GİZLİ TARİH I Yalçın Küçük Salyangoz Yayınları
Cemal Nadir Sok. Aksam Han Kat: 2 Cağaloğlu/İSTANBUL Tel: (212) 528 92 15, Fax: (212) 528 92 14 www.salyangoz.yayinlari.com Birinci Basım: Haziran 2006 (5000 adet) İkinci Basım: Temmuz 2006 (3000 adet) ISBN: 975-6277-27-0 Liste Fiyatı: 40,00 TL. Kitapyurdu Fiyatı: 28,00 TL. Yayın Yılı: 2006 428 sayfa İthal Kağıt 16,5x24 cm Karton Kapak ISBN:9756277270 Dili: TÜRKÇE
İçindekiler Önsöz 7 Gizli Tarih 25
Birinci Kitap: Masal Birinci Bölüm
Kırk Sekiz 29
İkinci Bölüm
Otuz Sekiz 49
Üçüncü Bölüm Yirmi Altı 63
Dördüncü Bölüm Yirmi İki 122
Beşinci Bölüm
Çanakkale 184
Altıncı Bölüm
Gelibolu’da Türklerle Savaşan Siyon Katır Birliği 201
Yedinci Bölüm
Kut Savaşları 215
Sekizinci Bölüm İnönü 231
Dokuzuncu Bölüm
Varlık Vergisi Hediyesi 238
İkinci Kitap: İşaret Fişekleri Birinci Bölüm
Seksen: Kemalizmin Sonu 279
İkinci Bölüm
Doksan Üç: İsrael Darbesi? 285
Üçüncü Bölüm
Seçimin Galibi TİT 289
Dördüncü Bölüm
İki Bin İki: Cumhuriyete Darbe 293
Beşinci Bölüm
İki Bin Üç: Osmanlı İçin Redd-i Miras 295
Altıncı Bölüm
Güler Hiç Kanırttı mı? 299
Yedinci Bölüm
Semitik Damarlarımız 333
Sekizinci Bölüm
Kemalizm'in Cenaze Töreni 361
Dokuzuncu Bölüm
Türkler ve Kürtler, Müslümanlar ve Yahudiler 368
Onuncu Bölüm
Edirne'nin İstirdatı 382
On Birinci Bölüm
Sol/Sağ! Sol/Sağ!.. 387 İndeks 409
ÖNSÖZ
Yoldaş-öğrenci, ağzını hırıldayan musluğa yapıştırıyordu, musluğu derin derin içine çekiyordu; Terkos Gölü'nden su çıkarmaya çalıştığını anlıyordum. Yatılı lisedeydik, İstanbul'un susuzluğu yatılılar için çok zordu, o zamanlar "leyli" diyorduk ve gündüzlüler'e de "nehari" sözcüğünü kullanıyorduk ve öğle yemeğine giden, anlamındadır, Farisi "nehar hordan" birleşik fiilinden geliyor; ben ise susuzluktan geliyorum, susuz kentlerde susuzluk, hürriyet hallerde, "dışarıda" demek istiyorum, daha kolaydır. Ben yapmadım ama gördüm. Benim yaptığım başka idi, ağzımı, var olan, tek ve en minimal deliğe yapıştırıyordum, hava çekiyordum. Bir pencere vardı, boyumdan yüksekteydi, havalandırmada çıkmaz bir yere bakıyordu ve sadece postal ve eski ayakkabı görebiliyordum, toz ateşliyorlardı ve bir metre kadar uzakta duvar vardı ve gök'ü göremiyordum. Gök görmek insanlığın büyük ayrıcalığıdır, yoksundum ve yoksulu idim. Gök görebilmek de bir hürriyet hali'dir. Sözde Şahin de burada olacaktı, Şahin, sevimli delimizdir. Varlıklı bir ailenin çocuğu olmalı ve o zamanlar, sanki Marx'tan önce ve Marx'tan sonra, Proudhon vardı, sanki "la propriété, c'est le vol" dictum'u, hüküm sürüyordu, Şahin'in bunu bildiğini sanmıyorum, o tarihte hiç bilmeyenler yeni yeni çıkıyordu, onlardandı, daha sonra hiç bilmeyenlerin kütle imalatı için imam-hatip liseleri çoğaltıldı; ama Osmanbey'de iki arkadaşı sırt sırta verip, bir sayı söyledikten sonra adımlıyorlarmış ve adımlarına denk çıkan mağazayı soyuyorlarmış, bu hesaba göre her oyunda iki mağazaya giriyorlardı. Ol zamanlar mı, eskide kaldı, büyük korku saldı, korkusu hala hükümdardır ve en büyükler en çok korkanlardır, "mülkiyet, hırsızlıktır", Proudhon'un bu sözünü doğru sayanların, büyük bir rahatlıkla ve hiç engelle karşılaşmadan "kamulaşma" yaptıkları yıllardı; sonunda hapse düşmüştü, işte beraberdik. ___________
NOTLAR: Bkz. KİTAPLAR “Pierre Joseph Proudhon – What Is Property? / Philosophy Of Misery?”)
7
Bazı açılardan, İngiliz Devrimi, On Yedinci yüzyıl ve adı üzerinde "Glorious Revolution", Büyük Fransız Devrimi'nden daha zengindir; sol ton, giysili geliyordu. Orada çok daha dinsel-kisveliydi, ama derin solcudur; devrim ve ebedi kurtuluş ya da sonsuz mutluluk iç içe, başka bir söyleyişle, ayrılmaz bütünlüktedir. Yine solculuk ile gasp'ı, dışarıda da içerde de, ayıramadığımız günlerdeydik ve o kadar kamulaştırma yapmıştı ki, "kurtuluşumuz, deliliğimizdedir" inancına varmıştı, sanki "tek yol, delilik" diyordu. Bunun ailesinin nazariyesi olduğunu biliyorduk, fakat “eyi” tatbik ediyordu, gündüzleri düz duvarlara mükemmel tırmanıyor ve geceleri sabaha kadar mükemmel horoz oluyordu, güzel ötüyordu; "idare", Şahin'in deli olduğuna inanıyordu. Deliliğini ölçtürmek üzere hastaneci olduğu zamandaydık ve ben yalnızdım. Şahin deli taklidi yapıyordu. Ben akıllı taklidi yapıyordum. İnsan, bir tarifler bütünüdür. Tariflerden çıktığı zaman ise sürü'dür. Determinizm ise, insanın, kendisini, tariflerinin zembereğinde bulması hali'dir; iradesinin, tariflerinin esiri olduğu zamanları kast ediyorum. Böyle hallerde hem hür'dür ve hem de tutsak; benim öyle olduğum hallerim ise çoktur. Hem açlık grevlerine ve hem de ölüm oruçlarına inanmıyordum, "doğru" bulmuyordum, denmek istiyorum; ama katılıyordum. Öleceğime inandığını anlar oldu, hiç dönmeyi düşünmedim, ancak, yaptığımın doğruluğuna inanmadan, ve ancak kendi tariflerime bağlı kalarak ölmekte olduğumu görüyordum. Ve ölüm yolundan dönemiyordum. İnsanın tarifleri gereği ölümü mü, büyük bir sevinç'tir.
8
Kıbrıs'ın Türk kesiminde savaşmıştım. Savaşta bir ara, karargahtan sarıldığımız ve yakında imha edileceğimiz haberi de gelmişti, "Varaşo" denilen ve bizim "Maraş" çığırdığımız mevziiye ulaşmış ve almıştık, karşıda İngiliz üssünün, Dikelia, ışıkları yanıyordu; sıcak bir Akdeniz gecesinde ılık rüzgarla makiler oynuyordu, bilmiyorduk, düşman-ordularını hücum halinde görüyorduk ve ölmek üzere olduğumuza inanıyorduk. İnandık, ölümü gördük, ama ölmedik; unuttum ve yıllar sonra, Kıbrıs'ın Elen kesiminde konferanslar veriyordum ve konferansları da televizyonlar naklediyorlardı. Başpiskopos Hazretleri dinlemiş, tanışmak istemiş, "insana benzemiyor" demiş, çoklukta, başta Annem, beni hiç benzetemediler, görmek istiyormuş, Elen-Ortodoks dünyasının en yükseğindedir, adı bana hediye ettiği gümüş tütsüde yazılıdır, bir sabah götürdüler. Ben, "insana benzemeyen insan" rolündeydim, çok hoş bir gün geçirdiğimi hatırlıyorum. Ben, Başpiskopos Hazretleri'ne, ölüm yolunu anlattım, her gün biraz daha yükselmektedir, nedense beyaz ve mavi'dir, pek güzel'dir ve Başpiskopos Hazretleri, karışık bir köyde büyümüş, Türk çocuklukarkadaşlarını anlattı ve çok güzel söylüyordu. O gün ikimiz, bir "Rum" Başpiskopos ve bir "Türk" insana benzemeyen insan, insanlığa doymuştuk. Güzel'dir. İnsan mı, bitmeyen güzellik'tir. Böyle düşünmek mi, solculuğun temeli'dir. *** Şahin'i, taammüden vermediklerini hala düşünüyorum.
9
Şahin yoklu, ama fareler çoktu. Yerin altındaydı ve karanlıktı, hava'ya fareler ortak oluyorlardı, çabuk bittiğinden anlıyordum. Ben, eyleme inanmıyordum, ama "idare", hapishanede gardiyanlar kolejine "idare" diyoruz, beni direnişin ele başı görüyordu. Ben o zamandan beri biliyorum, köylülerin idare lambası hariç, idare'ler hep yanlıştılar; ancak, bu konuda, yanlış olduklarını söyleyemiyordum. Çünkü tariflere aykırıdır; grev kırmak, tariflerimde yoktur. O zaman da adım biraz daha küçük olsaydı, grev kıramazdım. Halbuki ad, tariftir ve tariflerimiz, insanı yönetmektedir. İdare, üst üste'dir ve en üstteki de beni "elebaşı" sayıyordu ve yıldırmak istiyorlardı. Bu karanlık, Rusça sözcükle "izbe", yerin altında, sadece farelerin çok olduğu ve bir de her halde rutubeti arttırmak için hela suyunun sel olup aktığı yere, işte beni, yıldırmak üzere koydular, öyle düşünüyordum. Yılmamaya çalışıyordum. Gün ile geceyi birbirinden ayıramıyordum. Bir tek sorun vardı, hava bitiyordu. Üstteki pencereyi açmak da yetmiyordu. Kaldı ki açık pencerede soğuğa dayanmak zordur. Fareler de havamı kemiriyorlardı, hırsız ve insafsızdırlar. Biz zaten küçük hırsızlara hep fare diyoruz. Hücrenin en küçük ve tek deliğine ağzımı dayayıp hava çekmeye çalışıyordum. İşte o zaman hava'yı anladım. Hava, olmadığı zaman, var olduğu bilinen "şey" idi. Bu sözcüğü, şey'i, tırnak içine aldım, çünkü kullanmaktan çok korkarım, çünkü Baba'm, bilgisizliğin işareti sayardı ve "şey" dediğimiz zaman çok kızardı, "şey ne", bilmiyor musun, "öğrenmelisin", bu nedenle ben, şey'i ve Farsçası, falan ve filan'ı hiç kullanamıyorum. Baba'mdan korkuyordum, sonra Değerli Yargıcımız Turgut Okyay'dan da korkmaya başladım, hala "Kürt" ve "İstan" sözcüklerini yan yana getiremiyorum, her yan yana getirdiğimde bana beş yıl hapis veriyordu; herkes yan yana getiriyor, onlara, "bir şey" demiyordu ve bana hep beş yıl kesiyordu.
10
Aslında “bu şey” bahane, bana, hep beş yıl vermek istiyordu. Değildir, demekle de, hava'dır desem de, kurtulamıyordum, denedim. Şimdi daha çok söyleniyor, çünkü kopmak üzeredir. Şimdi artık en çok koparmak isleyenler, en çok "şey" ediyorlar. Bu beş yıllar, bu fareler; her halde havasız, bırakarak yıldırmak istiyorlardı. Ama ben yılmıyordum ve çünkü anlıyordum; bu vesileyle ben de, hava'yı havasızlık’ta anladım Çözümleyebildim ve bu vesileyle yetkinleştim, demek istiyorum. Sadece hava'yı değil, orkestra şefi'ni de böylece kavradım. Mustafa Kemal Paşa, kurtuluş mücadelesinin orkestra şefi'dir. Varken, yok olduğunu düşünebiliyorum. Yokluğunu düşünürken, varlığını görebiliyorum. Ve bir masal yazıyorum. Kazım Paşa Hazretleri, belki başta konsert maister idi. General Harbord Misyonu, manda şartlarını tetkik için, 1919 yılı sonunda, Erzurum'a geldiğinde, Kazım Paşa bir "ahenk" tertiplemişti. O zamanlar, konsere, "ahenk" diyorduk, ordumuzun genç zabitleri piyano, keman ve flüt icra ediyorlardı. Minimalistler'in her yıl bir kez maksimalistleri taşlama ayini yaptıkları Sarıkamış yakınındaydık. Belki sonra İsmet Paşa Hazretleri, konsert maister oldu. Belki de bu yüzden, daha sonraki yıllarda, konserleri hiç kaçırmadı. "Tutum Haftası" salonu, yine son başbakanlıklarının birinde, konser salonuna çevrildi, hala oradadır. Sadece konsert maisterle ahenk olmaz mı; masal'dır ve soruyorum. Koltukları tahta hatırlıyorum, araları dardılar, Paşa başbakan ve ben başbakanlıkta uzman yardımcısıydım, ama, bize de protokol davetiyesi geldiği oluyordu; Başvekil Paşa önde, biz birkaç sıra arkada, bazen solistleri ve çok zaman da Paşa'yı izlerdim.
11
İzleyerek büyük adamlığı kavramaya çalışıyordum. Artık heykellerine benzememeye başlamıştı. Mustafa Kemal Paşa'nın da, heykellerine benzediğini hiç düşünmedim. Çünkü heykellerinde bütün kahramanlar vardı. Heykelleri mi; onlar, bütün kahramanlarımızın tek heykelidirler. Resmi Tarih, işte budur. Tarih'e hiç benzememektedir. Bütün kahramanlardan bir kahraman heykeli yapma işi'dir. Hiç birine çalmamaktadır. Tarih olan, gizli tarih'tir. Gizli Tarih'i yazıyorum. Zor olduğunu biliyorum. Artık resmi tarih, sadece hutbe'dir. Bundan böyle ne camilerde ve ne de üniversitelerde yeri var. Yeri, sadece ana okulları'dır. Önceki "Fatih Sultan Mehmet" çalışmamı hatırlıyor ve hatırlatıyorum. Orada Osmanlı'nın kuruluşundaki resmi uyum ile ahenk'i yok etmiştim. Burada da aynı yöntem var; kurtuluş savaşı'nın kendisi bir savaş'tır. Çok kavgalı ve çok kanlı bir masal yazmış bulunuyorum. Savaşanların iç savaşını, ihmal edemeyiz. Ne kadar şaşırtıcı değil mi; İzmir'in ve İstanbul'un işgalinden sonra, İstanbul, Kemal Paşa Hazretleri'nin İngilizler'den pasaport alarak Samsun'a sefer eyleyebildiğini bildiğimize göre çok erkenden işgal edilmişti ve iki büyük şehrimizde, "kurtuluşa kadar", bir tek bombalama, bir tek suikast, bir tek siyaseten yangın çıkmamıştı. Öyle mi, değil mi ve eğer öyleyse bihakkın utanç vericidir. Gecikmiş utancımızı kayıtlara düşüyorum ve “milli” bir iş yapıyorum.
12
Doğru mu, o halde, işlerimiz çok kolaydı. “Kolay Devrim” diyebilir miyiz; isteyen bu masal'ı okur ve cevabını kendisi bulur, ben, bana yakışmayan "kaçamak" bir cevap verebiliyorum. 1908/1909 Devrimi, hayli kolaydı. Üç genç zabit, dağa çıktılar ve devrim oldu. Selanik'ten bir gönüllü ordusu, bazı kayıtlara göre yedi yüzü kayıtlı Yahudi idi, hareket etti ve devrim kurtuldu. Kolaydı ve "kolay oldu" diyebiliyorum. İç savaşlarıyla birlikte 1906-1926, sürekli devrim'dir. Ne kadar calib-i dikkat değil mi; Ankara'daki muvakkat hükümet, sonuçtan hiç tereddüt etmedi, 1919 başlarından 1923 sonlarına kadar, "kritik" ve dramatik anı olmayan bir tarihimiz var. İnönü'yü deşifre etmiştim, Sakarya'da bile en mühim meselenin enderunî olmaları mühimdir; masal'da var. Sanki zaferden emindiler. Cumhuriyet, 1925/1926 yılında kurulmuştur. Sosyal bilimlerin ve bilimsel tarihin kavramlarını kullandım. Leveller-düzleyiciler ve minimalist vs maksimalist kavgası bunlar arasındadır. Sonunda düzleyiciler düzlendiler ve minimalistler, maksimalistleri tasfiye ettiler. Kanlı'dır ve tasfiyede kan zorunludur. Musul bir hediye'dir. Minimalist felsefenin icabı sayabiliyoruz. Diğer taraftan "Varlık Vergisi", bir facia olmayıp, bir başka hediye ameliyesi'dir. Buna "primitif akümülasyon" diyoruz. Cumhuriyet tarihinde üç büyük primitif akümülasyon ya da "ilkel birikim" süreci ve dönemi var. Birincisi, savaş ve sürprizli mübadele işlerindedir. İkincisi, varlık vergisi yoluyladır. Üçüncüsü özelleştirme ve globalleşme dönemindedir. Üçüncüsü ile aktüel zamandayız ve bu masalda sadece ikincisi var. _____________
NOTLAR (KŞ): enderun=(Farsça) iç, yürek 13
Marx'ın primitif birikim formülasyonuna en çok Proudhon'un, "la propriété, c'est le vol" teoremine uymaktadır. Öyleyse “Marx vs Proudhon” tartışmasına da, bana hiç yakışmayan ortak bir çözüm buluyoruz, Marx, primitif akümülasyonu arızi görüyordu, daha temelli ise, Proudhon’un teoremi önem kazanmaktadır. Birincide büyük toprak ağalarını, ikincide büyük sanayi ve ticaret zenginlerini ve üçüncüde, "dünyaca ünlü" dolar-milyarderlerini yaratabildik. Öyleyse benim "iç savaş" nazariyelerimi daha ciddiye alma zarureti var. İç savaş mı, "c'est vol" (hırsızlık) diyebiliyoruz. Varlık Vergisi'nde mülklerin türkifikasyonunu görmek, tam bir falsifikasyondur. Ya iktisat tarihi ya da türklük falsifiye edilmektedir ve sanıyorum, ikisi birden işlenmektedir. Şimdi buradayız ve demek, gözümüzü açıyoruz. Daha önce de not etmiştim, alışkanlık, insanın en büyük dostudur; yaşamı kolaylaştırıyor. Zaman zaman ise en büyük düşmanı oluyor ve direnci azaltıyor; bu da insani damarların zayıflaması anlamındadır. Bilimde "association" ile bir benzetme yapabilirim; birlikte değişmeleri görebilmek, çözümlemeleri başlatabilmekte çok verimlidir. Ancak aynı zamanda çok yanıltıcı olabiliyor ve yanıltıcı neden-sonuç ilişkileri kurabiliyoruz. Bu uyarılarla, bir birlikte çıkışı tespit edebiliyorum; siyonizm ile turanizm çıkışları, nerde ise, aynı on yıldadır. İkisinde de bir "ana" yurt tarifi ve tespiti var; bizde "turanizm" tespiti Ziya Bey'e bağlanıyor ki, en yakın çalışma arkadaşının Moiz Kohen olduğunu biliyoruz. Daha sonraki yıllarda Munis Tekinalp adıyla kemalizmi kodifiye eden Kohen'in, siyonist kongrelere katıldığını ve Osmanlı topraklarını "vaad edilmiş" ülke ilan ettiğini biliyoruz. O halde siyonizm ile turanizm'i simetrik iki program olarak düşünebiliriz ve her halde, siyonizm, etkileyen rolündedir.
14
İki yanı var, turanizm’den söz ediyorum, birisi “Büyük Türkiye” çağrışımını içeriyor ve ikincisi, “Büyük Türkiye” projesini ölüme götürüyor. Bir bataklıkla ölümdür ki ölümlerin en kötülerinden birisi sayıyorum. Bu ayrı, ancak turanizm’in “Büyük Türkiye" çağrışımını görmeden hep kötülemek minimalizm'i açığa veren bir yaklaşım olmalıdır. Bu çerçevede, her yıl yapılan ve bir ilkokul müsameresini aşamayan Sarıkamış Gösterileri de minimalist ayinler arasında yer alıyorlar. Bazen daha gürültülü yapıyorlar; gürültünün yüksekliği ile ülkenin küçülmesine yatkınlık arasında bir korelasyon kurabiliyorum. Açıklaması, masal'dadır. Jön Türkler, bugünkülerden çok daha az dindardılar. Kompozisyonları da daha laik olmalarını zorluyordu. Kaldı ki, Alliance Universelle Israelite programı da laisizmi gerektiriyordu; marjinal olduğunu düşünmek de bir falsifikasyon'dur, dolayısıyla, jön türkizm'de pan-islamizm sadece dildedir. Jön Türkler'in büyük önderi Enver'in İç Asya'da ölmesine rağmen turanist bir ideolojisi yoktu; Enver, maksimalist olmakla beraber turanizmi ciddiye almıyordu. Ciddi olduğunun kanıtlarından birisidir. Mustafa Kemal ise minimalist olduğu için, by definition, turanizme uzaktı. Ancak Enver'in pan-türkist programı daha ciddiye aldığını düşünebiliyoruz. Bununla birlikte Suriye'yi tahkim etmeyi ve Mısır'ı yeniden almayı planladıklarını biliyoruz. O halde ortada hayli sulandırılmış bir pan-türkizm olduğunu tespit edebiliyoruz. Aklımız, varolana, yaşayabilene, rasyonalite ve jüstifikasyon yükleme eğilimindedir. Marx'ta kaybedenlerin hiçbirine rasyonalite yüklenmediğini fark ediyoruz, Levi-Srauss'un en büyük itirazı buradadır; milletlere, büyük uygarlıklara ulaşanlara asimilasyon kapısı göstermesi de bunun dikkate değer bir ispatıdır. Ne yazık kaybedenlerde hiçbir mantık ve rasyonalite bulamıyoruz.
15
O halde "imanlı" bir marksist dürtü ile, minimalizm ve Mustafa Kemal kazandığına göre, "doğrudur" demek durumundayız. Ayrıca, Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olma, ihtimali de anti-maksimalist bir ton taşıyor. Orkestra Şefi'nin temkini övülürken bu noktalar ön plana çıkıyor ki münasiptir. Ancak yazdığım masal'da kemalistler bir kollektivitedir. Kuruluşta, Mustafa Kemal'den çok daha komple "kemalistler" teşhis edebiliyorum. Kemal Paşa Hazretleri, adını verdiler. Heykeli oldular. Kuruluşta kemalistler, Mustafa Kemal'den ilerdedirler. Kaldı ki çökmektedir. Zaman-dışı rasyonalite var mı; henüz çöküşü, minimalizme bağlamak aşamasında değilim. Ancak çöküşü kavrayamayanların minimalist olduğunu kavrayabiliyorum. Sovyetler, tepeden çökmüştü. Önce tepeleri çürüdü ve sonra yıkmak için alttan bir tek taş bile atmadılar. Çökerken farkında bile görünmediler; tepedekiler kavrayamadı ve tabandakiler fark etmediler. Şunları her okuyuşumda titriyorum: "Kuşlar nasıl sevişir? Kediler nasıl sevişir? Biliyorum.
Lakin, bu köy halkının nasıl seviştiklerini tahmin edemiyorum. Bizim gibi, göz göze bakışırlar mı? El ele tutuşurlar mı? Dudak dudağa gelirler mi? Okşayışları nasıldır? Kalbin bir süt çanağı gibi kabarıp taştığı dakikada, ağızların çıkan sesin anlam ve ahengi nedir?”.
16
Burada, bu son okuyuşumda beni titreten nedir; en çok artık "köy halkı" sözcüklerini "üniversite halkı" olarak okuduğum zaman ilahi bir seda'nın titreşimlerini hissediyorum. Öğrencileri ve profesörleri beraber üniversite halkının sevişme ile bol ketçaplı bir macdonald hamburgerini dişleme arasında bir fark duyamadıklarını biliyorum. Artık bu ülkede "her şey", üniversite öğrencileri için, farksızlık eğrileri üzerindedir. Bir söğüt bedeni kadar idraksızdırlar; ülke, bağımsızlık, insan veya aşk ve onur kavramlarından yoksundurlar. Yakup Kadri, Yaban'da, "bunu yazarken, elim titriyor" diyordu. Şimdi üniversite halkı, öğrencisi profesöründen ve profesörü öğrencisinden cahil üniversite halkı, şimdi ülkenin en yabanı'dırlar. "Her memleketin üniversite halkıyla okumuş yazmış zümresi arasında,
aynı derin uçurum var mıdır, bilmiyorum. Fakat okumuş bir İstanbul çocuğu ile bir üniversite halkı arasında fark Londralı İngiliz'le bir Pencap'lı Hintli arasındaki farktan daha büyüktür." Anlaşılıyor, bazı küçük değişikliklerle Yakup Kadri'nin discours'unu bugüne
getirdim, doğru, artık üniversite sürüsünde hiçbir titreşim yoktur. Ne yazık ülke bölünmüştür ve bir avuç okumuş ile hiçbir titreşimi olmayan büyük bir sürü olarak ayrılmış haldeler. Ama barış içinde yaşıyorlar. İşte bunu yaparak, ebedi barış'ı sağlayacaklarını sandılar; sürüleştirme planlıdır ve en tepeden başlatıldığını biliyoruz. İşte böyle çökerttiler. Ve çökerttiklerini ve çöküşü kavrayamıyorlar. Bu da, bozanların bozulacakları teoremine uygundur. Köylüler mi; en çok gördüklerini ve ayrıca yalnızca gördüklerini seviyorlar. Sevmek mi, samandan aldıkları hazzı çıkarıyorlar. Üniversite öğrencileri mi, hazzı ve duymayı hiç bilmiyorlar. İnsan'dan çıkışı tarif ettiğimi biliyorum. Ey Türk Gençliği!, artık uçurumun dibindedir. Ve gerçekten bu düzenin temellerindedir. Çöküş mü, işte budur.
17
Bu nokta ise bizim masalımızda mühim bir yere sahip görünmektedir; insan şeması maymunu anlatıyor ve bugünkü üniversite halkı, Mütareke Çağı'nın "köylü halkı" ya da Osmanlı Halkı'dır, artık görüyoruz. Yakup Kadri, Yaban'da bunu yazıyordu, bugün ülkemizde "en yaban", hocası ile talebesiyle, üniversite cemaatı'dır, şimdi bu bilinçteyiz. Ve Yakup Kadri'nin Yaban'ı, gerçekten daha gerçektir; bütün yabancı müşahitlerin aynı sürüyü teşhis ettiklerini okuyoruz. Savaş istemeyen, mücadeleden kaçan, duyarsız ve vurdumduymaz ki, buna fiziksel dayanıklılıkla birleşince "direnç" diyoruz, bir halk vardı. Bir koltuğunu yastık yapıp varsa ceketini yorgan sayıyor, sanki kuş tüyü yatakta mışıl mışıl uyuyordu, "ne sağcı ve ne solcu idiler, sadece futbolcuydular", biz üniversite yıllarımızda sürü'yü böyle tarif ediyorduk. Bugün darülfünun sürüdür ve dün halk yok ve sürü vardı. Buradayız. Ancak buradan bakarsak kurtuluş savaşını anlayabiliriz. Mucize, işte bu sürü'yü, mücadeleci bir halk yapabilmededir. Bunda, çoğu küçük zabit ve genç subay olan Teşkilatı Mahsusa'nın rolünü birincil teşhis ediyoruz; Enver, Türk coğrafyasında ihtilaller çıkarmak üzere kurmuştu, isyan örgütlemeyi ve muvakkat hükümet kurmayı biliyorlardı, yetkinleşmişler. Buna bir de Ermeni ve Elen mülklerinin göz kamaştırıcı etkisini eklemek zorundayız; Ermeniler hedef oldular, Yahudiler ve Kripto'lar da hücuma geçtiler, Elenler, sessiz kalmayı tercih ettiler, belki de kurtlarla birlikte uludular, fark edilmemeyi ve unutulmayı hesapladılar, ama yine de mübadeleden kurtulamadılar, bunlar da var. Talan'da Kürtler baş müttefik ve birincil pay sahibi oldular ve bunun için de hem Sevr'e daha çok karşı çıktılar ve hem de Musul'u almayı hırsla istediler. Masal'ımız işte bu kadar basittir. Savaşlar'ın masalı mı; hemen izleyecek "savaşlar" kitabıma bırakıyorum.
18
Gizli Tarih’te çöküşü yazmıyorum. Çöküşü kabul ediyorum. Çöküş varsa, temellere ve kuruluşa bakmak zorundayız. Eğer bugün burada isek hiç birisini mistifiye edemeyiz. Tepeden çökertildiysek, kusur temellerdedir. Bu kadar kolay ve mukavemetsiz olarak çöktüyse, çok kolay kurulmuş olduğu sonucuna çıkıyoruz. Eğer deseleksiyon temelde varsa, temelden çöker, artık başka bir düşünce temeline açılıyoruz. Her aşamada, her adımda, Mustafa Kemal'den daha çok "kemalistler" varsa, bunu masal yapıyorum, bunlar bir sonraki adımda tasfiye edilmiş olsalar da, böylece ve belki de Mustafa Kemal'i ibra ediyorum. Katkıyı azaltmak, ibra etmektir ve belki de daha yükseklere çıkarıyorum. Bilmiyorum. Eğer çökecek olarak kurulduysa rolü azaltmak, ibra etmektir. Bu, "yaşasaydı çökmezdi" türünden mesih-görme rüyaları yerine, "kursaydı belki daha sağlam olurdu" türünden masalımsı anlatımı koymak demektir. Demek, başa dönüyoruz ve eksikliği orada görüyoruz; artık tamiri mümkün olmayan bir yerdeyiz ve o halde baştan almak zorundayız. Düşünmek, başlamaktır ve ancak başlayarak, düşünebiliyoruz. Masal'ın içinde sık sık, "Ey Türk Gençliği, birinci vazifen bu masala inanmamaktır" diyorum. Bunun için söylüyorum. Kaç kişi inanır; sayı, karpuz ticaretinde önemlidir. Ben, bu masal'a bir kişinin inanması halinde de, resmi tarih'in tarih olduğuna inanıyorum. Bana göre artık Bor'un pazarı bitmiştir, önde Niğde var.
19
Ama yine de emin değilim. Bu nedenle pek çok arkadaşımdan okumalarını istedim, daha çok vurgularla ilgili değerlendirmelerini almak istiyordum. Aldığım tepkilerin hepsinin özeti, "yeni" olduğudur; ancak bu akılcı ve haklı buldukları anlamına gelmiyordu. Ben bütün tepkilerden, çok eleştirenler dahi, çok sevinç duydum. Londra'da İlhan ve Sabri, İstanbul'da ve Ankara'da Cevat Hocam ve Mehmet Hocam, Fikret Bila, Soner Yalçın, Murat Yetkin, Gürkan Hacır ve İlber Hocam ve ayrıca benim ortak çalışma takımım, Deniz Hakyemez, Barış Zeren, Ufuk Berksoy hep okudular. Masal'ın sonu olan, "Varlık Vergisi Hediyesi" bölümünü hiçbir arkadaşıma göndermek imkanını bulamadım; ancak yazmak çok yaratıcıdır ve büyük heyecan kaynağıdır, bu bölümü yazarken çok heyecan duyduğumu not etmeden geçemiyorum. Bütün okuyucularıma, güçlenen arkadaşlığımla, derin şükranlarımı kaydediyorum. Ne mi dediler; söylenmesi tarif dışıdır. Ama ikisinden söz etmemin bizim mesleğimiz için, yazarlık mesleğinden söz ediyorum, yararlı olacağım biliyorum; Soner, malum tenkitlerin canlanabileceği kaygısını dillendiriyordu. Katılmadım, "Soner, biz o muharebeyi çoktan kazandık" dedim ve malum tenkitlerin her türlü iyi niyetten yoksun olduğunu biliyordum, yol açılmıştır ve bir tarik-i ilm oldu, hep birlikte başardık, kısır bilgi dünyamızı zenginleştirdik. Bu masalda "sabetayizm" hiç yoktur ve sadece, tarih, coğrafya veya dil bilgisi misali gerekli yerlerde ve minimal ölçüde yararlanmış bulunuyorum. Kuşkusuz Soner'in başka işaretleri de vardı, bendedir. Murat, ilk sekiz bölümü çok ciddi inceledi, yazılı olarak ciddi eleştiriler formüle etti. Uzun eleştirilerinin sonunda şunlar yer alıyordu; "...her siyaset müellifi gibi muhakkak Yalçın Küçük de, Mustafa Kemal'in yerinde olsa, Batı Cephesi'ni, ne zaman konuşulup, ne zaman iş yapılacağını bilen İsmet Paşa'ya emanet ederdi. Geçmişi yargılarken, biraz empati de gerekiyor." Burada tartışmayı usule uygun bulmuyorum, ancak Murat Yetkin'in notlarından bu çalışmamın çok tartışılacağını bir kez daha anlamış oldum. Buna çok sevindiğimi, bilineceğini varsaymakla beraber, yine de haber veriyorum.
20
Bütün aktörlerin yerine geçebilmeyi, empati, onlar misali düşünüp duyabilmeyi, becerebileceğimi düşünmüyorum. Her yeni çalışmamda , yapıyorum, bu nedenle o zamanların romanları ve anılarım tekrar tekrar okuyorum, fakat hepsi için empati mümkün görünmüyor. Ama aklımın çalışma dinamiği ile tarih içinde ve şimdiki zamanda toplumumuz işleyiş yasalarını, mümkün olduğu kadar, özdeşleştirmeye çalıştığım kesindir. Hiç kimsenin göremediklerini bulabilmemi buna bağlıyorum. Gizli Tarih'in bir ikinci cildini planlamış haldeyim, daha temelli ve kaynaklı, dip notlarla zenginleşmiş ve bin sayfaya yakın olmasını umut ediyorum. Masal, amma, bu tür bana yepyeni imkanlar veriyordu; ayrıca "gizli tarih" yazımlarında hep masal imkanlarından yararlanılmıştı. Hem Moğolların Gizli Tarihi'nde ve hem de Bizans'ın Gizli Tarihi'nde masal unsurlarını buluyoruz. Benimki bu adla yazılanların üçüncüsüdür. Bu ciltte bir de "işaret fişekleri" başlıklı ikinci kitap var. Burada da, konuyla ilgili bazı eski ve bir kısmı bilinmeyen işaretlerime yer verdim. 1979-1980 yılında, yüksek komutanların idareye el koymakla, Necmettin Erbakan'ı hapse atarak Erbakan'dan daha derin islamcıdinsel bir düzen getireceklerini haber veriyordum. Bu haberim üzerine benimle alay edip etmediklerini hatırlamıyorum, ancak tahmin ettiğimden çok daha fazla doğru çıktığı kesindir. İşte bunu, düşünülmesi mümkün olmayanı görebilmeyi, toplumumuzun çalışma yasaları ile aklımın çalışma dinamiklerini birbirine yaklaştırabilmeme bağlıyorum. Murat'ın söylediği empati değil, ancak bu yakınlığı kurduktan sonra ve bir başlangıç temeline bağlı olarak, toplumu bırakıp aklımı çalıştırmakla yetiniyorum; yazdıklarım, bu çalışmanın verimleridirler. Her halde genel olarak teori ve özel olarak teorik tarih bu olmalıdır. Amprisist bir yaklaşımdan uzağım, Einstein'in "önce teori" düsturuna bağlıyım; demek ki teoriyi kurduktan sonra maddeye iniyorum. O halde "masal", teori'dir, tekrarlıyorum.
21
Bu ikinci kitapta, "İşaret Fişekleri”, bazı mülakatlar da var, işaret fişekleri değerinde olduklarını sanıyorum. Sorularıyla, bu fişekleri ateşlemek üzere beni tahrik eden, Filiz Kıroğlu, İlhan Han, Nesrin Yanık Çorakbaş, Erol Elmas, Alper Görmüş ve tabii Gürkan Hacır'a sevgilerimi ve dostluklarımı yazıyorum. Nesrin Hanım ile buluşmamız Filiz Hanım ve İlhan Bey Dostlarımız ile yaptıklarımızın hemen arkasından geldi, birini ve sonuncuyu buraya aldım. Ancak ortaktır ve en çok ortaklığın, yaratıcılığına inanıyorum. Masal'a dönüyorum; İlber Ortaylı Hocam, bir resim profesörü misali, "şurada tonu arttır ve şurada azalt" dedi, bunun dışında hoşnut idi ve sevindim. Daha çok sevinmek mi, benim hevesimi Murat Bardakçı yazdı, rahatladım; İlber Hoca artık günlük işgallerini azaltıp tarih teorisine kapanmalıdır ve çok doğrudur. İlber kadar mükemmel donanımlı ve aynı zamanda parlak bir kafanın tarih mesleğine bir daha ne zaman düşeceğini kestiremiyorum. Bardakçı'ya bu işaretinden dolayı teşekkür ile duamızın kabulünü bekliyorum. Benim adıma da not etmiş olmaktadır. İşte böyle bakıyorum, öğretmenliğin peygamberliğe en yakın meslek olduğu yollu inancımı tekrarlayarak, yıllardır Fikret'in, bir üniversitede ders vermesini öneriyordum. "Doğuştan" sözünü pek sevmem, ama Fikret için kullanıyorum, doğuştan gazetecidir ve bunları öğretmek zorundadır. Başladığını sanıyorum; ilk sekiz bölümü hem okudu ve hem de inanılması zor bir dikkatle "tashih" etti, sayesinde bazı önemli yanlışları düzeltme imkanını buldum. Makineden çıkarıp okumuştu ve bazı yerlerin altını çizmişti; altını çizdiği yerlerin önümüzdeki yıllarda çok tartışılacağım tahmin edebiliyorum. Fikret Bila'ya da sevgilerimi yazıyorum.
22
İlhan Tekin, Sabri Çarmıklı, Cevat Hocam, Mehmet Hocam, bir an önce kitap olarak görmek istediler. Hakları var, bu arkadaşlarıma bir de Doktor Ekin Hanım'ı ve Fatma Hanım'ı katarsam, Hürriyet, büyük bir gazetecilik ile “beyaz şapkalı esrarengiz hanım” olarak tanıtmıştı, Fatma Hanım ve eşi Doktor Raşit Bey, bizim dostumuzlar ve beni hiçbir zaman kaynak sıkıntısında bırakmadılar. Bizim genç, takım da, Barış, Deniz, ve Ufuk, aradıklarımı bulmamda çok dakik ve istekli oldular, hepsine sevgilerimi yazıyorum. Daha verimli çalışmalar umut ediyorum. Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesi kütüphanelerine ve kuşkusuz yöneticileri ve kütüphanecilerine sonsuz şükranlarımı yazıyorum. Beni Ankara'ya bağlıyorlar. Tanrı'lar mı peygamberleri, yoksa peygamberler mi Tanrı'ları seçtiler; İnönü, Atatürk'e ve Lenin, Marx'a ne kadar muhtaçtılar, sorabiliyoruz. Belki de peygamberler, Tanrı'sız, kendilerini güvende hissetmiyorlar. Bunlar mı, akla gelmeyen sorulardandırlar ve masal'ımızda bunlar ve benzeri sorulardan daha çok var. Kabiliyetimin olmadığı yerleri saymakla bitiremiyorum, ama, en çok müzik ve resimde, yetenekten yoksun olduğumu biliyorum. Belki de bu nedenle, ressam ve kompozitörü hiç anlayamıyorum; bana hep erişilmez yaratıcılık verimleri olarak görünüyorlar. Belki de kompleks duyuyorum, yazarken, Türkçe sözcüklerle müzik ve Türkçe cümlelerle resim yapmaya çalıştığımı saklamıyorum. Masal, daha imkanlıdır.
yalçın küçük 17 Şubat Beşinci Yıl ankara
23-24
YALÇIN KÜÇÜK
GİZLİ TARİH 1
25-26
BİRİNCİ KİTAP
MASAL
27-28
BİRİNCİ BÖLÜM
KIRK SEKİZ
Şu sözü; "uydurma", ancak gerçekten daha doğru'dur, biliyoruz. Bizi uydurmaya özendiriyor; gerçek'e olan inancı sarsıyor mu, bilemiyoruz. İnsanlar, hangi coğrafyada ve hangi çağda uydururlar; daha doğrusu, çoklukla uydururlar, cevap vermek çok zor görünüyor. Ancak cevap ararken herhalde, ütopyaları ve ütopistleri incelemek yerindedir. Tek yol olduğunu sanmıyorum, yine de en verimlisi sayabiliriz. Ütopyacı geleneğimizin, nerede ise, hiç olmadığını , çok önceleri, işaret etmiştim ve her fırsatta devam ediyorum. Bundan ayrı olarak "red" alışkanlığımızın da eksikliğini hep söyleyip yazıyorum; birbiriyle bağlantılı olduğunu not etme zamanıdır. Ütopya, her zaman, var olan aklın dışına çıkmaktır ve yeni bir akıl kurmak üzere yola çıkmak'tır. Ütopya için, önce, bir " reddiye" gerekiyor; kurgu, bunu izliyor, bir akıl çerçevesindedir. Akıl ise her zaman dışarıdadır. Yeni akıl, varolanın dışına seyretmektir. Akıllı, dışarıda olanı içselleştirebilen'dir.
29
Ütopya kurucusu, var olan akıl düzleminin dışına çıkıyor, ama ne yazık, yine de bağlıdır. Öyleyse, Ütopyacı, hiçbir zaman, dışarıdaki akla ulaşamıyor ve bu yetersizlik, dışarıyı yoktoprak olarak tarif etmelerinden kaynaklanmıyor. Çünkü pratikte ütopyacı, akılda büyük sıçramayı ifade etmekle birlikte, mutlak olarak yetersiz kalabilmektedir; yok-toprak üzerinde "eski" akıl ile iş görmektedir. Not ediyoruz. Ne yazık, hem ütopya düzenlemede ve hem de kurgu'da çok zayıfız; "polisiye" kıtlığı, kurgu zaafiyetinin en göz alıcı göstergelerinden birisi olmalıdır; dünyada doğuşu, her halde tekeliyet düzeni ile eş zamanlı görünüyor, bir rastlantı sayamıyoruz. Çünkü tekeliyet, aynı zamanda, bilimsel anlatıma elverişli cinayetler ile komploların da sera'sıdır; küçülen insanların, mükemmel cinayet ve iyi kurulmuş komplolar ile var oldukları dönemdir, demek istiyorum. Tekellerle küçülen insanların, mükemmel cinayetler ve iyi örülmüş komplolarla büyümeyi denemeleri, insanlığın bir talihsizliğidir ve insanlığın topyekün bir talihsizliği olan tekeliyet düzeninin hükmüdür, de diyebiliriz. Aslında, mahkumiyet düzenidir. Devrim de bir büyüme yoludur ve ütopyacıların, devrim'i ihmal ederek sadece akla dayanmalarını da bu güzel insanların büyük eksikliği sayabiliriz. Kaybımız büyüktür, hala yaşıyoruz ve hala ödüyoruz. İyi kurulmuş komplolar, Orta Çağ'da ve feodal düzlemde de vardı. Mükemmel cinayetleri, tekeliyete borçluyuz. Aslında, toptan cinayet düzeni'dir. Bu üçlü yoksulluğumuza bir de masal'sızlığımızı eklersem, acaba tekrar mı yapmış oluyorum; hiç kuşkusuz tekrar sayabilirim. Çünkü diğer üçünde var, daha doğrusu üçlü yoklukta, masal kıtlığı da yatılıdır. Ama, öyle olsa da, masalsızlığımızı da kaydetme gereğini duyuyorum. Pekiştirme yerinedir. Pek masalsız bir toplumuz. Her halde Osmanlı resmiyeti ile bir bağı olmalıdır, bizanten "bürokratizm" demek de mümkündür, hem mirası ve hem de viranesi olarak tarifi daha da isabetlidir; bunu ise, bürokratizmi, arkası boş bir güç olarak tanımlayabiliyoruz. Derinlikten yoksunluk veya sığlık, bürokratizmin tarifleri arasındadır; "bürokratizm", güç giymiş sığlıktır ve masalsızlık da budur. Sığ toplumların masalı yoktur veya azdır; biz de, Dede Korkut’unki bir yana bırakılırsa, nerede ise masal fakiriyiz.
30
Ütopyacılar, geleceği gözlüyorlar. Masalcılar daha çok geçmişe bakıyorlar. "Bir varmış, bir yokmuş" ile başlamaları da büyük talihsizliğimizi tarif ediyor. Masal da, aklın sınırlarını taşırma işidir. Ne yazık bunu da verimlerimiz arasına koyamadık.. Dede Korkut'a gelince, daha çok, tarih sayıyoruz. Nerede ise “resmi tarihimiz” kabul ediyoruz. Ben ise hala masal biliyorum. Ancak yine de kuşku içindeyim, çünkü, bebekliğimde Annem'in anlattığı tarih'in "Dede Korkut Masalı" olduğunu çok sonra, "büyük" olduğum zaman öğrendim. Bunu öğrendiğimden beri ise "büyüklere masal " yazmaya ahdettim; işte bu odur. Amma, geçerken not etmem gerekiyor, bütün resmi tarihlerin başında da söylenmiş bir masal var. Fakat bir ara ciddi kabul görse de zamanla çürüyorlar ve çürüdükçe, tekrar masal oluyorlar. Yalnız çürümüşlüğün masalı da çürüktür; bu nedenle de, yeni masallar kurmak durumundayız. Hep, kutsal kitapları masal olarak okuduk ve okumayı sürdürüyoruz. Masalsızlığımız belki de bu okuma'dan kaynaklanıyor. Ve kutsal okumaların söndüğü dönemde, ütopya doğuyor. Thomas More, u-to-pia mucididir, bana, tanıklık ediyor. Her gizli tarih, büyükler için yazılmış bir masal'dır. Uydurma'dır, demek istiyorum. Uydurmak ise, yaratmak'tır. Buna, yaratma'ya, çok ihtiyacımız var. Ve buradayız. Buradan ve bununla başlıyoruz.
