Geoekologija
Geoekologija
Geoekologija
Geoekologija
Geoekologija
1. Životna sredina , definicija i predmet proučavanja Životna ili spoljašnja sredina obuhvata komleks svih uticaja koji na biljke i životinje deluju na onom mestu na kome oni žive. Ti uticaji dolaze kako od nežive tako i od žive prirode. Ove uticaje označavamo kao životne ili ekološke faktore . Razlikujemo čitav niz ekoloških faktora, kao što su npr toplota, vlaga , svetlost ... Za razli čita živa bića ekološki faktori imaju nejednak zna čaj u pogledu svoga kvaliteta i inteziteta. Neki su neophodni uslov života i opstanka vrste, i oni se ozna čavaju kao neophodni životni uslovi. Za druge vrste ti isti faktori mogu imati daleko manji značaj, ili mogu biti čak bez ikakvog zna čaja.
2. Osnovni pojmovi ekologije, definicija i predmet prou čavanja Ekologija je nauka koja proučava odnose između biljaka, životinja, mikroorganizana i životne zajednice (biocenoze) prema uslovima spoljašnje sredine, kao i odnose koji postoje izme đu samih živih bića u biocenozama. Ime ekologia potiče od gr čkih reči „ojkos“ što znači dom , stanište i „logos“ što znači nauka. Prema tome možemo reći da je ekologija nauka o doma ćinstvu. Termin ekologija uveo je Ernest Hekel 1869 godine, ali je tu uklju čivao samo proučavanje životinja koje je naravno kasnije shva ćeno šire. Ekologija se uslovno može podeliti na dve discipline : autoekologiju i sinekologiju . Autoekologija proučava odnose pojedinih biljaka i životinja prema spoljašnjoj sredini, dok se sinekologija bavi ispitivanjem odnosa životnih zajednica prema faktorima sredine.
Životna ili spoljašnja sredina obuhvata komleks svih uticaja koji na biljke i životinje deluju na onom mestu na kome oni žive. Ti uticaji dolaze kako od nežive tako i od žive prirode. Ove uticaje označavamo kao životne ili ekološke faktore. Razlikujemo čitav niz ekoloških faktora, kao što su npr toplota, vlaga , svetlost ... Za razli čita živa bića ekološki faktori imaju nejednak zna čaj u pogledu svoga kvaliteta i inteziteta. Neki su neophodni uslov života i opstanka vrste, i oni se ozna čavaju kao neophodni životni uslovi. Za druge vrste ti isti faktori mogu imati daleko manji značaj, ili mogu biti čak bez ikakvog zna čaja. U prostoru koja naseljavaju živa bi ća zapažamo da se pojedina mesta odlikuju specifi čnim kompleksom ekoloških faktora. Takvi posebni delovi naseljenog prostora ozna čena su kao biotopi ili životna staništa. Kao primeri životnih staništa mogu se navesti: reka, jezero, pustinja, šuma ... Sistem višeg reda koji izgrađuju , prožimajući se intimno, biotop i biocenoza naziva se ekosistem.
Biocenoza predstavlja jedinstvo populacija svih vrsta organizama koji nastanjuju određenu geografsku jedinicu, razlikujući se od susednih po hemijskom sastavu kao i nizu fizi čkih pokazatelja.
Geoekologija
Biom je životna zajednica koju karakteriše specifi čnost životnih formi važnih klimaksnih vrsta. Najčešće se izdvaja devet osnovnih tipova bioma: tundra, tajga, listopadne šume umerenih širina, trave umerenih širina, tvrdolisna suptropska vegetacija, vegetacija pustinja, savane, tropske sezonske kišne šume i tropske kišne šume. Biosfera je jedna sfera Zemlje u kojoj egzistiraju biljke, životinje na Zemlji. To je jedinstven termodinamički prostor u kome egzistira život i postoji konstantno me đudejstvo živih bića i neorganske sredine. Obuhata : gornji sloj litosfere, celu hidrosferu i pedosferu i donje delove atmosfere.
3. Ekološki faktori, pojam, zna čaj i podela U bitopu ekološki faktori deluju komleksno. Oni se uzajamno menjaju i uslovljavaju tako da je izolovano dejstvo samo jednog faktora nemogu će. Primer: temperatura zemljišta zavisi od insolacije. Ekološke faktore delimo na : abioti čke i biotičke, a kao poseban faktor tretira se antropogeni. Sve ekološke faktore možemo podeliti i još na : posredne (nadmorska visina, ekspozicija) i neposredne (toplota , svetlist, vlaga)
Abiotički faktori predstavljaju kompleks faktora nežive prirode. To su: -
Klimatski faktori : određuju osnovni karakter klime neke oblasti. To su: svetlost, vlažnost, vazduh. Edafski faktori : obuhvataju fizičke, hemijske i biološke osobine zemljišta i stena. Orografski faktori: obuhvataju osobine reljefa, To su: nagib, nv, ekspozicija ...
Biotički faktori predstavljaju uzajamne uticaje organizama. Tu možemo razlikovati uticaje izme đu samih biljaka , a s druge strane uticaje izme đu biljaka i životinja. Antropogeni faktori predstavljaju uticaj čoveka na živi svet i to na dva na čina: - Posredno . Menjajući fizičko-hemijske i biološke uslove sredine - Neposredno . Delujući direktno na organizme (kr čenje šuma i stvaranje obradivih površina)
4. Abiotički faktori, definicija pojma i podela Abiotički faktori predstavljaju kompleks faktora nežive prirode. To su: -
Klimatski faktori : određuju osnovni karakter klime neke oblasti. To su: svetlost, vlažnost, vazduh. Edafski faktori : obuhvataju fizičke, hemijske i biološke osobine zemljišta i stena. Orografski faktori: obuhvataju osobine reljefa, To su: nagib, nv, ekspozicija ...
Geoekologija
5. Voda (u podlozi i vazduhu) i vlažnost (zemljišta, vazduha, isparavanje, transpiracija) Voda u podlozi i vazduhu . Treba razlikovati s jedne strane vlažnost zemljišta, a s druge vlažnost vazduha. Zemljište je onaj medium iz koga biljke crpe vodu, dok od vlažnosti vazduha zavisi obim i karakter transpiracije. U nekim slu čajevima vlažnost vazduha i vlažnost podloge ne idu uporedo, pa se dešava na primer da pod istim klimatskim prilikama jedno zemljište bude suvo, a drugo vlažno. Vlaznost zemljišta.U zemljištu voda je vezana razli čitim silama, tako da korenovi biljaka prilikom upijanja vode moraju savladati ve ći ili manji otpor. U odnosu na mogu ćnost korenovog sistema da savlada ove otpore razlikujemo dve vrste zemljišne vode : dostupnu i nedostupnu. Uzrok zbog kog je moguće onemogućavanje dostupnosti vode je visok osmotski pritisak rastvora u zemljištu. Vlažnost vazduha. U vazduhu uvek postoji izvesna koli čina vodene pare i njena veli čina zavisi pre svega od temperature. Pri opadanju temperature vazduh u jednom trenutku nije više u stanju da primljenju vodu zadrži u obliku vodene pare, pa se tada njen višak izlu čuje u vidu vodenih taloga. Vodeni talozi imau pre svega značaj za snabdevanje zemljišta vodom. Za procenu stepena vlažnosti vazduha služe nam tri vrednosti : 1.Apsolutna vlažnost vazduha predstavlja broj grama vodene pare u jednom kubnom metru vazduha na izvesnom pritisku. 2.Relativna vlažnost vazduha je odnos apsolutne vlažnosti vazduha i one koli čine vodene pare koja je potrebna za maksimalno moguće zasićenje vazduha na datoj temperaturi i pritisku 3.Deficit vlažnosti daje razliku između one količine vodene pare koja je nephodna da se isti vazdušni prostor zasiti pri istoj temperaturi i pritisku i apsolutne vlažnosti.
Transpiracija je proces odavanja viška vlage putem isparavanja sa površine biljaka, životinja i zemljišta. Uslovenja je spoljnim prilikama, jer je njen dnevni tok uslovljen ritmikom dana, ali je uslovljen i unutrašnjim faktorima koji pripadaju biljci. Sa pove ćanjem temperature povećava se i transpiracija. I sa povećanjem vetra, takođe.
6. Ciklus kruženja vode u prirodi Glavna masa vode na Zemlji nalazi se u morima i okeanima. Pod uticajem sun čeve toplote voda se isparava sa površine mora i okeana, pri čemu se stvaraju oblaci koje vetar zahvata i donosi iznad kopna. To je po četak kruženja vode. Hla đenjem se vodena para zgušnjava u oblake i u vidu kiše, snega ili drugih taloga pada na Zemlju. Jedan deo padaina oti če po površini Zemlje skuplja se u vodotoke kojima se neposredno vra ća u more i okeane. Drugi deo padavina upija zemljište, odakle opet dolazi na površinu preko izvora ili putem transpiracije koju vrši vegetacija. Na kraju se sva voda ponovo vraća u mora i okeane što je i završna faza ciklusa.
Geoekologija
7. Zemljište kao komleks ekoloških faktora Pod zemljištem podrazumevamo rastresiti površinski sloj Zemljine kore koji se, za razliku od masivne stene, odlikuje plodnoš ću. Ovaj površinski sloj Zemljine kore izmenjen je i neprestano se dalje menja pod uticajem atmosferskih i bioloških faktora. Plodnost zemljišta izražena je u njegovoj sposobnosti da zadovolji potrebe biljaka u mineralnim materijama i vodi. Stepen plodnosti može da bude različit, a neko zemljište može da bude čak i neplodno. U drugim slu čajevima , kada je zemljište potpuo razvijeno i obilno, ono pruža svojom plodnoš ću uslove za razvitak izvanredno bujne vegetacije u kojoj je produkcija organske mase veoma intenzivna i vrlo velika. Za ve ćinu biljaka potrebno je da zemljište sadrži kiseonik oko korenovog sistema, kao i da ne sadrži materije štetne za biljke. Postoje specijalni ekološki tipovi biljaka koji su prilago đeni i na podlogu u kojim odsustvuje kiseonik (mo čvarne i barske biljke), odnosno na zemljište sa raznim zaga đenjima npr halofite.
