1.0 Pengenalan Pemakan Pemakanan an merupaka merupakan n salah salah satu aspek aspek yang mempengar mempengaruhi uhi kesihat kesihatan an tubuh tubuh badan seseorang individu. Pengambilan makanan yang baik akan mendatangkan kesihatan yang baik terhadap tubuh badan. Sebaliknya, sekiranya seseorang itu tidak mengamalkan amalan pemakanan yang sihat, maka ia akan memudahkan indiv individ idu u terseb tersebut ut terded terdedah ah kepad kepada a pelbag pelbagai ai penyak penyakit it khusus khususnya nya obesit obesitii yang yang semakin membimbangkan pada masa kini. Sebelum negara mencapai kemajuan, majoriti majoriti rakyatn rakyatnya ya terdedah terdedah kepada kepada pelbagai pelbagai penyakit penyakit adalah adalah disebabk disebabkan an oleh faktor faktor kekuran kekurangan gan nutrisi nutrisi dalam dalam badan badan kerana kerana mereka mereka tidak tidak mendapat mendapat sumber sumber makanan yang mencukupi. Walhal, pada zaman modenisasi kini, kita dapat lihat bahawa rakyat mudah mendapat pelbagai penyakit akibat terlalu makan dengan berlebih berlebihan an lalu kurang kurang melakuk melakukan an aktiviti aktiviti zikal zikal sehingga sehingga mengunda mengundang ng kepada kepada masalah obesiti yang semakin membimbangkan negara alaysia. enurut !ulan Pemakanan alaysia "#$%&', obesiti bermaksud berat badan yang berlebihan berlebihan daripada daripada berat badan badan yang ideal mengiku mengikutt ketingg ketinggian. ian. (al ini disebabkan oleh lemak yang berlebihan telah terkumpul di dalam badan seseorang individu individu.. !erdasa !erdasarkan rkan kajian kajian yang telah dijalank dijalankan an oleh Pertub Pertubuhan uhan )esiha )esihatan tan Seduni Sedunia a "W(*' "W(*' pada pada tahun tahun #$%$, #$%$, kajia kajian n terseb tersebut ut telah telah menca mencatat tatka kan n bahaw bahawa a alaysia alaysia merupaka merupakan n negara negara yang mempunyai mempunyai bilangan bilangan paling paling ramai penduduk penduduk yang gemuk di +sia enggara dan berada di tempat yang keenam di seluruh +sia "dipetik "dipetik dalam dalam -embaga -embaga Promos Promosii )esiha )esihatan, tan, #$%%'. #$%%'. endengar endengarkan kan bilangan bilangan ini sahaja sahaja sudah sudah cukup cukup mengga menggamba mbark rkan an bahawa bahawa rakyat rakyat alays alaysia ia pada pada masa masa kini kini mengamalkan gaya pemakanan yang tidak sihat dan makan dengan berlebihan. (al ini akan mendatangkan kesan yang negatif terhadap kesihatan diri dalam jangka masa yang panjang sekiranya individu tidak mengamalkan pemakanan yang sihat dan seimbang. usteru itu, kita perlu menyedari akan bahayanya obesiti ini terhadap kesih esihat atan an sepa sepanj njan ang g haya hayatt mer mereka. eka. (al (al ini ini keran erana a masa masala lah h obes obesit itii ini ini juga juga merupakan salah satu penyumbang kepada penyakit Non-Communicable Non-Communicable Diseases (NCD) seperti diabetes, sakit jantung, hipertensi, kanser serta penyakit respiratori seperti asma dan emsima ")ementerian )esihatan alaysia, #$%$'. *leh hal yang demikian, langkah yang bijak untuk mengamalkan amalan pemakanan yang sihat 1
dan aktif perlu diambil dengan menggunakan Piramid akanan alaysia sebagai panduan untuk mendapatkan pemakanan yang sihat. elalui pengamalan diet yang sihat, maka segala nutrien penting yang diperlukan oleh tubuh badan akan dapat diperoleh agar kita sentiasa sihat dan bertenaga untuk melakukan aktiviti harian.
