SunuĢ ..................... ............................................ ............................................. ............................................ ............................................. .......................................... ................... 2 Ebû Tâlib El-Mekkî ......................... ................................................ ............................................. ............................................ ...................................... ................ 2 YaĢadığı Dönem .................... ........................................... ............................................. ............................................ ............................................. ....................... 2 Eserleri ...................... ............................................. ............................................. ............................................ ............................................ ...................................... ................ 3 Rahman Ve Rahim Olan Allah'ın Adıyla ...................... ............................................. .............................................. .............................. ....... 4 1. Fasıl ................... .......................................... ............................................. ............................................ ............................................ ............................................. ........................... .... 6 Muameleye Dair Ayet-Ġ Ayet- Ġ Kerimeler Hakkındadır ..................... Hakkındadır ........................................... ......................................... ................... 6 2. FASIL ....................... .............................................. ............................................. ............................................ ............................................. .......................................... ................... 6 Gece Ve Gündüz Evradının Bulunduğu AyetAyet -Ġ Kerimeler Hakkındadır. ..................... .......................... ..... 6 3. FASIL ....................... .............................................. ............................................. ............................................ ............................................. .......................................... ................... 7 Müridin Gece Ve Gündüz Amelleri Hakkındadır ..................... Hakkındadır ........................................... ......................................... ................... 7 4. FASIL ....................... .............................................. ............................................. ............................................ ............................................. .......................................... ................... 8 Sabah Namazında Selamdan Sonra Okunması Mendub Ve Müstehab Olan Ayet -Ġ Kerime Ve Zikirler Hakkındadır ..................... Hakkındadır ........................................... ............................................ ............................................ ........................ 8 5. FASIL....................................................... ............................................................................. ............................................ ............................................ ................................ .......... 10 Sabah Namazından Sonra Okunacak Seçme Dualar .................... Dualar .......................................... .................................... .............. 10 6. FASIL ....................... .............................................. ............................................. ............................................ ............................................. ........................................ ................. 17 Müridin Sabah Sabah Namazından Sonraki Amelleri Hakkındadır ...................... Hakkındadır ........................................... ..................... 17 7. FASIL ....................... .............................................. ............................................. ............................................ ............................................. ........................................ ................. 18 Gündüzün Yedi Evradı Hakkındadır ...................... Hakkındadır ............................................ ............................................. .................................... ............. 18 8. FASIL ....................... .............................................. ............................................. ............................................ ............................................. ........................................ ................. 23 Gecenin BeĢ Evradı Hakkındadır .................... Hakkındadır .......................................... ............................................ ........................................... ..................... 23 9. FASIL ....................... .............................................. ............................................. ............................................ ............................................. ........................................ ................. 27 Fecr Vakti Hakkındadır .................... Hakkındadır .......................................... ............................................ ............................................ .................................... .............. 27 10. FASIL........................................................ .............................................................................. ............................................. ............................................. ............................ ...... 27 Zeval Vakti, Gölgenin Uzama Ve Kısalmasının Ayaklar Yardımıyla Bilinmesi Hakkındadır ............................................. .................................................................... ............................................. ............................................ ............................ ...... 27 11. FASIL ......................... ................................................ ............................................. ............................................ ............................................ .................................... .............. 32 Gündüz Ve Gece Namazlarının Namazlarının Faziletleri Hakkındadır Hakkındadır .................... ........................................... ............................ ..... 32 12. FASIL ......................... ................................................ ............................................. ............................................ ............................................ .................................... .............. 35 Vitir Ve Gece Namazı'nın Fazileti Hakkındadır Hakkındadır ...................... ............................................. ........................................ ................. 35 13. FASIL........................................................ .............................................................................. ............................................. ............................................. ............................ ...... 36 Kulun, Uykudan Uyandığında Ve Sabah Kalktığında Söylemesi Müstehab Olan Dualar Hakkındadır ............................................. .................................................................... ............................................. ............................................ ............................ ...... 36 14. FASIL ......................... ................................................ ............................................. ............................................ ............................................ .................................... .............. 40 Gece Ġbadetinin Taksimi Ve Gece Ġbadete Kalkanların Sıfatları Hakkındadır ................ Hakkındadır ................ 40 15. FASIL ......................... ................................................ ............................................. ............................................ ............................................ .................................... .............. 46 Kulun TeĢbih, Zikir Ve Salat Olarak Yapacaği Virdler, Cemaat Namazının Fazileti, Duaların Kabul Edilmesi Umulan Zamanlar Ve TeĢbih Namazı Hakkındadır ................ Hakkındadır ................ 47
Sunuş
Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla Tasavvuf, Ġslâm'ın dününde olduğu gibi bugününde de etkinliğini sürdüren bir akımdır. Bu yola gönül verenleri, kimi zaman tekke ve zaviyelerde tefekkür ve riyazet ile nefs mücahedesi yaparken, kimi zaman da serhat boylarında ve yad ellerde cihad ve tebliğ farizalarını ifa ederken görmemiz mümkündür. Or ta ta Asya bozkırlarında yaĢayan ġamanist Türkler'i Ġslâm ile tanıĢtıran onlarken, Orta Afrika'nın balta girmemiĢ ormanlarına Tevhid nurunu taĢıyanlar da yine onlardır. Bu yolun yolcuları hakkında söz söylerken çokları için özveride bulunulması neredeyse imkansız imkan sız olan sıcak bir yuva, gönül hoĢluğu saçan bir eĢ, boy boy çocuk lar çocuk lar ve üstüste yığılı malları bir kenara iterek kendini Allah yoluna adamıĢ insanları unutmamak gerekir. Tasavvuf, herĢeyden önce bir gönül mesleğidir. Bu mesleğe girenler, tarikatlarının, Ģeyhlerinin ve dergahlarının farklılığına rağmen, hedefte bir olduklarının Ģuuruna sahip olmalıdırlar. Fıkıh mezhepleri, nasıl ameli konularda daha doğru olana ulaĢma çabası içinde olmuĢlarsa, tarikatlar da kalbi konularda daha yükseklere ulaĢma çabası içinde olmuĢlardır. Bu hakikat, gözden uzak tutulmamalı tu tulmamalı ve müridler farklı tariklerine rağmen aynı yolun yolcuyolcu ları olduklarını unutmamalıdırlar. Bu noktada Yunus Emre'nin Ģu beytini hatırdan hiç çıkarmamak gerekir: Bir kez gönül kırdın ise, bu kıldığın namaz değil, YetmiĢ iki millet dahi, elin yüzün yumaz değil. Müslümanların yeniden varolma mücadelesi verdiği bir devirde, bu Ģuura sahip olanlara düĢen; ayrılık noktalarını değil birlik noktalarını çoğaltmaya çalıĢmak ve Allah Teala'nm sağlam ipine topyekün sarılmaktır. ġeriat ile tarikatı ayrı yollar gibi göstererek nıüslümanları tarikat ehli, Ģeriat ehli diye farklı kutuplara itenlere verilecek cevap, devrin tefrik değil te'lif devri olduğunu hatırlatmaktır, 'Kol kırılır, yen içinde kalır5 misali, fikrin geliĢmesi, cema atin fikren diri kalması kalması için yapılan müzakere ve sohbetlerde, kafirlere karĢı celal sahibi, farklı düĢünen müslümanlara karĢı merhamet dolu olunmalıdır. Marifet yoluna girenler, ġeriat ilminin ehemmiyetini elbette daha da ha iyi takdir eder ve bu ilimleri kazanmak için de çaba sarfederler. sa rfederler. Bunun aksini düĢünmek, marifet ehli hakkında sui zan beslemek tir. tir. Bundan Yüce Allah'a sığınırız. Yolların çokluğu, gidilen yerin kıymetini gösterir. Kimi kısa, kimi uzun olabilen bu yolların hepsi de Rahman'a çıkmaktadır. Öyleyse yolların çokluğuna çokluğuna kızmak yerine sevinmek gerekir. Varılacak yer, Rahman'm huzuru olduğuna göre, O'na giden yollarda seyredenlerin itiĢip kakıĢmak yerine birbirlerine sevgi ve saygı duymaları gerekir. ĠĢte'DĠTruh ve hislerle elinizdeki değerli eseri dilimize kazandırmayı uygun gördük. Bu Ģaheser, Ġmam Gazzali'nin dev eseri îh-yâu îh -yâu Ulûmi'd-dîn'i Ulûmi'd-dîn'i hazırlarken baĢvurduğu temel kaynaklardan kaynaklardan biri biri olmuĢtur. ġeyh Ebu Talib elel -Mekkî (ra) Ģeriat Üe tarikat arasındaki arasın daki köprüyü maharetli bir mimar gibi inĢa ederken, kendinden uzun asırlar sonra gelecek Ġmam Gazzali'nin (ra) iĢini de hayli kolaylaĢtırmıĢtır. Kaynak eserlerin hemen tamamında olduğu gibi bu eserin aslında da metinde geçen ayet ve hadislerin yerleri belirtilmediği için, bunları elden geldiği kadar tahric etmeye çalıĢtık. Ġmla konusunda uzatma iĢaretini (A) asgari ölçüde kullandık. Böylece klasik metin tercümelerindeki okumayı zorlaĢtıran iĢaret yoğunluğunu bir Ölçüde gidermeye çalıĢtık. Bu konudaki tercih ve sorumluluğun mütercim olarak Ģahsımıza ait olduğunu belirtm ek isteriz. Kûtü'l-Kulûb'un Kûtü'l-Kulûb'un tercümesinde Hicri 1306 yılanda Kahire'de el -Matba'atü'l-Meymeniyye tarafından kurĢun harflerle basılan ve Lübnan'da Darü'lDarü'l -Fikir tarafından ofset basımı yapılan nüshayı esas aldık. Kalplerin Azığı'mn aç kalplere azık ve kalp gözünden bakanlara bakanla ra ıĢık olmasını ümit ederiz. BaĢarı yalnız Allah'tandır.
Sunuş
Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla Tasavvuf, Ġslâm'ın dününde olduğu gibi bugününde de etkinliğini sürdüren bir akımdır. Bu yola gönül verenleri, kimi zaman tekke ve zaviyelerde tefekkür ve riyazet ile nefs mücahedesi yaparken, kimi zaman da serhat boylarında ve yad ellerde cihad ve tebliğ farizalarını ifa ederken görmemiz mümkündür. Or ta ta Asya bozkırlarında yaĢayan ġamanist Türkler'i Ġslâm ile tanıĢtıran onlarken, Orta Afrika'nın balta girmemiĢ ormanlarına Tevhid nurunu taĢıyanlar da yine onlardır. Bu yolun yolcuları hakkında söz söylerken çokları için özveride bulunulması neredeyse imkansız imkan sız olan sıcak bir yuva, gönül hoĢluğu saçan bir eĢ, boy boy çocuk lar çocuk lar ve üstüste yığılı malları bir kenara iterek kendini Allah yoluna adamıĢ insanları unutmamak gerekir. Tasavvuf, herĢeyden önce bir gönül mesleğidir. Bu mesleğe girenler, tarikatlarının, Ģeyhlerinin ve dergahlarının farklılığına rağmen, hedefte bir olduklarının Ģuuruna sahip olmalıdırlar. Fıkıh mezhepleri, nasıl ameli konularda daha doğru olana ulaĢma çabası içinde olmuĢlarsa, tarikatlar da kalbi konularda daha yükseklere ulaĢma çabası içinde olmuĢlardır. Bu hakikat, gözden uzak tutulmamalı tu tulmamalı ve müridler farklı tariklerine rağmen aynı yolun yolcuyolcu ları olduklarını unutmamalıdırlar. Bu noktada Yunus Emre'nin Ģu beytini hatırdan hiç çıkarmamak gerekir: Bir kez gönül kırdın ise, bu kıldığın namaz değil, YetmiĢ iki millet dahi, elin yüzün yumaz değil. Müslümanların yeniden varolma mücadelesi verdiği bir devirde, bu Ģuura sahip olanlara düĢen; ayrılık noktalarını değil birlik noktalarını çoğaltmaya çalıĢmak ve Allah Teala'nm sağlam ipine topyekün sarılmaktır. ġeriat ile tarikatı ayrı yollar gibi göstererek nıüslümanları tarikat ehli, Ģeriat ehli diye farklı kutuplara itenlere verilecek cevap, devrin tefrik değil te'lif devri olduğunu hatırlatmaktır, 'Kol kırılır, yen içinde kalır5 misali, fikrin geliĢmesi, cema atin fikren diri kalması kalması için yapılan müzakere ve sohbetlerde, kafirlere karĢı celal sahibi, farklı düĢünen müslümanlara karĢı merhamet dolu olunmalıdır. Marifet yoluna girenler, ġeriat ilminin ehemmiyetini elbette daha da ha iyi takdir eder ve bu ilimleri kazanmak için de çaba sarfederler. sa rfederler. Bunun aksini düĢünmek, marifet ehli hakkında sui zan beslemek tir. tir. Bundan Yüce Allah'a sığınırız. Yolların çokluğu, gidilen yerin kıymetini gösterir. Kimi kısa, kimi uzun olabilen bu yolların hepsi de Rahman'a çıkmaktadır. Öyleyse yolların çokluğuna çokluğuna kızmak yerine sevinmek gerekir. Varılacak yer, Rahman'm huzuru olduğuna göre, O'na giden yollarda seyredenlerin itiĢip kakıĢmak yerine birbirlerine sevgi ve saygı duymaları gerekir. ĠĢte'DĠTruh ve hislerle elinizdeki değerli eseri dilimize kazandırmayı uygun gördük. Bu Ģaheser, Ġmam Gazzali'nin dev eseri îh-yâu îh -yâu Ulûmi'd-dîn'i Ulûmi'd-dîn'i hazırlarken baĢvurduğu temel kaynaklardan kaynaklardan biri biri olmuĢtur. ġeyh Ebu Talib elel -Mekkî (ra) Ģeriat Üe tarikat arasındaki arasın daki köprüyü maharetli bir mimar gibi inĢa ederken, kendinden uzun asırlar sonra gelecek Ġmam Gazzali'nin (ra) iĢini de hayli kolaylaĢtırmıĢtır. Kaynak eserlerin hemen tamamında olduğu gibi bu eserin aslında da metinde geçen ayet ve hadislerin yerleri belirtilmediği için, bunları elden geldiği kadar tahric etmeye çalıĢtık. Ġmla konusunda uzatma iĢaretini (A) asgari ölçüde kullandık. Böylece klasik metin tercümelerindeki okumayı zorlaĢtıran iĢaret yoğunluğunu bir Ölçüde gidermeye çalıĢtık. Bu konudaki tercih ve sorumluluğun mütercim olarak Ģahsımıza ait olduğunu belirtm ek isteriz. Kûtü'l-Kulûb'un Kûtü'l-Kulûb'un tercümesinde Hicri 1306 yılanda Kahire'de el -Matba'atü'l-Meymeniyye tarafından kurĢun harflerle basılan ve Lübnan'da Darü'lDarü'l -Fikir tarafından ofset basımı yapılan nüshayı esas aldık. Kalplerin Azığı'mn aç kalplere azık ve kalp gözünden bakanlara bakanla ra ıĢık olmasını ümit ederiz. BaĢarı yalnız Allah'tandır.
Yayına hazırlayan Muharrem Tan 1[1] Ebû Tâlib El-Mekkî
Sünnî tasavvufun önde gelen isimlerinden meĢhur sufi ve muhad -dis ġeyh Ebu Talib elel Mekkî (ra) Ġran asıllı Cebel halkmdandır. Fakat Fakat Mekke'de yetiĢtiği için el-Mekkî el -Mekkî nisbesiyle anılmıĢtır. Tam adı, Muhammed b. Ebi'l-Hasan Ebi'l -Hasan Ali b. Atiyye el-Harisî'dir. el-Harisî'dir. Doğum tarihi tam 2[2] olarak bilinmemektedir. Yaşadığı Dönem
Gençlik yıllarında hayatının büyük bölümünü nefs mücahedesi ve riyazetle riyazetle geçiren ġeyh Ebu Talib'in hadis aldığı hocalar arasında Ali b. Ahmed el -Masisi ve Ebu Bekir el-Müfıd'i el-Müfıd'i görmekteyiz. MeĢhur mümü-fessir Ġbni Mücahid'in dostu olan Ġbni Salim'in de talebesi olmuĢtur. YetiĢtiği Mekke'den ayrıldıktan sonra Basra'ya giden ġeyh Ebu Talib, orada Salimiye mektebine katılmıĢtır. Salimiye mektebi, Sehl etet -Tüsteri tarafından kurulmuĢ ve naslara dayalı bir kelam mekte bidir. Adını, Senl'in büyük öğrencisi Ebu Abdullah Muhammedi b. Salım ve onun oğlu Ebu Hasan Ahmed b. Salim'den almıĢtır. 3[3] 1. Basra'da kurulan ve sufı temayüllere sahip olan bu nîektebin baĢlıca fikirleri fikir leri Ģunlardır: /lyAllah Teala, her an yaratıcı olmaktan geri durmaz; yaratılmamıĢ olan iĢi böylece onu her tarafta, bilhassa Kur'an okuyan her okuyucunun dilinde dil inde aynı değerde olarak hazır kılar. 2. Allah Teala'nm yaratılmamıĢ bir iradesi (=meĢî'et) ve yaratılmıĢ olan kararları (=irade) vardır. Bununla Allah Teala kendilerinin günahkar olmalarını istemeden, yaratılmıĢların hataları meydana gelir. ġeytan, en nihayet Allah'a itaat etmiĢtir, Allah Teala, Kıyamet gününde bir insan suretinde temessül etmiĢ bir halde, bütün yaratılmıĢlar tarafından bila vasıta idrak edilebilir bir Ģekilde, görünecektir görünecektir (=tecelli). 3. ġeriatın tatbiki, iradi bir uyma cehdi ile tahak kuk kuk eder (=ik-tisab). (=ik-tisab). Sabır, sevinmeden daha iyidir. Peygamberler, evliyadan üstündürler. üs tündürler. Hikmet, imanın aynıdır. 4. Sufîyane ittihad, mümin için ezelden beri tayin edilen nisbet- te, kendi Ģahsiyetinin ilahi 'ben'in Ģuurunu kazanmasıdır (=sirru'r -rububiyet). -rububiyet). Sayıları onaîtıyı bulan bu ilkelerden on tanesi, Geylanî'nin Gunye adlı eserinde aynen tekrarlanmıĢtır. 4[4] ġeyh Ebu Talib'in de mensubu olduğu Salimiye mektebinin ne derece isabetli görüĢler ihtiva ettiğinin bir göstergesi de, Ebu Bekir el-Vasiti'den el -Vasiti'den baĢlayarak sünni mutasavvıfların çoğunluğunun bunlara intisap etmesidir. Ġmam Gazzali de hayatının ikinci devresin de bu temayüle sahip olanlardandır. ġu halde müellifimiz, Ehli Sün-net'in Sün -net'in tasavvuf! sahada sahih bir Ģekilde anlaĢılması ve tatbik edilmes edil mesii noktasında hayati bir rol üstlenmiĢ bulunmaktadır. Kendisi riyazet riyazet ve nefs mücahedesinde o derece ileri gitmiĢtir ki rivayete göre bir ara yemeği terkedip sırf ot yemekle iktifa ettiği için cildinin yeĢermeye baĢladığına Ģahit olunmuĢtur. Yayma hazırladığımız değerli eseri de, onun bu ihlaslı muamelesinin ve derin tefekkürü ile sünnet bilgisinin canlı bir timsalidir. Mekkî hicrî 386 (miladî 1006) yılında Bağdat'ta vefat etmiĢ ve Mâlikiye mezarlığına defnedünıiĢtir. 5[5] Eserleri
ġeyh Ebu Talib el-Mekkî'nin en iyi bilinen eseri Kûtü'l-kulûb Kûtü'l- kulûb yani Kalplerin Azığı adlı 1[1]
Ebû Tâlib el-Mekkî, el-Mekkî, Kûtu’lKûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 7-9. 7-9. Ebû Tâlib el-Mekkî, el-Mekkî, Kûtu’lKûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 9. 3[3] islam Ansiklopedisi, Ansiklopedisi, c. X s. 133; Prof. R Sezgin, a.g.e. s. 488 4[4] Ġslam Ansiklopedisi, c. X s. 134 5[5] Ebû Tâlib el-Mekkî, el-Mekkî, Kûtu’lKûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 9-10. 9-10. 2[2]
kitabıdır. Bu kitabı dıĢında varolduğu rivayet edilen kitapları Ģunlardır: 1 el-Beyân eĢ-ġafi. Bu eser tam olarak elimize ulaĢmamıĢ olup Muhammed b. Ġbrahim el Rundî tarafından izahları yapılan kısımları bize ulaĢmıĢtır. 2. Ġlk meĢhur sufîlerden bahseden bir kitabının daha bulunduğu rivayet edilmiĢ, fakat kısmen de olsa bize ulaĢmamıĢtır. ġeyh Ebu Talib el-Mekkî'nin en mühim eseri olan Kûtü'l-kulûb, " sünni tasavvufun en bariz kaynaklarından biri olduğu gibi Ġmam Gazzali'nin değerli eseri Ġhyâû Ulûmi'd-dîn'in de ana kaynaklarından biridir. Ġmam Gazzali, sözkonusu eserini yazarken bu kitaptan oldukça faydalanmıĢtır.6[6] Kûtü'l-kulûb, nazarî olmaktan çok amelî bir eserdir. Kitabın 48 faslının içinde tasavvuf! konular dıĢında kelam, fıkıh ve hadise de önemli miktarda yer verilmiĢtir. Konular ele alınırken, önce Kur'an ayetleri, ardından Allah Resulü'nün (sav) hadisleri, ardından Sa -habi sözleri ve tabiun ile sonrakilere ait vecizelere yer verilmiĢtir. Kûtü'l-kulûb, tasavvufî mahiyette bir eser olmasına rağmen sadece bu sahadan değil, aynı zamanda Ģeriat ile alakalı meselelerden de etraflıca bahsetmektedir. Bu da müellifi, halen bilinen ve tasavvuf ile Ģeriat arasında köprü kurmaya çalıĢan sufîlerin belki de ilki kılmaktadır. Onun açtığı bu yoldan daha sonraları Ġmam Gazali gibi nice kıymetli zevat yürümüĢlerdir. Kûtü'l-kulûb, sünni tasavvufun önemli kaynaklarından biri olması itibarıyla kimi zaman Ģerhler yazılarak açıklanmıĢ, kimi zaman da ihtisarlar yapılarak özetlenmiĢtir. ġimdi bunlara iĢaret etmek istiyoruz: 1.Muhammed b. Ġbrahim b. Abbâd el-Nefzî, el-Rundî (Ö. H. 791) tarafından kitabın zor anlaĢılan birtakım kısımları Ģerhedil-miĢtir. 2. Muhammed b. Halef b. Said el-Endelusî (Ö. H. 485) tarafından el-Vusûl ile'l-garazi'lmatlûb min cevahiri Kûti'l-kulûb adıyla ihtisar edilmiĢtir.7[7] 3. DerviĢ Abdülkerim b. Ali tarafından (H. X. asır) bir kez daha ihtisar edilmiĢtir.8[8] 4. Ebu Abdullah et-Tabersî b. Abdillah el-Mühtedî bi-nûrillah tarafından tehzib edilmiĢtir.9[9] 5. Bir baĢka muhtasar Hüseyn b. Main (Ö. H. 870) tarafından yapılmıĢtır.10[10] Kûtü'l-kulub'un Kahire'de basılan matbu nüshası (H. 1310) dıĢında el yazması olarak bulunduğu yerlerden bir kısmı da aĢağıda sıralandığı gibidir: 1. Reisül Küttab-489 (352 vr. tr. H. 922) 2. Nafiz PaĢa-436 (252 vr. tarihsiz) 3. Ayasofya-2001 (343 vr. tr. H. 598) 4. Yeni Cami-723 (240 vr. tr. H. 574) 5. Fatih-2766 (c. I 212 vr. H. IX yy; c. II 212 var. tr. H. 877) 6. Laleli-1478 (399 vr. tr. H. 1127) 7. Feyzullah Ef.-1267 (c. I 292 vr. tr. H. VII yy; c. II 236 vr. tr. H. VII yy. c. III 232 vr. tr. H. 570) 8. el-Ahmediyye/ Tunus No: 3560-3562 9. TaĢkend-3134 10. Tal'atTKahire Tasavvuf-1544 (179 var. tr. H. 492) 11[11] Eserin böylesine çok sayıda yazılmıĢ ve böylesine geniĢ bir alana dağılmıĢ olması, Kûtü'lkulûb'ün ne kadar beğeniyle okunduğu ve istifade edildiğinin açık bir delilidir. 12[12]
6[6]
islam Ansiklopedisi, c. X s. 134; Prof. F. Sezgin, a.g.e. s. 488 Bu muhtasann el yazma nüshaları: Paris-2016 53B-141B 8[8] Bu muhtasar, müellif hattıyla mevcuttur: Köprülü II/329/4 41B-94B 9[9] Nüshaları: Patih-2765 344 varak halinde H. 575 tarihine aitür 10[10] El yazma nüshası: Saray Hazine-235 259 vr. H. 1085 tarihli 11[11] El yazmaları referansları: Prof. F. Sezgin, a.g.e. c. II s. 488-489. 12[12] Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 10-12. 7[7]
Rahman Ve Rahim Olan Allah'ın Adıyla
Allah'a hamdolsun ki; evveli ve baĢlangıcı olmaksızın Ukevnden ve mekandan önce mevcut olan ezelî el-Evvel'dir. Sonu ve ahiri olmaksızın yaratılanların ve zamanların yok olmasından sonra dahi mevcut olan e/-ezelî el-Ahifdır. Hiç bir uzaklık sözkonusu olmaksızın ezici gücüyle yüceliğinde el-Zâhir, dokunma olmaksızın yakınlığıyla el-Bâtın olandır. Yoktan yarattığı her Ģeye lütfuyla en güzel Ģeklini vermiĢ, kurduğu her Ģeyin yapısını sağlamlaĢtırmıĢtır. Hükümler, O'nun hikmetinden doğar, hükmedilenler de O'nun iradesine boyun eğei'ler. Görülen ve Görülmeyen ġehâdet ve Gayb alemlerindeki her Ģeyi latif kudretiyle bilir. Yarattıklarını dünya ve ahirette nimetleriyle kuĢatmıĢtır. Lüt-funu, özellikle sevdikleri üzerine yaymıĢ, adaletini ise bütün insanlara sunmuĢ ve onları Kendi Zatı'nı tanıtmak suretiyle nimetlen-dirmiĢ, diğer varlıklar arasından seçmek suretiyle de büyük iyilik te bulunmuĢtur. Yine onlara, Kelamı'nı kolaylaĢtırarak lütufta bulunmuĢ, kendilerinden bir Peygamber göndererek büyük bir iyilik etmiĢtir. O'ndan, bu değerli Peygamber'e ve O'nun yakınlarına salat et mesini, O'nun hürmetine bize en güzel nimetleri dağıtmasını ve kudretinin sırlarını bize bildirmesini niyaz ediyoruz. Yüce Allah, öncekilerin ve sonrakilerin önderi olan, ġefaat, Havz, Vesile ve övü len Makâm-ı Mahmûd ile diğer peygamberlerden üstün kılman Resulü'ne, O'nun geçmiĢ zamanlarda yaĢamıĢ kardeĢlerine ve O'na iyilik üzere tâbi olmuĢ ashabına salat buyursun. Bu kitab; ġeyh Ebu Talib Muhammed b. Ali b. Atiyye el -Harisi el-Mekkî (ra) tarafından yazılan Mahbub ile Muamelede Kalplerin Azığı ve Müridin Tevhid Makamına Giden Yolunun Sıfatı kitabı olup aĢağıda zikredilen kırksekiz (48) fasıldan oluĢmuĢtur: 1. FASIL: Muameleye dair ayet-i kerimeler hakkındadır. 2. FASIL: Gece ve gündüz evradının bulunduğu ayet-i kerimeler hakkındadır. 3. FASIL: Müridin gece ve gündüz amelleri hakkındadır. 4. FASIL: Sabah namazında selamdan sonra okunması mendub ve müstehab olan ayet -i kerime ve zikirler hak kındadır. 5. FASIL: Sabah namazından sonra okunacak seçme dualar 6. FASIL: Müridin sabah namazından sonraki amelleri hakkındadır. 7. FASIL: Gündüzün yedi evradı hakkındadır. 8. FASIL: Gecenin beĢ evradı hakkındadır. 9. FASIL: Fecr vakti hakkındadır. 10. FASIL: Zeval vakti, gölgenin uzama ve kısalmasının ayaklar yardımıyla bili nmesi hakkındadır. 11. FASIL: Gündüz ve gece namaz kılmanın faziletleri hakkındadır. 12. FASIL: Vitir ve Teheccüd Namazı'nm fazileti hakkındadır. 13. FASIL: Kulun, uykudan uyandığında ve sabah kalktığında söylemesi müstehab olan sözler hakkındadır. 14. FASIL: Gece ibadetinin taksimi ve gece ibadete kalkanların sıfatları hakkındadır. 15. FASIL: Kulun teĢbih, zikir ve salat olarak yapacağı virdler, cemaat namazının fazileti, duaların kabul edilmesi umulan zamanlar ve TeĢbih Namazı hakkındadır. 16. FASIL:Kulun Kur'an okuma adabı ve Ģahit olunan okumada bulunan okuyucuların sıfatları hakkındadır. 17.FASIL: Kur'an'da Mufassal ve Muvassal ifadeler, bunlarla amel edenlerin övülmesi, bunlardan gafil olanların yerilmesi ve Kur'an-ı Kerim'deki Garib kelimelerin tefsir iyle alakalıdır. : Gaflet ehlinin çirkin sıfatlan hakkındadır. : Kur'an-ı Kerim'i sesli okumak ve bunun dayandığı niyet ler ile Kur'an'ı sesli ve sessiz
okumanın hükümleri hakkında dır. : Ġhya edilmesi müstehab ve lütfün umulduğu geceler ve mübarek günler de evrada devam edilmesi hak kındadır. Cuma Günü izlenecek adab ve müridin Cuma günü ve gecesi hakkındaki bilinmesi gerekenler hakkındadır. Oruç, orucun tertibi ve oruçluların sıfatlan hakkındadır. Nefis muhasebesi ve vakitlere riayet edilmesi hak kındadır. Mürid için virdin mahiyeti ve ariflerin durumu hak kındadır. Nefsi tanımak (=ma'rifetü'n-nefs) ve ariflerin bu-lunduklan vecd halleri hakkındadır. Murakabe ehlinin müĢahedesi hakkındadır. Müridlerin esası hakkındadır. Yakın kılınanlann (=mukarrebûn) murakabeleri ve yakini iman sahiplerinin makamları hakkındadır. Mukarrebunun makamlan, Allah'a yakinen inanan abidlerin durumları ve Allah'ın nzasmdan uzak tutulan gafillerin durumlara hakkındadır. Kalp iĢiyle uğraĢanlann kalplerine gelen duygu ve düĢünceler hakkındadır. Ġlim, ilmin fazileti, alimlerin sıfatlan, marifet ilminin diğer ilimlere üstünlüğü, Selef -i Salih alimlerinin yolları, Batın ilminin Zahir ilmine üstünlüğü, Dünya alimleriyle Ahiret alimleri arasındaki fark, ilimleriyle dünyalık peĢinde koĢan Ģer alimlerinin durumu, ilmin sıfatları, Selefin ilimde izlediği yol, sonrakilerin uydurduklan kıssa ve sözler, Selef tarafından yapılmadığı halde insanlar tarafından sonradan çıkarılan söz ve fiiller, Ġman ve Yakin ilminin diğer ilimlere üstünlüğü, bunlarda hataya düĢmeye karĢı uyarı ve bu konuda söylediklerimizin açıklaması, haberlerin ayıklanması ve rivayetlerin değerlendirilme yolları hakkındadır. 32. FASIL: Yakin makamlarının açıklaması, Yakin ilmine sahip olanların hükümleri, takva ehlinin halleriyle ilgili feri hususların dayandığı Yakin makamlarının asılları, takva ehlinin Tevbe, Sabır, ġükür, Rica, Korku, Zühd, Tevekkül, Rıza ve Muhabbet'ten oluĢan dokuz hali hakkındadır. 33. FASIL: Ġslâm'ın temelleri hakkında olup bunlar 5 adettir: 1.Müminlere farz olan Tevhid Ģehadeti, Allah'a yakın kılınanların Ģehadeti olan bu lafzın faziletleri, Allah Resulü'nün (sav) Ģehadeti ve bunun yakin imanına sahip olanlar için taĢıdığı faziletler. 2. Namazın açıklanması ki onun baĢlangıcı temizlenmenin farz ve sünnetleri, abdestin farz ve sünnetleri, faziletleri, namazın farz ve sünnetleri, namaz kılanın vakti kaçırma ve yetiĢme hususundaki hükümleriyle bununla ilgili meseleler, namazın durumu ve namaz kılanın uyması gereken adab. 3. Zekat'm açıklanması, verilme zamanı, sadakanın faziletleri, sadaka verme adabı ve fakirlerin durumları. 4. Ramazan ayı orucunun açıklanması. 5. ġeriatın kemal ve Din'in tamam bulduğu son rükün olan Hacc'm açıklanması hakkındadır. 34. FASIL: Ġslâm ve Ġman'm açıklanması, Sünnet'in akitleri, Ġnsanların Zahir ilmine göre muameleleri, Ġslâm'ın temel dayanakları, Ġman'ın esasları, Ġman Ġslâm bağlantısı-, kalplerle amelin iliĢkisi, Ġman Ġslâm ayrımının açıklanması, Ġman'da istisna, nifaktan korunma ve Selefin bu hususlarda izledikleri yollar. 35. FASIL: Sünnet, Sünnet'in faziletleri, ġeriat adabı ve Zahir ilmiyle ilgili olarak kalplerin yaptığı akitler hakkındadır ki bunlar 16 hasletten ibarettir: 1. îmanın söz ve amel olduğuna inanmak, 2. Kur'an, Allah'ın Keîamı'dır ve yaratılmıĢ değildir, 3. Sıfatlarla ilgili bilgilere teslim olmak, 4. Allah Resulü'nün (sav) Ashabı'mn üstünlüğünü bilmek ve buna inanmak, 5. Allah ve Resulü'nün (sav) yükselttiğini yükseltmek, 6. îmamet'in Kayamet'e dek genel olarak KureyĢ'te olduğuna inanmak, 7. Kıble Ehli'nden hiç birini küfürle itham etmemek,
8. Allah Teala'nm iyi veya kötü bütün takdirlerini tasdik etmek, 9. Münker ve Nekir sorgusunun hak olduğuna inanmak, 10. Kabir azabının hak olduğuna inanmak, 11. Mizan'a inanmak, 12. Sırat'ın hak olduğuna inanmak, 13. Allah Resulü'ne (sav) has olan Havz'a inanmak, 14. Allah'a nazar etmeye inanmak, 15. Tevhid ehlinin, ateĢten çıkarüacaklarına inanmak, 16. Hesabın olacağına inanmak. Burada Ġcma' babından olarak
Bidat Ehli'nin cemaatten ayrılacağına, Sünnet'in faziletlerine ve iyilik üzere tabi' olan Selef-i Salih'in yollarının açıklamasına dair bir bahis vardır. 36. FASIL: ġeriatın esasları, îman'm izzeti, müslümanın müs-lüman olabilmesinin Ģartları, kiĢinin Ġslâm'ının güzelliği, Allah'ın onu sevmesinin alametleri, müslümanın diğer müslüman üzerindeki hakları, Ġslâm'ın müslümanlara farz kıldığı hürmet, bedeni sünnet ler ve sakalla ilgili günah ve bidatlar, onunla ilgili bazı Ģeylerin fazilet ve güzelliği, sünnet ve nafile namazlar hakkındadır. Büyük günahların (=kebâ'ir) açıklanması ve kafirlerin hesaplarıyla ilgili bir mesele hakkındadır. Ġhlas'm açıklanması, durumların değiĢiminde bile onun güzelleĢtirilmesi, fiillerde ona değiĢik afetlerin bulaĢmaması konusunda yapılan uyarı hakkındadır. Azıkların arttırılıp eksiltilmek suretiyle düzenlenmesi hakkındadır. Yiyecekler, bunlarla ilgili adab ve sünnetlerle, yemekle ilgili mekruh ve müstehablar hakkındadır. Fakirliğin gerekleri, faziletleri, fakirlerin avam ve havassmm sıfatları, bağıĢların ka bul ve reddediĢ yolları ve Selefin bu konuda takip ettiği yollar hakkındadır. Yolcunun hükümleri ve yolculukta güdülen gayeler hakkındadır. Ġmamın hükmü, Ġmamet ve imama uyanların sıfatları hakkındadır. Allah yolunda kardeĢlik, dostluk ve kardeĢlerin Allah yolundaki muhabbetleri, kardeĢliğin hükümleri ve dostların sıfatları hakkındadır. Evlilik, evlenip evlenmemeden hangisinin hayırlı oluĢu ve kadınların hükümleri hakkındadır. Hamamlara girme hakkındadır. Zanaatlar, geçim yolları, alıĢ-veriĢ, zanaatkar ve tüccarın iĢleriyle ilgili olarak bilmeleri gereken hu suslar hakkındadır. Helal, Haram ve bu ikisi arasında kalan Ģüpheli hususlarla helalin fazileti, Ģüphenin yerilmesi ve bu-nundeğiĢik misallerle gösterilmesi hakkındadır. 13[13] 1. Fasıl Muameleye Dair Ayet-İ Kerimeler Hakkındadır
Bunlar, içlerinde muamelenin zikredildiği ayet-i kerimelerdir. Allah Teala buyurdu ki: "Kim de mümin olarak ahireti ister ve ve amelini de onun için yaparsa, iĢte bunların amelleri makbul olur" (Ġsra/19) "Her kim ahiret kazancını isterse, ona ondan veririz. Her kim de dünya kazancını isterse, ona da ondan veririz. Ama onun için ahirette nasip yoktur". (ġura/20) Yüce Allah buyurdu ki: "Ġnsan için, ancak amel ettiği vardır. Onun ameli görülecektir ve yeterli ödülü verilecektir". (Necm/39-41) Kudreti eĢsiz olan Allah baĢka bir ayette Ģöyle buyurmaktadır: "GeçmiĢ günlerde takdim ettiklerinize karĢılık yeyin, için, afiyet olsun". (Hakka/24) Allah Teala bir diğer ayetinde Ģöyle buyurur: "Herkes için yaptıkları amellere karĢılık dereceler vardır". (Ah-kaf/19) Allah Teala, baĢka bir ayette ise Ģöyle buyurmaktadır: "Hal buki, ne mallarınız, ne çocuklarınızı sizi Biz'e yaklaĢtırır. Ancak iman edip salih amel iĢleyenler müstesna. ĠĢte onların amellerine karĢı, kendilerine kat kat mükafaat vardır". (Sebe'/37) 13[13]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 13-18.
Yüce Allah bir ayetinde ise Ģöyle buyurmaktadır: "ĠĢte bu gördüğünüz, amellerinizle varis kılındığınız cennettir". (Araf/43) BaĢka bir ayette de Ģöyle buyurmaktadır: "Onların yapmıĢ oldukları amellere mükafaat olarak kendileri için göz aydınlığından nelerin gizlenmekte olduğunu Ģimdi hiç bir kimse bilmez". (Secde/17) O, diğer bir ayetinde Ģöyle buyurmaktadır: "Sabreden ve Rab'le-rine tevekkül eden amel sahiplerinin mükafaatları ne kadar da güzeldir". (Ankebut/58) Allah Teala baĢka bir ayetinde ise Ģöyle buyurmaktadır: "Rab'leri katında selamet yurdu onlarındır. Ve Rab'leri, evvelce iĢlemiĢ olduklarından dolayı onların Velisidir". (En'am/127) 14[14] 2. FASIL
Gece Ve Gündüz Evradının Bulunduğu Ayet -İ Kerimeler Hakkındadır.
Burada, gece ve gündüz evradını teĢkil eden ayet -i kerimeleri zik redeceğiz. Allah Teala buyurdu ki: "DüĢünüp ibret almak veya Ģükretmek isteyenlere gece ile gündüzü birbiri ardınca getiren de O'dur". (Furkan/62) Yüce Allah baĢka bir ayetinde ise Ģöyle bu yur maktadır: "Çünkü sana gündüzün uzun bir meĢguliyeti vardır. Hem Rabbinin ismini an: Kendini her Ģeyden çekerek Rabbine yö-nel. (Müzzemmil/7-8) Allah Teala baĢka bir ayetinde ise Ģöyle buyurmaktadır: "Ve Rabbinin ismini sabah - akĢam an! Gecenin bir bölümünde de O'na secde et. Hem de O'nu geceleyin uzun uzadıya teĢbih et!". (Ġnsan/25-26) Yüce Allah bir diğer ayetinde ise Ģöyle buyurur: "O halde sen onların söylediklerine sabret de güneĢ doğmadan önce ve batmadan önce hamd ile Rabbini teĢbih et. Ve gece saatlerinde ve gündüzün etrafında da O'nu teĢbih et ki, Allah'ın rızasına eresin". (Ta-ha/130) Yüce Allah, baĢka bir ayet-i kerimede ise Ģöyle buyurmaktadır: "Çünkü gece kalkıĢı hem daha tesirli hem okuyuĢça daha tesirlidir." (Müzzemmil/6) Alah Teala baĢka bir ayette ise Ģöyle buyurur: "Ve gece saatlerinde ve gündüzün etrafında da O'nu teĢbih et ki, Allah'ın rızasına eresin". (Taha/130) Diğer bir ayette ise Ģöyle buyurmaktadır: "Yoksa o gece saatlerinde kalkan, secdeye kapanıp kıyama durarak daima vazifesini yapan, Ahiretini hesaba katan ve Rabbinin rahmetini dileyen o kimse gibi mi olacaktı? De ki: 'Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?' Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar". (Zümer/9) Allah Teala baĢka bir ayetinde ise Ģöyle buyurmaktadır: "Onlar geceleyin yataklarmdan kalktıklarında, korku ve ümit içinde Rablerine dua eder ler". (Secde/16) Allah Teala baĢka bir ayette de Ģöyle buyurmaktadır: "Onlar Rableri için secde ve kıyamla gecelerler".(Furkan/64) Allah Teala baĢka bir ayette de Ģöyle buyurur: "Geceleri pek az uyuyorlardı. Seher vakitleri bağıĢlanma diliyorlardı". (Zariyat/17-18) Allah Teala baĢka bir ayette ise Ģöyle buyurur: "GüneĢin öğle vakti zevalinden, gecenin karanlığına kadar namaz kıl. Bir de sa bah namazını kıl. Çünkü sabah namazı Ģahitlidir. Geceleyin de sana mahsus fazla bir namaz için de uykudan kalk. Teheccüd kıl". (Ġs -ra/78-79) Yine baĢka bir ayetinde Ģöyle buyurmaktadır: "Hem de gündüzün taraflarından ikisinde ve gecenin gündüze yakın saatlerinde namaz kıl. Çünkü güzel iĢler, kötülükleri giderir. Bu, idraki olanlara bir öğüttür". (Hud/114) Allah Teala baĢka bir ayetinde ise Ģöyle buyurmaktadır: "O halde akĢama girerken, sabaha ererken Allah'ı teĢbih edin. Göklerde ve yerde hamd O'nun içindir. Günün sonunda ve öğle vaktine girince Allah'ı tenzih edin, namaz kılın". (Rum/17-18) 15[15] 3. FASIL
14[14] 15[15]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 19. Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 20-21.
