Alfabeto a be ce de e ef ge ha i ka el em en o pe qu er es te u ve ics ipsilon zeta Dittonghi ae oe au eu ei ui Divisione in sillabe due consonanti di cui la seconda non sia l o r di norma si separano nei nessi qu e gu l'u non fa sillaba, i semiconsonantico semiconsonantico si considera come una consonante vocale breve lunga ancipite
Leggi dell'accento Se la penultima è lunga, su di essa cade l'accento tonico Se la penultima è breve, l'accento cade sulla terzultima Le parole di due sillabe hanno sempre l'accento sulla penultima sillaba
La prima declinazione Prima declinazione: maschili e femminili singol singolar aree Nominativo rosă Genitivo rosae Dativo rosae Accusativo rosăm "ocativo rosă Ablativo rosā
plura plurale le rosae rosārm ros !s rosās rosae ros !s
La seconda declinazione #econda declinazione: maschili e femminili in $ us
singol singolar aree Nominativo lups Genitivo lup ! Dativo lup% Accusativo lupm "ocativo lup& Ablativo lup%
plura plurale le lup ! lup%rm lup !s lup%s lup ! lup !s
#econda declinazione: maschili in $ er o o $ir
singol singolar aree plura plurale le Nominativo puĕr puer ! Genitivo puer ! %rm puer %rm Dativo puer % puer !s Accusativo puer m m puer %s %s "ocativo puĕr puer ! Ablativo puer % puer !s puer, pueri #econda declinazione: sostantivi neutri
singol singolar aree plura plurale le Nominativo bellm bellă Genitivo bell ! ! bell%rm Dativo bell% !s bell !s Accusativo bellm bellă "ocativo bellm bellă Ablativo bell% !s bell !s bellum, belli
Gli aggettivi della prima classe Bonus bona bonum
Singolare masc maschi hile le femmi femmini nile le neut neutro ro Nominativo bonus bona bonum Genitivo bon ! bonae bon ! Dativo bon% bonae bon% Accusativo bonum bonam bonum "ocativo bone bona bonum Ablativo bon% bonā bon% Plurale masc maschi hile le femmi femmini nile le neut neutro ro Nominativo bon ! bonae bona Genitivo bon%rum bonārum bon%rum Dativo bon !s bon !s bon !s Accusativo bon%s bonās bona "ocativo bon ! bonae bona Ablativo bon !s bon !s bon !s
(erza declinazione Primo gruppo )aschili e femminili singol singolar aree Nominativo rē Genitivo rēg +s Dativo rēg ! Accusativo rēg&m "ocativo rē Ablativo rēg&
plura plurale le rēg*s rēgm rēg +bs rēg*s rēg*s rēg +bs
Rex, regis! maschile •
Neutri
singol singolar aree Nominativo n"mĕn Genitivo n"m#n +s Dativo n"m#n ! Accusativo n"mĕn "ocativo n"mĕn Ablativo n"m#n&
plura plurale le n"mină n"m#nm n"m#n +bs n"m#nă n"m#nă n"m#n +bs
,o gruppo Nomi maschili e femminili singol singolar aree Nominativo c$v +s Genitivo c$v +s Dativo c$v ! Accusativo c$v&m "ocativo c$v +s Ablativo c$v&
plura plurale le c$v*s c$v +m c$v +bs c$v*s c$v*s c$v +bs
Cĭvĭs, cĭvĭs! maschile
singol singolar aree Nominativo m"ns Genitivo m"nt +s +s Dativo m"nt ! ! Accusativo m"nt&m "ocativo m"ns Ablativo m"nt& Mōns, mōntĭs! maschile
plura plurale le mont*s +m m"nt +m +bs m"nt +bs m"nt*s m"nt*s +bs m"nt +bs
singol singolar aree Nominativo cl%ss#s Genitivo cl%ss +s Dativo cl%ss ! Accusativo cl%ss&m "ocativo cl%ss#s Ablativo cl%ss&
plura plurale le cl%ss*s cl%ss +m cl%ss +bs cl%ss*s cl%ss*s cl%ss +bs
Clăssĭs, clăssĭs! femminile •
Neutri
singol singolar aree Nominativo &s Genitivo &ss +s Dativo &ss ! Accusativo &s "ocativo &s Ablativo &ss&
plura plurale le &ssă &ss +m &ss +bs &ssă &ssă &ss +bs
ŏs, ŏssĭs! neutro
-o gruppo singol singolar aree Nominativo m%rĕ Genitivo m%r +s Dativo m%r ! Accusativo m%rĕ "ocativo m%rĕ Ablativo m%r !
plura plurale le m%r +ă m%r +m m%r +bs m%r +ă mar +ă m%r +bs
Mărĕ , mărĭs
singol singolar aree Nominativo %n#m%l Genitivo %n#ml +s +s Dativo %n#ml ! ! Accusativo %n#m%l "ocativo %n#m%l Ablativo %n#ml ! ! Ănĭmăl , ănĭmālĭs
plura plurale le +ă %n#ml +ă +m %n#ml +m +bs %n#ml +bs +ă %n#ml +ă +ă %n#ml +ă %n#ml +bs +bs
.uarta declinazione )aschili e /emminili singol singolar aree Nominativo sp$r#ts Genitivo sp$r#t0s Dativo sp$rit! Accusativo sp$r#tm "ocativo sp$r#ts Ablativo sp$r#t0
plura plurale le sp$r#t0s sp$r#tm +bs sp$rit +bs sp$r#t0s sp$r#t0s +bs sp$r#t +bs
Spīrĭtŭs, spīrĭtūs! maschile •
Neutri
singol singolar aree Nominativo c&rn0 Genitivo c&rn0s Dativo c&rn01!2 Accusativo c&rn0 "ocativo c&rn0 Ablativo c&rn0
plura plurale le c&rnă c&rnm c&rn +bs c&rnă c&rnă c&rn +bs
.uinta declinazione )aschili e /emminili singol singolar aree Nominativo sp$r#ts Genitivo sp$r#t0s Dativo sp$rit! Accusativo sp$r#tm "ocativo sp$r#ts Ablativo sp$r#t0
plura plurale le sp$r#t0s sp$r#tm +bs sp$rit +bs sp$r#t0s sp$r#t0s +bs sp$r#t +bs
Spīrĭtŭs, spīrĭtūs! maschile •
Neutri
singol singolar aree Nominativo c&rn0 Genitivo c&rn0s Dativo c&rn01!2 Accusativo c&rn0 "ocativo c&rn0 Ablativo c&rn0
plura plurale le c&rnă c&rnm c&rn +bs c&rnă c&rnă c&rn +bs
Gli aggettivi della seconda classe 34 gruppo: aggettivi a tre t re terminazioni Celer celeris celere
Singolare masc maschi hile le femmi femmini nile le Nominativo celer celeris Genitivo celer is is celer is is Dativo celer ! celer ! Accusativo celer em em celer em em "ocativo celer celeris Ablativo celer ! celer ! Plurale masc maschi hile le femmi femmini nile le Nominativo celer *s *s celer *s *s Genitivo celer ium ium celer ium ium Dativo celer ibus ibus celer ibus ibus Accusativo celer *s *s celer *s *s "ocativo celer *s *s celer *s *s Ablativo celer ibus ibus celer ibus ibus
neut neutro ro celer e is celer is celer ! celer e celer e celer ! neut neutro ro ia celer ia ium celer ium ibus celer ibus ia celer ia ia celer ia ibus celer ibus
,4 gruppo: aggettivi a due terminazioni Fortis forte
Singolare masch maschile ile e femmin femminile ile Nominativo fortis Genitivo fortis Dativo fort ! ! Accusativo fortem "ocativo fortis Ablativo fort ! ! Plurale masch maschile ile e femmin femminile ile Nominativo fort*s Genitivo fortium Dativo fortibus Accusativo fort*s "ocativo fort*s Ablativo fortibus
neutr neutroo forte fortis ! fort ! forte forte ! fort ! neutr neutroo fortia fortium fortibus fortia fortia fortibus
-4 gruppo: aggettivi ad una terminazione Fēlīx fēlīcis
Singolare masch maschile ile e femmin femminile ile Nominativo fēl$ Genitivo fēl$cis Dativo fēl$c ! Accusativo fēl$cem "ocativo fēl$ Ablativo fēl$c ! Plurale masch maschile ile e femmin femminile ile Nominativo fēl$c*s Genitivo fēl$cium Dativo fēl$cibus Accusativo fēl$c*s "ocativo fēl$c*s Ablativo fēl$cibus
neutr neutroo fēl$ fēl$cis fēl$c ! fēl$ fēl$ fēl$c ! neutr neutroo fēl$cia fēl$cium fēl$cibus fēl$cia fēl$cia fēl$cibus
5omparativo e superlativo degli aggettivi 5omparativo di uguaglianza tam(((quam 5omparativo di minoranza minus (((quam
5omparativo di maggioranza m aggioranza Fortis forte 6 fortior fortius7 Singolare masch maschile ile e femmin femminile ile Nominativo fortior Genitivo forti"r is is Dativo forti"r ! Accusativo forti"r em em "ocativo fortior Ablativo forti"r e Plurale masch maschile ile e femmin femminile ile Nominativo forti"r *s *s Genitivo forti"r um um Dativo forti"r ibus ibus Accusativo forti"r *s *s "ocativo forti"r *s *s Ablativo forti"r ibus ibus
neutr neutroo fortius is forti"r is forti"r ! fortius fortius forti"r e neutr neutroo forti"r a um forti"r um ibus forti"r ibus forti"r a forti"r a ibus forti"r ibus
8l secondo termine di paragone del comparativo di maggioranza )l secondo termine di paragone è all'ablativo semplice oppure allo stesso caso del primo termine ma introdotto da qum( *uesto secondo metodo va sempre applicato se il primo termine è nei casi obliqui +gen(, dat( e abl( o se il secondo è un verbo o una proposizione( -a -a sempre usato l'ablativo semplice se il secondo termine è un pronome relativo, e preferibilmente se la frase ha senso negativo( 8l superlativo )l superlativo degli aggettivi va invece formato aggiungendo alla radice il suffisso . issimus, .issim, .issimum( )l superlativo va declinato come facente parte della prima classe degli aggettivi( Si noti che in latino il superlativo svolge entrambe le funzioni di assoluto e relativo( )l partitivo, usato dopo il superlativo relativo, pu/ essere espresso con il genitivo, ! 0ex o "! pi1 pi1 l'ablativo o, sebbene non riscontrato nel latino classico, inter e e l'accusativo( *uando per/ il gruppo è formato da due persone0cose, si utilizza il comparativo al posto del superlativo( superlativo( Per esempio2 esempio2 Cesre er il pi# $%rte fortior inter cōnsul!s'cōnsulum'ex cōnsuli(us& "ei c%ns%li& si tradurr3 Cesr ert fortior 5omparativi e superlativi irregolari •
•
•
4li aggettivi composti terminanti in .dicus, .ficus, .volus e prōvi"us, vli"us, eg!nus hanno il comparativo in .entior, .entius e il superlativo in .entissimus, .a, .um( 4li aggettivi terminanti in .ius, .eus, .uus della consonante finale non hanno comparativo n5 superlativo, ma li formano rispettivamente utilizzando mgis e māxime( 6d esempio mgis "u(ius o māxime i"ōneus ( 7on seguono questa regola gli aggettivi terminanti in .quus! insieme a māxime str!nuus possiamo trovare anche str!nuissimus e con māxime pius esiste anche piissimus 4li aggettivi (%nus, mlus, prvus, mgnus, multus seguono la seguente tabella2
Positivo 5omparativo #uperlat lativo bonus melior, melius melius optimus, .a, .um malus pēior, pē pēius pessimus, .a .a, .u .um parvus minor, minus minus minimus, .a, .um magnus gnus mior ior,, m mius ius mim imus, .a, .a, .um .um multus pl8s pl8rimus, .a, .um 4li aggettivi $cilis, "i$$icilis, similis, "issimilis, )umilis, grcilis hanno il superlativo in .illimus, .a, .um quindi si avr3 $cillimus, $cillim, $cillimum e via di seguito( pulc)er, pulc)r, 4li aggettivi terminanti in .er hanno il superlativo in .errimus quindi da pulc)er, pulc)rum si avr3 pulc)errimus, pulc)errim, pulc)errimum pulc)errimum( 4li aggettivi "īves, iuvenis, senex al comparativo avranno rispettivamente "īti%r, iuni%r, seni%r ! al superlativo avranno "itissimus, "m%"um iuvenis +manca del superlativo e si usa allora questa dizione, "m%"um senex ( •
•
•
Pronomi Personali singolare plurale Nominativo ego nos Genitivo mei nostri0nostrum Dativo mihi nobis Accusativo me nos Ablativo me nobis rif lessivo +9tu, voi92 *u +plur( v%s2 pronome personale di seconda persona anaforico e riflessivo •
singolare plurale Nominativo tu vos Genitivo tui vestri0vestrum Dativo tibi vobis Accusativo te vos "ocativo tu vos Ablativo te vobis +s, e, i" 2 pronome personale di terza persona anaforico +9egli 0 lui, ella 0 lei, ci/92 •
singolare plurale masc maschi hile le femm femmin inil ilee neut neutrro mas maschile hile femm femmiinile nile neutr eutroo Nominativo is ea id ii eae ea eius eius eius eorum earum eorum Genitivo Dativo ei ei ei iis +eis, $s ii iis +eis, $s iis +eis, $s Accusativo eum eam id eos eas ea Ablativo eo ea eo iis +eis, $s ii iis +eis, $s iis +eis, $s Per la :; persona il pronome riflessivo è diverso dalla precedente declinazione2 •
Nominativo +non esiste Genitivo sui Dativo sibi Accusativo se Ablativo se
Pronomi e Aggettivi Possessivi 4li aggettivi possessivi solitamente seguono il nome a cui si riferiscono(
Meus, me, meum meum +9mio, mia, mio +neutro9(
Nominativo Genitivo Dativo Accusativo "ocativo Ablativo •
plurale masc maschi hile le mei meorum meis meos mei meis
femm femmin inil ilee meae mearum meis meas meae meis
neut neutrro mea meorum meis mea mea meis
plurale neut neutrro masc maschi hile le tuum tui tui tuorum t uo tuis tuum tuos tuum tui t uo tuis
femm femmin inil ilee tuae tuarum tuis tuas tuae tuis
neut neutrro tua tuorum tuis tua tua tuis
neut neutrro meum mei meo meum meum meo
*uus, , um +9tuo, tua, tuo9(
Nominativo Genitivo Dativo Accusativo "ocativo Ablativo •
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee meus mea mei meae meo meae meum meam mi mea meo mea
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee tuus tua tui tuae tuo tuae tuum tuam tue tua tuo tua
Suus, , um +9suo, sua, suo9, 9loro9 riflessivo +vedi nota nella sezione Pronomi Personali( Personali ( =
singolare plurale masc maschi hile le femm femmin inil ilee neut neutrro masc maschi hile le femm femmin inil ilee neut neutrro Nominativo suus sua suum sui suae sua Genitivo sui suae sui suorum suarum suorum Dativo suo suae suo suis suis suis Accusativo suum suam suum suos suas sua "ocativo sue sua suum sui suae sua Ablativo suo sua suo suis suis suis = come non riflessivi +vedi nota nella sezione Pronomi Personali Personali sono usati eius per il singolare +9di lui, di lei, di ci/9 e e%rum, erum per il plurale +9di loro, di quelle cose9(
•
-%ster, -%ster, n%str, n%strum n%strum +9nostro9(
Nominativo Genitivo Dativo Accusativo "ocativo Ablativo •
singolare maschile femmi mminile noster nostra nostri nostrae nostro nostrae nostrum nostram noster nostra nostro nostra
neutro nostrum nostri nostro nostrum nostrum nostro
plurale mas maschile nostri nostrorum nostris nostros nostri nostris
femmin minile nostrae nostrarum nostris nostras nostrae nostris
neutro tro nostra nostrorum nostris nostra nostra nostris
plurale masc maschi hile le vestri vestrorum vestris vestros vestri vestris
femm femmin inil ilee vestrae vestrarum vestris vestras vestrae vestris
neu neutro tro vestra vestrorum vestris vestra vestra vestris
.ester, ester, vestr, ves tr, vestrum +9vostro9(
Nominativo Genitivo Dativo Accusativo "ocativo Ablativo
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee vester vestra vestri vestrae vestro vestrae vestrum vestram vester vestra vestro vestra
neut neutrro vestrum vestri vestro vestrum vestrum vestro
Pronomi e Aggettivi Determinativi ) pronomi e gli aggettivi determinativi servono a determinare la persona o la cosa cui si fa riferimento(
•
+s, e, i" 2 pronome e aggettivo determinativo di terza persona +9egli, ella, esso9( Pu/ essere utilizzato anche con il valore di pronome personale( +"em, e"em, i"em i"em, +9il medesimo, la medesima, la medesima cosa9o +lo stesso, la stessa, la stessa cosa >?7 L'6@A)>?L?!
es(la fanciulla giunge a @oma, la stessa0la medesima giunge a Aroia puella Romam pervenit, eadem ad Troiam pervenit
singolare plurale maschile femminile neutro maschile iidem +idem, Nominativo idem eadem idem eidem Genitivo eiusdem eiusdem eiusdem eorundem iisdem +$sdem, Dativo eidem eidem eidem eisdem Accusativo eundem eandem idem eosdem iisdem +$sdem, Ablativo e"dem edem e"dem eisdem •
femminile
neutro
eaedem
eadem
earundem iisdem +$sdem, eisdem easdem iisdem +$sdem, eisdem
eorundem iisdem +$sdem, eisdem eadem iisdem +$sdem, eisdem
+pse, ips ipsum ipsum, +9stesso,stessa,stessa cosa9 o 0 9in persona9, 9proprio9 S<7B6 L'6@A)>?L?!