2.0 Piramid Makanan enurut
)ementerian
)esihatan
alaysia
"#$%$',
Panduan
mencadangkan bahawa seseorang individu perlu mengambil
/iet
alaysia
pelbagai jenis
makanan berpandukan Piramid akanan alaysia untuk mengamalkan amalan pemakanan yang sihat. (al ini kerana tidak ada satu jenis makanan yang mampu membekalkan semua nutrien yang diperlukan oleh tubuh badan. *leh itu, segala nutrien penting yang diperlukan oleh tubuh badan akan dapat diperoleh agar kita sentiasa sihat dan bertenaga untuk melakukan aktiviti harian. erdapat tiga jenis piramid makanan yang boleh dijadikan sebagai panduan pengambilan makanan yang sihat iaitu Piramid akanan )onvensional, Piramid akanan !aru serta Piramid akanan +tlet "-ampiran %'. erdapat beberapa komponen dalam piramid makanan yang membezakan ketiga0tiga piramid makanan tersebut. Pada Piramid akanan !aru, kita dapat lihat bahawa ia meletakkan senaman yang kerap dan pengawalan berat badan yang seimbang pada bahagian aras bawah piramid. 1asional Piramid akanan !aru meletakkan senaman yang kerap dan pengawalan berat badan yang seimbang adalah kerana sikap majoriti rakyat alaysia yang kurang bersenam dan tidak aktif melakukan aktiviti zikal. (al ini boleh menyebabkan pengumpulan lemak yang berlebihan dalam badan sehingga menyebabkan berat badan mereka melebihi berat badan yang ideal dan obesiti "!ulan Pemakanan alaysia, #$%&'. Seterusnya, Piramid akanan !aru juga meletakkan kumpulan karbohidrat yang mengandungi serat yang tinggi seperti beras perang, roti gandum penuh, oat dan bijirin penuh pada aras ketiga piramid. (al ini sangat berbeza jika dibandingkan dengan Piramid akanan )onvensional yang meletakkan semua jenis makanan berkarbohidrat seperti nasi, mi, roti dan produk bijirin di bahagian aras bawah piramid dan makanan ini perlu diambil dengan kuantiti yang banyak. !ukan itu sahaja, Piramid akanan !aru ini juga meletakkan sumber asid lemak pada aras 2
kedua piramid makanan iaitu minyak sayuran serta minyak ikan dan ia perlu diambil dalam kuantiti yang sederhana iaitu #0& sajian berbanding Piramid akanan )onvensional yang memerlukan sedikit sahaja pengambilan lemak dan minyak. Pada puncak piramid pula, Piramid akanan !aru mencadangkan bahawa pengambilan daging merah dan mentega perlu dihadkan selain mengurangkan pengambilan makanan yang berglisemik tinggi seperti beras putih, roti putih dan kentang
putar
berbanding
dengan
Piramid
akanan
)onvensional
yang
mencadangkan bahawa makanan tersebut perlu diambil dalam kuantiti yang banyak iaitu sebanyak 20%# sajian. enurut kajian, pengambilan makanan yang berglisemik tinggi yang diambil secara berlebihan telah meningkatkan kadar penyakit jantung dan obesiti di seluruh dunia "3orfazlinda, 3urul +in, Suzieliana, 4 5arah 6uli, #$%#'. *leh hal yang demikian, makanan seperti daging merah dan roti putih ini diletakkan di puncak piramid bagi menunjukkan bahawa makanan ini perlu diambil dalam kuantiti yang sedikit kerana ia mengandungi lemak tepu dan kolesterol yang tinggi. Piramid akanan +tlet pula berbeza dari segi peranannya kerana ia diperkenalkan untuk para atlet atau orang yang aktif dalam sukan bagi membantu mereka untuk mengekalkan dan meningkatkan prestasi mereka dalam sukan. Piramid akanan +tlet juga berbeza dari segi kuantiti makanan yang perlu diambil bergantung kepada umur dan jenis aktiviti sukan yang dilakukan. Para atlet juga perlu mengambil pelbagai jenis makanan yang merangkumi semua nutrien yang diperlukan untuk membantu membekalkan tenaga, menjana metabolisme secara optimum ketika bersenam serta membaik pulih tisu yang rosak "3orhidayah (asan !asari, #$%%'. Pada Piramid akanan +tlet, terdapat komponen air yang diletakkan pada dasar piramid kerana air sangat penting kepada para atlet dalam pengambilan makanan yang sihat. (al ini kerana air dapat mengelakkan para atlet mengalami dehidrasi dan stress haba ketika melakukan aktiviti sukan serta membantu mereka daripada kehilangan air yang boleh mengakibatkan peningkatan kepekatan darah dan penurunan volum darah "Suriah +bd 1ahman 4 engku +izan (amid, #$$%'. )arbohidrat juga perlu diambil dengan kuantiti yang banyak sebelum memulakan latihan kerana karbohidrat merupakan sumber tenaga yang utama. (al ini demikian