Müridin Gece Ve Gündüz Amelleri Hakkındadır
Bu fasılda, müridin gece ve gündüz yerine getirmesi gereken farz emirler ve fazilet kaynağı mendublar anlatılacaktır. Bunların ilki, fecrin doğuĢ vaktinde yapılması gereken zikirdir. Fecrin doğuĢ vakti, gökyüzünde fecrin ıĢıklarının baskın gelmesinin etkisiyle yıldızların ıĢıklarının zayıflamaya yüz tuttuğu doğu kesiminde gecenin karanlığından sıyrılan aklığın belirginleĢme vaktidir. Yüce Allah, kullarına tam bu vakitte Zatı'nı zikretmelerini emretmiĢ ve Ģöyle buyurmuĢtur: "Gecenin bir kısmında ve yıldızların batmaya yaklaĢtığı sırada Rabbini teĢbih et". (Tur/49) Kul, bu vakitte sabah namazının iki rekat sünnetini kılar ve bu rekatlarda Kaftrun ve Ġhlas surelerini okur. Allah Resulü'nden (sav) yapılan rivayetlerin çoğunluğunda bu iki surenin okunduğu bildirilmektedir. Kul, bu namazdaki kıraatini, sessiz yapabileceği gibi sesli de yapabilir. Bu konuda iki hadis rivayet edilmiĢtir. Bunlardan ilki, sessiz okuma yönünde olup Hz. AiĢe'ye (ra) aittir. Dedi ki: "Allah Resulü (sav) sabah namazında kıraati sessiz yapardı. Öyle ki kendi kendime Fatiha'yi okuyup okumadığını sorardım". 16[16] Diğer hadis ise Ġbni Ömer'e (ra) ait olup sesli okumaya delalet etmektedir: "Allah Resu-lü'nü (sav) yirmi gün izledim ve sabah namazının iki rekatında Ka-flrun ve Ġhlas surelerini okurken dinledim" 17[17] Ebu Hüreyre (ra) ve Ġbni Abbas'dan (ra) rivayet edilen bir diğer hadiste ise Allah Resulü'nün (sav) sabah namazının ilk rekatında Bakara suresinin "Ey müminler! Deyin ki: 'Biz Allah'a, bize indirilene, Ġbrahim'e, Ġsmail'e, Ġshak'a, Yakub'a ve Yakub'un oğullarına indirilenlere, yine Musa'ya, Ġsa'ya verilenlere ve bütün peygam berlere Rabbi katından verilen Kitab ve ayetlerin hepsine iman ettik. O'nun peygamberlerinden hiç birini diğerlerinden ayırt etme yiz. Ve biz ancak O'na boyun eğen müslümanlarız". (Bakara/136) ayetini, ikinci rekatta ise "Ey Rabbimiz, indirdiğin -Kitab'a iman ettik ve Resulü'ne tabi olduk, bizi o Ģahitlerle beraber yaz!". (Al-i Ġmran/53) ayetini okuduğu bildirilmektedir. Kul, bazan da bunları okumalıdır. Sonra, Allah Teala'dan yetmiĢ kez istiğfarda bulunur. Bu istiğfarların her birinde Ģöyle der: "Kendinden baĢka ilah bulunmayan, el-Hayy ve el-Kayyum olan Yüce Allah'dan istiğfar eder, O'ndan tevbemin kabulünü niyaz ederim". Sonra Allah'ı teĢbih eder ve Kur'an'da bulunmakla birlikte Kur'an olmayan dört hikmet dolu kelimeyi yüz kere söyleyerek O'nun Ģanmı yüceltir ki bu dört kelime Ģunlardır: Sübhanallah, Elhamdülillah, La ilahe illallah ve Allahü Ekber. Ardından bir kez de Estağfirullah (=Allah'dan istiğfar dilerim) ve Tebârekallah ^Allah'ın Ģanı çok yücedir) kelimelerini zikreder. K ul, bu vakitte iĢte bunlar ile dua etmelidir. Çünkü Allah Resulü (sav) sabah namazının iki rekatından sonra bunlarla dua ederdi. ibni Ebi Leyla-Davud b. Ali-Babası kanalıyla Ġbni Abbas'dan (ra) Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: Ġbni Abbas (ra) dedi ki: "Ab-bas (ra) beni Allah Resulü'ne (sav) gönderdi. Ben de akĢam vakti O'nun yanma vardım. Teyzem Meymune'nin (ra) yanındaydı. Gece namaz kılmak için kalktı. Sabah namazından önce iki rekat kıldıktan sonra Ģöyle dua etti: "Allahım! Ben Senin katından kalbimi hidayete erdirecek, dağınıklığımı toplayacak, karıĢıklığımı toparlayacak, gençliği geri verecek, görünen halimi ıslah edecek, borcumu ödeyecek, gizlimi koruyacak, zahiri halimi yükseltecek, ameli arındıracak, yüzümü ağar tacak, rüĢdümü gösterecek, ve beni her türlü kötülükten uzak tutacak bir rahmet diliyorum. Allahım, bana sadıkîbir iman, sonrasında küfür olmayan bir yakin, dünya ve ahirette Sen'in ikram Ģerefine nail olabileceğim bir rahmet nasib et! Allahım! Sen'den ölümde baĢarıyı, Ģehitlerin makamlarını, bahtiyarların hayatını, peygamberlerin refakatini ve düĢmanlara karĢı yardımını niyaz ediyorum. 16[16]
Buharı, Teheccüd/28; Müslim, Müsafirûn/90,92; Nesa1!, Ġftitah/40; Tirmizî, Salat/191; Ebu Davûd, TatawuV3; Muvatta', Salatü'lleyl/30 17[17] Nesa'î, îftitah/68 Sehv/77; Müslim, Salat/193; Tirmizî, Salat/191; Ġbni Mâce, Ġkamet/102; Dârimî, Salat/80
. Allahım! ihtiyacımı Sana havale ediyorum. GörüĢüm yetmese,amelim zayıf kalsa da Sen'in rahmetine muhtacım. Ey ĠĢleri bitiren! Ey yüreklere Ģifa veren! Kullarını denizlerde kurtardığın gibi, beni de cehennem ateĢinden, helak çağrısından ve kabirlerin fitne sinden kurtarmam niyaz ediyorum. Allahım! GörüĢüm yetmese ve uğruna yaptığım ameller yeter siz kalsa, niyyet ve arzum ona ulaĢmaya yetmese de, yarattıklarından birine vaadettiğin veya kullarından birine vereceğin iyilik için Sana yönelir ve Sen'den onu niyaz ederim ey alemlerin Rabbi! Allahım! Bizi, hidayeti bulmuĢ ve ona sevkeden kullarından eyle! Sapıtan ve insanları saptıranlardan eyleme! DüĢmanlarına karĢı savaĢçı, dost ve velilerine karĢı barıĢçı eyle. Biz, Sen'in sevginle sevdiklerini sever, Sana karĢı geldikleri için Sen'in düĢmanlığına uğrayan kullarına düĢman oluruz. Allahım! duam budur ve kabulü Sen'in takdirindedir. Çabam budur, tevekkülüm Sana'dır. Biz Allah için varız ve biz kesinlikle O'na dönücüyüz. Çetin ahdin ve doğru emrin sahibi olan Allah'ın verdiğinden baĢka güç yoktur. Sen'den Kıyamet günü emniyet, ebediyet günü, yakın kılman Ģahitler, sürekli rüku' ve secde edenler ve ahitlerine vefalı olanlarla birlikte cennet diliyoruz. Muhakkak ki Sen, çok merhametli ve çok sevici olansın. Sen dilediğini yaparsın. Ġzze-tiyle merhamette bulunan Allah çok yücedir ve onunla buyurmuĢtur. ġan elbisesini kuĢanan Allah çok yücedir ve onunla ikramda bulunmuĢtur. TeĢbihin sadece Kendisine layık olduğu Allah pek yücedir. Fazilet ve nimetler sahibi Allah çok yücedir. Kudret ve kerem sahibi Allah çok yücedir. Ġlmiyle her Ģeyi sayan Allah çok yücedir. Allahım! benim kalbime bir nur ver, kabrime bir nur ver, kulağıma bir nur ver, gözüme bir nur ver, saçıma bir nur ver, cildime bir nur ver, etime bir nur ver, kanıma bir nur ver, kemiğime bir nur ver, önüme bir nur ver, arkama bir nur ver, sağıma bir nur ver, soluma bir nur ver, üstüme bir nur ver ve altıma bir nur ver! Allahım, nurumu arttır, bana bir nur ver ve benim için bir nur kıl! 18[18] Allah Resulü'nün (sav) bedeninin bütün uzuvları için istediği bu nurlar, aslında el -Nur olan Allah Teala'nm, O'nun her halinde, hareket ve sükununda sürekli O'na bakması ve O'nun için destek ve Ģahit olması, O'nu sürekli koruması, devamlı nıüĢahadesi altında tutması içindir. Böylelikle Allah Resulü'nün (sav) gözü kaymayacak, azgınlığa kalkmayacak ve nefsi her hangi bir arzuya teslim olmayacaktır. Kul, bu duayı sabah namazının iki rekatından sonra okumalı ama öncesinde Allah Teala'dan kulu ve Resulü Muhammed (sav) ve ailesi için salat ve selam niyazında bulunmalıdır. ĠĢte o zaman Allah Teala kulunun duasım kabul buyurur. Çünkü Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurmuĢtur: "Allah Teala'dan bir istekte bulunacağınız zaman, bana salat etmesini niyaz ederek baĢlayın. Çünkü Allah Teala, iki istekte bulunulup da birini kabul edip diğerini reddedecek kadar ikramdan uzak değildir". Kul, sünneti kıldıktan sonra Allah'ın sahipleniĢi ve komĢuluğu kapsamına girmek için namazın farzını cemaatla birlikte kılmalıdır. Bir hadis-i Ģerifte sabah namazının cemaatla kılınması hakkında Ģöyle buyrulmaktadır: "Cemaat içinde kılman sabah namazı, ge cenin tamamını ibadetle geçirmekten daha faziletlidir. Son yatsı namazını cemaat içinde kılmak da, bir gecenin yarısını ibadetle geçirmekten daha faziletlidir"19[19] Kul, sabah namazını cemaatla kılarken de, kıraata kulak vermeli, kalbini açık, aklım diri tutmalı, gayretini toplamalı, uyanık olmalı, güzelce yönelmeli ve Allah Kelamı üzerinde iyice düĢünmeli ve inceliklerini anlamaya çalıĢmalıdır. Namazı bitirdikten sonra da, müstehab olan zikirlerini yapmalıdır. 20[20]
18[18]
Hadisin değiĢik rivayetleri için b. Tirmizî, Da'avat/30; Muvatta', Salatü'l-leyl/11 Ġbni Mâ-ce, Ġkamet/181. DeğiĢik hadisler için b. Buharî, Ezan/34; Nesa'î, Salat/19; Ibni Mâce, Mesacid/18 20[20] Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 22-26. 19[19]
4. FASIL
Sabah Namazında Selamdan Sonra Okunması Mendub Ve Müstehab Olan Ayet -İ Kerime Ve Zikirler Hakkındadır
Bu ayet-i kerime ve zikirleri de bize ulaĢan rivayetlerden seçtik. "Allahım, Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Allahım, Selam Sen'sin ve selam da yalnız Sen'dendir ve yine Sana döner. Allahım! bizi de selamınla selamla ve bizi Darü's-Selam olan Cennetine sok. Celal ve Ġkram sahibi olan Sen çok yüce ve mübareksin!" Kul, bundan sonra 3 kez Sübhânellâhilazîm ve bi-hamdih cüm lesini söyler. Ardından üç kez Allah Teala'dan istiğfarda bulunur. Sonra Ģöyle der: 'Allahım, Sen'in verdiğini engelleyecek, Sen'in engellediğini ve recek yoktur. Hiç bir çaba sahibine, Sen'in iznin olmadıkça çabası %da etmez". Ardından dizlerini kırıp oturarak Ģu kelimeleri 10 kez söyler: "Tek olan Allah'dan baĢka ilah yoktur. O'nun ortağı yoktur. Mülk O'nundur ve hamd yalnız O'nadır. Can veren de can alan da O'dur. Daima diridir, hiç ölmez. Hayır, O'nun elindedir. Ve O, her Ģeye güç yetirendir". Kul, bundan sonra 10 defa da Ihlas suresini okur ve 10 kez Ģöyle der: "TaĢlanmıĢ Ģeytandan her Ģeyi iĢiten ve bilen Allah'a sığınırım. ġeytanın fısıltılarından Sana sığınırım. Onları bana bulaĢmalarından da Sana sığınırım ey Rabbim!" Sonra 3 defa, "Ġzzet sahibi Rabbin, onların yakıĢtırdıklarından münezz ehtir. Peygamberlere selam olsun. Hamd ise, alemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur". (Saffat/180-182) ayetlerini okur. Ardından "O halde akĢama girerken, sabaha ererken Allah'ı teĢbih edin. Göklerde ve yerde, hamd O'nun içindir. Günün sonunda ve öğle vaktine girince Allah'ı tenzih edin, namaz kılın. Ölüden diriyi, diriden de ölüyü O çıkartır. Ölümünden sonra yeryüzüne O hayat verir. ĠĢte siz de böyle çıkartılacaksınız". (Rum/17-19) ayetlerini 3 kez okur. Sonra 33'er kez Sübhanallah ve Elhamdülillah, 34 kez de Alla- hü Ekber teĢbihi çeker. Böylece toplam yüz kez teĢbih etmiĢ olur. Ġsterse bunu 25 kez yaparak Tehlil lafızlarını ekler. Sübhanallah, Elhamdülillah, Lailahe illallah ve Allahü Ekber kelimelerini 25'er kez çekerse, yine yüze tamamlamıĢ olur. Sürekli devam ettiği takdirde bu vird kendisine çok kolay gelir. Sonra Fatiha suresini, Ayete'lKürsi'yi, sonra sırayla; "Peygamber, Rabbinden kendisine ne indirilraiĢse onların hep sine iman etti, müminler de. Onların hepsi Allah'a O'nun meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman ettiler. 'Biz Allah'ın peygamberlerinden hiç birinin arasını ayırmayız, dinledik ve itaat ettik. Ey Rabbimiz, mağfiretini niyaz ederiz. Bizi bağıĢla, son varıĢımız ancak Sana'dır1 derler. Allah, hiç kimseye gücünün yeteceğinden öte yük yüklemez. Herkesin yaptığı hayır kendi faydasına, yaptığı kötülük de kendi zararınadır. 'Ey Rabbimiz, eğer unuttuk yahut yamldıysak bizi tutup sorguya çekme. Ey Rabbimiz, hem bize bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme. Ey Rabbimiz, hem bize bizim yüklenemeyeceğimiz yük yükleme ve günahlarımızı bağıĢla. Bize mağfiret eyle, bize rahmetini ihsan eyle, Sensin Mevlamız, o kafirler güruhuna karĢı bize yardım et". (Baka-ra/285-286) "Allah, Ģu hakikate Ģehadet eyledi ki, Kendisinden baĢka ilah yoktur. Bütün meleklerle adalet ve hakkaniyeti ayakta tutan ilim sahipleri de. O'ndan baĢka hiç bir ilah yoktur. O, Aziz'dir, Ha-kim'dir". (Al-i Ġmran/18) "De ki: Ey mülkün sahibi Allahım! Dilediğine mülk verirsin, dilediğinden de mülkü çekip alırsın. Ve dilediğini aziz, dilediğini de zelil edersin. 'Hayır' yalnız Senin elindedir. Muhakkak ki Sen, her Ģeye kadirsin. Geceyi gündüzün içine, gündüzü de gecenin içine koyarsın; ölüden
diri çıkarırsın, diriden de ölü çıkarırsın. Dilediğine de hesapsız nzık verirsin". (Al -i Ġmran/2627) "Andolsun size içinizden ve gayet izzetli bir Resul geldi. Zorlan manız ona ağır geliyor. Üstünüze titriyor. O, müminlere karĢı gayet merhametli ve Ģefkatlidir". (Tevbe/128) "Ve Ģöyle de: evlat edinmeyen, mülkünde ortağı olmayan ve zelil kimselerden bir yardımcısı da bulunmayan Allah'a hamdolsun. O halde O'nu 'Tekbir1 ile yücelt de yücelt!" (îsra/111) "Andolsun ki Allah, Resulü'nün rüyasını doğru çıkardı. Andolsun ki Allah'ın izniyle Mescid -i Haram'a emniyet içinde, kiminiz baĢlarınızı tıraĢ ederek, kiminiz saçlarınızı keserek, korkusuzca ve kati surette gireceksiniz. Allah sizin bilmediğinizi bildi de, bundan önce yakın bir fetih verdi. O Allah, Resulü'nü hidayet ve hak din ile gönderdi ki, o dini bütün dinlerin üstüne çıkarsın. ġahit olarak da Allah yeter". (Fetih/27-28) Hadid suresinin ilk beĢ ayetini ve HaĢr suresinin son üç ayetini okuduktan sonra 7 kere Ģöyle dua eder: "Allahım! Senin Zatı'nm ikramıyla Muhammed'e ve onun yakınlarına salat buyurmanı niyaz ederim. Sen'den cenneti niyaz eder ve cehennemden Sana sığınırım". Rivayete göre Kabisa b. Muharik (ra) Allah Resulü'ne (sav) Ģöyle demiĢti: "Bana, Allah'ın kendileriyle bana fayda sağlayacağı kelimeler öğret. Bunları kısa tut, çünkü artık yaĢım ilerledi ve bir zamanlar yaptığım Ģeyleri yapamaz oldum. Allah Resulü (sav) buyur du ki: Dünyan içinse, abah namazını kıldıktan sonra üç defa Süb -hanallahi ve bihamdih, Sübhanallahilazim ve bihamdih vela kuvvete illa billah kelimelerini zikret. Bunları söylediğin zaman, kör lükten, cüzzamdan, alaca ve felçten emin olursun. Ahiretin içinse, Ģunu sÖyle:Allahım, Muhammed'e ve Muhammed'in yakınlarına salat buyur. Bana lütfundan yay ve rahmetini üzerimde tut. Ve bana bereketlerinden indir. Allah Resulü (sav) daha sonra Ģöyle buyurdu: O, Kıyamet günü onları bulunca, kendilerini bırakmaz ve onun için cennetten dört kapı açılır ve oraya dilediği kapıdan girer". Eğer Hızır'ın (as) Ġbrahim et-Temimi'ye hediye ettiği ve ona kuĢ-\luk vakti ve akĢam vakti söylemesini tavsiye ettiği 10 adet yediĢerli zikri söylerse, o zaman üzerindeki lütf -u ilahi kemal bulmuĢ olur. Hızır (as) bu kelimeleri ona verirken, Allah Resulü'nün (sav), bunların faziletinden bahsettiğini ve anlatılamayacak kadar yüce bir özelliğe sahip olduklarını söylemiĢ, bunlara devam edenin, Allah tarafından cennetle müjdelenmiĢ kulları olduğunu ilave etmiĢtir. Konuyu uzatmamak için bunların faziletlerini tafsilatıyla anlatmamayı uygun gördük. Kul, bu kelimeleri devamlı olarak söyler se, üzerindeki lütf-u ilahi kemal bulmuĢ olur. Bunları sürekli olarak zikretmek, dağınık olarak verdiğimiz bütün duaların sevabla -rmı onun için bir araya getirir. Bunu Sa'id b.Sa'id, Ebi Tıyba'dan, o Kurz b. Vebere'den rivayet ederek Ģöyle demiĢtir: Abdaldan biri Ģöyle demiĢti: ġam'dan bir kardeĢimiz geldi ve bana bir hediye vererek Ģöyle dedi: Ey Kurz, hediyemi kabul et. O, gerçekten de çok güzel bir hediyedir. Değerini bil! Ben de Ģöyle dedim: Ey kardeĢim, bu hediyeyi sana kim hediye etti? Dedi ki: Bunu bana Ġbrahim et-Temimi hediye etti. O zaman Ģöyle dedim: Peki, Ġbrahim'e, bunu kimin verdiğini sormadın mı? Dedi ki: Tabii ki sordum. Bana Ģu cevabı verdi: Kabe'nin avlusun da oturuyordum. Sürekli tekbir, hamd ve tesbihde bulunuyordum. Yanıma bir adam geldi ve bana selam vererek sağ tarafıma oturdu. Kendi zamanımda ondan daha güzel yüzlü, daha güzel elbiseli, da ha beyaz ve daha güzel kokulu birini görmemiĢtim. Ona Ģöyle dedim: Ey Allah'ın kulu, sen kimsin ve nereden geldin? Bana dedi ki: Ben Hızır'ım. Bunun üzerine ona: Peki ne için ba na geldin? diye sordum. Dedi ki: Sana selam vermek ve sana Allah için duyduğum sevgiden dolayı geldim. Hem yanımda sana hediye etmek istediğim bir hediye var. Dedim ki: Nedir o? Dedi ki: GüneĢ doğup ıĢıklarını yeryüzüne yaymadan ve batmadan önce Ģunları yediĢer kez okumandır: Yedi kez
Fatiha suresi; Yedi kez Nas suresi; Yedi kez Felak suresi; Yedi kez Ġhlas suresi; Yedi kez Kafirun suresi; Yedi kez Ayete'l-Kürsi; Yedi kez Sübhanallah velhamdülillah vela ilahe illallah vallahü Ekber demen; Yedi kez Allah Resulü'ne (sav) salat etmen; Yedi kez kendi nefsin, anne- baban, çocukların, hanımın, yaĢayan ve ölmüĢ bütün müminler için istiğfarda bulunman; Yedi kez Ģöyle dua etmen: "Allahım! Benim ve onlar için er veya geç, din, dünya ve ahiret için Sana layık olanı yap! Ey Mevlamız, bize layık olmadığımız Ģeyleri yapma! Muhakkak ki Sen, Çok bağıĢlayıcı, Halim, Cömert, Kerim, ġefkatli ve Merhametli olansın". Sakın kuĢluk ve akĢam vakitlerinde bu duaları etmemezlik yapma. Ona dedim ki: Sana bu hediyeyi kimin verdiğini öğrenmeyi çok isterim. O zaman Ģöyle dedi: Onu bana Muhammed (sav) ver di. Dedim ki: Peki bunun sevabı nedir? Dedi ki: Muhammed (sav)y üe karĢılaĢtığında, sevabını ona sor, O sana bildirecek. ibrahim et-Temimi bundan sonra, o gece uykusunda meleklerin kendisine geldiklerini ve cennete taĢıdıklarını görmüĢ ve cennette gördüklerini çok güzel bir Ģekilde anlatmıĢtır. O der ki: Meleklere, bütün bunların kimin için hazırlandığını sordum. Bana Ģu cevabı verdiler: Bunlar, senin yaptığın amelleri yapanlar içindir. Ġ brahim et-Temimi, o gece cennetin meyvalarmdan yediğini Ve meleklerin kendisine cennet Ģaraplarından sunduklarını kaydeder ve der ki: Ve Allah Resulü (sav) yanıma geldi. Beraberinde yetmiĢ peygamber ve her bir saffı doğu ile batı arasını dolduran yetmiĢ saf halindeki melekler vardı. Bana selam verdi ve ellerimden tuttu. Ben de, 'Ey Allah Resulü! Hızır bana bu hadisi senden duyduğunu haber verdi' dedim. Allah Resulü (sav) de Ģöyle buyurdu: Hızır doğru söylemiĢ. Hızır doğru söylemiĢ. Sana anlattığı her Ģey haktır. O, yeryüzü halkının alimi, Abdal'ın reisi ve Allah'ın yeryüzündeki askerlerinden biridir. Dedim ki: Ey Allah Resulü! Benim yaptığım bu zikri yapan, ama benim gördüklerimi görmeyen kiĢilere de bana verilecek olan verilir mi? Buyurdu ki: Beni Hak'kın peygamberi olarak gönderen hakkı için, bununla amel eden kiĢiye, beni de, cenneti de görmese bile bunlar verilecek, iĢlediği bütün büyük günahlar bağıĢlanacak, Allah Teala ona olan gazap ve hıĢmını kaldıracak ve sol tarafındaki meleğe onun yaptığı kötülükleri bir yıllığına yazmamasını emredecettir. Beni Hak'kın peygamberi olarak gönderen hakkı için, bununla ancak Allah'ın bahtiyar olarak yarattığı kulları amel edecek ve onu ancak bedbaht olarak yarattığı kulları terkedecektir. Ġbrahim et-Temimi, muhtemelen bu rüyayı gördükten sonra dört ay boyunca yemek yememiĢ ve hiç bir Ģey içmemiĢtir. Muhak kak ki Allah Teala daha iyi bilir. Bunu ondan nakleden de elA'meĢ'tir. Bu zikir de, sabah namazından sonra yapılması müste -hab olan zikirlerdendir. Bunlarda sayılamayacak kadar çok faziletler bulunup bir çok rivayet bunu teyit etmektedir. Ama sözü kısa tutmak için burada onlara yer vermedik. 21[21] 5. FASIL
Sabah Namazından Sonra Okunacak Seçme Dualar
Bu fasılda değiĢik hadis-i Ģeriflerde yer alan ve Sabah namazından sonra okunan kısa ve özlü seçme duaları nakledeceğiz. Rivayet edilmiĢtir ki: Allah Resulü (sav) bir duaya baĢladığı zaman, ona Ģu ifadelerle baĢlardı: Sübhane Rabbiye'l -aliyyi'l-a'le'l-vehhab Ardından da Ģu duayı okurdu: "Tek olan Allah'tan baĢka ilah yoktur. O'nun ortağı yoktur. Mülk O'nundur, hamd O'nadır. Can veren de can alan da O'dur. O, diridir, asla ölmez. Hayır O'nun elindedir ve O, her Ģeye kadirdir. Allah'tan baĢka ilah yoktur. Nimet, lütuf ve güzel övgü sahibidir. Allah'tan baĢka ilah yoktur. Biz, yalnız O'na ibadet eder, dini yalnız O'na halis kılarız, kafirler istemeseler de". 21[21]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 27-32.
Rivayete göre Allah Resulü (sav) AiĢe'ye (ra) Ģöyle buyurmuĢtu: "Her Ģeyi toplayanlara(=cevami') ve kemale erenlere(=kevamü) sarıl ve de ki: Allahım, Sen'den Muhammed'e ve onun yakınlarına salat buyurmanı niyaz ederim. Sen'den er ve geç, bildiğim ve bilmediğim bütün hayırları niyaz ederim. Er ve geç, bildiğim ve bilmediğim bütün kötülüklerden de yine Sana sığınırım. Sen'den cenneti ve ona yaklaĢtıracak söz ve fiilleri bana nasip etmeni niyaz eder, cehennemden ve ona yaklaĢtıracak söz ve fiillerden de yine Sana sığınırım. Sen'den hayır olarak, kulun ve Resulü'n Muhammed'in niyaz ettiklerini niyaz eder, kulun ve Resulün Muhammed'in Sana sığındıklarından ben de Sana sığınırım. Sen'den akıbetini rahmetinle güzel kıldığın iĢleri benim için tamam eylemeni niyaz ederim ey merhametlilerin en merhametlisi!" 22[22] Enes b. Malik'den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resulü (sav) Fatıma'ya (ra) Ģöyle buyurmuĢtur: "Ey Fatıma, sana tavsiye ettiğim Ģu duayı okumanı ne engeller ki: Ey Hayy, ey Kayyum! Senin rahmetinle imdat dilerim, bana im dat buyur! Göz kırpması kadarlık bile olsa beni nefsime meylettirme ve benim, bütün halimi Ġslah et! 23[23] Allah Resulü (sav) bu duayı, Ebu Bekir -i Sıddık'a da (ra) öğretmiĢ ve Ģöyle buyurmuĢtur: De ki: Allahım, Sen'den Peygamberin Muhammed, dost ve hali -lin Ġbrahim, sırdaĢın ve konuĢtuğun Musa, ruhun ve kelimen Ġsa, Musa'nın sözü, Ġsa'nın incili, Davud'un zeburu, Muhammed'in (sav) Furkan\ (=Kur'an-ı Kerim), vahyettiğin her vahiy, takdir ettiğin her kaza, verdiğin her istek sahibi, kazandırdığın her zengin, zengin kıldığın her fakir ve hidayete erdirdiğin her ĢaĢkının hürmetine niyaz ederim, Musa'ya indirdiğin ismin hürmetine Sen'den niyaz ederim, kullarının nzıklarmm sabit kıldığın ismin hürmetine niyaz ederim, yeryüzüne koyup da ona istikrar buldurduğun ismin hürmetine niyaz ederim, gökyüzüne indirdiğin ve onu müstakil kıldığın ismin hürmetine niyaz ederim, dağlara indirdiğin ve onları çivi gibi çakılı kıldığın ismin hürmetine niyaz ederim, Ar -Ģı'nın onunla müstakil olduğu ismin hürmetine niyaz ederim, et-Tahr, et-Tahir, el-Ehad, es-Samed ve el-Vitr ismin ve katından Kitab'ında indirdiğin açık nur hürmetine niyaz ederim, gündüze k oyup da onun aydınlandığı ismin hürmetine, geceye koyup da karar dığı ismin hürmetine, yücelik, ululuk, Zatı'nm nuru ve - bütün bu sayılanların- hürmetine Sen'den Peygamberin Muhammed'e ve yakınlarına salat etmeni, beni Kur'an ve ilim ile rızıklandırmanı, onu etime, kanıma, gözüme ve kulağıma sindirmeni, bedenimi onunla doldurmanı, bunu kudret ve kuvvetinle yapmanı niyaz ederim. Muhakkak ki, kuvvet ve kudret yalnız Sen'dedir ey merhametlilerin en merhametlisi!" Ibni Ömer'den (ra) Ģöyle bir rivayette bulunulmuĢtur: Cebrail (as) Allah Resulü'ne (sav) geldi ve ona Ģu duayı öğretti: "Ey göklerin ve yerin Nuru! Ey göklerin ve yerin güzelliği! Ey göklerin ve yerin direği! Ey göklerin ve yerin eĢsiz yaratıcısı! Ey celal ve ikram sahibi! Ey yardım dileyenlerin yardımcısı! Ey imdat dileyenlerin imdad edeni! Ey istek sahiplerinin isteklerinin bulduğu son! Sıkıntılıların sıkıntısını gideren! Tasalıları rahatlatan! Zarurette olanların dualarını kabul buyuran! Kötülüğü gideren! Mer hametlilerin en merhametlisi! Alemlerin Ġlahı! Bütün ihtiyaçlar Sen'in sayende giderilmiĢtir ey ikram severlerin en ikram severi! Ey merhametlilerin en merhametlisi!". Ġbni Ömer (ra) Ģöyle demiĢtir: "Allah Resulü (sav), sabaha erdiğinde veya akĢama girdiğinde aĢağıdaki kelimelerle dua etmeyi asla ihmal etmezdi: Allahım, dünya ve ahirette Sen'den afiyet niyaz ederim. Dinim, dünyam, ailem ve malımda da Sen'den af ve afiyet dilerim. Allahım, açık yerlerimi ört, korkularımı güven kıl ve zorluklarımı aĢtır. Allahım, önümden, arkamdan, sağımdan, solumdan ve altımdan gelecek kötülüklerden beni koru. Altımdan kandırılmaktan da Sana sığınırını!" 24[24] Rivayete göre Büreyd el-Eslenıi (ra) Ģunu anlatmıĢtır: "Allah Resulü (sav) bana Ģöyle 22[22]
îbni Hanbel, VI/147. Ebu Davûd, Edeb/101; Ġbni Hanbel, V/42 24[24] Hadisin değiĢik rivayetleri için b. Ebıı Davûd, Edeb/101; Nesa'î, Ġsti'aze/60; Ġbni Mâce. Dua/14; Ġbni Hanbel, ü/2 23[23]
buyurdu: Ey Büreyd, Allah'ın bir hayır vermek isteyip benim öğrettiğim ve Allah Teala'mn asla unutturmadığı kelimeleri sana da öğreteyim mi? Büreyd der ki: Tabii ki ey Al lah Resulü, Allah sana salat etsin. O zaman Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurdu: De ki: Allahım! ben zayıfım, zayıflığımı rızan ile gidererek güçlendir ve beni alnımdan hayra çek! Ġslâm'ı benim için hoĢnutluğumun zirvesi kıl! Allahım! ben zayıfım, beni güçlendir. Ben zelilim, beni aziz kıl. Ben fakirim, beni rahmetinle müstağni kıl ey merhametlilerin en merhametlisi!" Ebu Malik el-EĢca'î'den Ģu haber nakledilmiĢtir: Dedi ki, babam bize Ģöyle bir hadis bildirdi: "KuĢluk vakti Allah Resulü'nün (sav) yanma giderdik. O sırada bir adam veya bir kadın ona gelir ve Ģöyle derlerdi: Ey Allah Resulü, sabaha çıktığımızda hangi duayı okuyalım? Allah Resulü de (sav) Ģöyle buyururdu: Deyin ki: Allahım! Muhammed'e ve onun yakınlarına salat buyur. Beni bağıĢla, bana merhamet et, beni hidayet ilet, bana rızık ver, bana afiyet ver ve ihtiyacımı gider! Bunlar sizler için, dünya ve ahiret iyiliğini toplayan dualardır". 25[25] Ebu Hüreyre'nin (ra) kendisiyle mektuplaĢtığımda bana yazdığı, karĢılaĢtığımızda Ģifahi olarak naklettiği bir hadis vardı: "Sabaha çıktığında ve akĢama erdiğinde üç kez Ģu duayı okuyan insana Ģeytan bulaĢamaz: Allahım! Sâmme ve Hâmme'nin Ģerrinden Sen'in ismin ve Kelime-i Tâmme'ne sığınırım. Senin azabının ve kullarının Ģerrinden de Sen'in ismin ve Kelime -i Tâmme'ne sığınırım. TaĢlanmıĢ Ģeytanın Ģerrinden de Sen'in ismin ve Kelime -i Tâmme'ne sığınırım. Allahım! Sen'in ismin ve Kelime-i Tâmme'n hakk ı için Peygamberin Muhammed'e ve onun yakınlarına salat etmeni niyaz ederim. Gizlediğin ve aĢikar ettiğin hayırlardan da, Sen'den istenen ve Senin de verdiklerini niyaz ederim. Allahım! gündüzün içinde yaĢanan serlerden de Sen'in ismin ve Kelime-i Taamme'ne sığınırım. Muhakkak ki benim Rabbimden baĢka ilah yoktur ve ben O'na tevek kül ettim. O, ulu ArĢ'm sahibidir". AkĢam okurken de, "Gecenin getirdiği serlerden" der.26[26] Ömer b. Abdülaziz'den (ra) Muhammed b. Ubeydullah vasıtasıyla Ģöyle bir hadis nak ledilmiĢtir. O dedi ki: Ebu'd-Derda' (ra) bize geldi. Kendisine 'Evin yanıyor1 denildi. Bunun üzerine Ebu'd-Derda'nm (ra) cevabı Ģöyle oldu: Allah Teala bunu yapmaz. Az son ra biri daha geldi ve: "Ey Ebu'd-Derda, ateĢ senin evine yaklaĢtığı bir sırada söndü" dedi. Ebu'dDerda da 'Biliyorum' dedi. Orada bulunanlar, 'Hangi sözün daha ilginç bilemiyoruz' dediler. O da Ģöyle dedi: Ben Allah Resulü'nün (sav) Ģöyle buyurduğunu duydum: "ġu duayı gece veya gündüz okuyan kimseye hiç bir Ģey zarar veremez". Ben de o duayı okumuĢtum. O dua Ģöyledir: Allahım! Sen benim Rabbim'sin ve Sen'den baĢka ilah yoktur. Ben Sana tevekkül ettim. Sen ArĢ-ı Azim'in sahibisin. Kudret ve kuvvet ancak yüce ve çok ulu olan Allah'ın elindedir. Rabbim Tea-la'nm dilediği her Ģey olur. O'nun dilemediği bir Ģey de asla olmaz. Bilirim ki Allah, her Ģeye kadirdir ve Allah her Ģeyi ilmiyle kuĢatmıĢtır. Allahım! nefsimin bütün kötülüklerinden ve alnından tuttuğun her varlığın kötülüğünden Sana sığınırım. Muhakkak ki Rabbim, sırat-ı müstakim üzerindedir 27[27] Konuyla ilgili bir rivayet de Ģöyledir: Ebu'd-Derda (ra) bir defasında Ģöyle demiĢti: Kim günde yedi kez Ģu ayet-i kerimeyi okursa, dürüst de olsa gevĢek de olsa Allah Teala onun ahiretle ilgili kaygılarına yeter: "Eğer senden yüz çevirirlerse de ki: Allah bana yeter. O'ndan baĢka ilah yoktur. Ben O'na tevekkül ettim ve O, ulu ArĢ'm sahibidir". (Tevbe/129) Allah Resulü'nden (sav) Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: O buyurdu ki: Eğer birinin baĢına bir tasa veya hüzün gelirse Ģöyle desin: Allahım! ben Senin ümmetinden Senin kulun olan birinin oğlu ve Senin kulunum. Perçemim Senin elindedir. Senin hükmüne ram olmuĢ, kaderine uymuĢum. Allahım! Senden, Senin olan, 25[25]
- Hadisin değiĢik rivayetleri için b. Tirmizî, Salat/95; Ġbni Mâce, Ġkamet/23; Ġbni Hanbel, 1/271 Benzer lafızda hadisler için b. Buharı, Enbiya/10; Ebu Davûd, Sünnet/20 27[27] Benzer lafızda bir hadis için b. Ebu Davûd, Edeb/98 26[26]
kendi kendine verdiğin, Kitab'mda indirdiğin, yarattığın kulardan birine öğrettiğin veya kendi katında Gayb ilminde tuttuğun bütün isimlerin hürmetine habibin ve Peygamberin Muhammed'e ve onun yakınlarına salat etmeni niyaz ederim. Kur'an'ı kalbimin baharı, yüreğimin nuru, hüzün, tasa ve gamımın gidericisi kılmanı niyaz ederim!. Allah Teala, onun hüzün ve tasasını kesinlikle giderir ve bunların yerine sevinç ve ferahlık koyar. Denildi ki: Ey Allah Resulü, onu biz de öğrenelim mi? Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurdu: Tabii ki, onu duyanın, öğrenmesi gerekir. Bize ulaĢan haberlerden birinde îbrahim-i Halil'in (as) Ģöyle dediği rivayet edilmiĢtir: O, sabaha erdiği zaman Ģöyle dua ederdi: "Allahım! bu yeni bir yaratılıĢtır. Onu Sana itaatimle aç, rıza ve Mağfiretinle de kapat. Onda bana, kabul eyleyeceğin hasenat nasib eyle. Bu hasenatı benim için arındır ve katlarına katla. Onda yaptığım kötülüğü de mağfiret et. Çünkü Sen, çok bağıĢlayıcı, çok mer hametli, çok sevici ve çok ikramseversin".. O, Ģöyle derdi: Sabaha erdiğinde bu duayı eden herkes, o gününün Ģükrünü eda etmiĢ olur. AkĢama çıktığında da böyle dua etmesi iyidir. Allah Resulü'nden (sav) rivayet edildi ki: Allah Resulü (sav) Ģöyle buyururdu: Sabaha erdiğinde ve akĢama kavuĢtuğunda üç kez "Rab olarak Allah Teala'dan, din olarak Ġslâm'dan, Peygamber olarak Muhammed'den (sav) razı oldum" diye dua ederse, Kıyamet günü ondan razı olması Allah Teala üzerindeki hakkı olur". 28[28] Ca'fer b. Burgan vasıtasıyla Ma'mer'den Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: Ġsa b. Meryem (as) Allah Resulü'ne (sav) uğradığında o Ģöyle dua ediyordu: "Allahım! ben artık hoĢlanmadığımı savamaz, dilediğim bir faydaya sahip olamaz oldum ve iĢler baĢkasının değil sadece Senin elinde kaldı. Artık amelimin rehini oldum. Benden daha fakiri yok tur. Allahım! düĢmanımı bana güldürme, dostumu bana kötülük eder kılma. Bana vereceğin musibeti, dinimde kılma, dünyayı en büyük kaygım, amelimin ulaĢma gayesi ve emelimin son noktası kılma. Bana acımayacak olanları baĢıma musallat etme!" 29[29] Ata' vasıtasıyla Ġbni Abbas'dan (ra) rivayet edilmiĢtir ki: O Ģöyle dedi: Hızır ve Ġlyas, her mevsim biraraya gelir ve aĢağıdaki duayı okuyarak ayrılırlar: "Allah diledikçe, AJlahı'm adıyla, Allah diledikçe O'ndan baĢka kuvvet kaynağı yoktur. Allah diledikçe, bütün iyilikler Allah Tea-la'nm elindedir. Allah diledikçe, bütün nimetler O'ndandır. Allah diledikçe, gelecek kötülüğü O'ndan baĢka savacak yoktur. Allah di ledikçe, O'ndan baĢka güç ve kuvvet veren yoktur". Bu duayı sabahları üç kere okuyan kiĢi, yangından, boğulmadan ve hırsızlıktan emin olur. Denilir ki, bu dua, Hızır'ın (as) istiğ-farındandır. O, Ģöyle istiğfar ederdi: "Allahım! iĢleyip tevbe ettiğim ve sonra tekrar iĢlediğim bütün günahlardan dolayı Sen'den mağfiret dilerim. Allahım! Sana verdiğim ve tutamadığım her sözden dolayı da Sen'den mağfiret dilerim. Allahım! bana verdiğin ve benimde kendisiyle Sana karĢı günah iĢ lemede kullandığım bütün nimetlerinden dolayı da Sen'den mağfiret dilerim. Allahım! Sana halis kılarak yapmak isteyip de baĢka Ģeyleri karıĢtırdırdığım bütün amellerimden dolayı da Sen'den mağfiret dilerim". Hayır ehlinden olan Sa'id b. Ebi'r -Ravha el-Cemmal Ģöyle bir hadise anlatmıĢtır. Bir gece, insan ve yerleĢim bakımından fakir bir yerde bulunmuĢ ve yalnızlık duygusuna kapılarak korkmaya baĢlamıĢtı. Bir müddet sonra önünde bir Ģahıs belirdi. Ebu'r -Rav-ha, adamın kim olduğunu öğrenme hususunda sabırsızlanıyordu. Neden sonra adamın Kur'an okuduğunu duydu. Adam biraz sonra Ģöyle dedi: Sana öyle bir dua öğreteyim mi ki onu okuduğunda, eğer yalnızlığa kapılmıĢsan bu korkun gider, ĢaĢırmıĢsan yolunu bulur, uyuyamadığında uyursun? Ebu'r-Ravha Ģu karĢılığı verdi: Allah sana merhamet etsin, onu bana öğret! Adam da Ģöyle dedi: De ki: 28[28]
Benzer lafızda hadisler için b. Müslim, Salat/13; Ebu Davûd, SaIat/36; Tirmizî, Salat/42; Nesa'î, Ezan/38; Ġbni Mâce, Ezan/4; Dârinıî, Vasaya/4; Ġbni Hanbel, IV/337, V/297 29[29] Benzer lafızda hadisler için b. Tirmizî,, Da'avat779
"ġan sahibi, burhanı çok büyük, iktidarı çok sert ve her gün bir iĢte olan Allah Teala'nm adıyla. Güç ve kuvvet yalnız çok ulu ve çok yüce olan Allah'tandır". Yakub b. Abdürrahman'dan Ģöyle bir dua metni nakledilmiĢtir: O, dedi ki: Muhammed b. Hassan'm Ģöyle dediğini duydum: Ma'ruf -u Kerhi (ra) bana Ģöyle dedi: Sana, beĢi dünya beĢi ahiret için olan on cümle öğreteyim mi? Onları okuyarak Allah Teala'ya dua eden kimse, onlarla istediği yerde Allah'ı bulur. Kendisine "Onları benim için yazıver" dediğimde, "Hayır, onları sadece tekrarlayabilirim. Tıpkı Bekr b. HubeyĢ'in bana tekrar ettiği gibi" dedi ve onları söyledi: "Allah Teala, dinimde bana yeter. Kerim olan Allah bana dünyamda yeter. Hakim olan Allah, bana verdiği kaygılarda bana yeter. Kavi olan Allah, bana saldıranlara karĢı bana yeter. ġedid olan Allah, bana kötülük tasarlayanlara karĢı bana yeter. Ra'uf olan Al lah kabir sorgusunda bana yeter. Kerim olan Allah ahiret hesabında bana yeter. Latif olan Allah bana mizanın önünde yeter. Kadir olan Allah bana Sırat üzerinde yeter. Kendinden baĢka ilah bulun mayan Allah bana yeter. Ben O'na tevekkül ettim, O, yüce ArĢ'm da sahibidir". Ve Ģu duayı da et: "Ailahım! ey ĢaĢkınlara hidayeti gösteren, günahkarlara merhamet eden, sıkıntı çekenlerin sıkıntılarını gideren, büyük tehlikede olan kuluna ve bütün müslümanlara merhamet buyur. Bizi de, kendilerine nimetinle rızık verilen diri kulların olan nebiler, sıd-dıklar, Ģehitler ve salihlerden kıl. Dualarımızı kabul buyur ey alemlerin Rabbi!" Denir ki, Utbe bir rüya görmüĢ ve Ģöyle demiĢtir: ġu dualarla cennete girdiğimi gördüm: "Gizlileri bilen, dereceleri yükselten, ArĢ'm sahibi, dilediğin kullarına emrinle ruhunu gönderen, günahları bağıĢlayan, tevbele-ri kabul eden, cezası çok Ģiddetli olan, güç sahibi, kendisinden baĢka ilah bulunmayan Ailahım! dönüĢ yalnız Sana'dır". Ġbrahim es-Sa'iğ rüyada görüldü ve kendisine Ģöyle denildi: Azaptan nasıl kurtuldun? Dedi ki: ġu dualarla; kurtulmak isteyenler de bu duaları okusunlar: "Ey birini dinlemenin diğerini dinlemesini engellemediği, sesler kendisine karıĢık gelmeyen, ey meselelerin çokluğunda zihni karıĢmayan ve dillerin üzerinde ihtilaf etmedikleri, ey ısrarla isteyenlerin ısrarından sıkılmayan, bana affının serinliğini ve rahmetinin tadını tattır". Denir ki Hızır (as) Ali b. Ebi Talib'e (kv) bu duayı öğretmiĢ ve Ebu'l-Mu'temer olarak bilinen Süleyman et-Temimi'nin tesbihatmı çekmesini tavsiye etmiĢtir. Bunların faziletleri hakkında yapılan rivayetlerin birinde Ģu hadise anlatılır: Yunus b. Ubeyd Roma ülkesinde Ģehid düĢen birini rüyasında görmüĢ ve ona Ģöyle demiĢti: Gördüklerinin en üstünü.... amellerin en faziletlisi hangisidir? O da Ģu cevabı vermiĢti: Ebu'lMu'temer'in tesbihatmın Allah katında bir yere sahip olduğunu gördüm". Mu'temer b. Süleyman der ki: Abdülmelik b. Halid'i ölümünden sonra gördüm ve kendisine "Ne yaptın?" diye sordum. Bana "Hayır," dedi. Ben de, hata yapan kullar için bir Ģey tavsiye etmesini istedim. Bana Ebu'l-Mu'temer'in tesbihatıyla ricada bulunmayı tavsiye edip bu tesbihatm çok güzel olduğunu söyledi. Ebu'l-Mu'te-mer'in tesbihatı Ģöyledir: "Allah Teala çok yücedir. Allah'tan baĢka ilah yoktur. Allah en bü yüktür. Allah'tan baĢka güç ve engelleme kaynağı yoktur. Yarattığı ve yaratacakları adedince, yarattığı ve yarattıkları ağırlığınca, yarattığı ve yaratacakları doluĢunca, semavatı doluĢunca, arzı doluĢunca, bunların misli ve katları adedince, mahlukatı adedince, ArĢı'mn ağırlığınca, rahmetinin sınırı adedince, kelimelerinin yazıldığı mürekkep miktarınca, ilim ve rızasının ulaĢtığı sınırlarca, razı oluncaya kadar ve razı olduğu kadar, bütün geçmiĢ zamanlarda kullarının O'nu andığı kadar, ve kalan kullarının da ebedden ebede, ebed-i dünya ve ebed-i ahiret boyunca, hatta baĢı belli olmayan, sonu da gelmeyen her zaman, her yıl, her ay, her Cuma, her gün, her gece, her saat, her an, her koklama, her nefes, her lahza ve her göz kırpması kadar sü re içinde kendisini zikredecekleri kadar O'nu teĢbih ederim". Kul, Rabbine bu dua ile dua etmelidir. Çünkü bu, kabulünün umulduğu önemli bir tevbe
duasıdır. HiĢam b. Urve ve babası (ra) vasıtasıyla AiĢe annemizden (ra) rivayet edilmiĢtir ki: O Ģöyle dedi: Allah Teala, Adem'in tevbesini kabul etmek istediğinde, Adem Kabe'yi yedi kere tavaf etti. Kabe henüz inĢa edilmemiĢti ama kırmızı bir tepeydi. Sonra kalktı ve iki rekat namaz kıldı ve Ģöyle dua etti: Allahım! Sen benim gizlimi de aĢikarımı da bilirsin, özrümü kabul et. Ġhtiyacımı bilirsin, bana isteğimi ver. Nefsimde olanı bilirsin, günahlarımı bağıĢla. Allahım! Sen'den doğruca kalbime inen bir iman, baĢıma sadece Sen'in yazdığının geleceğini bilmemi ve bana layık gördüğüne razı olmamı sağlayacak kadar saf bir kati inanç niyaz ediyorum, ey Celal ve Ġkram sahibi! Allah Teala da bu tevbe üzerine ona Ģöyle vahyetti: Seni bağıĢladım. Senin soyundan gelenler arasında da her kim Bana böyle tevbe ederse onu da bağıĢlar, tasa ve kaygılarını giderir, geçimindeki yoksulluğu söker alır ve her tacirin ar dından onun için ticaret yaparım. Ġstemese de dünya ona zorla gelir". Kul, rivayetlerde yer alan bu dua ile dua etsin. Çünkü bunlar, Allah Teala'nm Ġsm-i Azamı'yla ilgili rivayetlerde de zikredilmektedir: "Ailahım! hamdin yalnız Sana mahsus olmasıyla Sen'den niyaz ederim. Sen'den baĢka ilah yoktur. Sen, Hayy, Kayyum, gökler ve yeri en harika Ģekilde yaratan Celal ve Ġkram sahibisin. Sen, doğmayan ve doğurmayan, hiç bir Ģeyin kendisine denk olmadığı Ehad ve Samed'sin. Sen'den isminle, Besmele'yle ve kendisinden baĢka ilah bulunmayan, uyku ve dalgınlığa kapılmayan Hayy ve Kayyum isminle niyazda bulunurum. Allahım! Sen'den en yüce ve en ulu olan ve onunla dua ettiğimde icabet ettiğin, onunla istediğimde verdiğin Ġsnı -i A'zam'mla niyazda bulunur um. Ey Nur'un Nuru, eĢ iĢlerin çekip çevireni, ey sinelerde olanları bilen, ey her Ģeyi iĢiten, ey en yakın olan, ey duaları kabul eden, ey diledikleri ne Latif olan, ey en Ģefkatli, ey en merhametli, ey en büyük, ey en ulu, ey Allahım! ey Rahman, ey Celal ve Ġkram sahibi, Elif. Lam. Mim. Allah'tan baĢka ilah yoktur, O, Hayy ve Kayyum'dur. Yüzler Hayy ve Kayyum olana teslim olmuĢtur. Ey benim ve bütün varlıkların Ġlahı, tek olan ve kendisinden baĢka ilah bulunmayan Ġlahım! Ben, Sen'den Allah, Allah, Allah, Allah ki kendisinden baĢka ilah yoktur ve ArĢ-ı Azim'in sahibi isminle niyazda bulunurum. Melik, Hakk olan Allah, çok yücedir. O'ndan baĢka ilah yoktur. ArĢ-ı Kerim'in Rabbidir. Evvel de Sen'sin, Ahir de. Zahir de Sen'sin Batın da. Rahmet ve ilim bakımından her Ģeyi kuĢatmıĢındır. Kaf. Ha. Ya. Ayn. Sad. Ha, Mim. Ayn. Sin. Kaf. Rahman Sen'sin. Ey Va-hid, ey Kahhar, ey Aziz, ey Cebbar, ey Ehad, ey Samed, ey Vedud, ey Gafur! O Allah ki O'ndan baĢka ilah yoktur. Gayb ve Ģehadet alemim bilendir. O, Rahman ve R ahim'dir. Sen'den baĢka ilah yok tur. Sen yüceler yücesisin. Bense zalimlerdendim. Sana, Senin gizli, saklı, indirilmiĢ, selam, temiz, tahir, kutsal ve mukaddes isminle dua ederim. Ey Dehr, ey Yehur, ey Deyhur, ey Diyhar, ey Ebed, ey Ezel ve zeval bulmayan! Hüve ey Hüve! La ilahe illa Hüve! Ey O'ndan baĢka kimse olmayan! Ey O'nun ne olduğunu O'ndan baĢka bilmeyen! Ey Kane, ey Kiynan, ey Ruh, ey bütün kevnden önce var olan Kain, ey bütün kevnden sonra da varolacak olan Kain, ey bütün kevne gizli kalan Meknun. Ehya Ģerrin ehya. Ednaye ısba'üt, ey iĢlerin büyük sırlarını ortaya çıkaran. "Eğer dönerseniz de ki: 'Bana kendinden baĢka ilah bulunmayan Allah yeter. Ben O'na tevekkül ettim. O, ArĢ -ı Azim'in sahibidir. Hiç bir Ģey O'nun gibi olamaz. O, her Ģeyi iĢiten ve her Ģeyi bilendir". Allahım! Ġbrahim'e ve onun yakınlarına salat ettiğin gibi Mu-hammed'e ve Muhammed'in yakınlarına salat et, Ġbrahim'i ve onun yakınlarını kıldığın gibi Muhammed ve O'nun yakınlarını da mübarek kıl! Muhakkak ki Sen, en fazla hamdedilen ve en çok yücel-tilensin". Kul, bunlarla birlikte aĢağıdaki duaları da okumalıdır: "Allahım! Sen'den iĢte sebat ve doğru yolda kararlılık niyaz ede rim. Sen'den nimetinin Ģükrünü eda etmeyi nasib etmeni ve ibadetinin güzelliğini bahĢetmeni n iyaz ederim. Ey Allahım Sen'den, sağlam bir kalp, sadık bir dil ve kabul edilen ameller nasib etmeni niyaz ederim. Allahım! Sen'den bildiğinin hayırlısını niyaz eder, bildiğinin Ģerlisinden yine Sana sığınırım. Bildiklerin için de Sen'den mağfiret dilerim. Sen bilirsin, bense bilmem. Muhakkak
ki Sen, bütün gaybları bilicisin. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat, benim de yaptıklarımı ve yapmadıklarımı, gizlediklerimi ve açığa vurduklarımı bağıĢla. Öne aldıran da, erteleten de muhakkak ki Sen'sin. Sen her Ģeye Kadir ve her gayba ġahit olansın. Allahım! Sen'den geri dönmeyen bir iman, bitmeyen bir nimet, ebediyette göz aydınlığı ve Hulud Cenneti'nin en üst katında Peygamber'in Muhammed'in (sav) refakatini niyaz ederim. Allahım! Sen'den güzellikler, iyilikler yapmak, kötülüklerden kaçınmak ve yoksulları sevmek fa ziletlerini bana nasip etmeni niyaz ederim. Allahım! Sen'den Muhammed'e ve bütün yakınlarına salat etmeni niyaz ederim. Ey Allahım! Sen'den sevgini, sevdiklerinin sevgisini, sevgine yaklaĢtıracak amelleri bana yakın kılmanı, tevbelerimi kabul etmeni, bana mağfiret etmeni ve rahmetine almanı da niyaz ederim. Bir halk için fitne dilediğinde, beni fitneye atmayarak ruhumu tes lim al ey merhametlilerin en merhametlisi! Allahım! gaybı bilmen ve yaratma kudretinle hayatın iyi olduğu anda bana hayat verip, ölüm benim için daha hayırlı olduğunda da canımı al. Allahım! ey Rabbim Sen'den görünen ve görünmeyen alemde bana Zatı'nm kor -kusunu,hoĢnutluk ve kızgınlık anlarında adil söz söylememi, yok sulluk ve zenginlikte orta yolu, yüzüne nazar etme tadını tatmamı ve Sana kavuĢma hasretini nasip etmeni niyaz ederim. Ziyan veren zarardan ve dalalete düĢüren fitneden Sana sığınırım. Ey Rabbim! Allahım! bizleri iman ziynetiyle süsle ve bizi hidayeti bulmuĢ hidayet rehberleri eyle! Allahım Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Bize Zatı'nın korkusundan bir pay ver ki, günahlarla aramızda engel olsun. Taatinden bir pay da ver ki, bizi cennetine girdirsin. Kafi imanından bir pay da ver ki, dünyanın musibetleri bize ağır gelmesin. Allahım Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et ve bizi vaadettiğin cehennemin korkusundan duyacağımız hüzün ve vaadedilen cennetin ümidiyle duyduğumuz sevinçle rızıklandır ki, istediğimizin lezzetini bulup kaçtığımız Ģeyin gamını çekebilelim. Allahım! Öncekilerin ve sonrakilerin seyyidi olan Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Muhammed'e ve O'nun bütün yakınlarına salat et. Yüzlerimize katından bir haya elbisesi giydir, kalplerimizi Zatı'ndan sevinçle doldur, nefislerimi azametinle teskin edip organlarımızı Sen'in kulluğuna Ģevket. Zatını bize, her Ģeyden daha fazla sevgili kıl. Bizi, en fazla Sen'den korkanlar kıl. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Sen'in zikrin, Ģükrün ve güzel ibadetinde bana yardım et. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Sen'den tevbenin tamamıyla nimetinin tamamını, korunmanın devamıyla sıhhatin devamını, güzel ibadetle Ģükrünün edasını kolaylaĢtırmanı niyaz ederim. Allahım Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Allahım! yoksulluk ve zenginliğin fitnelerinden Sana sığınırım. Yürek darlığından, iĢlerin karıĢıklığından ve kabir azabından da Sana sığınırım. Azdırıcı bir zenginlikten, unutturucu bir yoksulluktan, alçaltıcı bir hevadan ve aldatıcı bir refikten Sana sığınırım. Allahım! Sen'den Muhammed'e ve yakınlarına salat etmeni ni yaz ederim. Sen'den hidayet, takva, iffet ve zenginlik niyaz ederim. Allahım! Nebi'n ve dostun Muhammed'e salat etmeni niyaz ederim. Beni bir azaba ilerletme, fitnelerin kötüsüne de tehir etme. Ey Allahım! zahir ve batın bütün fitnelerden Sana sığınırım. Büyük sıkıntı veren imtihanların gizli ve açık olanlarından da Sana sığınırım. Allahım! Sen'den Muhammed'e ve yakınlarına salat etmeni ni yaz ederim. Allahım! Sen'den bugünün hayrını ve bug ünde bulunan hayrı ister, onun kötülüğünden ve ondaki kötülükten de Sana sığınırım. Allahım! gecenin ve gündüzün tehlikelerinden, ansızın gelen iĢlerden, ansızın gelen kaderlerden, ansızın gelen hadiselerin tamamının Ģerrinden de Sana sığınırım, ey düny a ve ahiretin Rahman ve Rahimi! Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Allahım! bugünümüzün baĢını salah, ortasını felah ve sonunu ne-cah kıl. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Allahım! günün baĢım rahmet, ortasını nimet ve sonunu ikram kıl. Allahım! Peygamberin Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et.