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo ipse ipsa Genitivo ipsius ipsius Dativo ipsi ipsi Accusativo ipsum ipsam Ablativo ipso ipsa
neut neutrro ipsum ipsius ipsi ipsum ipso
plurale masc maschi hile le ipsi ipsorum ipsis ipsos ipsis
femm femmin inil ilee ipsae ipsarum ipsis ipsas ipsis
neut neutrro ipsa ipsorum ipsis ipsa ipsis
Pronomi e Aggettivi Dimostrativi Sono dimostrativi quei pronomi e quegli aggettivi che indicano una cosa o una persona, suggerendone la vicinanza o la lontananza rispetto ad un soggetto esterno(
/ic, )ec, )%c +9questo, questa, questa cosa9
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo hic haec Genitivo huius huius Dativo huic huic Accusativo hunc hanc Ablativo hoc hac
plurale neut neutrro masc maschi hile le hoc hi huius horum huic his hoc hos hoc his
femm femmin inil ilee hae harum his has his
neut neutrro haec horum his haec his
•
+9quello, quella, quella cosa9 +lle, ill, illu" +9quello,
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo ille illa Genitivo illius illius Dativo illi illi Accusativo illum illam Ablativo illo illa
plurale neut neutrro masc maschi hile le illud illi illius illorum illi illis illud illos illo illis
femm femmin inil ilee illae illarum illis illas illis
neut neutrro illa illorum illis illa illis
+lle pu/ assumere, in alcuni casi, valore encomiastico, ossia lodativo( )n questi va reso con 9quel famoso9 o 9quell'illustre9 •
+ste, ist, istu" +9codesto9( +9codesto9(
singolare plurale masc maschi hile le femm femmin inil ilee neut neutrro masc maschi hile le femm femmin inil ilee neut neutrro Nominativo iste ista istud isti istae ista Genitivo istius istius istius istorum istarum istorum Dativo isti isti isti istis istis istis Accusativo istum istam istud istos istas ista Ablativo isto ista i st o istis istis istis +ste pu/ invece avere una sfumatura, in contrapposizione con ille, negativa di tipo dispregiativo$ denigratorio( C traducibile con 9questo9 o 9questo individuo9(
Aggettivi9Pronomi elativi L'unico aggettivo0pronome relativo latino è qui, que, qu%" +9che, +9che, il quale, la quale, la quale cosa9 che pu/ introdurre una frase subordinata detta relativa, o alcuni costrutti come il nesso relativo e relativo e la prolessi del relativo( relativo(
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo qui quae Genitivo cuius cuius Dativo cui cui Accusativo quem quam Ablativo quo qua
plurale neut neutrro masc maschi hile le quod qui cuius quorum cui quibus quod quos quo quibus
femm femmin inil ilee quae quarum quibus quas quibus
neut neutrro quae quorum quibus quae quibus
;missione dell'antecedente del relativo
il pronome determinativo is si dovrebbe concordare al nominativo, ovvero allo stesso caso di qui( Per questo is, sebbene pronome della reggente, viene sottinteso( Auttavia la regola non è rigida2 al neutro plurale il relativo 9assorbe9 l'antecedente anche se i due pronomi non si trovano trovano nel medesimo caso +questo, tuttavia, tuttavia, a patto che i due pronomi siano siano espressi in nominativo, accusativo o vocativo . ovvero nei cosiddetti 9casi retti9(
Pronomi e Aggettivi Aggettivi elativi $ 8ndefiniti )l principale pronome e aggettivo relativo.indefinito latino è quicumque, quecumque, qu%"cumque, 2c)iunque'qulunque, 2c)iunque'qulunque, qulunque c%s2 , composto dal relativo qui e dal suffisso cumque(
singolare maschile Nominativo quicumque Genitivo cuiu cuiusc scum umqu quee Dativo cuicumque Accusativo quemcumque Ablativo quocumque
femminile quaecumque cuiu cuiusc scum umqu quee cuicumque quamcumque quacumque
neutro quodcumque cuiu cuiusc scum umqu quee cuicumque quodcumque quocumque
plurale maschile quicumque quor quorum umcu cumq mque ue quibuscumque quoscumque quibuscumque
femminile quaecumque quar quarum umcu cumq mque ue quibuscumque quascumque quibuscumque
neutro quaecumque quor quorum umcu cumq mque ue quibuscumque quaecumque quibuscumque
)noltre sono presenti 2 • • • • •
9*uisquis, quaequae, quidquid +pron( . quodquod +agg(9 D chiunque, qualunque 9*uivis, quaevis, quidvis +pron(. quodvis +agg(9 D qualunque, qualsivoglia 9*uilibet, quaelibet, quodlibet +agg(. quidlibet +pron( Dqualunque, qualsiasi qualsiasi 9Etervis, utravis, utrumvis D qualsivoglia dei due che, qualunque dei due 9Eterlibet, utralibet, utrumlibet D qualsivoglia dei due che, qualunque dei due
Pronomi e Aggettivi 8ndefiniti ) pronomi e gli aggettivi indefiniti si riferiscono a una persona o a una cosa in modo generico in rapporto alla qualit3 o alla quantit3(
indefiniti che significano 9qualcuno, qualcosa, qualsiasi e simili9! indefiniti che significano 9chiunque9! indefiniti che significano 9nessuno, nessuna cosa, niente9! indefiniti che significano 9tutto, tutti, ciascuno9! indefiniti che significano 9altro, altri, la maggior parte9! e composti( uter e
8ndefiniti che significano >
>.ualcuno )n latino esistono cinque pronomi e aggettivi con il significato di 9qualcuno, qualcosa9, e si possono mettere in ordine crescente di astrattezza( •
3ui"m, che significa 9qualcuno, qualcosa, un certo9, persona o cosa esistente ma che per qualche motivo non si vuole o non si pu/ nominare +non ha per forza senso dispregiativo(
)l pronome è qui"m, qui""m, l'aggettivo è qui"m, que"m, qu%""m (
Declinazione del del pronome quidam, quidam, quiddam
singolare masch7 $ femm7 Nominativo quidam Genitivo cuiusdam Dativo cuidam Accusativo quendam Ablativo quodam
plurale neutro masch7 $ femm7 quiddam quidam cuiusdam rei quorumdam cuidam rei quibusdam quiddam quosdam quadam re quibusdam
neutro quaedam quarumdam rerum quibusdam rebus quaedam quibusdam rebus
Declinazione dell'aggettivo dell'aggettivo quidam, quaedam, quaedam, quoddam quoddam
singolare maschile femminile Nominativo quidam quaedam Genitivo cuiu cuiusd sdam am cuiu cuiusd sdam am Dativo cuidam cuidam Accusativo quendam quandam Ablativo quodam quadam •
neutro quoddam cuiu cuiusd sdam am cuidam quoddam quodam
plurale maschile quidam quor quorun unda dam m quibusdam quosdam quibusdam
femminile quaedam quar quarun unda dam m quibusdam quasdam quibusdam
neutro quaedam quor quorun unda dam m quibusdam quaedam quibusdam
4liquis, che significa 9qualcuno, qualcosa9, persona o cosa esistente ma non precisamente identificabile(
)l pronome è liquis, liqui" , l'aggettivo è liqui, liqu, liqu%" ( Declinazione del del pronome aliquis, aliquid aliquid
singolare masch7 $ femm7 Nominativo aliquis Genitivo alicuius Dativo alicui Accusativo aliquem Ablativo aliquo
plurale neutro masch7 $ femm7 aliquid aliqui alicuius rei aliquorum alicui rei aliquibus aliquid aliquos aliqua re aliquibus
neutro aliqua aliquarum rerum aliquibus rebus aliqua aliquibus rebus
Declinazione dell'aggettivo dell'aggettivo aliqui, aliqua, aliquod aliquod
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo aliqui aliqua Genitivo alicuius alicuius Dativo alicui alicui Accusativo aliquem aliquam Ablativo aliquo aliqua •
neut neutrro aliquod alicuius alicui aliquod aliquo
plurale mas maschil chilee aliqui aliquorum aliquibus aliquos aliquibus
femm femmin inil ilee aliquae aliquarum aliquibus aliquas aliquibus
neu neutro tro aliqua aliquorum aliquibus aliqua aliquibus
3uis, che significa 9qualcuno9, persona o cosa supposta( )l suo uso principale è dopo le congiunzioni si, nisi +nel periodo +nel periodo ipotetico di ipotetico di FG tipo, ne, n%nne, num, ut +famosa +famosa è la regola
scolastica secondo cui in presenza di queste particelle 9aliquis perde le ali9( )l pronome è quis, qui" , l'aggettivo è qui, que, qu%" +il +il nominativo femminile singolare pu/ essere anche qu( Declinazione del del pronome quis, quid
singolare masc masch7 h7 $ fem femm7 m7 Nominativo quis Genitivo cuius Dativo cui Accusativo quem Ablativo quo
plurale neut neutrro masc masch7 h7 $ fe femm7 mm7 quid qui cuius rei qu q uorum cui rei quibus quid quos qua re quibus
neut neutrro quae quarum rerum quibus rebus quae quibus rebus
Declinazione dell'aggettivo dell'aggettivo qui, quae, quae, quod
singolare plurale masc maschi hile le femm femmin inil ilee neut neutrro masc maschi hile le femm femmin inil ilee neut neutrro quae quod qui quae quae Nominativo qui Genitivo cuius cuius cuius quorum quarum quorum Dativo cui cui cui quibus quibus quibus Accusativo quem quam quod quos quas quae Ablativo quo qua quo quibus quibus quibus 3ui"m, que"m, qui""m , indica una persona o cosa esistenza e individuabile di cui non ci interessa l'identit3( •
•
3uispim, che significa 9qualcuno, qualcosa9, ha un uso molto limitato! si usa in frasi negative e positive, ed ha un significato molto indefinito2 classico è l'uso in unione con $%rtsse(
)l pronome è quispim, qui"pim , l'aggettivo è quispim, quepim, qu%"pim ( Declinazione del del pronome quispiam, quispiam, quidpiam
singolare masch7 $ femm7 Nominativo quispiam Genitivo cuiuspiam Dativo cuipiam Accusativo quempiam Ablativo quopiam
plurale neutro masch7 $ femm7 quidpiam quipiam cuiuspiam re rei quorumpiam cuipiam rei quibuspiam quidpiam quospiam quapiam re quibuspiam
neutro quaepiam quarumpiam re rerum quibuspiam rebus quaepiam quibuspiam rebus
Declinazione dell'aggettivo dell'aggettivo quispiam, quaepiam, quaepiam, quodpiam quodpiam
singolare maschile Nominativo quispiam cuiu cuiusp spia iam m Genitivo Dativo cuipiam Accusativo quempiam Ablativo quopiam •
femminile quaepiam cuiu cuiusp spia iam m cuipiam quampiam quapiam
neutro quodpiam cuiu cuiusp spia iam m cuipiam quodpiam quopiam
plurale maschile femminile neutro quipiam quaepiam quaepiam quor quorum umpi piam am quar quarum umpi piam am quor quorum umpi piam am quibuspiam quibuspiam quibuspiam quospiam quaspiam quaepiam quibuspiam quibuspiam quibuspiam
3uisqum, che significa 9qualcuno, qualcosa, alcuni, alcune9, e si usa in frasi negative +ad esempio, per dire 9e nessuno9 non si dice 9et nemo9, ma 9nec quisquam9! per dire 9affinch5 nessuno9 non si dice 9ut nemo9, ma 9ne quis9 o 9ne quisquam9( )n frasi negative, per/, si pu/ trovare anche anche liquis +e liqui con il valore di 9un qualche, qualcuno o qualcosa di qualche entit3, di qualche rilevanza9(
)l pronome è quisqum, qui"qum +il nominativo.accusativo nominativo.accusativo neutro singolare ha anche la forma pronominali( quicqum, l'aggettivo è ullus, ull, ullum +per il quale vedi gli aggettivi pronominali( Declinazione del del pronome quisquam, quisquam, quidquam
singolare masch7 $ fem femm7 Nominativo quisquam Genitivo cuiusquam Dativo cuiquam Accusativo quemquam Ablativo quoquam
plurale neutro tro mas masch7 $ femm7 mm7 quidquam quiquam ullius rei quorumquam ulli rei quibusquam quidquam quosquam ulla re quibusquam
neutro quaequam ullarum rerum ullis rebus quaequam ullis rebus
Declinazione dell'aggettivo dell'aggettivo ullus, ulla, ullum ullum
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo ullus ulla Genitivo ullius ullius Dativo ulli ulli Accusativo ullum ullam Ablativo ullo ulla
neut neutrro ullum ullius ulli ullum ullo
plurale masc maschi hile le ulli ullorum ullis ullos ullis
femm femmin inil ilee ullae ullarum ullis ullas ullis
neut neutrro ulla ullorum ullis ulla ullis
8ndefiniti che significano in italiano >chiun 6ll'italiano 9chiunque9 possono corrispondere sia gli indefiniti quivis e quilĭ(et sia sia i relativi. indefiniti quicumque e quisquis( •
3uivis, quevis, qui"vis +aggettivo quivis, quevis, qu%"vis e quilĭ(et, quelĭ(et, qui"lĭ(et +aggettivo quilĭ(et, quelĭ(et, qu%"lĭ(et significano entrambi 9chiunque9( Sono formati da quis, que, qui" , che si declina normalmente, e da un suffisso di origine verbale +volo 9volere9, libet è forma di un verbo impersonale( i mpersonale(
•
3uicumque, quisquis +vedi sopra(
8ndefiniti che significano >nessuno nessuna cosa niente> Sono quattro2 • • • •
nem%, pronome maschile, usato anche in sostituzione di femminili +9nessuno9! ni)il , pronome neutro +9niente9! nullus, aggettivo +9nessuno, + 9nessuno, nessuna cosa9! neuter , pronome e aggettivo +9nessuno dei due, nessuna delle due cose9(
-em%
Nominativo nemo Genitivo nullius Dativo nemini Accusativo neminem Ablativo nullo -i)il Nominativo nihil Genitivo nullius rei Dativo nulli rei Accusativo nihil Ablativo nulla re -ullus, null, nullum singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo nullus nulla nullius nullius Genitivo Dativo nulli nulli Accusativo nullum nullam Ablativo nullo nulla -euter, -euter, neutr, neutrum neutrum singolare maschile femmi mminile Nominativo neuter neutra Genitivo neutrius neutrius Dativo neutri neutri Accusativo neutrum neutram Ablativo neutro neutra
neut neutrro nullum nullius nulli nullum nullo
plurale masc maschi hile le nulli nullorum nullis nullos nullis
neutro neutrum neutrius neutri neutrum neutro
femm femmin inil ilee nullae nullarum nullis nullas nullis
plurale maschile neutri neutrorum neutris neutros neutris
neut neutrro nulla nullorum nullis nulla nullis
femmin minile neutrae neutrarum neutris neutras neutris
neutro neutra neutrorum neutris neutra neutris
8ndefiniti che significano >tutto tutti ciascuno> Quisque e nusquisque
) pronomi quisque,quidque, quisque,quidque, e unusquisque, unumquidque unumquidque significano 9ciascuno9 e 9ognuno9( 4li aggettivi sono invece quisque,quaeque,quodque quisque,quaeque,quodque e unusquisque, unusquisque, unaquaeque, unumquodque +9ciascuno9 e 9ogni9( 7ella declinazione di quisque, il suffisso suffisso .que resta invariato, invariato, mentre quisHquid quisHquid +quae,quod si si declinano( Enusquisque è formato da unusIquisI .que2 i due pronomi si declinano, mentre il suffisso .que resta invariato( !otus e "mnis
L'aggettivo pronome totus, .a, .um significa 9tutto9, 9intero9( )l pronome o aggettivo ?mnis, .e, significa 9tutto9, 9ogni9(
8ndefiniti che significano >altro altri la maggior parte> ter e e composti
)l pronome e aggettivo indefinito uter significa significa 9l'uno o l'altro9, 9uno dei due9 +ma anche 9sia l'uno che l'altro9, ed è caratterizzato dal suffisso ter , residuo dell'antico duale indoeuropeo indoeuropeo +il +il suffisso è presente anche, anche, per esempio, in lter e e "exter ( ( Jecliniamo qui l'aggettivo +il pronome ha identica declinazione, fatti salvi i casi obliqui del genere neutro, ai quali è necessario sostituire l'aggettivo femminile concordato coi casi obliqui del nome res2 utrius rei ecc(
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo uter utra Genitivo utrius utrius Dativo utri utri Accusativo utrum utram Ablativo utro utra ) composti di uter sono2 sono2 • • • • •
neut neutrro utrum utrius utri utrum utro
plurale masc maschi hile le utri utrorum utris utros utris
femm femmin inil ilee utrae utrarum utris utras utris
neut neutrro utra utrorum utris utra utris
uterque, uterque, utrăque, utrumque +9l'uno e l'altro9, 9entrambi9! utervis, utrăvis, utrumvis +9uno qualsiasi dei due9! +9uno qualsiasi dei due9! uterlĭ(et, utrlĭ(et, utrumlĭ(et +9uno utercumque, utrăcumque, utrumcumque +9uno qualsiasi dei due9, 9qualcuno dei due9! neuter, neutr, neutrum +9nessuno dei due9, per il quale vedi sopra(
genitivo partitivo del genitivo partitivo del pronome dipendente +9l'uno o l'altro di noi9, uter n%strum! 9tutti e due voi9, uterque vestrum (
Pronomi e Aggettivi 8nterrogativi )l pi1 importante pronome interrogativo latino è quis5, qui"5 +9chiK, che cosaK9 che si declina2
singolare masc masch7 h7 $ fem femm7 Nominativo quisK Genitivo cuiusK Dativo cuiK Accusativo quemK Ablativo quoK
plurale neutr eutroo masc masch h7 $ femm femm77 quidK quiK cuius reiK quorumK cui reiK quibusK quidK quosK qua reK quibusK
neut neutrro quaeK quarum rerumK quibus rebusK quaeK quibus rebusK
L'aggettivo corrispondente è qui5, que5, qu%"5 +9qualeK, cheK9 che si declina2
singolare masc maschi hile le femm femmin inil ilee Nominativo quiK quaeK Genitivo cuiusK cuiusK Dativo cuiK cuiK Accusativo quemK quamK Ablativo quoK quaK
neut neutrro quodK cuiusK cuiK quodK quoK
plurale masc maschi hile le quiK quorumK quibusK quosK quibusK
femm femmin inil ilee quaeK quarumK quibusK quasK quibusK
neut neutrro quaeK quorumK quibusK quaeK quibusK
Altri pronomi e aggettivi interrogativi • • • • • • • • •
3uisnm, qui"nm +9>hi maiK9, 9>he cosa maiK9 -umquis, numqui" numqui" +9orse +9orse qualcunoK9, 9orse qualcosaK9 6cquis, ecqui" +stesso +stesso significato di numquis, numqui" 3ulis, qule +9Ji qual genereK9 3untus, qunt, quntum +9*uanto grandeK9 3um multi, qum multe, qum mult +9*uantiK9 )nteso come quantit3 3u%tus, qu%t, qu%tum +9)n che quantit3K9 3u%t +indecl( +indecl( +9*uantiK9 )nteso come quantit3 7ter, utr, utrum +9>hi dei dueK9
Si ricordi che, qualora ci siano due uscite, la seconda è quella del nuetro(
Pronomi e Aggettivi 5orrelativi Si possono definire correlativi quei pronomi e quegli aggettivi che vengono usati per stabilire una stretta relazione tra due elementi di una stessa frase(
Pronomi 5orrelativi • • • •
lter&&<er , 9l'uno(((l'altro9! lteri&&<eri, 9gli uni(((gli altri9! lus&&&lius, 9l'uno(((un altro9! lii&&&lii&&&lii, 9gli uni(((gli altri(((gli altri9(
Aggettivi 5orrelativi • • •
t%t&&&qu%t +indeclinabili, +indeclinabili, 9tanti(((quanti9! tntus&&&quntus, 9tanto grande(((quanto grande(((quanto grande9! tlis&&&qulis, 9tale(((quale9!