_____________
NOTLAR: Bkz. KİTAPLAR (“Thomas More – Utopia” / Karl Kautsky "Thomas More and His Utopia)
31
İÇ SAVAŞ Sanki çok işlek bir akıl sistemimiz var. Sanki sürekli olarak büyük imlaları gözetleyen, hep nöbette, bir kavim olduk; halbuki, tam tersine yıllardır eleştiriye uzak düştük. Artık matbuat, birbirinin, gözlerimizi tırmalayan ve dilimizi sevenleri dilhun eden hatalarını bile idrak etmiyor, umursamıyor; daha doğrusu arlık göremiyor. Ihı, artık bir kavim olarak doğru ile yanlış'ı ayıramadığımız anlamındadır, fark etme kabiliyetimizin çözüldüğünü fark edebiliyoruz. Böyle olmakla birlikte, İkinci Dünya Savaşı'nı hemen izleyen yıllarda Türkiye'nin bir "iç savaş" yaşadığını söyleyen, Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Rice'a, "gaf demekte hiç gecikmedik. Demek ki ana okullarında, üniversite ve cami kürsülerinde tedris edilen resmi tarihte "iç savaş" yok, sevmiyoruz, yasak biliyoruz ve bu nedenle bu söze, "iç savaş", hemen, kulaklarımızı dikerek yaklaşıyoruz. Çok az yaklaşıyoruz ve belki de yaklaşmıyoruz. Profesör Rice'in, kendisini gaföz, gaffeuse, damgalayanları duyduğunu sanmıyorum, öyle anlıyoruz, bir başka konuşmasında, "iç savaş" teşhisini tekrarlamıştı, bu kez, memleketimizden "ikinci gaf sesleri yükselmişti. Buradan çıkarıyoruz, hepsi bu kadar ve burada kalıyor; ne kadar acı ve öğretici, "gaf sözcüğü ile kapatabiliyoruz. Her halde "dejenerasyon" budur. Bitkisellik ile köylülük arasında bir yer'dir; "gaf işareti yetmektedir. Çok hoş, akıl dikkatimizi de yitirdik, ancak yine de bu sözcüğü, "gaf, aslı "gaffe", o kadar benimsedik ki, belki de Türkçe olmadığını bile bilmiyoruz; asimile ettiğimiz sözcüklerden birisidir. Tutmak, yakalamak ve dikkat etmek anlamındadır; tetikte olmak anlamı da var ve böylece yakalanabilen büyük hatalara, "gaf diyoruz. Öyle tespit ediyoruz, Profesör Rice'in bir büyük hatasını, iki kez yakalamış olduk, Amerikan Dışişleri Bakanı'nın birinci ve ikinci gafları var. Güzel, ancak, bunu kim yakalıyor; bu sorunun, her halde, masalımsı bir cevabı olmalıdır. Çünkü, Profesör Rice'ı, gaföz ilan edenler sadece gazetelerin sayfa düzenleyicileridir; haberlerin ambalajcılarıdır, demek istiyorum. Profesör Rice'in bu ifşaatını haber yapan gazete sekreterleri "gaf ambalajını seçtiler; demek ki savaşı ve özellikle “iç” olanı sevmiyorlar; İngilizce, "civil war" veya Fransızca, "la guerre civile" karşılıklarını bilselerdi, belki de sevebilirlerdi, her "civil", sivil'i, "medeni" telakki etmemiz de ihtimal dahilindedir. _______________ NOTLAR: dilhun: (Farsça) yüreği kanamış olan, pek dertli olan – Osmanlıca Türkçe Sözlük (Mustafa Nihat Özön)
32
Ermeni Meselesi'nde, bir Avrupa ülkesinde alınan bir kararı imzalarıyla protesto ettiklerinde, adları olmasa bile, sayılarını öğrenebilmiştik, dört yüze yakın imza olduğu ilan edilmişti, bu üniversitelerdeki tarihçi nüfusunun, muhtemelen muhafazakar, tahminidir. Bu muhafazakar tahmine dahil olanlardan hiç birisi, Profesör Rice'in gafını ele alan bir yazı yayınlamadı, biliyoruz, ve kuşkusuz, bir tek onaylama da olmadı. Daha da önemlisi, fark edenin de olduğunu duymadık; benden başka duyanın olduğunu da sanmıyorum. Haber olarak okuyanlar olmuştur, ama, duyduklarını düşünemiyorum. Ayırabilen toplam aklımızın çözülmekte olduğunu tespit edebiliyoruz. Tarih ve bilim düzleminde heyecan ya da bir ilgi yaratmaması çok şaşırtıcıdır, ama dış ilişkiler planında da, fark edilmediğini ve üzerinde durulmadığını görüyoruz. Bunu anlamak ise çok daha zor olmalıdır; çünkü "büyük devletler" yönetenlerinin ve özellikle dış işleri bakanlarının rastgele konuştuklarını düşünemeyiz. Bir dışişleri kançılaryası vardır, sistematik olmasa bile tarihi vakalara bakma yollarını, kıssadan hisse çıkarma usullerini, biliyoruz, dış işlerini çok büyük ölçüde böyle, vaka analizlerine dayanarak yürütüyorlar. Bunun için de böyle bir açılım veya deklarasyon yapmadan önce ya arşivlere bakıyorlar ya da ayrıntılı bir etüd sipariş ediyorlar. Öyle ilerlediklerini düşünmek durumundayız. Miniskül "Mahabat" Kürt Cumhuriyeti üzerine en önemli kaynağın, bir Amerikan Dışişleri Bakanlık mensubuna ait olduğunu, Eagleton jr., burada hatırlayabiliyorum. Profesör Rice'in "iç savaş" teşhis ettiği zamana aittir; ancak yayınlanması ise 1962 yılındadır. Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan bu pek küçük devletin yıkılması için, Batı ve başta Amerika Birleşik Devletleri, bastırıyordu; sorun şudur, ne olacak, Moskova direnecek mi yoksa miniskül devletin çökmesine ve bu arada yönetenlerinin bir bölümünün idam edilmesine seyirci mi olacak, mesele bu idi. Çünkü o sırada Washington ile Moskova, Küba'da inat halindeydiler; önemli Sovyet silahları Amerika'nın pek yakınına, Küba'ya ve pek çok Amerikan füzeleri de, Sovyetler'in böğründe bir yerde, Türkiye'ye, yerleştirilmişti. Kuşkusuz Küba'dakiler çok ağır ve önemliydi ve inat, o zaman ki değerlendirmelerle, dünyayı "üçüncü dünya savaşı" eşiğine getirmişti. Washington dışişleri açısından, Sovyetler'in sinir sistemi ve davranış kalıbını ölçmek gerekiyordu. Miniskül "Mahabad" Cumhuriyeti üzerine bu ilk kaynak niteliğindeki çalışmayı, bu ölçme kaygısına borçluyuz.
33
Amerikan Dışişleri Bakanı Profesör Rice'ın, dışişleri dosyalarına bakmadan ve ilgili servislerden not almadan konuştuğunu düşünemeyiz. Daha da önemlisi neden bu zamanda bunu söyledi; bu soruyu da ihmal edemeyiz. Masallarda olmasa bile bilimde rastlantıya ve "random" olgulara yer yoktur, rastgele olanların da işlenmiş hallerini kullanıyoruz. Bir soru daha var, peki kimsenin fark etmediğini ben nasıl görüyorum; bana göre, bu sorunun cevabı son derece basittir. Çünkü benim aklımda var. İç savaş veya "terör" benim kitaplarımda yazılıdır; ayrıca, bu dönemi, İkinci Dünya Savaşı'nın hemen sonu ile, diyebiliriz, Kırk Sekiz yılı hitamına kadar, İran'dan Elenistan'a doğru uzanan hattı, "iç savaş" kategorileri ile tahlil etmiş olduğum kesindir. Dolayısıyla insan aklıyla görüyor, diyebiliyoruz; demekten çok, tekrar ediyoruz. İran'daki iç savaş ile "soğuk savaş" arasında bir neden sonuç ilişkisi bulmak çok yerindedir. Ben ise daha önceki anlatımlarımda, "sağ terör" tasnif ettiğim, ki Rice "iç savaş" tabir etmektedir, vak'alar ve politikaları hep "soğuk savaş" içinde gördüm. Şu formülasyon bana aittir; Türkiye, bir büyük savaşı kaçırmıştı ve yeni bir savaş istiyordu, "sıcak" çıkaramadı ve "soğuk" olandan ise hayli memnun olduğunu görüyorduk. Gerçekten soğuk savaş'ı, Kırım Harbi'yle birlikte, Türk dış politikasının en büyük başarılarından birisi tezekkür etmekte isabet büyüktür. Büyük devletleri kamplara ayırabilmiş ve sıcak ya da soğuk büyük savaşlara sürükleyebilmiştir. Başarı, zaman zaman, "iyi" ya da güzel'den uzak düşebilmektedir. Soğuk Savaş ile "iç savaş" arasında ne ilişki olabilir: bu, kavramlar ya da kategoriler tartışmasına giriş anlamındadır. Masal'larda ise yeri olmadığını kabul eylemek durumundayız; masallar, imajlar ve sembollerle gelişiyor, sanat yanları ağır basmaktadır. Madam Profesör Rice, işte buraya parmak basmaktadır. Ve bunu fark etmemek ise çürümektir. Demek ki çürümenin sembolik ve sanatsal olduğunu görmeye başlıyoruz.
34
Elenistan'da ve İran'da iç savaş kesindi; Elenistan iç savaşı bir menkıbe düzeyinde bilinmektedir. İki düzen ve daha doğrusu iki egemenlik birbirine karşı idi, şiddet ve bir türü olan silah kullanılıyordu. Her ikisi de egemenlik alanları tesis etmişlerdi, aynı coğrafyada farklı hükümranlıklar görebiliyorduk ki iç savaş öncelikle budur. İran'da da Soğuk Bulag kasabasında tarihteki ilk "Kürt Devleti" ilan edilmişti; Sovyetler Birliği, destekler görünüyordu. Bunun dışında İran Azerbeycanı'nda da komünizan bir parti, devlet binalarını ele geçirebilmişti; sokak savaşları birbirini izliyordu. Sovyet Azerbaycanı'nın yanında ikincisi mi kuruluyordu, kurulması halinde, zaman içinde, birleşmeleri doğaldır. İran ile Elenistan arasında, Antik Çağ'ın bu iki büyük rakibi arasında şimdi Türkler hükümrandılar; zaman zaman İraniler'in ve zaman zaman Elenler'in egemen oldukları Anatolya'da şimdi Türkiye Cumhuriyeti vardı. Türkiye Cumhuriyeti, iç savaş babında, Elenistan ve İran'a göre son derece yoksuldu; en çok arandığı bir zamanda "iç savaş fukarası" olmak tarihin bir cilvesi sayılabilir, tarih de talih misali cilveli oyunları pek sevmektedir. İç savaş yok, ama hiç olmazsa "demokrasi" var mı? İki üniversiteden birisi pay-i taht'ta idi; burada rektör, kaba kuvvetle istifaya zorlanıyor ve hatta yüzüne tükürülüyorsa, demokrasi'den söz etmek imkansızdır. Ayrıca yasalara uygun olarak kurulmuş pek çok siyasi parti de, sadece kurucuların kimliklerine bakılarak, bunlara "mahutlar" ya da "müseccel" deniyordu, kimliklerinin tescil edilmiş oldukları, kayıtlarının bulunduğu, ileri sürülerek kapatılıyordu; öyleyse, eski başbakanlardan birisinin yakın arkadaşlarıyla bir parti kurmalarına bakarak, "demokrasi" var demek, zordur. Daha doğrusu şekli demokrasi nazariyatına göre "yoktur" dememiz isabetli görünmektedir. Resmi demokrasi teorisine göre, "yok" olduğunu söyleyebiliriz. Doğrusu, demokrasi'yi, "yok" olduğu zaman "var" sayılan devlet durumu olarak da tarif edebiliyoruz. Bu ise, "burjuva" nazariyedeki "varlık" ve "yokluk" tartışmasına giriyor; bir madalyonun iki yüzünü andırıyor. Buradayız, ama, burada kalmıyoruz. Çünkü demokrasi hep iç savaş'ın eşiğindedir.
35
Bunu, siyaset teorisinin en büyük paradoksu sayabiliriz. Sanki ölümden önceki canlanma ve yaşam kavgası'dır. Kıyamet'ten önceki kıyam da diyebiliyoruz. Üç iç savaş ilan etmiştim; birincisi, 1806-1826 iç savaşı, hakkındaki bilgilerimiz çok kıttır. İkincisi, 1906-1926 iç savaşı ve üçüncüsü, 1966-1996 iç savaşı, tarihimizin kaydettiği en tartışmalı dönemlerdir, bunlar düşünce bahçemizde en çok "bin çiçek" peryodlarıdırlar ve yönetime katılım arayışlarının çok yüksek olduğunu da biliyoruz. Mahallelerden bilinç akıyordu. Çok yakında yaşadığımız 1970 yıllan, çok yerde yönetimin mahalle komitelerine geçişine de tanıklık ediyordu. Bunlara miniskül şuralar idaresi de diyebiliyoruz. Ne yazık pek kanlıdır, amma böyle olduğu için de kanlı-canlı demokrasi anlayışına yaklaşıyoruz. Madam Profesör Rice'ın ifşaatına dönecek olursak, "Tan" Gazetesi ile "Görüşler" Dergisi'nin tahribini biliyoruz. Birisi Sabiha ve Zekeriya Serteller'in ve ikincisi Profesör Behice Boran'ın adını hatırlatıyor. Bundan sonra ilk ikisi sürekli dışarıda kaldılar ve sonuncusu ise içerde ve çok zaman içerde kalmak zorunda bırakıldılar. Tahribatın en ön planında olanlara bakacak olursak, daha sonra hep yükseklere çıktıklarını biliyoruz; umum müdür, başbakan ve hatta devlet başkanı ve çoğu, en azından bakan oldular. Bu duruma bakarak, tahribatın, ex-post olarak bir devlet işi olduğunu anlıyoruz. Zamanın en önemli gazeteleri olan, Tanin ve Cumhuriyetin tahribat sabahı çağrılarına, bunlar içinde "kalkın ey ehl-i vatan" da vardı, bakacak olursak ex-ante umur-u devlet olduğuna da karar verebiliriz. Düşünce gazeteleri, "Zincirli Hürriyet", Mehmet Ali Aybar'ın adıyla özdeştir, mizah dergileri "Marko Paşa", Sabahattin Ali, Rıfat İlgaz ve Aziz Nesin tarafından çıkarılıyordu, kovalanıyordu. Öğrenci derneklerinin fakir idarehaneleri da tahrip ediliyordu. Bütün bunlara ilaveten Sovyetler Birliği'nin Türkiye'den toprak ve üs istediği masalı da şiddetle yayılıyordu. Sadece bu masal ile geniş yığınların terörize edildiğini kaydetmek yerindedir; hemen öncesinde çok büyük cadı kazanları kaynatılmıştı. Memleketin en popüler şairi, millici-komünizan Nazım Hikmet, bahriyede ve kara ordusunda komünist ihtilal için komiteler kurma bahanesiyle muhakeme edilmişti; yürekleri ve beyinleri tahrip edici şiddetle mahkum edilmişti. 36
Bunlarla gözetilen hedefin, bahriye'de, merakı ve okumayı kurutmak olduğunu artık biliyoruz; hikmet değil, yeni harbiyeliler ve onların omuzlarından tüm yüksek tahsil gençliği terörize ediliyordu. Bu düşünmeyi ve hayal etmeyi durdurmaktır. Nazım Hikmet Davaları, McCarthy'den önceki "McCarthyizm" idi ve oldular. Memleketin her karış toprağında derin korku kuyuları kazılmıştı. Bütün egemenler tasfiye edilmiş, korku egemen edilmişti. İşte bu dönemde, diplomatik kanallarla, Washington'a "iç savaş" ihbarı yapıldığından kuşku duyamayız. Kendilerinin ne ölçüde korktuklarını, yoksa "korkmuş taklidi mi yaptıklarını, bilemeyiz. Ancak bir ölçüde korktuklarından kuşku duyamayız. Hükümet'in kendi kendini ihbar ettiğini ve Madam Profesör'ün de şimdi bu ihbarı okuduğunu çıkarmak zorundayız.
TRUMAN DOKTRİNİ Siyaseten doktrin vazedenler, hep alık mı; Harry Truman'ın adındaki "S." harfinin sırrı henüz çözülmemiştir, anne-babasının, Harry'nin, "Shippe" ve "Solomon" dedesinin adlarından birisine karar verememeleri nedeniyle, bir harf olarak bıraktıkları rivayet edilse de, biz yine de "smiling" sözcüğü yerine geçtiğini düşünmekte hiçbir sakınca görmüyoruz. Hep gülüyordu; Roosevelt'in vakitsiz ölümü üzerine, başkan yardımcısı olan bu köylü oğlu çiftçi birden bire kendisini Amerikan başkanı bulmuştu, adı, Amerika'nın "büyük" başkanları arasında geçiyor. Anılarında, ağlamasa bile pek şaşırdığım ve büyük bir panik yaşadığını haber veriyor; entelektüel Roosevelt'in yerine gelen bu üniversite görmemiş taşralı, atom bombasının atılması emrini verirken ise fazla tereddüt göstermiyordu. Hep gülen bir adamdı. Japonya teslim olmak üzereydi, bu masal-dışı bir haldir ve bütün kayıtlar bu merkezdedir, peki öyleyse atom bombası neden atılıyordu,
37
bu soru zorunludur. Bu soruya belki şöyle cevap verebiliriz; Birinci Savaş sonunda dünya liderliği, bunu emperyalizmin liderliği olarak anlıyoruz, imkanlı hale gelse de, Amerika'nın bu liderliği kabul etmediğini anlıyoruz. Şimdi hazır haldedir, ancak, her emperyalizm, korkutan bir silaha muhtaçtır. Korku, en büyük silahtır ve insan aklının çıkarabileceği en korkutucu silah dahi, bir silah olarak korku'nun önüne geçememektedir. Bu alanda örneklerimizi hep Cengiz sürülerinin yayılmasından çıkarıyoruz. Bu sürülerden birisi, bir yerde, muhtemelen Kürt ikliminde, bazı yerlileri yakalamış ve tam boğazlayacağı zaman, birden yanında elverişli bir bıçağı olmadığını fark etmiş, yatırmış, "kımıldamayın ha, ben bıçak alıp geleyim" demiş, döndüğünde hiç birisinin kımıldamadığı rivayet ediliyor. Hepsini doğradığı eklenmektedir; Cengiz'in bu müthiş silahına, "atom bombasından önceki atom bombası" adını verebiliyoruz. Her yere, Cengiz'den ve sürülerinden önce, dehşeti geliyordu. Korku, aklı darmadağın ediyordu. Halkların paralize oldukları bir ara dönemdir. Ama salt korku'yu patlatmak için bu müthiş silahı patlattığını söyleyemeyiz, bir neden daha var; Sovyet kuvvetleri de ilerliyordu ve Japonya'da işgal idaresine ortak çıkması mümkündü. Tokyo, bir ikinci Berlin olmamalıdır; bunun için yüz binlerce masum Japon kurban edilebilmektedir. Sovyet kuvvetlerinin Doğu'da da daha fazla ilerlemesini durdurabilmek için, Truman, atom bombası atmakta gözünü kırpmıyordu. Artık bunu çıkarabiliyoruz. Köylü ve taşralı damarları ne emrediyor; Roosevelt, her halde fazla sofistike geliyordu, Truman'ın, Sovyet düzenini de, bir insanlık merhalesi sayması mümkün değildir, atom bombasından gayri "Soğuk Savaş" da, Truman zamanında ilan edilmişti. İşçi hakları ve sendikal hukuka karşı sert bir mücadele de yürüttü; ama Roosevelt'in New Deal düzenini, Marshall Planı adı altında, Avrupa'ya kadar yaymaktan geri kalmadı. Türkiye'de gıdasız bir kısım ilk okul bebeleri de, Amerikan cheddar peyniri ile toz süt ile işte bu "Plan" çerçevesinde tanışıyordu.
38
Yıllar sonrası anlatılan masallarda, ülkelerin tabîyetleri coca cola ile değişmektedir, çok yakın zamanlarda, boyun atkıları ilk haberi vermektedir, atkıların renkleri değişse de, atkılar meydanlara yığılınca, bunun arkasından Amerikan garnizonları gelmektedir. Ama bizim bu masalımız da, o zamanlar henüz, emperyalizm ile donanma birbirinin yerini alabiliyordu, İngiliz emperyalizminin hatırasıdır. Washington'da mezarında yatan eski büyükelçi Ertegün'ün kemiklerini taşıma bahanesiyle, Missouri harp gemisi başta, Amerikan donanmasının da İstanbul'a gelişi Truman dönemindedir. Missouri, Truman Doktrini'nin keşif koludur. Korku'yu büyüttüler ve yaydılar; terörize olanların terörü bir silah olarak kullanmalarına, pek çok korkanların daha çok korkutmaya çalışmalarına, ilk kez rastlamıyoruz. Roma İmparatorluğu, büyük kentlerinin girişlerinde dizi dizi direklere dört çivi ile, Farsça "çarmıh", çakılmış dizi dizi insanları, stadyumlarda gladyatör oyunları ve çok daha ötesinde, zırhlı askerlerin, eyaletlerde, zaman zaman kahredici bir uğultu ile defile yapmaları, somutlaşmış korku idi. İmparatorluklar, korkuya dayanmaktadır. Roosevelt, ve daha sonra sadece Kennedy, birlikte yaşanabileceğini düşündüler. Ama Hitler'in tecavüzü defedilmiş olsa da, miras olarak sadece bir Israel Devleti'ni bırakmadı, üstelik bu daha sonra idi, Fransa'nın ve hatta İtalya'nın faşistler tarafından işgali, faşizme karşı en iyi mukavemet gösterenler komünistler olduğu için, komünizmi güçlendirdi ve yaydı. Fransa'da atılan oyların en az dörtte birini komünistler alıyordu, ülkenin en önde gelen sanatçıları, bilim adamları komünizme meylediyorlardı ve sendikalı işçiler ayrı bir düzen olmuşlardı, yeni düzeni savunuyorlardı. Paris düşebilirdi; "cumhuriyet" olmuştu, Avrupa, Paris'i izlemişti. Truman'ın, Dışişleri Bakanı'nın adıyla bilinen Marshall Planı, Fransa'nın düşüşünü, masalımsı bir dil kullanacak olursak, yükselişini, önlemeye yönelik idi; Taşralı Truman, General Marshall vasıtasıyla, Avrupa'nın ekonomisini kalkındırmaya çalışıyordu, gerçekten masalımsı bir iş olmalıdır. Yeni düzen Berlin'e kadar uzanmıştı. Bu da korkutucudur.
39
Fakat geriye dönüp baktığımızda, ne Nato'nun kuruluşu ve ne de Kore Savaşı'nın, en derin
korkuyu içerdiğini söyleyemiyoruz. Asıl korkunun, Rusya'nın, Batı teknik çalışmalar bir yana Sovyetler Birliği'ni "Rusya" olarak görmeyi sürdürdü; analitik araçları da devamlılığı yansıtıyordu. Bu nedenle de "Rusya", öncelikle Güney'e sarkmak zorunda olan, bir canavar, bir "ayı" olarak görülüyordu. Güney'de ise Akdeniz ve daha da önemlisi Ortadoğu var. Churchill'in Iron Curtain, "Demir Perde" nutku ile Kennan'ın, containment, zarflama veya kuşatma, mektubu bir birini tamamlamaktadır. Mart 1947 tarihli "Truman Doktrini" ise, bu çerçevede en somut adım olmaktadır; bu da, Washington'un, Ortadoğu'nun koruculuğunu, Londra'dan alması anlamındadır. Daha da doğrusu "Soğuk Savaş" ilanıdır; Truman, büyük kısmı Elenistan'a olmak üzere iki ülkeye dört yüz milyon dolar "yardım" ile, gireceğini ilan ediyordu. Elenler'in daha miniskül olmalarına karşılık bu yardımdan çok büyük payı almalarını, oradaki iç savaşın ciddi olmasıyla açıklıyoruz. Elenistan'da korku reeldir ve Amerikan yardımı daha büyük olmaktadır. Tespit ediyoruz. Şimdi Madam Profesör Rice'in, Türkiye'nin de adını söyleyerek, "iç savaş" referansı yapmasının gerekçesini daha iyi anlayabiliyoruz. Demek ki, Ortadoğu'nun, zayıf Büyük Britanya imparatorluğundan silinip Amerikan İmparatorluğu'na kaydedilmesi, iç savaş serisi ile bağlantılıdır. Bunu çıkarabiliyoruz. Şu sırada Irak İşgali, bir bağımsızlık savaşı doğurmasının yanında, bir iç savaşa dönüşmüş durumdadır. Yeni doktrinler vaaz edilmekte olduğunu düşünmemiz yerindedir. Eğer düşünebiliyorsak, yaşıyoruz.
TAMPON MESELESİ Dünya savaşlarının arkasında sermayenin kavmiyeti teoremi var. Savaşlar, yeni alanlar kazanımı içindir. Sona ermelerinde hep tampon meselesini görüyoruz. Eğer gerçekten yeni paylaşımlar oluyorsa, tampon düzenlemek kaçınılmazdır. Bu, ya revizyonist ya da otantik ekspansiyonist olanlar ile araya tampon devletler koymak anlamındadır. İki nokta var, müsait olan varsa, meselenin çözümü zor olmayabiliyor.
40
Yoksa tampon yaratmak zorunludur. Çok zaman bunu teşhis ediyoruz. İkinci nokta ise, tampon olanın bir ileri mevzi haline gelmesi herzaman ihtimal dahilindedir. Hünkar İskelesi Antlaşmasından sonra, Avrupa, Osmanlı Türkiyesi'ne, hep bir tampon gözüyle baktı. Doğal ömrünü pek çok aşmasını buna bağlayabiliyoruz; 1856 Paris Konvansiyonu, doğal ömrünü uzatabilmek için canlandırma ve reformasyon kararıdır. Başkaları bir yana, Ermeniler'in 1895 başkaldırısı ve bunun tenkili ile "tehcir", göçertme, politikasının yol açtığı kırım, başka nedenler bir yana, Osmanlı'nın viability sorununu ortaya çıkarıyordu, Konvansiyonel yaşamı sona ermişti, doğal ömrü ise çok geridedir. Paylaşma mutabakatları ile "tehcir" nerede ise eş zamanlıdır. Harita üzerinde devlet icadı dönemine giriyorduk. Ancak birinci büyük savaşın hitame ermesi, Osmanlı Devleti'nin tarih sahnesinden çekilmesi, tampon meselesini yeniden ortaya atmaktan geri kalmamıştır, normal karşılamak gerekiyor. Amma, geçerken not etmek durumundayım, "tampon ülke", no man's land kategorisinden faklıdır. Yer yer ve zaman zaman iki büyük gücü barındırıyor, birisinin yukarı çıkmasını ve diğerinin aşağıya inmesini önlemektedir. Birinci Dünya Savaşı sona erince, bazı tereddütlerden sonra, bu kez Cumhuriyet Türkiyesi'ne, yeniden bir tampon değeri biçiliyordu. Harbord Raporu'nda bu proje gizlidir; ne yazık Sivas Kongresi "mandater" daveti yaptığı için bu önemli belgeyi analiz etmekten korkuyoruz. Resmi tarihte bu tampon değeri'ne "stratejik önem" de denmektedir; doğru bulmuyorum, mitik ve mistik bir radrasyonu var. Masallara daha uygun olmasına karşın "stratejik" sözcüğünün resmiyette kullanılması şaşırtıcıdır. Belki de dinsel niteliğine uygun düşmektedir. Ekspansiyonist olan Rusya'nın Güney'e doğru sarkmasında, 1854-1856 Kırım Savaşı önemli bir baraj örmüştür. Kırım'ı, Türkiye'nin, Soğuk Savaş'tan önceki en önemli diplomatik başarısı ve Osmanlı Türkiyesi'nin ise son büyük zaferi sayabiliriz. Ne yazık Doksan Üç Savaşı ile tekrarlanabileceği umulmuştu, Rus çizmeleri, Aya Stefanos'u çiğneyebildiler. Doksan Üç Savaşı'nda Rusya, Akdeniz'e çok yaklaşabildi, aşağıya inişi, Büyük Britanya Başbakanı Disraeli'nin müdahalesi ile Kars'ta durdurulmuştur; İskenderun'un Kars’a yakın olduğunu hep not etmek zorundayız.
41
Ayrıca sadece Kürtler değil, o tarihlerde Van'dan İskenderun'a yoğunlukla Ermeniler yaşıyordu; Kürtler, Rusya'yı zaman zaman kurtarıcı ve Ermeniler ise hami sayıyorlardı. Londra'nın defterlerinde bu noktalar hep kayıtlı idi ve Disraeli, bu durdurma karşılığında, Kıbrıs'ın kontrolünü ele geçirmişti, İskenderun ile birbirine bakıyorlar. Buna, hemen sonra Mısır'ın kontrolü ekleniyordu, Mısır Komutanı ve daha sonra Londra'da Harp Nazırı Kitchener, İskenderun'a Gelibolu'dan daha çok önem veriyordu. Hileli bir şekilde Musul'a girilmesini bir kenara bırakacak olursak, Mondros Silah Bırakışması'ndan sonra, Misak-i Milli sınırlan içinde ilk işgalin İskenderun'da olması da bu değerlendirmeyi desteklemektedir. 1915 yılında, Osmanlı İmparatorluğunun, yapay solunum makineleri durdurulmuştur; bundan sonra, Çanakkale bu tarihtedir, Kut'da ve Bakü'de büyük beceri ve kahramanlıklar sergilemekle birlikte, yaşamını sürdürmesi imkansız görünüyordu. Bu arada kaydetmek ihtiyacını duyuyorum, resmi tarihin Kut'tan ve Bakü'den hiç söz etmemesini, dinselliğinin bir işareti sayabiliriz. Hutbeler hep seçmecidirler; Cumhuriyetin, kendine büyük güvensizlikle, bu son derece kolay realizasyonu ile açıklanabilir ve bir de reel kuruluşunda, 1926, önemli hazırlayıcılarının topyekün likidasyonunu ekleyebiliyoruz, Osmanlı'yı insafsız mahkumiyetinin tabii sonucu olarak görebiliyoruz. Fakat, buradaki ihmal, masalların çekiciliğini arttırmaktadır. Yer açıyor. Kırım, bu sonradan gelen emperyalizmin, Güney'e doğru genişlemesine sınır çekmişti. Sibirya'nın kolonizasyonu ve Türki kavimlerin rusifîkasyonu bundan sonradır. Ancak, 19041905 yılında, Doğu'da adı hiç duyulmamış bir kavim, Japonlar, bu sürekli hanlar, beylikler ve devletler yıkan, Hıristiyan ve Beyaz ırktan dev'e, hiç umulmadık bir zamanda büyük bir ders veriyordu; Japonlar'ın Rusya'ya tattırdığı hezimet, 1905 Burjuva Devrimi'nin hazırlayıcıları arasındadır. Japonya'nın birden bire mazlumların umudu haline geldiğini görüyoruz, daha sonra Moskova'da önemli bir komintern dirijanı olan Roy, Hindistan'ı kurtarma yoluna, Japonya ile başlıyordu ki, tekil olmadığını biliyoruz.
42
Japonlar'ın inşa ettiği bu set, Rusya'yı, yine Güney'e yöneltti, ama hem Kırım Savaşı yenilgisinden ve hem de Doksan Üç Harbi sonunda, Aya Stefanos'ta kazandıklarının bir bölümünü, Berlin'de vermek zorunda kalışından dersler çıkardığını anlıyoruz. Kaldı ki, Doksan Üç Savaşı'nı kazanmış olmasına karşın, hemen arkasından, Büyük Britanya askerlerinin Kıbrıs'a ve Mısır'a yerleşmesinden daha büyük dersler almaması imkansızdır. O halde başta Büyük Britanya olmak üzere Garbin büyük devletlerini ikna yolu ile anlaşma arayışlarını bu yolda değerlendirmek durumundayız. Ancak şimdi çok daha hırslı bir rakip ile karşı karşıyadır. Almanya, "Doğu'ya Doğru" politikasını o zaman formüle etmişti; Alman ekonomisinin yeni alanlar arayışı, Büyük Britanya imparatorunun kuzeni Kayzerin rekabet hırsı ile birleşiyordu. Kayzer, Doğu'ya açılırken, hem siyonizmin ve hem de islamın koruyuculuğunu ilan etmişti; İstanbul'u iki ve Kudüs'ü bir kez ziyaret ettiğini biliyoruz. İnsan belleğinin, tarihleri karıştırma özelliği vardır. Geçmişte ayrı iki ve birbiriyle ilgisiz, hatta ters vaka'yı, birbirine bulaştırmasına ve hatta birisinin içinde ikincisini kaybetme eğilimine sık sık rastlıyoruz. İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya'da Yahudilerin trajik yazgısı buna örnek olmalıdır; buna bakarak, Almanya'nın hep bir anti-Israeloğulları politikası izlediğini çıkarabiliyoruz ki son derece ve vehamet ölçüsünde yanlıştır. Birinci Dünya Savaşı öncesinde ve savaş sırasında, Almanya, dış politikası ve savaş çizgisi itibariyle, siyonist idi. Öyle de söyleyebiliriz; siyonizm, Almanya'nın mekanizmalarından birisidir, bir elinde siyonist ve diğer elinde islamist flamanın olduğunu tespit etmemiz yerindedir. Hem Sultan Hamid ve hem de yerini alan İttihat ve Terakki Hükümetleri, Berlin yanlısı politika izliyorlardı. Bu, siyonist ve islamist politikalardan bir sentez yaptıkları anlamındadır. Çanakkale'de Komutan, Almanya'da hala ve 1915 yılında Türkiye'de "Gelibolu Kahramanı" tesmiye edilen Liman Paşa'nın, "Leman" da yazılıyor, Alman general Liman von Sanders'den söz ediyorum, Yahudi olup bazı kaynaklara göre Çanakkale Savaşı sırasında hususi koşer mutfağı bulunuyordu. Hem "leman" ve hem de sander veya "sanders" adlarını Yahudiler taşıyorlar.
43
Bazen tereddüde düşüyoruz; hangisi masal, bu soruyu sık sık formüle etmemiz yerindedir. Kesin rakamlar bilinmiyor. Sultan Hamid'in hükümranlığının bir bölümünde, 1882-1903 tarihleri arasında, Osmanlı toprağı Filistin'e göçen Yahudiler, 20-30 bin arasında tahmin edilmektedir. Hamidiye ve İttihat-Terakki devirlerinde, 1904-1914 yıllarında ise 35-40 bin arasında Yahudi, Filistin'e yerleştiler. 1919-1923 arasında ise 35 bin mülteci not ediliyor; tahmin edilebileceği üzere savaş yılları hakkında bilgiye sahip değiliz. Ancak bu bilgilerden, Hamidiye ve İttihat ve Terakki iktidarlarında, Osmanlı Filistini'nde, Yahudi yerleşimcileri için açık kapı politikası uygulanmıştı; öyleyse, masal ile resmi tarihi değiştirmek durumundayız. Gelenlerin çok büyük bölümünün Rusya İmparatorluğu topraklarından göç ettiklerini biliyoruz. Rusya, başkalarının yanında, "pog-rom" sözcüğünü de bütün dillere ihraç ile yerleştirebilmiş haldedir, "massacre", katliam ya "kırım" anlamındadır; Yahudilerin yaşadıkları yerlere giren kosaklar, yakıp yıkıp öldürüyorlardı, bu anlamdadır. Osmanlı Filistini'ne göçen Yahudiler, pogrom anıları ile Rusya'ya kin taşıdılar ve sakladılar. Göçenler siyonisttiler. Kalanlar, "bundist" ya da bolşevik oldular; kuşkusuz hepsi değil, politika yapanlar bunlardırlar. Bundist'leri, "alyansist" ya da benim önerdiğim terminoloji ile "rezervist" sayıyoruz. Siyonistler içinde Davud Ben-Gurion ile Vladimir Jabotinsky'yi özellikle hatırlıyoruz. İkisi de Konstantinopol'da bulundular. Masallar, çok zaman gerçeğe çok daha yakındırlar. Judaik tarihin son derece tartışmalı ve kavgalı olduğu vakası, bugün masal misali görünüyor; Jabotinsky, dünya siyonist hareketinin istasyon şefi olarak İstanbul'da idi. BenGurion, İstanbul Hukuk Mektebi'ni bitirip Meclis-î Mebusan'a girmeyi planlıyordu ve görünüşte rezervist bir çizgi izliyordu. Rezervizm, proto-siyonizm olarak da tezahür edebilmektedir; Jabotinsky ile Ben-Gurion'un yolları, Birinci Dünya Savaşı'nda sert bir şekilde birbirinden ayrıldılar. İlerde Jabotinsky, ayrı bir siyonist örgüt ve Ben-Gurion ise Israel Devleti'ni kurdular.
44
Ben-Gurion, realist miydi yoksa Rusya'ya kin ile mi yanıp tutuşuyordu; savaşta, AlmanOsmanlı cephesinin galibiyetini istiyordu, Rusya'nın yenilmesi ile özdeştir, Jabotinsky, Rusya'ya kinini geri plana atabiliyordu; Israel'in kurulmasını, Osmanlı Devleti'nin tarihten silinmesine bağlıyordu; siyonist güçleri, İngiltere emrine vermeyi savundu. Cemal Paşa'nın Filistin'den çıkardığı ve Mısır'a yerleşen Yahudiler'den "sion katır birliği" kurma projesi, Trumpeldor ile birlikte, Jabotinsky'ye aittir. Bu birliğin Londra tarafından kabulü ile Gelibolu'da Türkler'e karşı savaşmış olduğunu haber veriyorum, gizli bırakılan tarihtendir. Demek ki, Türkler, Gelibolu'da sadece Anzaklar ile değil bir de Yahudiler ile savaştılar. Hoş, Türk tarafına bir Alman Yahudisi komuta ediyordu ve diğer taraftan, Sion Katır Birliği eratının büyük çoğunluğunun ise Rusya Yahudisi olduklarını tahmin edebiliyoruz. Burada, en passant, Lloyd George, Truman ve baba-oğul Bush'ları aynı sepete koymanın zamanı gelmiş olmaktadır. Bu yeni diziye ise, Llyod George'un Sykes-Picot mutabakatını bir zihin egzersizi haline getirdiğini tespit ile başlamak isabetlidir; tamamını değilse de önemli bölümünü çöp sepetine atıyordu. Çöp sepetine düşenler, İtalya ve Fransa'ya yapılan vaadlerden vazgeçmekle, Büyük Britanya'nın, Musul'a, Filistin'e ve Irak'a yerleşmesi anlamındadır; mutabakatı revizyona tabi tuttuğunu görüyoruz. Türkiye için iyi mi kötü mü; kısa zamanda, İtalya ve Fransa'yı muğber ettiği mutlaktır; binaenaleyh, her iki devletin, müttefikler içinde bir tür muhalefete geçmelerini beklemek durumundayız. Bunun da, 1920 Devrimi'ni kolaylaştırdığını, tespit etme zorunluluğu duyuyoruz. Yine Yahudilik işe karışıyor, İtalya'da da güçlü idiler ve aynı zamanda İtalyan mason localarına hakimdiler; müttefikler karargahında olanların çoğu, İtalyan mason localarından, yeni kurulan Selanik mason localarına, Emanuel Caraso locadadır ve oradan da Ankara'ya akıyordu. İlaveten Fransa, İskenderun'dan birlik çıkartıp Kilikya Ermenileri ile saf tutarak bir takım çatışmalardan sonra Ankara ile anlaşma yolunu seçmişti, biliyoruz. Ankara ise eninde sonunda Londra'yla anlaşmaya büyük değer biçmekle birlikte, Fransa ve daha sonra Rusya ile destek ve zaman kazanmayı bildi. Bütün bunları, Başbakan Lloyd George'a ve siyonizm yanlısı çizgisine borçluyuz.
45
Kuruluşta kolaylığın unsurlarını görmeye başlıyoruz. Lloyd George, 1914 yılından itibaren Haim Weizmann ile temas halindeydi, Weizmann, siyonist idi ve Israel'in ilk cumhurbaşkanı oldu, yine Rusya doğumludur ve o sırada bir kimyager olarak İngiltere'de yaşıyordu. Weizmann, İngiltere'de öncelikle, Londra'nın Osmanlı Filistini'ne göçleri desteklemesini savunuyordu, Londra'nın Yahudiler'e bir "yurt" olarak Uganda'yı önerdikleri tarihtedir ve Filistin'de, hızla bir milyona ulaşacak Yahudi'nin Süveyş Kanalı'nı mükemmel bir şekilde koruyacağını ekliyordu. Weizmann da Jabotinsky misli o demlerde, Yahudiler'in İngiliz emperyalizmi için hayli kıymetli bekçi olacaklarını reklam etmeye büyük değer biçiyordu. O zamanlarda, siyonizm, Almanya ile el ele duruyordu; yaptıklarının büyük bir yenilik olduğunu kabul etmek durumundayız. Bu inatçı siyonist, kabinesine, eski başbakanlardan Balfour'ı dışişleri bakanı olarak almıştı, Balfour, 2 Kasım 1917 tarihinde, Weizmann'ın işaretine göre, Rotschild'e, daha sonra "Balfour Deklarasyonu" adını alan mektubu gönderdi ve bununla, Yahudiler'e, Osmanlı Filistini'nde bir yurt vaat ediyordu. Bundan bir hafta geçmeden Rusya'da Bolşevikler iktidarı aldılar; bazı tarihçiler, bir hafta sonraya kalsaydı, Balfour Deklarasyonu'nun olmayacağını speküle ediyorlar; muhtemeldir, ancak, ben, analizini yapmak yerine bir ironi halinde bırakıyorum. Lloyd George'a gelince, 1922 yılında, Filistin'de İngiliz mandasını kurduktan sonra, hükümetten çekildi. Tarih oldu, diyebiliyoruz. Her halde tamponu yerleştirdiğini düşünüyordu. Mümkündür. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, Balfour Deklarasyonu'nun rafa kaldırıldığını da görüyoruz. Neden, ihtiyaç mı kalmadı; 1947 Mart Ayı'nda Truman Doktrini'nin ilanını büyük sevinçle karşılayan Londra'nın, 1948 yılında, Truman'ın inisiyatifi ile Israel Devleti'nin ilanına karşı çıkması çok düşündürücüdür. Kuruluşu Ben-Gurion ilan etti, Ben-Gurion başbakan ve Weizmann da cumhurbaşkanı oluyordu. Her ikisi de Rusya Yahudisi idiler. Stalin, Israel'in kuruluşunu destekledi ve belki hala emperyalizm olarak Büyük Britanya'yı görüyordu. Britanya ise Israel'in kuruluşuna karşı çıkıyordu ve Britanya'nın karşı çıktığını desteklemek ise o tarihte Londra’da doğru politika sayılıyordu.
46
Ankara ise, bir yıl önce, Birleşmiş Milletler'in, Filistin'i taksim kararına oy vermedi. Demek, taksimi sevmiyordu. Ancak Israel Devleti'ni hemen tanıdı ve derhal gizli-açık diplomatik ilişkilere başladı. Bunu, Israel'in, Türk dış politikasının vektörlerinden birisi haline gelişi saymamız yerindedir.
HÜRRİYETİN ÇIKIŞI Israel Devleti'nin kuruluşu 14 Mayıs 1948 yılında ilan edildi. Hürriyet Gazetesi ise 1 Mayıs 1948 tarihinde yayına başladı. 29 Kasım 1947 tarihinde, Birleşmiş Milletler, Israel Devleti'nin kurulmasıyla ilgili kararı almıştı. Demek kuruluş ve çıkış için yedi aylık bir hazırlık zamanı gerekmişti. Sonra tartışmaların başladığını hatırlıyoruz. Gazete, adının yanında, "Türkiye Türklerindir" ilanını yapıyordu, 1948 yılı için çok şaşırtıcı bulmamız isabetlidir. Ancak Çanakkale savunmasını yerinde izleyerek bize hayli kıymettar malumat bırakan, Amerika Birleşik Devletleri Konstantinopol sefiri Morghentau, Alman Yahudisi olup Talat Paşa'nın nerede ise sırdaşıydı, Talat'ın bu lafı çok tekrarladığını da haber vermektedir. Demek hayli eski bir kelamdır. Hürriyet neşri tarihinden itibaren "yahudi" damgası yemişti, öyle rivayet olunduğunu biliyoruz. Resmiyette bu rivayet pek çok defa tekzip edilmişti, gazetenin sermuharririnin, 1949 yılında, bunu yalanladığını, yayınlamıştım. Bazı araştırmacılar da, siyonist kaynaklarda bir gazete ihtiyacına dair işaretlere rastlansa da Yahudi teşkilatlarınca sermaye konduğu yollu malumat olmadığına dikkati çekiyorlar. Yerindedir. Ancak o zaman İstanbul'da bir gazete çıkarmak için büyük bir sermaye gerekmiyordu. Gerekeni, açık veya kripto Yahudilerden birisinin koyması mümkündür. Bu konuda da rivayetler babında fazla fukara değiliz ve sonunda "Allah verdi" dahi diyebiliyoruz. Belki "Verdi" demek de yeterlidir; Allah'ın hep kalpte olduğu düşünülüyor, bu nedenle, çok zaman gösterilmediğini biliyoruz.
47
Hürriyet, çok sert ve şaşmaz, anti-Arap ve anti-Elen yayın yapmıştı. Hükümet'in "Kıbrıs bizi ilgilendirmiyor" çizgisinde olduğu tarihten itibaren, Kıbrıs politikasını bu gazete tarif etmiş ve yürütmüştür. "Kıbrıs Türktür" dernekleri yöneticileri, bu ceridede çalışıyorlardı. Elen halkı ve kavmine karşı 6/7 Eylül Kıyamı yönetenleri de bu Ceride'den çıkıyordu. Kıbrıs'ın Osmanlı'dan koparıldığı zamanda, en güçlü emperyalist ülke olan Büyük Britanya'da Yahudi kökenli Disraeli başbakandı. Kıbrıs'ın bir bölümünün Türkiye'ye geçtiği tarihte en büyük emperyalist ülke olan Amerika Birleşik Devletleri'ni de bir Alman Yahudisi olan Kissinger yönetiyordu. Cumhurbaşkanı Nixon idi, ancak Nixon, şimdi öğreniyoruz, bir Yahudi gazetecinin açıkladığı skandal ile, "watergate" deniliyordu, paralize olmuştu, istifa ederek hapisten kurtulmanın yollarını arıyordu. Demek ki muzaffer askerlerimiz İzmir'e girdiklerinde, 1922 Sonbaharı, Filistin'de İngiliz mandası kuruluyordu. Ve 1948 yılında, Türkiye, Amerikan mandası altına girerken, ilanı 1947 Baharı'nda idi, Filistin'de, Israel Devleti ortaya çıkıyordu. Bu arada, Türkiye'nin bir "iç savaş" ile paralize olduğu da iddia ediliyordu. Bir birleşik kap mı, yoksa yapay ayrılık mı; her halde masal'dır. Masallar da heyecan verebiliyor, 1922 yılında, Türk askerleri, Elenleri Ege'den kovarken, Filistin'de, Israel üzerinde İngiliz mandası oluşturuluyordu. 1948 yılında, Truman tarafından, Israel Devleti kurulurken, 1947 yılında, Türkiye, Amerikan mandasını davet ediyordu. 1958 yılında ise, Israel Devleti'nin kurucu Başbakanı ve Osmanlı tabiyetinden Ben-Gurion, tıpkı bir masaldaymış gibi, tebdil-i kıyafet Ankara'ya düştüğünde, İsrailoğulları ile Türkleri, "tamamlayan kavimler, complementary nations, ilan etmişti. Hepsini not ediyoruz. Bu association dizisi masalımsıdır. İnanmak zordur, demek istiyorum.
48
İKİNCİ BÖLÜM
OTUZ SEKİZ Copernicus'a, dünyayı tahtından indiren adam olarak bakıyoruz. 1543 tarihli De Revolutionibus Orbium Coelestium nam eserini de, "masaldır inanmayın" anlamında bir not ile yayınlamışlardı. Ölümünden sonradır. Notu, Bakırcı'nın, soyadı bu anlamdadır, kendisinin vasiyet etmesi ihtimal dahilindedir. Akdeniz'in Türk korsanların kontrolüne geçmesi ve büyük keşifler nedeniyle, ticari değerini yitirmiş bir şehirde dünyaya gelmişti; dünyasının çöktüğü ve yeryüzünün değer yitirdiği zamandadır. Hangi zamandadır, Süleyman, alamasa bile Viyana'yı kuşatmıştı ve kuşkusuz, dünya güzeli Budapeşte'yi almıştı. Bunu, biz şimdi böyle anlamasak bile, zamanında Hıristiyan Avrupa'nın önemli ölçüde öyle anladığını düşünmek durumundayız; Hristiyan'ların Tanrısı ve bu arada Papa, Avrupa'yı inançsızlardan, infidel, koruyamıyor ya da korumak istemiyorlardı. Bu inanç ise, inançsızlık jeneratörüdür. Osmanlı imparatoru Süleyman ile Martin Luther'in müttefik olduklarını düşünmemiz yerindedir. Aynı şekilde, Nicolas Copernicus'un içine inançsızlık tohumu düşmüş olmasa, bu kadar basit ve aynı zamanda böylesine görkemli bir devrimi gerçekleştirmesi mümkün değildi; Copernicus'un Dönüşüm'ü, Revolutionibus, gerçekten devrimcidir. Ancak yine de tekrarlamakta yarar görüyorum, çocukça basit ve bebekçe kolaydır.
49
Kuşku yok, Lucien Febvre'nin On Altıncı yüzyılın inançsızlık asrı olduğu yollu hipoteze reddiyesini reddetmiyorum. Ancak, Martin Luther ve Copernicus'dan gayrı Machiavelli ve Erasmus da bu çağdadır. Çöküntüsünü, 1550 yıllarına kadar uzatabilen Büyük Veba'nın da, güçsüzlük ve dolayısıyla çaresizlikleri nedeniyle, Tanrı'ya ve Papa'ya, inançsızlık ürettiğini reddedemiyoruz. On Altıncı yüzyılda, inançların ve bağlılıkların zayıfladığı mutlak doğru'dur. Buna ise "ihtilali hal" diyoruz, "devrimci durum" da dendiğini biliyoruz. Ancak buraya kadar, ihtilali durum daha çok ihtilafların kuvvatlanması veya ittifakların zayıflaması misli maddiyat ile tarif ediliyordu; bu tarif hala meriyettedir, amma, zihniyet ile aidiyet nizamlarını ilave ediyoruz. Demek, inançsızlıkların yaratılmasına ayrı bir önem atfediyoruz ve buradayız. Bu durumda ve her halde çöküşlerin dönüştürücü olduğu yollu marksizma teoremi ile bir kez daha karşılaşıyoruz. Çöküşler inançları da çökertiyorlar ve en sonunda en zor olanı, en inançlıların inancını, sarsabildiklerini teşhis edebiliyoruz. Dolayısıyla, marksist analizlerin sadece madde kadarıyla ilgilenmesi ve/veya ücret ve kar endeksleri çıkartması gerektiği biçimli iddiaları demans sendromları olarak gördüğümüzü tekrarlıyoruz. Şimdi "Cumhuriyet" çökmektedir; kendi zıddını, temel yıkıcılarını, yaratabilmiş ve kendini, kendi devamından koruyabilmek tutuculuğuyla, kendi eliyle, zıddına teslim etmiştir. Mükemmel, dört başı mamur, bir çöküş tablosunun önündeyiz; her çöküş, dirijanları babında bir miyobi veya aymazlık halidir, bunu da tekraren müşahade edebiliyoruz. O halde Cumhuriyet'in zıddı kadroları yetiştirmeyi ve Cumhuriyet'i zıddına teslim etmeyi, teslimiyetçilerin anlamaları imkansızdır; buna "anlaşılmazlık teoremi" diyebiliriz.
