

A) 1

l

Y

Doðadaki madde döngüsü sadece canlý varlýklar arasýnda gerçekleþir.

lV. Soğuyan buhar yoğunlaşarak yağmur ve kara dönüşerek yere düşer.

A) l – ll – lll – lV

5. ÜNİTE TEST - 4

Bitkiler ve diðer canlýlardan terleme yolu ile buharlaþan su atmosfere karýþýr.

lll. Atmosferde soğuk hava akımı ile karşılaşır.

Besin

lll terleme X

V yoğunlaşma

Y

CO2

Tahtada numaralandırılarak verilen su döngüsü sırasında gerçekleşen olaylardan ....., .... ve ..... atmosferdeki su oranının artmasına neden olur.

Öğretmenin yaptığı açıklamanın doğru olabilmesi için noktalı yerlere kaç numaralı olaylar yazılmalıdır?

H2O

I.

X oksijenli solunum olayıdır.

II. Y olayı fotosentezdir. III. X olayını sadece yeşil bitkiler gerçekleştirir. Yukarıdaki şemada gerçekleşen oksijen döngüsünde X ve Y için hangileri söylenemez?

A) l – ll ve lll

B) l – lll ve V

A) I ve II

B) I ve III

C) ll – lll ve lV

D) lll – lV ve V

C) Yalnız III

D) Yalnız II


FEN BİLİMLERİ

113


2.1. Madde döngülerini şema üzerinde göstererek açıklar.

7.

Atmosferdeki CO2

5.

Üretici

Ölü ve atýklar

Ayrýþtýrýcýlar

Havadaki karbondioksit (CO2) fotosentez sırasında bitkiler tarafından kullanılır ve besinlerin yapısına katılır. Bu sırada fotosentez sonucunda oksijen (O2) açığa çıkar ve canlıların solunumu için kullanılır. Solunum sonunda ise CO2 gazı açığa çıkar. Bu şekilde atmosferde bulunan iki gaz denge halinde bulunur. Bu dengenin bozulması bütün canlıların yaşamını yaşamını olumsuz yönde etkiler. Bunun dışında havadaki CO2 miktarlarının artmasını kömür, petrol, doğal gaz gibi fosil yakıtların yanması ve egzoz gazlarından çıkan atık

III. Yağmur öncesinde şimşek çakması

Tüketici

Doğadaki azot döngüsünün gerçekleşmesinde hangilerinin etkisi bulunur? A) I ve II

B) I, II ve III

I.

C) Yalnız I

D) Yalnız III

Fosil yakıtlar atmosferde CO2 oranının artmasına neden olur.

II. Canlılar solunum yolu ile atmosfere CO2 verir. III. Atmosferdeki CO2' yi tüketiciler ve üreticiler kullanabilir. Bu şemaya göre yukarıda verilen ifadelerden hangileri söylenebilir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

6.

D Y Atmosferdeki oksijenin kaynağı fotosentez, karbondoiksidin kaynağı ise oksijenli solunumdur.

l

SU DÖNGÜSÜ Su döngüsü, suyun devamlı olarak yeryüzü ve atmosfer arasında sıvı hâlden gaz hâle (buharlaşma) ve gaz hâlden sıvı hâle (yoğunlaşma) dönüşmesi olayıdır.

ll

Karbon döngüsünde gerçekleşen fotosentez, solunum ve yanma olayları oksijen döngüsünde de gerçekleşir.

lll

Yanma olayı sonucunda atmosferdeki oksijen gazının miktarı artar.

D Y l



C)

 D Y 

l ll lll

114

 

Z. Yıldırım, şimşek olayları ile toprağa bağlanan ve ayrıştırıcılar tarafından elde edilen azotu bitkiler kökleri yardımı ile alır. Böylece azot tekrar canlıların yapısına katılmış olur. Bitkiler tarafından kullanılmayan azot özel bakteriler sayesinde parçalanarak atmosfere geri verilir.

ll Üreticiler

 

lll

 D Y

l



ll



lll

Y. Toprakta bulunan ayrıştırıcılar tabiattaki en önemli azot kaynağı olan canlıları öldükten sonra ayrıştırır ve azot döngüsüne katkıda bulunur.

l

ll

D)

X. Azot havada en çok bulunan element olmasına rağmen bitkiler ve hayvanlar doğrudan kullanamazlar. Havadaki azot toprağa yıldırım ve şimşekle bağlanır.

Havadaki Serbest Azot

D Y l



ll lll

B)

8.

T.

Karbon ve oksijen döngüsüne ait yukarıdaki bilgileri değerlendirip uygun kutucuğa "" ile işaretleyecek olan Ezgi, işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yapmalıdır? A)

114

Fosil yakýtlar

Şemada karbon (C) döngüsü özetlenmiştir.

gazlar da etkiler.

Canlılarda gözlenen solunum ve terleme etkinlikleri, bitkilerin yaptıkları fotosentez ve yeryüzü sularının bularlaşması da havadaki su miktarını etkiler.

Ölü bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesi

II. Bitkilerin, topraktaki azotlu mineral bileşiklerin kullanması

MADDE DÖNGÜLERİ Karbon ve Oksijen Döngüsü

I.



Tüketiciler Ayrıştırıcılar

lV

lll Topraktaki azot

Azot döngüsüne ait yukarıdaki şemada numaralandırılan olaylar ile bu döngüde gerçekleşen olaylara ait açıklamalardan eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? l

ll

lll

lV

A)

T

X

Z

Y

B)

X

T

Z

Y

C)

T

X

Y

Z

D)

X

T

Y

Z


1 -5.EÜnite TiN†

Madde Döngüleri

1.

Bitki

Solunum (Bitki, hayvan)

Fare

3.

I.

Ölü fare

O2

CO2 ve ısıyı tutan diğer gazların miktarındaki artış atmosferin ısınmasına sebep olur.Bu durum küresel ısınma olarak adlandırılır. Buzulların erimesi

II. Orman yangınlarındaki artış

Fabrika Fosil yakýt

III. Okyanusların su seviyesinin yükselmesi

Bitki Yanma

Buna göre yukarıdaki olaylardan hangileri küresel ısınmanın belirtileri olarak görülebilir?

Ayrýþtýrýcýlar (solunum)

CO2

A) I, II ve III

B) I ve III

C) II ve III

D) I ve II

Şemada doğadaki karbon (C) döngüsü verilmiştir. I.

Bitkilerdeki karbonun kaynağı CO2'dir.

4.

III. Sera etkisi

III. Karbon, fosil yakıtların yakılması sonucu gaz hâlde atmosfere döner.

Atmosferdeki karbondioksit (CO2) oranının artması yukarıda verilen olaylardan hangilerinin gerçekleşmesine olanak sağlar?

Verilen şema ile ilgili olarak yukarıdaki ifadelerden hangileri söylenebilir? B) Il ve III

C) I ve III

D) I, II ve III

Asit yağmurları

II. Hava kirliliği

II. CO2 solunum sonucu atmosfere verilir.

A) I ve II

I.

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

5. Doğada, maddenin canlı ve cansız çevre arasında aktarılmasına "madde döngüsü" adı verilir. D

2.

Su döngüsünde suyun devamlı olarak; l.

Dünya yüzeyinden atmosfere

ll.

Atmosferden dünya yüzeyine geçişi gerçekleşir.

Doğada gerçekleşen madde döngüsü canlıların hayatlarını sürdürmeleri için gereklidir.

Bu geçişlere neden olan temel olaylar sırasıyla hangi seçenekte doğru verilmiştir?

D

Y

Y Madde döngülerinde meydana gelen aksaklıklar canlı yaşamlarını olumsuz etkilemez. D

Y

A)

Buharlaşma

Terleme

B)

Buharlaşma

Yoğunlaşma

C)

Terleme

Buharlaşma

    Madde döngüsü ile ilgili yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır?

D)

Yoğunlaşma

Buharlaşma

A) 

l


ll

B) 

C) 

D) 

115



2.2. Madde döngülerinin yaşam açısından önemini sorgular. 2.3. Ozon tabakasının seyrelme nedenlerini ve canlılar üzerindeki olası etkilerini araştırarak sorunun çözümü için öneriler üretir ve sunar.

6.

AZOT DÖNGÜSÜ Havada % 78 oranınında bulunan azot gazı bitki ve hayvanlar tarafından doğrudan kullanılamaz. Azotu ancak bitkiler toprağa karıştıktan sonra kullanabilir. Azotun toprağa karışması iki şekilde gerçekleşir. • Şimşek ve yıldırım olayları ile havadaki azot toprağa bağlanır. • Canlılar öldükten sonra toprağa karışan canlı artıkları ayrıştırıcı bakteriler tarafından parçalanarak yapılarındaki azot açığa çıkarılır. Böylece topraktaki azot bitki kökleri tarafından emilir ve tekrar besin kaynağı olarak döngüye katılır.

D Y l

Yıldırım, şimşek gibi doğa olayları toprağa azot bağlan-  masında etkilidir.

ll

Bitkiler fotosentez sonucunda havadan aldıkları azotları besinlerin yapılarına dahil eder.

lll

Ayrıştırıcılar sayesinde ölü organizmalarda bulunan azot  tekrar toprağın yapısına katılır.

lV

Hayvanlar azot ihtiyaçlarını karşılamak için fotosentez  yapar.

8.

Ozon tabakasında bulunan O2 gazı ultroviole radyasyonunun etkisiyle oksijen atomuna dönüşür. O2 + O  O3 ozon gazı oluşur. Ancak insanların çeşitli etkinlikleri sonucu oluşan zararlı atık parçalayışıcı gazların artması doğadaki ozon (O3) gazı miktarının seyrelmesine neden olur.



Ozon tabakası ile ilgili yukarıdaki bilgileri veren fen bilimleri öğretmeni, öğrencilere "Ozon tabakasının seyretmesine neden olan etkenler nelerdir?" sorusunu sorduğunda aşağıdaki cevapları alıyor.

Ahmet, azot döngüsü ile ilgili verilen etkinliği yukarıdaki gibi tamamlıyor.

Kömür, doğal gaz gibi fosil yakıtların kullanılması

Etkinlikte yer alan her bir cümlenin 25 puan değeri olduğuna göre, Ahmet yaptığı doğru işaretlemeler sonunda kaç puan alır?

Hamza

A) 25

Ayşe

B) 50

C) 75

D) 100

Fabrika bacalarından, ozon seviyesinde uçan süpersonik uçak egzozlarından çıkan gazlar. Gübre ve ilaç sanayi tesislerinden atmosfere verilen gazlar.

Bilal

7.

A) Hamza ve Ayşe

– Bitki ve hayvanların biyolojik çeşitliliği azalır.

B) Hamza ve Bilal

– Atmosferin sera etkisi artacağı için küresel sıcaklık artar.

D) Hamza, Ayşe ve Bilal

– Deri kanseri ve göz rahatsızlıklarında artış olur. Elif'in hazırladığı afişin başlığı aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Ozon tabakasının incelme nedenleri B) Ozon tabakasını korumak için alınacak önlemler C) Ozon tabakasındaki incelemenin canlılar üzerindeki olası etkileri D) Madde döngülerinin canlılar için önemi

116

Buna göre öğretmen, hangi öğrencilerin cevabını doğru olarak kabul eder?

– Canlıların hücrelerinde bulunan kalıtım maddeleri (DNA) tahrip olur.

116

C) Ayşe ve Bilal

9.

Atmosfere gelen güneş ışınlarının bir kısmı yeryüzü tarafından soğurulurken bir kısmı geri yansır. Atmosferde bulunan yansıyan bu ışınların bir kısmını tutar ve havanın ısınmasına neden olur. Bu olaya ........... denir. Yukarıdaki metinde  sembolü yerine hangi kavram gelmelidir? A) asit yağmurları

B) sera etkisi

C) hava kirliliği

D) çevre kirliliği 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -5.EÜnite TiN†

Sürdürülebilir Kalkınma / Biyo-teknoloji

1.

Türkiye su sıkıntısı yaşayan ülkelerden biridir. Bu nedenle su kaynaklarının etkin kullanımı ve yönetimi sürdürülebilir kalkınma açısından oldukça önemlidir. Bununla birlikte tarım sektöründe kullanılan su miktarı toplam potansiyelin % 73'ünü oluşturmaktadır. Devlet su işleri tarafından geliştirilen modern sulama yöntemlerinin (damlama ve yağmurlama) etkisiyle bu oran daha da azalmıştır.

Yukarıda içindeki meyve suyunun tüketildikten sonra cam şişenin geri dönüşüm yolu ile tekrar kazandırılmasını gösteren bir şekil verilmiştir.

2.

5. ÜNİTE TEST - 6

3.

Market

l.

Kitap, defter ve dergileri geri dönüşüm kutusuna atmak ekonomiye katkı sağlar.

ll.

Geri dönüşümle enerji ve ham madde tasarrufu sağlanır.

DSİ'nin uyguladığı projenin amacı aşağıdakilerden hangisidir?

lll. Geri dönüşüm çevre kirliliğinin azalmasına, yardımcı olmuş olur.

A) Kaynakların tasarruflu kullanımı sağlamak B) Geri dönüşüme katkıda bulunmak

Şekli inceleyen Zeynep'in geri dönüşümle ilgili yaptığı yorumlardan hangileri doğrudur?

C) Su kullanımını ve beraberinde üretilen ürün miktarını azaltmak

A) l ve ll

B) l ve lll

D) Su kaynaklarını artırmak

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

4. "Kullanılmış kağıdın tekrar kağıt üretiminde kullanılması hava kirliliğini %75, su kirliliğini %35, su kullanımını ise %45 azaltabilmektedir." I.

Geri dönüşüm hava ve su kirliliğinin önlenmesinde etkilidir.

2013 yılında piyasaya sürülen yaklaşık 200 bin ton pet şişenin 85 bin ton atığı tekrar toplandı. Geri dönüşümü sağlayan pet şişelerin ekonomiye katkısı ise 120 milyon civarındadır.

II. Geri dönüşüm ile enerji tasarrufu ve atık miktarında azalma sağlanır.

Kübra, pet şişelerin geri dönüşümü ile ilgili yaptığı açıklamada, geri dönüşümün hangi özelliği hakkında bilgi vermiştir?

III. Geri dönüşüm doğal kaynakların azalmasını önler.

A) Ülke çevre kirliliğine katkısı

Arda, verilen bilgilerden yola çıkarak yukarıdaki yargılarından hangilerini söyleyebilir?

B) Ham madde tasarrufuna olan katkısı

A) I, II ve III

B) II ve III

C) I ve III

D) I ve II

D) Çöp depolama alanlarında çöp oranının azalmasına yardımcı olmak


FEN BİLİMLERİ

C) Ülke ekonomisine katkısı

117


3.1. Kaynakların tasarruflu kullanımına yönelik proje tasarlar. 3.2. Katı atıkları geri dönüşüm için ayrıştırmanın önemini ve ülke ekonomisine katkısını, araştırma verilerini kullanarak tartışır ve bu konuda çözüm önerileri sunar. 4.1. Günümüzdeki biyo-teknoloji uygulamalarının olumlu ve olumsuz etkilerini, araştırma verilerini kullanarak tartışır. 4.2. Biyo-teknoloji uygulamalarının geçmişten günümüze gelişimini araştırır ve rapor eder. 4.3. Biyo-teknolojik çalışmalar ile ilgili meslek gruplarını araştırır ve bu meslek gruplarının görev alanlarını açıklar.

7.

5.

Biyo-teknolojideki gelişmeler milattan önce mayalanma tekniğinin kullanılmasından (bira ve ekmek mayalanması, peynir, yoğurt üretimi) günümüze genetiği değiştirilŞeyma miş organizmaların yetiştirilmesine

SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA Dünya'nın birçok ülkesinde olduğu gibi Türkiye'de de sınırlı olan doğal kaynaklar çeşitli nedenlerle hızla tükenmektedir. Artan nüfusun yerleşimi için çevre hızla tahrip edilmekte; vatandaşların daha iyi şartlarda yaşaması için başta enerji olmak üzere her alanda üretimi artırmak gerekmektedir. Doğal kaynakların kullanımı kaçınılmazdır. Ancak kaynakların tüketimi ile üretimin dengede olması, çevre değerlerinin korunarak gelecek nesillere aktarılabilmesi sürekli kalkınma ilkesidir. Kullanılan kaynak

–

Kutuplarda yaşayan bir tür balıktan alınan gen, domates ve çileğe aktarıldığında bu bitkilerin soğukta yetiştirilmesi sağlanmıştır.

–

kadar uzanır.

Ateş böceklerinin ışık saçmalarını sağlayan enzimi kodlayan gen, tütün bitkisine aktırıldığında bu bitkilerin de ışık saçtığı görülmüştür.

B)

C) Sürdürülebilir kalkınmanın temelinde eğitim ve bilinçlendirme vardır. • Bu amaçla kaynakların tasarruflu kullanımı sağlayan projeler desteklenmeli • Üretimin ve tüketimin artması atık miktarının artmasınıda beraberinde getirmektedir. • Atık maddeler ayrıştırılarak geri dönüşüme uygun olanlarda değerlendirilmelidir.

Eczacı D)

1983 yılında bitki üzerinde ilk gen nakli yapılmıştır.

Şeyma, biyo-teknolojiki uygulamaların geçmişten günümüze gelişimi ile ilgili hazırladığı raporu tamamlamak için yukarıdaki bilgilerden hangilerini kullanmalıdır? Genetik Mühendisi

6.

Doktor

l.

Yapay organ ve doku üretimi

ll.

Antibiyotik, antikor ve vitamin üretimi

lll.

Karanlıkta, ışık saçan bitkilerin üretimi

lV.

Kurak arazilerin ağaçlandırılması

8.

Tabloda verilen çalışmaları inceleyen Esat, biyo-teknolojik uygulamalara ait örnekleri işaretliyor. Esat'ın tabloda yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır? A)



118

B)













118

ll.

lV. 2000'li yıllarda ise biyo-teknoloji artık altın çağını yaşamaktadır. Yeni ilaç üretimleri, GDO'lu bitki ve hayvanlar biyolojik yakıl eldesi ve çevre kirliliğini önlemeye yönelik bir çok çalışma buna örnektir.

Üretim

Ziraat Mühendisi

1866'da bezelyeler üzerinde yaptığı çalışmalar ile Mendel genetik bilminin temellerini de atmıştır.

lll. 1990 yılının başlarında ilk genetiği değiştirilmiş olan raf ömrü uzun domates yetiştirilmiş, sonlarında ise klonlanan ilk canlı olarak tarihe geçen "Dally" dünyaya gelmiştir.

Yukarıdaki çalışmalar hangi meslek grubuna ait insanlar tarafından gerçekleştirilir? A)

l.

C)



D) 

 

A) l ve ll

B) l, ll ve lV

C) ll, lll ve lV

D) l, ll, lll ve lV

l.

Atıkları parçalayan gen, kirli sularda yaşayan mikroorganizmalara aktarılarak su kirliliği ortadan kaldırılmıştır.

ll.

Antibiyotik, aşı gibi çokça kullanılan proparatlar kolaylıkla ve daha ucuza elde edilmektedir.

lll. Gen tedavisi yönetimi ile hastalara tedavi edici genler aktarılarak bazı sağlık problemlerin giderilmesi sağlanıyor. lV. Plastik, tahta ve petrol ile beslenen mikroorganizmalardan yararlanılarak tanker kazalarında denize dökülen petrolün temizlenmesini sağlar. Yukarıda verilen uygulamalardan hangileri biyo-teknolojik uygulamaların çevreye etkisine örnektir? A) l ve ll

B) l ve lV

C) ll ve lll

D) ll, lll ve lV 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -5.EÜnite TiN†

Canlılar ve Enerji İlişkileri

1.

Buğday  Çekirge  Kurbağa  Şahin


4.

Yukarıda verilen besin zinciri ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?

Siyah

A) Buğday güneş enerjisini kullanarak besin üretir.

l. düzenek

B) Besin zincirinde enerji buğdaydan şahine doğru aktarılır.

ll. düzenek

Zülal, ışık alan bir ortamda özdeş saksı bitkilerinden birincisini ışık geçiren bir cam huniye, ikincisini ise ışık geçirmeyen cam huniye koyarak bir süre bekliyor. Bir süre sonra cam hunilerin anahtarları açarak huninin ağzına yanan bir kibrit yaklaştırdığında l. düzenekte alevin parladığını, ll. düzenekte ise alevin söndüğünü gözlemliyor.

C) Çekirge üretici iken, kurbağa ve şahin tüketicidir. D) Besin zincirinden bulunan bütün canlılar solunum yapar.

Zülal, yaptığı deney sonucunda aşağıdaki bilgilerden hangisine ulaşılır? A) Bitkiler gece oksijen üretir.

2.

Canlı türleri

Besin ya da enerji kaynağı

X canlısı

Z ve T canlıları

Y canlısı

Güneş ışığı

Z canlısı

T canlısı

T canlısı

Y canlısı

B) Bitkiler karbondioksit üretmek için ışığa ihtiyaç duyar. C) Bitkiler ışıklı ortamda sadece fotosentez, ışıksız ortamda ise solunum yaparlar. D) Işıklı ortamda bitkiler karbondioksit üretir.

X, Y, Z, T canlılarından oluşan ekosistemin besin ve enerji kaynağını gösteren tablo yukarıdaki gibidir. Tabloya göre bu ekosistemdeki canlıların üreticiden son tüketiciye doğru sıralanması hangi seçenekteki gibi olur?

3.

A) Y  T  Z  X

B) X  T  Y  Z

C) Y  X  T  Z

D) Z  Y  X  T

Solunum

Yanma 1

Fotosentez 2

3

5.

Yandaki besin zincirinde güvercin sayısında gerçekleşen aşırı artma sonucunda aşağıdakilerden hangileri ortaya çıkar? I.

Oksijen döngüsünde gerçekleşen yukarıdaki olaylardan hangileri karbon döngüsünde de gerçekleşir? A) 1 ve 2

B) 1 ve 3

C) 2 ve 3

D) 1, 2 ve 3


FEN BİLİMLERİ

Isýrgan otu

Yaprak biti Güvercin Þahin

Isırgan otu miktarı artar.

II. Yaprak biti sayısı azalır. III. Şahin sayısı artar. A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

119



8.

l

Atmosferdeki su buharý

olabilir Su sonucu açığa çıkar

BİYO-TEKNOLOJİ Bitki, hayvan veya mikroorganizmaların tamamı ya da bir parçası kullanılarak,

ll

Buharlaþma Terleme

katılır

solunum

Oksijen

olabilir

Yeraltý suyu

- yeni bir organizma elde etmek,

Göl nehir sularý

oksijensiz

- var olan organizmanın genetik yapısında değişiklikler meydana getirmek amacı ile kullanılan yöntemlere biyo-teknoloji adı verilmektedir.

Yukarıda doğada gerçekleşen su döngüsü

Solunum ile ilgili yukarıdaki kavram haritasını tamamlamak için numaralandırılan kutulara yazılması gereken kavramlar hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Biyoteknolojik gelişmeler sayesinde;

l

• Tarım ve hayvancılıkta kaliteli ve daha fazla ürün elde etmek için türlerin ıslahı konusunda çalışmalar yapılmaktadır. • Genetik uygulamalar ile antibiyotik, hormon üretimi bazı bitkilerin gen yapısı değiştirilerek sağlanmıştır.

Yaðýþ

lll

ll

şematik olarak verilmiştir. Bu şemaya göre aşağıdaki olaylardan hangisi atmosfere dönen su buharının kaynaklarından biri olamaz? A) Aşırı yağışlar B) Akarsu ve göl sularındaki buharlaşma C) Bitkilerde terleme olayı D) Canlılarda gerçekleşen solunum

lll

A)

Oksijenli

Oksijen

Besin

B)

Oksijenli

Karbondioksit

Besin

C)

Oksijensiz

Karbondioksit

Su

D)

Oksijensiz

Oksijen

Su

9.

7.

M canlýsý

.......................................?

N canlýsý

Ülke ekonomisine katkı sağlanır.

sembolü besini, sembolü karbondioksiti temsil eder.