8 verbi latini 8ndicativo presente attivo 3? coniug coniugazi azione one laud." laud.s laud.at laud.mus laud.tis laud.ant
,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugaz azion ionee mon.e" leg." mon.es leg.is mon.et leg.it mon.ēmus leg.#mus mon.ētis leg.#tis mon.ent leg.unt
@? coniug coniugaz azion ionee aud.#" aud.is aud.it aud.$mus aud.$tis aud.iunt
8ndicativo presente passivo 3? coniug coniugazi azione one laud.or laud.aris laud.atur laud.amur laud.amini laud.antur
,? coniug coniugazi azione one mon.eor mon.eris mon.etur mon.emur mon.emini mon.entur
-? coniug coniugaz azion ionee leg.or leg.eris leg.itur leg.imur leg.imini leg.untur
@? coniug coniugaz azion ionee aud.ior aud.iris aud.itur aud.imur aud.imini aud.iuntur
,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugaz azion ionee mon.ēbam leg.ēbam mon.ēbas leg.ēbas mon.ēbat leg.ēbat mon.ebmus leg.ebmus mon.ebtis leg.ebtis mon.ēbant leg.ēbant
@? coniug coniugaz azion ionee aud.iēbam aud.iēbas aud.iēbat aud.iebmus aud.iebtis aud.iēbant
8mperfetto attivo 3? coniug coniugazi azione one laud.bam laud.bas laud.bat laud.abmus laud.abtis laud.bant
8mperfetto passivo 3? coniug coniugazi azione one laud.bar laud.abris laud.abtur laud.abmur laud.abam#ni laud.abntur
,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugaz azion ionee mon.ēbar leg.ēbar mon.ebris leg.ebris mon.ebtur leg.ebtur mon.ebmur leg.ebmur mon.ebam#ni leg.ebam#ni mon.ebntur leg.ebntur
@? coniug coniugaz azion ionee aud.iēbar aud.iebris aud.iebtur aud.iebmur aud.iebam#ni aud.iebntur
/uturo semplice attivo 3? coniug coniugazi azione one laud.bo laud.bis laud.bit laud.ab#mus laud.ab#tis laud.bunt
,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugaz azion ionee mon.ēbo leg.am mon.ēbis leg.es mon.ēbit leg.et mon.eb#mus leg.ēmus mon.eb#tis leg.ētis mon.ēbunt leg.ent
@? coniug coniugaz azion ionee aud.#am aud.#es aud.#et aud.#emus aud.#etis aud.#ent
/uturo semplice passivo 3? coniug coniugazi azione one laud.bor laud.abĕris laud.ab#tur laud.ab#mur laud.abim#ni laud.ab8ntur
,? coniug coniugazi azione one mon.ēbor mon.ebĕris mon.eb#tur mon.eb#mur mon.ebim#ni mon.eb8ntur
-? coniug coniugaz azion ionee leg.ar leg.ēris leg.ētur leg.ēmur leg.em#ni leg.ēntur
Perfetto attivo Desinenze .i .isti .it .imus .istis .erunt
sempio laudav.i laudav.isti laudav.it laudav.imus laudav.istis laudav.erunt
Perfetto passivo )aschile laudtus su sum laudtus es laudtus est laudt laudtii sumus sumus laudti es estis laudti su sunt
/emminile laudata su sum laudata es laudata est laudat laudatae ae sumus sumus laudatae es estis tis laudatae su sunt
Neutro laudatum su sum laudatum es laudatum est laudat laudataa sumus sumus laudata es estis laudata su sunt
@? coniug coniugaz azion ionee aud.#ar aud.iēris aud.iētur aud.iēmur aud.iem#ni aud.iēntur
Piuccheperfetto Piuccheperfetto attivo laudav.eram laudav.eras laudav.erat laudav.eramus laudav.eratis laudav.erant
Piuccheperfetto Piuccheperfetto passivo )aschile laudtus eram laudtus eras laudtus erat laudt laudtii eramus eramus lau laudti dti erati ratiss laudti eran rant
/emminile laudata eram ram laudata eras laudata erat laudat laudatae ae eramus eramus lau laudata dataee era erati tiss laudatae erant
Neutro laudatum eram laudatum eras laudatum erat laudat laudataa eramus eramus lau laudata data erati ratiss laudata eran rant
/uturo anteriore attivo laudav.ero laudav.eris laudav.erit laudav.erimus laudav.eritis laudav.erint
/uturo anteriore passivo )aschile laudtus ero laudtus eris laudtus erit laudt laudtii erimus erimus lau laudti dti eriti ritiss lau laudti dti erunt runt
/emminile laudata ero laudata eris laudata erit laudat laudatae ae erimus erimus lau laudata dataee eriti ritiss lau laudata dataee erunt runt
Neutro laudatum ero laudatum eris laudatum erit laudat laudataa erimus erimus lau laudata data eriti ritiss lau laudata data erun runt
5ongiuntivo presente attivo 3? coniug coniugazi azione one laud.em laud.es laud.et laud.ēmus laud.ētis laud.ent
,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugaz azion ionee mon.eam leg.am mon.eas leg.as mon.eat leg.at mon.emus leg.mus mon.etis leg.tis mon.eant leg.ant
@? coniug coniugaz azion ionee aud.im aud.is aud.it aud.imus aud.itis aud.iant
5ongiuntivo presente passivo 3? coniug coniugazi azione one laud.er laud.ēris laud.ētur laud.ēmur laud.em#ni laud.ēntur
,? coniug coniugazi azione one mon.ear mon.eris mon.etur mon.emur mon.eam#ni mon.entur
8mperfetto congiuntivo attivo lauda.rem lauda.res lauda.ret lauda.remus lauda.retis lauda.rent
8mperfetto congiuntivo passivo lauda.rer lauda.reris lauda.retur lauda.remur lauda.remini lauda.rentur
-? coniug coniugaz azion ionee leg.ar leg.ris leg.tur leg.mur leg.am#ni leg.ntur
@? coniug coniugaz azion ionee aud.iar aud.iris aud.itur aud.imur aud.iam#ni aud.intur
Perfetto congiuntivo attivo laudav.erim laudav.eris laudav.erit laudav.erimus laudav.eritis laudav.erint
Perfetto congiuntivo passivo )aschile laudtus si sim laudatus sis laudatus sit laudt laudtii simus simus lau laudati dati siti sitiss laudati si sint
/emminile laudata si sim laudata sis laudata sit laudat laudatae ae simus simus laud laudaatae tae sitis itis laudatae si sint
Neutro laudatum si sim laudatum sis laudatum sit laudat laudataa simus simus laud laudaata sitis itis laudata si sint
Piuccheperfetto Piuccheperfetto congiuntivo attivo laudav.issem laudav.isses laudav.isset laudav.issemus laudav.issetis laudav.issent
Piuccheperfetto Piuccheperfetto congiuntivo passivo )aschile lau laudtu dtuss esse essem m laudatus esses laudatus esset laudti laudti essemus essemus lau laudati dati es esseti setiss laudati es essent
/emminile lau laudata data essem sem laudata esses laudata esset laudatae laudatae essemus essemus lau laudata dataee ess essetis tis laudatae tae es essent
Neutro lau laudatu datum m essem sem laudatum esses laudatum esset laudata laudata essemus essemus lau laudata data es esseti setiss laudata es essent
8mperativo Presente 6ttivo Perso Persona na 3? coniug coniugazi azione one ,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugazi azione one @? coniu coniugaz gazion ionee F; sing( laud.a mon.e leg.e aud.i F; plur( laud.ate mon.ete leg.ite aud.ite Passivo
Perso Persona na 3? coniug coniugazi azione one ,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugazi azione one @? coniu coniugaz gazion ionee F; sing( laud.are mon.ere leg.ere aud.ire F; plur( laud.amini mon.emini leg.imini aud.imini /uturo 6ttivo Perso Persona na 3? coniug coniugazi azione one ,? coniug coniugazi azione one -? coniug coniugazi azione one F; sing( laud.to mon.eto leg.ito :; sing( laud.to mon.eto leg.ito F; plur( laud.atote mon.etote leg.itote :; plur( laud.anto mon.ento leg.unto
@? coniu coniugaz gazion ionee aud.ito aud.ito aud.itote aud.iunto
Passivo
Perso Persona na 3? coniug coniugazi azione one ,? coniug coniugazi azione one F; sing( laud.tor mon.etor :; sing( laud.tor mon.etor F; plur( laud.aminor mon.eminor :; plur( laud.antor mon.entor
-? coniug coniugazi azione one leg.itor leg.itor leg.iminor leg.untor
@? coniu coniugaz gazion ionee aud.itor aud.itor aud.iminor aud.iuntor
8nfinito Presente /orm /ormaa 3? coni coniug ugaz azio ione ne ,? coni coniug ugaz azio ione ne -? coni coniug ugaz azio ione ne @? coni coniug ugaz azio ione ne 6ttiva laud.are mon.ēre leg.ĕre aud.ire Passiva laud.ari mon.ēri leg.i aud.iri
Perfetto Numero )aschile /emminile Neutro Singol Singolare are laudat laudatum um ess essee lauda laudatam tam esse esse lauda laudatum tum esse esse Plurale laudatos esse laudatas tas esse laudata esse /uturo Numero )aschile /emminile Neutro Singol Singolare are laudat laudaturu urum m esse esse lauda laudatura turam m esse esse laudat laudaturu urum m esse esse Plura lurale le laud laudaaturo tuross esse sse laud laudaatura turass esse laud laudaatura tura esse )l passivo vuole invece il supino del verbo +M; voce del paradigma I iri +forma derivata dal verbo irregolare e%, che significa n"re Sar3 quindi, per esempio, lu"tum iri +traducibile come essere per essere essere l%"t%( )n genere quindi si pu/ dire che la l a forma infinita del futuro passivo esprime una intenzione o una volont3 di fare qualcosa +quindi traducibile anche come inten8i%ne "i essere l%"t%
Gerundio 5aso 7om( 4en( Jat( 6cc( 6c c( 6bl(
8n latino 8n italiano laud.are lodare laud.andi di lodare laud.ando a lodare +ad +ad laud laud.a .and ndum um per per lod lodar aree laud.ando per lodare
Gerundivo 5aso aso 7om( 4en( Jat( 6cc( -oc( 6bl(
)asc )asc77 sin singg7 laud.andus laud.andi laud.ando laud.andum laud.ande laud.ando
)asc )asc77 plu plurr7 laud.andi laud.andorum laud.andis laud.andos laud.andi laud.andis
/emm /emm77 sin singg7 /emm7 mm7 plu plurr7 laud.anda laud.andae laud.andae laud.andarum laud.andae laud.andis laud.andam laud.andas laud.anda laud.andae laud.anda laud.andis
Neut Neutrro sin sing7 g7 Neut Neutrro pl plur7 ur7 laud.andum laud.anda laud.andi laud.andorum laud.ando laud.andis laud.andum laud.anda laud.andum laud.anda laud.ando laud.andis
Participio Presente7 5aso 5aso 7ominativo 4enitivo Jativo 6ccusativo -ocativo 6blativo
#ing #ingol olaare laud.ans laud.antis laud.anti laud.antem laud.ans laud.anti0e
Plur lurale ale mas maschile hile o femm femmin inil ilee laud.antes laud.antium laud.antibus laud.antes laud.antes laud.antibus
Plur lurale ale neutro tro laud.antia laud.antium laud.antibus laud.antia laud.antia laud.antibus
Perfetto 5aso 5aso 7ominativo 4enitivo Jativo 6ccusativo -ocativo 6blativo
)asc )asc77 sing sing77 /emm7 mm7 sin sing7 Neut Neutrro sing7 ing7 )asc )asc77 plur plur77 Laudat.us Laudat.a Laudat.um Laudat.i Laudat.i Laudat.ae Laudat.i Laudat.orum Laudat.o Laudat.ae Laudat.o Laudat.is Laudat.um Laudat.am Laudat.um Laudat.os Laudat.e Laudat.a Laudat.um Laudat.i Laudat.o Laudat.a Laudat.o Laudat.is
/emm7 plur plur77 Laudat.ae Laudat.arum Laudat.is Laudat.as Laudat.ae Laudat.is
Neutr eutroo plur plur77 Laudat.a Laudat.orum Laudat.is Laudat.a Laudat.a Laudat.is
/uturo 5aso 7ominativo 4enitivo Jativo 6ccusativ tivo -ocativo 6blativo
)asc7 si sing7 Laudat.urus Laudat.uri Laudat.uro Laudat.uru .urum m Laudat.ure Laudat.uro
/emm7 si sing7 Neutro si sing7 )asc7 pl plur7 Laudat.ura Laudat.urum Laudat.uri Laudat.urae Laudat.uri Laudat.urorum Laudat.urae Laudat.uro Laudat.uris Laudat.ur .uram Laudat.ur .urum Laudat dat.uros Laudat.ura Laudat.urum Laudat.uri Laudat.ura Laudat.uro Laudat.uris
/emm7 pl plur7 Neutro pl plur7 Laudat.urae Laudat.ura Laudat.urarum Laudat.urorum Laudat.uris Laudat.uris Laudat.ur .uras Laudat.ura Laudat.urae Laudat.ura Laudat.uris Laudat.uris
#upino )l supino è un nome verbale della quarta declinazione, declinazione , M; voce del paradigma di ogni verbo, che per/ presenta solo solo due casi2 • •
)l supino attivo, o ccustiv% con desinenza um +per esempio lu"tum )l supino passivo, o (ltiv% con desinenza u +lu"tu( Si forma sostituendo la um del tema del supino con una u
)l supino attivo ha un valore di direzione o fine f ine di un movimento +è a tutti gli effetti un accusativo( Si trova quindi nelle proposizioni che contengono verbi di moto con funzione finale e va quindi tradotto con una proposizione finale implicita2 9Mter ivit R%mm laudatum puellm: l%"re0 l%"re la fanciulla(O NLa madre and/ a @oma per l%"re )l supino passivo ha una funzione di ablativo di limitazione li mitazione usato spesso in relazione ad aggettivi come $cilis, "i$$icilis, )%rri(ilis2 9;cilis dictu : Nacile "irsiO
"erbi in #io della terza coniugazione 8ndicativo presente attivo 8ndicativo imperfetto attivo 8ndicativo futuro attivo 5ongiuntivo presente attivo 5ongiuntivo imperfetto attivo 8mperativo presente attivo 8mperativo futuro
cup.i.o
cup.i.s
cup.i.t
cup.i.mus
cup.i.tis
cup.i.unt
cup. cup.i. i.eb ebam am cup. cup.i.e i.eba bass cup. cup.i. i.eb ebat at cup.i cup.i.e .eba bamu muss cup. cup.i.e i.eba bati tiss cup. cup.i. i.eb eban antt cup.i.am
cup.i.es
cup.i.et
cup.i.emus
cup.i.etis
cup.i.ent
cup.i.am
cup.i.as
cup.i.at
cup.i.amus
cup.i.atis
cup.i.ant
cup.e.re .rem cup.e. .e.res cup.e.re .ret cup.e. .e.rem remus cup.e.re .retis tis cup.e.r .e.reent cup.e cup.i.to
cup.i.te cup.i.to
cup.i.tote
cup.i.unto
"erbi deponenti 3a coniugazione Paradigma della 8 coniugazione deponente deponente indicativo presente hort.or io esorto hort.aris hort.atur hort.amur hort.amini hort.antur imperfetto hort.abar hort.abaris hort.abatur hort.abamur hort.abamini hort.abantur futuro semplice hort.abor hort.aberis hort.abitur hort.abimur hort.abimini hort.abuntur perfetto hortatus, .a, .um sum hortatus, .a, .um es hortatus, .a, .um est hortati, .ae, .a sumus hortati, .ae, .a estis hortati, .ae, .a sunt piuccheperfetto hortatus, .a, .um eram hortatus, .a, .um eras hortatus, .a, .um erat hortati, .ae, .a eramus hortati, .ae, .a eratis hortati, .ae, .a erant futuro anteriore hortatus, .a, .um ero hortatus, .a, .um eris hortatus, .a, .um erit hortati, .ae, .a erimus hortati, .ae, .a eritis