8. Vazduh kao komleks ekoloških faktora Delovanje vazduha na biljke uslovljeno je njegovim hemijskim sastavom, vlažnoš ću i vazdušnim strujanjima. Hemijski sastav vazduha je najspecifičniji faktor kojim vazduh deluje na biljke. Fizi čke osobine vazduha kao što su : barometarski pritisak, čestice prašine, vodena para menjaju čitav niz osnovnih faktora kao što su npr intenzitet svetlosti.
Hemijski sastav vazduha . Vazduh se sastoji od 78% N, 21% 0, 1% Ar, 0,03%CO 2 . Azot nema nikakvog značaja za većinu biljaka pošto ga biljke ne mogu koristiti u slobodnom stanju. Samo neke niže biljke uzimaju slobodan azot pretvaraju ći ga u azotne kisiline koje kasnije koriste više biljke. Pošto je kiseonika u vazduhu mnogo on za bljke nema ekološkog zna čaja, međutim sadržaj kiseonika u vodi i zemljištu je minimalan. Za razliku od kiseonika koji se nalazi u višku, uglenik se nalazi na minimumu tj na onoj granici koja je potrebna za normalno odvijanje fotosinteze. Zbog toga i najmanje odstupanje od 0.03% CO 2 dovodi do promene u procesu fotosinteze. Sa smanjenjem količine fotosinteza se smanjuje, a sa pove ćanjem konentracije CO2 u početku dolazi do naglog povećanja fotosinteze da bi se posle nekog vremena ujedna čila. Količina CO2 u vazduhu proističe pre svega od heterotrofnih gljiva i bakterija , pa tek onga od antropogenih zaga đenja. Otrovni sastojci vazduha . U oblastima gde je razvijena industrija zastupljeni su dimni gasovi od kojih je najštetniji sastojak SO2 koji se na vlažnom vazduhu pretvara u sumpornu kiselinu. Ovi gasovi nisu štetni samo za biljke u okolini fabrike nego i za vegetaciju u širim podru čijima. Naravno nisu sve biljke osetljive na dimne gasove. Lišajevi su neobi čno osetljivi tako da ih nema u velikim gradovima. Isto tako i Evropska jela je veoma osetljiva i ne može da živi ako u atmosferi ima i makar tragova SO2.
Geoekologija
9. Procesi zagrevanja i hlađenja vazduha i zemljišta. Radijacioni bilans Osnovni izvor toplote na Zemlji je sunčevo zračenje ili radijacija. Sunčeva radijacija ne dospeva u celini do Zemljine površine ve ć se prolaskom kroz atmosferu gubi na razli čite načine. Pošto je intenzitet sunčevog zračenja najveći u letnjim danima za vreme najvišeg položaja sunca tada je i radiacioni bilans najpozitivniji. 33% sunčevog zračenja se odbija sa površine oblaka i vra ća natrag u vasionu Jedan deo radijacije se prolaskom kroz atmosferu preobrazava od direktnog na difuziono 9% difuzionog zračenja se vraća u vasionu 15% se gubi u atmosferi apsorbovana od strane ozona Tako da na kraju imamo ukupne gubitke od 57% Do Zemlje dolazi 43% od ukupne sun čeve radijacije od čega na difuzionu svetlost otpada 16% , a na direktnu 27%. Dospevši do površine Zemlje sun čevi zraci se delimi čno odbijaju, a ve ćim delom se pretvaraju u toplotu, što upravo i jeste osnovni proces zagrevanje perifernih delova Zemlje i prizemnih slojeva atmosfere. Površina Zemlje ima na taj način najvažniju ulogu u dnevnom termičkom prometu, dok je površinski sloj vazduha onaj deo atmosfere na koji površina Zemlje najjače i najneposrednije deluje. Pošto pretvara sun čevu svetlost u toplotnu energiju, površinski sloj Zemlje označen je kao aktivna površina. Zagrejana površina zemljišta gubi tokom dana jedan deo svoje toplote dugotalasnim izra čivanjem, ali ti gubici u toku leta su naznatni zbog dotoka ogromne koli čine energije. Zato je za vreme leta radijacioni bilans pozitivan. Deo toplote sa Zemljine površine prenosi se u dublje slojeve zemljišta, deo toplote se troši i za zagrevanje prizemnog sloja vazduha. Kako tokom dana zagrevanje po činje od Zemljine površine, u toku noći njeno hlađenje takođe potiče od površine. I dok je u toku dana on najtopliji, u toku noći on je najhladniji, dok su dublji slojevi topliji. To je temperaturna inverzija.
10.
Uloga klimatskih elemenata
Zajedno sa vegetacijom klima čini onu aktivnu, inzvanredno snažnu grupu faktora u evoluciji zemljišta, koji utiču na pravac i intenzitet formiranja pedološkog pokriva ča. U okviru klimatskih uslova najznačajniju ulogu imaju : padavine, temperatura i vetar. Veliki značaj padavina leži u toj činjenici da su vodeni talozi glavni izvori vlažnosti zemljišta, koja je sa svoje strane najvazniji faktor plodnosti zemljišta. Voda u zemljištu omogu ćuje stvaranje rastvora odeređenih zemljišnih materija i njihovo ispiranje , što za pedološke procese ima inzvanredno veliki značaj. Ona koja otiče po površini samo delimi čno rastvara materije zemljišta, dok najvećim svojim delom uslovljava pojavu erozije, spiraju ći mehaničkim putem zemljišne
Geoekologija čestice.
Treba reći da za proces formiranja zemljišta nije toliko vazma opšta godišnja koli čina padavina, već pre svega način na koji vodeni talozi padaju kao i njihov raspored tokom godine.
Temperatura vazduha utiče na intenzivnost procesa fizi čkog i hemijskog raspadanja površinskih slojeva litosfere kao i zemljišta. Uslovljava brzinu hemijskih i biohemojskih procesa u unutrašnjosti zemljišta. Temperatura vazduha je takođe i regulator vlažnosti zemljišta, pošto utiće na isparavanje. Pri niskim temperaturama svi hemijski i biološki procesi u zemljištu se usporavaju, a za vreme mrazova, u toku zime, dinamika zemljišnog razvoja gotovo se u potpunosti prekida. Dejstvo vetra na zemlišne procese ogleda se pre svega u izduvavanju čestica iz zemlje, odnosno u nanošenju na njegovu površinu razli čitih čestica sa strane. Izduvavanju su naro čito podložna ona zemljišta i rastresite površine stena koje nisu pokrivene vegetacijom. Vetar je tako đe i regulator toplote i vlažnosti, povećavajući svojim dejstvom isparavanje zemljišta ili pak donose ći vlažne mase vazduha iz maritimnih oblasti. Isto tako, vetar transportuje sneg sa jednog mesta na drugo, pri čemu se na pojedinim delovima podloge snežni pokriva č više ili manje u potpunosti ili delimično odnosi, a na drugom opet manje ili više nagomilava.
11.
Temperatura i njen značaj
Za rast i razviće svake biljke neophodno je potrebna izvesna minimalna koli čina toplote; bez nje se osnovni fizički procesi prekidaju i najzad nastupa i smrt biljke. U pogledu rasporeda temperature na Zemljinoj površini uočavaju se velike razlike idu ći od polova ka ekvatoru. Oko polova je najhladnije, a na ekvatoru najtoplije, uzimaju ći u obzir ne samo minimalne i maksimalne temperature, već i godišnje temperaturne sume. Raspored temperature je zonalan iz koga i rezultira i postojanje različitih klimatskih oblasti Zemljine lopte. Osim ovog horizontalnog zoniranja temperature postoji i visinsko u vezi sa pove ćanjem nadmorske visine. Na svakih 100mnv temperatura vazduha se smanjuje za oko 0.5 C. U vezi sa ovako jasnim širinskim i visinskim zoniranjem temperature stoji i veoma značajna pojava horizontalnog i vertikalnog zoniranja različitih tipova vegetacije, na odgovaraju ći način prilagođenih odeređenim klimatskim tipovima.
12.
Vlažnost vazduha i padavine
Vlažnost vazduha. U vazduhu uvek postoji izvesna koli čina vodene pare i njena veli čina zavisi pre svega od temperature. Pri opadanju temperature vazduh u jednom trenutku nije više u stanju da primljenju vodu zadrži u obliku vodene pare, pa se tada njen višak izlu čuje u vidu vodenih taloga. Vodeni talozi imau pre svega značaj za snabdevanje zemljišta vodom. Za procenu stepena vlažnosti vazduha služe nam tri vrednosti : 1.Apsolutna vlažnost vazduha predstavlja broj grama vodene pare u jednom kubnom metru vazduha na izvesnom pritisku.
Geoekologija 2.Relativna vlažnost vazduha je odnos apsolutne vlažnosti vazduha i one koli čine vodene pare koja je potrebna za maksimalno moguće zasićenje vazduha na datoj temperaturi i pritisku 3.Deficit vlažnosti daje razliku između one količine vodene pare koja je nephodna da se isti vazdušni prostor zasiti pri istoj temperaturi i pritisku i apsolutne vlažnosti. Veliki značaj padavina leži u toj činjenici da su vodeni talozi glavni izvori vlažnosti zemljišta, koja je sa svoje strane najvazniji faktor plodnosti zemljišta. Voda u zemljištu omogu ćuje stvaranje rastvora odeređenih zemljišnih materija i njihovo ispiranje , što za pedološke procese ima izvanredno veliki značaj. Ona koja otiče po površini samo delimi čno rastvara materije zemljišta, dok najvećim svojim delom uslovljava pojavu erozije, spiraju ći mehaničkim putem zemljišne čestice. Treba reći da za proces formiranja zemljišta nije toliko važana opšta godišnja koli čina padavina, već pre svega način na koji vodeni talozi padaju kao i njihov raspored tokom godine.