Ham madde ve enerji tasarrufu sağlanır. Ayşe

Çevre kirliliği azalır.

Mikrop ve böceklere karşı dirençli bitki türleri elde etmek de biyo-teknoloji mühendisliğin uygulama alanlarındandır.

Fen bilimleri öğretmeninin sorusuna öğrenciler yukarıdaki cevapları veriyor.

Mehmet

M canlısı solunum olayı sonucu enerji üretmiştir.

Buna göre, öğretmenin sorusu hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Madde döngüsünün faydaları nelerdir? B) Sürdürebilir kalkınmanın faydaları nelerdir? C) Geri dönüşümün katkıları nelerdir? D) Biyo-teknolojik çalışmaların sonuçları nelerdir?

120

M canlısı üretici, N canlısı ise tüketicidir.

120

Ali

Yukarıdaki şemayı yorumlayan öğrencilerden hangilerinin ifadeleri doğrudur? A) Yalnız Ayşe

B) Yalnız Mehmet

C) Ayşe ve Ali

D) Mehmet ve Ali 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -5.EÜnite TiN†


1.

Yýlan

Fare

Kartal

4.

Kurt

Serçe

Sincap

Tavþan

A) Muzlarda kokuyu veren genler balıklara aktarılarak muz kokulu balıklar elde edildi.

Bitki

B) Ateş böceklerinde ışık veren genlerin tütün bitkisine aktarılma ile ışık saçan bitkiler elde edildi.

Yukarıdaki besin ağında otçul ve etçil canlı sayısı kaçtır? Otçul Etçil ______ _____ A) B) C) D)

2.

2 3 3 4

Reyhan, aşağıdakilerden hangisini biyoteknolojik uygulamaların çevre kirliliğine sağladığı katkıya örnek olarak verebilir?

C) Azot bağlayan bakterilerin genlerinin tütün bitkisine aktarılması ile gübreye ihtiyaç duymayan bitkiler elde edildi.

3 3 4 3

D) Suyu kirleten, cıva, bakır, uranyum gibi metalleri bağlanmak için genetik olarak düzenlenmiş mantar, bakteri ve algler biyolojik temizleme sistemi olarak kullanılmaktadır.

K canlısı otla beslenirken L canlısı kendi besinini üretmektedir. M canlısı ise hem et hem de otla beslenmektedir.

5. Karanlık ortam

Buna göre K, L ve M canlıları hangi seçenekte verilenler olabilir? K —–—— A) Kuzu

L —–––—— Mısır bitkisi

M ——— Ayı

B) Tavşan

Mantar

Ayı

C) Kedi

Mısır bitkisi

Tavşan

D) Güvercin

Mantar

Yılan

25°C A düzeneği

30°C B düzeneği

Gamze, özdeş iki bitkiden birincisini ışık alan bir odaya ikincisini ise ışık olmayan karanlık bir odaya koyuyor.

3.

Işıklı ortama bırakılan ve içerisinde hava

l.

B düzeneğindeki bitkiyi de güneş ışığı alan odaya koymalıdır.

ll.

A düzeneğindeki bitkinin sıcaklığını biraz azaltmalıdır.

bulunan aşağıdaki özdeş cam fanusların hangisindeki böcek daha uzun süre yaşar? A)

B)

lll. A düzeneğindeki bitkiyi karanlık ortama koymalıdır. lV. B düzeneğindeki bitkinin sıcaklığını biraz artırmalıdır. C)


D)

Sıcaklığın fotosenteze olan etkisini araştıran Gamze amacına ulaşmak için yukarıdaki işlemlerden hangilerini birlikte yapmalıdır? A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) lll ve lV

121


†NiTE –- 21 Tarama


6.

8. Havadaki CO2

II

I Petrol, kömür

III

Üretici

III

Tüketici

Bitkiler Ayrýþtýrýcý

Hayvanlar

Atık

Yukarıdaki şemada verilen her üç canlı grubu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi ortak özelliktir?

Şemada I, II ve III ile gösterilen olaylar hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Fotosentezle besin üretme l

ll

lll

A)

Fotosentez

Yanma

Solunum

B)

Fotosentez

Ayrıştırma

Solunum

C)

Solunum

Yanma

Fotosentez

D)

Solunum

Ayrıştırma

Fotosentez

7.

B) Solunumla enerji üretme C) Besin ihtiyaçlarını diğer canlılar üzerinden karşılama D) Güneş enerjisinden doğrudan yararlanabilme

l. Kullanılmış kağıtların tekrar kağıt imalatında kullanılması hava kirliliğini % 75.95, su kirliliğini ise % 35 oranında azaltır. ll. Bir adet büyük boy pet şişenin üretimi için yaklaşık 1,2 kg petrol ve 65 lt su kullanılır. Dünyada üretilen petrolün % 4'ü pet şişe imalatında kullanılır. lll. Bir ton atık kağıdın kağıt hamuruna katılmayan 20 ağacın kesilmesi engellenir. Geri dönüşümün katkıları yukarıda bu katkılara örnekler ise aşağıda verilmiştir.

9. Şahin

X. Ülke ekonomisine katkı sağlar.

Aslan

Y. Enerji kaynağı tasarrufu sağlar.

Koyun Yeşil bitkiler

Z. Çevre kirliliğini azaltır. Buna göre geri dönüşüm katkıları ve bunların örnekleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?

122

X

Y

Z

A)

l

lll

ll

B)

lll

l

ll

C)

llll

ll

l

D)

ll

l

lll

122

Yukarıdaki besin piramidinde yeşil bitkilerden şahine doğru ilerlendikçe canlılar arasında aktarılan enerji miktarı nasıl değişir? A) Önce artar sonra azalır. B) Artar. C) Öne azalır sonra artar. D) Azalır. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası



A.

A

Y

R

I

Ş

T

I

R

I

C

I

D

O

F

Ğ

I

Ş

I

K

A

O

L

K

A

Y

N

A

O

K

L

A

R

T

Ü

K

E

T

İ

C

İ

T

T

E

N

E

R

J

İ

S

I

M

I

Z

I

E

O

Ü

R

E

T

İ

C

İ

E

T

Ç

İ

L

R

S

T

A

S

A

R

R

J

A

Z

O

T

U

L

E

K

A

R

B

O

N

E

A

T

I

K

F

E

N

K

A

Y

N

A

K

N

L

U

K

U

L

M

T

L

A

N

A

L

S

O

L

U

N

U

M

E

E

G

E

R

İ

D

Ö

N

Ü

Ş

Ü

M

S

U

Z

B

E

S

İ

N

Z

İ

N

C

İ

R

İ

I

M

GERİ DÖNÜŞÜM Kullanım dışı kalan atıkların ham madde olarak kullanılıp yeniden üretime katılması geri dönüşüm olarak adlandırılır. Geri dönüşümün katkıları

Aşağıda verilen kelimeleri harf tablosu içinde yatay ve dikey doğrultuda bularak çiziniz. Geriye kalan harfleri kutucuklara yazarak anahtar cümleyi bulunuz.

•

ÜRETİCİ

•

SU

•

FOTOSENTEZ

•

AZOT

•

AYRIŞTIRCI

•

TÜKETİCİ

•

SOLUNUM

•

KARBON

•

ATIK

•

TERLEME

•

BESİN ZİNCİRİ

•

IŞIK

•

GERİ DÖNÜŞÜM

•

ENERJİ

•

OKSİJEN

•

ETÇİL

•

KAYNAK

• Ülke ekonomisine katkı sağlanır. • Çevre kirliliği azalır. • Hammadde (kaynak tasarrufu) sağlar.

ANAHTAR CÜMLE:


123

123



Aşağıdaki açıklamalardan yararlanarak bulmacayı doldurunuz. 3

1. Besin zincirinde her canlının ihtiyacı olan şey

4

2. Bitkilerin besin ve oksijen elde etmek için Fotosentez yapan canlıların ürettiği besinler yeryüzündeki tüm diğer canlıların beslenmesi için kullanılır. Fotosentez, hayatımızı etkileyen birçok ürünün üretimini de sağlar. Örneğin; tekstilde kullanılan pamuk; inşaatlarda, mobilyacılıkta kullanılan kereste; sıvı yağlar; ilaç hammaddeler de fotosentezin bize kazandırdığı ürünlerdir.

gerçekleştirdiği olay.

1

3. Otçullar ile beslenen canlı grubuna verilen

5 2

ad 4. Çürükçül olarak beslenen bir canlı türü

6

5. Doğadaki birbirine bağlı çok sayıda besin zincirinin oluşturduğu yapı 6. Besin zincirinde güneş enerjisinden doğrudan yararlanan canlı grubu

C.

124

Aşağıda özdeş bitkiler kullanılarak yapılan deneylerden hangisinde en fazla oksijen açığa çıkar? Resimin altındaki kutucuğa "" işareti koyarak gösteriniz.

124

1.

2.

3.

4.



D.


Aşağıda verilen canlıların oluşturduğu besin zincirilerini yazınız.

l.

İnsanlar ve bazı hayvanlar çok çalıştıklarında veya egzersiz yaptıklarında kas hücrelerine ulaşan oksijen yetersiz kalabilir. Bu durumda kas hücreleri oksijensiz solunum yapar ve hücrelerde yorgunluk asidi birikir. Bu durum da kaslarda yorgunluğa neden olur. ll.

lll.

lV.


125

125

1 -6.EÜnite TiN†

Özısı

1.

2.

Özısısı düşük olan maddelerin sıcaklığı daha kısa sürede artar.

Su

Alkol

Sıvı yağ

Özısıları aşağıdaki gibi olan demir, alüminyum ve kurşundan yapılmış eşit kütleli metaller kaynar suyun içerisinde eşit süre ısıtılıyor ve suyun içinden aynı anda alınarak ll. şekildeki gibi mum tabakanın üzerine konuluyor. Bir grup öğrenci, sıcaklıkları 20°C'de olan su, alkol ve sıvı yağdan 100'er gram alarak özdeş ısıtıcılarla yukarıdaki düzenekleri oluşturuyor. Öğrenciler sıvıların sıcaklıklarını ikişer dakika ara ile 4 kez ölçerek sonuçları not alıyorlar.

Metaller

Özısı (j/g°C)

Demir

0,46

Alüminyum

0,91

Kurşun

0,13

Sıvıların kütleleri aynı olmasına rağmen süre sonundaki sıcaklıkları farklıdır. Zehra

Furkan

Eşit kütleli sıvılara aynı miktarda ısı aktarılırsa bile sıcaklık değişimlerinin farklı olmasının nedeni öz ısılarının farklı olmasıdır.

Şekil - l

Şekil - ll

Buna göre, metallerin mumu eriterek yere düşme sıraları hangi seçenekteki gibi olur?

Özısı maddeler için ayırt edici bir özelliktir.

1. Betül Süre sonunda yaptıkları deney ile ilgili yukarıdaki yorumları yapan öğrencilerden hangilerinin açıklamaları doğrudur?

2.

3.

A)

Kurşun

Alüminyum

Demir

B)

Alüminyum

Demir

Kurşun

C)

Kurşun

Demir

Alüminyum

D)

Alüminyum

Kurşun

Demir

A) Zehra ve Furkan B) Zehra ve Betül C) Furkan ve Betül

3.

Bir maddeyi belirli bir sıcaklığa ulaşıncaya kadar ısıttığımızda maddenin ısınmasında etkili olan faktörler nelerdir?

D) Zehra, Furkan ve Betül

l.

Madde miktarı

ll.

Öz ısı

lll. Isı kaynağı lV. İlk sıcaklık Ezginin sorusunun cevabı yukarıdaki verilerden hangileri olabilir?


A) l, lll ve lV

B) ll ve lV

C) l, ll ve lll

D) l, ll, lll ve lV

127


Test – 1 †NiTE - 1 4.

1.1. Özısıyı tanımlar ve yaptığı deneylerle farklı maddelerin özısılarının farklı olabileceği çıkarımında bulunur.

7.

Sýcaklýk (°C) K

L

Metaller

Özısı (j/g°C)

X

2,54

Y

4,18

Z

5,43

T

1,87

M

80

Özısı

0

15°C

Su

4

6

Ahmet, tabloda verilen sıvılardan birini bir radyotör peteğinde kullanmak üzere seçmelidir. Ahmet, sıvıyı seçerken sıvının diğerlerinden avantajlı olması için eşit ısı verildiğinde diğerlerinden daha kısa sürede ısınmış olmasına dikkat ediyor.

15°C

Özdeş ısıtıcılar ile ısıtılan eşit kütleli K, L ve M cisimlerinin sıcaklık-zaman grafiği yukarıda verilmiştir.

Sıvı yağ

Bu grafiğe göre maddelerin özısılarının karşılaştırılması hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

İlk sıcaklıkları ve kütleleri eşit olan su ve zeytinyağı özdeş ısıtıcılarla ısıtıldıklarında zeytinyağının sudan çok daha kısa bir sürede 60°C'ye ulaştığı gözlenir.

Hâl değişimi haricinde ısıtılan her maddenin sıcaklığı artar. Ancak her maddedeki ısı artış miktarı birbirinden farklıdır. Bunun nedeni, maddelerin öz ısılarının farklı olmasıdır. Maddenin 1 gramının sıcaklığını 1°C artırmak için gerekli olan ısı miktarına özısı denir. Öz ısısının birimi j/g°C'dir. Özısı maddeler için ayırt edici bir özelliktir.  Özısısı küçük olan maddelerin sıcaklık değişimi daha büyük olur. (Daha çabuk ısınır.) Bu nedenle ısınma amaçlı kullanılan radyatörlerde su yerine yağ kullanılır.

A) K = L = M

B) K > L > M

C) L > M > K

D) M > L > K

0,46

Buz

2,09

Su

4,18

Cıva

0,12

Zeytinyağı

1,96

B) X

C) T

D) Z

B) M

6.

C) L

D) K

Farklý maddelerin özýsýlarý ayný olabilir. D

Özýsý hem madde miktarýna hem de maddenin cinsine baðlýdýr.

M

18°C

26°C

42°C

A) K > L > M

B) K > M > L

C) M > L > K

D) K = L = M

9.

Zaman Sıvılar

Y

Özýsýnýn birimi j / g°C ve kalori / g°C dir.

Y

L

Buna göre, sıvıların özısıları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Cisimlerin özısıları arasında K > M > L > N ilişkisi bulunduğuna göre hangisi 100°C lik sıcaklığa en erken ulaşır? A) N

K

İlk sıcaklıkları ve kütleleri eşit olan K, L ve M sıvıları özdeş ısıtılıcılarla 5 dakika ısıtıldığında son sıcaklıkları yukarıdaki gibi oluyor.

Oda sıcaklığında bulunan eşit kütleli farklı cins maddelerden yapılmış K, L, M ve N cisimleri özdeş kaplarda ve özdeş ısıtıcılarla 100°C ye kadar ısıtılıyor.

D

128

A) Y

8.

Özısı (j/g°C)

Demir

Buna göre Ahmet, taboladaki sıvılardan hangisini seçerse amacına ulaşır?

5.

Bunun nedeni; maddelerin belirli bir sıcaklık artışı için ihtiyaç duydukları ısı enerjisi miktarı maddelerin cinsine bağlıdır.

Madde

2

Zaman (dk)

D

Y

0

1

2

3

X'ın sıcaklığı(°C)

8

10

12

14

Y'nın sıcaklığı(°C)

8

16

24

32

Z'nin sıcaklığı(°C)

8

13

18

23

T'nin sıcaklığı(°C)

8

18

28

38

Eşit kütleli X, Y, Z ve T sıvıları özdeş ısıtıcılarla ısıtıldığında sıcaklıklarının tablodaki gibi olduğu görülüyor.


Sıvıların özısıları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) CX = CZ

B) CZ > CY

A)

C) CY > CX

D) CT > CY

128

B)

C)

D)


1 -6.EÜnite TiN†

Isı Alış-Verişi ve Sıcaklık Değişimi

6. ÜNİTE TEST - 2

4.

1. Madde

Verilen ısı miktarı

Kütle

Sıcaklık değişimi

X

2Q

2m

T

Y

Q

m

2T

Z

Q

3m

2T

T

Q

m

T

30

O

B) Y

C) Z

4

Buna göre suların kaplardaki miktarları aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Bu tabloya göre, hangi maddenin özısısı en küçüktür? A) X

2

Özdeş iki kaba konulan kaplardaki sular özdeş ısıtıcılarla ısıtıldıklarında sıvıların sıcaklık zaman grafiği şekildeki gibi olmaktadır.

Tabloda X, Y, Z ve T maddelerine ait bazı değerler verilmiştir.

X

Y

A)

D) T

200 g su

100 g su

2.

B)

Özdeş kaplarda bulunan aynı sıcaklıktaki sular eşit sürede ısıtılıyor. Buna göre hangi kaptaki suyu belirli bir sıcaklığa ulaştırmak için daha fazla ısı enerjisi harcamak gerekir? 200 g su

100 g su

50 g su

200 g su

100 g su

C)

D)

150 g su

250 g su 50 g su

100 g su

50 g su

5. 3.

Özdeş ısıtıcılarla ısıtılan suların t süre sonunda sıcaklıkları termometrede farklı okunmuştur.

Sıcaklık (°C) 200 150 100

O

Isıtıcıların verdikleri ısı miktarlarının farklı olması II. Suların başlangıçtaki sıcaklıklarının farklı olması III. Suların miktarlarının farklı olması Termometrelerdeki değerlerin farklı olması verilenlerden hangileri ile açıklanabilir? A) I ve II B) II ve III

K

L

M

Kaplar

I.

C) I ve III 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

D) I, II ve III

FEN BİLİMLERİ

K, L ve M kaplarında bulunan ve ilk sıcaklıkları 30°C olan suların kütleleri grafikteki gibidir. Kaplarda bulunan suları kaynatmak için gerekli olan ısı miktarları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) K = L = M

B) K > M > L

C) L > M > K

D) K > L > M

129

Test – 2 †NiTE - 1 6.

Sıcaklık (°C) 50

2.1. Isı ile özısı, kütle ve sıcaklık arasındaki ilişkiyi kavrar.

8.

T

Sýcaklýk (°C) 60

Z

40

40 20

Y 30

Isı Alış-verişi ve Sıcaklık Değişimi Isı - Kütle İlişkisi l

ll

lll

m

2m

3m

Bir grup öğrenci, özdeş X, Y, Z ve T kaplarında bulunan suları eşit süre özdeş ısıtıcılarla ısıttığında sıcaklık değişimlerinin grafikteki gibi olduğunu gözlemliyor.

C) Kütlesi en fazla olan Z sıvısıdır. D) Son durumda X, Y ve Z sıvılarının taneciklerinin ortalama kinetik enerjileri eşittir.

Özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtılan aynı cins maddelerden kütlesi az olanın sıcaklık değişimi daha fazla olur.

Sevgi Buna göre grafikle ile ilgili yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yorumları doğrudur?

m

9.

Madde


X

20 °C

A) Yalnız Selim

B) Yalnız Fatih

Y

35 °C

C) Fatih ve Sevgi

D) Selim ve Fatih

Z

15 °C

7.

l

ll

m

2m

lll

m

lV

2m

İlk sıcaklıkları eşit olan aynı cins maddeden yapılmış K, L ve M maddeleri özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtıldığında sıcaklık değişimi tablodaki gibi gerçekleşiyor. I.

Kütlesi en büyük olan Z dir.

II. Kütlesi en küçük olan X tir.

Bir maddenin sıcaklık değişiminin maddenin miktarına bağlı olup olmadığını araştırmak isteyen bir öğrenci, yukarıdaki düzeneklerden hangilerini kullanmalıdır?

130

B) En uzun süre ısıtılan X sıvısıdır.

Kaplarda bulunan suların kütleleri arasındaki ilişki X > Y > Z > T şeklindedir.

ll

Eşit kütleli aynı sıcaklıkta bulunan sular yukarıdaki gibi ısıtıldığında l. kapta bulunan suyun sıcaklığının daha fazla olduğu gözleniyor.  Kütleleri aynı olan maddelerden hangisi daha çok ısı enerjisi alıyorsa sıcaklık değişimi de o kadar büyük olur. m = sabit Q = T c = sabit

Sývý

A) Y sıvısı Z sıvısına göre daha uzun süre ısıtılmıştır.

Selim

Isı - Sıcaklık Değişimi İlişkisi

m

Z

Bu grafiğe göre aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle yanlıştır?

T kabında bulunan suyun kütlesi en fazladır.

Fatih

Y

İlk sıcaklıkları eşit olan aynı cins X, Y ve Z sıvıları özdeş ısıtıcılar ile ısıtıldığında son sıcaklıkları grafikteki gibi oluyor.

Kaplar

O

Yukarıdaki gibi üç ayrı kapta bulunan aynı sıcaklıktaki suları özdeş ısıtıcılarla ısıttığımızda l. kaptaki su diğerlerinden daha önce kaynar. Bunun nedeni kütlesinin daha az olmasıdır.  Kütlesi az olan bir maddeyi belirli bir sıcaklığa getirmek için daha az ısı enerjisi gerekir. C = sabit m = Q T = sabit

l

X

X

25 20

III. X in kütlesi Z nin kütlesinden küçük, Y nin kütlesinden büyüktür. Buna göre yukarıdaki açıklamalardan hangileri doğrudur?

A) l ve lll

B) ll ve lll

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) ll ve lV

D) l ve lV

C) I ve II

D) I ve III

130


1 -6.EÜnite TiN†

Isı Alış-Verişi ve Sıcaklık Değişimi

1.

Madde

Kütle

Verilen ısı miktarı


K

10 g

1000 cal

20 °C

3.

Madde

Isı (j)

Kütle (g)

Sıcaklık değişimi (°C)

K

1500

30

50

L

20 g

1000 cal

20 °C

L

1200

20

30

M

20 g

1000 cal

40 °C

M

800

10

40

N

10 g

2000 cal

20 °C

N

600

30

10

Yukarıdaki tabloda verilen niceliklere göre hangi maddenin öz ısısı en büyüktür?

K,L, M ve N cisimlerine ait ısı, kütle ve sıcaklık değişim tablosu yukarıdaki gibidir.

A) K

Tabloya göre, verilen cisimlerden hangisinin ösısının diğerlerden farklı olduğu söylenebilir?

B) L

C) M

D) N

A) K

B) L

C) M

D) N

2. X sıvısı

Y sıvısı

Sıcaklık(°C)

4. İlk sıcaklıkları 20°C olan X ve Y sıvılarından eşit kütlelerde alınarak sıcaklıkları 50°C oluncaya kadar eşit sürede ısıtılıyor. Deney sırasında Y sıvısına verilen ısı miktarı X sıvısına verilen ısı miktarından fazladır. D Y sıvısının öz ısısı X sıvısının öz ısısından daha büyüktür. D 

Y X ve Y sıvısının sıcaklık değişimleri birbirlerine eşittir.

Y

D 



B) 


C) 

45

45

30

30

15

15

0 2 4

6 Zaman(dk.)

6 Zaman(dk.)

2. kap

Özdeş kaplara konularak ısıtılan farklı kütleli suların sıcaklık - zaman değişimi grafiklerdeki gibidir. Isıtıcılar özdeş olduğuna göre, kaplardaki su kütlelerinin hangi seçenekteki gibi olması beklenir?



D) 

0 2 4

1. kap

A)

Y

Yukarıdaki deney düzeneği ile ilgili bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır? A) 

Sıcaklık(°C)

B) m

m

1.

2.

C)

m

3m

1.

2.

D) 3m

m

3m

3m

1.

2.

1.

2.

131


Test – 3 †NiTE - 1 5.