3
kerana karbohidrat dapat membekalkan tenaga yang berterusan kepada atlet, membantu rasa kekenyangan yang dan membantu atlet memiliki ketahanan zikal yang lebih lama "7raciella 1egina, #$%#'. usteru, Piramid akanan +tlet sesuai dijadikan panduan dalam amalan pemakanan yang sihat bagi para atlet dan orang yang aktif bersukan.
3.0 Manfaat Piramid Makanan dalam mencegah obesiti 8mum mengetahui bahawa jumlah penghidap obesiti di alaysia telah meningkat ke angka yang semakin membimbangkan pada masa kini dan setanding dengan penduduk +merika Syarikat. ajlis Pencegahan *besiti pula telah menjangkakan bahawa alaysia menjadi negara pertama di +sia enggara dengan pesakit kencing manis yang teramai pada tahun #$%9 dan menduduki tempat keenam di +sia Pasik dari segi obesiti "8tusan alaysia, %: 3ov #$%%'. Seseorang individu dikatakan mengalami obesiti apabila ;ndeks isim ubuh "!;' mereka melebihi <$. enurut Pertubuhan )esihatan Sedunia seseorang
individu
tidak
"#$$<', obesiti ini adalah berpunca apabila
melakukan
aktiviti
zikal
yang
mencukupi
serta
mempunyai amalan pemakanan yang tidak sihat. 3oorsyarzielah Salleh "#$%<' pula menyatakan bahawa obesiti juga berpunca akibat sikap individu yang suka makan dengan berlebihan melebihi jumlah sajian yang dicadangkan di piramid makanan. *leh hal yang demikian, piramid makanan telah dibina untuk dijadikan sebagai panduan kepada pengambilan makanan yang sihat dan seimbang di samping membantu individu untuk mengamalkan diet yang baik agar masalah obesiti ini dapat dicegah daripada awal. usteru, setiap individu perlu mengambil pelbagai jenis makanan dalam piramid makanan dengan kuantiti yang betul untuk mendapatkan nutrien yang lengkap. erdapat beberapa kumpulan makanan yang terdapat dalam ketiga0tiga jenis piramid makanan yang boleh membantu dalam pencegahan obesiti. +ntaranya ialah karbohidrat, vitamin, protein dan lemak. )arbohidrat merupakan salah satu nutrien yang sangat signikan dalam pemakanan seseorang individu. )arbohidrat berfungsi untuk membekalkan sumber tenaga yang utama dalam menyediakan keperluan glukosa untuk penyimpanan glikogen "aryama, #$%:'. Piramid akanan )onvensional menyarankan untuk mengambil karbohidrat antara =0%# sajian dalam sehari bergantung kepada jumlah tenaga, saiz badan dan jenis senaman yang dilakukan "ohd Sani adon, t.t'. 4
+ntara contoh karbohidrat yang terdapat dalam piramid makanan ialah nasi, roti, bijirin, roti dan mi. Walau bagaimanapun, (ark dan /een "#$$:' menyarankan untuk memilih karbohidrat yang berserat tinggi seperti roti mil penuh, beras perang dan oat berbanding memilih karbohidrat yang mempunyai kanji dan kandungan gula yang tinggi seperti nasi putih, roti putih dan mi. (al ini sesuai dengan saranan Piramid akanan !aru yang meletakkan makanan berkarbohidrat yang berbijirin penuh di aras kedua dan perlu diambil antara &0= sajian. anakala, pengambilan makanan berglisemik tinggi seperti roti putih dan nasi putih diletakkan pada puncak Piramid akanan !aru dan diambil dalam kuantiti yang sedikit. (al ini demikian kerana makanan karbohidrat berbijirin penuh mempunyai kandungan serat yang tinggi, vitamin, mineral dan protein untuk membantu membekalkan sumber tenaga yang baik untuk tubuh badan serta membantu menyingkirkan
lemak0lemak
berlebihan
dalam
badan.
