İLLER BANKASI BANKASI GENEL GENEL MÜDÜRLÜ MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU, KANALİZASYON, YAPI İŞLERİ, İMAR PLANLA PLANLAMA, MA, HARİTAVE MAK MAKİNASO NA SOND NDAJ AJ DAİRELERİ BAŞKANLIKLARI
KONTROLLÜK Hİ HİZMETLERİ ZMETLERİNİN ETKİ ETKİNLEŞ NLEŞTİRİLMESİ LMESİ SEMİ SEMİNERİ NERİ 17-22 Şubat 1997 İller Bankası Macunköy Sosyal Tesisleri Tesisleri Konferans Konferans Salonu
Program Yöneticisi: Yaman İSKEN SKENDE DER, R, Gene Genell Müdü Müdürr Yard Yardımcısı Vekili Program Yönetici Yardımcıları: Bahri DOĞAN, İçmesuyu çmesuyu Dairesi Başkanı Ahmet Ahmet DEM DEMİREL, REL, Kanali Kanalizasy zasyon on Daires Dairesii Başkan kanı Yusuf Yusuf HASANÇE HASANÇEB Bİ, Yapı İşleri leri Dair Daires esii Bşk. Yrd. Yrd.
SUNUŞ İller Bankası, Kuruluş Kanunu gere ği ülkemizde belediye te şkilatı bulunan yerle şimlerin harita, imar planı, içmesuyu, kanalizasyon, yap ı tesislerinin gerçekleştirilmesinde çok önemli görevleri üstlenmektedir. Söz konusu hizmetlerin yıllık yatırım programları çerçevesinde, ilgili şartname ve yönetmelikler doğrultusu rultusunda nda;; tüm sektör sektörler lerde de ele alınan işlerin lerin istenil istenilen en nitelik nitelikte, te, tekni tekniğe uygu uygunn olar olarak ak ve zamanında sonuçland ırılmasında kontrollük hizmetleri büyük önem ta şımaktadır. Bankam ız Hizm Hizmet et İçi Eğitim Progra Program mı kapsamında düzen düzenlen lenen en bu semine seminerde rde,, kont kontro rollü llükk hizmetlerini hizmetlerininn etkinleştirilmesi, Bölge Müdürlüklerimiz ile Genel Müdürlük birimlerimiz aras ında bilgi akışının sağlanmas ı, sorunların tartışmaya aç ılarak en uygun çözümlere ula şılması, yönetmelik ve şartname hükümleri uygulamalar ında bütünlük kurulmas ı amaçlanm ıştır.
Bildiri Adı
Sayfa No
Açılış Konuşmas ması............................................................ .............................................................................................................. ..................................................
1-4
Yap Yapı İşleri Dairesi Başkanlığı Faaliyet Alanına İlişkin kin Bild Bildir iril iler er ..... ........ .......
5
Mimari Projelerin Önemi ve Uygulamadaki Uygulamadaki Sorunları ........... ................. ........... ........... ............ ........... ........... ............ ......... ... Tesisat Tesisat Projelerin Projelerinin in Önemi Önemi ve Uygulamad Uygulamadaki aki Sorunlar.................................................... Sorunlar.................................................... Nakliyel Nakliyeler er ve Özel Fiyat Fiyat Analizler Analizlerii .......................................................... .................................................................................. ........................ Binalarda Binalarda Zemin Etüdleri, Etüdleri, Zemin Emniyet Emniyet Gerilme Tespitleri Tespitleri ve Önemi........................ Önemi ........................ İçmesuyu çmesuyu Daires Dairesii Baş Başkanlığ kanlığıı Faaliye Faaliyett Alan Alanına İliş lişkin kin Bild Bildir iril iler.. er....... ........... ........... ........... ........... ........... ......... ... Kontrollük Hizmetlerinin Etkinleştirilmesinde Projenin Önemi A) Arıtma Tesislerind Tesislerinde................................................................................................... e................................................................................................... B) İçmesuyu Kaptaj, İsale, Depo ve Şebeke ebeke Tesisl Tesisler erind indee ........... ................ ........... ........... ........... ............ ........... ......... .... İhale Ön Tespitlerinde ve Keşif Hazırlanmasında Dikkat Dikkat Edilece Edilecekk Hususl Hususlar..... ar........... ........... ......... .... Yer Tesliminde Tesliminde Dikkat Dikkat Edilecek Edilecek Hususlar Hususlar ........................................................... ....................................................................... ............ Boruların Tahsis, Teslim, Korunması Ve Mahsubuna İlişkin Sorun Sorunlar......... lar............... ........... ........... ......... ... İş Programlarının Tanzim Tanzimii ........... ................. ........... ........... ............ ........... ........... ........... ........... ........... ........... ............ ........... ........... ............ ........... ..... İçmesuyu Tesislerinde Tesislerinde Zeminin Zeminin Önemi ve Zemin Zemin Emniyet Emniyet Gerilmesi Gerilmesi Tayin Yöntemi… Yöntemi….. Sanat Yapılarında Beton ve Kal ıbın Önemi... Önemi... ................................................................... İçmesuyu Tesisleri Sanat Yapılarında Uygulamay Uygulamayaa Yönelik Yönelik Önemli Önemli Detaylar Detaylar .................. İçmesuyu İnşaatında Çalışma Yeri, Hendek Taban Geni şliği,Don Derinliği, Şev ve İksa Konularında Genel Genel Notlar....................................................................... Notlar.............................................................................. ....... Nakliyelerin Keşif İçindeki Önemi, Kazı Taşınması Ve Dikkat Edilecek Husus suslar. lar... Servis Servis Yolu Veya Platfo Platform rm Kazısının Ödeme Ödeme Esaslar Esasları ........... ................. ........... ........... ............ ........... ........... ........... .......... ..... Boru Yataklanması, Kundaklanmas Kundaklanması, Boru Tecrübesi Tecrübesi ve Hendek Hendek Dolgusu......................... Dolgusu......................... Hakediş Tanziminde Göz Önünde Tutulmas ı Gerekli Hususlar Hakedi ş TetkikGru kGrubununÖne nÖnemi.......... i... ............. ............. .............. ............ ............ .............. ............. ............. ............. ............. ............. ............. .............. ............. ........... ..... Kabullerde Karşılaşılan Darboğazlar, Çözümler ve Ortaya Ç ıkan Yasal Yasal Proble Problemle mler............................................................................ r.............................................................................................................. .................................. İçmesuyu Arıtma Tesislerin Tesislerinde de Kontro Kontroll ve Enstrü Enstrümant mantasyo asyonn ........... ................. ........... ........... ............ ........... ........ ... Enerji Nakil Hattı İşlerinde lerinde Dikkat Dikkat Edile Edilecek cek Hususlar Hususlar ........... ................. ............ ........... ........... ............ ........... ........... ...... Çelik Çelik Boru Boru Hatlar Hatlarının Korun Korunmas masının Önem Önemii ........... ................. ........... ........... ............ ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........ Kesin Hesapların Önemi Önemi Ve Düzenle Düzenlenme nmesind sindee Dikkat Dikkat Edilece Edilecekk Hususla Hususlarr ........................... Kanalizasyon Dairesi Baş Başkanlığı kanlığı Faaliyet Alanı Alanına İliş lişkin Bildiriler ........................ Kanaliz Kanalizasyo asyonn Projeleri Projelerinde nde Etüdü Etüdünn Önemi Önemi ............................................................ ........................................................................... ............... Şebeke Projesi ve Proje Kontrollüğünde ünde öneml önemlii Olan Olan Hususl Hususlar ar .......................................... Terfi Merkezlerinin Proje İnşaat ve Montaj İşlerinin Önemi Önemi ........... ................. ........... ........... ............. ............. ........ Proje ve Kontrollük Hizmetlerinde Zemin ve İnşaat İlişkisi...... kisi ........... ........... ........... ........... ............ ........... ......... .... Statik - Betonarme Hesap ve Proje Yap ım Esasları Hakkında Bilgil Bilgiler er ........... ................. ........... ........... .......... İhzarat, Malzeme Malzeme Temini Temini ve Takibinin Takibinin Önemi Önemi............................................................... ................................................................... Atıksu Arıtma Tesisleri, Deniz Deşarjı Tesisleri, Katı Atık Tesislerinde Tesislerinde Yer Yer Seçim Seçimi…… i…….. Prefabrik Beton ve Betonarme Borular İle Bacal Bacalard ardaki aki Yenilikl Yenilikler er ........... ................ ........... ........... ........... ........ Kamulaştırma, Geçiş Hakları ve Zarar Zarar Ziyan Ziyan Bedelle Bedelleri ri..................................................... ..................................................... Belediye ve Bölge Talepleri, Proje Kademe De ğişiklikleri....................................... iklikleri............................................... ........ İmalat - Şartname İlişkileri Ve İnşaatlarda aatlarda Kalite.............. Kalite.................... ........... ........... ............ ........... ........... ............ ......... ... Kontroll ollük ük Hizm Hizmetle etlerin rinin in Önem Önemii ........... ................ ........... ........... ........... ............ ........... .......... ..... İksa Uygulamaları Ve Kontr Arıtma Tesisl Tesislerin erinde de Enstr Enstrüman ümantasy tasyon on Kontro Kontroll Kumanda Kumanda ................................................. İmar Planlama Dairesi Baş Başkanlığı kanlığı Faaliyet Alanı Alanına İliş lişkin Bildiriler İmar Planlama Çalışmalarında Kontrol Hizmetlerinin Etkinli ği ........... ................. ............ ........... ........... .......... .... Harita Dairesi Baş Başkanlığı kanlığı Faaliyet Alanı Alanına İliş lişkin Bildiriler Harita ve Projelerin Yap ılmasında Uygulanan Kontrollük Hizmetlerinin Etkinli ği……. i……... Makine ve Sondaj Dairesi Baş Ba şkanlığı kanlığı Faaliyet Alanı Alanına İliş lişkin Bilgiler İçmesuyu Amaçlı Sondaj Kuyularının Açımı ve İnşaatında Uygulanan Kontrollük Hizmetlerinin Etkinliği .................................................................................................. .................................................................................................. Teftiş Teftiş Kurulu Baş Başkanlığı kanlığı Faaliyet Alanı Alanına İliş lişkin Bilgiler Kontrollük Kontrollük Hizmetlerinin Hizmetlerinin Önemi.................................................. Önemi..................................................................................... ...................................
6 - 25 26 -31 32 - 43 44 - 46 47 48-52 53 - 56 57 - 59 60 - 62 63 - 64 65 - 70 71 - 73 74 - 84 85 - 86 87 - 94 95 96 97 -101 -101 102 102 -105 105 106 -110 111 -115 -115 116 -120 -120 İçmesuyu 121 - 132 133 - 134 135 136 - 140 141 - 148 149 -152 -152 153 - 170 171 -180 -180 181 -182 183 - 185 186 -188 -188 189 -191 192 -195 196 196 – 204 205 - 211 211 212 - 214 216 - 222 223 223 - 227 227 228 - 232 233 - 234
AÇILIŞ KONUŞMASI "Kıymetli Mesai Arkadaşlarım; Bölgelerden seminere kat ılmak üzere gelen ve merkezden seminere kat ılan tüm arkada şlarımı saygı ve sevgiyle selamlar ım. Seminerin sizlere, Bankam ıza ve memleketimize hay ırlı ve u ğurlu olmasını diliyorum. Kıymetli Arkadaşlar; Türkiye'de nüfus art ışları yüzde 2,5'lar civar ında. Buna ra ğmen kentleşme yüzde 5'ler civar ında artış göstermektedir. Köylerden kentlere göç edenleri dü şünürsek, kentlerdeki altyap ı hizmetlerinin normal nüfus artışının dışında köy-kent nüfus artışına göre de planlanmas ı, ele alınması ve gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Böylece Belediyelere, Mahalli İdarelere düşen görevler de artmaktadır. Artan nüfusa altyap ı hizmetlerinin daha etkin bir biçimde götürülmesi gere ği ortaya çıkmakta, bu vesileyle de İller Bankası'na düşen görevlerde de büyük art ışlar olmaktadır. Kıymetli Arkadaşlar; İller Bankası son 10 yıl içerisinde alt yapı hizmetleri konusunda büyük at ılımlar göstermiştir. 1984 yılından itibaren altyap ı hizmetlerinin daha etkinle ştirilmesi için programlarda özelikle içmesuyu, kanalizasyon hizmetlerine a ğırlık vermiştir. İçmesuyu ve kanalizasyon ar ıtımları için büyük çabalar sarf edilmiştir. İçmesuyu ihtiyacı eskiden yeraltı suları ve kaynaklardan temin edilmekteydi. Artan kent nüfusu içmesuyu ihtiyac ını göllerden, derelerden ve yüzeysel sulardan kar şılanmasını gerektirmektedir. Bu durumda da arıtma olayı ortaya çıkmaktadır. Yani temin edilen suyun arıtılmasına ihtiyaç duyulacakt ır. Onun için 1997 yılı ağırlıklı olarak arıtma yılı olacak, ihaleler yapılacaktır. Kıymetli Arkadaşlar; 1996 yılı programı başarı ile neticelendirilmiştir. 19,5 Trilyon TL. mertebesindeki 1996 y ılı normal yatırım programı Belediyeler Fonu'ndan bankam ıza tahsis edilen miktarda bir azalma olmas ına rağmen 2 Trilyon TL. mertebesinde artt ırılarak başarı ile tamamlanmıştır. Kıymetli Arkadaşlar; Bankam ızca her yıl rutin seminerler tertiplenir. Biz bu y ıl geçen yılki seminerlerin dışında farklı bir seminer gündeme getirelim dedik. İşte bu seminerlerin ilki bugün aç ılan "Kontrollük Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi" semineridir. Böyle bir seminere gerek duymam ızın nedeni şudur; Türkiye'nin içinde bulunduğu şartlar dolayısıyla ihale sisteminde, davet sisteminde çok çeşitli değişiklikler olmaktadır. Bazen, islenilen sistem uygulanamamakta, onun d ışına çıkma zorunluluğu olmaktad ır. Uygulanan ihale sistemi serbest rekabete aç ık tüm iş yapma gücü olan müteahhitlerin iştirak edebileceği bir sistemdir. Bu sene Güneydoğu ve Doğu Bölgeleri hariç olmak üzere tüm ihalelerimizde bu sistemi uygulad ık. 1997 yılında bu sistemi Bölgelerimizde de yayg ınlaştıracağız. 1996 yılında bu ihale sistemi ile ba şladığımız işlerde çok yüksek tenzilatlar yap ıldı. Bir işin yüksek tenzilatlı olarak ihale edilmesi o i şin kontrollük sistemini değiştirmemelidir. Öncelikle bu çok önemli konuyu vurgulamak istiyorum; Bizim elimizdeki tek rehber sözle şmelerimizdir. Teknik şartname ve uygulamalar ımızdır. Yani bir işin tenzilatı az, onu s ıkıştıralım, bir işin tenzilatı yüksek ona a şırı tolerans gösterelim... Böyle bir şey asla söz konusu olamaz arkada şlar. Bu konuyu bir kere daha ortaya koymak, sözle şmelerimizdeki uygulamalar ı hep beraber gözden geçirmek, 1997 yılında çok etkin, bir kontrollük hizmeti uygulamak üzere bu seminere gerek duyduk. Bu semineri katılamayan arkadaşlar için bir kez daha tekrarlayaca ğız. Tekrarlanacak seminere Bölge Müdür Yard ımcıları, Şube Müdürleri ve Ba ş Mühendislerin tamamının katılmasını öngördük. Ayrıca imkan dahilinde kontrol mühendisi arkadaşların da bu seminere kat ılması sağlanacaktır. Kontrollük hizmetleri konusunda bu seminere kat ılan tüm arkadaşlar burada birbirlerinden bilgi alışverişinde bulunsunlar, tart ışsınlar ve kafalar ında hiçbir problem kalmas ın. Uygulamalarda eşitlik, beraberlik ve adalet ilkeleri ön planda tutulsun. A Bölgesinde başka uygulama B Bölgesinde ba şka uygulama olmas ın, bunları kesinlikle istemiyoruz. Adalete dayal ı bir
kontrollük hizmeti istiyoruz. Onun için hepinizin çok iyi bildi ği kontrollük uygulamas ını bir kere daha masaya yat ırmanız, Bölgeler ve merkez arasındaki farklı anlayışları masaya yat ırarak tartışmanız için bu semineri düzenlemi ş bulunuyoruz. Bu seminerin de 1997 program ının etkin bir şekilde gerçekleştirileceğine katkısı olacağına inanıyorum. Mantık dışı bazı tenzilatlarda da " İdare beni kollar tenzilat ım yüksektir" denmemeli, adil bir uygulama yap ılmalıdır. Ben Genel Müdürünüz olarak bunu sizlerden istiyorum. Zaten sizler de böyle bir uygulamaya girmezsiniz. Değerli arkadaşlar; Kontrollük hizmetleri yerine, kontrollük ve mü şavirlik hizmetleri ibaresini kullanmak daha do ğru olur. Ancak henüz mü şavirlik hizmetleri bir başka sektör olarak, geli şme aşamasındadır. Sizlerin yaptığı kontrollük hizmetleri aynı zamanda müşavirlik hizmetlerini de kapsadığı için biz bu seminerin adını; "Kontrollük Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi" olarak koyduk. Başta etüdleri, çok iyi yapmam ız gerekmektedir. Bu yıl kanalizasyon talebi olan Belediyeler için de bir etüd konusunu gündeme getirdik. Her kanalizasyon isteyen belediyeye alsana proje, al sana program, al sana ihale diyemeyece ğiz. Bunu iki sebepten dolay ı diyemeyeceğiz. Kanalizasyon tesisleri çok pahal ı hizmetlerdir. Memleketimizin bu pahal ı hizmetlerin altından kalkmas ı bugünkü konjonktürde mümkün görülmemektedir. Programdaki kanalizasyon i şleri bu tahsisat hızıyla 40-60 yılda tamamlanabilecektir. Ülkemiz şartlarına göre pahal ı olan kanalizasyon i şlerini geliştirmek lazım. Bu konuda uzun y ıllardır kullanılan bir kanalizasyon talimatnamesi var. Gerçi arkada şlar, bu talimatnameyi okumuyorlar. Okumalar ı çok yararl ı olacaktır. Bu çok eski bir talimatname olmas ına rağmen bugünkü kanalizasyon hizmetlerine cevap verebilecek düzeyde bir talimatnamedir. Bir kanalizasyon i şinin etüdünü bu talimatnameye göre yapaca ğız. Ülkemizin gerçeklerine uygun kanalizasyon yapmak demek o belediyenin o beldenin gerçeklerine uygun kanalizasyon sistemini ortaya koymakt ır. Bunun üzerinde durmak gerekiyor. Arkada şların dikkatini çekiyorum. Biraz da içmesuyu etüdünden bahsetmek istiyorum. içmesuyu i şinde ihtiyaç o kadar artt ı ki, çok talep geliyor. İstenen suyun etüdünü yap ıp, kayna ğını bulup suyu getirmek yoluna gidiyoruz. Ancak belediyeler suyu ekonomik kullanm ıyorlar. Çok yerde sayaç ve kademeli tarife uygulanmad ığı için sık sık bize gelip suyun yetmedi ğini belirtiyorlar. Sayaç ve kademeli tarife uygulan ırsa suyun ekonomik kullan ımını sağlanmış olur. Suyu çok ucuz kademeli tarifeyle uygulamak da ekonomik değildir. İhtiyacın ötesinde suyun neden gerekti ğini araştırmalıyız. Sayaç ve kademeli tarife bu iki unsur çok önemlidir. Bu durumu çok iyi anlatacağız. Belediyelere, b ıkmadan usanmadan anlatacağız. Her isteyene isteği suyu istediği yerden getirmek mümkün de ğildir. 1997 yılı programımız çok yoğundur. Bu programda yeni 344 içmesuyu i şi vardır. 230 kanalizasyon işi programa girmiştir. 200 adet de küçük belediyelerin yap ı hizmetleri vardır. 1997 programındaki tüm içmesuyu projelerini gerçekleştireceğiz. Kanalizasyon ve yapı projeleri için gerçekleşme durumu çok zordur. 1977 yılı programı için DPT'na öneri götürdü ğümüzde; kanalizasyon sektörü için 40 Trilyon lira istedik. Yap ı sektörü için de 16 Trilyon lise istedik. Ancak bu sektörler için verilen para kanalizasyon için Belediye katk ısı dahil 10,6 Trilyon, yap ı sektörü için de yine Belediye katkısı dahil 3,1 Trilyon olarak verildi. Bu paralar bir miktar azalmas ına rağmen yine de program ı gerçekleştirmeye çalışacağız. İçmesuyu programa giren tüm i şleri ihale edeceğiz ve geçmiş yıllarda kalan işleri de tamamlayacağız. Geçmiş yıllardan kalan kanalizasyon i şleri ile yeni ihaleleri yapaca ğız. Bunlara deniz deşarjı ve arıtma ihalelerini de kataca ğız. Yoğun bir ihale yılı geçireceğiz. 400 üzerinde ihalemiz olacakt ır. Personel yönünden Bankam ızda azalmalar oldu. Personel ihtiyac ımız oldukça fazlad ır. Bunun için çalışmalar fazladır. Bunun için çal ışmalar sürüyor. Yeni bir imtihanla ihtiyaç duyulan alanlarda eleman al ımına gireceğiz. Hazırlıklar yapılıyor. Sayın Bakanla da bu konuda mutab ık kaldık. Devlet Personel Dairesi Başkanl ığından da olumlu geli şme sağlarsak sınavla eleman al ımına gidece ğiz.
Seminer programının ilerleyen günlerinde çok iyi konular ı tartışacaksınız. Faydalı olacağına inanıyorum. Genel Müdürünüz olarak, aranızdan çıkmış bir arkadaşınız olarak kontrollük hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülmesini istiyorum. Bunun için sizlere her türlü imkan ve fedakarlığı tanımaya hazırız. Bu seminerin; Bankamıza, memleketimize, hepinize ve ailelerinize hay ırlı ve uğurlu olmasını Allah'tan diliyorum." Nihat BAŞ Genel Müdür (17 Şubat 1997)
Yapı İşleri Dairesi Başkanlığı Faaliyet Alanına İlişkin Bildiriler
MİMARİ PROJELERİN ÖNEMİ VE UYGULAMADAKİ SORUNLARI İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜ ĞÜ YAPI İŞLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI K. Doğan SÖZER Başkan Yardımcısı "Kontrol Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi" seminerindeki bu konu şmamızda Bankamız Yapı Sektörü çalışmaları içerisinde yer alan ve betonarme, elektrik ve tesisat projelerine esas olan mimari projelerin önemi ve uygulamadaki sorunlar ı açısından konuya yakla şarak kontrol hizmetlerinin daha etkin hale getirilebilmesi için gereken önlem ve önerileri vermeye çal ışacağız. Bilindiği üzere mühendislik ve mimarlık hizmetlerinin esas ı projedir. Projesiz yap ılan iş mühendislik değil usta işidir. Ancak; sizlere mimari projelerin haz ırlanmasında dikkat edilecek teknik hususlar, proje bedel hesabı tekni ği ve proje elde edilmesinde uyulmas ı gerekli yönetmelik ve şartnameleri anlatmayaca ğız. Zira proje yap ım ve tasdik görevi bilindi ği üzere Bölgelerimizin de ğil Merkezindir. Yapılan projelerin uygulanmas ı yüklenicinin, yap ılan işin projeye uygun olmas ını sağlamak ise kontrollüğün yani Bölgelerimizin görevidir. İyi hazırlanmış ve birbirleriyle uyumlu Mimari, betonarme, tesisat, elektrik projeleri ile detayları tam bir projenin inşaatın sorunsuz devamım sağlayacağı bir gerçektir. Fakat her zaman birbiriyle uyumlu tam bir bir proje ile i şe başlamak mümkün olamamaktad ır. Bunu biraz daha aç ıklayabilmek için proje temin yöntemlerimize çok k ısa olarak değineceğiz. Bilindiği üzere avan, tatbikat ve detay safhalar ı gibi etaplardan olu şan proje hizmetleri Bankam ız programında olup olmadığına bakılmaksızın Ortak İdarelerimizin istekleri doğrultusunda ya bizzat Bankamızca hazırlanmakta, ya da konu üzerinde ihtisas sahibi bürolardan teklif alınmak suretiyle ihaleye çıkartılarak Bankamız kontrollüğünde hazırlattırılmaktadır. Bu tip projelerin uygulanmas ında hemen hemen hiç bir sorun bulunmamaktadır. Tesis inşaatlarımızda kullanılan projelerden bir di ğeri de Ortak İdarelerce haz ırlanarak ilgili Bayındırlık ve İskan İl Müdürlükleri onayı ile Bankamıza intikal eden projelerdir ki; inşaatlarımız sırasında en fazla sorunlara da bu projelerin uygulanmas ı sırasında rastlanmaktadır. Özellikle tatbikat projelerinin yap ımı aşamasında mimari, betonarme, tesisat ve elektrik projeleri aras ındaki uyumun sağlanması için gerekli olan koordineli çal ışma bu projelerde gözlenmemekte ve zaten Bayındırlık tasdiki ve 12.6.1995 gün ve 22311 say ılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlü ğe giren "5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun Baz ı Maddelerinin De ğiştirilmesine ilişkin 4110 sayılı kanun" nedeniyle bu projelere fazlaca müdahale edilememektedir. Ancak proje müellifi ermin Bankam ıza tadilat yetkisi vermesi halinde bu yetkiye istinaden revizyon projeleri özel şartnameler dahilinde ya inşaat yüklenicilerince ya da bizzat Bankam ızca yapılarak sorunların en aza indirilmesine çalışılmaktadır. Mimarı Projelerin hazırlanması ve tetkikinde hangi etap olursa olsun (avan, kesin, tatbikat, detay) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Mimari proje düzenleme esaslar ı ile Bankamız teknik ve özel şartnameleri ve çeşitli yönetmelikler (beldenin imar yönetmeli ği, deprem yönetmeli ği, ısı yalıtım yönetmeliği, turizm vasıfları yönetmeliği, otopark yönetmeli ği, s ığınak yönetmeli ği vb.) göz önünde bulundurulmaktadır. Ortak İdarelerin kısıtlı imkanlarıyla maksimum yararın sağlanması, rasyonel ve fonksiyonel bir yapı tasarımı, fonksiyonlara uygun yap ı plastiği ve yapının kentsel çevreye uygunlu ğunun sağlanması avan proje çal ışmalarımızın esasını teşkil etmektedir. Avan proje a şamasında belirlenen prensiplere dayal ı olarak geliştirilen tatbikat projeleri yapımında detay uygulamalar ı göz önünde bulundurulmakta, Bölge ve iklim ko şulları dikkate alınarak detay çözümlerinde daha kolay ye ekonomik seçimlerin yap ılabilmesi için tatbikat projelerinin ayr ıntılı olarak hazırlanmasına ve baz ı detay prensiplerinin de tatbikat projesi safhas ında alınmasına gayret edilmektedir.
Mimari projelerin temin yöntemlerine k ısaca değindikten sonra etüd safhas ından başlayarak inşaatın bitimine kadar geçen süre içerisinde mimari projelerin; etüd safhas ı, ihale öncesi proje tetkiki, sözleşme eki proje özel şartnamelerinin uygulanmas ı, proje revizyonları, ve uygulama hataları yönünden ayr ı ayrı irdelemesini yaparak Bölgelerimizin bu konularda yapt ıkları ön çalışmaların projelerin şekillenmesinde ve uygulamada ne kadar yönlendirici oldu ğunu vurgulamaya çal ışacağız.
ETÜD SAFHASI Sağlıklı ve doğru bir projenin ba ştan doğru yapılmış etüdlere dayand ığı bilinen bir gerçektir. Bunun aksi inşaatın en başında yer tesliminden itibaren sorunlara neden olmakta, ya proje tadil edilmekte, ya da hiç uygulanamamaktad ır. Tesis projelerinin hazırlanmasına temel teşkil, eden ihtiyaç programlan titizlikle haz ırlanmalı, gerçek ihtiyaçlar ın tespitine.çalışılmalıdır. İhtiyaçların iyi tespit edilememesi yan ı sıra değişen ve maksad ı aşan mahalli idare istekleri ya kullan ılmayan ya da fonksiyonel olmayan projelerin elde edilmesine neden olmaktad ır. Bölgelerimizce yap ılan etüdlerde; tesisin belde ihtiyac ı olup olmadığı, rantabilitesi, alt yap ı ve arsa mülkiyet durumu, imar durumu ile tesis için tip veya özel proje mi uygulanaca ğı, özel proje ise projenin hangi idare taraf ından yapılacağı ile seçilen tip proje ise numaras ı, arsa tapu sureti, imar çapı, (çekme mesafesi, yo ğunluk, kat adedi, in şaat yaklaşma sınırları, çıkma mesafelerini kapsar şekilde) ihtiyaç program ı, ısıtma sistemi ve kullanılacak yakıt cinsi, arsanın kesin ölçüleri, arsa üzerinde yap ı bulunup bulunmad ığı, inşaat sırasında bunların korunup korunmayaca ğı gibi bilgiler ile arsanın topoğrafik ve jeolojik yap ısının belirtilmesi gerekmektedir. Projelendirmenin temeli hatta önemli evrelerinden biri olan etüdlerin daha itinal ı yapılması ve etüd föylerinin düzenlenmesinde gerçek verilere mümkün oldu ğunca yaklaşılmaya çal ışılması bizleri daha do ğru neticelere götürecek ve projenin yap ımından inşaatın bitimine kadar ç ıkabilecek sorunları asgariye indirecektir. Bu etüdlerin Bölgelerimizce mimar, harita mühendisi ve varsa jeoloji mühendisinden oluşacak bir ekipçe yap ılması arsa zemin bilgileri ile topo ğrafik verilerin daha etüd safhas ında belirlenmesi açısından önem ta şımaktad ır. Etüdlerde yer alt ı su seviyesi için 100, 200 hatta bazen de 300 mt. ye varan rakamlarla kar şılaşılmaktadır. Bu rakamların gerçekçi oldu ğunu düşünmek mümkün görünmemektedir. Bu a şamada Bölgelerimizden tabii ki gerçek bir zemin .etüdü beklenmemektedir. Ancak; Jeoloji mühendisinin bulunmad ığı bölgelerimizde mahallinde etüd yapan kişilerce çevre binalarda bodrum bulunup bulunmad ığı şeklinde yapılacak bir araştırma bile projenin kurumu aşamasında özellikle imalat ve i şçilik zorluklarının bulunduğu bölgelerde bodrum taban ve su basman kotunun daha gerçekçi olarak belirlenmesinde yararl ı olacakt ır. Yer altı su seviyesinin yüksek oldu ğu yerlerde maliyet aç ısından bodrum kattan vazgeçildi ği, ısı merkezi gibi hacimlerin zemin kata veya bina d ışına alındığı malumunuzdur. Etüdlerde Belediyelerden temin edilen imar planlar ı 1/1.000 ölçekli tatbikat imar planlar ının tasdikli suretleri olmalı, GAP kapsam ındaki beldelerde imar planlar ı ve imar plan tadilat ı üzerinde GAP İdaresi Başkanlığının tasdiki olup olmad ığı araştırılmalı, tadilat imar planı olması halinde ise bu planların Bayındırlık ve îskan Bakanl ığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlü ğünce yayımlanmış 1992/1 sayılı Genelge esaslarına göre ehliyetli ki şilerce yapılıp yapılmadığının ve tasdik şartlarının yerine getirilip getirilmediğinin de irdelenmesi ve tadilata ait meclis kararlar ının da mutlak surette temin edilmesi gerekmektedir. Aksi halde imar plan de ğişiklikleri İdari Yargı taraf ından iptal edilmektedir. Bu durum da İdareler ve Vatanda şlar açısından telafisi güç maddi ve manevi kayıplara yol açmaktad ır. Bir çok kez etüdler s ırasında seçilen tip projelerin arsaya s ığmadığı ancak yerleşim planları yapılırken hatta bazen de yer teslimleri s ırasında fark edilebilmektedir. Belediyelerden temin edilen tapuların ne derece gerçek oldu ğunu anlamak üzere kadastro planlar ı da mutlak surette temin edilmeli, etüdler s ırasında tip proje seçilirken arsa büyüklü ğü, mülkiyet s ınırları ve imar şartları ile arsanın jeolojik ve topo ğrafik yapısı dikkate al ınmalıdır. Belediyelerce önerilen arsaların etüdünde bu arsalar ın tesis için uygun olup olmadığı dikkatlice araştırılmalı, inşaat safhasında ortaya ç ıkabilecek zorluklar göz önünde bulundurulmal ı,
(dolgu, hafriyat, istinat duvarı, yer altı su seviyesi vb.) gerekli görülmesi durumunda arsa değişikliğine gidilmeli, belediye mülkiyetinde ba şka bir arsa bulunamamas ı halinde ise; inşaat sırasında alınması gerekli tedbirler etüdlerde belirtilmelidir. Tesis arsalar ından DSİ kanallarının, su isale hatlarının ve içmesuyu ana -da ğıtım borularının geçmekte oldu ğunun, tesis arsalarının SİT alanları içinde kaldığının inşaata başlanıldığında fark edildiği de uygulamada kar şımıza çıkan örnekledir ( Ürgüp çar şı-otopark tesisinde arsadan geçen DS İ kanal hatt ı, arsanın bataklık yapısı, Kütahya Kültür Merkezi arsasındaki su isale hattı, Çatalca Belediye Binas ında su isale hatt ı, Amasya Belediye Binas ının S İT alanında kalması gibi). Özetle etüdlerin yap ımında yukar ıda belirtildiği üzere 3 ana husus üzerinde önemle durulmal ıdır: 1- Arsa verileri, tapu ve kadastro planları 2- Seçilen arsaların İmar Planlarında uygun olup olmad ığının araştırılması, uygun de ğil ise imar plan tadilatının ve meclis kararının temin edilmesi, 3- İhtiyaçların ve buna göre uygulanacak projenin seçimi (Tip proje, Bankaca özel proje, Belediyece özel proje gibi) Tesisin Bankamız programına girmesinden sonra proje haz ırlıkları için gerekli olan plankotelerin hazırlanması: Bankamız programına giren her tesis için yap ılacak projeye esas olmak üzere ayr ı ayrı tesis arsası ve çevresindeki yol kotlar ını kapsar plankotelerin, arsada de ğişiklik olup olmadığının, imar plan tadilatının gerekip gerekmedi ğinin, arsa ölçüleri ve imar şartlarının (çekme mesafeleri, saçak kotlar ı) vb. hususların istendiği malumunuzdur. Bu bilgilerin bizlere doğru aktarılması projelerin de gerçekçi olmas ını sağlayacaktır. Bölgelerimizce hazırlanan plankoteler arsanın büyüklüğüne göre 1/200 veya ' 1/500 ölçeğinde yapılmalı, bu plankotelerde arsa ve çevresindeki yol kotlar ı, arsa ölçüleri, alt yapı bağlantı güzergah ve kotlan gösterilmeli, plankoteler yapan ki şi taraf ından imzalanarak Bölge Müdürlüklerince de tasdik edilmelidir. Başkanlığımıza intikal eden tasdiksiz imar planlan ve mülkiyet sınırlarını kapsamayan plankoteler zaman kayb ına neden olmaktad ır. Bu sene 287 adet yeni tesisin projesinin hazırlanabilmesi için bu gibi eksik, doküman ın tamamlanması yolunda gerekli yazışmalar. yapılmış olup, bu dokümanlar ın Bölgelerimizce yukar ıda izah edilen şekilde hazırlanması .yeni işlerimizin projelerinin problemsiz yürümesini sa ğlayacaktır. Bölgelerimizden istenen yukarıda konu edilen hususlar ın merkeze intikalinden sonra tip projelerin yerleşim planlarına veya yeni projelerin haz ırlanmasına başlanmaktad ır.
İHALE ÖNCESİNDE Yapılan yerleşim planlanınız ihale öncesinde Bölgelerimize gönderilmekte ve Belediyesi ile temas kurularak projenin arsaya uygunlu ğunun araştırılması ve varsa Bölge ile Belediye önerilerinin bildirilmesi istenmektedir. Böylece ihale öncesinde Bölgelerimizle temas kurularak problemlerin en aza indirilmesine çal ışılmaktadır. Arsaya uygunluk ara ştırması; mülkiyet sınırlarının, tabii ve bitmi ş arazi ile kanalizasyon kotlarının, yol bağlantılarının, ihale öncesinde kaz ı ve dolgu alanlar ı ile çevre duvarlar ının asgariye indirilmesinin tetkikini gerektirmekte ve büyük önem ta şımaktadır. Uygulamada ise; Bölgelerimizce hazırlanmış plankoteler üzerinden düzenlenmi ş projelerde bile ihale öncesinde uygundur görü şü alındığı halde yer tesliminde arsada mülkiyet sorunlar ının tespit edildiği, (Yüksekova Belediye Hizmet Binası) plankote kotlarının değiştiği, (Denizli Et Kombinası) alman plankotenin ba şka bir arsaya ait olduğu, bodrum katın mevcut kanal kotunu kurtarmad ığı, bitmiş arazi kotlarının değişimine İhtiyaç duyuldu ğu, bu nedenle bina kotlar ında önemli de ğişiklikler gerektiği, projenin revize zorunluluğu ortaya çıktığı, bazen de projenin hiç uygulanamad ığı, aynı tesis için 2-3 kez yerleşim planının yapıldığı görülmektedir (Yüksekova Belediye Hizmet Binas ı). Bunun da zaman ve iş kaybına neden oldu ğu bilinmektedir. Bu nedenlerle gerek plankote ç ıkartılması gerekse merkezce gönderilen yerle şim planlarının arazi üzerindeki incelemeleri Bölgelerince titizlikle yap ılmalıdır.
PROJE ÖZEL ŞARTNAMELERİNİN UYGULANMASI İnşaat sözleşmeleri eki proje özel şartnameleri sözleşmenin imzasını müteakip Bölge müdürlüklerimizce uygulamaya geçirilmektedir. Bu şartnamelerde müteahhit taraf ından haz ırlanacak projeler, nasıl hazırlanması gerektiği, bunların bedellerinin nas ıl ödenece ği, vize ve tasdik şartları ile proje orjinallerinin idareye nas ıl teslim edileceği aç ıkça belirtilmektedir. Uygulamada ise bu projelerin verilen süre içerisinde tamamlatılmadığı Bölgelerimizce yeterince incelenmeden vize edildi ği, iş programı belir olduğu halde projelerin imalat sonras ı hazırlandığı, çoğunlukla da yetersiz oldu ğu halde Bölgelerimizce vize edilerek tasdik için Merkeze gönderildi ği, proje bedellerinin şartnamede belirtildiği halde projeler tasdik edilmeden ve orjinalleri alınmadan ödendi ği, daha sonra da orjinal projelerin temin edilemedi ği gözlenmektedir. İnşaat müteahhitleri taraf ından hazırlanan projelerde proje müellifinin isim, adres ve imzas ı ile müteahhit firma kaşe ve imzasının bulunmasına özen gösterilmelidir. İnşaat sırasında müteahhitlere hazırlatılan bu projelerin titizlikle tetkik edilerek gerekiyorsa önerileri de kapsar şekilde Bölgelerimizce vize edilerek Genel Müdürlü ğe gönderilmesi ve imalat iş programlan dikkate alınarak imalat öncesi haz ırlattırılması gerekmektedir. Bazen de Bölgelerimizce hiç bir teknik zorunluluk olmaks ızın proje revizyonlarının yapıldığı ve üstelik de uygulandıktan sonra bu projelerin tasdik için merkeze gönderildi ği gözlenmektedir (Çaykara Belediye Hizmet Binas ı kat ilavesi, üst katın misafirhane yapılmasının ıslak hacimler yönünden problem yarataca ğı). Bilindiği üzere bu gibi projeler de tasdik edilmeyerek iade edilmektedir. Böyle durumlara meydan verilmemesi için proje revizyonu gerekli görülüyorsa i ş programım aksatmayacak şekilde ve sebepleriyle birlikte zamanında merkeze gönderilmeli ve neticeye göre işlem yapılmalıdır. İnşaat sırasında yaptırılan projelerin bedellerinin ödenmesinde sözleşme eki proje özel şartnameleri dikkate al ınmalı, özellikle orjinallerin teslim al ınmasına gereken önem verilmeli, bir çok şartnamede de belirtildi ği üzere işin geçici kabulünden önce al ınması gereken orjinal projelerin temin edilememesi halinde; Geçici Kabul istenmemeli, zorunlu durumlarda ise; proje orjinalleri kabul noksanı olarak tutanağa geçirilmeli, teslim tarihi belirtilmelidir. Proje orjinallerinin teslim alınması aynı projelerin uygulanaca ğı başka tesislerde ödenecek proje bedellerinde ekonomi sağlamak açısından da önem ta şımaktadır. Proje özel şartnameleri gereği yüklenici taraf ından haz ırlanması gereken tüm uygulama projelerinin aynı zamanda incelenmek üzere idareye teslim edilmesi, ileride herhangi bir aksakl ığa sebebiyet vermemek açısından önem taşımaktadır. Özellikle havalandırma tesisatı bulunan tesislerde havalandırma kanallarının yüksekliği betonarme ve dolayısıyla mimari projeleri de etkilemekte olup, bu projelerin koordineli haz ırlanarak birlikte teslim edilmesi sağlanmalıdır(Sultanhisar Belediye Binas ı). PROJE REVİZYONLARI İhale sonrasında Başkanlığımızca tesis projeleri Bölgelerimize gönderilmektedir. Gönderilen bu projelerin (mimari, betonarme, elektrik, tesisat -ve detay) ve yerleşim planlarının yer teslimi öncesinde i şin tüm kontrollerince gerekiyorsa çak ıştırılmak suretiyle mahallinde tetkiki yap ılarak inşaat öncesinde projelere hakimiyetin sa ğlanması ve inşaat sırasında ortaya çıkabilecek sorunlar ın bu aşamadan tespiti bak ımından büyük önem ta şımaktadır. Bu tetkikler neticesinde Bölgelerce tespit edilen hususların Genel Müdürlüğe bildirilerek gerekiyorsa revizyon projelerinin hazırlattırılması ileride uygulama s ırasında zamandan da tasarruf sa ğlayacaktır. Yer teslimlerinde Genel Müdürlükçe haz ırlanmış yerleşim planlarına daha önce Bölge ve Belediye görüşü alınarak uygun oldu ğu bildirildiği halde bazen ihale yetkisi Bölgelerimize verilen ve yer teslimleri de Bölgelerimizce yap ılan işlerde tasdikli yerleşim planına uyulmad ığı, hatta binan ın yerinin, konumunun ve blok yerlerinin de ğiştirildiği gözlenmektedir. Yer teslimlerinde tasdikli yerleşim planlarına uyulması işin hem problemsiz yürümesini sa ğlayacak, hem de revizyon proje yapımını gerektirmeyecektir. Eğer çok gerekiyorsa yer teslimi s ırasında Genel Müdürlük ile irtibata geçilerek hafriyata ba şlanmadan önce konunun en uygun şekilde çözümü sa ğlanmal ıdır(Dinar İtfaiye
Binası). Bitmiş arazi kotlarının yer teslimimden sonra imalat s ırasında gereksiz yere de ğiştirildiği bile görülmektedir. İnşaat sırasında Belediyelerce istenen de ğişiklikler Bölge süzgecinden geçirilmeli, bu değişiklikler keşif artışı ve imalat şartları ve proje göz önünde bulundurularak irdelenmeli ve kabuk edilebilir olanları Genel Müdürlüğe teklif edilmelidir, Binanın statik projeleri ve keşif artışı düşünülmeden yap ılan kat ilave talepleri, çat ı örtü malzemesinde yap ılacak değişikliğin çatı meylinin ve mahya yüksekli ğinin değişimine neden olaca ğı ve tüm bunlar ın ise cephe orant ılarının bozulmasına ve bazen de tüm projenin revizyonunu gerektirece ği gibi hususlar düşünülmeden yapılan teklifler, (Muğla Otogar inşaatında kiremite çevrilmesi istenen trapez alüminyum çatı kaplamas ı) imalat bitmiş olduğu halde o imalata ait de ğişiklik talepleri (Hakkari Belediye İşhanı çatısının ahşap oturtma çat ıdan teras çat ıya çevrilmesi talebi) uygulamada kar şılaşılan örneklerdir. Özellikle projelen Belediyesince haz ırlatılan ve Bayındırlık ve. İskan Müdürlüklerince onanm ış projelerle ilgili değişiklik taleplerinde proje müelliflerinin telif haklan da dikkate alınarak müelliflerinden izin alınamayacak köklü de ğişikliklerin teklif edilmemesi gerekmektedir. İnşaatın devamı sırasında bazı Bölge Müdürlüklerimizce de revizyon projesi yapılarak, Genel Müdürlük onay ı alınmadan imalat ın yaptırıldığı gözlenmektedir. Örne ğin bir hal tesisimizde hal dükkanlar ı için daha önce defalarca uygulanm ış olan bir tip proje öngörülmü ş olup, uygulama sırasında bu projenin çat ı sistemi değiştirilerek kırma çatıya dönüştürülmüş, revizyon projeleri ise imalat bittikten sonra Genel Müdürlü ğe gönderilmiştir (Dazkırı-Afyon Hal). Fiyatları olmayan imalatın yapımında ilgili genelgelere göre hareket edilmeli, imalatı müteakip fiyatın tasdiki gibi Bankam ızı zorlayıcı durumlara meydan verilmemelidir. Bu tür i ş kalemlerinin fiyatlarının da Makamca onayland ıktan sonra hakedi ş bünyesine girmesine dikkat edilmelidir. Tüm şartnamelerde de belirtildi ği üzere kullanılan malzemelerde TSE şartının yeterince irdelenmesi gerekmektedir. Tesisat ve inşaat malzeme ve aksam ının kullanımında malzemenin varsa TSE belgesine veya kalite belgesine haiz olmas ına dikkat edilmelidir. Burada malzemelerin şartnameye uygun ve TSE standardında olduğu kabul edilmektedir. Örneğin şartnameye uygun olmayan tuğlanın kullanılması durumunda tu ğla nem çekmekte, bu ise in şaatta istenilmeyen rutubet ortamına sebep olmaktad ır. İnşaatın devamı sırasında müteahhitlere haz ırlatılan PVC ya da alüminyum pencere ve kap ı imalat detaylarının profil tip ve ağırlıklarının da bulunaca ğı üretici firma kataloglarıyla birlikte Genel Müdürlüğe gönderilmesi temin edilmelidir.
UYGULAMA HATALARI Tasdikli projelerinde bulundu ğu halde uygulamas ı hatalı yapılan imalat neticesinde telafisi imkans ız durumların ortaya çıktığı da bilinen bir gerçektir. Proje ve detayların doğru uygulanmas ı ve kontrollüğün iyi yap ılması durumunda bu hatalar ın tamamen önlenmesi mümkündür. Şimdi bu uygulama hatalar ından örnekler ile önerileri vermeye çal ışacağız. Tesis arsasının eğimli olması halinde çevre istinat duvarlar ı arazinin eğimine uygun olarak kademeli yap ılmalı, maliyeti arttırıcı hantal sistemlerden kaç ınılmalıdır. Saha betonlar ı mutlaka anolu ve dozaj ına uygun olarak dökülmeli, beton kalitesine ihtimam gösterilerek sat ıhta bozulma ve ufalanmaya engel olunmal ıdır. Betonarme kalıp yapıldıktan sonra beton dökümüne geçmeden önce kalıp kontrolden geçirilerek şakülünde olamayanlar şakülüne getirilmeli ve kal ıp şişmesini önlemek için uygun görülen yerler takviye edilmelidir. Toprakla temas eden bodrum kat betonarme perde yüzeylerinde yap ılacak nem izolasyonun işçiliği titizlikle yaptırılmalıdır, İşçilik hataları nedeniyle bodrum kat duvarlar ında yer yer rutubete rastlandığı ve bu nedenle de s ıva ve boya imalat ında bozulmalar oldu ğu bir çok inşaatımızda göze çarpan bir husustur(İstanbul Bölge Binas ı). Bodrum kat hacimlerine hava ve ışık sağlayan kuranglezlerin projelerine uygun olarak yapılmadığı görülmektedir. Kuranglezlerde kuranglez dö şemesi taban kotu pencere denizlik hizasından minimum 20 cm. a şağıda ve meyil verilmek suretiyle yap ılmalı, su giderleri mutlaka konulmal ı ve toplanan sular ya ğmur suyu şebekesine bağlanmalıdır.
Mimari ve betonarme projelerde gösterilmemi ş olsa bile yüksekli ği 2,00 m. yi geçen 1/2 tuğla duyarlar ile yüksekli ği 3,00 m. yi geçen 1 tu ğla duvarlarda mutlaka ara hat ılların yapılması gerekmektedir. Aslında bu husus yönetmelik ve talimatlarda da belirtilmektedir ( Şekil 2). Bankamızca hazırlanan projelerde cephe kaplamas ı, poz nosu ve rengi belirtildi ği halde; uygulamada projede farkl ı renkler içeren yatay veya dü şey bantların teşkil edilmeyerek cephenin tek renk olarak boyandığı ve bu yüzden de projede verilmek istenen cephe ve renk uyumu sağlanamadığı gözlenmektedir (Besni-Adıyaman Belediye Binası, Tip 05.18 Belediye binas ı uygulamaları). Özellikle otel, motel gibi ıslak hacimlerin çokça bulundu ğu tesislerde seri imalata geçilmeden bir ıslak hacmin örnek şablon olarak kullan ılmak üzere kap ı açılışı, lavabosu, du ş veya küveti, klozeti, aynas ı, radyatör yeri, tesisat ba ğlantıları vb. dikkate al ınarak yerleşimi yapılmalı ve daha sonra seri imalata geçilmelidir. Kap ıların lavabolara çarpt ığı veya hiç aç ılamadığı, lavabo ve klozet gibi elemanların duvar yüzeylerine mesafelerinin ayarlanamad ığı uygulamada rastlanan örneklerdir (Hasandede Otel). Yine ıslak hacim döşemelerinde gereken meyillerin verilmemesi bazen de ters meyil verilmesi sebebiyle tecrit i şçiliğinin de dikkatli yap ılmaması halinde meydana gelen akıntılar daha sonra da önlenememektedir(Macunköy- Misafirhane). Bu husus teras çat ılar için de geçerli olup, ayr ıca bu çatılarda yalıtım-parapet-baca dibi birleşimlerinin detaylarına uygun yapılmaması, nedeniyle tecritten beklenen netice al ınamamakta, zaman içinde cephe tamiratlar ı bile gerekebilmektedir (Şekil 10, 11). WC lerde baş veya rezervuardan suyu ta şıyan boruların plastik yerine kur şun olması gerektiği daha önceki seminerlerimizde kararla ştırılmıştır. Sıhhi tesisat bağlantı malzemeleri T, U dirsek, rakor vb. nin mutlak surette galvaniz veya paslanmaz malzemeden seçilerek kullan ılmasına dikkat edilmelidir. Özellikle rezervuara tak ılan uç ile WC ta şına takılan uçlar farklı kalınlıkları sebebiyle problem çıkarmakta, plastik borulara ek yap ılmaktadır. Bu da kısa sürede tamirat gerektirmekte ve hatta fayans kırımlarına bile neden olabilmektedir. Bu hususun bir kez daha hat ırlatılmasında fayda görülmektedir. Hemen hemen tüm in şaatlarımızda dilatasyon imalatının detay projelerine uygun olmad ığı sadece üst dilatasyon kapa ğının yapımı ile yetinildiği gözlenmektedir (Genel Müdürlük arka bina kat ilavesi, İstanbul Bölge Binası). Özellikle de dö şeme dilatasyonları döşemeden alt kata su geçi şini önlemek bakımından büyük önem taşımakta olup, detay projelerimizde de gösterildi ği üzere buralarda madeni ve su yal ıtımlı fugalar kullanılmalı, bakır içine bitüm doldurularak dilatasyon kapa ğı sadece bir taraftan vidalanmal ı, yumuşak bakır 40 x 30 x 4 korniyer ile 40 x 9 lama aras ına sıkıştırılmalıdır. Esasen ödenmesi gerekli olan bedel de tariflenen bu imalat ın tamamına aittir (Şekil 12,13). İnşaat sırasında yapımı gerekli görülen ve genellikle de özel fiyatla ödemesi yap ılan lambri kaplama, ahşap kaplama dolap, ah şap kaplamal ı kapı, asma tavan vb. özel imalat ın yapımında fiyattaki tarifine uyulmad ığı gözlenmektedir. Fiyat tarifinde görünen ve görünmeyen yüzeyleri özel ah şap kaplama geçti ği halde uygulamada görünmeyen yüzeylerin sadece astarlanarak b ırakıldığı, (Göreme Otel) detay projelerinde gösterildi ği halde gerekli yerlerin masiflenmemesi sebebiyle mente şelerin suntalara tutturulmak zorunda kalındığı, bu yüzden de mente şelerin kapakları taşıyamadığı, kapakların düştüğü ya da mente şe vida yerlerinin yalama oldu ğu karşılaşılan örneklerdir. Detaylarında ve projelerde gösterildi ği halde pencere denizlikleri ile parapet duvar ı harpuştalarında damlalık ile yağmur inişleri bitiminde döfen veya dirsek yap ılmaması, yağmur iniş borularının tariflerinde de belirlendi ği şekilde 1.00-1.50 metrede bir kelepçelenmemesi borular ın cepheden ve birbirlerinden ayrılmasına sebep olmakta bu hususlar da cephelerde tahribata neden olmaktad ır. Merdiven tatbikatlarında basamak ve r ıht ayarlamalarının yapılmadığı, ters bir uygulama olarak da mermer, suni mermer, traverten kaplamal ı merdivenlerde rıhtların basamağın arkasına getirildiği gözlenmektedir (Şekil 14). Mozaik süpürgelik, denizlik ve parapet ve harpu ştaların genellikle silinmedi ği, doğal taş ve suni mermer süpürgeliklerin sıva imalatı tamamlandıktan sonra yapıldığı bunun ise gereksiz kalınlıklar nedeniyle kap ı imalatını bile etkileyerek kap ı açılışlarını zorladığı ve bu tür imal edilmiş
süpürgeliklerin kısa sürede de sıva yüzeyinden ayr ıldığı, ayrıca denizlik ve parapet imalatlar ının da detayına uygun yap ılmadığı gözlenmektedir(Şekill5). Mermer ve suni mermer döşeme kaplamalarının cilası mutlaka makina ile ve şeffaf cila kullanılmak suretiyle yapılmalıdır (Erzurum Belediye Sarayında f ırça ve renkli cila kullan ılması). Bodrum kat, depo, mutfak , teshin merkezi, asansör makine daireleri vb. fazla göz önünde olmayan mekanlarda i şçilik kalitesinin çok düşük olduğu ve hatta bir takım imalatın da tamamlanmayarak yar ım bırakıldığı gözlenmektedir. Tek kat boya yap ılması, süpürgelik imalat ının yarım b ırakılması, dö şemelerin silinmemesi vb. hususlar göze çarpan örneklerdir. Soğuk hava odalarında iç sıva ve badana i şlerinde tecriti bozması nedeniyle kesinlikle kireç kullanılmaması, Bankam ız soğuk hava tesisleri şartnamesine göre çimentolu imalat yap ılmasına dikkat edilmelidir. Hal dükkanlar ı gibi sobalı tesislerde baca yeri yap ılmasına rağmen baca a ğzının açılmadığı, bazı tesislerde de baca içlerinin s ıvanmad ığına rastlanmaktad ır. Demir kapılarda kasaların detay projesinin aksine s ıva ile hem yüz yap ıldığı ve bu sebeple de duvar dişinin de olmadığı mekanlarda kanatların çalıştırılamadığı, tam açılamadığı ve bu noktalarda sıva tahribatlarının olduğu, PVC ve alüminyum profillerle imal edilen do ğramalarda lastik fitil, ve damlalıkların ve kasa ile s ıva arasına konması gereken T parçalar ın konulmadığı, (Hasandede Otel) bu k ısımların daha sonra silikon ile dolduruldu ğu, ahşap kapı pervazlarında da detaylara uymayan imalat yap ıldığı gözlenmektedir. Bu bölümde ise; yapı tesislerinin önemli imalatlarından olan çat ı imalatına ve bu imalatta rastlanan özür ve eksiklerine çok s ık rastlanması nedeniyle daha fazla yer verece ğiz. Gözlemlerimizde; çat ılarda dikme, aşık, mertek vb. aral ıklarının proje ve şartnamelere uygun olarak yapılmadığı ve genel olarak aral ıkların daha fazla bırakılması sebebiyle ahşap konstrüksiyonun sehim yaptığı, kuşaklama ve gö ğüslemelerin tek taraflı yapıldığı, çatı havalandırma boşluklarının bırakılmadığı, rüzgar bağlantılarının yapılmadığı, kiremitlerin bağlanmadığı, çatı örtüsü ile baca ve kalkan duvar dibi ba ğlantı detaylar ının uygun olarak imal ettirilmedi ği, beton oluk ve saçaklarda yapılan imalat hataları, çatı ahşap imalatında kullanılan kereste kalitesi vb. nedenlerle de çat ılarda istenilen randımanın sağlanamadığı görülmektedir. Çatı arası ve çatı üzeri çıkış kapaklar ının yapılmadığı tesislere bile rastlanmaktadır. Çatılarda rastlanan bu eksiklerin giderilmesi bak ımından çatı imalatının yapımında dikkat edilmesi gerekli hususlar ın bir kez daha hat ırlatılmasında fayda görülmektedir. Özellikle metal örtülü çat ılarda çatı arası havalandırması büyük önem ta şımaktadır. Projelerde gösterilmemiş olsa bile öncelikle çat ı havalandırma proje ve hesapları yaptırılmalı, tasdikini müteakip uygulamaya geçilmelidir. Yaz mevsiminde çat ı arası havaland ırılmayan tesislerde çat ı arası boşluğundaki havan ın sıcaklığı dış hava sıcaklığının üzerinde bir dereceye ula şmakladır. Bu sıcakl ık çatı örtü gerecinin ısı iletkenlik özelliğine göre değişiklik göstermekte ve metal örtülerde en yüksek de ğere ulaşmaktadır. Bu durumda yap ı içi sıcaklığının istenilen ölçüde tutabilmek için kullan ılması gereken ısı yalıtımını da arttırmak gerekmektedir. Bu ise ısı ekonomisi yönünden uygun bir yöntem de ğildir. Kış mevsiminde ise çat ı arası havaland ırılmadığı takdirde; çatı arası boşluğundaki havan ın sıcaklığı dış hava sıcaklığının üzerine yükselece ğinden özellikle karl ı bölgelerde çat ı üzerinde biriken karlar ın erimesi durumu ortaya çıkacak eriyen karlar, saçaklarda d ış soğuk hava ile temas ettiğinde buzlaşacak, ve neticesinde çat ı üzerinde yer yer göllenmeler meydana gelecek, Durun neticesi olarak da örtü gerecinin ek ve bini yerlerinden ak ıntılar başlayacakt ır. Yukarıda belirtilen nedenlerle çat ı arasındaki sıcaklığın dış sıcaklıkla eşitlenmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bunun sağlanması ise çatıda doğal termik havalandırmanın yapılmasıdır. Esasen çat ı arası havaland ırılan çatılara soğuk çatılar denildiğini ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğünün yayınladığı SOĞUK ÇATILAR kitabından tüm bölgelerimize de gönderildi ği malumunuzdur. Havaland ırma giriş ve çıkış deliklerinin hesap tarz ı bu kitapta belirtilmiştir (Şekil 3). Giriş delikleri çatı boşluğunun en düşük, çıkış delikleri ise çat ı boşluğunun en yüksek noktas ında tertiplenmelidir. Çatı imalatında kullanılan tüm ahşap konstrüktif malzemenin minimum kesitleri ile aral ıkları da yine SOĞUK ÇATILAR kitabında belirtilmektedir (Şekil 4).
Kesinlikle yapılmaması gereken yanl ış bir uygulama da çat ı döşemesi üzerine konan ısı yalıtım malzemesini korumak gerekçesiyle bu yal ıtımın üzerine bitümlü karton ya da naylon serilmesidir. Bu durumda iç buhar bas ıncı etkisiyle çatı arası boşluğuna geçmeye çal ışan buhar, havaland ırma yoluyla dışarı atlamadığından ısı yalıtımı içinde yoğunlaşacak ve ıslanan ısı yalıtım malzemesi de görevini yapamayacaktır. Özellikle tip proje uygulamas ının yapılacağı tesislerde tesisin yapılacağı yörenin iklim özelliklerine göre seçilecek çat ı örtü malzemesinin cinsi ve çat ı meylinin tespiti büyük önem ta şımakta olup, bunlara ait kriterler de SO ĞUK ÇATILAR kitabındaki çizelgede belirtilmi ştir(Şekil 5) Kiremit tel bağlantılarının uygulamada sadece damlal ık aşığı civarındaki noktalardan 1 bazen de 2 s ıra yapıldığı, diğerlerinin ise bağlanmadığı, birer sıra atlanarak ba ğlandığı, ba ğlama teli olarak galvanizli tel yerine betonarme ba ğlama teli kullanıldığı gibi örneklere de rastlanmaktad ır (Şekil 6). Çinko sıva eteklerinin detayına uygun imal edilmedi ği, çoklukla yap ılan bir uygulama ile s ıva üzerine tutturularak böylece b ırakıldığı bu nedenle de daha geçici kabul safhas ında sıva diplerinde ayrılmalar olduğu görülmektedir. Baca ve mahya birle şimlerinde çinkonun kiremit üstüne gelmesi gerekirken kiremit altına dahi konuldu ğu gözlenmektedir. Oysa tüm bu imalat ın nasıl yapılması gerekti ği SOĞUK ÇATILAR kitabında da belirtilmektedir ( Şekil 7,8,9,10,11). Kiremit altında kaplama tahtas ı üzerine serilen rüberoitin serim yönü damlal ık aşığından başlayarak mahya a şığına doğru olmalıdır. Bunun tersi halinde rüberoit ek yerlerindeki binmeler altta kalacak ve su ak ış yönüne ters olacak ve rüberoit sermenin bir anlam ı kalmayacakt ır. Ayrıca rüberoit ek yerlerinin yap ıştırılması zorunludur. Uygulamada ise; genellikle sadece serildi ği ancak yapıştırılmadığı görülmektedir. Çatı imalatı tamamlandıktan sonra çat ı üstü ve yatay ya ğmur oluk ve dereleri iyice temizlenmelidir. Buralardaki harç ve kiremit döküntüleri ya ğmurla birlikte sürüklenerek yatay ya ğmur oluğundan düşey yağmur inişi birleşimlerini tıkamakta ve ya ğmur sularının çatı içerisine girmesine neden olmaktadır. Bölgelerimizce geçici ve kesin kabul isteminden önce bu kabul şartlarının yerine gelip gelmedi ğinin de dikkatlice irdelenmesi, özelikle de geçici kabule haz ır olmayan tesislerin kabulünün istenmemesi önemle üzerinde durulması gereken bir di ğer husustur. Genellikle tesisat çalıştırılmadan ve deneyleri yap ılmadan kabullerin istendi ği görülmektedir. Geçici kabullerden önce de Belediyelerince in şaatlarda tadilat yap ılmasına müsaade edilmemelidir.
Şekil 1 : Deprem Ara ştırma Daire Başkanlığınca haz ırlanan duvar yap ım usulleri
Şekil 2 : Deprem Araştırma Daire Başkanlığınca haz ırlanan duvar yap ını usulleri
Havalandırma giri ş ve çıkış deliklerinin büyüklükleri ve birbirlerine oranlar ı. aşağıda izah edildi ği gibi hesaplanacakt ır. Giriş deliklerinin alanlar ı toplamının çatı yatay izdü şümü alan ının 1/5OO üne e şit. Çıkış delikleri alanlar ı toplamının İse giri ş delik alanlar ı toplamının 1.5 ~ 2 kat ı olması yeterli olmaktadır.
1 yatay ç atı alanı 500 B (Çıkış delikleri toplam alan ı) = 1,5 ~2 x giriş delikleri toplam alan ı. Ancak, parçal ı ve oluklu örtülerde (kremit, oluklu amyantl ı çimento-eternit benzeri oluklu metal) örtü alt ında veya bini noktalar ında bitümlü karton kullanılmadığı durumlarda, çat ı arası boşluğunun havaland ır ılması yeterli olacak ise, yap ının özellikleri ve önemi de göz önünde bulundurulmak şartıyla ayr ıca havaland ırma yap ılmayabilir. A (Giriş delikleri toplam alanı) =
Doğal termik havaland ırmanın temin edilebilmesinde giri ş ve ç ıkış deliklerinin çat ı yüzeyine ve birbirlerine göre oran ı önemli bir faktör oldu ğu kadar dikkat edilmesi gereken di ğer bir husus da, havaland ır ılma giri ş deliklerinin çat ı boşluğunun en dü şük, ç ıkış deliklerinin ise çat ı boşluğunun en yüksek noktas ında detaylandır ılması gere ğidir.
Şekil 4 : Soğuk ahşap konstrüktif malzemesi minimum kesit ve aç ıklıklarına ait çizelge
Şekil 5 : Bölgelere göre soğuk çatı kaplama malzeme ve meyillerini gösterir çizelge
Şekil 6 (a) : Kiremit örgüsü dizili ş ve bağlantı şemaları (ahşap oturtma çatı üzerine kaplama tahtas ı)
Şekil 6 (b) : Kiremit örgüsü diziliş ve bağlantı şemaları (eğimli betonarme çat ıda)
Şekil 6 (c) : Kiremit örgüsü diziliş ve bağlantı ş emaları (ahşap oturtma çat ı üzerine latalı)
Şekil 7 : Fenerli mahya havaland ırma detayı
Şekil 8 : Mahya havaland ırma detayı
Şekil 9 : Duvarla birleşen mahya havaland ırma detayı
Şekil 10 : Parapet duvar ı ile birleşen mahya detayı
Şekil 11 : Baca dibi detay ı
Şekil 12 : Dilatasyon detay ı (döşemede)
Şekil 13 : Dilatasyon detay ı (duvarda)
TESİSAT PROJELERİNİN ÖNEMİ VE UYGULAMADAKİ SORUNLARI İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAPI İŞLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI Çetin ÇETİN - Başkan Yardımcısı Bankam ız yatırım programında yer alan çe şitli yapı sektörlerindeki işlere ait projelerin temini şu şekilde olmaktadır. 1) Başkanlığımızca temin edilen projeler bu projeleri ikiye ay ırmak durumundayız. a) Tip projeler b) İşin özelliğine istinaden Başkanlığımızca ele al ınıp yapılan projeler. 2) Yine Başkanlığımızca ihaleten yapt ırılan projeler. 3) İnşaat işinin ihalesi bünyesinde müteahhit firmaca yap ımına karar verilen projeler ki bu projeler genelde elektrik, statik ve tesisatla ilgili projeler olmaktad ır. 4) Bir de bu projelerin dışında Belediyelerce temin edilen projelerden olu şmaktadır. Belediyelerce temin edilen projeler genelde Bay ındırlık İl Müdürlüklerine tasdik ettirilen projeler ile işin yapımını üstlenen firma taraf ından yaptırılan tesisat projeleri Bölgelerimizin vizesine müteakip tetkik ve tasdik edilmek üzere Ba şkanlığımıza gönderilmektedir. Başkanl ığımızca yapılan tetkiklerde, Bölgelerimiz kanalıyla gönderilmiş olan projelerin ilgili Bölgece bazen hiç tetkik edilmeden gönderilmi ş olduğu anlaşılmaktadır. Oysa ki Bölge Müdürlü ğümüze intikal eden elektrik veya makine aksamlar ına ait tesisat projelerinin ilgili bölge elemanlar ı taraf ından da iyice tetkik edilerek projeler üzerinden gerekli düzeltmelerin yap ılması gereğinde tasarruf amacını da kapsayan notlar ın düşülmesi hususu, merkez teşkilatındaki meslektaşlarına ışık tutması açısından son derece yararl ı olacaktır.
ISI YALITIMI Isı yalıtımı önemi en az ından tüm teknik elemanlar ı taraf ından bilinen ve enerji tasarrufunda büyük fayda sağlayan 30 Ekim 1981 tarihinde yay ınlanarak yürürlükte bulunan ve bugüne kadar muhtelif küçük de ğişikliklere uğramış olan ısı yalıtımı yönetmeli ğinin üzerinden yaklaşık olarak 16 yıl
geçmiş bulunmaktad ır. Gerçek Bölgelerimiz kanal ıyla Başkanl ığımıza intikal ettirilen ve gerekse yükleniciler , taraf ından Direk Başkanlığımıza verilen kalorifer tesisat ı projelerinde ısı yalıtımı yönünde şu aksaklıklar gözlenmektedir. 1) İşlerin yapıldığı (ısı-bölgelerinin) malzemeleri ısı geçirgenlik dirençlerinin uygun tutulmaması, 2) Mimari projelerdeki duvar, döşeme, tavan, detaylarının kalorifer ısıtma soğutma projesinde belirtilen detaylara uygum sa ğlanamadığı, Bölgelere göre pencere, d ış duvar ortalama ısı geçirme katsayılarının K.Ort tutturulmadığı, 3) Dış cepheye açılan pencerelerin o cephedeki toplam alan ın % 15'ini geçmemesine dikkat edilmediği, Teshin merkezlerinde ise a şağıdaki hususlara fazla ilgi gösterilmedi ği anlaşılmaktadır. - Kazan dairelerinin bina içine ve bina d ışına açılan en az iki kap ılı olması, Teshin merkezlerinde kalorifer kazanlarının kenarları duvardan veya vana montaj ı yapılan cihazlardan en az 70 cm. uzakta bulunmalar ına, - Kalorifer kazanlarının iki veya daha fazla olmas ı durumunda iki kazan aras ı mesafenin asgari 40 cm. tutulması, - Kazanların üzerindeki düzenlerin gereğinde sökümü ve bak ımının yapılması için bu düzengeçlerin üzerinde en az ında 1 metrelik bir mesafenin b ırakılması, - Kazan dairelerinin temiz ve havadar olması için gerekli duman bacalar ının yanında yeterli kesitlerde kirli ve temiz hava bacalar ının olması, Her kalorifer kazanı için ayrı baca yap ımına itina gösterilmesi gerekmektedir.
Klima ve Havalandırma ile İlgili Sorunlar İhalelerden sonra işin seyri sırasında özellikle sıcak yörelerdeki i şhanı, otel, belediye hizmet binalarının ısıtma ve havaland ırma şekillerinden değişikliğe gidilmesi inşaat bünyesine fan coil veya klima sistemlerinin girmesi zaman zaman Belediyelerce talep edilmektedir. İşin projesinde ve ihale keşfinde olmayan ve bu imalatlar ın tesislerin bünyesine sonradan girmesi durumunda büyük maliyet artışları olmakta ve önemli derecede proje ve in şaat tadilatları meydana getirmekte neticede de rantabl bir sonuç ve iyi bir görünüm vermemektedir. Çünkü işin mimari projesinde normal kat yüksekli ği yaklaşık 280 cm oldu ğundan dolayı bu tesisin klimalı duruma getirilmesi halinde kanal alt ındaki yükseklik yer yer 2 m ye dü şmekte ve bu durum ise çirkin ve istenmeyen bir görünüm sergilemektedir. Ayr ıca kompresör, klima santral yeri hava kanallarının geçeceği sorun olduğundan bu tür sonradan ortaya ç ıkan isteklerin ilgili Bölgemizce gerekçeler ortaya konularak istek sahibi Belediyenin ikna edilmesi suretiyle talebinden vazgeçirilmesi cihetine-gidilmesi yerinde bir karar olacakt ır. Tesisatlar Bünyesine Giren Faturalı İmalatlar Yapı sektöründe yer alan baz ı tesisat işlerinde birim fiyatla yap ılan imalatlar yetersiz kalmakta ve zorunlu olarak fatural ı imalat yoluna gidilmektedir. Örne ğin ekmek pişiren bir f ırın tesisi ile ilgili olarak Bayındırlık ve İskan Bakanlığı birim fiyatlarında iadece 8 saatte 10.000 ekmek pi şiren matador tipi f ırın ve ekipmanın fiyatları yer almaktadır. Oysaki Bankamıza f ırın talebinde bulunan Belediyelerin istekleri 8 saatte 5.000-15.000 ve 20.000 adet ekmek veren f ırın şeklinde de olmaktad ır. Değişik kapasitedeki f ırın ekipmanlarından un eleme, hamur yo ğurma ekmeğe şekil verme, hamur tartma ve kesme makineleri ile piyasada çok kullanılan döner tipli f ırının da birim fiyatlar ı olmadığından dolayı zorunlu olarak fatural ı imalat yoluna gidilmektedir. Bunun yanında bir otel tesisinde mutfak ve çama şırhane kısımlarına birim fiyatla yap ılan imalatların dışında sık sık faturalı imalatlarında gündeme geldi ği bilinmektedir. İşin ihale keşfinde ve projesinde yer almayan imalat kalemlerinin yapt ırılması durumunda ise yine finansman yönünde zorlanılmakta iş % 30'a girmekte ve bazen de ek sözle şme yapma zorunlulu ğu do ğmaktadır.
Bu durumlara meydan verilmemesi aç ısından f ırın tesisi gibi zorunlu işler.hariç işin ihale keşfi dışına çıkılmamalı ve bu tür fatural ı imalatların Belediyesine veya i şletmeciye (müstecire) bırakılması yoluna gidilmelidir.
Maden veya membaa suyu şişeleme tesislerinde etüdün önemi: Şişeleme tesislerinin etüdünde dikkat edilmesi gereken konunun ba şında pazarlama olay ı gündeme gelmelidir. Etüd esnasında mutlak suretle çevredeki benzer nitelikteki tesislerin varl ığı araştırılmalı maliyetleri bu gün için cam şişede 150 Milyar TL. ve pet şişe için ise 200 Milyar TL.yi a şan bu tesislerin iyi bir pazar bulamayacaklar ı anlaşıldığı takdirde Belediye ilgilileri ikna edilerek bahis konusu tesisin yapımından vazgeçilmelidir. Yapımına karar verilmesi durumunda ise şişelenecek olan suyun analizleri iyi yap ılmalı söz konusu suyun renksiz, kokusuz, berrak olmas ı yanında sertlik oranına çok dikkat edilmelidir. Şişelenmek istenen suyun serili derecesi 6 il 8 arasında olmalıdır. Bu sular ile ilgili olarak Belediyelerce yapt ırılan analizlere itibar edilmemeli bu sular ın hıfzısıhha veya Bankamız Laboratuarlarında elde edilecek verilere göre değerlendirmeye alınması sonradan giderilmesi mümkün olmayan hatalar ı ortadan kaldıracaktır. Şunu üzüntü ile söylemek durumunday ım ki geçmişte bazı Belediyelerin tesis sahibi olabilmeleri için tesis yaptırmak istedikleri kayna ğın d ışında değişik kaynaklardan temin ettikleri su numuneleri ile tesisleri hayata geçirilmi ş. Ancak bu tesislere i şletme ruhsatı veren Sağlık Bakanlığı ile büyük pürüzler ya şanmasına neden olmuştur. Bu nedenle benzer olaylar ın tekerrür etmemesi bakımından konuya gerekli hassasiyetin gösterilmesi gerekmektedir. Tesisat Bağlantı (fittings) Elemanları: Bilindiği üzere memleketimizde tesisat aksamlar ında kaliteli sayılabilen bir çok malzemenin üretimi yapılmaktadır. Bu aksamların görevlerini yerine getirebilmesi için mutlak suretle iyi bir i şçilik ve kaliteli fittings (bağlantı) elemanlarına ihtiyaç duyulmaktad ır. Boru bağlantılarındaki T, Rekor, Redüksiyon, Direk, Man şon, Nipal gibi elemanların tesis bünyesine girmelerindeki i şçiliğe gerekli hassasiyet gösterilmeli ve boru ba ğlantılarında oluşabilecek gaz ve su kaçaklar ına meydan verilmemelidir. Yurt içi piyasada bol miktarda bulunan, kalite yönünde iyi ancak standart yönünde yeterli yerli malzemeye uyum sa ğlamayan diş sıyırmaları ile kaçaklara neden olan Yugoslav ve Brezilya menşeli fittings malzemelerine kontrollük teşkilatımızca itibar edilmemeli, bunlar ın, yerine yerli üretim yapan Türkiye şartlarında iyi sonuç veren ve galvanizli malzemeden mamul olan Trakya dökümün (Haymak) üretmi ş olduğu fitting malzemelerinin kullan ılması yoluna gidilmelidir. Mezbaha ve Kombina Tesisleri: Başkanl ığımız çalışma sahasında yo ğun olarak yer alan g ıda sektöründeki mezbaha ve kombinalar ı da kapsamına alan Tarım ve Köy İşleri Bakanlığınca kırmızı et ve et ürünleri üretim tesislerinin kuruluş, açılış, çalışma ve denetleme usûl ve esaslar ına dair bir yönetmelik 19 A ğustos 1996 tarih ve 22732 sayılı resmi gazetede yay ınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeli ğin kapsamında: Kırmızı et ve ürünlerini üreten, gerçek ve tüzel ki şiler ile resmi kuruluşlar taraf ından kurulmuş ve kurulacak olan tüm tesisler, kombinalar ve buralarda çalışanların sahip olması gereken teknik, hijyenik ve sağlık şartları ile bu yerlerin kurulma, ruhsatland ırma, çalışma ve denetleme esaslar ı yer almaktadır. Yönetmelikte tesisat ile ilgili hususları şu şekilde sıralamak mümkündür. Etle temas eden veya edebilecek olan yüzeylerin kaynak ve birle şme yerleri düzgün ve pürüz olmas ı yanında, mezbaha veya kombinada kullan ılacak olan havai hat (Monoray sistemi), et ve ciğer taşıma arabaları, taşıyıcı kanca sistemleri ete zarar vermeyecek şekilde kolayca temizlenip dezenfekte edilebilecek nitelikte ve paslanmaz materyalden yap ılmış olması gerekmektedir. Tesiste kullanılan el aletlerinin temizlik ve dezenfeksiyonu için çal ışma alanlarının uygun yerlerine en az 82° C sıcaklıkta su ve dezenfekten madde içeren kaplar ın bulundurulmas ı gerekmektedir.
Açık ve kapalı hayvan bekleme yerlerinin: (padokların) büyükbaş hayvanlar için 3m2 küçükbaş hayvanlar için hayvan ba şına 0,7 m hesab ıyla kesim kapasitesinin 2 katı olacak geni şlikte kolayı temizlenip dezenfekte edilebilir özellikte dayan ıklı ve su geçirmez zemine ve gerekti ğinde hayvanlar ı yemlemek ve sulamak için gerekli düzenekler ve yeterli,su ve drenaj sistemine sahip olması aranır. Bu yerlerin hayvan türleri için ayr ı bölümler halinde olmas ı, yeterli sayıda muayene padoklar ının bulunmasa ve farkl ı türlerdeki hayvanlara ait trafi ğin çatışmasına meydan vermeyecek şekilde yapılmış olması gerekir. Kesilecek her büyükba ş hayvan başına bir kesim için 1.000 litre her küçükba ş hayvan içinde 250 litre tazyikli su imkanı ve uygun klorlama sisteminin kesim hane bünyesinde olmas ı istenmektedir. 1997 yılı yatırım programımızda sadece yeni i şler arasında 42 adet mezbaha tesisinin yer aldığı dikkate al ındığında ve bu tesislerin yapt ırılması ve hizmet üretmelerindeki gerekli olan ruhsat işlemlerinin tekamülü bakımında ilgililerin bu Yönetmelikteki hükümlere göre i şlem yapmalar ında fayda görülmektedir.
Soğuk Hava Tesisleri ile İlgili Sorunlar: Soğuk hava tesisleri ile ilgili etüdler yapılırken de depolanacak olan emtia miktar ının tespiti Belediye yetkilileri dışında yörenin Ziraat Müdürlüklerinden al ınması durumunda daha sa ğlıklı şekilde neticeye gidilmi ş olacakt ır. Bu doğrultudan hareketle yöredeki depolar da göz önüne al ınarak soğuk hava deposu yapımına karar verildiği takdirde 500 ton ve üzerindeki depolar ın kar getirdiği dikkate al ınmalı ihtiyaç duyulduğu takdirde bin, iki bin, be ş bin ton kapasiteli tip projelerimizin uygulanmas ı cihetine gidilmelidir. Soğuk hava tesislerimizin iki kategoride neticelendirildi ği Bölgelerimizce bilinmektedir. İnşaat kısmı Bölgelerimizce tamamlanan bu tesislerin makine aksamlar ının ihalesi ise ilgili Bölgelerimizin inşaatın tamamlandığını bildiren mesajlarından sonra Başkanl ığımızca yapılmaktadır. Burada değinmek istediğim husus, Bölgelerimizin mesajına istinaden ihalesi yapılan tesislerin yer teslimine gidildiğinde hala in şaat işinin bitirilmediği görülmektedir. Ayn ı tesiste iki müteahhit firmanın faaliyet göstermesinin sakıncaları herkes taraf ından bilinmekte ve ayr ıca bu durum süre uzat ımlarına neden oldu ğu gibi bazen de iki müteahhit firma aras ında istenmeyen olaylara sebebiyet verilmektedir. Bu nedenle in şaat firmasının tesisteki işi tamamen bittikten sonra inşaatın tesisat ihalesine haz ır olduğu Ba şkanlığımıza bildirilmelidir. Bölgelerimizce inşaat ihaleleri yapılan soğuk hava tesislerin in şaat mutlak suretle yıl sonuna gelecek şekilde planlanmal ıdır. Süre uzat ımları da dikkate al ındığından inşaatın bitimi Mart ayını geçmemelidir. Çünkü bin veya iki bin ton kapasiteli so ğuk hava tesisi makine aksam ının yapım süresi sadece 4 veya 5 ay olmaktad ır. Belirtilen hususa riayet edildi ği takdirde, tesis depolama mevsimine yani Eylül ayı sonu ile yetişmiş olacakt ır. Böylece kg. ı 12 ile 15 bin liraya depolanan elma içi i şletme masrafları maksimum 5 bin TL. kabul edildiğinde bin ton kapasiteli tesiste mevsimlik depolama geliri yakla şık 8 ila 10 Milyar TL. olmaktadır. Bir çok Belediyenin, Bankam ızdan 300 ila 500 Milyon TL kredi talepleri dikkate al ındığında belirtilen mevsimlik 8 ile 10 Milyar TL.lik gelirin göz ard ı edilmemesi gerekmektedir. Soğuk Hava Tesislerinde Göz Önünde Bulundurulmas ı Gereken Diğer Hususlar: Soğuk hava tesislerimizin bünyesine giren tesisat kalemlerinin T.S.E. Belgeli olmas ına dikkat edilmeli Soğutucu aksamında kullanılmakta olan so ğutucuların (Evaporatörlerin) lamel aral ıkları kumpastla ölçülerek teknik şartnamedeki değerlerle karşılaştırılmalıdır. Lamel aral ıkları küçük tutulan bir soğutucu laboratuar şartlarında istenilen kaloriyi (so ğutma yükünü) verebilir. Ancak depolanan emtian ın vereceği ısınma ısısından fermantasyonundan so ğutucunun karlanaca ğı ve küçük olan lamel aral ıkların donacağı dolayısıyla görev yapamaz durumda kalaca ğı bu durumda depoda muhafaza edilmekte olan binlerce tonluk emtian ın bozulmasına neden olabilece ğinden yani iki bin tonluk bir so ğuk hava tesisinde elman ın bozulmasından dolayı meydana gelecek olan zarar ın
asgari 100 Milyar TL. olabilece ği hususu göz önüne al ındığında riskin ne kadar büyük oldu ğu ve konunun ehemmiyeti kendili ğinden anlaşılmaktadır. Ayrıca: Bu tesislerdeki tecrit imalat ı tamamen Bölge kontrol te şkilatlarının gözetiminde yapıldığından soğuk odalarda m2'ye 1.750 ile 2.000 kg yük geldi ğinden, herhangi bir çöküntüye meydan verilmemesi için dö şeme tecritinde şartnamede belirtildiği gibi m3, 22 kg yo ğunluğundan aşağı polistren köpüğü (strafor) malzemesinin kullan ılmamasına dikkat edilmelidir. Bölgelerimizce geçici kabulü istenilen i şlere gidildiğinde; zaman zaman tesisat yönünün de güçlüklerle karşılaşılmakta bazen de yeterli hazırlıklar önceden yap ılmadığından kabul işlemi yapılmadan dönülmekte veya şartlı kabul yapılmaktadır. Bir yapı tesisinin geçici kabulü genelde 3 veya 5 günlük bir sürede yap ılmaktadır. Ancak kabul mahalline gelen heyet tesisin hala şantiye cereyan ı ile çalışmakta olduğunu tesis için gerekli trifaze elektrik akımından 1 veya 2 fazm tesise eksik geldi ği dolayısıyla tesis bünyesinde bulunan asansör, soğuk oda veya brülörün çal ışmadığı ayrıca soğuk oda için so ğutucu gaz ın ve kalorifer kazan ı içinde fuel-oil' in temin edilmedi ği çok olmamakla birlikte baz ı tesislerde görülmektedir. Kabul işlemlerinin seri ve problemsiz olarak yap ılabilmesi için kabul talebinde bulunan Bölgelerimiz kontrol teşkilatlarınca mutlak suretle kabul öncesi tesiste yapacaklar ı gerekli test ve deneylerden sonra Bölgelerimizin geçici kabul talebinde bulunmalar ı uygun olacakt ır. Ayrıca yapı tesislerindeki hakedi ş tanzimlerinde elektrik kalemlerinin yer almas ı durumunda Bölge kontrolü Elektrik Mühendisinin de imzas ının bulunmas ında yarar görülmektedir.