13.
Barometarski pritisak i vetrovi
Vazduh potiskuje svojom težinom na zemljinu površinu. Pritisak vazduha na odre đenu horizontalnu površinu ravan je težina mirnog vazdušnog stuba iznad ove površine. Ako se kao horizontalna površina uzme 1 cm2 , onda se pritisak vazduha na takvu površinu zove barometarski ili amosferski pritisak. Merenje atmosferskog pritiska zasnovano je na odre đivanju dužine živinog stuba i ona se izražava u milimetrima tj. barometarski pritisak se izražava u milibarima. Normalni barometarski pritisak iznosi 1013,25 mb.
Vetar pre svega deluje na biljke isušuju ći, naročito kod visokih biljaka i drveća koje su njegovom dejstvu više izložene. Ako su vetrovi ja či oni vrše veliki pritisak na tkiva listova, tako da dolazi i do njihove povrede, čime se olakšava gubljene vode, što dovodi do izumiranja listova. Pri dejstvu vetrova sa velikom snagom dolazi do lomljena pojedinih stabala i grana i do izvaljivanja drve ća iz korenja. Jedno od naro čito štetnih dejstava vetrova jeste eolska erozija, pri kojoj se zemljište postepeno odnosi. Vetar i vazdušna strujanja pokazuju i druga, vrlo raznovrsna dejstva. Suvi ili vlažni, odnosno hladni ili topli vetrovi, od bitnog su zna čaja i za formirane određene klime date oblasti.
14.
Trajanje sunčevog sjaja i oblačnost
Trajanje sunčevog sjaja. Za biljke , čiji razvitak naročito zavisi od sunčevog sjaja, kao što su : pirinač, repa, razno voće, mogu se pomoću podataka dužine trajanja sun čevog sjaja izvesti važni zaključci o mogućnosti uspevanja pojedinih biljaka u pojedinim rejonima. Trajanje sun čevog sjaja može se odrediti na dva na čina : 1. Pomoću broja časova koliko je sunce sijalo
Geoekologija 2. Pomoću odnosa stvarnog trajanja sunčevog sjaja i mogućeg, odnosno potencijalnog trajanja sunčevog sjaja. Veličina vidljivog nebeskog svoda prekrivena oblacima naziva se oblačnost. To je meteorološki elemenat i određuje se slobodnim okom. Dnevni tok obla čnosti zavisi od temperature vazduha na dva načina. U ranom jutru pri najnižoj temperaturi vazduha , relativna vlažnost vazduha je veoma velika i omogućuje obrazovanje magle i niskih slojevitih oblaka stratusa. U ranim popdnevnim časovima nastaju konvektivna strujanja vazduha, usled kojih se stvaraju gomilasti oblaci kumolosi. Zimi su najpovoljniji uslovi za stvaranje oblaka u najhladnijim časovima, a leti u najtoplijim. Vrste oblaka Cirus
To su beli razdvojeni oblaci od ledenih kristala, perjastog izgleda. Donose lepo vreme I ne ostavljaju senku na zemlji To su tanki beli oblaci, bez sopstvene senke, sastavljeni od elemenata u obliku zrnca. Cirokumulus Sastavljeni su od ledenih kristala,ali mogu da se nađu i prehlađene vodene kapljice To su providni beli časti oblaci, koji potpuno ili delimi čno pokrivaju nebo. Sastavljeni su Cirostratus od ledenih kristala. To su slojevi belih ili sivih oblaka, obi čno imaju sopstvenu vrednost, a sastoje se od Altokumulus ljuspica,oblutaka, valjaka vodenih kapljica. To su plavičasti oblaci koji delimično ili potpuno prikrivaju nebo. Sastavljen je od Altostratus vodenih kapljica i ledenih kristala. Iz njega padaju padavine. To su sivi oblaci, često tamni, potpuno prikrivaju sunce i iz njih manje-više neprekidno Nimbostratus pada kiša Stratokumulus To su beličasti oblaci ili sivi. Iz njih pada kiša i re đe sneg. Sastoje se iz vodenih kapljica i snežnih kristala To su sivi oblaci iz kojih padaju kiša, ledene kiše i sneg. Sastoji se od vodenih kapljica a Stratus kada su niske temperature od čestica leda. To su razdvojeni gusti oblaci. Oni su sastavljeni od vodenih kapljica i ledenih kristala Kumulus
Kumulonimbus To su moćni i gusti oblaci . Sastavljeni su u obliku kapljica ili ledenih kristala. Sadrže velike kišne kapi i krupne pahuljice. Kumulonimbusi se razvijaju iz snažnih kumulusa. Iz kumulonimbusa padaju pljuskovi kiše, snega ili grada uz grmljavinu i sevanje.
Geoekologija
15.
Klasifikacija klimata na Zemlji po Kepenu
Klimat tropskih kiša Suvi klimat Toplo umereni kišni klimat Borealni ili snežno šumski klimat Hladni klimat
16.
Klimat trpskih kišnih šuma Klimat tropskih monsuna Klimat savana Stepski klimat Pustinjski klimat Klimat toplih i suvih zima Klimat toplih i suvih leta (klima masline) Umereno vlažni klimat Klimat hladnih i suvih zima Klimat hladnih i vlažnih zima Klimat tundri Klimat večitog leda
Biotički faktori. Uzajamni odnosi izme đu biljaka i životinja
Biotički faktori predstavljaju uzajamne uticaje organizama. Tu možemo razlikovati uticaje izme đu samih biljaka , a s druge strane uticaje izme đu biljaka i životinja. Uzajamni odnosi. Između biljaka i životinja postoje mnogobrojni i često vrlo složeni odnosi. Najveći deo životinjskih vrsta se hrani biljkama, a druge životinje biljojedima, te su i one posredno uslovljene onom organskom produkcijom koju ostvaraju zelene biljke. Biljke su i mnogim životinjama skrovište ili mesto na kome se nastanjuju. U šupljinama drve ća nalaze svoj stan mnogi sisari i ptice, dok se neke ptice gnezde na drve ću. Mnoge druge životinje provode čitav svoj život na biljkama, naročito na drveću. Na slatkovodnim i morskim makrofitskim algama nastanjuje se masa životinja. Na taj način biljke pružaju ne samo hranu životinjama ve ć i mesto za stanovanje. S druge strane i mnoge biljke su u svojoj ishrani upu ćene na životinje. Tako se neke saprofitne gljive hrane leševima životinja. Mnoge patogene gljive i bakterije parazitiraju na životinjskim vrstama. Čak između cvetnicama ima primera da se biljke hrane životinjama. Životinje mogu na biljke i biljne zajednice da deluju neposredno (oprašivanje, rasprostiranje semena, koriš ćenje biljaka za ishranu) ili posredno u kom slučaju određuju karakter pa čak i bitno menjaju uslove fizi čke sredine. U pogledu posrednog delovanja svakako da je uticaj životinja na zemljište najve ći i najizrazitiji. Pedosfera je neprekidno pod uticajem onih životinjskih organizama koji stalno ili povremeno žive u zemljištu, a s druge u izvesnim slu čajevima i pod uticajem životinja koje se nalaze na zemlji npr kopitara.
17.
Antropogeni faktori
Čovek je na živu prirodu imao oduvek odre đenog uticaja, samo se taj uticaj menjao i po intezitetu i po karakteru, u skladu sa razvojem samog ljudskog društva. Čovečanstvo se sve više množi pa je
Geoekologija čovek prinuđen da osvaja i pustinje, stvaraju ći na njima plodna kulturna polja. Prostrane oblasti pod močvarama čovek je isušio i meliorisao, podižući na njima plantaže. Na Zemlji je sve manje oblasti u kojima čovek nije ostavio svoj pečat. Moguće je jedino u tropskim prašumama Južne Amerike, Afrike i jugoistočne Azije u zabačenim prašumama kanadske i sibirske tajge, mada je pitanje još koliko će još ostati netaknute. Loši antropogeni uticaji su: erozija, uništavanje šuma...
18.
Biodiverzitet, pojam i definicija
Biodiverzitet (biološka raznovrsnost) je raznolikost organizama u okviru vrste, me đu vrstama i među ekosistemima. Podrazumeva sveukupnost gena, vrsta i ekosistema na Zemlji. On je sveprisutan u prostornom i vremenskom kontinuumu, kao rezultat evolutivnih promena i procesa i izražen je hijerarhijski kroz tri osnovna nivoa : geneti čki, specijski i ekosistemski.
19.
Geodiverzitet , pojam i definicija
Geodiverzitet (geološka raznovrsnost) je prisustvo ili rasrostranjenost raznovrsnih elemenata i oblika geološke gra đe, struktura i procesa, geohronoloških jedinica, stena i minerala razli čitog sastava i načina postanka i raznovrsnih paleoekosistema manjanih u prostoru pod uticajem spoljašnjih i unutrašnjih geodinami čkih činilaca tokom geološkog vremena.
20.
Biogeografski aspekt i osnovni pojmovi biogeografije (flora, fauna i vegetacija)
Objekti ispitivanja biogeografije su flora i fauna. Pod florom neke oblasti podrazumevamo celokupnost svih biljnih vrsta u njoj, a pod faunom celokupnost svih životinjskih vrsta. Vegetaciju neke oblasti čine sve biljne zajednice koje pokrivaju datu oblast . Pošto biljne zajednice obavezno uključuju u sebi i životinje, vegetacija je stvarno predstavljena skupom razli čitih biocenoza. Biogeografija se bavi proučavanjem rasprostranjenja flore i faune, što zna či i rasprostiranjem flore i faune, što znači i rasprostiranjem poedinačnih biljnih i životinjskih vrsta, koje ulaze u sastav određenih flora i fauna.