Allahım! küçük bir hata iĢlemekten veya iĢletmekten, sapmaktan veya saptırmaktan, zulmetmekten veya zulmettirmekten, bilmemekten veya bana saklı kalmasından da Sana sığınırım. Senin yakınlığın çok yüce, övgün çok büyük ve isimlerin çok değerlidir. Sen'den baĢka ilah yoktur. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Allahım! cehennem azabından, kabir azabından, hayat ve ölümün fitnesinden ve Mesih Deccal'm fitnesinden Sana sığınırım. Bir kavim için fitne veya kötülük dilediğinde değiĢmemiĢ ve fitneye uğramamıĢ olarak canımı al. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Allahım! hayat benim için hayırlı oldukça beni yaĢat, ölüm benim için daha hayırlı olduğunda canımı al. Sen'den hayatın iyiliğini ve bereketini niyaz eder, vefatın Ģerrinden de Sana sığınırım. Sen'den bu ikisi arasındaki ve bundan sonrasındaki hayırları bana nasip etmeni niyaz ederim. Ey rızık verenlerin en hayırlısı, ey tev -beleri en çok kabul eden, ey hüküm verenlerin en adili, ey merhametlilerin en merhametlisi, ey alemlerin Rabbi bana, bekasını sevdiğin mesut kimseler gibi bir hayat sürdür ve karĢılaĢmasını sevdiğin Ģehitler gibi canımı al. Yeryüzüne giren ve ondan çıkan, gök yüzünden inen ve ona yükselen çıkan Ģeylerin hepsinin kötülüğünden de Sana sığınırım. Her Ģeyin, azameti karĢısında tevazuya kapıldığı, izzeti karĢısında her Ģeyin zillete düĢtüğü, hükmü karĢısında her Ģeyin ram olduğu ve kudretine her Ģeyin teslim olduğu Allah'a hamdolsun. Heybeti karĢısında her Ģeyin hareketsiz kaldığı Allah'a hamdolsun. Her Ģeyi hikmetiyle ortaya çıkaran ve büyüklüğü karĢısında her Ģeyin küçüldüğü Allah'a hamdolsun. Allahım! Peygamberin Muhammed'e, O'nun yakınlarına, hanımlarına ve sülalesin e her iki alemde de salat et. Muhakkak ki Sen, hamde, övgüye en layık olan ve en fazla ikram sahibi olansın. Allahım! kulun, Nebi'n ve Rasul'ün Ümmi Peygamber, Rasul -i Emin Muhammed'e salat et, Kıyamet günü O'na Makam-ı Mahmud'u ver. Allahım! hırsın hiddetinden, tamahın Ģiddetinden, kızgınlığın köpürmesinden, gafletin dalgınlığından ve küçük hataların sürekli tekrarından Sana sığınırım. Serveti çoğaltanların övünmesinden, az malı olanların sitemlerinden, bir zalime yardım etmekten, bir mazlumu yardımsız bırakmaktan, ilmi konularda ilme dayanmayarak konuĢmadan ve yakini iman olmaksızın dinde amil olmaktan da Sana sığınırım. Allahım! bile bile Sana ortak koĢmaktan, bilmediğim bir Ģey için Sen'den mağfiret dilemekten Sana sığınırım. Allahım! Ģeytanın adımlarına uymaktan, onun malıma ve aileme ortak olmasından, çirkin ve kötü iĢlerde onun emirlerine uymaktan da Sana sığınırım. Allahım! Sen'den Peygamberin Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat etmeni niyaz ederim. Sen'den bana, seçimde güzeli seçmeyi, ibret alırken sağlıklı almayı ve Sana muhtariyetimde dürüst olmayı nasip etmeni niyaz ederim. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. ĠĢimi hayırla aç ve hayırla mühürle. Fettah ve Alim Sen'sin. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Yarattıklarına merhamet buyur, takdir ettiklerini bağıĢla, rızıklarını güzel kıl, nimetini tamama erdir, kullandığını kabul buyurup korunmasını istediğini koru. Örttüğün Ģeyi açtırma. Muhakkak ki Sen'den baĢka ilah yoktur. Seni zikretmeksizin aldığım bütün lezzetlerden dolayı Sen'den mağfiret diler, Sen'in hizmetinde olmaksızın yaĢadığım bütün rahatlıktan, yakınlığın olmaksızın duyduğum her se vinçten, meclisini paylaĢmaksızm duyduğumu bütün neĢeden ve Seninle iliĢkisi olmaksızın girdiğim bütün meĢguliyetlerden dolayı beni bağıĢlamanı dilerim. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et ve bizi, takva sahibi velilerinden, felaha eren taraftarlarından ve salih kullarından eyle. Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et ve bize Sen'in rızana erdirecek amellerde bulunmayı, bizi Sana sevdirecek Ģeyler yapabilmeyi nasib et ve bizleri güzel tercihine çek. Allahım! Peygamberin Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Allahım! bize hayrı cemeden, hayrı açan ve hayırla noktalayan amelleri nasip etmeni niyaz ederiz. ġerri toplayan, Ģerri açan ve onunla noktalayan iĢlerden de Sana sığınırız. Allahım! Muhammed'e ve Muhammed'in yakınlarına salat et. Bize emrettiklerinde bizi koru.
Bizi sakındırdıklarından da bizi koru. Ey koruyucuların en iyisi, bize verdi klerindeki hakkımızı da koru. Ey zikredenlerin en iyisi, ey Ģükrü en çok kabul eden, kulların Sen'in korumanla korunur, Sen'in zikrinle zikreder, Sen'in lütfun-la Ģükrederler. Ey imdada koĢan, ey medet umulan, ey yardım istenen, ey yardım isteyenlere en fazla yardım eden Rabbim, göz ucuyla kadar bile olsun beni nefsime yaslandırma, yoksa helak olurum. Ey Rabbim, beni yarattıklarına da dayandırma, yoksa kaybolur giderim. Beni yeni doğmuĢ çocuk gibi itinayla gözet. Benden hiç bir zaman yalnız bırakma ve salih kullarına yaptığın gibi beni de dost edin. Allahım! Peygamberin Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et ve eĢsiz kudretinle tevbemi kabul et. Çünkü Sen, tevbeleri en çok kabul eden ve en merhametli olansın. Hilminle beni hoĢgör, çünkü Sen, en çok bağıĢlayıcı Sen'sin. Beni bilmenle bana refakat et, çünkü Sen Rahman ve Rahim'sin. Bana malik olmanla beni de nefsime malik kıl ve onu baĢıma musallat kılma, çünkü en büyük Malik ve en güçlü Cebbar Sen'sin. Her türlü eksiklikten uzaksın ve hamd daima Sana'dır. Sen'den baĢka ilah yoktur. Eğer bir kötülük yapar veya nefsime zulmedersem, günahımı bağıĢla. Muhakkak ki benim Rabbim Sen'sin ve Sen'den baĢka ilah yoktur. Günahları da Sen'den baĢkası bağıĢlayamaz. Allahım! Muhammed'e ve O'nun ya kınlarına salat et ve bana doğruyu ilham edip beni nefsimin kötülüklerinden koru. Allahım! Peygamberin Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et ve bana helal rızık verip onun için beni cezalandırma, verdiğin rızıkla kanaat etmemi sağla, onu salih olarak değerlendirmemi sağla ve onu benden kabul buyur. Allahım! Sen'den Peygamberin Muhammed'e ve Muhammed'in yakınlarına salat etmeni niyaz edi yorum. Yine Sen'den dünya ve ahirette af ve afiyet, güzel bir kati iman ve huzurlu hayat niyaz ediyorum. Allahım! Peygamberin Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Cezandan affına, öfkenden rızana, Seni Sen'in andığın gibi güzel anamamaktan da Sana^ığınırım. Nimetimi Sana hazırladığım gibi, günahlarımı da Sana 'hazırlıyorum. îĢte o günahları iĢleyen ellerim. Ben, falanca kulunun oğlu olan kulunum. Perçemim Sen'in elinde, Sen'in hükmüne uyan, kararını uygulayan, azap etme iradende adilane olacağını bilenim. Ben bunlara layığım. Sen ise merhamet etmeye layık olansın. Allahım! ey Mevlam, ey Allahım! ey Rabbim, bana layık olduğunu yap, sakın benim layık olduğumu yapma. Muhakkak ki Sen, takva ve mağfiret ehlisin. Ey günahların kendisine zarar vermediği, mağfiretin de Zatı'nı eksiltmediği Allahım! ey Rabbim, Sana zarar vermeyenden bana ver, Seni eksiltmeyen den de bana ver. Allahım! üzerimize sabır dök, bizi müslümanlar olarak öldür ve salihler zümresine ilhak et. Bizim velimiz, Sen'sin. Bizi bağıĢla, çünkü Sen bağıĢlayıcıların en hayırlısısm. Bize bu dünyada ve ahi-rette güzellik yaz. Biz Sana yönelmiĢizdir. Rabbimiz, biz Sana tevekkül ettik, Sana yöneldik ve dönüĢ yalnız Sana'dır. Rabbimiz, bizi inanmayanlar için fitne vasıtası yapma. Bizi bağıĢla, çünkü Sen Aziz ve Hakim olansın. Rabbimiz, günahlarımızı ve iĢimizdeki aĢırılığımızı bağıĢlayarak adımlarımızı sabitleĢtir ve kafir millete karĢı bize yardım et! Rabbim, bize katından bir rahmet ver ve iĢimizde doğruyu bulmayı kolaylaĢtır. Rabbimiz, bize dünyada güzellik ver, ahirette de güzellik ver ve bizi ateĢ azabından koru. Allahım! Sen'den Peygamberin Muhammed'e ve Muhammed'in yakınlarına s alat etmeni niyaz ediyorum. Beni, itaat ve günahlar dan uzak durma hususunda korumanı ve yardımcı olmanı, niyaz ediyorum. Hizmetinde üzerimize sabır boĢaltmanı, nimetin için Ģükrü nasib etmeni niyaz ederiz. Ey Allahım! ey Rabbim, ey Mev -lamız, Sen'den Peygamberin Muhammed'e ve Muhammed'in yakınlarına salat etmeni ve güzel bir sonu niyaz ediyorum. Allahım! Sen'den Peygamberin Muhammed'e ve Muhammed'in yakınlarına salat etmeni niyaz ediyorum. Sen'den bana yakini bir iman ve Se ni iyi tanıma gücü vermeni niyaz ediyorum. Sen'den sevgi ve Sana hakkınca tevekkül edebilme kabiliyeti niyaz ediyorum. Sen'den rıza ve iyi bir dönüĢ nasip etmeni de niyaz ediyorum. Rabbimiz, bizi imana çağırarak, 'Rabbinize iman edin' diyen bir davetçi duyduk ve iman ettik. Rabbimiz, günahlarımızı bağıĢla ve kötülüklerimizi ört ve iyi kimselerle birlikte öldür. Rabbimiz, peygamberlerin vasıtasıyla bize vaadettiğini ver ve kıyamet günü bizi yâlnız
bırakma. Muhakkak ki Sen, vaadini çiğnemezsin. Rabbimiz, unuttuklarımız ve hatayla yaptıklarımız için bizi yargılama. Rabbimiz, bize bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yükler yükleme.'Allahım! Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. Kalplerimizi iyi kimseler gibi tertemiz kıl, amellerimizi de hayır ehlininki gibi arındır, ruhlarımıza da Ģehitlerin ruhları arasında salat buyur, ey ikram sahiplerinin en büyüğü, ey cömertlerin en cömerti, ey merhametlilerin en merhametlisi. Rabbimiz, bize dünyada hasenat, ilim, zühd, ibadet, emniyet ve helalinden rızık ver. Ahirette de hasenat, rıza-ı ilahi ve cennet nasip et. Bizi rahmetinle cehennem azabından ve kabir azabından koru. Bizi, öfken, gazabın, azabın, onun beter Ģekillerinden din, dünya ve ahirette er veya geç verebileceğin her türlü bela ve musibetten de koru ey merhametlilerin en merhametlisi!". Kul, Allah Teala'yı, O'nun kendisini övdüğü Ģekilde sabah akĢam övmeli ve yüceltmelidir. Rıza-i Ġlahi'nin talihlerinin en büyük gayesi olan bu ibadetin fazilet ve sevabı hakkında bir çok hadis nakledilmiĢtir. Ali'den (kv) rivayet edilmiĢtir ki: Allah Resulü (sav) Ģöyle bu yurdu: Allah Teala her gün Zatı'nı yüceltir ve Ģöyle buyurur: Muhakkak ki Ben Allah'ım, alemlerin Rabbi'yim. Muhakkak ki Ben Allah'ım, Ben'den baĢka ilah yoktur. Hayy ve Kayyum olan Ben'im. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Aliyy ve Azim olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki çok affedici ve çok bağıĢlayıcı olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki her Ģeyin ilk yaratıcısı ve kendisine döndürücüsü olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki doğmamıĢ ve doğurmamıĢ olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Aziz ve Hakim olan Ben'den baĢ ka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Din Günü'nün sahibi olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Rahman ve Rahim olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki hayır ve Ģerrin yaratıcısı olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki cennet ve cehennemin yaratıcısı olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Va hid, Ehad, Samed, eĢ ve çocuk edinmekten uzak olan Ben'den baĢ ka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Ferd ve Vitr olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Gayb ve ġehadet aleminin alimi olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Melik ve Kuddüs olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Selam, Mümin ve Müheymin olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Aziz, Cebbar ve Mütekebbir olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Halik ve Bari' olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Ehad ve Musavvir olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Kebir ve Müte'al olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım .ki Muktedir ve Kahhar olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Hakim ve Kebir olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Kadir ve Razik olan Ben'den baĢ ka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki övgü ve senaya layık olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki sırları bildiren ve gizleyen Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki halkın ve yaratılmıĢların üstünde olan Ben'den baĢka ilah yoktur. Muhakkak ki Ben Allah'ım ki Cebbar ve Mütekebbir olan Ben'den baĢka ilah yoktur. 30[30] Böylece bitirir ve Ģöyle der: ArĢ-ı Azim sahibi olan Allah pek yücedir. Kim bu kelimelerle dua ederse 'Sen Allah'sın ki.... = Ental -lâh...' Ģeklinde söylesin. Allah Teala'mn bu güzel isimleriyle dua edenler; Ģükredenler, secde edenler ve ahirette, izzet yurdunda Mu-hammed (sav), Ġbrahim (as) Musa (as), Isa (as) ve diğer peygamber lerle birlikte olur. Onun için göklerde ve yerde ibadet edenlerin sevabı kadar sevap vardır. Bundan sonra da Ģöyle dua etmelidir: "Aîlahım! Muhammed'e öyle bir salat et ki, Senin için rıza, O'nun hakkı için de bir eda olsun. 30[30]
Benzer lafizda hadisler için b. îbni Hanbel, 11/79,11/88
Ve O'na Vesile ve Fazile'yi ver. O'nu, kendisine vaadettiğin Makam -ı Mahmud'a gönder. Bizim için O'nu layık olduğu Ģeyle ödüllendir. O'nu baĢka ümmetlerin pey gamberlerini ödüllendirdiğin Ģeylerden daha üstünüyle ödüllendir ve Kıyamet günü O'na Ģeref ve Ģefaat ver. Allahım! rahmet Peygamberi ve Ümmet'in önderi Muhammed'e salat buyur. O'nun kardeĢleri olan bütün peygamberlere, babamız Adem'e ve annemiz Havva'ya ve onlardan doğarak salihlerden ve Müslümanlardan olan bütün insanlara da salat et. Göklerde ve yerlerde bulunan bütün meleklerine de salat et. Bize de rahmetinle salat ve selam buyur ey merhametlilerin en merhametlisi. Beni, anne babamı, onların çocuklarını -küçüklüğümde bana merhamet ettikleri ve terbiye ettikleri gibi- bağıĢla ve merhamet et. Mümin erkek ve kadınları, müslüman erkek ve kadınları, ölü diri hepsini bağıĢla. Rabbimiz, bildiğin günahlarımızı bağıĢla, bize merhamet buyur ve onları hoĢgör. Çünkü Sen, en yüce, en ikramsever, merhametlilerin en merhametlisi, bağıĢlayanların en hayırlısısm. Muhakkak ki biz, Allah için geldik ve mutlaka O'na dönücüyüz. La havle vela kuvvete ila billah. Bize Allah yeter, O ne güzel vekildir. Bize, tek ve ortaksız olan Allah yeter". Bunlar, Allah Resulü Mustafa'dan (sav), sahabe ve büyük imamlardan rivayet edilmiĢ olan duaların hülasasıdır. Sözü kısa tutmak için bunların faziletleri ve değiĢik Ģekilleriyle ilgili tafsilata yer vermedik. Kul bu duaları, her gün sabah namazından sonra güneĢin batmasından önce eder. Eğer bu duaları farz namazlardan sonra ederse, Allah'ın lütuf ve rahmetiyle fazileti kemale ermiĢ olur. 31[31] 6. FASIL
Müridin Sabah Namazından Sonraki Amelleri Hakkındadır
Bu amellerin baĢında Kur>an okumak, teĢbih türünden zikirler, hamd ve senada bulunmak, Allah Teala'nm ve O'nun nimetlerinin, iyilik ve ihsanının sürekliliği üzerinde düĢünmek gelir. Bu nimetlerin bir bölümü, kulun beklediği yerden, bir bölümü ise beklemediği yerlerden, bir bölümü bildiği yerlerden, bir bölümü ise bilmediği yerlerden gelir. Kul, bunları düĢünerek, bütün bu gizlii ve açık nimetlerin Ģük ründe ne kadar da ihmalkar davrandığım, Allah Teala'nm kendisine emrettiği güzel ibadetlerle verdiği nimetleri için sürekli Ģükretme mesuliyetini yerine getirme hususunda ne kadar da yetersiz kaldığını görür. Allah Teala'nm kendisine yüklediği emir ve mendubları nasıl yerine getireceğini düĢünür. Ya da Allah Teala'nm, onun kusurlarını nasıl kalın bir perdeyle örttüğünü, kendisim nasıl hassas bir Ģekilde yarattığını ve iĢlediği hata ve günahları nasıl da gizleyerek kendisine lütufta bulunduğunu hatırlar. BoĢ vakitlerini nasıl da salih amel iĢlemeksizin geçirdiğini düĢünerek hayıflanır. Veya Allah TeaJa'mn kainattaki hakimiyetini, varlık alemi üzerindeki k udretini, O'nun ayet ve nimetlerini ya da insanlara ve milletlere musallat ettiği gizli ve açık bela ve cezaları düĢünür. Bu çerçevede Allah Teala'nm Ģu ayet-i kerimesini hatırlar: "Onlara Allah'ın günlerini hatırlat". (Ġbrahim/5) Bazıları buradaki Günler" ifadesinin, 'Nimet günleri'ni, bazıları ise 'Ceza günleri'ni murad ettiğini söylemiĢlerdir. Allah Teala buyurdu ki: "Allah'ın nimetlerini hatırlayın ki kurtuluĢa eresiniz". (A'raf/69) Benzer bir ifade Ģu ayet -i kerimede de mevcuttur: "Öyleyse Rabbinizin hangi nimetini yalanlarsınız?". (Rahman/49) Yani ey cin ve insan toplu lukları, Allah Teala'mn üzerinizdeki hangi nimetini yalanlayabilir siniz? Kul, bu ayetleri her iki anlamda da alabilir. Bu iki durumda da Zikir ibadetini ifa etmiĢ olur. Zikir, yani Allah'ın nimetini hatırlama fiili, bir ibadettir. Zikir ibadeti ikinci basamağında Fikir'e döner. Fikir ise, korku ve umut dairesine girer. Zikir, keyfiyeti bakımından kuvvetlendiğinde MüĢahedeye dönüĢür. Nitekim Allah Te-ala Ģöyle buyurmaktadır: "Onlar ki, 31[31]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 33-60.
ayakta iken, otururken, yanları üzerinde yatarken Allah'ı zikrederler. Göklerin ve yerin yaratılıĢı üzerinde tefekkür ederler. Ve Ģöyle derler: Ey Rabbimiz, Sen bunları boĢuna yaratmadın. Sen her türlü noksanlıktan münezzehsin. O halde Sen bizi o ateĢ azabından koru. Ey Rabbimiz, sen kimi cehenneme sokarsan, Ģüphesiz ki onu rezil etmiĢsindir. Orada zalim lerin hiç bir yardımcıları da yoktur. Ey Rabbimiz, biz 'Rabbinize inanın!' diye insanları imana çağıran bir davetçiyi iĢitip hemen imana geldik. Ey Rabbimiz, bizim günahlarımızı bağıĢla ve kusur larımızı ört, canlarımızı da iyilerle beraber al. Ey Rabbimiz, peygamberlerine vaadettiklerini bize ver. Kıyamet gününde yüzümüzü kara çıkarma. ġüphe yok ki Sen asla sözünden dönmezsin". (Al-i îmran/191-194) MüĢahede, ancak Yakin ile olur. Yakin ise, Ġman'm ruhu, artırıcısı ve mü'minin sanatıdır. Bir alim, hayrın tefsirini yaparken Ģöyle demiĢtir: "Bir saatlik tefekkür, bir yıllık ibadetten daha hayırlıdır". Ancak bu Tefekkür, insanı taĢıyan yani, tiksindirici Ģeylerden sevdirici Ģeylere, arzu ve hırstan kanaat ve zühde taĢıyan bir Tefek kür'dür. Denildi ki, Tefekkür; MüĢahede ve Takva'yı ortaya çıkarır, insan nefsinde zikir ve hidayet etkisi yapar. Yüce Allah buyurdu ki: "Ġçindekileri iyice zikredin. Bu sayede belki sakınır, korunursunuz". (Bakara/63) BaĢka bir ayet-i kerimede de "Belki sakınır, korunur lar". (En'am/69) buyurmaktadır. Yani düĢünüp zikrettikleri Ģey, onlarda zikir ve hatırlatma etkisi yapar da günahtan ve ateĢten sakınır, korunurlar, anlamındadır. Bunun bir benzeri de Ģu ayet-i kerimede bulunmaktadır: "Allah size dünya ve ahiret hakkındaki ayetlerini böylece açıklıyor ki, onları düĢünesiniz". (Bakara/219-220) Yani kalan ömürlerinde ellerinden geleni yapar, sürekli olan ebedi hayata düĢkünlük gösterir, fani olan Ģeylerde ise zühd gösterirler. Allah Teala, yüce Kitabı'nda Beyan, yani açıklamayı dahi Ģükür gerektiren bir nimet olarak ifade etmiĢ ve Ģöyle buyurmuĢtur: "Allah, ayetlerini size iĢte böyle açıklar, umulur ki Ģükredersiniz". (Maide/89) Allah Teala "Ġçindekileri iyice zikredin. Bu sayede belki sakınır, korunursunuz" buyururken düĢmanlarını da Ģöyle vasfetmiĢtir: "Gözlerinde Benim zikrime karĢı bir perde bulunanlar". (Kehf/101) Ebu'd-Derda'nm (ra) annesi Ģöyle derdi: "Ebu'd-Derda'nm ibadetinin ekseriyeti Tefekkür idi. O Ģöyle derdi: Allah yolunda harcamak için her gün üç yüz dinar kazanmak beni mutlu etmez. Denildi ki: Peki niçin? ġu cevabı verdi: Çünkü bu beni tefekkürden alıkor". Kul, Tefekkür'le beraber niyetlerin güzelliğine inanarak kendiyle Yaratıcısı ve kendisiyle insanlar arasında güzel niyetlerde bulunabilir. Veya sürekli Allah Teala'ya istiğfarda bulunur ve ömrünün geçen yılları ve gelecek yılları için tevbesini sürekli yineler. Duasında da eziklik ve yakarıĢ, huĢu ve utanç, alçakgönüllülük ve tevazuda bulunarak ihlasını arttırmaya çalıĢır. Allah Teala'ya, kendisini bütün yasaklardan koruyup salih amelleri iĢlemeye muvaffak kılması ve engin lütfundan çeĢitli feyzlerde bulunması için yaka -rır. Bunları yaparken de, kalbini diğer duygu ve düĢüncelerden uzak, kafasını bütün dünyevi kaygılardan tecrit etmiĢ olması gerekir. Duasına karĢılık verileceğinden emin ve Allah'ın yapacağı taksimden razıdır. Kul, bunların dıĢında güzel ve hayırlı sözler söyleyip insanları bu sözlerle Rabbine çağırabilir. Bu sözleriyle bir din kardeĢine faydalı olup ilim bakımından daha aĢağıda olanlara bir Ģeyler Öğretebilir. Bütün bunlar, geçmiĢte yaĢamıĢ alimlerin zikirleri ve selef -i sa-lih'in fikirleriydi. Zikir ve Fikir, kulların yapacakları ibadetlerin en faziletlileridir. Bunlarla çizilen yol, alemlerin Rabbi'ne götüren en kestirme yoldur. Kul, üstte anlattıklarunızdan hangisini yaparsa yapsın, Allah Teala'yı zikretmiĢ olur. O, bütün bunları yaparken namazgahında Kıble'ye yönelmiĢ olmalıdır. Kulun bu vakitlerde, yukarıda anlattığımız zikir ve sözlerden baĢka Ģeyler söylemesi veya yapması müstehab görülmez. Selef alimleri, fecrin doğuĢundan güneĢin doğuĢuna kadar geçen süre esnasında hoĢ ve tak va gereği olmayan Ģeyler konuĢmayı mekruh görürlerdi. Hatta bazıları fecrin doğuĢundan sabah namazına kadar geçen süre içinde zikir ve hayır konuĢmaları dıĢında söz sar-fetmeyi kınama hususunda çok ağır ifadeler kullanmıĢlardır. Bu da artık kaybolan bir
sünnettir. Buna uygun davranan, onu hatırlamıĢ olur. 32[32] _. 7. FASIL
Gündüzün Yedi Evradı Hakkındadır
Gündüz virdleri yedi tanedir: Ġlki: Ġkinci fecrin (=fecr -i sâdık) doğuĢundan güneĢin doğuĢuna kadar geçen süre içinde yapılan zikirlerdir ki bunları daha önce belirtmiĢtik. Bu vakit, Allah Teala'nm da Kur'an -ı Kerim'de üzerine yemin ettiği bir vakittir. Allah Teala buyurdu ki: "Soluk almaya baĢladığında Sabah'a (yemin ederim!)". (Tekvir/18) Sabahın soluk alması, fecrin doğuĢundan, güneĢin doğuĢuna kadar geçen süre içinde olur. O, Allah Teala'nm kulları için uzattığı, sonra da güneĢi onun üzerine yayarak kendine doğru çektiği bir tür gölgedir. Allah Teala, onu çekerek ayetlerinden bir kısmını açığa çıkarır ve güneĢi de onun için bir açığa çıkarıcı ve rehber kılar. Allah Teala buyurdu ki: "Bakmaz mısın Rabbinin eserlerine, gölgeyi nasıl da uzatmakta? Eğer dileseydi onu elbette hareketsiz kılardı. Sonra Biz güneĢi nasıl da ona rehber yapmıĢız? Sonra nasıl o (gölgeyi) azar azar ke ndimize almaktayız". (Furkan/45-46) Ayet-i kerimenin ilk cümlesindeki "uzatmak" ifadesi, yaymak anlamındadır. Ġkinci cümledeki, "hareketsiz" ifadesi, yani hiç bir dönüĢüm geçirmeden olduğu hal üzerinde kalır anlamındadır. Üçüncü cümledeki "GüneĢi rehber kılmak" ifadesi, güneĢin onu or taya çıkarması, anlamındadır. "Rehber" kelimesi ise, sorunu çözen, Ģüpheyi gideren anlamındadır. Dördüncü cümledeki "Gölgenin azar azar alınması", onun güneĢin altından yavaĢ yavaĢ çekilerek, kimsenin bunun farkına varamaması anlamındadır. Gölgenin güneĢ karĢısındaki durumu, ıĢığın içindeki karanlık gibidir. Yani aĢamalı olarak olarak ona teslim olur. Gölge, Allah'ın hikmeti gereği güneĢe girdiğinde sabah ortaya çıkmıĢ olur. Felak (=yarıp çıkarma) kelimesine gelince, Allah Teala onu yaratmıĢ olmakla övülmekte, Felak anında kendisini tenzih etmemizi emretmekte, Felak esnasında yarattıklarının Ģerrinden kendisine sığınmamızı istemektedir. Allah Teala Zatı'nı vasfederken Ģöyle buyurmuĢtur: "O, gece karanlığından sabahı yarıp çıkarandır". (En'am/96) Yine O, Ģöyle buyurmaktadır: "O halde sabaha girer ken, akĢama çıkarken Allah'ı teĢbih edin". (Rum/17) Yani her iki vakitte de namaz kılarak O'nu teĢbih edin, anlamındadır. Yüce Allah buyurdu ki: "De ki: Yarattıklarının Ģerrinden Fe-lak'in Rabbine sığınırım". (Felak/1-2) Yani sabahı yarıp çıkaran Allah'a sığınırım. Kul, bu vakitte fitneye düĢmekten, gereksiz konuĢmalar yapmaktan, Ģüpheli sözler dinlemekten, çirkin Ģeylere bak maktan, kendisini Allah'ı zikretmekten alıkoyacak Ģeylerden veya kendisine dünyayı hatırlatacak Ģeylerden, mesela, süslenme ve insanlara gösteriĢ yapma gibi hoĢ olmayan Ģeylerden emin olur ve Mevlası'm düĢünmekle meĢgul olma, O'na karĢı ihlaslı olma ve O'ndan gayrisinden yüz çevirme hasletlerine sahip olursa geçtiğimiz fasıllarda açıkladığımız Ģekilde zikirler yapar. Bunları namazgahında veya camiide yapabilir. Camiide yapması daha faziletlidir. Bu yüzdendir ki Allah Teala, mescidlerin yük seltilmesini emretmiĢtir: "(O nura) Allah'ın (isminin) yüksek tutulması ve içinde isminin anılmasına izin verdiği evlerde (cami ve mescidlerde) kavuĢulur". (Nur/36) Kul, üstte anlattığımız fitne ve kötülüklerden emin olamaz, sevmediği biriyle karĢılaĢarak afete uğramaktan, takiyye veya riyaya düĢmekten korkarsa, ya da gere ksiz sözler dinlemekten veya çirkin bulduğu konuĢmalar duymaktan endiĢe ederse, sabah namazını kıldıktan sonra evine veya halvet bulduğu bir mekana döner. Bundan önce namaz kıldığı yerde ve yerinden ayrılmadan, 32[32]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 61-64.
"Tek Allah'tan baĢka ilah yoktur. O'nun ortağı da yoktur. Mülk ve hamd O'nundur. Can veren de can alan da O'dur. Hayır, O'nun elindedir ve O her Ģeye kadirdir" teĢbihini on kez okur, sonra dizini kırarak onbir Ġhlas okur. Bundan önce hiç konuĢmaması Ģarttır. Konuyla ilgili olarak rivayet edilen hadis-i Ģeriflerde istenen budur. Virdinin kalan kısmını tamamlamak üzere evine veya halvetgâ -hına gider. Bunları yaparken daima Kıble'ye yönelmiĢ olması gerekir. Bu, daha faziletli ve kalbinin zikir üzerinde yoğunlaĢması için daha faydalıdır. Kulun, sabah namazından sonra ve güneĢin doğmasından önce yapacağı bu zikir ve tesbihatı yapmaması ancak Ģu iki husustan biriyle meĢgul olması halinde doğru olur: Bunların ilki, kendisine farz kılınan iyilik ve takva üzerinde yardımlaĢmanın gereği olarak yapacağı, ya da kendisine veya baĢkalarına faydası dokunacak bir mendub ile meĢgul olması halidir. Bunların, vaktin geçirilmesiyle telafisinin mümkün olamayacağı düĢünülen iĢler olması gerekir. Diğeri ise, ilim öğrenmek veya ilim dinlemek halidir. Bu amel, kulu dini ve ahireti bakımından Allah Teala'ya daha çok yaklaĢtırır. Onun, dünyalıklar konusunda zahid olmasını sağlar. Kul, bu vakitlerde AJıiret Alimleri dediğimiz, ilmine güvenilen alimleri dinleyebilir. Bunlar, yakini iman ve hidayet erbabı alimler olup gerek siz dünyalıklar hakkında zühd içindedirler. Allah'ın yoluna girmekten baĢka kaygıları yoktur. Kul da bunları dinleyerek Allah'ı zikretmiĢ veya akıl sahiplerinin Allah hakkındaki fikirleriyle tefekkür etmiĢ olur. Yukarıda anlattığımız her iki halde de, bunlara gitmek namaz-gahda oturmaktan daha hayırlıdır. Çünkü bunlar da, esas manada Allah'ı zikretmek, O'nun için amelde bulunmak ve yolunda yürümektir. Hatta bunların daha hususi bir vasıfları vardır. Yüce Allah buyurdu ki: "Rablerinin cemalini (rızasını) isteyerek sabah akĢam O'na dua edenleri yanından kovma". (En'am/52) Allah Resulü de (sav) Ģöyle buyurmuĢtur: "Sabah vakti ilim için evinden ayrılan kimse, dönünceye kadar Allah yolundadır". 33[33] Ibni Mesud da (ra) Ģöyle derdi: Sabahleyin evinden ya ilim öğretmek, ya ilim Öğrenmek veya ilim dinlemek için ayni. Sakın dördüncü olma, yoksa helak olursun. BaĢka bir hadiste ise Ģöyle denilmektedir: "Sabah vakti ilim öğrenmek için evinden ayrılan her kimseye melekler yaptığından razı olarak - kanatlarını gerer, yeryüzünün bütün canlıları, gökyüzünün bütün melekleri, havada uçan kuĢlar ve denizin bütün balıkları onun affedilmesi için dua ederler". 34[34]
Ebu Zer-i Gıfari'nin (ra) rivayet ettiği bir hadis-i Ģerifte de Ģöyle denilmektedir: "Bir ilim meclisine katılmak, bin rekat namaz kılmaktan, bin cenazede hazır bulunmaktan ve bin hastayı ziyaret etmekten daha hayırlıdır" 35[35]. Denildi ki, "Kur'an dinlemekten" dediği de rivayet edilir. Bu sorulunca Ģöyle cevap vermiĢtir: "Ġlimsiz Kur'an okumak fayda eder mi?" Kul, bu iki meĢguliyetten biriyle uğraĢmadığı zaman, namaz kıldığı yerde, mescitte, evinde veya halvetgâhmda oturarak türlü zikirlerle Allah'ı zikreder veya Allah Teala'nm zihninde açtığı müĢahede efkarıyla tefekkür eder. Bu saatlerde bu tür düĢünce ve zi kir lerle uğraĢmak diğer saatlere göre daha faziletlidir. Allah Resulü'nden (sav) Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: "Sabah namazından güneĢin doğuĢuna kadar geçen sürede mescidde oturup Allah'ı zikretmem, bana göre dört köle azat etmemden daha güzeldir". 36[36] Bu ibadetin faziletiyle ilgili bir çok hadis nakledebiliriz. Sabah namazından güneĢin doğuĢuna kadar geçen sürede oturarak Allah'ı zikretmek ve bundan sonra iki rekat namaz kılmak hakkında ve bunun sıfatları hakkında gelen bir çok rivayet olmasına rağmen sözü kısa tutmak için bunlara yer vermedik. Hasan'dan (ra) naklettiğimize göre "Allah Resulü (sav) Rabbi -nin rahmetini zikrederken O'nun Ģöyle buyurduğunu söylemiĢtir: Ey Adem oğlu! Beni sabah namazından sonra bir saat, 33[33]
Benzer lafızda hadisler için b. Ġbni Mâce, Mukaddime/17; Buharı, Ġlim/19 Tirmizî, Ġlim/19; Ebu Davûd, Ġlim/l; Ġbni Mâce, Mukaddime/17 35[35] Ġlim meclisi hakkında baĢka bir hadis için b. Dârimî, Mukaddime/32 36[36] Dârimî, Rikab/64; tbni Hanbel, III/474 V/255, 261, 366 34[34]
ikindi namazından sonra da bir saat zikret. Bu, ikisi arasındakiler için sana yeter". GüneĢ yükselip beyazlaĢtığında 8 rekat kuĢluk namazı kılınır. Bu vakit, Allah Teala'nm Ģu ayetinde anlattığı vakittir: "AkĢamleyin ve kuĢluk vakti teĢbih ederlerdi". (Sad/18) Kul, bu namazı da kıldıktan sonra bakar; eğer bir hasta varsa, onun ziyaretine gider, bir cenaze varsa onun teĢyiine katılır, iyilik ve takva üzerinde bir yardımlaĢma iĢi varsa ona koĢar, kardeĢlerinden birinin bir ihtiyacı varsa onu gidermeye çalıĢır, eğer üzerinde yapması gereken bir farz varsa onu ifa etmeye koĢar, kendisine ge lecek bir lütuf sezerse, vakit kaybetmeksizin o fırsatı değerlendirir. GüneĢin doğmasından sonra yapacağı zikir ve fikirlerin ardından yapabileceği en güzel iĢler bunlardır. Bunları bitirdikten sonra, eğer yukarıda anlattığımız türden kendisini Allah'a yaklaĢtıracak bir meĢguliyeti yoksa, nafile namaza, Kur'an okumaya, emre dilen veya mendub görülen zikirleri yapmaya, ya da geçmiĢ ömrüyle ilgili olarak nefs muhasebesinde bulunmaya, nefsine gem vur maya, gelecek iĢleri için onu terbiye etmeye ve her halinde Rabbi -ni murakabe etmeye devam eder. Ġkincisi: GüneĢ yayılıp iyice kızgınlaĢmcaya ve gün yükselince ye kadar bu tür amellerle meĢgul olur. Günün ikinci virdi budur. Bu, Allah Teala'nm üzerine yemin ettiği Yükselen KuĢluk (=Fecr -i Ala) vaktidir. Allah Teala buyurdu ki: "KuĢluk vakti üzerine yemin ederim ki". (Duha/1) Yani ayakların güneĢin hararetiyle terlemeye baĢladığı vakte, anlamındadır. Kul, buna bağlı kaldığı zaman, Rabbinin kendisine indirdiğine uymuĢ ve O'nun Ģu buyruğunu dinlemiĢ olur: "Rabbinizin size indirdiğine uyun". (A'ra#3) Çünkü kul, bu vakti değerlendirmek suretiyle Rabbine Ģöyle demiĢ olmaktadır: "Ben, ancak bu beldenin Rabbine ibadet etmekle emrolundum ki O, bu beldeyi mukaddes kılmıĢtır". (Neml/91) Sonra da Ģöyle demektedir: "Ve Kur'an okumakla (emrolundum)". (Neml/92) Çünkü Allah Teala Ģöyle buyur muĢtur: "Sana Kitab'dan vahyedileni oku ve namaz kıl. Çünkü na maz, edepsizlik ve çirkinlikten alıkoyar. Elbette Allah'ı zikretmek en büyük ibadettir". (Ankebut/45) KuĢluk namazını, bu vakitte kılmak daha faziletlidir. KuĢluk anlamının tam olarak mevcut olmasından dolayı namaz için en uygun vakit de budur. Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "KuĢluk namazı, ortalık kızıĢtığındadır". 37[37] O, bir gün ashabının arasına çıktığında iĢrak vaktinde, yani güneĢin doğuĢundan hemen sonra namaz kıldıklarım gördü ve onlara olabildiğince yüksek bir sesle Ģöyle seslendi: "Dikkat edin, Allah'a çokça yönelenlerin namazı, hararet .iyice arttığı zamandır!" 38[38] Allah Resulü'nün (sav) bu hadisindeki "Allah'a çokça yönelen-ler=Ewâbîn" ifadesi, O'na çokça tevbe edenler, anlamındadır. Kul, bu namazı eda ettikten sonra kendisine mubah kılman geçim yollarına girer. Eğer ticaret yapıyorsa, doğru sözden ayrılmaz. Eğer zanaatla iĢtigal ediyorsa, onu da en güzel Ģekilde yapar. Geçim için bu tür iĢler yapmaya ihtiyacı fazla değil ise, yeteri kadarıyla yetinmelidir. Kulun bu süre zarfında yapacağı amellerin en alt basamağında suskunluk ve uyku yer alır. Bu iki fiilde de, günahlardan ve kötü insanlarla iliĢkiye geçmekten uzak durma mevzubahistir. Ġlim hakkında gelen haberlerden birinde Ģöyle denilmektedir: "Ġnsanlar üzerine Öyle bir zaman gelecektir ki, onların en faziletli ilimleri susmak, en faziletli amelleri de uyumak olacaktır". Ġnsanlar arasında öyleleri vardır ki, en güzel halleri uykudur. Kul, keĢke uyanıkken de uykudayken gibi olabilse. Çünkü uykusunda sela met vardır. Bu selamet, uyanıklığında ortadan kalkabilmektedir. Faziletler, ancak fazilet erbabı içindir ki onlar, selamet ve adaletlerine ihsanı ilave ederler. Bu fazilet, sözde çıkmaz tartıĢmalara girmek, insanın hallerinde bulunan türlü afet ve belalar, ameller den Ġhlasın çıkıp gitmesi gibi durumlarda nefse hakim olabilmek bakımındandır. Süfyan-ı Sevri (ra) Ģöyle derdi: ĠĢlerini bitirdiklerinde selamete ulaĢmak ve uyumaktan hoĢlanırlardı. 37[37] 38[38]
Benzer anlamda hadisler için b. Müslim, Müsafırûn/143-144; Dârimî, Salat/153; Ġbni Hanbel, IV/366-367,375. Benzer anlamda hadisler için b. Müslim, Müsafırûn/143-144; Dârimî, Salat/153; Ġbni Hanbel, IV/366-367,375
Ġnsanlar arasında Öyleleri vardır ki, en güzel halleri uykudur. Kul, keĢke uyanıkken de uykudaki gibi olabilse. Çünkü uykusunda selamet vardır. ġu zamanda da, amellerin en faziletlisi selamettir. Faziletleri iĢlemek ise, fazilet erbabına mahsustur. Onlar, selamet ve adalete ihsan ve lütfü ilave edenlerdir. Eğer kiĢi bu vakitte uyursa, onun uykusu kaylule uykusu olur. Üçüncüsü: Kul, kuĢluk vaktinden güneĢin zeval ine kadar geçen sürede geçim sebeplerine sarılabilir. Bu vakit, aynı zamanda günün üçüncü virdini oluĢturur. Namazın vakti gelmeden önce ab-dest alır. Böyle yapması müstehabdır. Namazda devamlılığı muhafaza eder. Eğer günün geçen kısmında kendisi ve ailesi için gerekli rızkı kazanmıĢ ise, pazarı terkederek evine veya Mevla'sının evine gider ve oturur. Orada Rabbinin hizmetiyle uğraĢarak ahireti için de azık hazırlar. Selef -i Salih böyle yapardı. O zamanlar Ģöyle denilirdi: Mümin, ancak Ģu üç yerde olabilir: Ġhya ettiği bir mescidde, kendisini örten evinde veya çok gerekli bir ihtiyaçta. Dördüncüsü: GüneĢ zeval bulduğunda gökyüzü kapılarını zikirle meĢgul olarak namaz kılanlara açar. Bu vakitte, müminlerin dualarına icabet edilir. Bu da günün dördüncü virdidir. Kul, zevalden sonra dört rekat namaz kılmalı ve bunlarda Bakara suresinden bir mikdar veya ikiyüz ayetli surelerden iki tane ya da dört adet Mesani yani yüzden az ayeti bulunan sure okur ve bunları uzatır. Güzelce okuduğu bu rekatler arasında sela m vermez. Bu namaz, gündüz namazları içinde dört rekatlı ve tek selamlı biricik namazdır. Bu vird, Ġzhar vaktini (=öğle vakti) göstermektedir ki Allah Te-ala yüce Kitabı'nda bu vakitte kendisine hamdedilmesini öğütleye-rek Ģöyle buyurmuĢtur: "Göklerde ve yerde hamd O'nun içindir. Günün sonunda ve öğle vaktine girince Allah'ı tenzih edin, namaz kılın". (Rum/18) Kul, güneĢin zevalinden önce gökyüzünün ortasına yerleĢtiğinde namaz kılmaktan sakınmalıdır. Bu, gölgenin kaybolmaya yüz tuttuğu ve her Ģeyin gölgesinin onun altına girdiği vakittir. Gölge zeval bulduğunda güneĢ de zeval bulur. GüneĢin gökyüzünün ortasına yerleĢmesi, günlerin kısalığından dolayı kıĢ mevsiminde biraz kapalı olabilir. Çünkü bu mevsimde güneĢ uzaydaki seyrinde ortadan ge ri dönmekte ve yolun yarısını katettiği için batmaya daha yakın olmaktadır. Dolayısıyla kul bu vakti, yaklaĢık olarak takdir etmelidir. GüneĢin zevalinden önce, gökyüzünün ortasına yerleĢmesi sü resinde dört rekat kadar bir namaz kılar ve bu namazda Kur'an' -dan bir cüz veya yaklaĢık bir cüz kadar okur. Bu, üçünvü virdin sonudur. Bu virdde sadece teĢbih, Kur'an okuma ve tefekküre izin verilmiĢtir. Çünkü bu vakit, Allah Resulü'nün (sav) namaz kılmayı yasakladığı beĢ vakitten (=kerahat vakitleri) biridir. Diğer dört vakit ise, güneĢin doğuĢundan iki mızrak boyu kadar yükselmesine kadar geçen süre, yavaĢ yavaĢ batmaya yüz tuttuğu vakit, sabah namazından ve ikindi namazından sonrasıdır. Kul için en güzeli, ezan ile kamet arasındaki zamanı ihya ederek bu vakit zarfında rü ku'ya eğilmesi ve dua etmesidir. Çünkü bu vakit, dualara icabet edilen vakitlerdendir. Bu vakitte, gökyüzünün kapıları açılır ve ameller arındırılır. Gündüz vakitlerinin en faziletlileri, farz namazların vakitleridir. Kul, eğer ezan ile kamet arasında virdini okumazsa, içinde dualar bulunan ayetleri nafile olarak okuması müstehab görülür. Bu vakitlerde Bakara suresinin sonu, Al -i Ġmran suresinin sonu, surelerde tekrarlı olarak yer alan ikiĢer üçer ayetleri okur. Bunlara örnek olarak Ģu ayet-i kerimeleri zikredebiliriz: "Rabbimiz,bizim dostumuz yalnız Sen'sin. Bizi bağıĢla ve bize merhamet et". (A'raf7155) "Rabbimiz, bize hidayet verdikten sonra kalplerimi kaydırma". (Al-i Ġmran/8) "Rabbimiz, biz ancak Sana yöneldik, Sana tevekkül ettik ve bütün gidiĢ yalnız Sana'dır". (Mümtehine/60) Bunlar dıĢında, içinde ta'zim, teĢbih ve Allah Teala'nm güzel isimleri (=Esma -i Hüsna) bulunan ayetleri de okuyabilir. Bunlara örnek olarak da Hadid suresinin baĢı, HaĢr suresinin sonu, Ayete'l-Kürsi ve Ġhlas suresini zikredebiliriz. Kul, bunları okumakla, tilavet ve duayı birleĢtirmiĢ, salat, ta'zim ve Allah'a hamdü senayı birlikte yapmıĢ olur.