2.2. Isı alışverişi ile ilgili problemler çözer.

Sýcaklýk

Sıcaklık(°C)

7. 60 45 30 15

M

Isı Alış - Verişi ile İlgili Problemlerin Çözümleri Isı ile ilgili olan niceliklerden m  Q (c = sbt, T = sbt) c  Q (m = sbt, T = sbt)   Q (m = sbt, c = sbt) yola çıkarak, Q = m.cT

bağıntısını kullana-

Örn:

30°C

Y

25°C

P

Madde

R

Madde

Öz ısı (j/g°C)

Demir

0,46

Kurşun

0,13

Nikel

0,42

Bakır

0,37

M

45°C

A) İlk sıcaklıkları 10°C olan X, Y ve Z sıvıları özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtıldığında son sıcaklıkları şekildeki gibi oluyor. Özısıları arasındaki ilişki nedir? Çözüm:

Kurşun

N Bakır

P

Demir

B)

Demir

Kurşun

Nikel

Bakır

C)

Demir

Nikel

Bakır

Kurşun

D)

Bakır

Demir

Kurşun

Nikel

0 1 2 3 4 Zaman (dk.)

6.

Sıvı Madde

İlk Sıcaklık (°C) 10

25

L

15

35

M

5

20

N

20

30

Eşit kütleli K, L, M ve N sıvıları özdeş ısıtıcılarla eşit sürede ısıtıldığında sıcaklık değişimleri tablodaki gibi oluyor. Buna göre bu sıvı maddelerden hangi ikisinin aynı olduğu söylenebilir?

132

A) K ve L

B) K ve M

C) L ve M

D) M ve N

132

0 1 2 3 4 Zaman (dk.)

Bu sıvılardan ...l... ve ...ll... aynı olabilir. Çünkü bu sıvıların ...lll... aynıdır. Fen bilimleri öğretmeninin yaptığı açıklamayı doğru tamamlamak için l, ll ve lll numaralandırılan yerlere yazılması gereken ifadeler hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Son Sıcaklık (°C)

K

T

Kütleleri eşit olan X, Y, Z ve T sıvıları özdeş kaplara ve ısıtıcılarla ısıtıldığında sıcaklık değişimleri grafiklerdeki gibi oluyor.

Özdeş ısıtıcılarla Verilen ısı = eşit süre ısıtılması miktarı eşit  Kütlelerde eşit olduğundan  bağıntıda bu ifadeleri kapatalım. Q = m c . T Buradan, rahatlıkla öz ısısı en büyük olan sıvının sıcak değişiminin en küçük olacağı çıkarımını yapabiliriz.

Sıcaklık(°C) 60 45 30 15

Z

R

Nikel

Y

0 1 2 3 4 Zaman (dk.)

Sıcaklık(°C) 60 45 30 15

Verilenlere göre bu maddelerin sıcaklık değişimleri ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

Z

60 45 30 15

X

0 1 2 3 4 Zaman (dk.)

Özdeş ısıtıcılarla eşit miktarda ısı verilen eşit kütleli M, N, P ve R maddelerinin sıcaklık değişimleri ile özısılarına ait değerler yukarıda verilmiştir.

bilir.

X

N

Sıcaklık(°C)

8.

l

ll

lll

A)

X

Y

ilk sıcaklıkları

B)

Z

T

son sıcaklıkları

C)

Y

Z

son sıcaklıkları

D)

X

Z

sıcaklık değişimleri

Isıtılan bir sıvının cinsinin sıcaklık değişmine etkisinin olup, olmadığını araştıran bir öğrenci, özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısı verilen aşağıdaki düzeneklerden hangilerini kullanmalıdır?

Su

m

l

Su 2m

ll

Zeytinyağı

Zeytinyağı

m

2m

lll

lV

A) l ve ll

B) ll ve lV

C) l ve lll

D) lll ve lV 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -6.EÜnite TiN†

Maddenin Hâlleri ve Isı Alış-Verişi

1.

Bir K sıvısı ile L katısı arasında ısı alışverişi gerçekleşiyor. I.

3.

6. ÜNİTE TEST - 4

Buhar

L maddesi ısı kaybetmiştir.

ll

lll

II. K nin ilk sıcaklığı daha büyüktür. III. K maddesi ısı almıştır.

A) I ve II

B) II ve III

C) Yalnız I

D) Yalnız II

l

Buz

Isı alışverişi sonucunda K sıvısının donduğu gözlendiğine göre bu olayla ilgili olarak verilen ifadelerden hangileri kesinlikle doğrudur?

Su

Buz, su ve buhar arasındaki hâl değişimlerini gösteren şekilde l, ll ve lll ile numaralandırılan olaylar hangi seçenekte doğru adlandırılmıştır? l A)

2.

Önce

ll

Kaynama

lll

Donma

Yoğunlaşma

B)

Erime

Yoğunlaşma

Kaynama

C)

Erime

Kaynama

Yoğunlaşma

D)

Donma

Kaynama

Yoğunlaşma

Sonra

X

Y

4. Yukarıda X ve Y grubunda bulunan saf maddelerin başlangıçtaki tanecik modelleri ve ısı alışverişi sonucundaki tanecik modelleri verilmiştir. l.

X grubundaki madde ısı vermiştir, Y grubundaki madde ise ısı almıştır.

ll.

X ve Y gruplarındaki maddeleri oluşturan taneciklerin arasındaki çekim kuvvetleri zayıflamıştır.

lll. X grubundaki madde sıvı hâlden katı hâle, Y grubundaki madde ise sıvı hâlden gaz hâle geçmiş olabilir. Tanecik modelleri maddeler ile ilgili yukarıdaki yorumlardan hangileri doğrudur? A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll


Katı hâlden sıvı hâle geçen bir madde dışarıdan ısı alır.

Gaz hâlden sıvı hâle geçen bir madde dışarıya ısı verir.

Sıvı hâlden gaz hâle geçen bir madde dışarıya ısı verir.

Sıvı hâlden katı hâle geçen bir madde dışarıya ısı verir. Yukarıdaki ifadelerden kaç tanesi doğrudur? A) Dört

B) Üç

C) İki

FEN BİLİMLERİ

D) Bir

133

Test – 4 †NiTE - 1 5.

HÂL DEĞİŞİMİ Tüm maddeler taneciklerden oluşur. Aşağıda verilen molekül yapılı bir madde incelendiğinde maddenin yapısında iki çeşit çekim kuvvetinin olduğu gözlenir. Moleküller arası çekim kuvveti

3.1. Hâl değişimi esnasında ısı alışverişi olduğu sonucuna varır.

1

Erime

2

Yoğunlaşma

3

Buharlaşma

4

Donma

7.

 Tanecikler arasındaki çekim kuvveti en fazla olan madde L'dir.  L maddesi ısı aldığında tanecikleri arasındaki çekim kuvveti zayıflar, ve sonunda K maddesine dönüşür. Aynı maddenin katı, sıvı ve gaz hâline ait olduğu bilen K, L ve M maddeleri ile ilgili yukarıdaki bilgiler veriliyor.

Yukarıdaki tabloda numaralandırılarak verilen olaylardan hangilerinin gerçekleşmesi için madde dış ortamdan ısı alır?

Kimyasal bağ (çok kuvvetli) çekim kuvvetine sahiptir.)

A) 1 ve 2

B) 1 ve 3

C) 2 ve 3

D) 1 ve 4

Bu bilgilere göre K, L ve M maddelerinin sahip oldukları fiziksel hâl hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Maddelerin farklı hâlde olmaları tanecikler arasındaki çekim kuvveti ve taneciklerin hareketliliği ile ilgilidir. Sıcaklık artarsa, taneciklerin hareketliliği artar, böylece taneciklerin arasındaki çekim kuvveti zayıflar. KATILARDA, tanecik arasındaki çekim kuvveti en fazladır. Bu nedenle de taneciklerin arasındaki mesafe ve hareket enerjileri en azdır.

Katı

Sıvı

Gaz

A)

L

K

M

B)

M

K

L

C)

K

L

M

D)

K

M

L

6. Kimyasal bağ

8.

SIVILARDA, tanecikler arasındaki çekim kuvveti daha azdır ve aralarındaki mesafe katılara göre daha fazladır.

Maddelerin fiziksel hâl değişimi için ısı alışverişine ihtiyaçları vardır.

Moleküller arası bağ

(I) Tahtada görüldüğü gibi molekülleri oluşturan atomlar veya zıt yüklü iyonların arasındaki çok güçlü olan çekim kuvvetine kimyasal bağ denir. (Il) Moleküller arasındaki çekim kuvveti büyüklüğü ise maddelerin fiziksel hâllerini belirler. (Ill) Taneciklerin hareket enerjisi artıkça aralarındaki çekim kuvveti de artar. (IV) Maddelerin ısıları arttıkça tanecikler hızlanır ve tanecikler birbirinden uzaklaşır.

GAZLARDA, tanecikler arasındaki çekim kuvveti çok azdır, bu nedenle de aralarındaki mesafe çok fazladır. Bu nedenle taneciklerin hareket enerjileri de en fazladır. ısı aldıklarında   erime kaynama KATI  SIVI  GAZ   donma yoğunlaşma

D Saf maddeler hâl değişimleri sırasında ısı almalarına rağmen sıcaklıkları sabit kalır. D 

Y Isı alan saf katı bir maddenin sıcaklığı erime noktasına kadar artar.

Y

D 



Y 

İlknur, açıklama yaparken kaç numaralı cümlede hata yapmıştır?

Maddelerin hâlleri ve ısı alışverişi ile ilgili birbiriyle bağlantılı cümleler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde, hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşır?

A) l

A) 

ısı verdiklerinde 

134

 M maddesi ısı vererek K maddesine dönüşmektedir.

134

B) ll

C) lll

D) lV

B) 

C) 

D) 


1 -6.EÜnite TiN†


1.

 : Kaynama

4.

Madde

Kütle (g)

Yoğunlaşma ısısı (j/g)

 : Donma

X

40

5

 : Yoğunlaşma

Y

25

6

 : Erime

Z

75

4

T

30

8

Yukarıdaki olaylardan hangileri aynı sıcaklık derecesinde gerçekleşir? A)  ve 

B)  ve 

C)  ve 

D)  ve 

Gaz hâldeki X, Y, Z ve T maddelerinin kütle ve yoğunlaşma ısıları tabloda verilmiştir. Bu tabloya göre yoğunlaşma sırasında çevreye vereceği ısı enerjisi en fazla olan madde hangisidir? A) X

2.

B) Y

C) Z

D) T

Sıcaklık(°C)

70

Kütle (g)

5.

O

300

Isı (joule)

800

Isıca yalıtılmış bir kapta bulunan 2 gram saf x katısının sıcaklık - ısı grafiği yukarıdaki gibidir. Bu grafiğe göre, X katısının erime ısısı hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) 35 j/g

B) 150 j/g

C) 250 j/g

D) 300 j/g

Erime ısısı (j/g)

60

100

40

75

20

50

10

25 T Z Y X

T Z Y X

Erime sıcaklığında olan saf X, Y, Z ve T maddelerine ait grafikleri inceleyen bir grup öğrenci aşağıdaki yorumları yapıyor. Y katısını eritmek için gerekli olan ısı miktarı 4000 j'dur. Gülsüm Maddelerin erime için almaları gereken ısı enerjileri arasındaki ilişki Y > X = T > Z şeklindedir.

3.

Madde

Isı Enerjisi (J)

Kütle (g)

K

500

10

L

1500

15

M

2400

40

N

1200

30

Tabloda K, L, M ve N katı maddelerinin kütleleri ve sıvı hâle geçmeleri için gerekli olan ısı enerjisi miktarları verilmiştir.

Esra Erime ısıları maddelerin ayırt edici özelliklerinden olup, her madde için farklıdır. Levent Hangi öğrencilerin yorumları doğrudur? A) Gülsüm ve Esra B) Gülsüm ve Levent

Bu tabloya göre maddelerden hangisinin erime ısısı en küçüktür?

C) Esra ve Levent

A) N

D) Gülsüm, Esra ve Levent

B) M


C) L

D) K

135


Test – 5 †NiTE - 1

3.2. Maddelerin hâl değişim ısılarını hesaplayarak sonucu yorumlar. 3.3. Maddelerin hâl değişim grafiğini çizer ve yorumlar.

6.

D Y Madde, erime sırasında ısı alırken, donma sırasında ısı verir.

l

ll

Donma süresince maddenin sıcaklığı düşer.

lll

Erime ve donma, yoğunlaşma ve buharlaşma ısıları birbirlerine eşittir.

Erime Isısı Katı maddeler erirken ortamdan ısı alır, ortamdan alınan ısı katı maddenin erime sıcaklığına gelmesi ve tamamen erimesi için kullanılır. Bundan dolayı buz erimeye başladığında (0°C'de) ısı almaya devam etmesine rağmen sıcaklığında bir değişme olmaz, ancak buz erir. Çünkü alınan ısı, buz hâl değiştirirken kullanılır. Buzun erimesi için ortamdan alınan bu ısı erime ısısı dır. Erime sıcaklığındaki 1 gram saf katı maddenin erirken ortamdan aldığı ısı miktarına erime ısısı denir. Katı bir maddenin erimesi için sadece erime sıcaklığına kadar ısıtmak yeterli olmaz. Bu sıcaklığa ulaştıktan sonra katı maddenin taneciklerinin sıvı maddeyi oluşturan tanecikler gibi birbirinden uzaklaşması gerekir. Bundan dolayı maddeye erime ısısı kadar ısı verilmelidir.

A)

D Y

B)

l



l



ll

lll



lll

D Y

D)

30

1500

L

10

2000

M

20

3000

A) Yalnız L

B) Yalnız K

C) L ve M

D) K ve M



D Y



l



ll

 

lll



Sıcaklık(°C)

9.

lV

100

7.

80

Madde

Erime / Donma ısısı (j/g)

K

5

60

L

110

40

M

192

20

N

30

Tabloda bazı maddelerin erime / donma ısıları verilmiştir. I.

Erimek için en az K maddesi ısıya ihtiyaç duyar.

lll

ll

0 –20

Zaman(dk.)

l

–40

II. L ve N aynı cins madde olabilir.

Yukarıda bir maddenin hâl değişimini gösteren grafik verilmiştir.

III. Donarken çevreye en çok M maddesi ısı verir.

Bu grafikle ilgili hangi açıklama yanlıştır?

Tabloya göre eşit kütledeki K, L, M ve N maddeleri ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır?

136

K



l 

Kütle (g)



ll lll


D Y

ll

C)

Madde

Erime ısıları ve kütleleri tabloda verilen K, L ve M maddelerine erime sıcaklığındayken 40000 J luk enerji verildiğinde hangi madde ya da maddelerin tamamı erir?

Numaralandırılmış cümleleri okuyup doğru veya yanlış olarak değerlendiren bir öğrencinin yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır?

Erime ısısı "Le" ile gösterilir. Birimi j/g dir. 0°C taki 1 g buzun eriyerek 0°C taki 1 g su haline gelmesi için bu maddeye 334,4 j enerji verilmesi gerekir.

8.

A) I ve II

B) II ve III

C) Yalnız I

D) Yalnız II

136

A) 1. zaman aralığında madde sıvı hâldedir. B) Madde 0°C de erimiştir. C) Madde 100°C de kaynamıştır. D) ll ve lV. zaman aralıklarında madde hâl değiştirmektedir. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -6.EÜnite TiN†


1.

4.

Ayný maddenin erime ve donma ýsýsý farklýdýr. D

Saf sývý bir madde buharlaþýrken sýcaklýðý azalýr. D

Y

Katý maddeler erirken (hâl deðiþtirirken) sýcaklýðý deðiþmez.

Y

D

Y

Yukarıdaki bilgiler doğru ie "D" yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembole gösterilen çıkışa ulaşılır? A)

B)

C)

D)

6. ÜNİTE TEST - 6

800 600

= Kütle (g)

400

= Isı (cal)

300 200 0

K

L

M

N

Yukarıdaki grafikte kaynama sıcaklığında olan saf K, L, M ve N sıvılarının kütleleri ve sıvıların tamamen buharlaşabilmeleri için gerekli olan ısı miktarları verilmiştir. Şeyma, bu grafikten yararlanarak K, L, M ve N maddeleri ile ilgili aşağıdaki tabloyu hazırlıyor ve tablodaki numaralandırılmış cümleler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak işaretliyor.

Sıcaklık (°C)

2.

D Y

60

l.

Buharlaşma ısıları arasındaki ilişki M = N > K > L şeklindedir.

Zaman (dk)

ll.

L ve M sıvıları aynı cins olabilir.

İlk sıcaklığı 20°C olan ve ağzı açık bir kapta bulunan saf X sıvısına 1 dakika süresince 500 joule ısı veriliyor. Bu durumda X sıvısının sıcaklık değişimini gösteren sıcaklık - zaman grafiği yukarıdaki gibi oluyor.

lll.

Buharlaşma ısısı en büyük olan madde N'dir.

20°C

40 20 0

1

2

3

4

Bu grafiğe göre kütlesi 250 gram olan X sıvısının, buharlaşma ısısı kaç j/g'dır? A) 2

3.

B) 4 Kavram

C) 8

Buna göre Şeyma, işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yapmalıdır? A)

D) 16

D Y

D Y



l

ll



ll



lll



lll



Sembol

Birim

m

g

Isı

T

j

Öz ısı

°C

j/g.c

ll

j/g

lll

LB

B)

l

Kütle

Buharlaşma ısısı

C)

D Y l

D)

D Y



l



lll





 

ll 

Yukarıda verilen tobloda yer alan kavramlardan hangilerine ait sembol veya birim hatalıdır? A) Isı ve Özısı B) Kütle ve Buharlaşma Isısı C) Kütle ve Isı D) Öz ısı ve Buharlaşma Isısı 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

FEN BİLİMLERİ

137




5.

7.

334

X maddesi

Y maddesi

Z maddesi

m = 20 g

m = 80 g

m = 50 g

QT = 2000 j

QT = 6400 j

QT = 4500 j

90 j/g

100 j/g

80 j/g

22

Donma Isısı

Kurşun

Sıvı bir maddenin katı hâle geçerken ortama verdiği ısı miktarı, aynı maddenin katı hâlden sıvı hâle geçerken ortamdan aldığı ısı miktarı kadardır.

Buz

Maddeler

Erime sıcaklığında bulunan X, Y ve Z maddelerinin kütleleri ve erimeleri için gereken toplam ısı miktarları ve bu maddelerin erime ısıları yukarıda karışık olarak verilmiştir.

Kurşunun ve buzun erime ısılarının verildiği yukarıdaki grafiği inceleyen bir grup öğrenci yorumlar yapıyor.

Bu nedenle maddelerin donma ve erime ısıları birbirine eşittir.

Erime sıcaklığında bulunan 1 g kurşun erirken dışarıdan 22j ısı alır.

Donma sıcaklığında bulunan 1 gram sıvı hâldeki saf bir maddenin katı hâle geçerken ortama verdiği ısı miktarına donma ısısı denir.

Buna göre X, Y ve Z maddeleriyle erime ısılarının çizgi yardımıyla eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Elif Erime sıcaklığında bulunan 1g buz eriyerek su hâline gelirken dışarıya 334 j ısı verir.

Donma ısısı "Ld" şeklinde gösterilir. Kaynama sıcaklığındaki 1 g saf sıvıyı, aynı sıcaklıktaki 1 g buhar hâline getirmek için gerekli ısıya buharlaşma ısısı denir.

Gamze

A) X

Y

Z

B) X

Y

Z

C) X

Y

Z

D) X

Y

Z

Maddelerin erime ısıları ile donma ısıları birbirlerine eşittir. Selim

Yoğunlaşma Isısı

Hangi öğrencilerin yorumları doğrudur?

Sıvılar buharlaşırken aldıkları ısıyı yoğunlaşarak geri verirler.

A) Elif ve Gamze B) Gamze ve Selim

Kaynama sıcaklığındaki buhar, yoğunlaşma ısısı kadar ısı kaybettiğinde sıvı hâle geçer. Bundan dolayı buharlaşma ısısı yoğunlaşma ısısına eşittir.

8.

C) Elif ve Selim

Donma ısısı (j/g)

D) Elif, Gamze ve Selim

6. K

Donma sıcaklığındaki M, N, P, R sıvılarının kütlelerine ve donma ısılarına ait sütun grafikleri yukarda verilmiştir. Bu grafiklere göre sıvılardan hangisi tamamen katı hâle geçtiğinde çevreye daha fazla ısı verir? A) P

138

138

B) R

C) N

D) M

L

M

Maddeler

Donma sıcaklığında bulunan eşit kütleli saf K, L ve M sıvılarının donma ısıları arasındaki ilişki grafikte verilmiştir. Bu grafiğe göre, K, L ve M sıvılarının tamamının katı hâle geçebilmesi için vermeleri gereken ısı miktarları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) QK = QL = QM

B) QK > QL > QM

C) QL > QK > QM

D) QM > QK > QL 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -6.EÜnite TiN†


1.

2.

Sıcaklık(°C) 80 60

Sýcaklýk (°C)

10 20 30 40 40 40 60 90

Zaman (dk)

0

1

2

3

4

5

6

7

Yukarıdaki tabloda ısı alan katı hâldeki bir maddenin zamanla sıcaklık değişimleri verilmiştir.

40 20 0

3

–5

6

9

Bu tabloya göre maddenin sıcaklık-zaman grafiği aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Zaman(dk)

12

Sevgi, bu grafik ile ilgili numaralandırılmış cümlelerin yer aldığı etkinlikte cümleler doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusuna işaretleme yapacaktır.

ll.

3. ve 6. dakikalar arasında X maddesi katı hâlden sıvı hâle geçmektedir.

lll.

60°C'de X maddesi sıvı hâlde bulunur.

C)

D)

Sýcaklýk (°C) Sýcaklýk (°C) 90 90 60 60 40 40 30 30 20 20 10 10 Zaman 0 Zaman 0 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7

D Y X maddesinin kaynama noktası 20°C'dir.

B)

Sýcaklýk (°C) Sýcaklýk (°C) 90 90 60 60 40 40 30 30 20 20 10 10 Zaman 0 Zaman 0 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7

Yukarıda –5°C'de katı hâlde bulunan saf X maddesine ait bir grafik verilmiştir.

l.

A)

Buna göre Sevgi, işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yaparsa etkinliği doğru tamamlamış olur? A)

D Y

B)

D Y

l



l

ll



ll 

lll

lll

  

3.

Sýcaklýk (°C) 80

Sýcaklýk (°C) 80

X

10

10

C)

D Y

D)

D Y

l



l

ll



ll



lll



lll





Y

5 1 2 3 4

Zaman (dk.)

5 2 4 6 8

Zaman (dk.)

Saf X ve Y maddeleri özdeş ısıtıcılar ile ısıtıldığında sıcaklık değişmelerini gösteren sıcaklık zaman grafikleri yukarıdaki gibi oluyor. Bu grafiklere göre X ve Y maddeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Kütleleri farklı, aynı cins maddelerdir. B) Kütleleri eşit, aynı cins maddelerdir. C) Kütleleri farklı, farklı cins maddelerdir. D) Kütleleri eşit, farklı cins maddelerdir.


139




4.

6.

Aşağıdaki sıcaklık - zaman grafiklerinden hangisi saf bir sıvının donmasına aittir? Sıcaklık (°C)

A) O

B)

Sıcaklık (°C)

O

HÂL DEĞİŞİM GRAFİKLERİ O

Sıcaklık(°C) 110 lll lV

0 –20

Sıcaklık (°C)

C)

100

l

ll

V

5.

X

Y

A)

Sıvı

Katı

Gaz

B)

Sıvı

Sıvı

Gaz

C)

Katı

Gaz

Katı

D)

Gaz

Katı

Sıvı

0

B)

Sýcaklýk (°C)

Bir maddenin sıcaklık-zaman grafiği aşağıdaki gibidir. 80 70

Zaman

D)

Sýcaklýk (°C)

15

140

0

Zaman (dk)

Isı veren bir maddenin soğuma eğrisidir. Zaman

B) Madde sadece 5-10 dakikalar arasında hâl değiştirmiştir. C)

Sýcaklýk (°C)

Maddenin donma sıcaklığı –5°C dir.

10

Zaman

15 20 25

Aşağıdaki öğrencilerden hangisi bu grafiği yanlış yorumlamıştır?

15

10 0

5 10

10

A)

Sýcaklýk (°C)

0

Sýcaklýk (°C)

5

10

15

C)

140

7.