21.
Golosemenice, opšte karakteristike i podela
Odeljak golosemenica obuhvata drvenaste biljke sa sekundarnim debljanjem. Razmnožavaju se semenom, ređe vegetativnim putem, cvetovi su im jednopolni, a biljke su jednodome ili dvodome. Građa cvetova kod muških i ženskih biljaka se razlikuje, tako što su ženski cvetovi sabrane u cvasti
Geoekologija poznate kao šišarke, dok su muški pojedinačni ili grupisani u muške cvasti. Golosemenice su podeljene u šest kategorija : -
22.
Semene paprati Cikasi Benetiti Gnetopside Ginko Četinari
Klasa Pinopsida(četinara)
Klasa četinara je najmnogobrojnija neđu golosemenica i njeno poreklo datira još od donjeg karbona. Odlikuje se sitnim listovima (mikrofilija) što predtavlja unikatno obeležje u odnosu na ostale golosemenice. Rod četinara obuhvata drvenaste i ređe žbunaste vrste umerenog i hladnog pojasa severne hemisfere. Listovi četinara su igličasti ili ljuspasti, spiralno, naspramno ili pršljenasto raspoređeni i često pokazuju polimorfizam. Klasa četinara obuhvata slede će rodove : -
23.
Rod jela (Abies Alba Mill i džinovska jela) Rod kedrova (atlaski, himalajski i libanski kedar) Rod kleka Rod ariša (evropski i japanski ariš) Rod smr ča (smr ča i pančićeva omorika) Rod borova (beli bor, crni bor, munika i molika) Rod sekvoja Rod tuja (istočna, zapadna i džinovska tuja) Rod tisa
Skrivenosemenice, opšte karakteristike i podela
Od golosemenica, skrivenosemenice se razlikuju po prisustvu tipskog cveta i plodnika u kojem je zatvoren i zaštićen semeni zametak. Skrivenosemenice imaju kod najve ćeg broja vrsta dvojni cvetni omotač koji je sastavljen od časice i krunice. Čašica je zaštitni omota č cveta, krunica je često upadljivo obojena i služi kao organ za privla čenje insekta oprašivača tako da u načinu razmnožavanja kod skrivenosemenica dominira entomofilija. Rod skrivenosemenica obuhvata drveće, žbunje i zeljaste biljke. Skrivenosemenice datiraju od gornje krede. Obuhvataju 226 000 vrsta ili preko ½ današnje flore. Dele se u dve klase : monokotile (65 familija) i dikotile (325 familija). U okviru oeljka skrivenosemenica obuhvatano sledeće rodove : -
Rod javora (poljski, planinski, mleč, javorac, gorski) Rod kestena (divlji kesten)
Geoekologija -
24.
Rod breza Rod grabova Rod leski (meč ja leska) Rod koprivića Rod bukvi (evropska, balkanska i kavkaska bukva) Rod jasena Rod platana Rod topola (bela topola) Rod hrastova (crveni hrast, cer, hrast kitnjak, hrast lužnjak) Rod bagrema Rod lipa (sitnolisna i srebrnolisna lipa) Rod brestova
Pojam biocenoze, njihova organizacija i promenljivost
Živa bića su grupisane u životne zajednice ili biocenoze. Njihov zajedni čki život počiva na vrlo složenim uzajamnim odnosima, koji su nastali kao rezultat dugotrajnog istorijskog procesa međusobne konkurencije i uzajamnog prilago đavanja. Organizmi i njihove zajednice nalaze se u vrlo složenim odnosima prema spoljašnjo sredini što je tako đe rezultat dugotrajnog istorijskog procesa prilagođavanja organizama na sredinu. Biocenoze nisu slu čajan skup vrsta na jednom mestu, več naprotiv vrlo integrisane i složene celine, nastale potpuno zakonomerno kao rezultat dugotrajnih i uporedih ekoloških procesa i evolucije pojedinih vrsta. Postoji čitav niz zajedničkih osobina koji ih povezuju. Zajedni čki život biljaka moguć je jedino zahvaljujući određenoj organizaciji koja karakteriše svaku biocenozu. Sve životne zajednice organizovane su kako prostorno tako i vremenski. U prostornom pogledu organizacija biocenoze ogleda se u njenoj strukturi, a vremenska u odre đenom dinamizmu, odnosno promenljivosti i smeni vrsta i njihovih fenofaza. Osim toga svaka biocenoza karakteriše se i specifi čnim vrstama biljaka i životinja koje je izgrađuju ili njegovim karakterističnim kombinacijama. Sve to, određen sastav vrsta, određena struktura i određena dinamika. Nema sumnje da u biocenozama, u pogledu strukture i fizionomije, bitna uloga pripada biljkama. Pošto su biljni organizmi i proizvo đači organske materije, one čine onu neophodnu osnovu čitave biocenoze, koja i stvara mogu ćnost za opstanak životinjskih organizama. Jedna od najvažnijih pojava u strukturi biocenoze raspored organizama po spratovima, tako da se životne zajednice odlikuje spratovnoš ću.
Geoekologija
25.
Osnove zakonitosti rasprostranjena vegetacije na Zemlji. Zonalna, azonalna, intrazonalna i ekstrazonalna vegetacija
Pod zonalnom vegetacijom podrazumevamo takvu vegetaciju koja je uslovljena pre svega opštim klimatskim prilikama, te je zato rasprostranjena u vidu zone koja se pruža po pravilu u pravcu istokzapad ili u pravcu sever-jug u slu čaju delovanja drugih faktora koji na odre đen način menjaju karakter zonalnog rasporeda klime. Ovde je naravno re č o horizontalnoj zonalnosti vegetacije, nasuprot visinskoj zonalnosti koja se javlja u planinskim oblastima.
Intrazonalna vegetacija nikada obrazuje svoju sopstvenu zonu, ve ć je uključena u neku drugu zonalnu vegetaciju samo odre đenih vegetacijskih zona. Azonalna vegetacija može biti uključena u svaku , bilo koju vegetacijsku zonu. Ekstrazonalna vegetacija podrazumevamo onaj deo zonalne vegetacije koji je izašao izvan granica svoje zone i razvio se u neku drugu zonu. To su ustvari delovi ili ostrvca neke zonalne vegetacije koji su se zahvaljujući specifičnim lokalnim uslovima mogli da razviju i izvan svoje zonalne oblasti.
26.
Biomi, pojam , definicija i rasprostranjenost na Zemlji
Biom je životna zajednica koju karakteriše specifi čnost životnih formi važnih klimaksnih vrsta. Najčešće se izdvaja devet osnovnih tipova bioma: tundra, tajga, listopadne šume umerenih širina, trave umerenih širina, tvrdolisna suptropska vegetacija, vegetacija pustinja, savane, tropske sezonske kišne šume i tropske kišne šume.
27.
Ekološke posledice kiselih kiša
Kisele kiše su kiše čija je pH manja od 5. Nastaju os sumpor-dioksida i azotovih oksida. Ponekad se priroda može prilagoditi kiselom atmosferskom talogu npr u područijima gde je sadržaj kre čnjaka u zemljištu vrlo visok. Kisele kiše se lako i brzo neutrališu u reakciji sa kre čnjakom. Na žalost nije uvek priroda takvih kapaciteta da se odupre kiselim kišama, one tada izazivaju ošte ćenja u prirodi škode čoveku i oštećuju objekte koje je čovek sagradio. Neke životinje, ribe ili žabe ne mogu da se razmnožavaju ili žive u kiselim sredinama. Liš će biljaka je takođe ugroženo pod dejstvom kiselih kiša. Mobilizacija aluminijuma iz zemljišta u kiseloj sredini ima za posledicu transport aluminijuma u vodene tokove u kojima aluminijum neretko prouzokuje mukozno oboljenje ribljih škrga što ima fatalne posledice . Konačno i građevine stradaju od kiselih kiša jer kiseline iz padavina napadaju kamen, beton ili metal što ima za posledicu njihovu koroziju, degradaciju i razaranje.
Geoekologija
28.
Pojam i vrsta zaštićenih prirodnih dobara Srbije
Zaštićeno prirodno dobro je očuvani deo prirode posebnih prirodnih vrednosti i odlika zbog kojih ima trajni ekološki, naučni, kulturni, obrazovani, zdravstveno-rekreativni, turisti čki i drugi značaj, zbog čega kao dobro od opšteg interesa uživa posebnu zaštitu. Postoje razne vrste zašti ćenih prirodnih dobara i one su po hijerarhijskom nizu pore đane :
1. Nacionalni park je veće područije sa prirodnim ekositemima visoke vrednosti u pogledu očuvanosti, složenosti građe i biogeografskih obeležja, sa raznovrsnim oblicima izvorne flore i faune, reprezentativnim fizičko-geografskim objektima i pojavama i kulturnoistorijskim vrednostima koje predstavljaju izuzetnu prirodnu celinu od nacionalnog zna čaja. 2. Park prirode je područije dobro očuvanih prirodnih svojstava voda, vazduha i zemljišta, preovlađujućih prirodnih ekosistema i bez ve ćih degradacionih promena predeonog lika i u celini predstavlja značajan deo očuvane prirode i zdrave životne sredine. 3. Predeo izuzetnih prirodnih odlika je relativno manje područije , živopisnih pejzažnih obeležje, nenarušenih primarnih vrednosti predeonog lika sa prisustvom obika tradicionalnog načina života i kulturnih dobara, a tako đe i zaštićena okolina nepokretnih kulturnih dobara. 4. Rezervat prirode je izvorni ili neznato izmenjeni deo prirode, osobitog sastava i odlika biljnih i životinjskih zajednica, kao delova ekosistema, namenjeni prvenstveno održavanju genetskog fonda. 5. Specijalni rezervat prirode je predeo u kome je izražena jedna ili više prirodnih vrednosti koje treba posebno štititi ili prirodnih pojava koje treba pratiti ili usmeravati. 6. Spomenik prirode je prirodni objekat ili pojava, fizički jasno izražena i prepoznatljiva, reprezentativnih geomorfoloških, botaničkih i drugih obeležja, po pravilu atraktivnog i markantnog izgleda ili neobičnog načina pojavljivanja, kao i ljudskim radom formirana botanička vrednost ukoliko ona ima poseban zna čaj. 7. Prirodne retkosti su biljne ili životinjske vrste ili njihove zajednice kojima je ugrožen opstanak u prirodnim staništia ili im populacije brzo opadaju i podru č je rasprostranjenosti se smanjuje, ili su pak, retke po rasprostranjenju, kao i vrste koje imaju poseban zna čaj sa ekološkog, genetskog, privrednog, zdravstvenog i drugog stanovišta.