;a
juga
membantu
membuang kolesterol yang berbahaya dari dalam badan berbanding makanan berglisemik tinggi seperti roti putih dan nasi putih "(ark 4 /een, #$$:'. *leh itu, ia sangat membantu dalam menurunkan berat badan bagi penghidap obesiti. )ajian juga menunjukkan bahawa pengambilan makanan seperti seperti nasi putih, mi dan roti putih secara berlebihan telah menyumbang kepada peningkatan kadar penyakit diabetes dan obesiti di seluruh dunia kerana ia mempunyai kandungan kanji dan gula yang tinggi "3orfazlinda et.al, #$%#'. *leh itu, sangat penting untuk memilih makanan yang terbaik dan diambil dalam saiz hidangan yang sedikit dan tidak berlebihan bagi mengelakkan seseorang individu mempunyai kecenderungan untuk menghidap obesiti. (al ini kerana, makan secara berlebihan merupakan salah satu penyebab kepada masalah obesiti. *besiti pula akan menyebabkan individu mudah berasa lesu dan lemah dalam melakukan pergerakan yang aktif. Seterusnya, vitamin juga tidak kurang pentingnya dalam amalan pemakanan yang sihat. Sumber vitamin ini kebanyakannya boleh diperolehi dalam sayur0 sayuran dan buah0buahan. )umpulan makanan ini terdapat dalam ketiga0tiga piramid makanan dan diletakkan pada aras kedua piramid serta perlu diambil secara pukal "banyak'. Panduan /iet alaysia juga mencadangkan bahawa makan sekurang0kurangnya < hidangan sayur dan # hidangan buah setiap hari kerana ia melindungi tubuh daripada menghidap pelbagai penyakit kronik ")ementerian )esihatan
alaysia,
#$%$'.