NAKLİYELER ve ÖZEL FİYAT ANALİZLERİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAPI İŞLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI Yusuf HASANÇEBİ - Başkan Yardımcısı İnşaat işlerinde rayiç bedelleri Ocak, Fabrika, teslimi olarak belirlenmi ş malzemeler ile bilumum kazı imalatlarının inşaat ve depo mahalline ta şınmaları karşılığında ödenmesi ön görülen bedele nakliye bedeli denilmekte ve istihkak tanziminde ayr ı bir başlık altında düzenlenmektedir. Kontrollük hizmetlerinin etkinle ştirilmesi hususunda düzenlenmi ş olan bu seminerde in şaat maliyeti içerisinde önemli bir yer tutan nakliye bedelleri konusunda son günlerde meydana gelen değişikliklere açıklık getirmek ve uygulamada birlikteli ği sağlamak maksadıyla bu seminer notlar ı hazırlanmıştır.
NAKLİYELERİN KEŞFE ETKİSİ İnşaat maliyeti içerisinde önemli bir yer tuttu ğunu ifade etti ğimiz Nakliye bedelleri ihale öncesi tanzim edilen ke şif özeti içerisinde gerçeğe yakın bir değer ile yer almalıdır. Bunun içinde, ke şifler çıkarılırken, 1) Hafriyat metrajı ve diğer nakliyeye tabi malzeme miktarlar ı sağlıklı bir şekilde hesaplanmal ıdır. 2) Malzemelerin temin edilecekleri Ocak ve Fabrika mesafeleri (iyi etüd edilerek) tespit edilmeli ve tahmini nakliye fiyat ı bulunmalıdır. 3) Bu şekilde bulunan nakliye miktar ı ve fiyatı keşiflere dahil edilerek, ke şif içerisindeki nakliye tutarının gerçeğe yakın hesaplanmas ı sağlanmalıdır. 4) Sağlıklı bir şekilde keşiflere dahil edilmeyen nakliye bedeli, imalat a şamasında keşifte önemli oranda artışa neden olarak, ke şfin % 30 lara ve hatta % 30 d ışına taşmasına neden olmaktad ır.
TATBİKATTA NAKLİYE İnşaatın ihalesini müteakip yer tesliminden sonra, kontrol mühendisi ve yüklenici taraf ından mesafe tutanağı ile krokiler tanzim ve imza edilir. Tanzim edilen tutanak ve krokiler Bölge müdürlü ğünce tasdik edilerek ara hakedişlere eklenir. Malzemelerin temin edilece ği ocak ve.fabrikalar ın tespitinde aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. a) Kum-çakıl stabilize v.s. gibi malzemelerin şantiyeye en yak ın ocaktan temin edilmesi ana prensip olmakla birlikte, malzemenin kalitesi de ön planda tutulmal ıdır. b) Çimento ve B.A demiri şantiyeye, en yak ın fabrikadan temin edilmelidir. c) Her çeşit tuğla ve kiremit yine en yakın tuğla fabrikasından temin edilece ği gibi, T.S.E. belgeli ve kaliteli olmasına dikkat edilecektir. d) Hafriyattan çıkacak malzemenin döküm yeri, Belediyesinden sorularak tespit edilecektir. e) Diğer nakliyeye tabi malzemelerde en yak ın mesafelerdeki ocak ve fabrikalardan temin edilecektir. Görülece ği üzere malzemenin in şaat mahalline en yak ın ocak ve fabrikadan temin edilmesi ve nakliye mesafelerinin buna göre tespit edilmesi zorunlulu ğu bulunmaktad ır. Ancak; yüklenici bir fiyat farkı talebinde bulunmamak kaydıyla malzemeyi, özellikleri şartnamelere uygun olmak ve her türlü hasar, zarar ve ziyandan mesul tutulmak şartıyla dilediği yerden sat ın almak ve diledi ği yoldan dilediği vasıta ile taşımakta serbesttir. Mesafeler, karayolları haritasından faydalanılarak, mümkün olmadığı halde yerinde ölçülerek tespit edilecektir. SÖZLEŞME VE GENELGE ESASLARINA GÖRE NAKLİYE ANALİZLERİ İLE İLGİLİ HUSUSLAR 28.4.1995 tarihinde yay ımlanan 1995/21 sayılı genelge ile; (Bankam ızca yaptırılmakta olan Kanalizasyon, İçmesuyu, Yap ı, Deniz Deşarjı tesis inşaatları ile içmesuyu ve pissu ar ıtma tesis inşaatları için) Genelge tarihinden itibaren ihale edilecek tüm i şlerde imalat bünyesine girecek malzemelerin ihzarat ve imalat ta şımalarına, Bankamız 1995 Yılı Birim Fiyat cetvelinde yer alan taşıma analizlerinin kullan ılması hükmü getirilmiştir(6. madde). Bu çerçevede 28.4.1995 tarihinden sonra ihale edilecek Yap ı tesislerinde söz konusu taşıma analizlerinin kullanılması mecburiyeti bulunmaktad ır. Aynı genelge o tarihte devam eden i şler için ise: "Uygulama yılı birim fiyatlarının hesaplanmas ında sözleşme birim fiyatlarının dayal ı olduğu nakliye analizleri esas al ınacakt ır. Sözleşmesinde taşıma birim fiyatı bulunmayan ancak in şaat kapsam ında kullanılması zorunlu olan malzemelerin ta şıma birim, fiyatlarının hesaplanmas ında, sözleşmesinde birim fiyatı bulunan malzemelerin taşıma birim fiyatlarının hesaplanması için kullanılan taşıma formülleri (İller Bankası Taşıma Formülleri veya Bayındırlık Bakanlığı Yapı İşleri Taşıma Formülleri) esas alınacakt ır." hükmünü getirmi ştir. Bu ifadeyi açacak olursak; Bilindi ği üzere Yapı tesislerinde, nakliye bedeli ödenecek malzemelere nas ıl ve ne şekilde taşıma bedeli ödenece ği, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı "GENEL TEKN İK ŞARTNAMESİ’ nin 'Taşıma Genel Teknik Şartnamesi" başlıklı 2 nci maddesindeki esaslar ile belirlenmiş ve bu esaslar do ğrultusunda yapılan uygulama adı geçen genelge yayımlanana kadar her i şte devam ettirilmiştir. Genelgede; devam eden i şlerde Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı Yapı İşleri taşıma formüllerinin uygulamasına devam edilece ği hükmü açık bir şekilde ifade edilmiştir. Sonuç olarak nakliye bedeli ödenecek malzemelere; a) 28.4.1995 tarihinden sonra ihale edilen işlerde, Bankamıza ait taşıma analizleri, b) 28.4.1995 tarihinden önce ihale edilen i şlerde ..ise; Bayındırlık ve İskan Bakanlığı "Genel Teknik Şartname" kitabında yer alan ta şıma formülleri, kullanılarak nakliye bedeli tespit edilecektir. Burada dikkat edilecek en önemli husus; ihalesi 28.4.1995 tarihinden önce, sözle şmesi ise bu tarihten sonra yap ılmış işlerde Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı "Genel Teknik Şartname" kitabında yer alan taşıma formüllerinin kullanılmasıdır. Bazı işlerde yapılan hatalı uygulamalarla Bankam ız nakliye analizleri kullan ılmaktadır ki bu yanl ış bir uygulamadır ve halen varsa düzeltilmesi gerekir.
GENEL TEKNİK ŞARTNAME TAŞIMA FORMÜLLERİ İLE BANKA NAKLİYE ANALİZLERİ UYGULAMASI ARASINDAKİ ÖNEMLİ FARKLILIKLAR A-) Bayındırlık Ve İskan Bakanlığı Genel Teknik Şartname Kitabına Göre Yapılan Uygulama: Şartnamenin "Taşıma Genel Teknik Şartnamesi" başlıklı 2 nci maddesinde, belirtilen hükümlere göre; Genel olarak karayolu ta şımalarında hangi araç ile yapılırsa yapılsın (özel şartnamesinde aksine bir kayıt bulunmadıkça) taşıma bedeli motorlu ta şıt formüllerine göre ödenmektedir, özel hallerde; El arabası ile en fazla 100 mt.ye kadar ta şıma yapılabilir ve el arabas ı formülü uygulanır. Hayvan ve hayvanlarla çekilen ta şıtlarla malzeme naklinde bu araçlara ait formüller uygulanmak suretiyle ödeme yap ılması imkanı bulunmaktadır. Demir yolu ve deniz yolu taşımaları, deniz motoru ile taşımalar arasında yapılacak mukayeseler sonucu, (malzeme ne ile nakledilirse nakledilsin) ta şıma bedeli olarak en ucuzunun uygulanmas ı mecburiyeti bulunmaktadır. Taşıma yollarının özellikleri, taşımanın fena iklim şartı zamanına rastlaması, taşımanın o mıntıkanın ticari nakliyesinin pek ke şif olduğu mevsimine rastlaması, gibi faktörler olması halinde, nakliye formüllerine 1.00-2.00 aras ında değişen (A) katsayısı uygulanmaktadır. Figürede Ölçülen Malzemenin Yo ğunluklar ı: Kum, çakıl, kırmataş Tuvenan, stabilize Hafif agrega (Tutanakla tespit edilecek) Tahkimat moloz taşı Parke, kaba yonu ta şı İnce yonu taşı Kesme taşı Kiremit (Tutanakla tespit edilecek Tuğla (Tutanakla tespit edilecek) Delikli tuğla (Tutanakla tespit edilecek) Cephe tuğlası (Tutanakla tespit edilecek) Hafif gaz beton (Tutanakla tespit edilecek) Mermer tozu ve pirinci (Tutanakla tespit edilecek) Genleşmiş perlit (Tutanakla tespit edilecek) olarak belirlenmiştir.
1.000 ton/m3 1.800 ton/m3 … 1.800 ton/m3 2 000 ton/m3 2.200 ton/m3 2400 ton/m3 … … … … … … …
Kazının Zemin Cinsine Göre Yoğunluktan Yumuşak toprak 1.600 ton/m Sert toprak 1.800 ton/m3 Yumuşak küskü 2.000 ton/m3 Sert küskü 2,200 ton/m3 Yumuşak kaya 2.400 ton/m Sert kaya 2.600 ton/m3 Çok sert kaya 2.800ton/m3 olarak belirlenmi ştir. Nakliye Bedeli Ödenecek Malzemeler: Genel Teknik Şartnamede; bilumum kazılar, stabilize, kum çakıl, tuvenan, hafif agrega, mermer tozu ve pirinci, çimento, kireç, ta ş, tuğla, teçhizatsız ve teçhizatl ı hafif gaz beton, kiremit, demir, boru ve ek parçalar, direk, büz kanalet, genle ştirilmiş perlit agregası ve genleştirilmiş perlit mamulleri, yol, şedde, baraj dolgular ının sıkıştırılmasına münhasır kullanılacak olarak belirlenmi ştir. Görüleceği üzere, bu malzemeler rayiç cetvelinde depo, fabrika, ocak teslimi olarak yer alan malzemelerdir. Bu arada haf ızamıza yerleştirelim; hafif agrega, mermer tozu ve pirinci, teçhizats ız
ve teçhizatlı hafif gaz beton, genle ştirilmiş perlit agregası ve genleştirilmiş perlit mamulleri, nakliye bedeli ödenecek malzemeler içerisinde yer almaktad ır.
B-) Banka Nakliye Analizlerine Göre Yapılan Uygulama: Taşıma işleri ile ilgili açıklamalar, İller Bankası Birim Fiyat Tarifleri kitabının "TAŞIMA İŞLERİYLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR" başlıklı A-I maddesinde yer almakta olup,bu maddeye göre; Sözleşme ve ekleriyle özel şartnamesinde aksine bir kayıt bulunmadıkça karayolu taşımalarında taşıma hangi taşıma aracı ile yapılırsa yapılsın, taşıma bedeli Bankan ın taşıma formülleriyle ödenmektedir. Sözleşmesinde aksine bir hüküm yoksa, ta şıma birim fiyatlarının tespitinde ucuz yol ve vasıta mukayesesi yap ılmadan Bankam ız "Karayolu taşıma formülleri" esas alınmaktadır. Yüklenici taşımayı hangi vas ıta ve yoldan yaparsa yaps ın, taşımanın yapıldığı yolun, bozuk, çamurlu, meyilli veya arızalı olması, taşımaların hayvan, el' ve at arabaları gibi her çeşit vasıta ile yapılması halinde dahi, nakliye bedeli hesabında, Bankamız Karayolu Taşıma formüllerinden başka bir formül kullanılmamaktadır. Figürede Malzemenin Yo ğunlukları: (Taşıma bedeli ödenmesi öngörülen) Kum, çakıl, kırmataş 0.600 ton/m3 Tuvenan, stabilize 1.800 ton/m3 Hafif agrega (Tutanakla tespit edilecek) .......... Tahkimat moloz taşı 1.800 ton/m Parke, kaba yonu ta şı 2.000 ton/m İnce yonuta şı 2.200 ton/m Kesme taşı 2.400 ton/m3 Kiremit 1.000 ADEDİ 2.500 ton Tuğla.... 1.000 ADED İ (Dolu tuğla) 2.500ton Delikli tuğla (Tutanakla tespit edilecek) (Her çeşit yatay veya dü şey delikli v. s) .......... Pres tuğla (Tutanakla tespit edilecek) Burada dikkat edilirse Genel Teknik Şartnamede taşıma bedeli ödenmesi öngörülen; hafif agrega, mermer tozu ve pirinci, teçhizats ız ve teçhizatt ı hafif gaz beton, genle ştirilmiş perlit agregası ve genleştirilmiş perlit mamulleri taşıma bedeli ödenmesi öngörülen malzemeler içerisine dahil edilmemiş ve yoğunluklarının ne oldu ğu ve nasıl tespit edileceği belirtilmemiştir. Oysa ki; bu malzemeler rayiç cetvellerinde ocak, fabrika veya depo teslimi olarak yer ald ığından, mutlaka şantiye mahalline kadar nakliye bedeli ödenmesi gerekmektedir. Bu nedenle; Genel teknik şartnamede yo ğunluklarının tutanakla tespit edilece ği belirtilen söz konusu malzemelerin, Bankam ıza ait taşıma formülleri kullanılarak nakliye bedelinin bulunması mümkün bulunmaktadır. (Nakliye bedeline ayr ıca yükleme-bo şaltma bedeli ilave edilecektir. Kazının Zemin Cinsine Göre Yo ğunluklar ı: Her nevi toprak 1.700 ton/m Her nevi küskü 2.000 ton/m3 Her nevi kil 2.200 ton/m3 Her nevi kaya 2.600 ton/m 3 Paçal kazı ....... ton/m3 olarak belirlenmiştir. Genel Teknik Şartnamede hat ırlarsak, Yumuşak toprak, sert toprak, yumu şak küskü, sert küskü, yumu şak kaya, sert kaya, çok sert kaya gibi s ınıflandırılmıştı. Buna göre; örnek olarak zemin klas ı, yumuşak veya sert toprak'ta yo ğunluğu 1.700 ton/m, Zemin klası yumuşak, sert veya çok sert kaya'da olsa yo ğunluk 2.600 ton/m Zemin klas ı, yumuşak veya sert küskü'de olsa yo ğunluk 2.000 ton/m al ınacakt ır,
Bankam ız Birim Fiyat Analizleri Kitab ı Karayolu Taşıma Fiyat Analizleri 07.İB-1 0-50 mt.(50 mt dahil) Arası Nakliye F=(5.97016*m)*n 07.İB-2 51-400 mt.(400 mt dahil) Arası Nakliye F=(7,67819*m+2155.00)*n 07.İB-3 401-1000 mt.(1000 mt dahil) Arası Nakliye F=(4.78909*m+3311.00)*n 07.İB-4 1001-3000 mt. (3000 mt dahil) Arası Nakliye F=2.87290*m+5227.00)*n 07.İB-5 3001-10000 mt.(10000 mt dahil) Arası Nakliye F=(l-20792*m+10222.00)*n 07.İB-6 10001-30000 mt.(30000 mt dahil) Arası Nakliye F=(0.95727*m+12729.00)*n 07.İB-7 30001-100000 mt(l000 mt dahil) Arası Nakliye F=(0.86189*m+15590.00)*n 07.İB-8 100000 mt.den sonrası Nakliye F=(0.76578*m+25202.00)*n m= mt. Cinsinden taşıma mesafesi K0=1994 yılı 02.017 poz no.lu motorlu araç ta şıma katsayısı Kl= Uygulama yılı 02.017 poz no.lu motorlu araç ta şıma katsayısı Taşıma mesafesine göre ayr ı ayrı tanzim edilmiş, ta şımayla ilgili fiyat analizlerine ilave olarak; 07.06101 Poz No.lu Çimento taşınması 07.06102 Poz No.lu B.A Demiri taşınması 07.06103 Poz No.lu Profil Demiri ve Saç Taşınması 07.06104/1 Poz No.lu Stabilize Taşınması 07.06104/2 Poz No.lu Tuvenan, Kum, Çak ıl Ta şınması El İle elenmiş Kum, Çakıl ve Granülometrik Kum, Çak ıl Ta şınması 07.06104/3 Poz No.lu 07.06105/1 Poz No.lu K ırma taş Taşınması 07.06105/2 Poz No.lu Toprak Taşınması (Depo, temel, hendek dolgular ı için) Kazı malzemesi taşınması 07.06105/3 Poz No.lu 07.06105/4 Poz No.lu K ırma taş taşınması (İnşaat için) 07.06106/1 Poz No.lu Moloz taş taşınması (Tahkimat ve dolgular için) 07.06106/2 Poz No.lu Moloz taş taşınması (Her türlü inş.için) ve çeşitli pozlarda Boru taşınması ile ilgili Nakliye analizleri "B İRİM FİYAT ANALİZLER İ" kitabında yer almıştır. Bu analizlerden bazılarında (Çimento taşınması, B.A demiri taşınması vb) şantiye içi taşıması ilave edilmiş ve ikinci kez yükleme, bo şaltma ve istif bedeli dahil edilmi ştir. Bu analizlerden baz ılarında (Çimento taşınması, B.A demiri taşınması vb.) şantiye içi, taşıması ilave edilmiş ve ikinci kez yükleme, bo şaltma ve istif bedeli dahil edilmiştir. Kanalizasyon ve/veya içmesuyu in şaatları gibi dağım ve geniş bir alana yayılmış şantiyelerde, ana depoda ihzar edilmi ş malzemenin depodan i ş yerinde naklinde, şantiye içi nakliye ve ikinci kez yükleme-bo şaltma bedeli ödenmesi mümkün olabilir. Ancak, Yap ı tesisleri geniş bir alana yayılmadığından malzemenin i ş yerinde depolanmas ı ve muhafazas ı mümkündür. Yinede, yapı tesislerinden inşaat mahallinde ihzarat malzemesinin depo edilece ği bir alan/yer mevcut de ğilse ve ihzarat yeri olarak in şaat mahallinin dışında bir yer tespit edilirse; bu durumda yer teslim tutanağında veya yer teslim tutanağında belirtilmezse daha sonra Banka elemanları ve yüklenici ile birlikte karşılıklı olarak imza altına alınan ve Bölge Müdürlüğü taraf ından tasdik edilen bir tutanakla belirlenir.
Bu tutanağa istinaden, depo yeri ile i şyeri arasında ayrıca bir nakliye bedeli ve yüklemeboşaltma bedeli ödenebilir. Bunun d ışında inşaat mahallinde depo edilen malzemelere, herhangi bir nedenle "şantiye içi taşınması" şantiye içi taşınması" adı altında bir bedel ödenemez.
Özel Fiyatlar Bankamızca ihale edilen i şlere ait, keşif özetinde veya Birim fiyat cetvellerinde fiyat ı gösterilmemiş olup da yap ılması zorunlu imalatlara, imalat aşamasında yüklenici ile kar şılıklı olarak imza alt ına alınmak suretiyle tanzim edilen analiz ve tutanaklar ile belirlenen fiyatlar ÖZEL F İYAT olarak isimlendirilmektedir. Özel fiyatlardan mümkün oldu ğu ölçüde kaç ınmak, varsa (ayn ı görevi yapacak) Birim fiyat ı bulunan imalatların tercih edilerek yap ımına öncelik verilmesi Veya tesis için çok gerekli olmayan özel fiyatlı imalatların yaptırılmaması gibi hususlar,, Bankamızın genel prensipleri arasında bulunmaktadır. Ancak; her şeye rağmen yapt ırılması gerekli olan ve ÖZEL F İYAT tespit edilmesi gerekli olan imalatlar hususunda, ilgili sözleşme, yönetmelik ve genelge büküm/erine riayet etmek de, Bankam ızın vazgeçemeyece ği prensibidir. Kontrollüğün etkinleştirilmesi konusunda düzenlenmi ş olan bu seminerde, Bankam ızın ÖZEL FİYAT uygulamaları hususuna-bir kere daha aç ıklık getirmek üzere derlenmi ş olan bu notlar, tamamen sözleşme eki ve konu ile ilgili çe şitli genelge hükümlerinin özeti şeklinde olup, aç ıklayıcı bilgilerle tamamlanmıştır. Bankam ız Yönetim Kurulunun 29,4.1993 tarih ve 6/552 say ılı kararlan ile; a) Yapım işlerine ait Tip sözleşme (yeni) b) İller Bankası Yapım İşleri Genel Şartnamesi kabul edilerek yürürlüğe konulmuş ve bu tarihten sonra ihale edilen i şlerde kullanılmaya başlanmıştır. İller Bankası Yapım İşleri Genel Şartnamesinin "FİYATLARI BELLİ OLMAYAN İŞLER" başlıklı 15. Maddesi; "Fiyatları Belli Olmayan İşler, Madde 15 - Ke şif özetinde veya birim' fiyat cetvelinde fiyatı gösterilmemiş olup da yap ılması Bankaca istenen i şlerin yeni birim fiyatlarının tespitinde öncelik sırası ile aşağıdaki analizler kullan ılır. a) Sözleşme ve eklerindeki (birim fiyat cetvellerindeki) Birim fiyatların tespitinde kullanılan analizler veya varsa o i şe ait teklif analizler. b) Sözleşme birim fiyatlarının tespitinde kullanılan analizlerle veya varsa o i şe ait teklif analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler. c) Diğer idarelere ait benzer analizler. d) Birim fiyatı tespit edilecek i ş kalemleri için o işin yapılması sırasında tutulacak puantaj la tespit edilecek malzeme miktarlar ı ile işçi ve makinalar ın çalışma saatleri esas al ınarak oluşturulacak analizler. Yeni birim fiyatların tespitinde, yukar ıdaki analizlere öncelik s ırası ile aşağıdaki rayiçler uygulan ır. 1) Bayındırlık ve İskan Bakanl ığınca tespit edilip yayımlanan rayiçler veya varsa o i şe ait teklif rayiçler. 2) Banka ve Diğer idarelerce tespit edilmiş rayiçler. 3) Bankaca kabul edilmek şartı ile Ticaret, Sanayi veya Ticaret ve Sanayi Odas ınca onaylanm ış memleket rayiçleri. Bu usullerden hiçbiriyle yeni birim fiyat tespiti mümkün olam ıyorsa Müteahhitçe, en az üç firmadan alınmış imalata girecek miktarda malzemeyi kapsayan proforma faturalar Bankaya verilir. Bu faturalar içerisinde en ucuz bedeli ta şıyanı Ticaret, Sanayi veya Ticaret ve Sanayi odas ına tasdikli olması gerekir. İlgili birimce oluşturulacak bir heyet tasdikli faturada belirtilen malzemenin bedelini ve kalitesini piyasadan tetkik eder, e ğer uygunsa bu bedel uygun de ğilse heyetçe alınacak fiyatlara göre tanzim edilecek tutanaktaki en ucuz bedel esas al ınarak yeni birim fiyat tespit edilir.
Yukarıda belirtildiği şekilde tespit edilen analiz ve fiyat esas al ınarak ve genel gider ve Müteahhit karı da ilave edilerek bir birim fiyat tutana ğı düzenlenir. Bu tutanak müteahhit ile ilgili birim taraf ından İmzalanır ve onaya sunulur. Yeni birim fiyatın tespitine, Müteahhidin itiraz ı varsa anlaşmazlık. Bankaca çözümlenir. Müteahhidin bundan sonraki itirazları dikkate alınmaz. Müteahhit anlaşmazlığın çözümünü beklemeden tespit edilmiş fiyatın uygulanması şartı ile devam etmek zorundad ır. Bu maddede belirlenen usullerle tespit edilen birim fiyatlara sözle şme veya eklerindeki esaslara göre varsa ihale indirimi uygulanır." şeklinde, keşif özetinde veya birim fiyat cetvelinde fiyat ı gösterilmemiş olup da yapılması istenen imalatlarda, yeni birim fiyatlar ın tespitinde öncelik s ırasını ve takip -edilecek yolu belirlemiştir. Daha önceki sözle şmelerde ise; eklerinde yer alan "Bay ındırlık İşleri Genel Şartnamesi''nin 20. Maddesinde, fatural ı fiyatlarda takip edilecek yol bu kadar detayl ı olarak verilmemekle birlikte aynı konu hemen hemen benzer şekilde yer almıştır. 4.6.1985 tarih ve 49 say ılı genelge ile; "Sözleşmede olmayan birim fiyatlar ın analizi, matbu birim fiyat analizinde mevcutsa, bu birim fiyatlar bölgece tanzim edilerek, yine bölgece onaylanacakt ır. Analizi matbu birim fiyat analizinde mevcut de ğilse bölgenin talebi üzerine noksan birim fiyat, Genel Müdürlükçe tanzim edilerek Genel Müdürlükçe onaylanacakt ır" hükmü ile analiz tasdikinde yetki sınırları belirlenmi ştir. Analizi matbu birim fiyat analizinde mevcut değilse ifadesi, bölgelerimizce yanlış algılandığından, 1990/41 sayılı genelge ile aç ıklama ihtiyacı duyulmuştur. Bu ifadenin; Bankam ız ile Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı matbu birim fiyat analizlerinde ve rayiç cetvellerinde, a) Analiz ve rayici bulunmayan fiyatlar ı, b) Analizi mevcut, fakat rayici olmayan fiyatları, c) Analizi olmayan, fakat rayici olan fiyatlar ı, kapsadığı ve bu fiyatların bölgelerimizin istemi üzerine Bankam ız ilgili dairelerince hazırlanarak, Genel Müdürlükçe onaylanaca ğı ifade edilmiştir. Bu açıklamalara rağmen az da olsa, halen devam eden hatal ı uygulamalar nedeniyle, konulan bir kere daha detayl ı olarak ele almakta fayda görülmü ştür. A) Analizi Ve Rayici Olmayan Fiyatlar(Fatural ı İ malatlar) Analizi ve rayici olmayan fiyatlar ı tespit etmek için; İller Bankası Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 15, Maddesi ve Bay ındırlık İşleri Genel Şartnamesi'nin 20. Maddesi (sözleşme ekinde hangisi mevcutsa) esaslar ı dahilinde öncelik s ırasına göre fiyatların tespiti yoluna gidilecektir. Belirtilen usullerden hiçbirisiyle yeni birim fiyat tespiti mümkün olamıyorsa, a) İller Bankası Yapını İş leri Genel Şartnamesinin "FİYATLARI BELLİ OLMAYAN İŞLER" başlıklı 15. Maddesine göre; "Müteahhitçe, en az üç firmadan al ınmış imalat girecek miktarda malzemeyi kapsayan proforma faturalar Bankaya verilir. Bu faturalar içerisinde en ucuz bedeli ta şıyanı Ticaret Sanayi ve Ticaret ve Sanayi odas ına tasdikli olması gerekir. İlgili birimce oluşturulacak bir heyet tasdikli faturada belirtilen malzemenin bedelini ve kalitesini piyasadan tetkik eder, e ğer uygunsa bu bedel uygun de ğilse heyetçe al ınacak fiyatlara göre tanzim edilecek tutanaktaki en ucuz bedel esas al ınarak yeni birim fiyat tespit edilir. Yukarıda belirtildiği şekilde tespit edilen analiz ve fiyat esas al ınarak ve genel gider ve Müteahhit karı da ilave edilerek bir birim fiyat tutana ğı düzenlenir. Bu tutanak müteahhitle' ilgili birim taraf ından imzalan ır ve onaya sunulur" şeklinde faturalı fiyatlarda takip edilecek yolu belirlemiştir. Faturalı fiyatlarda takip edilecek usul ve esaslar ilk defa bu kadar detayl ı bir şekilde sözleşme eki "İller Bankası Yapım İşleri Genel Şartnamesi" içerisine dahil olmu ştur. b) Daha önceki sözle şmelerde ise; sözleşme ekinde yer alan "Bayındırlık İşleri Genel Şartnamesi"nin 20. Maddesinde," belirtilen usullerden hiç birisiyle yeni fiyat tespiti mümkün olamıyorsa, o i ş kalemine ait, Ticaret ve/veya Sanayi odas ınca onaylanm ış fatura bedelleri esas alınarak yeni birim fiyat tespit edilebilir" şeklinde konu k ısaca yer almıştır.
Bu nedenle, uygulamalarda ortaya ç ıkan bir takım tereddütleri ve yanl ışlıkları ortadan kald ırmak maksadıyla, a) 15.6.1990 tarih ve 1990/35 say ılı b) 27.7.1990 tarih ve 1990/41 say ılı c) 13.2.1992 tarih ve 1992/21 say ılı genelgeler yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur. Her 3 genelge birbirini tamamlayıcı hükümler taşımakta ve uygulamada tereddüde mahal bırakmayacak esaslar getirmektedir. Ancak; buna ra ğmen uygulamada birçok yanl ışlıklar yapılmakta ve bu yanl ışlıklar Bankamız ile yükleniciler aras ında ihtilaflara sebep olmaktad ır. Birkaç örnek vermek gerekirse; genelgelerin üzerinde en çok durdu ğu husus, fiyatların kesinleşmeyen imalatın yapımına izin verilmesidir. Buna ra ğmen yükleniciler proforma faturalar ı idareye ibraz ettikleri anda imalat ın yapımına başlanmakta, yüklenicinin getirdi ği proforma faturalar ve Bölge elemanlar ının yapmış olduklar ı piyasa araştırması, Genel Müdürlüğe ulaşmadan imalat tamamlanmaktadır. Genel Müdürlükçe yap ılan tetkik ve piyasa ara ştırması sonucunda fiyatlarda önemli bir düşme veya o imalat ın maliyetinin yüksek bulunup yap ılmaması konusunda bir görü ş oluştuğunda, gerek yüklenici, gerekse Bölgece imalat ın tamamlandığı ifade edilmekte ve Bankam ız bir emrivaki ile karşı karşıya kalmaktadır. Bölge elemanları yapt ıkları piyasa araştırmasında yüklenici taraf ından getirilen proforma faturaların en ucuzunun, en uygun teklif olarak saptand ığını belirterek bu hususu tutanağa bağlamaktadırlar. Oysaki; Genel Müdürlükçe yap ılan araştırmada, yüklenici taraf ından getirilen fiyatlara nazaran daha a şağıda fiyatlar al ınmaktadır. Yüklenicinin fiyatlar ı ile Genel Müdürlü ğün tespit ettiği fiyatlar arasıda bazen %50-% 100 gibi önemli oranda fark olmaktad ır. Bu da araştırmaların ciddi yap ılmadığını göstermektedir. Ayrıca; bazı bölgelerden, bulunduklar ı il ve çevresinde piyasa araştırması yapılan malzemenin bulunmadığı görüşüyle, araştırma yapmadan sadece yüklenicinin temin ettikleri proforma faturaları göndermekte, ancak yap ılan incelemede malzemenin o bölgede mevcut oldu ğu, hatta daha sonra yap ılan tespitlerde, malzemenin in şaatın yapıldığı ilden veya ilçeden temin edildi ği görülmektedir. Bu nedenle ara ştırmanın ciddi yapılması sağlanmalıdır. Sözleşme ve genelge esaslar ı doğrultusunda faturalı imalatlarda takip edilecek yol bir kere daha hatırlanacak olursa; 1) En ucuz bedeli taşıyanı Ticaret ve/veya Sanayi odasınca tasdikli olmak üzere, yüklenici taraf ından en az üç adet fatura Bölge Müdürlü ğüne ibraz edilecektir. 2) Bölge Müdürlüğü taraf ından oluşturulan en az 2 ki şilik bir heyet, faturada belirtilen malzemenin bedelini ve kalitesini piyasadan tetkik edecek, tetkik sonucunda bir rapor haz ırlayacak ve e ğer ki yüklenicinin getirdi ği fiyatlara nazaran daha uygun bir piyasa fiyat ı saptarsa^ uygun fiyat ı veren satıcı veya üreticiden alaca ğı belgeyi (pröforma fatura veya teklif mektubu) rapora ekleyecek ve Bölge Müdürlüğüne verecektir. Bölge Müdürlüğü, bölge görü şünü de içeren bir yaz ı ekinde, yüklenici taraf ından getirilen pröforma faturalar ile birlikte, teklif fiyat inceleme komisyonu raporunu Genel - Müdürlü ğe gönderecektir. 3) Genel Müdürlükçe; gerekli piyasa araştırması ve tetkikler sonucunda tespit edilecek, en uygun fiyat analize dahil edilerek tutanaklar tanzim edilecek ve yüklenici ile kar şılıklı olarak imza alt ına alındıktan sonra Makam ın oluruna sunulacakt ır. 4) Fiyatların makam olurundan ç ıkaran kesinleşmesini müteakip, o imalat ın yapımı hususunda yükleniciye talimat verilecektir. Gerek yüklenici taraf ından al ınacak, gerekse komisyon taraf ından alınacak teklif mektubu veya pröforma faturalarda; a) Opsiyon müddetlerinin yeterli olmas ına dikkat edilecek, opsiyon müddeti bitimine, 20 günden az kalmayacak şekilde teklif fiyat inceleme komisyonu raporu ekinde Genel Müdürlü ğe iletilmiş olacakt ır. b) Pröforma faturaların aynı şartları kapsayacak şekilde düzenlenmesi sağlanacakt ır. Bu arada Bölgelerimizce dikkat edilecek çok önemli bir hususu hat ırlatmakta fayda görülmü ştür.
Genel müdürlükçe fiyat kesinle ştirilip analizler tanzim edilirken fiyat tutana ğının altına "imalata ait ödeme yapılırken yüklenici taraf ından Ticaret ve/veya Sanayi odas ınca tasdiklenmi ş en az imalat miktarı kadar fatura idareye ibraz edildikten sonra ödeme yap ılacaktır" şeklinde bir not konulmaktadır. Bu nedenle bu notun gere ğinin mutlaka yerine getirilmesi gerekmektedir.
B) Analizi Mevcut, Rayiç Bedeli Olmayan Fiyatlar Analizi mevcut, fakat rayici olmayan fiyatlar ı tespit etmek için; Mevcut analiz içerisinde rayici olmayan imalat kaleminin sadece malzeme fiyat ı piyasa araştırması ile tespit edilecek ve tespit edilen fiyat analiz içine dahil edilerek, di ğer malzeme ve i şçilik değerleri aynen korunarak imalata ait birim fiyat bulunacak ve Genel Müdürlükçe tasdik edilecektir. Piyasa ara ştırmasında (A) maddesinde belirtilen usul aynen uygulanacakt ır. Bu tür imalatlara örnek olarak; Genel Fiyat Analiz kitab ında yer alan 18.091-18.100 Poz No.lu "tuğla asmolen dö şeme blokları" imalat analizinde, sadece tu ğla asmolene ait rayiç de ğeri bulunmamakta, tu ğla asmolen malzeme fiyat ı piyasa araştırması ile belirlenmelidir. C) Analizi Olmayan, Rayiç Bedeli Olan Fiyatlar: Analizi olmayan, fakat rayiç olan fiyatlar ı tespit etmek için; takip edilecek yol yine (sözle şme ekinde hangisi mevcutsa) İ.B.Y.İ.G. Şartnamesinin 15. Maddesi veya B. İ.G, Şartnamesinin 20. Maddesi esaslarındaki öncelik s ırasına göre belirlenecektir. Eğer ki; şantiye mahallinde gözlem ile malzeme ve i şçilik miktarlarının tespiti gerekli olursa, takip edilecek yol şudur: 1) Öncelikle şantiye mahallinde, kullan ılan malzemenin (zayiatl ı) miktarı ve imalatın yapımı için yeterli işçilik saatleri tespit edilerek, yüklenici ile birlikte bir tutana ğa ba ğlanacaktır. 2) Bu yerinde tespit tutanakları Bölge Müdürlüğünce tasdik edilecek, ancak yüklenici ile birlikte karşılıklı olarak imza alt ına alınmış herhangi bir analiz tanzim edilmeden, analizleri haz ırlamak ve tasdik edilmek üzere, bölge görü şünü de içeren bir yaz ı ekinde Genel Müdürlü ğe gönderilecektir. Genel Müdürlüğe intikal ettirilmeden önce, yüklenici ile birlikte kar şılıklı olarak imza alt ına alınmış bir analiz yasal olarak sözle şme eki haline gelmi ş kabul edildi ğinden, herhangi bir ihtilaf halinde bankam ız aleyhine sonuçlar do ğurmaktadır. Bu nedenle Genel Müdürlükçe kesinle ştirilen analiz yüklenici taraf ından imzalanacakt ır.
DİĞER HUSUSLAR 1) Rayiç cetvelinde rayici mevcut malzemeden yap ılan imalatlar içinde, piyasa ara ştırması yapılıp, proforma faturalar temin edilerek Genel Müdürlüğe gönderilmektedir.' 2) Nakliye bedeli ödenmesi öngörülen (örnek: Tu ğla asmolen) malzemelere piyasa ara ştırması ile fiyat tespiti yapılıp, analiz^ tanzimi yap ılmasını müteakip, imalata giren miktara nakliye bedeli ödenmektedir. Ancak nakliye bedelinin hangi mesafeden ödenece ğine burada çok önemlidir. Yüklenicinin getirdi ği 3 adet faturayı tek tek ele aldığımızda; 1. fatura: 6.200.-TL/ad Çorum'dan al ınmış, 2. fatura: 6.500.-TL/ad Samsun'dan al ınmış, 3. fatura: 6.250.-TL/ad Trabzon'dan al ınmış, olsun. İnşaatın, Samsun'da yap ıldığı ve faturaların depo teslimi olarak verildiğini kabul edelim. Samsun'dan alman malzemenin bedeli yüksek olmas ına rağmen, nakliye bedelleri hesaplanıp mukayese yap ıldığında, en uygun teklif olarak al ınmaktadır ve o fiyat analizlere dahil edilmektedir. Ancak, daha sonra istihkaklar ın tetkikinde tu ğla asmolene Çorum vb. gibi illerden nakliye bedeli ödendi ği görülmektedir. Bu hususlara dikkat edilerek hataya dü şülmemesi gerekmektedir.
BİNALARDA ZEMİN ETÜDLERİ VE ZEMİN EMNİYET GERİLMESİ TESPİTLERİ VE ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAPI İŞLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI Ayşe GÜR - Şube Müdürü Binaların oturduğu arsada yapılan zemin etütleri, yapının betonarme temel projelerinin hazırlanmasında göz önüne alman zemin emniyet gerilmesinin, arsada yeralt ı suyunun varl ığının ve arsanın jeolojik durumunun belirlenmesi için yapılır. Bir yapının sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için zemin ve temel etütleri, özellikle zemin ve temel etkile şimi göz önüne alınarak ve temel ve kaz ı sistemlerinin doğru olarak projelendirilmi ş olması ve yapım sırasında karşılaşılabilecek çeşitli zemin problemlerine önceden çözümler getirilmi ş olması gereklidir. Aksi takdirde işin yapım aşamasında maliyeti artıran ve bazen de projenin büyük ölçüde de ğişmesine sebep olan durumlar ortaya ç ıkabilmektedir. Etüdler sonucu elde edilen zemin emniyet gerilmesi, zeminin nihai ta şıma kapasitesinin, mühendislik yap ısının özelliğine ve zemine göre de ğişebilen bir güvenlik katsay ısına bölümü ile bulunur. Ülkemizde uygulanan güvenlik katsay ısı 2,5-3'tür. Birimi yaygın olarak kg/cm 2 ve t/m2 ile ifade edilen zemin emniyet gerilmesi statik-betonarme projelerde temel projelerinin haz ırlanmasında kullanılır. Ancak temel projelerinin hazırlanmasında zeminde meydana gelebilecek oturma ve kabarma durumlar ı da dikkate al ınmalıdır. Bankam ızda zemin etüdleri gözlemle (tahmini), yükleme deneyleriyle ve arazide sondaj çalışmalarıyla yapılmaktadır. Alman normu D İN 1054'de kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminlerin kuruda ve suda tahmini zemin emniyet gerilmeleri verilmi ştir. Tecrübeli mühendisler, arazinin çeşitli yerlerinde kuyular açılması ve zemin tabakalar ının cinslerinin tespit edilmesiyle zemin emniyet gerilmesi için yaklaşık bir değer verebilir. Etüdleri inşaat mühendisleri ile jeoloji mühendislerinin birlikte yapmas ında yarar görülmektedir; şöyle ki zemin sınıflarının isimlendirilmesi zemin mekani ği terimleriyle olmalı, arazinin jeolojik yap ısı (heyelan vb.) hakk ında da bilgiler verilmelidir. Yükleme deneyleri ile zemin emniyet gerilmesinin tayini Bay ındırlık ve İskan Bakanlığı'nın BİNA YAPILACAK ARSALARDA ZEM İN TETKİKİ VE ZEMİN EMNİYET GERİLMESİ TAYİNİ HAKKINDA TALİMAT’ ına göre yap ılmakta ve sonuçta zemin etüt raporu hazırlanmaktadır. Zemin etüt raporunda özellikle çevre binalar ın zemin emniyet gerilmeleri, bodrum kat olup olmad ığı ve yeraltı suyu ile ilgili bilgiler kesin olarak verilmelidir. Başkanlığımızca, zemin emniyet gerilmeleri baz ı tesisler için dışarıya ihale edilerek veya proje ve inşaat ihaleleri sözleşmeleri içinde tesise ait arsada zemin sondajlar ı yaptırılarak elde edilmektedir. Sondajlar Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın "YAPILAR İÇİN TEMEL SONDAJLARI TEKNİK ŞARTNAMESİ’ ne göre Başkanlığımızca hazırlanan özel şartname esasları dahilinde yapt ırılmaktadır. Arazide yap ının oturacağı yer belli ise, sondajlar ın, yapının altına gelen k ısımlarda yapılması uygun oldu ğundan sondaj kuyular ının yerleri bina kö şelerinde ve ortada olmak üzere tespit edilir. İşlerin kontrollüğü ilgili Bölge Müdürlüklerimizce yap ılmaktadır. Kontrollükte, sondaj kuyu a ğzı kotlarının arazi kotlarına göre verilmesine, sondaj ın şartnamede verilen derinlikte yap ılmasına ve yeraltı suyu ile çevre suyu ay ırımına dikkat edilmelidir. Ayrıca Bankam ız tesislerinin etüdleri, Bankam ız Makine ve Sondaj Dairesi Ba şkanl ığınca yapılan zemin sondajlarında elde edilen numunelerin deneylerinin üniversite laboratuarlar ı kullanılarak yaptırılması ve sonuçta üniversiteye zemin etüt raporunun haz ırlatılması şeklinde olmaktad ır. Sondaj çalışmaları sonucu hazırlanacak zemin etüt raporunda arazi ve laboratuar deney kayıt ve sonuçlan, arazinin enine ve boyuta kesitleri, tüm yap ılara ait zemin emniyet gerilmeleri, zeminde olabilecek oturma de ğerleri, zemin ıslahı ve yeraltı suyuna karşı yalıtım ve çevre güvenli ği (iksa) ile ilgili öneriler de bulunmalıdır. Zemin sondajları için Bankamızca haz ırlanmış birim fiyatlar bulunmadığından tüm zemin sondaj ke şifleri "KARAYOLLARI' na göre haz ırlanmaktadır.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı' nın 28 Haziran 1993 gün ve 373 say ılı genelgesi ile yürürlüğe giren "ZEMİN VE TEMEL ETÜDÜ RAPORUNUN HAZIRLANMASINA İLİŞKİN ESASLAR’ ın da ise bina, depo, ar ıtma tesisi ve benzeri yapım işlerinin projelendirme safhasında kullanılacak olan zemin ve temel etütlerinin uygun ve standart bir metotla yapılmasının gerekliliği, önemi ve rapor haz ırlanmasında göz önüne al ınacak hususlar belirtilmektedir. Söz konusu esaslarda yap ılacak etütler yapı ve zemin koşullarının az, normal ve yüksek riskli olmas ına göre 3 kategoriye ayr ılır. Her kategoride etütler yapıların sınıf ı, zemin koşulları, çevre yapılar, yeraltı suyu, deprem durumu ve çevre koşulları dikkate alınarak hazırlanmaktad ır. Etüt sonunda hazırlanan rapor 3 kısımda sunulmalıdır: Birinci kısımda mevcut zeminle ve gerekiyorsa jeolojik özelliklerle ilgili veriler, ikinci kısımda verilerin değerlendirilmesi, kabul edilen zemin parametreler ive izahı, üçüncü k ısımda da, inşaat tarzı, zemin temel ön tasarımı ve sonuç öneriler yer alacaktır. 13 Mayıs 1996 tarih ve 22635 say ılı Resmi Gazete'de yayınlanan "AFET BÖLGELER İNDE YAPILACAK YAPILAR HAKKINDA YÖNETMELİK", bütün deprem bölgelerinde önem katsayısı 1,5 ve 1,4 olan binalarda Bankaca yap ılan itfaiye bina ve tesisleri, terminaller ve belediye yönetim binaları için gerekli saha ve laboratuar deneylerini içeren zemin ara ştırılmasının yapılmasını ilgili raporların düzenlenmesini ve zemin gruplar ı ve yerel sınıflarının açık olarak belirtilerek proje dokümanlar ına eklenmesini zorunlu k ılmaktadır. Ayrıca tüm deprem bölgelerinde yeraltı suyu seviyesinin zemin yüzeyinden itibaren 10 metre içinde oldu ğu durumlarda yumu şak, kaim alüvyon tabakaları, gevşek kum ve yumu şak, siltli kil içeren zeminlerde sıvılaşma potansiyelinin bulunup bulmad ığını arazi ve laboratuar deneylerine dayanan uygun analiz yöntemleri ile irdeleme ve ç ıkan sonuçları zemin etüd raporuna ekleme zorunlulu ğu getirilmektedir. SIVILAŞMA .olayı, suya doygun ince taneli kum ve şilt gibi tabakaların deprem titreşimleri sırasında boşluk suyu basıncı değerinin artması ile efektif yanal gerilmenin sıf ır olması sonucu tabakan ın bir sıvı hale dönü şmesi olarak tanımlanabilir. Özellikle suya doygun gev şek kumlar titreşime maruz kaldığında sıkışarak hacimsel azalmaya u ğrar. Yeterli miktarda drenaj olmazsa, boşluk suyu basıncı artar. Eğer boşluk suyu basıncının titreşim altında sürekli artmasına izin verilirse bir süre sonra bo şluk suyu basıncı toplam gerilmeye eşit hale gelir. Bu durumda zemin taneleri arasındaki etkileşim sıf ıra yaklaşacak ve zemin s ıvı gibi davranmaya ba şlayacaktır. Sonuç olarak, zemin üstündeki yüklere kar şı direnç azalacakt ır. İnce kum, siltli kum veya killi kum tabakalar ın içeren bir zeminin sıvılaşma ihtimalinin bulunup bulunmad ığını saptayabilmek için, arazi ve laboratuar deneylerinin bir arada kullan ıldığı çeşitli kriterler ve ampirik formüller oluşturulmuştur. Bu konuda yap ılan çalışmalarda sıvılaşma potansiyeli yüksek zeminler en çok 20 metre derinlikte, dane çaplan 0,005 mm ile 0,15 mm aras ında olan genellikle suya doygun ve standart, penetrasyon de ğeri 20'den küçük olan kum, siltli kum ve siltli kum tabakalarıdır Sıvılaşma potansiyeli yüksek olan bir zeminde, s ıvılaşma riskini azaltabilmek için yerine ve durumuna göre, a şağıdaki önlemlerden bir veya birkaç ı bir arada uygulanabilir. Bu önlemler: 1. Çimento veya kireç ile stabilizasyon 2. Kazık çakılarak, temel yüklerinin s ıvılaşma potansiyeli olmayan zemin tabakalar ına aktarılması 3. Taş ve kum kaz ıklarla stabilizasyon 4. Vibroflatasyon 5. Yüzeysel veya dinamik kompaksiyondur. Sıvılaşma olayı dünyada 1964 Japonya ve Alaska depremlerinde görülmü ş, Türkiye'de ise Dinar depremi sonras ı yapılan zemin sondajlar ında bazı zeminlerde sıvılaşma potansiyelinin oldu ğu gözlenmiştir. Bankamızca Dinar'da yap ılan belediye binas ı, işhanı ve düğün salonu tesislerinde sıvılaşma olayı göz önüne alınarak sıvılaşmayı önlemek için temeller kaz ık temel olarak projelendirilmiş ve işhanı tesisinde kazıkların imalatı da tamamlanmıştır. Yukarıda da açıklandığı gibi, yapıların projelerinin, özellikle betonarme projesinin hazırlanmasından önce zemin etütlerinin sağlıklı bir şekilde yapılmasında büyük yarar
görülmektedir. Yapının inşaatı sırasında projenin değişmesi, inşaatta gecikme, temel hafriyat ı yapıldıktan sonra zemininin iyileştirilmesi -dolayısıyla keşif artışı- istenmiyorsa mutlaka önceden zemin ile ilgili bilgiler elde edilmelidir. Zemin etütlerinde en sağlıklı yöntem olan zemin sondajlarını yaptırmanın maliyetinin yap ının inşaat maliyetinin yapımn inşaat maliyetine oram çok azdır. Bankaca Alaçatı (İZMİR) otel tesisi, Dinar (AFYON) belediye binas ı, işhanı, işhanı, iş atölyesi, düğün salonu ve itfaiye binas ı için yaptırılan zemin sondajlar ı maliyeti tesislerin keşif bedellerinin ancak % 0,2'si (Alaçat ı keşif bedeli 180 milyar, zemin etüt ke şif bedeli 570 milyon; Dinar tesisleri toplam keşif bedeli 280 milyar, zemin etüt bedeli 600 milyon) mertebesinde olmuştur. KAYNAKÇA 1) TS1500 İnşaat Mühendisliğinde Zemin Sınıflandırılması 2) TS 1900 İnşaat Mühendisliğinde Zemin Deneyleri 3) TSİ901 İnşaat Mühendisliğinde Sondaj Yoluyla Örselenmi ş ve Örselenmemiş Numune Alma Yöntemleri 4) TS5744 İnşaat Mühendisliğinde Temel Zemini özelliklerinin Yerinde Ölçümü 5) Bina Yapılacak Arsalarda Zemin Tetkiki ve Zemin Emniyet Gerilmesinin Tayini Hakk ında Talimat, Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı 6) Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Haz ırlanmasına İlişkin Esaslar, Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı 7) Yapılar İçin Temel Sondajları Teknik Şartnamesi, Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı 8) Zemin Sıvılaşması Kriterlerinin Değerlendirilmesi, Araştırma Raporu, Prof. Dr. Semih S.Tezcan, İstanbul, 1996
İçmesuyu Dairesi Başkanlığı Faaliyet Alanına İlişkin Bildiriler
KONTROLLÜK HİZMETLERİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİNDE PROJENİN ÖNEMİ (ARITMA TESİSLERİ) İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Sabiha NUMANOĞLU - Daire Başkan Yardımcısı Ülkemizde % 2,5 nüfus artışı ve % 5 kentle şme hızı ile sanayileşme sonucu su tüketimlerinin artması, yeraltı su ve kaynak rezervleri azalm ış veya kirlenmeye maruz kalm ış ve bunun sonucu da yüzeysel suların kullanımı ve dolayısıyla arıtma tesislerinin yapımı gündeme gelmi ştir. Bu kapsamda Bankam ızda 1980 yılından sonra a ğırlık kazanan içmesuyu ar ıtma tesislerinin yapımı ile tüm mühendislik branşlarının (Çevre, Kimya, Elektrik, makine ve inşaat müh.) kombine çalışmasını gerektiren içmesuyu ar ıtma tesisi projelerinin yapımını gündeme getirmi ştir. Kontrollük hizmetlerinde projenin önemine ili şkin açıklamalardan önce, dünyadaki ve Türkiye'deki su potansiyeli hakk ında kısa bir bilgi verilmesinde yarar görülmektedir. Bilindiği üzere, % 70'i okyanuslarla kapl ı olan dünyam ız uzaydan bir su gezegeni olarak görülmesine rağmen, % 3 ünden az ı tatlı sudur. Bunun da dörtte üçünden daha fazla bir k ısmı kutuplarda donmu ş halde bulunmaktad ır. Ayrıca kullanılabilir su kaynaklar ının dünya üzerindeki dağılımı da homojen olmayıp, ülkeler aras ında büyük farkl ılık göstermektedir. Yine bir ülkede su kaynaklar ının yeterli olup olmad ığının en sağlıklı göstergesi yenilenebilir tatlı su değeridir. Bu değerin 1.000 m3'ün altına düşmesi durumunda o ülkenin "su k ıtlığı" noktasına ulaştığı kabul edilir. Yenilenebilir tatl ı su miktarı 1,000 ila 1.670 m 3'ün oranında değişirse, bu durum "Su baskısı" olarak isimlendirilir. Yenilenebilir tatl ı su miktarının sabit olduğu düşünülürse, nüfus artışı ile kişi başına düşen su miktarının azalacağı hususu da bilinmelidir. Türkiye su bask ısı veya su kıtlığı çeken ülkeler aras ında yer almakla birlikte, ki şi başına hızlı nüfus artışı, kentleşme ve sanayileşme olguları ile kişisel bazda su tüketiminin artmas ında kaynaklar ın hızla bir düşüş gözlenmektedir. Bu miktar 1995 y ılında 8.509 m 3 /kişi-yıl 1990 yılında 3.626 m 3 /kişi-yıl ve +2025 yılında ise bu de ğerin 2.186 m3 e düşmesi beklenmektedir. Tüm dünyada ise, 1955 y ılında 7 ülkede su k ıtlığı var iken, 1990 y ılında bu sayının 20 olduğu, 2025 yılında ise 31'e yükselece ği tahmin edilmektedir. Dünyadaki ve Türkiye deki su kaynaklar ı potansiyeli ise ekte tablo (1) ve tablo (2) de yer almaktad ır. Bilindiği üzere, içmesuyu arıtma tesislerinin projelendirilmesi aşamasında Bankam ız içmesuyu projelerinin haz ırlanmasına ait yönetmelik ile şartnamelerin yanı sıra yürürlükte olan çevreye ilişkin yasal düzenlemeler ve içmesuyu standartları da göz önüne al ınmaktadır. Bu kapsamda çevreye ili şkin yasal düzenlemeler: ♦ Çevre Kanunu (9.8.1983 gün, 2872 say ılı) ♦ Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (4.9.1988 gün, 19019 say ı) ♦ Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeli ği (2.11.1986, 19269 say ı) ♦ Katı Atıkları Kontrolü Yönetmeliği (14.3.1991 gün 2081 say ı) ♦ Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği (7.2.1993 gün, sayılabilir. İçmesuyu Kalitesinin tespitinde ise ♦ Türk İçme ve Kullanma Suyu Standard ı (TS 266) ♦ Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ♦ Avrupa Toplulu ğu (AT) ♦ Fransa İçmesuyu ♦ Amerikan Su Kuruluşları Birliği ♦ Amerikan Halk Sa ğlığı ve Gıda Maddeleri Tüzü ğü kullanılmaktadır.
21489
say ı)
olarak
İçmesuyu temininde kullan ılan su kaynaklar ı olarak yeralt ı suları (kaynak ve kuyular) ile yüzeysel sulardır(dere, göl, baraj). Bankam ızca bugüne de ğin ele alman ar ıtma tesisleri tümüyle yüzeysel suların kullanımını içermektedir. Sistem seçiminde, ♦ Ham su Kalitesi ♦ Ham su Kaynağı ♦ Arıtma Tesis Yeri ♦ Arıtma Tesisi yapılacak beldenin sosyo-ekonomik yap ısı göz önüne al ınmaktad ır. Hazırlanan projeler uygulamaya yönelik olmakta ve bu amaçla da projelendirmede 1994 y ılında düzenlenen ve onaylanan a şağıdaki şartnameler kullanılmaktadır: ♦ İçmesuyu arıtma tesisi projesi Özel Şartnamesi ♦ İçmesuyu arıtma tesisi projesi Proses Şartnamesi ♦ İçmesuyu arıtma tesisi projesi İnşaat Teknik Şartnamesi ♦ İçmesuyu arıtma tesisi projesi Mekanik Teknik Şartnamesi ♦ İçmesuyu arıtma tesisi projesi Elektrik Enstrüman Teknik Şartnamesi Özel Şartname gereği projenin bölümleri ise, ♦ Ön proje ♦ Arazi çalışmaları ve zemin etütleri ♦ Kesin proje ♦ İhale dosyası ve orijinal tesliminden oluşmaktad ır. ÖN PROJE Ön projede yap ılması gerekli çal ışmalar, ♦ "Şehir ve Kasaba İçmesuyu Projelerinin Haz ırlanmasına Ait Yönetmelik" hükümlerine uygun içmesuyu ihtiyacının belirlenmesi, ♦ Su kaynaklarının belirlenmesi mevsimsel değişimleri ve analizleri, Numune al ınması ♦ Kalite sınıflandırılması ve kirlilik eğilimleri değerlendirilerek uygun proses seçimi, ♦ Arıtma tesisi yeri seçimi (ham su, temiz su iletiminde ekonomik faktör göz önüne alınarak) ♦ Kamulaştırma olanağı ♦ Atıkların tahliyesi ♦ 1/25.000 plan üzerinde mevcut ve yeni yap ıların işlenmesi ♦ Sosyal ve idari yap ılar dahil tüm sistemin boyutland ırılması, ölçekli ünite, plan ve kesitler ile genel yerleşim ve hidrolik profilin verilmesi olarak özetlenebilin
ARAZİ ÇALIŞMALARI VE ZEMİN ETÜDLERİ: Özel Şartnamede 4.2 maddede yer alan hükümler göz önüne al ınarak arazi çal ışmaları ve zemin etütlerinin yapılmasını kapsamaktadır. KESİN PROJE Kesin Proje iki aşamalı yapılmaktad ır: I. Aşamada ♦ Proje raporu ♦ Proses ve mimari projeler (inşaat işleri teknik şartnamesi ve proses göz önüne al ınarak) ♦ Proses ve enstrümantasyon (P/l) diyagramlar ı verilir. II. Aşamada ♦ Statik, Betonarme ve Çelik projeleri ♦ Kazı, dolgu ve di ğer toprak işleri, ♦ Saha drenaj ı - İçme ve Kullanma Suyu-kanalizasyon projeleri ♦ Mekanik Ekipman projeleri ♦ Isıtma, havaland ırma ve sıhhi tesisat projeleri ♦ Elektrik projeleri yapımı yer almaktadır.
İHALE DOSYASI VE O RJİNAL TESLİMİ En son düzeltilmiş haliyle, 7 takım ozalit proje ile 7 tak ım A4 normunda kaliteli bez ciltli kopya verilecektir. Yine bu kapsamda : ♦ Metraj ve keşifler ♦ Malzeme Şartnameleri ♦ İnşaat, Mekanik, elektrik ve enstrüman özel teknik ve idari şartnameler hazırlanacaktır. Projelerin hangi detayda ve çiçekte verilmesi gerekti ği hususu ise şartnamelerde yer almaktadır. Bu nedenle, her a şamada verilmesi gereken projeler ile detaylar ı şartnameler göz önüne alınarak, eksiklikler tespit edilmeli ve yüklenici firmadan istenmelidir. Doğru ve detayl ı proje, uygulaman ın kısa sürede ve do ğru yapılmasını sağlayacakt ır. Bu nedenle, proje kontrollü ğünde dikkat edilmesi gereken hususlar a şağıda ana başlıklar altında verilmektedir: 1) Proses seçiminin doğru yapılabilmesi için etüt aşamasında numune alımlarının özellikle yağışlı dönemlerde ve istenilen zaman aral ıkları ile usulüne uygun al ınması, Ham su kayna ğı seçiminde su kirliliği Kontrol Yönetmeli ği hükümlerine uyulmas ı 2) Proje öncesi yapılan etütlerde, müşterek çözümlere yönelinmesi 3) İçmesuyu ihtiyaç temininde yönetmeli ğe uyulması 4) Arıtma tesisi yeri seçiminde a) Kamulaştırma kolaylığı b) Atık tahliyesi c) Sistemin cazibeli veya en az terfi ile çal ışabilecek olmas ı - . d) Minimum kazı olacak şekilde yerlerinin' yâp ılabilrrfesi krterienrün göz önüne al ınması, 6) Sözleşme ekinde yer alan şartnamelere uygun proje koacrollü ğün yapılması 7) Proje kontrolünde meslek disiplinleri arasında koordinasyonun kurulmas ı 8) Sondaj çal ışmaları aşamasında yersel tetkikte belirlenen lokasyonlarda kuyular ın açtırılması ve numune al ımına ilişkin kontrollerin yap ılması, 9) Proje inceleme sürelerinin olabildiğince azaltılmasına özen gösterilmesi (1996/54 sayılı genelgeye göre) 10) İnşaat yapımı aşamasında düzenlenen uygulama projelerinin ihaleye esas proje ile ke şfin baz alınarak kontrol edilmesi (h ız kriterleri değiştiriliyor, ünite sayıları arttırılıyor, kontrol sistemleri değiştirilerek, yeni malzeme al ımları ve dolayısıyla yeni fiyat yapımı gündeme geliyor) 11) Uygulama aşamasında, proje revizyonlarında tüm mühendislik branşlarının görüşlerinin alınması ve müşterek karar verilmesi 12)Gerek proje a şamasında, gerekse uygulama a şamasında ÇED raporlarının gecikmeye neden olmayacak şekilde zamanında düzenlenmesi ve onaylat ılması
(*) Geometrik ortalama sağ sütunda verilen en düşük ve en yüksek de ğerlerin kareköklerinin çarp ımı
(**) En son yap ılan on çal ışmanın sonucunda ortaya ç ıkan en düşük ve en yüksek de ğerler Kaynak: David H.Speidel et al., "in Perspectives on Water. Uses and Abuses New York. Oxford University Press, 1988
KONTROLLÜK HİZMETLERİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİNDE PROJENİN ÖNEMİ (Kaptaj - İsale - Depo - Şebeke) İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI A. Ayfer ÖRGE - Başkan Yardımcısı İnşaat sektörünün her dal ında olduğu gibi içmesuyu tesisi inşaatlarında da istenilen kalitede ve başlangıç hedeflerine uygun sonuçlar ın alınmasında etüt ve projelendirme çal ışmalarının önemi büyüktür. Etüt, proje ve in şaat birbirini tamamlayan, biri di ğerine temel olu şturan çalışmalardır. 1996 yılı proje çalışmalarım k ısaca özetleyecek olursak; 1996 y ılına 174 proje devredilmi ş, 1996 yılı içinde 236 adet proje ele al ınmış olup, 253 adet proje onaylanm ıştır. 1996 yılında devredilen proje sayısı ise 151' dir. 1996 y ılı ilk yansında ihale işlemi yapılmamasının da sonucu olarak ele alman 236 adet i şin 144 adedi (%61), onaylanan 253 projenin ise 158 (%62) adedi Bölge Müdürlüklerimiz eli ile gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda tüm Bölge Müdürlüklerimizin bu konuda göstermi ş oldukları gayret ve çalışmalar nedeni ile te şekkürü bir borç biliyoruz. Mutlaka hepimizin amac ı sayısal büyüklüğün yanı sıra daha kaliteli ve in şaat aşamasına mümkün oldu ğu kadar daha az sorun ta şıyacak projeler üretmektir. Bu amaçla etüt a şamasından başlamak üzere yersel incelemelerde ve proje kararlar ında gerekli titizliği göstererek daha iyiye ula şmalıyız. Bu noktada idari i şleyiş açısından önemli gördü ğümüz birkaç noktaya de ğinmek istiyorum: ♦ Proje ve bölümlerinin k ısa süre içinde ve süratle sonuçland ırılarak uygulamaya konulmas ını teminen 24.10.1996 tarih ve 1996/54 sayılı Genelge ile yersel inceleme yap ılmasının esasları belirlenmiş bulunmaktadır. Ancak zaman zaman bu konuda aksakl ıklar yaşanmaktadır. Devam eden proje işlerinin bir çoğunun 1997 yılı yatırım programında olduğu da dikkate al ındığında, yersel
incelemelerin genelgede belirtilen süreler içinde yap ılarak sonuçlandırılması, bu süreler içinde yapılamaması durumunda; gerekçelerinin Genel Müdürlü ğe bildirilmesi ve koordinasyon sa ğlanmas ı işlerin takibi açısından önem ta şımaktadır. ♦ Genel Müdürlük ile Bölge Müdürlükleri aras ındaki eşgüdüm açısından di ğer önemli husus, Genel Müdürlüğün talimatı olmadan proje çal ışmasına başlanmamas ı, zorunlu hallerde Ba şkanlığın, proje çalışmalarına başlandığı konusunda bilgilendirilmesi, gerek mükerrer çalışma başlangıcını önlemek, gerekse projenin k ısmi çözüm yerine komple ele al ınması gerekli olduğu durumlarda bu bütünlüğü sa ğlamak adına yararlı olmaktadır. Bilindiği üzere Bölge Müdürlüklerimizce yap ılan projeler tek a şamada gerçekleştirilmekte ancak zaman zaman bu projelerde imar plan ı nüfusu açısından konunun incelenmemi ş olması nedeni ile nüfus hesaplar ı ve buna dayal ı ihtiyaçların değişmesi sonucu, tüm proje hesap ve sistemi etkilenerek yapılan çalışmaların tekrarı gerekmektedir. Bu nedenle projenin bu gibi ana kararlan ve sistem belirlemesi konusunda ilgili gruplara konunun bildirilmesi ve ana kararlarda mutabakat sağlanarak projelendirmeye geçilmesi uygun olacakt ır. Bir diğer yöntem olarak Genel Müdürlü ğün bu verileri bildirmesi de düşünülebilir ancak, yerindeki ko şulları Bölge Müdürlüğünün inceleme olanağı (nüfus, gelişme, imar planı özellikleri, belediyesinin talep ve öncelikleri ve sistem açısından) daha fazla oldu ğundan bu çal ışmanın Bölge Müdürlüğünce yapılması uygun olacakt ır. ♦ Arazi çalışmaları onay yetkisi Bölge Müdürlüklerimize verilmi ş olduğundan sadece arazi ile ilgili eksiklikler ve hatalar nedeni ile projenin iadesi Bölge Müdürlü ğünce yapılmalı ancak bu konuda Genel Müdürlü ğe mutlaka bilgi için-yazı ve tutanak gönderilmelidir. Ancak proje bölümlerini ilgilendiren eksik ve yanlışlar nedeni ile yükleniciye iadesi yerine Başkanl ığa gönderilmesi durumunda buradaki inceleme sonuçlar ı ile birlikte yüklenicilere iadesi; gerek sözleşme süreleri uygulamas ı yönünden, gerekse eksiklerin bir defada düzeltilmesine imkan sağlayacağından daha iyi sonuçlar sa ğlamaktadır. îdari işleyiş yönünden bu konulara de ğindikten sonra bir bölümü etüt a şamasını da kapsayan ve önemli gördüğümüz baz ı teknik konulara de ğinmek istiyorum. ♦ Gerek etüt, gerekse projelendirme a şamasında nüfus geli şimi-imar planı projeksiyonu ve ihtiyaç bağlantısının iyi kurulması, rapor aşamasında imar dışı gelişme alanlarının imar nüfusu-proje nüfusu karşılaştırması yapılarak ve belediyenin geli şme eğilimleri dikkate alınarak belirlenmesi, ♦ Mevcut sistemlerin kullan ılabilirliği ve yeterliliği ve kaynak veriminin etüt a şamasında çok iyi incelenmesi, rapor aşamasında bu konunun ayr ıca tetkiki ve rapor içeri ğinde yer al ıp almadığının belirlenmesi, ♦ Etütten itibaren belediyece yapt ırılmış ilave veya yeni imar plan ı ve halihazır haritalar hakkında yeterli bilgi derlenmesi, hidrolojik raporda tahkiki (bazen projede fark ediliyor) mahallerden olu şan belediyelerde proje kapsam ına alınacak mahalle sayısının yerinde tespiti, ♦ Kaptaj şeklinin belirlenmesi tip kaptaj yap ıları dışında farklı bir yapı gerekip gerekmedi ğinin rapor tetkikinde vurgulanmas ı, gerekiyorsa projelendirilmesinin istenmesi, ♦ Kaptajlarda koruma yap ısı gerekip gerekmedi ği, buna göre tip projelerde tadilat yap ılması veya koruma yap ılarının projelendirilmesi, ♦ Yasal belgesi alınmamış ve analizleri yap ılmamış veya kuyuda pompaj i şlemi tamamlanmam ış işlerde talimat verilmeksizin projelendirmeye geçilmemesi. ♦ Etüt aşamasından itibaren numunelerin sa ğlıklı alınması, gerekli görülen yerlerde ya ğışlı ve yağışsız dönemlerde tekrarlanmas ı, 72 saat sağma tecrübesi yap ılmadan sondajlı işlerde numune alınmaması, bakteriyolojik analiz için numune al ınmadan kuyu i şleminin sonuçlandırılmaması, ♦ Proje aşamasında yükleniciler taraf ından kaynakta fiziksel-kimyasal bakteriyolojik analiz tekrarının sa ğlanması, ♦ İletim hattı güzergah ı heyelan etüdünün yap ılması, uygun alternatif güzergahlar ın belirlenmesi, ♦ Arazi çalışmaları + proje yersel tetkiki aşamasında vantuz-tahliyeden kaç ınılması imkanı varsa; buna ait ripajların yaptırılması, dere geçişlerinin askıda veya beton gömlek içinde yap ılması seçeneklerinin incelenmesi, köprü geçi ş detaylarının yerine uygunlu ğunun incelenmesi, ♦ Platform kazısı gerektiren yapım yerlerinin belirlenmesinde malzeme nakli ve ulaşım için zorunlulukların incelenmesi,
♦ Depo yerlerinde istimlak konusunun hidrolojik rapor a şamasında iyi incelenmesi, alternatiflerin
belirlenmesi; proje aşamasında değişikliğe gidilmesi sistem esaslarını, inşaatta değişikliğe gidilmesi ise ihale şartlarını değiştirdiğinden bu konuya önem verilmesi, ♦ Depo tahliye ayaklar ının verileceği yerlerin raporda kesinleştirilmesi, ♦ Karayolları Genel Müdürlüğünün sorumluluğunda bulunan yollara paralel bora geçi şi önerilmesi durumunda çalışmaların istimlak sınırı dışında gerçekleştirilmesine özen gösterilmesi, paralel geçişlerin zorunlu olduğu ve istimlak sınırı dışına topoğraf ık koşullar nedeni ile çıkılamaması durumunda ise hidrolojik raporu takiben geçi ş izni protokolü için Bölge Müdürlüklerince Karayollar ı ilgili Bölge Müdürlüğü nezdinde giri şimde bulunulması, ♦ Şebekelerde 1. ve 2. kademe hatlar ın iyi etüt edilip edilmedi ğinin rapor a şamasında çok iyi incelenmesi, inşaat aşamasında keşif artışına neden olmayacak şekilde ilave mahalle ve hatlar ın kesin şekline getirilmesi, ♦ Geçerli nedenler ve zorunluluklar olmad ıkça hidrolojik raporda belirtilen esaslar ın proje aşamasında değiştirilmemesi, bu nedenle rapor yersel tetkiklerinde proje kararlarının çok iyi irdelenmesi, gerekli kar şılaştırma hesapları optimizasyon çal ışmaların vb. hususlar ın yapılmasının temini, ♦ Proje keşifleri üzerinde gerekli incelemenin Bölge Müdürlü ğünce de yap ılması, ♦ Bölge Müdürlüklerimizce hazırlanan projelerin açıklama raporlarında yerindeki koşul ve gerekliliklerin açıkça belirtilmesi, boru e ğimi, kazık ara mesafeleri, some aç ıları krokisi, poligon hattı ile iletim hattı güzergahının çakışmaması, proje çizimi esasları, enerji nakil hatt ı gereksinimi gibi proje yönetmeli ğinde belirtilen tüm hususlara uygunlu ğun sağlanması, ♦ Proje bölümlerinin yersel tetkiklerinde konunun özelli ğine ve gereklili ğine göre jeoloji, harita, makine vb. mühendislik disiplinlerinden ilgili eleman kat ılımının sağlanmasına özen gösterilmesi önemle üzerinde durulmas ı gerekli hususlardır. Şehir ve Kasabalar ın İçmesuyu Projelerinin Hazırlanmasına ait Yönetmelikte belirlenen esaslar dahilinde proje yap ımı ve kontrollük hizmetlerinin yerine getirilmesi halinde çok daha verimli projeler üretilebilecektir.
İHALE ÖN TESPİTLERİNDE VE KEŞİF HAZIRLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Bahri DOĞAN - Daire Başkanı İçmesuyu tesislerinin yaptırılmasında en önemli hususlardan.birisi de " İhale Ön Tespitleri" safhasıdır. Sağlıklı olarak yapılacak ihale ön tespitiyle tesisler ke şif kapsamında ve zaman ında belirtilmiş olacaktır. İhale öncesi tespitlerde aşağıdaki hususlar özellikle yerine getirilmelidir: 1- İhale öncesi tespitler yapılırken işin tasdikli projesi esas al ınmalıdır. 2- Tasdikli projede yer alan depo, terfi merkezi gibi sınai imalat yerlerinin sahipli olup olmad ığı ile alternatif olarak kayd ırılmalarının mümkün bulunup bulunmad ığı hususu bu safhada irdelenerek kesinleştirilmeli.dir. Bilindiği gibi sınai imalatlarda, ihale sonras ı tasdikli plankote dışına çıkılması halinde kaz ı fiyat değişikliği söz konusu olmakta bunun sonucunda da ke şif artışlarıyla karşılaşılabilmektedir. Bazen aynı kotta ve aynı işlevi görebilecek alternatif istimlak sorunu bulunmayan' sahalar bulunabilmektedir. Bunun ihale öncesi görülerek kesinle ştirilmesi hem tesislerin zamanında ve sonradan fiyat sapmalar ına meydan vermeden yap ılmasına yol açacakt ır,
3- 1. Kademede döşenecek şebeke hatları sanki işin müteahhidi belirlide ona yer teslimi yapılıyormuş ciddiyeti içerisinde, sokaklar tek tek gezilerek tespit edilerek tutana ğa bağlanmalı, meskun hale gelmeyen ve gelme a şamasında olduğu görülmeyen yerlere ait hatlar kesinlikle tespit dışı bırakılmalıdır. Memleket kaynaklar ının sınırlı olduğu göz önünde tutularak bo ş sahalara boru döşenmesinden kaçınılmalıdır. Ayrıca bilindiği üzere teşekkül etmemi ş sokaklara döşenen hatlar yol açısından tahrip olmaktadır. 4- Kazı klaslarına ait tespitlerde, bugün art ık her Belediyede basitte olsa kaz ı makinesi bulunduğu göz önünde tutularak, bu Belediye kaz ıcılarından faydalan ılarak gerek sınai imalatlarda gerekse borulu işlerde örnek ve yeterli sayıda kazı çukuru açılarak, mevcut kaz ılarla mevcut lokasyonlarda irdelenmek suretiyle klas yüzdeleri verilmelidir. Klaslar verilirken el ve makinal ı kazı oranlar ında gerçekçi davran ılmalıdır. Örneğin; makine ulaşabilecek bir yere elle kaz ı öngörülmemelidir. Kazı klaslarının verilmesinde, ileride paçal kaz ı hesaplamas ında da gerekli kolayl ık göz önünde tutularak, sade klas yüzdeleri verilmesi hususuna da gayret edilmelidir. 5- Boru hatlarında, özellikle isale hatlar ında heyelan v.b. soran olup olmad ığı, herhangi varyant değişikliği yapılıp yapılamayacağı yine, işin yüklenicisine yer teslimi yap ılırcasına irdelenmelidir. Bilindiği gibi, İsalede tasdikli isale hattı güzergah planı haritası dışına çıkılması halinde klas değişikliği söz konusu olmaktad ır. 6- Bilindiği gibi tatbikat safhas ında, hafriyat malzemelerinin mücbir sebeplerle geçici ya da kesin depolara taşınması önemli meblağlara baliğ olmaktad ır. Bu ise makul olmayan ke şif artışlarına yol açmaktad ır. Bu bakımdan ihale öncesinde Belediyesi ile gerekli ve detayl ı irdeleme yapılarak sıhhatli tespitler yapılmalı bunlar için keşiflere sağlıklı tahmini fiyatlar yansıtılmalıdır 1991 yılından itibaren kum-çak ıl, kırma taş ve stabilize için tatbikatta malzemeler nereden temin olunursa oraya göre fiyat yapılması ile keşiflere geçici fiyat konulmas ı uygulamas ına geçilmiştir. İhale sırasında bu malzemeler için ocak yeri ve mesafesi için kesin tespit yap ılması gerekmemekte ise de, geçici fiyatlara esas tespitler mutlaka yap ılmalı, ocak yerleri bizzat görülerek tespit edilmeli, Belediyesine de ocaklarda ihtiyaç malzemenin al ınaca ğı hususu bildirilerek ileride sıkıntıya düşürmemelidir. 7- Mevcut yol kaplamalarının (beton yol, stabilize, arnavut kald ırımı, parke, asfalt vb.) uzunluk ve genişliği her biri için ayrı ayrı tespit olunmalıdır. 8- Yoğun trafiğe maruz ve yol kaplaması teşekkül etmiş yerlerde stabilize hendek dolgusu yapılması gerekli yerler titizlikle tespit edilmelidir. 9- Bilindiği gibi, mücbir durumlarda depolara malzeme götürülmesi ile isale hatlar ının inşaatı için platform kazısı açılmaktadır. İçmesuyu İnşaatına Ait Özel ve Teknik Şartnamenin 27. maddesi ile Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 19. maddesi uyar ınca ihale öncesinde yeri ve miktar ı tespit olunmayan platform kazılarının sonradan gerekmesi halinde bile bedel müteahhitlerce aç ılması gereklidir. Bu husus göz önünde tutularak zorunlu yap ımı gerekli platform kaz ısı miktar ve yeri ihale öncesinde tespit olunmalıdır. Zorunlu olmayan yere platform öngörülmemelidir. 10- Sınai imalatlarda haz ır beton kullanımı mümkün ise bunun da tespiti gerekir. 11 - İsale hattı güzergahında ağaç kesimi söz konusu ise bunun da tespiti yap ılarak ilgili Orman İdaresinden zaman ında izin sağlanmas ı yoluna gidilmelidir. 12-Devlet Karayoluna rastlayan hatlar ın durumu irdelenerek mümkünse hatlar ın Karayolu ağı dışına kaydırılması ihaleden önce belirlenmeli bu mümkün olmuyor ise, boyuna yada enine geçi şler için ilgili TCK Bölge Müdürlüğü nezdinde gerekli giri şimlerde bulunularak gerekli izin sa ğlanmalı ve protokol konusunda ön mutabakat gerçekle ştirilmelidir. 13- TCK geçişlerinde mümkünse mevcut menfezlerden geçi ş yolu seçilmelidir. 14-Yeraltı su durumu irdelenerek su ve çamur mü şkülat zammı konusunda ön tespitler yap ılıp keşiflere tahmini değerler yansıtılmalıdır. 15-İlk planda yang ına elverişli kesimlere konulacak yang ın musluğu yer ve sayısı belirlenmeli, yangın musluğu yerüstü ve yeralt ı tip olarak ayrı ayrı tespit edilmelidir. 16-İhale ön tespitlerinin önemi dikkate alınarak, imkanlar ölçüsünde ilgili meslek gruplar ında (İnşaat Müh. Çevre Müh,, Jeoloji Müh., Elk. yada Mak. Müh,, Harita Müh. vb.) yeterli ve tecrübeli eleman katılımı sağlanmal ı, bu tespitlere olabildiğince Bölge Müdür Yrd. ya da Şube Müdürünün katılmasına gayret edilmelidir.
17-Keşiflere esas paçal kaz ı ve taşıma fiyatlarının büroda haz ırlanmasında çok dikkatli olunmal ıdır. Bilindiği gibi Bankamızca dolgu bedeli ayr ıca ödendi ğinden ve kaz ı fiyat alt kalemleri Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı birim fiyatlarından alındığında bu fiyatlar dolguyu da kapsad ığından, dolgu payı paçal kazı hesabından düşürmektedir. Bu pay el ve makinelide farkl ıdır. Bu payın unutulması uygulamada sıkıntıya yol açmaktad ır.
İŞ YERİNİN MÜTEAHHİTE TESLİMİ İLLER BANKASI GENEL MUDURLUGU İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Hüseyin ÖZASLAN - Başkan Yardımcısı Genel Müdürlükçe veya Bölge Müdürlüklerince ihale edilen içmesuyu tesislerinin yer teslimleri yapılırken göz önünde tutulmas ı gereken hususlar; Tip sözle şmenin 9. Maddesi, Yap ım İşleri Genel Şartnamesi'nin 3. Maddesi ile Özel ve Teknik Şartnamenin 2. Maddesi'nde genel hatlarıyla verilmiştir. 1. Sözleşmenin imzalanmas ından itibaren en fazla 30 gün içinde Banka Müteahhitle birlikte uygun bir gün tespit ederek Yap ım İşleri Genel Şartnamesi Madde 3'de belirtilen esaslar çerçevesinde Müteahhide yer teslimi yapar. 2. Yer teslim tarihi, Belediyesine ve Müteahhide ( İadeli taahhütlü yaz ı ile) bildirilir. 3. Yer teslimi işlemiyle ilgili hususlar, belirlenen günde ve i ş mahallinde Banka, Müteahhit ve Belediyesinin taraf olduğu bir tutanakla tespit edilir. 4. Genel Müdürlükçe ihale edilip 1130 ve 1985/49 Say ılı genelgeler çerçevesinde Bölge Müdürlüklerine devredilen i şlerin yer teslimi Genel Müdürlükçe programlanır gerekirse Genel Müdürlük elemanlar ı yer teslimine katılır ve yer teslim tutanağı Genel Müdürlükçe onaylanarak dağıtım ve tebliği yapılır. Bölge Müdürlüklerince ihale edilen i şlerde bu işlemler Bölgelerce yap ılır.. 5. Tasdikli yer teslim tutanağı Müteahhide iadeli taahhütlü yaz ı ile tebliğ edilmelidir. 6. Yer tesliminin, sözleşmenin imzalanmas ından itibaren 30 gün içinde yap ılmaması veya yapıldığı halde Müteahhide tebli ği 10 gün içinde yapılmaması halinde geciken süreler toplam taahhüt süresine ilave edilece ğinden yer teslimleri bu süreler içinde yap ılmalıdır. 7. Yer teslimi için tespit edilen günde müteahhit veya yetkili temsilcisi yer teslimi yapılacak iş yerinde bulunmazsa, Bankaca bu i ş için görevlendirilen elemanlara yasalarla tan ınan ücret, yolluk, taşıt ve zaruri giderler Müteahhitten tahsil edilir. 8. İkinci defa Bankaca resmen belirlenen ve Müteahhide bildirilen günde Müteahhit veya yetkili temsilcisi yine hazır bulunmazsa, Banka sözle şmeyi feshetmeye yetkilidir. 9. Yer teslimine Müteahhit temsilcisinin katılması halinde, temsilcinin Noter tasdikli yetki belgesinin olup olmad ığı aranmal ıdır.