Daha sonra öğle namazını cemaatla kılmalıdır. Öğle namazının öncesinde ve sonrasında dörder rekatlık sünnet namazlarını asla terk etm em elidir. Bu da gündüz virdlerinden dördüncüsünün sonudur. Virdlerin en kısa ve en faziletli olanı da budur. Eğer zeval vak tinden önce uyumuĢsa, bu vird esnasında uyumaz. Geceyi uykusuz geçirmediği günlerde gündüz uykusu mekruh olduğu gibi, aynı gün içinde iki kez uyuması da mekruh görülür. Bu babda bazı alimlerden Ģunu naklettik: Üç Ģey vardır ki, Allah Teala'mn hıĢmını celbeder: HoĢlanmaksızm gülmek, acıkmak -sızm yemek ve gece uykusuz kalmaksızın gündüz uyumak. Kul, eğer uyumamıĢsa öğle ile ikindi vakitleri arasında uyuyabilir. Böylece gece ibadetine kalkabilmek için bünyesini güçlendirmiĢ olur. Kul, bu vakitte uyumalıdır. Çünkü öğleden önce uykusu önceki gece, öğleden sonra uykusu ise o gece içindir. Gece uykusuzluğu de vam eder ve gündez virdleriyle birleĢirse, o zaman Öğleden önce geçen gece, öğleden sonra da gelecek gece için uyuması hoĢ görülür. Her halükarda günlük sekiz saatten fazla uyuması müstehab görülmez. Bazıları derler ki, kiĢi bu miktardan az uyursa bedeni zayıflar ve güçsüz düĢer. Çünkü uyku, bedenin azığı ve rahat etme vesilesidir. Allah Teala da Ģöyle buyurmaktadır: "Uykunuzu bir sü k unet yaptık. Geceyi bir örtü yaptık. Gündüzü de bir geçim zamanı yaptık". (NebeV9-ll) Ayetin ilk cümlesinde yeralan "sükunet" kelimesi, rahatlama, anlamındadır. Ancak gece- uykusuzluğunu adet haline getirenler için bu durum geçerli değildir. Çünkü bu kimselerin tabiatları buna alıĢmıĢtır. Fakat bilinenin dıĢına çıktığı için, bunun üzerine kıyas yapılmaz. Öğle ile Ġkindi arasını ihya etmek, Salat-ı Gaflet olarak bilinir ki bir bakıma gece ibadetine benzer. Bu süre zarfında mescidde iti-kafa çekilerek zikir ve salatü selam ile iĢtigal edip namazı beklemek müstehabdır. Bu, Selef -i Salih'in alıĢtığı hallerdendi. Denir ki: O zamanlar, öğle ile ikindi arasında mescide girenler, orada bulunanların zikir ve tilavet seslerinin hurmaların rüzgarda çıkardıkları uğultuya benzediğini görürlerdi. Her halükarda itikaf için eve çekilmek, hem dini açıdan daha güzel, hem de dikkatini toplaması bakımından daha sağlıklıdır. Daha sağlıklı olan, elbette daha faziletlidir. KuĢluk vakti ile güneĢin zevali arasında yer alan dördüncü vir din ihyası da iĢte böyledir. Kul, bu süre zarfında zikir ve ibadetle iĢtigal ederek kaçırdığı gece ibadetinin sevabını da idrak eder. Çünkü insanlar bu iki vakitte de dünyalıkları ve nevaları peĢinde koĢarlar. Uyanık kalbe sahip olanlar ise, bu iki vakitte kalplerini bu türlü iĢ ve düĢüncelerden boĢaltarak, sükunete ererler. Bu vakitlerde ibadet edenler, amellerinin tadını alır, Allah'a yönelme ve O'nu düĢünmenin lezzetini tadarlar. Bu vakitlerde halktan uzaklaĢarak Hâlık'la iliĢki kurmak, da ha fazla sevap ve bereket demektir. Allah Teala'mn Ģu buyruğunda-ki hikmetlerden biri de budur: "Zikretmek veya Ģükretmek isteyenlere gece ile gündüzü birbiri ardınca getiren de O'dur". (Furkan/65) Yani O, bu iki vakti ardarda getirerek lütfunu sürekli tutar- Gece yapacağı bir ibadeti kaçıran kimse, onu bu iki vird esnasında yaparak sevabını yine kazanır. Bu virdlerden biri kuĢluk vakti ile zeval vakti arası, diğeri ise öğle ile ikindi arasıdır. Üstteki ayetin bir diğer hikmeti de Ģudur: Günün tamamı, gecenin takipçisidir. Gece ibadetinden her hangi birini kaçıran kul, gündüz onu kaza edebilir. Çünkü gündüz, gecenin bedelidir. Aynı Ģekilde gündüz ibadetlerinden birini kaçıran da onu gece esnasında kaza edebilir. Çünkü gece ile gündüzün her ikisi de birbirin in takipçisi ve karĢılığıdır. Dolayısıyla birini kaçıran kul, diğerinde zikir ve Ģükür ile iĢtigal edebilir. Ayette geçen "Zikir" kelimesi, kalbi amellerin tamamını ihtiva eden genel bir istılahdır. Bu kalbi amellerin içine, yakin ilminin makamları, gaybi ilimlerin müĢahedesi gibi hususlarını tamamı girer. Ayette geçen "ġükür" kelimesi ise, Ģeriatın emirlerinden olarak uzuvlar vasıtasıyla yapılan bütün amelleri ihtiva eder. ĠĢte bu ikisi, kulun amellerinin tümünü ve hizmetinin özünü ifade etmektedir. Kelim'in Celil'e söylediği gibi bu iki mana da Ģu ayet -i kerimede mevcuttur: "Ta ki Seni çok teĢbih edelim ve çok zikredelim". (Ta-ha/33-34) Bu durumda, teĢbih ve zikir, beden ve kalbin tasarrufları arasında yerini almaktadır.
BeĢincisi: Ġki asır arasında yer alan vird de beĢinci virddir ki, virdlerin en uzunu ve ibadet için en zevklisidir. Uzunluğu bakımından üçüncü virde benzer. O, günün asıllarından olup akĢam üzeridir ve Allah Teala'nm o vakitte her Ģeyin secde ettiğini bildirdiği ve sabahın ilk saatleriyle karĢılaĢtırdığı günün asıl vakitlerinden biridir. Allah Teala buyurdu ki: "Halbuki göklerde ve yerde kim varsa, kendileri de gölgeleri de sabah akĢam, ister istemez Allah'a secde ederler". (Ra'd/15) Cansız varlık ve eĢya Allah için secde edip O'nu zikrederken, yaĢayan bir müminin gaflete düĢerek Rabbini anmak tan yüz çevirmesi ne kadar da çirkin bir haldir. Kul, bu vakitte dört rekatlık ikindi namazını kılmalıdır. Ezan ile kamet arasındaki zikri de fırsat bilerek kaçırmamalıdır. Daha Önce de ifade ettiğimiz gibi, ezan ile kamet arası duaların kabul edilmesinin umulduğu belirli vakitlerdendir. Altıncısı: Ġkindi vakti girdiğinde kul da, günün altıncı virdi için mescide girer. Allah Teala, bu vakit üzerine de yemin etmiĢtir: "Asra (yemin ederim ki)". (Asr/1) Ayetin iki anlamından biri bu yönde olup Allah Teala'nm buyurduğu gibi akĢam üzerine tekabül eden vakittir ki bu vakitte Allah Teala'ya hamd ve tesbihde bulunularak Zatı her türlü noksanlıktan tenzih edilir. O buyurdu ki: "... Günün sonunda ve öğle vaktine girince..". (Rum/18) BaĢka bir ayet-i kerimede ise Ģöyle buyurmaktadır: "AkĢamleyin ve kuĢluk vakti teĢbih ederlerdi". (Sad/18) Bu virdde, ezan ile kamet arasında kılınan dört rekatlık sünnet dıĢında baĢka namaz yoktur. Kul, ikindi namazını kıldıktan sonra, zikir ve fikir amellerine dalarak kalbi ve bedeni amellerde bulunur. Bunlardan kimi ona farz kılınmıĢ, kimi de mendub görülmüĢtür. Bu amellerin en faziletlisi, düĢüne düĢüne, anlaya anlaya, güzelce yorumlayarak ve tertil ile Kur"an-ı Kerim okumaktır. Yedincisi: GüneĢ sararıp harareti düĢtüğünde ve ilk doğusundaki gibi duvarların ve ağaçların tepelerine kadar indiğinde günün yedinci virdi baĢlamıĢ olur. Bu vakit de, güneĢ batmcaya kadar, teĢbih, zikir, Kur1 an tilaveti ve istiğfarla geçirilir. Denildiğine göre bu vakit de günün ilk vaktinde olduğu gibi kul için istiğfarda bulunmaya en uygun vakittir. Kul, bu vakitte Ģöyle diyerek istiğfarda bulunur: "Günahım için Allah'dan istiğfarda bulunur ve Rabbime hamde-derek O'nu teĢbih ederim". Böylece istiğfar ile teĢbihi birlikte yapmıĢ olur ki Kur'an'da da Allah Teala böyle buyurmaktadır: "Günahına da istiğfar et ve sa-bah-akĢam Rabbini hamdile teĢbih et". (Mü'min/55) Kul; "Hayy ve Kayyum olan Allah'a istiğfar eder, O'ndan tevbemin kabulünü niyaz ederim. Azim olan Allah'ı hamdile teĢbih ederim" derse daha makbul olur. Çünkü bu ifadenin fazileti hakkında rivayetler mevcuttur. Ġstiğfarın en faziletlisi ise, Allah Teala'nın Kur1 an- Kerim'de zikredilen isimleri üzerine istiğfarda bulunmaktır: "Allah'a istiğfar ederim ki O, çok bağıĢlayıcıdır. Allah'a istiğfar ederim ki O, tevbeleri çokça kabul edendir. Allah'a istiğfar ederim ki O, muhakkak bağıĢlayıcı ve çok merhametlidir. Allah'a istiğfar ederim ki 0, tevbeleri çokça kabul eden ve çok merhametli olandır. Rabbim beni bağıĢla ve bana merhamet et. Sen, merhamet edenlerin en hayırlısısın. Bizi bağıĢla ve bize merhamet et. Sen, bağıĢlayanların en hayırlısısın". Bu vird, fazileti bakımından, fecrin doğuĢundan güneĢin doğuĢuna kadar geçen süreyi i htiva eden birinci vird gibidir. Bu virdin vakti, Allah Teala'nm Zatı'm tenzih ettiği akĢam vaktidir. O buyur du ki: "O halde akĢama girerken, sabaha ererken Allah'ı teĢbih edin". (Rum/17) Allah Teala bu ayette, ismi fiil makamına koymuĢtur. Bu vakit, kullarına kendisini teĢbih etmelerini emir buyurduğu günün uç kısımlarından (=etrâf) ikincisidir: "Ve gündüzün etrafında da O'nu teĢbih et ki, Allah'ın rızasına eresin". (Taha/130) Allah Teala Ģöyle buyurmaktadır: "AkĢama girerken ve sabaha ererken..". (Rum /17) Yine O Ģöyle buyurmaktadır: "De ki: Sabahın Rabbine sığınırım. Yaratıkların Ģerrinden, karanlığı bastığı zaman gecenin Ģerrinden". (Felak/1-3)
Kul, bu virdin vaktine girdiği zaman, günün ilk virdinde okuduğu dua ve teĢbihleri okumalı ve akĢam ezam okunduğunda Ģöyle dua etmelidir: "Allahım, bu gecenin yönelip gündüzünün sona eriĢidir. Bu, Sa na dua edenlerin sesleri, namazın için hazırlanıĢ ve meleklerinin Ģahitliğidir. Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat et. O'na Vesile ve Fazile'yi ver ve O'nu ken disine vadettiğin Makam-ı Mahmud'a gönder". Daha sonra da üç kez Ģöyle demelidir: "Rab olarak Allah'tan, din olarak Ġslâm'dan, Peygamber olarak Muhammed'den razı oldum". Bu teĢbihte de tesir ve fazilet vardır. Aynı teĢbihi, sabah ezanını duyduğunda da söylemelidir. Ancak o vakit söylerken gecenin yerine gündüzü, gündüzün yerine de geceyi koyar. Bu dua, asıl olarak akĢam namazı içindir. Hasan el -Basri (ra) Ģöyle derdi: Selef, sabahın ilk saatlerinden çok akĢam vaktini yüceltirlerdi. Selefden bazıları Ģöyle demiĢlerdir: Günün ilk kısmı dünya için, son kısmı ise ahiret içindir. GüneĢ tam olarak perdelenip çekildiğinde günün yedi virdi de bitmiĢ olur. Ey zavallı kul, bir bak sen bu yedi virdde neler yapmıĢsın? Neleri kaçırmıĢsın? Bu vakitlerde kendin için neler yazdırmıĢsın? Ömründen bir faslı daha harcadın, günlerinden birini daha ek silttin, peki bu sürede ne kadar yol aldın? Bugünden eksiltip de yarının için neler ilave ettin? Allah Resulü (sav) Ģöyle buyururdu: "Ġnsanlar, sabahleyin iki türlü çıkanlardan oluĢur. Kimi nefsi için çıkar ve onu azat eder. Kimi de nefsi üzerine yarıĢır ve onu ateĢe atar" 39[39]Yüce Allah da Re-sulü'nü (sav) tasdik ederek Ģöyle buyurur: "Sizin çabanız, çeĢitli dir". (Leyl/4) Bunun açıklamasında ise Ģöyle buyurmuĢtur: "Her can kazandığına karĢı rehindir. Ancak amel defterleri sağdan verilenler bunun dıĢındadır". (Müddessir/38-39) Bir rivayette de Ģöyle denilmektedir: Hayrı arttırmadığım hiç bir gün bana bereketli kılınmadı. BaĢka bir yerde ise Ģu rivayet edilmektedir: Ġki günü eĢit olan kayıptadır. Günü, dününden daha kötü olan ise mahrum edilmiĢtir. Günün yedinci ve son virdinden sonra gecenin beĢ virdi girer. Kul, gündüz virdlerinde kaçırdığı sevap ve lütfü bu virdlerde tedarik etmeye çalıĢır. Ebu Hüreyre (ra) Allah Resulü'nden (sav) Ģunu rivayet etmiĢtir: "Allah Teala, her obur ve ĢiĢmana, pazarlarda leĢ peĢinde koĢan, geceleri eĢek, gündüzleri ise dünya iĢlerini iyi bilip ahiret iĢlerinden bihaber olan kimseye gazap eder". 40[40] 8. FASIL
Gecenin Beş Evradı Hakkındadır
Gece virdleri beĢ tanedir: îlki: Kulun akĢam namazından sonra altı rekat namaz kılmasıdır. Bu namazı, namazdan sonra kimseyle konuĢmadan Önce kılması müstehabdır. Bu namazın ilk iki rekatında, seri olabilmek için Kaftrun ve îhlas surelerini okur. Bu iki rekatı, namazın hemen akabinde kimseyle konuĢmaya girmeksizin kılar. Bize ulaĢan bir haberde Ģöyle denilmektedir: "AkĢam namazından sonra iki rekatı kılmakta acele edin. Çünkü o ikisi, akĢam namazıyla birlikte yükseltilirler". KiĢinin evi mescide yakınsa, bu iki rekatı evinde kılmasında bir beis yoktur. Son dört rekatı da uzatarak kılabilir. Ahmed b. Hanbel (ra) bu iki rekatın evde kılınmasını müstehab görürdü. Kendisi de böyle yapar ve 'Sünnete uygun olan da budur' derdi. Çünkü rivayete göre Allah Resulü (sav) bu iki rekatı evinde kılıyordu. Gerçi O'nun evi mescidin arka tarafindaydı. Bu sebeple Allah Resulü'nün (sav) bu iki rekatı mescidde kıldığı da söylenebilir. Kul, bu iki rekatı kıldıktan sonra ikinci Ģafak da kayboluncaya kadar kendisine kolay geldiği 39[39]
Benzer hadisler için b. Ġbni Hanbel, III/321, 399. Benzer anlamda bir hadis için b. Ġbni Hanbel, 11/293 Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 65-77. 40[40]
kadar namaz kılmalıdır. Ġkinci Ģafağın kaybolması, ufuktaki kızıllığın gitmesiyle birlikte oluĢan beyazlıktır. Bundan sonra gecenin karanlığı basmaya baĢlar. Bu vakit, güneĢin son ıĢıklarını da kaybettiği vakittir. GüneĢ yeryüzünün yukarı kısmını katettikten sonra Kaf dağının ardından dolanarak yükselir ve yeni bir günü aramaya baĢlar. Bu vakit yatsı na mazının son kısmının kılınması için müstehab olan vakittir. Bu da, gece virdlerinden ilkinin sonu olur. Bu vakitte namaz, gece saatlerinde (=nâĢi'etül -leyl) kılman namaz olur. Çünkü gecenin ilk saatleri bu vakitle baĢlamaktadır. Bu, aynı zamanda Allah Teala'mn Kur'an'da belirttiği gecenin kısımlarından da biridir. O Ģöyle buyurur: "Ve gece saatlerinde ... teĢbih et". (Taha/130) ayetteki "Anâ"' (=saatler) kelimesi, "An" kelimesinin çoğuludur. Gecenin bir vakti anlamındadır. "NâĢi'etü'1-leyl" kelimesinin, gece ibadeti anlamına geldiği de söylenmiĢtir. Bu, bir cemaatin lisanına uymaktadır ki onlar, bir Ģey için kalktıklarında "NeĢa" derler. "NâĢi'e" kelimesi de buradan geliyor olabilir. Allah Teala bu vakit üzerine yemin etmiĢ ve Ģöyle buyurmuĢtur: "ġafak üzerine yemin ederim ki". (ĠnĢikak/16) Ayette geçen "ġafak" kelimesi, iki yatsı arasındaki vakte tekabül eder. Bu esnada kılınan namaza, Salat-ı Evvâbîn ya da Salat-ı Gaf let denir.Yunus b. Ubeyd, Hasan el-Basri'nin (ra) "Onlar (geceleyin) yataklarından kalkarlar". (Secde/16) ayetinin tefsiriyle ilgili olarak Ģöyle dediğini nakleder: Bu, iki yatsı arasında kılman namazdır. Enes b. Malik de (ra) akĢam ile yatsı arasında uyuyan adamın durumu sorulduğunda Ģu cevabı vermiĢtir: Sakın böyle yapmayın. Çünkü bu vakit, Allah Teala'mn kullarını kendisi için ibadette bu lunanlar olarak nitelediği bir vakittir. Çünkü Allah Teala "Onlar (geceleyin) yataklarından kalkarlar". (Secde/16) buyurmuĢtur. Ġbni Ebi'd-Dünya da Allah Resulü'ne (sav) isnad ettiği bir hadis te, Allah Resulü'ne (sav) "Onlar (geceleyin) yataklarından kalkar lar". (Secde/16) ayeti sorulduğunda "Ġki yatsı arasındaki namazdır" dediğini, sonra da Ģöyle buyurduğunu rivayet eder: "Ġki yatsı arasındaki namaza sarılın. Çünkü o, günün ilk kısmının boĢ ve lüzumsuz iĢlerini götürür, son kısmında yapılanları da temizler". Ġki yatsı arasındaki namaz kılmak ve Kuı^an okumak için mescidde itika-fa çekilmek müstehabdır. Bunun fazileti hakkında rivayetler mev cuttur. Ne var ki, bunu evinde yapması daha sağlıklı olacaksa, evinde kalması daha faziletli olur. Kul, yatsı namazından önce dört rekat, ond an sonra da iki rekat namaz kılmalıdır. Denilir ki, eğer yatsı namazından sonraki iki rekatı evinde kılacaksa, dört rekat olarak, Kadir gecesi kıldığı kadar kılar. Allah Resulü de (sav) evine girer girmez, oturmadan önce bu namazı kılardı. Ġbni Mesud (ra) farz namazdan sonra kılman nafilenin, farz kadar olmasını mekruh görürdü. Diğer sahabiler ise, farz namazdan sonra iki ardından dört rekat kılmayı müstehab görürlerdi. Bu dört rekatın kıraatinde, ilk rekatta, Ayete'l-Kürsi ve onu takip eden iki ayet, ikinci rekatta Bakara'nm son iki ayeti ve ondan önceki bir ayet, üçüncü rekatta Hadid suresinin ilk altı ayeti, dördüncü rekatta ise HaĢr suresinin son iki ayetini okur. Eğer farz olan dört rekattan sonra üçü vitir olmak üzere onüç rekat namaz kılarsa; bu sayı Allah Resulü'nün (sav) kıldığı en fazla adettir. Ancak maktu' bir hadiste onyedi rekat kıldığı da rivayet edilmiĢtir. Fakat ulema arasında meĢhur olan rivayet, O'nun ba-zan onbir, bazan da onüç rekat kıldığıdır. Muhtemelen, sabah namazının iki rekatını da buna dahil görmüĢ olabilirler. Kulun bu namazda üçyüz ve üzerinde ayet okuması müstehabdır. Bunu yaptığında gafiller zümresine yazılmayarak abidlerin halleriyle hemhal olmuĢ olur. Bu konuda denildi ki: Akıllı kimseler, vakitlerini gecenin ilk kısımlarından alırlar. Güçlü kimseler ise, virdlerini gecenin son kısmından seçerler. Kul, bu namazın rekatlarında üçyüz ayete baliğ olan Furkan ve ġuara surelerini okur, ancak bunları güzelce oku -yamazsa o zaman toplam ayet sayısı üçyüzü bulan Ģu beĢ sureyi okur; Vakıa, Kalem, Hakka, Müddessir ve Mearic. Eğer bunları da güzelce okumaktan emin olamazsa o zaman da, Tarık suresinden
Kur'an'm sonuna kadar olan üçyüz ayeti okur. Kulun, son yatsı namazından sonra kılacağı namazın rekatlarında bu mikdardaki ayeti okumaksızm uyuması hoĢ karĢılanmaz. Eğer bu vird, yani yatsı namazından sonraki vakitte uykuya gitmeden önce bin ayet okursa, fazilet kemale ermiĢ, kendisine bir kantar sevap yazılmıĢ ve Boyun Eğenler (=Kânitûn) zümresine ilhak edilmiĢ olur. Kur'an tilavetinde makbul olan, uzun ayetleri okumaktır. Çünkü bunların harf sayısı daha fazladır. Eğer kul, takatsizliğine bağlı olarak kısa ayetler okumak isterse, bu takdirde de Mülk suresinin baĢından Kur'an'm sonuna kadar olan bin ayeti okuyarak aynı fazileti idrak etmiĢ olur. Eğer bunu da güzelce okuyamayacağından korkarsa, o zaman da onüç rekat içinde Ihlas suresini ikiyüz elli kere okur. Böylece bin ayet okuma gereğini yine yerine getirmiĢ olur. Bu, gerçekten de büyük bir fazilettir. Çünkü bir hadiste Ģöyle buyrulmaktadır: "Kim Ġhlas suresini on kere okursa, Allah Teala ona cennette bir köĢk bina eder" 41[41] Allah Resulü'nden (sav) geceleri sürekli okuduğu surelerle ilgili üç hadis rivayet edilmiĢtir ki bunların en meĢhuru Ģu hadistir: "Allah Resulü (sav), Secde, Mülk ve ondan sonrakileri okumadan uyumazdı". Bunlar arasında sıhhate en yakın olan ise O'nun mü -sebbihat denilen teĢbih dolu sureleri her gece okumasıydı. O, bunlar hakkında Ģöyle derdi: Onlar, bin ayetten daha faziletlidir. Alimler bu beĢ sureyi altıya çıkarmakta ve Ala suresini de bunlara katmaktaydılar. Bir hadiste de Allah Resulü'nün (sav) Ala suresini çok sevdiği bildirilmektedir. Bu, Allah Resulü'nün (sav) bu sureyi de geceleri sıkça okuduğuna delalet eder. Kul, hiç bir gecesini Ģu dört sur eyi okumadan geçirtmemelidir: Yasin, Lokman, Du-han ve Mülk. Bunlara, Vakıa, Saff, Hakka ve Zümer surelerini de katarsa Kur'an'ı bolca okumuĢ ve güzel etmiĢ olur. Eğer gece ibade tine kalkmayacaksa, vitir namazını öne alır. Çünkü Ebu Hürey -re'nin (ra) rivayet ettiği bir hadis bunu gerektirmektedir: "Allah Resulü (sav) bana, vitri kılmaksızm uyumamamı tavsiye etti". 42[42]
Kul, gece namazına alıĢkın ise, vitir namazım gece kılacağı te -heccüd namazından sonrasına veya seher vaktine tehir etmesi daha faziletlidir. Bunu Ġbni Ömer'in (ra) rivayetine dayandırmaktayız. O Ģöyle derdi: Gece namazı ikiĢer ikiĢerdir. Sabah sakinleĢtiğinde bir rekat vitir kılar. AiĢe'den (ra) rivayet edilen bir hadiste ise Ģöyle denilmektedir: "Allah Resulü (sav) vitri gecenin ilk kısmında, ortasında, sonunda ve seher vaktinde kıldı" 43[43] Kul, vitir namazını kılarak yatmıĢ, gece de ibadete kalkmıĢsa bir daha vitir kılmaz ve yatmadan Önce kıldığı vitir ona yeter. Bu da "Bir gecede iki vitir olmaz" 44[44] Ģeklindeki hadise dayanmaktadır. Bazı alimler, bu durumda bir rekatlik vitir kılabileceğini ve bunun gecenin ilk kısmında kıldığı vitri çiftleyeceğini söylemiĢlerdir. Kul, bundan sonra gece namazını kılmalı ve eğer kılmadıysa son olarak da vitri eda etmelidir. Bu konuda Osman (ra) ve Ali'den (kv) rivayet edilen bir hadis vardır ki buna göre ilk vitrini kıldıktan sonra oturarak iki rekat namaz kılmıĢ, sonra uyanmıĢsa, kıldığı iki rekat namaz sonrasında kılacağı bir rekatlık vitri çiftlemiĢ olur. Çünk ü o ikisi, tek rekat mesabesindedir ve uykudan sonra kılınacak bir rekatla çiftlenmiĢ olurlar. Kul, bundan sonra gece yapması gereken ibadetleri yapar ve kıldığı namazı bir rekatlık vitirle teklemiĢ olur. Onun bu vakitte yapacağı üç ibadet vardır; emelini kısa tutmak, vitri eda etmek ve gece namazını vitirle noktalamak. Allah Resulü de (sav) vitrinden sonra oturarak iki rekat namaz kılardı. Muhakkak ki Allah Teala en iyi bilendir. Bu virdi ifa eden kul, gece namazı esnasında Zilzal ve Tekasür gibi korkutma ve öğüt ihtiva eden sureleri okur. BaĢka bir rivayette ise, Kafinin suresini okur. Çünkü Kafirun suresinde, Allah Tea-la'dan baĢkasına ibadet etmeme, O'nu her türlü noksandan tenzih etme ve ibadeti 41[41]
Benzer anlamda bir hadis için b. Tirmizî, Vıtr/15; Ġbni Mâce, Ġkamet/187. Benzer anlamda bir hadis için b. Ebu Davûd, Vitr/7 43[43] Buharı, Vitr/2; Müslim, Müsafirun/ 136, 137; Ġbni Mâce, Ġkamet/121; Dârimî, Salat/211; Ġbni Hanbel, 1/86 VI/46, 100, 107, 129 , 204, 205. 44[44] Tirmizî, Vitr/13; Nesa'î,/LeyI/29; Ġbni Hanbel, IV/28. 42[42]
tevhid ile yalnız Allah Teala'ya mahsus kılma gibi anlamlar mevcuttur. Allah Resulü (sav) uykuya varacağı zaman bu sureyi okurdu. Rivayete göre bir kiĢiye de, uykuya gittiği zaman bu sureyi okumasını tavsiye etmiĢti. Gece ibadete kalkmayı adet edinmemiĢ kimselerle uykusu derin kimselerin vitir namazını yatmadan önce kılmaları müstehabdır. Vitrin tehiri, ancak namazını fecrin doğuĢundan Öncesine bırakan kimse için daha doğru olur. ikincisi: Kul, vitir namazını selam vererek bitirdikten sonra üç kez Ģöyle der: "Melik ve Kuddüs olan, meleklerin ve Ruh'un Rabbini teĢbih ederim. Azamet ve ceberutunla göklerde ve yerde Celal sahibi oldun, kudretinle yüceldikçe yüceldin ve Ölüm ile kulların üzerinde Kahir oldun". Bu da gecenin ikinci virdidir. Yani kulun, yatsı namazından uyuma anına kadar geçen süre, ikinci virdi teĢkil eder. Allah Teala bu vakit üzerine Ģöyle yemin etmiĢtir: "Geceye ve muhtevasına (yemin ederim)". (înĢikak/17) "Muhteva" ile murad edilen, gecenin karanlığının içine aldığı her türlü famel ve varlıktır. Allah Teala, bu vakti baĢka bir ayet -i kerimede de zikretmektedir: "Gecenin karanlığına kadar". (Ġsra/78) Bu vakitte, gece tamamen kararır ve karanlık her tarafa hakim olur. Kul, bundan sonra isterse temiz ve Rabbini zikretmiĢ olarak uyuyabilir. Böylece, isteyerek değil de sadece uykunun ağır basmasıyla birlikte uykuya teslim olan salihler arasına girer. Salihler arasında öyleleri vardır ki, sırf gecenin ortasında veya sonundaki namazlarını daha güçlü kı labilmek için kendilerini uykuya hazırlarlar. KiĢiyi namaz ve zikirden alıkoyacak derecede uykunun ağır basması halinde sünnet olan, ne dediğini anlamasını ve Rabbinin hizmetinde daha zinde olmasını sağlayacak kadar uyumasıdır. Ġb-ni Abbas (ra) oturarak uyumayı mekruh görürdü. Bir hadiste de "Gece kendinizi sıkıntıya sokmayın" denilmektedir. Allah Resulü'ne (sav) bir kadının durumu anlatılmıĢ ve kadının gece namaz kıldığı ve uykusu geldiğinde ise kendini bir ipe bağladığı söylenmiĢti. Allah Resulü de (sav) ona bunu yasakladı. O Ģöyle buyururdu: "Sizden biri, gece kolayına geldiği kadar namaz kılsın. Uykusu ağır bastığında uzanıp yatsın". 45[45] Yine O Ģöyle buyurmuĢtur: "Sadece gücünüzün yettiği kadar amel üstlenin. Allah Teala siz bıkıncaya kadar bıkmaz". 46[46] O'na, 'Falan kiĢi gece namaza kalkar ve uyku bilmez, sürekli oruç tutar ve bir türlü ar a vermez' denildiğinde Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurmuĢtur: "Bu dinin en hayırlısı, en kolayıdır". 47[47] Ve sonra Ģöyle dedi: "Ben de, namaz kılar, uyur, oruç tutar ve ara veririm. Bu, benim sünnetimdir. Sünnetim den yüz çeviren benden değildir 48[48] Allah Resulü (sav) baĢka bir hadis-i Ģerifte ise Ģöyle buyurmuĢtur: "Bu dinde katılığa gitmeyin. O zaman sağlamdır. Onda katılık yapan onu mağlub eder. Sakın nefsinizi, Allah'ın ibadetine karĢı öfkeyle doldurmayın". 49[49] Üçüncüsü: Bu vird ise, halkın uykuya gitmesinden sonra sonra baĢlar. Bu vakitte yapılan ibadet, Allah Teala'nm aĢağıdaki ayet -i kerimede de belirttiği gibi teheccüddür: "Geceleyin sana mahsus nafile bir namaz için de uykudan kalk (teheccüd et)". (Ġsra/79) Teheccüd, ancak uykudan sonra kalkm akla olur. Bu uykuya "Hücu'=gece uykusu" denir ki Allah Teala Kur'an-ı Kerim'de bunu ifade etmiĢtir: "Geceleri pek az uyuyorlardı". (Zariyat/17) Teheccüd, kalkmak anlamında olup "Hücûd" da denir. Bu amel, gecenin yarısında ifa edilir. Gece virdlerinin or tancası olan üçüncü vird, ibadetin verdiği tad ve faziletleri bakımından gündüz virdlerinin ortancasına benzer. Allah Teala Kur'an'da bu vakit üzerine de yemin etmiĢ ve Ģöyle buyurmuĢtur: "Ve sakinleĢtiği zaman geceye". (Duha/2) Gecenin sakinleĢmesi, 45[45]
Benzer bir hadis için b. Müslim, Müsafirun/139 Buharı, Teheccüd/18, Savm/52; Müslim, Müsafirun/215, Siyam/177; Ebu Davûd, latav -vu727; Nesa'î, Kıyamü'l-leyl/17; Ġbni Mâce, Zühd/28; Muvatta', Salatii'l-leyI/4; Ibnı Han-bel, VI/40,51, 61, 122, 212, 231, 233. 47[47] ĠbnĠ Hanbel, IV/338 V/32 48[48] Müslim, Nikah/5; Nesa'î, NĠkah/4; îbni Hanbel, III/259, 285 V/409 49[49] Benzer anlamda hadisler için b. Buharı, Iman/29; Nesa'î, Iman/28; Ibnı Hanbel, 46[46]
sessizliğin hakim olması, hareketin durması ve ne uyku ne de dalma eserine kapılmayan Allah Teala dıĢında insanların gözlerinin dalması anlamındadır. Bir baĢka tefsirde ise "Se câ=sakinleĢme" kelimesinin uzamak ve yayılmak anlamında geldiği ve karanlığın ta m basma hali için kullanıldığı söylenmiĢtir. Allah Resulü'ne (sav), hangi duanın Allah Teala tarafından daha çok dinlendiği sorulduğunda Ģöyle buyurmuĢtur: "Karanlık çöken gecedeki" 50[50] Davud'un (a.s.) haberleriyle ilgili olarak Ģöyle bir hadise nakle dilmiĢtir:'^ dedi ki: Allahım, ben Sana kulluk etmek istiyorum, ibadetimi hangi vakitte kabul buyurursun? Allah Teala da ona Ģöyle vahyetti: Ey Davud, gecenin ne baĢında ne de sonunda ibadete kalk. Çünkü gecenin baĢında uyuyan kimse, sonunda da uyur. Sonunda ibadete kalkan kimse ise baĢında ibadete kalkmaz. Sen gecenin ortasında kalk ki seninle halvet olalım. O vakitte ihtiyaçlarını Bana bildir". Dördüncüsü: Bu vird, iki fecr arasında olur. Bu fecrlerden ilki, birinci fecr olup vakti, güneĢin beĢinci kat arzın arkasından çıktıktan sonra ıĢınlarının etkisinin artmaya baĢlaması ve gökyüzünün orta kısmını tesiri altına alması ve onu fecr -i evvelin doğuĢu mikda-rınca katetmesidir. Bundan sonra en alt semada kaybolarak altıncı kat arz tarafından tamamen perdelenir. Bunun ardından güneĢin ıĢığı kaybolur ve gecenin karanlığı geri döner. Bu, gecenin son üçte- birlik kısmına tekabül eden vakittir. Bu vakitle ilgili olarak bir çok hadis nakledilmiĢtir. Bunlarda, arĢın sallanması, Adn cennetlerinden rüzgarların saçılması, Cebbar'm yeryüzü semasına inmesi gibi hususlar haber verilmiĢtir. Gecenin yarısından ilk seher vaktine kadar olan bu süre gecenin dördüncü virdini teĢkil eder. BeĢincisi: Dördüncü virdin ardından, son seherin sürdüğü vakti ihtiva eden beĢinci vird gelir. Bu vakitte sahur yemek müstehab-dır. Bu vaktin ilk kısmında sahur yemeyen kimse, fecre ulaĢır. Ġkinci fecrin doğuĢundan önceki bu vakitte Kur'an-ı Kerim'den bir cüz mikdarında okunur. Gecenin bu beĢinci virdinde, istiğfarda bulunmak, ve Kur'an okumak Allah Teala tarafından zikredilerek Ģöyle buyrulmuĢtur: "Bir de sabah Kur'anını oku. Çünkü sabah Kur'anı Ģahitlidir". (îsra/78) Denildi ki, her iki virdin ortasında yer aldığı için gece ve gündüz melekleri buna Ģahitlik ederler. Bunun yanısıra Hicaz alimleri, Allah Teala'nm Kur'an'da zikrettiği Orta Namazı'nm da (=Salat-ı Vustâ) sabah namazı olduğunu söylemiĢler ve bunu da, Allah Te-ala'nın bu vakti, gece ile gündüzün arasında yer almasından dolayı Ģereflendirip yüceltmesine bağlamıĢlardır. Bu vird, gece virdlerinin en kısası olmasına rağmen en faziletli olanlarındandır. Gece yarısı namazı kılınması dıĢında, bu vird birinci seherden ikinci fecrin doğuĢuna kadar geçen süreyi ihtiva eder. Gece ibadetinin en faziletli kısmı da budur. Çünkü üçüncü virdi kapsadığı için virdlerin ortancası olur. Son seherde uyanan veya namazını bu vakitte tamamlayan kimse için bu ibadeti beĢinci vird içinde yapması mümkün olur. Bu vakitte kılman namazın belli bir fazilet ve Ģerefi vardır. Çünkü bu vakitte kılınan namaz, iki yatsı arasında kılman namaz gibidir. Çünkü bazı müfessirlere göre Allah Teala'nm "Seher vakitlerinde Allah'a istiğfar edenler". (Al-i Ġmran/17) buyruğunda istiğfar ile kas-dedilen namaz kılmaktır. Aynı Ģekilde Sabah Kur'anı da kinayeli olarak sabah namazmı ifade etmektedir. Kur'an, istiğfar ve Kur'an kelimelerini, namaz için kinaye olarak kulanmıĢtır. Çünkü bu iki kelime de, asıl olarak namaz içinde mevcut olan vasıflardandır. Tıpkı namaz için "teĢbih ve sübha" kelimelerinin kullanılması gibi. Aynı Ģekilde namaz için "istiğfar" kelimesi de kullanılabilir. Çünkü kul, namaz ile kendisine mağfiret edilmesini umar. Bu namaz, seherden ikinci fecrin doğuĢ anına kadar geçen süre içinde değil de ilk seherde kılınır. Selman- Farisi (ra) kardeĢi Ebu'd-Derda'ya (ra) bu Ģekilde Öğüt-lemiĢtir. O, bu babda zikredilen uzun bir hadisin son kısmında Ģöyle der: "Gece çöktüğünde Ebu'd -Derda namaz 50[50]
Benzer anlamda bir hadis için b. tbni Hanbel, V/17
için kalktı. Selman ona "Uyu" dedi. O da uyudu. Sonra tekrar kalkmak istedi. Selman yine "Uyu" dedi. O da uyudu. Sabaha doğru Selman ona "ġimdi kalk" dedi. Ġkisi de kalktılar ve birlikte namaz kıldılar. Bundan sonra Selman ona Ģöyle dedi: "Nefsinin senin üzerinde hakkı var dır. Ailenin de senin üzerinde hakkı vardır. Rabbinin de senin üzerinde hakkı vardır. Misafirinin de senin üzerinde hakkı vardır. Her hak sahibine hakkını ver". Selman'a (ra) bunu söyleten, Ebu'd-Der-da'nın (ra) hanımının kendisine, Ebu'd-Derda'mn (ra) gece boyunca hiç uyumadığını söylemesi olmuĢtur. Bu olaydan sonra ikisi bir likte Allah Resulü'nün (sav) yanma gittiler ve bu durumu O'na anlattılar. Allah Resulü de (sav) "Selman doğru söylemiĢ" buyurdu.51[51] BeĢincisi: Vakitlerinin fazileti bakımından, gecenin beĢinci virdi, güneĢin batmasından Önce olan günün yedinci virdine benzer. BeĢinci vird, ikinci fecrin (=fecr-i sânî) doğuĢundan öncedir, ikinci fecr, güneĢin Ģafağının yarılmasıdır ki bu, onun altında kızıllık bulunan beyazlığının ortaya çıkmasıdır. Bu Ģafak, güneĢin ikinci Ģafağıdır ve akĢam Ģafağının tam mukabilidir. Çünkü akĢamın ilk Ģafağında batıĢtan sonraki kızıllık vardır. Bu kızıllıktan sonra gelen beyazlık, gecenin baĢındaki ikinci Ģafak vaktidir. Bu, güneĢin tamamen kaybolma delili gibidir. Bu kızıllıktan sonra gecenin karanlığı ve koyuluğu çöker. Sonra akĢam bunun tersi baĢlar ve güneĢi n ilk Ģafağı ortaya çıkar. Bu, ardından kızıllık gelen bir beyazlıktır. Gelen bu kızıllık ise, güneĢin ikinci Ģafağı ve gecenin tam olarak sona erme iĢaretidir. Bundan sonra güneĢin yuvarlağı ve fecr belirir. Fecr, güneĢ ıĢıklarının en alt gök tabakasından patlayarak çıkmaya baĢlamasıdır. Bunlar yeryüzüne ilk vurduğunda, dağlar, denizler ve yüksek bölgeler tarafından örtülürler. Daha sonra güneĢin ilk ıĢıkları gökyüzünün ortasına doğru vurmaya ve dairevi Ģekilde onu kaplamaya baĢlar ki bu da, beĢinci virdin sona eriĢ vaktidir. Vitr bu vakitte de kıhnabilir. Bunun ardından fecr doğduktan sonra gecenin beĢ virdi tamama ermiĢ olur. Artık gündüz virdlerinin vakti baĢlamaktadır. ġimdi geriye dönüp bir bak! Gece virdlerinin baĢlamasıyla bir likte Allah Teala'mn abid kulları arasına mı girdin, yoksa gece virdlerini ihmal ederek gafiller arasında mı kaldın? DüĢün bakalım! Gece sana hangi elbise giydirildi? Allah Teala geceyi bir elbise kılmıĢtır. Gece Rabbinin hizmetinde uyanık ve dinç kalarak O'nun nurdan hülles ini giyip de asla zarar etmeyecek bir ticaret mi yaptın, yoksa Allah sana, gafletinden dolayı kalbi de cesediyle birlikte ölen kimselere giydirdiği karanlık ve zulmet elbisesini mi giydirdi? Kul, bundan sonra kalkar ve sabah namazının iki rekatım kı lar. Allah Teala'mn "Gecenin bir kısmında ve yıldızların batmağa yaklaĢtığı sırada Rabbini teĢbih et". (Tur/49) buyruğu da bu anlamda bir tavsiyedir. Sonra "Allah'ın öfkesinden yine O'na sığınırız" der ve kelime -i Ģehadet getirir. Ardından da Ģu duayı okur: "Ben, Allah Teala'mn kendi Zatı için Ģehadet ettiğine, meleklerin Ģehadet ettiklerine ve kullarından ilim erbabı olanların Ģehadet ettiklerine Ģehadet ederim. Bu Ģehadetimi de Azim olan Allah'a tevdi ederim. Bu, benim için Allah katında geri verinceye ka 4ar kalacak bir emanettir. O'ndan bu emanetimi muhafaza etmesini ve beni de onun üzerinde vefat ettirmesini niyaz ederim. Allahım, onunla üzerimdeki yükü hafiflet. Onun sayesinde bana katında bir azık ver. Beni onun vasıtasıyla koru. Onu da benim üzerim de tut. Beni Ölünceye kadar ondan saptırma ki Seninle karĢılaĢıncaya kadar hiç bir değiĢmeye uğramasın". Kulun gece ve gündüz virdleri arasında yapacağı en faziletli amel; -üzerine yazılı olan bir farzı eda etmesi, mümin bir kardeĢinin ihtiyacını gidermeye çalıĢmasıdır. Bu, kıldığı namaz ve kendisine tevcih edilen hitab üzerinde derin derin düĢünmesine ve hitab sahibi olan Allah Teala'nm eserlerini müĢahede etmesine yardım eder. Bu da kulun ibadetim tamamen ihlasa yöneltir. Bundan sonra, uyanık bir akıl ve kaygılardan arınmıĢ bir kalp le Kur'an-ı Kerim okur. Ardından, kendisine bir fikir veya zikir imkanı verecek amellere huĢu, tevazu ve gaybi 51[51]