Travesti'lerin eski hallerini anlayabildiklerini sanmıyorum. Yine de daha iyi bir benzetme ile anlatamadığım için özürlerimi yazabiliyorum; hal şu ki, teslimiyetçilerin, teslim ettikleri ile şiirsel bir münasebet içinde olmaları mümkündür, bu teslim edenlerin teslim alanlarla özdeşleşmeleri halidir. Bir başka açıdan yaklaşacak olursak, bakırcının yaptığı ibriğe tapınması halidir.
50
Teslim eden teslim alanın libasında ise şiiri bir hal var, demektir. Her çöküş tahlilini, köke kadar uzatmak durumundayız. Çökenin kökünü pür sıhhat ve inkıraz (KŞ:tükenme) tahlillerinden masun tezekkür edemeyiz. Peki ne yapmalı, böyle hallerde, bir başlangıç olarak, şahsi copernicus revolution'ı sağlıklıdır. Bu sözü, "kopernik devrimi yapıyoruz" deyişini, Kant'tan çıkarıyoruz. Hep salık veriyordu. Nekahat'a açılan kapılardan birisi diyebiliriz. Yine de zihin alemindedir. Ne kadar basitti; "çocuk işi" demek yerindedir. Nerede ise hiç gözlem yapmadı ve gözlemlerin hemen hemen tamamı, Ptoleme Nazariyesi'ne uyuyordu; dünya sabit ve güneş dönüyordu. Uyumsuz gözlemler ise bir avucu taşmıyordu; bilim ve bu arada, teori mutlak peşindedir, uyumsuzları silmemektedir. Bilim'in demokrasi'den anarşi'yi anlaması ve anarşi'ye meyletmesi buradan kaynaklanıyor; isabet teşhis ediyorum. Devrim'in eşiği anlamındadır ve inatçı uyumsuzlar karşısında, devrim kaçınılmaz oluyordu; her devrimin kökünde bir tür inat var. Dünyayı hareket ettirdi, tahtından indirdi ve güneşi sabit yaptı; uyumsuzlar da uyum gösterdiler. Devrim, işte budur. Ahenkli coşku'dur. Arşimed'in coşkusunu hep biliyoruz ve Copernicus'un coşkusunu, ürküntüsünden anlıyoruz. Paradoks mu yoksa tarihli toplum ile fiziksel toprağın baskısı mı; Balzac kralcı idi ve ancak burjuva ve cumhuriyetçi romanlar yazıyordu. Çernişevski narodnik idi, ama, naif sosyalist romanlarını okumaya hiç doyamadık. Tolstoy'un dindar olduğunu biliyoruz; ama Anna Karenina'da Kont Karenin, çekim güçlerinin hiç dışına çıkamayan bir robottur, Rusya bürokrasisi sanki Kont'un içine girmiş ve tutsak etmişti. Sanki Karenin değil bürokrasi hareket ediyor ve davranıyordu; ilk robot-insan Kont Karenin'dir diyebiliriz ve Tolstoy'un dehası sayesinde, insan olduğundan hiç kuşku duyamıyoruz. Kopernik de bir Aristotales müridi idi, ama, bir yola çıktı ve sonunda, Aristotales fiziğini yıktı. İstemeden yıktığından emin olabiliriz.
51
Mustafa Kemal'in de yola çıkarken, bu yolculukla, yıktığını yıkacağını bildiğini söyleyemeyiz. Masal olması için, başında, bilmediğini söylememiz yerindedir. Buradayız. Asıl yaratıcı olan, kollektivite'dir. Ve son derece maddecidir, ekleyebiliyoruz. Bizimki maddeci masal'dır. Türünün ilki mi; diyemeyiz.
ALTIN ÇAĞ VE MUSTAFA KEMAL Otuzlu yılları anlamaya çalışırken konstrüktif, "inşaatçı", olduğunu hep unutuyoruz. Dünyanın, bir şantiye olduğu dönemdi. Devlet, zor'unu inşaata veriyordu. Kandinskiy'in resimleri habercidir; hem füturist ve hem de inşaatçı-plancıydılar. Kandinskiy, Rusya Sovyeti'nden çıktı ve Batı'ya yerleşti. Otuzlu yıllarda Sovyetler Birliği'nde pyatletka ve Amerika Birleşik Devletleri'nde new deal vardı. Otuzlu yıllarda, nerede ise, sadece bu ikisinin olduğunu biliyoruz. Türkiye'nin, dünyanın dışında olduğu, kötü bir masal'dır. Hep dünyevi rüzgarları aldı ve kötü rüzgarlara bir meyli var. Tarihin kaydettiği çok uzun ve kütlesel bir savaş hala bellekteydi. Savaşlar, demokratist ve fenimisttirler; cephede ve cephe gerisinde zengin-yoksul ve erkek-kadın ayrımının silindiği yaşam halleridirler. Savaşlarda, patron-emekçi ve kadın-erkek ayrımı olmadan insanın, kendisi için, sevildiği epizodlar, savaşsız zamanlara göre, çok olmaktadır. Bu nedenle demokratizasyon zillerinin daha sık çaldığı aralar olduğunu biliyoruz; ayrıca, Londra'da kadınların tek başlarına sinemaya gidişlerine ve sokakta sigara içmelerine, ilk kez, savaştan sonra, rastlıyorduk. Feminist süreçlerdir, demek istiyorum. Minimalizmin elinde Cumhuriyet Türkiyesi'nin, bu modanın dışında, kalabilmesini düşünemeyiz. Aksine tüm edebiyata rağmen, Türk elitistlerinin, güveni tam bulduklarını da söyleyemeyiz. Öyle ki, 1926 yılında, Musul'un Büyük Britanya'ya verilmesini artık sadece bir "hediye" olarak görebiliyoruz. Bunun arkasında hem güvensizlik ve hem de güvensizlik olmalıdır; ikincisi, Batı'daki lider emperyalist devlete yaranma kompleksinin bir diğer adıdır. Demek ki, minimalist ve güveni tam duymamış önderliğin, bu modanın, bu konstrüksiyon rüzgarından etkilenmemesini düşünemiyoruz.
52
Kaldı ki Gelibolu'da çok ve Sarıkamış'ta çokça ve kütlesel ölçüde, erkek kırımı yaşamıştık, okumuş erkekleri kaybettik; maddeten, fenimizme giriş yapmak zorundaydık. Öte yandan, uzun ve büyük savaşlardan çıkmış hiçbir önderlik halk düşmanlığı yapamaz, çünkü savaşan, eninde-sonunda halk'tır, Gelibolu'da tek kahraman vardır ve halk'tır, Maraş'ta "kahraman" olan halk'tır, Antep'te "gazi" halk'tır, Urfa'da "şanlı" hiç kuşkusuz emekçi halktır, dünyadaki rüzgarlar bir yana, bunlar varlar, halkçılığa itiyorlar. Şüphesiz modernisttir, ancak ne ölçüde orijinaldir, bu soruyu bırakıyorum, ama, Mustafa Kemal'den daha çok İsmet Bey'in damgasını çalmaktadır, geçerken, buna işaret etmem verimlidir. Düşündürücü, demek istiyorum. Bir paradigma var, otuzlu yıllar, Cumhuriyet Türkiyesi'nde "altın çağ" idi. Ayrıca bu dönemde, yöneten Mustafa Kemal Paşa idi; "ayrıca" yerine "çünkü" diyebilirdim. Analitik olmaya çalışıyorum; yoksa, sol düşünce ve tarih doktrininde "çünkü" dendiğini biliyoruz. Sol doktrin, "altın çağ" ile Mustafa Kemal Paşa arasında mutlak bir bağ kuruyor; sebepnetice rabıtası tabir ediyoruz. Birisi varsa diğeri yoktur; birisi diğeri için sine qua non halidir. KARANLIK ON YIL VE İSMET PAŞA Şartlar aynı mı? Moskova Muhakemeleri, Kemal Paşa Hazretleri'nin yaşamının sonlarına doğru açılmıştı ve bu muhakemelerin anti-sovyetik kullanımı ise soğuk savaş döneminde realize ediliyordu. Kaldı ki hem İkinci Savaş ve hem de Soğuk Savaş'ı, Kemal Paşa Hazretleri hiç göremedi. Görseydi; bu soru masalımsı tonik değerdedir. Belki de bu nedenle hiç sorulmuyor, sormuş oluyorum. Peki Kemal Paşa'nın hiç değişmeyeceği ve değişmediği bir resmi gerçeklik olmakla birlikte, bir masal çerçevesinde, bunu, bir soruya dönüştüremez miyiz, gerçi ben hep soruyu da aşıyordum. Hep 19 Mayıs 1919 tarihinden itibaren bir başka Mustafa Kemal olduğunu yazıyordum; aslında Amasya buluşması ve "Amasya Tamimi" bir başlangıç alınmalıdır, doğuş diyebiliriz.
53
Hangi masal?, şimdiye kadar bu sorunun sorulmamış olmasına da şaşmak zorundayız. Bandırma Gemisi'ne binen Mustafa Kemal ile, bunun da en iyi tanığı "oğul" Abdürrahim idi, Amasya Tamimi'ni yazan Mustafa Kemal çok farklıdırlar. Birisi İstanbul'da rıhtımda, orada kaldı, ve diğeri Amasya'da, Erzurum'a geçti. Farklılığın nedenlerinden birisi, hiç kuşkusuz, ilkinde teslimiyet ve ikincisinde direniş çevresi olmasıdır; buradan hareketle, Kemal Bey'i çevresinden etkilenen birisi olarak görmek masallara uysa da masal kahramanlarına uymamaktadır. Masal kahramanlarının ise tarihte yeri yoktur; varsa tarih sayamıyoruz. Masal ile "resmi" tarih arasında gidip geliyoruz. Atilla İlhan, "hangi" sorusunu çok güzel çalıştırıyordu, hangi sol, hangi batı ve saire, okuyorduk. "Hangi Mustafa Kemal" sorusunu soramadan aramızdan ayrılması ayrıca üzüntü kaynağımız oldu. Ama daha da yaşasaydı sormayacağını biliyoruz; onunki bir mesih'tir. Mesihlik mesleği, değişmemek üzerinedir. Biliyordu, emindi; mesih'ti, ne yazık kuşku duyamıyoruz. Bu masalda Mustafa Kemal değişmektedir. Bu nedenle, hem gözlenenin ve hem de gözleyenin değiştiği bir hal ile karşılaşıyoruz; quantum fiziğini çağrıştırıyor; zor bir problem olduğunu kabul ediyorum. Kaldı ki çok erken bir zamanda, bizleri derin üzüntülere gark ederek, aramızdan ayrılmıştı; problemin daha da müşkül hale geldiğini kabul etmek zorunda kalıyoruz. En verimli çağında aramızda ayrılmasa, yaşasaydı, kırklı yıllar başka mı olurdu; son derece spekülatif olduğunu kabul ediyorum. Ama sormayı demans halinden çıkma da sayabiliyoruz. Ancak yine de, "hangi" sözcüğünü kullanmaksızın "ne kadar" karanlık sualini formüle edebiliyoruz. Cumhuriyet'in medarı iftiharı "Köy Enstitüleri", çıkışı ve çöküşü ile, bu karanlık on yıl içindedir. İsmet Paşa Hazretleri'nin ısrarlı savunucusu olduğu toprak reformu da bu dönemde formüle edilmişti; son derece radikal olduğunu biliyoruz. Bu reformla, toprak sahipleri sınıfının düzlenmek istendiğini çıkarabiliyoruz; ancak eninde-sonunda, başta Cavit Oral, Adnan Menderes ve Emin Sazak, büyük toprak sahipleri, İsmet İnönü'yü düzleyebildiler. 54
Bunda Paşa’nın Varlık Vergisi denemesinin de çok etkili olduğunu tespit etmemiz yerindedir; "deneme" diyebiliyorum, çünkü, İbrani kavminden kimseyi zarardide edebildiğine ihtimal vermiyorum, amma, tüm fincancı katırlarını ürküttüğü kesindir. Buna ilaveten, kriptolar adı üzerlerinde kripto'durlar ve dokunulması söz konusu değildir, kamuda memur olarak çalışan yirmi kadar Yahudi yurttaşımızı da işinden attı ki, bu, bana, dilsizlerin kavgasını hatırlatıyor, çok gürültülüdür. Kuşkusuz bu tür eylemleri tasvip etmek imkansız; ama çok köktenci olduğunu teşhis etmekten geri kalamıyoruz. İçerde düzleyici olmaya çalışıyordu. Dışarıda, en muktedir tepeye, emperyalizmin yeni lideri, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlanmaya çalışıyordu. İçerde acımasız ve dışarıda etekleyen bir ahlak uyguluyordu; "ahlak" demek hayli zordur, biliyorum. On yıllar karşılaştırması yapma imkanımız yok, sadece bu ikinci on yılın, İsmet Bey'li yılların, pek de karanlık olmadığına işaret etmek istiyordum. Kaldı ki, ilahiyat fakültesi ve okullara tercihli din dersleri de bu dönemdedir; bunları Truman Doktrini çerçevesinde mütalaa ediyoruz. Kayzer Vilhem'den net olarak öğreniyoruz, ip uçlarını Mısır'ı işgal eden Büyük Napolyon'da da buluyoruz, Orta Doğu'ya giriş, bir elde ibraniyet ve diğer elde islamiyet tutmayı zorlamaktadır. Truman Doktrini ve baba-oğul Bush operasyonu da budur. Öyle böyle, bu on yılda da, Truman ve öncesinde Missouri donanmasının gelişinden dolayı biliyoruz. Dikte mi ediliyor; bu hiç de önem arz etmiyor, tekeliyet nizamlarında, eşyanın tabiatında var. Bu nizam, dinselliğe muhtaçtır ve Ortadoğu'da ise kendisini daha çok muhtaç addetmektedir. Hepsi bu, fakat, buradan bir de şunu anlıyoruz ki, islamın judaize olmasının arkasında başka dinamikler de var. Geçerken not ediyoruz. Tekrar geriye dönecek olursak, kemalist altın çağ'ın pek de aydınlık olmadığını kolaylıkla gösterebiliyoruz. Bir kez, dillere destan ve övüle övüle bitirilemeyen Sadabat Paktı'nın pek de tarafsızlık ihtiva etmediğinden emin olabiliriz. Çünkü, Sovyetler Birliği öyle takdir etmemek bir yana hayli rahatsız olmuştu. Kaldı ki, İngiliz nüfuz bölgesindeki devletlerle arasındaki bir ittifakın tarafsızlığı fazla hayalidir; Sadabat Paktı hep Londra çizgisinde sayılıyordu. Bir edebiyattır ve hiçbir işe yaramadığını biliyoruz.
55
EK BİLGİ (KŞ)
Kaynak: Vikipedi, özgür ansiklopedi (Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyelerinin hazırlamış olduğu "Türk Dış Politikası" -Editör: Baskın Oran-)
Sadabat Paktı Sadabat Paktı, Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında, 8 Temmuz 1937'de Tahran'da Sadabad Sarayı'nda imzalanan dörtlü pakt. Sadabat Paktı'nın imzalanmasının nedeni olarak İtalya'nın Habeşistan'ı işgali gösterilir. Bu yorum yanlıştır. Bu pakt İtalya Habeşistan'ı işgal etmeden önce gündeme gelmiştir ve yaklaşık iki yıl süren görüşmelerde İtalya konusu tartışılmamıştır. Antlaşmanın maddelerine bakıldığında da İtalya'ya karşı açık veya kapalı bir tedbir bulunmamaktadır. Bu paktın nedenleri kısaca şunlardır: 1) Sınır sorunlarının kalıcı şekilde çözülmesi (pakta üye devletlerin tümünün İran'la sınır sorunu bulunmaktaydı. Ayrıca bu sınır sorunları nedeniyle özellikle Türkiye-Irak-İran üçgeninde Kürt aşiretleri sınır tanımayan isyanlar yapmaktaydı. Bu paktın imzalanmasının en önemli nedenidir. 2) Ülkelerin bağımsızlıklarını vurgulama istekleri (Sömürge ve yarı sömürge dönemlerinden kısa süre önce kurtulabilen bu devletlerin bağımsızlıklarının vurgulanması son derece önemliydi). İlk defa bu amaçla, 2 Ekim 1935'te Cenevre'de Türkiye, İran ve Afganistan arasında üçlü bir Antlaşma parafe edildi. Buna daha sonraları Irak da katıldı. Daha sonra Irak-İran sınır antlaşmazlığının çözümlenmesi (Şattülarap uyuşmazlığı), Türkiye ile İran arasında dostluk çerçevesi içinde sınır sorunu dahil her alanı düzenleyen Antlaşmaların akti, 8 Temmuz 1937 tarihli Sadabad Paktı'nın imzalanmasına imkan vermiştir. Taraflar antlaşmada genel olarak birbirlerinin iç işlerine karışmayacaklarını, ortak çıkarlarını ilgilendiren hususlarda birbirlerine danışacaklarını, birbirlerine karşı saldırıda bulunmayacaklarını ve sınırlarının korunmasına saygı göstereceklerini taahhüt etmişlerdir. Ancak paktın temel nedeni olan Kürt aşiretleri sorunu, 7. maddenin şu ifadelerinde saklıdır: "Bağıtlı taraflardan her biri, kendi sınırları içinde diğer bağıtlı
tarafların kurumlarını yıkmak, düzen ve güvenliğini sarsmak veya politik rejimini bozmak amacıyla silahlı çeteler, birlikler veya örgütlerin kurulmasını ve eyleme geçmelerini engellemeyi yükümlenir".
İkinci Dünya Savaşı ortamında antlaşmanın diğer maddeleri işlevsiz kalmış, fakat 7. madde anlaşmanın devamını sağlamıştır. Sadabat Paktı, 1979'da İran'daki yeni rejim Paktı fesh ettiğini ima edene kadar hukuki varlığını sürdürmüştür.
Resmi tarih, "Olaylarla Türk Dış Politikası", bu yönde işaretler veriyor ki "pakt, antirevizyonist devletler, özellikle İngiltere tarafından da olumlu karşılanmıştı" yollu yazıyor. Devam da ediyor, "aslında Pakt'ın imzalanması sırasında, Irak hala İngiliz nüfuzu altında bulunuyor", diğer paktçılar, İran ve Afganistan oldular ve hep Sovyetler Birliği'ne karşı mevzi peşinde koştular. 1937 yılında imzaladılar, Soğuk Savaş başlarında tümden unuttular. Tam bir hikaye'dir; diyebiliyoruz. Devam ediyoruz, önce not etmiştim, Truman Doktrini'nden önce Amerikan donanması İstanbul'a gelmişti; tarihimizde pek az rastlanan bir bayram havasında ve sevinçlerle karşılanmıştı. İnsanlarımız kayıklarla ve yüzerek Marmara'ya açılıp Missuri'yi karşıladılar. Benim büyüdüğüm liman kentinde de, her Amerikan savaş gemisinin ziyaretinde, şehrin, bayramlıklarını giydiğini hatırlıyorum. Çok küçüktüm, ancak babamın kereste fabrikası umumhaneye çok yakındı, haftalarca önceden umumhanenin temizlendiğini ve badana edildiğini hatırlıyorum. Geçmiş gün, Türk ve Amerikan bayrakları çekilip çekilmediğini hatırlamıyorum. Amerikan bahriyelileri, "madam şik şik" diye soruyorlardı, her halde ilkokul birinci sınıftaydım, okulun adı çok hoştu, "Mithat Paşa", ben sokaktan İngilizce öğrenmeye başlamıştım, Amerikanca "genelev" böyle söyleniyordu. Bunu hatırladığım için, Missuri günlerinde, İstanbul'u etüd ederken bu tür detayı ihmal etmiyordum. Abanoz Sokağı bayramlıklarını giymişti; emperyalizmin girişi bu kapıdandır. Emperyalistler, pencereden değil genelev'den giriyorlar ve hep, ahlakı genelev'leştiriyorlar. Bu, ahlaksızlaştırma, aşama aşama'dır; en islami çağda, "fahişelik devrimi" de yapıldı ve fahişelik butlan ile malul hükmedilerek, genelevler medyada kuruldu. Hem günlük ve hem de aşikar oldular.
56
Emperyalizm ne zaman mı geldi, donanmalara ve umumhanelere bakmak isabetlidir ve yerindedir. Bu açıdan tetkik ettiğimizde 1929 yılını görüyoruz, "kahpe" İstanbul bir daha dekolte giysilerini giyiyor ve gerdeğe hazırlanıyordu; doğru “kahpe”, gerdeğe girmekten başkasına hiç heves duymamıştı ve Büyük Britanya İmparatorluğu'nun bir filosu İstanbul'a geliyordu. Geldi, İstanbul günlerce gelinlik ve gerdekliklerini giydi ve çıkarmadı; filo ile karşılıklı ziyaretler ve balolar hiçbir zaman ihmal edilmemiştir. Baloların, resmi ve mecburi olduğu yıllardı. Öyleyse, hangi on yılın daha parlak veya karanlık olduğunu söylemek kolay olmamaktadır. Belki her iki on yılı da gün batımı saymak daha verimlidir. Türkiye ne zaman mı bağımsızlığı tatmaya başladı; görkemli ve onur taşıran altmışlı yıllarda, İzmir'in genelev kadınları, evlerinin kapısında, Amerikan bahriyelilerini almayacaklarını ilan ettikleri zamandadır. Ayrıca Dolmabahçe'den Boğaz'a atıldılar; reel tarihtir ve çökertme kararının da bu tarihte alındığını hep yazıyoruz.
CUMHURİYETİN KOPERNİK DEVRİMİ Devrim şudur, altın çağ otuzlu yıllarda da yönetim İsmet Paşa Hazretleri'ndedir. İktidar, İsmet Bey'lidir, demek istiyorum. Bu masalda aksini düşünenlere şaşıyorum. Maddecilik, kaçınılmazı görmek ve çıkarmaktır. Olanı, zorunlu saymak, anlamındadır. Zorunlu olan ise zor'un türevidir; sonuç, iktidarındır. Böyle bakabiliriz. İki nokta var; 1937 yılında İsmet Paşa'nın başbakanlıktan tard edildiğini ve yerine Celal Bey'in geldiğini kabul edebiliriz. Ancak 1950 yılında, resmi tarihte tahsili "hususi" geçen, rivayete göre ise l'Alliance Üniverselle Israelite de okumuştu, Profesör Avram Galanti haber veriyor, bizim masalda "gerçek" budur, Celal Bayar'ın daha ilerde cumhurbaşkanı olduğunu da biliyoruz. Bu son noktaya bakarak cumhurbaşkanı olmayı istediği neticesini çıkarıyoruz. Her halde daha önce de istemiştir; en müsait dönem olarak, Büyük Kurtarıcı'nın "son başbakanı" olduğu tarihi teklif edebilirim; başbakan iktidar demektir ve devletin zor'unu elinde bulundurmaktadır.
57
Peki namzetliğini dahi telaffuz edememesini nasıl izah edeceğiz; şimdiye kadar böyle bir izahın olmaması, böyle bir sualin bulunmamasından neşet etmektedir. Şimdi, bir masal mesabesinde, böyle bir suali vaz etmiş haldeyiz. Her halde, demokratik terbiye veya hürmet ile açıklayamayız. Resmi tarihte olabilir, masallar, daha Darvinisttirler; daha maddeci cevaplar peşinde koşarlar. Gizli Tarih'in her zaman darwinist olduğunu tekrarlıyorum, "viable" çizgilerin çarpışmasını anlıyoruz. Bir de Hipodrom Vaka-ı var, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri cumhurbaşkanı ve Celal Bey başbakandı, ama, İsmet Paşa'yı tribünlerde gören halk, "bizi neden bırakıp, gittin" mealinde nümayiş yapmıştı, görülmemiş bir iştir. Bu nümayişten Kemal Paşa'nın çok rahatsız olduğuna dair rivayetlere sahibiz. Bir de, bu nümayişi, İsmet Paşa'nın "adamı" Ankara Valisi Tandoğan'ın tertiplediği iddiası var, manasını daraltmak istiyorlar. Güzel ama, sonra, Tandoğan neden işten atılmadı; demek ki ipler İsmet Paşa'nın elindeydi. Doğru, masalımız da bu imadadır. Ol tarihte zor, İsmet Bey'lidir ve bir dahi teşhis eyliyoruz. Yaşamak ve olmak, maddecidir. Büyük Kurtarıcı'nın aramızdan ayrıldığı zaman yerine hiç kimsenin aday olmayı bile düşünememesi son derece düşündürücüdür; İsmet Bey'den başkasını düşünemediler. Neden, "minimalist" sözcüğünü kullandım, o kadar mı; artık üzerinde duramıyoruz. Olan olmuştur; ancak bir gizli tarih söz konusu olursa sorabiliyoruz. Peki, otuzlu yılların başındaki Serbest Fırka'nın kuruluşunu ne ile açıklayacağız; önümüzde sadece "demokrasi" denemesi var. Buna ise iki itiraz serd edebiliriz; birincisi, gerçek tarihte "deneme" olmayacağıdır. Deneme veya deney'in laboraturarda olduğunu biliyoruz ve kaldı ki, çok acımasız olduğu kabul edilmedikçe, bir liderin en yakınlarını kobay olarak kullanmasını düşünemiyoruz. Mustafa Kemal Bey'in kadim refiki Ali Fethi, hemşireleri Makbule, Ayıcı Arif telef edildiğine göre geriye kalan en mutemeti Nuri'nin Serbest Fırka'ya iltihakları, "deney" hipotezini nakz etmektedir. Bunu, olsa olsa, "ben de oradayım" yollu telakki eyleyebiliriz; güç yatırılmaktadır. Ve en mühimi yatırılan güç yetmemiştir, sonunda bunların ne hale geldiklerini hatırlayabiliyoruz; her halde bir masal üslubunda attan düştüklerini idrak edebiliyoruz. 58
Ne demeli; her halde, Kemal Paşa, altın çağ otuzlu yılların başında, iktidarı, İsmet Paşa'dan almaya çalışıyordu; egemenler, aralarındaki kavgayı kendi aralarında çözemedikleri zaman, halka başvuruyorlar. Çok zaman da başvurduklarına pişman oluyorlar; İzmir nümayişlerinin tahlili kolay olmasa bile, halkın cumhuriyetten hoşnut olmadığı değerlendirmesi yapılmıştı. Kemal Paşa Hazretleri'nin, yıkılmadıkça, iktidarı İsmet Bey'den koparmanın imkansızlığını idrak eylediği günlerdi; bir kabul var. Kılıç Ali mi, Atatürk'ün Kılıcı demek yerindedir, İstiklal Mahkemesi'nin savcısı olarak kaç kişinin idamını istedi, sadece bu sorunun cevabını bilemeyeceğimizi biliyoruz. Atatürk'ün zaman zaman sesi ve zaman zaman gözü idi; bir dönem yalnızca "kılıç" oldu, anılarının bir yerine, Serbest Fırka'nın kuruluşunu anlatırken, "meydanın boş kalması, bu boş meydanda İsmet Paşa'nın istediği gibi at koşturması Atatürk'ü rahatsız ediyordu" haberini sıkıştırması çok tuhaftır. Ancak bir masal çerçevesinde okunabileceğini biliyorum. Masal mı, Kılıç Ali'ninkine bakarsak, hakim-i mutlak olan İsmet Bey'di. Hatıratı, ezbere değil de benim tertip ettiğim masala göre okunacak olursa gerçekten inanılmaz ve bu nedenle de masal'dır; Topçu İhsan, İttihat ve Terakki döneminde de önemliydi, katib-i mesul olmuştu, Kurtuluş Mücadelesi'ne erken katıldı, Topçu İhsan olarak maruftu, İstiklal Mahkemesi'nde reis olacak kadar mutemet bir kimseydi. Bahriye Vekili dahi idi ve sonunda, Yüce Divan'a gönderilen ilk bakan unvanını da kazandı. Mustafa Kemal'in yakınıydı, ama "yavuz-havuz" davasında mahkum olup hapis yattı; yattıktan sonra da Kemal Paşa'ya "ellerinden öperim" misilli hürmet yolluyordu. Peki neden mahkum oldu, Kılıç Ali'ye göre, Kemal Paşa Hazretleri, Topçu İhsan'ın masumiyetinden hiç şüphe etmiyordu, ama, İsmet Paşa'ya da hiç gücü yetmiyordu. Bu masalda güçsüz olan Kemal Paşa'dır. Kılıç Ali, bunu, "İhsancığım" diye söze başlayıp, "İsmet Paşa'nın, 'ya o, ya ben', diye ısrarı karşısında Atatürk, onu atıp seni iktidara getiremezdi" cümlesiyle açıklamıştı. İsmet Paşa, Kemal Paşa'nın çevresinden denizcilik bakanı İhsan'ı önce Divan'a ve sonra da kodese havale ederek iktidarın ellerinde olduğunu göstermek istemişti. Korkuttuğu ve gösterdiği kesindir; iktidar oyunu, eninde-sonunda bir korkutma sanatı'dır, bir daha temaşa ediyoruz. 59
Sonra, Serbest Fırka adına İzmir'de yapılan nümayiş ile yakınında, Menemen'de, asteğmen Kubilay'ın katledilmesi aynı yönde işaretlerdi. Birisi kapatılmış ve diğeri idamlarla karşılanmıştı; doğrusu, oldukça müsait şerait içinde oldukça kolay idrak edilen Cumhuriyet'in idamlara bu kadar kuvvatlı bir temayül göstermesi son derece calib-i dikkat'tir. Pek de dikkat edilmediğini tespit ediyoruz. İsmet Bey, kapatılmasında bir dahli olmadığını ima etmektedir. Fethi Bey devam etseydi, güçlükleri yenerdik ve karşı karşıya iki parti o zaman yerleşmiş olurdu; "ben bu kanaati muhafaza ettim" diyordu. Amma, ekliyordu, "Atatürk, ilk tehlikeleri gördükten sonra bu görüşe asla itibar etmedi." Kemal Bey'in "temkinli" olduğunu hep anlatıyorum, fakat, temkin ile panik arasındaki makul sınırı ölçemiyorum ve makul olmayanı göremiyorum. Mamafih, tehlikeleri abartmış olması da ihtimal dahilindedir. Peki, tam bu zamanda, Büyük Kurtarıcı'nın bir trene binerek, mütehassislerden mürekkep bir erkan ile, Anadolu'da fact-finding turuna çıkışını da analiz etmemiz gerekmektedir. İsmet Paşa'nın ikinci adamı rolüne mi razı oluyordu; söylemek zor, ama yapılanı, birinci adamlık sayamayız. Otuzlu yıllarda gülen hiçbir resmine rastlamıyoruz. Kemal Paşa'nın pek çok sırrını görünmez mürekkeple yazmaktan geri kalmamış olan Falih Rıfkı, her okuyuşta satırların arasına sıkıştırdığı bir sırrı daha buluyoruz, Paşa Hazretleri'nin kurulu Cumhuriyet'e artık çok uzaktan baktığını da not ediyordu. Paşa, müstağni idi ve heyecan duymuyordu; bunu da, öğreniyoruz. İrfan & M. Olga, başka yerlerde rastlamadığımız bir tesbit ve teşhis ile karşımıza çıkıyorlar, he had always been a difficult man to approach, now he became more so, yazıyorlar. He grew moodier, more lethargic; bunları da eklemekten geri kalmıyorlar; neden ve nasıl yazıyorlar bilemiyorum. Sık sık karamsarlığa düşen, saatleri birbirine uymayan, yaşam enerjisini sürekli yitiren bir önder teşhisine, hiç kuşkusuz, masallarda yer yoktur. Belki de bu nedenle, artık daha çok manevi evlatlarıyla vakit geçiriyordu, bazen, Çankaya Köşkü'nde, silah arkadaşı yüksek paşalara, soyunmalarını ve güreş tutmalarını buyuruyordu ve güneş dil teorisi ve tarih tezi ile uğraşıyordu.
60
_______________ müstağni (TDK) sıfat, eskimiş (müstağni:) Arapça 1 . Elinde olanla yetinen, doygun. 2 . mecaz Nazlı davranan.
Diğer işlere ise İsmet Paşa bakıyordu; o zamana ait her türlü işaretten, Büyük Kurtarıcı’nın, İsmet Paşa Hazretleri’nden çok çekindiğini çıkarabiliyoruz; bu noktada hiçbir kuşkumuz yoktur. İsmet Bey'i güler yüzlü bulursa rahatlıyor ve asık suratından kaygılanıyordu. Bu bir intiba olup, maateessüf, İsmet Paşa'nın geriye bıraktıkları arasında bununla tenakuz halinde bir habere rastlamıyoruz.
PEYGAMBERLER VE ALLAH ÜZERİNE Savcılar, Türkçe "peygamber" demektir, Tanrı'ya neden muhtaçtırlar; Tanrıları hep peygamberlerin kelamından tanıyoruz. Şüphesiz, bu kelamın, Tanrı katından indiğini, bizzat peygamberler söylüyorlar; müminler de hep "peygamberimiz efendimiz buyurdular ki" demektedirler. Kaldı ki, islamdaki ünlü kelam gerçekten önemlidir; "la ilahe illallah" sözünde, ilk bölüm, "allah yoktur" anlamındadır. İkinci bölüm ise "benimkinden gayri" demek oluyor ki, biz yine de, Allah'ı, peygamberden öğrenmiş oluyoruz. Çok garip, sadece peygamberlerin Allah'larını biliyoruz. Hıristiyanlık'ta durum bir ölçüde değişik görünüyor; Cesü'süz Allah'ı düşünemiyoruz. İbraniyet ve İslamiyet'te, Tanrı'yı, peygamber hazretleri haber veriyor ve tanıtıyor; peygamber de, bu nedenle olabilir, haber-veren anlamındadır. Üç büyük dinde, musevi, muhammedi ve isevi, bilgilerimiz bu çerçevededir. Sabetai'de ise daha farklı bir anlatıma sahibiz. Başta büyük otorite Scholem, Sabetay Sevi'nin, "mesih", Allah demektir, olmak türünden bir fikri ve temayülü olmadığında nettirler. Bu Filistinli Nathan'ın fikri idi, "sen Tanrı ol, ben peygamber" diyen odur. Sabetay'ın böyle bir teklif bekleyen bir hali olduğunu kabul ediyorum; ancak, bütün kurgunun Nathan'a ait olduğunu ise bütün kaynaklar kabul etmektedir. Demek ki, en azından sabetayizmde, Tanrı'nın, peygamber tarafından yaratıldığını görüyoruz. Demek ki, peygamberlerin, Tanrı'ya ihtiyaçları var. Öyleyse, Tanrı'ya ihtiyaç, öncelikle peygamberlerde ortaya çıkıyor. Bunu son derece şaşırtıcı buluyorum.
61
Böyle bir noktaya gelişimde, içimden hiç çıkaramadığını ve bir türlü tatmin edici bir cevap bulamadığım, bir soru'nun yeri büyüktür. Lenin, neden, "ben marksistim" diyordu; Şto Delat' (*), Marx'ta yapılmış en önemli revizyondur; kapalı olan sistemi açıyordu. Başka nedenler de ekleyebiliriz; neden Marx'ı o kadar yücelttiğini ve o kadar bağlı olmamasına karşın, pek bağlı görünmesini anlayamıyorum. İddiası, iddia'dır. Aynı sorudan, Kemal Paşa versus İsmet Paşa düzleminde de kurtulamıyorum.
62 ________
(*) (KŞ Not:) Şto Delat, “Ne Yapmalı”nın Rusçasıdır. “Ne Yapmalı”, Vladimir İlyiç Lenin’in kitabının adıdır. Bu kitabın elektronik ortamda kopyası için bkz. http://www.kurtuluscephesi.com/lenin/neyapmali.html
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YİRMİ ALTI
Üç "iç savaş" ilan etmiştim. Savaş'lar ile iç savaşların ilanları birbirinden ayrılırlar. İç savaşları bilim adamları ilan ediyorlar; bazen yorumcular veya politikacılar adlandırıyorlar. Ancak kabul ettirenler, bilim adamlarıdır. Tarihçiler, demiyorum; iç savaş ilanı da bir hayal gücü gerektiriyor. Umumiyetle vaka-i nüvis'lerde eksik olduğunu biliyoruz. Tarihçiliğimizde, her zaman olmasa bile şimdilerde, en çok teori'ye muhtacız. İlaveten, iki buçuk asır evvelinde büyük müverrih Gibbon haber vermişti, Türk tarihçileri hep kazanan hizbin kulu oldular; "resmi" tarihçidirler, anlamındadır. Halbuki "iç savaş" bir teorik konstrüksiyon'dur. Resmiyetten bekleyemiyoruz. Arada ne fark var, "iç savaş" eninde-sonunda bir peryodizasyon denemesidir; teşhisi ve tanımının zor olduğunu hemen kabul ediyoruz. Ayrıca adı üzerinde, bir peryodizasyon mesaii olduğu için, hudutlarım çizmek başlı başına muamma ve münakaşa konusudur. Normal savaşlar, ilan ya da hücumla başlayıp bir mütareke ile bittiğinden bu tür sorularla karşılaşmıyoruz.
63
Bu kadar değil, "iç savaş" teorik bir kategori olmak durumundadır, not etmiş haldeyim; demek ki, devlet kuramını ilgilendiriyor. Peki devlet nedir, "devla" ya da "commomvealth", her ikisinde de bir "refah" hali var, "devla" sözcüğünün, çok eşli Arabik dünyada, kadın açısından, sıranın kendisine gelmesi anlamının olduğunu da biliyoruz, işte o geceye "devla" diyoruz. Demek, devlet'te mutluluk, mutlak olmamaktadır; "zor hali" diyebiliriz ve bunun mutlak olması esastır. Şartlı, "meşruti" olsa da , tebaa açısından zor mutlaktır, "şart", zor'un icra edilmesinin taksimi manasındadır. Öyleyse, devla'yı, gönenç değil, mutlak zor belirliyor; zor'un kalkması, devlet'in çözülmesine bağlıdır ki teorik planda ve İngilizce lisanında "wither away" de denmektedir. Bizde en mükemmel "iç savaş", mükemmeliyet'i yine, teorik planda dört-başı bayındır anlamında kullanıyorum, "fetret" devri idi, "kardeş savaşı" denmesi cehaletten neşet ediyor; avami bir tabir diyerek yumuşatabiliyorum, iç savaş idi. Hiç kimsenin zor'u, her yere işlemiyordu, boşluklar vardı; zor'un işlemesinde boşluk haline "iç savaş" diyoruz. İç savaş, anarşi'ye yakın bir hal'dir. Bu demokrasi'ye çok yakın olduğu, anlamındadır. Demokrasi ile anarşi aynı eşiktedirler. Bunu, bu tespiti, önce Hobbes'a ve sonra Montesquieu'ye borçluyuz. Tarik-i ilm ile ise buradayız ve bunun dışı, vulgarizasyon'dur. Demokrasi, vulgarizasyona en yakın durum'dur. Biz çok uzağındayız. Hobbes, anarşi'yle eşikdaş olduğu için demokrasi'den uzak duruyordu. Biz ise, vulgarizasyon ile özdeşleşebildiği için uzak kalıyoruz. Açıklık getirebildim mi, sanmıyorum, doğası gereği karışıktır, bir teori vazı ve bir de bundan ayrılma var, yan yanadır; birincisinde, genellikle cephe gerisinde, komutanlar ile cephede "sıra askerleri" var; adsızdırlar. İkincisinde ise seçkinler savaşmaktadırlar. Birincisi neferlerin ve ikincisi seçkinlerin kırımına yol açıyor. Bu nedenle birincisi bitince, bitmemektedir; çok büyük felaketlere neden olmuyorsa, bir devamlılık tespit ediyoruz. İç savaşlar, benim ilan ettiklerim türünden uzun ya da "büyük" ise, mutlaka düzen değiştiriyorlar. Üçüncüsünü 1966 yılından başlatıyorum, devrimci-gazeteci ve bir tür kendi halinde filozof, İlhami Soysal'ın, merkez-i pay-i taht'ta, erkan-ı harbiye zabitleri tarafından, meyanında küçük zabitler dahi bulunuyordu, güpegündüz kaçırılıp dövülmesi, bir iç savaş ilanıdır.
64
Meşru zor’un durup gayr-i meşru zorun uygulandığı bu anda, bu ayrı zor’un başında Recai Ergin bulunuyordu; sonradan korgeneralliğe kadar yükselen, genelkurmay "içinde çok önemli görevlerde bulunan ve Turgut Özal'ın cumhurbaşkanlığı döneminde, ki iç savaş devam ediyordu, cumhurbaşkanlığı köşkünde istihdam edilen Recai Ergin'i teşhis ediyoruz ve yazıyoruz. İlanı, bu çerçeve ve merkezdedir. R.Ergin’in, bunu, kendi inisiyatifi ile başlattığını düşünemiyoruz. Bu masalda Korgeneral Recai Ergin'i, bir iç savaşçı teşhis ediyoruz. Özal, Recai Paşa'yı intihab eylerken kendisini de tespit eylemiş olmaktadır. Duhul eylemektedir ve yerini alıyor. Bitiş tarihi ise çok zor ve daha büyük, ayrıca daha geniş çevrelerin katılımıyla, tartışmaları gerektiriyor. 1996 Susurluk Çarpışması'nı veya izleyen yılın 28 Şubatı'nı, bitiş sayabiliriz; her ikisinde de, bir birbirinden ayrılamıyorlar, bir restorasyon arayışı vardı. Ama burada asıl soru, şudur; "bitti mi?", bitmemiş olmasına meylediyorum. Teorik zorluklarımız ortadadır. Hudutları tartışmalıdır, ancak, "mükemmel" bir iç savaş olduğunu görüyoruz. Mükemmeliyet, türünün en gelişmiş ve bütün unsurlarını içermesinden kaynaklanıyor; işaret etmiştim. Mahallelerin mahalle komiteleri tarafından idare edilmeleri bu peryodtadır. "Devlet" giremiyordu ve çünkü, orada devlet vardı. İç savaş, iç içe iki devletin çatışma durumudur. Birisinin embriyonik halde olduğunu anlıyoruz, ancak teori düzlemindeyiz ve ayrıca, devletin sadece rüşeym halde olanı güzeldir. Demokrasi'ye en yakındılar. "Rüşeym" halden, söz ediyorum.
Small is democratic, bunu diyebiliyoruz. Buradan hareketle "küçük güzel'dir" deyişini de ekleyebiliyoruz. Eğer sadece Antik Atina demokrasi'yi gördü ise, bütün polis'ler küçük olduğu içindir. Demek ki "demokrasi" basit meta ile yan yana gidiyor; trampa çağı bile diyebiliriz. Yüz yüze olmak esas'tır. Ne yazık şimdi sadece iç savaş'ta var. Öldürmeler de yüz yüze idiler. Öldürülenler bilmiyordu ve öldürenler biliyordu. Failler meçhul olmayıp malumdular, demek istiyorum. En güzel insanlarımızı tasfiye ettiler. ______________
rüşeym (TDK) isim, eskimiş, anatomi Arapça Oğulcuk.
65
Meydanı, en güdük ve en hödük olanlara, bıraktılar. Bütün kabiliyetleri kuruttular. İdare'yi bütün kabiliyetsizlere devrettiler. Bütün inançlıları yaktılar. Ortalıkta olanların hiçbir inancı yoktu ve daha da önemlisi, insanın inançlı olabileceğine de inanmıyorlardı. Bu çok önemli tespiti, Marx'a ve daha doğrusu Marx vasıtasıyla, Tocqueville'e borçluyuz. Turgut Özal'ın, Tansu Çiller'in, Erdal İnönü'nün hiçbir inancı yoktu ve her üçü de en çok, inançlı insandan çekiniyordu. Sadece üçünü seçtim, inançları olmadığı için yaşadılar ve inançlı olanlardan korktukları için, kalan inançlıları da yok ettiler. Sonunda, meydanı bıraktıklarına bakarak, Özal'ı, Çilleri, İnönü'yü, başkaları da var ve sadece üçünü adlandırıyorum, arar olduk. İşte bu iç savaş'tır. Uğur Mumcu'yu, Eşref Paşa'yı ve Özal'ın kendisini de bu savaşta kaybettik. Sivas'ta, bir tabur güzel insanımızı cayır cayır yaktıklarında, Erdal İnönü iktidardaydı. Beni her zaman iten yüzündeki gülümseme yine yüzündeydi; iç savaş maskı, işte keşfediyoruz. İç savaş, devlet idaresini, inançsız, inanç düşmanlarına bırakan savaş türüdür. Özal, sadece tom miks okumakla övünüyordu. Çiller, ittifaken kabul gören, bir büyük gaföz idi. Erdal İnönü, bir cümleyi doğru dürüst kurarsa taraftarları bayram yapıyordu. O halde böylece, tadad ederek, ampirik yoldan ve endüksiyon metodu ile iç savaş'ı göstermiş oluyoruz; Özal ve Çiller ve Erdal İnönü, gösteren'dirler. Kontribüsyonlarından dolayı teşekkür hissi ile meşbuyuz. Tekeliyet'e geçiş mi; tekeliyet'te, yönetenler idyo ve yönetilenler sürü'dürler. Bir tek kendilerine inançları vardır. Kırımı görmedikleri için, likidasyonu anlayamadıkları için, geldikleri yere kendilerinin geldiğini sanıyorlar. Yuvarlandıklarını, itilip kakılarak, bir sandalyeye oturtulduklarını anlamalarını bekleyemiyoruz. Türü, hep böyledir. Tekeliyet'te yönetenler, işsizdirler. 66
Sonuçları hep aynı olmuyor, normal zamandan farklıdır. Tanzimat da, Cumhuriyet de bir iç savaş'tan sonradır. Bu üçüncüden sonra "tekeliyet” mi; bitmemesine meylim bu nedenledir. Bu bir masal’dır ve hep iyi olanı, dileyebiliyoruz. Birincinin sonuna dönüyoruz, Kemal, 1840 doğumludur, öyle ise, birinci iç savaştan 14 yıl, 1806-1826, ve Tanzimat ilanından 1 yıl sonra, dünyaya gelmiş olduğunu hesaplıyoruz. Namık Kemal, Türk aydın tarihinin harika çocuğudur, adı yasak oldu, adı semboldü ve sadece "Kemal" dediler. İlk tiyatroyu, ilk romanı, bir ölçüde ilk politik gazeteyi, Türk aydınının siyaseten menfi olmasını, sürgüne çıkmasını, hepsini hepsini, bu mucize çocuğa borçluyuz. Nazım Hikmet'in, Kemal'i bir put sayıp yıkmaya çalışması çok büyük talihsizliktir; yıkamadı, seviniyoruz. Hep yüce tuttuklarım arasındadır. Bir kişi değildi ve yetişemiyorum. Neden daha önce gelmedi; soranlayız, çünkü, gelemezdi. İç savaşı hemen izleyen dönemde sadece aparatçikler oluyor; hayal gücü, cesaret ve yeni'ye yönelme kabiliyeti yok olmaktadır. Kemal, Şinasi, Agâh, son ikisi "bilen" anlamındadır, daha önce gelemezlerdi. Genellikle, bugünkü Cihangir'de oturdular, Pera'dan Sıra Selvi yolu ile ayrıldılar; sanki bunlar için kurulmuştu. Avrupa'da, Polonya'da, 48 İhtilali'nde yenilenlerden bir bölüğü buraya geldiler, Nazım Hikmet'in, muhtemelen Yahudi olan ihtilalci-yüzbaşı büyük-dedesi, paşa oldu, çoğu, Pera'da kahvecilik yapıyordu, Kemal, bu kahvelere gitti, "hürriyet", sohbet ediliyordu. Kahveler, mektepleri oldular. Ve bu arada kalem'e girdiler, her sabah, ellerinde bastonları, Kabataş İskelesi'ne indiler ve buradan ya Bab-ı Ali'ye ya da Üsküdar'a bindiler. "Genç Osmanlılar" bunlardır ve ilk Meşrutiyet'i ilan edebildiler. Kazananlar arasında yoksa, ufuk yenildiyse, kalanlar ufuksuzdurlar. Yalnızca bükmede ustadırlar; marjinalizme meylediyorlar. Ortada 1906-1926 var; bu iç savaşı, minimalistler ile maksimalistler arasında bir savaş olarak da yazabiliriz. Başında değilse de sonunda budur. Bu savaşta maksimalistler hep kırıldılar; kalanlar minimalisttirler. Cumhuriyet, 1926 yılında kuruldu. Minimalistlerin galibiyeti ile yaşıttır.