YER TESLİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR : 1- İhale edilen i şlerin yer tesliminde yaln ızca ihale kapsam ında bulunan ünitelerin yer teslimi yapılmalıdır. Keşif artışına neden olacak ilave üniteler kesinlikle yer teslim tutana ğına dahil edilmemeli, Belediyesinin ilave talepleri ÖNER İ olarak ayrı bir tutanakla tespit edilmelidir. 1996/36 ve 1988/16 say ılı genelgeler ile tüm Bölge Müdürlüklerine gönderilen 08.08.1996 tarih ve 13827 sayılı talimat yazıda bu hususa yer verilmi ştir. 2- İhale edilen i şin keşfinde yer alan tüm ünitelerin in şa edilecekleri yerleri güzergahlar ı arazide gezilmek suretiyle yükleniciye teslim edilmelidir. Özellikle, terfi ve isale hatlar ı güzergahları, arazide gezilerek projenin araziye uygunlu ğu kontrol edilmeli, eksen kaz ıkları, someler, röperler, sabit tesis yerleri vb. zemin üzerinde kontrol edilerek yükleniciye teslim edilmelidir. Varsa, zorunlu
güzergah de ğişikliklerinin sebebi ve nas ıl yapılması gerektiği hususu, nokta veya kaz ık numarası belirtilmek suretiyle tutanakta aç ıklanmalıdır. 3- Bölge Müdürlüklerimizce ihale edilen içmesuyu tesislerinin yer teslimlerinde; yer teslimi sırasında ihale öncesi tasdikli projesinde zorunlu olarak tadilat veya ilave yap ılması gerektiğinde; Tasdikli proje esaslarını değiştirmeden proje içinde ve ke şif dahilinde kalan tadilat ve ilaveleri kapsayan (isale hattı güzergah planı içerisindeki tali kaydırmalar, plankote içerisinde kalacak şekilde sınai imalatların yerleşim dizaynı, şebeke hatlarındaki tali kaydırmalara ilişkin) değişiklikler, içmesuyu proje haz ırlanmasına ait yönetmelik ve şartname esasları, çerçevesinde yüklenicisine yapt ırılarak Bölge Müdürlüklerimizce tasdik edilecektir. Tasdikli proje esaslarını değiştiren değişikliklerde ise, yer teslim tutanakları, Bölge Müdürlü ğü görüşü ile birlikte onay için Başkanl ığımıza gönderilmelidir. Zira, bu gibi hallerde proje yap ım talimatı Başkanlığımızca verilmektedir. 4- Kaptaj, terfi binası, depo, maslak, lojman, ar ıtma tesisi ve diğer sınai yapıların inşa edileceği yerlerin sahipli arazi olup olmad ığı ve kamulaştırma gerekip gerekmedi ği tespit edilmelidir. Ayrıca, isale ve terfi hattı güzergahlarında zarar ziyan bedeli ile irtifak hakk ı tesis edilip edilmeyece ği tutanakta belirtilmelidir. 5- İçmesuyu tesisleri kapsamında inşaa edilecek olan betonarme depolara ait tip projeler Bankam ızca hazırlattırılarak onaylanmış, Bölge Müdürlüklerimize gönderilmi ş ve 01.01.1995 tarihinden itibaren yer teslimi yap ılacak işlerde bu projelerin uygulanaca ğı Bölge Müdürlüklerimize bildirilmiştir. Depo projelerinin tatbikatında ortaya çıkan tereddütlü durumları gidermek maksadıyla 1996/57 sayılı genelge yayınlanmıştır. Bu genelgede yer alan Kal ıp ve Beton ile ilgili hükümlere yer teslim tutanağında yer verilmelidir. Ayr ıca depo yeri zemin emniyet gerilmesi ve deprem bölgesi derecesi itibariyle gerekli tespitlerinde yer teslimi tutana ğına dahil edilmesi gereklidir. 6- İhale kapsam ında yapılması öngörülen şebeke hatlar ından 1. ve 2. kademede dö şenecek hatlar ın tespiti sıhhatli olarak yap ılmalı, mümkün olduğunca sokak sokak gezilerek, henüz aç ılmamış cadde ve sokaklara' isabet eden hatlar mutlaka 2. kademeye b ırakılmalı ve 1. kademede dö şenecek hatlar, düğüm nokta numaras ı, çap ve boy belirtilmek suretiyle bir liste halinde yer teslim tutana ğına eklenmelidir. 7- Depo, çok gruplu terfi merkezleri, arıtma tesisi, lojman vb. s ınai yapıların yapılacağı yerlere ait korelasyon planlar ının yüklenici taraf ından yap ılacağı hususu tutanakta belirtilmelidir. 8- İçmesuyu tesisinde klorlama i şleminin nerede yap ılacağı belirtilmeli ve gereksiz imalatlar ın yapımına meydan verilmemelidir. 9- Su temin şekli membadan olaca ğına göre projesi tasdik edilen tesislerde yer teslimi s ırasında, kaptaj yapışırım şekli (zeminin jeolojik yap ısı da göz önünde tutularak) tariflenmelidir 10-Projenin tasdiki aşamasında göz önünde tutulmuş olsa dahi, boru hatlarından karayolları istimlak sahası içerisine isabet eden hattın olup olmadığı yer teslimi sırasında bir defa daha kontrol edilmeli/ şayet böyle bir hat var ise, TCK istimlak s ınırı dışına alınma imkanları araştırılmalıdır. Enine geçişlerde de ayn ı yöntem uygulanmal ıdır. 11- Yer teslimi sırasında, ünitelerin inşaatındaki öncelik sırasının; Kaptaj-İsale-Depo-Şebeke silsilesi içerisinde daima Bölgesel bir bütünlük arz edecek ve su verilip i şletmeye açılabilecek tarzda yürütülmesinin gerektiği tutanakta belirtilmelidir.
BORULARIN TAHSİS, TESLİM, KORUNMASI VE MAHSUBUNA İLİŞKİN SORUNLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Salih ELVER - Şube Müdürü BORULARIN KONTROLÜ : 1- A. Ç. Borular : İçmesuyu tesislerinde, kullanılmakta olan borular yakla şık olarak tesis maliyetlerinin % 30'unu teşkil etmektedir, bu nedenle boru temin edilirken her a şamasında kontrollük hizmetleri oldukça önem arz etmektedir. Özellikle Asbestli Çimento boruların üretiminde; taşınmasında, indirilmesinde, istiflenmesinde, asbestli çimento borulara uygun hendek kaz ılarında boruların hendeğe indirilmesinde ve hendek dolgularında kontrol önemli konular ın başında gelmektedir. Asbestli çimento boruların i şletmeye alınmasına kadar % 2,5 zayiat verece ğinin teknik olarak kabul gördü ğü düşünülecek olursa, ne denli nazik darbe ve çarpmalardan özenle korunmas ı gereği ortaya çıkmaktadır. Boruların döşenmesinde küçük sapmalar (30° civar ında dönüşler) boru manşon birleşmelerinden sağlanmaktadır, bu sapmalardan dolay ı boruların özenle s ıkıştırılmaması halinde, işletme safhasında boru uçlar ına büyük ekstra yükler gelmekte boru ve man şon uçları kırılmaktadır. Şantiyede hende ğe indirilen ve dö şenen borunun sa ğlam olup olmad ığına karar verebilmek için bir tek yöntem mevcuttur. Bu yöntem Fer şiyat Şartnamesine uygun boyda hatt ı döşeyip basınç testi uygulamaktan ibarettir. Bu teste özen gösterilmemesi, uzun hatlar ın döşenip kapatılmasından sonra bir sorunun ortaya ç ıkmasında boru üretimi konusunda bir karar verebilmek için çok geç kal ınmış olur. Bu konuda söylenilenleri birkaç cümle ile özetlemek istersek A.Ç. Borular ın taşınmasından döşenip basınç testi alınarak işletmeye alınmasına kadar ilgili standartlara ve uzun bilgi birikimi sonucu hazırlanan Bankamız ilgili şartnamelerinin titizlikle uygulanmasının izleyicisi olmak gereklidir. 2- Çelik Borular : Yüksek basınçlı su getirme hatlarında çelik boruya fazlaca alternatif bulunmamaktad ır. Metallerde sorun olan korozyon, borular ın toprak altına döşenmesi nedeniyle daha büyük boyutlar kazanmaktadır. Gerek taşımada gerekse döşemede izolasyonlarda meydana gelen bozulmalar, hemen olumsuz cevap vermedi ği için ihmal edilmektedir. Bankam ızca bugüne kadar kullan ılmakta olan boruların dış izolasyonlarının ekonomik olmas ı nedeniyle bitüm kaplama yap ılması izolasyonun bozulma riskini daha da art ırmaktadır. Döşenen boruların üzerleri toprakla kapat ılmadan önce izolasyon bozukluklar ı özenle onar ılmalı boru başı izolasyonları kusursuz yapılmalıdır. Katodik korumada tatbikatç ıların çok hakl ı olarak talep ettikleri zorunlu hallerde daha pahal ıda olsa daha iyi kaplama türleri kullanılmalı / çelik boruların taşınmasında ve istiflenmesinde d ış izolasyonların birbirine yapışıp bozulmamas ı için kum torbası yada ağaç takoz kullan ılmalıdır. 3- PVC Borular Çelik borularda korozyon, ne denli sorunsa PVC borularda da güne ş ışınları önemli tahribatlar yapmakta borunun gevrek, k ırılgan olmasına mukavemetinin dü şmesine sebep teşkil etmektedir, Güneş ışınlarına maruz PVC malzemelerde malzemenin güne ş ışınlarına karşı direncini artırmak için (UV) stabilizatörü kullanılmaktadır. Oldukça pahal ı olan bu stabilizatörün toprak alt ına gömülen borularda kullanılması hiçte ekonomik olmayan bir çözümdür.
Tatbikatta; döşeme safhasına kadar borular ın güneşte bırakılmaması, mümkünse sundurma altı, bu mümkün de ğilse hasır, ot vb. maddelerle örtülerek mutlak surette güne şten korunması gerekmektedir. Boruların yeterli korunmamasmdan dolayı ortaya çıkan renk değişikliklerinin görülmesinde istiflerin tetkiki ve gerekli ikazlar ın yapılması gerekmektedir. Boruların üretiminde iyi bir hammaddenin seçimi, mevzuat ımız nedeni ile mümkün olmamakta, çok de ğişik merkezlerden sa ğlanan ham madde üretimde kullan ılmakta bunca sayıdaki hammadde hakk ında yeterli bilgi edinmek, denetleyebilmek mümkün olmamaktad ır.
İŞ PROGRAMLARININ TANZİMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Şahin GÜVEN - Şube Müdürü İş programlarının tanzim edilmesindeki amaç: 1- Yapılacak tesisten azami olarak faydalanabilmek için tesisin hangi bölümlerinin ne zaman yapılması gerektiğinin tespit edilmesi 2- Sözleşme çerçevesinde yüklenicilere ödenecek fiyat farklar ına esas yıllara göre yapılması gereken i ş miktarlarının tespit edilmesidir. İş programlarının ne şekilde tanzim edilece ği, konusunda sözle şmenin 10. maddesi ile Özel ve Teknik Şartnamenin 4. maddesinde gerekli aç ıklık getirilmiştir. Yükleniciler taahhüdündeki tesisin i ş programlar ını, Sözleşmeye esas projede de ğişiklik yapılmayacaksa veya tali de ğişiklikler yapılacaksa yer teslimi tutanağı tasdikinin yükleniciye tebli ğ tarihinden Sözleşmeye esas projede büyük ölçekte de ğişiklik olması halinde, tesisin ana hatlarını gösteren projenin tasdikinin yükleniciye tebli ğ tarihinden itibaren 20 gün içerisinde Bankam ızdan temin edece ği örneğe uygun olarak kontrol te şkilatı ile birlikte tanzim ederek tetkik ve tasdik edilmek üzere Bankaya verecektir. Yükleniciler iş programım süresi içerisinde vermezse Banka i ş programını resen yapar. Bu takdirde yükleniciler resen yap ılan bu iş program ına aynen uymak mecburiyetindedir. İş programlarının tasdik yetkisi 1985/49 sayılı genelge ile Bölge Müdürlüklerimize verilmiştir. Bölgelerimiz yüklenicilerin vermi ş olduğu iş programını en çok 30 gün içerisinde inceleyip gerek gördü ğü de ğişiklikleri de yaparak tasdik edeceklerdir. İş programları, Bankamıza verildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde tasdik olunmazsa her geçen gün kadar yükleniciye süre uzat ımı verilir. Bu nedenle iş programlarının tasdikini bekletilmeden süresi içerisinde yapmak gerekmektedir. İş programında sonradan bir de ğişiklik yapılmasına gerek duyuldu ğu takdirde Banka bu isteği yazılı olarak yükleniciye bildirecektir. Yüklenici ise 15 gün içerisinde i ş programında istenilen değişikliği yaparak Bankaya verecektir. Tasdik olunacak bu yeni i ş programına yüklenici uymak mecburiyetindedir. Bir iş program ında aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekmektedir. 1 - İşin adı 2- Keşif bedeli 3- Tenzilatı 4- İhale bedeli 5- Sözleşme tarihi 6- Sözleşme süresi
7- Yer tesliminin tasdik tarihi 8- İşin başlama ve bitiş tarihleri 9- Projenin tasdik tarihi 10- Boruların % 15' inin yükleniciye teslim tarihi 11- Yapılacak işlerin cinsi ve miktarı 12- Aylık ve yıllık yapılması gereken iş miktarları 13- Bayındırlık ve İskan Bakanl ığınca tespit olunan çal ışılamayan günlerin ba şlama ve bitiş tarihleri 14-Yüklenici adı ve adresi İş programları; sözleşmeye esas ünitelerde, bu ünitelerin imalat ve ihzaratlar ına ait ana i ş kalemleri olan nakliye, kaz ı, dolgu, beton-betonarme, şap-sıva, ferşiyat miktarları, v e iş kalemlerinin yap ım önceliği dikkate alınarak takvim günü esas ına göre haz ırlanır. Bilindiği üzere içmesuyu tesislerinde ünitelerin yap ım sırası kaptaj - isale - depo ve şebekedir. Ancak çok özel durumlarda bu s ıra iş programında belirtilmek kayd ıyla bozulabilir. İş programı tanziminde yatay çubuklar her ünitenin ve her ünitede yer alan ana i ş kalemlerinin yapım önceli ği göz önüne al ınarak sözleşme süresince takvim gününe göre çizilir. Ancak y ıllara göre yapılması gereken iş miktarının tespitinde Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca yörede tespit edilen çalışılamayan günler göz önüne al ınacaktır. Yüklenicilere yıllara göre verilmesi gereken fiyat farkı hesabında, yüklenicinin i ş programına göre yılda yapmas ı gereken işi yapıp yapmadığı kontrol edilmelidir. Akaryakıt, demir, çimento gibi malzemelere y ılı içerisinde gelen fiyat art ışlarından dolayı ödenecek malzeme bedel fark ı hesabında da iş kaleminin tasdikli iş program ında ki yapılması gereken zamanda yapılıp yapılmadığı kontrol edilerek işi yapması gereken tarihteki fiyatları dikkate alınmalıdır. Yükleniciler tasdikli iş programına aynen uymak zorundad ır. Herhangi bir ünitede noksan iş yapması halinde Banka taraf ından belirlenecek süre içerisinde gecikmenin telafisi istenir. Verilen süre içerisinde gecikme giderilmezse Banka sözle şmeyi feshetmeye yetkilidir. İş programının tasdiki ve i ş programında yapılacak değişiklikler yüklenicilere zaman ında ve mutlaka taahhütlü yaz ı ile bildirilmelidir. Her hakediş raporunda yüklenicinin i ş program ına göre her ünitede yapması gereken i şi yapıp yapmad ığı kontrol edilmeli ve i ş programına göre geri kalınmış ünitedeki çalışmaların artırılması temin edilerek gecikmenin telafisi yoluna gidilmelidir.
SÜRE UZATIMLARI Sözleşmenin 8. maddesinde belirtilen sürenin ba şlangıcı; sözleşmeye ekli keşif özetindeki toplam boru uzunlu ğunun % 15'inin şevke haz ır olduğunun yükleniciye tebli ğ tarihinden, şayet borular şantiye teslimi olarak siparişe bağlanmışsa gene ayn ı miktar borunun yükleniciye teslim tutana ğı tarihinden itibaren ba şlar. Sözleşmeye esas işin tamamı sanat yapılarını kapsıyorsa sözleşme süresinin başlangıcı; projede bir de ğişiklik yoksa yer teslimi tutana ğı tasdikinin yükleniciye tebli ği tarihinden; yeni bir proje yapılacaksa projenin tasdikinin yükleniciye tebli ği tarihinden itibaren başlar. Şayet yüklenici projeyi verilen süre içerisinde Bankaya teslim etmemişse; Özel ve Teknik Şartnamenin 2. maddesinde belirtilen projenin yap ımı için verilen süreye projenin tatbiki için Bankada geçen süre eklenerek işin başlangıç tarihi tespit edilir. Projenin yapım süresine Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca tespit olunan çal ışılamayan günler dahildir. Ancak olumsuz hava şartlarının projenin yap ımı için gerekli arazi çal ışmalarım mümkün kılamıyorsa, belgelemek şartıyla çalışılamayan günler dikkate al ınır. Boruların % 15!inin geç verilmesi halinde yüklenici iş programında belirtilen diğer sanat yapılarını yapmak mecburiyetindedir. Sözle şme konusu işin yapılması için tespit olunan süreye rastlayan k ış aylarının ve resmi tatil günlerinin etkisi göz önünde tutulmu ş olduğundan yükleniciler bu gibi günlerin varlığım ileri sürerek süre uzatımı talebinde bulunamaz. Boruların % 15'inden geri kalanın tesliminde bir gecikme olması, gerek boru güzergahlarında gerekse sanat yap ılarının yerlerinde çıkan istimlak sorunları ve geçiş izinlerinin geç çözümlenmesi, hakedi şlerin sözleşmede belirtilen süreden daha geç ödenmesi, önceden görülemeyen fakat in şaat anında ortaya çıkan ve Bankaca kabul edilecek sebeplerin varl ığı halinde,
imalatların fen ve sanat kurallar ına uygun yap ılabilmesi göz önüne al ınarak gecikmenin i şe etkisi ölçüsünde süre uzat ımı verilir. Hakedişlerin geç ödenmesinden dolay ı verilecek süre uzat ımı; n
ai t i Süre Uzatımı
i 1
A T
1
t
Bu formül 7.11.1996 tarih ve 5147 say ılı onayla yürürlüğe konulmuş olup tüm bölge Müdürlüklerimize duyurulmu ştur. Bu formülle süre uzat ımının uygulamaya konulmasıyla Tetkik ve Dan ışla Kurulunca al ınan 1983/99 sayılı karar yürürlükten kald ırılmıştır. ai = Hakedişin ödenmesi geciken tutar ı (Sözleşme B.F. ile) t j = Ödemenin gecikti ği gün sayısı (gün) A = Keşif bedeli T = Sözleşmesine göre çal ışılacak iş günü (gün) t1= Hakedişin gerçekleşen süresi Yükleniciye verilecek süre uzat ımlarında Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca tespit olunan çalışılamayan günler dikkate al ınır. Keşif bedelinin dolmas ı nedeniyle keşif bedelinin % 30'una kadar ilave i ş yaptırılması halinde verilecek süre ana sözle şme süresine orant ılı olarak % 30 dahilinde yapt ırılacak iş miktarına yetecek kadar verilir. % 30 dahilinde verilecek süre; 1- % 30 onayı sözleşme süresi bittikten sonra al ınmışsa onayın yükleniciye tebli ği tarihinden 2- % 30 onayı sözleşme süresi bitmeden ve henüz ke şif bedeli dolmadan al ınmışsa, sözleşme süresinin bitim tarihinden 3- % 30 onayı işin sözleşme süresinden evvel bitirilmesi halinde alınmışsa % 30 onayının yükleniciye tebli ği tarihinden 4- % 30 onayı yüklenicinin cezal ı çalışılmaya süresine girmesinden sonra al ınmışsa sözleşme süresinin bitim tarihinden itibaren ba şlatılır. Kesinlikle ek sözleşme yapılmaması hususunda tüm Bölge Müdürlüklerinize yaz ı ile talimat verilmiştir. Ancak çok özel ve zaruri durumlarda ek sözle şme yapılması gerekirse, ana sözle şme ve ek sözleşmede belirtilen i şlerin tamamı için gerekli süre ek sözle şmeden evvel tespit edilmeli ve i şin bitiş tarihi sözleşmeye yaz ılmalıdır. Bilindiği üzere Genel Müdürlükçe ihale edilen i şlerin % 30 onayı ile ilgili Teknik Daire Başkanl ığınca makamdan al ınmaktadır. Bölge müdürlüklerimizce ihale edilen i şlerde ise Yönetim Kurulu Kararı ile Bölgeye verilen i ş yapma yetkisini aşmamak üzere % 30 onayı Bölge Müdürlüklerimizce al ınmalıdır. Sözleşme süresinin bitim tarihi ile % 30 onayı tarihi arasında bir boşluk kalmamas ına dikkat edilmelidir.
FİYAT FARKLARI VE MALZEME BEDEL FARKLARI Bilindiği üzere Bankam ızca yapt ırılmakta olan içmesuyu in şaatları Birim fiyat esasına göre ihale edilmektedir. Birim fiyat esasına göre ihale edilerek yapt ırılan içmesuyu inşaatlarında fiyat farkı; sözleşme yılı birim fiyatlarına esas analizler kullan ılmak kayd ıyla bulunacak olan uygulama y ılı birim hatları ile sözleşme yılı birim fiyatları arasındaki farka ihale tenzilat ı uygulanarak hesaplan ır. F = (B-A)(l-t) H = A(l-t)+F F = Uygulama yılında ödenecek fiyat fark ı A = Uygulama yılında yapılan işin sözleşme hatlarıyla tutarı B = Uygulama yılında yapılan işin uygulama yılı fiyatlarıyla tutarı H = Uygulama yılında fiyat farkı dahil toplam hakedi ş tutan
t = İhale tenzilatını göstermektedir. Sözleşmenin, özel rayiç, kabul, prensip ve analizlerle hesap edilen i ş kalemlerinin bulunmas ı halinde, bu i ş kalemlerinin uygulama yılı birim fiyatlarının hesaplanmas ında aynı özel rayiç kabul, prensip ve analizler kullan ılmalıdır. Sözleşmesinde birim fiyatı bulunmayan bir i ş kaleminin yaptırılması halinde sözleşme rayiçleri kullanılarak yeni fiyat yap ılmalıdır. Sözleşme fiyatı bu usulle hesaplanan i ş kalemlerine de fiyat farkı uygulanır. Ancak bir iş kaleminin birim fiyatının hesaplanmasında, sözleşme rayiçleri yerine işin yapıldığı yılın rayici veya fatura bedeli kullan ılmışsa bu iş kalemine o yıla ait fiyat farkı uygulanmamalıdır. Bu gibi durumlarda iş programının gerçekleşip gerçekleşmedi ğinin tespiti için bu i ş kaleminin sözleşme fiyatına tahvili gerekir. Bunu teminen öncelik s ırasına göre varsa mevcut rayiçler, bu yoksa benzer i ş kalemleri ile malzeme birim fiyatından elde edilecek oranlar, buda mümkün olamıyorsa Bankanın yetkili organlarınca kabul olunacak rayiçler esas al ınır. Cezalı çalışma süresi içerisinde,malzeme fiyatlar ındaki artışlar için de malzeme bedel fark ı ödenmelidir. İhzarat bedeli ödenecek malzemeler,y ıllık i ş programına göre o yıl yapılabilecek iş kalemine yetecek kadar ihzarat yapt ırılmalıdır. Bu miktardan fazla yap ılan ihzaratın bedeli ödenmemelidir. Ancak ileriki yıllarda ihtiyaç duyulacak malzemeler,tasdikli i ş program ına uygun olmak kayd ıyla ve Bakanın yazılı izni ile uygulama yılı ihtiyacından fazla miktarda ihraz edilebilir. Her yılın sonu itibariyle tespit hakedişleri düzenlenir. Tespit hakedi şindeki ihzarat miktarlarının,biten yıla ait fiyatlarıyla tutan ile ayn ı miktarların ertesi yıla ait fiyatlar tutarı arasındaki fark ihale tenzilat ına tabi tutularak ertesi yıl fiyatlarının uygulandığı ilk hakedişten kesilir. Bundan sonra ihzaratlarda sanki imalatm ış gibi fiyat farkı verilir. Yıl sonunda yap ılan tespit hakedi şinde yüklenicinin i ş programında yapmas ı gereken kadar i ş yapamad ığı anlaşılması halinde, iş programındaki ödenek diliminin tamamlanmas ına kadar yap ılan imalat ve ihzarata geçen y ılın fiyat farkı uygulanır. Bu gibi durumlarda ihzarat kesintisi ile, ödenek diliminin doldurulduğu hakedişten sonra, düzenlenecek ilk hakedi şte yapılmalıdır. Tespit hakedişlerindeki imalat ve ihzarat miktarlar hiç bir zaman o y ıl içerisinde yapılan son hakedi ş raporundaki miktarlardan az olmamal ıdır. Ancak ihzarat miktarlarında imalata giren miktarlar dikkate al ınacaktır. Kesin hesapta veya i şin devamı sırasında herhangi bir imalat ın kesin veya ara metraj sonucu miktar ında arıtma veya eksilme olduğu tespit edilir ise, artan veya eksilen miktar imalat hangi yılda yapılırsa yapılsan geçici kabul itibar tarihini geçmemek üzere art ış veya eksilişin kesinleştiği y ılın hatlarıyla değerlendirilir. Yüklenici herhangi bir yılda, iş programında, yapması gerekenden fazla i ş yapmış olsa dahi bir sonraki yılda yapması gereken i ş tutarını gerçekle ştirmek zorundadır. İşin bir bölümü veya tamam ı için bir süre verilmişse iş programı revize edilerek yıllık ödenek durumları kalan iş miktarları ve süre uzat ımının bitiş tarihi dikkate alınarak yeniden düzenlenmeli ve durum yükleniciye taahhütlü bir yaz ı ile bildirilmelidir. Yıl içinde bitirilmek üzere ihale edilmi ş işlere süre uzat ımı verilerek ileriki yıllara sirayet etmesi halinde bu i ş kalemlerine de fiyat fark ı uygulanmalıdır.
MALZEME BEDEL FARKLARI İnşaatlarda kullan ılan veya yard ımcı olarak tüketilen malzemelere y ılı içerisinde meydana gelen fiyat artışlarından dolayı ödenecek malzeme bedel farklar ının ne şekilde ve hangi malzemelere ödenece ği sözleşmenin 12. maddesinde çok aç ık olarak belirtilmiştir. İçmesuyu inşaatlarında karşılaştığımız malzeme bedel farklar ı çoğunlukla; Akaryak ıt, Betonarme demiri, Profil demir, Pik malzeme, Çimento ve Kerestedir. Bu malzemelere bedel fark ı verilirken işin iş programına uygun olup olmad ığı kontrol edilmeli. İş programına uygun olarak yapılmışsa ve yıl içinde bir kaç kez fiyat art ışı olmuşsa hangi artış döneminde yapmas ı gerekti ği tespit edilmelidir. Malzeme bedel-farklar ı, malzemenin yıl ba şındaki fiyatı ile yıl içindeki fiyatı arasındaki fark ihale tenzilat ına tabi tutulmadan KDV hariç olmak üzere ödenir. Yüklenicilerin tenzilatlar ı yüksek
ise yıl sonu itibariyle bir sonraki yılda kullanacağı malzemeleri tespit hakedi şinde ihzarat olarak getirmektedirler. Çünkü yıl sonu fiyatı gelecek yılın baz fiyat ına eşit olmaktadır. Malzeme bedel fark ında ihale tenzilat ı uygulanmad ığından her ne kadar ihzarat kesintisi yap ılsa dahi ihzarat kesintisine de ihale tenzilatı uyguland ığından yüklenici bir miktar karl ı duruma gelmektedir.
İÇMESUYU TESİSLERİNDE ZEMİNİN ÖNEMİ VE ZEMİN EMNİYET GERİLMESİ TAYİN YÖNTEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Ayfer ÖRGE - Başkan Yardımcısı Bir yapının sa ğlıklı bir şekilde gerçekle ştirilebilmesi için zemin ve temel etütlerinin, özellikle zemin ve yapı etkileşimim göz önüne alarak ve temel tasar ımı için gerekli olabilecek her türlü bilgiyi kapsayacak şekilde yapılmış olması, temel ve kaz ı sistemlerinin doğru olarak projelendirilmesi gereklidir. Aksi halde, i şin yapımı aşamasında maliyeti arttıran ve bazen de projenin büyük ölçüde değişmesine neden olan durumlar ortaya ç ıkabilmektedir. İçmesuyu tesislerinde zeminin önemi iletim hatlar ında ve depo, ar ıtma tesisi gibi su tutucu yapılarda gündeme gelmektedir. İçmesuyu depolar ında zeminle ilgili hususlara de ğinecek olursak; bilindiği gibi içmesuyu tesislerinde kullan ılan çeşitli hacimde depo projelen, içmesuyu projeleri kapsam ında farklı firmalarca hazırlanmış ve uygulanmıştır. Ancak zaman içinde söz konusu projelerin hesapları ve hesaplarda baz alman zemin emniyet gerilme de ğerleri temin edilemez duruma geldi ği gibi, aynı hacimde farklı ebatta depo projeleri üretilmi ştir. Bu nedenle sistem, malzeme, çe şitlilik ve yemlenen yönetmelikler yönünden konunun bir bütün halinde ele al ınarak aynı kriterler çerçevesinde projelendirilmesi zorunluluk haline gelmi ş ve yeni depo tip projeleri haz ırlanmıştır, 1.1.1995 tarihinden itibaren uygulamaya konulan projeler 4 farklı deprem bölgesi ve 2 kg/cm 2 den büyük, 2 kg/cm 2 -1,5 kg/cm2 arası ve 1 kg/cm olmak üzere 4 ayrı zemin emniyet gerilmesi için haz ırlanmıştır. Proje aşamasında zemin emniyet gerilmesinin belirlenmesine ve depo yerinin uygunlu ğuna ilişkin zemin etüt raporu haz ırlanmasına ait esaslar ilgili şartnameler yanı sıra bir yazı ile Bölge Müdürlüklerimize bildirilmiştir. Ancak uygulamalar sonucunda gerek proje yüklenicilerinin gerekse Bölge Müdürlüklerimizin konuya yakla şımlarında baz ı farklılıklar ortaya çıkması nedeni ile konu tekrar gözden geçirilerek Etüt - Fizibilite ve Proje Özel Şartnamesinin 4. maddesi yeniden düzenlenmi ştir. Bu düzenlemede Bay ındırlık ve İskan Bakanl ığı'nın hazırlamış olduğu Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Haz ırlanmasına İlişkin Esaslar da dikkate al ınmıştır. Söz konusu Esaslarda yap ı ve zemin koşulları açısından 3 kategoriye ayr ılan zemin ve temel etütlerinden 2. ve 1. kategoride yer alan yapılar için genellikle bir ön etüt, bir tasar ım etüdü ve gerekirse kontrol etütleri ve yap ı evresi gözlemleri ile ölçümlerin yer almas ı istenmektedir. Ön etüdün seçilen yerin uygunlu ğunun tespiti, alternatif yerlerin belirlenmesi ve tasar ım etüdünü planlamak için yap ılacağı belirtilerek, ön etütlerde topo ğraf ık durum, hidrolojik ko şullar, komşu yapılar ve kaz ıların incelenmesi, jeolojik kay ıtların incelenmesi, civarda yap ılmış önceki etütler, eski haritalar, yerel depremsellik gibi bilgilerin yer almas ı öngörülmektedir. Tasarım etüdü kapsam ına işe; zemin tabakalar ının belirlenmesi, zemin mukavemet, deformasyon, permeabilite, bo şluk suyu basıncı özellikleri ile yeraltı suyunun zararl ı özellikleri vb. hususların dahil edilebilece ği belirtilmekte bu etütler için uygulanacak al ışılmış yöntemler:
1- yerinde arazi deneyleri, 2- sondajlar, inceleme çukurları, 3- laboratuar deneyleri olarak sıralanmaktad ır. Bu esaslar yan ı sıra içmesuyu depolama tesislerinde: 1- İnşaat aşamasında istimlak problemleri- nedeni ile söz konusu olabilen yer de ğişiklikleri, 2- Proje aşamasında zemin sondaj ekipman ının ulaşımına uygun koşulların sağlanmasındaki zorluklar, 3- Yeni depo tip projelerinin 4 farklı zemin için haz ırlanmış olması nedeni ile inşaat aşamasında yeniden projelendirme gerektirmemesi, zemine uygun k ısımların uygulanabilme kabiliyeti, 4- Özellikle çok s ık kullanılan 50-700 m lük hacimli depolar ın monolitik sistemle çözülmü ş olmaları sonucu zemin s ınıf ının inşaat sırasında değiştirilmesinin işin keşfine önemli ölçüde etkileşimi olmaması, 5- İstisnasız her depo yerinde proje a şamasında sondaj i şlemi yapılmasının getireceği maliyet unsuru, 6- Depo yerlerinin genelde sa ğlam zemin olarak nitelenen alanlarda seçilmesi gibi hususlar da dikkate alınarak, ilgili şartnamede yap ılan son düzenlemede yap ılacak işlemlerin öncelik sıralaması belirlenmiştir. Buna göre; 1- Öncelikle gözlemsel inceleme yolu seçilir. Bunun için yapı civarında imar planı raporlarındaki zemin emniyet gerilmesi, mevcut lokasyonlar, aç ılmış bulunan kaz ı çukurları, jeolojik haritalar ve yapılmış bulunan binalara ait baz alman zemin emniyet gerilme de ğerlerinden yararlanılmalıdır. 2- 1. maddede belirtilen şekilde tarifleme belirlenemiyorsa, yap ı yerinde deney çukuru aç ılıp gerekli incelemeler yap ılarak ve zemin raporu haz ırlanarak tarifleme getirilmelidir. 3- Yukarıdaki ilk iki madde ile de zemin emniyet gerilmesinin belirlenememesi halinde ise, temel sondajına gidilerek, laboratuar deney sonuçlar ına göre zemin raporu haz ırlanıp buna bağlı olarak zemin emniyet gerilmesi belirlenmelidir. 1. madde kapsam ında yapılan çalışmalar: hidrolojik rapora ek olarak haz ırlanacak zemin raporu kapsam ında açıklanarak, bu rapor kapsam ında: a) Yapı yakın çevresinin Jeolojik haritas ı(l/25.000, 1/5.000 1/2.000, 1/1.000 ölçeklerinden biri) b) Yapı yerinin genel topografyas ı, mülkiyet ve ula şım durumu, c) Yapı yerinde zeminin tabakalanmas ı ve kesiti, d) Yeraltı suyu ve feyezan durumu, e) Heyelan durumu f) Depremsellik durumu hususlarına yer verilmelidir. Bu çerçevede yükleniciler taraf ından haz ırlanan zemin raporu hidrolojik rapor yersel tetkiki sırasında Bölge Müdürlüğü inşaat ve jeoloji mühendisi taraf ından incelenerek yersel tetkik tutanağında, zemin raporunda önerilen zemin emniyet gerilmesi hakk ında görüş bildirilir, 2.veya.3.maddelerde belirtilen hususlar ın yapılmasına gerek duyulmas ı halinde, bu durum gerekçeleri ile birlikte tutanakta belirtilmelidir. Deney çukuru aç ılmasına gerek olmas ı halinde bu i şlem, rapor yersel tetkikinde yap ılarak sonuçları tutanakta belirtilmeli, bu aşamada çukurun açılamaması durumunda bu i şlem proje aşamasına kadar yüklenici taraf ından yapılarak, proje ekinde haz ırlanacak zemin raporu, idareye teslim edilmelidir. Zemin sondajı gerekmesi halinde bu i şlem yüklenici firma taraf ından proje haz ırlanması aşamasında yaptırılarak aynı ş ekilde proje ekinde idareye teslim edilmelidir. Depo yeri zemin raporlar ı Bölge Müdürlüğünce incelenip rapor veya proje ile birlikte onaylanmak üzere Genel Müdürlü ğe gönderilmelidir. Yeni düzenlemede söz konusu gözlemsel incelemelerin inşaat ve/veya çevre ve/veya jeoloji mühendisi taraf ından gerçekle ştirilmesi ve yüklenicilerden mutlaka jeoloji mühendisi istihdam şartı aranmamas ı da vurgulanm ıştır. Projelendirme aşamasında yapılan bu incelemeler sonucu belirlenen zemin emniyet gerilmesi değerleri inşaat aşamasında temel seviyesinde kaz ı yapılmasını takiben tahkik edilmeli,
tereddütlü durumlarda depo yeri istimlak ve ula şım sorunları da çözümlenmi ş olduğundan gerek duyulursa bu aşamada zemin sondaj ı yapımına gidilmelidir. Tip Projeler Yapım Genel Teknik Şartnamesinde yapının oturacağı arazinin ilk 1.000 m 2 si için yeterli derinlikte 4 sondaj, sonraki her 1.000 m 2 için en az iki sondaj yap ılması önerilmektedir. Bu esaslar çerçevesinde zemin raporlar ı düzenleme i şleminin Bölge Müdürlüklerimizce haz ırlanan projelendirme çal ışmalarında da dikkate al ınarak projelere dahil edilmesi beklenmektedir. Depo yerlerine ait zemin çalışmalarının yanı sıra hidrolojik rapor yersel tetkiklerinde iletim hattı güzergah ında heyelan etütlerinin yap ılmasına da gerekli önem verilmeli, mümkün oldu ğu nispette güzergah üzerindeki aktif veya pasif heyelan alanlar ından uzaklaşacak şekilde güzergah belirlenmesine özen gösterilmelidir.
SANAT YAPILARINDA BETON VE KALIBIN ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Refik TUZLU - Şube Müdürü Beton: Çimento, kum, çak ıl ve suyun uygun ölçülerde kar ışımından elde edilir. Betonarme: Beton ve çelikten meydana gelen birle şik bir yapı malzemesi Kalıp: Betonarme yapı malzemesinin bünyesine girmesine ra ğmen beton ve çelikten sonra üçüncü ve onlar kadar önemli bir ö ğedir. Bu tanımları yaptıktan sonra kaliteli bir beton veya betonarme yap ı inşaa edebilmek için, betonun bünyesine giren malzemeleri inceleyelim. SU Beton yapılmasında, kum ve çak ılın yıkanmasında, yap ılmış inşaatın sulanmasında kullanılacak su temiz, berrak olmal ı, kil, çamur, ya ğ, la ğım suyu alkali ve asitleri ihtiva etmemelidir. ■ İçmesuyu elveri şli (TS 266) sular en ideal beton karma suyu olarak kullan ılabilir. ■ Çok kirlenmemi ş olmak şartıyla tabiattaki var olan sular karma suyu olarak kullanılabilir. ■ Organik maddelerle endüstri at ıkları hiç bir şekilde bulunmamas ı gerekmektedir. ■ Nehir ve dere sulan gibi çamurlu sular havuzlar da dinlendirilip içindeki çamurlar çökeldikten sonra kullanılmalıdır. ■ Deniz suyu da betonda kullan ılabilir. - Ancak aluminli çimento hiç bir zaman tuzlu su ile kar ışt ır ılmamalıd ır. - Kullanılan sular kesinlikle asitli ve sülfatl ı olmamalıd ır. - Kullan ılacak sular ın asitli olup olmad ığı turnusol ka ğıd ı ile anla şılır. Turnusol ka ğıd ı k ırmı zı renk veriyorsa bu su asitlidir. - Sülfatlı sular ise baryum klorür eri ğ i ile beyaz çökelek vermesiyle tan ınabilir. Bu sular kesinlikle karma, sulama ve y ıkama suyu olarak kullan ılmaz.
■ Fransız sertlik derecesi 9, Alman sertlik derecesi 5'in altında olan sular karma suyu olarak kullanılmaz. Ancak bu sulara yeteri kadar kireç kat ılarak sertliği arttırılıp kullanılması mümkündür. Karma suyu ile yap ılacak beton numunelerinin 7 ve 28 günlük küp mukavemetleri, ayn ı şartlarda fakat içmesuyu ile yap ılan numunelerin küp mukavemetlerinin %90' ından az olmamal ıdır.
ÇİMENTO : Çimentolar; kil ve tabii kalker taşlarının yüksek sıcaklıkta pişirildikten sonra öğütülmesinden elde edilen hidrolik ba ğlayıcılardır.
Su ile karıştırılıp plastik bir hamur durumuna getirildikten sonra havada yada su içinde yava ş yavaş katılaşarak taşlaşırlar. Piriz adı verilen bu kat ılaşma olayı 1 saatte başlamak ve en çok 10 saatte tamamlanmak üzere gerçekleşir. ■ Bu süreyi soğuk yavaşlatır. ■ Bu süreyi sıcak hızlandırıcı etki yapar. a) Portland Portland Çimentolar Çimentoları TS19 Portland Çimentosu Standardlar ına göre göre üretilm üretilmekt ektedi edir. r. Normal Normal Portla Portland nd çiment çimentola olarr ı tam mukavemetlerinin yakla şık % 70'ini 28 günde kazan ır. ■ Normal Portland Çimentosu (NPÇ 350) ■ Yüksek Mukavemetli Portland Çimentosu (YPÇ 500) ■ İlk Mukavemeti Yüksek Portland Çimentosu ( İPÇ 600) b) Beyaz Portland Çimentosu (BPÇ 350) c) Yüks Yüksek ek Fırın Cüruf Çimentolar Çimentoları ■ Demir Portland Çimentosu (NDPÇ 350) ■ Yüksek Fırın Portland Çimentosu (NYPÇ 350) Yüksek Fırın Portland Çimentolar ı, Portland çimentolar ına kıyasla rutubete tuzlu suya endüstri gazlar ının etkisine daha dayan ıklıdır. d) Tras Trasllı Çimentolar (T.Ç) Genellikle, Genellikle, kütle betonlar ında ve su yap ıların da kullan ılırlar. e) Alüminli Alüminli Çimentol Çimentolar ar Bu çimentoların sertleşmeleri çok hızlıdır. Prizden 24 saat sonra portland çimentosunun 28 günlük mukaveme mukavemetine tine ulaşır. Sülfatl Sülfatlı ve asitli asitli sularl sularlaa yükse yüksekk ısının zarar zararllı etkilerin etkilerinee karşı dirençleri yüksektir. Soğuk havada betonlamaya uygundurlar. Alüminli çimentolar ın, portland çimentosuyla karıştırılması sakıncalıdır. Çünkü böyle bir kar ışımda hacimsel genle şme olur. f) Diğer tür çimentolar çimentolar Hava Hava Sürü Sürükl kley eyen en Portl Portlan andd Çimen Çimento tosu su:: Bu çimen çimento tola lard rdaa donm donmay ayaa kar kar şı direnç yükseltilmiştir. Genleşen (Ekspansif) (Ekspansif) Çimento; Çimento; Rötre istenmeye istenmeyenn ve genleşme istenen yerlerde kullanılır. Geçirimsiz çimento: Geçirimsiz maddeler katılmış Portland çimentosudur. 3 aydan fazla muhafaza edilmi ş çimentolar kullanılmadan önce tekrar kontrol edilmesi gerekir. Çimentonun Türk Standartlar ına uygunluğu tespit edilmelidir. Muhtelif fabrikaların çimentoları aynı inşaat aat ünit ünites esin inde de kull kullan anılamaz. Çimento rutubetsiz tsiz ve üz üzeri örtü rtülü yerlerde depolanmal ıdır. Depo Depo yada yada amba ambarl rlar arda da çime çiment ntoo torb torbal alar arı zeminle zeminle temas temas etmeyecek etmeyecek şekilde ahşap ızgara üzerine en çok 8 s ıra halinde istif edilmelidir.
AGREGA,KUM Kum; Kayaların ayrışmasıyla oluşan ve daneleri delik çap ı 7 mm olan elekten geçebilen bir yap ı malzemesidir. Kare Delikli
İnce kum Orta kum İri (kaba) kum
Elek
0-1 mm 1-3 mm 3 - 7 mm
0 - 0,8 mm 0,8-2,4 mm 2,4 - 4,3 mm
Kum tabii ve suni olabilir. Tabii kum; dere yataklar ından, kum ocaklar ından ve deniz k ıyısından elde edilir. Suni kum; kalker ve granit gibi ta şların konkasörle k ırılmasıyla mekanik olarak üretilir. Yapıda kullanılacak kum temiz olmal ı beton mukavemetine zararl ı yada çeli ğe etkiyen maddeler bulunmamalıdır. Dane şekilleri mümkün oldu ğu kadar yuvarlak, kürevi veya kübik olmal ı,
Yapılarda kullan kullanılan kum yeter yeterli li derec derecede ede sa ğlam lam bas basınca dayan dayanıklı ve çeşitli hava hava etkile etkilerin rinee mukavim olmal ıdır. Deni Denizz suyun suyunun un port portla land nd çime çiment ntos osun unaa etki etkisi si kötü kötü oldu oldu ğunda undann deni denizz kumu kumu ile ile beto betonn yapılmakta lmaktann kaçınılmalıdır. Özel Özelli likl klee yükse üksekk kali kalite teli li beto betonl nlar ar için için KUM KUM temi temizz tatl tatlı su ile ile yıkanmal ıdır. Kum kalitesini basit olarak anlamak için; Bir avuç kum elde ovaland ığında toprak gibi' gibi' ezilme ezilmemel melii gıcırtılı bir ses çıkarmamal ı, ele yapışmamak, mamak, avuçta avuçta atıldığında toz ve kir bırakmamal ıdır. Kumun içinde toprak ve killi maddelerin varl ığım anlamak için; Bir miktar kumu ölçekli cam bir kaba veya bir bardak içindeki suya at ılarak basit bir deney yap ılır. Su ile karıştırılan kum durulmaya b ırakıldığında toprak ve kil kumun üzerinde bir tabaka şeklinde çökelir. Bu tabakan ın kalınlığı kum kütlesinin yüksekli yüksekli ğinin 1/14 ünden çok olmamalıdır.
ÇAKIL Çakıl ve kumun mukavemeti çimento mukavemetinden hiç bir zaman daha az olmamal ıdır. Çünkü kırılma daima malzemenin zay ıf olanından ileri gelir. Betonun bünyesine giren çak ılların büyüklükleri genellikle 7-70 mm aras ında kal ır.
GRANÜLOMETRİ GRANÜLOMETR İ Bir kum-çakıl karışımıyla iyi kalitede beton yap ılabilmesi için çeşitli çaplardaki tanelerin kar ışımı içinde bulunmas ı gerekir. Granülometrik birleşimi belirlemek için çe şitli delik çaplar ındaki bir elek dizisinden yararlan ılır. Her elekten geçen malzeme miktarlar ı bulunur. Agrega y ıkand ıktan sonra uygun granülometriyi verecek granülometri e ğrisindeki limitlere göre en az 4 gruba ayr ı ayrı depo edilecektir. BETONUN KARIŞ KARIŞTIRILMASI Karıştırma el ile yapılırsa; Kum, çakıl, çimento önce kuru olarak, beton, tahta veya saç platform üzerinde iyi kar ıştırılır, bu karıştırma bir yere aktarmak suretiyle en az üç kere yap ılacaktır. Sonra süzge süzgeçli çli kova kova ile gerek gerekti tiği kadar su kat ılara larakk harç harç ile sar sarılmamış hiçbir hiçbir çak çakıl veya kırmataş görülmeyinceye kadar kar ıştırma ve harmanlama i şin deva edilecektir. Karıştırma rma Beto Betoniy niyer er ile yap yapılıyorsa yorsa;; Betoni Betoniye yere re konula konulaca cakk çimen çimento, to, kum, kum, çak ıl yada ada kırmataş ve su hep birlikte homojen bir şekilde karıştırılacakt ır. Karma işi en az 1 dakika olmakla birlikte bu süre betoniyerin kapasitesine de ba ğlıdır. Mesela; (1.147) m3 kapasiteli betoniyerler için 1.5 1.5 daki dakika ka kar kar ıştırılır. Beto Betona na konu konula lann su mikt miktar arı azaldıkça kça kar karıştırma rma süre süresi si uzat uzatılmalıdır. Kullanılaca lacakk beto betoniy niyer erler ler su ayar ayar tertib tertibat atll ı olmalı. Elde lde edile dilenn beto betonn 20 dakika kika için içinde de kullanılmalıdır.
Beto Betoniy niyer er ile kar karıştırmad rmadaa ikin ikinci ci bir bir kar karışım konm konmad adan an önce önce beton betoniy iyer er tama tamam m ıyla boşaltılmalıdır. İş bittiği veya durduruldu ğunda betoniyer iyice temizlenmelidir.
BETON DÖKÜLECEK YERİ YER İN HAZIRLANMASI Beton dökülecek yüzeyler ve kal ıpların içerisi su birikintileri,- çamur, talaş, yonga, şekerli maddeler inşaat aat art artıkları ve yaban yabanccı maddelerd maddelerden en temizlenmi temizlenmiş olacaktır. Kayal Kayalık olan olan yerle erlerd rde, e, gev gev şek parçalar kald ırılmalı ve yüzey iyice temizlenmeli, su emme gücü olan yüzeyler beton suyunu emmemesi için beton dökülmeden önce iyice ıslatılmalıdır. BETONUN TAŞ TAŞINMASI Teknik şartlar artlaraa uygun uygun olarak olarak haz haz ırlanan rlanan beton beton hemen hemen döküle dökülece ce ği yere taşınmal ıdır. Taşıma sırasında beton beton eleman elemanlar larının birbir birbirind inden en ayr ayrılmaması için için taşıma işi sarsılma ve çalka çalkalan lanma ma yapmayan yapmayan araçlarla yap ılmalı, bu şekilde taşıma yapılamıyorsa betonun taşınıp dökülece ği yerde bir kere daha kar ılması gerekir. Beton Beton serbes serbestt olarak olarak en fazla fazla 1.5 m yükse yüksekli klikte ktenn dökülm dökülmeme emeli; li; beton beton oluk oluk yard yard ımıyla dökülecek ve e ğim çok fazla ise, olu ğun yer yer paletlerle teçhiz edilmesi, k ısa parçalardan olu şturup sık s ık yön de ğiştirilerek betonun h ızının kesilmesi amaçlanmal ıdır. Beton ton dökme işind inde boru oru kull kullaanılırsa rsa boru borunnun alt ucu dökül ökülmü müş beto betonn için içinde de bulundurulacak, boru her zaman dolu olacakt ır. Betonun kar ıldığı veya betoniyerden ç ıktığı an ile yerine döküldü ğü an arasında geçici süre 20 dakikayı geçmemelidir. Özel kar ıştırma aletleriyle teçhiz edilmiş kamyonlarla kamyonlarla (Transmikserler) (Transmikserler) taşımalarda süre 45 dakikay ı geçmemelidir. BETONUN DÖKÜLMESİ DÖKÜLMESİ VE SIKIŞ SIKIŞTIRILMASI Beton aralıksız dökülecek vibratör ya da el ile s ıkıştırılarak sıklığı temin edilecektir. Vibratörle sıkıştırmada betonun homojenli ğinin bozulmamas ına dikkat edilmeli i şin önemine göre vibratörün devir adedi tespit edilmelidir. Beton kat kat dökülecek vibre edilmi ş katların kalınlığı vibratör iğnesinin uzunluğunun yarısı kadar olacakt ır. El ile sıkıştırmada beton tabaka kal ınlığı 15 cm den fazla olmayacak. İki tabakanın dökümü arasındaki zaman 90 dakikay ı geçmemelidir. Vibre edilen ve prize geçen betonlar tekrar vibre edilmez edilmez.. Vibratör Vibratör iğnesi son dökülmü ş beton içine yava ş yavaş m2 yüzeye (4) dört defa e şit aralıklarla batırılacak; Bu aral ıklar vibratörün etki alan ının çapından fazla olmayacakt ır. Döşeme ve kaplamalarda sat ıh vibratörü kullan ılacak; Beton dökümünden 7 gün süre ile her türlü titre şimden korunacakt ır. SU İÇİNDE BETON DÖKÜLMESİ DÖKÜLMES İ İçinde beton dökülecek suyun ısısı +10° altına düştüğünde dökülecek beton en az 300 dozlu ve dışarıda 50 kg fazladan ilave olunacakt ır. 25 cm çap ındaki borular, yada alt ı kapakl ı kova ile sıkışık bir kütle halinde su alt ına b ırakılacaktır. Beton hiç bir şekilde oynat ılmayacak, suda dalga olmamas ı dikkat edilecektir. Tabandan kaynak suyu ç ıkıyor ise beton dökümüne zarar vermeyecek şekilde önlem alınacakt ır. DENİ DENİZ SUYU ETKİ ETKİSİNDE OLAN BETONUN DÖKÜLMESİ DÖKÜLMES İ Projesinde 200, 250 dozlu gösterilmi ş olan masif beton k ısımlar deniz suyu etkisinde kal ıyorsa, bu beton betonlar lar 300 dozlu dozlu olarak olarak döküle dökülecek cektir tir.. Bu gibi gibi beton betonlar larda da deniz deniz suyunu suyununn kimya kimyasal sal etkile etkilerin rinee dayanıklı çimento kullan ılmamalıdır. ALKALİ ALKALİ VE SÜLFATLI SULARIN VE ZEMİ ZEM İNİN ETKİ ETKİSİNDE KALAN BETONLARIN DÖKÜLMESİ DÖKÜLMESİ Beton işin başından sonuna kadar aral ıksız dökülecektir. Buna imkan bulunamazsa zeminden en az 45 cm daha yüksek bir seviyeye kadar aral ıksız dökülecektir. Alkali zemin veya alkali sular ın beton
dökümü bittikten sonra 72 saat beton yüzüne de ğmemesi sağlanacaktır. Alkali ve sülfatlı zemin ve sulara dayanıklı çimento kullanılacakt ır.
SOĞUK HAVADA BETON DÖKÜLMESİ Hiç bir zaman donmu ş zemin üzerine beton dökülmeyecektir. Donmu ş, kar ile karışmış, kırağı ile örtülmüş malzeme kullanılmayacakt ır. En az + 3 dereceye kadar herhangi bir tedbir al ınmadan beton dökülebilir. ± 3 derecede beton yap ılması betonun dökülmesi ve korunmas ı için basit tedbirler alınması gerekir. Isı + 3 derecenin altına düştüğü zaman dozaj en az 350 tutulmal ı, Agrega ve su 40° kadar ısıtılmalı, Prize çabukla ştırıcı katkı malzemeleri ilave edilmeli, Suyun çimentoya oran ı % 40 aşmamalı. Beton döküldükten 7 gün sonras ına kadar +15° üstünde tutulmas ı gibi tedbirler alınmalıdır. BETONUN KORUNMASI Beton 7 gün süreyle nemli tutulmal ı, üzeri çuval kum, has ır örtülmeli ve sulanmal ı veya beton yüzeyine kimyevi koruyucu madde ilave edilerek korunmal ıdır. Geceleri ısı 20° fazla olursa sulamaya devam edilmeli. Beton sars ıntılardan, rüzgardan, yağmur ve kimyasal maddelerden korunmalıdır. DİLATASYON DERZLERİ Bırakılacak dilatasyon derzleri projesinde gösterildi ği gibi yapılacaktır. Binalarda 40 m, İstinat duvarlarında 10 m, Kanal kaplamalar ında 2 m yi geçmemelidir. BETON EK YERLERİ Momentlerin en az oldu ğu yerlerde beton 45° e ğimli veya dişli olarak bırakılacak; Yeni beton döküldüğü zaman bu yüzeyler temizlenecek gerekti ğinde tel f ırça kullanılacak, yıkanacak kuvvetli dozlu çimento şerbeti döküldükten sonra yeni beton dökülecektir. Eski beton ile yeni betonun birbirleri ile iyice kaynaması sağlanacakt ır. Betonlara lüzumu halinde maksada uygun katk ı malzemesi ilave edilecektir. KALIP VE İSKELENİN ALINMA MÜDDETİ Beton yeteri derecede prizini yapmadan, asgari bekleme müddetlerini doldurmadan kontrol mühendisinin onayı alınmadan İSKELE VE KALIP al ınmaz. İskele ve kal ıpların alınması; çimento ve dökülen betonun cins ve özelli ğine, imalatın büyüklüğüne, hava şartlarına göre de ğişir. Normal portland çimentosu kullan ılıp hava sıcaklığı +3° üstünde kaldığı sürece, Lento - hatıl, 3 m den küçük aç ıklı kiriş, kemer Kolon, perde 3 gün gibi imalatların yan kal ıpları Küçük kenarı 3 m küçük dö şeme, iskele ve kal ıpları 8 gün Küçük kenar ı 3 m daha büyük aç ıklıkta döşeme açıklıkları 3 m 21 gün geçmeden büyük kiriş ve kemer iskele ve kal ıplan alınmamal ıdır. Traslı çimento kullanılması halinde bu bekleme süresi bir misli art ır ılır. Piriz devresinde hava s ıcaklığı +3° altına düştüğünde ısının tekrar +3° çıkmasına kadar geçen müddet iskele ve kal ıp alma müddetine say ılmaz. Bir beton bileşimine giren su miktarı olarak Çimento a ğırlığının % 25 Kum ağırlığının % 8 ~ 12 si Çakıl ağırlığının % 1 ~ 2 toplamını almak uygun bir yakla şımdır.
BETONUN BİLEŞİMİ Yerine dökülmüş ve sıkıştırılmış 1 m3 beton bileşiminde bulunan çimento miktarı ağırlıkça belirlenir, kg/m3 biriminde bulunan bu de ğere dozaj denir.
Beton çelik donat ıyı paslanmaya kar şı güvenle korumakla görevli oldu ğundan birleşimde yoğun beton elde edilmesi için yeterli ölçüde çimento bulunmal ıdır. Beton bileşimindeki diğer önemli nokta su miktarıdır. Birleşime giren su miktarı hem betonun kıvam ve dolayısıyla işlenebilme özelli ği hem de mukavemeti üzerine etkir. Yeterli ölçüde su konulmazsa beton çok kuru olur. Bundan ötürü i şlenebilmesi güçleşir, Bazı yerlerde çakıllar toplanır. Çimentonun prizine yeterli nem bulunmayabilir böylece mukavemet düşer. Su gerektiğinden çoksa aşırı ölçüde su buharla ştığından geride bo şluklu beton kalır ve rötre olayı büyük ölçüde artar. Ayr ıca çeliğe yeterli ölçüde bağlanmadığı için mukavemet düşer. Betonarmede kullan ılacak beton genellikle plastik kıvamında olmalı B225 ve B300 yap ılacağı zaman su miktarları deneyle kontrol edilmesi gerekir. S ıvı betonlar betonarme yap ılarda kullanılamaz. Demirli betonlarda dozaj 250-400 kg/m olacak ve beton içindeki agrega ve su miktarlar ı hacmen tayin edilecektir. Demirli beton agregası 30 mm ye kadar dane irili ğinde olacaktır. Agrega Doz 250 300 350 400
Kum 0,500 0,500 0,500 0,500
Çakıl 0,740 0,740 0,710 0,680
Su 0,125 0,135 0,145 0,155
Kırma Taş Doz 250 300 350 400
Kum 0,580 0,580 0,580 0,580
Çakıl Su 0,790 0,130 0,790 0,140 0,760 0,150 0,740 0,160
Beton dozajlarına göre aranılacak 28 günlük en dü şük basınç kırılma dirençleri aşağıda gösterilmiştir. DOZAJ 250 kg/m3 300 kg/m3 400 kg/m3 Minimum Basınç Direnci
20 x 20 x 20 cm küp D=15 cm h=30 cm silindir
120 kg/cm 160 kg/cm 100 kg/cm2 140 kg/cm2
225 kg/cm 195 kg/cm2
Betonun tanım ve sınıflandırılması: Sınıf Vb2s (kg/cm2)* I B300 300 II B225 225 III B160 160
Kb28 (Kg/cm2) ** 240 iyi Beton 195 Normal Beton 140 Normal Beton *Vb28'-28 günlük küp numune (20x20x20 cm) bas ınç k ır ılma direnci. **Kb<28-'28 günlük silindir numune (d=15 cm, h=30 cm) basınç k ır ılma direnci. BETONARME DEMİRİ Betonarmede kullanılan çubuk demirler düz ve nervürlü olacakt ır. 1- Demirlerin Kesilmesi ve Kıvrılması Betonarme demirler projesinde gösterildi ği şekilde bükülecek, bükülme kesinlikle demir ısıtılmadan yapılacaktır. Etriyeler kendi çaplar ının en az iki katı kalınlıkta, diğer betonarme demirleri kendi çaplar ının en az 2.5 katı kalınlık etraf ında kıvrılmalıdır. İmal edilen kolon, dö şeme gibi aksamın demirleri gruplanarak (poz no yaz ılı) etiketler takılmalıdır. 2- Betonarme Demirlerin Yerine Koyma ve Bağlama Betonarme demirleri, projede gösterilen yerlerine yerleştirilecektir. Beton dökümü ve betonun prizi esnas ında yerinden onamayacak şekilde iyice ba ğlanmalıdır. Yerine konmuş demir kirden, zararl ı pastan, boya, ya ğ vs maddelerden temizlenmelidir. Betonarme demirlerinin aral ıkları her iki istikamette 30 cm den fazla oldu ğu zaman demir çubuklar ın birbirini kestiği her noktada ba ğlanmalı, demir çubuk aral ıkları 30 cm den az oldu ğu takdirde bir sıra atlayarak ba ğlanmalıdır. Demirlerin kalıp yüzeyine olan mesafesi, BLOKLAR ASKILAR vs. uygun araçlarla temin edilmeli, Bu bloklar idarenin kabul edece ği şekil ve boyutlarda Ç İMENTO harcından yada MADENİ mesnetlerden yapılmalıdır. Madeni mesnetler beton d ış sathına çıktığından galvaniz olması gerekir. Demirin kalıba değmesini önlemek ve demir s ıralarını birbirinden ayırmak için çakıl, k ırma taş, tu ğla parçası, ah şap, madeni boru parças ı kesinlikle kullanılmamalıdır. Demir yerine yerleştirildikten ve bağlandıktan sonra kontrol mühendisi taraf ından muayene ve kabul edildikten sonra beton dökülmeye ba şlanılmalıdır. KALIP Her çeşit beton, betonarme i şleri projelerindeki biçimde durmas ım sağlamak için kullan ılan yüzey kaplamas ı bu kaplamanın bağlantı ve tahkimi için kullanılan parçalardan meydana gelen bir sistemdir. KALIP İSKELESİ Kalıp üzerine gelecek yükleri ta şıyan makas, kiri ş, dikme; payanda, ba ğlantı, çapraz, dikme taban ı ve yastıkları, kalıplan indirme tertibatı ve parçalardan kurulu sisteme iskele denir. ÇIPLAK BETON KALIBI Görülen yüzleri oldu ğu gibi bırakılarak istenilen görünü şte yapılacak olan, demirli ve demirsiz betonların kalıbıdır. Bu kalıp dakikada 8.000-12.000 devirli vibratörün tesisine dayanacak şekilde takviyeli olacak ve kalıp yüzeyinin birleşme yerleri suyu s ızdırmayacak nitelikte olacakt ır. KALIP VE İSKELE Beton ve Betonarme in şaatın kalıp ve iskeleleri projesine göre yap ılacakt ır. İskele çelik veya ah şap olabilir. Ahşap olarak yap ılır ise; Dönük çatlakl ı Çıkar budaklı, Kesit değişikliği olmayan sağlam ve düzgün çıralı ÇAM veya 2. s ınıf cam kereste mukavemetinden az olmayan di ğer cins keresteden imal edilecektir.
İskele keresteleri genellikle dört köşe kesitli olacaktır. Dikmelerin yuvarlak kesitli olmasında sakınca yoktur. Kal ıp ve iskele hesaplar ında taze beton yo ğunluğu 2.400 kg/m 3 olarak alınacaktır. Kalıp ve iskele üzerindeki bütün yükler göz önünde bulundurulacakt ır. Ahşap gerilmeleri; Elyaf istikametinde bas ınç 60 kg/cm 2 Eğilme istikametinde basınç 80 kg/cm 2 Elyafa dik istikametle basınç 15 kg/cm2 Elyaf istikametinde kesme 6 kg/cm 2 olarak proje tanzim edilecektir. Beton dökülmeden veya beton dökümü esnas ında iskelede vuku bulacak ufak çöküntüleri düzeltmek, kal ıp ve iskelenin sökümü s ırasında sarsıntı ve zararlı gerilmeleri önlemek için i şin ehemmiyetine göre gerekleri yerlere verenler, sert a ğaçtan kamalar, kum kutular ı, vidalar gibi ayarlayıcı ve indirici tertibatlar konulmal ıdır. Kurulan kalıp iskelenin şekil değiştirmesine sebep olacak sarsıntılı ve üzerine ilave yükleme yap ılmayacaktır. İskelenin oturduğu zemin dayan ıklı olmazsa tertibat alınacak (kaz ık, beton) vs. gibi. Kal ıp ve iskele söküldükten sonra iskele alt ına çakılan kazıklar çıkarılarak veya kaz ık başları zemin seviyesinden veya en dü şük su seviyesinden 0,50 m a şağıda kalmak üzere kesilmelidir. Ahşap kalıplar araları açılıp harcı akıtmayacak, çarp ılmayacak, projedeki ölçülerde beton kitlesi elde edilebilecek tarzda s ıhhatle yapılmış ve takviye edilmi ş olacakt ır. Kalıp tahtaları mutlak suretle eşit kalınlıkta olmalıdır. Kalıp yüzünde kullanılacak tahtaların kalınlığı 2 cm' den az olmayacakt ır. Tahtaların kalınlıkları mukavemet hesaplar ına göre tayin edilecektir. D ış tesirlere, darbelere maruz betonlarda sivri kö şe ve hatlara mani olmak için bu k ısımlarda kalıplar çıta ile beslenmelidir. Kalıp cidarlarım birbirine bağlamak için kullanılan madeni gergiler beton yüzeyinden en az 5 mm içerden betona zarar vermeden kesilecek tarzda yap ılmalıdır.
İÇMESUYU TESİSLERİ SANAT YAPILARINDA UYGULAMAYA YÖNELİK ÖNEMLİ DETAYLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2. (BURSA) BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ Simavi BAKIR - Bölge Müdür Yardımcısı Terfili içmesuyu tesislerinde; sistemin sürekli ve iyi bir şekilde çal ıştırılması için, öncelikle derin kuyu ve yatay milli motopomp terfi merkezi ile, toplama depolar ının yerleşimine çok dikkat edilmelidir. Derin kuyu motopomp binalar ının yerleşiminde; terfi hattı istikameti, yol durumu ve sondaj kuyusunun konumu dikkate al ınmalı, bina içinde bulunan boru kanal ının terfi hattını karşılaması sağlanmalıdır. Bina yerleştirilirken, pompa montaj ının ve demontaj ın kolaylıkla yapılabilmesi için, kuyunun duvara yakla ştırılmamasına, terfi merkezinin ortas ına getirilmesine özen gösterilmelidir. Bina içindeki boru kanal ının genişliği, terfi çapma göre, her tesis için yeniden ölçümlendirilmelidir. Derinkuyu tip projelerindeki bina yüksekli ği 3,25 m.dir. Ancak, bu yükseklik, dalg ıç pompa kolon borularının boylarının 3 m. olmasından dolayı, montaj ve demontajda sorun yaratmaktad ır. Kaide betonu yüksekli ği 40 cm, caraskal ın kanca boyu 50 cm. geldi ğinden, rahat bir montaj için bina yüksekliğinin 4 m. olarak planlanmas ı ve projelendirilmesi gerekmektedir. Terfi merkezi kap ısı da m. genişliğinden az olmamalı, kapılar dışa açılır yapılmalı ve kapı, kuyu borusunun kar şısına getirilmelidir.
Projede olmasa dahi, terfi hatlarında binanın dışına kesinlikle hat vanas ı konulmalıdır. Sondaj firması taraf ından, kuyu a ğzına dökülen koruma betonu, kuyu binas ı bitmeden kapı, pencere korkuluklar ı takılmadan kırılmamalıdır. Kırıldığı ve kontrol edilmediği taktirde, kuyuların doldurulduğu görülmektedir. İçmesuyu tesislerinde; en önemli sanat yap ılarından biri de yatay milli motopomp terfi merkezleridir. Bu binalar ın iyi şekilde yerleştirilmesi ve pompa salonunun dizayn ında, pompa şase ölçülerine göre kaide ölçülerinin belirlenmesi ve i şletme debisine göre, kollektör kanal ı ve boru çaplarının ölçülendirilmesi gerekmektedir. Terfi debisine göre, bina içindeki kollektör kanal ı çok yer tutabilir. O taktirde, pompa salonundan yer kazanmak için, emme kollektörü, bina d ışında bir kanal yap ılarak, emme kollektör borusu oraya yerle ştirilir. Motopompların üzerinde çal ıştığı kaide betonları dökülmeden önce, ilgili Kontrol Mühendisleri ile görüşülüp, motopomp şase ölçüleri alınarak; buna göre beton kaide kitlelerinin dökülmesi gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken konulardan biri de, kaidenin binadan tecrit edilmesidir. Kaide betonlar ı; kum veya strafor ile binadan tecrit edilmelidir. E ğer buna dikkat etmezsek, binada çatlamalara, motopompta ar ızalara sebep oluruz. Bankam ız motopomp binalar ı tip projelerinin, her tesis için tadilatlar ının, işe başlanmadan önce yapılması gerekmektedir. Örnek olarak; üç gruplu terfi merkezi projesini ele alırsak, motopomp salonuna aç ılan sürgülü veya katlan ır kapı yapılması ve motopomp montaj ve demontaj ı için, kesinlikle kreyn monte edilmesi gerekmektedir. Tip projede; klor odas ının yanında bulunan boşluğa tüp odası veya salona ilave edilmesi uygun olacakt ır. Bunun gibi tip projelerin tadilatlar ı," motopomp montaj ına uygun hale getirildikten sonra i şe başlanması gerekmektedir. Keson kuyular üzerinde yap ılan terfi binaları, keson çap ının 3-3.5 m. olmas ı nedeniyle, debisi fazla ve yüksek Nm'li motopomplar binaya girmemekte olup, montaj ve demontajda zorluklarla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle, ayr ı bir terfi merkezi düşünülmeli veya keson kuyu üzerine yapılacak terfi binasının ölçüleri önceden planlanmal ıdır. Terfili içmesuyu tesislerinde; toplama depolarının yerleştirilmesi, kontrol elemanlarının dikkat etmesi gereken en önemli konulardan biridir. Toplama depolan; kuyulardan veya kaynaklardan gelen sular ın toplanıp, tesis gömme depolar ına su terfi eden motopomplar ı besleyen depolardır. Yatay milli motopomplar ın yemlemeli olarak çal ışmaları istendiğinden, depo krepin kotu ile, terfi merkezi salon kotunun, Kontrol Mühendisi arkada şlar taraf ından çok iyi incelenmesi gerekmektedir. Toplama depolar ının fazla gömülmesi halinde, yemlemeyi sa ğlamak için, terfi merkezinden daha a şağıya gömülmesi gerekecektir. Ancak, terfi merkezinin gömülmesi halinde, terfi hattının patlaması veya yağışlar nedeniyle, terfi merkezi motopomp salonu ve toplama deposunun manevra odası sualtında kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bu nedenle, toplama deposu ve terfi merkezi kollektör kanal ı tahliyesi cazibe ile sağlanmalı, e ğer sağlanmıyorsa, toplama depolar ının fazla gömülmemesi gerekmektedir. Toplama deposu ve terfi merkezi yerle şiminde; İnşaat ve Makine Mühendisi arkada şların koordineli olarak çal ışmaları gerekmektedir. Tüm motopomp binalar ının, motopomp giriş ve klorlama kapıları dışa açılmalıdır. Klorlama binalar ı, bilhassa arıtma tesislerinde; rüzgar hakimiyeti dikkate al ınarak, gaz kaça ğı halinde, di ğer ünitelere zarar vermeyecek şekilde inşaa edilmelidir. İçmesuyu tesisleri bünyesinde bulunan depo manevra odalar ı ve şebekede terfi hatlar ında kullanılan vanalar, çekvalfler, demontaj parçalar ı ve yangın hidrantlarının T.S.E. belgeli olmasına dikkat edilmeli ve T.S.E. belgeleri al ınıp, o işin yazışma dosyasına konulmalıdır. İçmesuyu tesislerinde di ğer önemli konu da tespit kitleleridir. Terfi hatt ı, isale hatları ve şebeke boruları, ilettikleri suyun basıncı altında daima içsel kuvvetlere maruzdur. İletilen suyun hareketinden ve bas ıncından ileri gelen bu kuvvetler, boru hatlar ında hareketlenmelere ve bunun sonucunda su kaçaklarının ortaya çıkmasına sebep olurlar. Bunun yan ında çok e ğimli güzergahlarda, borular ın a şırı eğim nedeniyle a şağıya kayma tehlikesi vard ır. Bu nedenle, içmesuyu tesislerinde, iletim hatları ile, şebeke borularını rijitlemek ve hatları basınçlara karşı sağlamlaştırmak için, alınacak tedbirlerin ba şında tespit kitleleri gelir. Yüksek terfili tesislerde; terfi
merkezindeki basma kollektör borular ı ve bina dışındaki terfi hattı tespit kitle betonları dökülmeden pompalar çalıştırılmamalıdır. İçmesuyu tesisleri depolarında, arıtma tesisi bünyesinde bulunan giri ş havalandırma yapıları, karıştırıcı, çökeltme ve filtre havuzlar ında sızdırmazlığı sağlamak için, duvar geçi ş parçalar ına sızdırmazlık çemberlerinin kaynak edilip, edilmedi ği kontrol edilmeli ve ona göre beton dökülmelidir.
İÇMESUYU İNŞAATINDA ÇALIŞMA YERİ, HENDEK TABAN GENİŞLİĞİ, DON DERİNLİĞİ, ŞEV VE İKSA KONULARINDA GENEL NOTLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 7. (ANKARA) BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ Sıtkı ŞİMŞEK - Bölge Müdür Vekili 1-ÇALIŞMAYERİ: 1- İçmesuyu tesisi ile ilgili boru hatt ı veya sanat yap ışırım yapıldığı mahal, 2- İnşaat çukurlarında (Hendek veya Temel Kaz ısı) çalışmak için gerekli, yürünebilir alana çal ışma yeri denir. İçmesuyu tesislerinde çal ışma yerleri onayl ı projesinde belirlenmektedir. Çal ışma yeri konusunda; Bankam ız Yapım İşleri Genel Şartnamesi, içmesuyu inşaatına ait Özel ve Teknik Şartname hükümleri ile 3.7.1996 tarih ve 1996/36 say ılı genelgede belirtilen hususlara dikkat edilmelidir. Çalışma yeri konusunda a şağıda belirtilen hususlara dikkat edilmelidir: a) Onaylı projesi olmayan hiçbir ünitenin in şaatına başlanılmamalıdır. b) Yıl içi ödeneğinin sağladığı imkanlar çerçevesinde i şlerin yapımı esnasında, kaptaj, isale, depo ve şebeke öncelik s ırasına uyulmalıdır. Daima yerleşim birimine öncelikle içme suyunun ulaştırılması hedef alınmalıdır. c) Tesis inşaatı daima bölgesel bir bütünlük arz edecek ve su verilip i şletmeye açılabilecek tarzda yürütülmelidir. Herhangi bir nedenle i şin sözleşmesinin tasfiyesi halinde, inşaatı biten kısımların su verilip işletmeye açılabilecek ve tasfiye kabulü yap ılacak durumda bulunmas ı sağlanmal ıdır. Keza sözleşmenin feshi halinde de tesisin in şaatına başlanmış bölümlerinin azami ölçüde bütünlük arz edecek şekilde yapılmış olması sağlanmalıdır. d) Belediyelerle gerekli koordinasyon sa ğlanarak kamulaştırma, zarar ziyan ve irtifak hakkı problemleri zamanında ve süratle çözümlenmeli ve tesis inşaatının zamanında ikmal edilmesi sağlanmalıdır. e) Çalışmanın bittiği kısımlar temizlenmeli, boru ek parças ı armatür vs toplanarak şantiyede istif edilmelidir. Dolayısıyla bu gibi yerlerde da ğınıklık önlenmelidir. f) Uzun yıllara, sirayet etmesi muhtemel olan tesislerde yapılacak iş; bölgesel bütünlük arz edecek şekilde tamamlanmalı bu kısımları Belediyenin talep etmesi halinde işletmeye açılmalıdır. Ancak işletmeye açılan bu kısımları bir tutanak dahilinde belediyesine teslim edilmelidir. Çünkü işletme esnasında çıkabilecek arıza ve hataların belediyesinden kaynaklan ıyor ise bu arıza ve hatalar ın sorumluluğu belediyesine aittir. Bu arızaların imalat hatalar ından meydana gelmesi halinde sorumluluk yükleniciye aittir. 2- HENDEK TABAN GENİŞLİĞİ : Bankamız İçmesuyu İnşaatına ait Özel ve Teknik Şartnamenin 13.maddesi çok aç ık ve net olarak çalışma yeri ve hendek taban geni şlikleri hakkında hüküm ihtiva etmektedir. Bu hükümlere aynen uyulması zorunludur.
Bütün kazılar tatbikat projesinde mevcut kaz ı kesitlerine uygun olarak yap ılacaktır. Tatbikat projesinde hendek kazı kesitleri bulunmuyorsa hendek taban ına varsa kuru dolguya oturduğu seviyede ölçülmek ve (d) boru d ış çapı, varsa taban betonu d ış genişliği olmak üzere boru hatlar ına ait hendeklerin içinde yürünebilir, çalışma hacmi ile birlikte taban genişlikleri; fiilen yapılan genişlik esas alınmak üzere; a) d < 40 cm ise; - Şevli hendeklerde : d + 2 x 20 cm - İksalı hendeklerde :d + 2x20 + 2x5cm b) 40 cm < d <70 cm ise; - 60° den yatık şevli hendeklerde : d + 2 x 20 cm - 60° den dik şevli hendeklerde: d + 2 x 35 cm - İksalı hendeklerde : d + 2 x 35 + 2 x 5 cm c) d > 70 cm ise; - 60° den yatık şevli hendeklerde: d + 2 x 45 cm - 60° den dik şevli hendeklerde : d + 2 x 60 cm - İksalı hendeklerde : d + 2 x 60 + 2 x 5 cm olarak al ınır. d) Aynı hendek içinde birden fazla borunun yan yana bulunmas ı halinde, borular aras ında 20 cm. mesafe bırakılacakt ır. Bölge "Müdürlü ğünün yaz ılı emri olmadan borular aras ı 20 cm. den fazla döşenemez. e) Kontrol Mühendisi ve Bölge Müdürünün gerekli görmesi şartı ile sanat yapılarında çalışma yeri genişliği en fazla 60'ar cm olacakt ır. Kazının iksalı yapılması halinde 2x5 cm ilave edilir. f) Hendek tabanına kum çak ıl serilmesinde, ferşiyat ve imalatın yapılacağı dolgu üstü seviyesindeki hendek geni şliği (a), (b), (c), (d) ve (e) f ıkralarında belirtilen esaslar dahilinde tespit edilecektir. Ancak, kum-çak ıl tabakası trapez kesitinin alt taban geni şliği, hiçbir şekilde (d) boru dış çapı yada taban betonu d ış genişliğinden az olmayacakt ır. Bu şartlan temin etmek üzere, gerekirse hendek tabanında (d) genişliğinde sandık şeklindeki kaz ı yapılacak ve bu kaz ı bedeli fiilen uygulanan iksa türü esas alınarak iksalı paçal kaz ı birim fiyatı üzerinden, e ğer yapılan iksa, iksalı paçal kaz ı fiyatı tarifindeki iksa türlerinden ayr ı ise, iksa bedeli, fiilen yap ılan iksa türüne göre, kaz ı bedeli de iksas ız paçal kazı bedeli üzerinden ödenecektir. g) 5 m. den derin hendek ve temel kazılarında, kaz ı ve iksa projesinin gerekmesi halinde bu gibi yerlerde uygulamayı, müteahhit taraf ından DİN 4124 ve TS 2519 a uygun olarak haz ırlanacak kaz ı veya iksa projesinin Bölge Müdürlü ğünce onaylanmas ından sonra başlanacakt ır. Kazı ve iksa projesi verilmemesi halinde bedeli (a), (b), (c), (d), (e) ve (f) f ıkralarında belirtilen hükümlere göre ödenecektir h) Derinliği 1,50 m. den fazla olan hendek kaz ılarında zemin cinsi, yap ılacak imalat türü, içmesuyu boru boylarının 5 m. den büyük olu şundan dolayı ferşiyatın yapılabilmesine imkan verecek iksa türü, trafik ve çevre şartları dikkate al ınarak kaz ının şevli veya iksal ı yapılmasının mümkün olması halinde şev-iksa mukayesesi yap ılarak ekonomik olan kaz ı türüne göre ödeme yap ılır. Ancak yukar ıda sayılan sebeplerden ötürü şevli veya iksal ı kazıdan herhangi birinin yap ılmasının mümkün olamayaca ğı hallerde şev-iksa mukayesesine gidilmeden imalat ın yapılmasını mümkün kılan kazı türü uygulanır. Uygulamaya; kaz ının şevli veya iksal ı yapılabilir durumda oldu ğu veya kazının bu türlerden sadece birisi ile yapılabilir durumda olduğu hususunun, Bölge Müdürlü ğünce onayl ı tutanakla belirlenmesinden sonra ba şlanacaktır. i) Çalışma yeri geni şliği; iksalı inşaat çukurlarında yapı elemanının varsa taban betonunun d ış yüzeyi ile iksa kaplama yüzeyi arasındaki (İksa hariç), iksasız inşaat çukurlarında da yapı elemanlarının varsa taban betonunun d ış yüzeyinden zemin şevinin tabanla, varsa dolgu üstü seviyesi ile kesiştiği noktaya kadar net geni şliklerdir. Hendek taban ı genişlikleri, derinliği 1,50 m. den az hendeklerde 0,60 m.den ve 1,50 m. ve daha derin hendeklerde 0,80 m.den az olamaz. j) Sözleşmesinde başka koşul yok ise, yüklenici yollan eski haine dönü ştürmek zorunluluğundadır. Kontrolün isteğine göre yolun yeniden yap ımında kullanılması kabil olacak yol malzemesi, di ğer
kazı malzemesinden ayr ılarak belirli yerlerde istif edilerek korunacak ve gerekti ğinde kullanılacakt ır. Sökülecek kald ırım asfaltı ve beton yol kaplama malzemesi, hende ğin projesinde belirlenen üst genişliğinde her bir taraf için 15 cm den fazla olmayacakt ır. Müteahhit yol üst yapa malzemesini düşey ve düzgün kesecektir.