Bu durumda suyun sıcaklık değişiminin zamana göre grafiği hangi seçenekteki gibi olur?

75 25 O

Grafiğe göre madde; 25°C - Sıvı –10°C - Katı 105°C – Gaz haldedir.

Zaman (dk.)

Z

Sıcaklığı 10°C olan su, buzdolabına konulup –15°C de buz oluncaya kadar bekletiliyor.

10

–25

O Zaman (dk.)

Bu grafiklere göre 25°C de X, Y ve Z maddelerinin fiziksel hâlleri hangi seçenekte doğru verilmiştir?

125 100

Zaman (dk)

O

X, Y ve Z maddeleri ısıtıldıklarında sıcaklıklarının zamanla değişim grafikleri yukarıdaki gibi oluyor.

A)

Sıcaklık(°C)

D)

Zaman (dk.) Sıcaklık (°C)

O

Zaman (dk.)

Sıcaklığın arttığı l, lll ve V. aralıklarda madde sırasıyla katı, sıvı ve gaz hâlde bulunur. ll. ve IV aralıkta ısı verilmesine rağmen maddenin sıcaklığının sabit kalmasının nedeni hâl değişiminin gerçekleşmesidir. Madde ll. aralıkta katı hâlden - sıvı hâle, lV. aralıkta ise sıvı hâlden gaz hâle geçer. Bu aralıklarda aldıkları ısıları tamamen erimek ve buharlaşmak için kullanırlar.  Grafiğe bakarak saf bir maddenin erime ve kaynama noktasını bulabiliriz. Bunun için yine sıcaklığın sabit olduğu sıcaklıklara bakmamız yeterlidir. Erime noktası = 0°C Kaynama noktası = 100°C'dir.  Verilen herhangi bir sıcaklıkta maddenin hangi hâlde olduğunu da bulabiliriz.

O Zaman (dk.)

Zaman

D) Maddenin yoğunlaşma sıcaklığı 70°C dir.

15 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -6.EÜnite TiN†


1.

Güneşte bekleyen karpuz kesildiğinde kısa bir süre sonra soğur. I.

4. Bilgi: Katılar erirken, sıvılar da buharlaşırken dışarıdan ısı alır.

Yazın yere su döküldüğünde ortamın serinlemesi

II. İçinde soğuk su bulunan bardağın dış yüzeyinin buğulanması

Yazın denizden çıkan birinin üşüme hissetmesi

III. Denizden çıkan bir kişinin kısa süre sonra üşümesi

Ayşe

Buna göre yukarıda verilen durumların hangilerinde de aynı ilke geçerlidir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

Kesilen karpuzun güneşte kalınca soğuması Emine

Kolonya dökülen elin serinlemesi Melek

2.

Fen bilimleri dersinde öğretmen hangi öğrencinin sorusuna "hayır" cevabını verir?

Hangi öğrenciler yukarıdaki bilgiyi destekleyen örnekler vermiştir?

A)

B) Ayşe ve Emine

Buharlaşma ve kaynama aynı olaylar mıdır? Buharlaşma ısısının büyük olması bir maddenin tanecikleri arasındaki mesafe ile ilişkili midir?

C)

Ele dökülen kolonyanın serinleme hissi vermesi buharlaşma sırasında ortamdan ısı alınmasıyla ilişkili midir?

D)

Saf bir maddenin buharlaşma ısısı yoğunlaşma ısısına eşit midir?

1

2

4

3

Yukarıda bir maddenin hâl değişimi sırasındaki taneciklerinin durumları modellenmiştir. Bu modellemeye göre kaç numaralı ok maddenin katı hâlden sıvı hâle geçtiğini göstermektedir? A) 1

C) Emine ve Melek D) Ayşe ve Melek

B)

3.

A) Ayşe, Emine ve Melek

B) 2


C) 3

D) 4

5.

1

2

Toprak testinin içerisindeki suyu uzun süre soğuk tutması

Banyo yaparken aynanın buğulanması

3

Yazın betona dökülen suyun serinlik hissi vermesi

Yukarıda verilen örneklerin buharlaşma ile ilgilidir?

hangileri

A) Yalnız 1

B) 1 ve 2

C) 1 ve 3

D) 1, 2 ve 3

141



3.4. Günlük yaşamda meydana gelen hâl değişimleri ile ısı alışverişini ilişkilendirir.

6.

Eter Metal kap Su damlacıkları

Buharlaşma ile ilgili özellikler Meddelerin buharlaşırken ortamdan ısı alması ve yoğunlaşırken ortama ısı vermesi günlük hayatta birçok alanda karşımıza çıkmaktadır.

Betül, altında su damlacıkları bulunan metal bir tabağın içerisine kolay buharlaştığı bilinen eter sıvısından dolduruyor. Pervanenin karşısına da tabağı yerleştirerek yukarıdaki düzeneği oluşturan Betül, bir süre sonra eterin buharlaştığını ve tabağın altındaki damlacıklarının ise donduğunu gözlemliyor.

Bu olaydan yararlanılarak soğutucular yapılmıştır. Buzdolapların çalışması ve içerisine konulan maddelerin soğuması bu ilkeye dayanır.

l. ll.

Buharlaşmanın olduğu yerde serinleme olur. Elimize kolonya döktüğümüzde serinleme hissederiz. Çünkü kolonya buharlaşırken gerekli ısının bir kısmını elimizden alır ve ısı kaybı oluşan elimiz serinler. Toprak testinin yapısındaki gözenekler içinden dışarı su sızdırır ve testi yüzeyinde buharlaşma olur. Böylece testi içindeki su soğur.

Termometre

8.

Nemli pamuk

Sıcaklık ölçmek için kullandığımız termometrenin haznesini nemli pamuk ile saran İrem, bir süre sonra pamuğun kuruduğunu ve termometredeki sıcaklık değerinin biraz düştüğünü gözlemliyor.

Eter buharlaşmak için gerekli ısıyı tabaktan ve sudan almıştır.

İrem'in bu etkinlikle ilgili yaptığı yorumlardan hangisi yanlıştır?

Su damlacıklarının donmasının nedeni suyun etere ısı vermesidir.

A) Nemli pamuktaki su buharlaşır.

lll. Eter buharlaştığı için ortamın sıcaklığı biraz artmıştır.

B) Su buharlaşırken pamuktan ve termometreden ısı alır.

Betül'ün yaptığı deney ile ilgili yukarıdaki yorumlardan hangileri doğrudur?

C) Termometre ısı verdiği için sıcaklığı azalır. D) Nemli pamuktaki suyun sıcaklığı değişmez.

(Vantilatör, buharlaşmayı hızlandırmak içindir.) A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

9. 7.

Su buharlaşırken çevresinden ısı alır. Bu nedenle buharlaşmanın olduğu yerde serinleme olur.

Aşağıdaki doğru "D", yanlış "Y" tablosunun hangi satırında yanlış işaretleme yapılmıştır?

Ahmet l.

Sıcaktan etkilenen insanın alnına ıslak bez konulması

ll.

Çıplak elle tutulan buz kalıbının zamanla suya dönüşmesi

D Y

Buharlaşma her sıcaklıkta olabilir. Rüzgarlı havada buharlaşma fazla olduğundan ıslak çamaşırlar daha hızlı kurur.

142

Kuru pamuk

A)

Buharlaşma her sıcaklıkta  gerçekleşir.

B)

Aynı maddenin kaynama sıcaklığı yoğunlaşma sıcaklığına eşittir.

C)

Buharlaşma maddeler için  ayırt edici bir özelliktir.

D)

Hâl değişimi sırasında maddenin sıcaklığı artar.

142



lll. Elimize dökülen kolonyanın elimizi serinletmesi Ahmet, verdiği bilginin devamında yukarıdaki örneklerden hangilerini verebilir?



A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll



Maddenin Hâlleri ve Isı Alışverişi

A.

Bir maddenin sıcaklık değişiminin maddenin cinsine bağlı olup olmadığını araştırmak için kullanılması gereken düzeneği bularak numarasını aşağıdaki noktalı yere yazınız. (Isıtıcılar özdeştir.)

Zaman (dk)

Sıcaklık (°C)

0 1 2 3 4 5 6 7 8

5 10 15 20 20 20 30 40 40

Sıvı hâldeki bir maddenin ısı aldığında zamana göre sıcaklık değişimleri tablada değerleri verilmiştir. Bu tablodaki verilere göre sıvı maddenin sıcaklık - zaman grafiği aşağıdaki gibi olur.

60

Sýcaklýk (°C)

30

Kullanılması gereken düzenek .................. numaralı düzenektir. B.

"Isıtılan maddelerin sıcaklık artışı maddenin kütlesine bağlıdır." hipotezini araştırmak için aşağıdaki deney düzeneklerinden hangisini kullanmamız gerekir. (Isıtıcılar özdeş ve kaplar eşit süre ısıtılıyorlar.) Bularak düzeneğin yanındaki yuvarlağa "" işareti koyunuz. a)

b)

c)

d)


143

20 15 10 5 0

143

1 2 3 4 5 6 7 8

Zaman (dk.)

ETKİNLİK †NiTE - 1 C.

Zaman (dk)

Sıcaklık (°C)

0 2 3 4 5 6 7 8 9 10

80 72 72 72 40 0 –10 –10 –15 –20

D. Tabloda gaz hâldeki bir maddenin ısı verdiğinde sıcaklığının zamana göre değişimine ait değerler verilmiştir. Bu tablodaki verilere göre gaz maddenin sıcaklık - zaman grafiği aşağıdaki gibi olur. 80

Maddenin Hâlleri ve Isı Alışverişi

Özısıları verilen aşağıdaki sıvıların sıcaklıklarını 1°C artırmak için gerekli olan ısı miktarlarını hesaplayınız. Zeytinyağı

Su

Alkol

Cıva

m = 40g

m = 10g

m = 20g

m = 100g

c = 1,96j/g°C

c = 4,18j/g°C

c = 2,54j/g°C

c = 0,12j/g°C

Özdeş beherglasların her birinin içerisine ilk sıcaklıkları 20°C olan 100 mL su, alkol ve zeytinyağı dolduruluyor. (Sıvıların özısıları; su: 4,83/g.°C; alkol: 2,54 j/g.°C; zeytinyağı: 1,63/g.°C). Daha sonra sıcaklıkları ve kütleleri eşit olan su, alkol ve zeytinyağını aşağıdaki gibi özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtılıyor.

100 mL

Sýcaklýk (°C)

su

100 mL alkol

100 mL zeytinyağı

72 40 0 10 15 20

123456

7 8 9 10

Zaman (dk.)

Yapılan etkinlikte ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Sıvıların ilk sıcaklıkları eşit olduğuna göre son sıcaklıkları da eşit midir? Neden? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b. Sıvıların son durumdaki sıcaklıklarının büyüklük sıralaması nasıldır? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c.

Yapılan deneyden nasıl bir sonuç çıkarılır? ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

144

144


1 -6.EÜnite TiN†

Maddenin Hâlleri ve Isı

1.

3.

Isýtýlan bir madde hâl deðiþimine uðrayabilir ancak soðutulan bir madde hâl deðiþimine uðramaz.

Maddeyi oluþturan moleküller arasýndaki çekim kuvveti maddenin fiziksel hâlini belirler.

Fatma

Recep

Bir madde ýsýtýldýkça moleküller arasýndaki çekim kuvveti azalýr ve moleküllerin uzaklýklarý artar.

Madde katý halde iken tanecikler arasýndaki çekim kuvveti en fazladýr.

Harun

İlk sıcaklıkları eşit olan sıvılarla hazırlanan yukarıdaki düzeneklerle hangi seçenekteki sonucu ulaşılamaz?

Emine

Yukarıda dört öğrencinin hazırladığı bilgi kartlarından hangisinde yanlış bir bilgi verilmiştir?

A) K ve N kapları kullanılarak sıcaklık değişiminin madde miktarına bağlı olup olmadığı

A) Fatma

B) Recep

C) Harun

D) Emine

B) K ve L kapları kullanılarak sıcaklık değişiminin maddenin cinsine bağlı olup olmadığı C) K ve M kapları kullanılarak sıcaklık değişiminin verilen ısı miktarına bağlı olup olmadığı D) L ve N kapları kullanılarak sıcaklık değişiminin geçen süreye bağlı olup olmadığı

4. 2.

Sıcaklık(°C)

Tabloda bazı maddelerin erime ısıları verilmiştir. Madde

Erime Isısı (Cal/g)

X

60

Y

170

Z

90

T

130

O X

B) Y


C) Z

Z

Sıvılar

İlk sıcaklıkları ve kütleleri eşit olan X, Y ve Z sıvıları özdeş ısıtıcılarla 5 dakika boyunca ısıtıldığında son sıcaklıkları grafikteki gibi oluyor.

Erime sıcaklığına gelmiş katı hâldeki X, Y, Z ve T maddelerinden eşit kütlelerde alınıp özdeş ısıtıcılarla ısıtıldıklarında hangisinin tamamen sıvı hâle geçmesi en uzun sürede gerçekleşir? A) X

Y

D) T

Buna göre, X, Y ve Z sıvılarının özısıları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) CZ > CX > CY

B) CX = CY > CZ

C) CY > CZ > CX

D) CY > CX > CZ

145


Tarama – 1 Maddenin Hâlleri ve Isı †NiTE - 1 5.

–5°C sıcaklığındaki bir miktar buzun 105°C buhar hâline dönüşümünü gösteren grafik hangi seçenekte verilmiştir? A)

Donmayı Geciktirelim Saf maddelerin normal şartlarda erime ve kaynama sıcaklıkları sabittir.

105

100

100

Zaman

5

C)

Sýcaklýk

20 10 O

Zaman

5

5

10 15

Grafiğe göre maddenin donma ve yoğunlaşma sıcaklıkları hangi seçenekte doğru verilmiştir?

0 5

Zaman

X

Y

100 g

200 g

Donma

Yoğunlaşma

A)

20

75

B)

20

80

C)

75

20

D)

75

10

Bir maddenin taneciklerinin hareketliliği artıyorsa, madde ısı veriyor demektir.

Yukarıdaki şekilde verilen X ve Y kaplarındaki suların ilk sıcaklıkları eşittir.

D

Eşit zaman aralığında Y kabındaki su, X kabındaki sudan daha az ısı alır. Arda X ve Y kaplarındaki suların sıcaklığı aynı sürede eşit miktarlarda artar.

Donma ısısı büyük olan sıvıyı 1 gram katı hâle geçirmek için daha fazla ısı vermek gerekir.

Ekin

Zeynep

X kabındaki suyun 1 gramının sıcaklığını 1°C arttırmak için verilen ısı, Y kabındaki suyun 1 gramının sıcaklığını 1°C arttırmak için verilmesi gereken ısıya eşittir.

Kaplardaki sular özdeş ısıtıcılarla ısıtıldığında bu olayla ilgili yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yorumu doğru olur?

146

Zaman(s)

25

Bir kaptaki saf maddenin buharı soğutulduğunda sıcaklık - zaman değişiminin grafikteki gibi olduğu gözleniyor.

Sýcaklýk

8.

Otomobillerde suya antifiriz katılmasının nedeni de kış aylarında suyun donmasını engellemektir.

20

Zaman

5

100

0

6.

Sýcaklýk

105

100

Sıcaklık(°C) 80 75

0

D)

105

Bunun nedeni tuzu oluşturan sodyum ve klor iyonlarının su moleküllerin arasına girerek düzenli bir yapı oluşturmasını geciktirmesidir. Atılan tuz oranına göre suyun donma sıcaklığı düşer. Suyun donma sıcaklığının da azalması, erime sıcaklığının azalması anlamına gelir. Bundan dolayı içerisinde tuz bulunan buz daha kolay erir. Kış aylarında yollardaki buzlanmayı önlemek için yollara yapılan tuzlama çalışmasının nedeni budur.

105

0

Saf su içerisine bir miktar tuz eklendiğinde suyun donma sıcaklığı 0°C den daha düşük bir sıcaklığa ulaşır.

B)

Sýcaklýk

7.

D 

Y Elimize kolonya döküldüğünde serinlik hissetmemizin nedeni, kolonyanın buharlaşmak için elimizden ısı almasıdır.

Y

D 



Y 

A) Arda ve Zeynep

B) Arda ve Ekin


C) Yalnız Zeynep

D) Yalnız Ekin

A) 

146

B) 

C) 

D) 


1 -6.EÜnite TiN†


3.

1. 2 litre

1 litre

Madde

Donma Isısı (j/g)

Kütle (g)

K

180

3

L

64

4

M

48

5

N

130

2

1 litre

Aslı, aynı sıcaklıkta ve belirtilen miktarlarda su koyduğu özdeş kapları özdeş ısıtıcılar ile 10 dakika ısıtıyor.

Donma sıcaklığındaki K, L, M ve N sıvıları tamamen donuncaya kadar soğutuluyor.

: Eşit kütleli farklı maddelerin sıcaklık değişimlerinin farklı olduğuna

gisi donduğunda en fazla ısı açığa çıkar?

Tabloda verilenlere göre bu sıvılardan han-

 : Bir maddenin kütlesi arttıkça sıcaklık değişiminin az olacağına

A) N

B) M

C) L

D) K

: Isıtıcının gücü ile sıcaklık değişimi arasındaki ilişkinin ne olduğuna Aslı, yaptığı deney sonunda yukarıdaki bilgilerden hangilerine ulaşır? A)  ve 

B)  ve 

C)  ve 

D) ,  ve 

4.

X

Y

50 g

100 g

Aynı sıcaklıktaki kaplarda bulunan sular özdeş ısıtıcılar ile eşit süre ısıtılıyor.

2.

I

Þekil-1

Bu olayla ilgili aşağıdaki öğrencilerden hangisinin yorumu doğrudur?

II

Þekil-2

A) Kaplar eşit sürede eşit ısı almıştır.

Þekil-3

Bir maddenin üç farklı hâldeki tanecik modelleri yukarıda verilmiştir.

Elif

B) Son sıcaklıkları aynıdır.

Bu tanecik modelleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Madde şekil-2 de sıvı hâldedir.

Buse

C) En fazla ısıyı Y kabındaki su almıştır.

B) Madde I ve II. olayları sonucu hâl değiştirmiştir. C) I. olayda maddenin taneciklerinin hızı artarken II. olayda taneciklerinin hızı azalmıştır. D) Şekil-1 deki taneciklerin çekim kuvveti şekil-3 teki taneciklerin çekim kuvvetinden azdır. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

Barış

D) Her iki kapta da sıcaklık artışı aynı oranda gerçekleşir. Betül

147


Tarama – 2 Maddenin Hâlleri ve Isı †NiTE - 1 Sıcaklık(°C)

7.

5.

80 60 O

Zaman(dk.) O

Zaman(dk.)

Örnek:

25

0°C taki 20 g buzu, 0°C taki 20 g su hâline getirmek için ne kadar enerji verilmesi gerekir?

O

Erimesi için Erime = Kütle . gereken ısı ısısı

O

Q = m . Le

X sıvısı sabit bir ısıtıcı ile ısıtıldığında sıcaklık - zaman grafiği yukarıdaki gibi oluyor. Zaman(dk.)

Grafikte verilen sıvısının kütlesi iki katına çıkarılırsa .................... ....................

X, Y ve Z kaplarındaki sular özdeş ısıtıcılarla 10 dakika ısıtılıyorlar.

m = 20 g Q = m . Le

Isıtma sonunda sıcaklık-zaman grafikleri yukarıdaki gibi olduğuna göre suların kütleleri arasında nasıl bir ilişki vardır?

Q = 20 g . 333,4 j/g

A) mX > mY > mZ

B) mY > mZ > mX

C) mZ > mY > mX

D) mZ > mX > mY

Le= 334,4 j/g

Q = 6668 j enerji gerekir.

Zaman(s)

t

Havva Öğretmen Havva Öğretmen'in cümlesi hangi seçenekte verilen ifade ile tamamlanmalıdır? A) kaynama noktası 120°C'ye çıkar ve kaynama süresi azalır.

Örnek: Erime sıcaklığındaki bir miktar buza 16700 j enerji verilerek buzun tamamının sıvı hâle geçmesi sağlanmaktadır. Bu durumda kaç g su elde edilir?

B) kaynama noktası değişmez, sadece kaynama süresi uzar. C) kaynama noktası ve kaynama süresi artar. D) kaynama noktası ve kaynama süresi değişir.

Q = 16700 j Le = 334,4 j/g m=?

6.

Kışın çok soğuk geçen bölgelerde, meyve

Q = m . Le

ve sebze depolarının aşırı soğumasını

16700 j = m . 334,4 j/g

önlemek için o mekânlara su dolu kaplar

m = 50 g

konulur. Su dolu kaplar sayesinde meyve

Erime ısı maddeler için ayırt edici özelliklerinden biridir. Bazı maddelerin erime ısıları tabloda verilmiştir.

Çünkü depolara konulan su ortamdan

Madde


Cıva

11,28

Kurşun

22,57

Buz

334,4

Demir

117,04

Bakır

175,56

Alüminyum

321,02

sebzelerin donmaları engellenmiş olur. daha sıcak olacağından ........ . Böylece ortamın sıcaklığı da artacaktır.

8.

Sıcaklık(°C) 90 T

Hâl değişimlerinden faydalandığımız bir olay ile ilgili yukarıda verilen bilgide boş bırakılan yer hangi seçenekte verilen ifade ile doldurulursa doğru olur? A) donarken ısı verecektir. B) donarken ısı alacaktır.

148

O –5

150

300

450

Verilen ısı enerji (j)

C) kaynarken ısı verecektir.

Yukarıdaki grafiğe göre erime ısısı 10j/g olan K katısının kütlesi kaç gramdır?

D) kaynarken ısı alacaktır.

A) 10

148

B) 15

C) 30

D) 45


1 -6.EÜnite TiN†


1. Madde

Aldıkları Isı Kütle Miktarı (g) (j)

Sıcaklık değişimi (°C)

K

40

20

100

L

60

30

100

M

40

10

100

3.

Eşit kütleli özdeş X, Y ve Z bilyeleri özdeş ısıtıcılarla bir süre ısıtılıyor. Bilyelerin sıcaklık artışlarına ait sıcaklık - zaman grafikleri aşağıda verilmiştir.

Tablodaki verilen değerlere göre hangi iki maddenin aynı cins oldukları söylenebilir? A) K ve M

B) L ve M

C) K ve L

D) K, L ve M

O

Zaman(dk.)

O

O

Zaman(dk.)

Zaman(dk.)

Bu grafiklere X, Y ve Z bilyelerinin aldıkları ısı miktarları arasında nasıl bir ilişki vardır?

2. Sıvı yağ

Alkol

A) Y > X = Z

B) X = Y = Z

C) X = Z > Y

D) Y > X > Z

Su

4. Kütleleri ve ilk sıcaklıkları eşit olan sıvı yağ, alkol ve suyu beherlerin içerisine koyarak özdeş ısıtıcılarla eşit sürede ısıtan Rümeysa, 8 dakika sonra sıvıların sıcaklıklarını ölçerek son sıcaklıklarını da not ediyor.

Tahtaya yazdýðým olaylardan hangisinin gerçekleþmesi diðerlerinden farklý bir ilke ile açýklanýr?

Buna göre Rümeysa, yaptığı bu deneyde aşağıdaki sorulardan hangisine cevap aramaktadır? A) Sıvılardaki sıcaklık artışı ile ısıtıcı şiddeti arasında bir ilişki var mıdır? B) Sıvılardaki sıcaklık değişimi sıvıların cinsine bağlı mıdır?

Öğretmenin sorusunu hangi öğrenci doğru yanıtlamıştır? A)

IV

B) III

C) Sıvılara verilen ısı miktarı ile sıvı kütleleri arasında bir ilişki var mıdır? D) Sıvıların cinslerinin farklı olması ile sıvılara verilen ısı miktarı arasında bir ilişki var mıdır? 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

C)

D) Il

I

149


Tarama – 3 Maddenin Hâlleri ve Isı †NiTE - 1 5.

Bir maddeye ait bazı özellikler aşağıdaki gibidir. ●

Erime sıcaklığı 0°C nin üzerindedir.