29.
Nacionalni parkovi Srbije God proglašenja
površina
Fruška gora
1960
25 393
Đerdap
1974
63 680
Tara
1981
19 175
Geoekologija Kopaonik
1981
11 810
Šar planina
1986
39 000
30.
Nacionalni park Fruška Gora
Proglašen je 1960 godine za Nacionalni park. Zauzima površinu od 25 393 ha i prema našoj kategorizaciji je od izuzetnog zna čaja. On je pod trostepenim režimom zaštite. Osnovne vrednosti : - Nalazište fosilne flore i faune - Visoki stepen biodiverziteta sa visokovrednim šumskim i livadskim ekosistemima (šuma zauzima preko 90% ukupne površine) - Ima preko 1500 vrsta viših biljaka - Prisustvo lipe na preko 30% površine pod šumama - Preko 60 vrsta sisara, 23 vrsta vodozemaca i gmizavaca - Preko 200 vrsta ptica od kojih su brojne na nacionalnoj, evropskoj i svetskoj Crvenoj listi - Kulturna baština od nacionalnog zna čaja – komleks od 17 pravoslavnih manastira
31.
Nacionalni park Đerdap
Za nacionalni park proglašen je 1974 godine. Zauzima površinu od 63 680 ha i on je naš najve ći nacionalni park. Prema kategorizaciji je prirodno dobro od izuzetnog zna čaja. Pod trostepenim je režimom zaštite. Osnovne vrednosti : - Bogatstvo flore sa preko 1100 vrsta (me č ja leska, jorgovan, koprivić, zelenika, tisa, orah ) i 50 biljih zajednica od koijh je 35 reliktno. - Brojna i raznovrsna fauna (ris, vuk, jelen, orao, divokoza, vidra) - Raznovrsnost geomorfoloških oblika , kompozitna dolina Dunava, karstifikovani tereni Severnog Kučaja i Miroča na kojima je evidentirano preko 25 pe ćina i jama. - Đerdapsko jezero je najve će veštačko jezero u Srbiji - Brojno kulturno-istorijski spomenici : lepenski vir, Trojanova tabla, Golubački grad
32.
Nacionalni park Tara
Proglašen za nacionalni park 1981 godine i zauzima površinu od 19 175 ha. Proglašen za prirodno dobro od izuzetnog zna čaja. Obuhvata trostepeni režim zaštite. Osnovne vrednosti : - Preko 1100 vrsta biljaka. Stanište je endemo-relikta Pan čićeve omorike. Pored omorike reliktni karakter imaju i tisa, zelenika, orah, crni grab, crni jasen, javor ...
Geoekologija -
-
-
33.
Dominira polidominantna zajednica smr če, jele i bukve, više od 40 razli čitih biljnih zajednica Bogatstvo faune ptica sa preko 170 vrsta , od kojih je za šest u me đunarodnim razmerama ovaj prostor značajno stanište (suri orao, sivi soko, ćuk, siva i zelena žuna i vrtna crvenperka) 25 vrsta vodozemca i gmizavca, 53 vrste sisara (medvedi, divokoze, vukovi , divlje svinje, kune i vidre). Stanuje i endemorelikt Pan čićev skakavac i preko 110 vrsta dnevnih leptira. Ima 27 vrsta riba među kojima su i one najplemenitije. Brojni speleološki lokaliteti i karstna vrela. Arheološki lokaliteti iz 7 pre ne ali i srednjovekovne građevine (manastir Rača)
Nacionalni park Kopaonik
Proglašen za nacoinalni park 1981 godine i zauzima površinu od 17 810 ha. Prema klasifikaciji proglašen je za prirodno dobro od izuzetnog značaja. Obhvata trostepeni režim zažtite. Osnovne vrednosti : - Zabeleženo je prisustvo preko 825 vrsta biljaka. - Faunistički biodiverzitet sa izrazitom zastopljenjiš ću ortofaune (jarebica, kamenjarka, ušata ševa , sivi soko, orao mišar) - Istraženo je pet jama, tri pe ćine i tri snažnija karstna vrela. - Bogatsvo rudama metala i nemetala kao i termomineralnim vodama
34.
Nacionalni park Šar planina
Proglašen za nacionalni park 1986 godine i zauzima površinu od 39 000 ha. Ovo je naš najviši nacionalni park jer su njegove granice izme đu 842 i 2 640 mnv. Prema kategorizaciji je dobro od izuzetnog značaja. Obuhvata trostepeni režim zaštite. Osnovne vrednosti : - Složenost i raznovrsnost biljnog bogatstva. Brojne endemi čne i reliktne vrste (molika, munika, planinski javor, tisa, alpska ruža) - Zastupljene zajednice bora, smr če i jele - Raznovrsnost gmizavca i vodozemaca, ptica (veliki i maki tetreb, orao bradan) ali i brojne vrste sisara (medved, vuk, lisica, rov čice, kune , tvorovi, ris) - Geomorfološka raznovrsnost i dinamika uslovljena tektonikom, glacijacijom , ali i karstifikacijom (Govedska pećina, Zgatarska jama) - Glacijalno poreklo ima 19 jezera , od kojih je Livadičko najviše(na 2 200 mnv) i najveće (21 ha)
Geoekologija
35.
Specifični rezervati prirode
Deliblatska peščara
Alibunar, Vršac, Kovin
Gornje Podunavlje Karađorđevo
Apatin, Sombor Bačka Palanka
Stari Begej- Carska bara
Zrenjanin
Selevenjske pustare
Kanjiža, Subotica
Ljubovija Klisura reke Trešnjice Koviljsko Petrovaradinski Novi Sad, Inđija, Titel rit Niš Jelašnička klisura
Klisura reke Uvac
Nova Varoš, Sjenica
Slano Kopovo Obedska bara
Novi Bečej Ruma
Zasavica
Sremska Mitrovica
Ludaško jezero
Subotica
Pašnjaci velike Drpolje
Čoka, Kikinda
36.
Flora-900 vrsta, rariteti- pustinjski mravi, banatski soko, orao krstaš, mladi kormoran Ritovi, beli i žuti lokvanj, retke vrste orhideja Krupna divljač ugrožene – vidra, kuna, divlja mačka, 135 vrsta ptica Flora – 500 vrsta, ptice – 250 vrsta, ribe – 24 vrsta, fauna – vidra i divlja ma čka Fauna- kuna zlatica, lasica i jazavac, bogata flora, ptice ... Beloglavi sup (14 ptica) 46 vrste riba, 172 vrste ptica, beli i žuti lokvanj Endemorelikt srpska i natlijina ramondija, geomorfološka vrednost klisure Jelašni čke reke Beloglavi sup (80 ptica), uklješteni meandri reke Uvac Sivi ždral, sabljarka, morski žalar 500 vrsta biljaka, 50 vrsta mahovina , 180 vrsta gljiva, preko 1200 insekata, 50 vrsta sisara (vidra, šakal, kuna zlatica, divlja ma čka), 220 vrsta ptica čaplja, bela i crna roda Riba ulma krameri endem, hranilište šljukarica i bele i crne rode 214 vrsta ptica, 18 vrsta riba, fauna - barska kornjača, vidra, salaši Velika droplja, retka flora, specifi čnost faune insekata, vodozemaca, gmizavca, ptica i sisara (2/3 ptica ima status prirodne retkosti)
Pojam i značaj Crvenih knjiga i lista
Crvena knjiga i crvene liste predstavljaju dokumente o vrstama koje su is čezle , i vrstama koje su krajnje ugrožene i kojima preti nestajanje ukoliko se ne pristupi njihovoj zaštiti. Na taj na čin moguće je odrediti prioritetne vrste flore i faune čijoj zaštiti treba posvetiti posebnu pažnju i ustanoviti najadekvatnije rešavanje problema njihovog opstanka u prirodi. Ove knjige svojim sadržajem ali i svojom crvenom bojom , ukazuju na opasnost nestajanja i ugrožavanja vrsta, staništa i biodiverziteta u celini. Da bi Crvena knjiga mogla da ispuni ulogu u aktivnostima koje se odnose na zaštitu prirode, ona mora biti realizovana kroz : -
Evidentiranje ugroženih vrsta u odre đenim regionu ili državi
Geoekologija -
Utvr đivanje stepenosti ugroženosti vrsta prem prihva ćenim međunarodnim kriterijumima Ukazivanje na opasnost nestajanja i ugrožavanja vrsta, njihovih staništa i biodiverziteta u celini Identifikovanje faktora i uzroka koji su doveli do ugroženosti vrsta u odre đenom regionu Prikazivanje globalnog, regionalnog i lokalnog zna čaja određenih vrsta i biodiverziteta Predlaganje adekvatnih mera zaštite vrsta, njihovih staništa i predela zna čajnih za očuvanje biodiverziteta Uspostavljanje monitoringa stanja populacija vrsta koje su u opasnosti
Crvenim knjigama su najčešće prethodile Crvene liste koje predstavljaju njihov osnov jer sadrže procenu florističkog stanja određene oblasti, popis biljnih vrsta u opasnosti i kategorizaciju nihove ugroženosti. Iako nisu kompleksne i sadržajne kao crvene knjige, one su prveukazivale na promene i narušavanje biodiverziteta nekog podru č ja.