3- HENDEK DERİNLİĞİ - DON DERİNLİĞİ Hendek derinli ği, genel olarak don seviyesi göz önüne al ınarak incelendi ğinde, "Şehir ve Kasaba İçmesuyu Projelerinin Haz ırlanmasına Ait Yönetmelik" in 6. maddesi c f ıkrasında belirtildiği gibi gerek isale ve gerekse şebeke hatlar ında don, sadme ve ısı etkileri göz önünde tutularak 0-2.000 mt. kotuna kadar boru üstünden zemin yüzüne kadar 1,00 m. derinli ğe borular döşenir. Ancak, 2,000 m. kotunun üzerindeki yerlerde boru üstünden zemin yüzüne kadar bu derinlik 1,25 mt. al ınır, don seviyesinin yüksek olduğu kısımda dolgu malzemesinin su geçirmeyecek şekilde istiflenmesine dikkat edilir. Ayrıca, yeralt ı suyunun fazla oldu ğu ve yüzeye çok yak ın olduğu yerlerde su bo şaltma giderleri ve zorluklan göz önünde tutularak şehir içi gibi zemin üstünde dolgu yap ılmasının mümkün olmad ığı hallerde yukar ıda verilen de ğerler azaltılabilir. Zemin üstünde dolgu yapman ın imkanı varsa boru hattı su seviyesi üstüne alınır. Bu gibi hallerde dolgunun yüzeysel sulara engel teşkil etmemesi için üst ve alt geçitler düşünülür. Meskun mahalde, la ğım mecraları ile kesişme veya yak ınlaşma hallerinde kesişme noktası projeleri hazırlanır. Sadme tesirleri ve lağım sularına karşı özel tedbirler alınarak hendek derinli ği gerektiğinde azaltılabilir. 4- HENDEK YAN YÜZLERİNİN GÜVENLİĞİ, ŞEV VE İKSA Hendek yada inşaat çukurlan şevlerinin yada iksalarının stabilite emniyeti hakkında karar verebilmek için, a) İnşaat çukuru yada hende ğin boyutları ve derinliği, b) İnşaat temel zemininin durumu, zemindeki tabakalar, zemin mekani ği deneylerinin sonuçlan, c) Yeraltı suyu durumu, d) Temel ve hendek derinli ğinin çevredeki yap ılara mesafesi, e) İnşaat çukurunun yada hende ğin içindeki ve d ışındaki yükler ve sars ıntılar, f) İnşaat çukuru yada hendek çevresindeki tesisler, pissu kanallar ı ve benzerleri, g) İksa cinsi ve uygulama resimleri, h) Stabilite emniyet tahkiki (Bu standard ın hükümlerine göre yap ılması zorunluluğu olması halinde), i) Şev-iksa maliyet mukayesesi gibi bilgilere ihtiyaç vard ır. Şev eğimi; zeminin özelliği yanında, inşaat çukuru ve hendeklerin aç ık bırakılacağı zaman süresi, kazı içinde ve yan ındaki yükler ve sars ıntılar göz önünde tutulmak suretiyle saptan ır. 4124 DİN normlarına göre şev açıları zeminin özelliğine göre aşağıdaki değerleri alabilir. a) Kohezyonsuz yada yumu şak kohezyonlu zeminlerde p aç ısı en çok 45°, b) Sert yada yan sert kohezyonlu zeminlerde p aç ısı en çok 60°, c) Yumuşak kayada p= 80°, d) Sert kayada ise p= 90 ° olabilir.
a) Mevcut yapı tesislerinin tehlikeye düşmesi, b) Şev yüksekli ğinin 5 m. den büyük olmas ı, c) Özellik gösteren etkenlerin şev emniyetini tehlikeye dü şürmesi hallerinde şevlerin kendini tutma emniyeti hesapla tahkik edilmelidir. Bankam ız Birim Fiyat Tarifleri Cetvelinin "KAZILARLA İLGİLİ HÜKÜMLER" Bölümünde; a) Sanat yapılarının serbest ve temel kaz ı hacimleri, proje ve şartnamelerde kayıt ve ayrıntı bulunmuyorsa; yapının temel seviyesindeki taban kenarlar ına en çok 0,60 m. eklenerek (Kontrol Mühendisinin gerekli görmesi ve bilfiil yap ılması şartı ile) bulunacak kaz ı boyutları esas alınmak suretiyle hesaplanır. b) Serbest ve temel kazıları ile hendek kaz ılarında 1,50 m. derinli ğe kadar kaz ı yan yüzeyleri dü şey olacakt ır. Ancak kendini tutamayan ve kaz ı yapılırken meydana gelen çökmelerle imalat veya ferşiyatın yapılmasını imkansız kılacak durumda olan zeminlerde kaz ının, i şin yapılmasını mümkün kılacak ölçüde şevli veya iksal ı olarak yapılması için, öncelikle kontrol mühendisi ile yüklenici arasında tanzim edilecek ve zeminin tarifini, şev veya iksal ı kazıdan hangisinin daha ucuz alaca ğının mukayesesini içeren tutana ğın Bölge Müdürlü ğünce onaylanmas ı gereklidir. Ödemede daha ucuz olan fiyat uygulan ır. Kazı derinliğinin 1,50 m. den fazla ve zeminin kendini tutamamas ı halinde ise kazıya verilecek şev veya iksa seçiminde çal ışma güvenliği de dikkate al ınarak yukar ıda belirtildiği şekilde işlem yapılır. Kazıya iksa yapılması halinde, iksanın teşkili için cidarlarda yap ılan fazla kaz ının 5'er cm' den 10 cm' lik k ısmı iksa tutucu perde geni şliği olarak ölçüye ithal edilir. c) Kazıda yüklenicinin kusuru yüzünden meydana gelen kaymalardan kaynaklanan genişleme hacmi, temizleme ve nakliye bedelleri ödemede dikkate al ınmaz. Bankam ız "İÇMESUYU İNŞAATINA AİT ÖZEL VE TEKNİK ŞARTNAME" nin boru hendeklerinin güvenliği (madde 14) maddesinde a şağıdaki hususlar yer almaktadır. Yağmur yada ba şka sebeplerle inşaat çukura ve hendek içerisine ak ıp herhangi bir hasar, kaza yapabilecek sulara kar şı müteahhit gerekli tedbirleri; (akarsu yataklar ında zorunlu olarak yap ılan imalatlar hariç) masraf ı kendisine ait olmak; Bu gibi tedbirlerin zamanında alınmamış yada yetersiz olarak al ınmış olması dolayısıyla hasıl olan kaza ve zarardan müteahhit sorumlu olacakt ır. Boru hendeklerinin iksasında uzun boruların hendeğe indirileceği ve mevcut alt yap ı tesislerinin hendekle kesi şeceği önceden dikkate alınmalıdır. İksa, kazı çukurundaki çal ışma hacmini en az daraltacak biçimde yap ılmalıdır. Fazla zemin yükleri ile şiddetli sarsıntıların oluştuğu yerlerde destek de ğiştirilmesinden ve ağır destekler kullanılmasından mümkün oldu ğunca kaçınılmalıdır. İksalar burkulmaya ve devrilmeye kar şı stabil olmalıdır. İksa elemanlarının tümünün boyutlar ı hesaplanarak saptan ır. Burkulma, devrilme hesaplar ı, iksanın yalnızca taşıma düzlemine göre yap ılmayıp, hacim durumunu da kapsayacakt ır. Stabilite hesaplarında (çelik inşaata ait stabilite durumları; burkulma, devrilme) esasları göz önünde tutulacaktır. Statik hesaplar ve konstrüksiyon resimleri de onaya sunulacakt ır. İksalar en büyük yükler ve en elveri şsiz durumlar gözetilerek TS 2519'a göre boyutland ırılacakt ır. Yükler TS 498 standardına uygun olarak al ınmalıdır. Ancak, özel yüklemeler ayr ıca göz önünde bulundurulur. Karayolu için, yüklemelerde özel talimata uyulur. Yapı temelinde yada çevresinde oluşacak kabarmalar, oturmalar, sarsıntılar ve ayrıca su düzeyleri, bunun değişmeleri, örselenmiş zemin durumlar ı göz önünde tutulmal ıdır. İksa elemanlarının inşaatının yürütülmesi sırasında aynı zamanda başka amaçla kullanılabilmesi, ancak iksa güvenli ğinin tehlikeye dü şmeyeceğinin saptanması ile mümkündür. İksa kaplamas ı zemin yüzeyinden yada güvenlik şeridinden en az 15 cm yüksek olmal ıdır. Ahşap kaplama kalaslar ı en az 5 cm kal ınlıkta, düzgün kesilmi ş ve keskin kenarl ı olmalıdır. Bulonlu bağlantılarda yeterli büyüklükte ve kal ınlıkta altlık levhalarının bulunmas ı zorunludur. Desteklerin kaymas ına, gevşemesine karşı gerekli önemler alınmalıdır. Kama, ankraj, gergi ve bulonlar,
sıkıştırma ve çektirme olana ğı sağlayacak biçimde olmal ıdır. Destekler ve ankrajlar sürekli olarak gergin tutulacak ve bu durum denetlenecektir. Sars ıntılarda ve değişik yüklemelerde özel bir denetim zorunludur. İksa kaplamaları ile zemin arasında oluşabilecek boşluklar derhal doldurulacaktır. Bütün desteklerin mesnet ve oturma alanlar ına sıkıca yerleştirilmesi zorunludur. Ahşap desteklerin ekli olmas ına izin verilmez.Eğer zemin kaz ı sırasında iksadan önce bir kalas genişliğinde kendini tutabiliyorsa, yatay kaplamal ı iksa uygulanır. İksanın yapılmasında kaz ıya ayak uydurulmas ı zorunludur. Kaz ı her zaman yakla şık ve ancak bir kalas geni şliği kadar ileride yürütülür. Kalaslar genel olarak 1,50 - 2,50 m. aral ıklar ile desteklenir, gö ğüslemeler ile yada levhalar en az 3 kalas ı tutabilecek biçimde yerle ştirilir. Ayrıca her kalas ın sonlarına yakın birer destek yerleştirilir. Her göğüsleme en az iki destek ile tespit edilir. Düşey kalaslar, kaz ıya paralel olarak indirilmelidir. Kaz ı yapılırken ve kaz ı bitmiş durumda iken, düşey kalasların alt uçları en az 30 cm. zemine çak ılı olmalıdır. Kalaslar yalnız tabana kadar çıkabiliyor ve fazla indirilemiyorsa bu durumda özel güvenlik önlemleri al ınır. İksa kaplamalar ı zemine sıkı sıkıya yaslanmalıdır. Çakılmış çelik profiller arasına destekler konmal ıdır. Arazide özel durumlarda ara destekler gerekti ğinde, bunların yerine başlık kirişleri, çelik ekleme levhaları, yük dağıtma kirişleri yada uygun yard ımcı elemanlar tercih edilebilir. İksa kaplamaları arasında iyi bir kenetlenmeye ve s ızdırmazlığa gerek olmayan durumlarda, çelik elemanlar ile kaplama yap ılabilir. Çelik kaplama elemanlar ı bütün boylarınca ayn ı biçimde olmalı, çakılırken ve yan yana gelince bir biri üzerine iyice oturmal ıdır. Burulmuş yada eğilmiş çelik elemanların kullanılmasına izin verilmez. Çelik iksa kaplama elemanlar ının yanlara kaçmamas ı ve istenmeyen biçimde e ğilmemeleri için, destekler kuşaklara iyice tutturulmalıdır. Çakma derinlikleri; zemin cinsine ve su durumuna göre saptanarak uygulama yap ılır. Palplanşlar, kelepçe, kuşak ve başlık kirişleri ile birbirine tutturulur. Bütün elemanlar, izin verilen gerilmeler ve e ğilmeleri aşmayacak biçimde boyutland ırılır. Destekler, ancak kuşaklara ve kelepçelere oturtulabilir. Sözleşmede belirtilmemiş ise, ahşap, betonarme, çelik palplanş seçimi, idarece saptanıp Müteahhit palplan ş bölgesinin de gereken sızdırmazlığını sağlar. Şev iksa mukayesesinde, i şin ekonomikliği yanında yapılabilirliğine de dikkat etmek gerekir. Meskun mahalde ve yap ılaşmanın olduğu yerlerde yat ık şevin yapılamaması gibi, yapılacak iksanın uzun içmesuyu borular ının ferşiyatını imkansız kılabileceği unutulmamalıdır.
NAKLİYELERİN KEŞİF İÇİNDEKİ ÖNEMİ, KAZI TAŞINMASI VE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Bahri DOĞAN - Daire Başkanı İçmesuyu tesis inşaatlarında nakliyeler (imalat+ ihzarat) önemli yer tutmaktadır. Önemli keşif yanılmalarına yol açt ığı için seminerde bu konunun ayr ıca işlenmesi amaçlanmıştır. Genel tecrübeler, nakliyelerin imalat ın % 15-20'si oranında tutmakta oldu ğu bilinmekle beraber, son zamanlarda uygulamada bu oran ın % 100 oran ı aştığı durumlar gözlenmektedir. Demir, çimento gibi malzemelerin nakliye bedellerinde yan ılmalar önemli miktarda olmamakla birlikte bu orandaki aşırı artışların, özellikle kaz ı ve stabilize taşımalarından ileri geldi ği görülmektedir.
Bunun sonucunda tesisler hedeflenen zamanda bitirilip hizmete sunulamamaktad ır. Bu bakımdan tesislerin zaman ında bitirilip hizmete girmesi için zorunlu olmad ıkça kaz ı ve stabilize gibi önceden tahmin olunmayan ta şımalara meydan verilmemelidir. Uygulamalar çerçevesinde zorunlu yap ımı gerekli olabilecek bu tip ta şımalar yeterince tahmin olunarak ke şif yanılmalarına yol açılmamalı, böylece ihale rekabeti yönünden de s ıkıntı yaratılmamalıdır. Bazı durumlarda özellikle borularda malzemelerin uygun yerlere istif ettirilmemesinden dolayı, mükerrer nakliyeler söz konusu olmakta böylece gereksiz ke şif artışlarına yol açılmaktadır. Bilindiği gibi Bankamızca yapt ırılan içmesuyu tesis ihtiyacı borular Bankam ızca verilmekte, bu borular boru firmalarına şantiyede istifli teslim esasına göre ihale edilmektedir. Borular için ihale öncesinde demir ve çimentoda da oldu ğu gibi şantiye içi taşıma mesafesi tespit edilerek fiyat belirlenmekte ve bu fiyatlar ke şif ve birim fiyatlarına konulmaktad ır. Bu fiyatların gerçekçi tespit edilmesi sonradan meydana gelebilecek yak ınmaları önlemiş olacaktır. Uygulamada taşıma fiyatlarının neyi kapsayıp kapsamadığına dikkat edilmelidir. Örneğin yükleme-boşaltma ödenemeyecek bir imalata mükerrer yükleme-bo şaltma bedeli ödenmemelidir.
SERVİS YOLU VEYA PLATFORM KAZISININ ÖDEME ESASLARI İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Bahri DOĞAN - Daire Başkanı Bankam ızca yaptırılan içmesuyu tesis inşaatlarında depo ve isale hatlar ı için zorunlu hallerde platform kazısı yapt ırılmaktad ır. Bunun için esas olan, tesise ait proje yapt ırılması safhasında gerekli yerler için platform kaz ısı projesinin de haz ırlanmas ıdır. Ancak bazen acil durumlarda platform kaz ı projesinin, işin projesinin hazırlanması sırasında hazırlanmayışı sonrasında, mücbir yerlere ait platform kaz ı yer ve miktarı (uzunluk, geni şlik, miktar vb.) ihale öncesinde belirlenmeli, bilahare projesinin hazırlanacağı göz önünde tutulmalıdır. Bankam ız İçmesuyu İnşaatına Ait Özel ve Teknik Şartnamenin 27. maddesi ile Bankam ız Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 19. Maddesinde platform kazı projesinin ihale öncesinde tespit zorunluluğu, sonradan gerekebilecek platform kaz ısının ise bila bedel yüklenici taraf ından açılacağı öngörülmüştür. Bu şartname hükümlerine ra ğmen, bazen yer teslimlerinde ke şifte yer almamasına rağmen hilaf ına platform kaz ılan gündeme getirilmektedir. Bu bak ımdan işin keşfinde yer almaması halinde platform kazı bedeli ödenmemelidir. Ke şifte yer alması halinde de öngörülen kesimlerde, öngörülen miktarda platform kaz ısı açtırılıp bedeli ödenmeli, fazla yap ılan kazı bedeli ise ödenmemelidir.
BORU YATAKLANMASI, KUNDAKLANMASI, BORU TECRÜBESİ VE HENDEK DOLGUSU İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Bahri DOĞAN Daire Başkanı BORU YATAKLANMASI VE KUNDAKLANMASI Toprağa gömülü olan boru hatları, toprak ve trafik yüklerinin yanı sıra hendek koşullarına, yataklama ve dolgular ın yapılış biçimlerine göre bazı faktörlerin etkisi altındadır. Borulara etki eden d ış yüklerin hesaplanmas ında yürürlükte olan TS7397 standart esaslar ı dikkate alınmaktadır. Bu standart Uluslararas ı Standardizasyon Te şkilatının yayımladığı ISO 27851986 (E) numaral ı uluslararası standart esas alınarak TSE teknik kurulu taraf ından Türk Standard ı olarak kabul edilerek yayınlanmıştır. Bu standarda göre toplam d ış yük hesap edilirken; dolgu malzemesinin cinsi ve sıkışma modülü ile hendek ko şulu ve yataklama tipi önemli olmaktad ır. Ancak tecrübeler göstermi ştir ki bu hesap esaslar ına ilaveten inşa tarzı da önemli ölçüde borular ı etkilemektedir. Boruların yataklanmas ının gerekmesi halinde, yatak malzemesinin oturma hareketi, boru hattının deformasyonuna neden olur. Ayr ıca boru statiğine etki eden hendek ko şullarına inşaat tarzında gerekli titizliklerin gösterilmemesi halinde boruya ek yük gelmektedir. Bunun içindir ki iksaların sökülmesi ve desteklerin al ınması dolgu işlemi ile birlikte yap ılmalıdır. Yataklama tiplerinden de görülece ği gibi yataklama katsay ısı 1,1 ile 4,8 aras ında değişmekte ve yataklama yap ılması ile borunun taşıma gücü arttırılmış olmaktadır. Yataklama tiplerine bakıldığında; sadece boru mufunun yuvaya oturtulmas ı ile % 10, kum yataklama yap ılması ile de % 50 - % 90 boru ta şıma gücü fazlala şmaktadır. Onun içindir ki şantiye şefi ve kontrol mühendisleri boru döşemelerinde ve yataklama detaylar ında gereken hassasiyeti göstermelidir. Boru statiğinde etkili olan hendek taban ı hazırlanmasında dikkat edilecek hususlar Bankamız İçmesuyu İnşaatına ait Özel ve Teknik Şartnamesinin 15. Maddesinde detaylıca açıklanmıştır. Konunun önemi nedeniyle bu şartname maddesi aynen a şağıda aktarılmıştır. Boruların döşenmesinden önce hendek taban ı muayene edilmelidir. Bu kontrolde özellikle hendek derinli ğinin doğru olup olmadığına, hendek taban geni şliğinin yeterli olup olmadığına, hendek taban ının düzeltilip düzeltilmedi ğine, zeminin uygun olup olmad ığına bakılır. Boru hendek tabanı, boruların tüm boylarınca tabana oturacak biçimde düzenlenmelidir. Boruların hendek taban ına bütün boru boyunca oturmas ını temin etmek için hendek taban ı düzeltilip peki ştirildikten sonra boru ba ğlantılarının yapımı ve denetimi için hendek taban ında baş yuvaları açılır. Açılan bu baş yuvaları için ayrıca bir bedel ödenmez. Hendek taban ının düzeltilmesi sırasında ortaya çıkan in taş parças ı, sivri kaya ucu gibi engeller yerinden ç ıkartılarak yok edilmelidir. Bu s ırada meydana gelebilecek düzensizlikler ve boşluklar uygun malzeme ile doldurularak iyice s ıkıştırılmalıdır. Hendek tabanındaki yukarıda sayılan engeller tamamen ortadan kald ırılamıyor ise hendek tabam derince kaz ılır, hendek taban ına sıkıştırılabilir. Granüler bir malzeme veya ince taneli toprak (agresif olmayan) serilmelidir. Serilecek malzemenin kal ınlığı (yataklama kalınlığı) sıkıştırıldıktan sonra 10+(D/10) cm. olmal ıdır. Burada, D, borunun d ış çapıdır. Bu miktar hiçbir zaman 15 cm.den az olamaz. Gere ğinden fazla yapılan kazı ve dolgunun bedeli ödenmez. Hendek taban ı kayalık zemine isabet ediyorsa hendek tabam derince kaz ılır ve fazladan kazılan bu kesime ta şsız ve iri çakılsız dolgu (yataklama) malzemesi hendek boyunca serilir. Burada borcu cinsi, d ış izolasyon ve boru çap ı dikkate alınarak, sıkışabilir, granülometrik malzeme veya ince taneli toprak (agresif olmayan) malzeme (gereken kal ınlıkta) tabakalar halinde s ıkıştırılarak serilir. Dolgu malzemesi olarak cüruf ya da benzeri agresif özellik ta şıyan malzemeler kullan ılmaz. Kayalık zeminde fazladan kaz ılan hendek taban ına serilecek dolgu malzemesinin kal ınlığı (yataklama kalınlığı) sıkıştırıldıktan sonra 20+(D/10) cm. olmal ıdır. Burada D, borunun cm
cinsinden dış çapıdır. Dolgu (yataklama) malzemesi hendek boyunca üniform olarak s ıkıştırılmış olmalı ve boruyu, TS 7397'de belirtilen şartlara uygun bir yataklama aç ısı ile kavramalıdır. Hendek taban ının bulunduğu zemin kumlu veya kumlu gibi (kohezyonsuz) üniform bir yapıya sahip olup, içinde ta ş parçalan vs. bulunmuyor ise, hendek tabam borunun tüm boyunca zemine oturacak biçimde düzeltilip peki ştirildikten sonra, borular doğrudan doğruya hendek tabanına yerleştirilebilir. Ancak anma çap ı 600 mm ve daha büyük olan borular bu çe şit zeminde açılmış hendeklere yerle ştirilmeden önce, hendek taban zemini üniform olarak gev şetilerek, boru altında TS 7397'de belirtilen şartlara uygun olarak ta şıyıcı bir yüzey (yataklama aç ısı) oluşması sağlanmalıdır. Hendek taban ının bataklık, balçık, şilt veya akıcı kum gibi oynak zemin (kohezyonlu) içerisinde bulunması halinde boru hatt ı, taş veya elek üstü iri malzeme ile yap ılan dolgu üzerine küçük taneli çak ıl serilerek yataklanmas ı ve drenaj yap ılması gibi önlemlerle güvenlik alt ına alınır. Taş veya elek üstü iri malzeme ile yap ılacak dolgunun yüksekli ği; boru tipi ve çapma, zeminin taşıma gücüne, dü şey ve yanal zemin bas ıncına, varsa trafik yükü vb. faktörler göz önüne al ınarak mahallinde tespit edilir. Boruların yataklama biçiminin, boru hatlarının taşıma gücünü önemli ölçüde etkilemesi nedeniyle, boru yataklamalar ının, gerilmeleri mümkün oldu ğunca homojen olarak yayacak biçimde yapılması ş arttır. Boru hatlarında homojen bir taşıma gücü elde etmek amac ıyla TS 7397 normu esaslar ına göre borunun tipi, çap ı, düşey ve yanal zemin bas ıncı, hareketli yükler vb. faktörler dikkate al ınarak uygun bir yataklama aç ısı seçilir. Hendek dolgusundan önce tüm hat boyunca boru alt ına uygulanan yataklama dolgusu iyice s ıkıştırılmalıdır. Boru hatları TS 7397 normuna uygun yataklama dolgusu üzerine oturtulduktan sonra borunun etraf ı, boru tepe noktas ından 30 cm. yukar ıya kadar kum, 20 mm' den küçük daneli çak ıl, elenmiş agresif olmayan toprak, ince m ıcır ya da benzeri dolgu malzemesi tabakalar halinde hendek genişliğince serilerek s ıkıştırılır. Hendeğin geri kalan k ısmı kazı malzemesi veya normal bir dolgu malzemesi ile doldurularak sıkıştırılır. Bu işlem yapılırken boruların dış izolasyonlarının zedelenmemesine dikkat edilir. Eğimli arazide yataklama ve dolgu malzemelerinin sürüklenmesi ve borunun kaymas ı, boru eksenine dik, olarak yap ılacak duvar, ankraj v.b. uygun tedbirlerle önlenir. Gerekli hallerde sürüklenmeye kar şı yer yer yan taraflara tahliye yap ılır. Hendeğe gelebilecek sular nedeniyle yüzme tehlikesinde olan boru hatlar ında gerekli özel önlemler (geçici ankraj ya da ek yükleme) uygulan ır. Agresif zeminlerde, boru malzemesi cinsine uygun dü şecek ve agresif olmayan malzeme ile boru hattı gömlek içine al ınır.
BORU BASINÇ TECRÜBESİ Boruların döşenmesinde en önemli faktörlerden birisi de hatt ının basınç tecrübesinin yap ılmasıdır. Bilindiği gibi Bankamız uygulamalarında tesis ihtiyacı borular Bankamızca tahsis edilmekte, döşeme işlemi ise tesis yüklenicilerince gerçekle ştirilmektedir. Bankamızca satın alman boruların şantiyeye şevkinden önce fabrikalarda gerekli deneyleri, ilgili standartlar ve şartnameler çerçevesinde yap ılmakta, kabulü müteakip şantiyelere şevkine izin verilmektedir. İçmesuyu İnşaatına ait Özel ve Teknik Şartnamenin 5. Maddesi uyar ınca yüklenicilerin boruları teslim almasından sonra boruların her tür akıbetinden sorumlu olacağı öngörülmekte, teslim alma öncesinde herhangi bir tereddüt halinde tecrübe paras ının yüklenici firmacı karşılanması durumunda tecrübesini isteyebilece ği belirtilmektedir. Dolayısı ile teslim edilme sonrasında borularla ilgili itiraz ve sürtüşmelere meydan verilmemesi gereklidir. Borular ın şartnameler çerçevesinde dö şenmesini takiben İçmesuyu İnşaatına ait Özel ve Teknik Şartnamede tariflenen boy ve esaslar dahilinde mutlaka bas ınç tecrübesinin yap ılması, bu yapılmadan hendeklerin doldurulmas ına kesinlikle izin verilmemesi gereklidir.
ZEMİNLERİN SIKIŞTIRILMASI Zeminler basınç altında boşluklarındaki suyu ya da havayı yitirerek sıkışırlar. Konsolidasyon olayında zemin bo şluklarındaki suyun zemin kitlesi d ışına çıkışı ile sıkışma meydana gelir. Killi, siltli,. alüvyonel zeminler büyük s ıkışabilme özelliğine sahiptirler, kum ve çak ıl ise az sıkışır. Zeminin sıkışması; zemin içinden havan ın kaçırılarak danelerin birbirine yaklaşması ve boşluk oranlarının düşürülmesi amacıyla yapılan işlemdir. Zemin s ıkışması ile daneler birbirine yaklaşır ve birbirlerine olabildiğince değerler, böylece de ğme yüzeyleri artar, sürtünmeyen daneler ve yüzeyler sürtünürler. Sonuçta zemin s ıkışması ile taşıma gücü artm ış olacakt ır. Zemin bünyesindeki su, gere ğinden az ise daneler aras ı sürtünme ve kohezyon bir direnç ile danelerin birbiri üzerinden kayarak bo şluklarına girmesini ve birbirlerine yak ınlaşmasını önler. İyi sıkışma sağlamak için su içeri ği ne çok ne de az olmal ı, belli bir değerde olmalıdır. Bu uygun de ğer "optimum su içeri ği" adım alır. Demek ki zemin s ıkıştırılması sonucunda zemin en s ıkı ve en az boşluklu durumda bulundu ğu gibi su ile doygun olmal ıdır. Granüler malzeme sıkıştırılması sırasında malzemenin su içeriği standart Proktor metodu ile bulunan optimum su içeri ği + 2 değerinde kalmal ıdır. Sıkıştırma işlemi büyük çapl ı borularda statik çizgisel yükü 30 kg/cm.den az olmayan vibrasyonlu düz bandajl ı silindirle 20-30 cm.lik tabakalar halinde yapılmalıdır. Uygulamada ço ğu zaman sulama önemsenmemektedir. Bu yanl ış bir görüştür. Sıkıştırmada önemi olan sulama işlemine, şantiye şefi ve kontrol mühendislerince hassasiyet gösterilmelidir. Zemin sıkıştırmasında optimum su muhtevas ının tespiti için TS 1900'de belirtildi ği üzere standart Proktor deneyinin yap ılması gerekir. Proktor deneyi her 50 m' de bir yenilenmelidir. Hendek taban ının yukarıda bahsedildiği gibi hazırlanıp borunun dö şenmesini takiben dolgu işleminin yapılması gerekmektedir. Bu durumda hendek dolgusu iki a şamada yapılmalıdır. 1 - Borunun Gömleklenmesi (Kundaklama) Yataklamanın üstünde boru üst noktas ından 30 cm yukar ıya kadar yap ılan işlemdir. Gömlekleme iksaların sökülmesi ve dolgunun yap ılması işleri birbirleriyle ilişkili ve birbirleriyle girişimlidir. Gömlekleme malzemesi s ıkışabilir nitelikli malzeme olmalıdır. Gömlekleme yataklamanın tamamlayıcısıdır, gömlekleme ile toprak yükü önemli ölçüde yay ılır, gömlekleme malzemesinin boru yanlarına, üstüne s ıkıştırılmasına özen gösterilmelidir. Bu amaçla makineli hafif s ıkıştırıcı ya da yassı el tokmakları kullanılmalıdır. Eğer boru dış yüzeylerinde izolasyon mevcut ise, s ıkıştırma işlemi yapılırken zarar görmemesine dikkat edilmelidir. 2 - Dolgu İşleri Boru gömleklemesi üzerine yap ılan işlemdir. Boru üst noktas ından 1 m yüksekli ğe kadar makinal ı ağır tokmak ve vibrasyonlu s ıkıştırıcılar kullanılmamalıdır. Ayrıca statik projesinde ön görülen dolgu yüksekliğine kadar dolgu yapılmasına izin verilmelidir. Hendek dolgusunun ne şekilde yapılacağı İçmesuyu İnşaatına ait Özel ve Teknik Şartnamenin 23. Maddesinde detaylıca açıklanmıştır. SONUÇ Yataklaman ın, dolguların ve basınç tecrübesinin önemi yukar ıda belirtilmiş olup, boruların dayanımı da önem taşımaktadır. Ayrıca döşemesinde titizlik gösterilmezse boru hatlar ında oturmalar ya da hasarlar olacağı açıktır.
HAKEDİŞ TANZİMİNDE GÖZÖNÜNDE TUTULMASI GEREKLİ HUSUSLAR HAKEDİŞ TETKİK GRUBUNUN ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Cevza VELİBEYOĞLU - Şube Müdürü Hakedi ş; yüklenici firma taraf ından yapılan işlerin bedelleri, sözleşmeye ekli birim fiyat cetvelinde veya keşif özetinde yaz ılı veya sonradan düzenlenen yeni fiyatlar üzerinden hesaplanarak, yapt ığı indirim ve sözleşmedeki kayıtlara ve ilgili kanunlara göre yap ılacak kesintiler çıktıktan sonra sözleşmenin ödemeye ili şkin hükümleri çerçevesinde ödeme i şlemidir. Hakedi ş raporlarının hazırlanması ve gerekli ölçmelerin ve bunlarla ilgili di ğer hizmetlerin, yapılması için yüklenici yeterli sayıda işçi ve personeli bedelsiz olarak kontrol te şkilatının emrine verir. İş yerinde yapılan işlerin bütün ayr ıntılarını günü gününe kay ıt altına almak için örneklerine göre şantiye günlük, röleve ve ata şman defterleri bunlarla ilgili belgeler yüklenici ile birlikte kontrol teşkilatı taraf ından tutulur. Yüklenici bu belgelerde defterleri imzalam ış olmakla içindekileri ve yapılan hesapların doğruluğunu kabul etmi ş olur. İmzalamaz ise veya itiraz ı kayıtlar altında imzalarsa kar şı görüşlerini yazılı olarak bildirmesi için, defter ve belgelerin kendisine gösterildi ği tarihten başlamak üzere 10
gün süre verilir. Bu süre içinde kar şı görüşlerini yazı ile bildirmezse belgelerin ve defterlerin içinde kayıtlı hususlar ı kabul ve imza etmi ş sayılır. Hakedi ş raporu eki olarak düzenlenen ata şmanlar açık ve anlaşılır şekilde düzenlenmeli ve tasdikli proje ile uyum sağlamalıdır. Uygulama sırasında projeye göre de ğişiklikler söz konusu olması halinde öncelikle revize projeler düzenlenip tasdikinden sonra uygulamaya geçilmeli ve bundan sonra ataşmanlar düzenlenmelidir. Ataşmanlar üzerine ilgili proje pafta numaralar ı yazılmalıdır. Ataşmanlar yüklenici firma ve kontrol te şkilatınca eksiksiz olarak imzalanmal ıdır. Bilindiği üzere henüz imalatı tamamlanmamış iş kalemleri yeşil defterde yer almalıdır. Yeşil defterdeki iş kalemleri bir sonraki hakedi şte ataşmana geçirilmelidir. Kaz ıdaki şev oranları, kazı artığının nakledilmesi durumunda nakliye mesafelerini içeren tutanaklar ile malzeme a ğırlık tespit tutanakları düzenlenirken ifadeler aç ık ve net olmal ıdır. Düzenlenen bu tutanaklar yüklenici ve kontrol teşkilatınca karşılıklı imzalandıktan sonra Bölge Müdürlü ğü'nce onaylanmal ıdır. 1991/80 sayılı genelgede de belirtildiğine üzere: İşlerin devamı süresince yapılacak denetimlerde yanl ışların zamanında görülmesi, düzeltilmesi bakımından her türlü betonarme imalatın yapımı safhasında beton dökülmeden önce tasdikli projesine göre demir donat ısının yapıldığını belirten demir teslim tutanağı tanzim edilmelidir. Betonarme imalatın demir teslimleri, işin kontrol mühendisi, Bölge Müdürlü ğü'nün uygun görece ği birden az olmamak üzere yeterli say ıda teknik eleman ve yüklenici veya şantiye şefinin iştiraki ile yapılıp bir tutanağa bağlanmalıdır. Adı geçen tutanakta demiri teslim alman projenin bölüm ve üniteleri ayr ı ayrı belirtilecek, Bölge Müdürünün tasdikinden geçirildikten sonra da hakedi ş raporuna eklenmelidir, Ayrıca beton ve betonarmenin haz ırlanmasında; TS 500-Betonarme yap ıların hesap ve yap ım Kuralları, TS 1247-Beton Yap ım, Döküm ve Bak ım Kuralları (Normal Hava Koşullarında) TS 1248-Beton Yap ım, Döküm ve Bak ım Kuralları (Anormal Hava Ko şullarında) TS 2940-Taze Betondan Numune Alma Metotlar ı TS 3314-Beton Bas ınç Dayan ımı Deney Metodu TS 3351-Şantiyede Beton Deney Numunelerinin Haz ırlanması ve Bakımı ile Bayındırlık Genel Şartnamesi esaslarına dikkat edilmeli ve beton deney numuneleri Kontrol Mühendisince alınacak laboratuar sonuçlar ı hakediş raporuna eklenmelidir. Bu tutanaklarla birlikte i şçi duyuru tutanaklar ının da düzenlenmesi gerekmektedir. İhzaratın hakedi ş raporlarına geçirilebilmesi için, bunlar ın işin bünyesine girecek veya yard ımcı olarak kullanılacak malzemeden olmas ı ve fiyatların sözleşmesinde veya birim fiyat cetvelinde gösterilmiş bulunması gereklidir. Sözleşmelerinde aksine bir hüküm yoksa i ş başına getirilmemiş ihzaratın bedeli ödenmez. Ancak bilindi ği üzere içmesuyu ar ıtma tesislerinde inşaat kalemleri ile birlikte mekanik ve elektrik işleri de yer almaktadır. Mekanik ekipmanlar ın temin edilerek şantiyeye gelmesi zaman aldığından yüklenici firman ın bu ekipman ın temin bedelini talep etmesi durumunda sözle şmenin 13 .maddesine göre temin bedelinin % 80 ini geçmemek kayd ıyla teminat mektubu kar şılığında ihzarat bedeli ödenebilir. Bu ödemenin yap ılabilmesi için ekipmanın fabrikada imalat ının tamamlanması ve bunun Banka elemanlar ımızca tespit edilerek tutana ğa ba ğlanması gerekmektedir. Özellikle içmesuyu arıtma tesislerinde yer alan mekanik ekipmanlarla ilgili olarak düzenlenen ihzarat tutanaklar ında ekipmanın hangi ünitede yer ald ığı belirtilmelidir. Aksi takdirde tesiste kullanılacak ekipmandan fazla ve tesis için gerekli olmayan ekipman ın temin edilmesi ve bunun bedelinin ödenmesi söz konusu olacakt ır. Ayrıca bu ekipmanlar ın fabrika deney belgeleri ihzarat tutanağına eklenmelidir. İhzarat miktarları iş programında o yıl için belirlenen miktardan fazla olmamal ıdır. Ancak yüklenici bir sonraki yıla geçen i şlerde Bankanın yazılı izni alınmak kayd ıyla ihzarat yapılabilir. İhzarat cetvelleri düzenlenmeli ve bu cetvellerde bir önceki ihzarat miktar ı bu hakedi şte imalata giren miktar ve bu dönemde gelen ihzarat gösterilmelidir. Keşif özetinde veya birim-fiyat
cetvelinde fiyat ı gösterilmemiş olup ta yapılması Bankaca istenen i şlerin yeni birim fiyatları Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 15. maddesine göre tespit edilip ve bu birim fiyat onayland ıktan sonra işin yapımına geçilmeli ve hakedi ş raporlarında dikkate al ınmalıdır. Bina tesisat işleri dışındaki tesis ve yap ı inşaatlarında kullanılan veya yard ımcı olarak tüketilen malzemeden sözle şmenin 12B maddesinde belirtilenlerin fiyatlarında veya Devlet taraf ından işletilmekte olan Demiryolları ve Denizyollar ına ait navlun ve nakliye bedellerinde sözleşme yılı ve uygulama y ılı başındaki fiyat ve bedellere nazaran meydana gelen artma ve eksilmelerde KDV hariç olmak kayd ıyla aradaki farklar genel gider ve yüklenici kan eklenmeden ve ihale indirimi veya zamm ı uygulanmaksızın net olarak ödenmekte veya kesilmektedir. Malzeme bedel fark ı verilirken malzemenin i ş programında belirtilen miktarda ihzar edilip edilmediğine dikkat edilmelidir, Ayr ıca o malzemenin o i ş için alındığım belgeleyen faturalar ın asılları yüklenici firmadan istenilmelidir. Faturalara o i şte kullanıldığına dair gerekli not yaz ılmalı ve imzalanmal ıdır. Faturalar ile birlikte o malzemenin fiyat art ışlarım gösterir liste yükleniciden istenilmeli ve hakedi şe eklenmelidir. Hakedi ş raporları yüklenicinin başvurusu üzerine, sözle şme veya eklerinde aksine bir hüküm bulunmadıkça en geç ayda bir defa düzenlenir. Yüklenici ba şvurmadığı taktirde Banka, 3 ay içinde tek taraflı olarak hakedi ş düzenleyebilir. Düzenlenen hakedi ş raporunun işleme konulabilmesi için, yüklenici veya i ş başında bulunan vekili taraf ından imzalanm ış olması gereklidir. Yüklenici veya vekili, bildirilen günde hakedi şe esas ölçümlerin alınmasında haz ır bulunmazsa kontrol teşkilatı tek başına yaparak hakedi ş raporunu düzenler ve yüklenicinin bu husustaki itirazlar ı kabul edilmez. Hakedi ş raporu düzenlendikten sonra durumdan haberdar oldu ğu tarihten itibaren 7 gün içinde yüklenici raporu imzalamazsa kontrol te şkilatı, hakediş raporunun Banka'ya gönderir. Banka hakedi ş raporu üzerindeki incelemeleri ve di ğer işlemleri tamamlayarak ödemeyi yapacak birime gönderir. Tediye yüklenicinin hakedi ş raporunun imzalanmas ın dan sonra yap ılır. Ancak yüklenici herhangi bir. sebeple Bankaya borçlu ise, yüklenicinin imzas ı beklenmeksizin borcun mahsubu yap ılır. Yüklenici hakedi ş raporlarım zamanında imzalamadığından dolayı tediye meydana gelecek gecikmeler sebebiyle hiç bir şikayet ve istekte bulunamaz. Haz ırlanan ve iki tarafça imzalanm ış bulunan geçici hakedi ş raporu, tahakkuk i şlemi yapılıncaya kadar, yetkili makamlar taraf ından düzeltilebilir. Ancak bu düzeltme s ırasında eski rakam ve yaz ıların okunabilir şekilde çizilmiş olarak hakedi ş raporunda bulunmas ı ve düzeltme yapan yetkililerin imzasını taşıması gereklidir. Bu düzeltmeler yeniden sayfa düzenlemeyi gerektirecek ölçüde fazla ise, esas sayfa üzerinde düzeltmenin yap ıldığına ilişkin açıklama da bulunmak şartıyla, yeniden ayr ı bir sayfa düzenlenip hakedi ş raporuna eklenir. Yüklenicinin geçici hakedi şlere itirazı olduğu taktirde, karşı görüşlerinin neler olduğunu ve dayand ığı gerekçeleri, Banka'ya verece ği ve bir örneğini de hakediş raporuna ekleyeceği dilekçesinde açıklaması ve hakedi ş raporunu "Banka' ya verilen .... tarihli dilekçemde yaz ılı itirazı kayıtla" cümlesini yazarak imzalaması gereklidir. Eğer yüklenicinin, hakediş raporunun imzalanmasından sonra tahakkuk i şlemi yapılıncaya kadar yetkililer taraf ından hakedi ş raporunda yapılabilecek düzeltmelere bir itiraz ı olursa, hakedişin kendisine ödendi ği tarihten başlamak üzere en geç 10 gün içinde bu itiraz ı dilekçe ile Bankaya bildirmek zorundad ır. Yüklenici itirazlarını bu şekilde bildirmediği taktirde hakedi şi olduğu gibi kabul etmi ş sayılır. Yüklenici veya vekili, hakediş raporunu imzaladığı tarihten itibaren yazı en geç sözleşmesinde yazılı sürenin sonunda, e ğer sözleşmede bu hususta bir kay ıt yoksa 30 gün içinde tahakkuka ba ğlanır. Tahakkuka ba ğlandığı tarihten başlamak üzere 30 gün içinde de ödeme yap ılır. Aksi takdirde gün içinde de Yap ım İşleri Genel Şartnamesi'nin 22. Maddesine göre süre uzat ımı hakkı doğar.
KABULLERDE KARŞILAŞILAN DARBOĞAZLAR, ÇÖZÜMLER VE ORTAYA ÇIKAN YASAL PROBLEMLER İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Rüştü KİREMİTÇİ - Şube Müdürü Geçici ve Kesin Kabullerde kar şılaşılan darbo ğazlar ve ortaya ç ıkan yasal sorunlardan baz ılarını şöyle özetleyebiliriz: Bankam ızca yaptırılan içmesuyu tesislerinin geçici ve kesin kabul yap ım yetkileri geçici kabullerin büyük bir k ısmı hariç Bölge Müdürlüklerimize verilmektedir. Kabul işlemi ve kabul tutanaklar ının düzenlenmesine ilişkin esaslar Bankamız "İnşaat Tesisat İşleri Kabul Yönetmeliği’nde çok detayl ı bir şekilde belirtilmektedir. Ancak, kabul tutanaklarının dairemize ulaşması sırasında ve ula şmasından sonra yap ılan incelemesi sonucu baz ı eksiklikler görülmekte olup dikkat edilmesi gerekli konulardan baz ıları ş unlardır; 1) Geçici kabule haz ır olan bir tesisin 25.12.1992 ve 18.6.1993 tarihlerinde tüm Bölge müdürlüklerimize gönderilen yaz ılarımızda talep edilen geçici kabul istek yazılarında şebeke işletme planı, depolara ait s ızdırmazsızlık ve dezenfeksiyon tutanaklar ı, himaye m ıntıkalarının yapıldığına dair tutanakla kaptaj, terfi merkezi, ve depolara ait yeterli boyut ve say ıda fotoğraf gelmedi ği takdirde geçici kabul talepleri i şleme konulmamaktadır. Zaman zaman bu sayılan işlemler yapılmadan kabul talebinde bulunuldu ğu gözlenmektedir. 2) İşin yer teslimi yapılmasına müteakip Belediyesi ile koordine sağlayarak sahipli kaptaj sahalarında yeterli genişlikte kamulaştırma yapılmalı, kamu malı arazilerin devri sağlanmalı, inşaatın seyrine paralel ileride ç ıkabilecek sorunlar ı önlemek için kaptaj himayesi geçici kabul tarihine kadar mutlaka te şkil edilmelidir. 3) Kabul tutanakları 5 er nüsha düzenlenmeli ve bas ılı tutanaklardaki bo şluklar yönetmeli ğe uygun bilgileri kapsayacak şekilde doldurulmal ıdır. 4) Kabul kurulu Başkanı'nın yönetmelik uyar ınca mühendis veya mimar olmas ı sağlanmalıdır. 5) Kabul kurulu üyelerinin kabule kat ılımı sağlanmalı, yüklenici firma şirket ise şirketi temsil eden şahsın adı soyadı ile birlikte vekaletnamenin noter tarihi ve numaras ı da belirtilmelidir. Bilhassa kesin kabullerde bu konu dikkate al ınmıyor bu hususa özellikle dikkat edilmelidir. 6) Kabul tutanağını imzalamayan yada ko şullu imzalayan kişiden komisyon başkanınca yazılı gerekçesi alınıp kabul tutana ğına eklenmeli, yaz ılı gerekçe al ınmazsa diğer yelerce sözlü al ınan gerekçe yada gerekçe bildirilmesi durumlar ı tutanağa ba ğlanarak kabul tutana ğına eklenmelidir. 7) Tesis bölümleri tutanağın "özür ve eksikler" başlıklı 3 ve gerekmesi halinde di ğer sayfalarda aynı başlıklar halinde yer almal ı; kuyu, drenaj, kaynak gibi su alma yerleri koruma sahalar ının oluşturulup oluşturulmadığı, terfi ya da isale hatlar ının ölçülen iletim debisi, depo ve di ğer sanat yapılarından yönetmelikte sayılanların 24 saatlik süredeki s ızdırmazlık miktarı % olarak rakam ve yazı ile belirtilmelidir. Bu hususlar belirtilmedi ği takdirde kabul tutanaklar ı iade edilerek kabul yeniden yapt ırılmalıdır. 8) Tesisle ilgili bilgiler kaptaj, isale ,depo ve şebeke sırası gözetilerek yapılmalıdır. 9) Tesisle ilgili kabul işlemlerinin Bölge Müdürlüklerimizin istemi sonucu yap ıldığı göz önünde bulundurularak ko şullu yada süre verilerek kabul yap ılmamasına özen gösterilmelidir. 10) Geçici kabullerde tesisin i şletilmesine engel olmayan özür ve noksanlar varsa bunlar ın ihale bedelinin %5'i ile karşılaştırılmasına ilişkin bedeller 3. ve di ğer sayfalarda tesis bölümleri itibariyle yer almalı, bunların toplamının ihale bedelleri toplamına oram kabul tutanağının 2.sayfadaki boşluğa mutlaka yaz ılmalıdır. 11) Esasla ilgili olmayıp onarılması gerekli görülmeyen noksan özürlü ve nefis olmayan i şler geçici kabul tutanağında belirtilmeli ancak nefaset bedeli saptanmas ı ise kesin kabul kuruluna bırakılmalıdır. 12) Kabulün kısmi olması halinde; 2, sayfadaki ihale bedelleri toplam ı bölümüne kabulü yap ılan tesis bölümlerinin ihale bedelleri toplam ı hakedi şten alınarak yazılmalı, tesisin tümüne ait ihale
bedeli ise yaz ılmamalıdır. Bu konuya kabul istek yaz ılarında da dikkat edilmelidir. 13) Geçici kabulü yap ılmış ve tutanağı imzalanmış işlerde; varsa geçici kabulde tespit edilen özürlü ve eksik işlerin tamamlatılması ve tip sözleşmede belirtilen teminat süresi dolduğunda kesin kabul talebinde bulunulmas ı bölgelerce takip edilmelidir. 14) Tesisle ilgili olarak yeni iş yapmaya yada boru verilmesine yönelik olarak Bankam ızı yükümlülük alt ına sokacak i şlerden kaçınılmalıdır. 15) Kabul işlemlerinin, Genel Müdürlüğümüzü temsilen Bölge Müdürlüklerimizce yapılma kararının bildirilmesinden sonra uygun sürede sonuçland ırılmasına özen gösterilmelidir. 16) Kabul tutanağına varsa Motopomplarla ilgili deney föyü mutlaka eklenmelidir. 17) Şebeke bulunan i şlerde, işletme planının iş sahibi Belediyeye verildi ği geçici kabul tutana ğına yazılmalıdır. 18) İçmesuyu tesisine ait işletme projeleri 1990/31 say ılı Genelge esaslarına uygun biçimde 1/1.000 ölçeğinde, pafta sayısının fazla oldu ğu büyük yerle şimlerde ise 1/2.000 ölçe ğinde düzenlenebilir. 19) Geçici kabul itibar tarihi sözle şmesi ekinde Bayındırlık İşleri Genel Şartnamesi yer alan i şlerde Bayındırlık işleri genel şartnamesinin 41.maddesi, sözle şmesi ekinde Bankam ız yapım işleri Genel şartnamesi yer alan işlerde ise yapım işleri genel şartnamesinin 40. maddesi esaslarına göre belirlenecek, belirlenen bu tarih, kabul talep formülleri ve kabul tutanaklar ına kaydedilerek bunlar üzerinde sonradan herhangi bir şekilde tashihata meydan verilmemelidir, Geçici kabulle ilgili genel bilgileri şöyle özetleyebiliriz; İller Bankası taraf ından ihale suretiyle ve emanet usulü ile yapt ırılan Sözleşme konusu iş tamamlanınca müteahhit bankaya verece ği bir yaz ı ile geçici kabul isteğinde bulunur. Yap ılan işler yüklenici veya vekilinin kat ılımı ile (yoksa gıyabında) tesisin durumu ön incelemeden geçirilir. Kontrol teşkilatı bu incelemeler sonucunda taahhüt konusuna giren tüm i şlerin sözleşme ve eklerine uygun olarak tamamlan ıp tamamlanmadığını, geçici kabul i şleminin yap ılmasına bir engelin olup olmadığım ve işin hangi tarihten itibaren tamamlanm ış olduğunu tesis kabulü haz ırsa bir yazı ile Bankaya bildirerek geçici kabul talebinde bulunulur. Geçici kabul heyetince de uygun bulunmas ı halinde kontrol te şkilatının işin tamamlandığım bildirdiği bu tarih, uygun bulunmazsa geçici kabul heyetinin tespit edece ği tarih geçici kabul tutanağına "Geçici Kabul İtibar Tarihi" olarak geçirilir. Bu tarih ayn ı zamanda işin tamamlandığı tarih ve teminat süresinin başlangıç tarihi olarak kabul edilir. Banka, Kontrol Teşkilatının yazısı üzerine mümkün olan en k ısa sürede ve " İnşaat Tesisat İşleri Kabul Yönetmeli ği" esaslarına göre kabul heyetini olu şturur ve kabulün başlayacağı günü tespit ederek durumu Müteahhide ve di ğer ilgililere bildirir. Müteahhit kabulde hazır bulunmak zorundadır. Kabule Müteahhidin noterden tasdikli vekaletnamesini haiz vekili kat ılırsa bu kişinin ehil olup olmadığına bakılmaksızın kabulde yapt ığı bütün işlemler ve koyaca ğı imzaların tüm sonuçlarından müteahhit sorumludur. Yap ılacak çağrıya rağmen müteahhit veya vekili kabulde haz ır bulunmazsa veya kabul tutanağını imzalamak istemezse, bu husus tutanakla belirtilir. Müteahhit tutanaklar ı itirazı kayıtla imzalamış ise itiraz gerekçeleri tutana ğa eklenir. Bu durum kabul i şlemlerinin yapılmasını engellemez. Kabul heyeti, müteahhit ile birlikte, varsa ke şif artışlarına tekabül eden i şler de dahil olmak üzere yap ılan tüm işleri, sözleşme ve ekleri, proje, şartname, teknik gereklilikler, tür, nitelik, fen ve sanat kaidelerine uygunluk yönü ile ve varsa i ş sırasında onaylanan değişikliklere uygunluğu bakımından inceler, kabule uygun olup olmad ığım tespit eder. Heyet yap ılan işte tereddüt doğuran durumlar görürse güven sağlamak için, sözleşmede yazılı olmasa bile, her türlü giderleri müteahhide ait olmak üzere yükleme ve benzeri teknik deneylerin yap ılmasını veya yapt ırılmasını müteahhitten isteyebilir. Bütün bu inceleme ve denemelerden sonra varsa noksan ve kusurlu i şler tespit edilerek dökümü yap ılır. Teknik olarak kabulünde sak ınca görülmeyen ve giderilmesi de çok zor olan ve fazla zaman kaybı gerektiren kusur ve noksanlar görülecek olursa, müteahhidin alacaklarından kesilmek kayd ı ile bunların karşılığı olarak o günün rayiçleri üzerinden uygun görülecek bir nefaset fark ı bedeli tespit edilerek tesis bu haliyle de kabul edilebilir. Müteahhit bu
işleme razı olmazsa her türlü gideri kendisine ait olmak üzere bu tip kusur ve noksanlar ı da verilen sürede düzeltmek ve gidermek zorunda b ırakılır, Nefaset bedel farkı esasa taahhuk etmeyip noksan ve kusurlu işlerle ilgili olup bu bedel geçici kabul heyetince tespit edilerek kesilmesi kesin kabul heyetine bırakılır. Giderilmesi gereken noksan ve kusurlu i şlerin sözleşme birim fiyatları ile bedelleri bulunur. Geçici kabulün yap ılabilmesi için bu bedelin, kabulü yapılan işin toplam ihale bedelinin %5'ini geçmemesi ve bu i şlerin, tesisin sahibine teslimine ve kullanılmasına engel olmayacak, esasa taalluk etmeyen ve herhangi bir tehlikeye meydan vermeyecek nitelikte olması gerekir. Bütün bu inceleme, deneme ve tespitlerden sonra tutanaklar ın düzenlenmesine geçilir. Tutanağa noksanların giderilmesi için gerekli süre yaz ılır. Süre belirtilmemiş ise bu süre deneme ve işletme süresinin bitim tarihi olarak kabul edilir. Müteahhit taraf ından tamamlanmas ı ve düzeltilmesi gereken noksan ve kusurlardan, teknik önemleri bakımından tamamland ıktan sonra bir deneme süresi geçirmesi gerekenler varsa, bu kusur ve eksikliklerin tamamlanmas ı tarihinden başlayarak kesin kabule kadar geçmesi gereken süreyi de kabul heyeti belirleyerek tutana ğa geçirir. Geçici kabul tutanağı, Bankaca onayland ıktan sonra geçici kabul geçerli olur. Kabul heyetince tespit edilen noksan ve kusurlu i şler belirlenen sürede Müteahhit taraf ından giderilmezse bu sürenin bitiminden sonra geçecek her gün için sözle şmede belirtilen gecikme cezas ının dörtte biri tutarında ceza uygulan ır. Ancak bu gecikme 30 günü geçti ği takdirde Banka i şi dilediği şekil, şart ve bedelle yapar veya tesis sahibi belediye veya. idare dahil diledi ği kimselere yaptırır, Bu takdirde noksanlar tamamlan ıncaya kadar ceza uygulamas ı devam eder. Sözleşmenin belirlediği tarihte işin tamamlandığının tespit edilebilmesi ve geçici kabul işleminin yapılabilmesi için müteahhidin Bankaya zaman ında başvurarak geçici kabul isteminde bulunması gereklidir. Müteahhit başvurusunda gecikmi ş olursa veya işi süresinde kabule elveri şli duruma getirmemi şse Banka bir heyetle i şi yerinde tetkik ettirir ve durum bir tutanakla tespit edilir. Bu incelemede müteahhitte haz ır bulunur. Müteahhit yap ılacak tebligata uymazsa Banka bu incelemeyi tek tarafl ı yapar ve düzenlenen tutanakta bu husus belirtilir. Bu inceleme sonucunda, i şin kabule haz ır olmadığı tespit edildiği takdirde müteahhide sözleşme hükümleri uygulan ır. İşin tamamlanmış olduğu ve kabulün yap ılabileceği tespit edilirse yukarıda bildirilen kabul i şlemleri aynen yapılır. Kontrol teşkilatının yazısında, işin geçici kabule haz ır hale getirildiğini bildirdiği tarihten itibaren, müteahhidin kusuru d ışında geçici kabule 45 günden daha geç gidilirse, geçici kabulün yapılmaması hafinde işin bitirilmesi gereken tarih, gecikmenin 45 günden fazlas ı kadar uzat ılır ve bu tarihten sonraki gecikmeler için gecikme cezas ı hükümleri uygulan ır. İşletmeye açılması Bankaca gerekli görülmesi halinde, tesisin tümü bitirilmeden sözle şme konusuna giren i ş(erden biten kısımların kısmi geçici kabulleri de yap ılabilir. Bunlar özellikle su teminine yönelik ve uzun süre devam edebilecek i şlerin kısmi geçici kabulü yap ılır kısmi geçici kabul esaslarına göre yürütülür. Geçici kabul heyeti işyerine gidip de tesisin kabulünün yapılamayaca ğını tespit ederse, noksanları tespit ederek bir tutanak düzenler ve kabulü reddeder. Bu durumda kabul için görevlendirilen heyetin yevmiye, yolluk ve ta şıt giderleri müteahhitten tahsil olunur. Bu konuda Şartnamenin 16. maddesi hükümleri uygulan ır. Kabul işlemlerinde, varsa Sözleşme ve eklerindeki özel hükümler de göz önünde bulundurulur. Kesin kabul i şlemleri de geçici kabul esaslar ına uygun şekilde yapılarak tamamlanır.
İÇMESUYU ARITMA TESİSLERİNDE KONTROL VE ENSTRÜMANTASYON İLLER BANKASİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Sabiha NUMANOĞLU - Daire Başkan Yardımcısı İçmesuyu arıtma tesisleri ham su kalitesine ba ğlı olarak farklı prosesleri içeren tesislerdir. Bu kapsamda, kontrol sistemi de farkl ı olacağından kontrol parametreleri de de ğişken olabilmektedir. Bununla beraber bir genelleme yap ıldığı takdirde, kontrol sistemini, 1) Su kontrolü ve 2) Prosese bağlı olarak kullanılan ekipmanlar ın kontrolü diye iki grupta toplamak mümkündür.
Su kontrolü : ham su ve temiz sudaki debi kontrolü, pH, bulan ıklık, bakiye klor kontrolü, ta şkıntahliye, seviye olarak de ğerlendirilmektedir. Ekipman Kontrolü : a) Ekipmanların arıza durumu, çal ışma pozisyonlar, b) Filtre kontrolü olarak ele alınmalıdır. Debi Kontrolü : Debi kontrolü ham su giriş, durultucu çıkışı temiz su çıkışı, filtre çıkışı (özellikle filtre kontrolü için) ve filtre geri yıkama suyu hatt ında debi metreler taraf ından yap ılmaktadır. Debi metreleri ham suyu veya temiz suyu ölçerek, ölçülen miktar elektrik ak ımına veya voltaja dönü ştüren elektrot ile bu ak ım veya voltaj değerim standart akım ve voltaj değerini standart akım ve voltaj değerine dönüştüren çevirici (Transmilter) değerleri debi bölüntülü gösterge vasıtasıyla gösteren göstergeden olu şmaktadır. Arıtma tesislerinde genelde (4-20 MA) veya (0-20 MA) standart akım değerli debi metreler kullan ılmaktadır. Debi metreye ait debi gösterilen dijital veya analog olarak hem debi metrenin monte edildi ği yerde hem de ona kontrol panosunda bulunur. Ayrıca debi metreden al ınan sinyal ile tesise giren ham su de ğerine bağlı olarak, dozlama pompalarının strok ayarı elektriksel olarak değiştirilerek dozlama miktarı otomatik olarak değiştirilmekte ve bu şekilde çıkış kalitesi de korunmaktad ır. Bu durumda ham su debi göstergesi kimya binas ı panosunda da yer almal ıdır. pH Ölçümü : Tesise giren ham su pH de ğerinin bilinmesi kimyasal madde dozlanmas ı için gerekli görülmektedir. Bilindi ği üzere TS 266'da içme ve kullanma suyu standard ı uygun pH de ğerleri (6,58,5) olarak belirlenmi ştir. Optimum koagülasyon için pH de ğerlerini bu sınırlar içersinde bulunmas ı gerekmektedir. pH de ğeri 6,5'in altında ise kireç, 8,5 de ğerinin üstünde ise sülfürik asit dozlamas ı yapılmaktadır. pH metreler bir elektrot, ölçülen pH değerini standart akım değerine çeviren transmitter (çevirici) ve pH değerini gösteren göstergeden (indikator) olu şmaktadır. pH -değerleri set edilen değerin dışına çıktığı zaman, işletmeni ikaz etmek üzere ana panoda-sesli ve ışıklı alarmsistemleri konulmuştur. Bulanıklık Ölçümü : Bulanıklık ölçerleri tesis girişinde durulmuş suda ve temiz su ç ıkışında bulanıklık değerlerini ölçer elektrod, transmitter ve göstergesi olan elektronik bir cihazd ır. Ham sudaki değerine göre kimyasal madde dozaj ı yapılır. Bulanıklık ölçerlerde maksimum ve minimum kontaklı tipleri bulunmakta, bulan ıklığın set etilen maksimum ve minimum de ğerlerine göre ana kontrol panosundaki i şletmeci sesli ve ışıklı olarak bilgilendirilmektedir. Bakiye Klor Ölçümü : Tesis çıkışma konulacak bakiye klor ölçümü cihaz ı ile arıtılmış sudaki klor miktarı ölçülür ve ölçü enstrüman ında bulunan limit kontaklarla maksimum ve minimum de ğerlerde ışıklı ve sesli alarm sistemi. devreye girer. Alarm durumuna göre klor miktarı arttırılır veya azaltılarak tesis çıkışındaki klor miktarı standardın öngördüğü de ğere getirilir.
Taşkın Tahliye Alarmı : Sistemdeki tüm su tutucu yap ıların armut tipi veya kapasitif seviye ölçerlerle seviye kontrolü yap ılır ve bu seviyeler ana kontrol panosunda gösterge ve alarm sistemleri ile işletmeciye iletilir. Yukarıda kısaca kontrol ekipmanlar ı hakkında bilgi verildikten sonra, ar ıtma tesislerinde kullanılan ekipmanlar liste halinde a şağıda yer almaktad ır. MEKANİK ERİPMANLAR: 1- Tesis kapsamında bulunan tüm boru, vana donan ımı ve sürgülü kapaklar, 2- karıştırma üniteleri ve s ıyırıcılar: 3- pompalar 4- diğer ekipmanlar 5- ısıtma, havalandırma, sıhhi tesisat 1. Boru ve Vana Donanımı: Tesiste su iletim hatları genelde çelik boru olarak düzenlenmektedir. Ta şkın ve tahliye hatlar ı ise bina içinde ve rögara kadar çelik rögarlar aras ı AÇB olarak uygulanmaktad ır, Kimyasal madde dozlama hatlarında sülfürik asit için dikişsiz çelik boru, alüminyum sülfat polielektrolit, kireç için PVC boru kullanılmaktadır. Klor sisteminde ise ejektöre kadar basınçlı suyu taşıyan hatlar galvanizli çelik boru, klor tüplerinden veya tanklar ından kiorinatörlere kadar bak ır boru, ejektörden dozlama noktas ına kadar PVC boru kullan ılmaktadır. Vanalar yapılarına göre: Kelebek vana, Sürgülü vana, Küresel vana. Kumanda şekline göre: El kumandalı, Motor kumandal ı, Hidrolik kumandalı, Pnömatik (hava) kumandalı olarak ayrılır. KELEBEK VANALAR: Debi ayar ı yapılacak ve açma-kapama s ık yapılan yerler ile büyük çapl ı borular üzerinde sürgülü vana yerine kullan ılır. SÜRGÜLÜ VANALAR; Açma-kapama i şlerinin az yap ıldığı yerlerde tercih edilir. Örne ğin dip tahliye vanalar ı, pompa emme ve basma hatt ı vanaları, by-pass vanalar ı gibi KÜRESEL VANALAR: Genellikle yard ımcı hatlarda kullanılır.(kimyasal madde taşıyan hatlarda ve küçük çapl ı boru hatlarında) SÜRGÜLÜ KAPAKLAR: Tesis üniteleri aras ında suyun nakli kanal ile yap ıldığında veya vana kullanılmasının zor olduğu durumlarda suyun ak ışım kesmek ve açmak amac ıyla kullanılır. Sürgülü kapaklar beton yüzeylere monte edilmi ş paslanmaz çelikten yap ılmış sabit kılavuz sütunlar ile bronz malzemeden yap ılmış sürgüden (hareketli kısımdan) oluşmaktadır. Hareket mekanizmaları vanalarda oldu ğu gibi elle kumandal ı, motor kumandal ı, hidrolik veya pnömatik olabilir.
2.1. Karıştırıcılar: Arıtma tesislerinde karıştırıcılar yumaklaştırma işleminin yapıldığı hızlı karıştırma ve yavaş karıştırma ünitesi ile kimyasal maddelerin haz ırlandığı çözelti hazırlama tanklarında yer alır. Karıştırma ekipmanları genel olarak motor-redüktör-varyatör grubu ile istenilen mil devirlerini sağlayarak mile ba ğlı ahşap veya metalden yap ılmış kanat veya pedallar vasıtasıyla suya karıştırma gücünü iletirler. Kar ıştırma kanat ve mil malzemelerinin metal olmas ı halinde paslanmaz çelik; ah şap olması halinde de emprenye edilmi ş olması gerekmektedir. 2.2. Sıyırıcılar: Durultucularda tabanda çöken çamuru çamur konilerine iletmek üzere kullan ılır. Dikdörtgen durultucularda, ahşap latalı süzücüler; dairesel durultucularda çelik konstrüksiyona haiz kanatl ı sıyırıcılar kullanılır, Çelik kanatların altında sıyırma işlemini yapan bezli lastik bant bulunmaktad ır. Sıyırıcılar motor kumandalı merkezden veya çevreden tahrikli yap ılır.
3. Pompalar: İçmesuyu arıtma tesislerinde kullanılan pompalar, temiz su pompalar ı, çamur pompalar ı ve dozlama pompaları olarak 3 grupta toplanabilir. Temiz su pompalan: Filtre geri y ıkama suyu pompalar ı, hidrofor pompaları ve temiz su terfi pompaland ır. Çamur pompalan: Durultucu çamur konisinden ve çamur koyula ştırma tankından alman çamurlu suyu drenaja veya çamur kurutma yataklar ına basmak üzere kullan ılır. Dozlama Pompalan: Kimyasal madde çe şitlerini (Alüminyum Sülfat, kireç ve polielektrolit gibi) dozlama noktalarına basmak üzere kullanılır. Strok ayarlı pompalardır. Dozlama pompalar ının basma hatlarına genellikle bir yükleme vanas ı konularak hat bas ıncı sabit tutulur, titreşimleri çözümlendirmek için de, titre şim damperi kullanılır. Dozlama pompalar ı basma hatlarında meydana gelebilecek t ıkanıklıkları önlemek için seyreltme suyu pompalar ı ile basma hattına su verilerek çözelti seyreltilir. Dozlama ayan, pompalar üzerindeki piston kolu uzunlu ğunun değiştirilmesi (strok ayan) ile veya değişken devirli motorlarla sağlanır.
4. Diğer Ekipmanlar: Diğer ekipmanlar başlığı altında hava üfleyicileri, vinçler (monoray vinç, ceraskal, köprü vinç) kimyasal madde yükleme kutuları, klor binası ekipmanları (klofinatör klor tüp veya tank ı, otomatik tank cihaz ı vb.) ile ısıtma havalandırma ve sıhhi tesisatta kullanılan malzemeler yer almaktadır. İçmesuyu arıtma tesislerinde kullanılan mekanik ve elektronik ekipman ve enstrümanlar ına kısaca değindikten sonra tesiste kontrol sisteminde yer alan kontrol panolar ı ana başlıklar halinde verilebilir. ANA KONTROL PANOSU: Sistemdeki tüm ekipmanlar ın çalışıyor, arıza ve durma sinyalleri, pH, bulanıklık, debi, seviye, bakiye klora ili şkin maksimum ve minimum ikaz ve alarm sinyallerini, tüm ölçüm ve kayıt sistemini içermektedir. FİLTRE KONTROL PANOLARI: Start-stop butonları çalışıyor, arıza sinyalleri, ikaz, alarm sistemi. (Yük kaybına ilişkin) ve debimetre göstergesi KUMANDA KONTROL PANOLARI: Hidrolik, pnometrik veya elektrik kumandal ı sistem motorlarının çalışma arıza sinyaller -Start-Stop butonlar ı - seçici şalterler ve basınç göstergeleri, ana kontrol panosuna sinyal ileticiler. KLORLAMA SİSTEMİNİN KONTROLÜ: Klor kazaklı dedektörün otomatik fanlar yağmurlama sistemi ikaz lambas ı ve ihbar klaksonu Ana kontrol panosuna sinyal iletimi. Ar ıtma tesislerindeki mekanik ekipmanlar, kontrol sistemine ilişkin açıklamalardan sonra uygulama aşamasında dikkat edilecek hususlardan baz ıları da maddeler halinde a şağıda yer almaktad ır: 1. malzeme ve ekipman al ımında projeye uyulmas ı. 2. ekipman bilgi föylerine uygun kataloglar ın idareye verilmesinden ve onaylanmas ından sonra yükleniciye malzeme al ımı konusunda talimat verilmesi. 3. tüm vana, motor, kar ıştırıcı, sıyırıcı gibi ekipmanların deneylerinin imalatçı firmada yapılması ve bankaca uygun görülmesinden sonra şevkinin yapılması. 4. ekipman ve malzeme al ımında iş programına uyulması. 5. kontrol ve enstrümantasyona ilişkin hassas cihazların tesisin devreye alınması aşamasında monte edilmesi. 6. yüklenici firmadan sözleşme gereği makina ve ekipman montaj ı aşamasında şantiyede ilgili meslek branşından eleman ın bulundurulmas ının sağlanmas ı, 7. malzemelerin TSE belgesi veya yabancı standartlara uygun olarak alınmasına dikkat edilmesi.
ENERJİ NAKİL HATTI İŞLERİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Mehmet YILDIRIM - Şube Müdürü Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ığının 27.11.1991 gün ve 11641 say ılı yazılarına istinaden yıllık yatırım programlarımıza alınmış bulunan elektrik tesislerine ait projelerin tasdik yetkisi Bankam ız verilmiş olup, bu yetki halen yürürlükte bulunmaktad ır. Bankamız programında yer alan içmesuyu ve kanalizasyon tesisleri içerisinde kurulan veya kurulacak pompa istasyonlar ına gerekli olan enerjinin sa ğlanması bakımından. Kurulan veya kurulacak pompa istasyonlar ına ait elektrik tesisatı ile ilgili projeler tanzim edilmeden önce tesisin enerji ihtiyac ı, beslenme şekli (O.GA.G.) beslenme noktasının tespiti gerekmektedir. Bu husus ilgili Bölge Müdürlü ğümüzce, T.E.K.'nun ilgili birimi aras ında yazılı olarak çözümlenip. Tespit edilen şekle göre, tanzim edilecek elektrik projeleri merkezde ilgili Daire Başkanl ığının ilgili ünitesinde tasdik edilmektedir. Bu projeler tasdik edildikten sonra uygulamas ına geçilmesini ve işin bitiminde geçici ve kesin kabullerinin Bankam ız taraf ından teşkil edilecek heyetler taraf ından yapılması ve tanzim olunacak kabul tutanaklarının Bankamızca tasdiki yapılmaktadır. Bu itibarla; T.E.K. hattından enerji al ınacak nokta belirlendikten sonra içmesuyu elektrik tesisleri için proje tanzim edilecek bu proje içerisinde bulunmas ı gerekli bilgiler. 1. Gerekçe raporu 2. Enerji verecek kuruluştan alman mutabakat yaz ısı 3. Hesaplar. Trafo gücü, Kompanzasyon hesab ı, Direk tespiti, gerilim düşümü hesaplan. 4. Keşifler 5. Vaziyet planı, montaj planı 6. O.G. Tek hat salt şeması 7. Enerji nakil hattı profili 8. Direk seçim cetveli 9. Proje ile ilgili şartnameler 10. Genel teknik şartname, AG.O.G. trafo resimleri buz yükü bölgelerine göre şartnameler Bu belirtilenleri kısaca açıkladığımızda; 1. Gerekçe Raporu : Gerekçe raporu 4 şekilde açıklanmal ı a) Projenin gayesi b) Güç ihtiyacı c) Enerji temin şekli d) Projeye ait açıklama. a) Projenin gayesi : Kasabanın adının belirtilerek ne maksatla yap ıldığının anlatılması. b) Güç ihtiyacı : Projenin yap ıldığı tarihteki kurulu güç, yedek güç, ileride gelecek güç varsa bunların anlatılması. c) Enerjinin Temin Şekli : Motopomplara en yak ın hattan enerji alacak şekilde planlanıp Enerji verilecek kurulu ştan Enerji alınacak hattın adı direk no su, iletken kesiti zincir izolatörlü, veya mesnet izolatör(ü olup olmadığının yazılması. d) Projeye ait açıklamalar : Yapılan projede proje içerisinde belirtilenleri anlatma yerine a şağıda belirtilen hususlar anlat ılmalı. - Proje yapımında demir direk veya beton direk seçimindeki gerekçeler. - Müşterek direkli olarak yap ılması gerektiğinde A.G. iletkenler çekilmeyecekse veya ileride
çekilecekse 6/161 plan nolu mü şterek direklerin 80 m. aç ıklıkta kullanılması nedenleri. Küçük Belediyelerin hangi kazaya ba ğlı olduğu belirtilerek hangi buz yüküne girdi ği veya rakım nedeni ile buz yükü bölgesinin de ğiştirilmediğinin açıklanması. - Trafo gücünün ileride yükseltilmesi söz konusu ise TR. dire ği tipinin yükseltme sebebinin açıklanması. Yöresel şartlar varsa anlat ılması 1. Müsaade yaz ısı T.E.K.dan al ınmış yazılı belge 2. Hesaplar : Projenin kapasitesine ba ğlı olarak bir Elk. Müh. taraf ından yapılacaktır. 3. Keşifler : Projenin yapıldığı yılda geçerli olan T.E.K.nun malzeme+ İşçilik dikkate alınarak eksiksiz keşfin yapılması gerekmektedir. 4. O.G. Tek hat Salt Şeması : Enerji alınacak E.N. Hatt ının adı direk nosu belirlenip bu direkten itibaren 10-30 mt. yak ınma ilk direk i şaretlenip ve üzerine Sigortal ı Topraklamak seksiyoner monte edilecek TR. dire ği ile branşman direği arasında 100 mt.den az bir mesafe bulundu ğu takdirde ilk direk üzerine yaln ız sigortalı seksiyoner monte edilecek seksiyoner bulundu ğu direğe A.G. iletkeni çekilmeyecektir. Enerji al ınacak kuruluştan izin al ınmak ve gerekli tahkik hesaplar ı yapılmak şartı ile mevcut branşman direği üzerine sigortalı veya sigortalı Topraklamak seksiyoner monte edilebilir. 5. Trafo direği üzerindeki sigortal ı seksiyoner branşman direği ile trafo direği arasındaki hava hatt ı 1 km.den az ayr ıca TR. direğinin dibindeki bir insan, direkteki Sigortal ı Topraklamalı seksiyoneri görebildiği takdirde Trafo 'direği üzerine ayrıca sigortalı seksiyoner konulmayabilir. 6. Enerji nakil hatt ı profili veya müşterek direkli hatlar : Enerji al ınacak T.E.K. hatt ın adı, direk nosu belirlenip bran şman direğinden itibaren yine 10-30 mt.lik direk dikilecek. Buz yükü bölgesine göre şablonla direk tipi ara mesafeleri tayin edilecek. 7. Branşman direği ile dikilecek ilk direk aras ına bağlanacak iletken mevcut hat kesitinde veya cinsinde olacak şekilde tayin edilecek t-10,t-12 Ask ı zincir izolatörlü olacak. T-l 0,T-12 mesnet tipi olacak. 8. Direk seçim cetveli : Enerji nakil hatt ında tespit edilen direkler direk seçiminde traversleri ile birlikte tespit edilecek. Müşterek direklerde kritik kö şe direkleri Vektör diyagram ına göre direk tepe kuvveti bulunup tespit edilecek. 9. Şartnameler : Yapılan proje içerisine konulmas ı gerekli şartnameler bölgede mevcudu yoksa liste halinde isimleri yaz ılıp proje içerisine konulacak.
Elektrik tesislerinin uygulaması yer teslimi : Proje tasdik edildikten sonra, proje ke şfine göre Bölge Müdürlüklerimize yetki verilmektedir. Bu yetki gereği bölgece ihale edilen elektrik i şinin yer teslimi Bölge, Belediye temsilcileri ile birlikte yükleniciye yer teslimi yapılmaktadır. Yer teslimi oldukça mühim bir konudur. Yer tesliminde projenin imalata geçme durumu şekillendirilir. Enerji alınacak direkten ba şlanarak 30 m.yi geçmemek üzere gev şek bağ yapılacak şekilde seksiyoner direk yeri tespit edilerek trafo dire ğine kadar alınır. Proje yerine uygun ise direk tipleri aynen kabul edilir. Şayet projenin yapıldığı tarihten yer teslimi tarihine kadar imar durumu nedeni ile değişmişse açıya giren O.G. A.G. direklerin tepeye gelen çerlere göre yeniden tayin edilip i şin kapasitesi büyükse yükleniciden son durum tadilat projesi istenir. Bu şekilde projedeki de ğişiklik dikkate al ındığında lüzumsuz direk imalat ı önlenmiş olur. Projede belirtilmemi şse A.G. panosunun dahili mi, harici mi olacağının belirlenmesi gerekmekte. Tatbikatta görüldü ğü üzere içmesuyu in şaat işi elektrikle bazı yerlerde paralel yürümedi ği için Elektrik işinin tamamının bitirilebilmesi bakımından A,G. panosunun Harici olmas ı düşünülebilir. Trafo direği güce ba ğlı olarak, T15-T15kl25KVA.kadar T25 - T25 k 160-250 KVA kadar T35 - T35 k 315-400 KVA kadar T50 - T50 k 400 KVA kadar seçilecek Tl 5-125 KVA ise de zay ıf olduğundan T25 seçilmesinde yarar vard ır. - O.G. hava hatt ı iletkeni güce, gerilim dü şümüne göre tespit edilmekte ise de, bizim içmesuyu tesisi güçleri 5 MVA altında olduğundan 3x Sallow kullan ılmaktadır. (T.E.K. isteğine bağlı olarak artırılabilir). O.G. Enerji iletimi çok mecbur kal ınmadıkça yer alt ı kablosu kullanılmamalı. Tabi
maliyet açısından - Temin aç ısından - İzolatörler Askı veya mesnet tipi mi olaca ğı bu husus projede belirtilmi ş ise de bir kere daha yer tesliminde kontrol edilmeli Ask ı tipi zincir izolatörlü direk tipleri t-0, t-12, t-14 vs. ile gösterilir. - Direk dikimi tel çekimi sırasında iletkenlere yaklaşan ağaçların kesimi istimlak işlerinin Belediyesince yap ılacağı tutanağı yazılması gerekmektedir,
ELEKTRİK PROJE ve KABUL İŞLEMLERİNDEKİ SORUNLAR Yönetim Kurulunun 30.05.1974 tarih ve 27/1395 say ılı karan ile kabul edilmi ş olan "İller Bankası İnşaat ve Tesisat İşleri Kabul Yönetmeli ği" yönetmelik No:5-a 'ya göre kabul i şlemleri yapılır. Sorunlar; 1. Geçici kabul istenirken Belediyesine gerekli projeler verilerek sözle şme yaptırılmasının temini. Aksi taktirde T.E.K. enerji vermiyor. 2. Elektrik tesisi kabulleri Bankamıza verilen yetki gere ği Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ığı adına yapıldığından Genel Müdürlüğün tayin edece ği bir Elk.Müh. Başkanlığında yapılması gerekmektedir. 3. Bölgelerde Elk. Makina i şlerinin zamanında aksamadan yürümesi için i şin kapasitesine ba ğlı en az 6 ay önceden İnşaat Kontrol Müh.ce Bölge Müdürlü ğü kanal ı ile imzalı içmesuyu işinin ikmal edilebileceği Elk.+ Mak. grubuna bildirilmesi ise Elk.Mak. i şlerinin de aksamadan yürür kanaatindeyim. 4. Bu sürede T.E.K. dan müsaade yaz ısının alınması proje yapımı, tasdik yetkisi, yap ımı için bu zamana ihtiyaç var. 4-6 gruplu trafolu motopomp binalar ında O.G. giriş ölçü bölmesi tamamı tavrına kadar tel kafes ile kapat ılacak yine O.G. hücreler önü kolonlardan itibaren in şaat safhasında inşaat müteahhidince tamamen kapat ılıp bir kapıdan girilecek şekilde kapı açılıp üzerine ölüm tehlike levhas ı konulacak. Bu binalarda kablo kanallar ının isteğe uygun yap ılması. 5. Motopomp panolar ında kondansatörün ayrı bir bölmeye konulması (Enerji kesilmesinde kondansatör üzerindeki voltaj boşalmasından çarpılmayı önlemek kondansatör patlamas ı arızasından kontaktörler ar ıza görmemiş olacaktır. 6. Trafo A.G. panosunun motor kumanda panosu ile bir yap ılması görünüm ve derli toplu olmas ı uygun görülmekte ise de bir TR. dan fazla kuyu besleniyorsa TR. dibine A.G. panosu koyup tek bir noktadan trafoyu korumak ve ölçü yapmak için A.G. panosuna ihtiyaç vard ır, 7. Tatbikatta gördü ğümüzde TR. kuyu aras ında kepçe çal ışıp kablonun kopar ıldığı görülmüş A.G. panosu Sigorta ucundan kopar ılmakta. Bu kablo trafoya direk bağlandığı düşünülürse trafo izolatörlerini koparabilir, A.G, panosuna yine ihtiyaç var. 8. TR’ nun en yakın yerden korunmas ı lazım kabloda olan bir k ısa devre direk olarak trafoya intikal etmiş olur. Elektrik müteahhidinin i şinin ikmal edip kabulünün yap ılması bakımından da A.G. panosu elektrik işi içinde yapılması gerekmektedir. Proje yap ımında proje tasdik yönünden bir bütün oldu ğundan motor kompanzasyon de ğerleri O.G. salt şemasında gösterilecek Motopomp şartnamesine göre TR.A.G. panosu ile motor kumanda panosu aras ı 1 Kv. NYY kablo Elektrik müteahhidince yapılacak bu uçlar motor kumanda panosuna motopomp firmas ınca bağlanacak yine kumanda panosu motor aras ı kablo motopomp firmas ınca temini ve montaj ı yapılacaktır. Elk. Mak. kontrolü arkada şların metraj çıkartırken bu hususa dikkat etmeleri gerekli. 9. AG. Panolarında bulunan turnike manyetik otomatik şalterin akım ayar düğmesine m müdahale yapılabilecek şekilde monte edilmeli 10. Proje orjinale çizilip ozalite çekilerek projelerin tanzimi, fotokopi yap ılmış projelerin tasdike gönderilmemesi 11. Topraklamalara dikkat edilir.