●

Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti zamanla artmaktadır.

●

7.

D Y

30°C de sadece sıvı hâldedir.

Madde ile ilgili verilen özelliklere göre hareket ederek bu maddenin sıcaklık zaman grafiği aşağıdakilerden hangi seçenekteki gibi olur?

Gaz

l

Saf maddelerin kaynama sıcaklığı ile donma sıcaklığı birbirlerine eşittir.

ll

Saf bir maddenin donma sırasında dışarıya verdiği ısı miktarı ile erime sırasında dışarıdan aldığı ısı miktarı birbirine eşittir.

lll

Saf bir madde hâl değiştirirken sıcaklığı sabit kalır.

Yoðunlaþma

Buharlaþma

Özge, yukarıda verilen cümleleri değerlendirerek uygun kutuya "" işareti koyacaktır. 60 35

72 60

Buna göre; Özge'nin yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır?

6 0 4

(dk.)

A)

0

(dk.)

Erime

Donma

Sývý

90

68 30

30

10

0

0

6.

(dk.)

Sıcaklık(°C)

Katý

150

Isı O Kütleleri eşit olan X ve Y sıvıları özdeş ısıtıcılarla ısıtıldıklarında sıcaklık değişimleri grafikteki gibi oluyor. Grafiği inceleyen Nisa, X ve Y sıvılarındaki sıcaklık değişimlerinin farklı olmasının nedenini sıvıların hangi özelliğinin farklı olması ile açıklar? A) Kütle

B) Toplam ısı

C) Donma sıcaklığı

D) Özısı

150

ll



ll

lll



lll



l

D)

D Y 

  D Y

l

ll



ll

lll



lll

  

X

8.

Sıvı bir madde dış ortama ısı vererek katı hâle geçer.



l

Y

Bir madde katı hâlden sıvı hâle geçerken ortamdan ısı alır.

D Y

l

C)

12 (dk.)

B)

D Y

Madde

Kütle (g)

Erime Isısı (j/g)

K

200

120

L

100

250

M

150

200

Erime sıcaklığındaki K, L ve M katı maddelerinin kütleleri ve erime ısıları tablodaki gibidir. Bu tabloya göre K, L ve M katılarını tamamen eritmek için gerekli olan ısı miktarları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) K = L = M

B) M > L > K

C) K > L > M

D) L > K > M 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası



E.

F.

Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların önüne "D", yanlış olanların önüne "Y" harfi yazınız. ( ... ) 1.

Bir gram maddenin sıcaklığını 1°C artırmak için gerekli ısı miktarına özısı denir.

( ... ) 2.

Katı bir maddenin ısı alarak sıvı hâle geçmesine yoğunlaşma denir.

( ... ) 3.

Kışın yollara tuz atılması kar ve yağmur sularının buz oluşturmasını geciktirir.

( ... ) 4.

Tüm maddelerin özısıları aynıdır.

( ... ) 5.

Kapalı mekânların aşırı soğumasını önlemek için ortama su konulur.

Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların yanındaki kutucuğa "D", yanlış olanların yanındaki kutucuğa ise "Y" yazalım. Yanlış ifade içeren cümlelerin doğrularını altlarındaki noktalı yere yazalım. 1. Bir maddenin çevresine verdiği ısı o maddenin sıcaklığına ve maddenin miktarına bağlıdır.

Banyo yaparken banyodaki aynanın buğulanmasının sebebi, su buharının yoğunlaşarak sıvı hâle geçmesidir. Yoğunlaşan maddeler dışarıya ısı verirler. Bu nedenle de çevrelerinin sıcaklığının yükselmesine sebep olurlar.

......................................................................................................................................

2. Aynı maddenin erime ısısı kaynama ısısına eşittir. ...................................................................................................................................... 3. Aynı maddenin farklı kütlelerinden kütlesi büyük olanın özısısı daha büyüktür. ...................................................................................................................................... 4. Kesilmiş karpuzun doğrudan güneş ışığı olan bir ortama bırakıldığında soğuması buharlaşma gerçekleşirken maddenin çevreden ısı alması ile açıklanabilir. ...................................................................................................................................... 5. Sıcaklığı 30°C olan bir maddenin taneciklerinin hepsi aynı hızda hareket eder. ......................................................................................................................................

G.

Tabloda boş bırakılan yerleri uygun kavram, sembol veya birimle tamamlayınız.

Kavram

Sembol

Birim

LE Isı miktarı

cal veya joule c

Kütle T

°C

Buharlaşma ısısı


151

151

1 -7.EÜnite TiN†

Elektrik Yükleri ve Elektriklenme

1.

Naylon ip

7. ÜNİTE TEST - 1

3. Kapı Kasası

Yün kumaş

İpek kumaşa İpek kumaşa İpek kumaşa Yün kumaşa sürtülen sürtülen sürtülen sürtülen cam çubuk cam çubuk cam çubuk plastik çubuk

Yün kumaş

Aynı maddeden yapılmış maddeler, aynı cins yük ile yüklenir. Beyza

Ömer, kapı kasasının üst kısmına eşit uzunlukta iki naylon ip keserek bantlıyor. İplerin uçlarına da plastik balonları şişirerek birbirlerine temas etmeyecek şekilde bağlıyor.

Farklı cins yükle yüklenmiş cisimler birbirlerini iter. Aybüke

Ömer, nötr halde bulunan balonları yüklemek

İtme ve çekme şeklindeki bu etkileşimler elektriklenme adı verilen olay ile açıklanır.

için yün kumaşları balonlara aynı anda sürtüp bıraktığında, balonların ... 1 ... yük ile yüklendiğini ve ... 2 ... yükle enerji cisimlerin birbirlerini ... 3 ... gözlemler.

Çınar

Yukarıda düzenekleri verilen etkinlikleri inceleyen öğrencilerden hangilerinin yorumları doğrudur?

Yukarıda verilen deneyin sonucu ile ilgili açıklamayı doğru tamamlamak için 1, 2 ve 3 numaralı yerlere hangi seçenekte verilen kavramlar yazılmalıdır? 1

2

3

A)

aynı

aynı

çektiğini

B)

aynı

aynı

ittiğini

C)

zıt

zıt

çektiğini

D)

zıt

zıt

ittiğini

A) Beyza ve Aybüke B) Beyza ve Çınar C) Aybüke ve Çınar D) Beyza, Aybüke ve Çınar

2. 4. X

Y

Y

Yüklü cisimlerin üzerinde pozitif veya negatif yük fazlalığı bulunur.

Z

Yüklü X, Y ve Z kürelerinden X ve Y arasındaki etkileşim ile Y ve Z küreleri arasında etkileşim yukarıdaki gibidir. l.

X ve Y küreleri aynı, Z küresi zıt yükle yüklüdür.

ll.

X ve Z küreleri zıt yükle yüklüdür.

lll. Y ve Z küreleri aynı, X küresi zıt yükle yüklüdür.

D Nötr cisimlerde pozitif ve negatif yük dengesi vardır. D 

Y Aynı cins yükle yüklü olan cisimler birbirlerini iterler.

Y

D 



Y 

A) Yalnız l

B) Yalnız ll

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilernildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır?

C) l ve ll

D) ll ve lll

A) 

Buna göre kürelerle ilgili yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?


FEN BİLİMLERİ

B) 

C) 

D) 

153


1.1. Elektriklenmeyi, teknolojideki ve bazı doğa olaylarındaki uygulamalarını gözlemleyerek örneklendirir ve açıklar.

5. ................................................

ELEKTRİKLENME  Yün kumaşa sürtülen plastik çubuk yine yün kumaşa sürtülen plastik topa yaklaştırıldığında topu iter.  İpek kumaşa sürtüren cam çubuk yine ipek kumaşa sürtülen cam küreyi iter.  Yün kumaşa sürtülen plastik çubuk, ipek kumaşa sürtülen cam çubuğa yaklaştırılırsa birbirlerini çeker. İtme - çekme şeklindeki etkileşimlere elektriklenme adı verilir. Bunun nedeni ise cisimlerin yapısında pozitif ve negatif yüklerdir. Yük durumlarına göre cisimleri 1. Pozitif (+) yüklü cisimler: Pozitif yük miktarı, negatif yük miktarından fazla olan cisimlerdir. (x > –) ++++++ ––– 2. Negatif (–) yüklü cisimler: Negatif yük miktarı pozitif yük miktarı birbirlerine eşit olan cisimlerdir. (– > +) ++++ –– –– –– –– 3. Nötr cisimler: Negatif yük miktarı ile pozitif yük miktarı birbirlerine eşit olan cisimlerdir. ++++ –––– Not: Aynı cins yüklü cisimler birbirlerini iterken, zıt yüklü cisimle birbirlerini çekerler. +

+

+

–

154

7.

Plastik, kağıt ve tekstil gibi yalıtkan malzemelerin kullanıldığı endüstri kollarında, elektriklenme sebebiyle ortamdaki toz ve kir parçaların üretilen ürüne veya makinelere yapışması kaliteyi azaltır. "İyonize hava üfleci" adı verilen araçların ortamı nemlendirmesi elektriklenmeyi önler.

Yün kazağımızı çıkarırken

Plastik tarak ile saçımızı tararken

1

2

Seçeneklerde verilenlerden hangisi, yukarıdaki açıklama için en uygun olan başlıktır? A) Elektriklenme Nedir? B) Elektriklenmenin Uygulamaları C) Elektriklenmenin Yol Açtığı Olumsuzluklar Plastik kaydıraktan kaydıktan sonra

D) Elektriklenme Çeşitleri

3

6.

Günlük hayatta karşılaştığımız elektriklenme örneklerinin bulunduğu bir poster hazırlayacak olan Feyza, yukarıdaki örneklerden hangilerini posterinde kullanabilir? Plastik çubuk Şekil - l

Metal çubuk Şekil - ll

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

Şekil l'de verilen plastik çubuk ile Şekil - ll'de verilen metal çubuk yün kumaşa sürtüldükten sonra ince şerit halinde akan musluk suyuna yaklaştırıldığında yukarıdaki değişimler gözleniyor. l.

Plastik çubuk yün kumaşa sürtüldüğünde elektriklenmiş, elektrik yükü ise suyun akış yönünün değişmesine neden olmuştur.

ll.

Metal çubuk iletken bir maddedir. Bu nedenle elektrik yükü bu madde üzerinde durmayacağı için elektriklenmez. Yani suyun akışına etki etmez.

lll. Cam bir çubuk ipek kumaşa sürtülerek suya yaklaştırılsaydı sonuç Şekil - ll'deki gibi olurdu.

8.

Aşağıdaki düzeneklerden hangisindeki cisimler birbirine itme kuvveti uygular? A)

Yukarıdaki şekil ve açıklamalarla ilgili yorumlarından hangileri doğrudur? A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

154

B) nötr

+

–

–

C)

nötr

nötr

+

–

D)


1 -7.EÜnite TiN†


3.

1.

Ebonit çubuk

Ebonit çubuk

K

FEN BİLİMLERİ L

L K

Yünlü kumaþ

Plastik balon

Yünlü kumaþ

Yünlü kumaþ Þekil 1

Cam çubuk

Cam çubuk

M

N

N M

Ýpek kumaþ

Þekil 2

Yünlü kumaþ balona sürtülüyor.

Kaðýt parçalarý

Şekil 1'de özdeş K ve L ebonit çubuklar yün kumaşa, Şekil 2'de ise özdeş cam çubuklar ipek kumaşa sürtülüyor.

Yukarıda gerçekleşen etkinlik sonunda plastik balonun kağıt parçalarını nasıl çekebileceğini belirtilen öğrencilerden hangisinin yorumu doğrudur?

Buna göre K ve L ile M ve N çubuklarının etkileşimleri için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Plastik balon ve kâğıt parçaları sürtünme ile elektriklenmiştir. B)

Yünlü kumaştan (+) yükler balona geçmiş ve balon kağıt parçalarını çekmiştir.

C)

Yünlü kumaşa sürtülen balon (–) yükle yüklenmiş ve kağıt parçalarını çekmiştir.

D)

Yünlü kumaşa sürtülen balon (+) yükle yüklenmiş ve (–) yüklü kağıt parçalarını çekmiştir.

K ve L

M ve N

A)

İter

İter

B)

Çeker

İter

C)

Çeker

Çeker

D)

İter

Çeker

4.

2.

X

Y

X

Ýpek kumaþ

Z

X, Y ve Z iletken küreleri şekildeki gibi birbirine kuvvet uygulamaktadır.

Cisimler

Elektrik Yükleri

K

–

L

–

M

+

Elektrik yükleri taloda verilen K, L ve M kürelerinin asılı olduğu bir düzenekte, kürelerin konumları hangi seçenekteki gibi olur? A)

B)

Buna göre X, Y ve Z iletken kürelerin yükleri hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) B) C) D)

X

Y

Z

– + – –

+ – – +

– + + +


K

L

K

M

C)

L

M

D)

K

L

M

K

L M

155

7. ÜNİTE TEST - 2

†NiTE Test – 2- 1 x çubuğu

5.

Nötr yünlü kumaþ

X çubuğu

Y cismi

İpek kumaş

+ + – –

– – – –

– + – +

A) B) C) D)

+ + + + + + + +

Ebonit çubuk

Y cismi

6.

+ + + +

l

Pozitif yüklü cisimlerde (+) yük miktarı, (–) yük miktarından fazladır.

ll

Nötr cisimlerde yük bulunmaz.

lll

Negatif yüklü cisimlerde (+) yük bulunmaz.

Şeyma, numaralandırılarak verilen cümlelerin yer aldığı yukarıdaki etkinlikte cümleler doğru ise "D" yanlış ise "Y" kutusuna işareteleme yapacaktır.

A) e- geçer + + + +

Nötr

D Y

l

ll



ll 

D Y l

156

156

D Y



lll

+ +

B)

l

C) + +

+

+

X

Y

Z

A) Uzar

Değişmez

Değişmez

B) Uzar

Kısalır

Kısalır

C) Kısalır

Değişmez

Değişmez

D) Kısalır

Uzar

Uzar

8.

Buna göre, Şeyma'nın yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır?

Nötr

D Y

Dokunma ile elektriklenme: İletken iki cisim arasında gerçekleşir. Birbirine dokunan her iki cisim aynı cins elektrik yükü ile yüklenir. Nötr iki cismin birbirine dokunması ile elektriklenme gerçekleşmez. Cisimler birbirine dokundurulduğunda, cisimler özdeş ise toplam yük eşit olarak paylaşılır.

Z

Bu durumda X, Y ve Z yaylarının boyları ile ilgili hangi seçenekte veriler doğru olur?

Yünlü kumaþ

Kumaş parçasına sürtülen ebonit çubuk kumaştan elektron alarak (–) yüklü elektrikle yüklenir. Cam çubuk ipek kumaşa sürtüldüğünde ise cam çubuk (+) yükle yüklenirken ipek kumaş (–) yükle yüklenir.

Y

Özdeş yaylara sırasıyla (–), (+) ve (–) yüklü küreler asılıp şekildeki gibi yere sabitlenen belirtilen yüklü küreler ile etkileştiriliyor.

Buna göre X çubuğunun, Y cisminin ve ipek kumaşın yükleri hangi seçenekteki gibi olabilir?

Nötr ebonit çubuk nötr yünlü kumaþa sürtülüyor.

x çubuğu

Camdan yapılmış olan X çubuğu öncelikle ipek kumaşa sürtülerek elektrikleniyor. Ardından Y cismine yaklaştırıldığında aralarındaki etkileşim şekildeki gibi oluyor.

Sürtünme ile elektriklenme

7. X

İpek kumaş

Nötr ebonit çubuk

1.2. Elektrik yüklerini sınıflandırarak aynı ve farklı cins elektrik yüklerinin birbirlerine etkisini deneyerek keşfeder. 1.3. Elektriklenme çeşitleriyle ilgili deneyler yapar ve sonuçlarını gözlemler.



lll D)

   D Y 

l

ll



ll

lll



lll

 

K

L

M

K

Şekilde yalıtkan iplerle asılı iletken kürelerin denge konumları verilmiştir. No

Yük cinsleri K

L

M

I

+

–

+

II

–

–

+

III

+

+

–

Buna göre kürelerin yükleri ile ilgili hazırlanan tablonun hangi satırlarında verilenler doğru olabilir? A) I ve III

B) II ve III

C) Yalnız I

D) Yalnız II 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -7.EÜnite TiN†


1.

3.

Elektriklenme

Sürtünme ile

7. ÜNİTE TEST - 3

++

++ ++ X

oluþabilir

Y

Dokunma ile Neden olur

Z

Pozitif yüklü X cismi, nötr Y ve Z cisimlerinden Y'ye dokundurup çekiliyor.

Elektrik yüklü cisim olabilir

olabilir

+

Buna göre Y ve Z cisimlerinin yük dağılımları hangi seçenekteki gibi olur? Y A) + + + +

Yukarıdaki şemada aşağıdaki öğrencilerden hangisinin sorusu yanıtsız kalır?

++++

Y C) + + + +

A) Elektrik yüklü cisimler nasıl oluşur?

++++

Z

Y B) + + – –

++++ ++++

++––

Z

Y D) + + + +

––++ ––++

––––

Z ++–– ++––

Z ++++ ––––

B) Elektriklenme hangi olaylar ile gerçekleşebilir? C) Yükü bilinmeyen cisimlerin yükleri nasıl bulunabilir? D) Kaç çeşit elektrik yükü vardır?

K

4.

2.

Şekildeki düzenekte bulunan iletken küre ve iletken çubuk elektrikle şekildeki gibi yükleniyor.

ip

Buna göre hangi seçenekte verilen düzenekteki ipte gerilme kuvvetinin en büyük olması beklenir? A)

B)

C)

D)

+

+++++

+++++


Nötr Nötr

FEN BİLİMLERİ

L

M

Yalıtkan bir zemin üzerinde duran nötr K, L ve M kürelerinden L'ye negatif yüklü bir cisim dokundurulduğunda, kürelerin yük dağılımları hangi seçenekteki gibi olur? (Küreler iletkendir.) K

L

M

A)

– + – +

– – – –

+ – + –

B)

+– +–

– – – –

– + – +

C)

+ – + –

+ – + –

– + – +

D)

– – – –

– – – –

– – – –

157


1.2. Elektrik yüklerini sınıflandırarak aynı ve farklı cins elektrik yüklerinin birbirlerine etkisini deneyerek keşfeder. 1.3. Elektriklenme çeşitleriyle ilgili deneyler yapar ve sonuçlarını gözlemler.

5.

D Y l

Dokunma ile elektriklenme sonucu cisimler aynı cins yükle yüklenir.

ll

Dokunma ile elektriklenmede yük geçişi negatif yük ile olur.

lll

Pozitif yüklü bir cisim ile nötr bir cisim dokundurulursa pozitif yüklü cisimden nötr cisme (+) yük geçişi olur.

Dokunma ile elektriklenme

+ +

+ +

+ + + + e- geçer

+

+

+

+

l



ll

cisimler birbirine dokunduruldu-

lll

ğunda toplam yükü eşit paylaşırlar.

B)

D Y

Yük miktarları eşit olan özdeş

C)

l





ll





lll D)

D Y



Etki ile elektriklenmede cisimler

ll



ll



arasında yük alışverişi olmaz.

lll



lll





x ––––



l

6. l

– – – –

– – – –

– – – –

– – – –

+ +

ll + + nötr cisim

lll

+ +

+ +

+ +

– –

+ +

+ +

–

– –

–

K

L + +

K D)

L

– –

+ +

M + +

L

+ +

M

yalıtkan ip

M – – –

N

+ +

+ + + +

– – – –

– – – –

– – – –

+ + + +

– – – –

+– +–

– – – –

+ + + +

+– +–

+ +

nötr

Hangi satırdaki yük dağılımı düzeltilirse tablo doğru olur?

158

– – – –

nötr

Yukarıda tabloda özdeş iletken kürelerin birbirlerine dokundurulmadan önceki ve sonraki yük dağılımları verilirken bir hata yapılmıştır.

B) ll

B)

– –

nötr

A) l

K küresine negatif yüklü olan X cismi dokundurulursa kürelerin yüklerinin dağılımları ve konumları hangi seçenekteki gibi olur? A)

– –

+ +

+ +

158

– – – –

nötr lV

+ + nötr cisim

– –

nötr

nötr cisim

+ + + +

M + +

Özdeş ve nötr olan K, L, M ve N küreleri şekildeki gibi dengededir.

kadar yaklaştırılırsa nötr cisimdeki

nötr cisim

L + +

K

B)

yalıtkan ayak

Yüklü bir cisim nötr cisme yeteri

+ + + +

M + +

8.

D Y

l

K C)

D Y

Etki ile elektriklenme

K

L + +

A)

Buna göre Zeynep'in yaptığı işaretleme hangi seçenekteki gibi olmalıdır? A)

(–) ve (+) yükler ayrılır.

(–) yüklü K küresi ile nötr durumdaki iletken L ve M cisimleri farklı konumlarda tutulmaktadır. Buna göre aşağıdaki konumlardan hangisinde K, L ve M cisimlerinin yük dağılımları yanlış çizilmiştir?

Zeynep, dokunma ile elektriklenme ile ilgili numaralandırılmış bilgileri doğru veya yanlış olarak değerlendirerek uygun kutucuğa işaretleme yapıyor.

e- geçer

7.

C) lll

C) –+ –+

D) – – – –

+ + + +

–+ –+

+ + + +

D) lV 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -7.EÜnite TiN†

Elektrik Yüklü Cisimler

1.

3.

1 2 3

Aşağıdaki öğrencilerden hangilerinin elektroskop hakkında yaptığı yorum yanlıştır?

4 5

Cisimler yüklüyse yüklerinin türünü belirtir.

6

Dilan

7

Yüklü cisimlerin yük miktarlarını belirler.

Elektroskopun numaralandırılmış kısımlarının iletken ya da yalıtkan olarak sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? İletken

Elif

Cisimlerin yüklü olup olmadığını belirler.

Yalıtkan

A) 1, 3, 5, 6

2, 4, 7

Didem

B) 1, 2, 4, 5

3, 6, 7

A) Yalnız Elif

B) Yalnız Dilan

C) 1, 2, 5, 6

3, 4, 7

C) Dilan ve Didem

D) Elif ve Didem

D)

2, 3, 7

1, 4, 5, 6

4. 2. X

Z

Y

X

Yüklü bir X cismi Y ve Z elektroskoplarının topuzuna Şekil-I ve II'deki gibi yaklaştırıldığında Y elektroskopunun yaprakları biraz daha açılırken Z'nin yaprakları biraz kapanıyor. Buna göre başlangıçta X, Y ve Z nin yükleri hangi seçenekteki gibi olabilir? Z

+ + + –

+ – – +

– + – –


A)

C)

– – – – + – – + – – + – – –+ –

+ + + +

– – – –

B)

D)

+ + + + + + + + + + + +

– – – ++ + + – – – –

Y

Buna göre elektroskopa dokundurulan cisim aşağıdakilerden hangisi olabilir?

– – – –

A) B) C) D)

X

Başlangıçta nötr olan elektroskopa bir cisim dokundurulduğunda elektroskopun yapraklarının şeklindeki gibi + yükle yüklendiği görülüyor.

159



Ýletken topuz

Buna göre K cismi ile ilgili hangi öğrencinin yaptığı yorumlar doğrudur?

Ýletken sap

A)

–

+ + +

B)

––

– –

–

K cismi ile elektroskop aynı cins yük ile yüklü olup yük miktarları eşitir.

C)

–

+ + +

+ + +

elektroskop (+) yüklü

Yüklü Elektroskopa elektroskopla aynı cins yükle yüklü bir cisim dokundurulursa, yük miktarlarına bakılır,  cismin yükü = elektroskopun yükü

Cam çubuk

+

160

Þekil-II

Cam çubuk Şekil-I deki gibi ipek kumaşa sürtülüp elektriklendikten sonra nötr elektroskopa Şekil-II deki gibi yaklaştırılıyor. Elektroskopun yaprakları açıldığına göre elektroskop topuzu ile yaprakların yükü için ne söylenebilir?