67
Kuranlar da, ekseriyet, minimalisttiler. İç savaşlar, yeni düzen doğuruyorlar. Doğum sancılıdır, mutlak göbek kesimi gerektiriyor; az veya çok, ama, mutlak kan var. Sadece maksimalistler mi; tüm tanıklar, hiçbir tanıklık bırakamadan yok oldular. 1926 yılına geldiğimizde, Zübeyde Ana, mümtaz evladı hakkında, bir tek sözcük bile bırakmadan bu dünyadan ayrılmıştı. Üvey Babası Ragıp Efendi'nin akrabası, belki sevgilisi ve belki metresi, Abdürrahim'den Vamık Volkan'ın başak ettiği bilgi kırıntılarına göre, bir ara Çankaya Köşkü'nün hanımı Fikriye, bir gün Çankaya yokuşunda ölü bulundu, intihar etmiş olması mümkündür, ama, öldürüldüğüne inananları da biliyoruz. Demek ki, iç savaş'lar, bitmemiş yaşamlarla doludur. Biz sadece Çankaya'dan bir Fikriye geçtiğini biliyoruz. Aslında bilmiyoruz, sadece duyuyoruz. Modern ve pek feminist, Uşakizade Latife, 1926 yılına gelindiğinde, çoktan Mustafa Kemal tarafından boşanmış ve diri diri mezara konmuştu. Bu İsviçre'de okumuş cesur kadının, dişe dokunur bir tek not bile bırakamaması, ne derin korku içinde yaşadığına ve daha doğrusu yaşatıldığına da işarettir. Sanki, Çankaya'da yaşamamıştır, yaşamların silindiği bir dünyada idiler. Ne beceriksiz bir oyun, kötü bir bulvar tiyatrosu, ikide bir Latife'yi anlatma iddiası ile çıkanlar, yıllar yılı, aynı temcit pilavını sunuyorlar. Bunlardan tek öğrenebildiğimiz, ne ölçüde kısırlaştıklarıdır; eski ve bunamışlara özgü soruların dahi dışına çıkamıyorlar. Doğru, iç savaş'lar hep korku üretiyorlar ve korku bırakıyorlar. Latife'den gayrı en yakını muhtemelen Albay Arif idi, kurtuluş savaşı sırasında bir ayı beslediği için "Ayıcı" Arif olarak da biliniyordu, Mustafa Kemal ile omuz omuza dolaşabiliyordu, bu hal, çeşitli dedikodulara da yol açabiliyordu, İzmir Suikastı çerçevesinde asıldı. Hep asılmayacağına inanıyordu, en yakın arkadaşı Mustafa Kemal baştaydı, "oyundur, asılmam" diyordu. Asıldı.
68
Ama, Büyük Kurtarıcı, gerçekten başta mıydı; masallar, inanılmaz sorular ile açılmaktadır. Bu soru, yirmi beş-yirmi altı yılına aittir; Cumhuriyet’in kuruluşu olarak teorize ediyoruz. Ancak öyleyse, Hegelyen dünyada reel’dir. Ve bu bir masaldır, Cumhuriyet kurulurken, Büyük Kurtarıcı başımızda mıydı, bunu sorma cüretini kendimizde buluyoruz. Eğer yoksa, Gazi'yi ibra ediyoruz. Masalımızı bilerek yazdığım kesindir; "ibra" etmenin kendisinin iyi olduğunu da biliyorum. Bir soru, bin soru'ya kapıdır. Şimdi açılan şudur, Mustafa Kemal hiç başta oldu mu? Bize "işte yöneten" dedikleri zaman, hep yönetilen olması ihtimali var. Doğru mu; "masal" mikyasında doğru'dur ve doğru'dan daha doğru da diyebiliriz. Ama hep kuşku duyuyorum.
MAKSİMALİSTLERİN SONU Bolşevizm lugatından çıkarıyoruz; kapsamı genişletmeye çalışıyorum. On Dokuzuncu yüzyılın sonu ve Yirminci yüzyıl başında, Rusya'da sermaye sınıfında demokratik damarlar bulanlar vardı. Lenin, zaman zaman, kapitalistleri de robot olarak yazıyordu, içlerindeki reform damarları, Komünist Manifesto'nun kötü mirasıdır, kapitalistleri, mezarlarına yaklaştırdıklarını bilseler de, belli demokratik programlara mahkum ediyordu. Politik değillerdi, ekonomist burjuvazi resmediliyordu; bu birinci aşamadır. Belki narodnik savlardan etkilendiler ve belki gelişen mücadele eğitiyordu, bir adım geri attıklarını biliyoruz. Politize olmuş sermaye sınıfını düşünememiş olmak, Marx ve Lenin düşüncesinin büyük zaafiyetidir. Burjuvazinin çocukluk çizgilerini, olgunluk dönemlerine ve hatta monopoli düzlemine uzatıyorlar. Zaaftır ve hatta hastalık ve şimdi, dünyanın her yanında "marksistler", marksizmin bu çocukluk hastalığının ilacını bulmaya çalışıyorlar. Biz de buradayız. Devam ediyorum, demokratik programları ileri sürmeseler de, razı olacakları mekanizmalar olmalıdır; Komünist Manifesto'dan çekildiklerini görüyorduk. Geri adım, demek istiyorum. Amma çekilme itibaridir; ister yapacakları ve ister tolere edecekleri bir demokratik reformlar vardır. Bunları hedef saymaya, "minimalizm" diyoruz. Ekonomizm'den çıkmaktadır.
69
Buradan başka bir düzleme geçebiliyoruz; Osmanlı yıkılmış olsa da, Hünkar İskelesi'nden
beri formüle edilen "tampon" ihtiyacı ortadan kalkmıyor. Duvar veya duvarlar, örmek zorunludur; peki nerede, Kafkasya olabilirdi. Filistin de muhtemel veya mümkün; başka yerler neden olmasın, şimdi masalın burasındayız. İngiliz emperyalizminin, tampon ihtiyacım karşılayan yeni devlete razı olduğu bir tarih olmalıdır; belki Ağustos 1921, amma Ağustos 1922 kesindir. Tarif buradadır, emperyalizm'in tamponu'nu, sınır görmeyi, "minimalizm" sayıyoruz. Kuşkusuz bu sayım mücadele içermektedir ve hiçbir zaman mücadelesiz olmamaktadır. Dolayısıyla, sınırlar, "rıza" ile değil, savaş ile çiziliyordu. Aksini ileri sürmek, hiç politika düşünmeden politika yapmaya ve hiç tarih çalışmadan tarih yazmaya kalkan Profesör İdris Küçükömer ve benzerlerinin mektebi'dir; bunu da bir "ana okulu" tarif edebiliyoruz. Birbirine zıttırlar ve bir birini tamamlıyorlar. Mustafa Kemal Paşa'yı "mesih" görmek de, "İngiliz adamı" saymak da, bir ve aynıdır; bunların yeri ana okulu'dur. En hakiki Kemal Paşa ise, masal'dadır. Namık Kemal, hayata tek kişi girdi ve çok-kişi oldu. Bu, dahi-aydın hali'dir. Mustafa Kemal ise çok kişi'nin heykelidir. Bu, sınırlı koşullarda, kazanan önder-hali'dir. Devamla, Sultan Hamid'i minimalist tesmiye edemeyiz; ürkek idi, çaresizdi, özgürlükten korkuyordu, tavizkar, fakat hiçbir zaman, minimalist olmadı. İrani Cemaleddin'i, şia damgası yememesi için, "Afgani" kabul ederek pan-islamizme sarılmasını da böyle anlayabiliriz. Batı'da kaybedilen toprakların karşılığında, imparatorluğu Şark'a kaydırmayı planlıyorlardı. Pan-islamizm'inin altında bu yatıyor ve din, Türkler'de hep politika'dır. Bu nedenlerde, Türkler'in dini oldu, amma imanı olduğunu görene rastlamıyoruz.
70
Avrupa'ya yayılırken, Katolik Avrupa'da büyük bir mukavemet ile karşılaştılar, daha doğrusu, Avrupa'nın yıkımları geriye bırakıp merkezi devletlere yöneldikleri zamandı, hep yayılmacı olan Türk şefler, kolay dönemin bittiğini hemen anladılar. Birinci Viyana ve İnebahtı Bozgunları’nın belki de, Süleyman ve Sarı Selim'den daha çok, kin dolu Yahudi odaklarına uyarı telakki edebiliriz. Halbuki rezistanı duyar duymaz, İspanya'dan kovulan Yahudileri kabul ederek Katolizm’e karşı güçlenmeyi hesaplamışlardı ve açık kapılardan gelenleri, daha sonra partner saydılar. Bir tür "rezerv" devletin ortaya çıkışı işte budur ve bu zamandadır. Abayezid, oğlu Selim ve oğlu Süleyman, işte bu çizgiyi sürdürdüler, daha sonra gelen oğlu Selim'in daha ileriye gittiğini biliyoruz. Ancak Abayezidzade Selim tahta çıktığında, Türkmen İsmail, Osmanlı sınırında, İran'da genç ve güçlü bir devlet kuruyordu, yeniliyordu. Anadolu'daki şiilerin Şah İsmail'e bakışı asırlar sonra Ermeniler'in Rusya Çarı'na bakışına benziyordu; ilaveten, Osmanlı'nın kendi halinde, yazıldığı kadar, güçlü olmadığını, kaydetmek durumundayız. Selim, iki politikayı birlikte izlemeye başladı; şiileri acımasızca kırdı. Göz açıp kapayıncaya kadar, kırk bin Osmanlı şiinin canını aldığı haber veriliyor. Burada kalmadı, ikincisi, hem Garp'te ve hem Şark'ta barajlar örülüyordu, yayılmacıların, baraj görme refleksleri güçlüdür ve yayıldıkları yerde kaleleri de potansiyel baraj saydıkları için hep yıktılar; kale fakiri olmamızın nedenlerinden birisi de burada yatmaktadır. Hep yıktık. İkincisi, hala buradayız, yayılmaya dayalı bir siyasi organizma idi. İbn-i Haldun'un moda ettiği sözcükle, Arap topraklarında ise, asabiya çözülüyordu; Arap toprakları, yeni ve muktedir hakim bekliyordu, Selim ve Süleyman, Arap illerine sarkıp yayıldılar. İnsan vücuduna tık tık vurup, zayıf ve güçlü bölgeleri teşhis eden pratisyenlere benziyorlardı; zayıf iklimleri seviyorlardı, atıldılar. Daha sonra Büyük Napolyon'un, daha sonra Kayzer Vilhem'in, daha sonra Truman'ın, daha sonra baba-oğul Bush'un çizgisini çok önceden uygulamaya koydular, hem judaizmin ve hem de islamiyetin bayrağını ellerine aldılar. Yahudiler, belki nüfusça azdılar, ancak hürmeti daha az tutmadılar; Selim ve Süleyman, Kudüs'ü ihya etmeye büyük değer biçtiler. Bu kadar değil, Selim'in, yola çıkmadan önce, Yahudi sarraflardan para aldığı da rivayet arasındadır.
71
Yahudiler, şükran duymasını seviyorlar; Selim adını, Yahudi onamastique'e kaydettiler ve çoklukla taşıyorlar. Süleyman'a, "muhteşem" adını, Yahudiler ihsan ettiler. Halbuki en seçkin şehzadesini hem boğdurmuş ve hem de boğulmasını seyretmişti; muhteşem ve kanuni bir temaşa olduğunu düşünemiyorum. Birinci Süleyman, hem kanunsuz ve hem de zavallı idi; bizde, Osmanlı'nın son zamanlarındaki karakollar için yangın talimatnamelerine benzer kanun her sultanda vardır. Bu sözcüğü de, Batı dillerinde "canon", Orta Çağ'da, "canun", Elenler'den aldık, aslı "kanonikos"; Orta Çağ'daki telaffuzunu kullanıyoruz. Aynı sözcükten bir de enstrüman yaptık, "kanun" diyoruz ve bununla fasılları açıyoruz. Pek münasiptir. Tekrar devamla, Osmanlı'nın arabize olması ve Ortodoks İslama sıkıca sarılması işte bu dönemdedir. Taassubun, Osmanlı mülkünü tarif etmesi de, bu tarihten başlamaktadır. Enver ile Hamid arasında bir devamlılık var. Kemal'de ise ayrı bir devamlılığı teşhis ediyoruz. Ancak Enver, yine de daha fazladır, gözü pek, hayalci, yenilmeyi bilmeyen ve hep bir teşkilat kuran'dır. Pan-islamizme, pan-turanizm işte bu dönemde ekleniyor; maksimalisttiler. İslamı aşıp İç Asya'ya doğru yayılmayı kuruyorlardı; pan-islamizm ve panturanizm dillerindedir. Asıl inandırmak istediklerine hiçbir zaman inandırıcı olamadılar; hem Osmanist ekspansiyonizmi biliyorlardı ve hem kurtuluşlarını Garb emperyalizminde buluyorlardı. Şark'a doğru, panturanizm'a ihtiyaç duydular; Enver eline aldı. Cenub'a doğru panislamizm'i yol açıcı saydılar. Musul, Bağdat ve Basra elde sanıyorlardı, Suriye ve Mısır'ı geri alma işini Cemal üstleniyordu. Cemal Paşa, çoktan, Suriye Kralı misli davranıyordu; maksimalist idiler. Bir büyük savaşta yenildiler ve iç savaşta kırıldılar. Pratik türkçülüğü incelerken en çok Talat'a bakmak isabetlidir; o zamanlar siyonist Almanya'ya en çok Talat güveniyordu ve yenilgiden sonra, kendini orada güvenli hissediyordu. Yerini, Ermeni fedailerine Almanlar'ın haber vermiş olması ihtimal dahilindedir; İngiliz gizli servis elemanları da olabilir, bilemeyiz, katleden de orada beraat ediyordu, işi bitmiştir. Belki de en temkinli Talat idi ve triumvira içinde bu dünyadan ilk önce Talat göç etti; ve yine triumviradan Talat, daha sonraki resmi tarihte, hiç eleştirilmedi. Dikkat çekicidir.
72
EK BİLGİ
Mehmed Talat Paşa Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mehmed Talat Paşa (1874 Kırcaali — 15 Mart 1921 Berlin) Edirne Lisesi'nden mezun olmuştur. İttihat ve Terakki kurucularından ve önde gelen siyasetçilerindendir. Meclis Vekilliği, Dahiliye Nazırlığı, Posta Vekilliği ve 1917'de Sadrazamlık yapmıştır. Ayrıca 19091910 yılları arasında büyük üstatlık yapmıştır.[kaynak belirtilmeli]I. Dünya Savaşı sırasında Ermenileri sürgün etmek için Tehcir Kanununun çıkarılmasında etkin rol oynamıştır. 3 Mart 1918'de imzalanan Brest Litovsk Barış Antlaşması'na Osmanlı Devleti temsilcisi olarak imza atan Talat Paşa'nın ısrarları neticesinde Rusya, 1878'de 93 Harbi sırasında işgal ederek aldığı tüm toprakları, yani Ardahan, Kars, Artvin ve Batum'u Antlaşma'yı takiben Osmanlı Devleti'ne iade etmiştir. 1921 yılında, yerleştiği Almanya'da bir Ermeni komitacı ve suikastçi olan Soghomon Tehlirian tarafından suikaste uğrayarak öldürülmüştür.Suikastçı alman mahkesinde 1,5 günlük bir yargılama sonucu beraat etmiştir. Mehmet Talat Paşa'nın kemikleri, 1943 yılında alınan Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye'ye geri getirilmiş ve Hürriyet-i Ebediye şehitliğine gömülmüştür. TBMM'nin 1926 yılında kabul ettiği bir kanunla ailesine ev tahsis edilmiş ve şehit aylığı bağlanmıştır.
Bu tarihi kimler yazıyor; ne yazık, en ciddi sorular, masallara kalıyor. Ben, son resmi tarih yazımını, Leon Cahun ve Herman Vambery ile başlatıyorum. Bu masala göre, hala onlar yazıyorlar. Alliance Üniverselle Israelite'de, Edirne'de "öğretmen" idi; bu ise hep saklı tutuluyordu. Celal Bayar'ın, aynı okullarda talebe olduğu da hep mahfuzdur, o kadar öyle ki, bu rivayetten bir türlü emin olamıyoruz; ancak, yıllar sonra da olsa, Talat'ın cenazesini Bayar'ın getirdiğinden eminiz. Mektep bağı mı, Alyans İsraelit mi, tam masallara uygun düşmektedir. Hep Selanik ve İzmir'i biliyoruz. Nedense Edirne'de Yahudilerin çok ve güçlü olduklarını hep ihmal ediyoruz. "Edirne'nin İstirdatı" önemlidir ve Talat'ın canla başla çalıştığını biliyoruz. Cemal ile Enver ise çok daha saftılar, "naive" sözcüğü çok daha uygun düşmektedir; her ikisinin ihtilal haritasına gelince, idrake sığmamaktadır. Moskova'da, Roy ile tanıştılar, Hintli idi, ihtilalciydi, Cemal ve Enver, Komintern dirijanı Roy'u, Sovyetler'den daha çok kendilerinden telakki etmek için bu kadarını kafi buldular. Ölümlerini hızlandırabilecek projelerini, Roy'a verdiler. Peki, Roy, kime; ölümlerinin çok geç kalmadığını biliyoruz. Almanya ile imparatorluğu kaydıracaklar ve daha geniş olarak, "Türk-İslam" sentezinde yeniden kuracaklardı, Birinci Savaş'ta Türkiye'de gazetecilik yapan bir Alman, buna "Greater Turkey", diyordu; "Büyük Türkiye" peşinde koşuyorlardı, kesindir. Hep beraber perişan oldular; Büyük Britanya emperyalizminin, Osmanlı Devleti'ni, Hemingway'in balığı misali ufalttığını görüyorlardı ve kin duyuyorlardı. Almanya'ya bağlanmaları bu nedenledir, güzel, kaybettiler; ama, şimdi, "Şûra" olmuş Rusya vardı, ve Londra ile savaşıyordu; Moskova'ya seyirttiler. Moskova, dünden ve heyecanla hazırdı; kim olursa olsun, Güney'de ve Anatolia denilen iklimde, İngilizler ile savaşanları arıyordu. Moskova için solcu sağcı fark etmemektedir, yeter ki Londra püskürtülsün, bu o kadar öyle ki, daha sultan tahtta iken işbirliği için adamlarını gönderdiğini biliyoruz. Anadolu canibinde silah tutmak isteyen kim varsa, Bolşevikler, vaadlerini gönderiyorlardı; bunda, sürpriz göremiyoruz. Şimdi efsanevi Enver ve "comrade in arms" Cemal, Moskova'ya geliyordu. Arabın istediği tek göz, Allah verdi iki; böyle düşünenlerin olduğunu düşünebiliyoruz.
73
Amma ne büyük talihsizlik; yirmi bir yılına dönüldüğünde, olayların gelişiminde iki terslikle karşılaşıyoruz. Birincisi, Londra'nın tampon arayışı Moskova'nın tanınma beklentisi ile birleşiyordu; 1921 baharına doğru imzalanan pek çok antlaşmada, Sovyet Rusya'nın, devrimi sınırlamayı kabul edişinin izlerini görebiliyoruz. Londra'da imzalanan Büyük Britanya-Sovyet Rusya ticaret antlaşmasında, ki Moskova'da imzalanan Türkiye-Sovyet Antlaşması ile aynı günlüdür, Moskova'nın, Afganistan'da bolşevik propagandadan vazgeçtiği kuvvetle ileri sürülüyor. Bu iklimde bir detente rüzgarı esiyordu ki bunu tarihin kötü cilvesi olarak görebiliyoruz. Cemal'in ise kocaman bir çocuk ve hatta bir bebek olduğunu işte burada kesinlikle anlıyoruz. Moskova'da, komşu olarak, Roy'u bulmuş, bütün hayallerini anlatıyordu; Suriye'de başaramadı ama Afganistan'da başaracaktı, bunlar ihtilal yapmayı çocuk oyunu sanıyorlar, Afganistan'ı devrimcileştirmek, Büyük Britanya İmparatorluğu'nun Hindistan yolunu tıkamakla eş değerdi. Cemal, Moskova'da sıkılmıştı ve Afganistan'a gidip, eli değmişken, bir ihtilal yapmak istiyordu; hem Türkmenler hem Türkiler ve hem de koyu müslümanlar vardı, daha iyisini düşünmek imkansızdır. Modern sözlerle, "Avrasya" veya "Türk-İslam Sentezi" önündedir; Cemal Paşa'yı bu sentezin ilk büyük şehidi saymamız isabetlidir. Afganistan fethine çıkmıştı, yolda ve bir yerde öldürüldü; Roy'un, çeka'ya, çeka'nın da Ermeni fedailerine haber vermiş olması en güçlü ihtimaldir. Ankara'nın, buna üzüldüğünü gösteren hiçbir işarete sahip değiliz. Zaman zaman masallar, bilimden daha acımasızdır. Moskova, minimalizmin, kestanelerini ateşten alıyordu. İnönü Savaşlarının ilkini saymak ve ikincisini önemsemek için maddi istinatgahlardan yoksunuz. İçe yönelik propaganda değerini ise reddedenleyiz. Buna mukabil, Sakarya Müdafaaı da çok büyük olmamakla birlikte, önemlidir. Eninde-sonunda müdafaa idi ve sonucu "stalemate" oldu, patapat diyebiliyonız, amma psikolojik ve politik olarak mühimdir. Kemalistlerin Ankara'da tutunabileceklerinin ilk işareti işte budur. Sakarya Müdafaaı, aynı zamanda, Enver'in yazgısıdır.
74
Enver’in ölümünü, Sakarya’da aramak zorundayız. Masal’dır ve zaman zaman, mekan ve zaman kayboluyorlar. Mezarı, İç Asya’da değil, Ankara yakınındadır. Bu masalda buraya alıyoruz. Enver'in "alamancı" olduğu sadece iftiradır. Yahudi ve siyonist Liman Paşa ile hep çatıştığını biliyoruz. Nitekim, Leman Paşa, anılarında, "Enver'in bu isabetsiz ve zararlı emirleri beni rahatsız ediyordu" demekten geri kalmamaktadır. Masalımızda doğruluğundan artık şüphe etmediğimiz bu çatışma, Enver'in siyonizmden uzak olduğunu da gösteriyor; o tarihte hem Leman ve hem de Almanya siyonisttiler. Tabii Almanya'ya karşı durmakla birlikte siyonist kalmak mümkündür; Maliye Nazırı Mehmet Cavit'i, biliyoruz.. Fakat, David Fromkin dahi, semitik denmese bile Yahudi eğilimini teşhis etmek zor olmuyor, "after Gallipoli, Enver resumed his earlier campaign to curb german influence" yollu yazıyor. Ayrıca Şark'ta, Enver'in ve Berlin'in planlarının bir birine karşı olduklarını, hep kabul etmek zorundayız. Dram mı, trajedi mi; onurunu, kendine ihanet etmeyerek korumak ve böylece ölmek ise, trajedidir. Ve trajedi, bütün sanatların en maddecisi ve en newtonian olanıdır. Ölümün çekim gücünü, kimse yenemiyor; buna, "trajedi" diyoruz. Mustafa Suphi'nin Velidi Togan'a ve Velidi Togan'ın, Enver'e çok dürüst davrandıklarını söylememiz isabetlidir. Velidi, Enver'den sonra Sovyetler'e yenilmiş, peşinde "çeka", Rusça, çerezvıçaymy, olağanüstü, komitenin kısaltılmışıdır, arka arka kaçarken, Baku'da, Suphi'nin başında olduğu, Türkiye Komünist Partisi'nin merkezinde saklanmıştı, çok güvendikleri için aramadılar. Togan ise, bir kalkışma başlatmak için, İç Asya'ya gelmekte olan Enver'e "sakın gelme" diyordu. Dostça'dır. Togan'ın Sovyetler ile birleştiği zaman var, Validov çağrılıyordu, ayrıldı, ayrı bir devletçik kurmuştu, savaşı sürdürüyordu; ancak Enver'in gelip de işe karışmasını istemiyordu. Çünkü Zeki Velidi, başarsa dahi ayakta kalmasının, ancak İngiliz emperyalizminin desteğiyle mümkün olacağını hesaplıyor ve biliyordu. Enver ise İngiliz emperyalizmine karşı savaşıyordu; dolayısıyla, İngilizler, Togan'a kurtarıcı ve Enver'e kanlı düşman görünüyordu. Yolları ayrılmıştır.
75
EK BİLGİ
Enver Paşa
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Enver Paşa (22 Kasım 1881, İstanbul - 4 Ağustos 1922, Tacikistan), Osmanlı Devleti'nin son yıllarında Türk asker ve siyaset adamı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kurucu ve önderleri arasında bulunmuş, 1913'te Babıali Baskını adı verilen askeri darbeyle cemiyetin iktidara gelmesini sağlamış, 1914'te Almanya ile askeri ittifaka önayak olarak Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'na girmesine öncülük etmiş, savaş yıllarında "Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili" sıfatıyla askeri politikayı yönetmiştir. Dünya Savaşı'nın yenilgi ile sonuçlanması üzerine, Almanya ve Rusya'da Türk halkların biraraya getirme amaçlı pek çok mücadelelerde bulunmuş, Sovyet hükümetinin desteğini kaybettikten sonra Orta Asya Türklerini, Rus işgaline karşı ayaklandırmak amacıyla gittiği Türkistan'da bolşevik Ruslara karşı yaptığı bir çatışma sırasında ölmüştür. 1914'te Padişah Abdülmecit'in torunu (Şehzade Süleyman'ın kızı) Naciye Sultan'la evlenerek Osmanlı hanedanına damat olmuştur. Bu evlilikten Türkân Mayatepek ve Mahpeyker Ürgüp adlı kızları ve Ali Enver Akoğlu (1921-1971) adlı bir oğlu vardır.
Yaşamı Soğukçeşme Askeri Rüştiyesinde öğrenim gördü. Harp okulunu 1899'da piyade teğmeni olarak bitirdikten sonra, 1902'te kurmay yüzbaşı olarak Harp Akademisinden birinci olarak mezun oldu. Selânik'teki üçüncü ordunun emrine girdi. 1906'da binbaşı oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti kadrosu içinde yer aldı.
II. Meşrutiyet'in ilan edilmesinde önemli rol oynadı. Makedonya Genel Müfettişliği ve Berlin Ateşemiliterliği gibi görevlerde bulundu. 31 Mart olayında Hareket Ordusuna katıldı. İşkodra mutasarrıfı ve cephe komutanı olarak İtalyan saldırısına başarıyla karşı koyan Enver Paşa, 1912'de yarbay oldu. 23 Ocak 1913'te İttihat ve Terakki tarafından düzenlenen Babıali Baskınına katıldı. Yakup Cemil ile birlikte Sadrazam Kamil Paşa'nın istifasını sağladı. Böylece İttihat ve Terakki Cemiyetinin askeri darbe ile iktidarı ele geçirmesinden sonra, İkinci Balkan Savaşı sırasında Edirne'nin ve Kırklareli'nin kurtarılmasında önemli rol oynadı. Bu başarısından sonra albaylığa ardından da tuğgeneralliğe yükselen Enver Paşa, Padişah'ın torunu Naciye Sultan ile evlendikten sonra 1914'te 33 yaşında Sait Halim Paşa hükümetinde Harbiye Nazırı oldu. Orduda bazı düzenlemeler yapan Enver Paşa, Fransız modeli yerine Alman stilini uyguladı.
Edirne'nin geri alınmasını sağlayan, beklenmedik şekilde ani ve beklenmedik saldırıya dayalı askeri strateji anlayışıdır. Rusya'nın Kafkaslardan saldırması üzerine düzenlediği
Sarıkamış Harekatında, komuta ettiği ordu bozguna uğrayarak büyük zayiat verdi. 18771878'deki 93 Harbi sırasında da yerli Ermenilerin Osmanlı'ya karşı yayılmacı Rus ordularının yanında çarpıştığını ve de cephe gerisinde isyanlar çıkarttığını bilen Enver Paşa, Dahiliye Nazırı Talat Paşa ile birlikte Ermeni Tehciri diye anılacak kararı alarak, Doğu Anadolu'daki Ermenilerin Suriye vilayetine nakledilmelerine karar verdi. Böylelikle Doğu cephesinde herhangi bir düşman kuvvetinin oluşmamasını sağladı. Enver Paşa Kubbetüs Sahra'yı ziyaret ederken (1916)Savaşın Osmanlı Devleti'nin yenilgisi ile sonuçlanması ve İngilizler'in İttihat ve Terakki üyeleri hakkında yakalatma emri çıkarmasından sonra partili arkadaşlarıyla birlikte bir Alman denizaltısıyla yurttan ayrıldı, önce Odessa'ya, oradan da Berlin'e gitti; daha sonra Rusya'ya geçti. Anadolu'daki Milli Mücadele hareketine katılmak istediyse de kabul edilmedi. [1] [2] 1920 Eylül'ünde Bakü'de "Şark Milletleri" toplantısına katıldı ve Batum'da Türkiye Şuraları Partisini kurarak Türkistan'ı kurtarma hareketini başlattı. Turan Kağanlığı'nı kurmak için büyük uğraşlarda bulundu ve Türkistan Türklerini birleştirerek Basmacı İsyanı'nı başlattı. 4 Ağustos 1922'de Kurban Bayramı sırasında Tacikistan'da, Belçivan yakınlarında Agop Melkovian komutasındaki Bolşevik Ruslara karşı yapılan bir çarpışmada mitralyöz kurşunlarıyla şehit edildi ve Çeğen köyüne gömüldü. Tacikistan'daki naaşı 1996 yılında Türkiye'ye getirildi ve ölüm yıldönümü olan 4 Ağustos 1996'da Şişli Abide-i Hürriyet Tepesi'ne defnedildi. Törene dönemin cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, bakanlar ve Enver Paşa'nın torunları katıldılar
Yenilmeyi bilmeyen Enver, ölümüne yaklaşıyordu. Togan'ın halini de biliyordu; ama, ölüme koşmaktan başka çare görmüyordu. Aslında Türk-İslam Sentezi'ni öldürmeye koşuyordu; İç Asya'da Enver değil, "Büyük Türkiye" ölmektedir. Geriye "Küçük Türkiye" kalmaktadır. Ölüme, engellenemez bir çekimle, koşmak mı, buna, trajedi diyoruz. Pan-islamist ve pantürkist Enver'in sonu, has bir trajedi oldu ve sonra çıkan Türk-İslam Sentezi" ise bir tuluat idi. Yerindedir ve doğru, hortlaklar en çok tuluatta oynanıyorlar. Lenin, Enver'in ölümünü önleyemez miydi; Roy, Enver'in İç Asya'da kıyama kalkışacağını haber vermişti. Lenin'in, Enver'in bu prematüre kıyam projesini mennuniyetle karşıladığından eminiz. Roy'a inanacak olursak, Lenin, "bırakınız gitsin, bırakınız yapsın" havasında idi; bunu, "bırakın gitsin, bırakın ölsün" olarak anlıyorum, ölümünün Moskova'da olmamasını istiyordu. Sovyet misafirseverliğine uymayacağını biliyordu; İç Asya, bir sentez olmuş, üstü açık mezarlarla doludur, kimse yerini bilmemektedir. Acaba bir model mi; İzmir Suikastı'na da böyle bakamaz mıyız; bakabiliyoruz, nihayet bir masal dünyasındayız. Mustafa Kemal'in suikastçılardan, Lenin'in Enver'in projelerinden daha çok haberdar olduğundan da kuşku duyamayız. O zaman Ankara'nın bağlarında, İttihat ve Terakki'den kalma pek çok politikacının suikast kelamı ettikleri herkesin malumu idi. Rüşeym halinde iken derdest edilip söndürülmesi hayli kolaydı; demek ki bir tercih meselesidir. Kürt Kıyamı'na da böyle bakabiliyoruz; çok konuşkandılar, aslında açık hareket ediyorlardı, taharri memurları aralarına giriyordu; Abdülkadir'e giden İngiliz taklidi yapmıştı. Bu o kadar öyle ki, Hamidiye Alayı'ndan Cibranlı Halit Beg çok önceden yakalanmıştı, hakiki lider Hamidiye Albay'ı Cibranlı'dır, Sait, zoraki reis oldu. Hiç kuşku yok, büyüdüğü ölçüde büyümesini istemediler; amma bir kıyam öngörüldüğü, masalımızda anlatılmaktadır. Minimalizm, hareket halindedir. Başlı başına bir kurgu olduğunu çıkarıyoruz. Ama, sadece masal'dır.
76
Yirmi iki'nin arefesinde yüksek komutanlar arasındaki yazışmalara bakacak olursak, Enver de bir düşmandı. Sınırın her noktasından içeriye girmesinden korkuluyordu, , nöbetçilerin artırıldığını okuyoruz. Gelirse, önderliği eline geçireceğinden hiç endişe edilmiyor; buna, macera ile kazanılanları tehlikeye atacağı ekleniyordu. Enver, bütün korkuları, şahsında toplamıştı; hem korkuluyordu ve hem de korkuluyordu. İç Asya'da 1922 Ağustos başında öldüğü hesaplanmaktadır. Bir tanık yok, sadece hesap var. Aynı ayın sonuna doğru ise, Büyük Taarruz başlıyordu. Ne ilginç, 1921 Ocak Ayı'nda da bir birliktelik yaşamıştık, Ethem'in ve Mustafa Suphi'nin tasfiyesi ile "Birinci İnönü" Zaferi, neredeyse aynı aydadır. Enver'in düşüşü ile Büyük Taarruz da aynı aya düştüler. Ölümler ve doğumlar yumaktırlar. Yas'lar ve bayram'lar ayrılmıyorlar. Peki, Enver, huduttan girebilseydi, liderliği eline alabilir miydi; bir masal içinde bile pek zor bir sualdir. Davetsiz ve izinsiz gelenlere kötü davranıldığını biliyoruz; sınırda öldürülenler dahi olmuştur, Kuşçubaşı Selim'i unutmuyoruz. Aslında şu teoremi de yazabiliriz; başlangıçtan kısa bir zaman sonra, katılım izne tabi olmuştu ve hatta bir imtihandan geçirildiğini bile söyleyebiliriz. Yusuf Ziya, çevrildi ve daha sonra Erkan-ı Harbiye Reisi olan Fevzi Paşa, ciddi müzakerelerden sonra kabul edilmişti. Bir süre sonra mücadelede mülkiyet meselesi tezahür ediyordu; açık kapı siyaseti izlenmediğini tespit ediyoruz. Hiç şüphe yok, içeri girseydi, Enver'in böyle bir muameleye tabi olmazdı. Enver, enindesonunda, Kahraman-ı Hürriyet idi; bugünkü Enver, uzun yıllar süren karalamaların mahsûlüdür, ki buna resmi tarih adı da veriyoruz. Enver seviliyordu, Kemal Paşa'nın sevildiği tartışmalıdır; Erzurum Kongresi'ne kabul edilmek istenmemesi, sevilmemesi ve daha da önemlisi güven duyulmamasından kaynaklanıyordu. Doğru, üniformasını ve yaver-i şehriyari kordonunu çıkarmadığı için kongre'ye kabul edilmek istenmediği kaydediliyor; doğrudur, ancak, bu sadece bir bahane idi. Çünkü bütün mücadele sultanı ve halifeyi kurtarmak adına yapılıyordu ve ağalar ile şeyhlerden terekküp eden bu cemaatı, 1791 Fransız Meclisi ile karıştıramayız. Kaldı ki, Kazım Paşa, daha önce pek çok heyetin kendisine gelerek, Kemal Paşa'ya karşı tavır aldıklarını da haber veriyor. Kazım'a inanacak olursak, Kemal'in kabulünü temin eyleyen, kendisidir; tamamen reddedemiyoruz.
77
İlaveten pek bilinmiyordu. Bilinmesi çok sonradır ve yirmi altı'yı bir dönüm noktası alıyoruz. Samsun Heyeti'nde olan Refet'in bile, yeni yeni tanıdığını belli eden işaretler var. Mustafa Kemal, Erzurum'a imtihandan geçmiş bir kahraman olarak gelmedi; bu noktada kuşku duymuyoruz. Hangisi masal; bütün Birinci Dünya Savaşı'nı, bir Anafartalar-Sarıkamış ikilemine indirgemek büyük bir marifet ve muzaffariyet'tir. Bu o zamanlar yoktu; o zamanlar o kadar fukara değildik, demek istiyorum. O zamanlar, Çanakkale ve Kut Zaferleri'ni biliyorduk ve her ikisinde de Mustafa Kemal'i bulamıyorduk. Sadece kahramanlar değil kaynaklar ve tanıkların da ortadan kaldırıldığı bir peryod yaşadık. İdamdan dönen ve susturulan Kazım Paşa'nın evine, yazdıklarını ve evrakı almak için baskın yapılması son derece semboliktir; resmi tarih yazımı için gerekiyordu. Bu arada Karabekir'in de yaman komiteci olduğu da ortaya çıkmaktadır, hem "yazdıklarımı yaktılar" deyu bağırıyor ve hem de kopyelerini almak tedbirliliğini göstermiş olduğunu ilan ediyor. Arabi karakterlerden Latin karakterlere geçilince tarihimizden ve kökümüzden koptuk diyorlar; saçmadır. Tarihimizin Arabi karakterle yazılı olduğunu düşünmek de, inandırıcı olmaktan çok uzak düşüyor; hızla yayılan imam ve hatip okullarında eski yazının öğretilmesinin tarih bilgisi ve bilincini yükseltmediğini artık netlikle görüyoruz. Şimdi sadece obscurantist bir kuşak yetiştirmiş olduğunu teşhis ediyoruz. Arabi karakterlerle Osmanlı belgelerini okuyabilenler, bugün, tarihimizden çok daha uzaktırlar. Kuşkusuz bu bir teoremdir ve bunun dışında kalanlar olduğunu da biliyoruz. Öte yandan, bir Profesör Halil İnalcıkta hiçbir tarih bilinci olmadığını, netlikle, teşhis edebiliyoruz. Hem ilahiyat müderrisleri ve hem de İnalcık, teoremimizi teyid ediyorlar. __________
obscurantist : bilmesinlerci
78
Latin karakterle okuma ve yazmanın daha kolay olduğunu ileri sürmek ise, artık başlıbaşına bir cehalet sayılmalıdır. Bütün karakter takımları aynı ölçüde kolay veya aynı ölçüde zordur; Çin ya da İbrani ve Kiril karakterlerin daha zor ya da daha kolay olduklarını düşünemeyiz. Bu, şimdi dillendirebiliyoruz, Latin karakterler kabülü, bir minimalist adım idi; bölgede bir tampon ve/veya karakol olmayı seçiyorduk. Ancak maksimalist kırımı ile, yakın tarihin, canlı tanıklarının da ortadan kaldırıldığını söyleyebilecek durumdayız. Öyleyse, minimalizm, aynı zamanda bir tarih yazımıdır; zaferi gerekmektedir. Kazım, Gazi Hazretleri'nin kendi yüzüne karşı, şunları söylediğini haber veriyor: "Muntazam tuttuğunu işittiğim hatıratını vesikalarıyla birlikte getir de göreyim. Hiçbir tarafta
herkes gibi benim İstiklal Harbi'nin banisi olduğumu ve Türk milletini ölümden kurtararak ona İstiklali'ni bahşettiğimi söyleyeceğine, kendini de benim payeme çıkartacak propapagandalar yaptırıyorsun! Bir millete ancak bir gazi olur. Bu yürüyüşe ayak uydurmaya çalış. İstiklal Harbi'ni nasıl emirlerimle başardıksa, bundan sonrası da başka türlü olmaz!" Kazım Paşa, "hatıramı elden almak için üç kere evimi bastırıp arattı" yollu eklemektedir. Bir de şu var; "O ancak bir gölge yakalamıştır." Kazım Paşa'nın "O" dediği Kemal Paşa idi. Kazım'ın evrakın kopyelerini sakladığını anlıyoruz, daha önce de haber vermiştim.
Bunlara inanacak mıyız; "masal" yazdığımı tekrarlıyorum. Amma ve lakin evraklar için Kazım Paşa'nın basılmış olduğunu, başkalarının meyanında, Kılıç Ali de teyid etmektedir. Vakıa, hakikat idi. Bir imaj yaratıldığından kuşku duymuyorum. Asıl önemlisi buna duyulan ihtiyacı görüp çıkarabiliyorum. Burada en masum olan, Mustafa Kemal'dir; en doğru olan da, ihtiyaç, keşfin anasıdır, diyen Engels'dir. Öyleyse, güveni yitirme ile kahraman ihtiyacı arasında zıtların birliği teoremini kurabiliyoruz. İnsanların en güvensiz ve en çaresiz oldukları zamanda, güvensizlik de eninde-sonunda çaresizlik bilincidir, "Ya Rab..." demelerini de böyle tahlil edebiliyoruz. Tanrı'yı, güvensizler yarattılar. Peygamberler de güvensizdiler. İleriye atılmadılar. Hepsinde bir hicret var. Büyük kırımlar, güvensizlik çukurları kazıyorlar. Bizimkinde, maksimalistlerin kırımında, bir de tarih kayboldu. Büyük çukurda, "yeni tarih" yazmak çok kolay oldu. 79
EK BİLGİ
Musa Kâzım Karabekir Vikipedi, özgür ansiklopedi
Musa Kâzım Karabekir, (d. miladi 1882-Rumi 1298, İstanbul - ö. 26 Ocak 1948, Ankara) Türk orgeneral ve siyasetçi. İstanbul'un Kocamustafapaşa semtinde dünyaya gelmiştir. Babası Karamanlı Mehmet Emin Paşa, annesi ise Hacı Havva Hanım, kızı ise Hayat hanım'dır.
Gençlik Mehmet Emin Paşa görevi nedeniyle pek çok şehir dolaşmış 1893 yılında vefat etmiştir. Kâzım Karabekir'in annesi ise Mehmet Emin Paşa ölünce İstanbul'a göç etmiş ve 1917'de İstanbul'da vefat etmiştir. Kâzım Karabekir, ailesiyle birlikte Mekke'ye göç etmeden önce İstanbul'un Zeyrek semtinde İlkokula başlamıştı. Böylece öğrenim hayatı boyunca Kâzım Zeyrek adıyla anıldı. Çünkü soyadı kullanımının olmadığı bu dönemde öğrenciler okullara kaydedilirken oturdukları il, ilçe veya semt adlarıyla çağrılırlardı. Kâzım Karabekir'de İstanbul'da ailesinin oturduğu Zeyrek semtinden dolayı Kâzım Zeyrek adıyla anılmıştır. 1894 yılında İstanbul'da Fatih Askeri Rüştiyesi'ne giren Kâzım Karabekir, 1896 yılında bu askeri ortaokulu bitirerek, 1897 yılında da Kuleli Askeri İdadisi'ne girdi. Kâzım Karabekir, Askeri Lise'yi 1899'da bitirdi ve ardından askeri lisenin devamı niteliğindeki Pangaltı Harbiye Mektebi ' ne 14 Mart 1900 tarihinde girdi. Harbiye'den 6 Aralık 1902'de Mülazım-ı Sâni (Teğmen) rütbesiyle, piyade sınıfının birincisi olarak; 1318 P.1 sicil numarasıyla mezun oldu. Kâzım Karabekir, bu okulun ardından Harb Akademileri'nin karşılığı olan ve kurmay subay yetiştiren Erkan-ı Harbiye Mektebi ' ne devam ederek, 5 Kasım 1905'te bu okulu Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle bitirdi. 10 Kasım 1905'te Edirne'deki II. Ordu'ya daha sonra da 11 Ocak 1906'da III. Ordu'ya verilen Kâzım Karabekir; XIII. Süvari Topçu Alayı, XV. Süvari Avcı Taburu ve Manastır Mıntıka K.' lığı Erkan-ı Harbiyesi'nde görev aldı.
Birinci Dünya Savaşına Kadar Askerî Faaliyetleri Daha öncede belirttiğimiz gibi askerlik görevine Manastır'da başlayan Kâzım Karabekir, stajını tamamladığı bu bölgede Manastır Mıntıkası Kurmay Başkanlığı'nda görev aldı. Daha sonrada Manastır Mıntıka Müfettişliği'ne tayin olan Kâzım Karabekir bu görevi sırasında Rum ve Bulgar çeteleri ile yapılan çatışmalarda bulundu ve Bulgar çetesinin imhasında
gösterdiği başarılardan dolayı 19 Ağustos 1907'de Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesine yükseltildi. Kâzım Karabekir bu başarısının ardından 6 Eylül 1907'de İstanbul Harp Okulu Tabiye Öğretmen Yardımcılığı'na atandı. 19 Kasım 1908 tarihinde Edirne'deki II. Ordu'nun III. Piyade Tümeni Kurmay'lığında görev alan Kâzım Karabekir, 31 Mart Vakası'nın meydana gelmesi üzerine Harekât Ordusu'na katılarak Mürettep II. Fırkanın Kurmay Başkanı olarak İstanbul'a geldi. 1 Nisan 1910'da Arnavutluk Ayaklanması'nın bastırılması için düzenlenen Mürettep Kolordu'da I. Şube Müdürü ve 15 Ocak 1911'de X. Edirne Tümeni Kurmay Başkanlığı'nda görevlendirildi. Soyadı kullanımının gerçekleşmediği bu döneme kadar Kâzım Zeyrek olarak anılan Kâzım Karabekir, 15 Nisan 1911'de Harbiye Bakanlığı'na verdiği dilekçe ile atalarının ismi olan Karabekir namını soyadı olarak aldı. Kâzım Karabekir, 9 Nisan 1912'de Bulgar Hududu Edirne Kısmı Komiserliği'ne atandı ve 27 Nisan 1912'de Binbaşı rütbesine yükseltildi. I. Balkan Savaşı sırasında Edirne/Kale Muharebeleri'nde (18 Ekim 1912 - 26 Mart 1913 ) X. Tümenin Kurmay Başkanlığı'nı yapmıştır. Bu savaş sırasında Edirne Kalesi'nin teslim olması ile 28.500 kişi Bulgarlar tarafından esir edildi. Kâzım Karabekir'de 22 Nisan 1913'te Bulgar'lara esir düştü. 21 Ekim 1913'te Bulgaristan ile imzalanan antlaşma sonucu esirlikten kurtulan Kâzım Karabekir; 2 Aralık 1913'te Balkan Savaşı sırasında, Rus halkının uğradığı zararın tespiti için oluşturulan Türk - Bulgar - Rus karma komisyonunda Türk Temsilcisi olarak bulunan Kâzım Karabekir daha sonrada General Liman Von Sanders başkanlığında, Türk Ordusu'nun ıslahı amacı ile gönderilen Alman Askeri Heyeti İstanbul'a gelince, 11 Ocak 1914'te Genel Kurmay İstihbarat Şubesi Müdür Yardımcılığı'nda görevlendirildi. 28 Mayıs 1914'te Birinci Dünya Savaşı öncesinde Kâzım Karabekir, uzunca bir dönem Avrupa'ya gönderildi. Bu görev Viyana, Münih, Hamburg, Paris ve İsviçre'yi kapsıyor ve buralardaki Askeri Ataşelerin nasıl çalıştıklarını yerinde incelemek amacını taşıyordu.
Birinci Dünya Savaşı Başlarında Kazım Karabekir Avrupa'nın genel bir savaşa sürüklendiği bu dönemde Kâzım Karabekir görevli olarak Paris'te bulunmaktaydı. Fakat bu durumu fark eden Kâzım Karabekir, 14 Temmuz 1914'te İstanbul'a geri dönerek; 3 Ağustos 1914'te Genel Kurmay II. (İstihbarat) Şube Müdürü olarak görevlendirildi. Karabekir'in savaş konusundaki düşünceleri; "İstanbul ve Çanakkale boğazlarını kuvvetlendirmek, Boğazlardaki kuvvetleri desteklemek, Savaşa girmekten mümkün olduğunca kaçınmaktı." Kâzım Karabekir, Genel Kurmay'daki görevini devam ettirirken, Konya'ya bir soruşturma sebebiyle gönderilmişti. 29 Kasım 1914'te "Üç Yıl Hazerî Kıdem Zammı" alarak; 9 Aralık 1914'te Yarbay rütbesine yükseltildi. Yarbay Kâzım Karabekir, 6 Ocak 1915'te Mürettep I. Kuvve-i Seferiye K.'ı olarak İran Harekatına gönderildi. Karabekir, Halep'e geldiğinde, III. Ordu'nun Sarıkamış'da büyük bir felakete uğramış olduğunu, komutasına verilen kuvvetlerin Doğu Cephesi'ne kendisinde Süleyman Askeri Bey'in yerine Irak Havalisi Kuvvetleri K.' lığına ve Basra Valiliğine atandığını öğrendi. Böylece Süleyman Askeri Bey'in yerine geçmek üzere İstanbul'a geldi.