İÇMESUYU ÇELİK BORU HATLARININ KORUNMASININ ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Vedat FİDAN - Şube Müdürü KOROZYONUN ÖNEM İ 1. Yapılan araştırmalara göre dünyada üretilen çeli ğin 1/3'ü korozyon sonucunda yok olmaktad ır. 2. Amerika'da yapılan bir araştırmaya göre milli gelirin %3,4'ü korozyonla yok olmaktad ır. 1970 yılında İngiltere'de yapılan araştırmalara göre korozyonun neden oldu ğu ekonomik kayb ın İngiltere milli gelirinin %3,5 İ olduğu tespit edilmiştir. 1966 yılında Belçika'da yap ılan araştırmaya göre korozyon kayb ı kişi başına her yıl 34-40 dolar olduğu belirlenmiştir. Türkiye de ise korozyon kayb ıyla ilgili olarak bu güne kadar bir çal ışma yapılmamış, ancak korozyon nedeniyle olu şan kaybımızın yukarıda verilen rakamların biraz üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Korozyon kayıpları sadece ekonomik de ğildir. Korozyon ürünleri çevreyi de kirletiyor. Delinen borulardan sızan petrol hem ekonomik kayba hem de çevre kirlili ğine neden oluyor. Korozyonla delinen içmesuyu borular ından kaçan içmesuyu hem ekonomik kay ıp hem de tamirat için maddi kayıp hem de inkita demektir. Delinen içmesuyu boru hatlar ında suyun tamir için kesilmesiyle veya elektrik kesilmeleri sonucunda suyun dü şük kotlara çekilmesi sonucunda boru içinde olu şan negatif basınçla borunun civarında bulunan kirli çamur borunun içine girer, tekrar su verildi ğinde veya' elektriklerin gelmesiyle hatta tekrar su verilmesi durumunda boru içine giren kirli su abonelere kadar ulaşmaktadır. Bu şekilde kirlenen su salgın hastalıklara neden olabilmektedir. Ayrıca delinen borulardan kaçan su enerji verilerek terfi edildiğinden hatlarda enerji kayıplarına da neden olmaktadır. Dünyada üretilen çeli ğin 1/3 ü korozyon nedeniyle yok olmas ı demek iyi bir korozyonla mücadeleyle kurulan her 3 çelik fabrikas ının birsinin kurulmaması demektir. Bu fabrikalar için ayrılan kaynağın başka alanlara kayd ırılması suretiyle kaynaklar başka öncelikli alanlara kaydırılmış olacaktır. Ayrıca yeni fabrikan ın tüketece ği ham madde kaynaklar ı gelecek kuşaklara aktarılacağı gibi bu fabrikada kullanılmayan elektrik enerjisi ekonominin diğer kısımlarında kullanılacakt ır. KORUYUCU KAPLAMALAR 1- Neden kaplama yaparız. Yeraltına döşenen borular topra ğa döşendikten sonra toprak yap ısının çok farkl ı yapıda olması, çevresindeki elektrik tesislerinden etkile şimi ve birçok nedenlerle ç ıplak boru yüzeyinde anodik ve katodik bölgeler olu şur bunun sonucunda ise anotta korozyon olu şur, şayet biz izole bir madde ile ortamdan çelik boru yüzeyinin izolasyonunu sa ğlarsak boru yüzeyindeki. anodik ve katodik bölgelerin oluşmasına engel olmu ş oluruz. İşte boru hatlar ında yapılan kaplamanın görevi boru yüzeyi ile bulundu ğu ortamı, elektriksel olarak izole etmektedir. Kaplaman ın diğer bir faydası da katodik korumas ı yapılan hattın katodik koruma maliyetini dü şürdüğünden nitelikli iyi kaplama ve döşeme şartları borunun ömrüne, katodik koruma maliyetine çok etki eden faktörlerdir.
2 - İyi bir kaplamada bulunması gereken özellikler, a) Kaplamanın elektrik direnci yüksek olmal ıdır. b) Tatbikatı kolay olmalıdır. d) Nakliye ve montajda zarar görmeyecek özellikte olmal ıdır. e) Isı değişikliklerinden etkilenmemelidir. f) Basınca ve toprak gerilimlerine mukavim olmalıdır. g) Hava, su, asit, baz ve bakterilerin bozucu etkisine mukavim olmal ıdır, h) Kaplama yapılan cidara iyi yapışma özelliğine sahip olmalıdır.
i) Maliyeti ucuz olmalıdır. j) Kaplama yapılması için yüzey i şlem maliyeti az olmal ıdır. k) Zamanla yukar ı ki özelliklerin kaybolmamas ı ve bünyesine su i şleyerek direnç de ğerini zamanla kaybetmeme özelli ğine haiz olmal ıdır.
3 - Kaplama cinsinin seçiminde göz önünde bulundurulacak hususlar. Çelik boru hatlar ında kullanılan çok çe şitli kaplamalar mevcut olup nitelikli kaplama ile ilgili çalışmalar devam etmektedir, kaplama maliyetlerinde kaplama cinsine göre çok farkl ılıklar mevcuttur, Kaplama cinsi seçiminde borunun dö şenece ği güzergah özelli ği döşeme şartları dikkate alınarak seçim yapılmalıdır. Örnek olarak bir kimya fabrikas ının atık suyunun etkisi altında kalabilecek yöreye dö şenecek olan boru kaplamas ı, kimyasal etkilere mukavim kaplama cinsleri seçilmelidir. Katodik korumada zeminin özgül direncine göre topra ğın koroziflik sınıflandırılması yapılmıştır. Toprağın özgül direnci TS 5141 'de çizelge 2'de, Zemin Cinsi Çok Korozif Korozif Orta Korozif Az Korozif
Zemin Özgül Direnci (ohm*cm) <1000 1.000-3.000 3.000-10.000 10.000<
Borunun Ortalama Ak ım İhtiyacı (MA/m ) 20i >5 5>i>0,5 i<0,1
Yukarıda verilen listede zeminin elektrik özgül direncine göre zeminin korozyon özelli ği ve katodik koruma için gerekli olan akım ihtiyacı kaplamasız borular için verilmiştir. Yukarıdaki listede görüldü ğü gibi direncin dü şük olduğu zeminlerde katodik koruma için gerekli olan ak ım ihtiyacının yüksek olduğu görülmektedir. Ak ım ihtiyacının yüksek olması ise katodik koruma maliyetinin artmasına neden olmaktad ır. Akım ihtiyacı yüksek olan dü şük özgül dirençli zeminler daha yüksek kaliteli kaplama kullan ılması kaplama için yap ılan masrafları arttırmasına rağmen katodik koruma maliyetini düşüreceğinden tercih edilmelidir. TS - 5141'de çizelge 3'te çe şitli koruyucu kaplama yap ılmış boruların ortalama akım ihtiyacı değerleri aşağıdaki çizelgede verilmi ştir.
Kaplama Cinsi Sıcak bitüm kaplanla Bitüm emdirilmiş tek kat sargılı kaplama Bitüm emdirilmiş tek kat cam elyaf sarg ılı kapla Bitüm emdirilmiş çift kat cam elyaf sargılı kaplama Polietilen veya plastik kaplama
Akım ihtiyacı (MA/m ) 0.5-2,6 0,2 - 0,5 0,05 - 0,2 0,005 - 0,05 0,005
Yukarıda verilen listede çe şitli koruyucu kaplamalarla kaplanm ış boruların katodik koruma için ak ım ihtiyaçlar ı verilmiştir. Listeden de görüleceği gibi kaplama kalitesi arttıkça akım ihtiyacı düşmektedir. Buna paralel olarak katodik koruma maliyetleri de dü şmektedir. Çok korozif zeminlerde akım ihtiyaçlarının fazla olması nedeniyle özgül direnci dü şük olan zeminlerde kaliteli kaplamaların kullanılması hem boru ömrünü etkilemekte hem de katodik koruma maliyetini düşürmektedir. Katodik koruma maliyeti ve kaplama maliyetlerinin dü şünülmesi için ve borunun ömrünün daha uzun olmas ını temin etmek için proje a şamasında zemin özgül direnci ölçülmeli ölçülen dirence göre boru hatt ının daha az korozif bölgelerden geçirilmesi uygun olacakt ır. Böylece kaplama maliyeti ve katodik koruma maliyetleri dü şürülerek boru hatt ının daha sağlıklı ortamda çal ışması sağlanmış olur.
Boru hatlarının kaplama yapılmasıyla korozyonun durdurulmas ı veya yok edilmesi mümkün değildir. Boru kaplamas ı ne kadar kaliteli olursa olsun kaplamalarda çe şitli nedenlerle bozukluklar meydana gelebilir. Bunlar ı ş öylece sıralayabiliriz. a) Kaplama yap ımında meydana gelen i şçilik hataları b) Kaplanmış borunun taşınmasında, depolanmasında ve hende ğe yerleştirilme safhalarında meydana gelen kaplama hasarlar ı c) Hendeğin doldurulmasında oluşabilecek sert kaya, ta ş toprak gibi malzemelerin kaplamaya verdiği hasarlar d) Borunun döşendikten sonra yer hareketleri ve ani darbeler nedeniyle olu şabilecek kuvvetlerin etkisiyle oluşan hasarlar e) Çeşitli bitki kökleri ve ağaç köklerinin kaplamaya verdi ği hasarlar f) Borunun içinden geçen akışkan sıcaklığının sık sık değişmesi nedeniyle kaplama, ve borunun uzayıp k ısalması nedeniyle oluşabilecek kaplama bozulmalar ı, g) Boru hattının bulunduğu güzergahta boru kaplamasını bozabilecek kimyasal tesislerin atıkları nedeniyle boru kaplamas ında oluşabilecek bozulmalar. h) Boru güzergahında çal ışma yapılırken boru kaplamas ına verilecek zararlar i) Çeşitli bakteri ve mikroorganizmalar ın yarattığı kaplama hasarlar ı j) Katodik koruma uygulanmasında aşırı potansiyel uygulaması sonucunda katotta toplanan hidrojenin boru kaplamas ına zarar verebilir. Fabrikada imal edildikten topra ğa döşenmesine kadar birçok merhalelerden geçmekte olan boruda kaplama az veya çok hasar görmektedir. Borunun döşenmesine kadar geçen sürede kaplaman ın korunmasıyla ilgili kontrol bizde olmas ına karşın borunun üzeri kapand ıktan sonra kaplaman ın durumu ve olu şan olaylar kontrolden ç ıkmaktadır. Bu nedenle boru ömrü açısından kontrolümüz dahilinde bulunan kaplama hatalar ının döşeme aşamasında itinalı bir biçimde tamir edildikten sonra borunun kaplamas ı hasar görmeden dikkatlice borunun üzeri kapat ılmalıdır. Boru kaplamalar ıyla ilgili standartlar TS - 4356 TS - 4357, TS - 5140 nolu standartlard ır. Bu standartlarda geni ş bilgiler mevcut olup daha fazla bilgi için söz konusu standartlara bak ılmasında fayda vardır. Burada konunun özüne de ğinilmiştir. Boru kaplamas ı aşağıdaki işlem sırasına göre yap ılır. 1 - Kaplanacak borunun yüzeyi tel f ırça ile temizlenmesi : Boru yüzeyi tel f ırça ile f ırçalanarak yüzeyde bulunan pas ve yabanc ı maddelerden ar ındırılır. 2- Kum püskürtme yoluyla temizleme : Boru yüzeyine bile şiminde % 92 silis bulunan doğal kum püskürtülerek yüzeyde bulunan pas ve yabanc ı maddeler yüzeyden sökülür. 3- Kimyasal temizleme : Kumlama yapıldıktan sonra boru üzerinde bulunabilecek ya ğ uygun çözücülerle giderildikten sonra asit banyosundan geçirilir. Asit banyosu için a şağıdaki banyolar kullanılmaktadır. a) Sülfürik asit banyosu + fosforik asit banyosu b) Hidroklorik asit banyosu + fosforik asit banyosu Son asit banyosu her zaman fosforik asitle yap ılır. Çünkü fosforik asit demir yüzeyinde demir fosfat tabakası oluşturduğundan ve metali pasifle ştirdiğinden kaplama yap ılan kadar geçen zaman zarf ında yüzeyde herhangi bir korozyon ürünü olu şmaz. Kaplamanın yüzeye iyice yap ışması ve yüzeyle birlikte ısıl farklarda .sıhhatli çalışması için, kaplama yap ılacak yüzeyin p ırıl pırıl olması gerekmektedir, Pasl ı yüzeylere yap ılan kaplamalarda aradan zaman geçmesinden sonra ısı farkları sonucu pasif yüzey ısı değişimlerine karşı elastikiyet gösteremediğinden yüzeyden kaplaman ın, kalkmasına neden olur. Bu nedenle kaplanacak yüzeyin temizli ği önem kazanmaktadır. Yüzey temizliğinden sonra istenilen cins boru kaplamas ı ile yüzey kaplan ır, 4- Borunun yüzeyi kaplamas ından sonra boru yüzeyinde mikro ölçekte dahi olsa deliklerin olup olmadığı "Holiday dedektör" ile kontrol edilir. Holiday dedektörü ile boru yüzeyine 25 KV' l ık orta gerilim tatbik edilir. İzolasyonun zayıf olduğu noktada dedektör sinyal vererek kaplaman ın zayıf
noktası belirlenir,
Şekil 17: Holiday dedektörü. Yukarıda verilen Holiday dedektörü ile borunun tecridi fabrikada imalat a şamasında kontrol edildiği gibi boru hatt ının üzeri kapanmadan da boru hendekte iken de tecrit kontrolü yap ılabilir. Dedektörün tespit etti ği tecrit zayıflaması tamir edilerek daha sa ğlıklı bir kaplama yap ılmış olur.
Boru kaplamalarının bozulmaması için nelere dikkat edilmelidir Boru kaplamalarının yapılması için yukarıda belirtildiği gibi çok miktarda işçilik malzeme dolayısıyla para harcanmaktadır. Bu kadar emek ve masraf sonucu kaplanan boru hatt ının kaplamas ının bozulmadan yerin alt ına gömülmesi için azami itina gösterilmesi gerekmektedir. Kaplamalı boruların fabrika sahasında taşıtlara yüklemesinde ve boşaltılmasında, istif sahasına nakilde ve hendeklere ta şınmasında ve hendeklere indirilmesinde kaplamalar ın hasar görmemesi için yüzeyi geni ş aşağıdaki şekilde gösterilen mesnetlerle kald ırılıp, indirilmelidir. Hiçbir zaman tek' çizgi halinde mesnetleyen halat ve kal ın iplerle yükleme, boşaltma ve nakil yapılmamalıdır. Halatlarla v; benzer tel gibi teçhizatla yap ılan yükleme ve bo şaltmalarda kaplama üzerine tek noktadan bas ınç geleceğinden kaplama hasar görür, hasarl ı kaplamanın tamiratı ise hem masraflı hem de işçilik açısından zaman kayb ına neden olacakt ır. Çelik borulara ait tecridin bozulmamas ı ve tecritte beklenen performansı almak için aşağıdaki hususlara özenle riayet edilmelidir. 1- Satın alman tecritli borunun mümkün olan en k ısa sürede döşenerek üzeri kapat ılmalıdır. 2- Çelik borunun siparişten sonra uzun süre beklemesi gerekiyor ise borular mümkün ise kapal ı alanda istif edilmeli, şayet kapal ı alan yok ise ve aç ık alanda istif zorunlulu ğu var ise bu durumda mümkün mertebede güne ş ışığının az olduğu serin yerler tercih edilmelidir. 3- Uzun süreli istif zorunluluğu olan boruların üzeri güneş ışığım yansıtmak için beyaz kireç ile boyanmal ıdır, Yağmur etkisiyle kireci kaybolan azalan borular ın güneş ışığının etkin olduğu bölgeler zaman zaman kireçle boyanmal ıdır. Şantiyelerde kireci yok olmu ş borularda güneş ışığı etkisiyle boru iç kaplaması soyularak boru içinde sarkıklar oluşturmakta ayrıca borunun üst kısımlarındaki bitüm ısı etkisiyle incelmektedir. Bu ise istenmeyen bir durumdur. Bu nedenle uzun süre depolanan borular ın zaman zaman kontrol edilerek borunun üzeri kireçle beyaza boyanmal ıdır. 4- Borular istif alanına gelişi güzel istif edilmemelidir. Borular birbiri üzerine gerekli önlem alınmadan konuldu ğu taktirde boru ağırlığı direk tecridin üzerine. bas ınç yapt ığından ve güne ş ışığının etkisi ısı ve soğukluk etkisiyle kaplamalar birbirine yapışmakta ve borular birbirinden ayrılırken yapışmadan dolayı güçlükle çıkmakta kaplamalar birbirinden ayrılırken soyulmalarla
büyük miktarda tamirat gerektiren tecritsiz alanlar ortaya ç ıkmaktadır. Bu ise emek ve malzeme kaybına neden olmaktad ır. 5- Borular, nakliyede ve istiflenmede iki uç taraf ında bulunan tecritsiz k ısma tahta takozlarla mesnetlenmelidir. Aşağıdaki şekillerde boruların tahta takozlarla veya plastik mesnetlerle istif sahasında istiflenmesi görülmektedir. 6- İstiflenecek boruların istif alanı tasfiye edilmeli taş ve tecride zarar verecek kesici malzemelerden ar ındırılmalıdır. Kaplama cinslerine de k ısaca değinmekte yarar görülmektedir. A - Bitüm kaplamalar : Bitüm kaplamalar tatbik şekline göre ikiye ayr ılmaktadır. 1- Sıcak tatbikli kaplamalar : Bu kaplama cinsiyle ilgili detayl ı bilgi TS 4356 ve TS 4357 de mevcut olmakla beraber maden kömürü zifti belirli ısılarda yüzeye eritilerek tatbik edilir. İsteğe göre üzerine ayrıca bir veya iki kat bitümlendirilmi ş cam tülü sarılarak daha etkin kaplama imalat ı yapılmış olur. Bu kaplama cinsiyle ilgili detayl ı bilgi yukarı ki standartlarda mevcuttur. 2 - Soğuk tatbikli bitüm kaplamalar ı maden kömürü zifti veya asfalt malzemesi uygun çözücü ile çözündürülür. İçine yeterli miktarda dolgu maddesi ilavesiyle elde edilen s ıvı bir f ırça ile veya tabanca ile 'yüzeye tatbik edilir. Çözücü buharla şarak yüzeyde kabuk tabakas ı oluşur. Bunun üzerine tek kat veya iki kat bitüm emdirilmi ş cam tülü sargı yapılarak kaplama i şlemi tamamlanır Detayl ı bilgi TS 5139'da mevcuttur. B) Plastik bant kaplamalar : Bu kaplamalar yüzey temizli ğinden sonra yüzeye yap ıştırıcı astar sürülür, Bant şeklindeki kaplama sar ılarak bant sargı yüzeye iyice yap ıştırılır. Bu kaplama cinsiyle ilgili detay bilgi TS 5139 da mevcuttur, Ayr ıca. kaplamanın tatbikatı arazide de kolaylıkla yapılabilmektedir. C) Epoksi kaplamalar : Bu kaplama iki bile şenli olup bu bile şenler uygun oranlarda kar ıştırılarak yüzeye sürülür. En çok 12 saat içinde sertle şerek kaplama oluşumu tamamlanır. Sağlam bir kaplaman ın oluşması için epoksi reçine ve maden kömürü katran ı karıştırılarak kullanılmaktadır. Detay bilgi TS 5140ta mevcuttur. D) Beton kaplamalar : Borular ın korozyona kar şı korumakta ve borular ın mukavemetini artt ırmak için çelik borular betonla kaplanmaktadır. Bu kaplama genelde büyük çaplı borularda uygulanmaktadır. Hem borunun korozyondan korumak için, hem de boruya mekanik mukavemetin sağlaması için beton kaplı borular özellikle büyük çapl ıların iç kaplamalarının beton olarak yapılmasını gündeme getirmiştir.
Yer altı Çelik Boru Hatlarında Katodik Koruma Yeraltı çelik boru hatlarını korozyona karşı korumak için borunun kaplama ile kapland ığı belirtilmiştir. Kaplama ne kadar iyi nitelikli kaplama olursa olsun borunun nakliyesinde şantiyede istiflenmesinde hendeğe indirilmesinde ve hendeğin kapatılmasında çok itinalı davran ılsa dahi borunun izolasyonunda mikro ölçekte dahi bir kaplama hatas ından, nakliye hatas ından ve dö şeme hatalarından, hatta, boru hatt ının döşenmesinden sonra ani darbeler ve zemin oturmalar ı, boru hattı üzerinden ağır vasıtaların geçmesi sonucunda kaplamalarda bozulmalar olmaktad ır. Korozyon hücrelenmeleri kaplaman ın bu noktalar ında oluşarak boru hatt ının delinmesine sebep olmaktad ır. Bu nedenle yap ılan koruyucu kaplamadan sonra etkin bir korozyon kontrolü için katodik koruman ın yapılması gerekmektedir. Kaplama cinsi ve döşeme esnasında hasar gören kaplamalar katodik koruma maliyetini önemli ölçüde etkilemektedir. Yapm ış olduğumuz incelemelerde bitüm kaplamal ı borularda döşeme şartları maliyeti 1,5 veya 2 kat ı artırdığı özellikle korozif bölgelerde bu maliyet artışının daha da yüksek de ğerlere ulaştığı bilinmektedir. Katodik Koruma tesislerinin etkin bir şekilde çalışması ve koruma başarısının iyi bir kaplamaya ve iyi dö şeme şartlarına bağlıdır. Katodik Koruma tesisi -yapımı işi kompleks bir yap ı olmayıp, kurulması ve i şletilmesi kolay bir tesistir. Tesisin projelendirilmesi ise katodik koruma konusunda tecrübeli ki şiler taraf ından
yapılması, tesisin kurulması ise yine belirli bilgi birikimine haiz ki şilerce yapılması gereklidir. Yapılan katodik koruma tesisinin işletilmesi ve bakımı da o kadar komplike bir iş değildir. Bankamızca yapılan katodik koruma tesislerinde, az bir elektrik bilgisi olan ki şilerce kolayl ıkla işletmesi ve bakımı yapılabilen sistemler benimsenmiştir.
Katodik Korumanın Genel İlkeleri : Katodik koruman ın temel prensibi borunun yapay yöntemlerle katot haline sokulmas ı prensibine dayanmaktad ır Yukarıdaki bölümde bahsedildi ği üzere boru hattı güzergahı boyunca olu şan anot ve katot bölgelerinde anotta kimyasal ve elektro kimyasal reaksiyonlar ın oluştuğu katotta ise bu reaksiyonların yürümediği bahsedilmişti. Katodik Koruma sistemlerinde de yapılan işlem korunacak yap ının yapay olarak katot haline getirilmesi ve bu katot yap ılan yapının enerji verilerek sürekli katot halinde tutulmas ından ibarettir. Borunun katot halinde tutulabilmesi için yapay anotlar vasıtasıyla boruya dışardan elektrik ak ımı verilerek boru voltaj ı negatif yönde kayd ırılır. Bu halde boru üzerinde anodik bölgelerin olu şmaması nedeniyle boru hatt ı üzerinde korozyon olu şmaz. Çelik bora hatt ında korozyonun olu şmamas ı için borunun korumas ız haldeki potansiyelinin 300 mv negatif yönde kayd ırılması gerekmektedir. Yeralt ına döşenen borunun korozyona kar şı korumak için boru voltaj ının minimum - 850 MV olmas ı gerekmektedir veya borunun korumas ız haldeki potansiyelinin 300 MV kayd ırılması da yeterli olmaktad ır. Katodik Koruma Yöntemleri : Genel prensipleri birbirine benzemesine ra ğmen iki tip koruma yöntemi mevcut olup bunlar, Galvanik anotlarla koruma, D ış akım kaynağı ile katodik koruma (Cebri sistemle korama) bunlar ın çalışma prensiplerini kısaca inceleyelim. 1- Galvanik anotlarla koruma : Boru hattına çelikten daha elektro negatif potansiyelde olan magnezyum çinko alüminyum ve bunlar ın alaşımlarından imal edilen galvanik anotlar yeter say ıda boru hattının muhtelif noktalarına bağlanarak boru hatt ı korozyona kar şı korunur. Borunun ihtiyac ı olan koruyucu ak ım galvanik anodun çözünmesiyle temin edilir.
Şekil 18: Galvanik sistemle koruma. Galvanik anotlarla ilgili detay bilgi katodik koruma tesislerinde kullan ılan malzemeler bölümünde verilmiş olup, iyi bir galvanik anot sisteminin çal ışmasını temin için aşağıdaki hususların göz önünde bulundurulmas ı gereklidir. 1Galvanik anot yataklar ı direncin düşük olduğu yerlere tesis edilmelidir. Yataklar mümkün mertebe zeminden yeralt ı suyu alacak yerlere montaj ına özen gösterilmelidir. Şayet zeminden su almak imkan ı yoksa anotlar ın randımanlı çalışmalarının temini için zaman zaman su ile ıslatılmalıdır. 2- Çinko anotlar, direncin 1 500 ohm x cm oldu ğu yerlerde kullan ılması gerekir Magnezyum anotlar ise daha yüksek dirençlerde ba şarı ile kullanılabilmektedir. Ancak magnezyum anotlarda, özgül direnç değerinin 6.000 ohm x cm ile 10.000 ohm x cm' deki topraklarda verebilece ği koruyucu ak ım de ğeri iyice düştüğünden ekonomik olmad ığı durumlar çıkmaktadır. 3- Galvanik anodun zemin direncine göre geçi ş direncini azaltmak için dolgu maddesi kullan ılır. Anodun kullanılacağı direnç değeri arttıkça kullanılacak dolgu maddesi artt ırılmalıdır. Anot tipleri ve dolgu maddesi ile ilgili detay bilgi TS - 5141'de mevcuttur.
2 – Dış Akım Kaynağı ile Katodik Koruma : D ış akım kaynağı ile yapılan korumadan borunun ihtiyacı olan koruyucu ak ım şehir şebekesinden alternatif ak ımı doğru akıma çeviren redresörlerle temin edilir. Redresörün negatif ucu boruya pozitif ucu ise yard ımcı anotlara bağlanır.
Şekil 19: Dış akım kaynaklı koruma sistemi.
Koruyucu Akım Kaçakları : Çelik boru hatlarının katodik korumalar ını temin etmek için boru hatt ına verilen koruyucu ak ımlar boru hatlarında yapılan hatalı uygulamalar sonucu koruyucu ak ım verildiği halde gerekli faydan ın sağlanamadığı görülmüştür Bu ise boşu boşuna enerji kayb ına, anot kayb ına neden olmaktad ır. Bu kayıpların asgariye indirilmesi için ba şta boru izolasyonlar ının korunmasına, kapat ılmadan önce bozuk izolasyonların tamiratının yapılmasına ve aşağıda belirtilen hatalı uygulamaların yapılmamasına gayret gösterilmelidir. Unutmayal ım ki koruyucu ak ım kaçağı israf edilen enerjidir. Anottur, işçiliktir. Tüm bunların sonucunda taraf ımızca boşuna ödenecek faturad ır, Bu nedenle katodik koruma tesislerinin sağlıklı çalışmalarını sağlamak için boru hattının tesisinde, terfi merkezlerinin montaj ında aşağıdaki hususların göz önünde bulundurulmas ında yarar görülmektedir. 1- İZOLE FLANŞ VE İZOLE FLANŞ YERİNİN TESBİTİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN HUSUSLAR İzole flanşlar katodik korumas ı yapılan tesisin koruma yap ılmasına gerek görülmeyen bölümünü elektriksel olarak yalıtmayı sağlayan özel yapılmış elektriksel direnci yüksek olan yal ıtkan malzemedir. İzole flanşların sağlıklı yapılmayışı koruma maliyetini önemli ölçüde artt ırmaktadır. İzole flanş yerleri seçilirken özellikle sökme ve montaj i şinin sıklıkla yapıldığı yerlerden kaçınılmalı mümkünse sökme montaj i şinin ve darbelerin az oldu ğu noktalara izole flan ş montajı yapılmalıdır. Aşağıda 4 gruplu bir terfi merkezinde izole flan şın yapılabileceği yerler ve en sağlıklı olarak flanşın monte edilece ği yer gösterilmiştir. Aşağıdaki terfi merkezinde izole flan şlar pompa ç ıkışlarına konulabilir. Ancak pompalar s ık sık sökme ve montaja maruz kalmas ı izole flanşın bu sökme ve montajdan fonksiyonunu yapamaz hale gelmesi muhtemeldir. Bu nedenle izole flan ş noktasının A noktasına konulması izole flanşın sağlıklı olarak fonksiyon görmesini sa ğlayacakt ır. Ayrıca şekilde 1,2,3,4 nolu noktalara konulan izole flanşların diğer dezavantaj ı da basma borusunun tecritsiz olmas ı ve tecritsiz borudan yine koruyucu akımın kaçmas ına neden olmasıdır. Ayrıca pompa çıkışlarına 4 izole flan ş için ödenecek bedel yerine tek izole flan ş bedeli ödenece ğinden hem izole flan ş fonksiyonunu daha iyi bir şekilde yerine getirmesi hem de maliyetin dü şürülmesi nedeniyle izole flan şın A noktas ına konulması proje çalışmaları safhasında düşünülmeli ve tesiste buna göre yapılmalıdır.
Şekil 20: Topraklama
2 - Boru hatlarının çelik köprü üzerlerinden geçme zorunlulu ğu olduğu yerlerde çelik boru, çelik köprüye irtibat yapıldığı ve bunun sonucunda da köprüye koruyucu ak ım kaçağının olduğu görülmüştür. Koruyucu ak ım kaçağının oluşmaması için çelik platform a şağıdaki şekilde görüldü ğü gibi izole edilmelidir.
Şekil 21: Çelik köprüde izolasyon. Çelik köprülü dere geçi şlerinde koruyucu ak ım kaçağının önlenmesi ve borunun elektriksel olarak yalıtılması için Boru çelik köprüye direk konulmas ı halinde borunun korunmas ı için verilen koruyucu ak ım çeliğin betona ve topra ğa temas eden noktalar ından kaybolmas ı sonucunda platform bölgesinde katodik koruma için gerekli voltaj de ğeri temin edilememektedir, Bu nedenle boru hattının izolasyonunun iyi yap ılması platform ve boru aras ının kaim tahta takozlarla izole edilmesi ve boru kaynakla platforma tutturulmaması ve boru ile köprü arasında elektrikli bir bağın oluşturulmamasına özen gösterilmelidir, 3 - Depo girişi ve çıkışlarında koruyucu akım kaçaklarına karşı alınacak önlemler, Aşağıdaki şekilde görüldüğü üzere depo giri ş çıkışlarında çelik boru hatlar ı depo manevra odas ı betonarme demirlerine irtibatland ırılmamalıdır. 4 - Çelik boru tecritsiz durumda olan depo tahliye borusu üzerine temaslı olarak geçirilmemelidir.
Şekil 22: Manevra odas ı montajı. 5 - Tahliye vantuz ve kelepçe ba şları izole edilmelidir, Aşağıda yanlış doğru bağlantı şekilleri görülmektedir.
Şekil 23: Tahliyelerde izolasyon. İzolasyonsuz vana zemine oturtulmas ı halinde koruyucu ak ım çıplak vana üzerinden çamura ve toprağa geçece ğinden bu tip uygulama zorunluluğu alan yerlerde mutlaka vanan ın izolasyonu yapılmalıdır. Bu uygulama sadece vana için gösterilmi ş olup vantuz, yang ın musluğu gibi yap ılarda da aynı bağlantı ve tecritlerin yapılması gereklidir. 6 - Dere atlamalar ında sel tecritli borunun tecridini bozdu ğu bunun sonucunda koruyucu ak ım kaçağına neden olmaktad ır. Dere atlamalarında boru izolasyonu ve borunun hasar görmemesi için boru döşendikten sonra boru izolasyonu iyice tamir edilmeli ve boru tecrit tamirat ından sonra beton gömlek altına alınmalıdır. 7 - Çelik boru hatt ından metal boru ile bran şman alınma zorunluluğu var ise, metal borunun hatt ın koruma kriterlerinin değiştireceğinin bilinmesi gereklidir. Metal borunun da katodik korumas ının yapılması ş ayet mümkün de ğil ise branşman alman boru ile korunan boru izole flan şla ayrılmalıdır.
KESİN HESAPLARIN ÖNEMİ VE DÜZENLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇMESUYU DAİRESİ BAŞKANLIĞI Mehmet ÜNAL - Şube Müdürü Seminer konumuz olan Kontrollük Hizmetlerinin Etkinle ştirilmesi’ne ilişkin kesin hesapların önemi ve düzenlenmesinde dikkat edilecek hususlar hakk ında bilgi sunaca ğım. Bilindiği gibi Bankam ızca yapt ırılmakta olan içmesuyu i şlerinde geçici kabul fesih veya tasfiye sonrası kesin hesapların mevzuat ın gerektirdiği sürelerde tekemmül ettirilemedi ği, her yıl yeni bitirilen işlerin de ilavesi ile toplam sayıda artış meydana geldi ği görülmektedir. Bu bağlamdan hareketle 31/12/1996 sonu itibari ile Tüm Bölge Müdürlüklerimizce in şaatları tamamlanıp geçici kabulleri yap ılarak kesin hesab ı bağlanamayan tesis sayısında ve kesin hesap çalışmaları durumundan k ısa bir açıklama yapmak istiyorum. 31.12.1996 sonu itibari ile; kesin hesabı bağlanmayan i ş sayısı toplam 323 adet olup, bu i şlerden 148 adedinin Bölgelerimizce hazırlama çalışmaları devam etmektedir. 175 Adet i şlerin ise henüz haz ırlıklarına başlanılmadığı Bölge Müdürlüklerimizden üçer ayl ık dönemler sonucu gelen bilgilerden tespit edilmi ştir.
Açıklamış olduğum rakamlara bakıldığında kesin hesapların Tüm Bölgelerimizce titizlikle ve büyük bir gayretle bitirilmeye -çal ışıldığı görülmektedir. Bilhassa zaman zaman Bölgelerimiz uyarılarak 1993'den önce bitirilen i şlerin tamamına yakının kesin hesapları bitirilme aşamasına getirilmiştir. Tüm Bölge Müdürlüklerimize 1993 y ılından önce bitirilen i şlere ait kesin hesaplan büyük bir gayret ve titizlikle bitme a şamasına getirmelerinden dolay ı teşekkür ederiz. Konu başlığından da anla şıldığı gibi KESİN HESABIN ÖNEMİ büyüktür. Şöyle ki her yıl Bankam ızca yürütülerek Geçici kabulü yap ılan işlerin kesin hesap durumlar ı yıl sonu itibari ile Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Ba şkanl ığına iletilen Bu Kurumun Müfetti şlerince aynı işlerin her yıl sonu itibari ile listelerimizde yer almas ı Bankam ızın tenkide uğramasına neden olmaktadır. Tenkitlere uğramamamız ve tesis hesaplarının sürüncemede kalmaması için kesin hesaplarının süresi içerisinde bitirilmesine gayret edilmelidir. Kesin hesapların nasıl yapılıp ba ğlanması hususunu sizlere uzun uzun anlatmama gerek yok. Bütün işlerin tamamlanması ve geçici kabul i şleminin bitmesinden sonra yüklenici ile birlikte Bölge Müdürlüğü ve Bankaca tayin olunan elemanlarla kesin hesab ın düzenlenmesine başlanır. Bu hazırlıklarda 1996 yılı İLLER BANKASI YAPIM İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİNİN 38.maddesinde belirtilen tüm usul ve şartlara uyulma zorunlulu ğu olmaktadır. Kesin hesaplar ın tekemmülüne ilgi göstermeyen, fuzuli yazışmaya giren, talimat ve tebligatlara uymayan, yüklenicilerin listesi çıkartılıp ilgili Daire Başkanl ıklarına intikal ettirilerek ve Tüm Bölge Müdürlüklerine bildirilerek bu yüklenicilerin ilgili Bölge Müdürlüklerindeki kesin hesaplarını sonuçland ırmadan yeni teklif istenmemesi ve.yeterlik verilmemesi cihetine gidilmelidir,
BORÇ DURUMU Gerek Bölge Müdürlüklerimizce ihale edilen ve gerekse Genel Müdürlükçe ihale edilip de Bölge Müdürlüklerimize devredilen i şlerden, kesin hesabı borçlu çıkan yüklenicilerin bu borçlar ının tahsili için 23.9.1992 tarih 1992/80 say ılı genelgedeki usul ve şartlar takip edilmelidir.
Kanalizasyon Dairesi Ba şkanlığı Faaliyet Alanı ile İlgili Bildiriler
KANALİZASYON PROJELERİNDE ETÜDÜN ÖNEMİ İLLER FANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Ali Rıza ÜREYEN - Şube Müdürü GENEL İnsanların toplu olarak ya şadıkları bölgeler; insan dışkıları, idrarlar, besin maddeleri art ıkları, katı ve sıvı şekillerde bulunan mutfak süprüntüleri, çamaşırhanelerden, banyolardan, genel hamamlardan ve yüzme havuzlar ından gelen sular, endüstride ve sokakların temizlenmesinde kullanılan sular, yağış sulan ve benzerleri ile kirlenir. Neticede, bölgenin havas ı bozulur, atık suların bir kısmı toprağa sızar ve yeralt ı suyunu kirletir, bir kısım kirli sular yolların üzerinde toplanarak gidiş ve gelişi zorlaştırır. Ayrıca bu atık sular, baz ı zararlı bakterilerin ve mantarlar ın yaşamalar ın a v e kısa zamanda çoğalmalarına ve tifo, kolera, dizanteri ve benzeri sindirim organlarında kendilerini gösteren hastal ıkların oluşmasına sebep olur. Yine bu at ık suların içinde verem, kızıl, boğmaca ve difteri hastalıklarının mikropları da bulunabilir. Bu mikroplar kötü şartlar altında dahi at ık sularda kolayca ya şar ve çabuk ço ğalırlar. Böyle bir bölgede toplu halde ya şayan insanların sağlık durumu bu at ık sularla bozulabilir ve bulaşıcı hastalıklar hemen kendini gösterebilir. Bir yerleşim alanında içme sular ı için bir boru şebekesi yapılır ve günün her saatinde yeter derecede içme ve kullanma suyu verilirse, bu yerle şim alanının sıvı atıklarını kapalı sistem içinde akıtabilecek şartlar sağlanmış olur ve kullanılmış suları yerleşim alanı dışına atma imkanı bulunur. Böyle bir ortamda yer alt ına döşenecek kanal a ğı ile sıvı atıklar, kısa zamanda ve hatas ız olarak yerleşim merkezi dışına taşınır ve orada tesis edilecek Ar ıtma Tesisinde arıtılıp zararsız hale getirilerek tabiata veya bu at ık suları içerisinde temizleyebilecek büyük tabii sulara terk olunursa; Bu maksatla yap ılan tesislere Kanalizasyon Tesisleri denir.
Kanalizasyon İnşaatı, Bankamız aracılığı ile ele alınması istenilen Belediyelerin kanalizasyon tesislerinin yap ılabilmesi için öncelikle konu ile ilgili mahalli etüdlerin yap ılması ve inşaat ihalesine esas olacak bir kanalizasyon projesinin haz ırlanması gerekmektedir.
KANALİZASYON PROJESİ YAPIMI İLE İLGİLİ BELEDİYE BAŞKANLIĞI TALEPLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNE İLİŞKİN ETÜD ÇALIŞMALARI Belediye Başkanlığının, gerekçelerini belirterek beldelerinin kanalizasyon proje ve in şaatının Bankam ız aracılığı ile yaptırılmasını talep etmeleri durumunda; Söz konusu beldelerin a) İmar durumu, b) Nüfus durumu, c) İçme ve kullanma suyu durumu, d) Turistik özelliği, e) Sağlık durumu, f) Çevre kirliliği, g) Belediye imkanları, h) Alıcı ortam durumu, i) Fiili durum(Mevcut kanalizasyonun olup olmadığı, varsa yeterlik ve yararlan ılabilirlik durumu) j) Bankamız i ş kapasitesi, k) Bankamız finansman durumu, Yönlerinden etüdü ve (a,....i) maddeleri için yersel incelemesi yap ılır. Şimdi bu maddeleri ba şlıklar halinde tek tek aç ıklayalım: İmar Durumu: Bir beldenin imar plan ı, 20 yıl ömürlü olarak haz ırlanmaktadır. Kullanım kabiliyetini kaybetmekte olan bir imar planına göre yapılacak kanalizasyon projesi sa ğlıklı olmayacakt ır. Kanalizasyon projesi tanziminde esas done imar plan ı olmaktad ır. İmar planı ne kadar yeni olursa, yani mevcut olan son durumu ve şehrin alacağı en son şekli gösterirse, hazırlanacak kanalizasyon projesi de uygulama yönünden o denli sa ğlıklı olur. Aksi takdirde, kullan ım ömrünü yitirmekte olan 15-18 yıllık imar planlarına göre yap ılacak bir kanalizasyon projesinde, imar plan ı revizyonu veya sil baştan yenilenmesi halinde değişecek cadde ve sokaklar ın durumuna göre tadilatlar yap ılması gerekecektir. Bu tadilatlar ın en aza indirilmesi için, mümkün oldu ğu ölçüde beldenin en son imar planına göre projelendirilme yap ılması sağlanmalıdır. Nüfus: Kanalizasyon, insana hizmet vermektedir. Bu nedenle, kanalizasyon tesisinin yap ılmasına gerek olup olmadığının tespiti için en önemli faktörlerden birisi de nüfus durumu olmaktad ır. Nüfusu az olan bir beldede, borular içinden akabilecek miktarda at ık su teşekkül edemeyecektir. Böyle bir yerde kanalizasyon tesisi yap ılması durumunda; Borular doluncaya kadar, sistem sa ğlıklı çalışıyormuş gibi görünecek, ancak borular dolduktan sonra ak ım sağlanmadığı için parsel bacalar ından ve evlerdeki tuvaletlerden geri tepmeler, şişmeler görülecektir. Tek tek evlerin at ık sularının kendi imkanları ile (foseptikle) bertaraf etmeleri halinde sorun olmayan atıksular, kanalizasyon sistemiyle toplanmas ı durumunda sorun olacakt ır. Bu nedenle, ak ışa geçecek kadar atıksu teşekkül etmeyecek beldelerde (kanalizasyon projesi ve in şaatının yapılması halinde beklenilen hizmeti vermeyeceği göz önüne al ınarak) kanalizasyon sorununun foseptiklerle çözümlenmesi tercih edilmelidir. İçme ve Kullanma Suyu Durumu: Yukarıda açıklandığı şekilde atıksuların oluşmasında temel faktör insan olmaktad ır. Ancak; insan ın içece ği ve kullanaca ğı su olmadan yeterli at ıksu da oluşmayacakt ır. Onun için, bir beldenin su ihtiyacı ve bu ihtiyac ın temini ile temin edilen bu suyun fenni bir şekilde şebekeyle evlere da ğıtımı önem arz etmektedir. İçmesuyu abone ba ğlantısı 300'den aşağı olan yerleşim yerleri için mecra
şeklinde bir kanalizasyon projesi ve in şaatının düşünülmemesi Talimatname hükmüdür. Bu nedenle, beldenin mevcut temin edilebilen su miktar ı nedir? Müstakbel su ihtiyac ı ve temin edilebilme şansı nedir? İçmesuyu şebekesi ne durumdad ır? İçmesuyu da ğıtımında kaçaklar var m ıdır? Varsa, bu kaçaklar ın giderilmesi için çalışmalar yapılıyor mu? Dağıtılan ve da ğıtılacak olan içmesuyu ve kullanım suyunun at ıksuya dönü şeceği miktar ne olacaktır? Özel sarfiyat veren tesisler var m ıdır? Hepsi tek tek tespit edilmelidir.
Beldenin Turistik Özelliği: Belde, turistik özelliğe sahipse; Atıksu kirliliğinin oluşturduğu çirkin görünüm ve salg ın hastalık riskinin beldeye gelen turistlerce görülüp turistlerin bir daha gelmemelerine neden olmamas ı için, memleketimiz ekonomisi yönünden bu yörelerin kanalizasyonunun öncelikle ele al ınması ve çözümlenmesi gerekmektedir. Turistik özellikler de; kanalizasyon projesinin ele alınması kararı için öncelik sırasının belirlenmesinde etken olacak, ■ Yabancı turistlerin, gelip gittiği tarih, coğrafi özelliklere sahip yöre midir? ■ Yerli turistlerin gelip gittiği kaplıcaların olduğu yer midir? ■ Yoksa, doğa güzelliği ve plajı olan günübirlik turistlerin gelip gitti ği yer midir? Şeklinde faktörlere göre de ğerlendirilir. Her ne şekilde olursa olsun, beldeye gelecek turistlerin oluşturacağı atıksular tespit edilmeli ve kanalizasyon projesi yap ımında dikkate al ınmalıdır. Sağlık Durumu: Yerleşim merkezinde etüd yap ıldığı tarihe kadar at ıksulardan kaynaklanan herhangi bir salg ın hastalık olup olmadığı tespit edilir. Bu tarihe kadar herhangi bir salg ın hastalık görülmemişse bundan sonra görülme ihtimalinin olup olmad ığı araştırılır. Nüfus artışı, düzensiz geli şme, dengesiz endüstrileşme gibi faktörlere bağlı olarak kirlilik yükünün anormal artması nedeniyle beldede pissulardan kaynaklanabilecek salg ın hastalık çıkması riskinin olduğu tahmin edilirse, bu tehlike açıkça belirtilmeli ve gerekli önlemin al ınması istenilmelidir. Çevre Kirliliği: Atıksuların çevreye verdi ği zarar ne boyuttad ır? Beldede ya şayan insanlara ve di ğer canlılara hayati ölçüde zarar vermekte midir? İçmesuyu kaynaklar ını kirleterek salgın hastalıkların do ğmasına sebep olabilecek durumda m ıdır? Çevrenin ekolojik dengesini ne ölçüde bozmaktad ır? Doğadan, piknik alanı ve rekreasyon alan ı olarak yararlan ılmasını, insanların sağlıklı bir nefes almas ını ne ölçüde engellemektedir? Tespit edilmelidir. Buna göre, bu beldede kanalizasyon sisteminin oluşturulmasının ne denli ihtiyaç oldu ğu belirlenmelidir. Belediye İmkanları: Kanalizasyon in şaatı pahalı bir yatırımdır.. Bu nedenle, memleketimiz ekonomisi, tüm yerle şim birimlerimizin aynı anda kanalizasyon ihtiyaçlar ını karşılayacak güçte ve yeterlilikte bulunmamaktadır. Bu gerçek göz önünde bulundurularak, tesisin ele al ınması durumunda finansmanının nereden ve nas ıl karşılanacağı da düşünülmelidir. Buna göre de, beldenin kanalizasyon projesinin yapt ırılıp yaptırılmaması durumu irdelenmelidir. Belediyesi. Beldelerinin kanalizasyon projesinin yapt ırılması halinde, kendi mali imkanları ile kanalizasyon inşaatım gerçekleştirebileceklerini belirtirse, bu durum, o belde kanalizasyon projesinin ele al ınması için önemli bir avantaj sa ğlamış olur. Alıcı Ortam Durumu: Yerleşim biriminde her bir evin at ıksuyunu müstakil foseptik ile bertaraf etmesi durumunda sorun oluşturmayan atıksuların, şebeke ile evlerden al ınarak tek bir yerde toplan ıp ve uygun bir al ıcı ortama verilememesi halinde çok ciddi problemler do ğacaktır. Bu nedenle, at ıksuların toplu halde deşarj edilebileceği bir alıcı ortamın bulunması, kanalizasyon sistemi için hayati önem arz
etmektedir. Bu alıcı ortam, dere, çay, nehir şeklinde bir akarsu olabilece ği gibi deniz veya bo şalım ayağı bulunan göl olabilir. Beldenin yakın çevresinde bunlardan hiçbirinin bulunmamas ı halinde, tek bir yerde toplanan tüm atıksuların bertaraf ı için çözümler ara ştırılmalı ve bulunmal ıdır. Bu çözümler; - Atıksuların ileri derecede ar ıtıldıktan sonra verilebilece ği suni rekreasyon göllerinin oluşturulması, - Arıtılan atıksuların yazın sulama suyu olarak kullan ılması kışın ise açılan suni kanallarla bölgeden uzakla ştırılırken zemine s ızdırılmasının sağlanması, - Yerleşim birimi karstik bir yapı üzerinde yer al ıyorsa zemin çatlaklar ının tespit edilerek arıtılan atıksuların bu çatlaklardan zemin içine s ızdırılması, Yüzeyde çatlaklar bulunmay ıp tabanda karstik bir yap ı olduğunun tespit edilmesi halinde, yeterli sayıda zemin sondajlar ı açılarak bu sondaj kuyular ından, arıtılmış atıksuların zeminin derinliklerine verilmesi olabilir. Alıcı ortam durumunun, ba şlangıçta sağlıklı olarak bilinmesi, o beldenin kanalizasyon projesi ve inşaatının ele alınması safhasında dikkate alınması gereken hususların tespitinde önemli rol oynayacakt ır.
Fiili Durum: Beldenin mevcut kanalizasyon durumu tespit edilir. Kanalizasyonun olup olmad ığı, varsa, mecralarının uzunluğu, çapları, derinlikleri, boru cinsleri ve şebekenin tekniğine uygun yap ılıp yapılmadığı ile deşarj yerinin uygunluğu araştırılır. Mevcut bu tesislerden ne ölçüde ve nas ıl yararlanılabileceği tespit edilir. Pissu ya da yağmur sularının uzaklaştırılması için mi kullanılmasının uygun olaca ğı belirlenir. Yukarıda açıklanan hususların bilinmesinin faydas ı; beldeye yap ılacak kanalizasyon hizmeti boyutunun tam olarak tespit edilmesi ve beldenin bu yeni yap ılacak kanalizasyon hizmetine gerçekten ihtiyacının olup olmadığının sağlıklı olarak belirlenmesi olacakt ır. Bankamız İş Kapasitesi: Bir belde kanalizasyon projesinin Bankam ız aracılığı ile ele alınarak yaptırılabilmesinin tespitinde, etkenlerden bir tanesi de, Bankamız iş durumu olmaktadır. İşlerimizin çok yoğun olduğu dönemlerde, belirli bir program dahilinde yürütülen i şlerimizin tamamlanıp onaylanarak i şlemden kalkanların yerine yenileri alınmaktadır. Bunun için, yukarıda açıklanan etüd çal ışmalarının yapılması neticesinde kanalizasyon projelerinin Bankamız aracılığı ile yaptırılması uygun görülenler, önceliklerine göre s ıraya konulmakta ve s ıraları geldikçe de ele al ınmaktadır. Bankamız Finansman Durumu ; Bankam ız aracılığı ile yaptırılan kanalizasyon projelerinin bedelleri, Devlet Planlama Te şkilatınca (DPT) hazırlanan yatırım' programında yer alan "Kanalizasyon Projesi ve Ara ştırmaları" faslından ödenmektedir. Bankam ızın yaptırabileceği proje adedi, bu fas ıl için konulan Global Bedelle do ğru orantılıdır. Ele alınan projelerin büyüklüklerine ba ğlı olarak tespit edilen proje yap ım bedellerine göre bu sayı yıllara göre değişmektedir. Yılı içinde, söz konusu "Global Bedel" harcanarak doldurulduktan sonra, yeni projelerin yapt ırılması mümkün olamamaktad ır. Bu nedenle, Bankam ız finansman durumu da, bir belde kanalizasyon projesinin Bankam ız aracılığı ile ele al ınması kararında önemli faktörlerden bir tanesi olmaktad ır. DEĞERLENDİRME VE NETİCE Yukarıda; ana ba şlıklar altında açıklanan hususların her biri eksiksiz olarak etüd edilir, olumlu yönler ve olumsuzluklar tek tek tespit edilir. Hangi taraf ço ğunlukta ise, o yönde i şlem yapılır. Olumsuzlukların hakim olmas ı halinde; bu durum, aç ık açık ilgili belediye yetkililerine anlatılmalıdır. Beldeye kanalizasyon proje ve in şaatının yaptırılması halinde, eski durumu da aratacağı, kanalizasyon yönünden sorunsuz olan beldenin sorunlu hale gelece ği, nedenleri ile
birlikte açık olarak ifade edilmeli ve belediyesinin kanalizasyon projesi yapt ırılması talebinden vazgeçmesi sağlanmalıdır. Olumlu yönlerin ço ğunlukta olması durumunda beldenin kanalizasyon projesi Bankamız aracılığı ile ele alınır ve yaptırılır.
ŞEBEKE PROJESİ VE PROJE KONTROLLÜĞÜNDE ÖNEMLİ OLAN HUSUSLAR İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Mustafa ERAVCI - Daire Başkan Yardımcısı Herhangi bir yap ının veya tesisin inşaa edilebilmesi için bu tesis boyutlar ının çizim ve hesapla, kullanılacak malzeme cinsi de gösterilerek; belirlenmesi gerekir ki biz bu u ğraşa proje haz ırlanması veya tesisin projelendirilmesi diyoruz. Bu bak ımdan proje, tesis inşaatlarında son derece önemli bir yer tutar. Kullanılmış sulan uzaklaştırma sistemleri gelecekte makul sayılan bir yıllar süresince, önemli ilave veya değişiklikler gerektirmeden, söz konusu meskun bölgenin ihtiyaçlar ını karşılayacak büyüklükte yap ılır. Proje kapasitesini tayin etmek, sosyal ve ekonomik temayüllerinin tefsirinde hüner sahibi olmayı ve keza gelecek ihtiyaçlar ı önceden tahmin maksad ıyla geçmiş tecrübelerin analizinde sa ğlam bir muhakemenin kullan ılmasını icap ettirir. İyi araştırılıp sağlıklı yapılan bir proje, sağlayacağı ekonomi ve işletme kolaylığı yanında inşaat sırasında, uygulayıcıya büyük rahatl ık sağlar. Bilindiği gibi kanalizasyon sistemleri cazibe ile çalışan sistemler olup bas ınçlı çalışmaları istenmez, bu durumlar ise kanalizasyon tesis in şaatlarında projenin önemini bir kaç kat daha art ırmaktadır. Projelerin sağlıklı hazırlanmamış veya iyi araştırılmadan yap ılmış olması tesis maliyetini bir kaç kat art ırabileceği gibi işletmeyi de çok güçle ştirmektedir. Kanalizasyon projelerinde yap ılacak en küçük bir hata dahi projenin tamam ını etkileyebilecek konumda olup di ğer altyapı tesislerinin yeterli hassasiyetle araştırılmamış olması ise tesiste tamiri imkansız veya çok güç mahsurlar doğurabilmektedir. Bu nedenle kanalizasyon projeleri haz ırlanırken, kontrol edilirken ve inşaa edilirken diğer alt ve üst yap ı tesislerine göre çok daha fazla hassasiyet gösterilmelidir. İyi bir kanalizasyon projesinin haz ırlanabilmesi için projeyi yapan ki şinin konunun ehli olması, işe gereken önemi göstermesi, projeye konu olan Beldeye ait ara ştırmaları yeterli hassasiyetle tamamlamış olması ve iş mahallini çok iyi etüd etmesi gereklidir. Ayr ıca yine iyi bir proje, rahatlıkla yapılabilen bir inşaat ve kolayl ıkla işletilebilen bir tesis için projeleri de ğerlendiren kontrol ekibinin de i şe en az projeyi yapanlar kadar önem vermesi gereklidir. İşte burada İller Bankası olarak üzerimize çok büyük bir görev dü şmektedir. Projeleri çok iyi değerlendirebilmek için gerek Merkez, gerekse de Bölge te şkilatı olarak çok iyi bir kadro kurmak ve işlere gereken ilgi ve hassasiyeti göstermek mecburiyetindeyiz. Kontrol te şkilatı olarak yönlendirilen de ğil, yönlendiren olmak zorunday ız. Bu bakımdan kanalizasyon projelerini çok iyi kontrol edebilmek için bir projenin nas ıl dizayn edildi ğini öncelikle bilmek mecburiyetindeyiz.
Kanalizasyon Projeleri İncelenirken Dikkat Edilecek Hususlar : Kanalizasyon projeleri hazırlanırken veya incelenirken üzerinde dikkatle durulmas ı gereken 7 önemli konu vard ır. Bunlar aşağıda sırasıyla açıklanmıştır. 1- Nüfus hesaplan ve bu nüfusun da ğılımı 2- İmar planı ve Beldenin geli şme durumu 3- Mevcut altyap ı tesislerinin etüdü 4- Proje kriterlerinin tespiti
5- Topoğrafik çalışmaların ve zemin etütlerinin sağlıklı belirlenmesi 6- Kanalizasyon sisteminin seçimi 7- Keşiflerin hazırlanması
1- Nüfus hesapları ve bu nüfusun dağılımı: a- Nüfus hesapları: İçmesuyu ve kanalizasyon sistemlerinin her ikisi de ihtiyaç duyulan temiz su ve ortaya çıkan kullanılmış su miktarları ile bunları kullanan nüfus arasındaki bağıntı hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir. Proje süresi içerisinde ihtiyaçlar ı karşılanacak insan sayısı bu nüfusun ve gerekli olan hizmet şeklinin tahmini suretiyle belirlenir. Nüfus hesabında dikkat edilecek önemli hususlar şunlar olmaktadır; -Halkın sosyal ve ekonomik durumu - Yörenin jeolojik durumu - Yörenin turistik durumu - Yörenin topo ğrafik durumu - Yörede yap ılacak gelece ğe dönük yat ırımların etüdü b- Nüfus dağılımı: Bir meskun bölge içinde suyun da ğıtılması veya at ıksuyun toplanmas ı, nüfus kesafetinin ve bölgeyi te şkil eden çeşitli tipten alanların iskan durumunun veya kullan ılma şeklinin tahmin edilmesini gerektirir. Müstakbel nüfusun imar plan ı üzerindeki da ğılışı, imar planı verileri ve hali hazır durum dikkate alınarak tespit edilir. Bu tespitler sonucunda kanalizasyon projesinde uygulanacak nüfus kesafetleri ve bu kesafetlerin kapsad ığı alanlar şebeke planlan üzerinde i şaretlenir Proje çözümünde her kesafet bölgesi( i şaretlenmiş alanlar ) İçin ayrı birim debi hesaplanarak, o bölge içinde kalan mecralar için bu birim debi dikkate al ınır. 2- İmar Planı ve Beldenin gelişme durumu : Kanalizasyon projelerinin hazırlanmasında kullanılan esas doküman, imar planlar ı ve hali hazır haritalardır. Bir yerleşimin önce yeterli büyüklükte hali haz ır haritası çıkarılır, daha sonra yerle şimin bugünkü ve gelecekteki durumuna göre diğer başka faktörlerde dikkate al ınarak imar planı hazırlanır. İmar planları 20 yıllık planlanır. Kanalizasyon projeleri ise 35 yıllık planlanır. İmar planları kanalizasyon projeleri ile ayn ı zamanda yapılmış olsa dahi 15 yıl gibi bir yetersizlik söz konusu olmaktad ır. İmar planı daha eski tarihlerde yapıldıysa bu fark daha da büyüyecektir, Bu durumda kanalizasyon projesini yapana büyük bir görev ve sorumluluk dü şmektedir. Projeci önce mevcut imar plan ını çok iyi etüd edecek, imar planının yapımından sonra planlama kararlar ına uyulup uyulmad ığını araştıracak, daha sonra da imar planına yerleşemeyen fazla nüfusu nereye nas ıl yerleştireceğini tahmin edecektir. Bu değerlendirmeyi yapabilmek için hem imar plan ına hem de yöreye çok hakim olmak gerekmektedir. Nihai kararlan verirken de Belediye yetkililerinin, planc ıların ve yöre halkının da görüşleri alınmalıdır. Bu tespitler ne kadar sağlıklı yapıldıysa hazırlanacak kanalizasyon projesi de o ölçüde sağlıklı olarak ihtiyaca cevap verecektir. 3- Mevcut altyapı tesislerinin etüdü: Kanalizasyon projelerinin tanziminde mevcut altyap ı tesisleri mecra,kablo,boru vs.nin güzergah, derinlik, çap ve konumlan öncelikle irdelenmeli ve proje tanziminde dikkate al ınmalıdır. Dere, menfez, alt geçit vb. tesisler mutlaka incelenmeli bu gibi tesislerde oluşabilecek kesişmelerde tesisin konumu dikkate alınarak en uygun çözüm yollar ı belirlenmeli ve bunlara ait detay projeler mutlaka projeye dahil edilmelidir. Bilindi ği gibi kanalizasyon sistemlerinde mecra derinli ğine etki eden en önemli faktörlerden birisi mevcut altyap ı tesislerinin derinliğidir. Bu nedenle mevcut altyap ı tesislerinin derinlik ve konumlan, hassas bir şekilde belirlenmeli, kanalizasyon mecra derinlikleri olu şturulabilecek k ısmi ve genel çözümler projede zikredilmelidir. Ayrıca kanalizasyon projelerinin tanziminde mevcut kanalizasyon mecraları irdelenmeli ve bunlardan faydalanma yollan ara ştırılmalıdır. Bu bakımdan gerekirse sondaj yapılmak suretiyle mevcut kanalizasyon mecralarının güzergahları, çaplan, derinlikleri, eğimleri, inşaa tarzları hakkında gerekli incelemeler yap ılmalı, eğer kanalizasyon sisteminde
kullanılabilecek konumda olanlar varsa bunlardan da sistem olu şumunda faydalanmal faydalanmal ı, bu mümkün değilse yağmursuyu için istifade yolları araştırılmalıdır.,
4- Proje kriterlerinin sağ sa ğlıklı klı belirlenmesi belirlenmesi : İyi bir kanalizasyon projesi olu şturabilmek için, proje kriter kriterler lerini ininn sağlıklı bir şekild ekildee tesp tespiti iti ve uygu uygula lama mass ı gereklidir. gereklidir. Kanalizasy Kanalizasyon on projelerinin projelerinin dizayn ına en büyük etkiyi gösteren proje kriterleri ile bunlar ın tespit şekilleri şunlardır. a) Nüfus ve debi miktarı miktar ı; Beldeye ait müstakbel nüfus madde 1' deki nüfus hesaplar ı bahsinde anlatıldığı şekilde tespit edilir. Bu nüfusa ait kanalizasyon pissu miktar ı hesap edilir. Eğer varsa, özel sarfiyat verecek tesisler ve pissu miktarlar ı ile infiltrasyon oluşacaksa miktar ı tespit edilir. Bunlar ın toplam miktar ı hesaplanır böylece Belde kanalizasyon sistemine gelebilecek toplam at ıksu miktarı belirlenmi ş olur. Bu miktar ın gereğinden fazla küçük veya büyük tespiti sistem kapasitesini etkileyeceğinden toplam debi miktar ının çok iyi tespiti şarttır. b) Derinlik: Kana Kanaliz lizasy asyon on mecr mecraa derin derinlik likle leri; ri; trafi trafikk yükl yükler erin ine, e, don don etkis etkisin ine, e, mevc mevcut ut altya altyapp ı tesislerinin konumuna, yap ılacak ev ba ğlantılarına, binalar ın bodrum durumuna ve binalar ın pissu çıkış kotuna bağlı olarak tespit edilir. c) Doluluk oranı oran ı ve hız şartlan: Kaide olarak ya ğmursuyu mecralar ı tam dolu, pissu mecralar ı ise çaplarına bağlı olarak 0.40-0.80 dolu akt ığına göre hesaplan ır. Mecralarda hızın 0.50 m/sn ' den pissu derinliğinin 2 cm ' den a şağı düşmemesine memesine çalışılır. Anca Ancakk küçü küçükk çapl çaplı borula borularla rla başlangıç mecralarında nda bu duru durumu mu sağlatmak latmak imkanı bulunmay bulunmayabilir abilir.. Bu yüzden yüzden Ф300 300 mm çap çapındaki mecralarda h ızın 0,30 m/sn' den Ф400 mm'den büyük çapl ı mecralarda ise h ızın 0.50 m/sn den aşağı düşmemesi mutlaka sağlanmalıdır. Mecralarda maksimum h ız, yağmursuyu mecralar ında 4 m/sn, pissu mecralarında 2,5 m/sn civar ında olmalıdır. Ancak her halükarda bu h ızlar 5 m/sn ve 3 m/sn yi geçmemelidir. d) Eğim : Mecralarda uygulanacak e ğimler doluluk, hız ve minimum su derinli ği şartlarına uygun olarak olarak tespit tespit edilme edilmekte kte ise de bu kriter kriterler lerin in (tespi (tespitt ve kontro kontrolle llerin rinde de daha daha önceki önceki Banka Bankam m ız uygulamalarına bakmak gereklidir, e) Baca ara mesafeleri : Kanalizasyon mecralar ının kavşak yerleriyle e ğim, yön ve kesit de ğişen yerlerine, ayr ıca aynı doğrultuda giden mecralarda mecra çap ına bağlı olara olarakk 60 -150 -150 m aral aralıkta baca konur. 5- Topoğ Topoğrafik çalış çalışmalar malarıın ve zemin etütlerinin sağ sa ğlıklı klı belirlenmesi : Proje tanziminde proje ve inşaatın sıhhatine etki eden en önemli konulardan biriside arazi çal ışmalarıdır. Arazi çalışmaları sağlıklı yapılmış ise uygun uygun çözüm çözüm yolla yollann kolay kolayll ıkla buluna bulunabili bilir. r. Fakat Fakat zemin zemin etüdle etüdleri ri sağlıklı yapılmamışsa çok gayri ekonomik ve teknik çözümler olu şturmuş olmak veya in şaat aşamasında geriye dönü şü imkansız engellerle kar şılaşmak işten bile değildir. Bilindiği gibi arazi çal ışmalarının yerinde ve büroda gerekli tüm kontrol ve kabullerinin 10,12.19 10,12.1985 85 tarihinde tarihinde tüm Bölge Bölge Müdürlükle Müdürlüklerimize rimize gönderile gönderilenn "Kanalizasy "Kanalizasyon on Proje Topo ğrafik Çalışmaları Yapım ve Kontro Kontroll Uygul Uygulama amalar ları " başlıklı esaslara esaslara göre Bölge Müdürlükle Müdürlüklerince rince yapılması gere gerekm kmek ekte tedi dir. r. Bu nede nedenl nlee araz arazii çal çal ışmaları Merk Merkez ezde de hiç hiç bir bir kont kontro role le tabi tabi tutulmamakta, bu durum ise Bölge Müdürlüklerimizin bu konu üzerinde çok daha hassas bir şekilde durmalarını zorunlu kılmaktadır. Yukarıda açıklanan arazi çal ışmalarının yapım ve kontrolü ile ilgili ilgili esasla esaslarda rda konu konu etrafl etraflıca anlat anlatılmış olmakla olmakla birlikte birlikte konunun konunun önemine önemine binaen binaen kontrold kontroldee öncelikle nelere dikkat edilmesi gerekti ğini ana başlıklarla anlatmaya çal ışalım. a) Pissu şebeke planlar ında;imar planı ve halihaz ır durum çakıştırılması imara uymayan kesimlerde Belediyesinin do ğrultusunda hareket edilmeli ve bu kesimlerden toplay ıcı hat geçirmemeye gayret edilmelidir. b) Şebeke planlar ında;halihazır durumdaki aç ık yollar planlara i şlenmeli,imar yollarının açık veya kapal ı olanları ayrı notasyonlar notasyonlarla la gösterilmel gösterilmeli,pla i,planlar nlar üzerine üzerine cadde,sok cadde,sokak ak isimleri isimleri ile bölgenin bölgenin tanımlanmas ında yard ımcı olacak mevcut tesis isimleri yaz ılmalıdır. c) Mevcut Mevcut altyap altyapı tesisle tesisleri ri çok iyi araştırılmalı,bilhassa ,bilhassa büyük büyük çaplı içmesuyu içmesuyu borular boruları, pissu, yağmursuyu, elektrik P.T.T hatlar ı tespit tespit ediler edilerek ek çap, çap, derin derinlik lik ve konuml konumlar arı etüd edilmeli ve planlara işlenmelidir.
d) Mecraların geçirildiği güzergahlarda istimlak, irtifak problemlerinin olup olmad ığı, eğer varsa problems problemsiz iz güzerg güzergahla ahlarr bulunab bulunabilir ilir mi, kollektö kollektörr güzerga güzergahh ında nda inşaat aşamasında bir proble problem m çıkabilir mi, alternatif çözüm var m ıdır v.b. araştırmalar yapılmalıdır. e) Projenin tan tanzimin iminii büyük ölçüde etkileye eyen dere, köprü, men menfez, karayolu vb. geçişleri lerind ndee talv talveg eg kotla kotlarrı mutla mutlaka ka kont kontro roll edil edilme melid lidir ir.. Ayr Ayr ıca deşarj arj nokt noktas asındak ndakii alıcı ortamın mak maksimu simum, m, mini minimu mum m ve orta rtalama lama su sevi seviyyeleri leri ölç ölçülme ülmeli li rasa rasatt yapma apma vey veya yapılmış rasat yoksa mahalli bilgilerden yararlan ılarak bu kotlar tahmin edilmelidir. edilmelidir.
6-Kanalizasyon sisteminin seçimi : Bir beldenin kanal a ğının şekli o bölgenin topografyas ına jeolojisine, ahcı ortamın uzak uzakllık ve yakınlığına,arıtmanın yönt yöntem emin inee ve yerin erine,y e,yer erle leşmenin özelliklerine göre tespit edilir. Tesisi ucuza mal etmek gerekti ğinde kolayca geni şletebilmek, iyi bir işletme yapabilmek için sular ın çabuk ve en k ısa yollardan ak ıtmak ve de şarj yerlerini iyi seçmek lazımdır. Toplayıcı kanallar için k ısmi yağış alanlarının en alçak yerleri elveri şlidir. Arıtma tesisinin ve deşarj yerinin tespitinde pompaj gerektirmeyen sular ın cazibe ile ak ıtılmasını sağlayan çözümler tercih edilmelidir. 7-Keş 7-Keşiflerin hazı hazırlanması rlanması Tatbikat Projeleri İncelenirken Bölge Teş Te şkilatı kilatının Dikkat Edeceğ Edeceği Hususlar : Bölgeleri Bölgelerimizde mizde tatbikat tatbikat projelerin projelerine,o e,o i şin kontr kontrol ol mühen mühendisi disinin nin bakmas bakmasında. nda. Genel Genel Müdürl Müdürlük ük olarak olarak büyük büyük yararlar yararlar görülece görüleceği kanısındayız. Eğer Bölgelerimizde s ırf projelere bakmak için kurulmuş bir grup varsa yine bu grubun kontrol mühendisi ile ortak çal ışmaları gerekmektedir. Bunun nedeni,kontrol mühendisi,ayn ı zamanda projenin uygulat ıcısı olduklar ı için projenin daha sağlıklı incelenerek de ğerlendirilmesinde erlendirilmesinde çok daha titiz davranacakt davranacakt ır. 1) Projede seçilen ana iskeletin,iyi bir çözüm olup olmad ığı incelenerek büyük çapl ı mecraların geçtiği güzergahlar iyi etüd edilmelidir. O çaptaki borular ın planlarda gösterilmi ş olan yollardan geçirilip geçirilemeyece ği araştırılmalıdır. (Caddeler (Caddeler bu çaptaki çaptaki borular ın inşaatlarının yapılmasına engel olmayacak kadar geni ş midir, güzergah boyunca varsa di ğer altyapı tesisleri tesisleri inşaatın yapısını engelleye engelleyebilir bilir mi, inşaat sırasında üst yap ılar etkilenebilir mi, heyelan vb. var m ı) yukarıdaki hususlar gerektiren yersel tetkikten önce mahalline gidilerek bir ön çal ışma yapılabilmelidir. 2) Mevcut altyap ı tesisleri çok iyi araştırılmalı, bilhassa büyük çapl ı içmesuyu borular ı, pissu, pissu, yağmursuy mursuyu, u, elektr elektrik, ik, P.T.T P.T.T hatla hatlarr ı tespit tespit edilerek, edilerek, şebekedek ebekedekii hatlar hatlar ımızla zla çak çakışma ve derinliklerinin belirlenmeleri gerekmektedir. Bu konuda Belediyesi ve ilgili di ğer kuruluşlarla sıkı işbirliğine gidilmelidir. Projenin verdi ği bilgiler, toplanan donelerin ışığında gözden geçirilmelidir. 3) Mecraların geçirildiği güzergahlarda istimlak problemi var m ıdır, irtifak hakkı, var mıdır. İstimlak problemi problemi olan güzergahla güzergahlarr yerine yerine ba şka problemsiz güzergahlar bulunabilir mi; (çünkü istimlak problemi olan yerlerde istimlak bedelleri Bankam ızca ödendi ği için inşaat maliyeti artmaktadır.) 1. kademe hatlar ın geçtiği yolların tamamı açık mıdır, açık olmayan yerler planlar üzerinde gösterilmelidir. Kollektör güzergah ında inşaat safhasında problem çıkabilir mi (Örneğin kollektör ağaçlıklı bir araziden geçiyor olabilir, askeri sahalardan geçiyor olabilir. Bu gibi yerlerde başka çözümler var m ıdır.) 4) En önemli hususlardan bir tanesi de kademelendirmenin çok iyi kontrol edilmesidir. İhaleye esas birinci ke şifte, 1.kademe şebeke + kollektör ne al ınmış, projeye göre verilen 2.ke şifte ise metraj ne ç ıkmıştır, karşılaştırılmalıdır. Projede gereksiz tüm mecralar iptal edilmelidir. 1.kesifi aşan miktar şebeke, i ş mahallinde yap ılacak iyi bir incelemeden sonra daha az önemli kesimlere kaydırılarak bu alanlar planlarda i şaretlenir. 5) Dere, karayolu, demiryolu, kanal, di ğer altyapı tesisleri geçişleri v.s uygunlu ğu araştırılmalıdır. Dere ve kanal kesi şimlerinde talveg kotlar ı vs diğer kritik kotlar arazi çal ışmaları safhasında alınmış mıdır, Daha uygun ba şka çözümler olabilir m ı, kesişme sayılan azaltılabilir mı?
6) İmar planı dışında kalan fazla nüfusun, yerle ştirildiği mücavir alanlar, mahallinde incelenerek kontrol edilmeli, planlarda gösterilmi ş olan uç debi yerlerinin araziye dayal ı olarak uygunlu ğu araştırılmalıdır. 7) Yeraltı suyu durumu kontrol edilmeli, projede al ınan sızma debisinin de ğeri mukayese edilmelidir. Bölgede ya ğış bolsa yağmursuyu giriş payı alınabilir mi. 8) Belediye yetkilileri ile temas kurulup, proje hakk ında onlarında görüşlerini alarak, ilgililerin başka alternatif veya tavsiyeleri varsa bunlar de ğerlendirilmelidir. 9) Büyük Büyük haci haciml mlii işlerd lerdee proj projel eler er kısa zamand zamandaa tamaml tamamlana anamad madığı için için işlerin lerin daha daha fazla fazla gecikmemesi hususu göz önünde bulundurularak, bazen k ısmi şebeke tasdikleri veya kollektörler tasd tasdik ik edile edilebi bilm lmek ekte tedi dir. r. Bu gibi gibi i şlerd lerdee önce öncelik likle le yap yapılması gere gerekli kli olan olan kesim kesimle ler, r, geçi geçici ci deşarjlarının da sağlanması kaydıyla, Belediye yetkilileri ve mahallindeki incelemelerden sonra belirlenerek Genel Müdürlü ğe sunulmalıdır, 10) 10) Bodr Bodrum um konusu konusu da iyi iyi araştırılmalıdır. Kosk Koskoc ocaa bir bir cadd cadded edee birk birkaç aç bodr bodrum um için için tüm tüm hat hat bodrumlu düşünülmemelidir. 11) Avan Avan proj projed edee ve yer yer tesli teslimi mind ndee ya ğmursuyu mursuyu projelendi projelendirilmesi rilmesi istenmiş ise ise ve tatb tatbik ikat at projesinde de ilgili projeler verilmi ş ise, bu projeler iyi ara ştırılmalı, daha ucuz ve uygun çözümler varsa bu çözümler tercih edilmelidir. 12) 12) Projede Projede verilmi verilmiş olan olan özel özel sarfiy sarfiyatl atlı tesisle tesislerin rin verild verildikl ikleri eri uç debi debi yerle yerleri ri ye miktar miktarlar ları mahallinde de ğerlendirilmelidir. İnşaat sırasında bu tesislerin at ıksuları kalite bakımından borumuza zarar verebilecek evsafta ise ar ıtıldıktan sonra şebekeye ba ğlantılarının yapılmasını temin etmek gerekmektedir. 13) Özel sanat yap ılarının (Büyük çapl ı borular ve bu borulara ait muayene bacalar ı, terfi binası, geçic geçicii deşarj arj yap yapısı, dere dere geçi geçişleri, leri, kara kara ve D.D. D.D.Y Y geçi geçişleri vs) inşaatları sırasında nda proj projee ve uygulama aras ında birtak ım problemler çıkıyorsa veya daha pratik ve ekonomik çözümler varsa bu hususlar Genel Müdürlü ğe bildirilmelidir. 14) 14) Kollektör Kollektör projelerin projelerinde de pissular pissuların alıcı ortama verilmeden bir ar ıtma -tesisinden geçirilmesi planlanmışsa, bu durumda ar ıtma tesisinin kesin yerle şim konumu ye tipi belli olmadan hatt ı arıtma sahasının içer içerisi isind nden en geçi geçirm rmek ek mahs mahsur urlu ludu dur. r. Bu nede nedenl nlee koll kollek ektö törr ar ıtma tma tesi tesisi sini ninn alan alanına sokulmadan sokulmadan ve geçici de şarj yapısı ile alıcı ortama verilmelidir. 15) Arazi çalışmalar, planlar ı ile şebeke planlar ı karşılaştırılarak şebeke planlar ındaki 1. kademe hatlardaki baca zemin kotlar ının doğrulukları tahkik edilmelidir. Kanalizasyon Proje Müdürlüğ Müdürlüğümüzün Bölge Müdürlüklerimizden İstekleri Belirtilmiş Belirtilmiştir:
1) Yer Yer tesli teslimi mine ne,, tatb tatbik ikat at vey veya tadi tadila latt proj projen enin in yerse yersell tetk tetkik ikle lerin rinee i ştira tirakk eden eden baz baz ı Bölge Müdürlüklerimiz elemanlar ı işle ilgile ilgilenme nmedik dikler lerii ve kendil kendileri erini ni geri geri planda planda tuttuk tuttuklar ları yıllardır gözlenme gözlenmekted ktedir. ir. Halbuki Halbuki heyette heyette görevli görevli bulunan bulunan tüm elemanla elemanlarr ın alman alman karar kararlar larda dann 1.dere 1.derece ce sorumlu oldukları malumunuzdur. Bu nedenle bundan sonraki çal ışmalarda heyette görev alacak elemanlarınızın haz hazırlıklı gelme gelmeler leri, i, hiç değilse ilse göre görevv süre süresin since ce işle ilgilenmeler ilgilenmelerii konusund konusundaa uyarılmaları gerekmektedir. 2) Bazı Bölge Müdürlüklerimizde kanalizasyon in şaatı sırasında zorunlu olarak meydana gelen tadilatların ferşiyatı tamamlandıkta ktan sonr sonraa gerekl reklii tadi tadila latt proje rojesi si haz haz ırlanıp tasdik sdik içi için Başkanl ığımıza gönderilme gönderilmekted ktedir. ir. Hazırlana rlanann tadila tadilatt projes projesii sözle sözleşme eki eki şartnamelere artnamelere uygun uygun bulunmadığı takdirde, projede gerekli düzeltmeler yap ılıp tasdik edildiğinden imalat ın tamamlanmış olması nedeniyle tashihat ın yapılmaması için yüklenicilerin talebi kar şısında Başkanlığımız zor durumda bırakılmaktadır. Bu duruma meydan verilmemesi için hatt ın inşaatına başlanmadan önce çıkabilecek sorunlar ı bulunup bulunmad ığı Bölge,Belediye ve Yüklenici i şbirliği ile önceden tespit edilmeli ve proje tadilat ım gerektiren bir durum var ise tadilat projesi yükleniciye yapt ırılıp tasdik için Bölge Müdürlü ğümüz kanal ı ile Başkanlığımıza gönderilmeli ve Ba şkanlıkça tasdik edilmeden kesinlikle inşaatına geçilmemelidir. Ayr ıca, tadilatın gerekçesi hakk ında Bölge Müdürlüklerimiz ayrıntılı bilgi vermelidir. Aksi takdirde telefonla veya yaz ı ile bilgi alındığında projenin tasdiki
gecikmektedir/Tüm tadilat projelerinde şebeke plan ı, hesap tablosu ve profiller bulunmal ı ve tadilat projesi şartnamelere uygun olarak çizilmelidir. 3) Bazı Bölge Müdürlüklerimizin proje hakk ındaki görüşleri Başkanlığımıza geç intikal etti ğinden projenin tasdikinde gecikmeye girilmekte ve bu nedenle de yüklenicinin süre uzat ım talebi doğmaktadır. Bu duruma meydan verilmemesi için Bölge görü şlerinin en kısa sürede Başkanlığımıza intikali gerekmektedir. 4} Bazı Bölge Müdürlüklerimiz 2.kademeden 1. kademeye alman hatlar ile büyük ve küçük çapl ı tadilat projelerinin yersel tetkiki için gün belirlemekte ve Ba şkanlığımıza da bilgi verilmektedir. Bilindiği üzere küçük tadilatlar için Genel Müdürlükten eleman gönderilmemektedir. Ancak bu konuda Bölge Müdürlüklerimizin Ba şkanl ığımız ile temas .kurarak yersel tetkike eleman gönderip göndermeyece ğimiz konusunda görü şümüzü almaları gerekmektedir. 5) Projenin tanzimini büyük ölçüde etkileyen dere, köprü, menfez, karayolu v.s geçi şlerinde talveg kotlarının arazi çalışmaları sırasında mutlaka kontrol edilmesi gerekmektedir, Ayr ıca, deşarj noktasındaki alıcı ortamın max. min. ortalama ve feyezan su seviyeleri ölçülmelidir. De şarj noktasında rasat yap ılmamışsa mahalli bilgilerden yararlanarak Ba şkanl ığımıza bilgi verilmelidir. 6) Proje bölümlerinden arazi çal ışması hariç diğerlerinin iadesi Genel Müdürlükçe yapılmaktadır. Bu nedenle Bölge Müdürlüklerimiz projenin bölümleri hakk ındaki görüşlerini bir yazı ile Başkanlığımıza bildireceklerdir. 7) Proje bölümlerinin Bölge Müdürlüğümüz evrakına giriş tarihlerinin mutlaka bildirilmesi gerekmektedir. Çünkü hakedi şlerde bu tarihler esas al ınmaktad ır, 8) Kanalizasyon projesinin büro tetkikim müteakip yersel tetkiki için Genel Müdürlükçe gün belirlenmekte ve ilgili yerlere de bilgi verilmektedir, Baz ı Bölge Müdürlüklerimiz kanalizasyon projenin yersel tetkiki için gün belirlemektedir, Bu durum -i şlerin aksamasına ve gecikmesine neden olmaktad ır. Bundan böyle kar ışıklığı önlemek için projenin yersel tetkikine gün belirleme Genel Müdürlükçe yap ılacaktır. 9)Bölge Müdürlüklerimizce yap ılan vize işlemlerinde değişik işaretler kullanılmaktadır. Örneğin bazı Bölge Müdürlüklerimiz kendilerine ayr ılan bölüme mühür ve imza atmakta baz ıları "Görülmüştür" kaşesini basıp mühürleyerek imzalamakta,, baz ıları "Vize edildi" kaşesini basıp mühürleyip imzalamakta, baz ıları da hiç bir şey yazmadan ve mühürlemeden imzalamaktad ır, Bu konuda Bölge Müdürlüklerimizle bütünlü ğü sağlamak için ayrılan bölüme "vize edildi", yuvarlak mühür ve tarih ile projeye bakan ki şi ve kişilerin kaşeleri basılarak imzalanması uygun olacakt ır. 10) Proje bölümlerinin vize işlemleri Bölge Müdürlüklerimizce geciktirilmeden yap ılmalıdır. Aksi takdirde gereksiz yere fiyat fark ı ödenme durumunda kal ınmaktadır. 11) Sene başında, ayrılan ödenek esas al ınarak yap ılacak hatlar belirlenmeli, bu güzergahlarda sıkıntı varsa bu problemler önceden ilgili kurulu şlarla temas edilerek çözümlenmelidir. (DDY geçi şi, TCK geçişi, dere geçişi, istimlak, irtifak, PTT, elektrik vs. gibi) imalat ın geciktirilmemesi için bu işlemlerin çözümü çok önceden sa ğlanmalıdır. 12) Kademe değişiklikleri, bölge Müdürlüklerimizce ciddi bir biçimde ele al ınmalı, keşif içerisinde kalıp kalmadığı araştırılmalıdır. Ayrıca, kademe de ğişikliği projelerinde mutlaka ke şif verilmelidir. 13) Genel Müdürlükçe tasdik edilen özel tiplerin (özel baca, boru, terfi binas ı, deşarj yapısı, DDY, TCK, geçişleri, dere geçi şleri vs,) imalatı sırasında bir takım sorunlar ve hatalar çıkıyorsa bunlar Genel Müdürlüğe bildirilmelidir. 14) Bölgelerde muhakkak proje gruplar ı oluşturulmalıdır. Bu konuda arkada şların yetiştirilmesi konularında üzerimize düşen görevi her zaman yapmaya haz ırız.