io esortavo
io esorter/
io esortai, ho esortato, ebbi esortato
io avevo esortato
io avr/ esortato
hortati, .ae, .a erunt congiuntivo presente hort.er hort.eris hort.etur hort.emur hort.emini hort.entur
+che io esorti
imperfetto hort.arer hort.areris hort.aretur hort.aremur hort.aremini hort.arentur
+che io esortassi, io esorterei
perfetto hortatus, .a, .um sim hortatus, .a, .um sis hortatus, .a, .um sit hortati, .ae, .a simus hortati, .ae, .a sitis hortati, .ae, .a sint piuccheperfetto hortatus, .a, .um essem hortatus, .a, .um esses hortatus, .a, .um esset hortati, .ae, .a essemus hortati, .ae, .a essetis hortati, .ae, .a essent imperativo presente hort.are Fa sing( hort.amini Fa pl( infinito presente hort.ariesortare
+che io abbia esortato
+che io avessi esortato, io avrei esortato
esorta tu esortate voi
futuro Fa sing( :a sing( :a pl(
perfetto hortat.um, .am, .um esse hortat.os, .as, .a esse
hort.ator hort.ator hort.antor
esorterai tu esorter3 egli esorteranno es essi
futuro hortat.urum, .am, .um esse aver esortato
hortat.uros, .as, .a esse
stare per esortare
participio presente perfetto futuro hort hort.a .ans ns,, .ant .antis is che che eso esort rtaa hort hortat at.u .us, s, .a, .a, .um .um che che ha esort sortat atoo hort hortat at.u .uru rus, s, .a, .a, .um .um che che eso esort rter er33
gerundio genitivo dativo accusativo ablativo
hort.andi hort.ando +ad hort.andum hort.ando
di esortare a esortare a esortare con l'esortare
gerundivo hort.andus, .a, .um supino attivo hortat.um
da esortarsi
a esortare
passivo hortat.u
a essere esortato
,a coniugazione Paradigma della 88 coniugazione deponente indicativo presente ver.eor io temo ver.eris ver.etur ver.emur ver.emini ver.entur imperfetto ver.ebar ver.ebaris ver.ebatur ver.ebamur ver.ebamini ver.ebantur futuro semplice ver.ebor ver.eberis ver.ebitur ver.ebimur ver.ebimini ver.ebuntur perfetto veritus, .a, .um sum veritus, .a, .um es veritus, .a, .um est veriti, .ae, .a sumus veriti, .ae, .a estis veriti, .ae, .a sunt piuccheperfetto veritus, .a, .um eram veritus, .a, .um eras veritus, .a, .um erat veriti, .ae, .a eramus veriti, .ae, .a eratis veriti, .ae, .a erant futuro anteriore veritus,.a, .um ero veritus,.a, .um eris veritus,.a, .um erit veriti, .ae, .a erimus veriti, .ae, .a eritis veriti, .ae, .a erunt
io temevo
io temer/
io temetti, ho temuto, ebbi temuto
io avevo temuto
io avr/ temuto
congiuntivo presente ver.ear ver.earis ver.eatur ver.eamur ver.eamini ver.eantur
+che io tema
imperfetto ver.erer ver.ereris ver.eretur ver.eremur ver.eremini ver.erentur
+che io temessi, io temerei
perfetto veritus, .a, .um sim veritus, .a, .um sis veritus, .a, .um sit veriti, .ae, .a simus veriti, .ae, .a sitis veriti, .ae, .a sint
+che io abbia temuto
piuccheperfetto veritus, .a, .um essem veritus, .a, .um esses veritus, .a, .um esset veriti, .ae, .a essemus veriti, .ae, .a essetis veriti, .ae, .a essent
+che io avessi temuto, io avrei temuto
imperativo Fa sing( Fa pl(
pr presente ver.ere ver.emini
temi tu temete voi
futuro Fa sing( :a sing( :a pl(
ver.etor ver.etor ver.entor
temerai tu temer3 egli temeranno essi
infinito presente ver.er ver.erii temere temere
participio
perfetto verit.um, .am, .um esse verit.os, .as, .a esse
futuro aver temuto
verit.urum, .am, .um esse stare per temere verit.uros, .as, .a esse
presente
perfetto verit.us, .a, ver.ens, .entische teme .um gerundio genitivo ver.endi dativo ver.endo +ad ver. accusativo endum ablativo ver.endo
futuro verit.urus, .a, che ha temuto .um
che temer3
di temere a temere a temere con il temere
gerundivo ver.endus, .a, .umda temersi supino attivo verit.um
a temere
passivo verit.u
a essere temuto
-a coniugazione indicativo presente sequ.or sequ.eris sequ.itur sequ.imur sequ.imini sequ.untur imperfetto sequ.ebar sequ.ebaris sequ.ebatur sequ.ebamur sequ.ebamini sequ.ebantur futuro semplice sequ.ar sequ.eris sequ.etur sequ.emur sequ.emini sequ.entur perfetto secutus, .a, .um sum secutus, .a, .um es secutus, .a, .um est secuti, .ae, .a sumus secuti, .ae, .a estis secuti, .ae, .a sunt piuccheperfetto secutus, .a, .um eram secutus, .a, .um eras secutus, .a, .um erat secuti, .ae, .a eramus secuti, .ae, .a eratis secuti, .ae, .a erant futuro anteriore secutus, .a, .um ero secutus, .a, .um eris secutus, .a, .um erit secuti, .ae, .a erimus secuti, .ae, .a eritis secuti, .ae, .a erunt
io seguo
io seguivo
io seguir/
io seguii, ho seguito, ebbi seguito
io avevo seguito
io avr/ seguito
congiuntivo presente sequ.ar sequ.aris sequ.atur sequ.amur sequ.amini sequ.antur
+che io segua
imperfetto sequ.erer sequ.ereris sequ.eretur sequ.eremur sequ.eremini sequ.erentur
+che io seguissi, io seguirei
perfetto secutus, .a, .um sim secutus, .a, .um sis secutus, .a, .um sit secuti, .ae, .a simus secuti, .ae, .a sitis secuti, .ae, .a sint
+che io abbia seguito
piuccheperfetto secutus, .a, .um essem secutus, .a, .um esses secutus, .a, .um esset secuti, .ae, .a essemus secuti, .ae, .a essetis secuti, .ae, .a essent
+che io avessi seguito, io avrei seguito
imperativo presente Fa sing( Fa pl(
sequ.ere sequ.imini
segui tu seguite voi
futuro Fa sing( :a sing( :a pl(
sequ.itor sequ.itor sequ.untor
seguirai tu seguir3 egli seguiranno essi
infinito presente sequ.i sequ.i seguire seguire
participio
perfetto secut.um, .am, .um esse secut.os, .as, .a esse
futuro secut.urum, .am, .um esse aver seguito
secut.uros, .as, .a esse
stare per seguire
presente
perfetto secut.us, .a, sequ.ens, .entische segue .um gerundio genitivo dativo accusativo ablativo
futuro secut.urus, .a, che ha seguito .um
sequ.endi sequ.endo +ad sequ.endum sequ.endo
che seguir3
di seguire a seguire a seguire con il seguire
gerundivo sequ.endus, .a, .umda seguirsi supino attivo secut.um
a seguire
passivo secut.u
a essere seguito
@ coniugazione indicativo presente larg.ior larg.iris larg.itur larg.imur larg.imini larg.iuntur imperfetto larg.iebar larg.iebaris larg.iebatur larg.iebamur larg.iebamini larg.iebantur futuro semplice larg.iar larg.ieris larg.ietur larg.iemur larg.iemini larg.ientur perfetto largitus, .a, .um sum largitus, .a, .um es largitus, .a, .um est largiti, .ae, .a sumus largiti, .ae, .a estis largiti, .ae, .a sunt piuccheperfetto largitus, .a, .um eram largitus, .a, .um eras largitus, .a, .um erat largiti, .ae, .a eramus largiti, .ae, .a eratis largiti, .ae, .a erant futuro anteriore largitus, .a, .um ero largitus, .a, .um eris largitus, .a, .um erit largiti, .ae, .a erimus largiti, .ae, .a eritis largiti, .ae, .a erunt
io dono
io donavo
io doner/
io donai, ho donato, ebbi donato
io avevo donato
io avr/ donato
congiuntivo presente larg.iar larg.iaris larg.iatur larg.iamur larg.iamini larg.iantur
+che io doni
imperfetto larg.irer larg.ireris larg.iretur larg.iremur larg.iremini larg.irentur
+che io donassi, io donerei
perfetto largitus, .a, .um sim largitus, .a, .um sis largitus, .a, .um sit largiti, .ae, .a simus largiti, .ae, .a sitis largiti, .ae, .a sint
+che io abbia donato
piuccheperfetto largitus, .a, .um essem largitus, .a, .um esses largitus, .a, .um esset largiti, .ae, .a essemus largiti, .ae, .a essetis largiti, .ae, .a essent
+che io avessi donato, io avrei donato
imperativo presente larg.ire dona tu tu Fa sing( larg.i larg.imin minii don donate ate voi Fa pl( futuro Fa sing( :a sing( :a pl(
larg.it .itor donerai rai tu lar larg.ito .itorr done oner3 egli gli larg.iuntordoneranno essi
infinito presente larg.iri
perfetto donare
largit.um, .am, .um esse largit.os, .as, .a esse
aver donato
futuro largit.urum, .am, .um esse stare per donare largit.uros, .as, .a esse
participio presente
perfetto
larg larg.i .ien ens, s, .ien .ienti tiss che che don donaa larg largit it.u .us, s, .a, .a, .um .um che che ha ha don donat atoo gerundio genitivo dativo accusativo ablativo
larg.iendi larg.iendo +ad larg.iendum larg.iendo
futuro largit.urus, .a, che doner3 .um di donare a donare a donare con il donare
gerundivo larg.iendus, .a, .umda donarsi supino attivo largit.um
a donare
passivo largit.u
a essere donato
"erbi semideponenti ?@6 S<)J
8ND85A(8"; P#N( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
au audĕo au audes au audet au audēmus au audētis au audent 8)P/((; au audēbam au audēbas au audēbat au audebmus au audebtis au audēbant /B(B; #)PL85 au audēbo au audēbis au audēbit au audeb#mus au audeb#tis au audēbunt
P#N( au audĕam au audĕas au audĕat au audemus au audetis au audĕant 8)P/((; au audērem au audēres au audēret au auderēmus au auderētis au audērent
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( 5;NG8BN(8"; ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
P/((; ausus, Qa, Qum sum ausus, Qa, Qum es ausus, Qa, Qum est ausi, Qae, Qa sumus ausi, Qae, Qa estis ausi, Qae, Qa sunt P8B5CP/((; ausus, Qa, Qum eram ausus, Qa, Qum eras ausus, Qa, Qum erat ausi, Qae, Qa eramus ausi, Qae, Qa eratis ausi, Qae, Qa erant /B(B; AN(8; ausus, Qa, Qum ero ausus, Qa, Qum eris ausus, Qa, Qum erit ausi, Qae, Qa erimus ausi, Qae, Qa eritis ausi, Qae, Qa erunt P/((; ausus, Qa, Qum sim ausus, Qa, Qum sis ausus, Qa, Qum sit ausi, Qae, Qa simus ausi, Qae, Qa sitis ausi, Qae, Qa sint P8B5CP/((; ausus, Qa, Qum essem ausus, Qa, Qum esses ausus, Qa, Qum esset ausi, Qae, Qa essemus ausi, Qae, Qa essetis ausi, Qae, Qa essent 8)PA(8"; P#N( )) sing( aude
)) plur( audēte /B(B; )) sing( audēto ))) sing( audēto )) plur( audet"te ))) plur( audento PA(858P8; P#N( audens, Qentis /B(B; ausurus, Qa, Qum #BP8N; 6tti 6ttivo vo22 ausum usum Passivo Q 2
8N/8N8(; P#N( audēre Sin Singo gola lare re22 Pl Plurale2 Sin Singola golare re22 Pl Plurale2
4e 4enitivo2 Ja Jativo2 6cc 6ccus usat ativ ivo2 o2 6b 6blativo2 Q
P/((; ausus usus,, Qa, Qum Qum esse sse ausi, Qae, Qa esse /B(B; ausur usurum um,, Qa Qam, Qum Qum esse sse ausuros, Qas, Qa esse GBND8; audendi audendo aude audend ndum um audendo GBND8";
?@6 S<)J
8ND85A(8"; P#N( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
ga gaudĕo ga gaudes ga gaudet ga gaudēmus ga gaudētis ga gaudent 8)P/((; ga gaudēbam ga gaudēbas ga gaudēbat ga gaudebmus ga gaudebtis ga gaudēbant /B(B; #)PL85 ga gaudēbo ga gaudēbis ga gaudēbit ga gaudeb#mus ga gaudeb#tis ga gaudēbunt
P#N( ) sing( ga gaudĕam )) sing( ga gaudĕas ))) sing( ga gaudĕat ) plur( ga gaudemus )) plur( ga gaudetis ))) plur( ga gaudĕant 8)P/((; ) sing( ga gaudērem )) sing( ga gaudēres ))) sing( ga gaudēret ) plur( ga gauderēmus )) plur( ga gauderētis
))) plur( ga gaudērent
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( 5;NG8BN(8"; ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur(
))) plur(
P/((; gavisus, Qa, Qum sum gavisus, Qa, Qum es gavisus, Qa, Qum est gavisi, Qae, Qa sumus gavisi, Qae, Qa estis gavisi, Qae, Qa sunt P8B5CP/((; gavisus, Qa, Qum eram gavisus, Qa, Qum eras gavisus, Qa, Qum erat gavisi, Qae, Qa eramus gavisi, Qae, Qa eratis gavisi, Qae, Qa erant /B(B; AN(8; gavisus, Qa, Qum ero gavisus, Qa, Qum eris gavisus, Qa, Qum erit gavisi, Qae, Qa erimus gavisi, Qae, Qa eritis gavisi, Qae, Qa erunt P/((; gavisus, Qa, Qum sim gavisus, Qa, Qum sis gavisus, Qa, Qum sit gavisi, Qae, Qa simus gavisi, Qae, Qa sitis gavisi, Qae, Qa sint P8B5CP/((; gavisus, Qa, Qum essem gavisus, Qa, Qum esses gavisus, Qa, Qum esset gavisi, Qae, Qa essemus gavisi, Qae, Qa essetis gavisi, Qae, Qa essent 8)PA(8"; P#N( )) sing( gaude )) plur( gaudēte /B(B;
)) sing( ))) sing( )) plur( ))) plur(
gaudēto gaudēto gaudet"te gaudento PA(858P8; P#N( gaudens, Qentis /B(B; gavisurus, Qa, Qum #BP8N; 6tti 6ttivo vo22 gavi gavisu sum m Passivo Q 2
8N/8N8(; P#N( gaudēre Sin Singola golare re22 Pl Plurale2 Sin Singola golare re22 Pl Plurale2
4e 4enitivo2 Ja Jativo2 6ccu 6ccusa sati tivo vo22 6b 6 blativo2
P/((; gavis avisuus, Qa, Qa, Qu Qum es esse gavisi, Qae, Qa esse /B(B; gavis avisuurum rum, Qam Qam,, Qu Qum es esse gavisuros, Qas, Qa esse GBND8; gaudendi gaudendo gaud gauden endu dum m gaudendo GBND8";
?@6 S<)J
8ND85A(8"; P#N( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
s& s&lĕo s& s&les s& s&let s& s&lēmus s& s&lētis s& s&lent 8)P/((; s& s&lēbam s& s&lēbas s& s&lēbat s& s&lebmus s& s&lebtis s& s&lēbant /B(B; #)PL85 s& s&lēbo s& s&lēbis s& s&lēbit s& s&leb#mus s& s&leb#tis s& s&lēbunt
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( 5;NG8BN(8";
P#N( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
s& s&lĕam s& s&lĕas s& s&lĕat s& s&lemus s& s&letis s& s&lĕant 8)P/((; ) sing( s& s&lērem )) sing( s& s&lēres ))) sing( s& s&lēret ) plur( s& s&lerēmus )) plur( s& s&lerētis
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
))) plur( s& s&lērent
))) plur(
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur(