Sayur0sayuran 5
dan
buah0buahan
bukan
sahaja
mengandungi vitamin, malah ia juga mengandungi serat yang tinggi, mineral dan rendah lemak. )andungan serat yang tinggi dan rendah lemak ini tidak mempunyai kalori dan membantu seseorang untuk berasa kenyang dengan cepat "(olford, #$$='. *leh hal yang demikian, ia membantu individu mengurangkan risiko daripada makan secara berlebihan daripada saiz hidangan yang dinyatakan dalam piramid makanan. usteru, sayur0sayuran dan buah0buahan ini memainkan peranan penting dalam membantu pengawalan berat badan sekaligus dapat mencegah kadar obesiti daripada terus meningkat. Selain itu, kita digalakkan untuk memakan sayuran mentah seperti timun, saderi, lobak dan sebagainya serta menggunakan kaedah memasak
yang
sihat
seperti
merebus,
mencelur
atau
mengukus
bagi
meminimumkan kehilangan nutrien. (ark dan /een "#$$:' pula mencadangkan bahawa buah0buahan pula sebaik0baiknya dimakan dengan kulit berbanding ia digunakan untuk membuat jus untuk mendapatkan kandungan nutrien yang optimum disamping dapat mencegah pelbagai penyakit kronik dan obesiti. Protein pula terdapat dalam ketiga0tiga piramid makanan. Sumber protein boleh diperoleh daripada kekacang, ikan, ayam, daging, telur, susu dan produk tenusu. Walau bagaimanapun, terdapat perbezaan dari segi aras dan jumlah sajian pada piramid0piramid makanan. Pada Piramid akanan )onvensional dan Piramid akanan +tlet, protein diletakkan di aras ketiga dan dibahagikan kepada dua bahagian iaitu susu dan produk tenusu serta ikan, ayam, itik, daging dan kekacang. umlah sajian yang perlu diambil adalah %0# sajian dan #0< sajian masing0masing. (al ini berbeza dengan Piramid akanan !aru yang meletakkan kekacang pada aras keempat, manakala ikan, ayam, dan telur pada aras kelima dan diikuti dengan susu dan produk tenusu pada aras keenam. Protein mengandungi banyak manfaat terhadap sistem tubuh badan yang berfungsi untuk membaiki tisu dan otot serta menguatkan tulang dan gigi. ;a juga berfungsi untuk membekalkan tenaga apabila karbohidrat dan lemak tidak mencukupi di dalam badan "ohd Sani adon, t.t'. /alam usaha untuk mencegah obesiti, kita digalakkan untuk mengambil protein daripada sumber tumbuhan seperti kekacang dan sumber haiwan seperti ayam, ikan, kerang dan telur. Pengambilan daging merah seperti daging lembu, kambing dan khinzir adalah tidak
6
digalakkan untuk diambil secara kerap. *leh hal yang demikian, Piramid akanan !aru meletakkan sumber protein seperti daging merah berada di puncak piramid yang menunjukkan bahawa ia perlu diambil secara sedikit. (al ini kerana daging merah mempunyai kandungan lemak tepu dan kolesterol yang tinggi walaupun ia kaya
dengan
sumber
protein.
;ni
boleh
mengakibatkan
kepada
penyakit
kardiovaskular dan obesiti sekiranya ia diambil secara berlebihan. Panduan /iet alaysia #$%$ juga mencadangkan untuk mengambil protein daripada ikan, ayam, kekacang, susu dan produk tenusu kerana ianya mengandungi rendah lemak dan pelbagai nutrien yang penting untuk kesihatan dan kecergasan ")ementerian )esihatan alaysia,
#$%$'. /i samping itu, obesiti dapat dicegah dengan
mengambil sumber protein yang mengandungi kandungan lemak tepu yang rendah, tiada kolesterol dan mempunyai sumber nutrien yang lain. ambahan lagi, susu dan produk tenusu seperti keju dan yogurt merupakan sumber protein yang sangat membantu dalam pengurangan berat badan kerana sumber ini mengandungi kalsium. )ajian menunjukkan bahawa pengambilan kalsium dalam pengamalan diet telah meningkatkan proses pemecahan lemak dan menurunkan jumlah penghasilan lemak dalam badan "!owen, 3oakes, 4 >lifton, #$$&'. Penghidap obesiti dewasa yang mengamalkan diet yang tinggi dengan kalsium menyebabkan pengurangan berat badan dan lemak dengan lebih cepat berbanding mereka yang mengikuti amalan diet yang kurang dengan kalsium. *leh itu, pengamalan diet yang baik berdasarkan sumber protein yang kaya dengan mineral ini sangat membantu dalam pencegahan obesiti daripada terus meningkat. Selain itu, lemak juga merupakan komponen penting yang terdapat dalam ketiga0tiga piramid makanan. -emak berfungsi untuk mengawalatur suhu badan, melindungi organ dalaman, membekalkan vitamin larut lemak dan asid lemak perlu serta bertindak sebagai penebat haba untuk melindungi badan daripada kesejukan "ahadiah uda, #$%<'. Walau bagaimanapun, piramid makanan mencadangkan bahawa lemak, minyak, gula dan garam perlu diambil dengan sedikit. /alam pengamalan diet yang sihat, elakkan pengambilan makanan yang tinggi dengan lemak tepu seperti mentega, ayam goreng, burger dan sebagainya.