Tirmizî, Zühd/64
müĢahede ruhuyla yönelir. Bunlar, kulun sözkonusu vakitlerde yapabileceği en faziletli ibadetlerdir.52[52] 9. FASIL
Fecr Vakti Hakkındadır
Bu fasılda, fecr vaktinin tayini, iki rekathk sabah namazının eda ve kazasıyla ilgili hükümleri, vitrin eda ve kaza hükmünü ve her ayda bulunan iki'hususi gecede fecrin nasıl bilineceğini anlatacağız. Bunlardan ilki ayın yirmi altıncı gecesi olup bu gece ay, ilk fecrin doğusuyla birlikte doğar. Diğeri on ikinci gece olup bu gece ay, ilk fecrin doğuĢ vaktinde batar. Fecrin doğuĢundan güneĢin doğuĢuna kadar geçen süre, o gecenin yedidebirinin üçte ikisi mikdarm -dadır. Bu, yaz mevsimi için böyledir. KıĢ mevsiminde ise daha kısa olur ve o gecenin altıdabirinin yarısı mikdarmda kalır. Bu vakit, günün ilk virdinin vaktidir. Ayrıca yatsı namazından sonra kılman vitrin ikinci fecrin doğuĢuna kadar olan eda vaktidir. Ġkinci fecr doğduğunda, vitrin eda vakti geçerek kaza vakti baĢlamıĢ olur. Kul sabah namazını kılmadan önce vitir namazını kaza edebilir. Eğer sabah namazını kılımĢsa, vitrin kaza vakti de geçmiĢ olur. Sabah namazının iki rekatının eda vakti ise, ikinci fecrin doğuĢundan sonradır. Müstehab olan, kulun bu iki rekatı evinde ve sabah namazından önce kılmasıdır. Sünnete uygun olan bu namazın ağır tutulmamasıdır. Sabah namazını kılmıĢ ancak iki rekat sünneti kılmamıĢsa, eda vakti vakti geçmiĢ kaza vakti girmiĢ olur. Kaza için, güneĢin doğuĢuna kadar beklemesi yerinde olur. Kerahat vakti çıktıktan sonra bu iki rekatı kuĢluk namazından önce kılmalıdır. Öğle namazı vak tine kadar sabahın iki rekatı sünnetinin kaza vakti sayılır, öğle namazını kıldıktan sonra, eğer kılmamıĢsa kaza vakti de geçmiĢ olur. Kul, virdlerden her hangi birini kaçırdığında, müstehab olan, onun aynını kendine ayrılan vakitte veya hatırladığında yapmasıdır. Çünkü sadece farz namazların kazası mümkündür. Kul, azimet erbabından olmak için, nefsini eğitmek ve her iĢi vaktinde yapmak için ibadetleri zamanında ifa etmelidir. Böylelikle kendisini erteleme alıĢkanlığından korumuĢ olur. Bu mevzuda rivayet edilen bir hadis-i Ģerifte de Allah Resu-lü'nün (sav) Ģöyle buyurduğu bildirilmektedir: "Amellerin Allah'a en sevimli geleni az da olsa devamlı olanıdır". 53[53] AiĢe (ra) tarafından rivayet edilen baĢka bir hadiste de, ibadet alıĢkanlığının terkedil -mesine karĢı kullar tehdit edilmektedir: "Kim Allah Teala'ya bir ibadette bulunur, sonra da bıkkınlıkla onu terkederse Allah Teala ona buğzeder". Yine o, "Allah Resulü'nün (sav) uyku ağır bastığın da veya bir hastalığı olduğunda gece ibadetine kalkmayarak gündüz oniki rekat namaz kıldığını söylemiĢtir" 54[54] Evinde sabah namazını kılmadan sabah namazı için mescide gelen kimse iki rekatı mescidde kılarsa, aynı zamanda Tahiyyet-i Mescid namazı yerine geçer. Eğer kul sabah namazını evde kılmıĢ-sa duruma bakar; Ģayet mescide giriĢi, alacakaranlıkta ve yıldızların semada oldukları vakitte ise iki rekat Tahiyyet-i Mescid namazı kılar. Eğer mescide giriĢi, yıldızların eksilmeye baĢladığı ve kametin okunduğu zamanda ise, sabah namazıyla ondan önce kılınması gereken bir namazı birleĢtirmemek için namaz kılmadan oturur. Ġkinci fecrin doğuĢundan sonra iki rekat sabah namazı dıĢında namaz kılmaz. Sabah namazının sünnetini kılmadan mescide giden kimse, eğer kametten önce girmiĢse namazını orada kılar. Eğer kamet esnasında girmiĢ ve imam da namaz için tekbiri almıĢsa o zaman sünneti kılmaz ve farz namaza iĢtirak eder. Çünkü bu, seva p yönünden daha üstündür. 52[52]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 78-88. Nesa'î,/Kıblel3 Kıyamü'l-leyV19; Buharî, Iman/32 Rikak/18; Müslim, Müsafirun/216, 218; Ebu Davûd, Tatawu727; Zühd/28; Ġbni Hanbel, 11/350 V/219 VI/40, 61, 165. 54[54] Müslim, MüsafĠrun/139 53[53]
Ġbni Mâce,
Allah Resulü de (sav) bu konuda bir yasak lama getirerek Ģöyle buyurmuĢtur: "Namaz için kalkıldığında, farzdan baĢka namaz kılınmaz". 55[55] Ġki rekatlık tahiyyet namazını kılamadan mescide oturan kimse Ģöyle desin: "Sübhanallah , velhamdü lillah, vela ilahe illallah, vallahü ekber". Bu dört kelimeyi dört kere tekrar ederse, fazilet bakımından iki rekatlik namaza denk olur. Mescide abdestsiz olarak giren veya yolu mescidden geçen ya da sadece iki rekat kılmak için mescide giren k imselerin oraya abdestsiz olarak girmeleri ve bu Ģekilde oturmaları mekruh görülmüĢtür. 56[56] 10. FASIL
Zeval Vakti, Gölgenin Uzama Ve Kısalmasının Ayaklar Yardımıyla Bilinmesi Hakkındadır
Bu fasılda, zeval vaktini, gölgenin uzunluk ve kısalığının ayak yar dımıyla bilinmesini ve bunun yaz-kıĢ mevsimlerinde gösterdiği farklılığı ele alacağız. Yüce Allah buyurdu ki: "Bakmaz mısın Rabbinin eserlerine? Gölgeyi nasıl uzatmakta? Dileseydi elbet onu hareketsiz de kılardı. Sonra Biz nasıl güneĢi ona (gölgeye) r ehber yapmıĢızdır". (Fur -kan/45) BaĢka bir ayet-i kerimede ise Allah Teala Ģöyle buyurmaktadır: "Biz geceyi gündüzü iki alamet yapmıĢızdır. Sonra gece ala metini giderip, gündüz alametini gösterici kıldık ki, Rabbinizden lütuf isteyesiniz ve senelerin sayısını ve hesabını bilesiniz". (Ġs-ra/12) Diğer bir ayet-i kerimede de Ģöyle buyurmuĢtur: "GüneĢ ve ay bir hesap ile akıp gider" (Rahman/5) Ġslâm ümmetinin sıfatlarıyla ilgili olarak Ebu'd-Derda (ra) ve Ka'bul-Ahbar'dan rivayet edilen bir hadiste; Ümmet'in namaz kılmak için gölgeleri gözettikleri söylenerek Ģöyle denilmiĢtir: Kulların Allah Teala'ya en sevimli gelenleri, Allah'ı zikretmek için güneĢ, ay ve gölgelerin hareketlerine riayet edenleridir. Bazı alimler ise, bu Ümmet'in ibadetlerini hesab ile bildiklerini söylemiĢlerdir. Hadis Ehli'nden gelen bilgilere göre, gece ve gündü zün toplamı yirmidört saattir. Bu saatlerden her biri otuz arpadan oluĢur. Gece ve gündüzün her birinden günde bir arpa alınır ve böylece ayın baĢıyla sonu arasında tam otuz arpalık bir saat kemal bulmuĢ olur. GüneĢ de bir ayda otuz dereceye erer. Çünkü o, her gün bir derecede olur. Bunun açıklaması Ģöyledir: Eylül ayından onyedi gün geçince gün ve gece eĢit olur. Sonra gece, gündüzü eksiltmeye baĢlar ve ondan her gün bir arpa alır. Bu Ģekilde devam eder ve otuz arpa alınca tam bir saat uzamıĢ olur. Bu, Aralık ayının onyedinci gününe kadar devam eder. O gün, gecenin uzayıp günün kısalması durur. O gece, yılın en uzun gecesi olup tam onbeĢ saat olur. O gün de yılın en kısa günü olu p sadece dokuz saattir. Bundan sonra gündüz geceyi eksiltmeye baĢlar. Bu durum on yedi Haziran'a kadar böyle devam eder. O gün, gündüzün uzayıp gecenin kısalması durur. O gün gündüzün uzunluğu onbeĢ saat, gecenin uzunluğu da sadece dokuz saat olur. Daha s onra gündüz her gün bir arpa eksilmeye baĢlar. Eylül ayının onyedinci günü, gece ile gündüz tekrar eĢitlenir, Hesab daha sonra aynı Ģekilde devam eder. Bu hesaba göre namaz saatleri Ģöyle olur: GüneĢ durduğu zaman, bu zevalin öncesidir. GüneĢ en ufak Ģekilde eksilmeye baĢladığında bu Öğle namazı vaktinin baĢlangıcı olur. Zevalden sonra yedi ayak 57[57] kadar uzadığında Ġkindi namazının vakti girmiĢ, öğle namazının vakti sona ermiĢ olur. Hadiste bildirildiğine göre, güneĢ bir ġirak (-nalın tasması boyu) kadar zeval bulduğunda Öğle namazının vakti baĢlamıĢ olur. Her Ģeyin gölgesi kendi boyuna denk oluncaya kadar Öğle vaktidir. Bundan sonra Öğle vakti sona erip Ġkindi namazının vakti girer. 55[55]
Buharî, Ezan/38; Müslim, Müsafîruıı/63, 64; Ebu Davûd, Tatawu75; Tirmizî, Salat/195; Ne-sa% Ġmamet/60; Ġbni Mâce, îkamet/103; Dârimî, SaIat/149; îbni Hanbel, 11/331, 455, 517. 56[56] Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 89-91. 57[57] Ayak (=Kadem): 30-36 cm arasında bir uzunluk Ölçüsü
Allah Resulü de (sav) ilk gün böyle namaz kılmıĢ, baĢka bir gün de her Ģeyin gölgesinin kendisine müsavi olduğu gün Öğle namazı kılmıĢtır. Bu da Öğle namazının bitiĢ sınırıdır. Ġkindi namazının vakti de bunu takiben baĢlar. Ġkindi namazını da her Ģeyin gölgesinin kendi boyunun iki misli olduğu halde kılmıĢ ve Ģöyle buyurmuĢtur: "Bu ikisi arasında bir namaz vakti vardır". 58[58] Namaz vaktini öğrenmek için gölgeyi ölçmek istediğinizde, düz bir yere bir çubuk veya bir boyluk bir Ģey çakın. Sonra da gölgenin baĢlangıç yerini ve bitiĢ noktasını tesbit edin ve gölgenin bulunduğu yere bir çizgi çekin ve gölgenin o çubuktan uzun olup olmadığına bakın. Eğer gölge kısa ise, güneĢ henüz zevale baĢlamamıĢtır. Gölge dik olduğunda, günün ortası demektir ki bu saatte namaz kılınmaz. Gölge, çubuktan daha uzunsa, güneĢin zeval vaktine girdiği anlaĢılır. Bu vakitten, gölgenin eĢya ile aynı uzunlukta olduğu vakte kadar Öğle namazı vakti olur. Gölge bundan sonra bir ayak daha uzun olursa ikindi namazının vakti girmiĢ olur. Gölgenin uzunluğunu kendi boyunuzla ölçmek istediğinizde ayağa kalkarsınız. Kendi boyunuz, üzerinde durduğunuz ayağınız dıĢında yedi ayak uzunluğundadır. Gölge dikildiğinde yüzünüzü güneĢe çevirin, sonra bir kiĢiye gölgenizin eriĢtiği yeri iĢaretletin. Daha sonra topuğunuzdan, o iĢarete kadar olan mesafeyi ölçün. Eğer bu mesafe, yedi ayaktan kısa ise, güneĢ henüz gölgeden zeval bulmamıĢ demektir. Bu da öğle vaktinde bulunduğunuzu, ikindi vaktinin ise henüz girmediğini gösterir. Gölge boyunun, sizden uzun olmaya baĢlaması ise ikindi vaktinin baĢladığı gösterir. Ayaklarla yapılan bu ölçme, yaz ve kıĢ mevsimlerinde farklılık gösterir. Gölge, bazı günler uzun, bazı günler de kısa olabilir. Bunu bilmenin yolu, Mayıs ayının onyedinci günü gece ile gündüzün eĢitlenme sidir. O gün güneĢ, insanın gölgesinin uzunluğu sadece üç ayak ike n zeval bulmaya baĢlar. Yere çaktığınız her türlü eĢyanın gölgesi de böyledir. O gün zeval vakti her Ģeyin gölgesi, onun yedide üçü kadar olur. Bundan sonra gölgenin bo yu her otuzaltı günde bir ayak kadar kısalmaya devam eder. Gündüzün uzayıp gecenin kısalması Haziran ayının onyedinci günü durduğunda, güneĢ insanın gölgesinin sadece yarım ayak boyunda zeval vaktine girmekte olur. Bu, gölge uzunluğuna göre güneĢin zeval bulma ölçüsünün en kısa olanıdır. Bundan sonra her otuzaltı günde bir ayak olmak üzere gölgenin boyu uzamaya baĢlar. Bu Ģekilde Eylül ayının onyedinci gününe kadar devam eder. O gün gece ile gündüz yine eĢitlenir. Onyedi Eylül günü insanın gölgesi üç ayak uzunluğunda iken güneĢ zevale girer. Bundan sonra, gölgenin boyu her ondört günde bi r ayak olacak Ģekilde uzar ve ta ki dokuz buçuk ayak boyunda zeval bulmaya ka dar çıkar. Bu, güneĢin zeval bulma vakti bakımından yıl içinde görülen en gölge boyudur. Bundan sonra onyedi Mayıs'a kadar gölge nin boyu her ondört günde bir ayak azalır. O gün, gece ile gündüzün eĢitlendiği gündür. Onyedi Mayıs günü, güneĢin zevali, gölge boyu üç ayak iken baĢlar. Bu, aynı zamanda yaz mevsiminin de baĢlangıç iĢaretidir. Gölge boyunun yaz aylarında her yirmialtı günde bir ayak, kıĢ ve bahar aylarında ise her ondört günde bir ayak kadar uzayıp kısalmasına dair söylediklerimiz, son dönem astronomi alimlerinin verdikleri bilgilere dayanmaktadır. GeçmiĢ dönemlerin alimleri de buna benzer malumat naklet -miĢlerdir. Zikre dil diğine göre, zevalin gölge boyuna göre bilinmesi için ölçü TeĢrin ayıdır. Zikredidiğine göre güneĢin zevale girdiği en kısa gölge Haziran ayında görülür ve gölge boyu, sadece iki ayak kadar olur. GüneĢin zevali için belirtilen en uzun gölge boyu ise, Kanun Evvel ayında olur ve gölge boyu sekiz ayağa çıkar. Bize göre, daha önce naklettiğimiz hesaplama hem daha titiz, hem de daha sağlıklıdır. Bazılarına göre ise güneĢ, Eylül ayında beĢ ayak uzunluğunda iken TeĢrin Evvel'de altı ayak uzunluğunda iken, TeĢrin Sani'de yedi ayak uzunluğunda iken, Kanu n ayında ise sekiz ayak uzunluğunda iken zevale girer ki bu da, günün uzunluk ve gecenin kısalığının en üst sınırıdır. GüneĢin zevale girdiği en uzun gölge boyu da budur. 58[58]
Nesa'î, Mevakif 10, 24; Muvatta", Vukut/3; Ġbni Hanbel, III/113, 121
Bundan sonra gölge kısalmaya ve gün uzamaya baĢlar. GüneĢ, Kanun Sani ayında, gölge boyu yedi ayak iken zevale girer. ġu- bat'ta altı ayak, Mart'ta beĢ ayak boyunda zeval bulurki bu, gece ile gündüzün eĢitlenmesidir. Nisan ayında dört ayak boyunda iken, Mayıs ayında üç ayak boyunda iken ve Haziran ayında iki ayak bo yunda iken zevale girer. Bu da günün uzama, gecenin kısalma temayülünün son noktası olur. O gün günün uzunluğu onbeĢ saat, gecenin uzunluğu ise dokuz saat olur. GüneĢ, Temmuz ayında göl ge boyu üç ayak iken, Ağustos ayında dört ayak iken ve Eylül ayında beĢ ayak iken zevale girer. Bu, aynı zamanda gece ile gündüzün eĢitlenme dönemidir. Süfyan-i Sevri'nin (ra) Ģöyle dediği rivayet edilmiĢtir: GüneĢin zevale girdiği en uzun gölge boyu, dokuz ayak, en kısa gölge boyu ise bir ayaktır. Bizce bu rivayet, yukarıda naklettiğimiz ilk hesaplamaya daha yakındır. Namaz vakitlerinin ayaklar vasıtasıyla öl çülerek bilinmesi hakkında rivayet edilmiĢ hadisler de vardır. Burada bu hususu bilenlerin Ģerhettikleri hadislerden bazılarına yer vereceğiz. Ebu Malik Sa'd b. Tarık el-EĢ'ari-el-Esved b. Zeyd kanalıyla Ġb-ni Mesud'dan (ra) Ģunu rivayet ettik: Ġbni Mesud (ra) "Allah Resu-lü'yle (sav) birlikte yaz mevsiminde öğle namazının vaktini üç ile beĢ ayak arası olarak, kıĢ mevsiminde ise beĢ ile altı ayak arasıyla belirlediklerini söylemiĢtir". 59[59] Her halükârda zeval vaktinin bu hesaplamayla bilinmesi farz değildir. Ama bilginin ulaĢtığı seviye, kalbin kesin olarak tatmini ve gözün de tam olarak görmesi sayesinde güneĢin zevale girdiği kanaati hasıl olduğunda öğle namazım kılmak farz olur. Yaz m evsiminde, yüzünüzü Kıble'ye çevirdikten sonra güneĢ eğer sol kaĢınız üzerindeyse kesinlikle öğle vakti içindesiniz demektir ve namazı kılarsınız. Bu vakitten, her Ģeyin gölgesinin kendi boyuna varmasına dek Öğle namazı kılınabilir. Çünkü bu, öğlenin sona erme, ikindinin baĢlama vaktidir. Bundan sonra her Ģeyin gölgesinin iki misli uzamasına kadar ikindi namazı kılınır. Bu, ikindi namazı için müstehab olan son vakittir. Bundan sonra güneĢin sararmaya baĢladığı ve guruba doğru al -çaldığı vakittir ki, zar uri ihtiyaçları giderme vaktidir. Bu vakit, namaz kılma bakımından kerahat vakti olarak görülür. Ancak hasta ve özürlü olanlar bu vakitte namaz kılabilirler. Allah &esulü'nden (sav) Ģu hadis rivayet edilmiĢtir: "Kim güneĢ batmadan önce dahi olsun ikindinin bir rekatına yetiĢirse, ikindi vaktini idrak etmiĢ olur. Kim de güneĢ doğmadan önce sabah namazının bir rekatına yetiĢirse sabahı idrak etmiĢ olur". 60[60] Yaz mevsiminde Kıble'ye yönelmiĢ bir halde iken güneĢ sol kaĢınız üzerine geldiğinde, hem gözünüz hem de bilginizle anlarsınız ki zeval vakti henüz baĢlamamıĢtır. GüneĢ iki gözünüzün tam or tasına geldiğinde, gözünüzle de gördüğünüz gibi bu onun, gökyüzünün tam ortasına yerleĢmesi vaktidir ve günün kısalığından dolayı zeval vaktinin girmiĢ olması mümk ündür. KıĢ mevsiminin baĢlarında ise gün hala uzun olduğundan zevala girmemiĢ olabilir. Yaz mevsiminin ortalarında güneĢ sol kaĢınızını üzerine geldiğinde her halükarda zevale ermiĢ olur. KıĢ mevsiminde ise bu durum farklılık gösterir. KıĢ mevsiminde Kıble'ye dönük olarak durduğunuzda eğer güneĢ sol kaĢınızın üzerine geliyorsa, günün kısalığından dolayı zevale girmiĢ olabilir. KıĢ mevsiminin baĢlarında ise günlerin henüz uzun olmasından dolayı zevale girmemiĢ olabilir. Yaz mevsiminin baĢlarında da günler yeni yeni uzadığından yine zevale girmemiĢ olabilir. KıĢ mevsiminde güneĢ iki gözünüzün arasına geldiğinde kesinlikle zevale girmiĢ olur. Dolayısıyla bu vakitte öğle namazı kılınır. GüneĢ sağ kaĢın üzerine gelinceye kadar namaz kılınabilir. Buraya geldiğinde öğle vakti sona ermiĢ olur. Aynı durum yaz mevsiminde ise öğle vaktinin giriĢini gösterir. Üstteki hesaplama, Irak ve Horasan bölgesi halkı içindir. Çünkü onlar Hacerü'l-Esved ve Kabe'nin kapısı yönüne dönüktürler. Hicaz ve Yemen halkları içinse, bunun tam zıddı 59[59]
Ebu Davûd, Salat/4; Nesa'î, Mevakît/6. Vakti idrak etmekle ilgili benzer hadisler için b. Buharı, Mevakit/28, 17, 29; Müslim, Me-sacid/261, 165; Ebu Davûd, Taharet/60, Menasik/68; Tirmizî, Salat/23; Nesa'î, Meva-kit/11, 28, 30; Ġbni Mâce, Ġkamet/91 Menasik/106; Dârimî, Salat/22; Muvatta', Vukut/15, 17 Cum'a/13. 60[60]
geçerlidir. Çünkü onların Kıble'ye yöneliĢleri, Kabe'nin arka kısmını ve sağ sütunu nu hedefler. Bu nedenle de hesaplama farklılaĢır. Buradaki karĢıtlık, Kabe'nin ortasına yönelme cihetindeki farklılaĢmadan ve Ka be'nin çevresinde halkalanan ülkelerin farklı bölgelerde olmasından kaynaklanmaktadır. Bu, geçmiĢte yaĢamıĢ alimlerin namaz vakitlerini belirleme için baĢvurdukları yollardır. Bunlar dıĢındaki tedkik ve araĢtırmalar, sonradan çıkma (=muhdes/bid'at) olup ancak sahipleri için bir bilgi olabilir. Delilleri bilmemesinden veya gökyüzünün bulutlarla kaplı olmasından dolayı namaz vaktini tayin edemeyen kimse kalbini ve aklî güçlerini kullanarak tercih ve içtihatta bulunur. Her halükar da kalbi mutmain olmaksızın vakti girmemiĢ bir namazı kılmaz. Böyle durumlarda namazın vaktini tehir ederse onun için daha makbul olur. Ne var ki meseleyle ilgili rivayet edilen bir hadiste bunun aksi söylenmektedir: "Ġmanda övülecek üç Ģey vardır; Yaz mevsiminde oruç tutmak, kıĢ mevsiminde abdesti özenerek almak ve karanlık günde namaz için acele etmek". Bir Arap atasözünde de Ģöyle denir: Kötü köle, karanlık günde dövülür. Çünkü kararmıĢ bir günde, vakit çabuk eksilir ve kiĢi, güneĢin yokluğundan dolayı vakte riayet edemez ve meĢguliyete düĢer. Oysa farz namazlar, ancak kesin bilgiyle kılındığında makbul olur. Vaktin biraz geçtiği kesin olarak bilinmesinden, sonra namaz kılmak, daha doğrudur. Bunun aksine olarak acele etme durumunda, vaktin girip girmediği hususunda kuĢku olacaktır. Allah Resu-lü'nün de (sav) oruç ayının belirlenmesi hususunda Ģöyle buyurduğunu görmüyor musunuz? "Eğer hilal size kapalı gelirse, ġaban ayını sayarak otuza tamamlayın" 61[61]Burada kafi bilgi için ihtiyat terkedilmektedir. Vaktin girdiğini düĢünerek namaz kılan veya bildiğini düĢünerek Kıble için belli bir yöne dönen kimse, daha sonra namazı vaktinden önce kıldığını veya Kıble'den baĢka bir yöne yöneldiğini öğrenirse duruma bakar. Eğer kıldığı namazın vakti henüz dolma -mıĢsa veya çok az bir süre geçmiĢse ihtiyat gereği namazını tekrar eder. Eğer vakit tamamen geçmiĢse, o zaman hiç bir Ģey yapması gerekmez ve hatasının bağıĢlanacağı umulur. Vaktinden önce kıldığı o namazı, hatırladığı an kılması daha iyidir. Bazı alimlere göre güneĢin yedi zevali vardır. Bunlardan üçü, insanlar tarafından bilinemez. Birinci Zeval ki, Felek-i A'la'nm kutbundan iniĢidir ki bunu Allah Teala dıĢında hiç kimse bilmez ve göremez. Ġkinci Zeval ki, onun Felek'in ortasından iniĢidir, bunu da güneĢin mesuliyeti kendilerine verilen güneĢ bekçileri dıĢında hiç kimse göremez. Bu bekçiler, hararetini düĢürmek, ıĢınlarını hapsede bilmek için sürekli olarak güneĢin üzerine buz atar ve onu Felek'te varolan Acele-i Mürekkebe'ye doğru sürerler. Üçüncü Zeval ki, sadece yeryüzü melekleri tarafından bilinir. Dördüncü Zeval ki, üç dakika üzerinde olur. Bu süre, ġaire'nin dörtte biridir. ġaire ise bir saatin oniki parçasından biridir. Bu zeval ise, astronomi ilmiyle uğraĢan filozoflar ve alimler tarafından bilinir. Bunlar, Felek'in alanım ve kat kat Eflak'ın terkibiyle güneĢin yaz-kıĢ seyrini bilen insanlardır. Onlar bu mesafeleri takvim üzere yükselen Mürtecilat-i Tali'a vasıtasıyla hesap ederler. BeĢinci Zeval ise yarım ġaire'dir ki altı dakika uzunluğundadır. Bunun hesabını da Usturlab kullanan hesab ve takvim ehli bilirler. GüneĢin bir ġaire uzunluğunda zevali ise Altıncı ZevaTdir. Bu süre, bir saatin onikide biri kadardır. Bu zevali de ilim ehli müezzinler ve vakitlere riayet eden titiz kimseler bilebilirler. GüneĢ üç ġaire mikdarmca zeval bulduğunda ki bu çeyrek saattir, Yedinci Zeval hasıl olmuĢ olur. Bunu da alim, cahil bütün insanlar bilebilir. ĠĢte bu vakitte bütün insanlar için en uygun namaz vaktidir. Çünkü bu vakit, zeval vaktinin tam ortası ve en uzun sü renidir. Allah Teala'nm ruhsatıyla da geniĢ tutulmuĢtur. 61[61]
Buharı, Savm/5, 11; Müslim, Sıyam/6-9; Ebu Davûd, Savm/4, 6-7; Tirmizî, Saym/2; Ne-sa'î, Sıyam/9-12; tbni Mâce, Sıyam/7; Dârimî, Savm/2, 5; Muvatta', Sıyam/1-3; îbni Han-bel, II/5, 13, 63 III/229 IV/23, 321 V/42
Bütün bunlar, gökyüzünün uzaklığı, çok düzgün bir yapıya sahip olması, sürekli yanarak yükselen bir hava içinde olmasına rağmen çok sağlam yapılmıĢ olması ve ĢaĢmaz bir küresel biçime sahip olmasından dolayıdır. Rivayet edilir ki, Allah R esulü (sav) Cebrail'e (a.s.) Ģunu sormuĢtu: GüneĢ zeval buldu mu? O da Ģu cevabı vermiĢti: Hayır -Evet! Bunun üzerine Allah Resulü (sav): Nasıl olur? diye sordu. Cebrail de (a.s.) Ģöyle dedi: Evet, zeval buldu, hem de Hayır -Evet demem arasında. Çünkü güneĢ Felek'te ellibin fersah kateder. Allah Resulü (sav) bu soruyu O'na, Allah Teala'nm kendisine öğretme gayesi dahilinde sormuĢtu". Bazı filozoflar dediler ki: Gökyüzü, tıpkı değirmen taĢı gibi döner. Felekler de kutub ekseni üzerinde dönerler. Ancak, uzak lık, yükseklik ve tam küresel oluĢlarından dolayı görülemezler. Selef alimlerinden bazıları da bunu zikretmiĢlerdir. Hakikaten Allah Te ala, en güzel Yaratan'dır. Ariflerden bir zat, Allah Teala'nm kudretini ve yaratıĢmdaki sırrı gösteren daha latif ve dah a ilginç bir husus nakleder. Anlattığına göre gece ve gündüz tam yirmidört saattir. Her bir saat on iki dakikadır. Her bir dakika ise on iki ġairedir. Her bir ġaire ise yir midört Nefestir. Bu nefesler vücudun hazinesinden çıkarak Ģairele-ri teĢkil ederler. ġaireler geliĢerek dakikaları ortaya çıkarırlar. Onlar da saatleri oluĢtururlar. Saatler hareket ettikçe Eflaki çevirip dönderirler. Eflak da dönerek gece ile gündüzü birbiri ardınca geti rirler. Gece ile gündüzün ardarda yayılmasıyla sema ufuklarda döndürülür. Hesab ve takvimler de iĢte bu hareketlere dayanır. Can gidince, nefesler kesilecek ve felekler dağılacaktır. ĠĢte o zaman yıldızlar saçılacak ve sema parçalanacak, yeryüzü harap olacak ve Darul-Ka-rar olan ahiret yurdu ortaya çıkacaktır. Yaratıcıların en latifi olan Allah'ı teĢbih ederiz. O, kudret sahiplerinin en güçlüsüdür. O, Kita- bı'nda bu hadiseyi anlatarak Ģöyle buyurur: "GüneĢ durulduğu vakit, yıldızlar bulanıp karardığı vakit". (Tekvir/1-2) BaĢka bir ayet-i kerimede ise Ģöyle buyurmaktadır: "O gün gök, bir çalkalanıĢ çalka -lanacak!" (Tur/9) Buradaki "Çalkalanma" dönme, anlamındadır. Hikmet ve letafet sahibi olan Allah ne kadar da yücedir ki, bu kadar ağır ve yoğun varlıklar olan gökyüzünü çok latif bir varlık olan nefeslere bağlamıĢtır. Fe lek-i Kesifi, Feza-i Latif örtüsü ile perdelemiĢ tir. Felek -i Azim, semayı perdelemez. Bu Felek'i Feza -i Rakik perdeler. Çünkü Allah Teala bizlere semayı göstermek, Felek'i ise gizlemek istemiĢtir. Bizler, ancak O'nun bize gösterdiklerini görebiliriz. Kul; bunun için bir sebeb ve muharrik olmasına rağmen bunu farketmez. Halbuki, bütün hayatı, nefesleri üzerine kuruludur. Onun nefesleri saatleri, saatleri Ömrü, ömrü eceli, eceli ise ahireti-dir. O ise, dünyası ile gaflete dalmıĢ, arzularıyla oynaĢma içindedir. Eğer semaya bakarsanız, nefesleri inĢa ettiğini, nefeslere bakarsanız onların felekleri döndürdüklerini görürsünüz. Fevk-i Fevk'e (=üstün üstü) bakarsanız, O'ndan baĢkasını göremezsiniz. O'ndan baĢka ilah yoktur, ArĢ-ı Azim'in sahibidir: "(Bu) her Ģeyi sağlam yapan Allah'ın sanatıdır". (Neml/88), "Rabbim muhakkak ki dilediğine lütfedicidir". (Yusuf/100), "Biz onlara hem ufuklarda, hem nefislerinde ayetlerimizi öyle göstereceğiz ki". (Fussilet/53), "Yeryüzünde kat'i iman sahipleri için deliller vardır. Nefislerinizde de öyle. Hala görmez misiniz?". (Zariyat/20-21), "Andolsun gördüklerinize ve görmediklerinize". (Hakka/38-39), "Alah'a saygısı olan öğüt alacaktır. Pek bedbaht olan da ondan kaçınacaktır". (A'la/10-11) AkĢam namazının vaktine gelince, bu namaz için en hayırlı olan vakit; güneĢin en yüksek kenarının düĢme anıdır. Bu, güneĢin insan gözü tarafından görülmez hale gelme halidir. Ömer'den (ra) rivayet ettiğimiz bir haberde "Onun bir gün akĢam namazını yıldız lar doğuncaya kadar tehir ettiği, bunun üzerine bir köle azat ettiği" bildirilmektedir. Aynı anlamda Ibni Ömer'den de (ra) bir haber nakledilmiĢtir. Buna göre de "Ömer ve Oğlu (ra) bir akĢam akĢam namazını iki yıldız doğuncaya kadar tehir etmiĢlerdi. Bunun üzerine iki köle azat ettiler".
Yatsı namazını kılmak için en uygun olan vakit ise; Batı yönündeki beyazlığın kaybolarak yerini koyu karanlığa bırakması anıdır ki bundan sonrasına kadar Ġkinci ġafak olarak bilinir. Yatsı namazım eğer uyunmayacaksa gecenin son dörtte birine tehir etmek d aha faziletlidir. Yatsı namazının öncesinde uyumak ise mekruhtur. Yatsı namazını ayın üçüncü günü, ayın bir mikdar kaybolması sırasında kılmak güzel bir sünnettir. Bu da gecenin yedide birbuçu-ğundan sonraki vakittir. Ancak Allah Resulü'nden (sav), son yatsıyı, ayın üçüncü günü ayın kaybolmasından sonra kıldığı da rivayet edilmiĢtir. 62[62] Sabah namazını kılmak için en uygun vakit, Ġkinci Fecr'in doğuĢ vaktidir. Bu namaz Allah Teala'nın Kur'an'da hususi olarak devamım emrettiği Orta Namaz (=Salât-ı Vustâ)'dır. Sabah namazının Orta Namaz olarak tahsisi, üç sebepten kaynaklanmaktadır : 1. Sabah Namazı, her Ģeyden önce gece ile gündüzün ortasında kılman bir namazdır. 2. Ġkinci olarak o, gece kılman iki namazla (=akĢam ve yatsı) gündüz kılman iki namaz (=öğle ve ikindi) arasında kalan bir namazdır. 2. Üçüncü olarak ise, kıraati sesli olan namazlarla, kıraati sessiz olan namazlar arasında bir orta namazdır. Yine o, en kısa namaz olup ne üç ne de dört rekattır. Bu Özellikler, sadece sabah namazına mahsus olduğu için Orta Namaz olarak belirgenleĢen de odur. Allah Teala da Fecr vaktine dikkat çekmekte ve Ģöyle buyurmaktadır: "Bir de sabah namazını kıl. Çünkü sabah namazı Ģahitlidir". (Ġsra/17) Bu ayetin tefsirinde Ģöyle denilir: Gece ve gündüz melekleri ona Ģahitlik ederler. Bu ayet de, sabah namazının hususiyetini hatırlatmakta ve ve ona devam edilmesini tekid etmektedir. Ne var ki Allah Resulü'nün (sav) "Beni Orta Namaz'dan (Ġkindi namazı) alıkoydular" 63[63] hadisi sahih kabul edilirse bu söylediklerimiz boĢa çıkmakta ve Allah Resulü'nün (sav) hadisi sabit olmaktadır. Biz de hadis-i Ģerifin gereğini söyleriz. Kanaatimizce bu ha-dis-i Ģerif sabittir ve olabilecek en kesin ve Ģaibesiz kanallardan rivayet edilmiĢtir. Konuyla ilgili bir baĢka rivayette Ģöyle denir: "Allah Resulü'ne (sav) Salat -ı Vusta soruldu. O da Ģöyle buyurdu: O, kardeĢim Süleyman'ın meĢgul bırakıldığı ve bu yüzden perdeyle gizlenen namazdır".64[64] Sabah namazında sünnet olan kıraat, yüzden az ayetli sureler den bir sure okumak veya Mufassal surelerin uzunlarından birini okumaktır. Çünkü sabah namazı rekat sayısı bakımından kısa bir namazdır. Böyle uzun sureler okuyarak bunu telafi etmek mümkündür. Sabah namazını, müslümanların toplanabilmesi ve sayıca çoğalmalarının temini için vaktin ortasında kılmak yerinde olsa da, en güzeli yıldızların kaybolmasından önce kılmaktır. Gökyüzünde, güneĢin kızıllığının altındaki beyazlığın yayılmasından sonra kıl mamak gerekir. Camiye gelenlerin sayıları artacak olsa da bu vakitte kılmamak gerekir. Çünkü bu vakit, güneĢ ıĢıkların çıkmaya baĢladığı vakittir. Onu, sabahın alacakaranlığında az bir cemaatle kılmak daha faziletlidir. Hakkında hadisler mevcut olan yatsı namazı dıĢında bütün namazları, ilk vakitlerinde kılmak en faziletli olandır. Allah Resulü de (sav) namazların ilk vaktinin sonuna olan üstünlüğünü, ahire-tin dünyaya olan üstünlüğüne benzetmiĢtir. 65[65] Bir hadiste ise Ģöyle buyrulmaktadır: "Namazı vaktin sonunda kılan kul bilsin ki, vaktin baĢından kaçırdığı süre, onun için dünyadan ve içerdiği her Ģeyden daha hayırlıdır" 66[66] MeĢhur bir hadis-i Ģerifle ise Allah Resulü'ne (sav) Hangi amellerin daha faziletli olduğunun sorulduğu O'nun da "Vaktinde kılınan namaz" 67[67] buyurduğu bildirilmektedir. BaĢka bir hadiste ise Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurmaktadır: "Namazın ilk vakti Allah'ın rızası, son 62[62]
Ġbni Hanbel, IV/270, 274. Benzer lafizlan için b. Buharî, Tefsir Suret-i Bakara/42 Cihad/98 Meğazi/29 Da7avat58; Müslim, Mesacid/202206; Ebu Davûd, Salat/5; Tirmizî, Tefsir-i Suret-i Bakara/31; Nesa'î, Salat/14; Ġbni Mâce, Salat/6; Dârimî, SaIat/28; Ġbni Hanbel, 1/82,113, 122, 126, 456. 64[64] Buharî, Mevakit/18; Müslim, Mesacid/216; Tirmizî, Mevakit/8; Ġbni Mâce, SaIat/7. 65[65] Benzer hadisler için b. Dârimî, Salaf24; Ebu Davûd, Salat/9; Tirmizî, Mevakit/13. 66[66] Benzer anlamda bir hadis için b. Mnvatta', Vukût/23 67[67] Müslim, Ġman/137, 140; Ġbni Hanbel, 1/324, 405 IV/249, 251 V/149, 157, 159 -161 63[63]
vakti ise Allah'ın afndır". 68[68] Denildi ki: Allah Teala'mn rızası ihsan sahipleri için, affı ise kı -saltanlar içindir. Her namazı vaktin baĢında eda etmek, dinde azimet gereği ve namazlarında daim olan takva sahiplerinin yoludur. Ġkinci vakit ise dinde ruhsat gereği ve gafil kullar için Allah katından bir rahmet ve geniĢliktir. 69[69] 11. FASIL
Gündüz Ve Gece Namazlarının Faziletleri Hakkındadır
Bu fasılda, gece ve gündüz kılman namazların faziletlerini anlatacağız. Ebu Seleme (ra) ve Ebu Hüreyre'den (ra) Ģöyle bir hadis rivayet etdilmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Evinden çıktığın zaman iki rekat namaz kıl. Bu seni kötüye çıkmaktan engeller. Evi ne girdiğin zaman da iki rekat namaz kıl, bu da seni kötülüğe gir mekten meneder". Said b. Said et-Tavü'den Enes b. Malik'in (ra) Allah Resu-lü'nden (sav) Ģunu iĢittiği rivayet edilmiĢtir: Allah Resulü (sav) sa bah namazı hakkında Ģöyle buyurdu: "Kim abdest alır, sonra namaz kılacağı mescide yönelirse, attığı her adım bir hasene ve bir kötülüğü gidericidir. Hasenat, on misliyledir. Sonra namazını kılıp güneĢin doğuĢunda oradan ayrıldığında, bedenindeki kıl sayısınca kendisine hasene yazılır ve hüsnü kabul görmüĢ bir hac (sevabı) ile geri döner. Eğer rüku etmek için orada kalırsa, Allah Teala onun her celsesi için bin kere bin kadar hasene yazar. Gecenin geç vak tinde namaz kılan da böyledir. O da makbul bir hac ve umre seva bıyla döner". Ata b. Ebi Yesar (ra) ve Ebu Hüreyre'den (ra) Ģu hadis naklet -dilnıiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: Kim güneĢin zevalinden sonra dört rekat namaz kılar, bunların secde, rüku ve kıraatini güzel yaparsa onunla birlikte yetmiĢ bin melek de namaz kılar ve geceye kadar onun için istiğfarda bulunurlar". Allah Resulü (sav) zevalden sonraki dört rekatlık namazı asla terketmez ve mümkün olduğunca uzun tutarak Ģöyle buyururdu: "Gök kapıları bu saatte açılır. Bu saat te benim için de bir amelin oraya çıkartılmasını isterim". Denildi ki: Ey Allah Resulü, bunlar arasında selam verilir mi? "Hayır" dedi. Allah Resulü'nden (sav) rivayet edilen baĢka bir hadis-i Ģerifte ise Ģöyle buyurduğu rivayet edilmektedir: "Allah Teala ikindi namazından önce dört rekat kılan kula merhamet etsin!" Pazar Günü Namazı: Said b. Cübeyr (ra) ve Ebu Hüreyre'den (ra) Ģu hadis rivayet edilmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Pazar günü dört rekat namaz kılan ve namazında Fatiha ile Baka-ra'mn son iki ayetini okursa kendisine bütün hıristiyan erkek ve kadınlar sayısınca hasene yazılır ve bir peygamber sevabı verilir. Ayrıca ona, bir hac ve bir umre sevabı yazılır. Her bir rekatı için de bin namaz sevabı yazılır. Allah Teala ona her bir harfi iç in Ezfer miskinden bir Ģehir verir". Allah Resulü'nden (sav) bir de Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: Buyurdu ki: "Allah Teala'yı pazar günü namazı çoğaltarak birleyin. Allah Teala, muhakkak ki Vahid ve Ehad'dır, ortağı da yoktur. Kim pazar günü, öğle namazının farz ve sünnetlerinden sonra dört rekat namaz kılar, ilk rekatta, Fatiha süresiyle Secde suresini, ikinci rekatta Fatiha ve Mülk surelerini okur, sonra teĢehhüd okur, ardından kalkıp iki rekat daha kılar, bunlarda da Fatiha ve Cuma su relerini okur ve namazı bitirdikten sonra Allah Teala'dan ihtiyaçlarını isterse, Allah Teala onun ihtiyaçlarını giderir ve hıristiyanla-rm üzerinde bulundukları yanlıĢlıklardan uzak tutar". Pazartesi Günü Namazı: Ebu'z-Zübeyr (ra) ve Cabir (ra) kanalıyla Ģu hadis rivayet edilmiĢtir: "Allah Resulü (sav) buyurdu ki: Kim pazartesi günü, gün yükseldiğinde iki rekat namaz kılar, her rekatta da birer kere Fatiha, Ayete'l-Kürsi, Ġhlas, Felak ve Nas surelerini okursa, selam 68[68] 69[69]
Tirmizî, Mevakit/1 Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 92-103.