Çanakkale Cephesi'nde Kazım Karabekir Karabekir Paşa, 6 Mart 1915 tarihinde İstanbul'a gelince V. Kolordu'ya bağlı İstanbul Kartal'da bulunan XIV. Tümen K.' lığına atanmıştır. Bu görevde bulunduğu esnada Kâzım Karabekir,Marmara Denizi ve Karadeniz kıyılarının tahkimatı ile uğraşmıştır. Ancak XIV. Tümen'in Çanakkale'ye - Gelibolu'ya - gönderilmesi ile bu bölgede Seddülbâhir ve Kereviz Deresi'ndeki (12-13 Temmuz 1915) savaşlarda bulunmuştur. Kâzım Karabekir'in Kereviz Dere'de bulunduğu sıralarda Fransızlar, Haziran'dan itibaren Zığın Dere ve Kereviz Dere
bölgelerinde taarruzlar yapmakta idi. Fransızların amacı; Türk Ordusu'nun dikkatini güney bölgesine çekmekti. Böylece Ağustos ayında Anafartalara yapılacak olan çıkarmanın başarısını garanti altına almak istiyorlardı. Fransızların planı amacına ulaştı ve Türk Kuvvetleri'nin çoğu güney bölgesine kaydırıldı. Bu amacın gerçekleşmesi için İngilizler I. Tüm. ile Türk kanadına, Kereviz Dere bölgesine, 12 Temmuz sabahı saat 07:00'de taarruza başladılar. Türk Tüm.'leri batıdan itibaren XI., I., VII. ve IV. Tüm.'ler cephede, VI. Tüm. geride bekletilmekte idi. VII. Tüm. cephesine taarruz eden İngiliz Tüm.'nin her iki günündeki taarruzları da başarısızlıkla sonuçlandı. IV. Tümen cephesine taarruz eden Fransızların taarruzları ise beklemedeki VI. Tüm.'inde bölgede kullanılması üzerine gelişme gösteremedi. Birkaç metrelik ileri geri hareketler şeklinde gelişen muharebede oldukça fazla kan döküldü ve Türk kaybı 9700 kişiye ulaştı. Karabekir, Kereviz Dere Muharebeleri sırasında V. Kolordu Komutanlığına bağlı - yarbay rütbesiyle - XIV. Tümen Komutanı olarak bulunmaktaydı. Bu görevi sırasında 6 -13 Ağustos 1915 Muharebelerinde de görev almıştır. Bu muharebeler sırasında düşman Arıburnu ve Anafartalar bölgesine, çıkarma ile takviye ederek yapacağı taarruza karşılık güney cephesinden Türk Kuvveti kaydırılmasın diye 6 - 7 Ağustos günleri bu cephenin merkezine Kirte istikametine taarruzlar düzenlediler. Ancak her iki taarruzda zayiat verilerek püskürtüldü. Sonraki küçük çaptaki taarruzlarda sonuçsuz kaldı. Bundan sonrada bu cephede düşmanın tahliyesine kadar mevzii muharebeleri devam etti. böylece düşman, çıkarmanın ilk günü almayı plânladığı Alçıtepe'yi ele geçiremedi. Her yönden sayıca üstün olmasına karşın Türk direnişi karşısında sadece 5. Km. ilerleyebildi. Bu muharebeler sırasında düşmana karşı 3,5 ay başarıyla savaşan Karabekir, askerî kişiliği açısından takdir toplayarak Muharabe Gümüş Liyakat Madalyası ile ödüllendirildi ve "Miralay" (Albay) rütbesine yükseldi. Ayrıca Almanya'dan İkinci Rütbeden Kron Dö Braş Kılıçlı Nişanını, Osmanlı'dan da Gelibolu Şeref Nişanını ve Muharebe Madalyasını aldı. Kâzım Karabekir Paşa, Eylül 1915 - 9 Ocak 1916 Mevzi Muharebeleri'nde Güney Grubu Komutanlığına bağlı II. Bölge Komutanlığı'nda XIV. Tümen Komutanı olarak görevlendirildi. Muharebeler devam ettiği sırada XIV. Tümen 11 Ocak 1916'da bölgeden ayrıldı. Kazım Karabekir in 1915 Sonrası Askeri ve Siyasi Faaliyetleri [değiştir]Çanakkale Cephesindeki taarruz savaşlarının, siper muharebelerine dönüşmesi ile birlikte Karabekir Paşa, Gelibolu'dan alınarak 26 Ekim 1915'te İstanbul'daki I. Ordu Kurmay Başkanlığı'na atandı. Daha sonrada VI. Ordu Kurmay Başkanı olarak Irak Cephesine gönderildi. Bu arada Kâzım Karabekir Paşa, Gelibolu'daki başarılarından dolayı "Üç Yıl Savaş Zammı" alarak 14 Aralık 1916'da "Mirliva" rütbesine yükseltildi ve "Paşa" oldu. Mirliva Kâzım Karabekir Paşa, Almanya'dan ikinci kez "Alman Demir Salib Nişanı" alarak; 24 Nisan 1916'da Kut'ül Amara'yı kuşatmakta olan XVIII. Kolordu K. olarak görevlendirildi. Bu cephedeki başarılarından dolayı Kâzım Karabekir'e 8 Şubat 1917'de yeniden "Altın Muharebe Liyakat Madalyası", "İki Yıllık Kıdem Zammı" verildi. Kafkasya Cephesi Kâzım Karabekir, Cafer Tayyar Paşa ile o yıllarda yapılabilen karşılıklı yer değiştirme becayiş - usulü ile Kafkas Cephesindeki II. Kor. K. olarak atandı. Bu Kolordu; Van Gölü'nün güney mıntıkası, Bitlis, Muş, Murat Çayı ve Palu Doğusu'na kadar olan geniş bir araziyi müdafaa etmekle yükümlüydü. Bu dönemde Osmanlı Devleti, toplam dört kolordusu olan iki ordusunu Van Gölü ile Karadeniz arasında bulundurmaktaydı. Bu orduların en aşağı tarafta olanı Kâzım Karabekir'in komutanı olduğu II. Kolordu idi. Bu kolorduda on aya yakın bir süre görev yapan Kâzım Karabekir bölgedeki başarılarından dolayı 23 Eylül 1917'de padişah iradesi ile yeniden "Kılıçlı İkinci Mecidi Nişanı" aldı. 1878'de 93 Harbi sırasında Rus Çarlığına kaybettiğimiz Sarıkamış, Kars, Ardahan, Artvin ve Batum'u Eylül 1920'de kurtarıp, Türkiye'nin doğu sınırlarında Misak-ı Milli'yi gerçekleştirdikten sonra kendisine TBMM tarafından 31 Ekim 1920'de Ferik rütbesi verildi. Kurtuluş Savaşı Yine bu dönemde; Kurtuluş Savaşı'nı başlatmış olan ve İstanbul'dan gelen telgrafla 3. Ordu müfettişliğinden azledildiğini öğrenen ve artık sivil olmasının Kurtuluş Savaşı'nı
tehlikeye düşürmesinden endişe eden Mustafa Kemal Atatürk'e, "Ben ve kolordum emrinizdedir Paşa'm!" diyerek, moral vermiştir. Kurtuluş savaşında önemli başarılar kazanan Kazım Karabekir Paşa Atatürk tarafından takdir edilmiş ve büyük önem kazanmıştır. Mustafa Kemal Paşa "Kazım Karabekir Paşa ve adamları kurtuluş savaşında canları pahasına savaşarak galip geldiler. Bu galibiyet sade onların değil bütün Türk milletinin galibiyetidir" demiştir. Sovyetler-TBMM İlişkileri açısından Kazım Karabekir Paşa [değiştir]Sovyetlerle imzalanacak dostluk antlaşması için Bekir Sami Bey başkanlığında bir delegasyon, 11 Mayıs 1920'de Ankara’dan hareketle 19 Temmuz 1920'de Moskova'ya ulaştı. Dostluk antlaşmasının esasları 24 Ağustos 1920'de hazır olmakla beraber, Bekir Sami Bey’in bu antlaşmayı imzalaması mümkün olmadı. Çünkü Sovyetler, Bitlis, Van ve Muş illerinin Ermenistan’a terkedilmesini istediler. Fakat Kazım Karabekir Paşa komutasındaki Türk Kuvvetleri Eylül 1920'de taarruza geçip, Brest Litovsk Barış Antlaşması ile Türkiye'ye verilen ve Misak-ı Milli hudutları dahilinde olan Sarıkamış, Kars, Ardahan, Artvin ve Batum’u aldıktan sonra Gümrü'yü de ele geçirince, Menşevik iktidarı altındaki Ermeni hükümeti barışa yanaşmak zorunda kaldı ve 3 Aralık 1920 de Ermenistan'la Gümrü Barış Antlaşması imzalandı. Bu arada, Bolşevikler de Ermenistan’da iktidarı ele geçirmişlerdi. Bu şekilde Ermenistan meselesi kendiliğinden çözümlenmiş oluyordu. Kazanılan bu zaferler üzerine Sovyetler Milli Mücadele'ye daha fazla önem vermeye başlamışlardır. 3 Aralık 1920'de TBMM Murahhası sıfatıyla Gümrü Antlaşması'nı imzaladıktan sonra; 18 Ekim 1921'de biten Kars Konferansı'na Türkiye Baş Murrahası olarak katıldı. Ayrıca bu konferansa başkanlık yaparak; 13 Ekim 1921'de Sovyetler Birliği ile Kars Antlaşmasını imzaladı. Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden hemen sonra yapılan Sakarya Savaşı sonrasına denk gelen bu andlaşma ile Batum'un Sovyetler Birliği'ne terkedilmesi karşılığında karşı taraftan belli miktarlarda silah, cephane ve altın alınacaktı. Bu anlaşmadan sonra Sovyet lideri Lenin'in Anadolu'ya gönderdiği Türkiye Komünist Partisi başkanı Mustafa Suphi ve arkadaşlarına koruma vermeyerek Karadeniz bölgesinde yok edilmelerine yol açmış; Türkiye'de siyasi kargaşa çıkarmalarına ve komünist fikirleri yaymalarına engel olmuştur.[2] Milletvekilliği 15 Ekim 1922'de Ankara'ya gelen Kâzım Karabekir, Edirne Milletvekili sıfatı ile meclis çalışmalarına devam etti. 17 Şubat 1923'de Türkiye'de ilk defa toplanan İzmir İktisat Kongresine başkanlık yaptı ve 29 Haziran 1923'de TBMM'nin İkinci Devresi'nde İstanbul Milletvekili seçildiği dönemde; Doğu Cephesi komutanlığı görevini de fiili olarak devam ettirmekte idi. 21 Kasım 1923'de "Milli Mücadelemizde Siyasi ve Savaş Yararlılığı" görülenlere verilen yeşil ve kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi. Kâzım Karabekir Paşa 21 Ekim 1923'de "1.Ferik" rütbesine yükselerek, son askeri görevi olan I. Ordu Müfettişliğine atandı. 26 Ekim 1924'de bu görevinden istifa ederek sadece siyasi alanda faaliyet gösterdi. Kâzım Karabekir, 17 Kasım 1924'de TPCF (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası) kurucuları arasında yer aldı ve bir süre sonra da bu partinin genel başkanı oldu. Korgeneral (1.Ferik) İsmet Paşa Hükümeti'nin Takrir-i Sükun Kanunu çıkarmasından sonra Doğu'da Şeyh Sait İsyanı çıkmış ve bu isyanda TPCF'nin de rolü olduğu iddia edilmişti. İsmet İnönü başkanlığındaki hükümet tarafından bu olay bahane edilerek 5 Haziran 1925'de Bakanlar Kurulu kararı ile TPCF kapatıldı. Ayrıca Kâzım Karabekir, bu dönemde Mustafa Kemal'e düzenlenen İzmir suikasti ile ilgili olarak İstiklal Mahkemesi'nde yargılanıp, beraat eti.[3] Kâzım Karabekir TBMM'nin ikinci Dönemi sona erince milletvekilliğine son verilmiş ve ordu açığında iken 5 Aralık 1927'de "Müşir" rütbesine hazırken emekliye sevkedilmiştir. Bu dönemden sonra uzun bir süre politikadan uzaklaştırılarak inzivaya çekilmek zorunda bırakılan Karabekir Paşa, yönetimle olan anlaşmazlığı yüzünden sıkıyönetim altında
tutulması istenen 84 kişilik listenin başında yer aldı.[4] 10 sene sürekli takip ve gözaltında tutuldu ve hatıralarını yazdığı "İstiklal Harbimiz" adlı eseri zamanın hükümetinin kararıyla "Takrir-i Sükun" kanunu uyarınca daha basılamadan toplatılıp yakıldı. Belki de en sıkıntılı yıllarını bu dönemde geçiren Kâzım Karabekir, sıkıntılı günlerin ardından Atatürk'ün vefatının ardından 1939'da İstanbul Milletvekilliği'ne seçildi. 1943 - 1946 yıllarında milletvekili olarak yerini korudu ve 5 Ağustos 1946'da yapılan TBMM başkanlık seçimlerimde Meclis Başkanı seçildi. Kâzım Karabekir, 26 Ocak 1948 yılında 66 yaşında iken geçirdiği bir kalp krizi sonucu, Ankara'da vefat etti. Kâzım Karabekir Paşa, askerlik yaşamı boyunca büyük başarılar kazanmış ve bu başarıları sonucu Türkiye'nin bugünkü Kuzeydoğu sınırlarını çizen bir Türk Komutanı ve siyasi bir kişiliktir. Ayrıca Bulgarca, Fransızca, Almanca ve Rusça konuşabilmekteydi. 1.Dünya Savaşı sonunda Mustafa Kemal Paşa ile birlikte efsanevi üne sahip olan tek Paşa, Kâzım Karabekir Paşa'dır
Eserleri
Ankarada Savaş Rüzgarları Bir Duello ve Bir Suikast [ISBN 975-7369-39-X] Birinci Cihan Harbi 1-4 [ISBN 975-7369-21-7] Birinci Cihan Harbine Neden Girdik? [ISBN 975-7369-21-7] Birinci Cihan Harbine Nasıl Girdik? [ISBN 975-7369-22-5] Birinci Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik? [ISBN 975-7369-23-3] Birinci Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik? [ISBN 975-7369-24-1] Cumhuriyet Tarihi Set 1 Cumhuriyet Tarihi Set 2 İstiklal Harbimiz 1-5 Paşaların Kavgası Paşaların Hesaplaşması Cehennem Değirmeni 1-2 İzmir Suikasti Çocuklara Öğütler Hayatım İttihat ve Terraki Cemiyeti 1896-1909 Ermeni Dosyası İngiltere, İtalya ve Habeş Harbi Kürt Meselesi Çocuk, Davamız 1-2 İstiklal Harbimizin Esasları Yunan Süngüsü Sanayi Projelerimiz İktisat Esaslarımız Tarihte Almanlar ve Alman Ordusu Türkiye’de ve Türk Ordusunda Almanlar Tarih Boyunca Türk-Alman İlişkileri İstiklal Harbimizde İttihad Terraki ve Enver Paşa 1-2 İstiklal Harbimizin Esasları Neden Yazıldı? Milli Mücadelede Bursa İtalya ve Habeş Ermeni Mezalimi Sırp-Bulgar Seferi Osmanlı Ordusunun Taarruz Fikri Erkan-i Harbiye Vezaifinden İstihbarat Sarıkamış-Kars ve Ötesi Erzincan ve Erzurum'un Kurtuluşu Bulgaristan Esareti -Hatıralar, Notlar Nutuk ve Karabekir'den Cevaplar
Kaynakça
1 İnsan ve Asker Kazım Karabekir; YAPI KREDİ YAYINLARI, 2008, ISBN 9750814051[kaynak belirtilmeli] 2. http://www.taraf.com.tr/makale/3716.htm 3. http://www.stargazete.com/index.asp?haberID=151393 4. http://www.milliyet.com.tr/Default.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=505152&AuthorID=62&ver=44
Bütün bunda Kemal Paşa hazretleri en saf olanıdır; en masumu, demek istiyorum. Çok hoş, sadece kişiler ve sadece bellekleri kaybolmadı ve ne kadar az maddi kanıta sahibiz, çoğundan yoksun kaldık. Kemal Paşa Hazretleri'ni, Gelibolu'da, hain bir şarapnel
parçası veya kurşundan, göğsündeki saatin kurtardığını biliyoruz. Fakat bu değerli saati hiç bilmiyoruz; Albay Mustafa Kemal, bu saati, Leman Paşa'ya hediye etmek kadirşinaslığım göstermişti, tarihten öğreniyoruz. İlerde, bizim için çok değerli ve hatta paha biçilmez olabileceğini bilememesini anlayabiliyoruz. Ancak bizim tarihçilerin, bu yaralı saati Leman Paşa'dan ve zamanında rica etmeyerek büyük bir ihmalkârlık yaptıklarını şimdi daha iyi idrak ediyoruz. Çünkü Almanya'da emekli evinde, bir hırsızın, Leman Paşa'dan bu saati çaldığını çok sonradan öğreniyoruz; hoş, bir tarafı ezilmiş saat meraklısı hırsızlara ancak masallarda rastlanmaktadır. Ama doğru, ben de masal yazıyorum.
Paşa Hazretleri, tarihin yazımından önce, Gelibolu Meselesi'nde son derece mütevazi idi; kendisinin muhatap alınmasından mahcup olan bir hali bile vardı. Şu sözler, Paşa Hazretleri'ne ait olup, 1918 başında ve Şişli'de telaffuz edilmişti. Mademki masal yazıyorum, yeri burası olmalıdır: "Siperler elimize geçtiği zaman içerileri düşman cesetleriyle, ağız ağıza doluydu. O, müthiş bir şeydi. İngilizler'den bir fert bile kurtulmamıştır. Bu muharebe cereyan ettiği sırada Kemalyeri'ne teşrif etmiş bulunan Talat Paşa Hazretleri'yle İsmail Canbolat ve Doktor Nazım Beyler o gün İngilizler'den igtimam ettiğimiz maddi muharebe hatıralarına da maliktirler. Kiminde kurşun parçalamış bir İngiliz altını, kiminde ufak tefek nişanlar, dürbün parçaları filan vardır." Çok hoş ve çok acı; ama onlar yokturlar. Kemal Bey, kendisinin, Kemalyeri'nde olmadığını haber veriyor; Talat Paşa Hazretleri ve diğer devlet erkanına gönderdiğini teyid ediyor. Güzel, ancak, bunlardan ilki, Ermeniler tarafından 1920 yılında katledildi ve diğerleri, İzmir Suikastı bahanesiyle asıldılar. Yok oldular; parçalanmış İngiliz altınlarının, nişanların, dürbün parçalarının nerede olduklarını bilmiyoruz, bilseydik savaş müzesine koyardık. 80
Doktor Nazım, İbrani asıllı idi, Ermeni tarafına göre, kırımlardan en başta sorumlu olanlardan birisi idi; bütün bunlar ayrı, efsanevi devrimci idi. Böylesine becerikli ve böylesine gözü pek ihtilalci bizde az çıkmıştı ve suikast ile hiçbrir ilişkisinin olmadığını biliyoruz. Karakaşi, dünya Yahudiliğinin pek muteber adamı ve pek çapkın. Maliye Nazırı Cavit ile aynı zamanda asıldı; Ulucanlar’da idi ve yakında, Anafartalar’da diyebiliriz, bir balo vardı. Neden asıldı, neden o gün asıldı; her halde sürekli masal sorusu icat ediyoruz. Eğer o tarihte yaşayanlar arasında birisine "efsanevi ihtilalci" dememiz gerekiyorsa, Doktor Nazım, buna en layık olanıdır. Vladimidir Jabotinsky, ol zamanda, dünya siyonist teşkilatı'nın üst memuru olarak İstanbul'da bulundu, teşkilat yaptı, Autobiography'sinde, "Nazım Bey, the secretary general of the Young Türk Party, the author and initiator of the
revolution, and possibly the decisive personal factor which accelerated the downfall of the Ottoman state" minval üzere tarif ediyordu. Bu çok malumattar siyonist dirijana göre, 1908
İhtilali'ni kuran ve başlatan Nazım idi ve Osmanlı devletinin sonunu hızlandırdı; nakletmek mecburiyetim var.
Bir güzel Ankara gecesinde, Ağustos 1926, asıldığında, çok yakında bir yerde balo vardı ve Dışişleri Nazırı Doktor Tevfik Rüştü'nün de orada olduğunu tahmin edebiliriz; Doktor Tevfik Rüştü, İbrani asıllıdır, ve Doktor Nazım'ın eşleri kız kardeştiler, biri asılıyor ve diğeri dans ediyordu. Belki ikisi de dans ediyorlardı; belki asılmak da dans etmektir. Doktor Nazım, Mehmet Cavit, Naili Keçeli'nin dedesi Naili ve Hilmi, aynı davadan asıldılar. Hilmi, Bab-ı Ali'yi basanlar arasındadır, sonra elini çekmiş ve eteğini sıvamıştı, Ardahan'da ticaret yapıyordu, her halde kalmasını istemediler. Her halde Hilmi de bunu bildi, asılırken, "benim bir şeyden haberim yok, yalnız ben Babıali'yi bastımdı, bunda böyle kabiliyet vardır, bir gün bizi de basar, diye, asılıyorum" yollu bar bar bağırıyordu. Bu bağrıştan, maksimalist-minimalist kavgasının bir de kabiliyet dimansiyonu olduğunu çıkarıyoruz.
81
EK BİLGİ
Tevfik Rüştü Aras Vikipedi, özgür ansiklopedi
Dr. Tevfik Rüştü Aras (1883, Çanakkale - 5 Ocak 1972, İstanbul), 1920-1938 yılları arasında 5 dönem milletvekilliği, 1923-1939 yılları arasında Dışişleri Bakanlığı yapmış, öncesinde İttihat ve Terakki'nin önemli isimlerinden biri olmuş, sonrasında da gazete yazıları yazarak hayatını sürdürmüş siyaset adamıdır.
Hayatı 1883 yılında Çanakkale'de doğdu. Beyrut Tıbbiyesi'ni bitirdi ve doktor olarak İzmir, Selanik ve İstanbul'da çeşitli görevlerde bulundu. İttihat ve Terakki'ye girdi. Bir kaynağa göre partinin genel sekreterliğini yaptı. Selanik'te Mustafa Kemal ile yakın arkadaş oldu. 1918'de Meclisi Ali-i Sıhhi (Yüksek Sağlık Kurulu) üyesiydi. Bu arada İzmir'in öndegelen ailelerinden Evliyazade ailesinin reisi Evliyazade Hacı Mehmet Efendi'nin kızı ve dönemin kadın gazete yazarlarından Evliyazade Makbule Hanım ile evlendi. 1920 yılında Ankara'da TBMM 1. Dönem'e Muğla'dan (müstakil Menteşe livası) milletvekili seçildi. İlk dönemde Kastamonu İstiklal Mahkemesi üyeliğine getirildi. 1920 sonbaharında, Türkiye Komünist Fırkası'nın kurucuları arasına girdi. TBMM Hükümeti'nin Rusya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne ilk büyükelçi olarak gönderildiği Ali Fuat Cebesoy delegasyonu ile Moskova'ya gitti. TBMM 2. Dönem, 3. Dönem, 4. Dönem ve 5. Dönem'de (1923'ten 1939'a kadar) İzmir milletvekilliğinde bulundu. 4 Mart 1925'te 4. Hükümet - 3. İnönü Hükümeti'nde Hariciye Vekili oldu. Atatürk'ün ölümüne kadar kurulan bütün kabinelerde bu görevi sürdürdü. Atatürk'ün komşu ülkelerle iyi ilişkiler ve hegemonyacılığa karşı çıkmaya dayalı dış politikasının kilit ismi ve sözcüsü oldu. Sovyet Dışişleri Komiseri Maksim Litvinov'un davetlisi olarak üç kere Rusya'ya gitti. 1926'da Odessa'da, 1930'da ve 1937'de Moskova'da Sovyet ileri gelenleriyle görüşmeler yaptı.1937 yılında Milletler Cemiyeti Başkanlığı (bugünkü unvanla Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği) yaptı. 1939'da Londra Büyükelçiliğine atandı ve üç buçuk yıl İngiltere'de kaldı. 1943'te emekli oldu. Savaşın sonlarında İstanbul basınında (Özellikle Tan Gazetesinde) yazılar yazdı. Demokrat Parti'nin kuruluş mücadelesini destekledi. (kızı Fatin Rüştü Zorlu ile evlenmiştir) 1952-1959 yıllarında İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanlığı yaptı. Tevfik Rüştü Aras'ın Dışişleri Bakanlığı sırasında verdiği söylevleri Numan Menemencioğlu tarafından derlenerek "Lozan'ın İzlerinde On Yıl" (1937) ismi altında kitap haline getirilmiştir. Günlük basında çıkan yazılarının güncel olmayanlarını "Görüşlerim" (1945 ve 1963) adlı iki cilt kitapta toplayan Tevfik Rüştü Aras, 1972 yılında İstanbul'da öldü. Rumelihisarı'nda toprağa verildi.
EK BİLGİ
Bâb-ı Âli
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bâb-ı Âli ya da basitleştirilmiş şekli ile Babıali, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde Sadrazamlık binasına ve daha geniş anlamıyla da Osmanlı hükümetine verilen isimdi. Günümüz Türkçesinde Yüce Kapı anlamına gelen bu terim aynen tercüme edilerek diğer dünya dillerine de girmiştir. Cumhuriyet döneminde Babıali binası İstanbul ilinin Vilayet Konağına dönüştürüldü ve halen de bu amaçla kullanılmaya devam etmektedir. Babıali'nin bir başka anlamı da Türkiye'nin basın dünyasına verilen isimdir. Osmanlı Dönemi Binanın Tarihçesi Osmanlı Devleti büyüdükçe sadrazamların yetki ve sorumlulukları arttı.Sadrazamlar Topkapı Sarayı'na yakın olması bakımından İstanbul'un bugünkü Eminönü ilçesindeki Cağaloğlu semtinde yaptırılan konaklarda oturmaya başladılar. 1756 yılında Sultan III. Osman tarafından bu semtte yaptırılan Sadrazamlık konağı ilk bilinen resmi nitelikteki Sadrazamlık binasıdır. Bina 1755, 1808, 1826 ve 1839 yıllarında tamamen, 1878 ve 1911 yıllarında ise kısmen yandı. Her seferinde yeniden inşa edildi. İlk önceleri binaya “Paşa Kapısı” ve “Bâb-ı Âsafi” deniyordu. 1808 yılında Alemdar Mustafa Paşa'nın sadrazamlığı sırasına çıkan ayaklanma sırasında binada olan patlama sonucu bina gene kül olunca, yeniden yaptırılan binaya dönemin padişahı II. Mahmut’tan dolayı Mahmud-ı Adli dendi. Bu isim zamanla Bâb-ı Adl ya da Bâb-ı Adli isimlerine, 19. yüzyılın ikinci yarısında da Bâb-ı âli deyimine dönüştü. Osmanlı döneminde Babıali1839 yılındaki yangına kadar bina hep ahşap olarak inşa edilmişti. 1844’te bina ilk defa olarak Stefan Kalfa tarafından kargir olarak inşa edildi. Ayrıca o tarihten sonra bina sadrazamın yaşadığı yer olmaktan çıkarılarak tamamen bir devlet dairesi durumuna geldi. O bina, daha sonra yangınlar ve tamirler sonucu değişikliklere uğramakla birlikte günümüze kadar gelen binanın esasını oluşturmaktadır. 1878'deki yangında Şura-yı Devlet Dairesi, Ahkam-ı Adliye Dairesi, Dahiliye ve Hariciye
nezaretleri tamamen yandı ve yeniden inşa edildi. 1910 yılında Babıali'ye küçük bir yapı eklendi. 1911 yılındaki yangında gene Şura-yı Devlet ve Dahiliye Nezareti ile Mektubcu, Teşrifatçı, Beylikçi, Sadaret Kalemi daireleri ve Vakanüvis daireleri tamamen yandı. Bu en son yangında zarar gören bölümler o zamanlar tek bir bina olan Babıali'nin orta bölümünü oluşturuyordu. Yangından sonra bu orta bölüm tekrar eski haline getirilmeyerek ortadan kaldırıldı. Böylece Babıali ilk defa olarak iki binaya ayrılmış oldu. Babıali baskını Bab-ı Âli Baskını, 23 Ocak 1913'te, Balkan Savaşı'nın yenilgiyle sonuçlanacağının anlaşıldığı günlerde Bulgar orduları Edirne ve Çatalca önlerindeyken yapıldı. İttihat ve Terakki Fırkası'nın önde gelen ismi Binbaşı Enver, yanında çalıştığı Harbiye Nazırı Nazım Paşa'nın makamını, yanında fırkanın silahşorlarından Yakup Cemil ve adamları olduğu halde bastı. Baskında Nazım Paşa öldürüldü. Daha sonra Sadrazam Kamil Paşa'nın makamına giden baskıncılar, sadrazamı silah zoruyla istifaya zorladılar. Bu olay İttihat ve Terakki'nin yönetime el koymasına giden yolu açtı. Osmanlı İmparatorluğu'nun 1914'te I. Dünya Savaşı'na Almanya safında girişi ve ne yazık ki dağılmasına giden gelişmeler zinciri de böyle başlamış oldu. Cumhuriyet Dönemi ve Türk Basını Cumhuriyetin ilanından sonra eski Sadaret dairesi Vilayet Konağı olarak kullanılmaya başlandı. Yapı üzerindeki neoklasik ayrıntılar kaldırıldı ve bina yalın bir biçimde sıvandı. 1980’lerin sonlarında ve 1997 yılında binayı eski görünümüne kavuşturmak için bazı restorasyonlar yapıldı. Babıali'nin çevresinde Türk basınının yoğunlaşmaya başlaması, Osmanlı dönemine dayanır. Osmanlı hükümetinin bu binada çalışması yeni ortaya çıkan Türk basınının haber kaynağına yakınlığı açısından bu binanın çevresinde odaklaşmasına neden oldu. Sirkeci'den başlayıp Babıali binasının önünden geçerek giden Cağaloğlu yokuşunun iki yanındaki ve yan sokaklarındaki matbaa ve gazete binalarını kapsayan yerin adı Babıali olarak anılmağa başlandı. Nutuk'ta da belirtildiği üzere Kurtuluş Savaşı'nın organizasyonunun yapıldığı yıllarda Babıali, "İstanbul basını" olarak anılmış ve Kurtuluş Savaşının hazırlanmasına büyük negatif etkileri olmuştur. Bu nedenle Ankara'da yeni bir milli basın oluşturulması yoluna gidilmiştir. Cumhuriyet döneminde hükümetin Ankara'ya taşınmış olmasına rağmen Türk basını bu bölgede gelişmesine devam etti. Bütün 20. yüzyıl boyunca Türkiye'nin bütün önemli gazetelerinin merkezleri ve basımevleri bu bölgede bulunuyordu. Ayrıca birçok kitapevleri de bu bölgede açıldı. 1950'lerin sonlarında bölgenin yerleşim planında yeri olan başlıca gazeteler şunlardı: Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Vatan, Akşam, Son Posta, Son Telgraf, Yeni Sabah, İstanbul Ekspres ve Yeni Gazete. Ancak 20. yüzyılın sonlarında gazeteler bu bölgeye sığamaz oldular ve yavaş yavaş bölgeyi terkettiler. En son Cumhuriyet gazetesinin tarihi binasından taşınmasıyla Babıali'nin Türk basınına adını veren işlevi son buldu. Necip Fazıl Kısakürek'se Babıali'yi, sanat çevresi olarak ele almış ve Babıali adlı eserinde hatıralarını yazmıştır...
Tabii aynı soru Mehmet Cavit için de geçerlidir; hayli müeddep Pakalın da kadınlara düşkünlüğünü kaydediyor ama, çapkınlığı nedeniyle asılmış olduğunu düşünemeyiz. Cavit, Şehzade Burhanettin'in eşi Aliye Nazlı'nın da gönlünü çalabilmişti; bu ara, sadece adına, Yahudiler’in İsrael'e göç ve "uçuş" için kullandıkları İbrani "Aliye" ve yine İbrani "Naz" türevi "Nazlı" adlarına bakmıyoruz, Karakaşi'lerin cinsel ilişkide taassub içinde olmalarıyla da yetinmiyoruz, Osmanlı şehzadelerinin sabetayistler ile evlendiklerini not ediyoruz. Judaize oldular mı, cevap vermesek de sormamız zamanlıdır ve nahak yere asılan Doktor Nazım ve Mehmet Cavit'in yazgılarını çıplak İbraniyet'e bağlıyamıyoruz. Kaldı ki, Celal Bayar'ın, İbrani asıllı olma ihtimali hayli yüksektir, Talat'a ilaveten, Cavit'in de yerini bularak mezarını yaptırdığını biliyoruz. Celal Bey, Cumhurbaşkanı olunca, Aliye Hanım'a maaş bağlatmayı da ihmal etmemiştir, dayanışma tamdır, görüyoruz. Devamla, Canbolat da büyük bir ihtilalci idi; İstanbul'da pek önemli vazifeler deruhte eylemişti, Mustafa Kemal Paşa'nın yakını veya pek güvendiği idi, o kadar öyle ki, Paşa, Mütareke'de, memleketi kurtarmak için Sultan'a gönderdiği istidada, bir yeni meclis-i vükela arz ile kendisinin ve bu arada Canbolat'ın nazır edilmesini yazıyordu. İzmir'de, suikast gerekçesiyle asıldı; yiğit bir ihtilalciydi ve belleklerden ve bellekleriyle berabar silindiler. Rauf, sadece 27 Mayıs sonrası, nisbi hürriyet havasında yayınladığı hatıratında, pek kısadır, "en yakın ve mahrem arkadaşları olarak yine Ali Fethi, İsmail Canbulat ve ben vardım" demektedir. Yine Rauf, mahrem refiki Mustafa Kemal'in, 15 Ekim 1918 tarihinde, Padişah'a gönderdiği arizayı da neşretmişti ki şöyledir:" "Muhterem Padişahımıza olan
sadakat ve merbutiyetim ve vatanımın temini selameti itibariyle arz ederim ki, sadaretin Tevfik Paşa Hazretleri'ne tevcihi ve müşaün-ileyhin de esası Fethi, Tahsin, Rauf, Canbulat, Azmi, Şeyhülislam Hayri ve acizlerinden mürekkep bir kabine teşkil etmesi zaruridir." Rauf, Kemal, İsmail, her gün buluşurduk, diyordu; Canbolat, suikast sırasında
Mısır'da bulunuyordu. Asıldı, Rauf, erken davranıp Londra'ya kaçarak kurtuldu; en kişiliksiz olan Fethi Okyar idi, kaldı. Pek çok yiğit idiler ve hepsi asıldılar. Tarihlerden kazındılar. Geriye kalan, masaldır. Hala yazılmadılar. 82
İşte ben yazıyorum. Masalların savaşını yapıyorum. KESİNTİSİZ DEVRİM İkisi birdir. Birbirini sürdürüyorlar ve bu nedenle "kesintisiz" diyoruz. Sıfır Sekiz ile İki Sıfır, birdir ve "Yirmi Altı" sondur, diyoruz. Demek ki devrimler bitmiş ve "Cumhuriyet" kurulmuştur ve bundan sonra bir müddet "reformlar" dönemi başlıyor. Sonra "karşı-devrim" gelmektedir. Gelişi, bana göre, Altmış Altı'dadır. Ne kadar da kolay geliyorlardı; o kadar öyle ki "kolay devrimler" de diyebiliriz. Adları, Eyüp Sabri, Resneli Niyazi ve Enver oldu ve dağa çıktılar; bu üç genç zabit idiler, nerede ise tek başlarına, Meşrutiyet'i aldılar. Dağa yüklendiler, telegrafname yazıldı ve "Meşrutiyet" ilanını sağladılar. Eylem planında çok kolay olduğunu kabul etmek zorundayız. Doğrusu, Kazım Paşa, "O ancak bir gölge yakalamıştır" demekle, Büyük Kurtarıcı için layık görülen "O" zamiri münasebetiyle büyük bir elem dalgasıyla boğulma tehlikesi yaşasak da, evrakının telef edilmemesinden hayli memnuniyet duyuyorum. Çünkü, Kazım Paşa'nın, daha sonra yazdıkları arasında, 30 Ekim Sabahı, müfreze komutanının bir sualine muahatap kaldığı da vakidir; Ankara'dan, Müdafaa-ı Milliye Vekaleti'nden açık bir telgraf almakla, bu telegrafnamede, "cumhuriyet ilan olunduğundan yüz pare top atın" ibaresi bulunuyordu. Müfreze Komutanı, Kazım Paşa Hazretleri'ne "ne yapmalı" sualini tevcih ediyordu; Erzurum Vilayeti'nin, cumhuriyet ilanatını böylece ıttıla (KŞ: haberdar olma) kesbettiğini öğreniyoruz.
83
Erzurum Kongresi'nin yapıldığı yerde, Cumhuriyet ilanatı, fukara cenazesini hatırlatan bir şekilde tesid edilmişti, 31 Ekim Sabahı, Hükümet Konağı avlusunda içtima edilmekle, Belediye Reisi, mütebbir olduğunu göstermiş bulunuyordu. Vali Beyefendi'ye, eğer bir nutuk irad edilirse aksine nutuk da mevzubahis edilebileceği için, nutuk irad etmeden tesid edilmesini teklif etmişler ve Vali, hu teklifi, Ordu Komutanı Kazım Paşa'nın tasvibine arz etmiş ve Kazım Paşa, hu müdebbirane teklifi maalmemnuniye muvafık telakki eylemişler. Binnetice, Cumhuriyetimiz ilanı, Erzurum'da nutuk irad edilmeksizin ve ancak bir dua ile tebrik edilmiştir. Öyle anlıyoruz ki sevincini veya üzüntüsünü bir nümayişe dökenler olmamıştır. O halde, Cumhuriyetimiz'in kimselere haber verilmeden ve mühim komutanlar ile müşavere edilmeden ilan edildiğini anlıyoruz. Cumhuriyet'in ilanı üzerine, leyhte ve aleyhte tezahürat olmaması mühimdir. Her halde fark edilmiştir, öyle tezekkür edebiliyoruz. Halbuki, Meşrutiyetin elde edilmesi de kolay olmakla birlikte çok büyük bir sevinç yarattığını biliyoruz; o sevinç dalgasını, Halide Edip Hanım'dan okumayı hep tavsiye ediyorum, tadına doyum olmamaktadır. İnsanların, sevinçten yüzlerinin değiştiğini ve mutluluktan al al olduğunu haber veriyordu ve bilumum anasır birbirine dolanmışlar ve hep fraternite, legalite ve de liberalite çığırmışlar; o gün, suçluların hiç cürüm işlemediği dahi mervudur. Büyük bayram günüydü ve bu bayram, Cumhuriyet'in ilanatında yoktu; bayramlardan yorulduklarını tahayyül edebiliyoruz. Anlamadılar mı; resmi tarih'in iddia ettiği kadar, meçhulleri olduğunu söyleyemiyoruz. Genellikle sanıldığının aksine, "cumhuriyet" fikri bizde o kadar yeni değildi. Büyük Reşit Paşa ile Mithat Paşa'nın "cumhuriyetçi" olmakla suçlandıklarını tespit edebiliyoruz; cumhuriyet için conspirer ettikleri fısıldanıyordu, bu fiil de, ne yazık, biz "fesat" olarak tercüme ediyoruz, "birlikte fısıldamak" anlamındadır. Bunlar nazariyede olanlardır; pratikte ise Batı Trakya Muvakkat Hükümeti ile Kars Şurası, birer cumhuriyetti. Her ikisi de çok çok mühim ve pur-ü ders oldular; Trakya Muvakkat Hükümeti, Teşkilat-ı Mahsusa işi idi ve o tarihte henüz teşekkül etmemişti. Süleyman Askeri, burada çok önemli roller oynamıştı; yazık daha sonra bir askeri başarısızlık üzerine intihar etti, mağrur bir kuşaktılar. Amma, Askeri'nin Batı Trakya'daki muvaffakiyeti, Teşkilat-ı Mahsusa'nın resmen kuruluşunu teşvik ile hızlandırmıştı. Kars Şurası ise hayli mühim bir iştir. Teşkilat-ı Mahsusa'nın adamlarının Gilan'a, Küçük Han'a, kadar uzandıkları mevzuunda malumattarız. 84
Bu, "cumhuriyet" fikri ve müessesesi ayrı, biliniyordu, hem pay-i tahtı taşraya çıkarmak hem de dışarıdan kurtarmak da malumdu. Hem Alemdar Mustafa Paşa ve hem de Şevket Mahmut Paşa dışardan geldiler. Belki de kurtarmanın dışarılık bir amel olduğu buradan neşet etmektedir. Masal ve misal, olabiliyor. Kökü dışarıda olanlar mı, hep kurtarıyorlar; hayır, sanmıyorum. Rusçuk Yaranı, dönüp kurtarmak üzere, dışarı, "taşra", çıkmışlardı ve Birinci Uzun İç Savaş'ın başındadır. Mahmut Şevket Paşa'nın ise, Bağdat'ta yetim kalınca, Mithat Paşa Hazretleri, elinden tutmuştu. Mithat Paşa, Rusçuk'ta da vali olmuştu ve hem pek şakacı ve hem de pek reformcudur. Hem Bulgar ve hem de Irak reformasyon tarihinde Mithat Paşa'ya mümtaz saifeler ayrılmasını, tarihteki, mühim paradokslar arasında tadat eyliyoruz. Önemli olan, "elinden tutmak" işidir. Kesintisizlik'te bu var ve yoksa, kesintilidir. Bunun anlaşılmış olduğunu zannetmiyorum. Bu kesintiyi de bırakıp, masala kaldığım yerden devam edersem, şöyledir, 18 Mart 1915 Sabahı, müttefik donanmaları, Çanakkale önünde göründüğünde ise, Haydar Paşa'da tren çoktan hazırdı; Sultan ve Sultan ile birlikte Pay-i Taht erkanı, Eskişehir'e taşınıyordu. Amerikan Sefiri Morghentau, anılarında, trende sefirler için yerlerin de ayrıldığını kaydetmektedir. Akıllarının kolay yattığını tahmin ediyorum, çünkü, bizde payitaht'ı oynatmak da yeni değildi, Bursa'dan Edirne'ye gittiği ve sonra İstanbul'a döndüğünü unutmuyoruz. Konya ise daha evvel idi. Başkent'i değiştirmek, bende dahi, değişmeyen bir programdır. Benimkiler mi, hep programlı hülya'dır. O günlere döndüğümde, artık başkentin İstanbul'da kalamıyacağı konusunda ittifak teşhis ediyoruz. Peki, neresi; Goltz Paşa, Haleb'i önermektedir; hem müslümandı ve hem de Türkmenler bulunuyordu. Türkmenler'in Anadolu'ya hep Malazgirt'ten girdikleri de bir tezvirat'tır, Ertuğrul ve klanı, Suriye'den, Halep'ten yukarı çıkmışlardı, mezarlarını da, boşuna, orada aramıyoruz. Eğer, Musul'da nüfusun küll-ü azamisi ve bahusus Kerkük'de küllü Türkmen iddia ediliyorsa, sebebi buradadır. 85
Aslında, Halep, İstanbul'dan evvel, "daha çok" anlamında kullanıyorum, zerafet ve moda merkeziydi, "Halep oradaysa arşın burada" sözü, bu anlamdadır ve ayrıca, bu bapta, Halep'in İstanbul'a hep faikiyeti meselesinde, estet Ahmet Hamdi Tanpınar'ın da şehadetine malikiz. Ayrıca, Atay da, "ilk gençliğimizde üç Akdeniz şehrimizle övünürdük; İzmir, Selanik ve Beyrut!" demiyor mu, İstanbul yoktur. Beyrut, İskenderun ile birlikte Halep'in deniz kenarı idiler, İstanbul, hep fukaraların tesellisi oldu. Halep'te Kafkas muhaciri dahi çok idi ve içlerinde İbrani asıllıları teşhis edebiliyoruz. Bu günlere geldiğimde, üniversite derslerimde, "sana dün başka bir tepeden baktım, aziz İstanbul" dizesini okuduktan sonra, "say" derdim; "Çamlıca" deyup başlıyorlardı. Fukaralık ve cehalet, işte budur ve İstanbul ile koyun koyuna yaşamaktadır. Yedi Tepe, Vilayet'ten başlayıp, tramway yolundan, Bayezid'e kadar dizili yedi tümsektir; Nova Roma olarak kurulduğunda, "tepe" idiler. Alçaldıkça hayranları arttı ve bu bizde bir ahlak olmaya başladı. Mütareke yıllarında daha çok "Kahpe İstanbul" veya kısaca "Kahpe" çağrılıyordu, bu gün daha çok hak etmektedir ve "Şahr-ı Kahpevan" daha münasiptir. Osmanlı elitinin Halep'i tercih etme ihtimali yüksekti, lakin Sultan'ın seveceği şüphelidir; başka baş şehirler de aranması tabiidir, Konya, Kayseri, Eskişehir ile Ankara, rekabet ediyorlardı. Hepsi de demiryolu irtibatına sahiptiler; ve Ankara, köy değildi ve bugünkü müze uzun müddet yeni meclisi barındırabilmişti. Ayrıca eski ve muhkem bir Yahudi Mahallesi, Saman Pazarı ve Hamamönü, Şengul Hamamı ve daha sonra Cumhuriyet'in en muteber zenginini çıkaran bir ticareti vardı. Aktarzadeler ve akrabaları Koç'lar da, Samanpazarlı'dırlar; şüphesiz iç içe yaşadılar. Ermeni ve Elen zenginleri de vardı, aslında birisi varsa mutlak diğeri de bulunuyordu, Yahudiler, bir tarafta, ve Elenler ile Ermeniler, hep rekabet ve zaman zaman gizli savaşlarla, daima bir arada yaşadılar. Ankara'da da böyleydiler, Ermeniler ile Elenler, zengin bağlarda yaşıyorlardı; Ankara'yı yeni merkez seçenlerden ilk gelenler, bağ evlerine yerleştiler. Demek ki, Ankara'nın keşfi ve metruk bir köy olduğu da sadece bir masaldır. Demek ki her yerde masal var ve masallar masallarla gizli cenk yapmaktalar. 86
Meclis-i Müessesim nazariye ve pratiğini de aramak zorunda değiliz. Çatalca’da ortaya çıkan Meclis i Milli, bir kurucu meclis ve hatta ihtilal konvansiyonu olarak çalıştı. İlk defa bir sultanın, meclis-i milli kararı ile tard edilmesine şahit olduk. Bu kadar mı, yerine Reşat geliyordu ve bir de bunu reye arz ettiler ve böylece Sultan Reşat, meclis-i milli reyi ile sultan yapılıyordu. Bu da yeni bir usul idi, tarihçi Danişmend, Kesat'ın tahta geçmesine, "adeta bir Reis-i Cumhur gibi iclas edilmiş" olduğunu tespit ile pek çok kızıyordu. Ve Meclis-i milli burada da duramadı, ihtilalci kanı bir kez kaynamıştı, Hareket Ordusu'nun İstanbul'a girişini, İstanbul'un ikinci fethi saydı ve dolayısıyla bu yolla tahta çıkan Reşat'ı da Fatih'ten itibaren tadat ederek "Beşinci Mehmet" tesmiye etti. Reşat'ın Mehmet'e tahvil edilmesi işte böyle vaki oldu. Ne kadar "meclis" idi bilemiyoruz, Ankara'daki kadar diyebiliriz. Demek ki sultan'ın, meclis-i milli reyi ile tardının ilki Çatalca'da ve ikincisi, Ankara'dadır. "Engürü" de tabir ediliyor ki "engür" Farisi üzüm olup, bağları ile maruf idi ve yukarıda kaydetmiş haldeyim. Bir usul ve bir kanuniyet mi, her ikisinde de göremiyoruz. İstanbul'da isyancılardan kaçıp, Çatalca'da, Hareket Ordusu'nun güvencesine sığınanlar, "meclis-i milli" oldular ve sığınmayanlar olmadılar. Ankara'da da, bir kısmı, İstanbul'un işgalinden kaçan meclis-i mebusan azaları idi ve bir kısmı dahi vilayetlerden intihap edilmiş oldukları kabul ediliyordu. Hepsi kabul'e dayanıyordu. İki ve çok mühim politikada da tam bir süreklilik tespit ediyoruz. Bunlardan birisi, turkification'dir ve belki de tekrar etmek zorundayız, maddeci bakış, niyetlerden önce zorunluluklara dikkat istemektedir. Bu zorunluluğu da şöyle açıklayabiliriz; Enver, milliyetçi idi ve amma ve lakin milleti yoktu. Savaş ilan eden amma askeri olmayan komutanları hatırlatıyor; zorunluluk ise, bizi, olmayan milleti yaratmaya götürüyor. Enver, bir millet peşindeydi. Maksimum tutmak istediğini teyiden ifade edebiliyorum.