Sebaliknya,
amalkan pengambilan lemak daripada sumber lemak tak tepu seperti minyak zaitun, minyak ikan, minyak sayuran dan lain0lain. Pengambilan diet yang sihat ini
7
sesuai dengan Piramid akanan !aru yang meletakkan sumber minyak tumbuhan dan minyak ikan pada aras ketiga piramid dan perlu diambil antara %0# sajian. 3amun, dalam usaha mencegah obesiti ini, pengambilan makanan yang tinggi dengan lemak dan berminyak dalam penyediaan makanan perlu dikurangkan ")ementerian )esihatan alaysia, #$%$'. (al ini kerana, pengambilan lemak secara berlebihan akan mengundang kepada masalah berat badan seterusnya kepada masalah obesiti. Sekiranya seseorang sudah mencapai tahap obesiti, maka kecenderungan untuk menghidap pelbagai penyakit kronik seperti kencing manis, sakit jantung dan darah tinggi amat tinggi. enurut kajian Willett, Sacks, richopoulou, /rescher, 5erro0-uzzi, (elsing, 4 richopoulos "%??:', jika kita lihat kepada amalan diet orang editerranean, mereka mengamalkan diet yang rendah lemak tepu dan menggantinya dengan sumber lemak tak tepu dalam pemakanan. isalnya, gandum, sayur0sayuran, buah0buahan, kekacang, minyak zaitun dan mengehadkan pengambilan gula dan daging merah. ;ni menjadikan negara mereka merupakan negara yang paling rendah tahap kolesterol dan kadar penyakit kardiovaskular dan obesiti. 3amun begitu, sumber lemak ini juga tinggi dengan kalori dan akan menyumbang kepada kenaikan berat badan sekiranya tidak mengamalkan senaman dan aktiviti zikal yang cukup. usteru, pengamalan diet yang sihat perlu diamalkan berpandukan piramid makanan agar dapat mencegah obesiti dan menjamin kesihatan sepanjang hayat.
4.0 Kesimpulan )esimpulannya, ramai orang yang kurang menyedari akan kepentingan piramid makanan
yang
dicadangkan
oleh
)ementerian
)esihatan alaysia.
Walhal,
berpandukan piramid makanan ini, seseorang individu dapat mengamalkan diet yang baik serta mengamalkan gaya hidup yang sihat kerana pengambilan makanan yang berkualiti dan teratur adalah penting untuk mengekalkan kesihatan badan "ohd +zlan +bdullah 4 3oraziah +li, #$%%'. enurut !ulan Pemakanan alaysia "#$%&', individu perlulah mengambil makanan harian mengikut keperluan tenaga, jantina, umur, dan aktiviti zikal yang dilakukan. Sekiranya makanan diambil dengan kerap melebihi aktiviti zikal yang dilakukan, maka ia akan menyebabkan pertambahan berat badan dan mengundang kepada masalah obesiti. *leh itu, amalan pengambilan makanan yang sihat 8
berpandukan Piramid akanan alaysia perlu dititikberatkan untuk mengekalkan berat badan yang ideal serta mengelak daripada obesiti dan penyakit berbahaya yang lain untuk kesihatan sepanjang hayat.