verdiğinde Allah Teala ona, on kez mağfiret eder. Eğer on kez Allah Resulü'ne (sav) salatü selam ederse, Allah Teala çok da olsa bütün günahlarını bağıĢlar". Enes b. Malik'den ise (ra) Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: Al lah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim pazartesi günü on iki rekat namaz kılar, her rekatta birer kez Fatiha ve Ayete'l-Kürsi okursa, namazını bitirdikten sonra on iki kez Ġhlas suresini ve on iki kez de istiğfarda bulunursa Kıyamet günü "Falan oğlu falan nerede, ayağa kalksın ve Allah Teala'dan sevabını alsın!" diye çağrılır. Ġlk ödül olarak kendisine bin elbise verilir ve taç giydirilerek Ģöyle denilir: Cennete gir. Orada kendisini her biri bir hediye taĢıyan yüz bin melek karĢılar. Onlar kendisine gelirler ve parıldayan nurdan bin köĢkü dolaĢır". Salı Günü Namazı: er -RekkaĢi, Enes b. Malik'den (ra) Ģunu rivayet eder: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim salı günü, günün ortasında on rekat namazı kılar, her rekatta birer kez Fatiha ile Ayete'l-Kürsi, üç kez de Ġhlas suresini okursa, yetmiĢ güne kadar kendisine günah yazılmaz. YetmiĢ güne kadar ölürse, Ģehit olarak ölür ve yetmiĢ yıllık günahı bağıĢlanır". ÇarĢamba Günü Namazı: Ebu îdris el-Havlani, Muaz b. Ce- bel'den (ra) Ģunu rivayet etti: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim çarĢamba günü, günün yükselmesi esnasında on iki rekat namaz k ılar, her rekatta Fatiha, Ġhlas, Nas ve Felak surelerini üçer kez okursa ArĢ'dan bir melek ona Ģöyle seslenir: Ey Allah'ın kulu! Bu ibadete devam et, geçmiĢ günahların da bağıĢlandı. Allah da ondan kabir azabını, sıkıntı ve karanlığını savar, Kıyamet gününün zorluklarını ondan uzaklaĢtırır. O gün yaptığı ibadet için bir peygamber sevabı verilir". PerĢembe Günü Namazı: Ikrime kanalıyla Ġbni Abbas'dan (ra) Ģunu naklettik: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: Kim perĢembe günü öğle ile ikindi arasında iki rekat namaz kılır, ilk rekatta bir kez Fatiha'yı yüz kez Ayete'l-KürsVyi, ikinci rekatta ise bir kez Fa-tiha'yı yüz kez de îhlas suresini okur ve Allah Resulü'ne yüz defa salat-ü selamda bulunursa, Allah Teala ona, Receb, ġaban ve Ramazan aylarını oruçla geçirenin sevabını verir. Ona bir hac sevabı da verilir ve Allah'a inanan ve tevekkül edenlerin sayısınca sevab yazılır". Cuma Günü Namazı: Ali b. Hüseyin b. Ali'den (ra) Ģu hadis rivayet edilmiĢtir: Allah Resulü'nün (sav) Ģöyle dediğini duydum: Cuma gününün tamamı namazdır. Hiç bir mümin kul yoktur ki, Cuma günü güneĢ iki mızrak boyu yükseldikten sonra kalkar, gü zelce abdest alır, inanarak ve Allah'ın rızasını umarak iki rekatlik kuĢluk namazını kılarsa Allah Teala ona yüz hasene yazmasın, yüz günahını da silmesin. Kim dört rekat namaz kılarsa, Allah Teala onu cennette dörtyüz derece yükseltir. Kim sekiz rekat kılarsa Al lah Teala onu da sekizyüz derece yükseltir ve bütün günahlarım bağıĢlar. Kim on iki rekat namaz kılarsa, Allah da ona bin ikiyüz hasene yazar ve bin ikiyüz günahını da siler ve cennette onu bin ikiyüz derece yükseltir". Ebu Salih de Ebu Hüreyre'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim cuma günü sabah namazını cemaat içinde kılar, sonra mescidde kalır ve güneĢ doğuncaya k adar Allah Teala'yı zikrederse, onun için Firdevs-i A'la cennetinde yetmiĢ derece olur. Oradaki iki derecenin arasını iyi cins at yetmiĢ yılda alır. Kim de cuma namazım cemaatle birlikte kılarsa Firdevs-i A'la cennetinde elli derecesi olur ve bir derecesini cins at elli yılda alır. Kim de o gün ikindi namazını cemaatle kılarsa o da, her biri Ġsmail'in evlatlarından ve ev sahibi olan sekiz kiĢiyi azat etmiĢ gibi sevap alır. Kim de akĢam namazını cemaatle kılarsa, sanki kabul olmuĢ bir hac ve kabul görmüĢ bir umre ibadetini ifa etmiĢ gibi olur". Nafi' de Ġbni Ömer'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim cuma günü camiye girer, Cuma namazından önce dört rekat namaz kılar, her rekatta bir kez Fatiha, elli kez Ġhlas suresi okursa, cennetteki makamını görmeden (veya makamı kendisine gösterilmeksizin) ölmez". Cumartesi Günü Namazı: Said, Ebu Hüreyre'den (ra) Ģunu rivayet etti: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim cumartesi günü dört rekat namaz kılar, her rekatta bir kez Fatiha ve üç kez Kafi-run suresini okur, namazım bitirdikten sonra da Ayete'l -KürsVyi okursa Allah Teala
okuduğu surelerin harfleri sayısınca hac ve umre sevabı yazar, her harfi için bir yıllık gündüz oruç, gece ibadet sevabı kadar derecesini yükseltir, ona her harfi için bir Ģehit sevabı bahĢeder ve Kıyamet günü peygamberler ve Ģehitlerle birlikte Ar -Ģı'nm gölgesi altında oturmasını sağlar". Cemaat Namazının Fazileti: Ebu Kamil, Ebu Hüreyre'den (ra) Ģu hadisi rivayet etmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim kırk gün boyunca cemaat namazı kılar ve imamın ilk tekbirini ka-çırmazsaAllah Teala ona iki beraat yazar; ilki cehennem ateĢinden ber aat, ikincisi nifaktan beraat". 70[70] Bundan sonra gece namazlarını ve iki yatsı arasındaki namazı anlatacağız: Pazar Gecesi Namazı: Muhtar b. Pülfül, Enes b. Malik'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü'nün (sav) Ģöyle buyurduğunu duydum: "Kim pazar gecesi yirmi rekat namaz kılar, her rekatta bir kez Fatiha, ellibir kez Ġhlas, bir kez de Felah ve Nas surele rini okur, sonra yüz kez Allah Teala'ya istiğfarda bulunur, kendisi ve ana- babası için yüz kez istiğfar eder, Allah Resulü'ne de salat-ü selam eder, çevresindeki ve kendindeki bütün güç ve kudret vasıtalarından arınarak yalnız Allah'ın güç ve kudretine sığınır ve 'ġeha-det ederim ki Allah'tan baĢka ilah yoktur, Ģehadet ederim ki Adem Allah'ın seçtiği ve fıtratı, Ġbrahim halili ve dostu, Musa konuĢtuğu, Ġsa ruhu ve Muhammed de (sav) O'nun habibidir derse' onun için Allah Teala'ya çocuk isnad edenler ve etmeyenlerin sayısınca sevap yazılır. Allah Teala onu Kıyamet günü emniyette olanlarla beraber diriltir ve Kıyamet günü onu peygamberlerle birlikte cennete koymak Allah Teala'nın üzerine aldığı bir sözdür". Pazartesi Gecesi Namazı: el-A'meĢ kanalıyla Enes b. Malik'den (ra) Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim pazartesi gecesi dört rekat namaz kılar, birinci rekatta Fatiha ve Ihlas surelerini on bir kez, ikinci rekatta Fatiha ve Ġhlas surelerini yirmibir kez, üçüncü rekatta Fatiha ve Ihlas surelerini otuzbir kez, dördüncü rekatta Fatiha ve Ihlas surelerini kırk - bir kez okur. Sonra teĢehhüd okuyup selam vermesinin ardından yetmiĢbeĢ kez Ġhlas okuyup Allah Teala'ya kendisi ve ana - babası için yetmiĢbeĢ kez istiğfarda bulunur, Allah Resulü'ne yetmiĢbeĢ kez salatü selam getirir sonra Allah Teala'dan ihtiyacını niyaz ederse, Allah Teala'nın onu vermesi Zatı üzerine bir haktır ve bu namaz Hacet Namazı (=Salât-ı Hacet) olarak bilinir". Kasım b. Abdurrahman Ebu Ümanıe'den (ra) Ģunu nakletmiĢ -tir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim pazartesi akĢamı iki rekat namaz kılar, her rekatta Fatiha, Felak ve Nas surelerini onbeĢer kez okur, selam verdikten sonra da Ayete'l-Kürsi'yi onbeĢ kez okur ve Allah Teala'ya onbeĢ kez istiğfarda bulunursa, eğer cehennem ehlindense Allah Teala onun adını cennet ashabı arasına kor, gizli ve açık bütün günahları bağıĢlanır, okuduğu her ayet iç in bir hac ve umre sevabı yazılır. Bu pazartesiden diğerine kadar geçen süre içinde ölürse Ģehit olarak ölür". Salı Gecesi Namazı: Rivayete göre Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurmuĢtur: "Kim salı gecesi on iki rekat namaz kılar, her rekatta bir kez Fatiha, onbeĢ kez Nasr suresini okursa Allah Teala onun için cennette geniĢliği ve uzunluğu dünyadan yedi kez daha büyük olan bir ev bina eder". ÇarĢamba Gecesi Namazı: Rivayete göre Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurmuĢtur: Kim çarĢamba gecesi iki rekat namaz kılar, i lk rekatta bir kez Fatiha, on kez Felak, ikinci rekatta da bir kez Fatiha, on kez Nas surelerini okursa her sema katından yetmiĢ bin me lek iner ve Kıyamete dek ona sevap yazarlar". PerĢembe Gecesi Namazı: Ebu Salih, Ebu Hüreyre'den Ģunu rivayet etti: All ah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim perĢembe gecesi akĢam ile yatsı namazları arasında iki rekat namaz kılar, her iki rekatta da beĢ kez Fatiha, Ayete'l -Kürsi, Ġhlas, Felak ve Nas surelerini okur. namazını bitirdiğinde Allah Teala'ya onbeĢ kez istiğfar da bulunur, bunların sevabını ana-babasma sayarsa, eğer onlara karĢı kabalık etmiĢse o ikisinin haklarını eda etmiĢ olur ve Allah Teala da 70[70]
Tirmizî, Salat/64.
kendisine sıddıklara ve Ģehitlere verdiklerini verir". Cuma Gecesi Namazı: Ebu Ca'fer Muhammed b. Ali, Ca - bir'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim cuma gecesi akĢam ile yatsı namazı arasında on iki rekat namaz kılar, her rekatta bir kez Fatiha ve on bir kez Ġhlas surelerini okursa, on iki yılı gündüz oruç, gece ibadet üzere ibadet etmiĢ gibi olur". Kesir b. Süleym, Enes b. Malik'ten (ra) Ģöyle bir hadis naklet -miĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim cuma gecesi yatsı namazını cemaatla kılar, sonra iki rekat sünneti, ardından da on rekat nafile namazını kılar, bunun her rekatında da birer k ez Fatiha, Ihlas, Nas ve Felak surelerini okur, sonra üç rekathk vitri kılar ve Kıble'ye dönük olarak sağ yanı üzerine yatarsa, Kadir gecesini ibadetle ihya etmiĢ gibi olur". Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Leyle-i Garra'da ve Yevm-i Ez-her'de bana salatı arttırm" Leyle-i Ğarra, cuma gecesi, Yevm-i Ez-her ise cuma günü, anlamındadır. Cumartesi Gecesi Namazının Fazileti: Kesir b. ġenzir, Enes b. Malik'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim cumartesi gecesi, akĢam ile yatsı namazları arasında on iki rekat namaz kılarsa Allah Teala onun için cennette bir köĢk bi na eder, bütün mümin erkek ve kadınlara sadaka vermiĢ gibi olur ve yahudüikten tamamen beri olur. Onu bağıĢlamak da Allah Teala üzerine bir haktır". AkĢam ile Yatsı Arasındaki Namazın Fazileti: Bu bölümde, zikredilen namazın faziletini ve bu vaktin hususiyetlerini nakledeceğiz. Süleyman et-Temimi'den (ra) rivayet edildi ki: Ona bir adam Ģöyle bir hadise anlatmıĢtı: Allah Resulü'nün (sav) azatlısı Ubeyd'e (ra), Allah Resulü'nün (sav) farz olanlar dıĢında baĢka namazları da emredip etmediği sorulmuĢtu. Dedi ki: AkĢam ile yatsı arasındaki namazı. Ebu Sahr, Muhammed b. el-Münkedir'in Allah Resulü'nden (sav) Ģu hadisi naklettiğini duymuĢtur: O buyurdu ki: Kim akĢam ile yatsı arasındaki namazı kılarsa bilsin ki o namaz Allah Teala'ya sürekli yönelip tevbe edenlerin namazıdır". Abdurrahman b. el-Esved de babasından Ģunu nakletmiĢtir: "Ne zaman bu vakitte Ġbni Mesud'un yanma gittiysem, namaz kıldığını gördüm. Bunu kendisine bildirdiğimde Ģöyle dedi: Evet, bu gaflet saatidir. Yani akĢam ile yatsı vakitlerinin arasıdır". Allah Resu lü'nün (sav) azatlısına, O'nun akĢam ile yatsı arasında evine girdiği zaman ne yaptığı sorulmuĢtu. O da namaz kıldığını söylemiĢti. Enes b. Malik de (ra) akĢam ile yatsı arasındaki namazı kılar ve bu vaktin "NâĢi'etü'1 -leyl" (Müzzemmil/6) olduğunu söylerdi. Fu-zayl b. 'lyaz Ġbban b. Ebi AyaĢ'dan Ģunu nakletmiĢtir: Enes b. Ma-lik'in (ra) hanımına bu hususu sorduğumda Ģöyle dedi: Ben yatsı dan önce yatardım, o beni bundan menetti ve Ģöyle dedi: "Onlar (geceleyin) yataklarından kalkarlar..." (Secde/16) ayeti bu vakit için inmiĢtir. Ahmed b. Ebi'l-Havari de Ģöyle bir nakilde bulunmuĢtur: Ebu Süleyman ed-Darani'ye dedim ki: Gündüz oruç tutuyor, akĢam ile yatsı arasında akĢam yemeği yiyorum, sence bu mu daha iyidir yoksa, gündüz oruç tutup akĢam ile yatsı arasını ihya etmem mi? Dedi ki: Eğer bu ikisini birleĢtirebilirsen daha hayırlı olur. Ben de, "Ya gücüm yetmezse" dedim. Bunun üzerine Ģöyle dedi: O zaman gündüz orucunu bırak, akĢam ile yatsı arasında namaz kıl! HiĢam b. Urve (ra) babası vasıtasıyla AiĢe'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Allah katında namazların en faziletlisi, akĢam namazıdır. Çünkü onu yolcu için de mukim için de k ısaltmamıĢtır. Gece namazını onunla açmıĢ, gündüz namazlarını da onunla kapatmıĢtır. Kim akĢam namazını kılar, onun ardından iki rekat namaz daha kılarsa Allah Teala ona cennette iki köĢk inĢa eder, altından mı yoksa gümüĢten mi bilmiyorum. Kim ondan sonr a dört rekat namaz kılarsa Allah onun yirmi yıllık günahım bağıĢlar". Ebu Seleme (ra) Ebu Hüreyre'den (ra) Ģöyle bir rivayette bulunmuĢtur: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kul için akĢam namazından sonra kılman altı rekat namaz, bir yıllık ibadete veya Kadir gecesini ibadetle ihya etmeye denktir". Said b. Cübeyr (ra), Sevban'dan (ra) Ģunu nakletti: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim
akĢam ile yatsı arasında, bir cemaat bulunan bir mescidde itikaf eder ve kimseyle konuĢmaksızm namaz kılıp Kur'an okursa Allah Teala'nın cennette onun için iki köĢk inĢa etmesi haktır ki, her köĢkün mesafesi yüz yıldır. Onun için bu iki köĢk arasına öyle ağaçlar dikilir ki, bütün dünya halkı onları gezmeye kalksa yine de onlara geniĢ gelir". Muhammed b. el-Haccac ise Abdülkerim b. el-Hars'ı Allah Resulü'nün Ģu hadisini anlatırken iĢittiğini söylemiĢtir: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim akĢam ile yatsı arasında on rekat namaz kılarsa cennette onun için bir köĢk bina edilir. Ömer (ra) dedi ki: Ya kusurlarımız çoğaldığında ey Allah Resulü? O, buyurdu ki: Allah, muhakkak çok büyüktür, büyük lütuf sahibidir. Ya da "Çok iyilik yapıcıdır" buyurdu. Ebu AiĢe es-Sa'di ve Ebu Hafs el-Avefı Enes b. Malik'den (ra) Ģunu naklettiler: Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Kim akĢam namazını cemaatla kılar, sonra onun ardından iki rekat daha kılar ve bu arada kimseyle dünyevi bir konuda konuĢmaz, ilk rekatta Fati ha ile Bakara'mn ilk on ayetini, ortadaki iki ayetini (Bakara/163-164) ve onbeĢ kez îhlas suresini okur, sonra rüku ve secde etmesinin ardından ikinci rekatta Fatiha, Ayete'l-Kürsi, onu takip eden iki ayet, Bakara'nın son üç ayeti ve onbeĢ kez îhlas suresini okursa onun için Adn cennetinde tamamı inci ve yakuttan bin Ģehir bina edilir, her Ģehirde bin ev, her evde bin bölüm, her bö lümde bin sofa, her sofada bin oda, her odada çeĢitli mücevherlerden yapılmıĢ bin yatak, her yatakta astarları atlastan, yüzleri parlak bir nurdan bin yaygı, yatağın bir tarafında bin refika, diğer tarafında da bin refika, yatağın üzerinde de neyle anlatıl sa güzellik ve mükemmelliğini daha da arttıran huri gözlü bir hanım vardır. O hanımı, ya -kınlaĢtırılmıĢ bir melek ve gönderilmiĢ bir peygamber dahi görse, onun güzelliğine kanar, kabası yatağın iki tarafını doldurur. O hanımlardan her biri üzerinde biri diğerini gizlemeyen bin elbise vardır. Dizi ipi yakutun altından, kırmızı Ģarap billur kadehten nasıl görünürse, onun teni de bu bin elbisenin altından öyle görülür.Her hanımın bin erkek hizmetçisi, bin hizmetçi cariyesi ve köĢklerinin bin bekçisi olur. Bunlar, sadece ona mahsus olan hizmetçilerdir. EĢinin de aynı Ģekilde hizmetçileri vardır. Odalardan her birinde, bir Tesnim pınarı, bir Kevser pınarı, bir Kafur pınarı, bir Zencefil pınarı, bir Selsebil pınarı, bir Tuba ağacı dalı, bir Sidretü'l-Münte-ha dalı vardır. Yine her odada bin sofra vardır ki bunlardan her birinin geniĢliği iki dünya geniĢliğincedir. Her sofrada inci ve mücevherle süslü bin altın sini, her sinide, tadı, rengi ve kokusu farklı bin çeĢit yemek vardır. Allah Teala veli kuluna öyle bir kuvvet verir ki, bütün bu yemekleri ve bunlar kadar içeceği yiyip içer ve dünya günlerinden bir günün bir kısmı kadar sürede bütün eĢlerini mutlu eder. Her Ģeyin üstünde güç ve cömertlik sahibi olan Allah'ı teĢbih ederiz ki O her Ģeye kadir ve alemlerin Rabbı'dır". Said b. Said, Kurz b. Vebere'den Ģunu nakleder: Vebere, abdal zümre sindendi. O dedi ki: Bir gün Hızır'a (as) Ģöyle dedim: Bana, gece yapabileceğim bir Ģey öğret. Bana dedi ki: AkĢam namazını kıldığında yatsı namazını kılmcaya kadar kimseyle konuĢmaksı-zm, kılacağın namaza devam ederek her iki rekatta selam ver. Her rekatta da Fatiha'yı bir kez, Ġhlas'ı yedi kez oku. Namazım bitirdiğinde evine dön ve kimseyle konuĢmaksızm iki rekat daha kıl. Bunların her birinde de bir kez Fatiha, yedi kez î hlas suresi oku. Selam verdikten sonra secdeye kapan ve yedi kez Allah Teala'ya is tiğfarda bulun, Allah Resulü'ne (sav) yedi kez salat-ü selam gönder, yedi kez de "Sübhânallah, vel hamdü lillah, velâ ilahe illallah val-lahil ekber, velâ havle velâ kuvvete illâ billahil aliyyil azim" de. Sonra kafanı secdeden kaldır, düzgünce otur ve ellerini kaldırarak Ģöyle dua et: "Ya Hayyü, ya Kayyûmü, ya zel celali vel ikram, ya Ġlahel evvelin vel âhirin, ya Rahmânüd dünya vel ahireti ve Ra -hiîmühüma, ya Rabb, ya Rabb, ya Rabb, ya Allah, ya Allah, ya Al lah!" sonra kalk ve ellerini kaldırarak bu duayı oku. Ardından dilediğin yerde sağ yanın üzerinde Kıble'ye dönük olarak uyu. Allah Resulü'ne salat-ü selam et ve uykun gelinceye kadar bunu sürdür. Dedim ki: Bu duayı kimden duyduğunu bilmek isterim. Dedi ki: Ben Allah Resulü'nün (sav) yamndayken, kendisine bu dua öğretilerek vahyedildi. O an ben de yanındaydım. O'na öğretenden ben de öğrendim". Denir ki, bu namazı ve bu duayı inanç ve ihlasla sürek li ifa
eden kimse, dünyadan dün yadan irtihal etmeden önce Allah Resulü'nü rüyasında görür. Mamafı bunu yapan kimselerden bazıları cenneti ve oradaki peygamberlerle Allah Resulü'nü gördüklerini, O'nun kendileriyle konuĢup ilim öğrettiğini haber vermiĢlerdir. Bu ibade tin faziletlerine dair bir çok rivayet mevcut mevcut olmakla beraber, beraber, sözü kısa tutmak tutmak için onlara yer yer vermedik. 71[71] 12. FASIL
Vitir Ve Gece Namazı'nın Fazileti Hakkındadır
Bu fasılda, vitir ve gece namazının faziletleriyle ilgili hadis ve rivayetleri nakledeceğiz. Mübarek b. Avf el-Ahmesi, el- Ahmesi, Ömer b. Hattab'dan (ra) Ģunu nak -letmiĢtir: Akıllı kimseler, vitr namazını gecenin ilk bölümünde kılarlar. Kuvvetli kimseler ise, onu gecenin son kısmında kılarlar ki bu, daha faziletlidir. Bir haberde de Ģöyle rivayet edilmiĢtir: Allah Resulü Re sulü (sav) Ebu Bekir'e (ra) sordu: Vitr namazını ne zaman kılıyorsun? Dedi ki: Gecenin ilk kısmında, uyumadan önce kılıyorum. Allah Resulü (sav) Ömer'e de (ra) sordu: Vitr namazını ne zaman kılıyorsun? Dedi ki: Gecenin son kısmında. Bunun üzerine Allah Re sulü (sav), Ebu Bekir'e Be kir'e (ra) Ģöyle dedi: Sen bundan sakın. Ömer'e de (ra) Ģöyle dedi: Sen de bunu güçlendir. Bir baĢka rivayette ise Ebu Bekir'e Ģöyle dediği: Senin durumun, 'Ganimetimi aldım, nafileleri umuyorum' di yen kimsenin durumu gibidir, Ömer'e (ra) ( ra) ise: Sen muhakkak ki güçlüsün ve sağlam bir yerin var, 72[72] dediği rivayet edilmiĢtir. Osman'dan (ra) Ģu söz rivayet edilmiĢtir: Bana gelince, ben gecenin ilk kısmında vitr kılarım. Uykudan kalktığımda da bir rekat kılar ve vitri teklemiĢ olurum. Ne dersiniz, uykudan Önce kıldığım iki rekatı, sürüden ayrı düĢmüĢ ama sonradan kardeĢlerine katılmıĢ deveye benzetir misiniz? Sonra namazımın ardından vitr kıldım. Osman'dan (ra) nakledilen en meĢhur haber, onun bütün gece yi tek bir rekatla ihya ederek bu rekatta da Kur'an'ı hatmettiği günlerde bu Ģekilde yaptığı istikametindedir. Onun vitri böyleydi. Ali'den de (kv) Ģu söz rivayet edilmiĢtir: Vitr üç nahiyededir. nahiyededir. Ġstersen Ġs tersen gecenin ilk kısmında vitr kılar, sonra ikiĢer ikiĢer namaz kılarsın. Ġstersen bir rekat kılarsın. Sonra uyandığında onu tekleyerek tamamlarsın. Ġstersen de vitr namazını, gece namazlarının so nuncusu olacak Ģekilde tehir edersin. Ġbni Ömer'in (ra) hadisinde ise Ģöyle buyrulmaktadır: "Gece namazı ikiĢer ikiĢerdir. Sabahın yaklaĢmasından korktuğunuzda bir rekat vitir kılın". 73[73] Bize göre en faziletli olanı da budur. Mücahid dedi ki: Abdullah b. Ömer (ra) Ģöyle demiĢti: Kim yatsı namazından sonra dört rekat namaz kılarsa, Kadir gecesi kılma-n kılma -n namaza denk olur. Husayn dedi ki: Bunu Ġbrahim'e naklettiğimde Ģöyle dedi: Abdullah Ab dullah b. Mesud (ra) farz namazların benzerleriyle takip edilmesini mekruh görürdü. Onlar yatsı namazını kılar, sonra iki rekat, sonra dört rekat kılarlardı. Kim vitri kılmak isterse onu kılar, kim de uyumak isterse bundan sonra sonra uyurdu. Allah Resulü (sav) buyurdu ki "Ey "E y Kur'an ehli, gecenin bütü bütününde nünde vitr kılın" 74[74] AiĢe (ra) Ģöyle dedi: "Allah Resulü (sav) ( sav) gecenin, ilk kısmında ve ortasında vitr kılardı, bazan 75[75] da vitri seherde idrak ederdi". Bir hadiste ise Allah Allah Resulü'nün (sav) ezan vaktinde vitr kıldığı ve ikamet vaktinde de iki 71[71]
Ebû Tâlib el-Mekkî, el-Mekkî, Kûtu’lKûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 104-113. 104-113. Hadisin benzer lafızları için b. Ebu Davûd, Vitr/7; Ġbni Mâce, Ġkamet/128. 73[73] Buharî Salat/84 Teheccüd/10; Müslim, Müsafirun/146, 147; Tirmizî, Salat/206; Ibnı Mâce, Ġkamet/171; Nesa'î, Kıyamü'l -leyl/26; îbni Hanbel, 11/10, 30, 49 66, 75. 72[72]
74[74]
Ebu Davûd, Vıtr/1; Tirmizî, Vıtr/5; Nesa'î, Kıyamü'l-Leyl/27; Ibnı Mace, Ik
nĠ Hanbel, 1/110, 143, 144, 145, 148 Buharî, Vıtr/2; Müslim, Müsafırun/136, 137; ibni Mâce, Ikamet/121; Daiımı, faalat^ıı Ġbni Hanbel, 1/86 VI/46, 100, 107, 129, 204, 205
75[75]
rekat kıldığı bildirilmektedir 76[76] Bir adam Ali'ye (kv) vitr vaktini sordu. Ali de (kv) ona cevap vermedi. Fecr vaktinde ezan okunurken halkın arasına çıktı ve Ģöyle dedi: Vitr vaktini soran nerede? ĠĢte vitr namazının en güzel vakti budur. Ebu Ümame de Amr b. Anbese'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü'nün (sav) Ģöyle buyurduğunu buyurduğunu duydum: "Rabbin kula en yakın olduğu vakit, gece karanlığının son kısmıdır. Eğer o saatte saat te Allah Allah Teala'yı zikredebilenlerden olabilirsen durma ol". Ebu Zer el-Gıfari el-Gıfari (ra) dedi ki: Allah Resulü'ne (sav) Ģunu sordum: Ey Allah Resulü! Gecenin hangi vaktinde kılman namaz daha faziletlidir? Buyurdu ki: Gecenin eksilmeye baĢlayan yarısındaki". yarısındaki".77[77] Allah Resulü (sav) Cebrail'e (as) sordu ki: "Gecenin hangi vakti dualar daha çok iĢitilir? O da Ģöyle dedi: ArĢ, vaktiyle birlikte sarsılır". BaĢka bir hadiste ise Ģöyle buyrulmaktadır: "Gecenin içinde öyle bir saat vardır ki, müslüman kul ona tevafuk ederek Allah Tea-la'dan Tea- la'dan bir hayır dilerse, Allah Teala bunu kendisine verir". BaĢka bir hadiste ise Ģöyle buyrulmaktadır: "Namaz kılar veya dua eder se, eder se, muhakkak kabul görür". Bu vakit, her gece mevcuttur. Denir ki: Gecenin öyle bir anı vardır ki, o vakitte muhakkak uyumak ya da ölüm bilmez Hayy dıĢında baĢka her göz sahibinden uzak durmak gerekir. Bu da muhtemelen o vakittir. Allah Resulü'nden (sav) rivayet edildi ki: Gecenin yarısı geçtiğinde - baĢka baĢka bir rivayette gecenin son üçte biri kaldığında Cebbar Teala dünya semasına iner ve Ģöyle buyurur: Kullarım Ben'den baĢkasından istemez. Hani tevbe eden var mı, tevbesini kabul ede yim, istiğfar eden var mı mağfiret edeyim, dua eden var mı icabet edeyim, isteyen var mı istediğini vereyim. Bu Ģekilde fecr doğuncaya doğunca ya kadar devam eder. Amr b. Anbese'nin hadisinde ise Ģöyle buyrulmaktadır: bu yrulmaktadır: "Gecenin son vaktinin namazına sarıl. Çünkü o, meleklerin hazır bulunduğu Ģahitli bir namazdır" 78[78] Yani onda gece ve gündüzün melekleri melekleri hazır bulunurlar. 79[79] 13. FASIL
Kulun, Uykudan Uyandığında Ve Sabah Kalktığında Söylemesi Müstehab Olan Dualar Hakkındadır
Bu fasılda, kulun teheccüd namazı için kalktığında ve sabah uykudan kalktığında söylemesi müstehab olan dua ve benzeri sözleri anlatacağız Kul, uykudan kalktığı zaman Ģu duayı okumalıdır: "Biz sabaha erdik, mülk Allah'ın, azamet Allah'ın, güç Allah'ın, övünç Allah'ın, kudret Allah'ın, izzet Allah'ın ve teĢbih Allah'ındır. Biz Ġslâm fıtratı, ihlas kelimesi, Peygamberimiz Muhammed'in (sav) dini, asla müĢriklerden olmayan atamız ibrahim'in (as) katıksız tevhid yolu üzerinde sabahladık. Bizleri öldürdükten sonra dirilten Allah'a hamdolsun, dönüĢ de muhakkak ki O'nadır. Allahım! Sen'den bizi bu günümüze hayırlarla diriltmeni niyaz ediyor, bir kötülük kazanmaktan kazanmaktan veya veya bir b ir müslümana zarar vermekten Sana sığınıyoruz. Muhakkak ki Sen "O, gece karanlığından sabahı yarıp çıkarandır. O, geceyi istirahat zamanı, güneĢi ve ayı da bir hesap ölçüsü yapmıĢtır" (En'am/96) buyuransın. Allahım! Sen'den bugünün iyiliğini, iyiliğini, bugündeki bütün iyiliği niyaz ediyorum. Bugünün Ģerrinden ve içindeki bütün kötülüklerden de Sana sığınıyorum. Bismillah, MaĢaallah, vela havle vela kuvvete illa billahi maĢaallah. Her nimet, Allah'in iradesindendir. Hayrın tamamı da O'nun elindedir. 76[76]
Ġbni Hanbel, 1/11 Benzer bir hadis için b. Ġbni Hanbel, V/179. 78[78] . Müslim, Müsafinın/294; Nesa'î, Mevakit/35; Ġbni Mâce, Ġkamet/148; Ġbni Hanbel, III/300, 315, 337,348, 389 IV/111, 112, 385 V/312 79[79] Ebû Tâlib el-Mekkî, el-Mekkî, Kûtu’lKûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 114-116. 114-116. 77[77]
Bismillah, kötülüğü kötülüğü engelleyenengelleyen - de yalnız O'dur. Rabb olarak Allah'tan, din olarak Ġslâm'dan nebi olarak Muhammed'den razı oldum. Rabbimiz. biz Sana tevekkül ettik ve yalnız Sana yöneldik, dönüĢ de yalnız Sanadır". Kul bu duayı ettikten sonra Felah ve Nas surelerini (= mu'awe-zeteyn) mu'awe-zeteyn) okumalıdır. AkĢama erdiğinde de bu duanın aynısını eder. Ancak "Sabaha çıkmak=esbahnâ" kelimelerinin yerine "AkĢama ermek= emseynâ" kelimesini koyar. Hiç bir geceyi de Ģu duayı okumaksızm geçirmez: "O'nun ismiyle beraber yerde ve gökte hiç bir b ir Ģeyin zarar veremeyeceği Allah'ın adıyla. O, her Ģeyi iĢiten, her Ģeyi bilendir. Yaratılan ve çoğaltılan her türlü kötülükten, bütün kötülük sahiplerinin sahiplerinin kötülüğünden, Senin perçeminden tuttuğun bütün varlıkların kötülüğünden Allah'ın kelimatkelimat-ı tamme'sine tamme'sine ve O'nun bütün isimlerine isim lerine sığınırım. Muhakkak ki Rabbim sıratsırat-ı müstakim üstündedir" aır . Kul bu duayı, seher vakti tuvalete gitmeden önce söylerse daha iyi olur. Zikirden alıkonmamak için günün sonunda veya gecenin ilk kısmında okuması daha yerin de olur. Salihlerden bir çoğu da böyle yapmıĢtır. Güzel olan da budur. Ancak helaya sabah vakti gitmek insan vücudu için daha sağlıklı, taharet bakımından da daha temizdir. Özellikle de gündüz yemek yiyenler için bu geçerlidir. Kul, gece yatağına uzandığı zaman okuması müstehab olan dua Ģudur: "Rabbim, Senin isminle yanım üzerine yattım ve yine Senin isminle doğrulurum. Allahım! eğer nefsimi tutabildiysem, onu bağıĢla ve ona merhamet et. Eğer onu salıverdiysem, salih kullarını koruduğun gibi onu da koru ve suçtan uzak kıl". Allah Resulü (sav) Bera b. el-Azib'e el- Azib'e fra) gece yatağına gittiği zaman okuması için Ģu duayı öğretmiĢtir: "Allahım! ben yüzümü Sana yönelttim, iĢimi de Sana havale ettim. Sırtımı korku ve rağbetinle Sana dayadım, Sen'den baĢka sığmak ve kaçıĢ yeri yoktur. Ġndirdiğin Kitabı'na ve gönderdiğin ReRe-sulü'ne inandım". 80[80] Allah Resulü'nden (sav) rivayet edildiğine göre O, uykuya giderken Ģöyle dua ederdi: "Allahım! kullarını dirilteceğin gün beni azabından koru". 81[81] Yine O, uykuya giderk en en Ģöyle denilmesini emretmiĢtir: "Yücelen ve Kahir olan Allah'a hamdolsun. Batın ve Cebbar olan Allah'a hamdolsun. Melik ve Kadir olan Allah'a hamdolsun. Ölüleri dirilten diri lten ve her Ģeye Kadir olan Allah'a hamdolsun". Kul bundan sonra Ģöyle demelidir: "Allahım! Sen'den, ölümden sonra rahatlık, hesab gününde af niyaz ediyorum. Gazabından, ağır cezandan, kullarının kötülüğünden, Ģeytanların ve ortaklarının Ģerlerinden Sana sığınıyorum". Kul bundan sonra da "Ey insanlar, hepinizin ibadet ve kulluğuna layık olan hakiki mabudunuz, bir tek mabuttur, O'ndan baĢka hiç bir ilah yoktur. O, Rahman ve Rahim'dir. ġüphesiz göklerin ve yerin yaratılıĢında, gece ile gündüzün birbiri ardınca geliĢinde, insanlara yararlı yükler le yükler le denizlerde akıp giden gemilerde, Allah'ın yukarıdan indiripte kuru toprağa ölümünden sonra su ile tekrar hayat vermesinde, canlı her yaratığı yeryüzünde üretip yaymasında, yeryüzü ile gök arasında Hakkın emrine boyun eğmiĢ bulutlarda, aklı olan bir topluluk için hiç Ģüphesiz bir çok ibret vardır". (Bakara/163-164) ayetlerini ayetlerini okumalıdır. Denir ki, uykuya giderken bu ayetleri okuyan kimse için, Kur'an hıfzettirici olur ve onu unutmaz. Kul, uykuya gitmeden önce Isra suresinin son iki ayetini de okur. Ayrıca A'raf suresinin "Rabbiniz o Allah'tır ki, gökleri g ökleri ve yeri altı altı günde yarattı. Sonra arĢı istiva etti. O, gündüzü gece ile örter. Gündüz geceyi, gece de gündüzü takip eder. GüneĢ, ay ve bütün yıldızlar, O'nun emrine boyun eğmiĢtir. Ġyi bilin ki yaratmak ve em retmek, O'na 80[80] 81[81]
Müslim, Zikr/57; îbni Mâce, Dua/15; Dua/15; Dârimî, îsti'zan/51; Ġbni Hanbel, Hanbel, IV/285 IV/285 Müslim, Müsafırun/62; Ebu Davûd, Edeb/98; Tirmizî, Da'avat/18; Ġbni Mâce, Dua/15; Ib-ni Ib-ni Hanbel, 1/394, 400, 414, 443 V/382.
mahsustur. O, alemlerin Rabbi olan Allah ne yücedir". (A'raf/54) ayetini okursa Ģiarına bir melek girer, korunmasını üstlenir ve onun için istiğfarda bulunur. Kul, Hadid suresinin baĢından ilk beĢ ayeti, HaĢr suresinin sonundan üç ayeti, Kafirun, Ġhlas, Felak ve Nas surelerini okumalı ve avuçlarına üfürmeli sonra da avuçlarıyla yüzünü ve bedeninin diğer kısımlarını sıvazlam alıdır. Allah Resulü'nden (sav) söz ve fiil olarak nakledilen bir hadiste ise, kulun Kehf suresinin ilk ve son on ayetini okuması istenmek tedir. Çünkü bunlar, kulun gece ibadetine kalkmasını sağlayacak ayetlerdir. Allah Resulü (sav), uykuya giderken Kafirun suresinin okunmasını da emretmiĢtir. Allah Resulü (sav) Ģöyle buyururdu: "Aklı tam bir adamın, Ba-kara'nm son iki ayetini okumadan ve, 'Allahım! beni Sana en hoĢ gelen saatte uyandır, katından en güzel amellere layık gör ki, beni Senin rızana yaklaĢtırıp gazabından uzaklaĢtirsin. Sonra Sen'den niyaz edeyim, Sen de bana veresin, istiğfar edeyim, bana mağfiret edesin, dua edeyim, icabet edesin. Allahı m! beni tuzağından emin kılma, beni Sen'den gayrına dost etme, üstümdeki örtünü kaldırma, bana Senin zikrini unutturma ve beni gafillerden eyleme' diye dua edip uyusun". Denir ki, Allah Teala bu duayı uykudan önce okuyan kimseye, katından üç melek gönderi r ve onlar kendisini namaz için uyandırırlar. Eğer kalkar ve namaz kılıp dua ederse, melekler de duası için 'amin' derler. Eğer kalkmazsa, o zaman da boĢlukta ibadet ederler ve onların sevabı bu kiĢiye yazılır. Kul bundan sonra otuz üçer kere "Sübhânallah, Elhamdülillah, Allahü Ekber" demelidir. Dilerse bu teĢbihlere "Lâ ilahe illallah"ı da ekleyerek yirmi beĢer kez söyler. Böylece toplam olarak yüz teĢbihte bulunmuĢ olur. Bu nu sürekli yapabilmesi için en hafif olan mikdar budur. Mutarrafdan eĢ-ġa'bi kanalıyla AiĢe'nin (ra) Ģu hadisi rivayet edilmiĢtir: "Allah Resulü (sav) uykuya varmadan önce yanağını sağ elinin üzerine koyup o gece ahirete irtihal edeceğini düĢünerek en son Ģu duayı okurdu: 'Allahım! yedi göğün Rabbi, ArĢ-ı Azim'in Rabbi, bizim ve her Ģeyin Rabbi, Tevrat, incil, Zebur ve Furkan'ı indiren, daneyi ve çekirdeği yaran, perçeminden tuttuğun bütün canlıların Ģerrinden Sana sığınırım. Allahım! Sen Evvel'sin ve Sen'den önce hiç bir Ģey yoktur. Sen, Ahir'sin ve Sen'den sonra hiç bir Ģey yoktur. Sen Zâ-hir'sin Sen'in üzerinde bir Ģey yoktur. Sen Bâtm'sm, Senin altında bir Ģey yoktur. Borcumu ödet, beni yoksulluktan müstağni kıl!'. Kul, bunu okuduktan sonra otuz üçer kez "Sübhanallah ve El hamdülillah" demeli ardından otuzdört kez de "Allahü Ekber" .demelidir. Eğer dilerse, teĢbih kelimelerine kelime-i tevhidi ekleyerek dörde çıkarır ve her birini yirmi beĢ kez söyleyerek teĢbihini yüze tamamlar. Bu, sürekli devam edebilmesi için en hafif tutulan mik-dardır. Allah Resulü (sav) bunu emretmiĢ ve beĢ vakit namazın arkasından ve uykudan önce çekilmesini de mendub görmüĢtür. Uy kudan önce okunması gereken ayet ve dualarla ilgili malumat bu kadardır. ġimdi kulun uykudaki durumu ve uykuya hazırlıkta yapması gerekenleri anlatacağız. Akıl sahipleri bundan ibr et alır ve gereğini yaparlar. Kulun abdestli olarak yatması müstehaptır. Bunu ya pamazsa, uzuvlarını su ile meshederek yatmalıdır. Selef alimleri, uykuya giderken diĢleri misvakla temizlemeyi müstehap görürlerdi. Allah Resulü de (sav) böyle yapardı. 82[82] Se-lefden bazıları da gece uykuya giderken misvaklarını ve sularını baĢ uçlarına koyarlardı. Allah Resulü de (sav) uykudan uyandığı zaman diĢlerini misvakla temizler, 83[83] uzuvlarını su ile meshederdi. Onlar yataklarında sağa sola dönerlerken bile Allah Teala'yı Kur'an okuyarak ve teĢbih çekerek zikrederlerdi ki bu, gece namazına kalkmaya denk tutulmuĢ bir haldir. Bu hadis, Ġbni Ömer (ra) ve diğerleri tarafından rivayet edilmiĢtir. Allah Resulü'nden (sav) bu anlamda baĢka hadisler de rivayet edilmiĢtir : "O, geceleri 82[82] 83[83]
Ġbni Hanbel, V/417 Ebu Davûd, Taharet/30.