TERFİ MERKEZLERİNİN PROJE İNŞAAT VE MONTAJ İŞLERİNİN ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Adil ÜNAL - Şube Müdürü Kanalizasyon tesislerinde şebeke sisteminin derinde yap ımından kaçınma veya dü şük kotlu sahaların drenajını sağlama gibi sebeplerle kullan ılan pompalama tesisleri daha ziyade cazibeli akışın sağlanamad ığı mahallerde tesis edilmektedir. Terfi merkezleri veya pompa istasyonlar ı gibi isimlerle nitelenen üniteler at ıksuların belirli bir kottan al ınarak istenilen bir kota iletimini sağlayan kanalizasyon sisteminin kalbini teşkil etmektedir. Enerji maliyetleri ve i şletme giderleri açısından bu tür tesisler ekonomik yönden tercih edilmeseler dahi,baz ı durumlarda;örneğin, hattın derine batmasını önlemek veya at ıksuların yüksek kotlara terfisini sağlayarak deşarjını sağlamak açısından zorunlu olmaktad ır. Terfi merkezi sayısının azaltılması veya bire indirilmesi düşüncesiyle işletmeyi riske sokmamak laz ımdır. Çünkü derin kotlarda ızgara ve kum tutucu ünitelerinin çal ıştırılması kolay olmamaktad ır. Terfi merkezlerinin önemini k ısacada olsa belirttikten sonra bu tesislerin projelendirilme aşamasında dikkate al ınması gereken bir tak ım hususlar var, 1- Ulaşım şartlari : Terfi merkezinin yap ımı esnasında malzeme nakliyesi ve ula şım şartlarının kolayl ığı dikkate alınmalıdır. 2- Arazi Mülkiyeti: Terfi merkezinin inşaa edilece ği arazinin şahıs mı, hazine arazisi mi istimlak işlerinin kolay olup olamayaca ğı araştırılmalıdır. 3- Enerji, Su temini ve Haberleşme imkanları 4- Çevre ile ilişkiler : Koku, gürültü, görünüm gibi hususlar ın çevreyi ne derecede etkiledi ği belirlenmelidir. 5- Jeolojik şartların uygunluğu: Terfi merkezinin yap ılacağı yerdeki jeolojik yap ı terfi merkezinin tipinin seçiminde önem arz etmektedir. (Keson, Dikdörtgen tip vs,) 6- Tahliye İmkanları. Bu ön şartlar değerlendirildikten sonra daha detayl ı bir planlama yapılmalıdır. Kontrollük hizmeti yapacak mühendisin her şeyden önce konuyla ilgili yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmalıdır. Terfi merkezlerini projelendirirken burada bir tak ım mekanik ekipmanlar ın çalışacağı dikkate al ınarak rahat bir çal ışma ortamı sağlamak düşüncesiyle bina ölçümlendirilmesinde ölçüler geniş tutulmal ıdır. Bu şekilde montaj ve demontajda rahat bir çal ışma sağlanmış olacakt ır. Bunun içinde terfi merkezi binas ının kurulacağı alanın yeterli büyüklükte olmas ı gerekmektedir. Yani yerin büyüklüğüne göre değil de işin gerektirdiği büyüklükte alan seçilmelidir.Bazen projelerde bu hususla karşılaşmaktayız. Terfi merkezi tipi olarak keson seçilmiş ancak pompa sayısına ve kapasitesine bakılacak olursa buranın dikdörtgen kuru t ıp olarak planlanmas ı gerektiği ortaya çıkmaktadır. Projeyi yapan arkada şa bu hususlarla ilgili sorular , sorulduğunda, aldığımız cevaplar genellikle yerin dar oldu ğu bu alana s ığmayacağı rahatlıkla söylenebilmektedir. Bu savunma yanl ış ve hatalı bir savunmadır. Terfi merkezi projeleri Bölge Müdürlüklerimizce incelenirken İnşaat, Makine, Elektrik Mühendisi arkadaşlarımızın birlikte inceleyip, projeleri paraflamaları gerekmektedir. Genel Müdürlü ğümüze Bölgelerden gelen projelerde Makine, Elektrik Mühendisi arkada şların paraflan görülmemektedir. Yanlış seçilen bir terfi merkezinin ilerdeki işletme aşamalarında problem olaca ğı unutulmamalıdır, Diğer taraftan projelerin tatbikatı sırasında inşaatların yapımındaki mekanik ekipman yönünden ölçü hatalar ı yapılmaktadır. İnşaat işlerinde toleranslar ± cm mertebesindedir. Mekanik ekipman imalat ında ise bu mertebe ± mm seviyesindedir. Pompalar ın monte edileceği yerlerdeki cm. mertebesindeki ölçü hatalar ı eksen kaçıklığına titreşimli çalışmalara ve çe şitli kırma işlemlerini gündeme getirmektedir. Emme ve basma deliklerinin projelerinde gösterilen ölçülerde imal edilmelerine dikkat edilmelidir. Kullanılan ekipmanlarda pompalar ın kalite durumları da kontrol hizmetlerinin yeterli
olmadığı imajım da vermektedir. Bu olayı söylemek acıda olsa öz ele ştiri yapmak zorundayız. Hepinizce de bilindi ği üzere bugüne kadar alman pompalar ın %100' e yak ın bir oranda yerli imalat olduğunu görüyoruz. Ancak bu pompalar ın çalışmasından memnun oldu ğumuzu söylememiz mümkün değildir. İhale kanunumuz ithal pompa al ımına pek müsait değildir. Şöyle ki fiyat açısından yerli pompalarla rekabet etme şansı bulunmamaktadır. Sonuç olarak şu ana kadar söylediklerimizi özetleyecek olursak; 1- Kontrol mekanizmasında işin özelliğine göre ilgili mesleklerden eleman bulundurulması, 2- Yer teslimlerinde terfih sistemlerde mutlaka makine, elektrik mühendisleri bulundurulmalı, 3- Montaj işlerinin montaj planlarına uygun olarak yap ılması.
Şekil 24: Kuru Tip Terfi Merkezi
Şekil 25: Yaş Tip Terfi Merkezi
Şekil 26: Burgulu Tip Terfi Merkezi
PROJE VE KONTROLLÜK HİZMETLERİNDE ZEMİN VE İNŞAAT İLİŞKİSİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Sevinç DENİZ – Şube Müdürü Ö, Hasan BALSEVEN – Jeo. Yük. Müh. Hasan KEZER – Jeo. Müh. GİRİŞ Geo-teknik yada zemin mühendisli ği ; zemin (ground) ve üzerinde projelendirilecek yap ının teknik etkileşiminin öngörülerek (predict ıon) optimum (reliable) tasarımın (design) belirlenmesinde disiplinler arası (inter-disciplinary) bir mühendislik dal ıdır. Zemin, yapı ve optimum tasar ım bazındaki zemin mühendisli ği etütlerinin; projelendirilecek yapı özelliklerine yönelik gerçekle ştirilmemesi, yapı projelerinin zeminden ba ğımsız tasarımı, yada tasarımın ekonomiklik, güvenlik, teknik uygulanabilirlikten (design of reliability) uzakla şması, amaca yönelik olmaktan ç ıkaca ğı gibi, bu mühendislik disiplininin başarısızlığı olarak da yorumlanabilecektir. Bir geo-teknik çal ışmanın başarısı; kendi mühendislik disiplinindeki uzman ki şiler arasında teknik iletişiminin derecesi, disiplinler aras ı çalışmanın ne ölçüde amaca yönelik olu şu ve geoteknik tasarımdaki optîmizasyonun gerçekçili ği ile direk ilişkilidir. Başka bir deyişle, yeterli ve sağlıklı zemin etüd ve araştırmalarına dayanmayan proje çalışmalarının güvenilir olamayaca ğı açık olup, dolayısıyla bu projeye göre yap ılan inşaatın da sıhhatli olmayaca ğı malumdur. Bu nedenle mühendisin görevi yap ının kapsamı ne olursa olsun zemini tanımak ve proje ve in şaat aşamasındaki tasarım ve imalatları buna göre yürütmektir. Kurulan Avrupa Birli ği ile Yapı Birim Dallarında ortak güvenlik amaçlanmaktad ır. Bu nedenle yeni Avrupa Yapı Standartlar ı’nı hazırlamak üzere bu çal ışmalara 1987 yılında başlatılmıştır. Yeni Avrupa Yap ı Standartları (Eurocodes) 'nın Geoteknik Mühendisli ği ile ilgili 7.bölümde getirdiği yeni güvenlik kavram ı ve bağlı olarak kısmi güvenlik faktörlerinden bahsedilmektedir. EC 7 (1990) ad ı altındaki taslak 1989 da görü şülmüş ve bu taslak'10 adet bölümden olu şmaktadır. Bunlar; 1. Giriş 2. Dizayn esasları 3. Geoteknik kategoriler 4. Geoteknik seriler 5. Dolgular, zemin iyileştirilmesi 6. Yüzeysel temeller 7. Kazık temeller 8. Dayanma yap ıları 9. Şevler 10. İnşaatın kontrolü, ölçme sistemi yerle ştirilmesi, bakımıdır. EC7, mühendislik yapılarının tasarımında geoteknik açıdan gerekli olan yap ının mukavemeti, stabilitesi, serviste kalabilirliği ve duraylığı ile ilgili bilgileri kapsamaktadır. Zeminler çok çeşitlidir ve farklı davranış gösterirler. Boşluk suyunun statik yüklenme sırasında kolayl ıkla hareket edebilece ği kaba daneli ve geçirimli zeminler bir uçta, danelerinin büyük çoğunluğu kil olan plastik zeminler di ğer uçta değerlendirilmekte ve bu zeminler s ırayla kum ve kil veya kohezyonsuz ve kohezyonlu şeklinde kesin hatlar i1e ayr ılmaktadır. Ara karakterde bulunan zeminler büyük bir grup olu şturmaktadır ve bunlar ile ilgili problemlerin çözümleri an ılan "uç" malzeme karakterleri ile çözülmeye çal ışılmaktadır. Özel grup zeminler diyebilece ğimiz bir diğer grup zeminin davranışı alışılmışın dışında özelliklerden etkilenmektedir. Şişen, çöken, organik, eriyen, tropik v.b. zeminler ile çe şitli tipte dolgular bu gruptad ır. Bu zeminlerin davran ışı alışagelmiş hesap yöntemlerinin d ışına taşmaktadır.
Zemin etüd ve ara ştırmaları; proje aşamasında, inşaat ihalesinden önce, in şaat ihalesinden sonra veya inşaat yapım aşamasında olmak üzere bu safhalar ın herhangi birinde yap ılabilir. Ancak bunlardan en ideali etüd ve ara ştırmaların proje aşamasında yapılmış olmasıdır. Zira, hazırlanan projenin ne tür zemin yap ısına sahip oldu ğu, bu zemin ve varsa yeralt ı suyunun da yap ıya olumsuz yönde etki edecek agresif özellik olup olmad ığı, yapının özelliğine göre zeminde tasma gücü tahkiki ve bunun için al ınacak önlemler, i ş ve işçi güvenliği yönünden TS 2519 esaslar ında uygulanacak iksa türleri, yapının türüne göre şev stabilitesi tahkiki, permeabilite tayini, dolgu yüksekli ği fazla olan hatlarda seçilecek boru tipi, yataklama ve kundaklama yap ılması hususlarının İdarece inşaat ihalesinden önce tespit ve tayini, gerek ihale muhtevas ındaki işlerin gerçekleştirilmesi, gereksefinansman yönünden ileriye dönük plan ve program yapmada, İdari ve Bankamız mevzuatı yönünden de daha s ıhhatli ve rantabl icraat yap ımını ortaya koyacaktır. Aksi taktirde telafisi mümkün olmayan veya k ısmen mümkün olan durumlar ortaya ç ıkabilecektir.
BANKAMIZIN GEO-TEKNİK ÇALIŞMALARDAKİ PERFORMANSI Bankamız bünyesindeki alt-yap ı hizmetlerine yönelik geo-teknik çal ışmalar oldukça yeni olarak nitelendirilebilecek bir düzeydedir. 1991 y ılı ile başlayan bu süreçte kanalizasyon sisteminin değişik ünitelerine pis-su, içmesuyu ar ıtma tesisleri ile bazı su deposu yapılarına yönelik olarak zemin etüdleri yap ılmıştır. Başkanlığımız bünyesinde ise; geçen beş yıllık süreç zarf ında kanalizasyon sisteminin değişik ünitelerine ve pissu arıtma tesislerine yönelik yaklaşık 100 adet zemin etüdü, proje çalışmalarımız kapsamında yapılmıştır ve 48 adet projenin in şaatı sürmektedir. Ayrıca 40 adet ar ıtma tesisinin inşaatı tamamlanmıştır ve 19 adet pissu ar ıtma tesisinin de inşaatı devam etmektedir. Belirtilen süreç zarf ında sağlanan bu performans; geo-teknik çal ışmalar için henüz yeni düzeyde nitelendirilebilen bir çal ışma için oldukça yüksektir ve önümüzdeki y ıllarda bu düzeyin oldukça üzerinde bir performans beklenen Ba şkanlığımızda, 1996/97 yılları zarf ında 35 adet kanalizasyon tatbikat projesi için çal ışmalar devam etmektedir. Ülkemizde yüksek düzeyde olan alt-yap ı tesis ihtiyacının; belirtilen bu performansı önümüzdeki yıllarda daha yüksek düzeye ç ıkartacağı açıktır. Beklenen bu performans, geo-teknik çalışmaların daha önce, belirtilen ba şarı kriterlerinin sağlanmasında; etkin bir kontrollük hizmeti bazında teknik eleman yap ılanmasını gerekli kılmaktadır, BAŞKANLIĞIMIZ BÜNYESİNDEKİ GEO-TEKNİK ÇALIŞMALAR VE KONTROLLÜK HİZMETLERİ Başkanlığımız bünyesinde geo-teknik çal ışmalar alt-yapı hizmetlerimizin projelendirme ve/veya inşaat aşamalarında yapılmaktadır. Bu süreç zarf ındaki kontrollük hizmetlerimiz ise, idâri ve teknik bazda olmaktadır. Ağırlıklı olarak projelendirme aşamasında yürütülen kontrollük hizmetlerimiz ; teknik bazda, araştırma sondajlarının uygulama kriterlerinin belirlenmesi ile başlayan süreç zarf ında, proje firmasının bu konuda yönlendirilmesi amaçlanmaktad ır. İdari bazda ise, proje etap (A) yersel tetkik tutana ğı ile başlayan süreç zarf ında da Genel Müdürlük ve Bölge Müdürlüğü teknik personellerinin e şgüdüm ve koordinasyonlar ının sa ğlanması amaçlanmaktadır. Projelendirme çalışmaları kapsamında geo-teknik etüdlerin ve etüd baz ındaki geo-teknik tasarımın (zemin iyileştirmeleri, iksa sistemleri, özel yapı tiplerinin temel dizaynı vb.) tamamlanması ardından projenin inşaat aşamasında yine teknik ve idari bazda kontrollük hizmetlerinde ; tasarımda belirlenen uygulama kriterlerinin sa ğlanmas ı amaçlanmaktad ır. Bu şekli ile projelendirme ve projenin in şaatı aşamalar ında tasarım ve uygulama kriterleri ile bütünlük arz eden geo-teknik çal ışmalarda daha önce belirtilen basan kriterlerinin sa ğlanmas ının, etkin bir kontrollük hizmetine ba ğlı olduğu kabul edilmelidir. Kanalizasyon Sisteminin Proje Çalışmaları Aşamasındaki Kontrollük Hizmetleri a) Teknik kontrollük hizmetleri Geo-teknik çalışmalardaki basan kriterlerinin sağlanmasında etkin unsurların ön plana çıktığı bu tür kontrollük hizmetlerinde saha kontrol mühendisince zemin etüdünün hangi tür
mühendislik yapılarına yönelik oldu ğunu, bu yap ıların inşaat sırasında ne tür bir mühendislik problemi ile karşılaşılabileceğinin ve bu problemin çözümünü sa ğlayacak yap ı tasarımında ne tür zemin mühendislik parametrelerinin etüd s ırasında saptanması gerektiğinin bilinmesi gerekir. Teknik kontrollük hizmetlerindeki bu bilinç a şağıdaki aşamalarda aç ıklanmıştır. - Araştırma sondajlarının uygulama kriterlerinin belirlenmesi, (Etap (A) yarsel tetkik tutana ğı) Bir saha incelemesi seçimi çalışmalarında araştırma sondajı uygulamaları; yalnızca sondaj loğları ile proje alanının reprezentasyonundaki güçlükler ve bu tür çal ışmaların ekonomik boyutu nedeniyle etüdün son aşamalar ında gerçekle ştirilmektedir. Bu nedenle, en az ından, sondaj lokasyonlar ının saptanmas ından önce yüzeysel şartlarda zemin tipleri (kayaç zeminler ile toprak zeminler olarak ilk a şamada, ikinci a şamada ise toprak zeminler; residüel toprak zonlar ı, lagüner batakl ık ortamı, flüvial moloz ortam ı, alüvyonel akarsu ortamı, kıyı kumulları ortamı vb. olarak) ayırtlanmalıdır. Daha sonra kanalizasyon sisteminin değişik yapılarının alternatif zeminleri göz önünde bulundurularak sondaj lokasyonlar ı ve derinlikleri saptanmal ıdır. Kayaç zeminlerde; ciddi mühendislik problemlerinin olu şmasının beklenmemesi nedeni ile araştırma sondaj çal ışmalarının bu tür zeminlerde yap ılmaması gerekir. Toprak zeminlerde ise; zemin homojenlik özelli ğine, projelendirilecek yap ının özelliklerine ve kaz ı kotuna bağlı olarak, riskli' zeminlerde ve düşük kotlarda, proje alanını represente edecek miktarda ara ştırma sondaj uygulamalarının programlanması düşünülmelidir. Toprak zeminler üzerinde projelendirilen kanalizasyon şebeke sistemi için; kanalizasyon sisteminin hafif ve sığ derinlikte (max. 4mt.) kaz ılara sahip yapılar olması nedeni ile, inşaatında ciddi mühendislik problemleri yaşanmayacağından araştırma çukuru çalışmalarının programlanması, bu tür zeminlerde kaz ı çukuru stabilitesinin direk kontrolüne olanak sa ğlaması nedeni ile de tercih edilmektedir. Araştırma sondaj çalışmalarının derinlikleri; yine zemin ve kanalizasyon sisteminin de ğişik ünitelerinin özelliklerine bağlı olarak saptanmalıdır. Kollektör ve toplayıcı hatlarındaki sondaj penetrasyonunda; kohezyonlu, dü şük kotlarda yer alt ı suyu içeren yada basit iksa sistemlerinin veya şevli kazının kazı çukuru stabilitesini sağlayacağı zeminlerde, yakla şık 6 mt. ( z + R + 1.5R )* düzeyinde olmas ı, yüksek kotlarda yer alt ı su seviyesine sahip, ancak özel iksa sistemleri ile kaz ı çukuru stabilitesinin sağlanabileceği zeminlerde, penetrasyon düzeyinin en az 1,5 kat artt ırılması (max. 10 mt.) gerekmektedir. Kanalizasyon sisteminin a ğır yapıları için penetrasyon düzeyi ; terfi merkezleri için, yaklaşık 15 mt. (1.5B) arıtma tesisleri için ise maksimum 30 mt. olarak belirlenmelidir. Belirlenen maksimum sondaj penetrasyon seviyelerinde kat ı-sıkı zeminlere (SPTN30) girildiğinde maksimum 5mt, sağlam-dayanımlı kayaç zemine ( SPT N3O > 50 ) girildiğinde ise maksimum 3 mt ilerleme düzeyi ile s ınırlama getirilmelidir. Bunun yan ı sıra tüm araştırma sondaj uygulamalar ında, çok gev şek-yumuşak zeminde (SPT N3O < 5 ) kazı stabilitesinin yada zemin iyileştirmesinin fore kazık vb. yap ı eleman ı ile sağlanacağı zeminlerde ilerleme sıkı-katı yada sağlam zemine kadar devam ettirilmelidir. - Saha gözlemleri, (etap (B) çalışmaları) ; Geo-teknik etütlerinin saha çal ışmaları kapsamında araştırma çukuru-sondaj çal ışmaları yanında yüzeysel gözlemlerin enterpolasyonu ile jeolojik harita s ınırları kesinleştirilmelidir. Özellikle toprak zeminlerin ayırtlanmasında, kesin sınırların belirlenmesi ve haritalanması bu aşamada gerçekleştirilmelidir. Ayrıca özel iksa sistemlerinin alansal belirlenmesinde yeralt ı su seviyesinin birincil etkinliği söz konusu ise ; jeolojik harita üzerinde yeralt ı su seviyesinin yüzeyden derinliklerinin eş yeralt ı su seviyesi eğrileri ile gösterildiği -ki eğer basınçlı aküfer şartları söz konusu ise piezometrik seviyelerinde ayr ıca belirtildiği zemin hidro-jeolojik haritalarının oluşturulması, geo-teknik çal ışmalara ciddi katk ı sağlayacaktır. - Saha araştırma çukuru ve sondaj çal ışmaları, (etap (B) çalışmaları); Bu aşama kapsamındaki kontrollük hizmetleri saha yerinde deney çal ışmaları (in-situtesting) ve saha örnekleme çal ışmaları (sampling) bazlarında verilmektedir.
Yerinde deneylerin ve örnekleme çal ışmalarının yapılmadığı yada yeterince yap ılmadığı bir sondaj çalışması geo-teknik tasarıma katkı sağlamayaca ğı gibi, hatalı değerlendirmelere neden olaca ğı unutulmamalıdır. Bankam ız bünyesinde alt-yap ı hizmetlerine yönelik yerinde deneyler ; SPT (standart penetration test) ve zemin geçirimlilik-permeabilite deneyleridir. Zemin geçirimlilik deneyleri, arıtma tesisi zeminlerinde, özellikle tesis tipinin stabilitasyon havuzu sisteminin seçilmesi halinde mutlaka yapılmalıdır. SPT deneyleri ; zemin s ıkılık yada kat ılığının belirlenmesine yönelik olarak, her 1.5 mt'de mutlaka yap ılmalıdır. Sondaj çalışmalarında uygulanan sistemin "rotary slide auger" (yada "rotary hole auger" d ışında sistemler) olması durumunda, zeminin fiziksel tan ımlamas ına olanak tan ıyacak tek yöntem, saha SPT örneklerinin al ınmasıdır. Saha zemin örnekleri; yeralt ı su örnekleri ve zemin örnekleridir. Zemin örnekleri ; örselenmiş zemin örnekleri (disturbed-D soil sample) olarak, ara ştırma çukuru torba numuneleri ve SPT numuneleridir. Örselenmemi ş zemin örnekleri ise (undisturbed-UD soil sample) "shelby tube" içerisine hidrolik baskı ile alman örneklerdir ve örnek koruma-nakliyesinde örselenmeye kar şı titizliğin gösterilmesi gerekir. Örselenmemiş-UD örneklerin ve SPT deneylerinin kritik zemin şartlarında; geo-teknik tasarımda kullanılacak zemin paremetrelerinin en sağlıklı saptama yöntemi olması nedeni ile mutlaka uygulanması gerekir. Kritik olmayan zemin şartlarındaki 1.5 mt.lik sondaj manüplasyonunda; 0.5 mt.lik k ısımda SPT testi ve SPT numunesinin al ınması, 0.5 mt ilerleme ve 0.5 mt UD numunesinin al ınması şeklindeki aşamalara alternatif olarak, kritik zemin şartlarında; oldukça k ısa bir ilerleme ile SPT deneylerinin yap ılarak SPT-D ve UD numunelerinin al ınması şeklinde aşamalar öngörülmelidir. Zemin etütlerinin saha çal ışmaları kapsamında belirlenmesi gereken di ğer önemli zemin paremetresi ise ; yeraltı su seviyesidir. Özellikle basınçlı aküfer şartlarının geçerli olduğu formasyonlarda ; ilerleme s ırasında yeraltı su seviyesine girildi ği derinlik ile sondaj kuyusunda yeraltı suyunun yükseldi ği seviye (piezometrik seviye) belirlenmelidir. Ayn ı değerlendirme şekli üste kohezyonlu altta kohezyonsuz zemin profilinin geçildi ği, serbest aküfer şartlarının bulundu ğu zeminlerde de yap ılmalıdır. Yeralt ı su seviyesinin projelendirilecek yap ıyı etkilemesinin düşünüldüğü lokasyonlarda represantatif yeraltı su örneklemesi yapılmalıdır. Yeraltı su seviyesinin mevsimsel şartlardan etkilenmesi göz önünde bulundurularak, muhafaza borusu kullan ılarak açılan sondaj kuyular ının PVC boru kullanılarak muhafazaya alınması hem etkin bir kontrollük hizmeti için, hem de periyodik yeralt ı su seviyesi ölçümleri ile zemindeki yeralt ı su şartlarının net bir şekilde ortaya konmas ı için faydalı çalışmalardır, - Laboratuar Çalışmaları, (etap (B) çalışmaları); Saha çalışmaları sırasında alman tüm örnekler üzerinde tan ımlama (classification) ve dayanım (strength) deneylerinin proglamlanmas ı , projelendirilecek yap ının tipi ile olası kazı kotları dikkate alınarak ve özel mühendislik yap ılarının tasarımı için gerekli zemin paremetrelerinin saptanmas ına yönelik olarak yap ılmalıdır. Etkin bir kontrollük hizmeti için laboratuar deney program ının laboratuar şartlarında oluşturulması gereklidir. Ayrıca yeraltı su örneklerinin kimyasal analizlerinin Bankam ız bünyesindeki pissu laboratuarlar ında yapılması mutlaka sağlanmalıdır. - Jeo-teknik raporlar, (proje etap (B) onay ı); Başkanl ığımızca yürütülen geo-teknik çal ışmalar sonucunda iki a şamada ve farkl ı normlara sahip geo-teknik raporlar haz ırlanmaktadır. İlk aşamada hazırlanan ön etüd geo-teknik raporlar (factual report) kapsamında ; proje alanındaki zeminlerin kesin s ınırlar ile ayrılması, tanımlanarak sınıflandırılması ve her bir zemin sınıf ı için zemin mühendislik paremetrelerinin saptanmas ı gerekir. Daha sonra saptanan zemin türleri için ; üzerinde projelendirilecek yapının inşaatı aşamasında, olası karşılaşılabilecek mühendislik problemleri için (zeminde oturma ve şişme yada yap ının yüzmesi, kaz ı çukurunda
doğal şartlarda stabilitenin sağlanamaması, yeraltı su seviyesinin kazı ortamından uzaklaştırılması vb.) öngörümlerin ve çözüm alternatiflerinin belirlenmesi' gerekir. Bu amaçla proje özel şartnamesinde de belirtilen unsurlara ek olarak ön geo-teknik rapor içeri ğinde 1. Bölgesel jeolojik formasyon özellikleri, (1/25.000 ölçekli jeolojik haritalar ve kesitleri). 2. Yersel-proje alanı kapsamındaki zemin formasyon özellikleri, (1/5.000 ölçekli zemin haritalar ı ve profilleri). 3. Proje alanı kapsamında hidro-jeolojik formasyon özellikleri, (1/5.000 ölçekli hidro-jeolojik haritalar) yer almalıdır. İkinci aşamada haz ırlanan geo-teknik aç ıklama raporları (design report) kapsamında ise ; lokasyon ve güzergahlar ı kesinleştirilmiş olan kanalizasyon yap ılarının zeminleri için öngörülen zemin mühendislik problemlerine kesin çözümlerin (kaz ı çukur tabanının iyileştirilmesi tasarımı, zemin ön yükleme ve kum dren tasar ımı, fore kazık vb. sistemlerin tasar ımı, iksa sistemlerinin tasarımı, ağır yapıların temel tasarımı vb.) gerçekçi geo-teknik tasar ım ilkeleri bazında belirlenmesi gerekir. Ayrıca proje alan ındaki kaz ı klasları sondaj SPT deney bulgular ına ve kaz ı kotlarına bağlı olarak belirlenmelidir Bu amaçla proje özel şartnamesinde belirtilen unsurlar ın yanı sıra-gerek görülmesi halinde, geo-teknik açıklama raporunun içeri ğinde ; Birinci ve ikinci kademe hatlarda şebeke, toplayıcı ve kollektor kazılarında derinliğe ba ğlı olarak oluşturulacak kaz ı klas tabloları. 1. Kazı çukur tabanının iyileştirilmesi analizleri, (kazı çukuru tip kesitleri) 2. Özel "iksa (palplanj perdeleri ve kaz ık sistemleri) stabilite analizleri, (1/5.000 ölçekli iksa sistemi haritaları). 3. Zemin iyileştirme analizleri, (sürşarj, oturma, zaman e ğrileri). 4. Ağır yapıların temel tasarımları yer almalıdır. Her iki geo-teknik rapor kapsam ında -ki özellikle ön geoteknik raporlar ın ağırlıklı olarak saha çalışmaları bazında gerçekleştirildiği göz önünde bulundurularak- etüd ve tasar ımdaki bulguların güvenilirliği ve açıklığı konusunda tereddüt b ırakılmaması gerekir. Özellikle ön geo-teknik raporlarla belirlenen unsurlar ın, geo-teknik tasar ıma baz oluşturacağı ve devam eden projelendirme çal ışmalarında da yönlendirici etkiye sahip olaca ğı unutulmamalıdır. Bu amaçla her iki tip geo-teknik rapor için geo-teknik raporun içeri ğindeki bulgular kapsamında, Bölge Müdürlüklerinin görü şlerinin belirlenmesi gerekir.
b) İdari süreçteki kontrollük hizmetleri Projelendirme çalışmaları süresince Genel Müdürlük, Bölge Müdürlü ğü ve Proje Firması arasındaki koordinasyonun sa ğlanması ve Genel Müdürlük ile Bölge Müdürlü ğünün eşgüdümlü çalışma oluşturması sıhhatli bir teknik ve idari kontrollük hizmetlerini ortaya koyacakt ır. Bankamızın geo-teknik çal ışmalardaki teknik ve idari yap ılanmas ının gereği olarak; bu çalışmaların belirli bölümleri Bölge müdürlüklerinin yetki ve sorumlulu ğunda yürütülmektedir. Özellikle Bölge Müdürlüklerinin yetki ve sorumluluğunda yürütülen (geo-teknik etüdlerin saha çalışmaları bölümüm vb.) aşamalar ve di ğer, Genel Müdürlüğün sorumluluğunda yürütülen a şamalar için, mutlak bir koordinasyon ve e şgüdümün, geo-teknik etüd ve tasar ımın başarısındaki etkinli ği tartışılmaz. Belirtilen bazlardaki geo-teknik çal ışmalar süresince verilecek idari kontrollük hizmetleri; - Proje ön etüd raporları ve etap (A) yersel tetkik tutanağı; Proje ön etüd raporlar ında yer almas ı gereken, bölgesel jeolojik formasyon (1/25.000 ölçekli jeolojik harita ve kesitleri) bazında alt-yapı tesislerine yönelik araştırma sondajlarının uygulama kriterlerinin belirlendiği b u aşamada, geo-teknik etüdlerin saha çal ışmalarını yönlendirecek öngörümlerin de belirlenmesi gerekir. Bu öngörümler; projenin in şaatı aşamasında karşılaşılabilecek mühendislik problemleridir ve proje firmasının bu mühendislik problemlerine çözüm sağlayacak bir etüd anlayışı içinde olması sağlanmalıdır.
Belirtilen yaklaşımın sağlanmasında; yersel tetkikin Genel Müdürlük ve Bölge müdürlü ğünden, yetkili ve geo-teknik konusunda uzman ki şilerin yanı sıra, proje firmasından da, geo-teknik etüdün saha çal ışmaları bölümünü yürütecek olan uzman geo-teknik eleman ının katılması zorunlu kılınmalıdır.
-Geo-teknik firmanın ve zemin laboratuar kuruluşunun onaylanması, (Proje etap (B) Çalışmaları); Bankam ız bünyesinde yürütülen geo-teknik çal ışmaların kapsamı proje alanındaki zeminlerin özelliklerine bağlı olarak farklılık göstermektedir, kapılacak çal ışmanın kapsamı ölçüsünde ise geo-teknik firman ın ve zemin laboratuar kuruluşundaki teknik ekipman, teknik personel ve çal ışma performansı önem kazanmaktad ır. Bu şekli ile geo-teknik firma ve laboratuar kuruluşlarında belirtilen bazda bir klasifikasyona gidilerek en uygun firman ın tespiti yoluna gidilmektedir. Laboratuar kurulu şlarında ise seçim önceli ği yine yapılacak etüdün boyutuna ba ğlı olarak üniversite laboratuarları ile resmi kurum laboratuarlar ına verilmektedir. Firma yada kurum klasif ıkasyonunda yap ılacak işin standartlarına bağlı olarak, al ınacak tanıtım dosyalan ile bu konuda saha çal ışmalarının tamamlanmas ı ardından firmanın teknik ekipman ve personel kapasiteleri hakk ında oluşturulacak Bölge Müdürlü ğü görüşleri etken olacakt ır. Ayrıca Başkanl ığımız bünyesinde olu şturulması düşünülen bir zemin mekani ği laboratuarının da bu konudaki etkin kontrollük mekanizmas ının oluşacağı hususu, kabul edilmelidir. -Zemin etüdleri saha tutanakları, ( proje etap (B) çalışmaları) ; Proje geo-teknik etütlerinin saha çal ışmaları bölümü Bölge Müdürlüklerimizin yetki ve sorumluluğunda yapılması ve devam eden di ğer çalışma aşamalarındaki tüm teknik (geo-teknik tasarım vb.) ve idari (geo-teknik hizmetler için istihkak düzenlenmesi vb.) süreçlere baz te şkil etmesi bakımından Bölge Müdürlükleri Genel Müdürlük ve Proje firmas ı arasında en iyi koordinasyonu sağlanan aşama, zemin etüdleri saha tutanaklar ıdır. Araştırma çukur ve sondajlar ının detaylı loğları ile saha çalışmaları sürecinde yapılan teknik işlemlerin belirtildiği tutanakların olabildiğince ayrıntılı hazırlanması gereklidir. Özellikle penetrasyonu sa ğlanan zeminlerin fiziksel tanımlamalarında (ince taneli, iri taneli, bloklu vb.) ve yeraltı su seviyesinin belirlenmesinde azami titizlik gösterilmelidir. Etap (A) yersel tetkik tutanağında belirlenen araştırma sondajlarının uygulama kriterlerinin değiştirilmesi ve sondaj manuplasyonunda yapılan değişiklikler gerekçeleri ile aç ıklanmalıdır. Saha çalışmalarının tüm aşamalar ında yer alan saha kontrol mühendisleri taraf ından yapılan saha gözlemleri de (zeminlerin saha geo-teknik tan ımlamalar ı ve yüzeysel şartlarda ayırtlanması sonrasında zeminin belirlenen özellikleri baz ında inşaası düşünülen yapı ile etkileşimi nedeniyle yaşanılacak problemler ve bu problemlerin giderilmesinde alternatif yeni lakasyonlar ın veya güzergahlar ın belirlenmesi vb.) saha tutanakları kapsamında belirlenmelidir. Ayrıca geo-teknik firman ın saha çalışmaları süresince teknik ekipman ve personel performans ı ile ilgili Bölge görünüşünde saha tutanakları kapsamında yer alması geoteknik firmanın seçim kriterlerinin belirlenmesinde gerekli olacakt ır. Laboratuar deney programlarının onaylanması, (proje etap (B) çalışmaları : Projenin inşaat aşamasında yaşanılması düşünülen mühendislik problemleri i şin yapılacak geo-teknik tasar ımda gerekli tüm zemin mühendislik paremetrelerinin saptanmas ına yönelik deney program ı laboratuar şartlarında belirlenmesi etkin bir kontrollük hizmeti için gereklidir. Ön geo-teknik raporun vize edilmesi (proje etap (B) çal ışmalar) : Ön geo-teknik raporlar bu aşamaya kadar verilen tüm teknik ve idari kontrollük hizmetlerinin sonuçlar ının yer aldığı raporlardır. Saha ve laboratuvar çal ışmaları ile etap (A) yersel tetkik tutana ğı ve saha tutanaklar ı ile belirlenen mühendislik problemlerine Akılcı, gerçekçi çözüm alternatifleri ön geo-teknik raporların içeriğinde mutlaka yer alması gerekir.
Hazırlanan geo-teknik raporlarda belirtenin teknik bulgular ın gerçekçiliğinden emin olunmad ığı sürece rapor vize edilmemeli yada en az ından şartlı vize edilmelidir. Şartlı vize edilmesi yada yaln ızca vize edilmişi durumunda bile en az ından geo-teknik çal ışmaların devam eden a şamaları için saha çalışmalarına dayanan ve geo-teknik çal ışmaların devam eden aşamalarına yönelik olarak Bölge Müdürlüğü görüşünün Genel Müdürlü ğe iletmesi gerekmektedir.
Geo-teknik raporun onayı (proje etap (B) onayı) : Geo-teknik raporun onaylanmas ı ile geo-teknik etüd çalışmaları tamamlanmış olmakta ve geo-teknik çalışmalar devam eden süreçte tasarıma yönelik gerçekleştirilmektedir. Bu yönü ile geo-teknik raporlar ın onaylanması proje alanı kapsamındaki zeminler için zemin mühendislikparametrelerinin(C, Ф, qu, Mv, Cc,k,ys, Yn vb.) kabulüanlamınagelir. Böylelikle geo-teknik raporlarda belirlenen mühendislik sorunlar ına en gerçekçi çözüme yönelik geo-teknik tasarım için kullanılacak zemin parametreleri de belirlenmi ş olmaktadır.Bu nedenle geoteknik raporda belirlenen zemin paremetrelerinin proje alan ındaki zeminleri tam olarak yans ıtması ve mühendislik problemine en gerçekçi .çözüm alternatifinin belirlenmesi hususlarında netliğin sağlanmış olması gerekir. Belirtilen değerlendirme ancak saha çalışmaları sırasında yapılacak yerinde deneyler, saha gözlemleri ile laboratuvar çal ışmaları bazında yapılabilmektedir ve bu süreç zarf ında verilen teknik ve kontrollük hizmetlerinin direk etkinliği altındadır. Kontrollük amacıyla henüz Bankamızda bir laboratuvar çalışması yapılmadığından, diğer kontrollük mekanizmalarının önemi daha da artmakta ve olas ı hataların engellenmesi ancak böyle bir süreçle sağlanabilmektedir. Yani arazı çalışmalarındaki SPT deneylerinin kaliteli olması ve bu aşamada kontrollük mekanizmasının iyi çalışması ortaya güvenilir verileri koyacaktır. Geo-teknik hizmetlere ait istihkakın onayı; Geo-teknik raporun onaylanmas ı sırasında bu aşamaya kadar yap ılan çalışmaların fiyatlandırılması tamamıyla etap (B) saha tutanaklar ı bazında yapılmakta ve özellikle penetrasyonu sa ğlanan zemin cinsi ile sondaj saha deneyleri titizlikle belirlenerek tutanaklarda herhangi bir çeli şkiye olanak verilmemesi gerekir. Proje etap (C) yersel tetkik tutanağı; Proje etap (C) çalışmaları sonucunda kanalizasyon sisteminin değişik yapılan için kesin güzergah ve lokasyonlar ın belirlenmesi gerekmektedir. Bu noktada geo-teknik çal ışmalarla belirlenen zemin sorunlar ına yapının lokasyon ve güzergah ının değiştirilerek çözüm alternatifi sa ğlanabiliyorsa ; projenin ekonomikli ği yapı güvenliği ve teknik uygulanabilirlik bazında kapsamlı bir değerlendirme bu yönde yap ılmalıdır. Geo-teknik tasarımdan önce uygulama baz ında yapılacak en son de ğerlendirme-yönlendirme olması açısından" önemli olan bu a şamada Genel Müdürlük, Bölge Müdürlü ğü, Proje Firması ve Geo-teknik firmanın yetkili ve uzman ki şilerinin sahada bilfiil yapaca ğı değerlendirmenin büyük yaran vardır. Bu şekli ile projedeki geo-teknik tasar ım tüm unsurları ile belirlenmiş olmaktadır. Proje etap (D) geo-teknik açıklama raporlarının onayı; Proje etap (D) çalışmaları; kapsadığı geo-teknik çalışmalarda geo-teknik tasarımın tamamlandığı aşamadır. Gerçekçi bir geo-teknik tasar ımın yapılabilmesi için; zemin probleminin etraflıca tanımlanması, tasarımda kullanılacak zemin paremetrelerinin represantatif seçilmesi gerekir. Belirtilen şartlar altında optimum tasarım en güvenli, en ekonomik ve teknik bak ımdan uygulanabilirliği en kolay olan çözüm üzerinde yap ılmalıdır, Projelendirme çalışmaları kapsam ında geo-teknik etüd sonucunda belirlenmesi gereken ilk bulgu proje kazı klaslarının saptanmasıdır. Proje için metraj ve keşiflerin belirlenmesinde hesaplama kolayl ığı nedeni ile paçal olu şturulan kazı klasları için saha SPT sonuçlan ile proje yap ılarının kazı kotlan dikkate al ınmalıdır. Her bir araştırma çukuru-sondaj ı için belirlenen kaz ı klasları birinci kademe ve ikinci kademede in şaatı yapılacak şebeke, toplayıcı ve kollektör hatlar ının yer aldığı alanlarda derinli ğe bağlı olarak belirlenmelidir. Daha sonra belirlenen yap ıların kazı kotlarına bağlı olarak kazı klasları belirlendikten sonra ortalamas ı alınarak paçallaştırılmalıdır.
Geo-teknik açıklama raporları ile belirlenmesi gereken di ğer önemli husus inşaat sırasında derin kazıda stabilitenin sağlanmasıdır. İlk a şamada şevli kazının yapılabileceği alanlar belirlenerek, şevli kazının iksalı kazıya göre ekonomik olması durumunda şev açılarının belirlendiği kazı projelerinin verilmesi gerekir. Ekonomik ve güvenlik ko şullarının sa ğlanması durumunda şevli ve iksalı kazı kombinasyonu kaz ı projelerinde düşünülebilmektedir. Kazı stabilitesinin ancak özel iksa tipleri ile (çelik pano, çelik palplan ş, kazık sistemleri vb.) gerçekleştirileceği sağlanan bölgeler için kaz ı iksa sistemi projelerinin yaptırılması gereklidir. Bu amaçla ilk etapta kaz ı iksa sistemleri tüm proje alam kapsam ında belirlenerek bir iksa sistemleri haritasının oluşturulması sağlanmalıdır. Bu belirlemede zemin mühendislik parametreleri ile zemin hidrojeolojik şartları ön planda olacakt ır. Genel bir yaklaşımla basit iksa sistemleri olarak dü şünülebilecek olan ah şap iksanın değişik formları yeraltı suyu içermeyen kohezyonlu zeminlerdeki de ğişik derinlikteki kaz ıların stabilitesinin sağlanmasında kullanılmalıdır. Zeminde kohezyonun azalmas ı ile ve yeraltı su seviyesinin kazı çukur duvarlar ında stabiliteyi olumsuz olarak etkilemesi nedeni ile kaz ı derinliğinin artmasına bağlı olarak iksa sistemleri tedrici olarak özel iksa tiplerine geçi ş göstermelidir. Basit iksa sistemlerinden özel iksa sistemlerine geçi şteki ana unsur kaz ı derinliğinin artması ve kazı çukurlarında oluşacak durays ızlık nedeni ile yanal zemin bas ınçlarının karşılanamaması olmalıdır. Bu şartlar kohezyonsuz zeminlerde ve bu zemin şartlarındaki yeraltı su seviyesinin unstabiliteyi oluşturucu etkisi bazında gelişmektedir. Özel iksa tiplerinin kaçınılmaz olduğu kohezyonsuz zeminlerde ki derin kaz ılarda kazı çukurundan yeralt ı suyunun uzaklaştırılması klasik drenaj yöntemleri ile sağlanabildiği ve bu şekilde zemindeki hidrolik şartların değişiminin de (zemin yeralt ı suyunda oluşacak kazı çukuru içine doğru akım vb.) çukur duvarlar ında ciddi boyutlarda bir durays ızlığı (çukur taban ı kabarmas ı vb.) oluşturmayaca ğı düşünülen şartlarda çelik pano iksa tipi seçilmelidir. Bir başka değişle kohezyonsuz zeminlerde kaz ı kotunda rastlanılan yer altı su debinin oldukça yüksek olmas ı durumunda çelik pano iksa tipinden çelik palplan ş perdeleri ile oluşturulacak iksa tipine geçi ş öngörülmelidir. Çelik pano iksa tipinden çelik palplan ş iksa tipine geçi şte ana unsurun do ğal şartlarda kohezyonsuz zeminde olu şan yanal toprak bas ınçlarındaki araşın olmayıp, kohezyonsuz zemindeki yeralt ı suyunun çukur duvarlarında unstabiliteyi sağlayıcı etkileri olduğu unutulmamal ıdır ve bu noktada yeralt ı su seviyesi ile ilgili parametrelerin saptanmas ındaki titizliğin katkılanda yadsınmamal ıdır. Bazı şartlarda (kohezyonsuz, doygun, organik zeminler vb. yada palplan ş eleman ının çakılamadığı bloklu zeminlerde) çelik palplan ş perdeleri ile iksanın ekonomik güvenli ve teknik uygulanabilirliğinin olmadığı hallerde kazık sistemleri ile iksanın sa ğlanması düşünülebilecektir. Özel iksa tiplerinden yaln ızca palplan ş iksa perdelerinin ve de ğişik tipte kazık sistemlerinin stabilite analizleri yapılarak tasarım gerçekleştirilmektedir. Özellikle klasikleşmiş statik hesap tekniğinin yanı sıra; aktif ve pasif yanal bas ınçların belirlenmesinde kullan ılan parametrelerin ve farklı hesap yöntemlerinde, bu parametrelerin kullan ılış şeklinde güncel olarak revizeye gidilmesinde fayda vardır. Geo-teknik çalışmalar kapsamında bir di ğer önemli tasarımın yapılması gereken husus zemin iyileştirme analizleridir. Gerek zeminde olu şacak oturmalara kar şı, gerekse zemin emniyet gerilmesinin arttırılmasına yönelik tasarımlarda temel dolgusu (kaz ı çukuru taban ının iyileştirilmesi), ön yükleme - kum dren, zemin drenaj ı - "well point", zemin enjeksiyonu, yada kaz ık sistemlerine kadar uzanan bir tercih sistemi bulunmaktad ır. Kanalizasyon yap ılarının zemin oturmalar ına karşı hassas olmaları - ki genelde su yapılan için düşünülen 2,5 cm. oturma özellikle farklı oturma şartlarında kabul edilebilir sınır olarak düşünülmemelidir.Yap ı sürşarjı nedeniyle olu şacak oturmalar ın analizini de önemli k ılmaktadır. Büyük çapl ı kollektör hatları gibi kanalizasyon sisteminin a ğır yapılarında analizi yap ılan konsolidasyon oturmalarının derecesine (miktar ve zaman baz ında) bağlı olarak kazı çukuru tabanının iyileştirme analizlerinden fore kaz ık sistemlerinin analizine kadar tasarımlar yapılmaktadır. Kazı çukur tabanının iyileştirilmesinde yapılan analizler sonucunda kabul edilebilir
oturma ve zemin emniyet gerilmesi de ğerlerinin hangi tip, hangi kal ınlıkta ve ne tür bir düzen içinde dolgu malzemesinin serilmesi ile elde edilece ği belirlenerek tip kesitleri saptanmal ıdır. Kanalizasyon sisteminin di ğer ağır yapılarından terfi merkezlerinin -ki titreşimli yapılar olarak da kabul edilmesi gerekir ve ar ıtma tesislerinin özellikle yumuşak kohezyonlu zeminlerde inşaasında konsolidasyon oturmaları kaçınılmaz olacaktır. Bu tür yapılarda konsolidasyon oturmalarının inşaat öncesinde giderilmesi zorunludur. Bu amaçla tasar ımda ilk etapta zemin için farklı sürşarj etkilerinde oturma - zaman grafikleri oluşturularak ön yükleme analizlerinin yapılması, istenilen oturma düzeyine ula şılmaması durumunda ise analizler kapsam ına kum dren, "well point", al ınarak kısa süre zarf ında güvenilir oturma derecelerine ula şılması sağlanmalıdır. Ancak sonuç al ınmaması durumunda zemin enjeksiyon ve kaz ık sistemi tasarımının yapılması gereklidir. Kanalizasyon sisteminin oldukça a ğır yapılan için (keson indirilerek inşaası mümkün olmayan büyük terfi merkezleri vb.) temel tasar ımı analizleri de mutlaka yap ılmalıdır. Kanalizasyon yapılarının kendi sistematiği içinde kaz ı kotonun ( Df) de ğiştirilmesi imkanı olmayan bu tür yap ı dizayn ında temel tipi ve zemin emniyet gerilmesi ile zemin oturma analizleri baz ında tasarım yapılmalıdır. Yapılacak her tür tasar ımın başarıya ulaşabilmesinde diğer etkin unsur uygulamadaki teknik kriterlerin sağlanmış olmasıdır. Çeşitli zeminlerin ne tür davranışlarda bulunduğunu yapılan araştırmaların sonuçlarına baktığımızda zemin in şaat ilişkisi bağlantılarının ne kadar önemli oldu ğunu daha iyi görebilece ğiz. Zemin mekaniğinde karşılaşılan bütün stabilite problemlerinin çözümü zeminin kayma mukavemetinin bilinmesine ba ğlıdır. Uygulamada, kohezyonsuz zeminlerin mukavemeti bir kayma mukavemet aç ısı ile tanımlanmakta ve kohezyonsuz zeminlerin mukavemetini veren ba ğıntılarda bugün içinde yayg ın olarak kullan ılan yaklaşımın esası, malzemenin bir sürekli ortam, olarak düşünülmesi ve Coulomb Hipotezinin geçerli oldu ğunun varsayılmasıdır. Kohezyonsuz zeminlerde Coulomb Bağıntısı - n .tg şeklindedir. Burada kayma düzlemi boyunca göçme at ımda etkiyen kayma gerilmesi, n normal gerilmedir. Kohezyonsuz zeminlerin kayma mukavemeti aç ısı olarak kabul edilen ’ nin değeri korelasyon suretiyle arazi penetrasyon deneylerinden veya arazi s ıkılığında haz ırlanmış numuneler üzerinde yap ılan laboratuvar deneylerinden elde edilmektedir.Bu amaçla laboratuvarda kesme kutusu deneyi, halka kesme deneyi, üç eksenli bas ınç deneyi, basit kesme deneyleri yap ılmaktadır. Muhtelif kumlar üzerinde yap ılan laboratuvar deneyleri sonucu ula şılan genel sonuçlara göre; 1. Kum numunelerinin relatif s ıkılıklarının artması ile maksimum kayma mukavemeti aç ılarının arttığı, relatif sıkılığın kumların maksimum kayma mukavemeti aç ısının değişmesinde en büyük etken olduğu, 2. Numunelerin maksimum kayma mukavemeti aç ılarına etkiyen di ğer iki önemli faktörün dane şekli ve üniformluk katsayısı olduğu sonucu elde edilmi ştü. Köşeli daneli numunelerde kayma mukavemeti açılarının küresel yüzeyli kumun kayma mukavemet aç ılarından daha büyük oldu ğu saptanmıştır. Diğer bir örnek de a şırı konsolidasyon oranının zeminlerin şişme davranışına etkisi olup, özetle; dünyanın birçok bölgesinde, özellikle de yan kurak alanlarda şişen zeminlere sıkça rastlanmaktadır. Genellikle aktif kil minerallerini ihtiva eden bu zeminler, kapiler yoldan su ald ıkça büyük hacim değişikliklerine uğramakta bilhassa yol, hava meydanı ve boru hatlar ı gibi hafif yapılarda büyük hasarlar meydana getirmektedir. Bütün zeminlerin şişme davranışlarının ve bunlara etkiyen faktörlerin önceden belirlenmesi ile, meydana gelebilecek zararlar azalt ılabilmekte ya da tamamen önlenebilmektedir. Şişme olayının, özellikle plastik limit ve altındaki su muhtevas ının altında ve aşın konsolide olan kohezyonlu zeminler üzerine in şa edilen yapılar için oldukça önemli bir problem oldu ğu bilinmektedir. Zeminlerin şişme özellikleri; şişme potansiyeli demlen şişme basına ve şişine yüzdesi ifade edilmektedir. Şişme yüzdesinin, şişme basıncının ve bunlara etkiyen faktörlerin önceden belirlenmesi
halinde, bilhassa hafif yapılarda gerekli mühendislik önlemleri alınabilmektedir. Böylece, hacim değişiklikleri sonucunda üst yapıda oluşabilecek hasarlar an aza indirilebilmektedir. Ön yükleme ile şişme davranışı gözlenebilir, zemin ıslah yöntemleri veya özel temel sistemleri uygulanabilir. Zemindeki oturmalarla ilgili olarak da özetle; S ığ temellerde taşıma gücü kavram ı yerleşmiş bir teoriye dayanmaktad ır. Hesap yöntemleri klasikleşmiştir ve uygulama seviyesinde önemli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Diğer taraftan geoteknik tasarımın taşıma gücünden ziyade oturmalar taraf ından kontrol edildiği gerçeği, sığ temellerde araştırmaların oturmalar yönünde a ğırlık kazanmasına neden olmu ştur. Kil zeminlerde oturmalar konsolidasyon deneylerinde ölçülen zemin parametreleri ile hesaplanmaktadır. Kum zeminlerde oturmalar genellikle arazi deneylerinden korelasyonlar yard ımıyla bulunan deformasyon modülleri, ve elastik teori kullan ılarak hesaplanmaktad ır. Çökme eğilimi gösteren zeminler metastabil yap ıda doygun olmayan, yüksek bo şluk oranı ve düşük birim ağırlığa sahip zeminlerdir.Islanmaları halinde ve üzerinde etkiyen yük olmamas ı durumunda bile önemli oranda hacim değişimine uğrarlar. Rüzgar depositleri olan lös zeminler, rezidüel zeminler, volkanik küllerin olu şturduğu zeminler çöken zemin grubuna dahil birimlerdir. İnce kum ve şiltler, siltli killi kumlar çökme eğilimi gösteren zeminlerdir. Bu tür zeminler üzerindeki uygulamalardan en yayg ın ve bizce de bilineni, önceden göçme olayının gerçekleşemeyece ği durumlarda muhtemel ıslanma bölgesini geçen ve stabil derinliklere ulaşan kazıklı temel sistemi uygulamasıdır.
ZEMİN İYİLEŞTİRME YÖNTEMLERİ Zemin iyileştirme yöntemlerinin hızla gelişmesi derin temellere genellikle ekonomik alternatif olmalarından kaynaklanmaktad ır. Belli başlı yöntemleri ana ba şlıklar altında aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz. 1. Ön yükleme ve sürşarj 2. Düşey drenler 3. Derin sıkıştırma 4. Temel enjeksiyonu 5. Zemin güçlendirmesi 6. Geotekstiller 7. Diğer yöntemler ( Dondurma,elektro-ozmoz v.b.) Önyükleme : Yapının in şaasından önce zeminin genellikle, yay ılı toprak yükü ile yüklenmesidir.Bu bazen su çekerek veya di ğer yollar ile de olabilir. Yumu şak sıkışabilir zeminler önyüklemeye uygundur. Amaç in şaat sırasında" ve sonrasında oturmaları en aza indirmektir. Organik zeminler gibi bazı zeminler artık boşluk basınçları söndükten sonra oturmaya devam ederler. Sekonder (ikincil) denilen bu tip deplasmanlardan ön yükleme ile benzer şekilde kurtulmak mümkündür. Önyükleme ve konsolidasyon sonucu kohezyonlu zeminin drenaj s ız mukavemeti artar. Bu durum kademeli inşaat tekniğinin esasıdır.Zayıf ve yumuşak zeminlerde önyükleme s ırasında stabilite durumu hassasiyetle takip edilmelidir. Bu yöntem Ni ğde arıtma tesisinde uygulanm ıştır. Yine Afyon ar ıtma tesisinde kum dren yöntemi ile birlikte bu yöntem uygulanm ıştır.
Şekil 27: Önyükleme mekani ği.
Düşey Drenler; Oturma hızlarını artırmak ve ön yükleme bekleme zamanlar ını azaltmak için kullanılır. Düşey drenler drenaj yolunu azalt ır. Boşluk suyu bas ınçları hızla sönümlenir. Primer konsolidasyonda etkilidir. Bu sistemin uygulamaya geçilmeden öncesinde çok kaliteli, zemin etüdleri yapılmalıdır. (Çünkü, sürekli çok s ık karşılaşılan geçirmeli bant ve tabakalar dü şey drenleri gereksiz kılmaktadır.) Drenler ; kum, plastik veya karton drenler çe şitlerindedir.
Şekil 28: Önyükleme mekani ği.
Derin Sıkıştırma ; Gevşek kohezyonsuz zeminler stabilite ve oturma yönleriyle genellikle önemli problemler çıkarmazlar, ancak sıvılaşma bu tip zeminlerde esas problemdir. Deprem kuşağı ilkelerde suya doygun. bu tip formasyonlar önemli yapılar altında derin sıkıştırmaya tabi tutulmaktadır. Derin sıkıştırma, gevşek kohezyonsuz teminlerin derinlik boyunca sıkıştırılması esasına dayanmaktadır
Temel Enjeksiyon : Her ne kadar teçhizata benzerse de çok yaygın olan ve çatlaklı kayaçların üzerine İnşa edilen barajların sızdırmazlığını sağlamak amacı ile yapılan enjeksiyon, temel mühendislikteki uygulamalardan farklıdır, Temel enjeksiyonu uygulama konulan aşağıda sıralanmıştır. 1. Aşın oturmaları önlemek amacıyla boşlukları doldurma 2. Yeni yapılar veya mevcut yapıların büyütülmesi halinde zeminin emniyet gerilmesini artırma 3. Yeraltı su akımını kontrol altına alma 4. Sınır hafriyatlarda veya kazık çakımı gibi işlemlerde gevşek veya orta gevşek kohezyonsuz zeminin oturmasını önleme 5. Tünel kazdan sırasında deplasmanları kontrol 6. İksa problemlerini rahatlatmak amacı ve zeminin güçlendirilmesi 7. Kazıkların düşey ve yatay kapasitelerini artırma amacı ile enjeksiyon 8. Sıvılaşmaya karşı gevşek kum tabakalarım taşlattırma 9. Temeli alttan destekleme işleri 10. Şev stabilizasyonu 11. Şişen zeminlerin stabilizasyonu Enjeksiyon malzemesinin zemine sokulması üç şekilde olmaktadır. A. Permeasyon enjeksiyon (Danelerin konumunu bozmadan, daneler arası boşluklara girerek zemin hacmini ve yapısını değiştirmeden yapılan) B. Deplasman ve kompaksiyon enjeksiyonu (zemini tamamen deplase ederek enjeksiyon malzemesinin zemine sokulması suretiyle yapılan enjeksiyon koyu beton kıvamı karışım) C. Hidrolik çatlatma veya zeminin içine belirli zayıf bölgeler itibarı ile girerek kısmi deplasman enjeksiyonu(yapraklanma)
Şekil 29: Ana enjeksiyon tipleri.
Zeminin Güçlendirilmesi : Bu grup altındaki yöntemlerden belli başlıkları şöyle sıralayabiliriz. 1. Mini veya mikro kazıklar . 2. Zemin çivileri 3. Donatılı zemin (Toprakarme) 4. Küm/çakıl veya taş kolonlar 5. Derin karıştırma ile yapılan kazıklar veya kolonlar Mini kazıkların uygulama spektrumu geniştir. Mevcut yapıların takviyesi yaraşıra yeni yapılarda da kullanılmaktadır, Küçük çapta (< 10 cm) ve çok sayıda düşey ve eğik kullanımı da olan mikro kazıklar bir nevi kütle iyileştirmesi yapmaktadır. Temel yüklerini taşımak veya heyelanların stabilizasyonunda kullanılmak üzere çok sayıda zemine sokulmaktadır. Zemin çivilemesi, zeminin içine doğrudan donatı çakarak veya delip içine donatı yerleştirilip enjeksiyon karışımı ile basınçsız doldurmak suretiyle güçlendirmek prensibine dayanmaktadır. Kazı kenarlarının, istinat duvarlarının ve şevlerin stabilizasyonunda yatay veya yataya yakın yerleştirilirler. Donatılı zemin; son otuz yıldır uygulanan bu zemin güçlendirme yöntemi özellikle istinat duvarı teşkil etmek için sadece dolgu zeminlere uygulanan bir yöntemdir. Dolgular içine çeşitli tipte donanlar döşenerek zemin tabakalar halinde sıkıştırılır ve donatılar ön cephede duvar elemanlarına bağlanır. Duvar elemanları genellikle betonarme prekast panolar şeklindedir. Oto yollarda bu uygulama yaygın olarak yapılmaktadır. Taş kolonlar; Genellikle yumuşak ve orta yumuşak killi zeminlerde kullanılırlar Bunların amacı zemin üzerine gelen yükleri zeminle ortaklaşa taşımaktır.Hem taşıma gücüne hem de oturmaların azalmasına katkıda bulunurlar ve aynı zamanda düşey dren gibi çalışıp oturma hızlarını artırırlar. Kohezyonu az ve ince daneli zeminlerde sıvılaşmaya karşı da önerilmektedir. Derin karıştırma ; Bu yöntem yumuşak ve ince daneli zeminlerde kireç veya portland çimentosunun ortası delik burgular veya kanatlı karıştırıcılar ile zeminle karıştırılıp kolonlar veya duvarlar oluşturulması şeklinde uygulanmaktadır. Literatürde kireç kolonlar olarak tanınmaktadır. Geotekstilller veya Geosentetikler: Geotekstiller çeşitli amaçlar ile kullanılmaktadır. Bunların belli başlıları ayırma, filtrasyon, drenaj, güçlendirme, koruma ve yalıtım (izolasyon) fonksiyonlarıdır. Kullanım alanları hızla artmaktadır. Diğer Yöntemler; Türkiye 'de uygulaması hemen hemen hiç olmayan veya seyrek olan yöntemlerden; öngerilmeli zemin ankrajları zemin çivilerinin daha güçlüsü ve yüksek kapasiteli ve daha seyrek kullanılanıdır. Elektro-ozmoz, ince daneli zeminlerde bir anot veya katot ile doğru akım devresi kurarak zeminden suyu drene ederek konsolide etme yöntemidir. Büyük olmayan sahalarda ve normal konsolide olmuş şiltler ve siltli killer için tesirli ve ekonomik olabilmektedir.
Dondurma yöntemi, geçici iksa işlerinde ve yeraltı su tablasının bulunduğu hallerde kullanışlı bir yöntemdir. Zemin, destek ve kazı işlerinin yapılacağı yerde sondaj yöntemiyle delinir ve borular indirilerek dondurma tekniğinin tipine göre sistem kurulur.Planlı bir şekilde açılan delikler etraf ında tekniğe göre belirli bir çapta donmuş zemin oluşur.Donmuş zeminin mukavemeti çok yüksek olmaktadır. Zeminlerde ısı iyileştirmesi özellikle lös zeminlerde uygulanmıştır. Su çekme ve kontrolü yöntemlerine bir bakıma zemin iyileştirmesi olarak bakılabilir Temel mühendisliğinde uygulanan konulardan biridir. Su seviyesi veya akımı altında bulunan hendekler, açık kazılar, tüneller su çekme yöntemleri ile inşaat sırasında çalışır hale getirilebilmektedir. Kaptaj çukurlan, drenaj boru ve hendekleri, nokta kuyular, büyük çaplı ve teçhiz edilmiş kuyular en yaygın yöntemlerdir.
STATİK - BETONARME HESAP VE PROJE YAPIM ESASLARI HAKKINDA BİLGİLER İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Erdoğuş TOPSAKAL - Şube Müdürü STATİK - BETONARME HESAP VE PROJE YAPIMI İÇİN TEMEL İLKELER Betonarme yapının tasarımında en önemli iki unsur Güvenlik ve Ekonomidir. Ancak yap ının tasarım ve öngörülen detayların uygulanabilir olması, güvenlik ve ekonomi kadar önemlidir. Ekonomi sağlamak amac ıyla çok ayrıntılı ve karmaşık hesaplar yap ılması pek gerçekçi olmamakla birlikte zaman ve mühendislik kaybına sebebiyet verdi ği bilinmelidir. Herhangi bir betonarme yap ının oluşturulmasında izlenen a şamalar 5 grupta toplanabilir. 1 - Taşıyıcı Sistemin Seçimi: Büyüklü ğü, kullanma biçimi, amacı, malzemesi, yapım tarzı ne olursa olsun her yapı çeşitli yüklerin etkisi altında bulunur. Bu yükleri uygun biçimde taşıyan ve zemine aktaran elemanlar ın tümüne yap ının TAŞIYICI SİSTEMİ adı verilir. Bu nedenle taşıyıcı sistem kavramını iyi tanımak gerekmekte olup, taşıyıcı sistemler kendi ağırlıkları ile birlikte üzerlerine gelen yükleri taşımak ve en kısa yoldan zemine aktarmakt ır. Taşıyıcı elemanlar planda serbestlik sağlamalı, az yer kaplamal ı, yangına dayanıklı, ses, titreşim ve ısı geçirmeyi en aza indirgemeli, bunlar için yapılacak izolasyona imkan sağlamalı, havalandırma, ısıtma, aydınlatma, temiz ve pissu v.b. her çe şit tesisatın yapılabilmesine bunların elemanlarının yerleştirilmesi uygun olmalıdır. Diğer taraftan yükler altında çatlak v.b. ar ızalar kusurlar meydana gelmemeli, şekil değiştirmeleri küçük kalmalıdır, 2 - Yapının Ömrü Süresince Yap ıya Etkiyecek Yükler : Bir yapıya etkiyen yükler genellikle yerçekiminden meydana gelen a ğırlıklar olmakla beraber bunların yanında başka yükler ve yüklerinkine benzer etkiler yapan olaylarda göz önüne al ınmalıdır. Taşıyıcı olan ve olmayan elemanlar ın ağırlıkları yapıda sürekli olarak bulunduklar ından bunlara SABİT YÜKLER adı verilir. Bu yüklere ÖLÜ YÜKLER ad ı da verilmekte olup, yap ının kendi ağırlığı olarak genelleştirilebilir. Yapının taşıması gereken yüklere ise HAREKETL İ YÜKLER veya YARARLI YÜKLER denilir. Bu yükler yap ının kullanma amac ına göre tahmin edilir. Sabit ve hareketli bu yükler a ğırlıklar olup, dü şey ve yere do ğru yönlenmiştir. Vinçlerin ya da başka hareketli araçlar ın hareket do ğrultusunda fren ve ona dik olarak çarpma etkileri ise yatay kuvvetlerdir. Bir yan ı toprakla dolu bir duvardaki toprak itkisi, depo ve silo duvarlar ındaki itki de yapıya etkiyen yatay kuvvetler olarak de ğerlendirilir.
Rüzgar ve deprem etkileri özellikle yüksek yap ılarda önemli olur ve yatay yük olarak değerlendirilir. Deprem etkisi yapının titreşimi sonucu ağırlığı ve depremin şiddeti ile orantılı olarak meydana gelen yatay kuvvetlerdir. Bu konuda Deprem Yönetmeli ğine mutlaka uymak gerekir.
Temeldeki farklı oturmalar ya da başka sebeplerle meydana gelen mesnet çökmeleri de önemli kesit zorlan meydana getirebilir. Sabit yüklerin gerçeğe yalan olarak hesaplanabilmelerine karşılık Hareketli yükler tahmin edilebilir, ve bunların yapıda en elverişsiz durumu yaratacak biçimde etkidiği kabul edilir. 3 - Belirlenen Bu Yükler Altında Kesit Zorlarının Bulunması: Normal Kuvvet, Kesme Kuvveti ve Eğilme Momenti olarak hesap edilirler. 4 - Yapıyı oluşturan elemanların teker teker ve bir arada hesaplanan kesit zorlan alt ında dayanım ile güvenliği sağlayacak şekilde boyutlandırılması ve donatı hesabının yapılması. 5 - Yapının Tasarımında Öngörülen Uygun Bir Biçimde Yapımının Sağlanması: Bunun sağlanması için iyi bir sözleşme ve şartnameler ile etkin kontrollük ve denetimdir. PROJELENDİRMEDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Projelendirmede dikkat edilecek hususlar her proje için geçerli Olmalıdır. Ancak konumuz, itibariyle kullanılan ifadeler ve öneriler su yapılarına yönelik olacaktır. Su yapılarında mukavemet ve stabilitenin yanı sıra betonun geçirimsizliği ve oluşabilecek muhtemel çatlakların sınırlandırılması da önem kazanmaktadır. Bu nedenle yük kabullerinin mümkün mertebe doğruya en yakın şekilde tayin edilmesi gerilme dağılımı konusunda fikir vermesi açısından çok önem arz etmektedir. Farklı oturmaların sebep olacağı çatlamaları inlemek ve yapıyı ona göre projelendirmek için de zemin etütlerinin titizlikle yapılması gereklidir. Etüdlerde, zemin kesiti mutlaka gösterilmeli ve zemin cinsleri mekaniği terimleri ile kil, silt, kum, çakıl, balçık gibi ifade edilmeli, toprak-küskü gibi genel ifade kullanılmamalıdır. Yapının teşkil edileceği yerin heyelan durumu, yeraltı suyu yüksekliği ve etkinliği, yeraltı suyu ve varsa bu suyun betona olan etkileri ile zemin emniyet gerilmesinin doğru olarak tayin edilmesi gereklidir. Betonarme proje, daha önce tasdik edilen mimari projeye uygun olması gerekmektedir. Zemine ait kotlar, kat planındaki kotlar, mimari projedeki aks ölçüleri, dilatasyon yerleri, toplam bina boyu, eni, saçak ve parepet detayları, ıslak hacim yerleri, baca merdiven, aydınlık boşluk yerleri ve ebatları uygun olmalıdır. Söz konusu bu projeler tesisat projeleri ite de uyumlu olmalıdır. Şayet zeminde betona zararlı kimyasalların bulunması halinde yapının zemine gömüldüğü kısımları için TS 3440e göre önlem önerilmeli gerekirse proje geliştirilmelidir. Su yapılarında betonarme hesaplarının Emniyet Gerilmeleri Yöntemi ile yapılması tavsiye edilmektedir. Bu yöntem, en büyük gerilmelerin olduğu yerleri bulup çatlamaları en aza indirgemek açısından iyi fikir verebilmektedir. Ancak, kanalizasyon tesislerine ait su yapılarında çok büyük gerilmeler meydana gelmediğinden, Taşıma Gücü prensiplerine göre yapılan betonarme hesaplarında kabul edilmektedir. Su yapılan çeşitli yük kombinasyonlarında dolu ve boş hallerine göre statik hesapları yapılarak en elverişsiz duruma göre uygun Betonarme Proje yapılmalıdır. Yapılar çeşitli geometrik şekillerde olabilir. Ancak yapının geometrik şekli ne olursa olsun, betonarme hesaplarda kesit tesirleri dikkate alınmalıdır. İstinat yapılarında betonarme hesaplar ve zemin emniyet gerilmeleri kontrolünün yan ı sıra devrilme kayma ve burkulmaya kar şı da kontrol edilmelidir. Devrilme ve kayma için yap ının önemi ve zemin durumu da dikkate al ınmalı ve güvenlik katsayısı 1,5 dan az olmamalıdır. Yine istinat yapılan için gerekmesi halinde toptan göçmeye kar şı da şev stabilite analizi yapılmalıdır. Özellikle yeralt ı suyunun bulundu ğu yerlerdeki su yap ılarında (terfi merkezi kum tutucu - ar ıtma tesisi üniteleri ve borular) suyun kald ırma kuvveti daima dikkate al ınmalı ve gerekli tahkik yap ılmalıdır. Su yap ılarında malzeme olarak B225 ve BÇ I veya BÇ III kullan ılmalı ve her paftaya ayr ı ayrı yazılmalıdır.
Su yapılarında iç duvarlar için sadece su yüklemesi söz konusu olup d ış duvarlarda ise ; I - Su yüklemesi II - Zemin yüklemesi III- İçte su + dışta zemin yüklemesi beraberce ele al ınmalıdır. Zemin yüklemesi halinde arka dolgunun aktif zemin bas ıncının en büyük teorik de ğeri kullanılmalı, yapı depreme karşı tahkik edilmeli, rüzgar yapı için önem arz ediyor ise tahkik yapılmalıdır. Yapılardaki farklı oturmalardan dolayı meydana gelebilecek gerilmeler ve çatlaklar ciddi problemler yaratabilir. Bu nedenle arazinin jeolojik yap ısına, temel zemininin s ıkışma özelliğine önemle dikkat edilmelidir. Aksi halde yap ılan daha küçük k ısımlara ayırmak ve uygun derzler teşkil etmek gerekir. Su yap ılarında boru giri ş ve çıkışlarında ve di ğer tesisatlarda esnek derzler yapılmalı veya gerekti ği şekilde zemin iyileştirilmesine gidilmelidir.
PROJE BÖLÜMLERİ Betonarme proje haz ırlanmasında yerine getirilmesi gereken çal ışmalar: 1- Statik ve Betonarme Hesaplan, 2- Her kata veya değişen katlara ait 1/50 ölçekli; Kal ıp ve Donat ı Planı, 3- Her kata veya değişen katlara ait 1/20 ölçekli; Aplikasyon Plan ı, 4- Boyut, açıklık ve yük bak ımından birbirinin ayn ısı olmayan 1/20 ölçekli ; Kiri ş Detaylan, 5- 1/50 ölçekli; Temel ve Kal ıp Planı, 6- 1/20 ölçekli; Temel Detaylan, 7- 1/20 ölçekli; Merdiven Detaylar ı, 8- Mimari projenin uygulanmasında kullanılacak diğer detaylar (varsa), 9- Proje Açıklama Raporu veya Aç ıklama Notu. PROJENİN HAZIRLANMASINDA YARARLANILACAK STANDART, YÖNETMELİK, ŞARTNAMELER 1- Betonarme yapıların hesap ve yap ım kuralları (TS 500) 2- Yapı elemanlarının boyutland ırılmasında alınacak yüklerin hesap de ğerleri (TS 498). 3- Afet bölgelerinde yapılacak yapılar hakkında yönetmelik. 4- Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın bina yapılacak arsalarda zemin tetkiki ve emniyet gerilmesi tayini hakk ında talimatlar. 5- Bankamız yapı projelerinin hazırlanması ile ilgili Teknik Şartname. 6- Beton, yapım, döküm, bak ım kuralları (TS 1247). 7- Bayındırlık ve îskan Bakanl ığı'nın Genel Tetkik Şartnamesi, Proje Düzenleme Esaslar ı. 8- Diğer standart, şartname, yönetmelik v.s. gerekmesi halinde (D.S. İ. - DLH gibi). KANALİZASYON BORULARININ STATİK HESAP ESASLARI Basınçlı veya bas ınçsız boruların seçimi, gömülü olan boruya zemin ve ilave d ış yükler sebebiyle tesir eden dış basınçlar ile zemin ve borunun rölatif rijitlikleri ve ortak mekanik davran ışları dikkate al ınarak hesap yap ılır. A. BORUYA ETK İ EDEN KUVVETLER 1- Dolgu Yükü 2- Trafik Yükü 3- Su Yükü 4- Borunun Kendi Ağırlığı
Dolgu Yükü : Boru dış üst kotu ile bitmiş zemin kotu aras ındaki zemin ağırlığıdır. Zemin yoğunluğunun 2 ton / m3 alınmasına rağmen ; hendek geni şliği, hendek yüksekli ği, zemin cinsi, serme şartı ve hendek şev e ğimi de etkili olmaktad ır.
Trafik Yükü: Zemin üzerindeki trafi ğin boruya olan etkisidir. Trafi ğin cinsi (büyüklü ğü), darbe faktörü, tekerlek aral ığı, aks aralığı, borunun zemindeki derinli ği ve boru çap ı etkili olmaktadır. Standart Taşıtlar için Tekerlek Yükleri NO SEMBOLÜ AĞIRLIĞI DİNGİL MAKSİMUM DARBE FAKTÖRÜ (ton) SAYISI TEKERLEK YÜKÜ (ton) LT 3 1 1.50 1 3 2 LT 6 2 1.50 2 6 2 LT12 4 1.50 3 12 2 HT26 6.5 1.40 4 26 2 HT 30 3 5 1.40 5 30 HT38 3 6.5 1.40 6 38 HT45 3 7.5 1.20 7 45 8 HT60 3 10 1.20 60 LT = Hafif vas ıtayı göstermektedir. HT = A ğır vasıtayı göstermektedir.
Su Yükü : Borunun içindeki ve d ışındaki su boruya kuvvet olarak etkimektedir. Boru d ışındaki su yükü genelde boruya elveri şsiz şekilde etkilememektedir. Boru içindeki su yükü hesaplara dahil edilmektedir. Elverişsiz durumun belirlenebilmesi için; 1 - Boru içinde ve d ışında su yükü oldu ğuna göre 2 - Yalnızca boru dışında su yükü oldu ğuna göre 3 - Yalnızca boru içinde su yükü oldu ğuna göre 4 - Hem boru içinde hem boru d ışında su yükü olmadığına göre hesap yap ılarak en elverişsiz durum belirlenir. Borunun Kendi Ağırlığı: Boru et kal ınlığı ve boru betonunun yo ğunluğu etkili olmaktadır. B. ZEMİN CİNSLERİ VE ZEMİN YÜKLERİ Bu etkiler 4 grupta incelenmektedir. ZEMİN GRUBU
1
ZEMİN CİNSİ
İÇSEL SÜRTÜNME AÇISI
Kohezyonsuz (Çakıl- 35° kum) ÇokAz Kohezyonlu 30° 2 (Üniform olmayan kum veya çak ıl Karışık kohezyonlu 25° 3 (Killi kum) Kohezyonlu (kil-silt- 20° 4 turba) NOT : K1 ile K2 daima birlikte ele al ınır.
BİRİM YATAY ZEMİN AĞIRLIĞI BASINÇ KATSAYILARI t/m3 Ki K2
2.0
0.5
0.4
2.0
0:5
0,3
2.0
0.5
0.2
2.0
0.5
0.1
C. SERME ŞARTI Hendek duvarları ile dolgu arasındaki sürtünmedir. 3 durumda incelenmektedir,
DURUM
1 2 3
SERME ŞARTI İksasız veya Çok İnce İksalı Sıkıştırılmış Dolgu
SÜRTÜNME AÇISI (p') p' = Ф
Boru Seviyesinde Sıkıştırılmış Boru Üstü p* = 2/3 Ф Hidrolik Dolgu Olan Palplan ş İ ksalı Dolgu Kalın Levhalarla İksa Edilmiş ve İksa Levhalar p' = 0 Alınmış Dolgu
Ф = Dolgunun içsel sürtünme açısıd ır. ( İ çsel sürtünme açısı , dolgu zemini ile hendek duvar ı arasındaki sürtünme açısından büyük olamaz.) D. YATAKLAMA T İ PLER İ
3 tip yataklama kabul edilmektedir. 1- A TİPİ Yataklama : Yumuşak, çok sert veya kayal ık zeminlerde yapılan yataklama tipidir. Yataklama kalınlığının minimum D/10 + 10 cm olmas ı gerekmektedir. 2- B TİPİ Yataklama : Kum, çakıl ve yumu şak olmayan ince taneli zeminlerde yap ılan yataklama tipidir. Bu tip yataklamada boru zemine direk oturmaktad ır.
3- C TİPİ Yataklama : Betondan yap ılan yataklamadır. Yataklama kal ınlığı 10 cm' den az olmamak kayd ıyla D/4 ölçü olarak al ınır. Beton genişliği D+20 cm' den az olmamal ıdır (D- Boru dış çapıdır).
E. YÜK DAĞILIMI 3 tipte incelenmektedir. 1. Tip Yük Dağılımı: Düşey ve yatay kuvvet etkilerine ilave olarak zeminin pasif tepkisini de dikkate alan bir yük da ğılım tipidir. (Vps < 0.1 olması halidir.) Boru zemin sistemi rijitliği V.P.S. 2. Tip Yük Dağılımı: Yalnızca düşey ve yatay kuvvet etkilerinin dikkate .al ındığı yük dağılımıdır. (Vps > 0.1 olması halidir.) 3. Tip Yük Dağılımı (Beton Yataklama) ; Yalnızca düşey ve yatay kuvvet etkilerinin dikkate alındığı ancak temel reaksiyonunun radyal olarak tepki gösterdi ği yük dağılımıdır. (Vps > 0.1 olmas ı halidir.) Vps: Boru zemin rijitliğidir. F. BORU HESAPLARI Boru hesaplarında boruya etki eden kuvvetlerin yan ı sıra borunun yataklama tipi, yataklama aç ısı ve boru çapı da etkili olmaktadır. Yataklama aç ısının 120° olması en ekonomik yataklama aç ısı olarak kabul edilmektedir. G. BORUNUN DONATILANDIRILMASI 1- Donatı hesaplarında boruya gelen yükler tepe bas ınç yükünden fazla ise bu yüklere göre hesap edilmelidir. Aksi halde donat ı hesabı tepe basınç yüküne göre hesap edilmektedir. 2- Borular Ф 600 mm. 'den büyük çaplar için mukavemet yönünden donat ılmalıdır. Ф 600 mm. gerekirse tahkike tabi tutulmal ıdır. 3- Ф 1200 mm' den küçük borular tek donat ılı olarak donat ılandırılmaktadır.. Bu donat ılar boru et kalınlığının tam ortasına maksimum moment esas al ınarak Yerleştirilmektedir. Eliptik donatı bazı zorluklar ve olumsuzluklar nedeniyle kullan ılmamaktad ır. 4- Ф 1200 mm. ve daha büyük çapl ı borular çift donat ılı olarak yapılmaktadır. Dış donat ı boru yanlar ındaki momente göre, iç donat ı ise maksimum olan tepe veya taban momentine göre hesap edilmektedir. Ancak, tepe bas ınç yükünün, boruya etki eden yüklerden fazla olmas ı halinde boru iç ve dış donatısı tepe basınç yüküne göre hesap edilir. H. BORULARA AİT ÖZELLİKLER Boruların beton cinsi, boyutlar ı, tepe bas ınç yükleri ve bir çok detaylar ı TS 821'de bulunmaktad ır.