5.0 Ruukan
!owen, ., 3oakes, ., 4 >lifton, P... "#$$&'. + high dairy protein, high0calcium diet minimizes bone turnover in overweight adults during weight loss. Journal of Nutrition, 134, :2=0:9<. !ulan Pemakanan alaysia. "#$%&'. Makan sihat bergerak aktif: Cegah obesiti. Petaling aya@ !ulan Pemakanan alaysia. 7raciella 1egina. "#$%#'. /aftar ;ndeks 7likemik makanan. /imuat turun pada < 5eb #$%9 dilaman web@
[email protected] (ark, -., 4 /een, /. "#$$:'. Nutrition for life: he !e"niti#e gui!e to eating $ell for goo! health% 8nited )ingdom@ /orling )indersley -td. (olford, P. "#$$='. &'timum nutrition ma!e eas: o$ to achie#e o'timum health. 7reat !ritain@ Piatkus !ooks. )ementerian )esihatan alaysia. "#$%$'. *nter#ensi faktor risiko NCD !alam komuniti% Putrajaya@ )ementerian )esihatan alaysia. )ementerian )esihatan alaysia. "#$%$'. Mo!ul inter#ensi obesiti !i tem'at ker+a . Putrajaya@ )ementerian )esihatan alaysia. )ementerian )esihatan alaysia. "#$%$'. )ementerian )esihatan alaysia.
an!uan
!iet Malasia. Putrajaya@
-embaga Promosi )esihatan. "#$%%'. Mo!ul 'rogram 'romosi kesihatan: encegahan obesiti% Petaling aya@ -embaga Promosi )esihatan alaysia. ahadiah uda. "#$%<'. 'ress .estari: .iolog . Petaling aya@ Sasbadi Sdn. !hd. aryama +wang /aud. "#$%:'. Nutrisi sukan. )uala -umpur@ /ewan !ahasa dan Pustaka. ohd +zlan +bdullah 4 3oraziah +li. "#$%%'. +malan pemakanan dalam kalangan pelajar universiti dan implikasinya terhadap pembelajaran. Jurnal ersonalia ela+ar, 14, :?02=. ohd Sani adon. "t.t'. Mo!ul 'embela+aran JJ /0*. /imuat turun pada < 5eb #$%9 dilaman web@
[email protected]<$%<0pjj0upsi0 nal0format0pdf 3orfazlinda ustaCa, 3urul +in +bd 1aub, Suzieliana Salleh, 4 5arah 6uli +bd 1ahman. "#$%#'. irami! makanan baru% /imuat turun pada < 5eb #$%9 dilaman web@
[email protected]#$%#A$:A%%Apiramid0 makanan0baruA
9
3oorsyarzielah Salleh. "#$%<'. ese!aran terha!a' amalan 'emakanan seimbang !alam kalangan 'ela+ar oliteknik Merlimau, Melaka: 0atu tin+auan% 5akulti Pendidikan eknikal dan Dokasional@ 8niversiti un (ussein *nn alaysia. 3orhidayah (asan !asari. "#$%%'. in+auan 'erkaitan !i antara kom'osisi tubuh ba!an !an 'aras glukosa !alam !arah !engan kekera'an senaman mengikut kategori umur !an +antina% 5akulti Pendidikan@ 8niversiti eknologi alaysia. Pertubuhan )esihatan Sedunia. "#$$<'. Diet 'emakanan !an 'encegahan 'enakit kronik: 2a'oran bersama & 'erun!ingan 567 'akar% 7eneva@ World (ealth *rganization. Suriah +bdul 1ahman 4 engku +izan (amid. "#$$%'. emakanan $arga tua. )uala -umpur@ /ewan !ahasa dan Pustaka. 8tusan alaysia. "%: 3ov #$%%'. &besiti: Malasia nombor satu% /imuat turun pada < 5eb #$%9 dilaman web@
[email protected] seriusA Willett, W>., Sacks, 5., richopoulou, +., /rescher, 7., 5erro0-uzzi, +., (elsing, E., 4 richopoulos, /. "%??:'. editerranean diet pyramid@ + cultural model for healthy eating. he 6merican Journal of Clinical Nutrition, 81 "2', %&$#:0%&$2:.
10