37.
Biološki monitoring i bioinikatori
Biomonitoring predstavlja praćenje stanja životne sredine putem bioindikatora, kako bi se povremeno reagovalo u slučaju povećanog zagađenja. Biomonitoring može postajati na svim nivoima biotičkih komponenti tj. na nivou ekosistema, zajednice, populacije, jedinke, tkiva i ćelije. Biljne vrste mogu poslužiti kao indikatori zaga đenosti neke sredine, što se ogleda na osnovu oštećenosti koju ovi organizmi trpe. Osnovni cilj biomonitoringa je da deluje kao sistem ranog upozorenja koji signalizira moguće poremećaje. Ono što se prati kod biomonitoringa je : -
Praćeenje efekta zagađivača na prisustvo ili odsustvo vrsta sa lokacije ili promena u kompoziciji vrste Merenje koncentracija zaga đivača u indikatorskim vrstama Određivanje efekta polutanata na organizme i njihovo povezivanje sa koncentracijama u organizmima i drugim biotičkim i abiotičkim indikatorima Detektovanje genetskih razlika kod vrsta koje su razvile otpor prema polutantu
Bioindikatori predstavljaju organizme koji svojim prisustvom ukazuju na odre đene karakteristike sredine koja ih okružuje. Ove metode imaju niz prednosti jer obezbe đuju da se prati trajnost zagašivanja, kao i neka ekstremna stanja koja ostavljaju posledice po živa bi ća. Putem bioindikatora moguće je pratiti zagađenje vazduha, vode i zemljišta. Osetljivost biljaka je različita na pojedine zaga đivače pa ih možemo podeliti na : vrlo ostljive, osetljive, otporne, dosta otporne i vrlo otporne vrste. Osnovne karakteristike koje jedan organizam treba da poseduje da bi se uspešno primenjivao kao bioindikator su : -
Da ima značajnu ulogu u funkcionisanju i opstajanju ekosistema koji se prou čava Da se jedinke lako dostupne istraživa čima, odnosno da ih je mogu će lako prikupiti za istaživ Da ta vrsta bude široko rasprostranjena i u drugim, sli čnim, ekosistemima kako bi se omogućila komparacija između njih
Geoekologija Da budu dovoljno otporni na zaga đivače kako ne bi ni najmanje koncentracije bile letalne čime bi se izgubila mogu ćnost monitoringa. Da budu određene starosti , pri čemu je potrebno koristiti one organizme koji su zreli i samim tim otporniji na negativne spoljne uticaje
-
Bioindikatorima se smatraju organizmi koji izražavaju specifi čne simptome i daju odgovore koji pokazuju promene u nekom ambijentalnom dejstvu, generalno u kvalitativnim oblicima. Biomonitori su organizmi čiji se raspored i populacija proučavaju tokom određenog vremenskog perioda i koji služe za pore đenje sa modelom da bi se procenilo variranje od očekivanih rezultata. U zavisnosti od vrste i karakteristika zaga đujućih materija promene na biljaka se mogu manifestovati smanjenjem inteziteta rasta, opadanjem reproduktivne moći, oštećenjem i opadanjem listova, promenama na drugim organima biljke, sve do izumiranja biljke na ugroženom područ ju.
38.
Pojam sistema i funkcija zelenih površina
Pojam sistema zelenih površina . Sistem zelenila odre đenog naselja predstavlja komleks prostorno povezanih gradskih i prigradskih zelenih površina svih kategorija, sa odre đenom funkcijom i namenom. Zelene površine kada su organizovane kao sistem, imaju odre đene karakteristike kako bi ispunile zadatak svog postojanja. Zelene površine treba : -
Da su prostorno i organizaciono povezane u jedintven sistem na principu ravnomernosti i neprekidnosti Da stvaraju optimalnu ekološku, društvenu i estetski ure đenu životnu sredinu Da imaju bitnu ulogu u razdvajanja gradske makrostrukture Da odgovaraju savremenim svetskim normativima, prema koli činskim i kvalitativnim pokazateljima Da se neguju i održavaju u okviru kompeksnog zelenila grada Da su u skladu sa karakteristikama prirodnog predela okoline i šireg podru č ja
Kvalitet i kvantitet zelenila zavisi od klimatski osobina, karakteristika reljefa, prisustva vodenih površina, obima, vrste i rasporeda biljnih vrsta u okolini naselja, ali zavisi i od naseljenosti, vrste delatnosti stanovništva ... Faktori koji uslovljavaju formiranje i razvoj sistema zelenih površina mogu da se podele na prirodne i antropogene.
Prirodni faktori su osnovna grupa faktora koja uti če na formiranje zelenih površina, njihov karakter i raspored ali i kompenzaciono rešenje zelenila u gradu. To su : nadmorska visina, geografska širina, temperatura, padavine, vetar, insolacija, geološka gra đa, karakter i sastav zemljišta, podzemne i površinske vode ... Antropogeni faktori su uslovljeni čovekovom delatnišću i , kao i prirodni, utiču na prostornu i funkcionalnu stukturu zelenih površina. To su : veli čina, broj i gustina stanovnika, naselja (industrijska, poljoprivredna, banjska, letovališta), način izrade i spratnost naselja, postoje će
Geoekologija zelene površine, stepen ugroženosti životne sredine (aerozaga đenje, buka, zaga đenost voda i zemljišta), životni standard društva ...
Funkcije zelenih površina -
Arhitektonska funkcija. Služi da definiše neki prostor, obezbede privatnost objekata ili kompeksa u prostoru i unapredi vizuelni utisak prostora - Tehnička funkcija. Sastoji se u spre čavanju erozije , ublažavanju buke, usmeravanju i razdvajanju saobraćaja i pešaka - Mikroklimatska funkcija. Podrazumeva upotrebu zelenila za zasen čavanje, snižavanje temperature vazduha, zaštitu od vetrova... - Estetska funkcija . Ogleda se u oblikovanju granica parka, park-šume i drugih zelenih površina, raščlanjuje parkovski prostor na pojedinačne prostorne celine ...
39.
Drveće kao osnovni elemenat sistema zelenila
Drveće predstavlja navažniji strukturni element sistema zelenih površina. Habitus svake vrste drveća je specifičan za datu vrstu. Vrednost drve ća se povećava sa uzrastom, pa se iz tih razloga, pri planiranju i podizanju zelenih površina treba težiti dugovečnim vrstama. Za bilo kakvu funkciju drve ća u urbanim sredinama, najzna čajniji su veličina i oblik vrste, zatim oblik stabla i način granjanja, oblik, boja i mozaik lista, cveta i plodova. Pažnju treba posvetiti otpornosti drveta na uslove sredine i činjenici da je drvo promenljivo u toku rasta i u odnosu na godišnje doba. Osnovna podela drve ća je na listopadno i četinarsko. Listopadno drveće gubi svoje lišće u jesen i na proleće ga ponovo dobija. Ve ćina listopadnog drveća ima jasno razgraničena četiri pojavna oblika u zavisnosti od godišnjeg doba. Za naše uslove, listopadno drve će je brojnije i zastupljenije i lakše se prilagođava prirodnim i stvorenim uslovima sredine. Četinarsko drveće zadržava svoje igli časte listove tokom cele godine. Odlikuje se tamnijom bojom listova u pore đenju sa drugim vrstama drveća, pa zbog toga drve će ima masivan izgled.
40.
Sistem zelenila i zaštita životne sredine
Zelenilo u pogledu njegove uloge u saniranju nepovoljne komunalne sredine možemo posmatrati sa stanovišta zaštite životne sredine. Zelenilo vezano za zaga đenje može se posmatrati sa dva aspekta. Prvi slučaj je kada u ve ć zagađenu sredinu postavljamo biljne vrste (drve će, žbunje, šiblje) koje su veoma otporne na izmenjene tj zaga đene elemente životne sredine – vodu, zemljište, vazduh itd čime pokušavamo da izvršimo regeneraciju gradskog prostora uz minimalan rizik da će se dovesti u pitanje opstanak zasađenih biljnih vrsta. Drugi aspekt posmatranja predstavlja uloga tako prilagođenog zelenila na stanište u okviru grada. Ova prilago đenost je određena pojedinoj vrsti ili
Geoekologija vrstama zagađenja koja su prisutna u naselju. Na prostorima sa visokom koncentracijom zagađenosti vazduha biće zasađene takve vrste zelenila koje će imati sposobnost vezivanja zagađivača. Takvo zelenilo predstavlja filter za gradsku atmosferu. Zeleni zasadi štite okolinu od aerosedimenata i taložnih materija tako što svojim liš ćem sačinjavaju neku vrstu pregrade protiv ovih materija koje se potom talože ili pak ostaju prilepljene na lišću. Kao očigledan dokaz za ovu konstataciju jeste pojava da je prašine u vazduhu manje ispod samog drve ća nego na otvorenim prostorima u okviru grada. U urbanim sredinama u ulicama, naročito prometnijim, pored ostalih negativnih posledica po životnu sredinu javlja se i buka. Ona može u mnogome biti smanjena ’’zelenim zidom’’ u koji su ugrađene širokolisne biljne vrste razli čite spratovnosti, širine i položaja u odnosu na izvore buke, bilo da je on stacioniran ili mobilan u gradskoj sredini. Ukoliko je površina pod zelenilo ve ća, ima više drvoreda i zemljište je pokriveno ’’travnatim tepihom’’ buke će sigurno biti manje . Zelenilo apsorbuje zvuk ili ga može usmeriti u drugom pravcu. Zagađene površinske i podzemne vode, tokom prolaska kroz biljku, osim transformacije tokom fotosinteze, doživljavaju i poboljšanje kvaliteta. Odre đene biljne vrste imaju tu sposobnost da predstavljaju biofilter za nehigijensku vodu što nije zanemarljivo u planiranju podizanja zelenih površina na lokacijama sa velikim zagađenjem vode u naselju. Neke vrste zelenila u urbanim sredinama imaju bakteriološko dejstvo u zagađenoj sredini i da neutrališu neprijatne mirise. Usled ovih svojstava zapaženo je da u vazduhu iznad parka ima nekoliko puta manje bakterija i mikroorganizama nego u vazduhu iznad kolovoza.