++++

yapraklarda bir değişiklik olmaz.

++++

+ + +

+ + +

lll. Biraz kapanır. lV. Önce tamamen kapanıp, sonra biraz açılır. Bu durumda elektroskobun yapraklarında, durumlarından hangilerinin gözlenmesi mümkün değildir? A) l ve ll

B) ll ve lll

C) l ve lV

D) l, lll ve lV

8.

D Y

Cam çubuk

Ýpek kumaþ

Þekil-I

+

Biraz açılır.

l

Nötr bir elektroskopa (–) yüklü bir cisim dokundurulursa elektroskop (–) yüklenir ve yaprakları açılır.

ll

Nötr bir elektroskopa (–) yük bir cisim yaklaştırıldığında elektroskopun topuzu (+), yaprakları (–) yükle yüklenir ve yaprakları açılır.

lll

(+) yüklü bir elektroskopa yük miktarı elektroskopla aynı olan (–) yüklü bir cisim dokundurulduğunda, elektroskopun yaprakları (–) yüklenir.

6.

++++

– –

+

ll.

K cismi elektroskopla zıt yüklüdür ve yük miktarı elektroskop ile aynıdır.

elektroskopun yaprakları açılır.

yaprakları biraz yaprakları biraz kapanır. açılır.

+

Tamamen kapanır.

K cismi pozitif yüklü olup, yük miktarı elektroskoptan fazladır.

D)

 Yüklü bir elektroskopla,

elektroskop (–) yüklü

l.

–

+ + +

++++

Şekildeki gibi pozitif yüklü bir elektroskopa yine pozitif yüklü bir cisim dokunduruluyor.

K cismi negatif yüklüdür.

Yaklaştırma, Nötr bir elektroskopa, yüklü bir cisim yaklaştırılırsa, –

– – –

Bir grup öğrenci, başlangıçta negatif yüklü olan yukarıdaki elektroskopa K cismi dokundurulduğunda elektroskopun yapraklarının tamamen kapandığı gözlemliyor.

Ýletken yapraklar Cam fanus

– ++++ – –

7.

K

K

– – –

Elektroskop Bir cismin elektrikle yüklü olup olmadığını, yüklü ise yükünün türünü bulmamızı sağlayan araçlardır.

2.1. Cisimleri, sahip oldukları elektrik yükleri bakımından sınıflandırır. 2.2. Elektroskopun kullanım amacını bilir ve çalışma prensibini gösterir.

Fen Bilimleri öğretmeni Halime'den, yukarıdaki etkinlikte verilen cümleler doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutusuna işaretleme yapmasını istiyor. Buna göre Halime, işaretlemeyi hangi seçenekteki gibi yaparsa, etkinliği tamamlamış olur? A)

D Y

B)

D Y

l



l



ll



ll



lll



lll

Topuz

Yapraklar

A)

+

–

B)

–

+

l

C)

+

+

ll



ll

D)

–

–

lll



lll

160

C)

D Y 

D)

 D Y 

l 




1 -7.EÜnite TiN†

Elektrik Yüklü Cisimler

1.

Negatif (–) yüklü bir elektroskopun topuzuna pozitif (+) yüklü bir cisim yaklaştırılıyor. Elektroskopun yapraklarının hareketi ile ilgili ifadelerin yazılı olduğu renkli kartonlar hazırlanıyor. Elektroskopun yapraklarý önce kapanýr, sonra yeniden açýlýr.

Elektroskopun yapraklarý biraz daha açýlýr.

3.

+ + + +

Yaklaþtýrýlýyor. + +

Elektroskopun yapraklarý biraz kapanýr.

7. ÜNİTE TEST - 5

+ + + +

+ +

+ + + + + + Küre iletken tel ile topraða baðlanýyor.

Buna göre hangi renkteki kartona yazılan ifadeler doğrudur?

+

+ +

A) Yalnız Yeşil

Toprak baðlantýsý kesiliyor. Çubuk küreden yeterince uzaklaþtýrýlýyor.

B) Yalnız Kırmızı

+

C) Mavi ve Yeşil

I.

D) Mavi, Kırmızı ve Yeşil

II. Küreden toprağa negatif yükler geçmiştir.

Etki ile elektriklenme gerçekleşmiştir.

III. Çubuktan küreye negatif yükler geçmiştir. Dört basamakta gerçekleşen deney ile ilgili yukarıdaki yorumlardan hangiler yapılabilir?

2.

Cisimler topraklama sayesinde dokunma ile elektriklenirler.

D

D

1

Yerküre yük taþýma kapasitesi büyük ve nötr dev küre olarak düþünülebilir.

D

Y

(+) yükler hareket etmez

() yükler hareket eder.

D

Y

2

A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve III

D) I ve II

II

I

3

4

5

K

Y

6

() yükler topraktan cisme geçebilir.

D

7

Y

8

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde kaç numaralı çıkışlara ulaşılır?

Yalýtkan

Toprak

Negatif (–) yüklü çubuk birbirine temas eden ve topraklanmış nötr K ve L kürelerine yaklaştırılıyor. Önce toprak bağlantısı kesilip, sonra negatif yüklü çubuk uzaklaştırılıyor. Küreler birbirinden ayrıldığında yük durumları için aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

I

II

A)

3

5

A)

+

+

B)

1

6

B)

–

Nötr

C)

2

7

C)

+

Nötr

D)

4

8

D)

–

–


L

Y

(+) yükler cisimden topraða geçebilir.

D

Y

4.

K

FEN BİLİMLERİ

L

161


l.

Otogaz istasyonlarındaki araca gaz vermeden önce takılan maşa topraklamayı sağlar.

ll.

Yancı ve tehlikeli madde taşıyan tankerlerin arkalarında yere değecek şekilde takılan zincirler hava ve yerle sürtünme sonucu oluşacak kıvılcımların topraklanmasını sağlar.

* cismin yükü > elektroskopun yükü +++++

+ + –

+ + –

yapraklar biraz açılır.

–

– – –

– – –

yapraklar biraz kapanır.

7.

Yıldırımdan korunmak için, yüksek binaların üstlerine yerleştirilen paratonerler elektrik yüklerini toprağa iletir.

lll.

* elektroskopun yükü > cismin yükü –

2.3. Topraklama olayının ne olduğunu keşfeder ve günlük yaşam ve teknolojideki uygulamalarını dikkate alarak can ve mal güvenliği açısından önemini tartışır.

* cismin yükü = elektroskopun

A) Yalnız l

B) Yalnız ll

C) l ve ll

D) l, ll ve lll

l.

Yükler genellikle sivri ve yüksek noktalarda birikir. Yıldırım da genellikle bulutlar ile bu yüksek noktalar arasında gerçekleşir.

ll.

Yıldırıma açık bir alanda yakalanırsak ağaçlar, bayrak direkleri, telefon direkleri gibi uzun cisimlerin altına saklanmalıyız.

lll. Yağmurun yağdığı açık alandaki en yüksek cisim siz olmayın, açık alanda şemsiye kullanmak çok tehlikelidir. Fen bilimleri öğretmeninin yaptığı açıklama yukarıdaki bilgelerden hangileri ile doğru tamamlanabilir?

Can ve mal güvenliği açısından topraklamanın kullanıldığı alanlar ile ilgili arkadaşları için bir poster hazırlamaya çalışan Osman, posterinde yukarıdaki örneklerden hangilerini kullanabilir?

Yüklü elektroskopa zıt yüklü bir cisim dokundurulduğunda yük miktarlarına bakılır,

Atmosferde rüzgârın etkisiyle sürüklenen bulutlar, hem havayla hem de birbirleri ile temas ederek elektriklenirler. Elektrik yüklü bulutların arasında elektrik boşalması olursa şimşek, elektrik yüklü bulutlar ile yerküre arasında elertrik boşalması olursa, yıldırım adı verilir.

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

8.

K

K

K

L

L

++ + + + +

yükü

+++++

Nötr – – –

– – –

yapraklar tamamen kapanır.

L

* elektroskopun yükü > cismin yükü

Nötr

++++

– – –

– – –

yapraklar biraz kapanır.

Önce cisim nötr olur sonra aynı cinsle yüklenir. Bu sırada yapraklardaki yük miktarı azalır.

6.

l.

Elektroskopu topraklamak

ll.

Elektroskopa (–) yüklü bir cisim yaklaştırmak

lll. Elektroskopun yüküne eşit yüke sahip (+) yüklü bir cisim dokundurmak

Şekildeki gibi Nötr K cismine (+), L cismine ise (–) yüklü cisimler şekildeki gibi dokundurulup çekiliyor. K ve L cisimleri bu işlemden hemen sonra iletken tel ile toprağa bağlanıyor. Toprak bağlantısı kesildikten sonra K ve L cisimlerinin yükleri için aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

Negatif (–) yüklü bir elektroskopun yapraklarının tamamen kapanması için yukarıdaki işlemlerden hangileri yapılmalıdır?

162

A) Yalnız l

B) l ve ll

C) l ve lll

D) ll ve lll

162

A) B) C) D)

K

L

+ – Nötr +

– + Nötr + 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -7.EÜnite TiN†

Yaşamımızdaki Elektrik

1.

Dokunma ile elektriklenme iletken cisimlerin birbirleri ile etkileşimi sonucunda oluşur ve cisimler arasında yük akışı gerçekleşir.


3. M ++++++

K

dokundurulduğunda

L

Yalıtkan çubuk

Fen bilimleri öğretmenin açıklamasını dinleyen bir grup öğrenci, aşağıdaki yorumları yapıyor.

Elektrik yüklü K ve L kürelerinin arasına (+) yüklü M cismi konulduğunda kürelerin konumlarının yukarıdaki gibi olduğu gözlemleniyor.

"+" yüklü bir küre nötr bir küreye yüksüz

küreden elektron alır ve kürenin Buna göre K ve L kürelerinin yükleri hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Ertuğrul

"+" yüklenmesini sağlar.

Zeynep

"–" yüklü bir küre nötr bir küreye dokundurulursa, küreye elektron verir ve "–" yüklü olmasını sağlar.

Kübra

Yüklü küreler birbirlerine dokundurulursa, yükler dengeleninceye kadar elektron alışverişi yaparlar.

K

L

A)

+

–

B)

+

+

C)

–

–

D)

–

+

Buna göre, öğretmen hangi öğrecilerin yorumlarının doğru olduğunu söyler?

4.

A) Ertuğrul ve Zeynep

+ + + +

B) Ertuğrul ve Kübra C) Zeynep ve Kübra

L

M

iletken tel

Şekildeki sistemde yüklü K cismi nötr L ve M cisimlerine yaklaştırıldığında K, L ve M cisimlerinin yükleri hangi seçenekteki gibi olabilir? K

L

M

+ – – +

– + – –

– – Nötr Nötr


X

Y

Birbirlerine dokundurulan nötr ve özdeş olan X ve Y kürelerine şekildeki gibi pozitif yüklü bir levha yaklaştırılıyor. Levha uzaklaştırılmadan X ve Y küreleri birbirlerinden ayrılarak aşağıdaki düzenekler oluşturuluyor.

K

A) B) C) D)

+ + + + Yalıtkan ayaklar

D) Ertuğrul, Zeynep ve Kübra

2.

FEN BİLİMLERİ

Buna göre, hangi seçenekteki plastik yayın daha fazla uzaması beklenir? A)

B)

C)

– – – –

– – – –

X

Y

D)

Nötr

X

+ + + + Y

163


K


L

L

7.

M

Elektriklenmiþ cisimler toprakla temas ederlerse cisimle toprak arasýnda yük alýþveriþi olur.

Özdeş K, L ve M kürelerinden K ve L'nin şekildeki gibi birbirlerini çektikleri L ve M'nin ise birbirlerini ittikleri gözleniyor.

* cismin yükü > elektroskopun yükü –––––

–

+

+

önce nötrler, yani yapraklar tamamen kapanır.

–

– –

– –

K küresi + yüklü ise M küresi de + yüklüdür.

ll.

L ve M küreleri aynı cins yükle yüklüdür.

Y Ameliyathane, laboratuvar gibi yerlerin zeminleri oluþabilecek elektrik yüklerinin topraða akýþýný saðlamak için iletken maddeler ile kaplanýr.

Cisimler üzerinde biriken elektrik yükü her zaman tehlike yaratýr.

lll. L küresi – yüklü ise K küresi + yüklüdür. D

K, L ve M kürelerinin yükleri ile ilgili, yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?

sonra kalan yük paylaşılır. Yapraklar biraz açılır.

– –

l.

D

A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

D

Y

Y

Yukarıdaki ifadeler doğru ise D, yanlış ise Y olarak değerlendirildiğinde hangi çıkış noktasına ulaşılır? A)

B)

C)

D)

elektroskopun yaprakları önce kapanır, sonra biraz açılır.

Topraklama: Yerküre çok büyük bir nötr cisim olarak düşünüldüğünden elektrik yüklü cisimler toprak ile temas ederlerse cisim ile toprak arasında yük alışverişi olur. Bu olaya topraklama denir. Örnek: Pozitif yüklü bir cisim iletken tel ile yerküreye bağlanırsa cisme yerküreden negatif yükler geçer ve cisim nötr hâle gelir. ++ +

++ +

e

8. X

6.

Özdeş X kürelerine yüklü küreler seçeneklerdeki gibi yaklaştırılıyor veya dokunduruluyor. Buna göre hangi seçenekteki X küresinin A)

Örnek: Negatif yüklü bir cisim iletken tel ile yerküreye bağlanırsa yerküreden cisme negatif yükler geçer ve cisim nötr hale gelir. ++

e

K elektroskopu

negatif (–) yükle yüklenmesi beklenir?

++

B)

– – – –

X

X

(–) yüklü cisim yaklaştırılıyor.

C)

–– –– X

(+) yüklü cisim yaklaştırılıyor.

D) X

L elektroskopu

Şekildeki yüklü K ve L elektroskoplarının arasına X cismi konulduğunda K elektroskopun yapraklarının biraz açıldığı, L elektroskopunun yapraklarını ise biraz kapandığı gözleniyor. l.

X cismi (+) yüklü ise K elektroskopu da (+) yüklüdür.

ll.

X cismi ile L elektroksopu zıt yüklüdür.

lll. K ve L elektroskopları aynı yüklüdür. Buna göre, yukarıdaki yargılardan hangileri yanlıştır?

(–) yüklü cisim dokunduruluyor.

164

164

(+) yüklü cisim dokunduruluyor.

A) Yalnız l

B) Yalnız llI

C) ll ve lll

D) l ve lll 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

1 -7.EÜnite TiN†


1.

3. Yalıtkan ip

Yalıtkan ayak

X

I.

Yün kazak çıkartılırken çıtırtı duyulması

II. Elektrik devresindeki ampulün ışık vermesi III. Yün kumaşa sürtülen balonun kağıt parçacıklarını çekmesi

Y

IV. Binaya yıldırım düşmesi Düşey konumda olan iletken Y küresine iletken X levhası yaklaştırıldığında, X levhasının Y küresini şekildeki gibi çektiği gözleniyor. l.

X pozitif yüklü ise, Y negatif yüklüdür.

ll.

X negatif yüklü ise, Y pozitif yüklüdür.

Yukarıdaki olaylardan hangisi elektriklenme olayı ile açıklanamaz? A) IV

B) III

C) II

D) I

lll. X negatif yüklü ise, Y nötr olabilir. Buna göre, X levhası ile Y küresinin yük durumu ile ilgili yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

4. 2.

Ebonit çubuk

Kenan, elektriklenme konusunu anlatırken, arkadaşlarına günlük hayattan bazı örnek deneyler yapmak istiyor. Kemal'in plastik bir çubuğu yün kumaşa sürterek yaptığı yukarıdaki deneylerden hangileri elektriklenmeye örnektir?

Yünlü kumaþ Ebonit çubuk

Yünlü kumaþ

Nötr ebonit çubuk yine nötr yünlü kumaşa sürtülerek elektrikleniyor. Bu olayla ilgili aşağıdaki öğrencilerden hangisinin yorumu yanlıştır? A) Ebonit çubuk elektron alırken yünlü kumaş elektron kaybeder. B)

Plastik çubuk

Kâğıt parçalarını çekmesi

İnce akan suyun akış yönünü değiştirmesi

l

ll

Her iki cisim de başlangıçta nötr olduğundan etkileşme gerçekleşmez.

Plastik çubuk

C) Plastik pinpon topunu hareket ettirmesi

Yünlü kumaş (+) yükle yüklenir.

lll

D) Ebonit çubuk (–) yükle yüklenir.


A) l ve ll

B) l ve lll

C) ll ve lll

D) l, ll ve lll

165




Negatif yüklü K küresi ile yük durumları verilen iletken küreler arasındaki denge hangi seçenekteki gibi olamaz? A)

+

Şimşek: Elektrik yüklü bulutlar birbirine yeterince yaklaşırlarsa aralarında yük boşalması olabilir bu olaya şimşek denir.

Anahtar

B) Ýp

Şimşek, yıldırım ve gök gürültüsü

İletken tel

7.

Ýp

K

+

Yalýtkan ayak

K

+

X

X ve Y elektroskoplarının zıt yükle yüklü olduğu bilinmektedir. Elektroskoplar arasındaki anahtar kapatıldığında meydana gelebilecek değişiklikler ile ilgili aşağıdaki öğrencilerden hangilerinin yorumları doğrudur?

Yalýtkan ayak

C)

D)

Ýp

Ýp

K

Ýp

Ýp +

+

Ýp

Ýp

K

Y

Yük miktarları eşitse X ve Y elektroskopları nötr olur, yani yaprakları tamamen kapanır.

İrem Şimşek Yıldırım: Yeryüzünün buluta yakın olan kısımları farklı cins yükle elektriklenebilir. Bulut ile yeryüzü arasında zaman zaman gerçekleşen elektriksel boşalmaya yıldırım denir.

Murat

6.

X

Paratoner: Yıldırım düşme ihtimali yüksek olan yapılara paratoner denen sivri uçlu metal çubuk takılır. Metal çubuğa bağlı iletken telin bir ucu da toprağa gömülü metal levhaya bağlıdır.

Elektroskopların yük miktarları farklı ise yapraklar biraz daha açılır.

Y

++ ++

Nisa

Yalýtkan Toprak

Þekil-1 Z

+ + + +

Þekil-2

Böylece bulut ile paratoner arasında gerçekleşen yük boşalması çevreye zarar vermez.

166

A) Yalnız İrem

B) Yalnız Nisa

C) İrem ve Murat

D) Murat ve Nisa

T

++ ++

8.

Yalýtkan

Yıldırım

Nötr bir cisimde yük bulunmaz.

Toprak

D

Y

T

A)

Nötr

Nötr

B)

+

–

C)

Nötr

–

D)

+

Nötr

Y

(+) yüklü cisimlerde (+) yükler () yüklerdensayýca fazladýr.

Şekil-1'de topraklama kesilip, X cismi yeterince uzaklaştırılırsa Y cisminin yükü, Şekil-2'de ise topraklama kesilip Z cismi yeterince uzaklaştırılırsa T cisminin yükü için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

166

Elektroskopların yük miktarları birbirinden farklı ise, yapraklar önce tamamen kapanır, sonra ise tekrar açılır.

D

Y

() yüklü bir cisimde (+) yük yoktur.

D

Y

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkış noktasına ulaşılır? A)

B)

C)

D)




A.

Aşağıdaki boşlukları uygun kelimelerle doldurunuz. 1. Birbirine sürtülen ................... iki cisim arasında (–) yük alışverişi olur. 2. ................... ve ................... yük sayıları eşit olan cisimler nötr cisimlerdir. 3. ................... ile elektriklenmede cisimler aynı cins yükle yüklenirler. 4. ................... ile elektriklenmede cisimler arasında yük alışverişi olmaz. 5. (–) yüklü cisim topraklanırsa cisimden toprağa ................... akışı olur. 6. Aynı cins cisimler birbirlerini ..................., zıt yüklü cisimler ise birbirlerini ................... 7. Elektriklenmiş bir cisim nötr bir cisme dokundurulursa nötr cisim elektriklenmiş cisimle ................. yüklü olur. 8. Temas sonucunda bir cisimden başka bir cisme ....................... yük geçişi olur.

B.

Aşağıda verilen yüklü ve nötr cisimler birbirine dokundurulup ayrılıyor. Cisimlerin dokundurul-

Cisimler üzerinde biriken elektrik yükü bazen tehlikeli olabilir. Biriken elektrik yükleri elektrik yükü boşalmasına sebep olur. Bu yüzden eter, alkol gibi yanıcı ve düşük sıcaklıkta buharlaşan sıvıların kullanıldığı ameliyathanelerde yer zeminleri iletken maddelerle kaplanır. Böylece oluşabilecek yükler toprağa akmış olur. Petrol tankerlerinin arkasında bulunan yere temas eden zincirler de hareket sırasında oluşan elektrik yüklerinin toprağa akmasını sağlar. LPG dolumu esnasında topraklama kablosu kullanılarak oluşabilecek tehlikeli durumun önüne geçilir.

duktan sonraki yük dağılımlarını çiziniz. Dokundurulmadan önce

1.

+ + + +

Dokundurulduktan sonra

Ameliyathane zeminleri iletken maddelerle kaplanır. 2.

+ +

3.

+

+

4.

5.

+ +

+ + + +

6.

+ + + +

+ +


LPG dolumunda topraklama kablosu kullanılır.

167

167



Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına "D", yanlış olanların başına "Y" harfi yazınız.

1. (+) yükler hareket etmez, (–) yükler hareket eder.

2. Yüklü ya da nötr cismin, yüklü başka bir cismin etkisinde kalarak yüklenmesi olayı dokunma Elektrik yüklü cisimler, birbirlerini sahip oldukları yükler oranına çeker veya iter.

ile elektriklenmedir.

Yüklü cisimlerdeki yük miktarı arttıkça cisimler arasındaki çekme veya itme kuvvetinin büyüklüğü de artar.

3. Yüklü cisimler yalıtkan tel ile toprağa bağlanarak nötr hale getirilirler.

4. Aynı cins elektrik yükleri birbirini çeker.

Cisimlerin elektriklenmeleri sadece negatif (–) yüklerin hareketi ile gerçekleşir. Pozitif (+) yükler hareket etmez.

5. Nötr cisimler arasında etkileşme gerçekleşmez.

6. Nötr cisimlerde her zaman (+) ve (–) yükler eşit olmayabilir.

7. Elektriklenme olayında cisimler yalnızca negatif yük alışverişinde bulunabilir.

D.

Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları tamamlayınız.

I.

Ebonit çubuk sürtülüyor

Yünlü kumaþ

II.

Cam çubuk

1.

Yün kumaş ........................... kaybeder.

2.

Ebonit çubuk ........................... kazanır.

3.

Yün kumaş ........................... yükle yüklenir.

4.

Ebonit çubuk ........................... yükle yüklenir.

1.

Cam çubuk ........................... kaybeder.

2.

İpek kumaş ........................... kazanır.

3.

Cam çubuk ........................... yüklü olur.

4.

İpek kumaş ........................... yüklü olur.

sürtülüyor

Ýpek kumaþ

168

168




E.

Doğru çıkışı bulalım.

Nötr elektroskopa yüklü bir cisim yaklaþtýrýldýðýnda yapraklarý açýlýr.

D

Y

Nötr elektroskopun yapraklarý kapalý yüklü elektroskopun yapraklarý ise açýktýr. D

D

Y

Bir elektroskopun yapraklarý etki ile yüklenip açýlabilir.

1

Y

D

2

3

Y

Nötr elektroskoba yüklü cisim dokundurulursa elektroskop cismin yükü ile yüklenir.

Nötr elektroskopa yüklü cisim yaklaþtýrýlýrsa topuz ve yapraklar zýt yükle yüklenir.

Elektroskopta hem (+) hem de () yükler hareket edebilir.

Y

D

F.

Elektroskopta topuz ve yapraklar iletken maddeden oluþur.