P/((; solitus, Qa, Qum sum solitus, Qa, Qum es solitus, Qa, Qum est soliti, Qae, Qa sumus soliti, Qae, Qa estis soliti, Qae, Qa sunt P8B5CP/((; solitus, Qa, Qum eram solitus, Qa, Qum eras solitus, Qa, Qum erat soliti, Qae, Qa eramus soliti, Qae, Qa eratis soliti, Qae, Qa erant /B(B; AN(8; solitus, Qa, Qum ero solitus, Qa, Qum eris solitus, Qa, Qum erit soliti, Qae, Qa erimus soliti, Qae, Qa eritis soliti, Qae, Qa erunt P/((; solitus, Qa, Qum sim solitus, Qa, Qum sis solitus, Qa, Qum sit soliti, Qae, Qa simus soliti, Qae, Qa sitis soliti, Qae, Qa sint P8B5CP/((; solitus, Qa, Qum essem solitus, Qa, Qum esses solitus, Qa, Qum esset soliti, Qae, Qa essemus soliti, Qae, Qa essetis soliti, Qae, Qa essent 8)PA(8"; P#N( )) sing( s&le )) plur( s&lēte /B(B;
)) sing( ))) sing( )) plur( ))) plur(
s&lēto s&lēto s&let"te s&lento PA(858P8; P#N( s&lens, Qentis /B(B; soliturus, Qa, Qum #BP8N; 6tt 6ttiv ivo2 o2 soli solitu tum m Passivo Q 2
8N/8N8(; P#N( s&lēre Sin Singola golare re22 Pl Plurale2 Sin Singola golare re22 Pl Plurale2
4e 4enitivo2 Ja Jativo2 6cc 6ccus usat ativ ivo2 o2 6b 6blativo2 Q
P/((; soli solitu tuss, Qa Qa, Qum Qum esse sse soliti, Qae, Qa esse /B(B; soli solitu turu rum, m, Qam Qam, Qu Qum es esse solituros, Qas, Qa esse GBND8; s&lendi s&lendo s&le s&lend ndum um s&lendo GBND8";
?@6 S<)J
8ND85A(8"; P#N( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
f$ f$do f$ f$dis f$ f$dit f$ f$d#mus f$ f$d#tis f$ f$dunt 8)P/((; f$ f $dēbam f$ f$dēbas f$ f$dēbat f$ f$debmus f$ f$debtis f$ f$dēbant /B(B; #)PL85 f$ f$dam f$ f$des f$ f$det f$ f$dēmus f$ f$dētis f$ f$dent
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( 5;NG8BN(8";
P#N( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur(
f$ f$dam f$ f$das f$ f$dat f$ f$dmus f$ f$dtis f$ f$dant 8)P/((; f$ f $dĕrem f$ f$dĕres f$ f$dĕret f$ f$derēmus f$ f $derētis
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur(
))) plur(
f$ f$dĕrent
))) plur(
P/((; fisus, Qa, Qum sum fisus, Qa, Qum es fisus, Qa, Qum est fisi, Qae, Qa sumus fisi, Qae, Qa estis fisi, Qae, Qa sunt P8B5CP/((; fisus, Qa, Qum eram fisus, Qa, Qum eras fisus, Qa, Qum erat fisi, Qae, Qa eramus fisi, Qae, Qa eratis fisi, Qae, Qa erant /B(B; AN(8; fisus, Qa, Qum ero fisus, Qa, Qum eris fisus, Qa, Qum erit fisi, Qae, Qa erimus fisi, Qae, Qa eritis fisi, Qae, Qa erunt P/((; fisus, Qa, Qum sim fisus, Qa, Qum sis fisus, Qa, Qum sit fisi, Qae, Qa simus fisi, Qae, Qa sitis fisi, Qae, Qa sint P8B5CP/((; fisus, Qa, Qum essem fisus, Qa, Qum esses fisus, Qa, Qum esset fisi, Qae, Qa essemus fisi, Qae, Qa essetis fisi, Qae, Qa essent 8)PA(8"; P#N( )) sing( f$dĕ )) plur( f$d#te /B(B;
)) sing( ))) sing( )) plur( ))) plur(
f$d#to f$d#to f$dit"te f$dunto PA(858P8; P#N( f$dens, Qentis /B(B; fisurus, Qa, Qum #BP8N; 6tti 6ttivvo2 fisu fisum m Passivo Q 2
8N/8N8(; P#N( f$dĕre Sin Singo gola lare re22 Pl Plurale2 Sin Singola golare re22 Pl Plurale2
4e 4enitivo2 Ja Jativo2 6cc 6ccus usat ativ ivo2 o2 6b 6blativo2 Q
P/((; fisu fisuss, Qa, Qum esse sse fisi, Qae, Qa esse /B(B; fisu fisuru rum, m, Qam Qam, Qu Qum es esse fisuros, Qas, Qa esse GBND8; f$dendi f$dendo f$de f$dend ndum um f$dendo GBND8";
?@6 S<)J
8ND85A(8"; ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
P#N( co conf$do co conf$dis co conf$dit co conf$d#mus co conf$d#tis co conf$dunt 8)P/((; co conf$dēbam co conf$dēbas co conf$dēbat co conf$debmus co conf$debtis co conf$dēbant /B(B; #)PL85 co conf$dam co conf$des co conf$det co conf$dēmus co conf$dētis co conf$dent
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( 5;NG8BN(8";
P#N( ) sing( co conf$dam )) sing( co conf$das ))) sing( co conf$dat ) plur( co conf$dmus )) plur( co conf$dtis ))) plur( co conf$dant 8)P/((; ) sing( co conf$dĕrem )) sing( co conf$dĕres ))) sing( co conf$dĕret ) plur( co conf$derēmus )) plur( co conf$derētis
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur(
))) plur( co conf$dĕrent
))) plur(
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
P/((; confisus, Qa, Qum sum confisus, Qa, Qum es confisus, Qa, Qum est confisi, Qae, Qa sumus confisi, Qae, Qa estis confisi, Qae, Qa sunt P8B5CP/((; confisus, Qa, Qum eram confisus, Qa, Qum eras confisus, Qa, Qum erat confisi, Qae, Qa eramus confisi, Qae, Qa eratis confisi, Qae, Qa erant /B(B; AN(8; confisus, Qa, Qum ero confisus, Qa, Qum eris confisus, Qa, Qum erit confisi, Qae, Qa erimus confisi, Qae, Qa eritis confisi, Qae, Qa erunt P/((; confisus, Qa, Qum sim confisus, Qa, Qum sis confisus, Qa, Qum sit confisi, Qae, Qa simus confisi, Qae, Qa sitis confisi, Qae, Qa sint P8B5CP/((; confisus, Qa, Qum essem confisus, Qa, Qum esses confisus, Qa, Qum esset confisi, Qae, Qa essemus confisi, Qae, Qa essetis confisi, Qae, Qa essent 8)PA(8"; P#N( )) sing( conf$dĕ )) plur( conf$d#te /B(B;
)) sing( ))) sing( )) plur( ))) plur(
conf$d#to conf$d#to conf$dit"te conf$dunto PA(858P8; P#N( conf$dens, Qentis /B(B; confisurus, Qa, Qum #BP8N; 6tti 6ttivo vo22 conf confis isum um Passivo Q 2
8N/8N8(; P#N( conf$dĕre Sin Singola golare re22 Pl Plurale2 Sin Singo gola lare re22 Pl Plurale2
4e 4enitivo2 Ja Jativo2 6ccus 6ccusat ativ ivo2 o2 6b 6blativo2 Q
P/((; confi onfisu sus, s, Qa, Qum Qum esse sse confisi, Qae, Qa esse /B(B; conf confis isur urum um,, Qam Qam, Qum Qum esse esse confisuros, Qas, Qa esse GBND8; conf$dendi conf$dendo conf conf$d $den endu dum m conf$dendo GBND8";
?@6 S<)J
8ND85A(8"; P#N( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
di diff$do di diff$dis di diff$dit di diff$d#mus di diff$d#tis di diff$dunt 8)P/((; di diff$dēbam di diff$dēbas di diff$dēbat di diff$debmus di diff$debtis di diff$dēbant /B(B; #)PL85 di diff$dam di diff$des di diff$det di diff$dēmus di diff$dētis di diff$dent
P#N( di diff$dam di diff$das di diff$dat di diff$dmus di diff$dtis di diff$dant 8)P/((; di diff$dĕrem di diff$dĕres di diff$dĕret di diff$derēmus di diff$derētis di diff$dĕrent
) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( 5;NG8BN(8"; ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur( ) sing( )) sing( ))) sing( ) plur( )) plur( ))) plur(
P/((; diffisus, Qa, Qum sum diffisus, Qa, Qum es diffisus, Qa, Qum est diffisi, Qae, Qa sumus diffisi, Qae, Qa estis diffisi, Qae, Qa sunt P8B5CP/((; diffisus, Qa, Qum eram diffisus, Qa, Qum eras diffisus, Qa, Qum erat diffisi, Qae, Qa eramus diffisi, Qae, Qa eratis diffisi, Qae, Qa erant /B(B; AN(8; diffisus, Qa, Qum ero diffisus, Qa, Qum eris diffisus, Qa, Qum erit diffisi, Qae, Qa erimus diffisi, Qae, Qa eritis diffisi, Qae, Qa erunt P/((; diffisus, Qa, Qum sim diffisus, Qa, Qum sis diffisus, Qa, Qum sit diffisi, Qae, Qa simus diffisi, Qae, Qa sitis diffisi, Qae, Qa sint P8B5CP/((; diffisus, Qa, Qum essem diffisus, Qa, Qum esses diffisus, Qa, Qum esset diffisi, Qae, Qa essemus diffisi, Qae, Qa essetis diffisi, Qae, Qa essent 8)PA(8"; P#N( )) sing( diff$dĕ )) plur( diff$d#te
/B(B; )) sing( diff$d#to ))) sing( diff$d#to )) plur( diff$dit"te ))) plur( diff$dunto PA(858P8; P#N( diff$dens, Qentis /B(B; diffisurus, Qa, Qum #BP8N; 6tti 6ttivo vo22 diff diffis isum um Passivo Q 2 8N/8N8(; P#N( diff$dĕre Sin Singola golare re22 Pl Plurale2 Sing Singol olar are2 e2 Pl Plurale2
4e 4enitivo2 Ja Jativo2 6ccus 6ccusat ativ ivo2 o2 6b 6blativo2 Q
P/((; dif diffis fisus, us, Qa, Qa, Qum Qum es esse diffisi, Qae, Qa esse /B(B; diff diffis isur urum um,, Qam Qam,, Qum Qum esse esse diffisuros, Qas, Qa esse GBND8; diff$dendi diff$dendo diff diff$d $den endu dum m diff$dendo GBND8";
5oniugazione dei verbi irregolari $um, es, fui, esse
8ndicativo presente s.um 8ndicativo imperfetto er.am 8ndicativo futuro semplice er.o 8ndicativo perfetto fu.i 8ndicativo piuccheperfetto fu.eram 8ndicativo futuro anteriore fu.ero 5ongiuntivo presente s.im 5ongiuntivo imperfetto es.sem 5ongiuntivo perfetto fu.erim 5ongiuntivo piuccheperfetto fu.i fu.iss ssem em 8mperativo presente 8mperativo futuro >ome sum si coniugano i composti, ma • •
•
e.s er.as er.is fu.isti fu.eras fu.eris s.is es.ses fu.eris fu.i fu.iss sses es es es.to
e.st er.at er.it fu.it fu.erat fu.erit s.it es.set fu.erit fu.i fu.iss sset et es.to
su.mus es.tis s.unt er.amus er.atis er.ant er.imus er.itis er.unt fu.imus fu.istis fu.erunt fu.eramus fu.eratis fu.erant fu.erimus fu.eritis fu.erint s.imus s.itis s.intRTU es.semus es.setis es.sent fu.erimus fu.eritis fu.erint fu.i fu.iss ssem emus us fu.i fu.iss sset etis is fu.i fu.iss ssen entt es.te es.tote s.unto
(sum e presum hanno i participi presenti (sens e presens e sum mantiene la " prima prima delle vocali nei tempi derivati dal pr%sum pr%sum, che è formato da pr%" e pr%"erm ma la perde davanti a consonanti + pr%sunt pr%sunt presente + pr%"erm p%ssum + p%t p%t < sum mantiene la t nei nei tempi derivati dal presente davanti a vocale + p%tes, ma la trasforma in s davanti a consonante + p%ssunt ( ( anca dell'imperativo e ha il participio presente p%tens utilizzato per/ solo come aggettivo(
Fero, fers, tuli, latum, ferre
8ndicativo presente attivo fer.o 8ndicativo presente passivo fer.or 8ndicativo imperfetto attivo fer.ebam 8ndicativo imperfetto passivo fer. fer.eb ebar ar 8ndicativo futuro attivo fer.am 8ndicativo futuro passivo fer.ar 5ongiuntivo presente attivo fer.am 5ongiuntivo presente passivo fer.ar 5ongiuntivo imperfetto fer.rem attivo 5ongiuntivo imperfetto fer.rer passivo 8mperativo presente attivo 8mperativo futuro
fer.s fer.ris fer.ebas fer. fer.eb ebar aris is fer.es fer.eris fer.as fer.aris
fer.t fer.tur fer.ebat fer. fer.eb ebat atur ur fer.et fer.etur fer.at fer.atur
fer.i.mus fer.i.mur fer.ebamus fer. fer.eb ebam amur ur fer.emus fer.emur fer.amus fer.amur
fer.tis fer.i.mini fer.ebatis fer. fer.eb ebam amin inii fer.etis fer.emini fer.atis fer.amini
fer.res
fer.ret
fer.remus fer.retis
fer.unt fer.untur fer.ebant fer. fer.eb eban antu tur r fer.ent fer.entur fer.ant fer.antur fer.rent
fer.reris fer.retur fer.remur fer.remini fer.rentur fer fer.to
fer.to
fer.te fer.tote
fer.unto
%olo nolo e malo
pre$erire( ) loro paradigmi sono i ) tre verbi v%l%, n%l% e ml% significano v%lere, n%n v%lere e pre$erire seguenti2
volo vis volui velle nolo non non vis vis nolui lui nolle olle malo mavis malui malle -olo *uesto verbo presenta il tema in tre modi diversi2 v%l, vel e vi
8ndicativo presente 8ndicativo imperfetto 8ndicativo futuro 5ongiuntivo presente 5ongiuntivo imperfetto
volo vol.e vol.eba bam m vol.am vel.im vellem
vis vol.e vol.eba bass vol.es vel.is velles
vult vol.e vol.eba batt vol.et vel.it vellet
volumus vol.e vol.eba bamu muss vol.emus vel.imus vellemus
vultis vol.e vol.eba bati tiss vol.etis vel.itis velletis
volunt vol. vol.eb eban antt vol.ent vel.int vellent
nolo nol.e nol.eba bam m nol.am nol.im nollem
non vis nol.e nol.eba bass nol.es nol.is nolles noli nolito
non vult nol.e nol.eba batt nol.et nol.it nollet
nolumus nol.e nol.eba bamu muss nol.emus nol.imus nollemus
non vultis nol.e nol.eba bati tiss nol.etis nol.itis nolletis nolite nolitote
nolunt nol. nol.eb eban antt nol.ent nol.int nollent
malo mal.e mal.eba bam m mal.am mal.im mallem
mavis mal.e mal.eba bass mal.es mal.is malles
7olo (
8ndicativo presente 8ndicativo imperfetto 8ndicativo futuro 5ongiuntivo presente 5ongiuntivo imperfetto 8mperativo presente 8mperativo futuro alo
8ndicativo presente 8ndicativo imperfetto 8ndicativo futuro 5ongiuntivo presente 5ongiuntivo imperfetto
mavult mal.e mal.eba batt mal.et mal.it mallet
malumus mal.e mal.eba bamu muss mal.emus mal.imus mallemus
mavultis mal.e mal.eba bati tiss mal.etis mal.itis malletis
malunt mal.e mal.eba bant nt mal.ent mal.int mallent
&o is iiivi itum ire
8ndicativo presente 8ndicativo imperfetto 8ndicativo futuro 5ongiuntivo presente 5ongiuntivo imperfetto 8mperativo presente 8mperativo futuro
e.o i.ba i.bam m i. bo e.am i.rem
8ndicativo presente 8ndicativo imperfetto 8ndicativo futuro 8ndicativo perfetto 8ndicativo piuccheperfetto 8ndicativo futuro anteriore 5ongiuntivo presente 5ongiuntivo imperfetto 5ongiuntivo perfetto 5ongiuntivo piuccheperfetto
i. s i.ba i.bass i.bis e.as i. r e s i i. t o
i. t i.ba i.batt i.bit e.at i.ret i. t o
i.mus i.b i.bamus mus i.bimus e.amus i.remus
i.tis i.ba i.bati tiss i.bitis e.atis i.retis i. t e i.tote
e.unt i.b i.bant i.bunt e.ant i.rent e.unto
i.tur i.batur i.bitur itum est itum erat itum erit e.atur i.retur itum sit itum esset
5omposti di eo ( ab$eo, .is, abii, abitum, abire, Nandare viaO! F( ad$eo, .is, adii, aditum, adire, Nandare pressoO e con significato transitivo, NincontrareO! :( ante$eo, .is, anteii, anteitum, anteire, Nandare inanziO e con significato transitivo, NsuperareO! M( circum$eo , .is, circumii, circumitum, circumire, Nandare attornoO e con significato transitivo, NcircondareO! V( co$eo, .is, coii, coitum, coire, NriunirsiO e con significato transitivo, NstringereO +un'alleanza!