87
Osmanlı'da manzara-ı umumiye de türkifikasyonu emrediyordu, çünkü, On Dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren, iki büyük cereyan, ortalığı kasıp kavuruyordu. Birisi nasyonalizm ve diğeri marksizm; birbirini destekledikleri bir dönemden geçiliyordu. Marksizm, milliyetçi bakışa, sömürülme damarını ekliyordu ki bu cereyanın geniş emekçi yığınlara, bunlara "halk" diyoruz, nüfus etmesini sağlıyordu. Ayrıca Rusya marksizmi, narodnizm ile de buluşan kökleriyle, ihtilalci yolları savunuyor ve yayıyordu. Bu nedenle, Osmanlı'ya karşı mücadele eden nasyonalistler, marksizm ile flört ettiler. Doğrudur; "Young Türk" sözü de hazır gelmişti, "Young France" ve özellikle "Young Italian" öncülleri var, nerede bir "Genç" hareketi varsa ve bunlarla bir kavim adı yanyana geliyorsa, bir milliyetçilik olduğunu kabul etmek zorundayız. O kadar öyle ki Mecid Efendi'nin halife olduğu zaman, duaların Türkçe söylendiği, unutmak ve unutturmak istesek de bir vakıa'dır. Kavurucu rüzgarlar esiyordu ve kavuruyordu; dışında kalmak zordur, öyle yazıyoruz. Zamanında yazılmış bütün kitaplarda, türkifikasyon'un temel çizgi olduğunu görüyoruz; Cunıhuriyet'ten önce olup Cumhuriyet ile kendisini sürdürmüştür. Bir millet ve hatta "milli imparatorluk" bir kaçınılmazlık olarak ortaya çıkacaksa, türkifikasyon da elzemdir; madde bunu tedris etmektedir. Aslında bu kaçınılmazlık dersi'ni, milli devlet olmanın çeşitli aşamalarında pek çok iklimde teşhis edebiliyoruz. Bu arada, Fransız Devrimi yapıldığında, Fransa'da Fransızca konuşanların sayısının şaşırtıcı ölçüde az olduğunu not etme imkanına sahibiz. Bu durumda "millet" devşirmek bir mecburiyet olarak ortaya çıkıyor; bizde buna türkifikasyon diyoruz. Devşirme nazariye ve tatbikatının bizde kadim tarihi vardır. Bu işi, "devşirme", hep sevdik. Köksüzlüğümüzün kökünü sökebiliyoruz. Devşirmeciler, çok zaman, devşirildiler. Bozanlar, bozulmaktan masun kalamadılar. Yine böyle bir inkıta akabinde, masal devam ediyor, Osmanlı'nın son zamanında gelişmeleri dramatize eden iki faktör vardı; hem unsurlar ve hem de merkez, nasyonalizmin yüksek basıncı altına girmişti. Ve ikincisi, bütün bunlar imparatorluğun en zayıf olduğu zaman ortaya çıkıyordu. Zayıf ve güçlenme imkanına sahip olmayan monarkların, merkantilizmin zemberiğine girmelerine benzetebiliriz; trajik-komik hal her halde budur.
88
O halde, nasyonalizm, zayıfların giydikleri bir zırh mı ve maksat kuvvatlı olmaktır. Artık bunu tahsil etmiş mertebedeyiz. Fakat nasyonalizmi ateşleyen başka faktörleri muhakeme edebiliyoruz, o zamanlar, henüz sadece bir diaspora ile anlatılabilen, "saçılmış yaşayan" demek istiyorum, ve bir "millet" ve devlet olamamış anasırın da, türkifikasyonu kuvvatla desteklemesi mümkündür; Yahudilerimizi kastediyorum. Çok zor olmadığını da hemen ilave edebiliyoruz, çünkü, "Türkisite" kategorisini icat edenler, bulanlar demesek de, bir politik hareket haline sokanlar, Leon Cahun ve Herman Vambery nam iki Yahudiydi. Bunları yakın zamanlara kadar, siyonist Bernard Lewis izledi ve izlemeyi sürdürüyor; o kadar öyle ki, eğer hem kemalizmde ve hem cumhuriyet'te pek çoklarının göremediği faziletler için birisini arayacak olursak bu siyonist Lewis'dir. Bu bapta, kemalizm'in ideologu olmayı denemiş olan Moiz Cohen'den çok daha ilerdedir. Moiz Kohen'in önemi, Hamburg Siyonist Kongresi'nde, vaad edilmiş topraklar olarak Türkiye'ye işaret etmesi ve Türkiye Devleti'nin güçlendirilmesini istemesidir. Bu ise Cumhuriyet'ten öncedir. O halde kesintisizliği her yerde görebiliyoruz. Tarih mi, iki ekstremde kısırlaşmakta ve falsifikasyon batağına dalmaktadır; birisi "arşiv manyası" ve diğeri de modern kitaplardır. İstatistik, yalan söyleme ve söyletme disiplini iddiası, burada da geçerli olabiliyor. Modernite, arşivleri, falsifiye etmeye imkan verebilmektedir; istenenler, söyletilebiliyor. Arşivlere, muassır kitapları ihmal ile sadece asri bir nokta-i nazar ile yaklaşmak, falsifikatörlerin yolu olmalıdır. Zamanında yazılmış treteler ise, falsifikasyon tehlikesinden kısmen, masumdurlar. Bin dokuz yüz başlarını, hem Hamid saltanatını, hem de, daha çok, Jön Türk iktidarını jüdaizm açısından gören pek çok ciddi kitap ve roman okuyabiliyoruz; o zamanlar telif edilmişler. Bazılarında Hamid dönemi ibra ediliyor ve tam ters bir kutba yerleştiriliyor; bu açıdan bakanlar, Mahmut Şevket Paşa'nın İstanbul'u zapt etmesini, Mithat Paşa'nın intikamı olarak görebiliyorlar. Çatalca Kurucu Meclis'in aldığı tard kararını bildirmek üzere Yıldız'a çıkan dört kişilik heyette, Yahudi ve mason Caraso'nun bulunmasını da bir devamlılık olarak arılıyorlardı. Tabii, sadece Caraso'da kalmak bir zaafiyet semptomu sayılmalıdır, öyle yazıyorum.
89
E. Mears'ın kitabının basımı 1924 olsa da içindeki malzemelerin çoğu en geç 1922 tarihlidir; buna baktığımızda, türkifikasyon politikasından hiç kuşku duymuyoruz. "Its proponents emphasized the necessity for Turcification of all Ottoman" diyordu ki, bizim masal ile tam uyum halindedir. İki politika, türkifikasyon ile pan-islamizm; Akçuraoğlu Yusuf un, "Üç Tarz-ı Siyaset" nam siyaset-sosyolojisi denemesi de işaret eyliyordu, Cumhuriyet evvelindedir. Akçuraoğlu Yusuf, Cumhuriyet ile birlikte, türkifikasyonu dayanaklandıracak "tarih tezleri" çalışmalarında önemli rol almıştı. Demek ki kesintisizlik ile, bu aşamada ve bu düzlemde de karşılaşıyoruz. Birinci Savaş sırasında İstanbul'da, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ateşemiliteri Pomiankowski de çok malumatlar görünüyor; Çanakkale müdafaasında, Çanakkale'yi ziyaretle görgüye dayalı tanıklık bırakan ender kaynaklarımızdan birisidir. Batı'nın ve bir süre sonra da Sovyetler Birliği'nin tampon ihtiyaçlarının bütün bakışları bozduğu bir zaman var; Pomiankowiski'nin bu bombardımandan önce yazmış olması da ayrı bir kazançtır. Şunu aktarmanın son derece verimkar olacağına inanıyorum: "Enver Paşa ve
taraftarlarının yeni panturanizm akımı, İran vilayetlerinden Azerbeycan ile Erdilan, Kafkasya, Kırını, Volga Bölgesi, Türkistan, Hive ve Buhara'nın Osmanlı İmparatorluğu'na ilhakını öngörmekteydi. Ayrıca panislamizm akımına göre, önceden kaybedilen Türk vilayetlerinin, özellikle Mısır, Bingazi ve Traplusgarp'ın tekrar alınması amaçlanıyordu."
Demek, birinci aşamada bir vacuum niteliğindeki Balkanlar'a yayılan, ikinci dönemde, yeni düzen kurucuları bekleyen Arabia'ya egemen olan Osmanlı, şimdi ve bu üçüncü peryotta, daha çok bir "Şark İmparatorluğu" olmayı hayal ediyordu. Buna "maksimalizm" diyorum. "Greater Turkey" diyenler olmuştur; bunlar, "Büyük Türkiye" projesi teşhis edenler, dışardan ve uzaktan bakanlardır. Burada bir soru önümüzü kesiyor; peki kırılanların hepsi maksimalist miydi, hayır, zıtlığı "maksimalizm versus minimalizm" ekseninde koysak da kaybedenlerin hepsinin maksimalist olduğunu hiç söyleyemiyoruz. Söyleyebildiğimiz, 1926 yılında, maksimalizmin kökünün kuruduğudur. İnsanların sadece önlerine baktıkları bir dönem başlamaktadır.
90
Öne bakmak mı, ufuk fukaralığıdır. Ufuk, ürkütebilmektedir. Minimalist hali diyebiliyorum. Kurutma da süreklidir; bütün Birinci Dünya Savaşı'nı "Anafartalar versus Sarıkamış" ekseninde görmeye devam etmek, hem tarihi kıraçlaştırmak ve hem de anti-maksimalist cenki sürdürmek anlamındadır. Bu o kadar o ki, bazı şarlatanları ileri sürerek, Sarıkamış'ı taşlama ayinleri hiç ihmal edilmiyor; belleklerimizdedir. Şarlatansız, taşlama ayini, hiç bilmiyoruz. Kırılmayı da her zaman ölüm olarak anlamıyoruz; asılma ve bastırılıp öldürme, İttihat ve Terakki'nin ünlü İaşe Nazırı Kara Kemal misali, var. Bir de saf dışı edilme, yurt dışına kaçabilme, Rauf ve uzun zaman sesini çıkarmama, kırım içindedir ve belki de asıl kırım da buradadır. Ali Fuad, Refet, Rauf ve Kazım, ilk aklımıza gelenlerdir. Bunların belli başlı özelliklerini hiçbir zaman maksimalist diyemeyiz; deseydik mühim bir tenakuza düşmüş olurduk. Kaldı ki idam edilmediler, darağacından döndüler; resmi hikaye, asılmamalarını, İsmet Paşa Hazretleri'yle irtibatlandırıyor ki Büyük Komutanlarımızdan Fahrettin Altay da teyid ediyorlar. Bu irtibat ile teyidi ise bizim masalımızla ahenk halindedir. Peki, İsmet Paşa Hazretleri'nin makul görmediklerinin asılmadıklarını söyleyebilir miyiz; mübalağalara, masallarda dahi mahal olmamak icap etmektedir. Maslup [KŞ: asılarak öldürülmüş] olmalarını minimalistlerin tensip etmediklerinin, hayatta kaldıklarını ifade etmek daha münasiptir. Masal ya, Kemal Paşa Hazretleri'nin mücadeleye başlama tarihini, 1919 Haziranı'na alabiliriz; "Amasya Tamimi", yüksek komutanların örgütlü bir şekilde bir liberasyon harbine karar verdikleri tarih ve vesika'dır. "Amasya Tamimi" olmasa, "19 Mayıs" tarihinin her hangi bir mana ihtiva edebileceğini söyleyemeyiz. E.Mears'in uzun zaman Türkiye'de yaşadığını ilave etmek durumundayım, İzmir'in işgalinden bir hafta öncesinde de İzmir'deydi, müşahadeye dayanan bilgiler çok kıymetlidir; pek çok zevattan derlediği kıymettar incelemelerle zenginleştirdiği bu telifinin, o zamanlar muteber malumat ve rivayet ihtiva ettiğini düşünmek durumundayız.
91
Bu trete'nin zamanın telakkilerine, zamanı 1922 kabul ediyoruz, mühim derecede, tecavüz halinde olduğunu akıl-dışı mülahaza eyliyoruz. Mr. Mears şöyle demektedir: "A later
historian may discern the exact character of the relations between Damad Ferid and Mustafa Kemal, we do know, that the latter was designated representative of both the Allies and the Ottoman Government, serving the latter as the governor of Erzurum".
Burada önemli üç nokta var, birincisi, Mustafa Kemal ile Damad Ferid arasındaki münasebetin mutlak mahiyetini ancak daha sonraki bir tarihçinin açıklayabileceğidir. Bu, sahih bir tespit olmakla birlikte, bu münasebetin, kesin niteliğini, exact character, yazan bir tarihçiden hala mahrumuz. İkinci husus, "Erzurum Valisi" olarak tayin edildiği iddiasıdır. Şüphesiz, tayin kararnamesinde bu ifade yer almıyor, amma, çok geniş bir erkan ile yola çıkması ve tadat edilen vazifeler, böyle bir enterpretasyonun çok da yanlış olduğu intibaını vermemektedir. Bu durum ise, Kemal Paşa Hazretleri'nin, Erzurum'da toplanan kongre azaları tarafından kabul edilmemesini ve hatta reddedilmesini daha da manidar yapmaktadır. Burada, üçüncü hususa geliyoruz, kelamı dikkate alacak olursak, Kemal Paşa, "hem müttefiklerin ve hem de Osmanlı Hükümeti'nin temsilcisi", representative of both the Allies and the Ottoman Government, kapasitesinde, Şark'ta idi. Öyle mi, eğer öyle ise, bunun, Erzurum Kongresi azaları tarafından da bilinmesi tabiidir. Eğer bu da mümkünse, Kongre Azası'nın Paşa Hazretleri'nin üniforması ve yaver kordonundan rahatsız olmalarının sebebine inmiş oluyoruz. Üniforma ve yaver kordonu bahanedir; Heyet, Paşa'nın müstevlilerin adamı olmasından ciddi mertebede şüphe ediyordu; maalesef, bu netice önümüzdedir.
92
Masal ya, tekrar ele alabiliriz, Damad Ferid-Mustafa Kemal münasebeti ve tayin sırasında da mülakatı mühim olmakla beraber, bunun izni, arşivlerde bulabilir miyiz; sanmıyorum. Peki arşivlerde izi olmasa da, hiç bilinmediğine de ihtimal verebilir miyiz; zannetmiyorum. Kemal Paşa, o demlerde, Pera Oteli'nde ki pek lüks idi veya yine Meşruiyet Zamanı'nın en mutena semti olan, "Lüküs Hayat" operetini ve "Şişli'de bir apartıman" nakaratını hatırlamak zorundayız, Şişli'de temaslar ve kabuller yapıyordu. Kaldı ki, daha sonra çok ünlendiği için biz hep Mustafa Kemal'i biliyoruz, benzerlerinin, az olmadığım da tahmin ediyoruz. Peki kimlerle temas ediyorlardı ve bu sorunun cevabı kimlerle etmiyorlardı ki, olmalıdır. İsmet Paşa Hazretleri, hatıratında, Seyit Abdülkadir'e, Şeyh Sait İsyanı vesilesiyle asılanlar arasındadır, taharri memurlarının, İngiliz Hükümeti temsilcileri olarak gittiğini de haber veriyor. Böyle dönemlerde emperyalizmin doğrudan veya dolaylı temsilcileriyle mülakat iktidar işareti dahi sayılıyordu; emperyalizmin itibar ettikleri arasındadır, anlamına geliyordu. Bir bu var ve bir de o dönemdeki zevatın hareketleri ve temaslarının bugünkü ölçüde karanlık olmaması var. Daha sonradan karartılmıştır. Dolayısıyla, Kemal Paşa'nın temaslarının, müphem de olsa, Erzurum'da siyasi mehafilde bilindiğini de hesaba katabiliriz. Kongre Azası meyanmda, Cevat Dursunoğlu misali uyanık, millici ve sola yatkın gençlerin de, İstanbul cereyanlarının bir kısmını duyduğunu düşünebiliriz. Ancak tereddüt göstermediğini, Kongre'deki yerini Mustafa Kemal'e bırakmasından da anlıyoruz. Ne tür cereyanlar mı; Harbi Umumi'de ve Mütareke'de İstanbul'daki yabancı muhabirlerin ne kadarının gizli servis elemanı olduğunu takdir etmek de hayli zordur. Almanlardan, diplomatik mahfilde, bir diplomattan üstün sayılan gazeteciler vardı; bir menbaada, "belki de sami ırkına mensup olan bu muhabir" denilen Frankfurter Zeitung muhabiri Paul Weitz, bunlardan birisidir. Mütareke'de İngiliz Gazeteci Ward Price'ın da İngiliz servisleriyle irtibatı olduğunu, hatıratından, çıkarabiliyoruz. Mr. Price, Mustafa Kemal'in, İngilizler'e hizmet arzettiğini yazıyor; muktedir vali olarak düşünülebilir ve Price'ın bunu yetkili İngiliz Albay'a intikal ettirdiğini de okuyoruz. İngiliz Albay'ın mukabelesi şayan-ı dikkattir, "Türk paşaları arasında hizmet isteyenler çoktur" dudak büktüğü de yazılıdır.
93
Ancak bu 1918 yılındadır. Kemal Paşa'nın vazife kararnamesi yazılırken, 1919 Mayıs başlarında idi, bu malumatın hesaba katılmadığını söyleyebilir miyiz; bizim masalımızda, hesaba katılmış olduğu var. Aksini düşünmek, bu endekslerin etkisi olmadığını ileri sürmek, hem emperyalizmi tanımamak ve hem de bir işgal idaresinin varlığını bilmemek anlamındadır. İstanbul'un resmen işgal altında olmamasına bakarak İstanbul'da bir işgal karargahı ve kontrolü olmadığı noktasına ulaşmak, ahmaklığa yakın bir haldir. Bazı resmi edebiyatta bu hali buluyoruz. Nisan 1919 tarihinde İtalyanlar Antalya'ya çıktılar. Mayıs'ın ilk günlerinde Mears İzmir'de idi, hiç kimsenin yakında bir işgal havası içinde olmadığı konusunda bizi inandırıyor. Acele bir iş olduğunu düşünmek durumundayız. Toynbee ne güzel söylüyor, büyük hırsızı, hırsızlık ortaklarının payından çalan olarak, tarif ediyor. Lloyd George ile birlikte, Londra, ortakları Fransa ve İtalya'nın hırsızlık torbasına el atan bir büyük hırsızdır. Londra, İtalya'nın Antalya'ya çıkmasından pek çok rahatsızdı, İzmir için telaşı var. Kurtuluş Savaşı'nı tahlil ederken, büyük hırsızın cürüm şebekesinin torbalarına el atma hali ve bu elin yol açacağı husumeti unutmamak durumundayız. Burada "husumet" sözcüğünü bilerek istimal ediyorum, o zaman düvel-i muazzama'nın her birisi daha muhasım idiler, birbirinin hasımı durumundaydılar. 1918 yılında, hala, Kafkasya'da bir tampon fikri vardı. Türkiye hakkında romanları ile tanınan, 1916 tarihli "Yeşil Hırka" ünlüdür, John Buchan, hem istihbaratçı ve hem de emperyalist vizyonluydu; Kafkasya'yı tutmanın zorluğu üzerine yazdıklarının etkili olduğu inancı yaygındır. Demek ki 1919 Mayıs ayı yaklaşırken, değerlendirmeler değişmeye başlıyor; Elen İşgali ile Batı'da bir deneme yapılıyordu. Şark'ta ise hem şuralar kuruluyor ve hem de mukavemet başlıyordu. Düzleme ihtiyacını görebiliyoruz. Şimdi buradayız. Peki, Sultan'ın ve Başbakanı'nın tam bir düzleme taraftarı olduğunu söyleyebilir miyiz; en azından son sultanlar hakkında klişelerden arınmamızın zamanıdır. Onların da bir aile tarihi vardır, her aile tarihi bir "gizli tarih" sayılmak zorundadır; İran'da Kaçar Han, Küçük Han'ın mukavemetinden memnun idi ve "el altından" desteklediğini tahmin edebiliyoruz.
94
Osmanlı Sultanı, Şark'taki bir mukavemetin, pazarlık imkanını artıracağını düşünecek tarih bilincine sahip olmalıdır; dolayısıyla Kemal Paşa'ya, Vahidettin veya Ferid'in verdikleri sözlü direktiflerde bu noktanın da yer aldığını kabul etmemiz yerindedir. Ne insanlar geçtiler, Che Guevara ile karşılaştırabilir miyiz, sanmıyorum; devrimci ve halkçı değildi, amma, Che ölçüsünde serüven-sever olduğunu söyleyebiliyorum. Nogales Bey'den söz ediyorum, İspanyol ve yerli karışımı olarak Venezüella'da doğmuştu, "Hilal Altında Dört Yıl" nam hatıratı İspanyolca olarak, 1924 yılında yayınlanmıştı, ' tarihçiliğimizdeki falsifikasyon döneminden öncedir. Tahsilini Almanya'da yaptığı için Batı Avrupa'ya aşina idi, harp ile birlikte koştu, savaşa katılmak üzere yanıyordu, şu veya bu nedenle almadılar; "Türkler’e dediler, Rafael de Nogales bizde subay ve "Nogales Bey" oldu. Hatıratı'nda, Ermeni Kırımı'nı bizzat gören tek Hıristiyan olmakla da övünmektedir, Hıristiyan idi. Büyük komutanlarımızı yakından tanıdı ve dört cephede, bizim safımızda savaşmıştı. Mustafa Kemal'in adı, koca hatıratında, bir kez geçmektedir ve bizim masalımıza denk düşmektedir. Burada da, Mustafa Kemal, after having been named by the Sultan, Sultan tarafından atandıktan sonra, kuvvetleriyle birlikte "isyan etmişti", had revolted with his armies, denilmektedir. Mr Mears,"Erzurum Valisi" ve Nogales Bey ise, "Anadolu Kuvvetleri Genel Komutanı" tabirini kullanıyor, zamanına ait kitaplarda isyan edinceye kadarki durumu önemli bulunmuyor. Sözcük aynı olmasa da, "isyan" var. Bizim masalda bu, Mücadele'ye katılma halidir. Bunun tarihi olarak da Amasya Toplantısı'nı görüyoruz. Rauf, Ali Fuat, erkanından, Refet ile Kemal Paşa Hazretleri masa ve Kazım ise makine başındadır. Kazım o sırada Erzurum'da idi, müzakerelere, telegrafhane vasıtasıyla iştirak ediyordu; demek ki beş kişidirler. Ne yapıyorlardı, yaptıklarını anlamak çok kolaydır, Batı Trakya Muvakkat Hükümeti veya Kars Şurası misali bir idare kuruyorlardı ve bütün mukavemeti bu idare altında toplamak istedikleri kesindir. "Heyet-i Temsiliye" bu maksada matufdur. Reis, Kemal Paşa Hazretleri oldular.
95
İçlerinde en meşhuru Rauf idi, Bahriye Nazırı mevkiinde bulunmuştu, amma "Hamidiye Kahramanı" olarak biliniyordu, Hamidiye'nin süvariliğini yapmıştı. Bizdeki son kahramanlara benziyordu, düşman gemilerini batırmamıştı ve kendisi batmamıştı; yeterlidir, "kahraman" diyoruz. "Anafartalar Kahramanı" da bu cinstendir; yengi bulamıyoruz, yenilmemek ya da müdafaa var. Mustafa Kemal Bey, Anafartalar plajında, müstevlileri durdurdu, ancak denize dökemedi; ve zayiatımız yüksektir. Bu Anafartalar müdafaaının önemsiz olduğu anlamına gelmemektedir; amma önemi daha sonra fark edilmiş ve yazılmıştır. İşgalcilerin son umutları Anafartalar'da kırılmıştı, çekildiler; fakat bunun manasını daha sonra yazılması nedeniyle idrak ettik. Nitekim Erzurum'a geldiğinde, Kongre Delegeleri, aralarında, bir kahraman olduğunu bilmiyorlardı; bilselerdi hiç şüphesiz bu kadar itiraz etmezlerdi. İtirazları bilmemekten ve/veya yanlış bilmekten kaynaklanıyordu. Amasya İçtimaı'nda en muktedir olan, telegrafhanedeki Kazım idi; Kazım, Erzurum Kolordu Komutanlığını, aslında Ordu idi ama Komutan Yakup Şevki Paşa, Mütareke emirlerine rağmen hem silahları müstevlilere vermiyor, mukavemetçilere dağıtıyor ve hem de komutanlığı bırakmıyordu. Bir çare olarak ordu'dan kolordu'ya düşürdüler; Paşa, İstanbul'a dönmek zorunda kaldı, yakalandı ve Malta'ya yollandı. Kazım, Erzurum'a gelirken, herkes ile konuşuyor ve "haydi, Anadolu'ya" diyordu. İsmet ve Mustafa Kemal, konuştukları arasındadır ve tereddüt ettiler. Mümtaz bir zabit idi ve Mustafa Kemal'den farklı olarak, Mustafa Kemal bir küçük memuresnaf ailesinden geliyordu, elit bir ailenin çocuğuydu. Hiç adı yazılmamakla birlikte, Liman Paşa'nın erkan-ı harbi idi; müdafaaının içindedir. Mahmut Şevket Paşa'nın komutan ve Hüseyin Hüsnü Paşa'nın Erkân-ı Harbiye Reisi olduğu Harekat Ordu-su'nda, Mustafa Kemal Bey ile Kazım Bey, ayrı ayrı tertip edilen tümenlerde Erkân-ı Harbiye reisleri olarak hizmet verdiler. Alttadırlar; ama ihtilalci orduda büyük tecrübe kazanıyorlardı; siyaset ile iç içedir. Demek ki Kazım da, tecrübe sahibiydi ve ne yapmak istediğini biliyordu. Kemal Paşa'yı hep desteklediği ve hep öne sürdüğü kesindir. Şimdi buradayız ve devam ediyorum.
96
EK BİLGİ
Hüseyin Rauf Orbay Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mustafa Kemal Atatürk ve Rauf Orbay Sivas Kongresinde Hüseyin Rauf Orbay (1881, İstanbul - 1964, İstanbul), Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde, Kurtuluş Savaşı'nda ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde önemli görevlerde bulunan asker kökenli siyaset adamıdır. Kurtuluş Savaşı sırasında Mustafa Kemal Paşa ve Fevzi Paşa'dan sonra Türkiye'nin 3. Başbakanı olmuştur. Mustafa Kemal Paşa'nın Meclis Başkanı olduğu Büyük Millet Meclisi'nde muhalif grubun lideridir. 1924-1925'te muhalif arkadaşları ile Kazım Karabekir başkanlığında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurmuştur. Tedavi için Viyana'ya gittiği sırada Mustafa Kemal'e suikast (İzmir suikastı) davasında idamla yargılanmıştır. 1933'de çıkan af kanunundan ”...benim asla ve hiçbir suretle en ufak bir cürümle dahi suçlu olmadığım için, ilan edilen aftan katiller ve şakiler gibi faydalanmayı düşünmem mümkün değildir” diyerek istifade etmeyi reddetti. Eniştesinin 1935'te vefatı üzerine ailesinin ısrarıyla yurda döndü. Eski sürgün mahkumiyeti ile ilgili 12 Aralık 1940 tarihinde Milli Müdafaa Vekaleti aleyhine dava açtı. Gayesi, murur-u zaman bahanesiyle ele alınmayan mahkumiyetin haksızlığının tescil
edilmesi idi. Askeri Temyiz Mahkemesi 23 Temmuz 1941 tarihli 1342 Esas sayılı kararı ile bunu tescil etti. 1939'da İnönü'nün ısrarıyla Kastamonu mebusluğu, 17 Kasım 1942'de İngiltere büyükelçiliği görevlerini kabul etmiş, 1944 yılında istifa ederek İstanbul'a dönmüştür.
Hayatı Abhazya kökenli Bahriye Birinci Feriki (Oramiral) ve Ayan Meclisi azası Mehmet Muzaffer Paşa'nın oğludur. Annesi Rüveyde Hanım Girit eşrafındandır. Deniz Harp Okulu'nu 1899'da bitirip deniz kuvvetlerine katıldı. Amerika, İngiltere, Almanya gibi dönemin önemli ülkelerinde çeşitli dış görevlerde bulundu... Askeri kariyeri Trablusgarp ve Balkan Savaşları'na katılmış, deniz savaşlarındaki başarısı nedeniyle "Hamidiye Kahramanı" unvanını kazanmıştır: Hüseyin Rauf Orbay Balkan Savaşı sırasında Hamidiye Kruvazörü ile Karadeniz ve Akdeniz’de düzenlediği ani baskınlarda gösterdiği başarılardan dolayı, "Hamidiye Kahramanı" olarak tanınmıştır. Kıdemli Yüzbaşı Hüseyin Rauf Orbay komutasındaki Hamidiye Kruvazörü’nün Ege ve Akdeniz’de olağanüstü güç koşullarda icra etmiş olduğu yaklaşık yedi buçuk ay süren Akın Harekatı, Türk Deniz Kuvvetlerinin altın sayfalarından birisini teşkil ettiği gibi, Genel Deniz Harp Tarihi açısından da bu tür harekatın emsalsiz örnekleri arasında gösterilmektedir.[1] I. Dünya Savaşı'nda İran ve Irak'ta Osmanlı Teşkilat-ı Mahsusası'nın bir görevlisi olarak bulunmuştur. Bunun üzerine yarbay rütbesine yükselerek Deniz Kuvvetleri Kurmay Başkanlığı'na atanmıştır. İzzet Paşa kabinesinde Bahriye nazırlığı yapıp, Osmanlı Devleti'nin çöküş belgesi olan Mondros Mütarekesi'ni imzalamıştır. Siyasi kariyeri Mustafa Kemal Atatürk ve Rauf Orbay Sivas Kongresinde Malta'ya sürgüne gönderilmiş, 15 Kasım 1921'de sürgünden dönerek Ankara'ya gelmiştir. Nafia vekilliği (Bayındırlık Bakanlığı) görevine getirilmiştir. Bakanlıktan ayrıldığı yıl TBMM tarafından Meclis ikinci başkanlığına seçilmiştir. 30 Ağustos 1922 Başkomutanlık Meydan Muharebesi öncesinde Fevzi Paşa'nın yoğun çalışmaları sebebiyle Başbakanlık görevine gelmiş ve 12 Temmuz 1922-4 Ağustos 1923 arasında İcra Vekilleri Heyeti Reisi olarak Türkiye Başvekilliği yapmıştır. 1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulduğunda Rauf Orbay, daha önce İkinci Grupta başlattığı muhalefetini bu toplulukta sürdürmüştür. Parti, 3 Haziran 1925’de kapatılıp, yönetici kadro, 17 Haziran 1926’daki İzmir Suikasti olayıyla ilgili görülerek yargılandığında, Avrupa’da bulunan Orbay da 10 yıl hapse mahkum edilmiştir. 10. Yıl Affından sonra yurda dönmüştür. Atatürk'ün ölümünün ardından politikaya dönmüş ve 1939 yılında TBMM'nin altıncı döneminde Kastamonu'dan milletvekili seçilmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında 1942'de Londra Büyükelçiliği'ne getirilmiştir. Bu görevden de 1944 yılında kendi isteği ile ayrılmış ve bir daha devlet görevi kabul etmemiştir. 1964 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. Mezarı Erenköy Sahra-yı Cedid Mezarlığı'ndadır...
EK BİLGİ:
Fevzi Çakmak
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mustafa Fevzi Çakmak (d. 12 Ocak 1876 İstanbul – ö. 10 Nisan 1950 İstanbul, lakapları: Müşir, Mareşal), Osmanlı paşası ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ikinci ve son mareşalidir. Türkiye'nin Atatürk'ten sonraki ikinci Başbakanı, ilk Milli Savunma Bakanı ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Cumhuriyet dönemindeki ilk Genelkurmay Başkanı'dır. Mareşal Fevzi Çakmak, 12 Ocak 1876'da İstanbul Anadolu Kavağı'nda Çakmakoğullarından Topçu Albayı Ali Sırrı ile Hesna Hanım'ın oğlu olarak dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra 29 Nisan 1893'te Harp Okuluna kaydolarak 28 Ocak 1896'da Piyade Teğmen rütbesiyle mezun oldu (1311-c-P.7). Akabinde Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'ye girerek 25 Aralık 1898'de Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle bitirdi.
Bir süre Erkan-ı Harbiye (Genelkurmay) 4. Şube'de görev yaptıktan sonra 1899'da 3. Ordu'ya bağlı Metroviçe'deki 18. Fırka'nın kurmay heyetinde görevlendirildi. Balkanlar'daki Sırp ve Arnavut çetelere karşı verilen mücadeleye katıldı. Kısa aralıklarla terfi ederek 1907'de miralaylığa (albay) yükseldi. 1908 yılında İkinci Meşrutiyet ilan edildiğinde 35. Fırka Komutanı ve Taşlıca Mutasarrıfıydı. 1910'da Arnavutluk'ta çıkan ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Kosova Kolordusu'nun kurmay başkanlığı'na atandı. 1911'de Trablusgarp Savaşı başlayınca Rumeli'nin savunmasıyla görevli Garp (Vardar) ordusunun kurmay başkanlığına getirildi. Balkan Savaşı (1912-1913) sırasında 21. Fırka Komutan Vekilliği ve Vardar Ordusu 1. Şube (Harekat Şubesi) Müdürlüğünü yaptı. Gazi Fevzi Çakmak'ın, Balkan Savaşları çıktığı dönemde 21. Yakova Nizamiye Fırkası K. Vekilliği 'nde; 6 Ağustos 1912'de Kosova Kuvay-ı Umumiye Kurmay Başkanlığ ı'nda; 29 Ekim 1912'de de Balkan Harbi Seferberliği'nin başlangıcında Vardar Ordusu K. I. Şube Müdürlüğü 'nde görevlendirildiğini daha öncede belirtmiştik. Sırp Cephesi'nde Vardar Ordusu Harekât Şube Müdürü olarak bulunan Fevzi Paşa'nın başarılı askerî faaliyetlerine rağmen, Garp Vilayetleri'nde 10 Mayıs 1913'den itibaren Türk Hakimiyeti sona ermiştir. 1913'te 5. Kolordu Komutanlığı'na atandı. Mart 1915'de rütbesi mirlivalığa yükseltildi. I. Dünya Savaşı I. Dünya Savaşı'nda Çanakkale, Kafkas, Suriye ve Filistin cephelerinde savaştı. 1918'de ferikliğe yükseldi. Çanakkale Cephesi Fevzi Paşa, V Kolordu (Osmanlı) Komutanı olarak 6 Ağustos ve 13 Ağustos 1915 tarihindeki muharebelere katılmıştır. Fevzi Paşa'nın komutasındaki XIII. ve XIV. Tümenler muharebeye katılmamış fakat 21 Temmuz'dan itibaren cepheye gelerek, I. Tüm. hariç yıpranmış ve yorulmuş eski tümenleri değiştirmişlerdir. Ayrıca İkinci Ordu (Osmanlı) Tümenleri'nin bölgeye (Kereviz Dere-Zığın Dere) gelmeleri üzerine VI. ve VII. Tümenler, Saros Gurubuna gönderilmiştir. Düşman Kirte istikametinde yapacağı taarruzlar doğrultusunda Alçıtepe'yi almayı planlıyordu. Fakat Türk direnişi karşısında amacına ulaşamayan düşman çok fazla ilerleyememiştir. 6 Ağustos'ta düşmanın taarruz ettiği Arıburnu - Conkbayırı bölgesine gönderilen VIII. ve IV. Tüm. ile yetinmeyen Vehip Paşa, 9 Ağustos'ta Fevzi Paşa'nın komuta ettiği V. Kor. Komutanlığına bağlı V. ve XIV. Kolorduların son ihtiyatları olan 41. ve 28. Alayları da bu bölgeye gönderdi. Bölgeye gönderilen bu iki alay Conkbayırı'nın düşman eline geçmemesine ve Albay Mustafa Kemal Bey'in 10 Ağustos tarihinde Conkbayırı taarruzuna yardımcı oldu. Mustafa Kemal Bey'in rahatsızlığı nedeniyle 10 Aralık 1915'te Fevzi Paşa 5.Kolordu Komutanlığı kendisinde kalmak üzere, ek görev olarak Anafartalar Grubu komutan Vekilliğine görevlendirildi (Mustafa Kemal Bey ise 16 Aralık 1915'de cepheden ayrıldı). Bu muharebelerde V. Kolordu Komutanı olarak görev alan Fevzi Bey'in komutasındaki XIII. Tüm. 21 Ekim 1915'te Keşan'a hareket etti. XIV. Tümen ise 12 Ocak 1916'da bölgeden ayrıldı. Kurtuluş Savaşı Mondros Mütarekesi imzalandığında sağlık nedenleri ile İstanbul'da bulunuyordu. 24 Aralık 1918'den 14 Mayıs 1919'a kadar Ferik rütbesiyle Osmanlı Devleti'nin Erkan-ı Harbiye Reisliği (bugünkü Genelkurmay Başkanlığı) görevinde bulundu. 1. Ordu Müfettişliği, Askeri Şura üyeliği, Ali Rıza Paşa ve Salih Hulusi Paşa hükümetlerinde harbiye nazırlığı (savaş bakanı, milli savunma bakanı) (Şubat - Nisan 1920) yaptı. Harbiye nazırlığı sırasında Anadolu'daki ulusal harekete silah ve cephane gönderilmesini kolaylaştırıcı bir tutum izledi. İstanbul'un İtilaf Devletleri tarafından resmen işgalinin (16 Mart 1920) ardından Anadolu'ya geçmeye karar veren Fevzi Paşa, Nisan 1920'de Ankara'ya ulaştı. İstasyonda Mustafa Kemal Paşa tarafından törenle karşılandı. Birinci dönem TBMM'ye Kozan milletvekili olarak katıldı. 26 Mayıs 1920'de İstanbul Hükümeti tarafından ulusal hareketin önderlerinden biri olarak rütbesinin kaldırılmasına, nişanlarının geri alınmasına ve idamına karar verildi.
3 Mayıs 1920'de Milli Müdafaa Vekilliğine (Milli Savunma Bakanlığı) getirildi. 24 Ocak 1921'de milli müdafaa vekilliği üzerinde kalmak üzere İcra Vekilleri Heyeti Reisliğini (Başbakanlık) de üstlendi. İkinci İnönü Muharebesi'nin zaferle neticelenmesinin ardından 3 Nisan 1921'de rütbesi TBMM kararıyla birinci ferikliğe (orgeneral) yükseltildi. KütahyaEskişehir Muharebeleri'nde mirliva İsmet Paşa komutasındaki Garp Cephesi ordularının mağlup olup Yunanlıların Temmuz 1921'de Kütahya, Afyon ve Eskişehir'i ele geçirmelerinden sonra İsmet Paşa'nın (İnönü) yerine TBMM tarafından Genelkurmay Başkanlığı görevine de getirildi. 3 Ağustos 1921'de Başvekillik, Milli Müdafaa Vekilliği ve Erkan-ı Harbiye Reisliği görevlerini hep birlikte yürütmeye başladı ve Sakarya Savaşı sırasında TBMM Reisi ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ile birlikte bizzat cephede harekatı yönetti. 14 Ocak 1922'de milli müdafaa vekilliği, 9 Temmuz 1922'de icra vekilleri heyeti reisliği görevlerinden ayrıldı ve Genelkurmay Başkanı olarak Büyük Taarruz'un askeri planlarını hazırladı.[1] Zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Savaşı'nın (30 Ağustos 1922) ardından 31 Ağustos'ta rütbesi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'nın tavsiyesi üzerine TBMM tarafından Müşirliğe (Mareşal) terfi ettirildi. Cumhuriyet dönemi Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekilliği'nin kaldırılmasıyla; Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği 'ne atanan Mareşal Fevzi Çakmak, 30 Ekim 1924'e kadar TBMM'de İstanbul Milletvekilliği görevine devam etti. Mustafa Kemal Paşa'nın askerlik yapanların siyasete karışmamaları gerektiğine dair talimatından sonra, 31 Ekim 1924'te askerlik görevini, siyasete tercih ederek İstanbul Milletvekilliği'nden istifa etti. "Millet Mektepleri"nin açıldığı 1 Ocak 1929 tarihinde zamanın Maarif Vekili Mustafa Necati Bey'in "apandisit patlaması" sonucu Ankara Numune Hastahanesi'nde öldüğü ilan edilmiştir. Bazıları ise, TBMM kürsüsünde "Millet Mektepleri"nin müfredatıyla ilgili olarak konuşma yaparken "Kuran-ı Kerim"i yere atıp üzerine basması üzerine Mareşal Fevzi Çakmak'ın silahını çekip kendisini tek kurşunla öldürdüğünü iddia etmektedirler.[kaynak belirtilmeli]. Bu dönemde askeri savunmanın geliştirilmesi için o zamanın şartlarında çok büyük bir para olan 130.000.000 TL ayrılmasına rağmen, askeri teknolojide ileri ülkelerin Türkiye'ye Milli Şeflik düzeni dolayısıyla silah satmayı reddetmesi yüzünden orduyu modernize edemedi. 2.Dünya savaşı çıktığında ordu Verdun Savaşı artığı Fransız toplarıyla ve Sovyetler Birliğinden Moskova Antlaşması gereğince Batum'un onlara verilmesi karşılığında 1920li yıllarda gelen tüfeklerle donatılmıştı. Sadece 2 zırlı birlik vardı ve ordu Çakmak Hattı'nı Çatalca'ya kadar çekmişti çünkü Trakya daha geniş olduğu için savunulamıyordu. Türk ordusunun modernizasyonu ancak 1952 yılında Türkiye NATO'ya kabul edildikten sonra başlayabildi. Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği görevini 23 yıl yaptıktan sonra 12 Ocak 1944'de 68 yaşında Askerî ve Mülkî Tekaüt Yasası'na göre Tahdit-i Sin yani yaş haddinden dolayı emekliye ayrıldı. Fevzi Paşa'nın emekliye ayrılmasından sonra 9 Mayıs 1944'te Milli Şef ve Başvekili Şükrü Saracoğlu önde gelen milliyetçileri Turancılıkla suçlayarak tutukladı. 1946 seçimlerinde Demokrat Parti listesinden bağımsız aday olarak TBMM'de VIII. Dönem İstanbul Milletvekili seçildi. 5 Ağustos 1946'da milletvekili seçilerek 22 sene sonra tekrar Meclise katılan Fevzi Paşa, Demokrat Parti genel başkanı Celal Bayar'ın dönemin Cumhurbaşkanı'nın demokratik seçimlere izin vermesi için söylediği "Devr-i Sabık yaratmayacağız" (yani iktidara geldikten sonra yapılan yanlışların ve yolsuzlukların hesabını sormayacağız) demesinden sonra partisinden istifa ederek, 19 Temmuz 1948'de Osman Bölükbaşı ile birlikte Millet Partisi'nin kurucu üyeleri arasında yer aldı. 10 Nisan 1950 tarihinde vefat etti. Cenazesi 12 Nisan 1950'de Eyüp Sultan Camiinden kaldırılırken cenaze namazında yüzbinlerce vatandaş bulundu. Cenazesi İstanbul'daki Eyüp Sultan Mezarlığında Küçük Hüseyin Efendi dergahı türbesine defnedildi ve ailesinin isteğiyle Ankara'daki Devlet Mezarlığı'na nakledilmedi.
EMPERYALİZM'E HEDİYE : MUSUL Bu beşliyi, Rauf, Kazım, Ali Fuat, Refet ve Mustafa Kemal'i, Anadolu'da, bir "Muvakkat Hükümet" kurmak isteyen komutanlar olarak teşhis ve tespit edebiliyoruz. İkisi, Ali Fuat ve Kazım, ilki Konya'da Yirminci ve diğeri, Erzurum'da On Beşinci kolordu komutanı idiler, demek düzenli askerleri vardı. Rauf tanınıyordu, söyledim, nazır olmuştu ve "Hamidiye Kahramanı" olmakla maruf idi. Daha da önemlisi Mondros Mütarekesi'ni imzalamıştı ve o zaman büyük başarı sayılıyordu. Çünkü, adı üzerinde, "silah bırakışması" deniyordu, mutlak teslimiyet ve işgal görünmüyordu ve daha doğrusu öyle sanıldı; ancak resmen böyle olmakla birlikte pek çok maddeye işgal ve mutlak teslimiyet şartının konmuş olduğu, bir süre sonra anlaşıldı. Fakat o sırada, "Amasya Tamimi" zamanında diyebiliriz, ikinci kez "kahraman" olduğu kesindir. Kazım da "kahraman" idi, "Ermenistan Fatihi" veya "Ermenistan Kahramanı" telakki ediliyordu; Kazım'ın kızgınlığının en önemli nedenlerinden birisi budur. Zafer tacının sadece Mustafa Kemal'in başına konmasını hiç kabul etmiyordu; mücadele, "yalnız batı cephesi gibi gösterilmiştir" demekte ve "Doğu Zafer'i sıfıra erdirilmiş adeta İstiklal Harbi'nden çıkarılmış" yollu eklemektedir. Doğu Zaferi'nden kastı, Ermenistan'ın fethi olup, bu şöhreti, Kafkasya Fatihi Vehip Paşa bir yana, kendisine ayırıyordu. O tarihlerde, tabii mezarlar ve panteon yoktu; sonunda, resmi edebiyat ile birlikte, tek kabirli bir "ulular mezarlığı", panteon, ile yetinmek zorunda kalıyorduk. Bu son cümleciği, ben, ekliyorum. Masal'a duhul edecek olursam, ben de tek mezarlı panteon'u fukaralık sayıyorum. Kızgınlığımı da saklamıyorum. Biteviye tahrir ediyorum. İsmet Paşa'yı sevdiğini biliyoruz ve çok ilginç, copernicus revolution yapılınca, bütün yollar, İnönü'ye açılıyor; demek ki masal masal'dır. Demek ki her masal, resmi tarih'ten ala'dır. Bunu temaşa ve kıraat ediyoruz.
97
Lozan'dan hemen sonra, Kazım Paşa'nın İsmet Paşa ile bir samimi muhaveresi, daha o tarihte dahi, Paşa'nın Paşa'yı muhatap kabul ettiğini ortaya koymakladır. Şu sözleri masalımıza almak zorundayım: "Siz açık söylemiyorsunuz. Fakat herkesin kanaati şudur:
Mustafa Kemal Paşa'yı, Siz, Lozan'dan aldığınız ilhamlarla bir inkılaba teşvik ediyorsunuz ve bunda, İstiklal Harbi'nde ilk Mustafa Kemal Paşa'yı tutan arkadaşların uzakta kalmalarını ve hatta ezilmelerini istiyorsunuz!" Müthiş bir öngörüş var, konuşma sanki Atina'da bir trajedi sahnesindedir, "bu arada ben de dahil olduğum halde mahvımıza kadar yürümek isteyenler görülmektedir" de demektedir. Henüz İstiklal Mahkemeleri, bu bapta,
işletilmemişti, mücadelenin başında, askerlikten kaçanlar ve daha doğrusu kurtuluş savaşından yan çizenler için tedvin edilmişti ve bir gün kaçak askerler misli, böyle bir Mahkeme'nin önünde maznun sandalyasında olacağını düşünmesi imkansızdır, ama yine de, sanki çok yakında, henüz, "İzmir Suikastı" yokken, idamla yargılanacağını hissetmekte olduğunu duyuyoruz. Müthiş ve Ankara'dayız. İzmir Suikastı, bir ihtiyaç'tır.
İhtiyaç, Engels'in öğrettiği üzre, keşfin anası olmaktadır. Prokopyos'un Gizli Tarihi'nde Nika İsyanı'nı hatırlıyorum. Orada Theodora ve burada İsmet var. Kararlıdırlar. Halk arasındaki adıyla, "Bizans'ın Gizli Tarihi", Büyük Jüstinyen'in pek de büyük olmadığı üzerinedir. Kararsızdır. Devamla, "İstiklal Harbi böyle mi oldu, Paşam" dedim. "Beni küçültmek için Türk Milleti'nin tarihini yalanlıyor", burada, Kazım Paşa'nın işareti, Kemal Paşa üzerinedir. Haksızlık, diyebiliyorum, Paşa'dan evvel falsifikatörler var; işaret onlarda olmak zorundadır. Çünkü, minimalistlerin de yüceltme sorunları vardır. Çünkü çaresizler ve güvensizler, Tanrı'yı keşfettiler. Demek ki en çaresiz zamanda, "Ya Rab.,." sedası da bir ihtiyaç'tı. Masal'ı sürdürürken şu dindar kelamı da masal'a ithal etmek istiyorum. "Emeksiz külah kapan sekiz-on kalem sahibiyle, yirmi-otuz Allahsız'a dayanıyorsunuz!" Bunlar yenidirler.
98
Bunlarla bir idare ve iktidar kurulmaktadır. Çoğunu minimalist görebiliyoruz. Kült, büyük kırımdan sonra çıkmaktadır. ___________________________________________________________________
İSTİKLAL MADALYALI-İSTİKLAL MAHKEMESİ ÜYESİ-TBMM ÜYELERİ*
Zekai Bey-Adana, Halil İbrahim Bey-Antalya, Rasih Efendi-Antalya, Sırrı Bey-Ergani, Hacı Tahir Bey-İsparta, Hüsrev Sami Bey-Eskişehir, Şevki Bey-İçel, Ali Rıza Efendi-İçel, Atıf Bey-Bayazıt, Osman Nuri Bey-Bursa, Muhittin Baha Bey-Bursa, Necati Bey-Bursa, Veli Bey-Burdur, Hafız Mehmet Hamdi Bey-Biga, Hamit Bey-Biga, Emin Bey-Canik, Hamdi Bey-Canik, İhsan Bey-Cebelibereket, Mazhar Müfit Bey -Hakkari, Yusuf Bey-Denizli, Mustafa Zeki Bey-Dersim, Hamdi Bey-Diyarbekir, Şevket Bey-Sinop, Refik Şevket BeySaruhan, Nebizade Hamdi Bey-Trabzon, Abdülkadir Kemali Bey-Kastamonu, Fikret BeyKozan, Refik Bey-Konya, Tevfik Bey-Kangırı, Neşet Bey-Kangırı, Cevdet Bey-Kütahya, Necip Bey-Mardin, Tahsin Bay-Maraş, Ethem Fethi Bey-Menteşe, Dr.Tevfik Rüştü BeyMenteşe, Hakkı Paşa-Niğde, Bahri Bey-Yozgat. ___________________________________________________________________
Aralarından Mustafa Kemal Paşa'yı çıkarıyoruz, Rauf, Kazım, Ali Fuad ve Refet'e gelince, maksimalist olduklarını söyleyemiyoruz; ve Kemal Paşa ile aralarında ciddi bir doktrin farkı da göremiyoruz. Daha tutucu, daha dindar, sultan yanlısı veya halife meraklısı olduklarını da iddia etmek isabetten uzaktır; hepsi aynı tavdadırlar. Tabii, içlerinde, saltanatı veya hilafeti korumak yanlısı görünenler olmuştur, ancak, bu sadece görüntüdedir. Sadece muhalefet programı olarak ileri sürüldüğünü mülahaza etmemiz yerinde ve isabetlidir. Mesele şurada, esas itibariyle, Kemal Paşa'yı, reis, sultan veya halife makamına layık telakki etmemektedirler; mesele budur. ________________________
* İstiklal Mahkemesi üye ve savcılarının listesi eksik görünüyor; buradakiler, Meclis'in 22 Nisan 1925 karanyla madalya verilenlerdir. Burada görünmeyenlerden Ali Çetinkaya ve Ali Kılıç'ı hemen hatırlıyoruz. Başkaları da olmalıdır.