Y

D

4

5

Y

D

6

7

Kumaş parçasına sürtülmüş balonu saçına yaklaştıran çocuğun saç telleri balon tarafından çekilir. Bu olay elektrik yüklerinin varlığını işaret eden örneklerdendir.

8

Aşağıda verilen elektroskoplar ile yüklü cisimlerin etkileşmeleri sonucu elektroskopun yapraklarında meydana gelen değişimleri çiziniz.

1

2

3

4

+++++

Nötr cisim

Nötr elektroskop

6 + + + + +++++ + +

+

+


+

+

Nötr elektroskop

Nötr elektroskop

5

7 ++ + + + +

+ + +

+ + +

+++++

169

169

1 -8.EÜnite TiN†

Depremle İlgili Temel Kavramlar

Kavram

1.

Açıklama

 Sismolog

4.

Depremin büyüklüğünü ölçen araçtır.

Aşağıdaki öğrencilerden hangisi depremle ilgili yanlış bilgi vermiştir? A)

 Fay  Öncü deprem

Ana depremden önce meydana gelen küçük sarsıntılar.

 Richter

Yerkabuğunda oluşan arazi kırığıdır.

B)

C) Tablodaki kavramlarla açıklamalar eşleşti-

Depremin şiddeti ile büyüklüğü aynı kavramlardır. Depremin şiddeti deprem bölgesindeki hasara göre belirlenen bir değerdir. Yer altında depremin meydana geldiği nokta odak noktasıdır.

rildiğinde hangi sembolle gösterilen kavD)

ram açıkta kalır? A) 

B) 

C) 

D) 

Depremler yer kabuğundaki fay adı verilen kırıklarda meydana gelir.

2. Bolu Erzurum

Ýzmir

Bingöl

Konya

Bingöl'de yaşayan bir aile deprem riskinden dolayı daha güvenli bir kente taşınmak istiyorlar. Buna göre bu ailenin hangi kente taşınması en uygun olur? A) Bolu

B) İzmir

C) Konya

D) Erzurum

5.

Oluş zamanı

Yer

Şiddet

Büyüklük

Can kaybı

07 : 12

Erzurum

VII

6,9

1156

06 : 35

Malatya

VII

5,9

7

17 : 45

Manisa

VI

5,1

–

03 : 01

Gölcük

X

7,8

17480

19 : 08

Erzincan

VII

6,8

653

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstütüsü Ulusal Deprem

3.

Depremleri inceleyen bilim dalına sismolog denir.

İzleme Merkezi'ne göre Türkiye'de meydana gelen bazı şiddetli depremlere ait bilgiler tabloda verilmiştir.

D

Y Bu tabloya göre aşağıdakilerden hangisi

Deprem anında dışarıdaysak binalardan uzak durmalıyız. D 

Ana depremden önce meydana gelen küçük sarsıntılara öncü deprem denir.

Y

D 



Y 

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D" yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır? A) 

B) 


C) 

D) 

söylenemez? A) En şiddetli deprem Gölcük'te yaşanmıştır. B) Erzurum'daki depremin büyüklüğü, Erzincan'daki depremden büyük olmasına rağmen can kaybı daha az gerçekleşmiştir. C) Aynı şiddete sahip depremlerde can kaybı aynı olmayabilir. D) Manisa depremi hem şiddet hem de büyüklük bakımından Malatya depreminden küçüktür.

171



1.1. Depremle ilgili temel kavramları bilir. 1.2. Deprem biliminin bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara deprem bilimci adı verildiğini bilir.

Depremlerin şiddeti ve büyüklüğü birbirin-

8.

den farklı kavramlardır. Depremin büyük adı verilen bir aletle ölçülür. lüğü .......

Buna göre aşağıdaki resimlerden hangisinde tsunaminin gerçekleştiği an verilmiştir?

Depremin şiddeti ise deprem bölgesinde göre belirlenir. ki .......

Depremle İlgili Bildiklerimiz Merkez üssü: Depremin dalgalarının yeryüzüne en kısa yolda ulaştığı yerdir.

A)

Derya'nın defterine yazdığı açıklamalardaki  ve  sembolleri yerine hangi seçenekte

Odak noktası: Yer altında depremin meydana geldiği noktadır.

verilenler gelmelidir? 

Deprem dalgası: Odak noktasından çevreye doğru yayılan titreşimlerdir. Fay: Yer kabuğunda oluşan arazi kırığıdır. Bu kırığın başlama ve bitme noktası arasındaki mesafe fay hattıdır.



A)

barometre

hasara

B)

sismograf

yaşayan birey sayısına

C)

manometre bulunan bina sayısına

D)

sismograf

B)

hasara

Öncü deprem: Ana depremden önce meydana gelen küçük sarsıntıdır. Artçı deprem: Ana depremden sonra kayaların yerlerine oturması sürecinde oluşan ve ana depremin büyüklüğünü geçmeyen sarsıntılardır.

C)

7.

Yerin altında depremin meydana geldiği noktaya ne denir?

Depremin büyüklüğü: Depremin merkezinde açığa çıkan enerjinin miktarı depremin büyüklüğü olup sismograf ile ölçülür. Depremin şiddeti: Depremin binalar ve insanlar üzerinde meydana getirdiği hasarın derecesidir. Bu etki depremin merkezinden uzaklaştıkça değişebilir. Depremin büyüklüğü arttıkça açığa çıkan dalgalarda uzağa yayılır ve şiddeti de artar. Depremin şiddeti; • Depremin büyüklüğüne • Odak noktasının derinliğine • Zemin yapısına • Yapıların dayanıklılığına bağlı olarak değişir.

D)

Sibel Öğretmen'in sorusuna hangi öğrenci doğru yanıt vermiştir? A) Merkez üssü

9. B) Odak noktası

I.

Panik yapılmamalı

II. Devrilebilecek eşyalardan uzak durulmalı III. Sarsıntı bittiğinde bina terk edilmeli

C) Fay hattı D) Deprem dalgası

172

Merkezi deniz dibinde olan derin depremlerden sonra zemin çökmesi ve taban kaymasıyla oluşan dev dalgalara "tsunami" denir.

172

Yukarıda verilenlerden hangileri deprem sırasında yapılması gereken davranışlardır? A) I ve II

B) II ve III

C) I ve III

D) I, II ve III


1 -8.EÜnite TiN†

Depremle İlgili Temel Kavramlar

4.

1.

Volkan patlaması, deniz de deprem, göçük gibi olaylar sonucunda oluşan dev deniz dalgalarına denir.

Ýzmir

Emre, öğretmenin sorusuna yukarıdaki doğru cevabı veriyor.

TÜRKÝYENÝN DEPREM BÖLGELERÝ HARÝTASI

1. Derece 2. Derece 3. Derece 4. Derece 5. Derece

(Deprem riski çok fazla) (Deprem riski fazla) (Deprem riski orta) (Deprem riski az) (Deprem riski çok az)

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Öğretmeninin Emre'ye sorduğu soru olabilir?

Verilen deprem haritasına göre İzmir kaçıncı derece deprem bölgesindedir? A) l

B) ll

C) lll

A) Odak noktası nedir?

D) lV

B) Deprem nedir?

2.

C) Tsunami nedir? D) Depremin şiddati nedir? A

ll.

l.

lll. Merkez üssü A noktası olan 6.5 büyüklüğündeki depremi Erkan 5.2, Zeynep 6.3, Semih 6 şiddetinde hissediyor. Buna göre Erkan, Semih ve Zeynep şekilde l, ll ve lll ile gösterilen yerlerden hangisinde bulunmaktadır? I A) Erkan

Zeynep

III Semih

B) Zeynep

Semih

Erkan

C) Semih

Erkan

Zeynep

D) Zeynep

3.

II

Erkan

5. Şehir

Hastane Orman

Semih 5 km

2 km

4 km

Aşağıdaki doğru "D", yanlış "Y" tablosunun hangi satırında hatalı işaretleme yapılmıştır? Odak noktası

D Y A)

B)

Sismologlar fay hatlarını tespit ederek fayların hangi  yönde hareket edebileceğini belirleyebilirler.

Bu bölgede 6 şiddetinde bir deprem meydana geldiğinde aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış olur?

Ülkemizde "Kuzey Anadolu Fay" ve "Doğu Anadolu Fayı"  olmak üzere iki fay hattı vardır.

C)

Depremin büyüklüğü arttıkça depremin şiddeti de artar.

D)

Depremin şiddetini belirleyen temel etken öncü depremlerdir.


Şekilde bazı yerleşim alanları ve depremin odak noktası gösterilmiştir.

A) Depremde en şiddetli sarsıntı ormanda meydana gelir.



B) Şehirde daha fazla bina olduğundan daha fazla yıkım meydana gelir.



C) Çevrede yıkıma ve can kayıplarına neden olur. D) Deprem hastanede hissedilmez.

173


†NiTE Test - 2- 1

1.3. Türkiye’nin deprem bölgeleriyle fay hatları arasında ilişki kurar. 1.4. Depremlerin sebepleri ve yol açacağı olumsuz sonuçları tartışır. 1.5. Deprem tehlikesine karşı alınabilecek önlemleri ve deprem anında yapılması gerekenleri tartışır.

6.

9.

Yerkabuğunu oluşturan levhaların hareketi sırasında kayaların sıkışması sonucu faylar oluşur.

Bolu Erzincan Denizli

D

Karaman

Y

TÜRKÝYENÝN DEPREM BÖLGELERÝ HARÝTASI

Sismolog (Deprem bilimi): Depremlerin oluşumunun ölçü aletlerini, ölçme yöntemlerini inceleyen ve değerlendiren bilim dalıdır. Bu alanda çalışma yapan bilim insanına ise sismolog (deprembilimci) denir. Deprem öncesinde yapılabilecek hazırlıklar: • Depreme dayanıklı evlerde oturmalıyız. • Evdeki eşyaları depremden koruyacak şekilde yerleştirmeliyiz. • İçine acil kişisel ihtiyaçlarımızı koyacağımız çantayı kolayca ulaşabileceğimiz yerde bulundurmalıyız. • İlk yardım hakkında bilgi edinmeliyiz. Deprem anında yapılması gerekenler: • Panik yapılmamalı ve sakin olmalıyız. • Kapalı mekanda çıkışa yakın isek hemen binayı terketmeliyiz. • Çıkıştan uzakta isek güvenli yer bularak başımızı ve boynumuzu koruma amaçlı "çök-kapan ve tutun" pozisyonu almalıyız. • Sarsıntı biterse binayı kısa sürede terk etmeli asansörü kullanmamalıyız. Depremden sonra yapılması gerekenler: • Hareket etmeden önce düşebilecek eşyalara karşı biraz beklemeliyiz. • Evden çıkarken gaz vanası ve elektrik sigortalarını kapatmalıyız. • Yetkililer duyuru yapıyorsa onları dinlemeliyiz. • Artçı depremlere karşı hazırlıklı olmalıyız.

174



Depremin büyüklüğü deprem kaynağında açığa çıkan enerji ile ilişkilidir.

Yukarıdaki haritada Türkiye'deki deprem bölgeleri verilmiştir. Renk tonu koyulaştıkça deprem riski de artmaktadır. Buna göre belirtilen şehirlerden hangisinin deprem riski en az olanıdır? A) Denizli

B) Erzincan

C) Karaman

D) Bolu

7.

Kavram  odak noktası  Fay

 Merkez üssü

Deprem bilimci

Tablodaki kavramlarla açıklamalar eşleştirildiğinde hangi sembolle gösterilen kavrama ait açıklamanın verilmediği görülür? C) 

A) 

10.

II dalı ile ilgilenen bilim adamına ...........denir. Yukarıda boş bırakılan I ve II deki yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? I

II

A)

sismograf

sismoloji

B)

jeoloji

jeolog

C)

meteoroloji

meteorolog

D)

sismoloji

sismolog

174



Y





C)

D) 

Deprem büyüklüðü

8

Gölcük Erzurum Bingöl Malatya

7

D) 

Depremlerin oluşumunu, depremlerle ilgili I konuları inceleyen bilime ..........., bu bilim

D

B) 

6 5

8.

Y


Deprem algalarının yeryüzüne en kısa yoldan ulaştığı yer.

 Sismolog

B) 



Açıklamalar

Yerin altında depremin meydana geldiği nokta

A) 

D

Ana depremden sonra meydana gelen ve ona depremin büyüklüğünü geçmeyen depremlere artçı deprem denir.

0

5 10 15 20 25 30 35 40

Deprem süresi

Grafikte Türkiye'de meydana gelen bazı depremlerin büyüklüğü ve süresi verilmiştir. Buna göre aşağıdakilerden hangileri söylenebilir? I.

Bingöl depreminde binalarda oluşan hasar en büyüktür.

II. Gölcük depreminin büyüklüğü en fazladır. III. Erzurum depremi Malatya depreminden daha uzun sürmüştür. A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III


1 -8.EÜnite TiN†

Hava Olayları Havada bulunan gazların miktarı

1.

8. ÜNİTE TEST - 3

3.

L

  

I.

Isınan havanın yoğunluğu azalır ve K noktası etrafında yükselir.

Yukarıdaki grafikte hava içerisinde bulunan gazlar ve bu gazların oranları verilmiştir.

II. Yükselen hava soğuyarak bulutları meydana getirir.

Bu grafiğe göre  sembolüyle gösterilen gaz aşağıdakilerden hangisi olabilir?

III. L bölgesinde alçak basınç oluşacağından hava K bölgesine doğru akar.

Pazar

Cumartesi

Pazartesi

Aslı, bir hafta boyunca hava olaylarını gözlemleyerek aşağıdaki tabloyu oluşturuyor.

Cuma

D) Argon

Perşembe

C) Oksijen

Buna göre yukarıdaki açıklamalardan hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III

Çarşamba

B) Azot

Salı

A) Karbondioksit

4.

2.

K

Şekildeki gibi ısınan hava K bölgesinden yukarı doğru yükselir.

Havada bulunan gazlar

Geceleri hava serinler ve havadaki su buharı yoğunlaşarak toprağın, ağaç yapAslı'nın hazırladığı tabloya göre hangi günler sağanak yağışlıdır?

raklarının ve dallarının üzerinde su damlalarına dönüşür.

A) Pazartesi - Salı Yukarıda belirtilen hava olayı hangi seçenekteki resimde verilmiştir? A)

B) Çarşamba - Perşembe C) Pazar – Pazartesi

B)

D) Cuma – Cumartesi

5.

C)

D)

Doğa olayları yeryüzü şekillerinin oluşumunda da etkilidir. Aşağıda verilen doğa olaylarından hangisi binaların dış yüzeylerinin yıpranmasında etkili değildir? A) Rüzgâr B) Yağmur C) Ani sıcaklık değişimi D) Yangın


FEN BİLİMLERİ

175


2.1. Havanın temel bileşenlerini bilir. 2.2. Hava olaylarını gözlemleyerek kaydeder ve hava olaylarının değişken olduğu sonucuna varır. 2.3. Hava olaylarının sebeplerini günlük sıcaklık farklılıkları ve oluşan alçak ve yüksek basınç alanlarıyla açıklar. 2.4. Hava olaylarının, yeryüzü şekillerinin oluşumu ve değişimindeki etkisine ilişkin örnekler verir. 2.5. Hava tahminlerinin günlük yaşantımızdaki yeri ve önemini tartışır. 2.6. Meteorolojinin bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara meteorolog adı verildiğini bilir.

Nem miktarýnýn az olduðu yerlerde sýcaklýk farký fazladýr. Buna göre aþaðýdaki yýllýk sýcaklýk grafikleri verilen bölgelerden hangisinde nem miktarýnýn en fazla olmasý beklenir?

7.

Sıcaklık farkından kaynaklanan hava olayları Hava koşulları Dünya'nın Güneş ışınlarının alma durumuna ve hava küreyi oluşturan maddelere bağlı olarak değişir. Hava küre içerisinde yer alan maddelere ati grafik aşağıda verilmiştir. %0,9

%0,2

%20,9

Erkan'ın yaptığı tanımda  sembolü yerine hangi seçenekteki kavram gelmelidir?

A) 35 30 25 20 15 10 5 0

B)

%78 Azot (N2) Oksijen (O2) Argon (Ar) Karbondioksit (CO2), su buharý, diðer gazlar ve tozlar Su buharı hava olaylarının gerçekleşmesini sağlayan çok önemli bir maddedir. Bilim insanları günlük hayatta hava tahminini yapmak için çeşitli gözlemler yaparlar. Rüzgâr süratlerini karşılaştırmak, günlük yağış miktarlarını ölçmek ve gün boyunca sıcaklığın nasıl değiştiğini görmek için hava olaylarını inceleyen bilim dalı meteroloji olup bu çalışmaları yürüten bilim insanlarına meteorolog denir. Günden güne ve bölgeden bölgeye değişen bir özelliğe sahip olan hava olaylarını sıcaklık, yağış rüzgar, nem ve hava basıncı gibi etkenler bilirler.

176

Atmosfer içinde oluşacak sıcaklık değişimlerini ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına  denir.

35 30 25 20 15 10 5 0

C) 35 30 25 20 15 10 5 0 5

D) 35 30 25 20 15 10 5 0 5 10

176

Sýcaklýk (°C)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A) astronomi

B) meteoroloji

C) biyoloji

D) sismoloji

Aylar

Sýcaklýk (°C)

8.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Ortalama En yüksek En düşük Ortalama sıcaklık (°C) sıcaklık (°C) sıcaklık (°C) nem (mg/m3) Marmara Bölgesi

13,9

45,4

–25,7

72,3

Ege Bölgesi

14,9

45,1

–28,1

63,3

D. Anadolu Bölgesi

9,6

44,4

–45,8

60,8

Karadeniz Bölgesi

12,2

45

–31,5

69,6

İç Anadolu Bölgesi

10,8

42,4

–34,6

60,8

Sýcaklýk (°C)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nden bazı bölgelere ait bilgiler alınarak şekildeki tablo hazırlanmıştır. Buna göre tablodaki bilgilere bakarak aşağıdakilerden hangilerine ulaşılabilir? I.

Sýcaklýk (°C)

En düşük sıcaklık Doğu Bölgesi'nde ölçülmüştür.

Anadolu

II. Hava sıcaklığı attıkça nem miktarı azalma gösterir. III. Kıyı kesimlerinde nem oranı daha yüksektir. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III


1 -8.EÜnite TiN†

Mevsimlerin Oluşumu / İklim

8. ÜNİTE TEST - 4

4.

1. L

ll

M

Güneş

K

lll

N

A) İlkbahar

B) Kış

C) Sonbahar

D) Yaz

Kavram

Açıklamalar

 Meteoroloji

Bir bölgede uzun yıllar boyunca gözlemlenen hava olaylarının ortalama durumu

 Rüzgâr

l

Yukarıdaki şemada Dünya'nın Güneş çevresindeki dönüşü verilmiştir. Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadeler hangisi yanlıştır?

Şekilde Dünya K konumunda iken kuzey yarım küre hangi mevsimi yaşamaya başlar?

2.

Güneş

lV

Dünya, dönme ekseninin eğriliğinden dolayı Güneş etrafında dönerken güneş ışınlarını her zaman tam olarak alamaz. Bu durum Dünya üzerinde farklı mevsimlerin yaşanmasına neden olmaktadır.

 İklim

İklim bilimi

 Klimatoloji

Yatay yönde hareket eden hava hareketi

A) Dünya l numaralı konumdayken yaz mevsimi yaşanıyorsa lll numaralı konumda kış mevsimi yaşanır. B) Dünya ll numaralı konumdayken ilkbahar mevsimi yaşıyorsa IV numaralı konumda kış mevsimi yaşanır. C) Dünya lll numaralı konumdayken kış mevsimi yaşanıyorsa l numaralı konumda yaz mevsimi yaşanır. D) Güneş ışınları dik geldiğinden bir yarım kürede kış mevsimi yaşanıyorsa diğer yarım kürede yaz mevsimi yaşanır.

Tablodaki kavramlarla açıklamalar eşleştirildiğinde hangi sembolle gösterilen kavram açıkta kalır? A) 

B) 

C) 

D) 

3. Fosil yakıtların kullanımı sonucunda açığa çıkan karbondioksit ile azotlu ve kükürtlü gazlar atmosferde bir tabaka oluşturarak güneş ışınlarının bir kısmını soğurur ve havanın ısınmasına neden  denir. Bu olay küresel olur. Bu olaya ....... iklim değişikliklerine sebep olur. Yukarıdaki metinde  sembolü yerine hangi seçenekteki kavram gelmelidir? A) asit yağmurları

B) ozon tabakası

C) hava kirliliği

D) sera etkisi


5.

FEN BİLİMLERİ

Aşağıdakilerden hangisi iklim ile ilgili değildir? A) Adana'da yazlar sıcak ve kuraktır. B) İstanbul son yılların en yağışlı gününü geçirdi. C) Karadeniz bölgesi bol yağış alan bir bölgedir. D) Doğu Anadolu bölgesi en soğuk bölgemizdir.

177

†NiTE Test - 4- 1

3.1. Mevsimlerin oluşum sebebini, Dünya’nın dönme ekseninin eğikliği ve Güneş etrafındaki dolanmasıyla ilişkilendirir. 3.2. Dünya’nın dönme ekseninin eğikliğini dikkate alarak Güneş etrafındaki dolanma hareketine ait bir model oluşturur ve sunar. 4.1. İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar. 4.2. İklim bilimin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini bilir. 4.3. Küresel iklim değişikliklerinin nedenlerini ve olası sonuçlarını araştırır ve sunar.

8.

6.

Aşağıdaki doğru "D", yanlış "Y" tablosunun hangi satırında yanlış işaretleme yapılmıştır? D Y

Gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkının temel nedeni Dünya'nın kendi etrafındaki dönüşüdür.

Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin belirttiği olay küresel iklim değişikliği sonucu meydana gelmez?

Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüşü sonunda ise mevsimler meydana gelir.

Buzulların erimesi

Çölleşme olması

9.

C)

İklime ait veriler uzun yıllar  sonunda elde edilir.

C)

Sera etkisi doğadaki sıcaklık ortalamasını artırarak küresel  ısınmaya sebep olur.

D)

Dünyadaki en sıcak ülkeler kuzay kutbundadır.



I

Kýþ Yaz

Atmosferdeki sera etkisinin artması zamanla havayı kirletir. Aşağıda verilenlerden hangi sera etkisine neden olarak hava kirliliği oluşturan etkenlerden biri değildir?

Okyanuslardaki su seviyesinin artması D)

A) Fabrika bacalarından çıkan atık gazlar Biyolojik çeşitliliğin artması

B) Otomobillerin egzozlarından çıkan gazlar C) Yanardağ patlamaları

IV

Sonbahar

B)



B)

Güneþ

II

Klimatoloji ile uğraşan bilim insanlarına iklim bilimci denir.

A)

Aşağıdaki şemada Dünya I konumundayken Güney Yarı Küre yaz mevsimini, Kuzey Yarı Küre kış mevsimini yaşar. Ekvator bölgesi ise Güneş ışınlarını yıl boyunca dik olarak aldığından her zaman daha sıcaktır.

D) Ormanlık alanların artırılması

Yaz

Ýlkbahar

Sonbahar

10. 7.

III

Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu mevsimler meydana gelir.

Kýþ

Ýlkbahar

A)

D Dünya dönme ekseninin eğikliğinden dolayı Güneş etrafında dolanırken ışınları her zaman dik olarak alamaz. D 1

178

Y Mevsimler arasındaki sıcaklık farkının nedeni Dünya'nın dönme ekseninin eğik olmasıdır.

Y

D 2

3

Şehir

Sıcaklık (°C)

Yağış tipi

Hava durumu

Bursa

6

Yağmur

Bulutlu

Konya

0

Yağmur

Bulutlu

Erzurum

–4

Kar

Bulutlu

Ş.Urfa

18

Yağış yok

Açık güneşli

26 Kasım öğle vaktinde dört ilimize ait hava durumu ile ilgili verilen yukarıdaki çizelgede görülmektedir. I.

Havanın bulutlu olması beraberinde yağışı getirir.