(prae$eo, .is, praeii, praeitum, praeire, NprecedereO! F(praeter$eo , .is, praeterii, praeteritum, praeterire, Npassare Npassare oltreO e con significato transitivo, Nlasciare indietroO! :(prod$eo , .is, prodii, proditum, prodire, NavanzareO! M(red$eo, .is, redii, reditum, redire, NtornareO! V(sub$eo, .is, subii, subitum, subire, Nandare sottoO e con significato transitivo, NsubireO! W(trans$eo, .is, transii, transitum, transire, Npassare oltreO e con significato transitivo, NattraversareO!
W( e$eo, .is, eii, eitum, eire, NuscireO! X( in$eo,.is, inii, initum, inire, NentrareO e con significato transitivo, NintraprendereO! Y( inter$eo, .is, interii, interitum, interire, Nandare in rovinaO, NdecadereO! Z( ob$eo, .is, obii, obitum, obire, Nandare versoO e con significato transitivo, NaffrontareO! T(per$eo, .is, perii, perire, NperireO, pere% viene utilizzato come passivo + pere% per"%, Nmandare in rovinaO ed è di per"% mancante di supino(
X(ven$eo, .is, venii, venitum, venire, Nessere vendutoO +composto di venumIeo, Nandare in venditaO, è usato come passivo di ven"%, Ndare in venditaO, che ha soltanto le forme passive ven"itus e ven"en"us(
6ppartenente alla quarta coniugazione è ambio, .is, ambii +o ambivi, ambitum, ambire, Nandare intornoO, anch'esso composto di e% +da ambIeo( Sono composti di e% anche2
8ndicativo presente 8ndicativo imperfetto 8ndicativo futuro Perfetto /uturo anteriore 5ongiuntivo presente 5ongiuntivo imperfetto 5ongiuntivo perfetto 8nfinito Participio Presente
indicativo presente 8ndicativo imperfetto 8ndicativo futuro Perfetto Piuccheperfetto 5ongiuntivo presente 5ongiuntivo
queo +quibam +quibo +quivi quivero queam
+quis +quibat quibunt quivit +o quiit
quit +quimus +q +quitis queunt +quibant
queas
queat
quirem
quiret
quirent
quiverit quire +al presente quiens
+quiverint quisse +al passato queuntis
quiverunt queamus +queatis qu queant
nequeo
+nequis
nequit
+nequimus nequitis nequeunt
+nequibam
nequibat
nequibant
+nequibit nequivi nequiverat
+nequibunt nequivisti nequiverant
nequivit quiverunt
nequeam
nequeas
nequeat
nequirem
nequiret
nequirent
nequeamus nequeant
imperfetto 8nfinito
nequire +al presente
Participio Presente nequiens
nequivisse o nequisse +al passato nequeuntis
Nota2 tra parentesi vengono messe le forme utilizzate solamente da autori del periodo post.classico( >ome si pu/ notare molte forme non vengono neanche inserite, alcune vengono usate su que%, altre su neque%(
Fio fis factus sum fieri
*uesto verbo significa "ivenire, cc"ere +solo nelle terze persone e viene usato come passivo di $ci% + $re $re( C un verbo semideponente, perch5 ha le voci derivate dal presente attive e quelle dal tema del perfetto passive(
8ndicativo presente fi.o fi.s fi.t fi.mus fi.tis fi.unt 8ndicativo fi.ebam fi.ebas fi.ebat fi.ebamus fi.ebatis fi.ebant imperfetto factus, .a, .um facti, .ae, .a +sumus, 8ndicativo perfetto +sum, es, est estis, sunt 8ndicativo futuro fi.am fi.es fi.et fi.emus fi.etis fi.ent 5ongiuntivo fi.am fi.as fi.at fi.amus fi.atis fi.ant presente 5ongiuntivo fie.rem fie.res fie.ret fie.remus fie.retis fie.rent imperfetto 8mperativo fi fi.te presente 8mperativo futuro fi.to fi.to fi.tote Autte le voci derivanti dal perfetto si coniugano nello stesso modo, tranne che per il tempo del verbo essere( Si avr3 infatti2 eram,eras,erat 0 eramus,eratis,erant +)ndicativo Piucheperfetto ero,eris,erit 0 erimus,eritis,erunt +)ndicativo uturo 6nteriore 6nteriore sim,sis,sit 0 simus,sitis,sint +>ongiuntivo Perfetto essem,esses,esset essem,esses,esset 0 essemus,essetis,essent essemus,essetis,essent +>ongiuntivo Piucheperfetto )l participio perfetto è $ctus, , um, manca quello presente, $cien"us il participio futuro( L'infinito presente è $i=ri, quello perfetto $ctus esse e quello futuro $ctum iri( anca il gerundio, il gerundivo è $cien"us, , um( ) verbi assolutamente impersonali sono cinque verbi latini latini,, detti anche verbi di sentimento , che si caratterizzano per vari elementi( Prima di tutto, la loro nomenclatura è dovuta al fatto che possiedono solo solo ed esclusivamente esclusivamente la terza persona persona singolare! particolare particolare è anche la loro costruzione2 la persona che prova il sentimento va in accusativo accusativo,, mentre la cosa verso cui si prova sentimento va in genitivo genitivo oppure oppure in nominativo nominativo00accusativo accusativo +a +a seconda delle tradizioni scolastiche, ma fondamentalmente indistinguibili se pronome neutro(
miseret, miseritum est ' miseruit, miserere D 9avere compassione compassione9! 9! penitet, penituit, penitere penitere D 9pentirsi9! piget, piguit, pigere pigere D 9dispiacersi9! pu"et, pu"uit, pu"ere pu"ere D 9vergognarsi9! te"et,te"uit ,tesum est, te"ere te"ere D 9annoiarsi, provare disgusto disgusto9( 9(
in latino esistono anche i verbi relativamente impersonali che vengono utilizzati impersonalmente soltanto alla terza persona singolare e plurale( ) principali sono2 • • • • • •
"ecet, "ecuit, "ecere , 9si addice, conviene9! "e"ecet, "e"ecuit, "e"ecere , 9non si addice, è sconveniente9! $llit, $e$ellit, $llere , 9sfugge, inganna9! $ugit, $ugit, $ugere $ugere, 9sfugge9! iuvt, iuvit, iuvre iuvre, 9piace9! ltet, ltuit, ltere, 9sta nascosto, sfugge9(
) verbi relativamente impersonali si costruiscono2 • •
>on l'l'accusativo della persona cui si addice, piace o sfugge qualcosa! per quanto riguarda la cosa che si si addice, che piace o che sfugge, sfugge, si pu/ trovare, trovare, a seconda dei casi2 il nominativo nominativo,, se la cosa è costituita da un nome o un pronome un pronome,, l'l'infinito infinito,, se la cosa è costituita da un verbo, una frase infinitiva se infinitiva se la cosa è costituita da una frase(
"erbi difettivi Seppure i verbi difettivi sarebbero quelli mancanti anche del solo perfetto, o del supino, quelli che in latino sono solitamente definiti tali si possono dividere in tre gruppi2 • • •
-erbi a cui mancano i tempi derivati dal tema del presente -erbi che hanno solo poche forme orme verbali stereotipate
"erbi senza presente ) verbi senza presente sono c%epi, memini e %"i( C%epi +iniziare si traduce normalmente, e viene sostituito per i tempi derivati dal tema del presente da un sinonimo( Memini +ricordare e >"i +odiare, invece, hanno nella loro coniugazione solo i tempi derivati dal tema del perfetto pi1 alcune forme, ma si traducono come fossero presenti( >ioè memini, che sarebbe un perfetto, non si traduce con i% ric%r"i, ma con i% ric%r"%( < cos[ meminerm +piuccheperfetto si trasforma nell'imperfetto italiano i% ric%r"v% , meminerit +futuro +futuro anteriore diventa nella traduzione il futuro semplice egli ric%r"er? ( La stessa cosa avviene per %"i( Memini possiede anche un imperativo futuro + mement%, mement%te che naturalmente si traduce in italiano con l'imperativo presente + ric%r", ric%r"te ( >"i invece ha anche un participio futuro %surus, , um (
Se per/ si vuole il vero perfetto, piuccheperfetto o futuro anteriore di memini o %"i è necessario utilizzare sinonimi come rec%r"%r +ricordare +ricordare o, per, %"i, la perifrasi %"ium )(e% in liquem (
Perifrastica attiva 7ella grammatica latina, latina, si chiama perifrastica attiva +o coniugazione coniugazione perifrastica attiva, un un tipo di costruzione costituita dal participio futuro accompagnato dal verbo sum 9essere9 +in tutti i tempi dell'indicativo e del congiuntivo(
Perifrastica passiva La perifrastica passiva è il modo con cui viene chiamato un costrutto sintattico della lingua latina(
Le funzioni del caso ablativo AGN( ; 5AB#A //858N( sono complementi che accompagnano un verbo passivo rispondono alla domanda2
AELA(8"; D8 )FF; corrisponde al >omplemento di ezzo dell\)taliano risponde alla domanda2
AELA(8"; D8 );D; corrisponde al >omplemento di odo italiano risponde alla domanda2
7ota2 *uando il #ostantivo è seguito dall\ Aggettivo il cum verrebbe interposto!