99
Bir bakıma, "biz yarattık" diyen bir halleri var. Peygamber olma temayülleri ise nakıs'tır. İçlerinde en çok evrak depolayabilmiş olan Kazım idi ve Kazım Paşa'nın yazdıklarında, Kemal Paşa'nın sultanlığı, halifeliği ve bütün bunlar olmazsa da niyabeti istediği ve konuştuğu yönünde işaretlere rastlıyoruz. Rastlıyoruz amma, bu işaret ve rivayetler sadece Kazım Paşa Hazretleri'nde olsa önemsemezdim ve masala ithal etmeyi pek tereddüt ile karşılardım. Başka yerlerde de var. Masal yazıcı olarak bana gelince, Albay Rıza ile Kemal Paşaların yazgılarının pek çok paralellikler göstermesine hayli şaşırdığımı saklayamam. Birbirine karışmıştır, demek, daha doğru olmalıdır. Bir, Kemal Paşa, sultan olmayı bekliyordu, cumhur reisliğine razı oldu. İki, Rıza, Kemal Paşa misali, Cumhur Reisi olmayı pek çok istiyordu; şah yaptılar. Yazgılarıyla, birbirlerini etkilediler. Peki yaşasaydı, İkinci Dünya Savaşı sonunda Rıza Şah'ın yazgısıyla karşılaşır mıydı; düvel-i muazzama tarafından indirildiğini biliyoruz. Yerine yeniden bir Türkmen-Kaçar prensi getirmeyi pek istediler, ama, seçtikleri Londra'da yaşıyor ve Farsça bilmiyordu; Şah İsmail Türkçe ve Selim Farisi yazıyordu, Türkler için talihsizliktir. Fakat, buna mukabil, İsmet Paşa'nın "demokrasi" oyununda, İran'daki oyunların da rol oynadığını düşünebiliriz ki belki bu, telafi eden bir talih'tir. Şunu biliyoruz, Rıza'nın hal edildiği tarihlerde Kemal Paşa'ya sevgi ve bağlılık çok zayıftır. Doğuşu ve güçlenmeye başlaması için bir on yıl bekleyerek, 1956 yıllarını görmek gerekiyordu. Kuvvetlenmesi için, Sivas Kongresi rüesaı meyanında İsmail Fazıl Paşa ve Ali Fuad Paşa soyundan, Harekat Ordusu komutanlarından Hüseyin Hüsnü Paşa torunu, Nazım Hikmet'in akrabası, Mehmet Ali Aybar'ın, Türkiye İşçi Partisi 'nin başına geçmesini idrak etmeliydik; Paşa'ya bağlılık ve kemalizmin doğumu, solcu ve sosyalistlerin işi oldu. Solculukla takviye edilmiş Kemal Paşa sevgisi ve aktivize olmuş kemalizme, iç savaş ile cevap verildi. Bu "üçüncü uzun iç savaş" olup, bir on yıl daha sonra, 1966 yılında patlatılmıştı; patlamalar, karşılıklıdır. Üçüncü iç savaşı çıkartanlar, Cumhuriyeti gözden çıkardılar.
100
Çöküş Dönemi'ni başlattılar. İçinden geçiyoruz ve yazımı, boynumuzun borcu'dur ve demek ki, masal masalı çağırmaktadır. Peki bir soru formüle edebiliriz, "gizli tarih" gerçekten gizli midir; belki de başka bir akıl ve ayrı bir göz de diyebiliriz. Bu olunca okuyabiliyoruz. Var olduğu, yazılı bıraktıkları, için mi okuyoruz, yoksa okurken mi yazıyoruz; bu da sorudur. Burada belki de masal'ı bırakıp quantum fiziğinin kapılarını çalıyoruz. Masal'a ve Atay'a dönmeyi öneriyorum. Her halde adı "Ata-i" olmalıdır, çok yakınında idi, "atadan" anlamındadır ki bu soyadı alınmıştı; Kara-i "Karay", Karay diyordu, Afganistan’ın ithal malı reisi Karzay ise, Karza-i çağrılıyor; Falih Rıfkı da "Atay" soyadını tercih ediyor, son derece yakışmaktadır. Ve ne kadar ilgi çekici insanlar var, hem çok sadık ve hem de hiçbir giz bırakmıyor, ancak, bir bölüğünü, gizli mürekkep ile yazdığını kabul edebiliyoruz. Masal, Atay'da da var. Bütün sadıklar, Falih Rıfkı Atay misli düşman mıdırlar; bilmiyorum. Kıssa telif eyliyorum. Falih Rıfkı Atay, "Atatürk'e, henüz Mustafa Kemal iken, padişahlığı ve halifeliği teklif ettikleri günleri hatırlıyorum" yollu da yazmıştır; bu ifade de, aşikar, quantum metodunu yeniden davet ediyor. Nesne ile öznenin birbirinden pek de bağımsız olmadığını artık ben de ilke sayıyorum. Teklif edenlerin bir tahminleri olabilir: ayrıca, memnun etmek istediklerini de düşünebiliyoruz. Her teklifte bir hoşnut etme ümidi var mı; bilmiyorum. Pek çok teklif yaranma da içeriyor mu; sadece soruyorum. İşte masal kuruyorum. İsmet Paşa'nın hatıratı'nda da bir ayrıntı ile karşılaşıyoruz. Mücadele yıllarıydı, Şeyhülislam Hayri Efendi'nin, Üçüncü İç Savaş'tan hemen önce, başbakan olan Suat Hayri Ürgüplü'nün babasıydı, işte bu sırada asıl başbakan, başbakan yardımcısı S.Demirel idi, Demirel henüz milletvekili olmadığı için bir hile-i Şeriye gerekiyordu, Eskişehir'e, İsmet Bey'i ziyarete geldiğini okuyoruz. Masal ya, geçerken not ediyorum, Şeyhülislam Hayri Efendi'nin İbrani asıllı olması yüksek ihtimaldir, "Hayri Efendi, İstanbul'dan bir şehzadeyi Anadolu'ya
getirelim, İstanbul-Ankara ikiliğini ortadan kaldıralım, teklifinde bulunmuştu."
101
Bu, Ankara'ya bir ve genç Osmanlı şehzade, aslı "şahzade", plante etmek, uzun süre en ciddi projelerden birisi oldu; İsmet Paşa'nın sözünü ettiği bunlardan birisi bu mu, bilemiyorum, pek çoktur, Mustafa Kemal, genç şehzadeye naib tayin edilecekti, proje budur, bunu, biliyorum. Fakat, Kazım Paşa bir yana, Atay'dan ayrı, bir de İsmet Paşa Hazretleri'nin bu halifelik meselesine temas etme ihtiyacını hissetmeleri, ziyadesiyle mühimdir. İsmet Paşa'nın hal-i arzı ayrı; tarihten saklamamak istemeleri hayli şayan-ı takdir bir hal'dir. Buna da ihtiyacı var, çünkü hilafet-niyabet meselesinin zamanında, pek çok mahfilde münakaşa edildiğinden eminiz; münakaşaların İsmet Paşa'nın haricinde cereyan ettiği akla mugayyirdir. Bir genç şehzade plantasyonu projesinden ve Kemal Paşa'ya, hilafet ve saltanat teklif edildiğinden artık hiç şüphe duymuyoruz. Bu meselede iki nokta daha var, Altıncı Mehmet, nam-ı diğer Vahdettin, saltanattan feragat ettiğini asla kabul etmemiştir; iddiasını sürdürdüğü muhakkak idi. Saniyen, hal böyle olmakla beraber, diğer talipleri olduğunu da duyuyorduk; Afganistan Emiri ile Fas Sultanı padişah namzetleri arasında zikrediliyordu, bir de malum şahıs var. Bu Ağa Han'dır; Ağa Han'ın mücadele sırasında Ankara'ya para yardımı yapması bu bapta hayli manidar olmaktadır. İsmailiye tarikatının şeyhi idi, Hasan Sabbah'a kadar giden bir ağaç'tır, judaizm ile contamine oldular mı, her halde sual eylemek mecburiyetindeyim. Halifelik mülga olunca, hayli tehevvür ettiği malumuz ki masalımızdaki bu rivayet ile mana iktizap eylemektedir. Masal ya, her hal ü karda rivayetlere dayanmak gerekmektedir ki, membaların birinde, a more likely choice would appear to be a member of the tribe of Khoreish, pulunu da buluyoruz ki, sultanat-hilafet meselesinde hikayemizi teyid ediyor ve biz bu puldan, Kureyş Kabilesi'nden bir şeyhin dahi başımıza tezekkür edildiğini öğrenmiş oluyoruz. Çok mu şaşırtıcı; Cenup'taki Osmanlı mülkünü hıyar misli kesip kesip başlarına Kureyş Aşireti'nden bir şef getirmediler mi: demek ki masal, resmi tarih'ten daha hakiki ve hakikatlidir.
102
Öyleyse, Mustafa Kemal’in Saray’a damat olma rivayetinin ehemmiyetini kaybettiğini tespit edebiliyoruz. Bu, masalımız yanında, resmi tarihin sukut ettiği anlamına da gelmektedir. Paşa, hatıratında şunları ilave ediyordu: "Meğer kendisini, bana, Atatürk göndermiş.
Hepimizin aynı düşüncede olduğumuzu göstermek istemiş. Bana Hayri Efendi'nin geleceğini, ne maksatla gönderdiğini bildirmediği halde, ben de, Atatürk'ün gösterdiği tepkiyi göstermiş oldum." Ne olabilir, İsmet Paşa, "bu teklifi şiddetle ve isyan duyguları ile reddettim" iddiasındadır.
Pratik, bürokratik usûllere bağlı, modernist birisi idi; kararları uzun zaman gerektiriyor ve bu mütereddit tabiatlı olduğu manasına da gelebiliyor. Ankara'ya iki kez gelmişti, birinde kalmadı ve belki sadece "havayı kokladı", sonra geldi; her ikisinde de hoşamedi ile mukabele edildi. Demek ki itiraz çekmeyen ve müfid değerlendirilen albaydı; bütün bu tahlillerin arkasından, ben, Paşa Hazretleri'nin şiddet ve isyan ile reddetmiş olduklarına itibar ediyorum. Diğer noktaya gelince, resmi edebiyatın bir zaafına dikkat çekmek istiyorum; resmi yazıcılar, Kemal Paşa Hazretleri'nin pek çok kelamına, lafzının dışında, bir tefsir getiriyorlar. Bir ölçüde hadis müfessirlerini andırıyorlar; "sınadı", denedi, "teskin etmeye çalıştı", kişiliğini göstermek istemedi veya "aynı düşüncede olduğumuzu göstermek istiyordu" misli tefsirler birbirini takip etmektedir. Bu tür iradi tefsirlerin, tarih yazımında hiçbir değeri yoktur; bunları yan yana getirecek olursak, sözüne hiç güvenilmemesi gereken bir Mustafa Kemal ile karşılaşıyoruz. Bunu, bir haksızlık ve yanlış yol sayıyorum. General Harbord, Sivas Kongresi'nin oy birliğiyle Amerikan Mandası kararı aldığı ve bunu bildirdiği görüşündedir. Harbord'un maruf raporunda, Mustafa Kemal'in şu sözleri de yer almaktadır: "After all our experience we are sure that America is the only country able to help us.We gurantee no new Turkish violences against the Armenians will take place". Bu sözlerin de, Amerikan Mandası'na kuvvatlı bir davet olarak değerlendirilmesini yerinde telakki etmek icap ediyor. Washington'da, Sivas Kongresi'nin Amerikan Mandası talep ettiğine mutlak itimat ediliyordu; resmi tarih, ne de olsa, fazla resmi'dir.
103
Sivas Kongresi, Amerikan Mandası'nın tartışıldığı ve karara bağlandığı meclis idi, ateşin taraftarları biliniyor ve biliyoruz. Amma velakin, kararlı muhalifleri olmadığını da söylemek durumundayız, var, çok az idiler ve ağırlıktan mahrumdular. Bu arada, "Türkiye'de Amerikan Mandası Meselesi" mevzulu bir monografi yazmış olan Doktor Mine Erol, "ancak
Mustafa Kemal Paşa niçin Amerikan mandası lehinde konuşanlara, söz alarak, açık ve kesin bir cevap vermedi" sorusunu da vaz etmektedir. Sivas'ta Kemal Paşa Hazretleri'nin
manda'ya mugayyir bir kelamı olmadığı kesindir.
Dolayısıyla Kemal Paşa Hazretleri'nin, kimseyi ve bu arada Halide Edip Hanım'ı "manda" ile itham etmesini hakşinas göremiyoruz. Masalımızda hakşinas olmak esas'tır; ne de olsa, masal anlatıyoruz. Tabii Harbord, Anadolu'daki nasyonalist hareketin Amerikan Mandası taraftarı olduğundan emindi ve bunu nasıl izah edebiliyoruz; aynı cevaba geliyoruz. "Bu, ya bir yanlış anlamadan meydana gelmiştir veya kasten Harbord'a böyle söylenmiştir" Mine Erol, çaresiz, böyle bir tefsir ileri sürüyordu. Mustafa Kemal, General Harbord'u kandırmaya çalışıyordu; tefsir budur. Aynı sorunla karşılaşan Doğan Avcıoğlu da, "Mustafa Kemal, taktik gereği böyle konuşmuştur" diyebilmektedir. Buradayız, söylenenler arasında taktikleri samimiyetten tefrik etmenin, zor ve uzun cidal istediği ayan beyan ortadadır. Eğer Gazeteci Price'a, Price'in ileri sürdüklerini söylemişse, bunu, işgalcileri kandırmak niyeti ile izah edemeyiz. 1918 yılında bir Türk Generali'nin, işgalcileri kandırmaya ihtiyacı olduğunu hükmetmek mantıka mugayyirdir. Kim bilebilir, en az bir yıl sonra, Erzurum'a bir komutan gönderilecek ve Kemal Paşa'ya nasip olacak; böyle bir tarih yazımı düşünemeyiz. Aynı şekilde, Ankara'da bir muvakkat hükümet başkanının, İstanbul'dan gelen bir eski şeyhülislama, Ankara'daki komutanların, bir silahtan çıkmış mermiler misali aynı olduklarını göstermek ihtiyacını duyduğunu da kabul edemeyiz. Çünkü böyle bir ihtiyaç yoktur. Üstelik, İsmet Paşa'nın bu ihtiyaçtan hiç haberi olmadığını da öğreniyoruz.
104
Bu yolu izlersek, hadis tefsircileri misali, tefsirlerin sonunu bulamayız. Buna ilaveten Mustafa Kemal'in söyledikleri içinde hangisinin samimi düşüncesi ve hangisinin de bir tertip ya da sınama oyunu olduğunu da tefrik edemeyiz. Burada da, Kemal Paşa Hazretleri’nin Şeyhülislam Hayri Efendi’ye, “önce İsmet Paşa’yı ikna edin” dediğini ileri sürecekler, bu kelamı bu yolda tefsir edecekler de çıkabilir; bu son derece çıkmaz bir yoldur. Bırakıyoruz. Demek ki masal anlatmak, tarih yazmaktan daha ciddi bir mesai olmak icap etmektedir. Bu öncelikle masal kahramanlarını, yaşadıkları zamanda ve masal aktörlerinin gözleriyle görmeyi mecburi kılıyor; bu ise iptida, bir Mustafa Kemal kültü olmadığı manasındadır. Demek ki, maksimalist-minimalist savaşının sonundan evvel, Mustafa Kemal, henüz kabul edilen bir lider olmaktan çok uzaktı. Mücadelenin başında Mustafa Kemal'i, 1927 tarihli Nutuk'da, Mustafa Kemal'in kendisini resmettiği üzre seyredenleyiz. En fazla primus inter pares [KŞ: eşitler arasında birinci ya da önde gelen] sayabiliriz; amma, bu da bir hipotez olmalıdır. Masalımızda bunun da gerisinde kalabiliriz. Amma ve lakin Mustafa Kemal'in kendisini asla böyle görmediği mutlaktır; şatafatı seviyor ve damat olmayı hep istiyordu. Öyle istidlal eyliyoruz, bu da bir mertebe olmakla, taliplerinin çok olduğunu da tespit edebiliyoruz. Selahaddin Adil'in, daha sonra paşa ve pek çok parlak zabit misli Cumhuriyet ile erken tekaüde sevk edilenler arasındaydı ve tabi-i Çanakkale Savunması'nın hakiki kahramanlarından birisidir, hatıratında, Mustafa Kemal Bey'in, üst subaylara haber vermeksizin ve selahiyettar olmamasına rağmen, protokol ziyaretleri yaptığını ve azarladığını kaydediyordu. Kemal Bey'de protokol ve şatafat merakı son derece aşikar idi; Sofya'ya ateşemiliter derecesinde tayin edildiğinde en lüks otelde kalması ve Cemal Paşa'dan hayranlık dolu mektup ile para istemesi calib-i dikkattir. Aynı şekilde Mütareke'de İstanbul'a geldiğinde Pera Palas'ta ikamet etmesini de izah hayli müşkil olmalıdır; o tarihte Dersaadet'te Pera'dan daha pahalı ve mutena bir otel olmadığını takdir edebiliyoruz. Her halde finansmanında karşılaşılan zorluklar nedeniyle bir eve geçmek zarureti hasıl olduğunda, mütevazı Akaretler yerine, "moda" Şişli'yi intihap etmesini de tabii telakki eyleyemiyoruz. Erzurum ve Sivas'ta reis olma arzusunu izhar eden de bizzat Paşa'dır.
105
Diğer paşaların buna ehemmiyet vermediklerini anlıyoruz. Amasya Yaranı paşalardan, Kemal Paşa Hazretleri dışındaki paşalarımızın, Rauf, Kazım, Ali Fuad ve Refet idiler, riyaseti istirdatın [KŞ: liderliğin geri alınması] her zaman mümkün olacağını hesaplamış olması muhtemeldir. Bu hesap yanlış çıkmıştır; işte meselelerden birisi de budur. İstediği zaman çok tatlı dilli olabiliyordu, İttifak tesisinde üstad olduğuna da hükmedebiliyoruz. Müfid tezekkür edenlerin çokluğundan şüphemiz yoktur. Yalnız aralarında birisi görüyorlardı, bu nettir. İzhar ettiği görüşlerde bir istikrar aramak durumunda değiliz. "Musul" üzerinde hayli müfid bir monografi telif etmiş olan Profesör Mim Kemal Öke, 30 Ocak 1923 tarihinde, "Musul
Vilayeti, Türkiye devletinin hukuku millisi dahilindedir, buralarını anavatandan koparıp şuna buna hediye etmek hakkı kimseye ait olamaz" buyurduklarını da haber veriyor. Mustafa
Kemal Paşa Hazretleri, 1923 Ocak Ayı başında, Musul'un İngilizlerin eline geçmesini "hediye" sayıyordu, bu açıktır. Ancak, hemen akabinde, bir yandan, sessiz sessiz İngiliz emperyalizmine hediye edilmesine itiraz etmemiş ve hatta, diğer yandan, "harita da yok" misli, Misak-i Milli dahilinde olduğu hususunda da, şüphe kelam eylemiştir. Şunu teşhis edebiliyoruz, Paşa Hazretleri'nin fikriyatında bir kesintisizlik tespiti kolay değildir ve süreklilik kesilmektedir. Yeni bir devirdeyiz.
Musul'un Misak-i Milli içinde olduğunda ise hiç kuşku yoktu, Lozan Müzakereleri sırasında Başvekil Rauf Bey, Meclis'in açık veya gizli celselerinde bunu teyid etmekten geri kalmıyordu. Kaldı ki inkarı mümkün değildir, yıllar sonra, resmi tarih yazılırken, inkar edilmemekle birlikte, gölgelenmişti ve bugünkü cumhuriyet sınırları dışında kalan her yerin Misak-ı Milli haricinde olduğu konusunda mutlak bir kanaat yaratılmaya çalışılmıştı ki muvaffakiyet de mutlaktır. Evvela Damad Ferid sadaretinde, 1919 Haziranı'nda hazırlandı ve Paris'te kıraat edildi; hayli mufassal olarak çizildiği üzere herhangi bir haritaya da gerek yoktu. Buna nazaran, Musul ve Halep, Misak-ı Milli dahilindedir.
106
Bu masalda tekraren izah etmek zorundayız; o zaman malumat daha sahih idi ve münasebatı olanlar bunlara vakıftılar. Dolayısıyla, Lozan Müzekeratı'nın inkitaa uğradığı zamanda, Meclis'in aleni ve gizli celselerinde konuşan milletvekilleri Musul'un alınmasında hep musır [KŞ: ısrarcı] oldular. Meclisteki Kürt şefleri nerede ise yalvar yakar konuştular. Hepsi hepsi, Musul'un mukadderatını, ileriye bırakmanın, Musul'u terk manasına geldiğini gördüler. Yıl 1923, Musul'un milli hudutlar içinde telakkii mutlaktır ve amma hediye ameliyesi başlamıştır. Bunun için Musul'un mukadderatını talik etmek bir yol görünmektedir. Hulasaten, "hediye., hediye.." diye diye hediye edilmektedir. Buradayız ve yaşıyoruz. Hüseyin Avni'nin, Erzurum Mebusu, ateşin hitabeti, çok açıktır; "kendi kendimizi aldatamayız efendiler" diyordu. Devamında şunlar var: "Musul bir sene intizarda
bulunacak. Bu ne demektir, efendiler? Bu milletle istihzadır. İngilizlerden Mısır'ı aldınız mı, Kıbrıs'ı aldınız mı efendiler? Musul'u bugün sana vermeyen ne için yarın versin?" Demek ki, Lozan'da Musul Meselesi'ni tehire razı olmanın, İngilizler'e "hediye" demek olduğunu
teşhis edenler vardı; Ankara'da idiler ve seslerini yükselttiler.
Ne yapmalı; Hüseyin Avni, bu soru aklına gelince, Kemal Paşa Hazretleri'ne dönmüştü, Meclis'tedir ve hitabetini sürdürmektedir: "Başkumandan Paşa'ya söylüyorum ki, Paşa,
ordunun başına otur, başka işin yoktur. Mukaddes tanıdığın işi ben de tanıyorum, ben de seninle çömez olarak çalışayım. Fakat başkumandanlık vazifesini ifa et ve hudutlara bayrağını rekzet, bayrağını, süngünü gırtlağa daya." Ordunun başına geç, bayrağı dik;
"başka işin yoktur", söyleneni tekraren okumuş oluyorum. Hüseyin Avni'nin, senin vazifen cenk yapmaktır, diyen bir hali var. Mebusların, büyük kırımdan önceki hitap şekli son derece şayan-ı dikkattir, hiçbir yüceltme veya tapınmaya rastlamıyoruz. Bu hitabetten ise, Hüseyin Avni'nin bir maksimalist olduğunu anlıyoruz; maslup olmamıştır, fakat, Rıza Nur, Nur Tarihi'nde, "her vesilede
Mustafa Kemal, Kara Vasıf, Hüseyin Avni ve Çolak Selahaddin'i ve hatta Erzurum mebusu Necati'yi hapse sokuyordu" notunu düşmektedir. Hüseyin Avni'nin Mustafa Kemal'i
önemsediği açıktı, Paşa'nın milletvekili seçilmesini önlemek isteyenlerin karşısında yer almıştı; fakat maksimalisttir. Kaybolması iktiza [KŞ: gerekli] edenler meyanındadır. Asılmadı, silindi.
107
EK BİLGİ
Hüseyin Avni Ulaş Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hüseyin Avni Ulaş (1887 - 23 Şubat 1948), Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Birinci TBMM milletvekili. 1887'de bugün Erzurum Merkez'e bağlı olan Kümbet köyünde doğdu. İstanbul'da hukuk öğrenimi gördü. 1919'da Erzurum ve Sivas Kongrelerine katıldı. 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplanan Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin kapatılmasından sonra, 23 Nisan 1920'de Ankara'da açılan TBMM'ye katıldı. Kendisi gibi Erzurum mebusu olan Celalettin Arif Bey'le Doğu'da yönetim oluşturma çabaları başarısız olunca 1. mecliste Mustafa Kemal'in güçlenmesine karşı olan hareket içinde yer aldı ve 1921'in sonlarında İkinci Grup'u örgütleyen kişilerin başında yer aldı. Bu grubun desteğiyle 9 Kasım 1922'de TBMM ikinci başkanlığına seçildi. İzmir suikastine adı karışmış olup idamla yargılanmıştır.Ancak daha sonra suçsuzluğu kanıtlanarak beraat etmiştir. 1923 seçimlerinde meclis dışı kaldı. 23 Şubat 1948'de İstanbul'da öldü. 1945'de kurulan Milli Kalkınma Partisi'nin kurucuları arasındadır. Hüseyin Avni Ulaş'ın kızı Fethiye ,Türk yazar ve fikir adamı Nurettin Topçu(Osman Nuri) (1909-1974)ile evlenmiştir. Her yıl vefat yıldönümlerinde, Beykoz Küçüksu Mezarlığındaki mezarı başında, Öner Özbek'in organize ettiği bir etkinlik ile anılmaktadır.
Ankara'nın bağ evlerine yerleştiler, yardakları ve havuzları vardı; Ermeniler'den ve Elenler'den aldılar. Yahudiler'den almadılar, Yahudiler, bu tarafta kaldılar. Ankara'nın güzel akşamlarında sofralar kuruyorlardı, içiyorlardı ve muhalefet oldular. Vurmaktan söz ettiklerinden şüphe etmiyoruz, 1906 yılından geliyorlar; üsluplarında vurma var, içkiyi fazla tutan, daha fazla vuruyordu. Ve hükümet hepsini duyuyordu. İstiklal Mahkemesi Savcısı Necip Ali Küçüka, resmen, "Erzincan Mebusu Sabit Bey'i
doğrudan doğruya Ankara'daki suikast işinin önünü alan yegane amil olarak telakki ve kendisini tebrik ederim" buyuruyordu. Sabit'in kendi bildiklerini Rauf’a da haber verdiğini,
Ali Fuad'tan öğreniyoruz; Terakki Perver Fırkası ricali ise, böyle konuşanları duydukça, onlardan uzaklaşıyorlardı; Kazım Paşa'nın başına gelebilecekleri sezdiğini not etmiştim. Müdebbirane (Tedbirli şekilde – KŞ) hareket etse de divanın önüne çıkarılmaktan kurtulamadığını artık biliyoruz. Suikast ellerinde büyümüştür. Bilmeye ihtiyaçları da yoktur, amma, bir suikast projesine ihtiyaçları vardı. Ellerinde büyüttüler. Neden mi bilmeye ihtiyaçları yok; çünkü çıkarılmasa da yasalar varlar.
Cumhuriyet'e geçilse de zaman çok kısadır; sultan halledenlerden hayatta kalanın olmadığı kanun haline gelmektedir. Çok yakında, büyük reformatör, Mithat Paşa'dan bahsediyorum, neden boğuldu; yasa emri olmak gerekiyordu. Yapan önemli değil, Hamid'i tard eden Hareket Ordusu Komutanı Mahmut Şevket Paşa'nın suikasta kurban gitmesi de çıkarılan bu kanuna mutabık idi. Peki sırada kim var; düşünüldüğünü düşünmek elzemdir. Mahmut Şevket Paşa, Hamid'i tard ile, sadarete gelince, İstanbul'un musevi mahfilinde, "Mithat'ın intikamı alındı" dendiği de rivayet ediliyordu. Ne demek, "gizli tarih içinde gizli tarih" mi var; bilmiyorum, masallarda soru bırakmak esas üslup'tur. İsmet Paşa Hazretleri de, chp riyasetinden tard edildiklerinde, son iç savaş zamanında idi ve memlekette Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Orgeneral Tağmaç'ın düdüğü ötüyordu, marksist darbeyi idrak ediyorduk, "intikam alınmıştır" seda-ı bir defa dahi fısıldanıyordu; bir tekerrür mü, resmi tarih, tekerrüre hasmane vaziyet almıştır.
108
EK BİLGİ
Mahmud Şevket Paşa Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mahmud Şevket Paşa, (doğumu; 1856, Bağdat - ölümü 11 Haziran 1913, İstanbul) Osmanlı asker ve devlet adamı. 31 Mart Olayı olarak bilinen ayaklanmanın bastırılmasında ve II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesinde rol oynamış, V. Mehmet Reşat saltanatında 23 Ocak 1913 - 11 Haziran 1913 tarihleri arasında dört ay on dokuz gün sadrazamlık yapmıştır. Basra mutasarrıfı Kethüdazade Süleyman Bey'in oğludur. İlk ve ortaöğrenimini Bağdat'ta tamamladıktan sonra İstanbul'a gitti. 1882'de kurmay yüzbaşı olarak Mekteb-i Harbiye'yi bitirdikten sonra bir süre Girit'te görev yaptı; ertesi yıl Mekteb-i Harbiye'de öğretmenliğe başladı. Bir süre Baron von der Goltz'un maiyetinde çalıştı, silah satın alma komisyonu üyesi olarak Almanya'ya gitti. 1884'te kolağası, 1886'da binbaşı, 1889'da kaymakam oldu. 1891'de miralaylığa yükseldi. Aynı yıl yeniden Almanya'ya gitti ve uzun süre orada kaldı. Dönüşünde (1899) mirlivalığa (tuğgeneral)yükseltildi ve Tophane-i Amire Muayene Komisyonu başkanı vekilliğine atandı. 1901'de ferik oldu. 1905'te birinci ferik rütbesiyle Kosova valiliğine atandı. Bu görevi sırasında Makedonya sorununun çözümü için harcadığı etkin çabalar nedeniyle ordu içinde ve halk arasında saygınlık kazandı. II. Meşrutiyet'in ilanından sonra Selanik'te bulunan 3. Ordu komutanlığına atandı. Bu görevdeyken 31 Mart Olayı'nın çıkması üzerine, daha sonra Hareket Ordusu olarak anılacak olan birlikleri İstanbul'a gönderdi. Kendisi de 22 Nisan 1909'da İstanbul'a giderek komutayı ele aldı ve sıkıyönetim ilan etti. /II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesinden sonra kurulan İbrahim Hakkı Paşa kabinesinde harbiye nazırı oldu ve güçlü bir konuma yükseldi. Ama İttihat ve Terakki'nin baskısı sonunda görevinden istifa etmek zorunda kaldı. İttihat ve Terakki'nin gerçekleştirdiği hükümet darbesinden sonra (Babıali Baskını) sonra sadrazamlığa getirildi. Bu dönemde Balkan Savaşı yenilgisinin sonuçlarıyla karşı karşıya kaldı; Osmanlı Devleti'nin ıslahat programı konusunda İngiltere, sınır anlaşmazlıkları konusunda da İran'la arasında doğan sınır sorunlarını çözmeye çalıştı. Bir yandan da hem İttihat ve Terakki'ye karşı gelişen muhalefetle, hem de İttihat ve Terakki içindeki çekişmelerle uğraştı. Gerek bu iç ve dış sorunlar, gerekse asıl iktidarın İttihat ve Terakki'nin elinde olması, yapmak istediği reformları gerçekleştirmesini engelledi. 11 Haziran 1913 günü Beyazıt Meydanı'nda makam otomobili'nin içindeyken uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü ve İstanbul'un Şişli semtinde 31 Mart şehitlerinin anısına dikilmiş Abide-i Hürriyet'in bulunduğu Hürriyet-i Ebediye Tepesine gömüldü. Suikast sırasında içinde bulunduğu otomobil, üniforması, öldürülen yaverlerinin kıyafetleri ve silahlar İstanbul Harbiye'deki Askeri Müze'de sergilenmektedir.
Amma şöyle ki biz cunta reisi Memduh Tağmaç'ın İbrani asıllı olmaları ihtimalini hayli yüksek görüyoruz. Kaldı ki, "memduh" ismi, "yehud" kelimesinin lisanımızdaki mübadillerinden birisi olmakla "övgü" ya da "övülmüş" manasını vermektedir. Yalnız, buradaki rivayet, ilm-i onomastique'den neşet eylemiyor; esasında hayli kuvvatlıdır. Yalnız masallarda esastır, kahramanlarımızın kişilikleri hakkında duyduklarımızı da nakletmemiz isabetlidir; Moorehead, Kemal Paşa Hazretleri için claustrophobia teşhisi koyuyor ki, kuşatılmış ya da kapatılmış olmaktan aşırı korku anlamındadır. Moorehead, bunu, Gallipoli monografisinde ileri sürüyor ve bir başka monografi yazarı James de, komutanlarının, "reckless manner" dolayısıyla hep ikaz ettiklerini eklemektedir; Selahaddin Adil'in ya da Esat Paşa'nın ikazlarını hatırlıyoruz. Selahaddin Adil Paşa, amirlerine haber vermeden ve üstüne vazife olmazken, Hidiv'e resmi bir ziyaret tertip ettiğinden şikayet ediyordu; demek Mustafa Kemal o izlenimi vermemiş, ileri yıllarda başa geçebileceğini hiç hesaplamamış ve azarlamıştır. Yıllar sonra kaleme aldığı hatıratından okuyoruz ve talihsizliği telakki edebiliyorum. İsmet Paşa Hazretleri, büyük tehlikelerden geçenlerde "emniyet mülahazası" olduğunu kaydetmekle bunun yüksek derecelerini işaret edip, "hem devlet emniyeti, hem şahsi emniyet olarak Atatürk'te de bu mülahaza vardı" demektedir. "Dışardan ve içerden gelecek herhangi bir tehlike işareti, büyük ilgisini ve dikkatini celbederdi"; ilaveten aktarıyorum. Zsa Zsa Gabor, Asaf Belge'nin evinde konuşulanları, haftada bir, Kemal Paşa'ya fısıldadığını, anılarında ileri sürüyordu; Ankara'nın yeni politikacıları da Kemal Paşa'yı sevmiyorlardı. Gabor'un sözcükleri çok daha ağırdır ve bir sonraki devre uzanmaktadır. Bu nedenle bu, masalımızın burasında, Paşa Hazretleri'nin "büyük ilgisini ve dikkatini" teyiden yer alıyor. Mahmut Goloğlu, Terakkiperver Fırkası'nın bir sorusu üzerine başlayan "görüşmelerin
aldığı seyir Gazi'nin kuşku ve kuruntularını iyice artırmış, bir mebus paşalar komplosu karşısında bulunduğu kanısını pekiştirmişti", diyor ki, 1924 yılındadır. Buradaki "kuruntular"
sözcüğünün, İsmet Paşa'nın tasvirinde de gizli mi; bu bir tahmin meselesidir. Komploya karşı hazırlıklı olmak ve bir ön darbe indirmek ise mümkündür; "ihtiyaç" ile kastettiğim de işte budur.
109
EK BİLGİ
Memduh Tağmaç Vikipedi, özgür ansiklopedi
Memduh Tağmaç, (d. 1904 Erzurum – ö. 30 Mart 1978). Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 14. Genelkurmay Başkanı'dır. Memduh Tağmaç, 1926 yılında Kuleli Askeri Lisesi'ni, 1928 yılında Topçu Asteğmen rütbesi ile Harp Okulu'nu, 1930 yılında Topçu Sınıf Okulu'nu bitirdi. 1935 yılına kadar çeşitli Topçu Birliklerinde Batarya Takım Komutanlığı yaptı. 1935 yılında girdiği Harp Akademisi'ni 1938 yılında bitirerek Kurmay oldu. 1956 yılına kadar çeşitli karargah ve birliklerde görev yaptı. 1956 yılında Tuğgeneral, 1959 yılında Tümgeneral, 1962 yılında Korgeneral ve 1964 yılında Orgeneralliğe yükseldi. Tuğgeneral rütbesi ile Jandarma Subay Tatbikat ve Astsubay Okul Komutanlığı, 23. Tümen Komutan Yardımcılığı, 3. Jandarma Tugay Komutanlığı ve 1. Ordu Kurmay Başkan Vekilliği; Tümgeneral rütbesi ile Kara Kuvvetleri Kurmay Başkanlığı ve Genelkurmay II. Başkan Vekilliği; Korgeneral rütbesi ile aynı göreve devam ederek takiben 3. Ordu Komutan Vekilliği yaptı. Orgeneral rütbesinde 1. Ordu Komutanı iken, 23 Ağustos 1968 tarihinde Kara Kuvvetleri Komutanlığı'na atandı. 16 Mart 1969 tarihinde atandığı Genelkurmay Başkanlığı sırasında, 9 Mart 1971 darbe teşebbüsüne mani olmak için 12 Mart Muhtırasını verip, Milli Demokratik Devrim'in ilk aşaması olan askeri darbeyi gerçekleştirmek isteyen "genç subay"ları ordudan tasfiye etti. 29 Ağustos 1972 tarihinde kendi isteği ile emekli oldu.[1] Evli ve iki çocuk babasıdır. 30 mart 1978'de vefat etti. İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Öte yandan İstiklal Mahkemesi'nin ara kararlarından birinde şu var: "Suikast olayının Ziya
Hurşit ve adamlarınca Cumhurbaşkanı'na duydukları kin ve düşmanlığın doğurduğu kişisel bir olay olmaktan çok, sanıkların hükümeti devirmek gibi nefret edilecek bir amaçla kurulmuş gizli bir komite tarafından kışkırtıldıkları, bu kanı cemiyetle Terakkiperver Partili olup da suçlulukları gerçekleşenlerden başka feshedilmiş İttihat ve Terakki Cemiyeti ileri gelenlerinden bazılarının da ilgili oldukları ve sanık diye yargılanan bu kimselerin suçlu görülmekle beraber daha geniş çalışmalarda da bulundukları sezilmiş olduğundan"
tahkikatın tevsiine karar veriliyordu. Böylece maksimalist avı yeni aşamalara giriyordu; ufukları daraltma süreci demek durumundayız.
Gazi Hazretleri, Latife'den, işte bu arada boşanmıştır. Şeyh Sait İsyanı da bu dönemdedir. Takrir-i Sükun nizamı ihmal edilmemiştir. Buna göre, Kürt İsyanı'nda Ankara'yı bütün kalbiyle destekleyen, Şevket Süreyya idaresinde Orak-Çekiç kapatılmakla, Şevket Süreyya ve arkadaşları ağır cezalara mahkum edilmişlerdir. Nazım Hikmet ve Şefik Hüsnü, kendilerini dışarıya atabildikleri için, biraz daha ağır, on beşer yıla layık görüldüler. Divan önüne çıkarılmayan "büyük" gazeteci kalmadığını biliyoruz; Ahmet Emin Yalman, hayli sitayişkar ifade verdiği için hür kalabildi; "zincirli hür" de diyebiliriz. Hüseyin Cahit Yalçın, ömür boyu Çorum'da yaşamaya mahkum oluyordu. Bu, bir düşünmeyi mahkum etme divanı oldu. Her masalda komik unsurlar olmak zorundadır; Kazım Paşa, maznun sandalyesini bir iddia makamı haline tahvil edebiliyordu. Resmi iddia makamı, fırka kurmanın mahzurlarını anlatınca, Kazım Paşa, "ellerinde idi, kurdurmamak mümkündü" diyordu ve böylece, kuruluşunu yasaklamamak bir tuzak kurmak demek oluyordu. Kemal Paşa ise, bütün bunları dakikası dakikasına haber alıyor ve eninde sonunda azarlamak üzere, divan'dan başkasını bulamıyordu. İzmir'de, Çeşme'de, balo varmış, bahane tesis etmiş, divanı da baloya çağırmış, jaket atay'lı, papyonlu divan azalarını, balo salonu yerine, birdenbire bir odaya toplayıvermiş ve sonra ağzını bir açmış ve bir yummuş; dudaklarının ucundan pek çok kahramanın ölüm kararı çıkan divan, pusmuş masaların altına saklanmış, bu episod, resmi tarihte de var. Sonunda Paşa, divanı bırakmış, balo salonundan çıkmış; divan, artık İzmir 'e dönmekten başka çare bulamıyor, amma balo salonu tek çıkış ve çok korkuyorlar, ya Paşa bir daha ve orkestranın önünde azarlarsa, acınacak haldeler. Sonunda azarlandıkları odanın penceresini keşfediyorlar ve İstiklal Mahkemesi'nin üyeleri, birer hırsız misali, pencereden kaçıyorlar. Resmi tarih, kaçıncı katın penceresi olduğu hakkında malumat vermemektedir. Ben de bilmiyorum.
110
Bu garb'tadır ve Şark İstiklal Mahkemesi'nde mevkuf maruf sermuharrirlerin de özel dertleri var. Mevkuflar [KŞ: tutuklu] ama her akşam Ahmet Hey'in konağında, İstiklal Mahkemesi azaları ile içki sofrası kuruyorlar; bu hiç şüphe yok, dert sayılmıyor, alışkanlıkları var. Divan Reisi Mazhar Müfid idi, daha sonra "Kansu" soyadını aldılar, her sabah Divan'a gitmeden önce tevkifhaneye uğrayıp İstanbul'un tanınmış gazetecileriyle sohbeti ihmal etmiyor; Ahmet Emin Yalman, sohbetin mevzuunun hiç değişmemesinden yakınıyordu. Mazhar Müfid, her gün bir dilber ile macera yaşıyor, çoğu gayri müslim ve hepsi nefisler, daima Mazhar Müfid'e mukavemet ediyorlar, Mazhar Müfid peşlerini bırakmıyor, reddedilmeyi cilve sayıyor, bir şövalye'dir ve sürekli taarruz ediyor, çözülüyorlar, zaten Divan Reisi Müfid'e dayanmak zordur, her defasında fethi tamamlıyor, zafer Müfid'tedir. Yalman,
"doğrusunu isterseniz, İstiklal Mahkemesi'nde uğradığımız en ağır ceza, bu bitmez tükenmez aşk hikayelerini dinlemek ve inanır görünmekti" diye yazıyordu. Her halde en
dikkatle ve hayranlıkla dinlemiş olan Ahmet Emin'dir, çünkü, tek Ahmet Emin salıverildi; bu sayede, Ahmet Emin'in Vatan'ı, beş ay, İstanbul'da tek gazete oldu. Masal ya, bugüne benziyor. Bugün mü, bütün gazeteler bir ve aynıdır; "tek'tirler" demek istiyorum. Sabiha ise İstiklal Mahkemesi'nde maznun Zekeriya Sertel'den aldığı telgrafa pek şaşırmış görünüyordu; telgrafta, "müjde! Üç sene Sinop'ta kalebentliğe mahkum oldum" yazıyordu. Sinop Cezaevi, deniz seviyesinin altındaydı, hep rutubetli, Sabahattin Ali , şarkılarla meşhur olan şiiri ile unutulmaz yapmıştı; "kalebent", kale'ye bağlı, kale esiri, anlamlarına sahiptir, kalenin içinde hür'düler ve Zekeriya Sertel, üç yıl için bayram yapıyordu. Cumhuriyet'ten önce öyle bir dönem var.
111
İyi ki bunları bırakmışlar, Sabiha, ne güzel not ediyor, masalımızda yerini buluyor:
"Sürgüne giden diğer gazeteciler de dönmüştü. Fakat İstiklal Mahkemeleri ve Takrir-i Sükun Kanunu'ndan sonra herkes yılmıştı. Gazeteler havadis vermiyor, macera hikayeleri anlatıyor, fakat memleketin kalkınması, devrimin gelişmesiyle ilgili konulara kimse dokunmuyordu." Sabiha'nın bu notları düştüğü zamanlar, her halde yirmi sekiz veya otuza
yaklaşıyordu; işte "Resimli Ay" patlaması bu tarihtedir. Nazım Hikmet, asıl bu patlamada, Nazım Hikmet olmuştur; her halde en kalıcı olan eylemli hayatı idi. Görülüyor, masalın dışına çıkıyorum, bu çıkış, Nazım'a ve Sabiha'ya "homage", diyebiliyorum.
Üç yıl Sinop'ta kalebent olan Zekeriya bayram yapıyor ve peki, Hilmi Uran'ın sevincine ne denebilir; her halde Adana'da vali idi ve maznun sıfatıyla Divan'ın huzurunda getirildi; reis "Kel Ali" şöhretli Ali Çetinkaya idi. Hilmi Uran'ın hatıratından öğreniyoruz, Reis Ali aynı zamanda İthalat ve İhracat Şirketi'nin de idare meclisi reisliğini yapıyordu; İttihatçılar'ın kurduğu "millici" şirketlerden birisidir. İttihatçılar'a varis olduklarını görüyoruz, her halde pek yüksek bir maaş alıyordu ve bunu, Uran'a yaptığı tekliften çıkarıyoruz. Hilmi Uran'ı, daha sonra Halk Fırkası katib-i umumisi ve vekil oldu, Kel Ali, Uran'ı, maznun sandalyasından çıkarmakla, bu İttihatçı şirkete umum müdür yapıyordu; önce üç yüz lira maaş kesmişti ve kabul edince bunu da üç yüz elli lira yaptı. Reistir, idama hükmetmek ve maaşı çıkarmak hürriyetleri var. Maaş ise, o zaman için, çok çok yüksektir. Masalımıza kaldığı yerden devam ederken, kaldığımız yerde, Sabiha, "herkes yılmıştı" diyordu ve ben, yıldırmayı anlayabiliyorum, peki, yine de, neden bu kadar adam astılar? Daha az asarak aynı miktar yıldıramazlar mıydı, ellerinde asılan adam sayısı ile yılma endeksi arasında bir eğri olması gerektiğini düşünüyorum, demek yoktur. Olsaydı, daha bilimsel olurdu, diyoruz. Cumhuriyeti mi kuruyorlar; her soru, bir cevaptır. Bir on yılda, 1915-1925, yabancı dilde çıkan kitaplara bakıyorum; hepsi, "İşte Türkler'in Adaleti" lejandı ile, çoğu, Harbiye Nezareti önündeki, şimdi İstanbul Üniversitesi ve Bayezid Meydanı, dar ağaçlarının fotoğraflarını basıyorlar. Yan yana yan yana, insanlar sallanıyorlar; masluplar, Mahmut Şevket Paşa suikastı davasından idama mahkum olanlardır. Tadat etmedim [KŞ: tek tek saymadım], amma, Mustafa Kemal Paşa suikasti nedeniyle asılanlardan çok azlar. 112
Ama orada ölü var, bombalar patlamıştı ve Hareket Ordusu Komutanı ve Başbakan Mahmut Şevket öldürülmüştü. İzmir'de bir balon bile patlamamıştı ve belki de sadece bir balon patladı, ortada bir suikast yok ve teşebbüs hali vardı. En çok konuşan Ziya Hurşid'in de, kendisine bir-iki yıl ceza verileceği vaadi ile konuşmaya ikna edilmiş olduğunu düşünebiliyoruz. Doğru, neden, birkaç yıl ceza ile yetinmediler ve bu kadar büyüttüler; her halde cevap buradadır. Her halde Cumhuriyet'in kuruluşundan evvele rastlıyordu. Genç bir cumhuriyetin bu denli hesapsız ve acımasız olmasını ihtimal veremiyorum. Mutlak zordalar ve zor ile hareket ettiler. Peki neden Takrir-i Sükun nizamı ve Kürt İsyanı ile birleştirdiler ve peki neden, Musul'un hediye edilmesine tam bu aşırı belirlenme anında karar verdiler; hepsi sorudurlar ve hepsi cevap'tır. Bizim masalımızda suikast avuçta çözülebilirdi ve Kürt İsyanı, her halde talik edilebilirdi. Önlenebilirdi, demek istemiyorum ve halbuki denebilirdi; muhtemel bir isyanın ertelenmesi mümkündü, yapılmamıştır. Burada, bir hediye meselesi ve temelinde de, pek minimalist bir muamele teşhis edebiliyoruz. Masal mı; Kürt İsyanı'nın neden çıktığı konusunda, Ermeni asıllı Sovyet tarihçi Gasranyan, bizi, pek güzel aydınlatıyor ve şunları yazıyor: "Yosstanie Şeyha Saida v ızvestnoy mere uckorilo reşenie mo-sul'kogo voprosa." Anlıyoruz, Şeyh Said İsyanı, Musul Meselesi'nin karara bağlanmasını hızlandırdı ve böylece, granıtsı mejdu Tuısiey i podmandatnım Irakom, Türkiye ile Manda altında Irak arasında sınır çiziliyordu. Güzel, ancak zaman zaman resmi müverrihlerin (tarihçilerin –KŞ) iddialarının aksine, İsyan'ın başlamasında hiçbir İngiliz parmağı yakalamıyoruz. Bulabildiklerimiz, Londra'nın böyle bir isyandan çok kaygılandığıdır; Londra, zayıf Türkiye'de bu isyanın Musul'a yayılmasından ve iki tarafın birleşmesinden ürküyordu. Bu durumda, önleyememek, ertelememek ve hatta tahrik etmek şıklarında bir mesuliyet varsa, Türkiye'nin omuzlarına binmektedir.