41.
Geografski omotač, pojam, struktura i veli čina
Pod geografskim omotačem ili landšaft sferom podrazumeva se kompleksna geografska sfera sastavljena od litosfere, hidrosfere, atmosfere i biosfere. Ona predstavlja najve ći prirodni teritorijalni komleks na planeti Zemlji. Sastoji se od tri agregatna stanja i visoke agregiranosti materije. Sve komponente koje ulaze u njen sastav me đusobno se prožimaju i uti ču jedne na drugu razmenjujući pri tome materiju i energiju. U njoj se pojavljuju dva osnovna izvora energije : kosmičko-solarna i terestričko planetarna. Pored ova dva izvora energije u njij se nalaze velike količine slobodne energije. Ona je sposobna da transformiše i konzervira energiju. Na vertikalnom profilu ona se defirencira na geosfere koje su pore đana po specifi čnoj težini : atmosfera, hidrosfera, biosfera i litosfera. Svaka od ovih sfera sa takođe diferencira na slojeve : litosfera (stratosferu, granatski i bazaltski omotač), atmosfera (protonosfera, jonosferu, mezosferu, stratosferu, toposferu), biosfera (nadzemni, prizemni i podzemni deo). Svaka od pomenutih sfera sastavljena je od jedne glavne komponente : molekularnog gasa u atmosferi, stena i minerala u litosferi, vode u hidrosferi, biljaka , životinja i tla u biosferi. Komponente jedne sfere prodiru u sve druge sfere landšafta. Pored vertikalne diferencijacije landšaftna sfera se deferincira i horizontalno, tako da imamo podelu na geografske pojaseve, zone, podzone, neki su azonalni : kontinenti, fizi čko geografske strane, oblasti, provincije, okruzi ...
Geoekologija Granice landšaft sfere postavljaju se u razne dubine i visine. Ve ćina istraživača za donju granicu uzima Moho-diskontinuet , a gornju ozonski sloj.
42.
Zakonomernosti geografskog omotača
1. Zakon celovitosti – integralnosti . Neprekidna razmena materije i energije među komponentama uslovljava celovitost landšaftnog omota ča Zemlje. 2. Zakon kružnoh tokova . Karakteristična osobina landšaftnog omota ča je pojava kružnih tokova u njemu materije i energije, koje obezbe đuju višekratnost procesa i njihovu visoku sumarnu efektivnost pri oganičenim početnim količinama materije i energije. 3. Zakon ritmike. Za landšaft omotač karekteristična je periodska i cikli čka ponovljivost različitih procesa i pojava u vremenu. 4. Zakon polarne asimetrije Zemlje. Severna polulopta se razlikuje od južne po rasporedu kopna i mora, strukturi landšaftnog omotača, formama zaleđenja, geološkoj istoriji... 5. Zakon teritorijalne diferencijacije. Prostorna izmena geografske strukture landšaftnog omotača, ustanovljene tokom njenog razvoja ima za posledicu ras članjivanje omotača na geokomlekse raznog taksonomskog ranga. 6. Zakon zonalnosti. Sve geografske komponente i geografski landšafti zakonomerno se menjaju po širini tj od ekvatora do polova. 7. Periodički zakon geografske zonalnosti. Geografske zone istog tipa ponavljaju se u raznim geografskim pojasevima. 8. Zakon azonalnosti. U strukturi i razvoju landšaftnog omota ča suštinsku ulogu , osim zonalnih procesa, igraju azonalni faktori. Osnovne manifestacije azonalnih pojava su : sektornost geografskih pojaseva, visinska pojasnost ... 9. Zakon jedinstva zonalnosti i azonalnosti. U strukturi razvoju landšaftnog omotača zonalni i azonalni faktori su jedinstveni u protivurečnosti i neraskidivi su. 10. Zakon razvitka. Landšaftni omotač se nalazi u stanju neprekidnog razvoja. Glavna pokretna sila razvoja je borba zonalnih i azonalnih tendencija, a forma razvitka je ritmična. 11. Zakon heterotrofnosti razvoja. Usled prostorne raznorodnosti landšaftnog omota ča njegov razvoj potiče neravnomerno od mesta do mesta. Pored naziva ’’geografski omota č’’ u literaturi se sreću i drugi nazivi: ’’’fizičko-geografski omotač’’, ’’landšaftni omotač’’, ’’landšaft sfera’’, ’’geografska sfera’’, ’’biogeosfera’’, ’’fitosfera’’... Landšaftnom sferom je zovemo zato što je u njoj prisutan najve ći i najsloženiji prirodni teritorijalni komleks shvaćen u opštem smislu.
43.
Cikli čnost i ritmičnost geografskog omotača
Pod ritmikom podrazumevamo ponovljivost komleksa pojava tokom vremena, koja se razvijaju u jednom pravcu. U geografskom omota ču razlikujemo dve forme rimičnosti : periodičnu i cikličnu. Pod periodom se podrazumeva ritam jednake dužine, kakvi su npr rotacija i revolucija Zemlje.
Geoekologija Ciklusi predstavljaju vremenske raspone u kojima se promenljivom dužinom doga đaju određene pojave. Dužina trajanja ritmova je razli čita. Tako imamo dnevnu i sezonsku ritmiku, unutarvekovnu, viševekovnu i geološki ciklusi kroz koje priroda prolazi. Kraći ritmovi su posledica narevnomernog zagrejavanja Zemlje . Dnevna ritmika ispoljava se u smeni dana i no ći , utičući na izmene u geografskom omota ču. Tako su opšte poznati dnevni tokovi temperature, vlažnosti vazduha, fotosinteza ... Dnevni ritam je naročito važan u životu čoveka. Ispoljava se u dnevnim aktivnostima i noćnom odmoru. Sezonska ritmika je u vezi sa izmenama u geografskom omota ču koje su rezultat smene godišnjih doba. Ovu ritmiku karakteriše širinska kontrasnost u toplotnom režimu. Ona je najmanja u ekvatorijalnim širinama i uvećava se sa udaljavanjem od ekvatora dostižu ći maksimalnu vrednost na polovima. Sezonska ritmika se može pratiti u godišnjem hodu klimatskih elemenata, hidroloških pojava, zatim u selidbi ptica ... Ciklusi Sunčeve aktivnosti. Sunčeva radijacija je pokretač skoro svih procesa koji se doga đaju u atmosferi, sasvim je logično tražiti uzrok klimatskih promena u količini primljene energije. Tako je utvr đena veza izme đu pega na Suncu sa temperaturama i padavinama. Ovakvu helioklimatsku vezu utvrdio je Kepen statičkim putem. Ona je poznata kao 11-to godišnji ciklus Sun čeve aktivnosti. Vremenski broj pega raste na Suncu prvih 4,6 – 5 godina kada dostiže maksimum, da bi sledi ćih 6,5 godina imala minimalnu vrednost. Temperature vazduha nešto su više u periodu minimalnog broja pega i neposredno nakon njega. Suprotno je kada imamo maksimum aktivnosti. Ustanovljeno je da maksimum Sunčeve aktivnosti prate razne epidemije, zbog povoljnih klimatski-bioloških uslova za razmnožavanje bakterija i virusa. Na osnovu toga je prognozirano i predvi đeno 9 pandemija gripa i epidemija kolere. Pored navedog ciklusa poznati su : 35, 80-90, mnogovekovni.
44.
Landšaft, pojam , definicija, struktura i tipologija
Landšaft je nemačka reč . Landšaft geografski je prirodni teritorijalni komleks ili geokompleks u kome su komponente-elementi čvrsto povezane u jedinstvenu celinu. To je najpotpuniji komleks, jer u njegov sastav ulaze skoro sve komponente zemne prirode: vazduh, voda, stene-minerali, životinje, biljke, tlo, odnosno komponente geosfere ; litosfere, hidrosfere, atmosfere, biosfere, kao i komponente antroposfere. Prema ovom tuma čenju landšaft predstavlja opšti pojam i odnosi se na sve vrste potpunih geografskih kompleksa. U ovoj interpretaciji landšafa mogu ća je njegova klasifikacija na tipološke i individualne jedinice. Tipološke jedinice su po klasifikaciji razvrstane u klase, rodove, vidove landšafta i druge tipološke jedinice , a individualna klasifikacija obuhvata zonalne i azonalne jedinice u regionalnom tj individualnom smislu.
45.