spesso in E 6ggettivo
AELA(8"; D8 #(A(; 8N LB;G; -iene -iene spessissimo usato, e risponde alla domanda2 J?-
AELA(8"; D8 );(; DA LB;G; @isponde alla domanda2
da dove Da
AELA(8"; D8 AG;)N(; @isponde alla domanda2
di chi Di che cosa #u di chi #u che cosa 8ntorno a che cosa Si traduce con D H AELA(8";7
AELA(8"; D8 )A(8A @isponde alla domanda2
di che cosa Di che materia Si traduce con I H AELA(8";7
AELA(8"; D8 5;)PAGN8A D8 BN8;N @isponde alla domanda2
chi 5he cosa A ELA(8"; ; Si traduce con 5B) H AELA(8" AELA(8"; D8 PFF; >ome il complemento di prezzo indica il prezzo di una cosa , che con un avverbio puJ essere 8ND()8NA(; 1AL GN8(8";27 Si utilizza con verbi come:
)l prezzo indicato vuole lKAELA(8";7 esempio2
magno pretio quam cogitaveram emi ho comprato a prezzo maggiore di quanto avevo pensato( Le funzioni del caso dativo DA(8"; D8 P;####; 8l verbo sum esprime in latino anche lKidea dellK appartenenza7 appartenenza7 K accompagnato dal dativo che esprime la persona che possiede una certa cosa7 "iene tradotto in italiano col verbo avere e il dativo diventa il soggetto7
8L D;PP8; DA(8";
costituiscono il Doppio Dativo che indica una frase come:
#i usa spesso con verbi come: "enire Dare Attribuire Lasciare ssere o )andare7 L /BNF8;N8 DL 5A#; GN8(8"; GN8(8"; D8 #(8)A 1dellKavverbio2 5ome per il complemento di stima italiano indica
esempio:
"oluptatem virtus minimi facit la virtM stima pochissimo il piacere7
8L GN8(8"; D8 P(8NNFA LKitaliano usa perifrasi per indicare: 32 La persona cui spetta un dovere o un compito ,2 La stessa persona o la cosa di cui propria una
L /BNF8;N8 DLL' A55B#A(8"; A55B#A(8"; D8 );(; A LB;G; P LB;G; Nel moto per luogo bisogna distinguere un passaggio GN85; da un PA##AGG8; ;EEL8GA(; 1ad esempio un ponte2 si usano
Nel moto a luogo bisogna distinguere tre casi che si tradurranno sempre con lKA55B#A(8";7
Le congiunzioni 5;NG8BNF8;N8 5;;D8NAN(8 sono congiunzioni che LGAN; due termini o due proposizioni dello stesso grado 5;PBLA(8" aggiungono a
A""#A(8" aggiungono proposizioni proposizioni che esprimono una opposizione una esclusione dal detto
5;NG8BNF8;N8 D85C8AA(8" #ono congiunzioni che AGG8BNG;N; una spiegazione a
5;NG8BNF8;N8 5;LA(8" )arcano la 5;LAF8;N lKunione tra alcuni termini di una proposizione: proposizione: Possono essere sia 5;PBLA(8" che anche A""#A(8" esempio:
5;NG8BNF8;N8 D8#G8BN(8" "engono usate
A""E8 D8 );D; Si ottengono questi avverbi aggiungendo la Aerminazione Aerminazione .< al tema degli aggettivi della prima classe, che si ottiene dal genitivo meno la terminazione(
L /BNF8;N8 D8 5B) 5B) H AELA(8"; D 9>?79 cum è una preposizione a 5omplemento di )odo esempio2 magna 9cum9 difficultate, dove a causa dell\aggettivo pu/ essere omesso( b 5omplemento di 5ompagnia o di Bnione F 5B) H 8ND85A(8"; è in questo caso una congiunzione subordinante, 9quando9, 9allorquando9( a #ubordinata (emporale : 5B) H 5;NG8BN(8"; sempre congiunzione subordinante, introduce2 a #ubordinata Narrativa con valore >6ES6L<.A<P?@6L< che segue la consecutio temporum
L /BNF8;N8 D8 B( B( Q >5;)> H 8(A #85 come un avverbio comparativo , è correlato con )A6 e S)>( esempio2 ]onus magister discipulos ut filios amat F B( congiunzione subordinante esprime2
5;NG8BN(8"; a /8NAL 1negazione N2 H 5;NG8BN(8"; 5;)P L(8" "A ";L8(8" ";L8 (8"A A +che si traduce come la finale b 5;)PL(8 c 5;N#5B(8"A 1negazione B( N;N2 H 5;NG8BN(8"; ma in italiano si usa l\indicativo d 5;)PL(8"A 1negazione B( N;N2 H 5;NG8BN(8"; che segue la consecutio temporum(
DALLKAGG((8"; ALLK A""E8; Per formare l\avverbio si parte dallK AGG((8"; al grado P;#8(8"; , che AGG8BNG AL ()A DL GN8(8"; L< A<@)76B)?7) S<4E<7A)2
esempio2 L)]<@, L)]<@6, E D +dal genitivo liberi L)]<@<, liberamente Poichè è di prima classe in <@( >
8N(N#8"8 8N $8; $8B# si intendono anche avverbio nella forma $8B# cio=: ?@A)S ha intensivo ?@A)?@ ed avverbio ?@A)ES, pi1 fortemente
GL8 8N(N#8"8 8N 8##8)B# A B) formano l\avverbio come gli aggettivi di ;classe AL ()A GN8(8"; AGG8BNG;N; $7 esempio2 ?@A)SS)ES ?@A)SS)ES ha genitivo ?@A)SS)) ed avverbio ?@A)SS)<, ?@A)SS)<, molto fortemente, fortissimamente(
LA 5;)PAAF8;N DGL8 A""E8 A""E8 6vviene come per i sostantivi tra due termini e come gli aggettivi tra due avverbi( 32 )AGG8;ANFA tra due termini
esempio2 Lucius sever)ES *E6 arcus educatur
,2 )AGG8;ANFA tra due A""E8
esempio2 ilites pugnabant 64)S fortiter *E6 prudenter! ?@A)ES quam P@EJ<7A)ES(
A""E8 D8 LB;G; D8"A(8 DAL P;N;) LA(8"; >ome dai pronomi determinativi e dimostrativi, anche i pronomi relativi formano una serie di avverbi di luogo (
Si ricordano come gli altri avverbi recitandosi ]).?.7J.6, gli avverbi dei relativi hanno sempre vocali successive delle italiane 6, <, ), ?, E(
Autti questi avverbi di luogo sono avverbi relativi possono cio introdurre una proposizione subordinata relativa e sono usati spesso in correlazione con i corrispondenti avverbi determinativi o dimostrativi ( esempi2 ubicumque sum, ibi meus sum! dovunque io mi trovi, +l[ appartengo a me stesso( Ebi tu es, ibi et ego ero! dove sei tu, l[ sar/ anch\io(
8L "AL; "AL; #PAF8;$() #PAF8;$()P;AL P;AL DGL8 A""E8 A""E8 D8 D 8 LB;G; localizzare lKazione espressa dal verbo anche nel tempo 2 olti avverbi di luogo possono localizzare un\azione pu/ infatti accadere 9a questo punto9, 9a quel punto9, 9nel momento in cui9, che equivale a 9quando9 e 9mentre9( esempio2 ubi illuit, consul castra movit! quando sorse il sole, il console riprese la marcia( _ic fabulam f abulam 6esopus 6esopus 6theniensibus narravit! a questo punto
P;P;#8F8;N8 ()P;AL8 )ndicano il tempo in cui avviene ciJ che si afferma nella reggente ( >i dicono se un certo fatto è avvenuto prima o dopo un altro, espresso nella principale( Possono essere2 32#PL858( introdotte dalle congiunzioni
,28)PL858( introdotte da dopo prima di a da in su con il verbo all\infinito o +se unite alla reggente con un participio presente o passato o col gerundio( ontemporaneit32 quando, mentre,((( .Posteriorit32 dopo che,(((
NL LA(8N; #8 (ADB5: 5B), 9quando9, col verbo 8ND85A(8";( <\ la costruzione tipica delle temporali, esprime un rapporto GN85; con la reggente7 FDB), 9mentre9, con lK8ND85A(8"; P#N( (
LA P;P;#8F8;N 5AB#AL La causale indica la causa la ragione per cui avviene ciJ che afferma la reggente ( Pu/ avere forma2 #PL858(A, introdotta dalle congiunzioni poich= perch= siccome , o dalle locuzioni congiuntive: dal momento che dato che per il fatto che7 F8)PL858(A, introdotta dalle preposizioni con per di a con il verbo allKKinfinito , anche al gerundio o participio( >on i verbi di sentimento sono introdotte da 5C H 5;NG8BN(8"; oppure da D8 P H 8N/8N8(;7 esempi2 Poichè piove, preferisco non uscire( F 6vendo piovuto, preferisco non uscire( : )o ringraziai, per avermi aiutato! Sono lieto che tu mi abbia aiutato(
LA 5AB#AL NL LA(8N; ;EE8((8"A , cioè considerata reale da chi scrive, si rende )n forma esplicita, quando la causa = ;EE8((8"A con2
esempio2 _< )7 L6A)7? S) ES6 P5CR A""E8; Q 5B7 esempio2 >E@ sapientes beati putanturK
LA P;P;#8F8;N /8NAL )ndicano lo #5;P; il /8N per cui si compie lKazione espressa dalla @<44<7A<( #PL858(A )ntrodotta da A//8N5CR P5CR seguita dal 5;NG8BN(8";7 F8)PL858(A )ntrodotta da P A D8 AL /8N D8 ALL; #5;P; D8 , seguita dallK8N/8N8(;(
LA /8NAL NL N L LA(8N; LA(8N; La finale nel Latino non segue la consecutio temporum , +una regola per indicare il giusto tempo da usare ma si forma variando due tempi del congiuntivo P#N( e 8)P/((; ( Eseremo il presente
-i sono anche finali introdotte da2 P6@A)>)P)? EAE@? F SEP)7? )7 E che indica il fine di un verbo di movimento
LA P;P;#8F8;N 5;N#5B(8"A conseguenza di
LA 5;N#5B(8"A LA(8NA
A""E82
AGG((8"82
cioè2 tantus tanta tantum: tantum: tam D sostantivo2 verbo2 aggettivo +avverbio ) ()P8 DL 5;NG8BN(8"; sono usati con "AL; A##;LB(; , cioè
G;LA GNAL )n italiano la consecutiva vuole lK8ND85A(8"; corrispondente al 5;NG8BN(8"; LA(8N; e "85"#A(
LA P;P;#8F8;N P;P;#8F8;N #;GG((8" #; GG((8"A A ;GG((8" ;G G((8"A A Si usano come subordinate ma fungono rispettivamente da #;GG((; e da ;GG((; del verbo sovraordinato ( La reggente della soggettiva = impersonale7 _anno forma2
32#PL858(A 5C H verbo al modo /8N8(;, +indicativo o congiuntivo( ,28)PL858(A D8 H verbo allK8N/8N8(;7 Si usano2
*uesta subordinata italiana si traduce con una forma propria della lingua latina7 "edi la pagina sulle >proposiz >proposizioni ioni infinitive> infinitive> per per il corrispondente corrispondente costrutto latino(
8N/8N8(8" LA(8N _anno la funzione delle #;GG((8" D ;GG((8" 8(AL8AN ( Le >?PL?< L6 )76L<( )76L<( Le altre utilizzano la formula 2
soggetto A55B#A(8"; H 8N/8N8(; esempio2
LKinfinitiva #;GG((8"A = retta dai seguenti verbi:
L\infinitiva ;GG((8"A è retta dai verbi2
legati in certo modo alla sfera cognitiva(
LKinfinitiva si forma tenendo a mente .B#(A 5;#(BF8;N:
)l tempo usato con valore relativo tiene conto del verbo che lo precede nella reggente , e quindi in italiano viene tradotto di conseguenza, conseguenza, scegliendo un tempo finito al congiuntivo +se viene usato che I congiuntivo adatto alla se
()P8 DLLK8N/8N8(;
*uesti esempi hanno il tempo presente , ma avrebbero potuto avere anche il tempo al passato ( )n questo caso lKinfinito avrebbe espresso un tempo anteriore , posteriore o contemporaneo nel passato, e cosS per altri tempi ( esempio2
Putabam amicum meum @omam venire( Pensavo che il mio amico venisse a @oma, che è contemporanea nel passato(
Anche il passivo dellKinfinito = comunemente usato: Sciebam amicos meos probos ab omnibus etimatum iri( Sapevo che i miei amici sarebbero stati stimati onesti da tutti, che è posteriore poichè vi è passato della reggente
L #BE;D8NA( 5;)PL(8" ";L8(8" nel L6A)7? 5orrispondono 5orrispondono alle al le #;GG((8" ;GG((8" , e hanno forma -?L)A)-6 perch5 rette da un verbo di ";L;N(TK di D#8D8; di 8N(NF8;N di #/;F; ( esempio2 ammonire, persuadere, incitare, ordinare, chiedere, pregare, implorare, desiderare, curare, cercare di, ecc( #8 (ADB5 8N .B#(; 5A#; 5;) LA /8NAL:
esempio2 du milites imperavit ut castra ponerent vos oro ne urbem relinquatis
LA 5;)PL(8"A 8N(;D;((A DA B( U B( N;N quando esprime una constatazione o il risultato dellKazione ( Si forma con2
e segue le regole della 5;N#5B(8; ()P;B), e sono contemporanee o anteriori( -<@]) J)2
#P##8;N8 impersonali #;#(AN(8"; o AGG((8"; H #B) mos est, consuetudo est, verum est, esempio2 eadem nocte accidit ut esset luna plena nella stessa notte accadde che ci fosse la luna piena
P;L##8 ; AN(858PAF8;N DLLA LA(8"A LA(8"A reggente e il pronome relativo viene 85C8A)A(; Spesso in latino la relativa P5D la reggente nella principale, da un pronome determinativo dimostrativo o da un sostantivo esempio2 avidus canis, *E< tenebat, ore dimisit >)]E!
traducendo questa forma, scriviamo P@)6 L6 P@)7>)P6L< poi la @
N##; LA(8"; *uando viene usato un pronome relativo DA"AN(8 ad una frase si tratta di un nesso relativo! si usa questa forma in sostituzione di un pronome determinativo o dimostrativo( Sottolinea il legame esistente tra le due proposizioni e N;N introduce una relativa ( Si traduce con un pronome D()8NA(8"; o D8);#(A(8"; (
esempio2 homines ignem petebant! .B) Prometheus detulit in terras! gli uomini chiedevano il fuoco! Prometeo L; port/ sulla terra(
LA(8" /8NAL8 5;N#5B(8" introdurre
.B;D introduce sempre la 5;N#5B(8"A esempi2 >aesar eesare mand/ la cavalleria perch5 sostenesse l\impeto dei nemici(
solum tam eile et macrum est
LA P;P;#8F8;N P;P;#8F8 ;N 8N(;GA(8"A 8N(;GA(8"A proposizioni indipendenti che esprimono una domanda in Si dicono interrogative dirette quelle proposizioni forma diretta( *uis esK Ende venisK )l verbo 5 di norma al tempo indicativo !
8n italiano le interrogative dirette sono di norma introdotte da 2 En pronome interrogativo es2 chiK F En aggettivo interrogativo es2 cheK : En avverbio interrogativo es2 doveK oppure possono essere rese tramite lKintonazione della voce , espressa graficamente dal punto interrogativo( 6nche in latino la proposizione interrogativa diretta introdotta da un elemento che preannuncia l\interrogazione +pronome aggettivo od avverbio interrogativo (
P;N;)8 AGG((8"8 8N(;GA(8"8
? con minor frequenza, dai pronomi composti da *uisK *uidK +*uisnamK
8N(;GA(8"A D8((A D8#G8BN(8"A La particella enclitica VN introduce anche , in alternativa con B(B), lKinterrogativa detta D8#G8BN(8"A , poich5 propone la scelta tra due alternative separate da ?, che è espresso in questo caso dal latino AN2 esempi2
il secondo membro pu/ essere disgiunto al primo negativamente con AN N;N D ? 7?(
8N(;GA(8" D8(( 8N(;D;(( DA A""E8 8N(;GA(8"8 Le interrogative dirette possono essere introdotte anche da avverbi specificamente interrogativi ! i pi1 usati sono2
oppure da avverbi di luogo relativi usati in funzione interrogativa +]).?.7J.62
.B8D neutro del pronome interrogativo perch>7 esempi2
L 8N(;GA(8" D8(( 8N(;D;(( DALL PA(85LL 8N(;GA(8" Dove lKitaliano si esprime con lKintonazione della voce , cio5 dove mancano aggettivi pronomi od avverbi interrogativi interrogativi , il latino usava delle particelle interrogative2 a Q N N +enclitica, cio5 che si aggiunge alla parola, in molti casi al verbo, cambiandone l\intonazione2 lKaccento si sposta sullKultima sillaba *E67J? S) P?7< E76 J?67J6 J) >E) N;N #8 5;N;#5 LA 8#P;#(A ! esempi2
b2 NB) +DforseK, forse cheK *E67J? S) P?7< E76 J?67J6 >_< P#BPP;N BNA 8#P;#(A NGA(8"A ! in questo caso si parla di una domanda retorica, cio5 che suppone la risposta, e si limita a porre la domanda solo nella forma! esempi2
c N;NN +Dnon 5 forse vero cheK, forse nonK *E7J? S) P?7< E76 J?67J6 >_< P#BPP;N BNA 8#P;#(A A//)A(8"A ! si parla anche in questo caso di un\interrogativa retorica, che presuppone la risposta( esempi2
LA P;P;#8F8;N P;P;# 8F8;N 8N(;GA(8"A 8N(;GA(8"A 8ND8(( 8ND8( (A LKinterrogativa diretta una proposizione indipendente ! quando si trova in forma 8ND8((A diviene del tipo di una proposizione #BE;D8NA(A ( Dipende da verbi che significano 9 interrogare 9, 9chiedere 9, 9sapere9, 9non sapere 9, 9ignorare 9, come
Anche nelle interrogative indirette disgiuntive il modo congiuntivo ( )7A<@@?46A)-< J)S4)E7A)-<
()P8 DL 5;NG8BN(8"; 5;NG8BN (8"; NLL N LLK8N(;G K8N(;GA A(8"A (8"A 8ND8((A 7ell\interrogativa indiretta i tempi del congiuntivo vengono sempre usati con valore relativo quindi esprimono un rapporto anteriore, contemporaneo od posteriore rispetto al tempo della reggente( ) tempi usati sono
La posterioritO = data rispettivamente dalla P8/A#(85A P8/A#(8 5A A((8" A((8"A A al congiuntivo P#N( e dalla P<@)@6SA)>6 6AA)-6 al congiuntivo 8)P/((; ( P<@)@6SA)>6 P<@)@6S A)>6 6AA)6AA)-6 6 D P6@A)>)P)? P6@A)>)P)? EAE@? E AE@? I -?>) -<@]? -<@ ]? SE esempio2
LA 8#P;# 8 #P;#( (A A//)A(8" A//) A(8"A A ; NGA(8"A NGA(8"A Per esprimere esprimere la risposta 9S)9 oppure 97?9 alle interrogative, il latino preferisce 8P( 8L ()8N P8BK 8)P;(AN(: 8L "E;:
Bsa anche A""E8 A""E8 A//)A(8"8 A// )A(8"8 come 8(A 8(A, #85 +Dè cos[, 5( +Dcertamente, ;)N8N; +Ddel tutto, o NGA(8"8 come )8N8), N8C8L +Daffatto, che corrispondono rispettivamente all\italiano 9S)9 e 97?92
LA P;P;#8F8;N P;P;#8F8 ;N #5LA)A(8"A #5LA)A(8"A Autti i pronomi e gli aggettivi interrogativi, ad eccezione di uter, possono introdurre proposizioni proposizioni esclamative( esempi2 qua et quanta virtute milites pugnaverunt` sed quot perierunt` >on quale e quanto +grande valore i soldari combatterono` a quanti morirono` 6nche le proposizioni esclamative possono essere indipendenti o dipendenti , le prime con verbo
indicativo, le seconde con verbo congiuntivo( esempio2 incredibile est dictu qua et quanta virtute milites pugnaverint` <\ incredibile incredibile con quale e quanto valore i soldati abbiano combattuto`
Le subordinate esclamative presentano la stessa struttura delle interrogative interrogative 2 sono introdotte dagli stessi pronomi o aggettivi , chiamati in questi casi esclamativi, e seguono nella forma indiretta la costruzione del congiuntivo e consecutio temporum7 PP;#8F8;N8 5;N L' AELA(8";
PP;#8F8;N8 5;N L' A55B#A(8";
AL( D()8NAF8;N8 D8 LB;G; ) nomi propri di citt3 uniti ad un appellativo geografico seguono la regola generale( esempio2 in insula @hodo
Si utilizzano anche le seguenti proposizioni2
8N(;DBF8;N ALL'ANAL8#8 L;G85A corrispondenza che esiste tra t ra ogni proposizione subordinata ed <' opportuno tenere presente la corrispondenza il complemento corrispondente: corrispondente: .Lo studio +soggetto della grammatica +c( specificazione è utile( .<' utile che si studi +soggettiva la grammatica7
proposizione , su cui poggiano >ome si vede dall'esempio, il predicato rappresenta il nucleo della proposizione i complementi! cos[ la principale rappresenta il nucleo del periodo che regge tutte le subordinate( are l'analisi del periodo significa individuare il valore delle varie proposizioni rispetto alla principale2 .Parlava per scherzo 1fine27 .Parlava per scherzare 1finale27
8N/8N8(8" LA(8N ' caratterizzata dal:
esempio2 ?mnibus constat omam esse urbem magnam et pulchram( ;mnes scimus omam esse urbem magnam et pulchram( <\ noto a tutti che ((( Autti sappiamo che ((( @oma è una grande e bella citt3(
8 ()P8 DLLK8N/8N8(; usati relativamente sono:
Anche il passivo dellKinfinito = comunemente usato: esempio2 Scie(m mic%s me%s pr%(%s ( %mni(us extimatum iri( sarebbero stati stimati onesti da tutti( sapevo che i miei amici sarebbero
P;P;#8F8;N #;GG((8"A >_< I >?74)E7A)-? o )7J)>6A)-? J) I )7)7)A?