defalarca misvak kullanır, uykudan her kalkıĢında diĢlerini misvaklardı". 84[84] Kul, yatarken misvak ve suyunu baĢucuna koymalı ve gece namazına kalkmaya niyetlenerek yatmalıdır. Hangi vakitte uyanırsa uyansın, abdest almalı ve namaz kılmalı, Allah Teala'ya dua ederek Kur'an okumalıdır. Allah Teala'yı zikrederek, O'na istiğfarda bulunmalıdır. O'nun nimetleri ve ululuğu üzerinde düĢünmeli, kudretinin eserleri üzerinde tefekkür etmelidir. Bunlardan hangisini yaparsa yapsın, Allah Teala'yı zikretmiĢ olacaktır. O, bu tür amellerde bulunmayı istemelidir. Çünkü bunlarda Allah Teala'ya yakınlaĢma vardır. Bu da, Allah Teala'mn bir lütuf ve onun üzerindeki bir merhametidir. Kulun, vasiyet edeceği bir Ģey varken onu yazılı olarak vasiyet etmeksizin yatması da doğru olmaz. Çünkü daldığı o uykuda, ruhunun teslim alınmayacağından emin olamaz. Allah Resulü (sav) bu hususta Ģöyle buyurmuĢtur: "Kulun üzerinde vasiyyet edeceği bir Ģey bulunduğu halde iki gece ardarda vasiyette bulunmaksızın yatması doğru olmaz" 85[85] Denir ki vasiyette bulunmaksızın vefat eden kimsenin, Berzah aleminde Kıyamete dek konuĢmasına izin verilmez. O süre zarfında ölüler, birbirlerini ziyaret eder ve konuĢurlarken o, Kıyamet gününe kadar konuĢamaz. Diğerleri, kendi aralarında Ģöyle konuĢurlar: Bu zavallı, vasiyyet bırakmadan ölmüĢ. Bu, onlar arasında onun için bir hasret olur. Malı ve borcu olmayan yoksul müslüman için ani ölüm, bir hafifletme ve müstehab olur. Borç içinde yüzen ve borçları birbirine karıĢmıĢ olan ve bunu uzatmada ısrar eden kimse içinse ani ölüm, bir ceza ve hoĢ görülmeyen bir son olur. Müslüman kul, uykuya yatmadan önce temiz bir kalp ile kendisi ve bütün müslümanlarm günahları için tevbe etmeli, kimseye zarar vermeyi düĢünmemeli, uyandığı zaman bir suç iĢlemeye karar vermiĢ olarak yatmamalıdır. Bir rivayette Ģöyle denilmektedir: "Bir kimseye haksızlık etmek veya birine kin beslemekten uzak olarak yatağına giren kimsenin iĢlediği suçlar bağıĢlanır". Kul, yatağa vardığı zaman Kıble'ye dönük olarak uyumalıdır. Uyurken Kıble'ye yönelmenin iki Ģekli vardır. Eğer sırtüstü yatılı-yorsa o zaman hareketsiz duran bir ölü gibi yüz Kıble'ye döndürülür. Eğer yan üzerine yatıhyorsa, o zaman sağ yanıyla beraber yüzü Kıble'ye dönük olacaktır. KiĢi, öldüğü an ve kabre bırakıldığı zaman da bu iki hal üzerinde vefat ettiğini hatırlar. Yüce Allah buyurdu ki: "Yeryüzünü bir toplanma yeri kılmadık mı? Gerek diriler, gerek ölüler için!". (Mürselat/25-26) Tefsir ehline göre bu ayetlerin tefsirinde varılan iki görüĢten birine gör e Allah Teala, dirileri yeryüzünün üstünde toplarken, Ölüleri de onun altında toplamaktadır. Allah Teala, geceyi hakka kulak veren kulları için kendi Zatı'na delalet eden iĢaretlerden bir iĢaret kılmıĢ ve onu, kendi rızasını talep etmek için uygun olan bir vakit görmüĢtür. O buyurur ki: "Gece uyumanız, gündüz de lütfundan rızık aramanız O'nun ayetlerin -dendir. Muhakkak ki bunda iĢitecek bir kavim için ibretler vardır". (Rum/23) Suffe ashabından ve Tabi'un'un zahidlerinden bazıları, gece uyudukları zaman, toprakla aralarına hiçbir Ģey koymazlardı. Her biri, derisini doğrudan toprağa temas ettirir ve elbisesini üzerine atarak Ģu ayeti okurdu: "Sizi ondan yarattık, yine ona döndüreceğiz". (Taha/55) Onlar, sanki topraktan yükseltilmek istemiyor ve ondan korunmak istemiyorlardı. Bu davranıĢı, kalpleri için daha tesirli, tevazuları için de daha üst bir seviye görüyorlardı. ibret ehline göre uyku, Berzah alemi gibidir. Berzah, dünya ile ahiret alemleri arasındaki alemdir. Uyku da aynı Ģekilde, ölüm ile hayat arasındaki devredir. Uyku perdesi kaldırıldığı zaman dünya hikmetiyle ortaya çıkmakta, aynı Ģekilde örtü kalktığı zaman ahiret Allah'ın kudretiyle zuhur etmektedir. Buna göre dünya, uykudaki düĢler gibi olmaktadır. Allah Teala buyurdu ki: "Sizleri geceleyin ölü gibi uyutan, gündüz de yaptığınız iĢleri bilen O'dur. Son ra takdir edilen ömür tamamlansın diye sizi gündüz uyandıran yine O'dur". (EnCam/60) Bazıları 84[84]
Ġbni Hanbel, V/417 VÎ/236; Ebu Davûd, Taharet/30 Hadisin değiĢik lafızları için b. Buharî, Vasaya/1; Müslim, Vasiyyet/1, 4; Ebu Davûd, Va-saya/1; Tirmizî, Vasaya/3; Nesa'î, Vasaya/1; Ġbni Mâce, Vasaya/2. 85[85]
Ģöyle demiĢtir: Allah'a karĢı günah iĢleyip de bunun ardından uyuyabilene ĢaĢmak gerek! Bazı alimler, Allah Teala'mn Ģöyle buyurduğunu naklederler: "Eğer Bana karĢı geliyorsanız, Benim yaygım olan dünyamdan çıkın ve Benim avucumda uyumayın!" Lokman (as) oğluna Ģöyle demiĢtir: "Ey oğlum, eğer ölümden kuĢku duyuyorsan o zaman uyuma. Nasıl uyuyorsan, iĢte öyle ölürsün. Eğer Ölümden sonra dirilmekten kuĢkulanıyorsan, uyuduğunda bir daha uyanma. Çünkü uykudan nasıl uyanıyorsan, öldükten sonra da öyle diriltilirsin". Kul, uykuya giderken, ölüm vaktini ansın ve Ģunu bilsin ki nasıl hayattayken kendisi Al lah içinse, öldükten sonra da Allah Teala onun için olur. Bu yüzden de hangi hal üzere uyuduğuna ve kafasında hangi kaygıyla ruhunu teslim edeceğine baksın. Uyanması anında da ölümden sonraki diriliĢi (=Ba'sü ba'del-mevt) hatırlasın. Bilsin ki kul, ancak dünyada öldüğü hal üzere, aynı kaygıyla ve sevdiği Ģeyle birlikte diriltilir. Tıpkı uykudan önce düĢündüğü Ģeyle uykudan uyanan kimse gibi. Bir hadiste de Ģöyle denilmektedir: "KiĢi, sevdiğiyle birlikte olur ve umduğunu bulur 86[86] Allah Resulü'nden (sav) rivayet edilen baĢka bir hadiste ise Ģöyle buyrulm akta dır: "KiĢi, dünyada hangi mertebe üzerinde ölürse, Kıyamet günü de onun üzerinde dirilti lir" 87[87] Ka'bu'l-Ahbar'dan yapılan bir rivayette ise Ģöyle denilmektedir: "Uyuyacağın zaman, sağ tarafın üzerine yat ve Kıbleye yönel. çünkü o ölümdür". Basiret sahipleri ve Allah'ı çokça ananlar için bir baĢka açıklama da Ģudur: Kul, bilmelidir ki, kendisi uykudan kalktığı zaman Allah için ne düĢünüyorsa, ölümden sonra kabrinden diriltildiği zaman da Allah Teala onun için öyle düĢünür. Bu yüzden, nasıl bir hal üzerinde diriltileceğim iyice düĢünmelidir. Eğer kul, Rabbi karĢı O'nu yüceltici, Ģanını yükseltici, O'nun mukaddesatını ululayıcı, O'nun sevdiği, rıza gösterdiği, surur duyduğu eĢsiz nimetlerine karĢı aceleci ise, Allah Teala da ahiret-te onun zatını yüceltici olur. Eğer kul, Mevla'sı hakkında gevĢek davranır, emirlerini hafife alır ve O'nun Ģiarlarını küçük görürse, Allah Teala da Kıyamette onu aĢağılar ve durumunu asla önemsemez. O buyurdu ki: "Kör olanla gören bir olmaz. Ġman edip iyi amel ler yapanlarla, kötülük yapan da bir olmaz". (Mümin/58) Yine O, bu tür kullarını ayıplayarak Ģöyle buyurmaktadır: "Ne kadar da az düĢünüyorsunuz?". (Mümin/58) Allah Teala benzeri bir ayette ise Ģöyle buyurmaktadır: "Müslümanları hiç suçlular gibi yapar mıyız?". (Kalem/35) BaĢka bir ayette öyle kimselerin tutumlarını kınayıp ayıplayarak ise Ģöyle buyurur: "Size ne oluyor, nasıl hüküm veriyorsunuz?", (Yunus/35) Daha sonra ise onlar hakkındaki hükmünü bildirmektedir: "Yoksa kötülükleri iĢleyip duranlar, kendilerini inanıp iyi ameller iĢleyenler gibi mi yapacağımızı sandılar? Hayat ve ölümleri onlarla bir olacak öyle mi? Ne fena hüküm veriyorlar!". (Casiye/21) Burada sözün takdiri mevzubahistir. O da öne alınanın tehir edilenle yer değiĢtirmesi Ģeklindedir. Allah Teala, onların iyiliklerini kaldırmıĢ ve hükümlerinin kötülüğüne hükmetmiĢ, sonra da onlar hak kındaki ölüm ve hayatla ilgili hükmünü zikretmiĢtir. "Hayat ve ölümleri onlarla bir olacak öyle mi?" Yani ölümde de dünya hayatındaki gibi olacaklarını mı sanıyorlar? Ardından da yarattıkları üzerindeki adaletini hatırlatarak Ģöyle buyurmuĢtur: "Allah, gökleri ve yeri hak ile hem de herkesi kazandığı ile hiç haksızlık etmeden cezalandırmak için yarattı". (Casiye/22) ĠĢte bu, Ġlahi hitabın açıklanması ve akıl sahipleri için bir öğüttür. Allah Teala, bu anlamda bir buyruk indirmiĢ ve insanlara onun üzerinde düĢünmelerini, akıl sahiplerinin de ondan Öğüt almasını emretmiĢ tir: "Sana çok mübarek bir Kitab indirdik ki, akıl sahipleri onun ayetlerini düĢünsünler ve öğüt alsınlar". (Sad/29) Acaba düĢünüp ibret alarak Ģunu görüyorlar mı? "Yoksa iman edip de iyi amel iĢle yenleri Biz, o yeryüzündeki bozguncular gibi yapar mıyız? Yoksa o takva sahiplerini azgınlar gibi yapar 86[86]
Benzer hadisler için b. Buharı, Edeb/96; Müslim, Birr/165; Tirmizî, Zühd/50; Dârimî, Ri -kak/71; Ġbni Hanbel, 1/392 III/104, 110, 159, 165, 167 IV/107, 160, 239. 87[87] Ġbni Hanbel, VI/19, 20.
mıyız?". (Sad/28) Ayette geçen "Tedebbür" kelimesi, anlamak, "Tezekkür" kelimesi ise Allah'tan korkmak ve amel etmek anlamındadır. Allah Resulü'nden (sav) Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: "Kim Allah katındaki yerini bilmek isterse, Allah Teala'nm kendi kalbindeki yerine baksın. Muhakkak ki Allah Teala kulunu, onun kendisini koyduğu yere koyacaktır". Kul abdestli olarak yatağa uzanıp Allah'ı zikrettiğinde ve böyle bir müĢahadeye sahip olduğunda, uyamncaya kadar yatağı bir nıescid olacak ve namaz kılıyor kabul edilecektir. îçine bir melek girecek, uykusunda hareket edip de Allah'ı zikrettiğinde melek de onun için dua ve istiğfar edecektir. Bir rivayette Ģöyle denilmektedir: "Kul, abdestli olarak uyuduğunda ruhu ArĢ'a yükseltilir ve rüyası sadık olur. Eğer abdestsiz uyursa, ruhu bu hedefe ulaĢamaz, gördükleri de saçma sapan düĢlerden öte gitmez. Eğer kulu uyku basarsa, abdestli olduğu i çin gece ibadet etmiĢ gibi sevap yazılır ve uykusu da onun için sadaka olur. Uykusunda böyle bir vasfı haiz olan kimseler, gece ibadete kal-kıpta gaflet ve dalgınlıktan kurtulamayan bir çok insanı geçerler. Bir de Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: "Alimin uykusu ibadet, nefesi tesbihdir". Gece namazı yani teheccüd için uykudan uyanıldığında söylen mesi müstehap olan söz ve dualar Ģöyledir. Kul, gece namazı kılmak için uykudan uyandığında Ģöyle demelidir: "Ruhumu teslim aldıktan sonra beni tekrar dirilten Allah'a hamdolsun. Kesin dönüĢ de O'nadır". Bundan sonra Al-i Ġmran suresinin son on ayetini okumalı, ardından diĢlerini misvaklayarak abdest almalı ve Ģöyle dua etmelidir: "Sübhaneke ve bi hamdike, Sen'den baĢka ilah yoktur. Sen'den mağfiret dilerim. S en'den tevbemin kabulünü niyaz ederim. Beni bağıĢla ve tevbemi kabul et. Muhakkak ki Sen, tevbeleri çokça ka bul eden ve çok merhametli olansın. Allahım beni sürekli tevbe edenlerden kıl. Beni, sürekli temizlenenlerden kıl. Beni çok sabreden ve çok Ģükredenlerden kıl. Benim Seni sıkça anmamı, sürekli teĢbih etmemi sağla". Bundan sonra baĢını semaya doğru kaldırarak Ģöyle dua eder: "ġehadet ederim ki Sen, kendinden baĢka hiç bir ilah olmayan ve ortağı bulunmayan Allah Teala'sm. ġehadet ederim ki Muham-med de O'nun kulu ve Resulü'dür. Azabından affına, gazabından rızana sığınırım. Sen'den de yine Sana sığınırım. Sana olan ve Zatı'n tarafından yapılan övgüleri saymakla bitiremem. Ben, Senin falan kulunun oğlu falanım. Perçemim Senin kabzandadır. Senin hük münde cariyim, yargına uyanım. ĠĢte ellerim, kazandıklarıyla beraber huzurunda. ĠĢte nefsim, iĢledikleriyle beraber huzurunda. Sen'den baĢka ilah yoktur. Seni sürekli teĢbih ederim. Ben, zulmedenlerdendim. Bir kötülük iĢledim ve kendime zulmettim. Günahımı bağıĢla. Muhakkak ki Sen benim Rabbimsin. Günahları da Sen'den baĢkası bağıĢlayamaz. Sen'den baĢka ilah da yoktur". Daha sonra Kıble'ye yönelerek namaza duracağı zaman da Ģöy le desin: "Allahü ekber, vel hamdü lillahi kesîran ve sübhanallahi bükraten ve asîlen". Ardından onar kere "Sübhanallah, elhamdü lillah, La ilahe illallah, Allahü ekber" desin. Bundan sonra da Ģu tesbihatı okur: "Allah en büyüktür, melekut ve ceberut sahibidir. Yücelik, celal, azamet ve kudret sahibidir". ġu dua da Allah Resulü'nün (sav) teheccüd namazına kalkarken okuduğu rivayet edilen duadır: "Allahım! hamd, semavatm ve arzın nuru olan Sana'dır. Hamd, semavatm ve arzın övüncü olan Sana'dır. Hamd, semavatm ve arzın nuru olan Sana'dır. Hamd, semavatm ve arzın süsleyicisi olan Sana'dır. Hamd, semavatm ve arzın, onların içindekilerin ve üze rindekilerin dayanağı olan Sana'dır. Hakk Sen'sin ve Hakk Sen'dendir. Seninle karĢılaĢmak haktır. Cennet de haktır, cehennem de haktır. Peygamberler de haktır Muhammed'in (sav) resul -lüğü de haktır. Allahım! ben Sana teslim oldum, Sana inandım, Sana tevekkül ettim ve davamı Sana havale
ettim, muhakememi Sana bıraktım. Ey Rabbim! Allahım! beni bağıĢla, yaptıklarımı da yapmadıklarımı da bağıĢla, gizlediklerimi de açığa vurduklarımı da bağıĢla. ĠĢleten de Sen'sin erteleten de. Allahım! nefsime takvasını ver ve onu arındır. Muhakkak ki Sen, onu arındıranların en hayırlısısm. Onun dostu da sahibi de Sen'sin. Allahım! beni en güzel amelleri iĢlemeye yönlendir. Muhakkak ki Sen'den baĢkası onların en güzeli ne yönlendiremez. Beni iĢlerin kötüsünden de alıkoy. Muhakkak ki onların kötülüğünü Sen'den baĢkası benim baĢımdan savamaz. Sen'den zayıf bir zavallı olarak niyazda bulunuyorum. Sana muhtaç ve ezilmiĢ biri olarak dua ediyorum. Rabbim! Sana dua ettiğim için beni bedbaht etme. Bana karĢı Ģefkatli ve merhametli ol. Ey sual edilenlerin en hayırlısı! Ey verenlerin en ikramseveri!". Bundan sonra müstehap olan gece namazına iki kısa rekatla baĢlamaktır. Bu namazı bitirmeden yemek yemesi veya su içmesi müstehap g örülmez. Kul, uykudan uyandığı zaman, kalbi temiz, kafası duru ve kaygılardan arınmıĢ olur. Yemek yiyip su içtiği za man ise, kalbinin durumu değiĢmeye baĢlar. Yemek yememesi halinde sahuru kaçırmaktan veya su içeme-mekten korkarsa o zaman yiyip içmesinde mahzur yoktur. Bu durumda namazdan önce yeme içmeye baĢlamalıdır. Yüce ve Ulu olan Allah Teala dıĢında hiç kimsenin eĢsiz kudret ve engellemesi yoktur. 88[88] 14. FASIL
Gece İbadetinin Taksimi Ve Gece İbadete Kalkanların Sıfatları Hakkındadır
Bu fasılda gece ibadeti ve uykusunun taksimini, gece ibadete kalkanların ve teheccüd kılanların vasıflarını anlatacağız. Allah Tea-la gece ibadetine kalkanları Resulü'yle (sav) bir tutmuĢ ve hepsine de onunla aynı Ģükür ve sevabın yazılacağım bildirmiĢtir: " Muhakkak Rabbin biliyor ki, gecenin üçte ikisine yakın ve yarısı ve üçte birinde sen ve beraberindekilerden bir topluluk kalkıyorsunuz". (Müzzemmiî/20) Yüce Allah, gece okunan Kur'an'm kalbe daha tesirli, akılda da daha kalıcı olduğunu haber vermektedir Yani gece okunan Kurban, anlama ve hıfzetme bakımından dil ile kalbi birleĢtirmektedir. Allah Teala gece kalkanları "Ulema" olarak vasfetmiĢ ve onları korku ve ümit ehlinden (=Ehli havf ve reca') kılmıĢtır. Onlar için göz aydınlatacak bir ödül saklamaktadır. O, gece kalkanlarla ilgili olarak Ģöyle buyurmaktadır: "Yoksa o, gece saatlerinde kalkan, sec deye kapanıp kıyama durarak daima vazifesini yapan, ahiretini hesaba katan ve Rabbinin rahmetini dileyen o kimse gibi mi olacaktı? De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?3'. (Zümer/9) Bu ayette sözün delaletiyle anlaĢılan bir lafız kaldırma (=hazif) mevcuttur. ġöyle ki: Gece ibadete kalkan, Allah'a itaat eden kimse, gece boyunca uyuyan ve gaflet içinde olan kimseyle bir olur mu? Elbette olmaz. Çünkü gafil, Rabbinden umduğu ve sakındığı Ģeyi bilmemektedir. Allah Teala, onların dünyadaki vasıflarını böyle belirttikten sonra ahirette de onlar için neler hazırladığını Ģöyle haber vermektedir: "Onlar Rableri için secde ve kıyamla gecelerler". (Al -i Ġm-ran/191) "Onlar ki, ayakta iken, otururken, yanları üzerinde yatarken Allah'ı zikrederler". (Al-i Ġmran/191) "Onlar (geceleyin) yataklarından kalkarlar, korku ve ümit içinde Rablerine dua ederler". (Secde/16) Yani yataklarından gece yarısı Allah için kalkmalarına rağmen, cenneti ümit etmekten, cehennemden de korkmaktan ken dilerini alıkoyamayarak Rablerine sürekli yakarırlar. Allah Teala, onları böyle vasfettikten sonra Ģöyle buyurur: "Onların yapmıĢ oldukları amellere mükafaat olarak kendileri için göz aydınlığından nelerin gizlenmekte olduğunu Ģimdi hiç kimse bilmez". (Secde/17) Bu ayetin tefsirinde, sözü edilen kimselerin gece namazına kalkanlar olduğu, korku ve ümit ehli olduğu gibi görüĢler beyan edilmiĢtir. Ancak bunların her ikisi de müĢahede-i guyû b babından kalbi amellerdir. 88[88]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 117-129.
Onlar Allah Teala'ya olan ihlas ve samimiyetlerini gizleyerek kalbi amellerde bulundukları gibi Allah Teala da onlara sakladığı en güzel mükâfaatı gizlemiĢtir. Allah daha iyi bilir ama bunun, O'nun yüzünü görmek (=ru'yetullâh) olması muhtemeldir. Çünkü o aĢıkların gözleri, ancak O'nun vech-i kerimiyle aydınlanabilir. Zaten onlar da o vech-i ilahi için amel etmektedirler. Bir alim, Allah Teala'nm "Sabır ve namaz ile yardım isteyin". (Bakara/45) buyruğunun tefsirinde "Bu, Gece Namazı'dır" demiĢtir. Buna göre mana Ģu Ģekilde olmaktadır: Nefisle cihadınızda ve düĢmanınıza karĢı sabrınızda gece namazı ile yardım isteyin. Ve o Ģöyle demiĢtir: Gece namazı, sadece Allah'tan huĢu duyan mütevazı kullara ağır gelmeyen zor bir ibadettir. Onlar bu namazdan sıkıntı duymazlar. Hatta bu onlara çok hafif ve çok tatlı gelir. Konuyla ilgili Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: "Ey Allah Resulü, falan kiĢi gece namazı kılıyor, gündüz kalktığında hırsızlık yapıyor. Buyurdu ki: Dediğiniz Ģey onu menedecektir".89[89] Allah Resulü (sav) buyurdu ki: "Abdullah b. Ömer, eğer gece namazı kılsaydı ne kadar da güzel bir adam olurdu". Denir ki, Abdullah b. Ömer (ra) bundan sonra hiç bir gece kaçırmaksızm teheccüd namazı kılmıĢtır". Bir baĢka hadiste ise Ģöyle buyrulmaktadır: "Gece namazına kalkmaya sarılın. Muhakkak ki o, Rabbinizin rızası, günahlarınızın kefareti, sizden Önceki salihlerin adeti, kötülükten sakındırın, ağırlığı kaldırıcı, Ģeytanın tuzağını savıcı ve bedenden dertleri ko yucudur"90[90] Yüce Allah, gece ibadetine kalkmayı salihlerin sıfatlarından biri olarak bildirmiĢtir: "Onlar gece vakitleri Allah'ın ayetlerini okuyup secdelere kapanırlar. Allah'a inanır, iyiliği emreder, kötülükten nehyederler, hayırlara koĢuĢurlar. ĠĢte bu vasıfları taĢıyanlar salih olanlardır". (Al-i Ġmran/113-114) Gece ibadetinde müstehap olan, üçte ikisi boyunca ibadet etmektir. Müstehap olan sürenin en kısası altıda biridir. Rivayet edildi ki: "Allah Resulü (sav) hiç bir gece sabaha kadar ibadet etmezdi. Aksine uyurdu. Hiç bir gece de sabaha kadar uyumazdı. Aksine ibadete kalkardı". Denir ki, gecenin baĢında kılman namaz teheccüd edenler içindir. Ortasında kılınan namaz Kanitun (=Allah'a samimiyetle kulluk edenler) içindir. Gecenin sonunda kılman namaz, Musallin <=namaz kılanlar) içindir. Fecr vakti kalkmak ise, gafiller içindir. Abdullah b. Ömer'den (ra) Ģöyle bir söz rivayet edilmiĢtir: Dedi ki: Yusuf b. Mehran (ra) bize Ģunu anlattı: Bana ulaĢan bir bilgiye göre, ArĢ'm altında horoz suretinde bir melek vardır. Onun pençeleri incidendir. Tırnakları yeĢil zübürceddendir. Gecenin ilk yarısı geçince kanatlarım çırpar ve öterek Ģöyle der: Kalkacaklar kalksın! Gecenin yarısı geçerken tekrar kanatlarını çırparak öter ve Ģöyle der: Teheccüd namazı kılacaklar kalksın! Gece nin üçte biri geçtiğinde de kanatlarını çırpar ve öterek Ģöyle der: Namaz kılacaklar kalksın! Fecr doğduğunda tekrar kanatlarını çırparak öter ve Ģöyle der: Gafiller kalksınlar! Onların günahları sırtlarmdadır". Bir alim de Ģöyle demiĢtir: Gece halkı, üç sınıftır: Bir topluluk vardır ki gece bunların üzerinden geçip gider. Bunlar, virdleri ve cüzleriyle sanki geceyle boğuĢuyor gibidirler, gece de onları mağlub etmiĢtir. Bir diğer topluluk ise gecenin üzerinden paylarını alarak geçerler. Onlar, geceye karĢı sabreden ve sabırlarında ısrarlı olan ilim sahipleridirler ve geceyi mağlub ederler. BaĢka bir topluluk daha vardır ki gece onlarla boğulur. Onlar da muhabbet ehli olan, fikir, sohbet, meclis, ünsiyet erbabı olan alimler, zikir ve nıünacat ehli olan, derin düĢünce ve tefekkür sahibi olan insanlardır ki gece onlara dar gelir. O gece nimet onlara hasrolur. Habib Teala onlar üzerindeki kınanmayı kaldırır, yaptıkları ibadet anlayıĢlarını arttırır, süreklilikleri onlardaki bıkkınlığı giderir ve uykusuzlukları onların gönül hoĢluğunu kesintisiz kılar. Gece ibadetine devam edenlerden birine Ģöyle sorulmuĢtu: Geceyle aran nasıl? O da Ģu cevabı verdi: Yüzünü bana göstermesi için onu gözetmeme rağmen baĢaramadım. Benden hemen 89[89] 90[90]
Ġbni Hanbel, U/447 Tirmizî, Da'avat/101.
kaçtı ve ona Ģöyle derin derin bakamadım. BaĢka biri ise Ģöyle demiĢtir: Ben ve gece, iki at gibiyiz. Fecre giden koĢumuzda beni bazan geçer, bazan da beni fikirden keser. Birine de "Gecen nasıl geçiyor?" diye sorulmuĢ o da Ģu cevabı vermiĢti: Onunla ben, daim a iki halden birindeyiz. Geldiği zaman karanlığıyla sevinirim. Doğduğu zaman da fecriyle hüzünlenirim. Ondan duyduğum mutluluk, asla tam olamadı. Onda olan Ģifamı asla tam alamadım. Allah dostlarından birine Ģu sorulmuĢtu: Geceyle aran nasıl? ġöyle cevap v erdi: Yemin ederim ki, onda nasıl olduğumu bilmiyorum. Tek bildiğim, geceleyin bir bakıĢ ve duruĢ arasında olduğum. Karanlığıyla üzerime geldiği zaman onu yakalamaya çalıĢırım, ama onu üzerime almadan geçip gidiverir. Sonra da Ģu Ģiiri okudu: "GeliĢinden dolayı onu tanı kucaklayamamıĢken, Bana veda etmek için selam verdiğini görürüm". Bazıları da Ģöyle bir Ģiir söylemiĢlerdir: "Hayalin bana konuk oldu da, Gitmek istediğinde ona sarılıverdim, Gecem keĢke sonsuz olsaydı da, Sabahın yıldızına hiç bakmasaydım". Bir mürid, hocasına gece boyunca uzun süre uykusuz kalmasından yakınmıĢ ve uykusuzluğun kendisine zarar verdiğini söyleyerek: Bana bir Ģey göster de onunla uyuyabileyim, demiĢti. Hocası Ģu cevabı verdi: Oğlum, Allah Teala'nın gece ve gündüz yayılan nefesleri vardır. Bunlar, uyanık kalplere isabet ederken, uyuyan kalplere hiç uğramaz. Eğer o nefeslere maruz kalırsan, bunda senin için hayır vardır. Bunun üzerine mürid Ģöyle dedi: Hocam, bana öyle bir Ģey söylediniz ki beni gece de gündüz de uyutmayacak! Bir topluluğun geceyi zikirle geçirmesi, onu kısaltır. Hatta biri Ģöyle demiĢtir: Bana gelince, gece beni ayaktayken ziyaret ediyor, henüz oturmadan kalkıp gidiyor! Ali b. Bekkar Ģöyle derdi: Kırk yıldır beni üzen tek Ģey; fecrin doğuĢudur. Fudayl b. Ġyaz ise Ģöyle derdi: GüneĢ battığı zaman, karanlığın çöküĢüyle sevinirim. Çünkü o vakit, Rabbimle baĢbaĢa halvette olurum. Fecr doğduğunda ise, insanların bana gelmelerinden dolayı üzülürüm. Ebu Süleyman Darani Ģöyle derdi: Gece ehlinin ibadetten aldıkları lezzet, heva ehlinin eğlencelerindeki lezzetten çok daha fazladır. Eğer gece olmasaydı, dünyada kalmak istemezdim. Yine o, Ģöyle demiĢtir: Eğer Allah Teala gece ibadetine kalkanlara, amelleri nin sevabına karĢı kalplerinde buldukları lezzeti bedel olarak ver seydi, muhakkak ki bu, onların amellerinden daha büyük olurdu. Ulemadan biri de Ģöyle demiĢtir: Dünyada cennet ehlinin tattıkları nimete benzer tadı alabilenler, sadece geceleyin ibadete kal karak tefekküre dalanlardır ki onların, Allah'a münacattan aldıkları tad, cennet ehlinin oranın nimetlerinden aldıkları tada benzer. Bir alim de Ģöyle demiĢtir: Allah ehli için dünyada gece ibadete kalkmak, Habib Teala'yı düĢünmek, her Ģeyden yakın olan Allah'a nıünacat etmek cennetten çok dünyada daha güçlüdür. Bunu da ancak onlar bilir ve ancak onlar kalplerinde bir rahatlık bulurlar. Utbetü'l-Gulam Ģöyle demiĢtir: Yirmi yıl geceyle boğuĢtum. Yirmi yıl da ondan zevk aldım. Yusuf b. Esbat ise Ģöyle demiĢtir: "Gece ibadete kalkmak, bana bir küfe yapmaktan daha kolay gelir. O, her gün on küfe yapardı. BaĢka bir alim ise Ģöyle demiĢtir: Tedirgin olduğunda gecenin sana galip gelmesinden daha ĢaĢılacak bir Ģey bilmem. Eğer sen sebat edersen, o duramaz. Amir b. Abdullah kendisine ölüm geldiği zaman ağladı. Ona bu husus söylendiği zaman Ģöyle dedi: Allah'a yemin ederim ki, dünyada kalmak için ağlamıyorum. Sadece yaz mevsiminin Öğle sıcaklarının susuzluğunu ve kıĢ gecelerinin ibadetini hatırladım. Ġbni'l-Münkedir Ģöyle derdi: Dünyevi lezzetlerden sadece Ģu üçü kaldı: Gece ibadetine kalkmak, ihvan ile buluĢmak ve cemaatla namaz kılmak. Bir arif ise Ģöyle demiĢtir: Allah Teala seher vakitlerinde uyanık olanların kalplerine bakar ve onları nurlarla doldurur. Onların kalplerine nice faideler gelir ve onları nurlandırır. Onların
kalpleri de gafil olanların kalplerine Ģifa dağıtır. Bir alim ise Ģöyle demiĢtir: Allah Teala, seher vakti cennetlere nazar eder. Bu öyle bir nazardır ki, cennetler parlar, aydınlanır, kıpırdar, sarsılır, cemal, güzellik ve hoĢlukları, her bakımdan binlerce kat birden artar ve Ģöyle derler: Muhakkak ki müminler felah buldular! O zaman Allah Teala da Ģöyle buyurur: Tebrikler size ey, kralların meskenleri! Ġzzetim, celalim ve makamımın yüceliği adına yemin ederim ki sizin üzerinizde hiç bir azgın, kibirli, cimri ve kendini beğenmiĢ yaĢatmayacağım. Allah Teala bundan sonra ArĢ'a öyle bir nazar eder ki, ArĢ binlerce kat geniĢlemeye ve binlerce kat artmaya baĢlar ki, her katına binlerce alem sığar. Bu alemlerin geniĢliğini de Allah Teala'dan baĢkası bilemez. ArĢ daha sonra titrer ve ArĢ'ı taĢıyan meleklere (=Hamele -i ArĢ) ağır gelmeye ve melekler birbirleri üzerine yıkılmaya ve birbirlerini ezmeye baĢlarlar. Bu melekler, Allah Teala'nın yarattıkları, hatta bunların da binlerce katı kadardır. O zaman ArĢ da Ģöyle der: Neredeysen ve nerede olursan ol, Seni teĢbih ederim ey Allahım. Ham ele-i ArĢ da Ģöyle derler: Nerede olduğunu Zatından baĢkasının bilmediği Allah Teala'yı teĢbih ederiz. Ne olduğunu Zatından baĢka kimsenin bilmediği Allah Teala'yı teĢbih ederiz. Eski ümmetlerin alimlerinden birinden Ģöyle bir rivayet ulaĢmıĢtır: Allah Teala, sıddıklardan birine Ģöyle vahyetti: Kullarım arasında öyle kullarım vardır ki, Beni severler Ben de onları severim, Bana özlem duyarlar, Ben de onlara özlem duyarım, Beni zikrederler Ben de onları zikrederim, Bana nazar ederler Ben de onlara nazar ederim. Eğer onların yolunu takip edersen, seni de severim. Eğer o yoldan dönersen, sana gazap ederim. Dedi ki: Ey Allahım, onların alametleri nedir? Buyurdu ki: ġefkatli bir çoban, sürüsüne nasıl düĢkünse, onlar da gündüz vakti karanlığa o kadar düĢkündürler. KuĢlar, akĢam yuvalarına dönmeyi ne kadar özlerlerseler, onlar da güneĢin batıĢını öyle özlerler. Gece olup da karanlık basınca, örtüler serilip yataklar hazırlanınca ve herkes sevdiğiyle baĢbaĢa kalınca onlar ayaklarını Benim için diker, yüzlerini Bana doğru çevirir ve Benim kelamımla Bana yakararak nimetlerim üzerinde tefekküre dalarlar. Onların kimi haykırmakta, kimi ağlamakta, kimi sızlanıp sitem etmekte, kimi ayakta, kimi secdede kimi de rükudadır. Uğruma tahammül ettikleri gözümün önünde ve muhabbetim için ettikleri sitemler kulağımın dibindedir. Buna karĢılık onlara verdiğim ilk mükafaat; onları kalplerine attığım nurdur, o sayede nasıl Ben onlardan haberdar isem, onlar da Ben'den haberdar olurlar, ikincisi ise, gökler, yer ve o ikisi arasında olanların tamamı bir kefeye konulsalar, yine de bu kullarımın ağırlığını bulamazlar. Üçüncüsü, onlara Vechimle yönelirim ki, Benim Vechimle yöneldiğim her kimse, ona ne vereceğimi bilir. Malik b. Dinar Ģöyle dedi: Kul, emrolunduğu gibi gece teheccü -de kalktığı ve Kur'an-ı Kerim'i tilavet ettiği zaman, Cebbar olan Allah Teala ona yaklaĢır. Yine o Ģöyle demiĢtir: Allah'ın ihlash kulları, kalplerindeki incelik, tad, fütuhat ve nurların Allah Teala'mn kalplerine olan yakınlığından kaynaklandığını bilirlerdi. Rivayet edildiğine göre Cebbar olan Allah Teala Ģöyle buyurmuĢtur: Ey kulum! Ben, o Allahım ki senin kalbine yakın oldum ve sen gayb aleminde Benim nurumu gördün. Allah Resulü'nden (sav) rivayet edilen bir hadiste ise Ģöyle buy -rulmaktadır: "Allah Teala, Kur'an okuyan güzel sese verdiği kadar baĢka hiç bir Ģeye kulak vermez" 91[91] Yani, hiç bir Ģeyi güzel sesle okunan Kur'an gibi dinlememiĢtir. BaĢka bir hadiste ise Ģöyle buy rulmaktadır: "Allah Teala, Kur'an okuyucusuna, bir Ģarkıcının kendi Ģarkısına verdiğinden daha çok kulak verir" 92[92] Oyun ve eğlence ehli ise, ahiret ehlinin içinde bulundukları bu saadet halinden tamamen gafildirler. Onlar, ahiret ehlinin gördük lerine karĢı tam bir körlük içindedirler: "Bununla 91[91]
Benzer bir hadis için b. Buharı, Tevhid/23, Fazâilu'I-Kur'ân/19; Müslim, Müsafîrun/232; Ebu Davûd, Vitr/20; Tirmizî, Sevabü'l-Kur'ân/17; Nesa'î, İftitah/83; Dârinıî, Fazâüu'I -
Kur'ân/34; îbni Hanbel, 11/271, 285, 450 92[92] Ġbni Mâce, îkamet/176; Ġbni Hanbel, VI/19, 20
beraber göklerde ve yerde ne kadar delil var ki yanma uğrarlar da yüz çevirip geçer ler". (Yusuf/105) "Fakat onların kalpleri buna karĢı bir gaflet içindedir". (Mü'minun/63) "Fakat kalplerini mühürleriz de doğruyu iĢitmezler" (A'raf/100) Denilir ki Vehb b. Münebbih el-Yemani, otuz sene yanı üzerine yatmamıĢtı. Uykusu bastırdığı zaman sert deriden bir dayanağa yaslanır ve hafifçe dalardı. Çok geçmeden tekrar ibadete kalkardı. O Ģöyle derdi: Evimde Ģeytan görmek, yastık görmekten daha hafif gelir. Kasdettiği, yastığın insanda uykuyu çağrıĢtıran bir eĢya olmasıydı. Rakabe b. Meskale de Ģöyle derdi: Rüyamda Ġzzet sahibi Rabbi -mi gördüm ve Ģöyle buyurduğunu iĢittim: Ġzzetim ve Celalim üzerine yemin ederim ki, Süleyman et-Temimi'nin konağını mükerrem kılacağım. Çünkü o, kırk sene boyunca yatsı namazının abdestiyle kuĢluk namazı kılmıĢtır. Denir ki Süleyman'ın anlayıĢına göre, kalbe uyku mahmurluğu çöktüğü zaman abdest almak vacib olurdu. Gecenin tamamım ibadetle ihya eden, gecenin tamamını ibadetle ihya ederek otuz ya da kırk sene boyunca yatsı namazının abdestiyle kuĢluk namazı kılmakla Ģöhret bulmuĢ olanlara gelince Tabi-un arasında kırk kiĢi bunlar arasında zikredilmiĢtir. Misal olarak Medineli Said b. el-Müseyyeb ve Safvan b. Süleym, Mekkeli Fudayl b. Iynz ve Vüheyb b. el-Verd, Yemenli Tavus ve Vehb b. Münebbih, Kufeli er-Rebi' b. Haysem ve el- Hakem b. Uyeyne, ġamlı Ebu Süleyman Darani ve Ali b. Bekkar, Abbadlı Ebu Abdullah el -Havvas ve Ebu Asım, Farslı Hubeyb Ebu Muhammed ve Ebu Cabir el-Sel-mani, Basrah Malik b. Dinar, Süleyman etTemimi, Yezid er-Rek-kaĢi, Hubeyb b. Ebi Sabit ve Yahya el-Bekka'. Basralı Kehmes b. el-Minhal ise her ay Kur'an-ı Kerim'i doksan kezthatmederdi. Okurken anlayamadıklarını ise dönüp bir kez daha okurdu. Bunlara ilaveten Medineli Ebu Hazım ve Muhammed b. el-Münkedir'i de zikretmemiz gerekir. Tabii bunlar dıĢında sayıları hayli fazla olan bir cemaat da bu adet ile Ģöhret bulmuĢlardır. Yukarıda zikrettiklerimiz, onların en meĢhurlarıdır. Mürid dilerse, gecenin ilk üçte birinde uyuyup yarısında ibadetle iĢtigal ettikten sonra son altıda birinde de uyuyabilir. Eğer ilk yarısında uyur, sonra üçte birinde ibadete kalkıp son altıda birinde yine uyursa bu da olabilir ve bize gelen rivayetlere göre en makbul olan gece ibadeti de budur. Bu Ģekil gece ibadeti Allah Teala'mn değerli peygamberlerinden olan Davud'un (as) sünnetidir. Bununla ilgili iki rivayet mevcuttur. Bu iki rivayette, kulun arzusuna göre gece ibadetini öne alarak, vitr namazım seher vaktine yakın kılabileceği söylenmektedir. Eğer ge cenin yarısında kalkarsa, uykusunu ikiye taksim etmiĢ olur ve ilkini gecenin ilk kısmında diğerini gecenin son kısmında uyur. Eğer gecenin üçte birinde kalkarsa, o zaman da son altıda birinde uyur. Eğer gecenin ilk kısmından uyku bastırıncaya kadar ibadet etmek isterse uyur, uyandığı zaman tekrar ibadet eder, uykusu ağır basınca tekrar uyur, sonra gecenin son kısmını ibadetle ihya eder. Böylece gece boyunca iki defa uyumuĢ, iki defa da ibadete kalkmıĢ olur. Bu, geceyle mücadele etmek olup en ağır amellerden biridir. Ekli hu zur ve'l-yakaza ile Ehli tezekkür ve't-tezkira'nm yolu da budur. Bu aynı zamanda Allah Resulü'nün de (sav) ahiakındandı. Enes b. Malik (ra) Ģöyle derdi: "Allah Resulü'nü (sav) uyur halde görmek istediğin hiç bir zaman yoktur ki, O'nu uykuda görmeyesin. Yine O'nu ayakta görmek istediğin hiç bir zaman yoktur ki O'nu ayakta görmeye sin". Sahabeden Ġbni Ömer (ra) ve azimet ehli olanlar gece ibadetin de bu yolu takip ederlerdi. Tabiun'dan bir cemaat da bu hususta onlara tabi olmuĢtur. Sahabe ve Tabiun arasında b u sünneti ifa edenleri gördük. Ne var ki, gece esnasındaki iki uyku ve iki kıyamın, adil bir Ģekilde dengeli olması, ancak Allah Teala'mn vahyi ile kalbi daima uyanık bir Peygamber için mümkün olabilir. Bu yolda ancak sebeblere (=esbâb) sarılarak gidilebi lir. Çünkü esbab, bu yolun azığıdır. Her uzun yol, bu tür bir azıkla alınabilir. Böyle bir yo lu katetmek isteyen kimse, heybesini alır ve azığını ona koyar.
Bu yolda lazım olan esbab Ģunlardır: Öncelikle, kalpten ayrılmaması gereken bir kaygı lazımdır. Sonra kalpte sükun bulan bir hüzün gerekir. Veya kalbin sürekli yaĢamasını temin eden daimi bir uyanıklık ve kesintisiz bir melekut tefekkürü gerekir. Midenin yemekten hali olması, içeceğin az tutulması gerekir. Vücudun dinlenmiĢ olması ve dünya iĢleri için aĢırı derecede yorgun düĢürülmemiĢ olması gerekir. Mürid, gece ibadetine alıĢmcaya kadar bu ri yazeti yapar. Böylece kalbinde yer etmiĢ olan korku ve ümidin varlığından dolayı gece istediği saatte ibadet için kalkabilir. Allah Teala'mn Ģöyle buyurduğu rivayet edilmiĢtir: "Muhakkak ki Benim kulum, hakikaten Benim kulum o kimsedir ki, uykudan kalkmak için horozun ötmesini beklemez". Görüldüğü gibi bu rivayette, seher vaktinden önce uyanmaya dair bir teĢvik vardır. Gecenin son kısmındaki uykuyu, Ģu iki sebepten müstehap görürüz: Birincisi, bu uyku kuĢluk vakti insana hakim olacak olan mahmurluğu giderir. Çünkü Selef, bu vakitteki mahmurluğu mek ruh görür ve mahmur kimseye, sabah namazından sonra uyumayı emrederlerdi. Ġkincisi ise, yüzdeki sarılığın azalması içindir. Kul, eğer gecenin büyük bölümünde uyumayarak ibadet eder ve seher vakti uyursa, kuĢluk vakti üzerine çökecek uyku mahmurluğunu atmıĢ olacak, böylece çehresindeki sararma da azalacaktır. Eğer gecenin büyük bölümünde uyur da seher vaktinden sonr a uykusuz kalırsa, yine uyku mahmurluğu çökecek ve yüzü solup sararacak tır. Kul, bundan kesinlikle sakınmalıdır. Çünkü bu, bir tür gizli Ģöhret kapısı ve gizli arzu vasıtasıdır. Gece boyunca mümkün olduğunca az su içilmelidir. Çünkü ge cenin sonunda ve uykudan uyandıktan sonraki sarılık bundan da kaynakl anabilir. AiĢe (ra) Ģöyle demiĢtir: "Allah Resulü (sav) gecenin sonunda vitrini kıldıktan sonra eğer ihtiyacı varsa hanımına yaklaĢır, aksi halde namaz kıldığı yerde uzanırdı. Ta ki Bilal gelir ve O'na namaz vaktinin geldiğini bildirirdi"93[93]Yine o, baĢka bir rivayetinde Ģöyle demektedir: "O'nu Seher-i A'la vaktinde ne zaman görsem, uyur bulurdum" 94[94]. BaĢka bir hadiste ise Ģöyle denilmektedir: "Allah Resulü (sav) gecenin sonunda vitr namazını kıldıktan sonra sağ yanı üzerine uzanarak uyurdu. Ta ki Bilal yamna gelir ve onunla birlikte sabah namazına çıkardı". 95[95] Selef-i Salih, sabah namazından önce ve vitri kıldıktan sonra uyunan bu uykuyu müstehab görürdü. Hatta aralarında Ebu Hü-reyre (ra) ve Mervan'ın (ra) da bulundukları bir cemaat, bunun sünnet olduğunu söylemiĢlerdir. Gecenin sonundaki ve son üçte birindeki uyku MüĢahede ve Huzur Ehli için, sevap arttırıcı bir alıĢkanlıktır. Çünkü bu uyku, onlara nıelekut kapılarını açar ve Ceberut'tan çeĢitli ilimlerin dinlenmesini temin eder. Ayrıca bu uyku, amel sahipleri ve Mücahede Eh li için bir istirahat ve sükunet temin eder. ĠĢte bu sebepledir ki sabah namazından ve ikindi namazından sonra namaz kılmak mahzurlu görülmüĢtür. Allah Teala'nın amil kulları, gece ve gündüz evradını hakkıyla ifa edenler, bu vakitlerde istirahat ederler. Gecenin sonundaki uyku, dalgınlık ve gaflet erbabı için de bir noksandır. Bu uyku, MüĢahede ve Huzur Ehli için bir takviye iken, onlar için bir eksilticidir. Çünkü salih kimseler bu vakitte, hizmetlerinin hatimesi olarak istirahata çekilip uyurlar. Gaflet ve dalgınlık içinde yüzenler için bu uyku da bir eksikliktir. Kul, gece namazı arasına fasılalar koymalı ve bu esnada oturarak yüzer kez teĢbih çekmelidir. Bu, onu r ahatlatıp namaza devam etmesini kolaylaĢtırıcıdır. Ayrıca böyle yapmakla Allah Teala'nın Ģu ayetinde vasfettiği kulları arasına da girmiĢ olur: "Gecenin bir kısmında ve secde arkalarında Rabbini teĢbih et". (Kaf/40) Ayetteki "Secde arkasında" ifadesi, bir görüĢe göre namazlardan sonra, anlamındadır. Gece ibadetinde daha fazla zikretmek isteyenler, gecenin baĢlangıcındaki iki virdi, yani iki 93[93]
Benzer bir hadis için b. Buharı, Teheccüd/24 Benzer bir rivayet için b. Buharî, Teheccüd/7 Enbiya/38; Müslim, Müsafırun/132; Ebu Davûd, Tatawu'/22; Ibni Hanbel, VI/161, 270. 95[95] Benzer bir hadis için b. îbni Mâce, Ġkamet/136 94[94]
namaz arasındaki virdle, uykudan önceki virdi tekrar ihya edebilirler. Bazı alimlere göre ibu iki virdi tekrar ihya etmek, bir günlük oruçtan daha faziletlidir. Kul, bundan sonra iki fecr arasında olan dördüncü virdi ifa et melidir ki bu vakit, gecenin son üçte birinin baĢlangıç vaktidir. Ya da beĢinci vird olan son seher vakti virdini ifa etmelidir. Bu da ikinci fecr in doğuĢundan önceki vakittir. Eğer gecenin orta kısımlarında kalkma alıĢkanlığı kaz anılmamıĢ s a bu vakit, Kur'an okumak ve istiğfarda bulunmak için çok uygun bir vakittir. Ebu Musa (ra) ve Muaz (ra).bir mecliste karĢılaĢmıĢlardı. Mu-az (ra) Ebu Musa'ya (ra) Ģöyle dedi: Gece ibadetini nasıl yapıyorsun? O da Ģu cevabı verdi: Bütün gece uyanık kalıyorum. Gecenin hiç bir bölümünde uyumuyorum ve geceleyin Kur'an ile yükseldikçe yükseliyorum. Bunun üzerine Muaz da (ra) Ģöyle dedi: Ama ben uyuyor, sonra tekrar kalkıyorum. Uykuda geçen sürenin, uyküsuzluk süresiyle aynı olmasına çalıĢıyorum. Bilahare bu durumu Allah Resulü'ne (sav) bildirdiler. O da Ebu Musa'ya Ģöyle buyurdu: "Muaz, fıkıh bakımından senden daha ileri". Seleften bazıları uyku tamamen bastırıncaya kadar uyumuyor lardı. Seleften bazıları ise Ģöyle diyorlardı: Her Ģey ilk uykudur. Eğer ondan uyanır da tekrar uyursan bu kötüdür. Allah gözlerimizi uyutmasın. Fezaretü'Ģ-Sami'ye -ona göründükleri için- abdalın sıfatları sorulduğunda Ģöyle demiĢtir: Yemekleri ihtiyaçtan, uykuları uykunun ağır basmasından, konuĢmaları zaruretten, sükutları hikmetten ve ilimleri kudrettendir. BaĢka birine de Ģöyle denilmiĢti: Bize korku makamına sahip olanların (=Hâ'ifun) sıfatlarını anlat. O da Ģu cevabı verdi: Yemekleri hastaların yemeği gibi, uykuları ise boğulanların uykusu gibidir. Kul, gecenin beĢte veya altıda birinde kalkma alıĢkanlığını as la terketmemelidir. Çünkü bu vakit, gece virdlerinden bir ya da uzunluk ve kısalıklarının farklılığına göre ikisini teĢkil etmektedir. Gece kıyamı ister sürekli ister kesintili olsun, virdlerden hangisini hangi zikirlerle ihya etmiĢ olursa olsun, gece ibadetine kalkanlar arasında (=Ehlü'l -leyl) yerini alır. Onlarla beraber, onun da geceden bir nasibi olur. Gecenin büyük bölümünü veya yarısını ibadetle ihya eden kimseye, gecenin tümünü ihya etmiĢ gibi sevap yazılır ve gecenin kalan kısmı da onun için ibadet vasfında kabul edilir. Her kim geceleyin yirmi rekat namaz, ardından da üç rekat vitri kılarsa, Allah Teala'nın lütfuyla bütün geceyi ibadetle ihya etmiĢ gibi olur. Allah Resulü (sav), gece ibadetinde bir gece, gecenin yarısında, baĢka bir gece üçte birinde, bir baĢka gece ise üçte ikisinde kıyam ederdi. Bu husus, Muzzem.mil suresinin baĢındaki ilk iki ayetle de teyid edilmiĢtir. Allah Resulü (sav) bazan gecenin yarısı ve altıda birinin yarısında, bazan gecenin dörtte birinde, bazan da altıda birinde kıyam ederdi. Bu da yukarıdaki iki ayetin sonunda zikredilmektedir. Bu, sözkonusu ayetteki "Nısf=yarı" kelimesini esreli okuyanların görüĢüne göredir. Sözkonusu kelimeyi fethalı okuyanlara göre ise, anlam yarısı ve üçte biri Ģeklinde olmaktadır. Bu da Allah Resulü'nün (sav) gecenin yarısında altıda birinin yansıyla beraber kıyam ettiği anlamına gelmektedir. Sadece üçte bi ri veya sadece yarısı, yukarıda zikrettiğimiz ilk ayete göredir. Bu ayetlerin tefsi rinde de benzer görüĢler serdedümiĢtir. Allah Resulü'ne (sav) teheccüd namazı kılmak farz kılınmıĢtı. Müzzemmil suresinin ikinci ayetinde Allah Teaîa O'na bunu açık bir Ģekilde emretmektedir. Diğer ayet ise, gece ibadetinin keyfiyetini açıklamaktadır. Teheccüd konusunda en güzeli, Allah Resulü'ne (sav) emredilen Ģekle devam etmektir ki bize aktarılan da budur. Çünkü yüce Allah, bizzat O'na "Gece kıyam et" (Müzzemmil/2) buyurmakta, ar dından istisna getirerek "Birazı hariç" (Müzzemmiî/2) buyurmaktadır. Hemen ardından gelen ayette ise bunu da açıklayarak "Yarısında veya yarısından biraz eksilt" (Müzzemmil/3) buyurmaktadır. Allah Teala daha iyi bilir ama, bize göre bundan anlaĢılan, altıda biri veya üçte birinin yarısından eksiltmek Ģeklindedir. Çünkü Araplar nezdinde eksiltme isimlerinin en küçüğü bunlardır.