Morfologija landšafta
Geoekologija Hemijski i minerološko-petrografski sastav geografskog omotača je složen. Preovlađuju elementi : O, Fe, Q, Al, Mg, Ca, Na, C, K ... Ovako složen hemijski sastav rezultat je razvoja geografskog omotača. Osnovna fizička svojstva materije u geografskom omota ču su : gustina, flidnost, toplotni kapacitet, toploprovodljivost, sposobnost odražavanja, stepen razdrobljenosti i turbolentnosti. Navedena fizička svojstva utiču na osnovna karakteristike geografskog omota ča i skupa sa hemijskim i biološkim procesima i pojavama , kao i ljudsko proizvodnom delatnoš ću , geografski omotač čine jednom od najsloženijih utvr đenih proizvoljnih sistema u kosmosu. Gustina materije u atmosferi opada sa visinom, što dovodi do pojave takozvanih adijabatskih procesa, pri čemu se vrši premeštanje i razmena u gravitacionom polju Zemlje. Rezultat ovoga je zagravanje vazdušnih masa prilikom spuštanja i hla đenja prilokom uzdizanja, bez dotoka toplote sa strane. U okeanima izmena gustine sa dubinom na ra čun sabijanja praktično nije izražen, ali gustina okeanske vode, više zavisi od temperature i slanosti koji i određuju gravitaciona premeštanja. Svojstvo geografskog omota ča je i stepen razdrobljenosti materije. Fluidnost tj sposobnost premeštanja čestica u odnosu jedna prema drugoj, što se naročito pojavljuje kod vazduha i vode, a što opet izaziva zna čajnu destrukciju aktivnost (erozija, deflacija, abrazija itd). Ova osobina izaziva i turbulentna kretanja u tim sredinama. Uopšte govore ći kretanje u okeanima i atmosferi su uglavnom turbulentna. Ovim oblikom kretanja prenosi se : toplota, vlaga, mineralne čestice, organska materija u obliku spora, bakterije, semena biljaka itd. Ovo svojstvo karakteristično je i za astenosferu , stene, led i dr U procesima razmene toplote veliku ulogu igra sposobnost refleksije toplote (albedo) različitih površina. Albedo predstavlja odnos izme đu reflektovane radijacije i ukupne radijacije na odre đenoj površini. Sveži sneg ima albedo čak i do 95 % , šuma 10-25 %, polja pod žitom 20-30%, voda ima mali albedo ... Ovo bitno uti če na klimatske raznolikosti. Posebno su zna čajna svojstva vode. Ona je na Zemlji jedinjenje koje se nalazi u tri agregatne stanja, što uslovljava veliku raznovrsnost uzajamnog dejstva sa drugim materijama. Ovo je u vezi posebno sa njenom rastvaraju ćom sposobnišću tako da u prirodi čiste vode nema. Vodu karakteriše velika dinami čnost: kretanje pod uticajem sile teže, kapilarnih sila, osmotskih sila itd. Poznato je da voda ima veliki toplotni kapacitet. Prelaz vode iz jednog agregatnog stanja u drugo prati oslobađanje ili pak primanje toplote (energije) što izaziva grandiozne promene u geografskom omota ču.
46.
Geografski pojasevi
Najkrupnije prostorne celine koje se saglasno zakone geografske zonalnosti javljaju u geografskom omotaču su geografski pojasevi . Geografski pojasevi nemaju pravilnu prstenastu gra đu zbog uticaja: - reljefa na kontinantima (visoki planinski venci ne daju prolaz vazdušnim masama u unutrašnjost) -morskih struja mora i okeana (golfska topla struja)
Polarni pojasevi : arkti čki i antarktički. Radijacioni bilans ovih pojaseva je najmanji 40x10 3 J/cm2 . Rezultat su niske temperature koja ne prelaze 10 C. Padavina ima manje pd 200 mm zbog male energije. Domoniraju lednici i izražen je albedo (% odbijanja sun čeve svetlosti) . Isparavanje
Geoekologija je svedeno na minimum. Dominiraju lišajevi mahovine. Izdvajaju se zone arktičkih pustinja i arktičkih tundri.
Subpolarni pojasevi : subantarkti čki i subarkti čki. Radijacioni bilans ovih pojaseva je ve ći od 8,4x103 J/cm2 . Temperature u unutrašnjosti se spuštaju čak i ispod -40 C, a u priokeanskim do 10C. Padavine su ve će od 200 mm. Izražene su pojave zamrznutog tla. Izražene su mo čvare i jezera. Biološki ciklus je kratak, svega 70-110 dana. U okviru ovih pojaseva izdvajaju se zone tundri i šumskih tundri. Južna granica se podudara sa rasprostranjenjem leda. Subantarkti čki pojas je okeanski. Umereni pojasevi : su između subpolarnih i subtropskih . Oni su površinski najve ći pojasevi. Radijacioni bilans je (8.4-21)x103 J/cm2 . Pretežno je zastupljen na severnoj polulopti, dok je južna samo 2% okeanska. Ta ove pojaseve karakteristi čna je pojava monsuna i javljaju se zapadna strujanja. Na severnoj polulopti dominiraju šumske zone : zone četinara (tajge), zona listopadnih šuma, šumske stepe, stepe, polupustinje i pustinje. Ova podru č ja su bogata biodiverzitetom. Subtropski pojasevi smešteni su izme đu umerenih i tropskih. (30-40 sgš). Radijacioni bilans 300x10 3 J/cm2 . Zime su blage sa neprekidnom vegetacijom i temperature retko padaju ispod 0. Oštre su razlike između zapadnih, centralnih i istočnih delova. Izdvaau se zone: u zapadnim sektorima (zona večno zelenih šuma i grmova), centralni sektor(zone pustinja i polupustinja, zatim zone šumske stepe i stepe), isto čni sektor(mešovite šume). Tropski pojasevi. Visoka vrednost radiacionog bilansa 250-300x10 3 J/cm2 . Izražene su dnevne i godišnje amplitude. Pasatska cirkulacija uslovljava malu koli činu padavina do 2000mm u isto čnom i centralnm delu. Izuzima se oblast sa tropskom klimom. Tla su slabo razvijena zbog erozije. Izdvajaju se zone: tropskih letnjih zelenih šuma koje uslovljavau monsuni, zone savana, zone retkih šuma, zona tropskih pustinja i polupustinja. Subekvatorijalni pojasevi . Radijalni bilans (300-400)x103 J/cm2 . Godišnja smena i vlažnog perioda , godišnja suša, padavina je preko 1000 mm. Izdvajaju se zone : sezonskih vlažnih listopadnih šuma i zaona savana i retkih šuma. Dominiraju pasati. Ekvatorijalni pojas. Prostire se od 5-8 sgš i 4-14 jgš. Radijacioni bilans 680x10 3 J/cm2 . Temperaturne amplitude ne prelaze 4 C. Pove ćana je količina padavina (1500-3000 mm). Temperatuni srednjaci su od 24-28 C. Re čna mreža je gusta. Izdvajaju se zone : prašume. Fauna je raznovrsna. Fitomasa dostiže maksimalni vrednost preko 500t/ha.
Geografske zone Unutar geografskih pojaseva izdvajaju se geografske zone. Njihovo izdvajanje je posledica različitog radijacionog bilansa i padavina, što se odre đuje preko radijacionog indeksa suše, koji predstavlja odnos između toplote i vlage i izražava se numeri čki. Radijacioni indeks suše se za
Geoekologija razlišite geografske zone, od tundri do pustinja, iskazuje veli činama indeksa od 0 – 3,5. Na Zemlji je izdvojeno 57 zona.
47.
Tropske kišne šume
Tropske kišne šume se odlikuju izrazitom visinom, spratovnošću i diverzitetom vrsta. Kod najve ćeg broja vrsta lišće je zimzeleno. Lišće je često kožasto, otporno na sušu i jak intentitet svetlosti. Epifite i epifile imaju veliku raznovrsnost. Oprašivanje i rasprostiranje semena biljaka obavlja se putem zoofilije. Proces raspadanja organske materije je usled konstantno visokih temperatura i postojano velike vlažnosti vazduha skoro trenutan tako da se u šumama ovog tipa teško formira šumska stelja. Ovo je vegetacija sa ve čitozelenim šumama sa mnogobrojnim palmama i drugim drvećem, obavijenim masom lijana. Kultivišu se kokosova palma, indijski oraš čić, biber , kakao ... Veliki ekonomski značaj ima kaučukovo drvo. Tropske kišne šume rasprostranjene su oko ekvatora i generalno od 10 ili 20 stepeni severne i južne geografske širine. Obuhvataju sliv Amazona, basen Konga i priobalni pojas zapadnog dela Gvinejskog zaliva, kao i priobalni pojas i ostrva južne i jugoistočne Azije. Na prostoru Australije tropske kišne šume nalaze se na severoistoku.
48.
Pustinjske zone
Vegetacija pustinja je otorenog sklopa, žbunastih formacija koje se često granaju od površine i imaju tanke, redukovane listove. Listovi su malih dimenzija , spolja zašti ćeni materijama koje sprečavaju transpiraciju. Semena pustinjskih biljaka su dugove čna, otporna na sušu i sposobna su da povoljne peride za razmnožavanje i rast maksimalno brzo iskoriste. Pojava drveća je retka i mogu ća samo duž povremenih rečnih tokova i u oazama. Vegetacija pustinja rasprostranjena je na svim kontinentima sem evropskog. Najpoznatije pustinje su : dolina smrti, atakama, sahara, kalahari, takla makan, gobi, arabijska pustinja, namib , simpsonova ....
49.
Zone tajgi
Vegetacija tajgi odgovara klimatskim uslovima borealnog tipa koji su zastupljeni u dva kontinentalna pojasa na prostoru Severne Amerike i Evroazije. Diverzitet vrsta je smanjen , (dominantne su četinarske vrste : smr ča, jela, ariš) usled slabe hranljivosti zemljišta i nepovoljnih klimatskih uslova. Lišće je modifikovano u obliku četina, koje su često presvučene slojem voska. U zavisnosti od inteziteta svetlosti, trave se mestimi čno javljaju, dok prizemnim spratom tajgi dominiraju mahovine i lišajevi. U tajgama se od listopadnih vrsta javljaju : breze, niske vrbe, jasike ili druge vrste topola koje ka južnim geografskim širinama preuzimaju dominaciju u odnosu na četinarske vrste i čine prelaznu zonu ka listopadnim šumama umerenih širina.