<' opportuno che gli alunni si impegnino7 <' ora di pensare allo studio(
P;P;#8F8;N ;GG((8"A >_< I >?74)E7A)-? ? )7J)>6A)-? J) I )7)7)A? olti affermavano che un disco luminoso era apparso nel limpido cielo stellato( olti affermavano di aver visto un disco luminoso roteare nel cielo(
LA P;P;#8F8;N P;P;# 8F8;N 8N(;GA(8"A 8N(;GA(8"A 8ND8(( 8ND8( (A K introdotta da pronomi aggettivi avverbi e particelle interrogative7 N +enclitica2 N;N #8 5;N;#5 LA 8#P;#(A ! a Q N b2 NB) +DforseK, forse cheK2 N;N #8 5;N;#5 LA 8#P;#(A ! 8#P ;#(A A//)A(8"A7 A//)A(8"A7 c N;NN +Dnon 5 forse vero cheK, forse nonK2 8#P;#(A 7?A6 7?A6 NB), che nelle dirette era usato solo nelle retoriche con risposta negativa, = usato in alternativa a N , quando non si conosce il tipo di risposta possibile(
8L );D; DLLK8N(;GA(8"A 8ND8((A K 8L 5;NG8BN(8";7
8N(;GA(8" D8#G8BN(8"
) tempi usati sono
8N(;GA(8"A 8ND8((A 8(AL8ANA K introdotta da pronomi aggettivi avverbi e particelle interrogative7
esempio2 Ja parecchi minuti il ragazzo taceva, assorto in pensieri vaghi( Si chiedeva perch= dovesse affrontare affrontare un impegno tanto gravoso e non sapeva se sarebbe stato all' altezza del compito(
P;P;#8F8;N P;P;#8F8;N LA(8"A LA(8"A P;P8A precisano e determinano un elemento Svolgono la stessa funzione di un aggettivo, precisano dell'enunciato( Le relative improprie svolgono una funzione circostanziale, sono quindi quindi pi1 simili a finali, consecutive, causali, ecc( #ono introdotte da P;N;)8 LA(8"8 LA(8"8$8ND/8N8(8 o indefiniti, 1)P6L<7A< L' 8ND85A(8"; W7
P;P;#8F8;N LA(8"A 8(AL8ANA B(8L8FFA un P;N;) od un A""E8; D8 LB;G; LA(8"8 e anche pronomi e avverbi indefiniti relativi, +che, cui, dove, onde, chiunque, dovunque, ecc( 8L );D; ' L'8ND85A(8";7 )7 ?@6 8)PL858(A 1rara2 vuole A DA 5;N BN 8N/8N8(; P@
LA /8NAL NL N L LA(8N; LA(8N; EA)L)BB6 #;L; 8 ()P8 5;N()P;AN8 DLLA 5;N#5B(8; 2
-i sono anche finali introdotte da2 P6@A)>)P)? EAE@? F SEP)7? )7 E che indica il fine di un verbo di movimento
LA P;P;#8F8;N /8NAL
)ndicano lo #5;P; il /8N per cui si compie lKazione espressa dalla @<44<7A<( #PL858(A )ntrodotta da A//8N5C' P5C' seguita dal 5;NG8BN(8";7 F8)PL858(A )ntrodotta da P A D8 AL /8N D8 ALL; #5;P; D8 , seguita dallK8N/8N8(;( esempio2 Perch= la propria voce potesse giungere distinta e chiara anche agli ascoltatori pi1 distanti, l'oratore scandiva lentamente le parole( Jesiderava essere ben compreso, per essere convincente ed ottenere un appoggio unanime alla sua iniziativa(
LA 5AB#AL NL LA(8N; ;EE8((8"A , cioè considerata reale da chi scrive, si rende )n forma esplicita, quando la causa = ;EE8((8"A con2
esempio2
LA P;P;#8F8;N 5AB#AL La causale indica la causa la ragione per cui avviene ciJ che afferma la reggente ( Pu/ avere forma2 #PL858(A, introdotta dalle congiunzioni poich= perch= siccome , o dalle locuzioni congiuntive2 dal momento che, dato che, per il fatto che e l'8ND85A(8";7 F8)PL858(A, introdotta dalle preposizioni conper di a con il verbo allK8N/8N8(; o anche al gerundio o participio( >on i verbi di sentimento sono introdotte da 5C H 5;NG8BN(8"; oppure da D8 P H 8N/8N8(;7 esempio2 Poich= non mi sentivo troppo bene, preferii non partecipare alla gita e restare a casa a riposare(
LA 5;N#5B(8"A LA(8NA
G;LA GNAL )n italiano la consecutiva vuole lK8ND85A(8"; corrispondente al 5;NG8BN(8"; LA(8N; e "85"#A(
LA P;P;#8F8;N P;P;#8F8;N 5;N#5B(8" 5; N#5B(8"A A 8(AL8ANA 8(AL8ANA conseguenza di
P;P;#8F8;N ()P;AL Si tratta di una proposizione circostanziale che precisa
)l modo usato è L'8ND85A(8";=, che segue la sua consecutio temporum(
5;N#5B(8; ()P;B) DLL'8ND85A(8"; >ome per il congiuntivo si tratta di un uso relativo al tempo della principale2
()P;AL 8(AL8ANA )ndicano il A<P?, la >)@>?SA67B6 in cui avviene un' azione( )A62 congiunzione o locuzione temporale I )7J)>6A)-? )PL)>)A62 )PL)>)A62 preposizione o locuzione prepositiva I )7)7)A? oppure )PL)>)A62 P6@A)>)P)? ? 4<@E7J)? senza congiunzione o altra( esempio2 .uando scoppiJ il temporale i gitanti erano in aperta campagna( Dopo che ciascuno ebbe raccolto le sue cose , tutti fuggirono verso l'albergo(
==L'inversum, anche italiano, rovescia in pratica la gerarchia P@)7>)P6L<.SE]?@J)76A6, dando alla temporale il ruolo r uolo di @6S< >?P)EA >?P)EA62 62 +m m%ntni " stti%nem stti%nem s%litm c%nvenie(nt, c%nvenie(nt, cum repente repente c%nspiciunt c%nspiciunt )%stes@ 4i3 i montanari raggiungevano la stazione,
P;P;#8F8;N 5;N5##8"A Sono proposizioni circostanziali che indicano un fatto reale o supposto nonostante il
7?A6 7?A6 L)>
attacchiamo pure quanto ti pare gli Stoici, temo per/ che siano i soli filosofi( f ilosofi(
P;P;#8F8;N P;P;#8F8;N 5;N5##8" 5; N5##8"A A 8(AL8ANA 8(AL8ANA Si utilizza con la stessa logica di quella latina!
esempio2 #ebbene il sole fosse ormai alto nel cielo e la vita avesse ripreso il ritmo quotidiano, le imposte della sua camera restavano chiuse(
5B) A""#A(8"; L AL( #(B((B A""#A(8" .uando si esprime un fatto o una situazione in opposizione a
5B) H5;NG8BN(8"; relativo a volte con valore proprio ( )l congiuntivo è usato a volte con valore relativo sprime una opposizione rispetto all'azione della sovraordinata sovraordinata ( 6ltre costruzioni vengono rese con una proposizione avversativa2
LA(8"A LA(8"A 8)P;P8A 8)P;P 8A al 5;NG8BN(8";7 Anche usando delle 5;NG8BNF8;N8 5;;D8NAN(8 o un A#8ND(; senza congiunzioni, cioè due proposizioni una dopo l'altra+paratassi2 p%pulus le si(ilt, t mi)i pu"%@ il popolo mi fischia, mentre io mi applaudo( A%minri illi v%lunt, v%s v%s li(eri esse& quelli vogliono dominare, mentre voi +volete essere liberi(
P;P;#8F8;N A""#A(8"A 8(AL8ANA )ndica ci/ che si oppone a quanto si afferma nella reggente( r eggente(
esempio2 )l ragazzo continuava a giocare spensieratamente, mentre avrebbe dovuto cercarsi un riparo dalla pioggia insistente(
P8;D; 8P;((85; proposizioni 2 <' costituito da due proposizioni P;(A#82 cioè una subordinata suppositiva , che definisce le condizioni di verit3 della sovraordinata( <' introdotta da #8 , quando è positiva, N8#8 o B( N;N se negativa ( P@?A6S)( AP;D;#82 enuncia la conseguenza dell' ipotesi formulata nella P@?A6S)(
P8;D; 8ND8PNDN( 2 )n cui l'AP;D;#8 è la principale e la P@?A6S) una subordinata di primo grado(
)n latino vi sono tre tipi di periodo ipotetico2
il F; e il :; vengono detti della #;GG((8"8(A', al >?74)E7A)-?(
5ongiunzioni: #82 usato quando è P;#8(8"A! N8#8: quando ha valore #5B(8"; , 9a meno che, salvo il caso in cui(((9! #8 N;N: quando la negazione è riferita ad un L)N(; della proposizione(
P8); (8P; dell' ;GG((8"8(A': AP;D;#82 costituito da qualunque proposizione indipendente all' 8ND85A(8"; 8)PA(8"; o 5;NG8BN(8"; ( P;(A#82 8ND85A(8";, a volte con tempo proprio, a volte relativo( 7aturam si se
AP;D;#82 usa il 5;NG8BN(8"; 5;NG8BN(8"; P#N(! il P/((; è usato per esprimere un' azione conclusa( P;(A#82 usa il 5;NG8BN(8"; P/((; per esprimere la sua sua AN(8;8(A', oppure il P#N( senza particolari significati( $i quis "eus mi)i largiatur ut ut ex )c ette repuerscm et in cunis vgim,
se qualche dio mi concedesse di tornar bambino da questa mia et3 e di vagire in vl"e recusem @ culla, rifiuterei decisamente(
(F; (8P; dell' 8)P;##8E8L8(A' o 8AL(A': AP;D;#82 usa il 5;NG8BN(8"; 8)P/((; o P8B55CP/((; , a seconda che si svolga nel P@
P8;D; D8PNDN(2 )n cui anche l'AP;D;#8 dipende da un'altra proposizione sovraordinata come una infinitiva o una perifrastica 2
P8;D; 8P;((85; 8(AL8AN; _a la stessa finalitO del periodo ipotetico latino, ed esiste nelle sue medesime forme2 @<6LA6', P?SS)])L)A6', )@@<6LA6', )7J)P<7J<7A< ? J)P<7J<7A<(
P;(A#82 sempre introdotta dalla congiunzione # AP;D;#82 esprime la conseguenza conseguenza dell' 8P;(#87 3 (8P;: (8P; : AL AL( (A' 6P?J?S)2 modo 8ND85A(8";! P@?A6S)2 modi 8ND85A(8";, 8)PA(8"; o 5;NG8BN(8"; (
, (8P;: P;##8E8L8(A' 6P?J?S)2 modo 5;NG8BN(8";, imperfetto o trapassato! P@?A6S)2 modo 5;ND8F8;NAL presente o passato(
- (8P;: (8P; : 8AL 8 AL( (A' 6P?J?S)2 modo 5;NG8BN(8";, imperfetto o trapassato! P@?A6S)2 modo 5;ND8F8;NAL presente o passato( ) due tipi della possibilit3 e dell' irrealt3 hanno la stessa struttura grammaticale , ma si utilizzano in ambiti diversi ( -engono divisi nella grammatica italiana a causa della differenza che c'era nel latino(
7?A6 7?A6 La P;(A#8 pu/ assumere una forma 8)PL858(A2
P;P;#8F8;N8 5;)PAA(8" proposizioni circostanziali circostanziali che costituiscono il secondo termine di paragone in una Sono proposizioni comparazione( Le comparative #)PL858 sono usate con modo 8ND85A(8";W per esprimere un fatto reale( 5;)PAAF8;N D8 BGBAGL8ANFA
5;)PAAF8;N D8 )AGG8;ANFA e di )8N;ANFA M Ena proposizione comparativa introdotta da .BA) costituisce il secondo termine di paragone di un comparativo di 644)?@67B6 o di )7?@67B6( V #pesso un verbo che implica un 5;N/;N(; , come preferire o essere superiore, costruisce con .BA) la comparazione7 comparazione7
N;(A2 La comparativa introdotta da P;(8B#777 .BA), >piuttosto che777> indica2 se ha
P;P;#8F8;N 5;)PAA(8"A 8(AL8ANA ed #)P8 /unge da secondo termine di paragone rispetto alla reggente , con la quale è correla con 644?74)E7B)?7) ? 6--<@])(
P;P;#8F8;N P;P;#8F8;N 5;)PAA 5; )PAA(8" (8"A A D8 BGBAGL8ANFA BGB AGL8ANFA
7t sementem $eceris, it metes@ come seminerai, cos[ mieterai( F *ntum (ernt quntum ire sgitt p%test@ erano tanto lontani quanto pu/ andare una freccia( : .i"es %mni $ere c%ntr c "ict sint evenisse@ tu vedi che quasi tutto è capitato all' opposto di quanto è stato detto(
P;P;#8F8;N 5;)PAA(8"A D8 )AGG8;ANFA $esplicita
P;P;#8F8;N P;P;#8F8;N 5;)PAA 5; )PAA(8" (8"A A D8 )8N;ANFA )8N ;ANFA
"e"it qum $%rtun (stulit@ M Blus ti(i virtus tu "e"it il tuo valore ti ha dato pi1 di quanto non ti abbia tolto la sorte(
V >ptimus quisque $cere qum "icere mle(t@ i migliori preferivano agire che parlare( qum c%nsci%s in"icret@ in"icret@ W Berpessus est %mni p%tius qum sopport/ ogni tormento, piuttosto che denunciare i complici(
5;)PL(8" 8N(;D;(( DA .B;D Si tratta di proposizioni #;GG((8" ;GG((8" o P#G(85C che completano il significato del verbo , precisandone un fatto o circostanza( Sono introdotte da .B;D , congiunzione subordinante che significa 9il fatto che9! il modo usato = lK8ND85A(8"; =(
P;P;#8F8;N P;P;#8F8;N D85C8AA(8"A D85C8AA(8"A 8(AL8ANA #piegano ciJ che si afferma nella reggente reggente ( 7on dipendono dal predicato ma da un nome o pronome +questo, quello, ci/, od espressioni )A< con A D8 H 8N/8N8(;7
#;GG((8" e ;GG((8" Si utilizzano con verbi che esprimono un A""N8)N(; , +accompagnati da un avverbio o aggettivo che esprime un giudizio, o dopo verbi che rigurdano le A//F8;N8 dellKanimo , +mi dolgo, sono lieto, ecc, che necessitano di un oggetto ( esempi2 Ae nim% me% erg erg rem rem pu(licm, (ene (ene $cis quod non dubitas@ fai bene a non dubitare dei miei sentimenti verso lo stato( u"e% quod te interpellavi @ sono contento di averti interrotto(
P#G(85C >ostituisce cio5 la spiegazione di un sostantivo, aggettivo, avvebio o pronome neutro( esempio2 )llud me me m%vet, quod video %mnes (%n%s (esse R%m@ questo mi turba, il fatto di vedere che tutti gli onesti sono lontani da @oma(
N;(A2 .uod allKinizio della frase , che mantiene il suo antico valore di 6>>ES6A)-? avverbiale, signifiaca cioè 9 per
per quanto riguarda la vita politica, tutta la lotta si è concentrata su su una causa( causa(
P;P;#8F8;N8 #BE;D8NA( 5;N LK8ND85A(8";W Le proposizioni subordinate che esprimono un dato ritenuto ;GG((8"; utilizzano il modo indicativo! queste sono2 . le completive introdotte da *E?J . le relative proprie . le causali . le temporali . le concessive . le comparative
DALLK8ND85A(8"; DALLK8ND85A(8"; AL 5;NG8BN(8"; 5 ;NG8BN(8"; Le proposizioni sopra elencate hanno il verbo al 5;NG8BN(8"; anzich= allK indicativo nei seguenti casi: quando si presenta il verbo come "N(BAL 8ND()8NAE8L P;##8E8L ma non si vuole rendere la certezza( 3uis utem eum "iligt quem metut5 chi potrebbe amare colui che temeK
F *uando si vuole sottolineare la #;GG((8"8(AK dell\informazione, )L PN#8; D8 AL(8 o )L P;P8; contrapposto agli altri( Du"t 4$ricnus 4$ricnus Bnetius qu%" qu%" $uerit (stinens@ (stinens@ Panezio loda l\6fricano perchè fu disinteressato(
D8#(8N(8"A di uno pi1 individui( : *uando viene marcata una 5AA((8#(85A D8#(8N(8"A lKinf lusso di un AL(; AL(; verbo al 5;NG8BN(8"; o 8N/8N8(; ( M *uando lKindicativo subisce lKinflusso