SONUÇ VE ÖNERİ Boruların yataklamas ı çok önem arz etmektedir. Uygun ve iyi bir yataklama ile boru emniyete alınabilir, boruda ekonomi sağlanabilir. 90° yataklama yap ılması halinde boruya maksimum moment intikal ettiğinden ve bu moment al ınamad ığından tavsiye edilmemektedir. 180° yataklama da maksimum moment çok daha iyi al ınmakta ancak, granüler dolgu miktar ı artmış olacağından maliyet artacakt ır. Bu nedenle 120° yataklama (2 a ) en ekonomik yataklama olarak önerilmekte ve örnek olarak ekte verilmektedir. A TİPİ YATAKLAMA (120 Derece Zemin Yataklamalı) A Tipi yataklama: Boru projesinde 120 derece zemin yataklamas ı bulunan hendeklerde, hendek tabanının; yumuşak olması, kaya olmas ı, çok sert olmas ı, ve ya hendek taban ının temizlenemeyecek kadar taşlarla dolu olması halinde yapılmaktadır. Ancak A tipi yataklama yap ılan kazı hendeklerinde zemin ıslahı veya drenaj yap ılması (kûmla, büzle, künkle, plastik borayla, v.b.) durumlar ında hendek tabanı kum-çakıl olacağından B tipi yataklama yap ılır.
Şekil 30 : A Tipi Yataklama Kesiti GEÇİCİ NOTLAR: 1° Yataklamanın A tipi olacağına ve yatak ıslah tabakasının kalınlığına ilgili Bölge Müdürlüğümüzce karar verilecektir. 2° Ekonomik olmas ı ve ilgili Bölge Müdürlü ğümüzün uygun görmesi halinde yukar ıdaki dolgu, yataklama ve yatak ıslah malzemelerinin yerine konkasörle k ırılmış, elenmiş aynı boyut ve nitelikteki kırma taş malzeme kullan ılabilecektir.
B TİPİ YATAKLAMA (120 DERECE ZEMİN YATAKLAMALI) B tipi yataklama: Bora projesinde 120 derece zemin yataklamas ı bulunan hendeklerde, hendek tabanında; kum, çakıl ve yumuşak olmayan ince taneli toprak zeminlerin bulunmas ı veya bunlar ın karışımlarının bulunmas ı halinde yap ılır.
GEÇİCİ NOT: Ekonomik olmas ı ve ilgili Bölge Müdürlü ğümüzün uygun görmesi halinde yukar ıdaki dolgu ve yataklama malzemelerinin yerine konkasörle k ırılmış, elenmiş aynı boyut ve nitelikteki k ırma taş malzeme kullanılabilecektir. B TIPI YATAKLAMA (120 DERECE ZEMİN YATAKLAMALI) (ZEMİN ISLAHLI VEYA DRENAJLI) B tipi yataklama: Boru projesinde 120 derece zemin yataklamas ı bulunan hendeklerde, hendek tabanında; kum, çakıl ve yumuşak olmayan ince taneli toprak zeminlerin bulunmas ı veya bunlar ın karışımlarının bulunması halinde yapılmaktadır. Ayrıca A tipi yataklamalarda zemin ıslahı veya drenaj yapılması durumlarında da hendek taban ı kum-çakıl olacağından B tipi yataklama yap ılır.
Şekil 32: B TİPİ YATAKLAMA KESİTİ
GEÇİCİ NOTLAR 1° Zemin ıslahı veya drenaj tabakas ının yapılıp yapılmayacağına, ıslah veya drenaj tabakas ının kalınlığı ile ıslah veya drenaj biçimine ilgili Bölge Müdürlü ğümüzce karar verilecektir. Ancak hem zemin ıslahının ve hem de drenaj ın gerekmesi halinde ayr ı ayrı tabakalar halinde yap ılmayacak, drenaj zemin ıslahı içinde düşünülecektir. 2° Ekonomik olmas ı ve ilgili Bölge Müdürlü ğümüzün uygun görmesi halinde yukar ıdaki dolgu, yataklama, zemin ıslahı ve drenaj malzemelerinin yerine konkasörle k ırılmış, elenmiş aynı boyut ve nitelikteki kırma taş malzeme kullan ılabilecektir.
İHZARAT, MALZEME TEMİNİ VE TAKİBİNİN ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Mehmet Ali ÖZALP Şube Müdürü İhzarat, ihale kapsam ında yapılacak iş kalemleri için gerekli olan malzemenin y ıllık iş programına göre yeterli olacak miktarda şantiyede haz ırlanmasıdır. Sözleşmesinde ihzarat bedeli ödenmesi ön görülen malzeme y ıllık iş programına göre ve o yıl yapılacak iş kalemleri için yeterli olacak miktarda ihzar olunur. Y ıl ihtiyacından fazla ihzar edilen malzeme için bedel ödenmez. Ancak iş programına uygun olmak kayd ıyla belirli bir süre beklemesinde salanca olmayan boru, demir, kum, çakıl, lastik, conta ve font kapak gibi malzemelerden in şaatın ileriki yıllar ihtiyacı için Bankanın izniyle ihzarat yapabilir ve bedeli ödenir. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’ nın 15.2.1984 gün 18313 say ılı resmi gazetede yayımlanan tebliği ile ihaleye tabi i şlerde' kullanılacak malzemeler için TSE garanti belgesi olmayanlar ın kontrol teşkilatınca kullandırılmaması istenildiğinden ihzar edilecek malzemelerden Türk Standard ı
bulunanlar ın TSE belgeli, Türk Standardı bulunmayanlar ın da ilgili standart ve normlara göre testleri yapılarak deney raporlar ıyla uygunluklar ının kanıtlanmış olmasına dikkat edilmelidir. Yapılan işlerin kaliteli olması büyük ölçüde kullan ılan malzemelerin kaliteli olmas ına bağlı olduğundan hem malzemenin kalitesi hem de gereksiz ödemelere yer vermemek için temin olunan malzemelerin takibi büyük önem arz etmektedir, 1988 ve sonraki yıllar baskılı sözleşmelerimizle 1988 den önceki y ıllar sözleşmelerimizden de hükümlerinin eklendi ği 20.8.1988 gün 19905 say ılı resmi gazetede yay ımlanan 88/13181 sayılı kararname Bina tesisat işleri dışındaki tesis ve yap ı inşaasında kullanılan veya yardımcı olarak tüketilen malzemelerle nakliye bedellerinin sözle şme veya uygulama yılı başındaki fiyat ve bedellerine göre yılı içinde meydana gelecek artış ve eksilişlerin KDV hariç yüklenici kan eklenmeden ve ihale indirimine tabi tutulmadan aradaki farklar ın net olarak ödenmesini veya kesilmesini ön gördüğünden ihzarat ın sağlıklı olarak takip olunmasının önemi daha aç ık görülmektedir. Yılı içinde olacak artış ve eksilişler değerlendirilirken yüklenicinin, malzemeyi temin etmekle yükümlü oldu ğu sürenin tespitinde onayl ı iş programındaki süreler ve ihzarat ın şantiyeye girdiğinin tespit olundu ğu tarihler göz önünde bulundurulacak, belirli bir fiyat de ğişikliği tarihine kadar şantiyede bulundurulmas ı gereken malzeme miktar ı, sözleşme hükümleri ve 26.6.1989 gün 89/54 sayılı genelge esaslar ında malzemenin i ş programındaki temin süresi içinde lineer olarak artan miktarlarla ihzar edilece ği esasına göre tayin olunacak, şantiyeye gelen malzemeye ait sevk irsaliyesi tarihi ile fatura tarihi arasında 10 gün'den fazla fark olmas ı halinde fatura geçerli olmayacakt ır. İhzarat bedeli ödenmi ş olan malzeme İdarenin malı olduğundan yılı içinde tüketilemeyip ertesi yıla intikal eden ihzarata uygulama y ılında mükerrer bedel ödenmemesi için her y ıl sonu itibariyle yapılan ihzarat bir tutanakla tespit olunarak ertesi y ıla intikal eden ihzarat malzemesine uygulama yılında hakedi şe uygulama yılı fiyatları dahîl olunduğunda sözleşme esaslarında ihzarat kesintisi yapılacaktır. Düzenlenen tespit tutana ğındaki ihzarat miktar ı o yıl içinde düzenlenmi ş son hakedi şteki ihzarat miktarından az olmayacakt ır. Ancak son hakedi şten sonra yıl sonuna kadar yapılmış bir iş alması halinde imalata giren ihzarat miktar ı dikkate alınır Tespit olunan ihzarat miktarı olması gerekenden az olmas ı halinde eksik olan miktar ın tespit tarihindeki Bankaca temin olunabileceği malzeme ve nakliye bedelleri hakedi şten düşülecektir. İmalata başlamadan önce Bankan ın yazılı izni alınmak şartıyla demir direk, pano; kazan, doğrama,demir kapak,. kald ırma tertibatı, boru ve teçhizat ı gibi malzemeler iş yeri dışındaki bir kasaba veya şehirde imal edilebilir ve bu malzemeler imalat yerindeyken teminat mektubu karşılığında ihzarat birim fiyat ının % 80 'ini geçmemek kayd ıyla ihzarat bedeli ödenebilir. Ancak yüklenicinin ayn ı il veya komşu il içinde başka bir kasabada, Bankaya kar şı yükümlülüğü varsa ve imalatı bu kasabada yap ıyorsa bu malzemeye imalat yerinde iken teminat mektubu aranmaks ızın yine ihzarat birim fiyat ının %80 'ini geçmemek üzere ihzarat bedeli ödenebilir. Bu ahvalde de yine yukarıda belirtilen iş programına göre temin, süreleri, TSE belgesi, deney raporlar ıyla malzemenin uygunluğunun kanıtlanması hususlarına uyulacakt ır. Keşiflerde yer alan malzemelerden yüklenicinin temin edeceklerinin d ışındaki boru, pompa, hava kazan ı, makina. v.s. gibi baz ı malzemeler de Bankamızca temin edilmektedir. Bankaca verilecek malzemenin tesliminde gecikme olmas ı halinde süre uzatımının ne şekilde tespit olunacağı özel şartnamede belirtilmiş olmakla beraber ilgili imalatın iş programındaki yapım zamanı ve gerekli malzemenin miktar ı, temin süreleri ve yıl içi yatırımında dikkate al ınması gibi hususlar göz önünde bulundurularak yeterli süre önceden tahsis için talepte bulunularak teslimdeki gecikmelere ve i şin aksamasına yer verilmemelidir. Bankam ızca temin olunan pompa, makine ve teçhizat için üretici firmalarla yap ılan sözleşmelerde genellikle sözle şmesinde belirtilen süre içerisinde yap ılacak montaj bedeli de imalat bedeline dahil olmakta ve montaj ın anılan süre dışında yapılması halinde ayrıca montaj bedeli ödenmesi gerekmektedir. Çok s ık olmasa da Bölgemiz talebine binaen Bankam ızca tahsisi yapılan malzemenin ilgili sınai imalatının hazır olmayışı nedeniyle malzeme temin sözle şmesi süresi içinde montajı yapılamadığından ayrıca montaj bedeli ödenmesi durumunda kal ınabilmektedir.
Bu nedenle montaj yapılacak pompa, makine ve teçhizat gibi malzemelerin tahsis taleplerinde ilgili sınai imalatın montaja hazır olabileceği zaman ve malzemenin imal veya temin süreleri göz önünde bulundurularak yap ılmalı, tahsis olunan malzemenin takibi yap ılarak süresinde yüklenicisince teslim al ınması sağlanarak işin aksamasına ve montaj süreleri aşılarak ilave montaj bedeli ödenmesine yer verilmemelidir.
PREFABRİK BETON VE BETONARME BORULAR İLE BACALARDAKİ YENİLİKLER İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI İhsan DİLSİZ - Şube Müdürü A- Beton ve betonarme borular Bankam ızca kanalizasyon tesislerinin yapımına 1969 yılında başlanmış olup,ilk aşamada pissu mecralarında boru olarak 5 atü' ye dayan ıklı A.Ç.Borular kullanılmıştır, Daha sonra kanalizasyon ihalelerinin çoğalması ve maliyetinin yüksek olmas ı nedeniyle A.Ç.borular ın kullanılmasından kısa süre sonra vazgeçilmi ş, bunun yerine santrifüjlü boru makinelerinde üretilen beton boru imalat ına başlanılmıştır. Söz konusu makinelerde Ф 500 mm ve daha b üyük çapl ı borular üretilemedi ğinden, bu süreçte 0 500 mm ve daha büyük çapl ı pis su mecraları, yerinde dökme boru olarak imal edilmekte idi. 1975 yılından itibaren santrifüjlü boru imalat ından vazgeçilerek bunun yerine Ф 1200 mm çapa kadar beton boru ve özel parçalar ı imal edildiği vibrasyonlu beton boru atölyelerinde üretilmeye başlanmıştır. Bu atölyelerde üretilen beton borular daha büyük çaplarda üretildi ği için bu gelişme beton borular için bir aşama kabul edilmiştir. Bu aşamada beton boru ve özel parçalar ının imalat tarzı, ölçü ve toleransları, vasıflan, muayene metotlar ı, istif ve taşıma esaslarının belirlenmesinde DİN 4032 normu tatbik edilmi ştir. Söz konusu imalatlara ait esaslar 1978 y ılında TS 821 olarak TS ye dahil edilmi ştir. Daha sonra beton ve betonarme borular ve özel parçalar ı, basınçsız yağmursuyu boruları İ985'de revize edilen TS 821'e göre yap ılmaya başlanmıştır Bu normda üretilen borular ın boyları 1 m. olup; dairesel kesitli olarak imal edilmi ştir. Yoğun trafik yüküne maruz kalan mecralara dö şenen Ф 600 mm den daha b üyük çapl ı beton borularda çatlama vakalar ı gözlendi ğinden 1987 yılından itibaren Ф 700 mm ve daha büyük çapl ı prefabrik boru ve yerinde dökme mecralar ın betonarme olarak imal edilmesi Bankam ızca uygun görülmüştür. Ф 7OOmm - Ф 1800 mm çaplarındaki prefabrik betonarme borular eliptik donat ılı olarak imal edilmeye ba şlanmış olup, bu borulara ait birim fiyatlar 1988 y ılında Bankam ız Birim Fiyat Cetvellerine dahil edilmi ştir. Büyük çaplarda imal edilen beton borular ın TS 821'de öngörülen et kal ınlıklarının yeterli olmadığı gerekçesiyle kanalizasyon i şlerinde kullanılacak boruların daha dayanıklı olması için Avrupa Toplulu ğu'na üye ülkelerde geçerli olan standartlara uygun boru üretimine geçilmesi karalaştırılmış ve kaynak olarak ISO (Milletleraras ı Standardizasyon Te şkilatı) veya topluluğa üye ülkelerin standartlarından istifade edilmesi prensibi kabul edilmi ştir, Bankamız 10,8.1990. tarih 4401 say ılı yazı ile TS 821 ve 3830 standartlar ında ön görülen et kalınlıklarının yetersiz kaldığını TSE'ne intikal ettirmesinden sonra , istenilen kalitede ve et kalınlıklarında yeterli tepe basıncına dayan ıklı betonarme boruların ISO (Milletlerarası Standardizasyon Te şkilatı) 2785 yük kabulleri ile ASTM C 76 - M 86 standartlarına uygun olarak
imal edilmesi için, Bankamızca-yüklenicilere talimat verilmiş, bu tarihten itibaren söz konusu boruların proje ve imalatlar ı bu esaslara göre yap ılmaya başlanmıştır. ASTM C 76- M 86 Standartlar ında boru üretimi yapacak fabrikanın muhteviyatı 1990 yılında Bankamızca bir tutanakla belirlenmiştir. Kabulü bankam ızca yapılması koşulu ile söz konusu betonarme borular ı üretecek fabrikaların yükleniciler taraf ından kurulmas ı şartı getirilmiştir. Büyük çaplı boruların üretimine ASTM C76- M 86 standartlarında 1994 yılma kadar devam edilmiştir. Ancak 1993 yılında TS 821 revize edilerek beton ve betonarme borular ın ölçü, deney ve yapım esasları yeniden belirlenmi ş, revize TS 821 6.9.1993 tarihinde resmi gazetede yay ınlanarak yürürlüğe girmiştir, Revize TS 821' ın yayın tarihinden itibaren üç ay sonra eski TS 821 yürürlükten kaldırılmıştır. TS 821'in revizesini takiben kanalizasyon pissu ve ya ğmursuyu mecralarında kullanılan beton ve betonarme borular, Kas ım 1993 revize TS 821'de belirlenen ölçü ve yap ım esaslarına uygun olacak şekilde sınıflandırılmıştır. Bu esaslar çerçevesinde yap ılması kararlaştırılan buhar ve su kürlü beton ve betonarme borular ın Birim Fiyat Analiz ve Birim Fiyat Tarifleri Ba şkanl ığımızca hazırlanarak 1995.yılında yayımlanan Bankam ız Birim Fiyat Tarifleri ve Birim Fiyat Analizleri kitaplar ına dahil edilmi ştir. Boruların kaliteli bir şekilde üretilebilmesi için, buhar kürüne çok önem verilmesi gerekmektedir. Bu nedenle TS-3830' da belirlenen esaslara uygun olarak buhar kürü tatbik edilmesi ve bilahare su havuzlarında dinlendirilmesi gerekmektedir Buhar kürüne tabi tutulmuş beton elemanların rengi kuru halde A.Ç.Boru görünümünde ( aç ık gri) olması gerekmektedir. Kuru olmasına rağmen rengi koyu gri görünümde olan borular buhar kürü tatbik edilmeyen boru olarak nitelendirilir.
B- Muayene ve parsel bacaları Ф 200 mm - Ф 1000 mm (Ф 1000 m hari ç) çapa kadar dö şenen mecralar için uygulanacak muayene
bacalar ı için Alman DİN normlarından yararlan ılarak 1973 yılında TP. 10/20 t ıp proje hazırlanmış ve tasdik edilerek uygulamaya konulmu ştur. Söz konusu Projeler prefabrik olarak haz ırlanmasına rağmen prefabrik elemanlar ın birim fiyatları yapılmadığından 1990 yılma kadar baca imalatlar ı yerinde dökme olarak yap ılmıştır. 1990 yılında TP 10/20 projelere esas olacak birim fiyat tarif ve analizleri hazırlanarak Bankam ız Birim Fiyat Cetvellerine dahil edilmi ş , ve bu tarihten itibaren prefabrik baca elemanlar ının yapımı yaygınlaşmıştır. Bilahare, 1991 yılında Ф 1200 mm - Ф 1800 mm çaplar aras ında imalat ı yapılan mecralar için TP 10/20-A, ve 0 1800 mm - 0 3000 mm çaplar aras ında imalatı yapılan mecralar için TP 10/20 -B muayene baca tip projeleri haz ırlanmış olup, 3.7.1991 tarihinde tasdik edilerek uygulanmas ı için Bölge müdürlüklerimize gönderilmi ştir. Kanalizasyon inşaatlarının yapımı, işletilmesi sırasında teknik hataların minimum olması görüşü esas 'alınarak yürütülmelidir. Kanalizasyon in şaatlarının kabulü ve i şletmeye açılmasında en büyük hatalar ın muayene bacalar ından kaynakland ığını, imalatı tamamlanan muayene bacalar ının % 80 den fazlas ı yer altı suyunu mecra içine ald ığı teknik incelemeler s ırasında tespit edilmi ştir. İşçilik hatalarının minimuma indirilmesi bakımından muayene bacalar ının taban betonlarının da prefabrik olarak yap ılması ve tüm baca elemanlar ı birleşimlerinin lastik conta ile yapılması esası Başkanl ığımızca prensip olarak kabul edilmi ştir. Avrupa'da eski Din normlarındaki tip projeler 1970li yılların sonuna doğru uygulamadan kald ırılmış bunun yerine, yukar ıda zikredilen özellikleri kapsayan muayene baca elemanlar ı kullanılmaya başlanmıştır. Bu nedenle, Bankam ızca yaptırılan kanalizasyon inşaatlarında uygulanmak üzere muayene bacası prefabrik elemanlar ının yeniden projelendirilmesi çal ışmalarına 1995 yılında başlanmış , konu ile ilgili araştırma ve çalışmalar Temmuz 1996 tarihinde tamamlanm ıştır. Bu aşamada, Almanya'da yap ılan uygulama yerinde incelenmi ş ve bu esaslar çerçevesinde buhar kürlü, lastik conta birleşimli muayene bacas ı prefabrik taban ve gövde elemanlar ının projeleri Başkanl ığımızca hazırlanmıştır. Başkanl ığımızca haz ırlanan muayene bacas ı lastik conta birleşimli; gövde elemanlar ı TP 10/20 -C, taban elemanlar ı TP 10/20 -D, tip projeleri adı altında 9/10/1996 tarihinde
onaylanm ıştır. Söz konusu imalatlara ait Birim Fiyat Tarif ve Analizleri ise bilahare Başkanl ığımızca haz ırlanmış ve 5.11.1996 tarihinde tasdik edilerek uygulama esaslar ını belirtilen 5.11.1996 tarih ve 5087 say ılı onay ve projeler Bölge Müdürlüklerimize gönderilmi ştir
Kasım 1993 revize TS 821'e göre et kal ınlığı normal cidarlı, mukavemeti normal dayanımlı beton ve betonarme boruların özellikleri; Agregas ı TS 706 Agrega granülometrisi TS 3830 Çimento özellikleri TS 26, TS 20, TS 809, TS 3646 Karışım suyu TS 500 Donatı çeliği TS 708, TS 4559 Beton karışımlarının hazırlanmasına TS 802 Boru yapımında TS 500, TS 3830 Nitelik kontrolü için TS 2940, TS 3068, TS 3351 Taşıma ve yerleştirme işleminde TS 1247, TS 1248 Agrega granülometri çapı max 20 mm yi a şmayan bir karışım boru bağlantılarında kullanılacak contalar için TS 5434 deki kurallar esas al ınır. Beton borularda beton boru bas ınç mukavemeti en az TS 500'de öngörülen beton mukavemet s ınıflarından BS 30'a, betonarme borularda ise BS 35 esast ır. Zararlı kimyasal etkileri olan su, zemin ve gaz etkisinde kalan borular ın üretiminde TS 3440’ daki kurallar esas alınır. Sudaki sülfat miktarı 600 mg/lt' nin üzerinde olduğunda TS 809' a uygun sülfata dayan ıklı çimento kullanılır. Sülfatın zararlı etkisi çok fazla ise kaplama veya gömlekleme gibi benzeri tedbirler al ınır. S ızdırmazlık ve tepe bas ıncı deneyleri Kasım 1993 revize TS 821 esaslar ına göre yapılır.
KAMULAŞTIRMA, GEÇİŞ HAKLARI VE ZARAR ZİYAN BEDELLERİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Necdet DEMİRAL - Şube Müdürü Bankam ız yatırım programında yer alan tesisler nedeniyle, Belediyelerce yap ılan kamulaştırmalarla ilgili olarak, kamulaştırma bedeli ile tezyidi bedel davalar ı sonucunda mahkemece karara ba ğlanan tezyidi bedel farkları , irtifak (geçiş) haklan bedeli ve zarar-ziyan bedellerinin Bankam ızca karşılanması durumlarında aşağıda belirtilen esaslara göre uygulama yap ılmaktadır. 1-Kamulaştırma işlemi; Söz konusu taşınmazın tamamının veya bir kısmının kamulaştırılmasına ait Belediye Meclisince kamulaştırma karan al ınacakt ır. Kamulaştırma bedelinin tespiti için kıymet takdiri komisyonunca rapor düzenlenecektir. K ıymet takdiri komisyonu raporunun, 2942 say ılı kamulaştırma kanunun ilgili hükümlerine uygun olup olmadığının ve taşınmazın kamulaştırma bedeline karşı tenkis davasının açılıp açılamayacağı hususunun Belediyesince emsal rayiçlerle kar şılaştırma yapılarak tespiti ve tespit edilen sonuç bir rapora bağlanacakt ır. Bu belgelerin temininden sonra Bölge Müdürlüklerimiz matbu bilgi formlarını doldurarak Genel Müdürlü ğümüzden yetki talebinde bulunacaklardır. Genel Müdürlükçe talep uygun görüldü ğü takdirde yetki verilecektir.
2- Belediyesince kamulaştırma bedelinin arttırılmasına ilişkin davaların açılması ve sonuca bağlanmas ından sonra kesinleşmiş mahkeme karar ı gereğince kamulaştırma bedeli, farkının (tezyidi bedel) Bankamızca ödenmesi istendiği takdirde; kamulaştırılan taşınmazın Belediye ad ına tescil edilmiş tasdikli tapu sureti veya kesinleştirilmiş el koyma ve tescil karar ı yada bedel farkına ilişkin kesinleşmiş mahkeme karan belediyesinden istenecek ve bilahare matbu bilgi formu doldurularak Genel Müdürlü ğümüzden yetki talebinde bulunacakt ır. Talep Genel Müdürlükçe uygun görüldü ğü takdirde gerekli yetki ilgili Bölge Müdürlü ğüne gönderilecektir. 3- Zarar ziyan bedelleri ile ilgili olarak ise; Belediyelerden, k ıymet takdir komisyon karar ı ile ödemeye ili şkin Belediye Meclis karar ı istenecek ve matbu bilgi formu doldurularak Genel Müdürlü ğümüzden yetki talebinde bulunulacakt ır. Talep Genel Müdürlükçe uygun bulunmas ı halinde yetki gönderilecektir. Kamulaştırma ve zarar ziyan bedelleri ile ilgili evraklar Bölge Müdürlüklerince muhafaza edilecek olup, Genel Müdürlüğe suret veya fotokopi gönderilmeyecektir. Ancak kamula ştırmanın kesinleşmesine müteakip taşınmazın tasdikli tapu sureti ilgili Teknik Daire Başkanl ığına gönderilmelidir. 4- Bölge Müdürlükleri, kamula ştırma ve zarar ziyan bedelleri için gönderilen paralan hiç bir şekilde diğer yatının ve cari harcamalar için kullan ılmayacaktır. 5- İlk kamulaştırma ve irtifak,hakk ı bedelleri ile ilgili yetki ve para Bölge Müdürlü ğüne intikal ettiğinde gereken para T.C. Ziraat Bankas ı Şubesine ödeme ile ilgili Belediye Meclis karar ı ve gerile emri mukabilinde hak sahiplerine ödenmek veya hak sahipleri ad ına bloke edilmek ve neticede paran ın alındığına dair hak sahiplerinin imzas ını havi makbuz ödeme ile ilgili Belediye Meclis karan ve Verile Emri Bölge Müdürlü ğüne gönderilmek" şartıyla havale edilecektir. 6- Genel Müdürlükçe ödenmesi uygun görülen , Mahkeme kararma göre talep edilen kamula ştırma bedeli farkı ile zarar-ziyan bedellerine ili şkin yetki Genel Müdürlükten al ındıktan sonra bu bedeller usulüne göre muhasebele ştirilerek Belediyesinden istenecek hak sahipleri listesi ödeme ile ilgili Meclis kararı, verile emri mukabilinde Bölge Müdürlü ğümüzün hesabının bulunduğu bankaya verilecek ödeme talimat ıyla hak sahiplerine ödenecektir. Bankam ız yatırım programında yer alan tesislerin yap ımı için ayrılan yıl içi ödeneklerinin çok kısıtlı olduğu göz önüne alınarak kamulaştırma bedellerinin Belediyesince karşılanması hususunda, Bölge Müdürlüklerimizce belediyeler bilgilendirilmelidir. Kamulaştırma bedelinin Bankamızca karşılanması söz konusu oldu ğu durumlarda; kamulaştırma ile ilgili Belediye Meclis kararında kamulaştırılan taşınmazın hak sahiplerince açılacak tezyidi bedel davas ı sonucu ortaya çıkacak bedel farklar ının Belediyece kar şılanacağı belirtilmelidir. Kamulaştırma ve zarar ziyan bedellerinin ödemeleri ile ilgili, 11.4.1991 tarih ve 26 Nolu genelgede 2942 sayılı kamulaştırma kanununa göre Belediye Encümen karar ının alınması bahsedilmekte ise de Bankam ız teamülünde Belediye Meclis karar ının alınması prensip edinilmiştir. Bölge Müdürlüklerimizce, uygulamada meydana gelecek aksakl ıkları ve tereddütleri gidermek için aşağıdaki hususlarda titizlik göstermeleri, işin daha sağlıklı yapılmasını ve gecikmeleri önleyecektir. 1- Özellikle kanalizasyon projelerinin haz ırlanmasında belirlenen ar ıtma tesisi yerlerinin sınırlan kadastro paftalarında da belirtilerek Belediyesine verilmelidir. Kamula ştırılacak alandaki parsel sınırlarının esas alınmasına dikkat edilmelidir. 2- imar planı dahilinde kalan terfi merkezi yerlerinin imara uygunlu ğu tahkik edilmelidir. 3- İçmesuyu ve kanalizasyon projeleri haz ırlanırken, proje kontrollerinde, yersel tetkiklerde, gerekli görülmesi halinde tadilat projelerinin haz ırlanması sırasında; hatların karayolu kamula ştırma hudutları dışından geçirilmesine özen gösterilmelidir. 4- Zaruri haller dışında karayolu geçi şlerinden kaçınılmalıdır. 5- Şebeke projelerinin yap ımı sırasında imar uygulamas ı yapılmayan sokaklardan özellikle ta şıyıcı
hatların geçirilmemesine özen gösterilmelidir. Aksi durumlarda hatt ın geçirilmesi için yapılacak imar uygulamasında, Belediyelerinin kamula ştırma bedellerinin Bankam ızca karşılanması talepleri olmaktadır. 6- Ekili arazilerde ve buna benzer yerlerde yap ılan çalışmalarda , çalışma alam mutlaka Bölge Kontrol teşkilatınca belirlenmelidir. 7-Karayolu ve di ğer kuruluşlardan alınacak geçi ş müsaadeleri, işe başlanmadan önce planlanarak alınmalıdır.
BELEDİYE VE BÖLGE TALEPLERİ, PROJE KADEME DEĞİŞİKLİKLERİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Ahmet DEMİREL Daire Başkanı İnsanlar yeryüzünde topluluklar halinde yaşamaya başladığından bu yana, hayatlar ını idame ettirebilmek ve baz ı sosyal ihtiyaçlarını karşılayabilmek için; yerleştiği kentlerde altyap ının önemini anlamış ve çok eski ça ğlardan beri yaşadıkları bu yerlere su getirebilmek amac ıyla çeşitli projeler geliştirmişlerdir. Kentlere getirilen bu sular ın kullanılması sonucunda, olu şan atıkların insan sağlığına zarar vermeden bulundu ğu ortamdan uzaklaştırılabilmesi için de zaman içerisinde çeşitli yöntemleri denemi ş, sosyal, ekonomik ve teknik gelişmeler sonucunda da fenni anlamda kanalizasyon tesislerinin projelendirilmelerini geliştirmiştir. Bilindiği üzere ülkemizde bu konudaki araştırma ve çal ışmaların büyük bir bölümünü Bankam ız yürütmektedir. 1997 yılı yatırım programının kanalizasyon sektöründe 38 ar ıtma, 5 deniz deşarjı, 25 şebeke, 21 şebeke+de şarj, 1 arıtma+deşarj, 281 şebeke+ar ıtma ve 85 adet şebeke +arıtma+deniz deşarjı projesi yer almaktadır. Bu projeler belediye ve karakteristik baz ında değerlendirildiğinde 456 adet belediyede 872 adet i ş üzerinde çal ışılacağı görülecektir. Bu i şlerden devam eden i şler kapsamındaki 242 i şin, yatırım programına yeni giren i şlerden ise 454 işin ihalesinin yapılması gerekmektedir. Yatırım programındaki diğer sektörlerin işleri de dikkate alındığında Genel Müdürlü ğümüz ve taşra teşkilatımızın nedenli büyük bir i ş yükü altında olduğu görülmektedir. Bu iş hacmi ile Bankam ızın başarıya ulaşmasının ve yapılan imalatların gerek kullan ıcılar taraf ından gerekse kamuoyu taraf ından beğenilmesinin tek yolu Genel Müdürlük, ta şra teşkilatı, yüklenici ve belediyelerin uyum içinde çal ışması ve yapılacak iş ve işlemlerde sözleşme, proje, teknik şartname, talimatname ve Bankam ızca yayınlanan genelgelere uyulmas ı hususunda azami dikkatin gösterilmesidir. Unutmamak gerekir ki iyi bir i ş ancak kaliteli bir proje ile gerçekle ştirilebilir. Bankamızca yürütülen Kanalizasyon projeleri haz ırlanırken; yerleşim yerinin nüfusu, imar plan ı, mevcut alt yapısı, topoğraf ık durumu, zemin özellikleri etüd edilerek en uygun ve ekonomik sistem seçimi yapılıp, imarda yollar ı açık, iskan teşekkül etmiş kesimler 1.kademe olarak, kapal ı olan ve imar planına uygun olarak aç ılmamış1 yollar ise 2.kademe olarak projelendirilmektedir. Belirlenen bu esaslar üzerinden işin metraj ve inşaat keşifleri hazırlanmaktadır. Belediyelerce Bankam ıza verilen yetkilere dayanarak tesis inşaatları ihale edilmekte ve yer teslimleri yapılarak Bölge Müdürlüklerimizin kontrolerli ğinde uygulamalar ı yürütülmektedir. Genel Müdürlükçe yürütülen i şlerin tatbikat projeleri hazırlattırılırken, her etap projesi ilgili Bölge Müdürlüğüne de iletilmektedir. Tatbikat projeleri haz ırlanma aşamasında Bölge Müdürlüklerimiz gereken titizliği göstermek durumundad ır. Uygulamaya yönelik ç ıkabilecek
prob proble leml mler er proj projee aşamasında nda tesp tespit it edil ediler erek ek Gene Genell Müdü Müdürl rlük ük uyar uyarılmalıdır. Böyle Böylece ce ileri ileride de gerekebilecek tadilat projeleri önlenmi ş olacakt ır. Bu sebeple, tatbikat projesinin her a şamasında projeler Bölge'ce itina ile tetkik edilmelidir. Gene Genell Müdü Müdürl rlük ükçe çe sözle sözleşmeye bağlanan ve 1130 sayılı gene genelg lgey eyee göre göre Bölg Bölgee Müdürlük Müdürlüklerim lerimizce izce yürütül yürütülen en i şlerin lerin tatbik tatbikat at projel projeleri eri 1985 1985/49 /49 sayılı gene genelge lgeye ye göre göre Genel Genel Müdürlükçe onaylanmaktad ır. Bu genelge genelge çerçevesin çerçevesinde de düzenlene düzenlenecek cek tadilat tadilat projeleri projeleri hakk ında Genel Müdürlük görü şü al ınması gerekmektedir. Uygulamada görülen baz ı aksaklıklar sebebi ile 1986/67 say ılı genelge yayınlanmıştır. Bu genelg genelged edee ifade ifade edilen edilen temel temel hususla hususlarda rdann biri biri de tadila tadilatt projel projeleri erinin nin Genel Genel Müdürl Müdürlük ük tasdik tasdikii alınmadan in şaatına geçilmemesi hususudur. Esas olan şudur ki tatbikat projesi şartnameler ve proje hazırlama talimatname talimatnamelerine lerine uygun uygun hazırlanmış işlerinlerin- imalat imalatında sorun yaşanmamas ı gerekir. Aynı mantıkla, haz ırlanacak tadilat projelerinin de şartname ve talimatnamelere uygun olmas ı, uygulamadaki sorunlar ı ortadan kald ıracakt ır. 1985/49 ve 1986/67 say ılı genelgelere ra ğmen tadilat projeleri Genel Müdürlükçe tasdik edilmemi ş işlerin imalatlarının yapılması, Genel Müdürlükçe tadilat projesinde yap ılacak revizyonlarda büyük s ıkıntı yaratmaktad ır. Bu durumlara meydan verilmemesi için proje de ğişiklikleri konusunda Bölge, Belediye ve yüklenici işbirliği ile konu irdelenmeli, ç ıkabilecek sorunlar önceden tespit edilmeli, yükleniciye tadilat projeleri yapt ırıldıktan sonra Genel Genel Müdürlük Müdürlük tasdikini tasdikini müteakip müteakip imalatlara ba şlanılmalıdır. Ayrıca, ca, tadila tadilatt projel projeleri erinin nin gerek gerekçel çeleri eri hakk hakk ında Bölge Bölge Müdürl Müdürlükl ükleri erimizc mizcee Genel Genel Müdürl Müdürlüü ğe ayrıntılı bilgi verilmelidi verilmelidir. r. Tüm tadilat tadilat projelerin projelerinde; de; şebeke ebeke planı, hesap hesap tablol tablolar arı ve profiller profiller bulunmalıdır. Meskun halde bulunan, alt yap ıları bir kaç kez ele al ınarak fenni bir şekilde yapılmayan, röleve edilmeyen ve hassas bir i şletme projesi olmayan yörelerde yörelerde yaptırdığımız projelerde, uygulama u ygulama sırasında baz ı tadilatların ç ıkması ve yapılması doğal karşılanmaktadır. Ancak esasa taalluk eden bir değişikliğin olmaması gerekir. Aksi halde yap ılan ilk projenin do ğruluğu tartışılır olur ki bu durum olmaması gereken bir husustur. Bilindi ği üzere projelerimizin arazi çal ışmalarının kontrolü ve tasdiki 25.6.1986 tarih ve 1986/67 say ılı genelge ile Bölgelerimizin yetkisine verilmi ştir. Proje çalışmalarının bazı bölü bölüml mler erii ile bilh bilhas assa sa tadil tadilat at proj projel eler erin inin in tetk tetkik ik ve tasd tasdik ik yetk yetkisi isini ninn de Bölg Bölgel eler erim imize ize veri verilm lmes esii arzu arzu edilm edilmes esin inee rağmen men, bu husu hususa sa pro projele jelere re gerek reken ilg ilginin inin gösterilmemesi nedenleriyle karar verilememektedir. Ülkemizin ekonomik şartlarının getirdiği zorluklardan dolay ı kanalizasyon tesislerine yeterli ödenek ödenek ayrılamamaktadır. Bunun sonucunda, in şaatların bitirilmesi çok uzun y ıllar almaktadır. Kentlerde yaşayan nüfusun h ızla artması neticesinde de ilk projelendirmede hedeflenen s ınırların dışına çıkılmakta olduğu bir gerçektir. Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı işin sahibi belediyelerden zaman zaman ihale kapsam ında olmayan ilave teklifler gelmektedir. Bu talepler, projede 2. kademe projelendirilmi ş olup da 1. kademeye al ınması istenen hatlar, imar d ışında olup da belediyesi taraf ından toplu konut alam olarak belirlene belirlenenn alanlar alanların altya altyappılarının ele alınması talep talepler lerii çok sık rastlanan rastlanan durumlard durumlardır. Ayrıca, belediye ba şkanlarının çoğu zaman siyasi kayg ılar ve kamulaştırma bedellerinin yüksek olu şu gibi sebeplerle mesnetsiz proje de ğişikliği talepleri olabilmektedir. Özellikle, terfi merkezleri ve at ıksu arıtma tesislerinin yapılacağı alanlarla alanlarla ilgili olarak olarak tatbikat tatbikat projeleri projeleri onayland onaylandıktan1, hatta inşaat ihalesi ihalesi yap yapılma aşamasına gelindi ğinde ve yap ım çalışmaları sırasında bile bir tak ım yer değişikliği talepleri gelebilmektedir. Bu gibi ibi duru duruml mlar ar söz söz konu konusu su oldu olduğunda unda Bölge Bölge Müdürl Müdürlükl ükleri erimiz miz beled belediye iye taleple taleplerim rim mahallinde inceleyip etüd etmeden Genel Müdürlü ğe intikal ettirmektedir. Şöyle ki, sanki ta şradaki teşkilatların görevi bu talepleri merkeze intikâl ettirmekle s ınırlıymış gibi düşünülmektedir. Halbuki bu durum, mahalli tetkiklerin Genel Müdürlükçe yap ılmasını gerektirdiğinden, zaman ve emek kaybına neden olmaktad ır. Kontrollük teşkilatı olarak, bu gibi taleplerin olmas ı halinde i şin ana sözleşme keşfi kapsamı dışına çıkılmaması ve ilave işler yapılmaması için dikkat edilmesi gereken hususları şöyle sıralayabiliriz;
1. Yapılan talebin işin ilk keşfini ne kadar etkiledi ği belirlenmeli, sözleşme keşfi kapsamı dışına taşıp ta şmadığı irdelenmelidir. 2. Talep Talep edilen yerlerin yerlerin projede olup olmad ığı, var ise kademe durumu incelenmeli, 2. kademede projelendirilmiş ise bu kesimlerdeki imar yollarının açılıp açılmadığı, iskan teşekkül edip etmedi ği araştırılmalıdır, 3. Proje Projesin sinde de 2,ka 2,kade deme mede de olup olup da, da, 1. kade kademe meye ye al ınması istenil istenilen en kesiml kesimleri erinn ana sisteme sisteme bağlanab lanabilme ilmesi si için için ekstra ekstra imalat imalatlar ların gere gerekip kip gere gerekm kmed edii ği, keşfi etki etkile leme me duru duruml mlar arı etüd edilmelidir. 4. İnşaatı yapılması isten istenile ilenn ilave ilave yerle yerlerde rde oluşan pissul pissular arın nitel nitelikl ikleri erinin nin belir belirlen lenme mesi, si, bu pissuların kanalizasyon sistemine al ınması halinde çal ışan sistemi nas ıl etkileyece ği araştırılmalıdır. Evsel nitelikli olmayan suların sisteme dahil edilmemesine edilmemesine azami derecede dikkat edilmelidir. 5. Toplu konut alan ı altyapı taleplerinde, in şaata esas kanalizasyon projesinde bu kesimle ilgili herhangi bir uç debi, nüfus b ırakılıp bırakılmadığı araştırılmalı, bırakılmadı ise düşünülen nüfustan ne kadar ilave debi gelece ği, gelecek bu debiyi sistemin ta şıyıp ta şıyamayaca ğı etüd edilmelidir. 6. Sistemde belirlenen belirlenen çaplar çaplar ın ilave debiyi ta şımaması durumunda ana proje dokusunun etkilenme durumu belirlenmelidir. 7. Toplu Toplu konu konutt saha sahass ında nda kana kanaliz lizasy asyon on siste sistemi mi yap yap ılabi labilm lmes esin inde de ana ana baz baz teşkil kil eden yol projelerinin yapılıp yapılmadığı tespit edilmelidir. Bankam ızca, zca, 1969 1969 yılında nda başlatılan kanali kanalizasy zasyon on çal çal ışmalarından ndan bu güne güne kada kadarr 141 141 şebeke, 31 ar ıtma ve 26 deniz de şarjı işi bitirilebilmi bitirilebilmiş-bu tesislere 1997 fiyatlar ıyla 130 trilyon TL harcama yap ılmıştır. 1997 yılı yatırım programı 24 Ocak 1997 tarih ve mükerrer say ılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Yatırım programında mevcut i şlerimize ilaveten 233 yeni i ş programa dahil edilmiştir. 1996 yılı fiyatları ile devam etmekte olan i şlerimizin toplam proje tutar ı 314 trilyon TL, 1996 yılı-sonuna kadar tahmini harcama 83 trilyon TL'dir. 1997 y ılı için talep edilen yıl içi ödeneği 40 trilyon TL olup, kabul edilen ise belediye katk ısı dahil 10.6 trilyon TL'dir.. Yukar ıda verile rilenn say sayısal değerle erleri rinn ince incele lenm nmeesi sonu sonucu cu;; yatırım programında ndaki 456 proje rojeni ninn tamamlanabilmesi için yakla şık 21 yıla, 1997 yılı fiyatları ile ise yaklaşık 36 yıla ihtiyaç vard ır. Kanalizasyon sektörü için gerekli finansman ve imkanlar ın sağlanmas ı halinde kapsam ında bulunan tüm tüm işleri lerinn yapılması arzu edilen len bir durumdur. Ancak yıllardır bu imkan bulunamamıştır. Bu nedenle 1996 yılında yapıldığı, gibi yürütülen işlerd lerdee iha ihale kapsam ındak daki işleri lerinn tama tamam mının yaptırılması mümkün mümkün olamayac olamayacakt akt ır. Başka bir ifade ile I.kademe hatlar ın tamamı yaptırılamayacağından II.kademe II.kademeden den I.kademey I.kademeyee hat al ınması şimdilik düşünülmemektedir.
MALAT-ŞARTNAME İLİŞK LERİ ve İNŞAATLARDA KALİ KALİTE İMALAT-Ş İŞKİLERİ MÜDÜRLÜ ĞÜ KANALİ KANALİZASYON DAİ DAİRESİ RESİ BAŞ BAŞKANLIĞ KANLIĞI İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞ Güniz MUTLU - Baş Ba şkan Yardı Yardımcı mcısı Bilindiği üzere, üzere,bili bilim m ve teknol teknolojid ojideki eki hızlı gelişmeler,uluslararası rekabetin rekabetin artmas artması, Gümr Gümrük ük Birliğine giri giriş, Çevr Çevree Yöne Yönetim timi, i, Zama Zamann Yöne Yönetim timii gibi gibi ülke ülkemi mizz günd gündem emin inee a ğırlığım koyan koyan konular,mamul ve hizmetlerin kalitesine ili şkin yeni talepler yaratmaktad ır. Günümüzde dünya çok küçülmüş,enformasyon,teknoloji ve ileti şim alanındaki gelişmeler ülkeleri ac ımasız bir rekabete ve her geçen çen gün yeni geli eli şmele melerin rin yaşandığı ekon ekonom omik ik bir bir yan yanşa yönel öneltm tmiiştir tir. Bu yarışta teknolojilerini hızla geliştiren devletler,ortak ç ıkarlarını korumak amac ıyla birlikler oluşturarak ve ekono ekonomik mik alanda alanda global globalle le şme politik politikala alarrı uygulayarak,uluslararası pazarl pazarlara ara hakim hakim olmaya olmaya başlamışlar ve kar şımıza yeni ekonomik dengelerin kuruldu ğu bir dünya düzeni ç ıkmıştır. Yeni
ekonomik ekonomik düzende düzende ya şayabi ayabilme lme ve başarılı olabilm olabilmen enin in tek bir anahta anahtarr ı vardır;bu r;bu anahta anahtarr da "KALİTELİ ÜRETİM" dir. Kaliteli Kaliteli üretimi üretimi sağlamak ise eğitilmiş nitelikli insan gücünün yan ı sıra üretimin amac ımıza uygun uygun yönte yöntem m ve araçla araçlarla rla gerçe gerçekle kleştirilme tirilmesin sinee bağlıdır. Bu duru durumd mda, a,şartnam artnamele elerr çok önem önem kazanmaktadır. Zira ira üret üretim imin in nas nasıl yapılması gerektiği şartnamele artnamelerle rle tarif edilebilme edilebilmekted ktedir. ir. Şartnameler artnameler çerçevesinde çerçevesinde çal ışmak,beli mak,belirli rli bir kalitey kaliteyii sağlamanın yanı sıra standartla standartlaşmayı,yani münferit her işte aynı kalitede imalat yap ılabilmesini de sa ğlamaktadır. İmalatların şartnameye uygunluğunu kontrol etmek için bir te şkilatlanma modeli olu şturulmas ı gerekmektedir. Bankam ızca yaptırılan işlerde,genellikle yüklenici taraf ından bir şantiye şefi, işveren taraf ından da bir kontrol mühendisi bu i şin sorumlusudur. Halbuki geli şmiş ülkelerde genel kabul gören yöntem şantiye şefinin yan yanı sıra bir "KALİTE KONTROL MÜHEND İSİ" istihdam edilmesi ve bir "KAL İTE KONTROL PLANI" uygulanmas ı ş eklindedir. Şimdi sizlere bir kalite kontrol plan ının ne olduğunu ve de neleri içerdi ğini çeşitli başlıklar altında tanıtmaya çal ışacağım. KALİTE KONTROL ORGAN İZASYONU Tesist sisteeki tüm tüm ima imalatl latlaarda rda yeterl terlii dene deneti tim m ve test testle leri ri yapma apmak, k, malz malzeeme i şçili çilikk ince ince iş fonk fonksiy siyon onel el perfo performa rmans ns ve işaretle aretleme me açısından ndan mevcut mevcut şartnam artnamele elerle rle plan plan ve projel projelere ere uyu uyumu den denetle tlemek mek ve sağlama lamakk amac amacıyla yükle ükleme meni ninn teşkilatı büny bünyes esin inde de bir bir Kali Kalite te Kontrol (KK) ekibi oluşturulur.Bu ekipte s ırasıyla KK mühendisi, in şaat işleri, mekanik ve çelik işler leri, ile ile elek lektri trik işleri leri,, KK soru soruml mlul ular arı ve büro işler leri KK sorumlusu lusu yer alır. KK Mühendis Mühendisii sözle sözleşme kaps kapsam amındak ndakii tüm tüm İmalatların Kalit Kalitee Kontr Kontrolü olünd nden en Proje Proje Yöne Yönetic ticisi isine ne karşı sorumludur. AMAÇ Bu planın amacı sözleşme ve eklerinde eklerinde istenilen istenilen hususlar hususlar hakkında bir KK ve rapor verme sistemi oluşturmak ve uygulamakt ır. Bu plan çerçevesinde, tesisi, sözle şmesinde belirtilen süresi içinde şartnameler,projeler ve farkl ı iş kalemleri aras ında uyumsuzluklar olmadan tamamlamak amac ıyla imalatların yeterli sayıda denetimi ve testi yap ılır. Bu kapsamda malzemelerin temin edilece ği üretici firmaların ve varsa taşeronların malzeme ve i şçiliğinin de teknik şartnamelerle ve çizimlerle uyumlu olup olmad ığı denetlenir. YÖNTEM Sözleşme ve ekleri kapsam ında yüklenicinin birinci hedefi malzeme ve i şçilikte yüksek kaliteyi tutturmak olmal ıdır. Bunun için de ■ öğretim, bilgilendirme ve denetim yoluyla istenilen yüksek kaliteye ula şılmalı ■ şartnamelere, sözle şme hükümlerine, projelere uyum ile Kalite Kontrol Plan ının uygulanmas ı sağlanmalı ■ İdarenin Kontrol Mühendisi (KM) ile Yüklenicinin Proje Yöneticisinin i şin yapımı süresince karşılaşılan problemler hakk ındaki uyar ıları ve bunlara getirilecek çözümler üzerinde hassasiyetle durulmalı ■ kalitesiz uygulamalar hakk ında KM nin direktifleri do ğrultusunda Şantiye Şefiyle (ŞŞ) temasa geçilerek derhal önlem al ınmal ı ■ tesi tesist stee yapılan tüm denetim ve testler ile alman önlem vs.nin bir raporu tutularak günlük KK raporuna kaydedilmelidir, KK organizasy organizasyonun onunun un hedefi; hedefi; sözleşme hüküml hükümleri erine ne göre göre yap yap ılan işin hiçbir hiçbir ekipma ekipman, n, malzem malzeme,p e,proj rojee veya veya gerek gerek yükle yüklenic nicini ininn gerek gerekse se de ta şeronların ya da malze malzeme me üretic üreticile ileri rini ninn elemanlar ından ndan kay kaynakl naklan anac acak ak i şçilik çilik hatal hatalar arı olma olmada dann işin deva devam mı süresinc süresincee denetimini denetimini sağlamaktır. Bu amaçla KKM' nin yan ı sıra işteki ihtiyaca göre ba şka elemanlar da istihdam edilebilir. KKM numune numuneleri lerinn almas alması, labora laboratua tuarla rlara ra taşınması, KM' KM' ne bu test test sonu sonuçl çlar arının ve mont montaj aj detaylarının sunulm sunulmas ası,malzemele ,malzemelerin rin ve ekipman ekipmanın denet denetim im ve muhafa muhafazas zası ve de çizel çizelge geler lerin in
muntazaman tutulması ile sorumludur. İş programına uygun olarak imalatlar ın yapımının izlenmesi de KKMnce yap ılacaktır. KKM ŞŞ ile aynı seviyede olup do ğrudan Proje Yöneticisine ba ğlı olarak çalışır. KKM ihtiyaç oldukça çok k ısa süreli tecrübeli bir KK Danışmanından yardım alabilir. Ayrıca yine ihtiyaca göre özel ihtisas gerektiren durumlarda birkaç KKM Yard ımcısı da KKM emrinde görevlendirilir. (Bunlar mimar, makine veya elektrik mühendislerinden bir veya birkaç ı olabilir.)Bunun yan ı sıra KK Denetleyicisi ad ı altında KKM Yrd.na ya da do ğrudan KKMne rapor veren kendi özel ihtisas konular ında,bu yetkililere teknik yönden yard ımcı olan, örneğin ,beton numuneleri alıp teste gönderen kişilerisin devamı süresince ihtiyaç duyuldukça görevlendirilir. Beton numunelerinin alımı gibi test numune alımları ve beton çökme (slump) deneyleri de şantiyede ve e ğitilmiş KK personelince bizzat yap ılır. İşyeri haricindeki testler ise İdarece tan ınmış belli başlı laboratuarlarda kalifiye denetim personelince yap ılacaktır, Şayet özel laboratuarlardan yararlanılacak olunursa,gerekli olması halinde rutin deneyler,malzeme kalite testleri ve üretici firmaların üretim .kademesindeki testleri üzerinde günlük kontrol ve denetimler yap ılır.
ŞANTİYEDEKİ İMALATLAR ÜZER İNDEKİ KONTROLLER KK denetimleri en az 3 etapta ele al ınmalıdır. l)Hazırlık denetimleri - Sözleşme ve eklerinin, projelerin ve şartnamelerin, KK deneylerinin yapılabilmesi için gerekli haz ırlıkların yeniden gözden geçirilmesi .çal ışma sahasının incelenerek ön hazırlıkların tamamlanıp onaylandığının teyidi, KMnin en az 24 saat önceden haberdar edilerek hazırlık denetiminin yapılıp imalat işine başlayabilmek için iznin al ınması gibi hususlardır. 2)Başlangıç denetimleri - Örnek bir imalat ın yapılmasını müteakip denetimler ba şlatılır, sözleşme eki şartname ve projelerine uygun olarak kontrol deneyleri yap ılır,malzeme ve ekipmanlar kontrolden geçirilir,gerekli testler yap ılıp hatalı veya arızalı olup olmadıkları denetlenir. Eksikler tespit edilir,ölçüm aletleri kontrolden geçirilir. KM yine en az 24 saat öncesinde haberdar edilerek başlangıç denetimi yap ılmış olur. 3)Müteakip denetimler - Belli bir i şin yapımı boyunca i ş tamamlanana kadar her gün yap ılan kontrol deneyleri, sözleşme, şartname ve projelere sürekli uyumun sağlanması, denetim ve deneylerin- sonuçlarının muntazaman kaydedilmesi gibi hususlard ır. 4)Şantiye sahas ı dışındaki denetimler - Malzeme üreticilerinin şantiye sahası dışındaki işyerlerinin veya fabrikalar ının ziyaret edilmesi ve gerekli görüldükçe bu i şyerlerinin de sözleşme, şartname ve projelerle tümüyle uyumlu oldu ğunun teyidi ile yüksek kaliteli bu ürünlerin zaman ında şantiyeye tesliminin sağlanması gibi hususlardır. Bu ziyaretlerin sonucu konusunda KMne bilgi verilecek,üreticilere aksakl ıklar konusunda gerekli uyanlar yap ılarak çözüm yollan önerilecektir, KM veya KKM malzeme üreticilerinin fabrikalardaki malzeme üretim testlerini izlemek ve denetlemek ve de bu tür denetimleri yapmak durumundad ır. DENETİM VE TESTLER İN KAYITLARI KKM bu kayıtlan tutmak zorundad ır. KMne her gün bu kay ıtlar verilir ve şartnamelerin ilgili teknik bölümlerinde istendiği muntazam bir şekilde işin bitimine kadar muhafaza edilir. MALZEME ŞEVKİ VE MUHAFAZASI İmalatlarda kullanılacak malzeme ve ekipman ın sevk ve' muhafazas ının denetim süreci, şantiye şefi veya onun uygun görece ği bir sorumlu taraf ından boşaltma ve ambalaj ının açılması işlemini müteakip başlar ve haya ko şullarından etkilenmeyecek, emin bir yerde koruma alt ına alınmasına veya son imalat noktas ına ulaşıncaya kadar devam eder.Gözle muayene, ve di ğer testler gerektikçe KKMnce yap ılacak ve bulguları "malzeme muhafaza denetim" raporuna kaydedilecektir. Bu raporlardan birer tane KM ve ŞŞne verilecektir. (Gözlenecek hususlar s ırasıyla muhafaza alt ındaki malzemenin tan ımı, işaretlenmesi, hasar durumu, koruyucu örtüleri ve mühürleri,temizli ği,emniyeti ayrıca muhafaza alan ının yangına karşı korunma önlemleri; malzeme teslimat belgelerinin ve teknik bilgilerinin, malzeme boyutlar ının, kapasite özelliklerinin ve miktarlar ının sözleşme ve ekleriyle uyumu gibi hususlard ır).
PROJE VE DOKÜMANLARIN KONTROLÜ Proje yöneticisi ve ŞŞ taraf ından KKM ve ilgili personelin de kat ılacağı günlük ve haftal ık toplantılar periyodik olarak düzenlenerek gelecek gün ve haftalarda yap ılacak çalışmalar gözden geçirilip tartışılır. Bu toplantılarda ŞŞ KKMne gerekli tüm teknik bilgileri vermekle yükümlüdür, KTCM ise kalite kontrolü konusundaki tüm teknik bilgiyi güncel olarak kaydetmekle yükümlü olup bu bilgiler üzerindeki değişiklik ve düzeltmeler ancak bu de ğişikliği yapmaya yetkili ki şilerin onayıyla olacaktır. MALZEME SERTİFİKALARI Tüm satın alman malzemelerle ilgili belgeler ile denetim gerektiren ta şeron sözleşmeleri KKMne verilir ve kayda al ınır. Talep edilmesi halinde bu dokümanlar ın KMnce de incelenmesi sa ğlanır.
İŞÇİLİĞİN DENETİMİ Tüm imalatlardaki işçiliğin kaliteli olabilmesi için denetiminin KK personelince yap ılması süreci, işin başlangıcından bitimine kadar süreklilik arz eden bir nitelik taşımaktadır. Günlük denetimler,günlük denetim raporlar ına detayl ı olarak kaydedilirken bunlar i şçilikle ilgili gözlemleri de içermelidir, Bu konuda aksaklıklar ile yapılması gereken düzeltmeler de kaydedilmelidir. Şantiyede bir beton dökülme i şlemi veya başka bir çeşit imalat yapılmadan önce bu imalatlar ın şartnamelere ve projelere uygunlu ğu KKMnce denetlenmeli incelenip do ğruluğu saptandıktan sonra kaydedilip kayıtlar imzalanmalıdır. Her türlü imalattaki işçiliğin denetimi imalat süresince devam etmelidir ki aksaklık ve eksiklikten ar ındırılmış inşaat kalitesine ulaşılsın. EKİPMAN KALİBRASYONU Test ve ölçüm cihazları ilgili standart ve şartnamelere göre kalibre edilip öylece muhafaza edilmelidir. Kalibrasyon kayıt ve sertifikaları ise KKMnce muhafaza edilip talep edildi ğinde KMne verilecektir. Her ekipman anlaşılır tarzda işaretlenecek ve sadece ekipman ın kullanımından sorumlu kişilerce öncelikle de test teknisyenlerince çal ıştırılacakt ır. Her ekipmanın ölçüm hassasiyeti, üreticisinin direktifleri doğrultusunda kalibrasyon sıklığı göz önünde bulundurularak kontrolden geçirilecektir. Test ve ölçüm ekipman ının kalibrasyonunun yetkili bir otorite veya laboratuarca yapılması tavsiye edilir. Yere düşürülen,arızalanan veya do ğruluğundan şüphelenilen test ve ölçüm ekipmanı kullanılmayacak ve de yeniden kalibre edilecektir. SON DENET İM VE TESTLER Son denetim ve testten önce-,tüm sistemlerin KKMnce denetim ve testleri tamamlanm ış olacakt ır. Bu kabul prosedürünün tamamlanmas ını müteakip son denetim ve testler a şağıdaki sırayla ele alınacakt ır. Test personelinin, kullanılacak alet ve edevatın özelliklerini, onları özenle kullanabilecek kadar bilgiye sahip oldu ğunun incelenip do ğrulanması, belli başlı denetim veya test kriterlerinin ve istenilen denetim Veya testlerin ba şarıyla tamamlanmas ı için gerekenlerin tekrar gözden geçirilmesi. Yukarıdaki hususların yerine getirilmesini müteakip denetim ve testlere devam edilir. Testler son derece önemli ve .güvenilir test i şlemleri izlenerek bizzat KKM ve yetkili kadrosu taraf ından yap ılır. Son kabul i şlemleri genellikle ama yaln ızca olmamak kayd ıyla aşağıdaki genel hususlar ı içerir. KALİTE KONTROL İŞLEMLER İNİN YÜRÜTÜLMES İ Tüm denetim ve testler denetim ba şlamadan 48 saat öncesinden haberdar edilmek kayd ıyla KM ile birlikte yürütülür. Bu KK planında yer almayan ancak gerekmesi halinde KKMnce düzenlenecek toplantılarda tartışılarak bu plana ilaveler ve düzeltmeler yap ılabilir. Bu tür toplant ı sonuçlarından tüm ilgili personel haberdar edilir.
Periyodik olarak en az haftada bir defa KM ile KKM aras ında bir görüşme yapılarak KK Planının yürütülmesi hakkında alınacak tedbirler, eylemler tart ışılır. Günlük toplantılar ise ŞŞ, proje yönetimi ve KKM arasında' düzenlenerek gerekli talimat, rapor ve bilgi al ışverişi sağlanmış olur. KKM sadece yüklenici firmanın yani elemanı olduğu firmasının değil taşeronların da imalatlarını inceleyip denetleyecek ve gerekli tedbirlerin al ınması için ŞŞ ve taşeronları uyaracakt ır. Bu istekler doğrultusunda alınacak tedbirler her gün yak ından takip edilerek yine KKM nin tutaca ğı bir raporla sonuca ba ğlanacaktır. RAPORLAR VE DOKÜMANTASYON KKMnin en önde gelen görevi a şağıda sıralanm ış olan rapor ve dokümanlar ın en doğru ve düzenli tarzda haz ırlanmasını sağlamaktır. Bu dokümanlardan bir kopya muntazam olarak her gün KMne de verilecektir. Günlük Denetim Raporu : KKMnce haz ırlanacak bu raporlar yüklenici ve ta şeronların imalatları hakkında aşağıdaki hususları içerir. Rapor sayısı, tarihi, sözleşme numaras ı, hava durumu, proje iş günü, personel ve ekipman hakk ında bilgi. - Yapılan iş ve imalatlar - KKMnin denetim ve talimatları - KMnin denetim ve talimatları - ŞŞnin denetim ve talimatlar ı - iş Güvenliği ile ilgili notlar (kazalar, sebepleri, i ş güvenliğini tehdit eden hususlar, vs.) - İstenilen deneyler, deney sonuçlar ı ve raporlan vs. - Görüşler • Hazırlık v e B aşlangıç Denetim Raporları : Denetimden en geç 48 saat önce haberdar edilmek kayd ıyla KM ile birlikte tutulacak bu denetim raporlan a şağıdaki konulan içerir. - Rapor sayısı, tarihi, sözleşme numarası - Denetlenen işin adı ve tanımı - Denetleme türü (Gözle muayene, test, vs) - İlgili deney raporlan ve ekleri - Malzeme/ekipman checkleri ve ilgili bilgi föyleri, kayıtları - Genel kontroller ve talimatlar - Görüşler HAFTALIK DENET İM VE MALZEME MUHAFAZA RAPORLARI Şantiyeye gelen her tür malzeme ve ekipman bir yerde ya koruma alt ına alınır ya da imalatta kullanılmak üzere haz ır bulundurulur. Bu malzeme ve ekipman sevkiyat ı bilgileri KKM ve KMnin görüşleri de alınarak haftal ık raporlar halinde düzenlenir ve bu haftal ık muhafaza ve denetim raporlan muntazaman KMne ula ştırılır. TEST RAPORLARI Şantiyede veya laboratuarlarda yap ılan tüm testlerin raporlan günlük denetim raporlar ına eklenir ve KMne verilir. Şantiye dışındaki imalatçıların ürünlerine ait denetim, ölçüm ve testlerin sonuçlan da günlük denetim raporlar ına eklenerek KMne verilecektir,
İDAREYE VERİLMESİ GEREKLİ DOKÜMAN VE EKLERİ Montaj çizimleri, imalat bilgi föyleri, standartlara, şartnamelere uyum sertifikaları, malzeme örnekleri, deney yöntemleri, deney sonuçlar ı vs gibi dokümanlar KMne muntazaman ve zaman ında verilir. Bu dokümanlar günlük denetim raporlar ının eki olacak tarzda takdim edilebilir. TESTLER, DENETİM METOTLARI VE UYGULAMALARI Tüm testler şartnamelerde belirtildiği çerçevede belirli standartlara uygun tarzda yap ılır. KM, kalifiye KK personelince yap ılacak testlerden Önce, haberdar edilir. Haz ırlık, başlangıç ve müteakip
denetimler yukarıda" belirtildiği tarzda tüm imalatlar için yap ılır. Her beton dökülmesinden önce bir beton dökme kart ı doldurularak günlük denetim raporuna eklenir. Tüm test kay ıtları muntazam bir şekilde tutulmalı ve KMne de her birinden birer kopya verilmelidir. Görüldüğü üzere bu plan son derece yo ğun bir denetim ve rapor verme sistemidir. KKM de yüklenici taraf ından istihdam edilip KMnin üzerindeki yükün büyük bir k ısmını almaktadır. Bu yaklaşım daha da geli ştirilerek şu anda çok güncel olan ISO 900Ö serisi "Kalite Güvence Yönetimi" haline dönüşmüş durumdad ır. Söz konusu bu ISÖ Standard ı, kabaca dü şündüğünü yaz, yazd ığını yap, yapt ığını tekrar yaz şeklinde özetlenebilir. Böylece i şin her aşamasında her şey yazıya dökülmekte ve bir aksilik oldu ğu zaman nereden kaynakland ığı kolayca tespit edilebilmektedir. Bilindiği üzere bu IŞQ standardı, ortaya çıkan ürünü denetlememekte, mutlaka belirli bir kalitede olacağını garanti etmemektedir. Denetlenen ve.garanti edilen şey bu kaliteyi sa ğlayabilmek için gerekli teşkilatlanmanın ve yöntemlerin kurulu bulundu ğudur. Kanalizasyon i şleri ile ilgili olarak Bankamız uygulamalar ında en çok kullan ılan genel şartnameler. - İller Bankası Yapım İşleri Gn, Şartnamesi - Bayındırlık İşleri Gn. Şartnamesi - Arıtma Tesisleri Proses Gn. Şartnameleri - Mekanik Ekipman Gn. Şartnamesi - Elektrik İşleri Gn. Şartnamesidir. Bankam ızda genellikle proje ve in şaat ihalesi aşamalarından sonra i şlerin uygulanması ve denetimi tamamen Bölge Müdürlüklerimizce yap ılmaktadır. Merkez teşkilatımız problemler çıktıkça çözümüne yard ımcı olmaktadır. Bu bakımdan, bahis konusu şartnamelere imalat sırasında hangi ölçüde uyulabildiği ve kalite kontrolünün hangi ölçüde yap ılabildiği bölge teşkilatımız taraf ından daha iyi bilinmektedir. Ancak genel olarak şartnamelere tanı uyulduğu ve imalatların yeterli kalitede oldu ğunun söylenemeyeceği konusunda ço ğumuzun hemfikir oldu ğunu sanıyorum. Ayrıca Bölgeden Bölgeye de farklı uygulamalar olabilmektedir. Örne ğin eleman sayısı az, ulaşım güçlüğünün söz konusu olduğu yörelerde, şartnamelere uygun ve belirli kalitede imalat ı sağlamak daha zor olmaktad ır. Programımızın tartışma bölümünde şartnamelere ne ölçüde uyuldu ğu ve şartnamelerin ihtiyacımıza cevap verip vermedi ğinin Bölgelerimiz elemanlar ı taraf ından tartışılmasında fayda görmekteyim. Kaliteyi etkilemeyece ği düşünülen ve fazla rijid bulunan şartnameler, veya gerekti ğinden fazla toleranslı bulduğunuz şartname kurallarından bahsedebilirsiniz. Ayr ıca şartnamelere niçin uyulamad ığı da mutlaka açık yüreklilikle anlat ılmalı ve çözüm önerileri getirilmelidir. Tabii bu arada kontrollük teşkilatının teknik eleman say ısının azlığı ile imkanlarının yetersizliğinin etkin bir denetim yap ılmasında önemli engel te şkil ettiği de bilinmektedir. Şartnamelere tam uyulmad ığı ive kalitenin istenilen düzeyde olmad ığı, genel olarak birço ğumuz taraf ından da bilindi ğini sandığım bazı hususları ben burada tekrarlayaca ğım. Ancak daha önce de söyledi ğim gibi bu konuda as ıl görüş bildireceklerin Bölgelerimiz oldu ğunu tekrar belirtiyorum. Yapıların bünyesindeki en önemli malzeme betondur. Bu yüzden yap ımına çok özen gösterilmelidir. Bu konuda belli ba şlı dikkat edilecek hususlar (çimento miktar ının yeterli olması dışında) şunlardır: ■ Agrega ile ilgili olarak; temiz olmas ı, kil vs. ihtiva etmemesi, granülometrisinin (yani dane çaplar ı dağılımının) uygun olmas ı gerekmektedir. ■ Beton kıvamı: Genellikle kolay işlenilebilirlik için fazla sulu yapılmakta bu ise betonun bünyesinde bo şluklar meydana getirerek evsaf ım dü şürmektedir. ■ Betonun sıkıştırılması: Bazı yükleniciler vibratör kullanmaktan kaç ınmakta sadece şişleyerek yerleştirmektedir. Vibratörle iyi sıkıştırılarak yapılmış bir imalatta % 10 mertebesinde daha fazla beton kullan ıldığı söylenmektedir. ■ Beton kürü: Betonun zamanında sulanması, güneşten ve soğuktan korunması için örtü ve izolasyon şilteleri kullanılması gerekebilir. ■ Kalıp kalitesinin kötü olması: Kalıp tahtaları çok fazla sayıda kullanıldığında artık düzgün yüzeyler elde edilememekte tahtalar aras ında büyük bo şluklar kalmakta buralardan d ışarı akan çimento şerbeti nedeniyle betonun dayan ımı düşük olmakta, yüzeyinde kum ve çak ıl görülmektedir.
Ayrıca kalıpların iyi desteklenmemesi sonucunda şişmeler ve istikametten sapmalar olabilmektedir. Ayrıca pas paylar ına da dikkat edilmesi gerekir. Zaman zaman donat ıları dışarıdan görünecek şekilde beton yüzeylerine rastlanabilmektedir. ■ Yapıların etraf ındaki dolgular çoğu zaman iyi sıkıştırılmamakta bu nedenle de birkaç ay sonra toprak oturunca tretuar, kaldırım gibi şeyler göçmekte ve çatlamaktadır. Aynı şekilde boruların kundaklanmasında da gerekli özen gösterilmeyince bir çok problemler ortaya ç ıkmaktadır. Boru hatlarında her zaman s ızdırmazlık testleri yapılmamaktadır. Mekanik ekipman ile ilgili hususlara gelince; önceki konular ın aksine mekanik aksam yalnızca Bölge Müdürlüklerimizce değil Merkez teşkilatımızla birlikte denetlenmektedir. Bu konuda, sadece baz ı ekipmanlar için TSE veya TSEK belgeli ekipman şartı aranmaktad ır. Bunların dışında kalan ekipman ve imalatlar için imalatç ının tecrübesi ve yeterliliği konusunda bir şart olmadığı için bu ekipmanlar zaman zaman ilk defa bu tür ekipman imal etmiş olan imalatçılardan temin edilmekte ve de uzun dönemde ekipmanlarda problemler ç ıkabilmektedir. Halbuki şartnameler belirli bir süredir denenmiş imalatçılara yönelebilme inisiyatifini sağlamalıdır. Marka ve imalatçı ismi belirtilemediği için sadece 'iyi kalite malzeme kullan ılacakt ır' ifadesi yeterince denetleyici olamamaktadır, örneğin makinalarda en önemli parçalardan olan rulmanlar ın piyasadaki fiyatları (ve de kaliteleri) bire üç bire be ş oranında farklılık arz etmektedir. Bu yüzden ucuz rulman kullanıldığında garanti dönemi bittikten kısa bir süre sonra ekipman arıza- yaparak elde kalabilmektedir. Önemli bir diğer sorun da metal aksam ın korozyona kar şı korunmasıdır. Şartnamelerimiz genellikle kumlama + epoksi boya türü koruma öngörmektedir. Ancak boya öncesi kumlaman ın tam, olarak yapılıp yapılmadığının' denetlenememesinden dolayı istenilen kalite her zaman sağlanamayabilmektedir. Ayr ıca şantiyede ihzarat ve montaj döneminde olu şan yüzey hasarlar ının çok iyi tamir edilememesi nedeniyle k ısa zamanda paslanmalar ba şlamaktadır. Pissuda mevcut çamur, yağ, zift gibi şeyler metal yüzeylere yap ıştığında temizlenememektedir. Zira kaz ınırsa yüzey kaplamas ı da zarar görmektedir. Bu nedenlerle epoksi veya boya ile yap ılacak korozyon korumas ı yerine mümkün olması halinde sıcak daldırma galvaniz, magnezyum ala şımlı alüminyum, paslanmaz çelik veya uygun yerlerde plastik kökenli malzeme kullan ılarak daha iyi sonuçlara ulaşılması da düşünülmelidir kanaatindeyim. Daha iyi bir kaliteyi sa ğlamaya yönelik bütün bu uygulamalar ın elbetteki belirli bir maliyeti vardır. Ülkemizde yatırımların azlığı ve rekabetin çokluğu yüzünden düşük fiyatlarla iş alan yükleniciler birçok bakımlardan bu şartnamelere uygun imalat yapamamaktad ır. İşlerin tamamlanabilmesi için mecburen baz ı şartname kuralları esnekleştirilebilmekte ve kaliteden taviz verilmektedir, Bu ise di ğer yüklenicilere örnek te şkil etmekte ve giderek daha kalitesiz imalatlar ortaya çıkmaktadır. Kaliteden taviz verilince bu defa rekabet nedeniyle daha dü şük fiyatlarla işler alınmaktadır. Bu durum kırılması çok zor bir kısır döngü haline gelmi ştir. Bu nedenle, bir şekilde bu döngünün k ırılarak şartnamelerin tam olarak uygulanmas ı sağlanmal ı ve kalite yükseltilmelidir, Bu konuyu ihale öncesinden yükleniciler de dikkate al ıp kaliteden ödün verilmeyeceğini bilmelidirler. Belirli bir kalitenin bu fiyatlarla sa ğlanamayacağı görüleceğinden ihale tenzilatlar ı daha makul seviyede olacakt ır. Bu döngünün nas ıl k ırılacağını henüz hiçbirimiz bilmiyoruz san ırım. İnşallah bu seminerdeki tart ışmalarımızda bu konuya yönelik bir çözüm bulabiliriz.
İKSA UYGULAMALARI VE KONTROLLÜK HİZMETLERİNİN ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KANALİZASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Cemal GENÇ Başkan Yardımcısı İksa Nedir? Konu ile ilgili TS 2529/Nisan 1989 da «İksa, kazı yüzeylerini tutmakta kullanılan sistemin tümüdür.» tarzında tarif edilmiştir. İksaya Niçin Gerek Duyulmaktadır? Bankam ız, "Kanalizasyon İnşaatına ait özel ve Teknik Şartname"nin 28. maddesinde; "Yüklenici yapmakta olduğu işler dolayısıyla meydana gelecek kaza ve çöküntülerden sorumludur" hükmü yer almaktadır. Kazı yapılan bir yerde, kaz ı yapılan yüzeyin zemininde mevcut olan denge bozulur. Bozulan bu dengeyi tekrar sa ğlamak için tedbir almak gerekir. E ğer bu tedbir alınmazsa, kaz ı yüzeyinde göçmeler olur. Bu ise kaz ıdan beklenen faydan ın ve aynı zamanda iş yapmak için gerekli emniyetin sağlanamaması anlamına gelir. Kazıdan beklenen fayda, kaz ı tabanında bir imalatı gerçekleştirmektir. - Şevli kazı ile veya - İksa ile sağlanır. Şev Nedir? Kazı yüzeylerinin, zeminin kendini tutabilece ği bir açıda eğimli olarak teşkil edilmesidir. İnşaat çukur ve hendekleriyle ilgili D İN 4124 madde 4.1 de: "Toprak ve kayadaki çal ışmalarda, yan yüzlerin 1,25 mt. den yüksek olmas ı halinde "iksa yap ılmadığı takdirde inşaat temelindeki zemin ve yeraltı su durumuyla gelen yükler göz önünde tutularak kendini tutabilecek biçimde şevlendirilerek kazı yapılır" denilmiştir. Şev eğiminin ise zeminin özelli ği, inşaat çukuru ve hendeklerin aç ık bırakılacağı sürenin, kazı içinde ve yak ınındaki yüklerin sarsıntıların da göz önünde tutularak saptanacağı belirtilmiştir. Zemin yapısının veya fiziki şartların sevicin uygun olmamas ı halinde, şevin fonksiyonunu iksa ile sa ğlamak gerekmektedir. Yine DİN 4124 madde 4.2 de; " İnşaat çukurları ve hendekler 1,25 mt. derinli ğine kadar genellikle özel emniyet önlemleri al ınmadan yan yüzeyleri dü şey olarak yap ılır,"denilmektedir. DİN 4124, sayfa 19 Aç ıklamalar bölümü madde 1 de: "1,25 mt.lik derinlik şartı Kanalizasyon İnşaatına Ait Teknik Şartnamenin 30. maddesi ve 12 Eylül 1972 günlü Resmi Gazete'de yay ınlanan 7/8602 sayılı kararname ile yürürlü ğe giren Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü'nün 23. maddesine göre 50 mt. olarak al ınmıştır, denilmektedir. Buna göre, 1.50 mt. kaz ı derinliğinden sonra mutlaka emniyet tedbiri al ınacak, kaz ılar şevli veya iksalı olarak yapılacakt ır. Ancak duruma ve zeminin yap ısına göre 1.50 mt ye kadar dahi emniyet tedbiri almak gerekebilir. Hangi Tür İksalar Kullanılmaktadır? I - Ahşap İksalar Bankam ızın yaptırmakta olduğu içmesuyu, kanalizasyon gibi alt yap ı işlerinde genelde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü' nün 14.023/1, 14.023/11 ve 14.023/111 poz nolu aralıklı, s ık kaplamal ı veya tam kaplamal ı ahşap iksa türleri kullanılmaktadır. Ayrıca Bankamız 14.023/A ve 14.023/B poz nolu «Ah şap Kalaslarla Yap ılan Düşey İksa» diye ayrı bir ahşap iksa pozu da geli ştirilmiş ve bir süre kullanılmıştır, ancak bu yeni ah şap iksa türü artık pek kullanılmamaktadır. Bankam ızda ahşap iksa uygulamas ı iki tarzda yapılmaktadır. 1 - Dar Derin Kazılarda Uygulama (Kaz ı genişliğinin 1.00 mt.den küçük olmas ı hali) : Bu uygulamada iksa fiyat ı hafriyat fiyatı ile paçallaştırılmaktadır. Bu paçallaştırma işleminde, 1 m3
hafriyata 2 m2 iksa çakılacağı kabulü yap ılmakta ve 14.023/111 poz nolu aral ıklı ahşap iksa fiyatı kazı fiyatına dahil edilmektedir. 2 - Geniş Derin Kazılarda Uygulama (Kaz ı genişliğinin 1.00 mt.den büyük olmas ı hali) : Kazı genişliği arttıkça 1 m3 kazıya isabet edecek iksa miktar ının azalaca ğı esasından hareketle, bu gibi durumlarda, kazı bedeli ayrı, uygulanan iksa türüne göre iksa bedeli ayr ı olarak ödenmektedir.
II - Özel İksalar - Zemin kaynaklanan bir tak ım nedenler, - Fiziksel bazı nedenler, Ahşap iksa, yukar ıda belirtilen 2 tür nedenlerden dolay ı her zaman maksada kafi gelmeyebilir, böyle durumlarda Bankam ızca 2 ayrı tipte özel iksa kullan ılmaktadır. 1- Çelik Panolu İksa 2 - Palplanş İksa Çok istisnai hallerde, çok çok ekstrem durumlarda ve yukar ıdaki türlerin kafi gelmedi ği kullanılamadığı durumlarda «Kazık İksa» diyebileceğimiz; duruma göre beton kaz ıklarının yan yana teğet veya kesi şmeli tarzda çak ıldığı bir iksa türü de maalesef ba şka hiç bir alternatif bulunamad ığı için kullanılmaktadır. Gerek çelik panolu ve gerekse palplan ş iksa türleri ülkemizde üretilmeyen ve ithale ayali olan türlerdir. Bunların şimdiye kadar kullanılan birim fiyatları ve tarifleri geçiş döneminde günün şartlarına ve eldeki mevcut bilgilere göre yap ılan fiyat ve tarifleridir. Art ık bu konulardaki gerekli bilgi birikimi Bankamızca oluşmuş bulunmaktad ır. Bu itibarla her iksa tipinin birim fiyat analizi ve tarifleri Bankam ızca yeniden ele al ınmış olup, gerçek fiyat analizi yapma tekni ğine uygun tarzda yapılacak fiyat analiz ve tarifleri bu sene (1997) yürürlü ğe konulacakt ır. Ahşap iksa fiyatları ise Bayındırlık ve İskan Bakanl ığı İnşaat ve Tesisat Birim Fiyatlarından aynen al ınmaktadır. UYGULAMADA UYULACAK ESASLAR
İksa Tipi Seçimi : Uygulanacak iksa tipinin seçimine, - Kazı boyutlar ı, - Zeminin yap ısı ve dayan ımı, - Yan tesirler, - Kazırım açıkta kaldığı süre, - Hava şartları, - Taban suyu gibi faktörler etkendir. Bölgelerimiz bu faktörlerin tümünü mahalli şartlarla birlikte değerlendirerek gerekli çalışmayı yapacaklardır. Sonuçta, (Düşey Ahşap iksa türü hariç) ah şap iksa ile yapımı mümkün olan hatlarda şev- iksa maliyet mukayesesi de yap ılarak (tabii şevli çalışma imkanının olması durumunda) ekonomik olan ı tercih etmek suretiyle i şlerini yürüteceklerdir, Bölgeler 1130 say ılı genelgeye göre bu konuda yetkili k ılınmışlardır. Özel iksa gerekmesi halinde ise durumu merkeze iletip iksa tespiti talebinde bulunacaklard ır. UYGULAMA ESASLARI İksa tipi seçildikten sonra önemli olan uygulamad ır. Ahşap iksa türleri ile yap ılan uygulamada genelde sistem bir projeye dayand ırılmamaktadır. Ancak TS 2519/Nisan 1989 da: sistemin bir statik hesaba dayand ırılmaması halinde, arazi yüzeyinin yatay olması, zeminin sert ve s ıkı olması, komşu yapı temellerinin iksa tabanından geçen hatt ın altında kalması, 18 tondan ağır yapı makineleri, 12 tondan a ğır lastik tekerlekli kazıcılar ve yüklenicilerin kazı yüzeyinden en az 3 mt uzakta olmas ı gerektiği, ifade edilmektedir Bu durumda kullanılacak ahşap boyutları değişik durumlara göre TS 2519 da çeşitli tablolarda verilmektedir. Şüphesiz ahşap iksa ile bu tablolar ın dışına çıkılabilir. Ancak bu durumda sistemin
statik hesaplarını yapıp bir projeye dayand ırmak gerekmektedir. TS 2519 bu hesapta uyulacak esâsları da belirlemiş bulunmaktadır. Bilindiği gibi özel iksalardan çelik panolu iksa tipi de bir hesaba dayand ırılmamakta, fakat palplanş iksa türü için gerekli hesaplamalar yap ılarak proje düzenlemekte ve bu projeye dayal ı uygulama yapılmaktadır. Esasında uygulama ile ilgili muhtelif genelgeler veya genel yaz ılar yayınlanmış olup, tüm ayrıntılar belirlenmiş durumdadır. Şöyle ki: 14.11.1980 tarih 6593-6710 say ılı yazılarla tüm Bölgelerimize "Çelik Panolu İksa Uygulamaları"; 27.12.1990 tarih ve 7431-7449 say ılı yazılarla da yine tüm Bölgelerimize “Çelik Palplanş İksa Uygulamalar ı” ve ayrıca 1996/31 sayılı Genelgemiz ile yine tüm Bölgelerimize "Özel İksa Uygulamaları" hakkında tüm ayr ıntılar ve uygulamada uyulmas ı gereken hususlar bildirilmiştir. Bütün mesele uygulamay ı bu bahsedilen Genel Yaz ılar ve en son 1996/37 say ılı Genelge do ğrul tuşunda yapt ırmaktadır. Buna rağmen iksa uygulamalar ının tekniğine ve şartnamelere uygun yap ıldığını söylemek zordur. Halbuki iksa uygulamas ı, a- İş emniyetini sağlamak, b- İmalatı projesine, fen sanat kaidelerine uygun tarzda yapabilmek, c- İnşaatın yapılabilirliğini sağlamak, gibi önemli faktörlerden dolay ı şartnamesine, projesine ve uygulama ile ilgili tüm yazı ve genelgelere ve ilgili birim fiyat tariflerine mutlaka uyularak yapılması gereken bir i ş kalemidir. Şayet bu bahsedilen hususlara uyulmazsa ne olur? Yüklenici parasını yine alır fakat iksadan beklenen fonksiyonlar yerine getirilmeden imalat yap ılmaya çalışılmış olur ki bu; iş emniyetini ihmal etmek, kaliteden fedakarlık ve işin yapılabilirliğini zorlaştırmak olur ki, neticede bu da kaliteden fedakarl ık anlamına gelir.