II. Kar yağması için sıcaklığın 0°C'nin altına düşmesi gerekir.

Y 4

III. Sıcaklığın azalması yağış ihtimalini arttırır.


Buna göre yukarıdakilerden hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II

B) I ve III

A) 1

C) I, II ve III

D) II ve III

178

B) 2

C) 3

D) 4


1 -8.EÜnite TiN†

Deprem ve Hava Olayları

1.

Atmosferde biriken karbondioksit gazı sera etkisine neden olur. Sera etkisi de küresel iklim değişikliklerinin artmasına neden olmaktadır.

3. Depremin odak noktasına olan uzaklıklarının farklı olması Aslı İklim koşullarının farklı olması

Emel'in açıkladığı durum ile hava kirliliği arasındaki ilişki hangi seçenekteki grafikte doğru gösterilmiştir? A) Miktar

Cem Binaların dayanıklılıklarının farklı olması

B) Miktar Hava kirliliği Hava kirliliği

Zaman

C) Miktar

Ebru

Küresel iklim değişikliği

Küresel iklim değişikliği

Yukarıdaki öğrencilerden hangileri aynı depremin farklı noktalarındaki farklı etkilerinin nedenini doğru söylemiştir?

Zaman

A) Yalnız Aslı

D) Miktar

B) Aslı ve Ebru Küresel iklim değişikliği

Küresel iklim değişikliği Hava kirliliği

Hava kirliliği

Zaman

2.

C) Cem ve Ebru D) Aslı, Cem ve Ebru

Zaman

Açık hava basıncını ölçen aletlere barometre denir. D Rüzgârın çevrelerine olan etkilerini tanımlamada "Beaufort Ölçeği" kullanılır. D 

4.

Y Depremin büyüklüğünü ölçmede sismograf adı verilen bir alet kullanılır.

Y

D 



B) 

C) 

70

Basýnç (bar)

40 20 10

Y 

D) 

Basýnç (bar)

3 4 Günler K kenti

1 2

3 4 L kenti

Günler

Yukarıdaki grafiklerde K ve L kentlerinde dört gün boyunca ölçülen basınç miktarları verilmiştir. Buna göre K ve L kentleri arasında hangi günde esen rüzgârın hızı en fazladır? A) 1


80 70 60 40

1 2

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır? A) 

İki nokta arasında basınç farkının artması rüzgârın hızının da artması sonucunu doğurur.

B) 2

C) 3

D) 4

179


†NiTE --11 Tarama


5. Sis

RÜZGÂRLAR

9.

Deniz seviyesindeki bir bölgede dört gün boyunca ölçülen hava sıcaklıkları grafikteki gibidir.

Rüzgâr

Çiçeğin hangi renk yaprağında yazan hava olayı havadaki nemin yoğunlaşması ile oluşan etkinin bir sonucu değildir? A) Sarı

B) Yeşil

C) Mavi

D) Pembe

6. Y

Perþ.

Cuma

Perþ.

Cuma

Günler

Perþ.

Cuma

Günler

Salý

Y Azot

B)

Argon

Oksijen

C)

Azot

Oksijen

D)

Oksijen

Karbondioksit

Mevsimlerin oluşması aşağıdaki olaylardan hangisinin sonuçlarından biri değildir?

A)

B) Nem

Nem

C)

Salý

Oksijen

Cuma

A)

Perþ.

7.

Buna göre bu bölGünler gede belirtilen günlerdeki nem miktarının değişim grafiği aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Çarþ.

X

Çarþ.

Buna göre grafikteki X ve Y yerine hangi seçenekte verilenler yazılmalıdır?

Çarþ.

Yukarıdaki grafik hava küredeki gazların oranını göstermektedir.

Sýcaklýk

Çarþ.

X

Salý

Bazı rüzgârlar belirli bir yönde kuvvetli şekilde eserken bazıları kendi eksine etrafında döner. Sıcak hava alanlarında hızlı bir şekilde kendi etrafında dönen rüzgârların en küçüğüne şeytan kulesi, ortancasına hortum, en büyüğü ve en kuvvetlisine ise kasırga adı verilir.

Aşağıdaki olaylardan hangisinin oluşumunda deprem etkili olmuştur?

Çiy

Dolu

Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgâr denir. Rüzgârların oluşumunun temel sebebi basınç farkıdır. Rüzgârlar bazen sakin esen meltemler bazen de fırtınalar kasırgalar hâlini alır.

8.

Günler

D)

Nem

Nem

A) Dünya'nın ekseni eğik olarak Güneş etrafında dönmesi

180

180

Günler

Salý

Cuma

Perþ.

D) Dünya'nın Güneş'e uzaklığının zamanla değişmesi

Çarþ.

C) Havanın sıcaklığının değişmesi

Salý

B) Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmesi


1 -8.EÜnite TiN†


1.

Aşağıda bazı öğrenciler depremin büyüklüğü ve şiddeti ile ilgili bilgiler verilmiştir.

3.

4

A)

4 3

Büyüklük ve şiddet aynı

1

anlamdadır. B)


.

Hangi öğrencinin verdiği bilgi yanlıştır?

2 Rüzgar

Büyüklük depremin bina ve insanlar üzerinde meydana getirdiği hasarın ölçüsüdür. Yukarıdaki şekille ilgili hangi seçenekteki ifade yanlıştır?

C) Büyüklük sismograf adı verilen aletle ölçülür.

A) Yeryüzü suları buharlaşarak 3 bölgesinden yukarı doğru yükselerek bulutları oluşturur.

D) Büyüklük depremin kaynağında açığa çıkan enerji ile ilişkilidir.

B) Bulutlar soğuk bir katmana rastlanıldığı 4 bölgesinde yağmur olarak yeryüzüne düşer. C) 1 noktasında hava basıncı düşük olduğundan ısınan hava yükselir. D) 2 noktasında hava basıncı düşük olduğu için 2 noktasından 1 noktasına doğru rüzgâr oluşur.

2.

Dünya'nın kendi çevresinde dönüşü ile gerçekleşir.

Hortumlar

Sıcak ve nemli hava ile soğuk ve kuru havanın bir alanda aniden yer değiştirmesiyle oluşur.

Gece ve

Dünya'nın Güneş çevresinde dönmesi ile gerçekleşir.

Mevsimler

4.

gündüz

B)

C)

D

D

Yukarıdaki açıklamalarla kavramların çizgi yardımıyla eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A)

Depremler yer kabuğundaki fay adı verilen bölümlerde oluşur.

Ülkemizdeki depremlerde "Kuzey Anadolu Fayı" ve "Doğu Anadolu Fayı" etkilidir.

D)



Ülkemizde beş tür deprem bölgesi vardır.

D 

Y 

Yukarıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" olarak değerlendirilip oklar yönünde ilerlenildiğinde hangi sembolle gösterilen çıkışa ulaşılır? A) 


Y

Y 

B) 

FEN BİLİMLERİ

C) 

D) 

181



Deprem anında aşağıdaki davranışlardan hangisini yapmamız doğru olur?

8.

B) Üst kattaysak asansörle hemen aşağı inmeliyiz.

Depremin büyüklüğü ile şiddeti birbirinden farklıdır. Büyüklük depremin kaynağında çıkan enerji ile ilişkili bir değerdir ve ölçüm aletleri ile ölçülüür. Şiddet ise deprem bölgesindeki hasara göre belirlenen bir değerdir.

Pzt

Salı

Crş

Prş

Cm

Cmt

Pa

Öğle Zamanı

Bulutluluk

A) Panik yaparak hızla oradan uzaklaşmalıyız.

C) Duvarlara iyice yaklaşmalıyız. D) Başımızı ve boyumuzu korumak amacıyla "çök - kapan ve tutun" pozisyonu almayılız.

Sıcaklık (°C)

16 10 4

Atmosfer basıncı (mb)

1030 1015 1000

Yukarıdaki çizelgede bir bölgedeki haftalık hava durumu gösterilmiştir. Bu çizelge ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

Not: Deprem bilimciler depremlerin büyüklüğünü ölçmede RİCHTER ölçeğinden yararlanırlar.

Gün Zaman

A) Sıcaklık artarken basınç sabit kalır.

6.

B) Sıcaklık sabitken basınç artar.

l ll Rüzgârlar ....... basınç alanından ....... basınç alanına doğru yatay olarak akan hava hareketleridir.

C) Sıcaklık artarken basınç da artar. D) Basınç artarken sıcaklık da artar.

Yukarıdaki metinde l ve ll ile gösterilen yerler hangi seçenekte verilenler gelmelidir? l

7.

ll

A)

nemli

alçak

B)

alçak

yükseklik

C)

yüksek

alçak

D)

yüksek

nemli

Aşağıdaki öğrencilerden hangisi iklim ile ilgili yanlış bilgi verilmiştir? A)

Klimatoloji ile uğraşan kişile-

Büyüklük : 6,3 Can kaybý : 387 Hasarlý bina : 1264

İki farklı şehirde aynı büyüklükteki iki depremin sonuçları yukarıda gösterilmiştir. L şehrindeki depremin şiddeti daha fazladır.

İklim bilimi ile uğraşan kişilere meteorolog denir.

II. K şehrindeki depremin odak noktası daha derinde olabilir.

Çok uzun zamanda ve geniş bölgelerde aynı kalan ortalama hava şartlarıdır. En az 30 - 35 yıllık hava durumuna ait ortalama verilerle belirlenir.

182

Büyüklük : 6,3 Can kaybý : 29 Hasarlý bina : 398

L þehri

I.

D)

182

K þehri

re iklim bilimci denir. B)

C)

9.

III. Her iki şehrin zemin yapısı birbirinden farklıdır. Buna göre yukarıdakilerden hangileri söylenebilir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I, II ve III


1 -8.EÜnite TiN†


3.

1. K M ilçesi

N þehri

L

L noktasından 12 km derinlikte 6,5 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir. I.

III. M ilçesinde hissedilen sarsıntı, N şehrine göre daha fazladır.

2.

D) I, II ve III

Aşağıdakilerden hangisi nemli havanın gökyüzüne ve yeryüzüne yakın yerlerdeki yoğunlaşmasına örnektir? Gökyüzüne yakýn ise

Yeryüzüne yakýn ise

Kar

Çiy

Küresel iklim değişiklerinin artması lll

Buzulların erimeye başlaması lV

Havanın kirlenmesi

Atmosferdeki karbondioksit miktarının artması Vl

ll

A) l – ll – lll – lV – V – Vl B) ll – Vl – V – lll – lV – l

Buna göre aşağıdakilerden hangileri söylenemez?

C) II ve III

Fabrika sayısının artması

Bu olayların birbirine neden olmaları düşünüldüğünde kartların doğru sıralaması hangi seçenekteki gibi olur?

II. Depremin odak noktası K noktasıdır.

B) Yalnız III

Denizdeki su seviyesinin artması l

V

K - L arasındaki kırık depremin fay hattıdır.

A) Yalnız II

Birbirleriyle ilişkili olan olaylarla ilgili ifadelerin yer aldığı kartlar aşağıda karışık olarak verilmiştir.

C) lll – V – Vl – ll – l – lV D) V – Vl – lll – ll – lV – l

4.

Havanın sıcaklığı attıkça taşıyacağı nem miktarı da artar. Ortalama sıcaklık (°C)

A)

Yaðmur

İlkbahar

Kýraðý

C)

Sonbahar

Yaz Kış

B)

Mevsimler

Bir bölgedeki ortalama sıcaklık değerlerinin mevsimlere göre dağılımı yukarıdaki grafikte verilmiştir. Grafiğe göre bu bölgede havadaki nemin en çok ve en az olduğu mevsimler hangi seçenekte verilenler olabilir?

Çiy

Kýraðý

D)

Dolu 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası

Yaðmur

En çok

En az

A)

Sonbahar

İlkbahar

B)

Yaz

Sonbahar

C)

Kış

Yaz

D)

Yaz

Kış

183






7. Hava durumuyla ilgili incelemeler yapıyorum.

İklimlerin oluşumunu inceliyorum.

İKLİM VE HAVA OLAYLARI ARASINDAKİ FARKLAR.

 TÜRKÝYENÝN DEPREM BÖLGELERÝ HARÝTASI


I.

İKLİM



• Çok uzun zaman içinde ve geniş bölgelerde aynı kalan ortalama hava şartlarıdır. • İklimi meydana getiren meteorolojik etkenlerin analizi ile uğraşan bilim dalına klimatoroloji (iklim bilimi) denir.

Depremlerle ilgili çalışmalar yapıyorum.

Ülkemizin önemli bir bölümü 1. derece deprem kuşağındadır.

II. Türkiye bir deprem bölgesi olup sık sık depremler olmaktadır.

Bazı meslek çalışanları yaptıkları işleri açıklamışlardır.

III. Ülkemizin bütün bölgeleri aynı deprem riskini taşımaz.

Yaptıkları açıklamalara göre ,  ve  sembolleriyle gösterilen bireylerin meslekleri hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Yukarıdaki haritada Türkiye'deki deprem bölgeleri derecelendirilmiştir.

• Klomatoloji ile uğraşan bilim insanına iklim bilimci denir.



• En az 30 – 35 yıllık hava durumuna ait ortalama veriler belirler.




Buna göre aşağıdakilerden hangileri söylenebilir?



A)

Meteorolog

Sismolog

İklim bilimci

A) I, II ve III

B) I ve III

B)

Sismolog

Meteorolog

İklim bilimci

C) II ve III

D) I ve II

C)

Meteorolog

İklim bilimci

Sismolog

D)

İklim bilimci

Sismolog

Meteorolog

8. N

HAVA OLAYLARI • Belirli bir yerde ve kısa sürede (günlük, haftalık v.b) etkili olan hava şartlarıdır.

K

• Atmosfer içinde oluşan sıcaklık değişimi ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına meteoroloji denir. • Meteoroloji ile uğraşan uzmanlara meteorolog denir.

M

L

6.

Artçı deprem

Ana depremin büyüklüğünü geçemeyen sarsıntılardır.

II

Deprem dalgası

Yer altında depremin meydana geldiği noktadır.

III

Öncü deprem

Ana depremden önce meydana gelen küçük sarsıntıdır.

I

• Günün 07.00, 14.00 ve 21.00 olmak üzere farklı, saatlerinde yapılan günlük gözlemlerle belirlenir.

Yukarıdaki tabloda depremle ilgili bazı kavramlar ve tanımları verilmiştir. Buna göre hangi kavramlar için verilen tanımlar doğrudur?

184

Güneş

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) I, II ve III

184

Yukarıdaki şekil Dünya'nın Güneş çevresindeki dönüşünü göstermektedir. K, L, M ve N konumları her bir mevsimin başlangıcı olduğuna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Dünya'nın dönme ekseni eğik olduğundan K L, M ve N noktalarında farklı mevsimler yaşanır. B) Dünya Güneş etrafında dolanırken güneş ışınlarını her zaman dik olarak alır. C) Dünya K konumundayken Türkiye yaz mevsimini yaşamaya başlar. D) Dünya'nın dönme ekseni eğik olduğundan Dünya'da farklı mevsimler yaşanır. 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası


Deprem ve Hava Olayları A.

Aşağıdaki bulmacayı çözerek şifre sözcüğü bulunuz. l.

Geniş bölgelerde ve çok uzun zaman diliminde aynı kalan ortalama hava olaylarıdır.

ll.

Yeryüzünden buharlaşan havanın soğuk bir katmana rastladığında yoğunlaşması sonucu oluşur.

lll. Dev deniz dalgalarına verilen addır. Hava Olaylarının Yeryüzü Şekillerinin Oluşumuna ve Değişimine Etkisi

lV. Atmosferde en fazla bulunan gazdır. V. Bir yağış şeklidir. Vl. Yeryüzü şekillerinin oluşmasında etkili olan bir hava olayıdır.

Yeryüzü şekillerinin sıcaklık farkı, yağışlar rüzgarlar gibi hava olayları da etkilidir. Örneğin; rüzgarlar bir yandan kil, kum ve toz parçacıklarını havada taşırken daha büyük taş parçalarını da bir kaç santimetre hareket ettirerek yeryüzü şekillerini değiştirmektedir.

Vll. Rüzârların çevreye olan etkilerini tanımlamaya yönelik ölçeklendirmedir. Vlll. Hava tahminleri ile uğraşan uzmanlara verilen addır. lX. Şiddetli fırtınalara verilen addır. X. Su buharının çiye dönüşmeden doğrudan donması sonucu oluşur. lll

Hava olaylarının yeryüzü şekillerinin oluşmasındaki etkilerinden biri de kayalardır. Gündüz, sıcaklık etkisiyle genleşen kayalar gece havanın soğumasıyla büzülür. Bu olayın sürekli gerçekleşmesi sonucu kayalar çatlar, parçalanır. Nemli bölgelerde çatlaklara yağmur suları dolarak parçalanma sürecini hızlanır. Rüzgârla gelen parçacıklar da geniş kayalara çarparak zımpara etkisiyle kaya yüzeylerini parlak görünümlü hâle getirir.

3

lV 8

V

l

ll 2

9

Vll

7

Vl 4

Vlll

5

7

X

Şifre Sözcük:

1

2

3


4 5

6

7

Ülkemizde Nevşehir ilimizde bulunan peri bacaları, hava olaylarının yeryüzü şekillerinin oluşumuna ve değişimine olan etkisine güzel bir örnektir.

6

1

lX

8

9

185

185



Doğruları Bulalım, Yanlışları Düzeltelim Aşağıda deprem sırasında yapılması ve yapılmaması gereken davranışları gösteren resimler verilmiştir. Resimleri inceleyerek altlarındaki noktalı yerlere doğru mu yoksa yanlış mı olduğunu nedeniyle yazınız. a)

b)

c)

d)

e)

f)

Hava olaylarının sebebi nedir?

1

A

4

Rüzgar

2

B

3

Belirli bir alanın üstündeki havanın normalden daha fazla sıkışması ile oluşturduğu basınç yüksek hava basıncıdır.

Sıcak hava A bölgesinden yükselir ve soğur. Soğuk hava yana doğru itilir. Soğuk hava uzaktaki B bölgesine giderek hava basıncının artmasına neden olur. B bölgesine doğru hava akımı (rüzgar) oluşur.

1

2

C

3

4

Rüzgar

D

Belli bir alanın üstündeki havanın normalden daha seyrek olması halinde yaptığı basınç alçak hava basıncıdır.

186

186



Deprem ve Hava Olayları C.

Aşağıdaki şemada başlıklara uygun açıklamalar yazalım.

Mevsimlerin oluşum sebebi: ................................... ...................................

sındaki ilişki:

b

...................................

Beaufort Ölçeği

Günlük sıcaklık farkı:

Hızları farklı olan rüzgârların çevreye verdikleri etkileri de farklı olur. Rüzgârların etkilerini tanımlayan "Beaufort ölçeği"dir.

................................... ...................................

a

Etkisi Duman dikey olarak yükselir. Rüzgar dumanı sürükler. Rüzgar dumanı sürükler. Yapraklar ve ince dallar sürekli hareket eder. Bayrak dalgalanmaya başlar. Toz ve kağıt parçaları uçuşur, küçük dallar oynar. Küçük ağaçlar sallanır, göllerde küçük dalgalar oluşur. Ağaçların büyük dalları hareket eder, şemsiye kullanmak zorlaşır. Ağaçlar bütün olarak sallanır, rüzgara karşı yürümek zorlaşır. Ağaç dalları kırılır, yürümek çok zordur. Bacalara zarar verir, çatılardaki kiremitler uçar. Kıyılar dışında nadir görülür, ağaçlar köklerinden sökülür, binalar zarar görür. Çok seyrek görülür, geniş ölçekli zarar verir. Toplu yıkım olur.

................................... c HAVA OLAYLARI Rüzgâr çeşitleri:

Nem ile hava sıcaklığı arasındaki ilişki:

...................................

................................... ................................... f

................................... Yeryüzü şekillerine d

etkisi: ................................... ................................... e

D.

Aşağıdaki cümlelerin iklimle mi hava olaylarıyla mı ilgili olduğunu belirleyerek uygun kutucuğa "" işareti koyunuz. Cümleler

İklim

Hava olayı

Karadeniz bölgesi çok yağış aldığından zengin ormanlık alana sahiptir. Antalya'da meydana gelen hortum sırasında ağaçlar devrildi.

Rüzgar Kuvveti Hızı (km/h) Sakin 0 – Esinti (Yel) 1 1-5 Hafif meltem 2 5-11 Meltem 3 12-19 Orta şiddetli meltem 4 20-29 Sertçe meltem 5 30-39 Kuvvetli meltem 6 40-50 Fırtınamsı rüzgar 7 51-61 Fırtına 8 62-74 Kuvvetli fırtına 9 75-87 Sert fırtına 10 88-101 11 102-117 Çok şiddetli fırtına Kasırga (tayfun) 12 118 üzeri

Yağış ile nem ara-

Beaufort ölçeğinde rüzgârın hızının artmasıyla kuvvetlerinin de etkisinin de arttığı görülmektedir.

Dünya'da en sıcak ülkeler ekvator bölgesindedir.

İç Anadolu'da yazlar sıcak ve kurak kışlar soğuktur. Karadaki yoğun kar yağışı nedeniyle birçok köy yolu kapandı. Kutup ayıları soğuğu sevdiğinden kutuplarda ve kutup çevresinde yaşar. Öğleden sonra aniden yağmur bastırdı.


187

187

†NiTE - 1 ETKİNLİK E.


Aşağıda bazı resimler verilmiştir. Resimleri inceleyerek altlarındaki eksik cümleleri tamamlayınız. a)

b)

Havadaki Nem Okyanus, deniz, göl ile nehirlerde ve toprakta bulunan su buharlaşarak; bitki ve hayvanlarda ise su solunum ve terleme yoluyla dışarı atılarak havaya karışır. Havadaki su havanın nem miktarını belirler. Havadaki nem miktarı havanın bulunduğu yere ve sıcaklığına göre değişir. Sıcaklık arttıkça nem miktarı da artar.

Pilotlar, uçuş sırasında havanın nasıl olacağını bilmek zorundadır. Çünkü;

Denizciler ve balıkçılar; havanın nasıl olacağını bilmek zorundadır. Çünkü;

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................

c)

d)

Nemli hava gökyüzüne yakın yerde yoğunlaşıyorsa yağmur, kar, dolu oluşur. Yağmur: Bulutlardaki damlacıklar bir araya gelir hava ılımanlaşır ve sıcaklık artar. Yağmur olarak yeryüzüne düşer. Kar: Soğuk hava etkisiyle su buharı buz kristallerine dönüşür. Buz kristalleri de birleşerek kara dönüşür. Dolu: Bulutlardaki damlacıklar bir araya gelerek soğuk etkisiyle donar. Buz toplarına dönüşür. Yeterince ağırlaşınca da dolu şeklinde yeryüzüne düşer.

Uzun yola çıkacak sürücüler havanın nasıl olacağını bilmek zorundadır. Çünkü;

Çiftçiler havanın nasıl olacağını bilmek zorundadır. Çünkü; .................................................

.................................................

.................................................

................................................. F.

Nemli hava yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşıyorsa çiy, kırağı sis oluşur: Çiy: Gece hava serinler. Havadaki su buharı yoğunlaşarak toprağın ağaç dallarının ve yaprakların üzerinde çiy adı verilen su damlacıkları şeklinde toplanır. Kırağı: Gece hava çok soğuyunca havadaki su buharı çiye dönüşmeden doğrudan donarak kırağıyı oluşturur. Sis: Yer yüzeyi havadan daha soğuktur. Havadaki yüzeyin hemen üzerinde sis oluşur.

188

l. derece ll. derece lll. derece lV. derece V. derece

Yukarıdaki deprem haritasını inceleyerek soruları cevaplandırınız. 1. Ülkemizde kaç tür deprem bölgesi vardır? 2. Tabloda verilen illeri haritada bularak kaçıncı derece deprem bölgesi olduğunu yazınız.

188

İller

Derece

İller

Ankara

Elazığ

İstanbul

Karaman

Edirne

Kayseri

Derece


Martı 8. Sınıf Fen Bilimleri Soru Bankası.pdf

Recommend Documents