Takip eden ayette ise "Yahut arttır" (Müzzemmil/4) buyurmaktadır. Burada da geceninyansının üzerine çıkması istenmektedir. Burada da altıda birin yarısı sanki O'na geri verilmektedir. Çünkü baĢka bir ayet-i kerimede üçte ikisinden az kıyam ettiği haber verilmek tedir: "Muhakkak ki Rabbîn senin gecenin üçte ikisine yakın bir süre kıyam ettiğini bildi". (Müzzemmil/20) Bu süre de gecenin yarısı ve altıda birinin yansı olabilir. Çünkü Araplar nezdinde en küçük ek siltme ismi budur. Yine bu ayette Ģöyle buyrulmaktadır: "Ve yarısına". (Müzzemmil/20) Bundan da, Allah Teala, senin gecenin yarısında da kıyam ettiğini bildi, Ģeklinde bir anlam çıkmaktadır. Bunu takiben de "Ve üçte birine". (Müzzemmil/20) buyurmakta dır. Bundan da Rabbin, senin gecenin üçte birinde kıyam ettiğini de bildi, Ģeklinde bir anlam çıkar. Bu ihbar, üstteki kelimenin esreli okunma Ģekline daha uygun düĢmektedir. Ayetteki, "yarısına ve üç te birine yakın" ifadesinden anlaĢılan, yarısına yakın olanın dörtte bir, üçte birine yakın olanın da altıda bir veya altıda birin yarısı olmasıdır. AiĢe (ra) Ģunu nakleder: "Allah Resulü (sav) geceleyin, sesi -horoz sesini- duyduğunda kalkardı". 96[96] Oysa bu, seher vaktini gösterinektedir ki bu da ancak gecenin altıda birini veya altıda birinin yarısını ifade eder. ġu halde bu mikdar, gece kıyam edenler için bir geniĢlik ve ruhsat ölçüsüdür. Bunları da yaklaĢık olarak bilmekteyiz. Kafi olanı ancak Allah Teala bilir. Bize göre ikinci ayetteki kelimenin okunuĢu fethayla olmalıdır. Çünkü kıyamın çokluğuna ve Allah Resu -lü'nün (sav) kıyamıyla ilgili ihbarlara uygun olan budur. Bir rivayette Ģöyle denilmektedir: Bir keçiyi sağacak kadar süre için bile olsa gece namazı kıl. Bu süre dört rekata tekabül etmek tedir. Ruhsat olarak iki rekat da kılmabilir. Ebu Süleyman Daranı Ģöyle derdi: Gündüz ihsanda bulunana gece mükafaat verilir. Gece ihsanda bulunana ise gündüz mükafa-at verilir. Yine o, Ģöyle derdi: Gece Ehli, üç tabakadır: Bir tabaka-dakiler, düĢünerek okuduklannda ağlayanlardır. Diğer tabakada-kiler, düĢündükleri zaman çığlık atanlardır ki çığlık onlann rahatlamasını sağlardı. Üçüncü tabakadakiler ise, düĢünerek okuduklannda dehĢete kapılanlardır; ne ağlarlar, ne de çığlık atarlar. Ken disine dedim ki: Bunlar niçin çığlık atarlar, öbürleri de niçin dehĢete kapılırlar? Dedi ki: Bunu açıklamaya gücüm yetmez! Bir adam Hasan el-Basri'ye (ra) Ģöyle dedi: Ey Eba Sa'id, sağlıklı olarak yatannı, gece kıyamını da çok sever, hatta abdestimi alıp annarak yatanm. Buna rağmen nasıl olur da gece kalkamam? Hasan el-Basri ona Ģöyle dedi: Seni -yatağa- bağlayan, günahlarındır ey kardeĢim! Hasan el-Basri (ra) çarĢıya çıkıp da bazı kimselerin çirkin ve anlamsız sözlerini iĢitince Ģöyle derdi: Zannederim ki bunlann geceleri, ifsat ettikleri ticaretten de kötüdür! Seleften bir alim de Ģöyle demiĢtir: Gündüz çirkinliğe bulaĢıp geceyi uykuyla geçiren bir tacir, ağır ahiret hesabının Ģer rinden nasıl kurtulur? Süfyan-ı Sevri (ra) dedi ki: ĠĢlediğim bir günahtan dolayı beĢ ay gece kıyamından mahrum edildim. ĠĢlediğin günah neydi?' diye sordular. Dedi ki: Bir gün ağlayan bir adam gördüm ve kendi kendime 'Bununki riyakarlık' dedim! Bir baĢka zat ise Ģu hadiseyi nakleder: Kurz b. Vebere'nin yanına gittiğimde onun ağladığını gördüm ve Ģöyle dedim: Ne oldu, bir yakınının vefat haberini mi aldın? Dedi ki: Daha da beteri! Ben de merakla: Sana acı çektiren bir sancın mı var? Dedi ki: Daha da beteri! O zaman daha çok merak ederek sordum: Peki nedir? Dedi ki: Kapım kapalı ve örtüm yerinde, sadece iĢlediğim bir günahtan dolayı dün geceki cüzümü okuyamadığım için ağlıyorum! Muhammed b. ġebane ise Ģöyle dedi: Bağdat'ta güvenilir ve günahtan sakınan Ģeyhlerden birinin Ģöyle dediğim iĢittim: Ġbni es-Safi el-Bakkal'm Dinever'de Ģu rivayetini dinledim: Dinever'de bir gardiyan vardı ve Ģöyle derdi: Otuz küsur yıl hapishane kapısında durdum. Bu süre esnasında gece bekçileri tarafından toplanıp geti rilen kimselerden hiç biri yoktur ki 96[96]
Buharı, Teheccüd/7 Rikak/18; Müslim, Müsafîrun/131; Nesa'î, Kıyamü'l-leyl/8; Ġbni Han-bel, VI/110, 147, 203, 279.
kendisine 'Yatsı namazını cemaatla kılıp kılmadığım' sormuĢ olmayayım ve o da 'Hayır' dememiĢ olsun! Ebu Süleyman Darani Ģöyle derdi: Hiç kimse bir günah iĢlemedikçe cemaat namazını kaçırmaz! Yine o Ģöyle derdi: "Gece ihtilam olmak (=rüyada hamamcı olmak) bir ceza, cenabettik (=cinsi münasebetle cünüb olmak) ise uzaklaĢtırmadnr". Çünkü kul, cünüb olduğu zaman, Allah Teala'ya yakınlık vasıtası olan namaz ve tilavetten uzak kalır. Yüce Allah da bu anlamda Ģöyle buyurmuĢtur: "O da uzaktan (-cünübden) gözetti". (Kasas/11) Hasan el-Basri (ra) Ģöyle derdi: Kul, mutlaka bir günah iĢlediği için gece kıyamından ve gündüz orucundan mahrum edilir. Bir alim de Ģöyle derdi: Ey zavallı! Oruç tuttuğun zaman kimin yanında ve neyle iftar ettiğine bak. Kul, öyle bir yemek yer ki, yemekten sonra kalbinin durumu, ilk halinden tamamen farklılaĢır ve bir daha o hale geri dönemez. Sonunuz, gece kıyamına mani olan yemektendir. Nice bakıĢlar vardır ki kiĢiyi bir sure okumaktan mahrum eder. Kul, bir yemek yiyerek veya bir fiil iĢleyerek bir sene gece kıyamından mahrum olabileceği için en güzeli, ne yediğini, ne yaptığını ve neye baktığını iyice araĢtırması dır. Günahların azlığı, araĢtırmanın çokluğuna bağlıdır. Fudayl b. Iyaz Ģöyle derdi: Eğer Kufan'ı anlama ve gece kıyamı nimetiyle Ģu anda nzıklandığım gibi iĢin baĢında merzuk olabilseydim, tek bir hadis dahi yazmaz ve Kur'an-ı Kerim dıĢında hiç bir Ģeyle meĢgul olmazdım. Denir ki: Gece kıyamının uzunluğu, Kıyametin anının Ģiddetinde rahatlık, gece namazı da büyük günahlar için (=kebair) kefarettir. Denildi ki, gece kıyamının uzunluğu, eksik kalan gece namazları için de tamamlayıcıdır. Selef-i Salih, gündüz namazlarında rüku' ve secdeleri uzatmayı, gece namazında ise kıyamı uzatmayı müstehab görürlerdi. Teheccüd namazı Allah Resulü (sav) için bir nafile idi, çünkü O, farz namazlarını tamamlamıĢ idi. Bizim içinse gece namazı, farz namazlarının tamamlayıcısıdır. Rivayete göre, kul uyuduğu zaman Ģeytan onun baĢına üç düğüm atar. Eğer oturur ve Al lah Teala'yı zikrederse bir düğümü çözülür. Eğer abdest alırsa diğer düğüm de çözülür. Ġki rekat namaz kılarsa baĢındaki bütün düğümler çözülmüĢ olur. DinçleĢir ve hoĢ nefısli olur. Çirkin nefisli ve tembel olmaktan kurtulur. Bir baĢka rivayette ise Ģöyle denilmektedir: ġeytanın bir gagası, bir dili ve bir üfürüğü vardır. Kulu gagaladığında onun ahlakı bozulur, diliyle dilini yaladığında dili her türlü kötülükle dolar, üzerine üfürdüğünde ise sabaha kadar uyuya kalır. Kul, bunlara karĢı üç Ģeyden medet umar: Helal yemek, tevbe üzerinde istikamet bulmak ve azap tehdidinin kaygısını ya da cennet vaadinin ümidini taĢımak. Kul, Ģu üç Ģeyi yaparsa gece kıyamından mah rum edilir veya uzun bir gafletle cezalandırılır: ġüpheli Ģeyler yemek, günahta ısrar etmek v e kalbinde dünyevi kaygıların ağır basması. 97[97] 15. FASIL
Kulun Teşbih, Zikir Ve Salat Olarak Yapacaği Virdler, Cemaat Namazının Fazileti, Duaların Kabul Edilmesi Umulan Zamanlar Ve Teşbih Namazı Hakkındadır
Bu fasılda, kulun teĢbih, zikir ve gece-gündüz namazları olarak ifa edeceği evradı, cemaat namazının faziletini, duaların kabul edilmesi umulan en uygun vakitleri, TeĢbih Namazı ve Ģiar edinmesi müstehab olan hususları anlatmaya çalıĢacağız. Kulun her gece ve gündüz çekeceği bir teĢbih virdi olmalı ve bu, çeĢitli hadislerde bildirilen zikirlerden dokuzyüz kerrelik bir teĢbihten aĢağı olmamalıdır. Misal olarak yüz defa "La ilahe illallahü vahdehu la Ģerike lehül mülkü velehül hamdü yuhyî ve yümîtü ve hüve hayyün la 97[97]
Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), Ġz Yayıncılık: 1/ 130-145.
yemût, bi yedihil hayru ve hüve ala külli Ģey'in ka-dîr" teĢbihini yüz kez çekmelidir. Bu teĢbihi günde ikiyüz defa çeken bir kimse, Allah Resulü'nden (sav) rivayet edilen bir hadise göre o gün için yapabileceği en faziletli ameli ifa etmiĢ olur. Kul, bu teĢbihin yaraĢıra yüz kez de "Sübhânallah, vel hamdü lillah vela ilahe illallah vallahü ekberü ve tebârekallah" teĢbihini çekmelidir. Bunun ardından "Allahümme salli ala Muhammedin ahdike ve nebiyyike ve rasûliken- nebiyyil ümmiyyi" salatü selamını yüz kez tekrar eder. Bundan sonra "Estağfirullahel hayyel kay-yûm ve es'elühüt tevbeh" cümlesini yüz kere tekrarlayarak istiğfarda bulunur. Ardından yüz defa "Sübhânallah, elhamdü lillah vela ilahe illallahü melikil hakkıl emin" ve "MâĢâallah la havle vela kuvvete illa billah" teĢbihlerini yüzer defa söylemelidir. Kul, bu teĢbihleri her gün ve her gece yerine getirmelidir. Eğer kendisine nasib olur da sayıyı arttırırsa, bu kendisi için daha hayırlıdır. Aksi takdirde günlük ve gecelik olarak bilinen mikdar budur. Sahabe arasında öyleleri vardı ki günlük virdleri on iki bin tes-bihattan teĢekkül etmekteydi. Tabiun içinde ise günlük tesbihatı otuz bin olanlar vardı. Bize anlatılan bir habere göre Ġbrahim b. Edhem (ra) abdal ile ilgili olarak Ģunu nakletmiĢtir: O, bir gece deniz kıyısında namaz kılarken, teĢbih çeken yüksek bir ses duydu. Ama kimse görünmüyordu. Sese dönerek: Kimsin sen? Sesini duyuyor ama seni göremiyorum, dedi. O zaman sesin sahibi: Ben, bu denize vekil kılınmıĢ meleklerden bir meleğim, yaratıldığımdan beri Allah Teala'yı bu teĢbih ile zikrederim, dedi. O zaman abdaldan olan zat sordu: Peki ismin nedir? Melek de: Mehihiyail, dedi. Peki bu teĢbihi çekenin sevabı nedir? diye sordu. Dedi ki: Bunu yüz defa çeken kiĢi, cennetteki makamını görmeden veya makamı kendisine görünmeden ölmez. O teĢbih iĢte Ģudur: "Sübhânallahid-deyyan, sübhaânallahi Ģedîdil erkân, sübhâne men yüzhibü bil leyli ve ye'tî bin-nehar, süb-hâne men la yüĢğiluhû Ģe'nün an Ģe'nin, sübhânallahil-hannânil-mennân, sübhânallahil-müsebbahi fî külli mekân". Kulun namaz olarak virdleri varsa, bunları yerine getirmesi güzel olur. Tabiun arasında öyleleri vardı ki günlük namaz virdleri üçyüz hatta dört yüz rekatı buluyordu. Hatta öylesi vardı ki, günlük virdi altıyüz rekata ulaĢıyordu. Vird olarak rivayet edilen en az rakam, günlük yüz rekattır. Kurz b. Vebere Mekke'de ikamet etmekteydi, Kabe'yi günde ye- diĢerli tavafla yetmiĢ kez, gece de aynı Ģekilde yetmiĢ kez tavaf ederdi. Bunu hesab ettiğimizde bir tavafın on fersahlık mesafe olduğunu gördük. Bununla beraber kıldığı namaz toplam rekat sayısı da ikiyüz seksen rekat ediyordu. Denilir ki Kurz bu namaz sırasında da KurWı hatmederdi. Dolayısıyla bir defa gündüz, bir defa da gece olmak üzere günde iki kez hatmekteydi. HiĢam b. Urve Ģunu nakleder: Babam, Kur'an'dan cüzünü okumaya devam ettiği gibi, teĢbih virdini de düzenli olarak çekerdi. Yine ondan rivayet edilen bir haberde Ģöyle demektedir: O, Kur'an cüzünü okumasının yanısıra dua cüzünü de devam ettirmekteydi. Kul, günlük kıldığı beĢ vakit namazın ardından da yüz kere teĢbih çekmelidir. Aynı Ģekilde uykuya giderken de yüz defa teĢbih çekmelidir. Sabaha çıktığında ve akĢama erdiğinde Allah Teala'nın aĢağıdaki buyruğunun tefsirinde rivayet edilen duayı da söylemelidir. Çünkü bunun çok büyük bir sevabı vardır: "Bütün göklerin ve yerin kilitleri O'nundur. Allah'ın ayetlerini inkar edenler, iĢte onlar hüsrandadırlar". (Zümer/63 veya ġura/12) Osman'dan (ra) rivayet edildi ki: "Allah Resulü'ne (sav) bu aye tin tefsirini sorduğumda bana Ģöyle dedi: Bana öyle bir Ģey sordun ki, senden önce hiç kimse onu sormamıĢtı. O Ģudur: 'Allah'tan baĢka ilah yoktur. Allah en büyüktür. Allah'ı teĢbih ve hamdederim. Allah'tan baĢka güç ve engelleyici yoktur. Evvel, Ahir, Zahir ve Batın olan Allah'tan mağfiret dilerim. Mülk O'nundur, hamd O'nadır ve hayır O'nun elindedir, O her Ģeye kadirdir1. Kim bu tesbihatı sabaha çıktığında ve akĢama erdiğinde onar defa söylerse, ona altı haslet verilir: Ġlk haslet; Ģeytan ve onun askerlerinden korunma. Ġkinci haslet; bir kantar ecir. Üçüncü haslet; cennette bir derece yükseltilme. Dördüncü haslet; Allah Teala onu huri gözlülerle evlendirmesi. BeĢinci haslet; ona on iki melek gelmesi. Altıncı haslet; hacc ve umreyi ifa eden
kiĢinin sevabı gibi sevap yazılması" .Bu ayetin tefsiriyle ilgili baĢka bir rivayette ise, onun için asla fena bulmayacak cennet hazinesi olduğu bildirilmektedir. Bu iki rivayeti ve ihtiva ettikleri faziletleri cem'eden üçüncü bir rivayet ise yine Osman b. Affan'dan (ra) nakledilmiĢtir: Abdurrah-man b. Ebi Leyla, Osman'dan (ra) Ģunu nakletti: Allah Resulü'ne (sav) bazı meseleleri sordum. Onları cevapladı. Sonra "Göklerin ve yerin kilitleri nedir? diye sordum. O zaman Ģöyle buyurdu: Kulun Ģunu söylemesidir: 'Allah'tan baĢka ilah yoktur, Muhammed Allah'ın Resulü'dür' Cennet ehlinin hazinesine gelince, o da Ģunu söylemesidir: ArĢı semada olanı teĢbih ederim. Semada kudretinin eserleri olanı teĢbih ederim. Rahmeti, gazabını geçmiĢ olanı teĢbih ederim. Kendinden baĢka kaçıĢ ve sığınak bulunmayanı teĢbih ederim' Ey Osman, kim bunları günde on kez söylerse, ona altı haslet yazılır: Allah Teala onu, Ģeytandan ve askerlerinden kurtarır. Ölürse Ģehit olarak ölür. Cennette onun için bir köĢk bina edilir. Tevrat,Ġncil, Zebur ve Kur'an'ı okumuĢ gibi sevap alır. Ġsmail oğullarından sekiz köleyi satın alıp azat etmiĢ gibi sevap kazanır". Kul, farz veya nafile olarak kıldığı namazlardan sonra Ģu altı ayet -i kerimeyi okumazlık etmesin: "Ġzzet sahibi Rabbin onların yakıĢtırdıklarından münezzehtir. Peygamberlere selam olsun. Hamd ise, alemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur". (Saffat/180-183) "O halde akĢama girerken, sabaha ererken Allah'ı teĢbih edin (namaz kılın). Göklerde ve yerde, hamd O'nun içindir. Gündüzün sonunda ve Öğle vaktine girince Allah'ı tenzih edin, namaz kılın. Ölüden diriyi, diriden ölüyü O çıkartır, ölümden sonra yeryüzüne O hayat verir. ĠĢte siz de (kabirlerinizden) böyle çıkartılacaksınız". (Rum/17-19) Eğer kul, bunları okur ve mümin erkeklerle kadınlar için sabah beĢ, akĢam da yirmi kez olmak üzere yirmi beĢ kez istiğfarda bulunursa, gelen bir rivayete göre abdal zümresi arasında yer alır. Mezkur haberde yer alan istiğfar Ģu Ģekildedir: "Allahım mümin erkek ve kadınlara, müslüman erkek ve kadınlara mağfiret et. Onların hayatta olmayanlarına da hayatta olanlar ına da mağfiret et. Onların görünen günahlarını da, görülmeyen günahlarını da bağıĢla. Onlara yakın olanlara da uzak olanlara da mağfiret et. Muhakkak ki Sen, onların nerelerde dolaĢtıklarım ve nereye varacaklarını en iyi bilensin". Kul, teĢehhüdü esnasında da bu istiğfarı okumalıdır. BaĢka bir rivayette yeralan istiğfar Ģekli ise Ģöyledir: "Allahım, ümmet-i Muhammed'i Ġslah et. Allahım ümmet-i Mu-hammed'e merhamet et. Allahım ümmet-i Muhammed'i sıkıntılarından kurtar". Denir ki, bu istiğfarı her gün okuyan kimseye, abdal zümresinden birininki kadar sevap yazılır. Kul, gerek sabah kalktığında gerek akĢama erdiğinde üçer defa olmak üzere Ģöyle demelidir: "Allahım, beni Sen yarattın, bana hidayeti Sen verdin, beni Sen beslersin, bana Sen su verirsin, bana sen can verirsin, canımı da yine Sen alırsın. Sen, benim Rabbimsin ve benim için Sen'den baĢka Rabb yoktur. Sen'den baĢka ilah yoktur. Teksin ve ortağın yoktur". Kul, bunu okuyarak günlük Ģükrünü eda etmiĢ olur. Uykudan uyandığı zaman veya uykuya niyetlendiği zaman da Ģu duayı okumazlık etmemelidir: "Allah'ın adıyla, Allah diledikçe olur, Allah'tan baĢka güç veren yoktur. Allah diledikçe olur. Her nimet, Allah diledikçe Allah'tandır. Bütün hayırlar, Allah diledikçe O'ndandır. BaĢa gelecek kötülüğü de ancak Allah savar". Kul, böyle söyleyerek her Ģeyin Allah'tan olduğunu ikrar etmiĢ ve Ģeytandan korunmuĢ olur. Bir rivayette Ģöyle denilmektedir: Bu sözleri Arafat'ta vakfe günü güneĢ batmadan önce yüz defa söyleyen kula Allah Teala ArĢı'nm üzerinden Ģöyle nida eder: "Beni razı ettin. ġimdi bu rıza etmen karĢılığından dile Ben'den, sana vereyim". Kul, her kuĢluk vakti ve akĢam vakti Ģu ayeti yedi kere okumalı ve bunu asla terketmemelidir: "Eğer senden yüz çevirirlerse de ki: 'Allah bana yeter. O'ndan baĢk a ilah yoktur. Ben, O'na
dayanmaktayım. Ve O, büyük ArĢ'm Rabbidir". (Tevbe/129) Yine aynı Ģe kilde yedi kez Cenab-ı Allah'tan cenneti niyaz edip cehennem azabından O'na sığınmalıdır. Ezanı duyduğu zaman, müezzinle birlikte söyleneni tekrar eder, ezan bittikten sonra da Ģunu okur: "Rab olarak Allah'tan, din olarak Ġslâm'dan Peygamber olarak Muhammed'den (sav) razı oldum. Allahım bu eksiksiz davetin, ke-lime-i sadıkanın ve kılınacak namazın hürmetine Muhammed'e ve O'nun ailesine salat buyur, O'na Vesile ve Fazile'yi ver ve O'nu, kendisine vaadettiğin Makam-ı Mahmud'a gönder". Okunan ezan, sabah veya akĢam namazı içinse, o zaman Ģu ifadeyi de duasına ekler: "Allahım bu, Senin gecenin kaybolması ve gündüzünün yönel mesi, bunlar da Sana davet edenlerin sesler i, namazına hazır oluĢ ve meleklerinin Ģahitliğidir. Bütün bunların hürmetine Muhammed'e ve O'nun yakınlarına salat buyur". Kul, bu duadan sonra istediği Ģekilde dua edebilir. Müstehap görüldüğü için ezan ile kamet arasındaki vakti salatü selam ve dua için fırsat bilmelidir. ġu dua ise abdal zümresinin Ģiar edinip dillerinden düĢürmedikleri bir dua olup kul tarafından her vakit Ģiar edinilmeli ve dilden düĢürülmemelidir: "Allah diledikçe olur, bağıĢlayıcı ve affedici olan Allah'tan baĢka kuvvet yoktur. Ey Selâm, bize selam bahĢet, ey Rabbim, ey Rab- bim, ey celal ve ikram Sahibi, hayırla açıp hayırla kapat. Hayy ve Kayyûnı olan Allah'tan baĢka ilah yoktur. Rabbimiz her tür lü noksandan münezzehtir. Rabbimizin vaadi muhakkak yerine getirilecektir. Ya Allah, ya Allah, ya Aziz, ya Aziz, ya Karîb, ya Karîb, ya Halım, ya Settâr, Rabbimiz her türlü noksandan münezzehtir. Rab bimizin vaadi muhakkak yerine getirilecektir, ya Aziz, ya Aziz, ya Karîb, ya Karîb, ya Kerîm, ya Gaffar, ya Vâsi'i'l-mağfĠret, bana mağfiret et, bizi affet ve bağıĢla. Sen'den af ve afiyet niyaz ederiz ey imdat dileyenlerin yardımcısı!". Yakanda naklettiğimiz dua ve tesbihatm hepsinin de Allah Re -sulü'nden (sav), Sahabe ve onları güzellikle izleyen Tabiun'dan nakledilen hadis ve rivayetlerde bildirilmiĢ faziletleri vardır. Burada, amel sahiplerinin yaptıklarının faziletlerini değil de bizzat yapmaları gereken amelleri anlattığımız için bunlara yer vermedik. Kul, gece veya gündüz uykudan uyandıktan sonra misvak kullanmayı asla bırakmamalıdır. Denir ki, oruçlu için misvak kullanmak, en güzel hasletlerden biridir. Ancak ikindi namazından sonraki vakitte misvak kullanması mekruh görülmüĢtür. Bir hadiste Ģöyle buyrulmaktadır: "Kur'an'm ağzmızdaki yollarını misvak ile temizleyin". 98[98] BaĢka bir hadis-i Ģerifte ise Ģöyle buyrulmaktadır: "Misvak, ağzı temizleyici Allah Teala'mn rızasını çekicidir". 99[99] Denir ki, misvak kullanıldıktan sonra kılınan namaz, misvak kullanılmadan kılman namazdan yetmiĢ kat daha üstün dür. Misvak kullanmak için belirlenen en kesin vakitler, Ģu dört vakittir: Oruç tutan için zeval vaktinden önce; Cuma günü gusül abdestiyle birlikte; Gece namazına kalkıldığında ve kuĢluk vakti uy k udan uy anıldığın da. Selefti Salih, kulun üzerinden bir lokma ve bir hurma kadar bile olsa sadaka vermediği bir gün ve gecenin geçmemesini müstehap gö rürlerdi. Hatta bazıları bir baĢ soğan veya bir ip parçasını bile sadaka olarak verirlerdi. Çünkü rivayet edilen bir hadiste Ģöyle buyrulmaktadır: "KiĢi, Kıyamet günü sadakasının gölgesinde olacaktır". 100[100] Allah Teala, sadakanın az ama devamlı olanını Ģükrana layık görür. Böyle bir sadaka, O'na çok ama kesintili olan bir sadakadan daha sevimli gelir. Görmüyor musun? Sadaka verip de sonra kesen kiĢiyi yüce Kitabı'nda nasıl zemmetmekte: "Ve (malından) biraz ve rip de dayatıverenü". (Necm/34) Ayetteki "Dayatmak" kelimesi, kesmek anlamındadır. Yine O, cennet meyvalarım överek, dünya meyvalarınm kusu runu or taya çıkarmaktadır. 98[98]
Ġbni Mâce, Taharet/7. Buharı, Savm/27; Nesa'î, Taharet/4; Ġtini Mâce,Taharet/7; Ġbni Hanbel, 1/3, 10 VT/47, 62, 124, 146, 238; Dârimî, Vudu719. 100[100] Ġbni Hanbel, IV/148 99[99]
DüĢünenler için, bunda da açık bir fikir vardır: "Bir çok meyva; ne eksilir, ne de engellenir". (Vakaa/32-33) Allah Teala böyle buyurarak, sürekliliğe özendirmektedir. Selef-i Salih'in güzel ahlakından biri de, dilenciyi az da olsa bir Ģey vermeden geri çevirmemeleriydi. Allah Resulü (sav) Ģöyle buyurmuĢtur: "Bir hurmanın yarısıyla da olsun ateĢten sakının". 101[101] Yine O, Ģöyle buyurmaktadır: "GümüĢe kuĢanmıĢ bir at üzerinde dahi gelmiĢ olsun, dilencinin (üzerinizde) hakkı vardır" 102[102] Yine O, Ģöyle buyurmaktadır: "Yanık bir toynak parçasıyla da olsa dilenen kimseyi geri çevirmeyin". 103[103] "AiĢe (ra) de bir gün dilenen birine bir üzüm danesi vermiĢti. Biz birbirimize bakıĢarak bunu yadırgadık. O da Ģöyle dedi: Size ne oluyor, onun içinde birçok çekirdek miska-li vardır". Selefin ahlakına göre; onlardan birinden bir Ģey istendiğinde veya mubah olan bir Ģey kendilerinden murad edildiğinde -karĢı çıkmayı hoĢ bulmadıkları ve kaynaĢmayı sevdikleri için- hayır diyemezlerdi. Allah Resulü'nün (sav) ahlakı da böyleydi: O, bir Ģey istendiği zaman, asla 'Hayır* dememiĢ, eğer gücü yetmeyen bir Ģey ise sükut etmiĢtir. Selef ahlakının bir diğer esası da, bir husus üzerinde tek yürek olarak toplanabilmeleri, içlerinden birinin diğerleri üzerinde baskı kurmaması ve onlardan birinin her hangi bir Ģeyi tekeline alarak kardeĢlerini mahrum bırakmamasıydı. Nitekim Allah Teala onların vasıflarını Kur'an'da Ģöyle zikretmiĢtir: "ĠĢleri, aralarında danıĢma iledir. Kendilerine verdiğimiz rızıktan (Allah yolunda) har carlar". (ġura/38) Yani, iĢleri aralarında katılım sonucudur. Hiç kimseye tahsis edilmiĢ değildir. Hepsi her hususta müsavidirler. Kulun, Ģu dört ameli birlikte ifa etmesi gerekir: Oruç, sadaka, hasta ziyareti ve cenaze teĢyii. Müridlerin takip etmesi gereken yol iĢte budur. Onlar bu yolda birbirleriyle yarıĢır ve bunları ifa etmeye itina gösterirler. Bir hadiste de, bu dört ameli bir günde eda eden kimsenin gü nahları bağıĢlandığı, baĢka rivayetlerde ise cennete girdiği bildirilmektedir. Eğer bunlardan üçünü veya ikisini eda edip diğerlerini yapamazsa, hüsnü niyetinden dolayı tamamını yapmıĢ gibi sevap ahr. Kul, ezanı iĢittiğinde, ya da evi mescide komĢu ise cemaat namazını asla kaçırmamalıdır. Mescid komĢuluğu, mescid ile arasında üç ev bulunmasıdır. Birkaç mescid bulunduğu zaman, kendisine en yakın olanda cemaat namazını kılar. Ama imanın takviyesi veya namaz yolunda daha fazla adım atabilmek için, uzaktakine gitmeye niyetlenmiĢse bu baĢkadır. Çünkü ilim ve fazilet sahibi bir imamın arkasında namaz kılmak daha evladır. Uzak olmasına rağmen Allah Teala'nın mescidlerin -den birini namaz ile imar etmeye niyet etmiĢ de olabilir. Said b. el-Müseyyeb (ra) Ģöyle derdi: BeĢ vakit namazı cemaatla kılan kimse, iki kıtayı ve iki denizi ibadetle doldurmuĢ gibi olur. Kul, kılacağı her vakit namazı için vakit girmeden önce müstakil abdest almalıdır. Çünkü bu, vak itleri korumayı ve namazı güzelce eda etmeyi temin eder. Ebu'd-Derda' (ra) Allah Teala üzerine yemin ederek -ki daha önce onun Allah'ın adıyla yemin ettiğini hiç görmemiĢtim Ģöyle dedi: Allah Teala'ya en sevimli gelen ameller Ģunlardır: Sadaka vermek, ce maatle beraber namaz kılabilmek için yürümek ve insanların arasını düzeltmek. Kulun mescide veya evine her giriĢinde iki rekat namaz kılması müstehap görülür. Bu, iyi insanların (=Ebrâr) adet edindikleri amellerdendir. Aynı Ģekilde çıkarken de iki rekat n amaz kılınmalıdır. Selef -i Salih, abdest almaksızın evlerinden dıĢarı çıkmazlardı. Kulun, tuvalete her giriĢinden sonra abdest alması, her abdes-tinde de iki rekat namaz kılması müstehaptır. Bu, iyi insanların (=Ebrar) adet edindikleri amellerdendir. Bu Ģekilde amel ederek vefat eden kimse için Ģehitlik sevabı olduğu bildirilmiĢtir. Kul, evinden çıkacağı zaman Ģöyle dua eder: "Allah'ın adıyla, Allah diledikçe olur, Allah bana yeter, ben Al lah'a tevekkül ettim, Allah'tan 101[101]
Buharı, Zekat/9, 10 Menakıb/25 Rikak/49, 51 Edeb/34 Tevhid/36; Müslim, Zekat/66-68; Tirmizî, KIyamet/1 Tefsir-i Suret-i Fatiha/2 Zühd/37; Nesa'î, Zekat/63, 64; Ġbni Mâce, Mukaddime/13 Zekat28; Dârimî, Zekat/24; îbni Hanbel, 1/388, 446 IV/256, 258, 259, 3 77, 379 VI/79, 138. 102[102] Ebu Davûd, Zekat/33; Muvatta', Sadaka/3; Ġbni Hanbel, 1/201. 103[103] Nesa'î, Zekat/70 Ġbni Hanbel, IV/70 V/381.
baĢka kuvvet ve engelleyici yoktur. Allahım, Senin sayende çıktım ve beni Sen çıkardın. Allahım, beni selam içinde kıl ve beni çıkardığın gibi dinimde de selim kıl. Allahım, hataya düĢmekten, sapıtmaktan, zulmetmekten, zulme uğramaktan, cehalete düĢmekten veya Senin sahipliğinin yüceliğinin ve övgünün ululuğunun bana gizli kalmasından Sana sığınırım. Muhakkak ki Sen'den baĢka ilah yoktur". Bunun ardından Fatiha, Felak ve Nas surelerini okur. Dört rekat kuĢluk namazını asla terketmez ve gücü yettiğince onu, sekiz hatta oniki rekata kadar arttırır. Bundan daha fazlasını kılmaz ama gücü yettiğince rekatları kıraatla uzatmaya çalıĢır. Eğer kendini yorgun hissederse, rekatları kısa tutar. Bu namazın rekatlarında, ġems, Duha süreleriyle Bakara suresinin son iki ayetini, HaĢr suresinin son aĢrım ve kuĢluk virdinde okumadığı diğer sure ve ayetleri okur. AiĢe (ra) annemizden Ģöyle bir hadis rivayet edilmiĢtir: "Allah Resulü (sav) kuĢluk namazım dört rekat kılar ve Allah dileyip -gücü yettikçe- arttırırdı" 104[104] Kudsi bir hadiste ise Allah Teala Ģöyle buyurmaktadır: "Ey Adem oğlu, günün ilk kısmında dört rekat namaz kıl, günün sonu için sana bu yeter". Ümmü Hani' bn. Ebi Talib'in (ra) hadisinde de Ģu nakledilmek tedir: "Allah Resulü (sav) kuĢluk namazım sekiz rekat kıldı". 105[105] Bir baĢka hadiste ise Ģöyle buyrulmaktadır: "Adem oğlu sabaha erdiği zaman, vücudunun her mafsalına bir sadaka düĢer" 106[106] Ġnsan vücudunda üçyüz altmıĢ mafsal vardır. Ġnsanın iyiliği emretmesi bir sadaka, kötülükten sakındırması bir sadaka, zayıf birinin yükünü hafifletmesi bir sadaka, birine yol tarif etmek bir sadaka, insanlara sıkıntı veren bir Ģeyi kaldırmak da bir sadakadır. Hatta teĢbih çekmek ve Alah Teala'yı birleyerek kelime -i Ģehadet getirmek bile sadaka olarak görülmüĢtür. KuĢluk namazının iki rekatı ise bütün bunlara bedel gelir, veya bütün bunların sevabını toplayıcı olur. Asr-ı Saadet müslümanlarının adeti, mescide seher vakti fecr doğmadan önce gelmeleri ve sabah namazı vaktine kadar orada oturmalarıydı. Onlar bu ameli pek faziletli bulurlardı. Tabiun'dan birinin Ģöyle dediği rivayet edilmiĢtir: "Mescide, fecr doğmadan Önce girdiğimde Ebu Hüreyre ile karĢılaĢtım. O, benden önce gelmiĢti. Bana Ģöyle dedi: 'Ey kardeĢimin oğlu, böyle erken bir saatte evinden niçin çıktın?' Dedim ki: 'Sabah namazı için'. O zaman bana Ģöyle dedi: 'Müjdeler olsun sana! Biz, bu saatlerde mescide gelip orada oturarak namaz vaktinin geliĢini beklemeyi, Allah yolunda çıkılmıĢ cihad gibi görürdük" Bir baĢka rivayette ise "Allah Resu-lü'yle (sav) beraber" ifadesi vardır. Dualara icabetin umulduğu en faziletli vakitler, Ģu dört vakittir: Seher vakti; GüneĢin doğuĢ vakti; GüneĢin batıĢ vakti ve Ezan ile Kamet arasında geçen vakit. Gece ve gündüzün en faziletli vakitleri beĢ vakit farz namazın vakitleridir. Kul, Allah Teala'ya dua ettiği zaman, O'nun isimlerini anarak dua etmelidir. Çünkü bu isimler, O'nun sıfatlarıdır ve Allah Teala bunu çok sever. Allah Teala, dua eden kimseyi bilmek için bu isimleri izhar etmiĢtir. Kul da bunlarla dua etmeli, mesela Ģöyle demelidir: "Ey Cebbar, kalbimi zorla, ey Gaffar, günahımı bağıĢla, ey Rahman halimi Ġslah et, ey Rahîm bana merhamet et, ey Tevvâb tevbe-mi kabul et, ey Selâm beni esenlikte kıl". Müstehap görülen husus, kulun gündüz ve gece zarfında Allah Teala'nın 99 ismiyle O'na bir kez dua etmesidir. Çünkü Allah Resu-lü'nden rivayet edilen bir hadiste "Bu isimleri sayan cennete girer" 107[107] buyrulmaktadır. Bu isimler, Kur'an-ı Kerim'in muhtelif yerlerine dağıtılmıĢ vaziyettedir. Dolayısıyla bunları içten bir imanla zikreden kimse, Kur'an'ın tamamını hatmetmiĢ gibi olur. Belli bir sıraya göre tertib edilmedikleri için bunları ezberlemede zorluk çeken kimse, onları alfabe harflerine göre 104[104]
Aynı anlamda bir hadis için b. Ġbni Hanbel, VI/74, 156. Aynı anlamda hadisler için b. Ġbni Hanbel, VI/341, 342, 343, 425. 106[106] Benzer anlamda hadisler için b. Buharî, Sulh/Ġl Cihad/72, 128; Müslim, Müsafirun/84 Zekat/56; Ebu Davûd, Tatawu712 Edeb/160; îbni Hanbel, 11/316, 328. 107[107] Buharı, Tevhid/12 ġurut/18; Tirmizî, Da'avat/S2; Ġbni Hanbel, 11/258, 267, 314. 105[105]
sıralaman, elif harfinden baĢlayarak, her harfteki ismi zikretmelidir. Buna Allah Teala'nın isimlerinin zikri Ģöyle baĢlar: "Ya Allah, ya Evvel, ya Ahir, ya Bari', ya Bâtın, ya Tevvâb..." Bu isimlerden bazılarının, benzerlikten dolayı baĢka harflerde yeralması halinde, kul bilinen ve açık olan isimleri alfabe harflerine göre sıralar ve sayıyı 99'a ulaĢtırınca tamamını zikretmiĢ gibi olur. Çünkü bazı harflerde on veya daha fazla, ya da daha az isim bulunabilmektedir. Bazı harflerde hiç isim bilmemesi de sayıyı tamamladığı takdirde zarar etmez. Bu hususta gelen rivayetlere göre böyle yapan da bütün isimleri zikretmenin faziletine nail olur. TeĢbih namazına gelince; Cuma günü iki defa teĢbih namazı kılmak müstehap görülmüĢtür. Bunların ilki gündüz, ikincisi gece kılınır. Bu namazın dört rekatında üçyüz teĢbih çekilir. Eğer namazı gündüz kılıyorsa bu dört rekatın arasını selamla ayırmaz. Gece kıldığında ise, iki rekatta bir selam verir. Salih kimseler, bu namazı kılar, bereketini bilir ve faziletini birbirlerine hatırlatırlardı. Bu namaz hakkında iki hadis rivayet edilmiĢtir. Bunlardan ilki Hakem b. Ġbban -Ġkr ime-Ġbni Abbas (ra) senediyle rivayet edilmiĢtir: Allah Resulü (sav) Abbas b. Ebi Talib'e Ģöyle buyurdu: Sana bir Ģey vereyim mi, sana bir Ģey bahĢedeyim mi, sana bir Ģey kazandırayım mı ki onu yaptığında Allah Teala günahlarının ilkini de sonunu da, yenisini de eskisini de, hatayla olanını da kasıtlı olanını da, gizli olanını da açık olanını da bağıĢlasın? Dört rekat namaz kılarsın ve her rekatta Fatiha ve bir baĢka sure okursun. Okumayı bitirdikten sonra ilk rekatta kıyam halinde iken onbeĢer kez 'Süb -hânallah, elhamdü lillah vela ilahe illallah vallahü ekber1 der, sonra rüku'a eğilir ve bunları onar kez söylersin. Sonra rükudan baĢını kaldırdığında bunları yine on kez söyler, ardından secdeye gidersin, secdede bunları on kez söyler ve baĢını kaldırıp on kez daha söyler ardından ikinci secdeye gidersin. Ġkinci secdede de yine onar kez söyler, baĢını kaldırdığında tekrar onar kez söyler ve oturur sun. Böylece bu tesbihatı her rekatta yetmiĢbeĢ defa çekmiĢ olursun. Eğer yapabilirsen, bunu dört rekatın tamamında yaparsın. Gücün yeterse, bu namazı her gün kıl, eğer yetmezse her Cuma kıl, eğer yetmezse her ay kıl, eğer buna da gücün yetmezse, yılda bir kıl. ġayet bunu da baĢaramazsan, o zaman ömründe bir defa kıl". 108[108] Bu hadisi, Ebu Davud es-Sicistani tarafından nakledilmiĢtir. O Ģöyle derdi: TeĢbih namazıyla ilgili olarak bundan daha sahih bir hadis mevcut değildir. Bu rivayetin baĢka Ģekillerinde teĢbih adedi; kıraattan sonra onbeĢ teĢbih, birinci rekatta ikinci secdeden sonra kıyama kalkmadan önce on teĢbih, ikinci rekatta da aynı Ģekilde teĢehhüdden önce on teĢbih daha çekileceği Ģeklindedir. BaĢka bir rivayette ise "Namaza iftitah tekbiriyle baĢlanacağı, bunun ardından 'Sübhâneke' okunacağı, sonra kıraata baĢlamadan önce onbeĢ kez tesbihat çekileceği, ardından Fatiha ve bir sure okunacağı sonra on kez tesbihat çekilip rüku'a gidileceği, böylece kı yam halinde iken yirmibeĢ teĢbih çekileceği, iki rekat arasındaki ilk oturmada secdeden sonra tesbihat çekilmeyeceği, teĢehhüd için oturulan celsede de secdeden sonra teĢbih okumayacağı bildirilmektedir. TeĢbih namazıyla ilgili baĢka bir rivayet de Ģöyledir: Abdullah b. Ziyad b. Sem'an -Muaviye b. Abdullah b. Ca'fer senediyle Ca'fer'den (ra) Ģunu rivayet etmiĢtir: Allah Resulü (sav) ona TeĢbih namazını öğretti: Namaz iftitah tekbiriyle baĢlar sonra yukarıdaki hadiste zikredilen tesbihat söylenir ve bunlara "Vela havle vela kuvvete illa billahil aliyyil aziim' tesbihatı eklenir. O da bu kelimelerin onbeĢ defa söyleneceğini bildirmiĢ, ama ikinci secdeden kalkarken söyleneceğini belirtmemiĢtir. Bu rivayet bize daha hoĢ gelmektedir, çünkü Abdullah b. el-Mü-barek de (ra) bu hadisle amel etmiĢtir. Sehl b. Asım, îbni Vehb'den Ģunu nakletmiĢtir. îbni Vehb der ki: Abdullah b. el Mübarek'e içinde teĢbih çekilen namazı sordum. Bana 'Sübhanallah vel hamdü lil -lah...' kelimelerinin onbeĢer kez söyleneceğini Fatiha ile Felah ve Nas surelerinin okunacağını, 108[108]
Ebu Davûd, Tatawıı'/14; Tirmizî, Vitr/19; ĠbnĠ Mâce, Ġkamet/190.