Uygulamada somut olarak ne yap ılmalı, nasıl hareket edilmeli? 1- Önce kazının şevli mi yoksa iksalı mı yapılacağı tespit edilmelidir. 2- Şevli kazı yapma imkanı varsa, uygulanabilecek şev eğimi ve zemin durumuna göre uygulanabilecek iksa türü (Ah şap) tespit edilmelidir. Sonra kaz ının yapılabildiği şev nispeti ile tespit edilen ahşap iksa türü aras ında şev-iksa maliyet mukayesesi yap ılmalıdır. Ekonomik olan ın tercih edilmesi tabiidir. 3- Şevli kazı yapma olana ğı yoksa, uygulanacak ah şap iksa türü tespit edilmelidir. c- Bu üç maddede belirtilen hususlar tutanakla tespit edilip, bu tutana ğın Bölge Müdürlü ğünce tasdikini müteakip uygulamaya geçilmelidir. 4- Şayet zemin şartlan ahşap iksa ile de uygulama yapma imkan ı vermiyorsa, bu durumda konu merkeze iletilecek olup özel iksa tespiti için talepte bulunulmal ıdır. d- Özel iksa gerektiren kesimler özel iksa tespit heyetinin tespitleri sonucu merkezce onaylanan tespit tutanağı esasları çerçevesinde yürütülmelidir. 5- Uygulanan iksa türleri mutlaka projesine veya birim fiyat tarifinde tariflenen ve analizinde belirlenen esaslara ve boyutlara uygun olmal ıdır. 6- İksa gerektiren bir yere" iksa yapma" denilemez, ama böyle bir yeri e ğer yüklenici iksasız yapıyorsa Ödeme mutlaka iksas ız olarak yapılmalıdır. Yükleniciler zemin durumuna göre baz ı kesimleri iksasız geçme eğilimindedirler. Böyle hallerde, mutlaka iksas ız ödeme yap ılmalıdır. 7- İmalat bitirilip dolgusu belli seviyeye getirilmeden iksaların sökülmesine müsaade edilmemelidir. 8- Uygulanan iksa türleri bütün ayr ıntıları ile mutlaka röleve defterine de i şlenmeli (Eğer fiilen yapılmışsa) ve karşılıklı imza altına alınmalıdır. Bütün bu hususlara uyulmazsa ne olur? Şöyle bir örnek vermek mümkündür. Bir şantiyede farz edelim ki, bir inşaat sezonunda 20 km hat dö şenmektedir. Ortalama hat derinli ğini 2.5 mt kabul edersek İksa miktarı = 2x20000x2.5 =100000m 2 Kullanılan kereste miktarı ise, aralıklı ahşap iksa olarak kabul edersek, 100000x0,0125 = 1250 m 3
Yani yukarıda uygulama esaslar ına uyulmazsa, veya iksan ın mutlaka yap ılması gerektiği şartına riayet edilmezse, yüklenici yukar ıda miktarı hesaplanan 1250 m 3 kereste bedelini ve bunun iksa haline dönüştürülmesi için gerekli olan ve ilgili analizinde belirtilmi ş olan işçilik bedellerini karlı fiyat üzerinden ve her sene almaya devam eder. Üstelik de hem kaz ı için gerekli olan emniyet tedbirini almamış olur hem de i şi tekniği ve fen ve sanat kaidelerine uygun olarak yapmam ış olur. KONTROLLÜK H İZMETİNİN ÖNEMİ Kontrollük, milletin parasıyla devletin belirledi ği esaslar çerçevesinde devletin i şini yaptırma işidir. Teorik olarak şöyle bir değerlendirme yap ılabilir. Birim fiyat = F, İş kalemi = İ, Birim fiyat maliyeti = m, İşin tüm maliyeti = M,Ke şif =K dersek, F = malzeme + i şçilik + kar Malzeme + işçilik = m Kar = 0.25 F = m + 0.25m = l,25m K=İ.F= 1x1.25 m = l,25 İ.m İ.m = M dersek, K = 1,25 M olur. Buradan; M = K= 0,80 K, yani, M= 0,80 K veya Maliyet = 0,80 ke şif olur. Bu eşitliğe göre; Maliyet keşfin % 80 keşif olur. Her şeyin kağıt üstünde düşünüldüğü gibi cereyan etmesi halinde, 1 - % 20 tenzilat işin, mâliyetine yap ılacağı ye hiç kar elde edilemeyece ği, 2 - %1 tenzilat, % 10 kar elde edilece ği, 3 - % 0 tenzilat ise % 20 kar elde edilece ği anlamına gelir. Hal böyle iken; % 20 den büyük tenzilat nas ıl yapılır? % 20 tenzilat dahi kars ız iş yapılacağı anlamına geliyor. Bu çerçevede, % 70'lere varan tenzilatlar ın aç ıklaması nasıl yapılır? Bu konuda muhtelif düşünceler üretilebilir. Ancak bunların en önemlileri şu kategorilerde toplanabilir. 1-İdarenin yapt ığı birim fiyatlar çok yüksektir. 2- Kontrollük hizmeti gerekti ği gibi yapılmamaktadır. Neticede yüklenici, yapmad ığı işin parasını almaktad ır veya yapt ığı işi de fen ve sanat kaidelerine uygun yapmamaktad ır. 3-Yüklenicinin kendine mahsus bir tak ım hesapları vardır, ki bunlar idareyi ilgilendirmez. Yukarıda belirtilen 3 husustan idareyi ilgilendiren ilk 2 husus üzerinde durmakta yarar vard ır. Birim fiyatlar genelde bakıldığında çok yüksek oldukları söylenemez, hatta genelde dü şüktür. İstisna olarak içlerinde çok de ğil de yüksek olanlar vard ır. Ayrıca, fiyatın özelliğinden kaynaklanan bazı durumlar vardır. ÖRNEK: Bir fiyat yaparken i şin bünyesine girmeyen bir yard ımcı malzemenin farz ı misal 3 sefer kullanılacağını öngörürsünüz. - Yüklenici bunu daha çok sefer kullan ır (kalıp ve iksa gibi...) - Veya hiç kullanmaz. ( İksa yapmadan, yapt ım diye, paras ını alması gibi...) Tutanakla tespiti yap ılan bazı iş kalemlerinde; az yap ıp çok paras ı almak gibi... (mesela 1/3 şev yerine 1/1 şev alması veya 10 cm. kum serip 30 cm kum paras ı almak gibi...). Baz ı iş kalemlerini; hiç yapmayıp veya az yap ıp parasını almak gibi.... (mesela hat tecrübesini yapmaz, hatta hattı döşemez, dolayısıyla kazmamış olur, veya eksik kazar vs. ama tam yapm ış gibi paras ını alır.) Bu tablo çok daha uzat ılabilir. Buna benzer hususlar bir i ş kalemi veya her birim fiyat için düşünülebilir. Bunlar birim fiyatların yüksekliğinden değil de kontrollük hizmetlerinin şu veya bu nedenle gerekti ği tarzda ve etkin bir şekilde yapılmamasından ve yap ılamamasından kaynaklanan hususlardır. Esasında kontrollükle görevlendirilip bunu etkin bir tarzda yapmaman ın makul bir izahı yoktur. Buna rağmen kontrollüğü etkin bir tarzda yapmamak veya yapamamak konusunda neler söylenebilir?
1- Fiziki bir takım engeller vard ır. İş olarak fazla yüklenmi ş olmak, yeteri kadar şantiyeye gitmek f ırsatı bulamama bulamamakk gibi... gibi... Şantiyede antiyede olmadığı zaman işin takibi takibinde nde güçlü güçlükle klerr olmas olması, sürvey sürveyan an olmaması gibi... 2- Bilgi yetersizliği vardır. İlgili kontrol yeni olabilir, mesleki formasyonu eksik olabilir. 3- Yüklenici dürüst de ğildir, sürekli atlatma ve kand ırma eğilimindedir. 4- İş zordu zordur, r, inşai güçlü güçlükle klerr vard vardır, süre sürekl klii meşguliyetin guliyetin yanı sıra güçl güçlüü de yükle ükleni nici ci iste ister. r. Bütün bunlara ba şka bir sürü faktör daha eklemek mümkündür. Ama bu tabloyu ne kadar uzat ırsak uzatal ım, bu sayılanların hiçbiri kontrollük hizmetini gerekti ği gibi yapamaman ın veya yapamaman ın gerekçesi olamaz. Kontrollük riskli bir i ştir. Kontrol olarak yapt ırılacak bir i ş ilk etapta en do ğru, en kaliteli ve proje ve şartnamelere uygun tarzda yap ılmalı ve yapt ırılmalıdır. ığı her zaman baş vurulan Yanlış veya veya kalitesiz kalitesiz olur olursa sa,, yıktırıp yeniden yaptırırım mantığı vurulan bir yöntem yöntem olmamalıdır. Yıktırmak, rmak, yenid yeniden en yapt yapt ırmak rmak malz malzem emee ve zama zamann isra israf f ıdır, dökülen len suy suyun kab kab ını dolduramayaca ğı unutulmamal ıdır. Yine de zorunlu hallerde mecburen y ıktırılacak veya söktürülecek ve yeniden yeniden yapt yaptırılacaktır. Ama asıl olan ilk seferde doğru ve kali kalite teli li yapma apmakk ve yapt aptırmaktır. Kontrol Kontrol Mühendisli ğinin inin mutl mutlak akaa bir bir tak takım güçlük güçlükler lerii olaca olacakt ktır. İş yapma apmakk ve yapt yaptırmak rmak kola kolayy değildir. Kontrollüğün esas esası, bütün bütün olumsu olumsuzlu zlukla klara ra rağmen men doğru ve kaliteli iş yaptırabilmektir. Şüphesi üphesizz bu sonucun al ınmasında kontrollü ğü bir ekip çal ışması olarak düşünmek gerekmektedir. Bu ekip tabidir ki Sürveyan, Mühendis, Ba ş Mühendis, Şube Müdürü, Bölge Müdür Yard ımcısı, Bölge Müdürü ve Genel Müdürlük zincirinden olu şmaktadır. Her kademe kendi yetkisi çerçevesinde bu ekip çal ışmasına olumlu katkıda bulunmak durumundadır. Olu Olumlu mlu son sonuç alınması, her kademe kademedek dekii bu katk katkılar ların aksama aksamamas ması ile direkt direkt ilgilidir ilgilidir.. 31 Ekim - 1 kas ım tarihleri arasında yap ılan Bankamız Bölge Müdürleri toplant ısına katılan Bayındırlık ve İskan Bakan Bakanı Sayın Cevat Cevat AYHAN' AYHAN' ın yapm apmış olduğu konu konuşmanın konu konu ile ile ilgi ilgili li bölü bölümü münd nden en bir bir alıntı yapar yaparak ak sözler sözlerimi imi bitirme bitirmekk istiyoru istiyorum. m. Diyor Diyor ki Sayın Baka Bakannımız: “Yapacağımız tercihlerde proje olayı ve kontrollük hizmetleri mühimdir. Zaman zaman kamu ihalelerinde ihalelerin çok k ırılması işin vasıfsız yapılması neticesini doğurmaktadır. İhalelerde esas olan rekabettir. İhale halele leri rinn çok çok kırılmadan lmadan verilm verilmesi esi imkan imkanı tartışmaları yapılmaktadır. Hiçb Hiçbir ir firm firmay ayı korumadan korumadan ihaleyi ihaleyi sonuçlandırmak esastır. Amme menfaatini koruyarak toplumun geli şmesini rekabet ortamını sağlamak gerekmektedir. İşini kaliteli yapan, iyi organize eden, program ını iyi uygulayan firma ayak ayakta ta kalac kalacak ak,, işini ini . iyi yapmay yapmayan an elenecektir elenecektir.. Kamu Kamu ihale ihalelerind lerindee esas esas olan olan şudur.: Tam rekabeti sağlamak ihalenin adaletli biçimde sonuçland ırılmasıdır. İhaleden sonra kontrollük de önemli bir faktördür. Kontrollük iyi yürümezse i ş zarar ettirir, amme malını suiistimal ortamına götürür. İşin kontrollüğü çok ciddi takip ister. Bu takibi Genel Müdürden, Kontrol Mühendisli ğine kadar herkes yapacakt ır. Özellik Özellikle le Bölge Bölge Müdürl Müdürleri erimiz miz çok çok iyi kontro kontroll yapac yapacakl aklard ardır. İller Banka Bankam mızdak zdakii değerli ığımızla ilgili arkadaşlar larımızla da yalandan çalışarak kontrollük ve takip i şlerini süratle yürüteceğiz. Bakanlığı tüm ihalele ihaleleri ri şeffa effaf, f, dürü dürüst st ve başarılı bir biçimd biçimdee takip takip ederek ederek sonuç sonuçlan landd ıracağız. Bir ihaley ihaleyii müteahhide verdi ğimizde iyi yapsın, kötü yapsın istihkakı haz hazırlar, getirir, bende gözü kapal ı imzalarımşeklinde düşünmeyeceğiz. İşlerimizi teknik şartname çerçevesinde yapt ıracağız. Şartname ne yazıyorsa, müteahhide ona göre para verece ğiz. Herkes işini bilerek yapacak ve helalinden kazanacakt ır. Bunlar yap yapılmad lmadan an hiç hiç kırmadan rmadan da ihale ihale yaps yapsan anız yine işe yarama aramaz. z. Siste Sistemi minn en önem önemli li nokt noktas ası bence bence budur”. budur”.
ARITMA TESİ TESİSLERİ SLERİNDE ENSTRÜMANTASYON KONTROL KUMANDA MÜDÜRLÜ ĞÜ KANALİ KANALİZASYON DAİ DAİRESİ RESİ BAŞ BAŞKANLIĞ KANLIĞI İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞ
Adil ÜNAL Şube Müdürü Arıtma tesisinin çeşitli noktalarında ölçüm ve kontrol yapmak için kullan ılan cihazlara genel olarak enstrüman denilmektedir. Tesislerimizde en çok kullan ılan enstrümanlar şunlardır : 1) Seviye kontrolü için. a) Seviy Seviyee şamandırası b) Kapasitif Kapasitif tip seviye seviye ölçüm ölçüm seti seti c) Ultrasonik Ultrasonik tip seviye seviye ölçüm seti 2) Debi kontrolü kontrolü için. için. a) Ultrasonik Ultrasonik tip debi debi ölçüm seti b) Elektromag Elektromagnetik netik tip tip debi debi ölçüm ölçüm seti 3) Oksijen Oksijen ölçüm seti 4) Zaman Zaman kontrolü kontrolü için zaman zaman rölele röleleri ri 5) Kay Kayıt ve istatistik için kaydediciler Bunlar dışında baz ı tesislerde çok daha kompleks kontroller için kullan ılan enstrümanlar vardır ki bu tesisler sanayi ve kimyasal at ıkların arıtıldığı büyük ve karma şık proseslerin olduğu tesislerdir. Bu tesislerde kontrol edilecek parametre ve nokta say ısı fazla olduğundan basit röle siste sisteml mler erii ile tesi tesisin sin işletimi letimi imkans imkansızlaşır. Bu nokt noktad adaa PL PLC C siste sistemi mi (Pro (Progr gram amma mabl blee iogic iogic contr controlle oller) r) program programlan lanabi abilir lir kontro kontroll devre devreler lerii kullan kullanmak mak gerek gerekir. ir. Bu tür tesisle tesislerde rde çok sayıda sıcaklık ölçümü, gaz ölçümü, debi ölçümü ve motor kontrollü iki veya üç yolluk vanalar vard ır. Birçok fiziksel ve kimyasal i şlemi insan eliyle ayn ı anda yapılmasının imkansızlaşacağı için kontrol ve kumanda i şlemleri programlanabilir elektronik kontrol cihazlar ı ile sağlanır. TESİSE ELEKTR İK ENERJİSİ TEMİNİ Tesise dışardan ardan temin temin edilec edilecek ek elektri elektrikk enerj enerjisi isi 30-4.5 30-4.500 KV veya veya 15-6.3 15-6.3 KV olmal olmal ıdır. Tesis enerjisi en azından iki farklı dış kaynaktan temin edilmelidir. Her iki enerji kayna ğında kesinti olması olasılığına karşın tesis içinde dizel motorlu bir elektrik jeneratörü bulundurulmas ı en ideal çözümdür. ANA KUMANDA PANOSU Tesis dışından gelen yüksek gerilim 400 volta çevrilerek ana kumanda panosunun arkas ındaki sigorta ve devre anahtarlar ına bağlanır. Akım amper, voltaj, volt ve elektrik gücü kilowatt olarak ölçen ölçen ölçü ölçü cihazl cihazlar arından ndan geçe geçer. r. Bu pano panoda da ışıklı ika lambal lambalar arı, arıza göste gösterge rgeler leri, i, seviye seviye göstergele göstergeleri, ri, debi kaydedicile kaydedicileri ri bulunmakta bulunmaktadd ır. Ayr Ayrıca tesi tesisi sinn akım şemasını gösteren gösteren minik diyagram bulunmaktad ır. DAĞITIM SİSTEMİ 400 V.luk dü şük voltaj dağıtım panosu tesisteki makinelerin veya ayd ınlatma sistemlerinin yerel kumanda tablolar ına elektrik dağıtımında kullan ılır. TESİS SAHASI TES SAHASINDA NDAK Kİ YEREL YEREL KONTRO KONTROL L PANOL PANOLARI ARI Yerel Yerel kontr kontrol ol panola panolarrı genel genellik likle le tesist tesistek ekii sıyırıcı köprü köprüler ler,, burgu burgulu lu pompa pompalar lar gibi gibi mekan mekanik ik ekipmanların yakınında yer al ırlar ve bu üniteleri kontrol ederler. ARITMA TESİSİNDEKİ MEKANİK EK İPMANLAR Tesis Tesis büny bünyesi esinde nde prose prosess gere gereği bulun ulunaan bir bir tak takım mekan mekanik ik ekipm ekipman anlar larda dann da k ısaca tesisin tesisin girişinden itibaren söz edecek olursak: 1 - Tesis giriş pompaları (Burgulu veya santrifüj kuru tip. dalg ıç pompa olabilir.) 2 - Izgara kum tutucu üniteleri 3 - Ön çökeltme s ıyırıcı köprü ve aksesuar ı
4 - Havalandırma havuzlar ındaki aeratör veya damlatmak filtre ünitesi ar ıtma sistemine göre değişir. 5 - Çamur pompalar ı 6 - Son çökeltme s ıyırıcı köprü ve aksesuar ı. Ön çökeltme ile ayn ı ekipmanlar. 7 - Çamur koyula ştırma ünitesi. 8 - Çamur susuzlaştırma ünitesi. Belt filtreler veya filter presler. 9 - Ayrıca tesis bünyesinde çe şitli tip ve çapta vana ve kapak bulunacakt ır. Bu ekipmanla ekipmanlarrın % 100 e yak ın bir kısmı yerli yerli olarak olarak imal edilmektedi edilmektedir. r. Pompalar Pompaların dışındaki ekipmanlar ekipmanların çalışmasından fazla bir şikayet gelmemektedir. Pompalar hakk ında kısaca da olsa bilgi vermek istiyorum. Genellikle ar ıtma tesislerinde girişinde akışın sürekliliğinin sağlanması ve debi de ğişimlerinden fazla etkilenme göstermeyen burgulu pompalar kullan ılmaktadır. Daha ziyade kot fark ının az olduğu debinin yüksek oldu ğu tesislerde, ızgara ve kum tutucu ünitelerinin derinde yap ımından kaç ıma gibi sebeplerle yüksek rand ımana sahip, tıkanma problemi olmayan burgu burgulu lu pompa pompalar lar terci tercihh edilme edilmekte ktedir dir.. Kot fark fark ının fazl fazlaa oldu olduğu yerle yerlerde rde santrif santrifüj üj pompa pompalar lar kullanılmaktadır. Kura tip olabilir, ya ş dalgıç olabilir. Projesine göre de ğişir. Seçimin ne şekilde yapılabileceğini daha daha öncek öncekii projel projelen endirm dirmee konusu konusunda nda anla anla şmıştık. Bir hususu hususu da belirt belirtmed meden en geçemeyece ğim: "Efendim, "Efendim, ızgara zgara kum tutucu tutucu yapma yapmaya yall ım." m." Bu söz, söz, daha daha ekip ekipma manl nlar arı veya pompaları kullanmadan gözden ç ıkarma demektir. Izgara kum tutucu yapmam ızda amaç nedir? Biraz dü şünelim... Tıkanmanın önlenmesi, kumu kumunn aşındırma etkisi etkisinin nin gideri giderilme lmesi si için için kullan kullanılmaktadır. Yüzücü Yüzücü madde maddeler ler gelme gelmese, se, kum gelmese neden bu ünitelere ihtiyaç duyulsun. Ç ıkan malzemeleri sayacak olursak, araba lasti ği, kalas parçalan, paçavralar, lifli malzemeler, teneke kutular kesilmi ş hayvan ba şlan, bağırsak v.s. lere şahit ahit olmakt olmaktay ayız. Bu malzem malzemele elerin rin gelmey gelmeyece eceğine hangi hangimiz miz garan garanti ti edebil edebiliyo iyoruz ruz.. Di ğer taraftan yanl ış bir bilgi daha var. Onu da düzeltmek istiyorum. Izgara kum tutucu yapmayal ım da Flygt pompa kullanal ım... Bu çok yanl ış bir düşüncedir. Flygt pompa de ğişik bir pompa tipi de ğil, Flygt Flygt pompan pompanın marka markassı; aldığımız yerli yerli pompa pompalar larda dann hiçbir hiçbir fark farkı yoktur. yoktur. Dizayn Dizayn aynı, fark yalızca zca kalit kalitede ededir dir.. Bunu Bunu da bu şekil ekilde de bilmemizde fayda var. Yerli araba gibi dü şünelim. Terfi hattı konusunda da çıkan bazı problemler hakkında bilgi vermek istiyorum. Seçilen terfi çap ı ve uzunluğu bazen problem olmaktad ır. Çap ve hız kriteri göz önüne al ınarak min 0.5 m/sn - max 2.5 m/sn, uzunluk da 1.0 - 1.5 km. aras ında seçilmelidir. Uzun hatlarda çökelmeler olmaktad ır. Vantuzdan kaç kaçınmalıyız. Vantu Vantuzla zlarrın piss pissud udaa çal çalışmas ması norma normall olmadığından tercih edilmemektedir.
İmar Planlama Dairesi Ba şkanlığı Faaliyet Alanı ile İlgili Bildiriler
İMAR PLANLAMA ÇALIŞMALARINDA KONTROLLÜK HİZMETLERİNİN ETKİNLİĞİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İMAR PLANLAMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI Erol KÖSEBALABAN - Daire Başkanı Plan, sözlük anlam ıyla tasarı, düşünce anlam ına gelmekte olup bu kelimeden türetilen planlama sözcüğü ise plan yapma anlam ına gelmektedir. Her plan gerçekte kararlar zincirini olu şturur. Uzun, orta, kısa vadeli her tür önlemler, kaynak kullan ımı ve korunmas ı teklifleri birer plan karar ıdır. Plan kararlarını iki ayrı gruba ayırabiliriz. a) Olumlu plan kararları : Yol gösterici, yönlendiricidir. b) Olumsuz plan kararları : S ınırlayıcı, engelleyicidir. Hangi ölçekte olursa olsun, topra ğın kullanılmasında üç çe şit karar alınabilir. Biz bu kararlar ın tümüne arazi kullanma kararlar ı diyoruz. Bunlar; Yerleşme kararları, Koruma kararları, Kullanma kararlarıdır.
Planlar, makro düzeyden mikro düzeye do ğru hiyerarşik olarak aşağıdaki şekilde sıralanırlar: a) Ülke ölçeğinde planlar b) Bölge ölçeğinde planlar c) Kent ölçeğinde planlar.
Ülke Ölçeğinde Planlar Ülke bütününde, nüfus da ğılımları, şehirleşme hızı ve özellikleri tespit edilerek, düzenli şehirleşme ve dengeli nüfus dağılımını sağlayarak, ekonomik ve sosyal plan kararlar ının fiziki plana aktarılmasına "Ülke fiziksel yerleşme düzeni planlamas ı" diyoruz. Büyüklükleri ve özelliklerine göre bölge, alt bölge, metropoliten bölge, metropoliten alan diye isimlendirilen bu fiziksel mekanlarda üretilecek plan kararları ülke yerleşme düzenini oluştururlar. Ülke fiziksel yerle şme düzeni planlamas ı, yatırımlara, zamanlama ve öncelikleri yan ı sıra mekan boyutu da getirerek, Ülkenin sektör baz ına dayal ı ekonomik ve sosyal kalk ınma planları ile bütünleşirler. Bölge Ölçeğinde Planlar Sınırları belirlenen Bölge planlar ı, nüfus dağılımlarını toplum yararına dengeleyici, bölgesel ölçekte tedbirler getiren, sürekli gelişmeyi yönlendiren; ya şayan ve kendini sürekli yenileyen bir üst düzey planlamasıdır. Bölge ülkenin bir alt mekansal parças ı olup, bir yada birkaç alt bölge içerebilir. Bölge, alt bölge planlama s ınırları, yönetimsel sınırlamalara uygun olarak belirlenir. Bölge planlaması; bölgesel gelişmede öncelikli yörelerde çevre düzeni planlamas ı yapılacak alanlar ı tespit eder. Sınırları belirlenen, çevresel bütünlü ğü olan alanlarda düzenlenen çevre düzeni planlar ı, kentsel ve onunla bütünle şen veya çevreleyen alanlarda uygulamaya yönelik ayr ıntılı kararları getiren, kent planlamas ına çevreden yakla şım sağlayan, üst ve alt plan ölçekleri aras ında ilişki kuran, tüm yerle şme, alan kullanımı, koruma ve kısıtlama kararları açısından kesin bağlayıcı niteliği ile uyulması gereken bir planlamad ır. Çevre Düzeni Planlaması hem bölgesel, hem de kentsel planlama tekniklerinin birlikte kullanıldığı bir planlama ölçe ğidir. Çevre Düzeni planlar ı, çevresel bütünlü ğü olan alanlar ın tümünü bir yada daha çok say ıda Belediye ve bunlara ba ğlı mücavir alanları, deniz, göl ve nehir k ıyıları, tarım alanları, da ğlık,ormanlık ve meral ık alanları içerir. 3) Kent (Yerel) Ölçekte Planlar Kent planları, varsa üst düzeydeki Bölge Planı, Çevre Düzeni Planı ya da kent bütünü planlamalarından gelen uygulamaya yönelik ayr ıntılara, kentsel gelişmeyi belirleyen hedeflere uymak zorunlulu ğundad ır. Nazım Plan ve Uygulama İmar Planı olmak üzere kademelendirilen kent planlan, yürürlük süreleri içinde getirdi ği yerleşme, koruma ve kısıtlama kararları ile kesin, bağlayıcı ve yenisi yapılıp onanıncaya kadar süreklili ği olan yasal belgelerdir. Ülkemizde yerleşmelerin, nüfus, alan büyüklü ğü, yoğunlukları, bölgesel özellikleri ve gelişme potansiyelleri büyük farkl ılıklar gösterir. Bu nedenle farkl ı özellik gösteren yerleşmeler için uygulanacak ara ştırmalar, planlama standartlar ı, planlama yöntem ve teknikleri de farkl ı olmaktadır. Halihazır haritaların onanmasından sonra imar plan ı ön çalışmalarına başlanılmakta, bu bağlamda planlamas ı yapılacak yerleşim ile ilgili jeolojik rapor, D.S. İ. raporu, Karayolu, Demiryolu geçişleri, Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ğünden temin edilen toprak kabiliyet harita ve raporlar ı, varsa orman alanlar ı sının, doğal ve kentsel S İT alanları sınırlarının ilgili kuruluşlardan temin edilmesi ile imar planı yapım sürecine girilmektedir. Bu süreç; a) Araştırma-Değerlendirme b) Planlama c) Onama çalışmalarını içermektedir. Bankam ızca, ihale suretiyle yaptırılan imar planlarının gerçekçi ve uygulanabilir olmas ı, imar planını düzenleyen planc ı kadar araştırma değerlendirme çalışmalarım ve imar plan ını mahallinde ve
büroda inceleyerek ele ştirilerini ortaya koyan Bankam ız teknik elemanlar ının titiz, tarafsız, özverili çalışmalarının neticesidir.
a) Araştırma - Değerlendirme Çalışmaları Kentin plan yap ım, yılındaki durumunu ortaya koymak üzere, fiziki, demografik (nüfus yap ısal, sosyo-ekonomik ve alt yap ı bilgileri mahalli çalışmalar safhasında toplanır ve gerekli Analizler yapılır. Toplanan bilgilerin birbirleriyle ili şkisini ortaya koyacak şekilde birleştirilmesi ile sentez işlemleri tamamlanır ve yoruma geçilir. Mevcut bilgi ve yorumlar ın ışığında, planlama döneminde verilerin ulaşacağı değerlerin bulunmas ı için projeksiyon hesaplar ı yapılır, sonuçlar de ğerlendirilir ve Plan Kararlar ı belirlenerek planlamaya geçilir. Araştırma konuları, planlamaya dönük ve planlamanın amacına hizmet eder nitelik ve yeterlilikte olacağından, planlaman ın cinsine ve yerleşmenin büyüklü ğüne göre farklılık gösterir. İmar planı yapılan her yerleşim için hazırlanan Araştırma Değerlendirme Çalışmaları bir cilbent içinde ilgili müdürlüğe teslim edilir, çalışmalar incelenir eksik hususlar varsa tamamlat ılır ve imar planı incelemesine geçilir. b) Planlama Çalışmaları îmar planları, ülke, bölge, çevre ve kent verileri dikkate al ınarak; oturma, çal ışma, sosyal ve kültürel ihtiyaçlar, dinlenme, eğlenme ve bu fonksiyonlar arasında ulaşımı en iyi şekilde çözecek düzenlemeyi getirmek amac ı ile hazırlanmaktadır. Bu anlayış içinde, düzenlenen imar planlan, Bankam ız teknik elemanlar ı taraf ından mahallinde ve büroda incelemeye tabi tutulurlar. İmar planlarının inceleme ve de ğerlendirilmesi sırasında uyulması gereken kriterler aşağıda sıralanmıştır. İnceleme ve Değerlendirme Kriterleri 1) Üst Plan Kararları, Bölgeden Yaklaşım, Çevre İle İlişkiler Amaç ve Hedeflerde Tutarlılık • Ülke, bölge, alt bölge, metropoliten bölge ve çevre düzeni ölçe ğindeki plan kararlarına uygunluğu incelenir. • Planlamaya geçişte belirlenen "amaç" ve "hedeflere" uyumlulu ğu araştırılır. 2) Doğal Verilere Göre Olabilirlik • Planlamaya esas teşkil eden araştırma ve ön çalışmaların eksiksiz, planlamaya yeterli ve gerekli ölçüde olup olmad ığı incelenir. • Topografya, e ğim, jeoloji, iklim, toprak ve su durumu ile do ğal örtü gibi doğal veriler sentezi ile plan kararlarının özellikle nazım plan aşamasında değerlendirilmesi yapılır. • Uygulama plan aşamasında, ayn ı veriler, ayrıntıda getirilen önlem ve kararlarla yeniden test edilir. 3) Sosyo - Ekonomik Verilere Göre Olabilirlik • Planlamaya esas olacak Sosyo-ekonomikveriler sentezinin eksiksiz, yeterli ve gerekli ölçüde oluşu araştırılır. • Nüfus, işgücü, çalışma alanlarına göre projeksiyonlar, arazi mülkiyetleri, arazi birim fiyatları, koruma planlaması ilke ve kararlarını içeren sosyo ekonomik veriler sentezi ile plan kararlarının özellikle nazım plan aşamasında karşılaştırmalı değerlendirilmesi yapılır. Özellikle, yerleşme ve alan kullan ımı kararları ile kentsel altyapının çevre sorunları (kirlenme, gürültü gibi yaratma durumlar ı irdelenir. • Yeni kentsel yerleşme ve gelişme alanlarında yer seçimi kararlarının, sosyal, ekonomik yapı ve eğilimler i le karşılaştırmalı değerlendirilmesi nazım plan aşamasında yapılır. • Kentin çevreye yayılmasında, tarım potansiyelinin tarihsel arkeolojik değerlerin ve su kaynaklarının yitirilmemesi ilkesi dikkatle gözetilir. Plan kararlarının "kamu yararı" gözetmesi. Ülkeye ve topluma maliyeti pahal ı çözümlere yönelmemesi, kişi çıkarından çok toplumun yararlanmas ı ilkesine uyumlu olmas ına gayret edilir.
4) Arazi Kullanma - Bölgeleme ve Yerleşme Düzeni • Nazım plan aşamasında, planlamada bölgeleme ve kentsel alan kullan ımına ilişkin ilke kararlarının kendi iç tutarlılıkları, kentin ana fonksiyonlar ı arasındaki ilişkiler sistemindeki gerçekçilik ve rasyonellik aran ır. • Genelde nüfus ve yap ı yoğunlukları ile ilgili tüm testler yapılır. • Uygulama planı ölçeğinde ayrıntıda, kent bölgelerinde yoğunluk ve, yap ı düzeni kararları irdelenir. Mülkiyetlere olabildiğince uyumluluk, bölünme (ifraz) ve yap ılanma koşullarında uygulanabilir ilkeleri gözetilir. • Farklı kentsel fonksiyonlar yükümlenen kent bölgelerinin yer seçimi yan ı sıra, büyüklükleri ve bu bölgelerde uygulanacak özel yap ılanma koşulları, gerekli hesaplamalar da yap ılarak irdelenir (ticaret bölgeleri, endüstri- depolama alanlar ı gibi). 5) Kentsel Altyapı ve Donanım • Kentsel sosyal donanım ve teknik altyap ıya ilişkin çözümlerde, yeterlilik ve rasyonellik plan kararları içeriğinde aranır. • Kent içi ve yakın, çevresi yol sisteminde, kademelerime ve yollar ın düşünülen kapasitelerine göre profil verilmesi, yola bağımlı diğer teknik altyapının olabilirliği ve maliyet boyutu irdelenir, gereğinde alternatif çözümler ara ştırılır. • Yerleşmenin büyüklü ğü gereğince "toplu taşımın" su yolu ve rayl ı ulaşımın rasyonel kullan ımı çözümleri araştırılır. Terminal, istasyon, iskele yer seçimlerinde isabet derecesi kentsel fonksiyonlar ve ilişkiler sistemi çerçevesinde araştırılır. • Okullar, sağlık, spor donanımı ile yeşil alanların standartlara uygunlu ğu- yeterliliği ve kent mekan ında uygun da ğılımları test edilir. • Tüm resmi ve idari yeni yapılar ile kentsel donanım alanlarının yer seçimi ve gerçekleştirilmelerinde ilgili kurumların görüşlerinin alınmasına çalışılır. • Büyük kentlerde yada özelli ği olan yerleşmelerde özellikle "merkezi iş alanları"nda, kıyı kesimlerinde, tarihsel çevre ve ticaret alanlar ında otopark ve yaya ula şımı ile ilgili sistem çözümleri aranır. 6) Planın Gerçekleşme Olanağı ve İmar Açısından Uygulanabilirlik. Yerle şmenin daha önceki planlama ve imar uygulamas ı süreci incelenir. Varsa önceki planlar ın uygulamadaki yönlendirme ve başarı durumu ile planlar ın ömürleri incelenir. • Planın sosyo ekonomik ve fiziksel yapıya ne ölçüde uyum gösterdi ği ve gelişme eğilimlerine ne ölçüde yön verdi ği irdelenir. Kamu mülkiyetindeki alanlarda getirilen kullan ışlara ne amaçland ığı araştırılır, rant yerine toplum yarar ına kullanış getirilmesine çalışılır. • Kent toprağının ekonomik de ğeri ile önerilen kullan ış arasındaki ilişki araştırılır. • Plan kararlarının, bugünkü mülkiyet durumu, yap ılaşmalar ve ifrazlarla tutarl ılığına bakılır. • Plan üzerinde ve özel i şaretlerde getirilen "uygulamas ı gerekli plan hükümleri" ve özel "plan koşulları"nın yeterliliği ve gerekliliği araştırılır, gerek görülüyorsa yeni hükümler ve ko şullar eklenir. Yukarıda maddeler halinde s ıralanan kriterlere göre incelenen imar plan ı ve araştırmaları eksikler varsa düzeltilmek üzere iade edilir. Düzeltilip teslim edilen planlar tekrar incelenir ve uygun görülmesi halinde onanmak üzere ilgili idareye gönderilir. c) Onama Mutlak bilinmesi gerekli hususlardan birisi de planlar ın hangi idare taraf ından onanaca ğıdır. Bu konuda da k ısa bilgi vermek yararl ı olacaktır. 1) Planların elde edilmesi sürecinde, İmar Kanunu ve Yönetmelikleri ile şehircilik ilkelerine uygun olarak düzenlenen planlar, belediye ve mücavir alan s ınırları içinde kalıyorsa belediye meclisleri, belediye ve mücavir alan s ınırları dışında kal ıyorsa İl İdare Kurulu Kararlar ı ile onanarak yürürlü ğe girerler. 2) 1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Plan kararlar ında bütünlük ve devaml ılık sağlanması için İmar Kanununun 9. maddesi uyarınca çevre düzeni planlan Bay ındırlık ve İskan Bakanl ığınca onanmaktad ır. 3) 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu uyar ınca Bakanlar kurulu Karar ı ile ilan edilen Turizm
Bölge, Merkez ve Alanlar ı'nda 1/25.000 ve 1/5.000 ölçekli naz ım imar planlan ve de ğişikliklerinin onama işlemleri Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca, bu şekilde onanan naz ım planlara göre hazırlanan 1/1000 ölçekli uygulama imar planlar ı; a) Turizm amaçlı kullanım kararlan içeriyorsa Turizm Bakanl ığı taraf ından, b) Turizm dışı, çeşitli kullanım.kararları içeren bölümleri ise Turizm Bakanlığı'nın görüşü alındıktan sonra ilgili idare taraf ından onanmaktad ır. 4) 2782 sayılı Çevre Kanunu'nun 9. maddesi uyar ınca "Özel Çevre Koruma Bölgesi" olarak ilan edilen alanlarda, imar planı yapmak, yapt ırmak, her ölçekteki planları revize etmek ve re'sen onaylamak yetkisi 383 say ılı Kanun Hükmünde Kararname ile Ba şbakanlık Özel Çevre Koruma Kurulu Başkanlığına verilmiştir. 5) 388 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Güneydo ğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığına, bölge kapsam ındaki illerde naz ım ve uygulama imar planlar ı ile bunlar üzerinde yap ılacak revizyon ve değişiklikleri yapmak, yaptırmak ve onamak yetkileri verilmiştir. 6) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varl ıklarını Koruma Kanunu'nun 3386 say ılı Kanunla de ğiştirilen 17. maddesine göre, koruma kurullar ınca SİT alanı ilan edilen, bölgeleme, imar plan ı uygulaması durdurulmakta, koruma amaçl ı imar planı yapılıp, koruma kurullar ınca uygun görüldükten sonra, Belediye veya Valilikçe onanmaktad ır. 7) Belediye hudutlar ı ve mücavir alanlar içerisinde bulunan, ve özelle ştirme programına alınmış kuruluşlara ait arsa ve arazilerin, mevzii imar planlarını yapma ve onama yetkisi 4046 sayılı kanunla "Özelleştirme Yüksek Kuruluna" verilmi ştir. Bilindiği üzere Daire Başkanlığımızda ve Bölge Müdürlüklerimizde imar planlar ına esas teşkil edecek jeolojik raporların düzenlenmesi yan ı sıra üniversite döner sermayeleri ve özel jeoloji büroları taraf ından haz ırlanan jeolojik etütler de incelenmekte ve uygun görülmesi durumunda onanmaktad ır. Bu konuda da k ısaca bilgi vermek yararl ı olacakt ır. İmar planına esas olacak bu jeolojik raporlar ın aracı, yerleşim açısından zeminleri de ğerlendirmek; Bu amaçla yerle şime koşullu veya ko şulsuz uygun ile uygun olmayan alanlar ı belirlemektir. Bankam ızca hazırlanmış jeolojik raporların bazı özel büro ve Üniversite Döner Sermayelerince de ğiştirildiği ve heyelanl ı alanların yerleşime açıldığı belirlendiğinden, Bayındırlık ve İskan Bakanl ığının 17.8.1987 gün ve B.09.1634 say ılı genelgesi yayınlanmıştır. Bakanl ığımızın bu genelgesine göre: Özel Büro ve Üniversite Döner sermayeleri taraf ından hazırlanan jeolojik etüd raporlar ının geçerli olabilmesi için, İller Bankası veya Afet İşleri Genel Müdürlüğünce kontrol edilip onaylanması şartı getirilmiştir. Bankamız, özel jeolojik etüd raporlar ının kontrol ve onaylama i şlemlerini en kısa sürede ve yerinde çözülebilmesi amac ıyla, bu hizmetleri Bölge Müdürlükleri baz ında da yürütmeye ba şlamış ve bu amaçla çe şitli tarihlerde 4 ayr ı genelge yayınlanmıştır. Söz konusu genelgelerle; Afet İşleri Genel Müdürlüğü ile ortaklaşa hazırlanan raporlarda şekil-içerik birlikteliği sağlamak amacıyla düzenlenmi ş rapor formu, inceleme ve onama i şlemleri ile ilgili uyulması gereken kurallar ve al ınacak kontrol ücreti ile bilgiler Bölge Müdürlüklerimize bildirilmiştir. Herhangi bir belediyenin mücavir alan s ınırları içinde kalan alanlarla ilgili tüm özel jeolojik etüd raporlar ı önce Genel Müdürlü ğümüze verilmektedir. Burada amaç, raporlar ın Bankamız veya Afet İşleri Genel Müdürlüğü taraf ından incelenmiş bir saha ile ilgili olup olmadığı, ilgili ise istenilen ayrıntılara sahip olup olmadığı veya afete maruz Bölge karar ının bulunup bulunmadığının araştırılmasıdır. Bu araştırmadan sonra raporlar, eleman ve i ş durumuna göre Genel Müdürlü ğümüz veya Bölge Müdürlüklerimizce kontrol edilip onaylanmaktad ır. Belediye mücavir alanları dışında kalan jeolojik etüd raporları ise doğrudan Bölge Müdürlüklerimize verilmekte ve tüm i şlemler ilgili Bölgelerden yürütülmektedir. Bankam ıza ulaşan raporlarda etkin bir kontrol hizmeti sürdürülmektedir. Ancak onaylanan raporlarla uygulanmas ı istenen teknik ko şulların, belediyelerde
yeterli sayıda ve nitelikte teknik eleman olmamas ı nedeniyle, zaman zaman istenilen şekilde yerine getirilmediğine tanık olmaktayız. Bu nedenle Bölge Müdürlüklerimizde Jeoloji Mühendislerinin sayılarının artırılması durumunda, teknik ko şulların uygulanma a şamasında da, Bankam ız kontrol hizmeti verebilecektir. Ayrıca gerek Belediyelerin sorumlu olduğu mücavir alan sınırları içinde, gerekse Valiliklerin sorumlu olduğu mücavir alan sınırları dışında, Bayındırlık ve İskan Bakanlığının genelgesine rağmen, jeolojik etüd raporu olmadan yap ılar inşa edilmekte veya onaylanmadan işleme koyulan jeolojik etüd raporları da bulunmaktad ır. İlgili Belediyelerin teknik konularda sürekli bilgilenmelerinin sağlanması sağlıklı kentler oluşturmakta atılan adımlardan önemli birisini oluşturacakt ır.
Harita Dairesi Ba şkanlığı Faaliyet Alanı ile İlgili Bildiriler
HARİTA VE PROJELERİN YAPIMINDA UYGULANAN KONTROLLÜK HİZMETLERİNİN ETKİNLİĞİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ HARİTA DAİRESİ BAŞKANLIĞI Veysel ÇELİK - Daire Başkanı Harita mühendisliği; ülkenin gereksinim duydu ğu her ölçekteki haritalar ın üretimini, araziye ilişkin küçük, büyük tüm projelerin etüd ve uygulamalar ını gerçekle ştiren meslek dalıdır. Şöyle ki: Harita ve harita mühendislik hizmetleri tüm yat ırım ve mühendislik hizmetlerinin altyap ısını oluşturur. Sözgelimi kent planlamas ı ve imar planlan için gerekli kent haritalar ı, imar planı uygulamaları, parselasyon planlan, kadastro haritaları, kamulaştırma planlan, arazi toplulaştırma planlan, maden haritaları, vergilendirmeye esas değerleme haritaları, harita mühendislerinin yönetim ve denetiminde üretilmektedir. Karayolu, demiryolu, sulama, tünel ve benzeri mühendislik projelerinin etütlerinde projelendirmelerinde, bu projelerin araziye uygulanmas ı, belediye teknik hizmetlerinin (yol-sukanalizasyon vb.) proje yap ımlarında, harita mühendisli ğinin yoğun bir işlevi vardır. 1970'li yılların ikinci yansından itibaren mikro elektronik teknolojide h ızlı gelişmeler olmuş ve bu geli şmelere paralel bilgisayarların sağladığı olanaklarla da artmıştır. Bilgi ve teknolojideki bu gelişmeler bilgisayarların üretim içinde yo ğun kullanımım getirmiş ve bu de ğişim tüm mühendislik dallar ını etkilemiştir. Bugün artık harita mühendisli ğinde de bilgisayar, otomatik çizim sistemleri, grafik görüntü ekranlar ı ve sayısal çıkış veren yada otomatik kay ıt yaparı veri derleme donan ımları yoğun olarak kullanılmaktadır. Bugüne kadar klasik yöntemlerle yap ılan çizgisel haritada, bilgisayar destekli sayısal harita üretimine geçilmiştir. 1996 yılının ikinci yarısından itibaren Başkanl ığımızca yaptırılan tüm haritalar sayısal olarak üretilmektedir. Bu geli şmeler ışığında sayısal harita üretimine olanak sağlayan birim fiyatlar ve şartnameler haz ırlanarak uygulamaya konmu ştur. Ayrıca 1995'den itibaren uydu Jeodezisindeki geli şmeler dikkate alınarak GPS teknolojisinden yararlanmaya başlanmıştır. Bu sistemin bankam ıza kazand ırılması yönünde çal ışmalarımız devam etmektedir. Yerleşim yerlerinin ve belediyelerin imar ve altyap ı gereksinmelerini karşılamak için ilk adım olarak halihaz ır haritalarının yapılması gerekmektedir. Bankam ız Harita Daire Ba şkanlığı belediyelerin bu harita taleplerini toplayarak ayrılan ödenek miktar ına göre harita yat ırımlarını gerçekleştirmekte ve halihaz ır harita üretimi konusunda belediyelerin ihtiyaçlar ına cevap vermektedir. Halihaz ır harita için ayr ılan ödeneklerin s ınırlı olması ve halihazır harita taleplerinin de çok fazla olmas ı nedeniyle gerçekle şmeler çoğunlukla yüzde yüzleri aşmaktadır. Bunun için her yıl yatırım yönünden çok zorda kal ınmakta, ek ödenek imkanlar ı aranmaktad ır Ancak, yine de belediyelerin bütün talepleri de ğerlendirilememekte, talepler bir sonraki yıllara devredilerek, yine ödenek dahilinde kar şılanmaya çal ışılmaktadır. Dolayısıyla önceki yıllardan sonraki yıllara yoğun bir talep birikmesi olmaktad ır (Çözüm için de daha çok ödene ğe ihtiyaç duyulmaktad ır). 1997 yılı programında devam eden ve yeni projelerimiz için 700 Milyar TL. ödenek öngörülmü ştür. Sağlıklı bir çevre oluşturulabilmesi, yöre ihtiyaçlarını iyi gözeten projeler üretilmesiyle mümkündür. Bu projelerin haz ırlanabilmesi için harita ve imar plan ı hizmetlerinin tamamlanmas ı gerekmektedir. İmar hareketlerinin giri ş kapısı harita hizmetleridir. Haritas ı ve imar planı olmayan yerde, içmesuyu, kanalizasyon ve di ğer altyapı hizmetlerini yapmak mümkün de ğildir. Harita verileri her zaman altyap ının temelini oluşturduğundan tartışmasız doğru olarak kabul edilebilir olmalıdır. Bu güveni sıkı bir şekilde kendi kendine kontrol eden disiplinli bir mekanizma ile sağlayabiliriz. İlave, yenileme ve revizyon şeklinde yaptırılan halihazır harita işlerinde, harita sahasının sınırlarının tespiti ve tahdit krokisiyle keşif hesaplarının hazırlanması Bölge Müdürlüklerimizce yap ılmaktadır. Bölge Müdürlüklerimizce yap ılan harita keşif bedelleri, haritası yapılacak mevcut detayların, yoğunluğunun tahmini tespitleriyle elde edilmektedir. Bu nedenle ke şif bedellerinin
kesin hesap de ğerlerine yaklaşık çıkabilmesi ancak bölge kontrol mühendislerinin yapaca ğı titiz çalışmalara bağlıdır. Bankamızca ihale yoluyla yapt ırılan; halihazır harita alımı işlerinde, arazi ve büro kontrolleri Bölge Müdürlüklerimiz ile Merkezde Başkanl ığımızın müşterek çalışmasıyla yürütülmektedir. Bu nedenle, ihale suretiyle yapt ırılan halihazır haritaların, mahalli kontrollerinde işin büyüklü ğüne göre ve her kademede o kademenin tümü üzerinde do ğruluk kanaati gelinceye kadar arazi ve büro kontrolü yap ılarak (kontrol sisteminde merkez ile tüm bölgelerin ortak hareket edebilmesi için) közleşme eki özel şartnamenin 8. maddesine göre haz ırlanmış olan arazi kontrol raporlarının harita kontrol mühendisleri taraf ından sıhhatli bir şekilde doldurulmas ı ile mümkün olmaktadır. İşin arazi çalışmalarında kontrol hizmetlerinin etkinliğinin arttırılması için Bölge Müdürlüklerimizde ki kontrol mühendislerinin aşağıdaki husus/ara dikkat etmeleri gerekmektedir. 1. Tahdit ve keşif hazırlanırken mevcut haritanın revizyon veya çürütülerek yeniden yap ılması konusunda daha dikkatli karar vermeleri, 2. Tahdit sınırlarının ve köşe noktalarının daha belirgin ve do ğal noktalardan olmasına dikkat etmeleri (Tahdit krokisinin dış hudutlarını belirleyen sınır kırık noktalan, röperli noktalar, yani bu noktaların yükleniciye yer teslimi sırasında kolaylıkla gösterilebilecek noktalar olmal ıdır) 3. Meskun saha sınırlarının ve bina adetlerinin daha do ğru olarak tespit edilmesi, (Meskun saha sınır noktalan muhakkak ölçülerek tahdit krokisine i şlenmeli ve meskun alandaki bina say ısı gerçeğe çok yakın olarak tespit edilmelidir.) bu bina sayısı tespitinde çok dikkat edilmesi gerekmektedir. Çünkü harita alımında meskun sahaya tesis edilecek poligon say ısı, hektara düşen bina sayısına göre tespit edilmektedir. Bu nedenle eğer meskun alandaki bina sayısı hatalı tespit edilirse, bu durum hem ara istihkak ödemelerinin gerçeğe uygun yapılmamasını,hemdeişin sonunda kesin hesap sırasında keşif bedeli ile büyük farkların meydana gelmesine sebep olmaktadır. 4. İlave ve revizyon harita alımları için hazırlanan tahdit krokilerinde, mevcut haritanın 1/1000 ölçekli pafta lejantı yapılmalı, eğer mevcut haritanın tamamı tahdit krokisinde, gösterilemiyor ise ilave saha ile kenarlaşan kısmın muhakkak 1 / 1000 ölçekli pafta lejant ı yapılmalıdır. 5. Nirengi istikşaf kanavalarının hazırlanmasında 10 km civarındaki bütün ülke nirengilerinin araştırılmadığı dolayısıyla nirengi ağının yeterli ülke nirengisine ba ğlanılmadığı görülmekte olup bütün ülke nirengilerinin araştırılarak bulunamayanlara rapor düzenlenmeli, a ğın yeterli ülke nirengisine bağlantı yapılması sağlanmalıdır. 6. Bilindiği gibi 1996 yılının 2. yarısından itibaren sayısal harita üretimine tamamen geçilmiştir. Tüm arazi ölçümleri kayıt üniteli elektronik ölçü aletleri ile yapılmaktadır. Yükleniciler taraf ından teslim edilen disketlerin bozuk olup olmadığına bakabilmek için şantiyelerde bilgisayar istenmelidir. 7. Günümüzde teknoloji çok hızlı bir şekilde gelişmektedir. GPS teknolojisi de halihaz ır harita işlerinde kullanılmaya başlanmış, Bu sistem Harita Mühendisliğine büyük kolayl ıklar sağlamaktadır. Güç arazi koşullarında nirengi ölçü ve hesaplamalar ına çok büyük katkı sağlayan GPS teknolojisini bir kısım yüklenicilerimiz taraf ından kullanmaya başlamıştır. Kontrol mühendislerimizin GPS ölçüm yöntemini ve kontrolünü ilgili yayınlardan takip ederek kendilerini yetiştirmeleri gerekmektedir. (Bu sistem için gerekli olan alet ve donan ımlar ın alınması hususu yönetim kuruluna sunulmu ştur. Yönetim Kurulunca uygun görülmesi halinde S adet GPS ölçü aleti satın alacakt ır. Ayrı ca, yine yönetim kurulunca uygun görmesi halinde Bölge Müdürlüklerimiz için 18 adet kay ıt üniteli Elektronik Takeometre ve 18 adet nivo aleti sat ın al ınacakt ır.) 8. Düzenlenen kontrol raporlan ve hakedi ş raporlarının Başkanl ığımıza geciktirilmeden ulaştırılması, işlerin kontrollerinin yapılmasını daha etkin hale getirecektir. İşlerin daha sağlıklı yürütülebilmesi için sözleşme gereği işin devamı süresince iş başında bulunmas ı gereken şantiye mühendisi hakkında her arazi kontrolünde tutanak tutulmalı ve bir nüshası Başkanl ığımıza gönderilmelidir. Tutanakta şantiye mühendisinin arazide bulunmad ığı günler ayrıntılı bir şekilde belirtilmelidir. Bilindiği gibi İçmesuyu ve Kanalizasyon i şlerinde verilen harita hizmetlerinin kontrollü ğü de Bölge Müdürlüklerimizde harita mühendisleri taraf ından yapılmaktadır. Bu hizmetlerin kontrollüğünün daha etkin bir şekilde yürütülebilmesi için İçmesuyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanl ıklarının Harita Dairesi Başkanl ığı ile koordineli bir şekilde çal ışma içine girerek harita
mühendisliğindeki yeniliklerin bu sektörlere de yans ıması sağlanmalı, bu hizmetlerin proje yap ımı için faydalanılan yönetmeliklerin son gelişmeleri de içine alacak şekilde değiştirilmesi uygun olacakt ır. (Bu konularda daha etkin kontrolün yap ılabilmesi için Bölge Müdürlüklerimizden ald ığımı z uyar ılar do ğ rultusunda aşağıdaki hususlar ın yeniden ele al ınarak açıklığa kavu şturulması gerekmektedir). • Halihazır harita içerisinde kalan plankotelerde arazinin topo ğraf ık yapısı değişmemiş ise yeni plankote yapılıp, yapılmama konusu aç ıklığa kavu şturulmalıdır. • Yükleniciye ihale edilen proje i şlerinde genellikle yükleniciler arazi i şlerini bir topoğrafa vermekte ve güzergah da o eleman taraf ından tespit edilmektedir. Daha sonra yersel tetkik aşamasında güzergah ın hatalı olduğu tespit edildiğinde bu güzergah ın değiştirilerek yenilenmesi sıkıntı yaratmaktadır. Bunun önlenebilmesi için güzergah tespitinde işin yüklenicisi ile birlikte bir harita mühendisinin mahallinde güzergah ı tespit etmesi ve Bölge Müdürlü ğüne bu aşamada bilgi vermesi daha sa ğlıklı bir çalışmayı sağlaması açısından çok önemlidir. Projelerin yersel tetkik ve kontrolünde harita mühendisi imzas ı şartı olmasına rağmen harita içi yapan ın harita mühendisi olmas ı ve imzası aranmamaktadır. Proje arazi işleri başlandığında ve bitirildiğinde arazi çalışmalarım yaparı ekip iş mahallinden ayr ılmadan Bölge Müdürlü ğüne bilgi vermeli ve gerekli ara kontroller yapılabilmelidir. Ayrıca tetkikler neticesinde yapılan haritalarda al ım noktası noksanlığı, detay noksanlığı, haritanın yeterli boyutta alınmaması, takeometre ve nivelman ölçülerinde hata ve noksanlar, şehir haritalarına bağlanılmaması, poligon ve some noktalar ının betonlanmaması, röperlenmemesi, yeterli sıklıkta RS atılmaması gibi temel esaslarla genellikle kar şılaşıldığı, Bu durumun ise yap ılan haritanın tekrar ele al ınmasına ve zaman kayb ına sebep olmaktad ır. Bu nedenle haritalar sorumlu kişilere yaptırılmalı, Harita Mühendisi imzas ı aranmalı ve işin başlangıcından sonuna dek Bölge Müdürlüklerimizin denetiminde olmal ıdır. Harita yapım tekniği teknolojik gelişmelere bağlı olarak değişmektedir. Günümüz teknolojisiyle yapıları ölçüler bilgisayar ortamında değerlendirilip otomatik çizimlerle elde edildiğinden bölgelerimizde eksik olan bilgisayar yaz ılım ve donan ımlarının tamamlanması gerekmektedir. Yeni bir teknoloji olan GPS teknolojisi de harita i şlerinde kullanılmaya başlanılmıştır. Bu konuda yeterli bilgi birikimi ve deneyimin olu şmasıyla şartname ve birim fiyat hazırlama çalışmalarına başlanılacaktır. Genel Müdürlüğümüzce sat ın alınmakta olan GPS sistemi, Ba şkanlığımız ve bölgelerimizin bu teknoloji ile ilgili, bilgi birikimi ve deneyimlerine büyük katk ı sağlayacaktır. İşlerin; sözleşme, teknik yönetmelik ve özel şartname hükümlerine uygun olarak sorunsuz bir şekilde yapılabilmesi, ve her bölgede e şdeğer şekilde kontrol edilebilmesi, bölge kontrol mühendislerinin titiz çal ışması ve teknolojik gelişmeleri izleyerek kendilerini haz ırlamaları ile mümkün olacakt ır.
Makine ve Sondaj Dairesi Ba şkanlığı Faaliyet Alanı ile İlgili Bildiriler
İÇMESUYU AMAÇLI SONDAJ KUYULARININ AÇIMI VE İNŞAASINDA UYGULANAN KONTROLLÜK HİZMETLERİNİN ETKİNLİĞİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MAKİNE SONDAJ DAİRESİ BAŞKANLIĞI Yusuf ŞİMŞEK Daire Başkan Vekili Sayın Genel Müdürüm, Genel Müdür Yard ımcılarım ve Değerli Arkadaşlarım, Ben de sizlere Makine ve Sondaj Dairesi Başkanlığınca yapılmakta olan İçmesuyu Sondaj kuyularının açılması ve inşasında uygulanan kontrollük hizmetlerinin etkinlikleri hakk ında bilgi sunmaya çal ışacağım. Ülkemizin nüfusu sürekli artmas ına rağmen akarsu, göl, kaynak ve yeralt ı sularımız sürekli kirletilmekte, debilerinde azalmalar görülmektedir. Mevcut kaynak sular ının çoğu sulama suyu olarak kullanılmaları, özellikle nüfus artışı ve göçler nedeniyle Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerindeki beldeler ile Anadolu'nun baz ı yerlerinde görülen nüfus fazlalaşmasından dolayı belediyelerin içmesuyu talebi artmaktad ır. Bu talebin kar şılanmasının bir çözümü de içmesuyu sondajları yardımıyla önceden varl ığı tespit edilemeyen yeni içilebilir yeraltı suyu bulunduran havzalar ın tespit edilmesiyle mümkündür. Makine ve Sondaj Daire Ba şkanl ığımızdan açılması istenen içmesuyu sondaj kuyular ının; açılacak olan kuyunun bulundu ğu bölge, aciliyet, formasyon zorlu ğu, su kalite sorunu ve sondaj ekiplerimizin makine ve teçhizat durumlar ı düşünülerek -grupland ırmaları yapıldıktan sonra emanet veya ihale yöntemi ile aç ılacağı belirlenmektedir. Bu nedenle seminer konumu iki ana ba şlıkta toplayarak özetlemek istiyorum. Bunlardan birincisi "Emanet yöntemi ile yapılan sondaj çalışmaları ve kontrollük hizmetlerinin yürütülmesi" ikincisi ise " İhale yöntemi ile yap ılan sondaj çalışmaları ve kontrollük hizmetlerinin yürütülmesi" dir.
a) Emanet Yöntemi İle Yapılan Sondaj Çalışmaları Ve Kontrollük Hizmetlerinin Yürütülmesi Emanet yöntemi ile aç ılacak içmesuyu sondaj kuyular ı ve daha önce aç ılmış olan kuyular ın temizliği su tecrübelerinin yap ılarak kuyulardan su numunelerinin al ınması için oluşturulan sondaj ve su tecrübe emanet komisyonlar ının kontrollük hizmetleri Yönetim Kurulu'nun 16.02.1990 tarih ve 7199 sayılı kararlar ıyla kabul edilen Çal ışma Yönetmeliği ve 1984 yılı sondaj ve su tecrübe emanet komisyonu çalışmalarında uyulmas ı gereken esaslar çerçevesinde yürürlükteki kanun, tüzük, yönetmelik, genelge, talimat ve emirlere göre yürütülmektedir. Türkiye'miz genelinde içmesuyu ihtiyac ını yeraltı sularından karşılayan belediyelerimizin içmesuyu için gerekli derin kuyu sondaj taleplerini yerine getirebilmek için 1997 y ılı itibarıyla sondaj çalışmaları 11 adet sondaj ve 3 adet su tecrübe ekibince yürütülmektedir.Her geçen gün artan talebin karşılanması ve verimin yükseltilmesi için kapasitesi daha yüksek kombine tip sondaj makinalar ına ihtiyaç duyulmakta olup ihtiyaca paralel olarak bu makine ve ekipmanlar ın temini sağlanmaktadır. Sondaj ve su tecrübe şantiyelerimizde görev yapan, ba şta komisyon başkanı jeoloji mühendisleri, teknik üye olarak görevlendirilen kadrolu sondörler, kadrolu şoförler, geçici işçilerimizin ve şantiyede bulunan araç, makina ve ekipmanlar ının onarım ve bakımlarının rantabl bir şekilde yapılmasını sağlamak amacıyla kadrolu usta ve yard ımcıları ile takviyesinin sağlanması için gerekli çal ışmalar sürdürülmekte ve ekiplerde görev alan personelimizin bilgi ve tecrübelerinin arttırılması için eğitim seminerleri ve kurslar düzenlenerek en iyi şekilde yetiştirilmelerine sürekli gayret sarf edilmektedir. İçmesuyu çalışmalarından alman olumlu sonuçların arttırılması, kuru kuyu sayısının minimuma düşürülmesinde tespit edilen sondaj lokasyonlar ının önemi çok büyük olup bu maksatla yapılan jeolojik, hidrojeolojik ve jeofizik etütler daha da önem kazanmaktad ır. Sondaj çalışmalarında ve lokasyon tespitlerinde, komisyon ba şkanı olarak görev yapan jeoloji mühendisi elemanlarımızın önerileri ve de ğerlendirmeleri ışığı altında yapılan çalışmalardan da son derece olumlu sonuçlar al ındığı gözlenmektedir. Emanet ve ihale yöntemi ile yap ılan içme suyu sondaj çal ışmalarını olumsuz yönde etkileyen problemlerin biri de kuyu yeri muvafakat sorunudur. Beldelerin içme suyu sondajlar ının yapılması için giden sondaj ekipleri arazi sahipleri ve köylülerin direni şi ile karşılaşmakta bazen günlerce sondaj ekibi bekletildikten sonra kuyular aç ılamadan sondaj ekibi başka yere nakledilmektedir. İş verimini azaltan, i şgücü, zaman ve para kayb ına sebep olan bu problemin asgariye indirilmesi için gerekli giri şimde bulunulmaktad ır. Kuyu lokasyonunun bulundu ğu yerin co ğrafi şartlan, yol durumu ile kuyu yerine ta şınması gereken malzeme, araç ve ta şıtların karşılaşacağı problemlerde iş verimini azaltan sebeplerdir. Tüm arazi zorluklarına karşın jeoloji mühendislerinin komisyon ba şkanı olarak görevlendirildikleri ve kontrollük hizmetlerinin merkezle birlikte yürütüldü ğü emanet yöntemi ile; aciliyet arz eden, su kalitesi kötü olabilecek, formasyon zorlu ğu bulunan, muvafakat problemi olan, sondaj s ırasında ilerlemede problem çıkabilecek içmesuyu sondaj kuyular ı açılarak şu hizmetlerin kontrolü yapılmaktadır. 1- Geçici işçilerin S.K.K. ve Bölge Çal ışma i şlemlerinin eksiksiz tamamlanmas ı. 2- Yapılan harcamalara kar şılık alman faturalar ın denetlenmesi. 3- Makina ve araçların çalışır halde bulundurulmas ı için tamir ve bakımlarının zamanında yapılması. 4- Formasyona uygun sondaj kuyu çal ışmalarının yapılması. 5- Sondaj kuyular ının çap ve derinliklerinin istenen çap ve derinlikte olmas ının sağlanması. 6- Sondaj kuyusuna indirilecek teçhiz borusunun çap ının ve tipinin seçilmesi. 7- Yıkama ve çak ıllamanın sondaj tekni ğine uygun olarak yapt ırılması. 8- Su kalitesini bozabilecek seviyelerin tecrit ettirilmesi. 9- Şilt sürmesi gözlenen havzalarda gerekli tedbirlerin al ınması. 10-İnkişaf ve su tecrübe çal ışmalarının sondaj tekni ğine uygun olarak yapt ırılması, formların hazırlatılması.
11- Fiziksel ve kimyasal ile bakteriyolojik su numunelerinin usulüne uygun olarak alınması. 12-Çıkabilecek sondaj güçlükleri ve sondaj kazalar ının önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması, ç ıkacak sorunlar ın çözülmesi. 13-Yap ılan sondaj çal ışmaları sonunda elde edilen bilgilerin süratli ve do ğru bir şekilde ulaştırılması. 14-Kuyu loğlarının ve sondaj bilgilerinin en do ğru ve tekni ğine uygun olarak hazırlanması. 15- Su verimi düşük veya kuru kuyulara bo ş yere teçhiz borular ının indirilmemesi. 16-Kuru çıkan kuyudan sonra aç ılacak di ğer kuyuların kuru çıkmasının önlenmesi gerekirse havza de ğişikliği önerilmesi. 17-Sondaj şantiyelerinin çalışma düzeninin sa ğlanması gibi çok çeşitli kontrollük hizmetleri emanet yöntemi ile ülkemiz genelinde ba şarı ile yürütülmektedir. Belediyelerin içme suyu ihtiyac ının karşılanması için evvelki yıllarda açılan kuyularda görülen malzeme dolmas ı ve verim düşmesi gibi nedenlerle Başkanl ığımızdan istenen kuyular ın temizlenmesi ve su tecrübe deneylerinin yap ılarak tahlil için su numunelerinin al ınması çalışmaları; oluşturulan üç adet su tecrübe emanet komisyon ba şkanl ığı ile yürütülerek elde edilen bilgiler hazırlanarak ilgili yerlere ula ştırılmaktadır. Başkanlığımızca emanet yöntemi ile yeralt ı sulan dışında zemin sondajlar ı, atık su boşalım kuyular ı ve jeoteknik çal ışmalar gibi ihtiyaç duyulan çal ışmaların programlanması ve yürütülmesi için Yapı İşleri ve Kanalizasyon Daire Ba şkanlıkları ile ortak çal ışmalarda kontrollük hizmetleri merkez sondaj birimleri ile görevlendirilen komisyon ba şkanlıklarınca ortak olarak yürütülerek yapılan çalışmaların sonuçları ile ilgili bilgiler birlikte çalışılan Daire Başkanlıklarına gönderilmektedir.
b) İhale Yöntemi İle Yapılan Sondaj Çalışmaları Ve Kontrollük Hizmetlerinin Yürütülmesi Başkanl ığımızca ihale yöntemi ile yapt ırılmakta olan sondaj i şleri ise genellikle co ğrafi yönden birbirlerine yakın olan ve aynı Bölge Müdürlüğünün çalışma alanında bulunan i şyerleri grupland ırılarak ihale edilmekte ve çal ışmalar sürdürülmektedir. İhale yoluyla yapt ırılacak sondaj i şleri Bankamız İhale Yönetmeli ğine göre ve Bankam ız genelinde uygulanan yöntemler kullan ılarak ihaleye çıkarılmaktadır. Hazırlanan sözleşme dosyası; Bankam ız Yapım İşleri Tip Sözleşme ve Teklif Şartnamesi ile İller Bankası Yapım İşleri Genel Şartnamesi, İnşaat Tesisat İşleri Kabul Yönetmeliği ayrıca İller Bankası Yeraltı suyu Derin Sondaj Kuyusu İnşasına Ait Teknik Şartname, Birim Fiyat Analizleri, Birim Fiyat Tarifleri, Birim Fiyat Cetveli ve ek olarak da DSİ Teknik Şartnamelerinden oluşmaktad ır. Sondaj kuyusu inşasına başlanıldığında işin tümü ile tamamlanması gerekmekte ve süreklilik arz etmektedir. Bu süreç içersinde meydana gelecek kesintiler kuyuda y ıkılmalara neden olabilir ve işin yenilenmesi zorunluluğu ortaya çıkabilir. Bu nedenle sondaj i şleri, tamamen zaman s ınırlaması olmadan takibi ve kontrolü gerektiren i şler arasında değerlendirilmelidir. Kuyunun sağlıklı bir şekilde açılıp inşasının yapılabilmesi için sözleşme eki olan İller Bankası Teknik Şartnamesi ve şartname ile ilintili olan DS İ Yeraltı suları Teknik Yönetmeli ği ve DSİ Yeraltı suları Teknik Şartnamesine uygun olarak in şaa edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, sondaj kuyular ının jeolojik etüt sonucu olu şturulan rapor ve ekindeki sondaj talimat ında belirtilen lokasyonlarda aç ılmasının sağlanması, tasdikli iş programında belirtilen süreler içerisinde i şlerin tamamlanmasının sağlanması, sözleşme dosyası içerisinde bulunan kuyu avan projesine uygunluğunun sağlanması, eğer sondaj lokasyonlarındaki jeolojik yap ılanma ve jeolojik istifin akifer özelliğine göre avan projeye göre de ğişiklik gerekiyorsa kontrollü ğün yetkisini kullanarak verilecek olan yaz ılı emirle değişiklik yapılarak sağlıklı sonucun al ınmasının sağlanmas ı, kuyudaki ilerleme esnasında her metrede al ınan kırıntı numunelerin sağlıklı bir şekilde alınması ve kayıtlara geçirilmesi, eğer alınan kırıntı numunelerinden akifer özelliği gösteren seviyelerin tespitinde tereddüde düşülüyorsa kuyuda jeofizik test yapt ırılması, kuyunun delme i şi tamamlandıktan sonra kuyunun inşası için gerekecek olan teçhiz borular ının tipleri, çapları ve boyları belirtilerek verilen
emirler doğrultusunda kuyunun in şasının sa ğlanması, teçhiz şeması verildikten sonra yapılacak olan borulama işleminin verilen talimata ve sondaj tekni ğine uygun olarak kuyuya inilmesinin temini, teçhiz işleminden sonra usulüne uygun ve belirtilen ve gereken süreler içerisinde kuyunun y ıkanıp çakıllama işleminin yapılması ve ardından kuyu inki şaf ı ve pompaj deneylerinin zaman geçirmeden ve süreleri içerisinde tamamlanmasının sağlanması, akiferlerin değişken özellikleri nedeniyle gerektiğinde ek sürelerle kuyu geliştirme ve pompaj işlemlerinin yapılmasının sağlanmasında kontrollük hizmetlerinin önemli katk ıları ve etkin denetimi gerekmektedir. Yukarıda bahse konu i şlemler ve kuyu aç ımı ve inşası sırasında oluşan işlemlerin, işletme esnasında gelebilecek olumsuzluklar ın veya problemlerin giderilmesinde yararlan ılmasını teminen yazılı belgeler şeklinde kalmas ı için sondaj vardiya defterlerinin, kuyu durumu ve kullan ılan teçhizat formlarının, kuyuların su verim deneyleri esnas ında alman tüm ölçümlerin sa ğlıklı bir şekilde yazılmasının sa ğlanması da önemlidir. Bunun yan ı sıra kuyuların sağlıklı açılabilmesi için gerekli olan ekip ve ekipmanlar ile personel sayısı ve niteliğinin yeterli olup olmadığı, ayrıca yüklenici firmanın kuyunun delme aşamasından başlayarak tüm işlemleri tamamlayana kadar i şin başında sondaj i şlerinden anlayan deneyimli jeoloji mühendisinin ve sondörün bulunmas ının sağlanmasında da kontrollüğün yetkilerinin etkin olarak kullan ılması gerekmektedir. Yukarıda bahsedilen konular ve i şin yapılması esnasında tutulan tutanak ve poz tespitleri sağlıklı yapılarak İller Bankası İçme ve Kullanma Suyu Sondaj İşleri Birim Fiyat Tarifleri ve İller Bankası İçme ve Kullanma Suyu Sondaj İşleri Birim Fiyat Cetveline göre istihkak düzenleyip ödeme yap ılmasına kadar etkin ve özenli kontrollük çal ışmaları gerekmektedir.
Sondaj Çalışmaları Sırasında Karşılaşılan Problemler ve Çözümler Yapılan kontrollüklerin sonucunda; 1- İnşası tamamlanan kuyulara ait devir-teslim tutanaklar ı değerlendirilmek üzere İçmesuyu Dairesi Başkanlığına biran önce ulaştırılması için en kısa sürede Başkanlığımıza gönderilmelidir. 2- İş bitiminde hazırlanacak kuyu lo ğları kısa sürede Başkanlığımıza ulaştırılmalıdır. 3- Grubun parasal takibinin yapılabilmesi için hazırlanıp onaylanarak tahakkuka bağlanan hakedi şlerin bir nüshas ı en k ısa sürede Başkanlığımıza gönderilmelidir. 4- Kesin hesapların Bankamız ilgili genelgelerine göre k ısa sürede tamamlanarak birer nüshas ının Başkanl ığımıza ulaştırılması gerekmektedir. 5- Açılan kuyulardan yeterli verim elde edilememesi sonucu harcanan emek ve para bo şa gitmektedir. Bu nedenle kuru kuyu say ısının azaltılabilmesi için jeolojik ve hidrojeolojik etütlerin çok iyi yap ılması gerekmektedir. 6- Sondaj kuyular ındaki litolojik korelasyonun do ğru yapılabilmesi için kırıntı numunelerin litolojik tanımlamaları sirkülasyon sıvısının kuyu içerisindeki yükselme h ızı da göz önüne al ınarak yapılmalıdır. 7- İlerleme sırasında geçilen formasyonun akifer özelli ğinin devam etmesi halinde avan projede belirtilen koşullarda kuyu derinlikleri artt ırılmalı ve akifer formasyon taban ına kuyu delinmelidir. 8- Kuyular tekniğine uygun olarak teçhiz edilmeli ve y ıkama-çakıllaması teknik şartnameye uygun şekilde özenli olarak yap ılmalıdır. 9- Kuyu geliştirme işleminin su berrak hale gelinceye kadar yap ılmasına özen gösterilmelidir. 10-Kuyularda su tecrübe çal ışmaları; mutlaka maksimum debi üzerinden 72 saat ölçüm al ınarak yaptırılmalı,fiziksel-kimyasal ve bakteriyolojik analizlerin sonuçlar ının sağlıklı olabilmesi için su numuneleri şartnamelere ve tekni ğine uygun olarak al ınmalıdır. 11-Su tecrübe çal ışmaları tamamlandıktan sonra teknik şartnamelere uygun olarak kuyu a ğzı kaynakla kapat ılmalı ve ağız betonu at ılmalıdır. 12-Kuyu logları standartlara uygun olarak haz ırlanmalı, çamur kaçağı seviyeleri, sondajda karşılaşılan güçlükler belirtilmelidir.
KONTROLLÜK HİZMETLERİNİN ÖNEMİ İLLER BANKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞI Hasan ÖZTÜRK - Müfettiş Bölge Müdürlüklerimizin teknik teftişlerinde tespit edilerek, cevapl ı tenkit raporlarının genel hususlar başlığı altında toplanan ve ilgili Daire Ba şkanlıklarına intikal ettirilen konular ın büyük bir çoğunluğu birçok konu şmacı taraf ından dile getirilmiş vb bu hususlarda al ınması gerekli tedbirler, düzeltilmesi vb tekrarlanmamas ı gereken durumlardan bahsedildi ğinden ayn ı konulardan tekrar söz etmek istemiyorum, ancak önemli gördü ğüm a şağıdaki hususlara de ğinmek istiyorum. 1. Teftişe başladığımız 1985 yılı ve müteakip yıllarda sıkça rastladığımız, istihkak arkasından bir önceki istihkak yerine iki önceki istihkak ın dü şülmesi veya fiyat farkı hesabında bir önceki istihkak fiyat farkı tutarı yerine iki önceki istihkak fiyat fark ı tutarının düşülmesi durumları en aza inmiş olmakla birlikte baz ı Bölgelerimizde hâlâ rastlanmaktad ır, bunun yanında baz ı işlerde şantiyede bulunmayan ihzarata, ihzarat bedeli ödenmesi, i şlerin kapsamındaki çeşitli binalara ait çatılar kullanılmış kereste ile teşkil edildiği halde yeni kereste ile çat ı yapılması pozundan ödeme yapılması gibi hiçbir zaman ho ş karşılanmayacak fazla ödemelere sebebiyet verildi ği hususlarına sıkça rastlanılmaktadır. Kontrol teşkilatınca gerekli hassasiyetin gösterilmesi durumunda bu tür hataların önüne mutlaka geçilebilecektir. 2. Çeşitli Bölgelere ait teknik teftişlerde tespit edildiği üzere istihkak tetkik gruplar ı teşkil edilmiş ve faal olarak çalıştırılmakla birlikte, hala baz ı Bölge Müdürlüklerinde bu hususa gereken önem henüz verilmemiş bulunmaktadır. İstihkakların bir kısmı bu grubun tetkikinden geçerken bir k ısmı bu grup dışındaki kontrol mühendislerine tetkik ettirilmekte ve imzalatt ırılmaktadır. Bu durum ise yanlışlıkların artmasına sebebiyet vermekte ve istenmeyen fazla ödemelere neden olmaktad ır. Belirtildiği şekildeki, istenmeyen durumların önüne geçilebilmesi bak ımından tecrübeli bir başmühendisin başında bulunduğu ihtisaslaşmış istihkak tetkik grubunun olu şturularak içmesuyu, kanalizasyon ye yapı sektörüne ait tüm istihkakların bu grubun tetkikinden geçirilmesi gerekli görülmektedir. Tüm Bölge Müdürlüklerince bu hususa gereken önem verilmelidir. 3. Yine bazı Bölge Müdürlüklerinde tespit edildiği üzere, kontrol mühendislerince çeşitli malzemelere ait malzeme bedel fark ı hesapları yapıldığı halde, fiyat farkı kararnameleri ve sözleşme hükümlerine göre istenilmesi gereken ilgili fatura as ılları yükleniciden al ınmakta ve tetkik grubuna verilmemekte olup, söz konusu faturalar istihkak tetkik grubunca yükleniciden istenilmekte; dolayısı ile faturaların geç verilmesi nedeni ile ya istihkak gecikmeli olarak tasdik edilmekte, ya da faturas ız olarak muhasebele ştirilerek tenkitlere mahal verilmektedir. Bu bak ımdan kontrol mühendislerince istihkaklar tetkike verilmeden fatura as ılları temin edilerek istihkak tetkik grubuna verilmesi gerekli görülmektedir. 4. Diğer bir husus ise sigorta konusudur. 1993 y ılı öncesi tip sözleşmelerde de bulundu ğu halde, 1993 ve sonras ına ait tip sözleşmelerde daha da netlik kazand ırılan, işin bütün k ısımlarını hakedi ş tutarları üzerinden, fiyat farklar ını, Bankaca verilmi ş malzemeyi ve ihzarat ı da kapsamak üzere yapılması gereken "ali risk" sigorta i şlemleri genelde 1993 yılı baskılı ve müteakip yıl sözleşmeleri ile ihale edilen işlerde istenilmekle birlikte , 1993 y ılı öncesine ait sözle şmelerle ihale edilen i şlerde istenilmemektedir. Halbuki sigorta mecburiyeti 1993 öncesi tip sözle şmelerde mevcuttur. Bu bakımdan bu hususa gereken önem verilmelidir. Yine sigorta konusu ile ilgili olarak tespit edildi ği üzere, genelde sigorta poliçeleri ve zeyilnameler üzerine konulan notlardan sigorta bedellerinin taksitle ödendi ği anlaşılmaktadır. Yine poliçelere konulan di ğer notlarda ise taksitlerin zaman ında ödenmemesi halinde sigortan ın geçersiz olacağı hükümleri bulunmaktad ır. Bu bakımdan sözleşme gereğince hakedişlerle birlikte bulundurulması gereken sigorta poliçeleri ile birlikte, poliçe taksitlerine ait ödeme makbuzlar ının da bulundurulması ve kontrollükçe takibi gerekli görülmektedir.Sigorta poliçelerinde tespit edilen diğer bir husus ise, muafiyet s ınırlarının 7.500$, 10.000$ gibi çok yüksek tespit edildi ğidir. Ayrıca