113
Toynbee ise harika’dır, bu büyük tarihçinin, 1926 yılında bu mesele üzerine yazdıklarını okumak, insana, müthiş heyecan veriyor; this contrast between Turkish and British policy in regard to the Kurds is the crux of the Mosul problem, [KŞ: Kürtlerle ilintili Türk ve İngiliz politikası arasındaki bu tezat, Musul sorununun düğüm/püf noktasıdır] demekte ve teşhisini yumuşatmak ihtiyacı duymamaktadır. İki ayrı tarz-ı siyaset var, birisi Musul'da ve Londra izliyor, bu Musul Kürtleri'ni kürdifiye etme politikasıdır ve diğeri ise Türkiye'de, bu da Türkiye Kürtleri'ni türkifiye etme siyaseti idi, Toynbee, Ankara'nın politikasını böyle çiziyordu... after the rebellion had been suppressed, the process of "turcification" was
renewed with redoubled vigour, it was the deliberate policy of the Men of Ankara to "turkify" the Northern Kurds; o zaman emperyalizm deyince İngiltere'yi anlıyoruz,
Türkiye'de turkifikasyonu kabul etmiş görünüyor.
Toynbee'ye güvenecek olursak, o tarihte, İngiltere Musul'da kürdifikasyon politikasını uyguluyor; Rusya'dan çalıyor, da diyebiliriz. İlaveten, isyandan hemen sonra turkifikasyon çok hızlanmıştır; Toynbee, bu görüştedir. Buradayız. Neredeyiz ve herhalde Enver'in problemi ile karşılaşıyoruz. Milliyetçi idi, milleti yoktu ve millet yaratmak problemi ile karşılaşmıştı. Problemde bir kesintisizlik seziyoruz. Peki başka ne söyleyebiliriz; masalın dışına çıkıp da "kıssadan hisse" faslına geçecek olursak, Washington'un hala, Londra'nın politika repertuarını tahsil etmekte olduğunu çıkarabiliyoruz. İkincisi, Toynbee, Musul Meselesi'nin dibine inmektedir; dibinde olmayabilir ama o yoldadır. İstifade ediyoruz. Peki neden dibinde olamıyor; çok basit, bir de millet olduklarını düşünenler vardı ve devletleri yoktu. Toynbee'nin bunu görebilmesi ve buradan da köke kadar inmesi imkansızdı. Bize kaldı ve bize düşüyor. Kürt Meselesi ele alınırsa, Sovyet Kürdolog Lazarev'i ihmal edemeyiz, po suşesrvy,
turetskoe pravitel'stvo vo vremya pervoy mirovoy voynı sredi vojdey turyetskih kurdov ne imelo ni odnogo deystvitel'no vemogo syuznika, bir çalışmasında, Birinci Dünya Savaşı
sırasında, Türk yöneticilerinin, Türkiye Kürtleri arasında bir tek hakiki müttefik yoktu, demektedir. Bu tespiti, yeni mülahazaların dayanağı yapmak ve buradan yürümek elimizdedir. 114
Birinci yürüyüş kolu şudur, eğer Kürt şefleri arasında bir tek de olsa Türk-yanlısı olmadığını, yıllar sonra, Sovyet tarihçi Lazarev biliyorsa, zamanında da herkes biliyordu, demektir, Bilmemek için de ah-mak olmaya gerek yoktu, açıkta idiler, dernekleri vardı ve sefaretlere girip çıkıyorlardı; 1915 yılından 1925 yılına zaman çok kısadır. Biliniyorlar ve takip ediliyorlardı; İsmet Paşa, "Şeyh Said'in İstanbul'da ayan azasından Seyit Abdülkadir ile münasebeti olduğu anlaşıldı" yollu anlatıyordu ve anlatımına göre, taharri memurları, İngiliz Hükümeti'ni temsilen konuşmuş ve konuşturmuşlar. İngiliz yanlısıydı ve ayrıca bu masalı yazan ve anlatan ben Said ile birlikte isyan ettiği kanaatinde değilim; Osmanlı'da yüksek yerlere çıkmıştı ve yine de asıldı. İsyan hazırlığının lideri Cibranlı Halit Beg idi, hepsi misali çok konuşuyordu, bütün konuşmalar biliniyordu ve isyandan önce yakalandı ve idam edildi. Çok ve açık konuşması henüz iç savaş şeraitinin olduğu anlamındadır. Demek ki hepsi hepsi biliniyordu; isyancıları tam bu zamanda isyana götürmek, izahı muhtaç bir haldir. Müşkülümüz dahi var. Çalışıyoruz. İkincisi, hem kurtuluş mücadelesinde ve hem de Lozan Müzekereleri sırasında müttehid [KŞ: birlik] oldular ve müttehid seda çıkardılar; o zaman bu bir imkandı. 1913 yılında müttefik değillerdi ve cenkte ve sulh ararken birlik oldular; bir şans olduğu kadar, bir sual olmak zorundadır. Bu suale kolay cevap bulamayız ve amma yine de aramak durumundayız. Birinci cevap, Sevres'de bir Ermenistan projesinin olmasıdır; Ermeniler'in yoğun olarak yaşadıkları yerlerde Kürtler daha kalabalık olduklarını iddia ediyorlar; öyleyse, bu Ermeni Tehdidi'ni def edinceye kadar Türkler ile müttefik ve müttehit olmak bir zaruret idi. Bunun mühim bir zaruret olduğunu kabul ve not ediyoruz. Masalımız bu cihettedir. Pejoratif anlamda kullanırsak bir "masal" daha artık çöplüktedir; o dönemde Türk eliti veya Kürt şeflerinin cehaletine ait nazariyelerin kendileri cehalettir; bizim masalımızda İç Savaş kadrolarının ne ölçüde sezgili, hesaplı ve hatta kurnaz olduklarını teşhir etmiş haldeyiz ve devam ediyoruz. Amma Kürt Şefleri de geri kalmıyorlardı; "Ermenistan Devleti" veya Manda projelerinin, ele geçirdikleri mülke, servete ve kadınlara bir tehdit olduğunu görüyorlardı. Bu o kadar öyle ki, Ermenistan'a bir manda projesini tetkik için gönderilen General Harbord Heyeti'ni, gördükleri her yerde taşladılar. Çiçek vermediler ve taş attılar.
115
Devamla, daha önemli bir noktaya geliyoruz; tehcirde, öncesinde ve sonrasında, Ermeni arazisini, zenginliklerini ve en güzel, aynı zamanda kolejli, kızlarını Kürt şefleri ve kabadayıları ellerine geçirdiler. Türkler'e, daha çok, Orta ve Batı bölgelerde ve sahil şehirlerinde mübadeleye zorlanan Elen zenginlerinin arazi ve servetleri kalıyordu ve burada da aslan payı mübadillere ayrılmıştı. Binnetice, Kürt şeflerin, ellerine geçirdikleri zengin toprakları, servetleri ve pek güzel kızları tutabilmek için Türkler'e muhtaç olduğunu da mütalaa edebiliyoruz. Masalımız bu cihettedir. Masalımızın burasında son nokta ise şudur; "Kahraman" Maraş, "Gazi" Antep, "Şanlı" Urfa, bu savaşta büyük halk savaşlarının olduğu yerlerdir ve bunu ısrarla ön plana çıkarıyoruz. Amma bu vilayetler, tarihte "Küçük Ermenistan" denilen coğrafyada ya da civarındadır; yoğun Ermeni nüfusu vardı. Ancak Kürtler de vardılar ve bir de Yahudiler'i ilave edebiliyoruz. Bu halk savaşlarında Ermeniler yalnız kaldılar; Elenler, karışmamaya itina ettiler. Arada bir halk oldular. Fakat sebep ne olursa olsun ittihad bozulmuştur. Neden ve hesaplı mı; sorular sorudurlar. Bozmamak, dirijanlann mesuliyetindedir. Ama bir soru daha var; neden bu kadar acele ediliyordu, isyancıların yakalandıkları malumdur. Osmanlı'da yakalanan Kürt isyancıları, af ve/veya nefi esas kanun idi; bu masalda "neden acele" derken, bunu kast etmiyorum. Kanun acilen ihlal edilmiştir ve burada kesinti idrak ediyoruz. Peyderpey bu kadar Kürt şefini asmak için neden bu kadar acele edildi; soru budur. Mahkemeler uzun tutulabilir ve kararların icrası talik edilebilirdi; yapılmamıştır ve en büyük süratle yan yana darağaçları kurulmuştu. Bu aceleci hareket, Musul'un hediye edilmek istendiği düşüncesini kuvvetlendirmektedir ve kuvvetlendiriyor, amma, neden hediye edildiği sorusuna, hala cevap bulamıyoruz. Herhalde cevap bu masalın haricindedir. Peki bu hediye kararı kaç tarihlidir; bilemeyiz, zaman içine yayıldığını düşünebiliyorum. Amma yine de elimizde bir vesika var; Kazım, İsmet’i ziyaret etmişti ve İsmet hastaydı, iplerin kopmakta olduğu zamandadır ve Kazım, tarih düşüp, 30 Nisan 1924 demekleydi "İsmet Paşa, biraz sukuttan sonra, bambaşka bir zemine geçti", Kazım Paşa’nın haberi budur ve bu habere göre, ateşli hasta İsmet Paşa Hazaretleri, "Kazım, Musul boş! Şunu işgal ediverse!" deyiverdi. Bu hayli mühim muhavere oldu; Kazım Paşa Hazretleri'nin, İsmet Paşa Hazretleri'ne cevabı ise çok acıklıdır, "bu hareket, İngilizler'e karşı 'ilansız bir harp olur" diyordu ve böylece, bu sözün, seksen yıl sonra, "peşmergeler ile savaş Amerika ile savaştır" şeklinde tekerrür etmesine şehadet edebiliyoruz. Kazım Paşa'yı "minimalist" kategoriye derc etmekle masalımız kendi içinde ahenkli kalmaktadır. 116
Paşa, bu mülahazalarında samimi mi idi, bu masalda samimiyet meselesi çok arka perdededir; bunu Kemal Paşa'nın bir manevrası olarak tahlil ettiğini anlıyoruz. İngilizler ayrı, artık Musul'da bir başarı ihtimali göremiyor; İsmet Bey'e, "Mustafa Kemal Paşa'ya da söyledim" demekle, dediğini, "siz Musul'u, hilafeti lağvde acele etmeyerek her hangi bir şekilde almaya belki muvaffak olurdunuz", bize de nakletmektedir. Atılan adımların, Musul'u hediye istikametinde geliştiğini iddia eyliyor ki, masalımızla ahenk kurmaktadır. Kemal Paşa Hazretleri'nin Musul için Fevzi Paşa Hazretlerini de tahrik ettikleri anlaşılmaktadır, amma "Musul uğruna kazandığımız istiklalimiz de tehlikeye düşer" düsturu, formülasyon Kazım'a aittir, minimalistlere hakim olmuş durumdadır. Yapılan iş, Öz Demir'i gerilla olarak göndermekten ibaret kalmıştı; böyle bir "özel harp" tecrübesi mevcuttur. Resmi tarih, karartma cihetindedir; karartmayı resmiyetin tabiatında mündemiç teşhis ediyoruz. Terakkiperver Fırkası ile Amasya Yaranı'nın arasının açıldığını söylemek isabetlidir; beşten dördü bir yerde ve biri ayrı yerdedir. Ayrı olan hu birinin, dördünü tasfiye edebileceğini o zaman tahmin edemezdik Ayrıca bu dördü adına Kazım, "bugün İstiklal Harbi zamanından daha zayıf halde olduğumuzu" iddia ediyordu. Demek ki mücadelenin seyri, Kazım'ın beyninden ricat etmeye başlamıştı ve Kazım, Musul'daki bir muvaffakiyetsizliğin "Kürtlük mıntıkasında akisleri pek zararlı" olurdu, yollu mütalaa ser ediyordu. Çünkü Kazım'a göre, "Kürtlük İslahı için ilk tedbirler dahi" alınmamıştı; demek tehlike görüyor. Ve henüz Kürt İsyanı, ufukta görünmüyor; taharri [KŞ: araştırma] raporlarında var ve planlara düşmüş vaziyettedir.
117
Masal ya, hangisi macera; Sarıkamış mı, İzmir Suikastı mı, ciddiyet sormak'tır. Hangisi, yoksa Kürt İsyanı mı; Üçüncü İç Savaş'ın başına kadar, 1966 ve hatta 1967 Doğu Mitingleri öncesinde "başarı" diyebilirdik. Çözüm olmadığı ortaya çıkmış haldedir ve o halde "macera versus temkin" ikilemi tekrar önümüzdedir. Toynbee'nin güzel bir teşbihi daha var, hikaye ettiğimi hatırlıyorum, hırsızın müthiş olanı, asıl büyük hırsız, cürüm arkadaşlarından çalandır, diyordu. Teşbih, Londra içindi; Osmanlı mülkünü talan etmek üzere, İtalya ve Fransa ile birlikte sefere çıktılar ve evvelinde paylarını yazdılar; İtalya, Ege'de olacaktı ve Musul, Fransa'ya veriliyordu, Fransa'nın payını, kendilerine aldılar ve İtalya'nın payını Elenistan'a vermeyi denediler. Çok güzel; o tarihte hem İtalya ve hem Fransa, Musul'un, İngiltere'nin veya mandater İngiltere'nin eline geçmesine karşı idi. Türkiye, beynelmilel alemde yalnız değildi; burada da bir açıklık buluyoruz. Ama varsa bir dünya efkarı umumiyesi, bunu, Türkiye'nin aleyhine çevirmek için ellerinden geleni eksik bırakmadılar. Demek ki hediye konspiratörleri, acilci idiler. Amma bu masaldır. Pek de itikat eylememek pek münasiptir. Copernicus misli itikat edilmemesini tavsiye eyliyorum. Ve habire masal naklediyorum. Fakat bu meyanda hakikatlere tesadüf ediyoruz, aydınlar ve solcular hep hayalci olmak zorundadırlar, hayal vitaminleri idi, gördükleri bütün baskı ve yasaklara rağmen her iki meselede de, Kürt İsyanı ve Musul Meselesi, hükümeti desteklemekten geri kalmadılar. Türkiye Komünist Fırkası genel sekreteri Şefik Hüsnü, Nazım Hikmet ile, tevkifattan kurtulabilmiş ve Moskova'ya ulaşmıştı; Komintern yayınlarından okuduğumuza göre, Musul'un İngiltere'ye verilmemesini istiyor ve savaşa açık olarak işaret ediyordu. Bana haksızlık eylediler, demiyordu; Şefik Hüsnü bu savaşta, Türkiye'nin yalnız kalmayacağından emindi, istiyordu, destekliyordu ve şunları yazıyordu: "...çıkacak herhangi bir çatışmanın Türkiye ve İngiltere ile sınırlı kalmaması olasılığı büyüktür.
118
Bu durumda genel bir savaşın çıkması kaçınılmaz olur. Böyle bir durumda, mevcut emperyalistlerin çıkar çatışmasının nelere varabileceğinin üzerinde fazla durmaksızın, Sovyetler Birliği'nin ve tüm Doğu halklarının Türkiye'nin safında yer alacağını rahatlıkla söyleyebiliriz." Güzel, Şubat 1926 tarihli bu açıklamanın, Sovyetler Birliği’nin tasvibinden geçtiğini tahmin edebiliyoruz. Usulleridir.
Tahmin etmeye de gerek olmamalıdır; çünkü, 1925 yılında, yeni bir Türkiye-Sovyetler Birliği Dostluk Paktı imzalanmıştı. Sovyetler, uluslar arası ihtilaflarda Türkiye'nin yanında yer alacağını yedi düvele ilan etmek istiyordu ve ediyordu. Ayrıca, Musul'dan dolayı, Büyük Britanya ile bir savaş çıkacak olursa, Sovyetler'in bunu kendi savaşı sayması da ihtimal dahilindedir. Çünkü, İngiltere'nin Orta Doğu'ya yerleşmesini istememektedir. Aşikar bir noktadayız. Tekrarlayabilir miyim; Cemiyet-i Akvam, 16 Aralık 1925 tarihinde, Musul'u, Büyük Britanya lehine karara bağladı. Türkiye ise bir gün sonra bu karara cevap veriyordu; Profesör Kürkçüoğlu, Türkiye'nin, "cevabı, hemen bir gün sonra 17 Aralık 1925'te, Paris'te, Sovyetler Birliği ile bir Dostluk ve Tarafsızlık Andlaşması imzalaması olmuştur" diyordu. Bu güçlü bir cevaptır. Londra, bu yeni Pakt'tan hayli ürkmüştü ki normaldir, fakat bir süre sonra önemsemez bir hava takındığını da biliyoruz. Bunun nedenini ise ancak yıllar sonra öğreniyoruz; İngiliz diplomatik belgelerini okuyanlar, zamanın Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü'nün, ossaat, endişe etmemelerini, Londra'ya fısıldadığını tespit edebildiler. Türk Dışişleri Bakanı, ciddi olmadığını ve sadece propaganda gözüyle baktıklarını duyuruyor; İngiltere'ye hediye verme fikrinin köklü olduğunu çıkarıyoruz. Solumuz, "Atatürk'ün Dışişleri Bakanı" tesmiye eyliyordu ve belki de siyonizmin nazırı idi. Bilmiyoruz, amma, masalımızda falı böyle çıkmaktadır. Daha sonra, "İnönü'nün Dışişleri Bakanı" Selim Sarper ile falları benzemektedir; halleri de ayni idiler. İçeriyi dışarıya fısıldama huyları var. Ve resmi tarihte bunlar ve şüphemiz yoktur, bu nedene binaen, "Büyük Hariciye Nazırı" resmediliyorlar.
119
Son nokta ise şudur; 1926 İngiltere için bir savaş açısından en elverişsiz zamandı. Çünkü, Büyük Britanya, yirminci yüzyılda en büyük işçi eylemlerini işte bu yılda yaşadı, daha doğrusu, 1925-1926 yıllarındadır. Önce "genel grev" ve sonra "madenciler grevi", İngiltere'yi ve Londra'yı sallıyordu. Maden sahipleri rekabet güçlerini yitirmişlerdi, ücretler üzerinde baskıyı arttırıyorlardı ve umum işçiler bahusus madenciler ise pek militan davranıyorlardı. Dünyanın her yerinde ve bu arada Moskova'da, dünya kapitalizminin merkezinin sosyalizme düşmek üzere olduğuna inanılıyordu; Londra'nın sallandığı zamandaydık. Usûlleri var, önce komisyon kuruyorlar, "kraliyet komisyonu" adı yüksektir; başına Sir Herbert Samuel'i getirmişlerdi. Sir Samuel mühim bir Yahudi idi, siyonisttir, Osmanlı toprağı Filistin, İngilizler'e verilince, manda döneminin başında, Filistin'e Yüksek Komiser tayin edildi. Judaik tarihte, Roma'dan sonra, Filistin'e gelen ilk Yahudi vali sayılıyor ve yeri yüksek tutuluyordu. Ancak Sir Samuel'in maden sektörü raporu da fazla işe yaramadı, işçiler cephe kurdular. Hükümet de, yakın zamanlarda, belki de ilk ve son defa, silahlı kuvvetlerini, işçilere karşı mevzilendirdi; Musul'da bir çatışma ihtimalinde, İngiliz askerleri, içerde meşguldüler. Bu hal de resmi tarihte nakıs'tır, kimseler bilmiyorlar. Ünlü "Miners' Strike", 1926 Mayıs ayında oldu; bunu, Sendikalar Birliği, "tuc", genel greve çevirdi. Bütün dünya ayağa kalktı, Sovyetler'de sevinç vardı, "nihayet beklediğimiz gün geldi", buna inanılıyordu, bazı Sovyet liderleri, madenci grevi'ni ve genel grevi, "the harbingers of revolution" saydılar ve selamladılar. Marx haklı çıkıyordu, en gelişmiş kapitalist ülkede ihtilalin ayak seslerini duyuyorduk. Sovyet sendikaları, grev yapan sendikalara para yardımı gönderdi, sendikalar birliği, "tuc" bu parayı kabul etmedi, ama, İngiliz Hükümeti, buna dayanarak, genel grevi illegal ilan ediyordu. Askerler, grevci işçilerin karşına yerleştiler; iç savaşın eşiğindeydik. Sonunda ayak sesleri, ses olarak kaldılar, umutlar söndü, sosyalizm kurulmadı, fakat, İngiltere, sınıf mücadeleleri içinde perişan haldeydi. İşte hediye bu şerait altındadır, belki de acıdıkları için hediye ettiler. Belki de maden ocakları kapanıyor, petrol yatakları verelim, dediler. İşte o kadarını bilemiyoruz. Bildiğimiz, Musul, emperyalizme hediye edilmiştir. Görüyoruz ve gösterebiliyoruz. 120
Pek bir ilgisi var mı; 16 Şubat 1926 tarihinde, Türkiye Yahudi Cemaatı, Osmanlı'dan beri elinde tuttuğu azınlık haklarından, tek taraflı olarak, vazgeçtiğini ilan etti. Artık Yahudilerimiz, Türkiye Cumhuriyeti'nin ayrıcalıksız vatandaşları ve "Türk" olmayı kabul ediyorlardı. İşte bu tam overdetermination yılında, Yahudilerimiz, "ne mutlu türküm diyene" dediler ve Türk oldular. Musul'un hediye edildiği zamanda, Türk rakamını arıtıyorduk. Amma ve lakin arıtmanın geçici olduğunu göremediler. 1948 yılında İsrael Devleti'ni kurdular. Hesapları şaşırttığını artık görebiliyoruz. Bir iç savaşın sonunda kurulan cumhuriyet, 1966 yılında bir iç savaş ilanı ile riske atılıyordu; "Doğu Mitingleri", 1967 yılındadır. İç savaş sıcak ve sol çözücü idi; el-işi tutkalla bir birine yapıştırılmış kibrit çöpleri birbirinden çözülüyordu. Minimalizm, dar ufuk, anlamındadır. Mark Sykes'a gelince, Sykes-Picot paylaşım antlaşmalarının müelliflerinden birisidir, itikat itibariyle anti-semitik idi, fakat asıl ve baskın mezhebi ise emperyalist olmasıdır, çok görüş değiştirdi ve 1917 yılından itibaren, Lloyd George'un Ortadoğu haritalarını çiziyordu. En son kitabı, "Halifenin Son Terekesi" adını taşımakla kulağa küpe düsturlarla doludur. Evvela, to my mind Musul stands as a menace to the future of the surrounding country.." diyebiliyordu; çevresi için bir tehdit'tir. Saniyen, ..and if Musul, in its present condition,
becomes the chief town of a flourishing Northern Mesopotamia, it will certainly contaminate the surrounding locality with the same sinister infuence as Antioch of old spread over North Syria, eğer Kuzey Mezopotamya'da gelişen bir merkez olursa, yayılır;
Musul'un yayılma kabiliyeti var. Selevkoslar zamanında Antakya da yayılmıştı; tarihler yazıyor.
İki rivayeti ekleyebiliyorum. Musul'un, "kapı" anlamı da var. İkincisi, bir zamanlar "muslin" çoraplar aranıyordu, lüks idi, "musulin" kelimesinden geliyor. Bizimki ise, bahusus, cumhuriyet'in resmi tarihi, Cenub'umuzu aşağılamayı en büyük hedef sayan bir ideolojik cidal'dir. Ve hala oradayız.
121
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YİRMİ İKİ
Rusça "grosnıy" sözcüğünü, İngilizce, "terrible" deniyor, "müthiş" anlamındadır, "acımasız" olarak anlayabilir miyiz; Eisenstein'ın unutulmaz filminin adı, "Grosnıy İvan", idi. Stalin, bu filmden neden rahatsız oldu, ilk kez seyrettiğimde, ya altmışlı yılların başında ya sonunda, ya Yale'de ya Birmingham'da, bir üniversite sinematek'inde, hissetmeye ve anlamaya başlamıştım. Demek, ya Amerika'da ya İngiltere'de, hissetmenin, anlamanın da başlangıcı olduğunu o sırada kavrıyordum. Eninde-sonunda, insanın, sevdiklerinden ayrılışını, daha doğrusu kopuşunu, film yapıyordu; görünüşte, bütün bu koparmalar, elindeydi. Elinde miydi; Marx'ın tanıttığı, görünüşle öz'ün ayrılığı teoremini, hep hatırlıyoruz. Yoksa İvan, ayrılıklara mahkum muydu; masal yazmak, kaçınılmazlıkları anlatmaktır. Eisenstein, İvan'ı, kaçınılmazlıkların elinde bir tür tutsak olarak görüyordu. Belki de Stalin, tutsak olmamak için eylem yapmıştır; Sartre'ın ve bahusus (özellikle -KŞ) Camus'nün, ekzistansiyalizm'i vaaz etmeye başladıkları yıllardaydık. Amma öyle olsa da, Marx'ın metodu, eninde-sonunda kaçınılmazlıkları çıkarmak olduğuna göre, "marksist" Stalin'in, bu 1944 yapımı "İvan the Terrible" filmini yasaklaması "marksist" bir edim mi idi, yoksa ne; masallarda sormanın tadına doyum olmuyor. Sartre ve bahusus Camus, marksist olsun veya olmasın, hep edim'den yanadırlar.
122
Varolmak, edimli ya da eylemli olmaktır; bu ise insan demek'tir. Sartre ve bahusus Camus'yü işle böyle okuyorduk. Stalin okudu mu, bilmiyorum ve burada masalın dışına çıkarak, elli'li yıllar ortasında üniversite gençliğini anlatıyorum, Stalin ekolü Sartre'a da hasmane tutum aldı ve biz zorda kaldık, Stalin'i kırmaktan çekindiğimiz ve diğer yandan da, varolmaktan vazgeçemediğimiz için gizli gizli kıraat ediyorduk. Kıraatta gizliye inmiştik. İnişin basındaydık. Sanki yirmi altı sonrasına dönmüştük. Ama ne kadar acıdır; bin dokuz yüz yirmi altıya geldiğimizde, yanında, sevdiklerinden kim kaldı ki ve eğer sevdiklerimiz kalmazsa sevgimiz kalır mı ve pek çok sorumuz var. Artık Zübeyde Ana yok idi ve Fikriye, intihar mı etti yoksa katledilmiş olmasın; hep beraber Selanik'ten gelmişlerdi ve bu ikinci şıkkı reddediyoruz. Ya da resmi tarihi reddediyoruz; çünkü eğer Mustafa Kemal güçlü ise, kati fiilini düşünemeyiz. Peki, Fikriye mi, biz ne kadar fakiriz, Kemal Paşa Hazretleri'nin sevgilisi idi, Çankaya'da, bugünkü Türkçe ile first "first lady", Türkçe düşmanlarının telaffuzuyla, "först först leydi", oldu ve bir gün yok oldu; resimleri dahi yok olmuştur. Vesikalık bir resmi var, uzun yüzlü ve güzelce olduğunu söyleyebiliyoruz.
Bu kadar merak-fukarası bir cumhuriyetin yaşayabileceğine inanmakla büyük hata ettik. Modernist ve feminist Latife'yi de tam zamanında, diri diri mezara indirmiştik. Şimdi, merak-endeksine göre "geri bıraktırılmış" bir ülkede, meraklı solucanlar, bunlara bazen "gazeteci" de deniyor, Latife'nin mezarından hatıra kemikler çıkarmayı deniyorlar ve hep aynı kırıntılar ile iktifa ediyorlar. Ve nakarat'a müptela olmuşlar ve biz şimdilerde, üç öğün saman yiyen ineklerin anti-saman isyanını hiç bilmiyoruz; bu nedenle, meraklı solucanların çıkardıklarının fark edildiğini dahi söyleyemiyoruz. İnsan oğlunun en büyük yaşatanı ve en büyük zehiri, alışmaktır. Domuzlar, burunlarını pislikten, güzel olduğu için değil, alıştıkları için koparamıyorlar. 123
Ve meraksızlık, isyansızlık'tır. İsyan'sızlık ise, insansızlık'tır. Türkçe'nin düşmanları, hepsi, bizim de düşmanlarımızdır. Ama bu masal'dadır. Masallar, kaçınılmazlıkların yanında yer yer tekrara da dayanıyorlar, az ve en yakın arkadaşlarının birisi İsmail Canbulat idi, bir erkan-ı harp ve yaman bir isyancıydı ve İstanbul'a vali bile tayin edildi ve Mustafa Kemal, birlikte Osmanlı nazırı olmaları için, Saray'a istida dahi yazmıştı, amma yirmi altı kırımında, evvela Kel Ali Divanı'na çıktı ve sonra maslup oldu. Arif Albay ile, elleri birbirinin omzunda geziyorlardı; yazık oldu, asıldı. Rauf, biz geldiğimizde Kara Kemal ile fısıldaşırken bulurduk, diyordu, Şişli'de bir apartmanı hatırlıyordu; Kara Kemal tam Sarı Kemal'in adamları tarafından yakalanacağı zaman intihar etti, kendi kurşunuyla ölmeyi başkasının ipiyle sallanmaya tercih ediyordu. Yıl: Bin dokuz yüz yirmi altı, sevdiklerinden hiç kimse kalmadı. Resmi hesaba göre kırk beş yaşındaydı; insanın, topyekün, yenileri sevmesi çok zor yıldır. Badehu mütebessim suretini hiç seyredemedik. Tanrı katından aşağılara hiç sevgi düştü mü, gören olmamıştır. Bulanı görmedik. Toptan yeni sevgiler, sevme'yi profesyonelleştiriyor mu; öyle ise, yoktur. Ben mi, Washington'da, Londra'da, Paris'te en çok satıcı kızlardan nefret ettim. Çünkü önce, ilk karşılaşmamızda, öylesine baygın ve bana-akışkandılar ki, bana aşık olduklarını sandım ve sonra, bunun, işleri olduğunu anladım. İş için sevgili gibi davranmak, sevgiyi kurutmaktır; insan oğluna indirilmiş en büyük ceza olduğuna inanıyorum. İnsana en büyük ceza, insan'dan çıkarmaktır. Peki, Amasya Yaranı, ne haldeler; Hamidiye Kahramanı Rauf, Mustafa Kemal'in, Şişli'de bir apartmanda en çok buluştuğu Rauf, Amasya'ya gelerek, Anatolia'da, muvvakkat bir hükümet tesisi için, Amasya Tamimi'ni hazırlayanlardan sabık Bahriye Nazırı Rauf, Lozan Müzakereleri sırasında, Ankara'da Başvekil Rauf, varolabilmek için, Londra'ya kaçabilmişti.
124
Rauf’u İngiliz yanlısı olarak biliyoruz ve bildiğimiz yere nefi oldu. Menfi, sürgünde yaşamak mı, idamdan daha alçak bir yaşam olduğunu hep anlatıyorum; çünkü yaşayarak biliyorum. Demek ki, 1925-1926 peryodunda, refik-i sadık'ı Rauf'tan da kopuyordu ve bir dahi birbirini görmediler. İnsanın yol arkadaşından kopması kadar, insanın içini kavuran pek az vak'a olmalıdır; bu kavrulma da malumumuzdur. Üzerime yağan cezalar meyanındadır. Hep sevdiklerinden kopmuş olanlar, hep ve hiç gülmezler. Belki Kazım, Kemal'i, riyaseti istediği zaman alabileceğini hesaplayarak öne sürmüştü; Mustafa Kemal Paşa'nın riyaseti alabilmesi için, her yerde Kazım tarafından desteklendiğini hep naklediyoruz. Bu masalda, Kazım olmazsa Kemal olmazdı, yollu iki "k" teoremi var. Ama Kazım, İzmir İstiklal Mahkemesi'nde, daha çok gururunu kurtarmak üzere konuştu, sehpadan korkmayan bir hali hiç terk etmedi; gelecek tarihe adını yazmak, bu ihtirası, eskiler arasında, en ziyade Kazım Paşa'da buluyoruz. Dar ağacı'ndan döndü, gururluydu, amma, eski refiki, comrade in arms, Mustafa Kemal Paşa yaşadığı sürece göz altında yaşamak zorunda kaldı. Ve Kazım Paşa, uzun göz altı yıllarında, ihtilal yolunu ve riyaset heveslerini terk etti; İsmet Paşa'nın cumhur reisliğinde meclis reisliğine razı oldu. Amma "big brother is watching you" endişesine hiç kapılmadığına şahadetimiz var. Hal'i kaçırmıştı, tacı ferda'da giymeye çalışıyordu. Hatıratı ve vesaiki, kızı misli, saklıyordu ve belki bu nedenle kızına "Emel" ya da "Hayat" ve "Timsal" ismini layık buluyordu. Belki de İttihat Terakki mazisine binaen Şişli Terakki'ye gönderiyordu; bilemiyorum. Merak tahrik eden bir insanımız oldu. Masal'ı henüz anlatılmadı. Bu kadar bilim-tutkusundan mahrum bir vatandaşlar-cemaati'nde, cumhuriyetin, uzun sürmeyeceğini, akıl edemeyerek pek büyük hata ettik. Çünkü, hala Kazım Paşa hakkında bir tek bilimsel-monografiye sahip değiliz ve bu bapta da, Fikriye'nin resmi mikyasında, fukarayız. Amasya Yaranı meyanında diğer ikisine gelince, Divan'ın önünde maznun oldular ve akabinde sehpadan kurtuldular. Peki? Hal-i pür melalini Ali Fuad Paşa Hazretlerinden öğreniyoruz. Hikayesine, "bir gece Ankara Palas otelinde verilen kostümlü bir balo münasebetiyle otele gelen Atatürk" yollu başlıyordu, "beni evimden acele otele çağırtmıştı", böyle devam ediyor.
125
EK BİLGİ
Ali Fuad Cebesoy
1882 yılında İstanbul'da doğdu. Babası İsmail Fazıl Paşa'nın gönülsüzlüğüne rağmen, girdiği Harp Okulu'nda Mustafa Kemal ile aynı sınıfa düşmesi bir bakıma gelecekteki kaderini çizmiş oldu. Cebesoy'un Beyrut'ta başlayan kıta hizmetleri, 1908'deki Roma Askeri Ateşeliği dışında, çok hareketli geçti.Trablus'ta savaş başlar başlamaz (1911) oraya ilk gidenler arasındaydı. Balkan Savaşı sırasında Karadağ'da, Yanya Kalesinde, Pista ve Pisani muharebelerinde, 1. Dünya Savaşının başında tümen komutanı olarak katıldığı Kanal Hareketinde, büyük başarılar gösterdi. İstanbul Hükümeti'nin İçişleri Bakanı, Mustafa Kemal'in görevsizliğini bir genelgeyle açıklayınca Ali Fuat Paşa'da kendi bölgesindeki valilere ve mutasarrıflara kendisinden gelecek emirlere göre hareket edilmesini bildirdi (1919). Ayrıca, her tarafta Müdafaa-i Hukuk ve Reddi İlhak Cemiyetlerinin kurulacağını ilgililere hatırlattı. Bu çabaları takdirle karşılandığı için, Sivas Kongresi sonrasında Cebesoy, Umum Kuvayı Milliye komutanı olarak görevlendirildi. Kendisini çekemeyenlerce Çerkez Ethem taraftarlığıyla suçlandı. Doğru olmadığı sonradan belgelerle ortaya konan bu suçlama üzerine, ayaklanmaların bastırılmasından sonra, Ankara'ya çağrılarak Moskova Büyükelçiliğine atandı. Mustafa Kemal'in talimatını yerine getirmekle yükümlü olduğu bu zor görevi başarıyla yürüttü ve 10 Mayıs 1921'de Ankara'ya dönerek Mecliste siyasi çalışmalarına başladı. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti başkanlığını yaptı. 1925'te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucuları arasında yer aldı. Ertesi yıl (1926) İzmir Suikasti dolayısıyla Ali Fuat Paşa da tutuklandı, yargılandı ve beraat etti. Cebesoy'un ikinci dönem siyasi hayatı İnönü'nün Cumhurbaşkanlığı yıllarında başladı. Milletvekili olarak tekrar Meclise girdikten sonra Bayındırlık Bakanlığı (1939-1943) ve bir ara TBMM Başkanlığı da (1947-1950) yaptı. 1968 yılında öldü. ESERLERİ Sınıf Arkadaşım Atatürk Okul ve Genç Subaylık Anıları İnkilap Kitabevi / Atatürk İle İlgili Kitaplar Mustafa Kemal'i altmış yıl önce bir cuma akşamı tanımıştım. Harp Okulu'nda ve Harp Akademesi'nde sınıf arkadaşımdı. 1905 yılı başlarında birer Kurmay Yüzbaşı olarak şanlı Türk Ordu'suna katıldık. Önce Suriye'de Beşinci, sonra da Makedonya'da Üçüncü Ordu'larda kurmay stajlarımızı birlikte yaptık. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nde aynı safta bulunduk. Mücadelelerimiz ortaktı. Hürriyet hareketlerinde de birlikte çalıştık. Bu kitap, okul ve genç subaylık hayatımızın anılarını içine almaktadır. -HAKKINDA YAZILANLAR Ali Fuad Cebesoy (1882-10 Ocak 1968) Ayfer Özçelik Akçağ Yayınları / Biyografi İnceleme Dizisi ... Türk Milli Mücadele Tarihi'ne yeni bilgiler ilave edeceğine inandığımız bu çalışmamız, ilmi ölçüler içinde yapılacak başka biyografik eserlerle daha iyi anlaşılacak, yorumlanacak ve en önemlisi Türk Tarihi'nin önemli bir devresini yani Milli Mücadele ve onun ayrılmaz bir parçası olan Türk İnkılapları ve İnkılapçılarının hayatı gözler önüne serilecektir. -Ayfer Özçelik-
Neden mi, "Refet Paşa ile görüşmek için, tavassutumu lüzum görmüş"; buradan istidlal ediyoruz, artık Ali Fuad, kostümlü baloların müdavimi olmaktan tart vaziyettedir, amma, bir tavassuta lüzum var, bir taharri memuru ile gece yarısı Ankara Palas'a celp edilmekte olduğunu anlıyoruz. Bir yüksek paşa için utanç verici bir hal'dir. Bu, bir kahramanın düşüşü tablosu'dur. Duvarlara asıyoruz. Ali Fuad Paşa'nın artık utanmadığında bir şüphe yok; kırımdan geriye yüzsüzlük kalmaktadır ve her halde yaşadığına şükrettiği zamanlardır. Bu demleri geçmek gerektiğine inanıyor olmalı, başka zamanlar gelecektedir; gerçekten de, 1950 Mayıs ayında, cumhur reisi intihap edileceği dedikodusu çok yayılmıştı ve Paşa Hazretleri de buna inanmıştı, bir teklif götürülmüş olması kuvvetle muhtemeldi, riyasette Ali Fuad'ı emniyet sübabı mütalaa ettikleri melhuz idi, amma Celal Bayar, kimseye bırakmamaya kararlı çıktı. Düş kırıklığı, Ali Fuad'ın yazgısıdır. Müşir Mehmet Ali Paşazade İsmail Fazıl Paşa mahdumudur; İsmail Fazıl Paşa da millici olup Sivas Kongresi'ne iştirak edenlerdendi. Müşir Mehmet Ali Paşa'nın diğer mahdumu ise Hüseyin Hüsnü Paşa olup, Hareket Ordusu komutanlarındandır; Türkiye İşçi Partisi'nin ilk büyük genel başkanı ve sosyalizmi legalize edip yığınlara götürmede büyük hizmetlerini bildiğimiz Profesör Mehmet Ali Aybar işte bu Hüseyin Hüsnü Paşa'nın torunudur. Nazım Hikmet'e gelince, Müşir Mehmet Ali Paşazade Ferik Enver Paşa kerimesi Celile Hanım'ın mahdumu idiler; Nazım Hikmet, mektuplarında, Ali Fuad'a "bizim dayı" diyordu. Nazım Hikmet, orduyu isyana tahrikten zindanda olduğu demlerde Ali Fuat, İsmet Paşa riyasetinde Nafia Nazırı koltuğuna oturuyordu; Nazım'ın kaderi ile alakadar olsa da hep iktidarsız kalmıştır. İyi bir insandı, sol cenaha mütemayil olarak tanıyoruz. Çerkez Ethem'e taraftar olduğu mervudur. Mustafa Kemal ile sınıf arkadaşıydılar, sınıf birincisi Ali Fuat olmakla Mustafa Kemal hep gerilerdedir. O demlerde belki de pijamasını giymişti, kapıya bir taharri memuru gelerek, Cumhur Reisi tarafında talep edildiğini haber verdiğinde ne düşündüğünü bilemiyoruz. _______________________
tavassut : [1] (eskimiş) aracılık [2] (eskimiş) araya girme istidlal : (mantık, eskimiş) çıkarım tart : (eskimiş) Kovma, çıkarma riyaset :(eskimiş) Başkanlık melhuz : Mülâhaza edilen, düşünülen (Arapça) nafia : Bir yeri bayındır duruma getirmek için yapılan işlerin tümü, bayındırlık işleri. 126
Korku ve hayalin bir yumak oluşturduğundan şüphe edemeyiz; oryantal despotik hallerden istidlal ediyoruz. Amma, Ankara Palas'a duhul edince, davette korkuya da hayale de yer olmadığını anlamakta gecikmiyor; "Atatürk bana Refet Paşa'yı göstererek" demekle, rahatlığını ifşa ediyor. Paşa'nın Paşa'ya, bu gösterişten sonra, söyledikleri şudur: "O'nun
masasına gidiniz ve kendisine tarafımdan şampanya ısmarlayınız ve ikiniz de kadehinizi kaldırarak beni içmeğe davet ediniz. Ondan sonra ben ikinizi de masama davet edeceğim." Ali Fuad'ın bu ifşaata ilave eyledikleri ise şöyledir: "Gazi'nin arzusunu yerine getirdim." Peki, başka ne yapabilirdi; demek ki sehpadan kurtulmuş bir milli kahraman artık
sadece kukladır. Gazi, bunlar için roller tanzim etmekte ve sadece icraına intizar etmektedir.
Kurtuluş mücadelesinde Konya'da Yirminci Kolordu Komutanı, üstün kahraman, İsmail Paşazade Ali Fuat Paşa, sanki artık sinemalarda bir yer göstericisi veya bir messenger idi; "git, şampanya bardağını, bana doğru kaldır, gözlerini bana dik ve süz", eğer bunları kendisi nakletmese inanmazdık. Timur'un Birinci Bayezid'i bu kadar sukut ettirmediğine dair rivayetlerimiz var. İnanmak istiyoruz. Sukut-u hayal Ali Fuat'ın kaderidir. Büyük Kurtarıcı, artık sağ kalan ve görmeye tahammül ettiği diğer kurtarıcıları, birer pigme sayıyordu. Terzil etmek üzere her fırsatı hüsn-ü istimal ettiğini müşahede eyliyoruz. Ya da manevi evlatları ile oynaya oynaya çocuk temsillerini sevmeye başlıyordu; Ali Fuatlı bu senaryoyu, ancak böylece yüceltebiliyoruz. Artık kalanlar mı; üniversiteye girer girmez talebe cemiyetlerinde reis oldum. Amme Hukuku Hocam Yavuz Abadan, asistanı Nermin Abadan Hocamız ile izdivaç yapmıştı, ve Nermin Hocamız'ın, derslerinde her vesile ile, "Hocam ve Kocam Yavuz Abadan" demesine pek bayılırdık, Yavuz Hocam da bizleri teşci ederdi ve "siz memur doğarken amir doğarsınız" buyururdu. Bahtiyar olurduk ve ben de cemiyetler mücadelesine, doğrudan "reis" olarak başlamıştım. O zamanda bu cemiyetler birer nim-resmi müessese idiler; vazifelerim arasında büyüklerimizi hatırlamak ve hatırlatmak da vardı. 127
Refet Bele
Vikipedi, özgür ansiklopedi
İbrahim Refet Bele (d. 1881, Selanik – ö. 3 Ekim 1963, İstanbul), Türk asker ve siyasetçi. Kurtuluş Savaşını başlatan beş komutandan birisidir (diğerleri Mustafa Kemal Paşa, Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir ve Rauf Orbay). Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında İçişleri Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı görevlerinde bulunmuştur. Gazze Savaşı kahramanı olan Refet Paşa, 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal ile Samsun’a çıkarak Kurtuluş Savaşı’nı başlatanlar arasında yer almış ve Atatürk’ün çalışma arkadaşları arasına girmiştir. Kurtuluş Savaşı'nı sonlandıran Mudanya Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra Ankara hükümetinin İstanbul'daki temsilcisi sıfatıyla Saltanatın kaldırıldığını Sultan Vahdettin'e tebliğ eden, 4 Kasım 1922'de İstanbul'un idaresine TBMM namına el koyan, Vahdettin'in İstanbul'dan kaçışından sonra Abdülmecit Efendi ile görüşen ve TBMM tarafından halife seçilmesi üzerine ona uyması gereken şartları tebliğ eden kişi Refet Bey olmuştur. I. dönem İzmir, II. Dönem İstanbul milletvekilliklerinde bulunan Refet Bele, cumhuriyet döneminde Mustafa Kemal Paşa ile görüş ayrılıklarına düşmüş ve Türkiye'nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucuları arasında yer almıştır. İzmir suikastı sanıklarındandır. Suikast girişimi nedeniyle yargılanıp beraat ettikten sonra Atatürk’ün sağlığında tekrar milletvekili olabilen iki kişiden biridir (diğeri Ali Fuat Paşa). V. dönem İstanbul bağımsız milletvekilliğinin ardından üç dönem Demokrat Parti milletvekili olarak mecliste yer almıştır. Yaşamı Ailesi ve öğrenim yılları 1881 yılında Beşiktaş, İstanbul'da doğdu. Babası Mehmet Servi Bey, annesi Emine Hanım’dır.[1] Selanik’te yaşayan Bulgar kökenli bir aileye mensuptu. Soyadı Kanunu’ndan sonra aldığı Bele soyadı, Bulgaristan’da dedesi Beleli Mehmet Bey’in sahip olduğu Bele kasabasından gelmiştir. Balkanlar’daki karışıklılar nedeniyle İstanbul’a gelen ailesi, bebekliğinde Selanik’e geri dönmüşlerdi. İlk ve orta öğrenimini İstanbul ve Selanik’te tamamladıktan sonra girdiği İstanbul’daki Harp Okulu’nda ileride milli mücadelenin lideri olacak kişilerle birlikte okudu. 1898 yılının sonunda piyade teğmen rütbesi ile mezun olup 3. Ordu ermine verildi. 1903 yılındaki Bulgar ayaklanmasının bastırılmasında rol aldı. 1903’te üsteğmen, 1906’da yüzbaşı oldu. 1908’de Hareket Ordusu Jandarma Taburu’nu komuta etti. Bu dönemde İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi oldu. İttihat ve Terakki’nin kurucularından Talat Paşa’nın en yakın arkadaşlarındandı. 31 Mart Vakası’ndan sonra toplanan İttihat ve Terakki Kongresi’nde cemiyetin siyasi parti haline gelmesi ve askerin politikadan çekilmesi gerektiğini savunan Mustafa Kemal’i destekledi.[1] Ekim 1909’da başladığı Harp Akademisi’ne devam ederken önce İtalyan seferberliğine, sonra Balkan Savaşı’na katıldı. 1 Kasım 1912’de Harp Akademisi’ni birincilikle bitirip Genelkurmay Karargahı’na atandı ve 1914’te I. Dünya Savaşı’na katıldı. Savaşta Sina-Filistin Cephesinde, özellikle İkinci Gazze Muharebesi’nde büyük yararlıklar gösterdi, bir çok madalya ve nişan kazandı; savaşın son günlerinde dönemin iç işleri bakanı
Sina da başarı göstermiş olan Refet bey'in Jandarma Genel Komutanı olmasını önerdi.Yıldırım Orduları komutanı Liman von Sanders, bir İngiliz saldırısı beklediği için Refet bey'i göndermedi. Kurtuluş Savaşı İstanbul'daki Mücadeleler Refet Bey, Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra İstanbul’a dönebildi. Üstlendiği Jandarma Genel Komutanlığı görevi, ülkeyi birarada tutmaya çalışırken jandarmayı alternatif bir güç olarak gören milliyetçi subaylar için önemliydi.[1] İstanbul’un asayiş sorunu ile ilgilenirken bir yandan da Anadolu’ya silah gönderen Refet Bey, İzzet Paşa Kabinesinin kurulduğu bu günlerde; İstanbul’da kasten bir anarşi ortamı oluşturarak bir asayiş problemi ortaya çıkarmak ve dıştan yapılacak bir müdahaleye zemin hazırlanmak isteniyordu 19 Ocak1919’da [Vahdettin]'in ve Damad Ferit Paşa'nın işine gelmediği için görevinden azledildi. Jandarma Genel Komutanı olarak görev yaptığı günlerden itibaren, Milli Mücadele planları için Mustafa Kemal’in evinde yapılan toplantılara katılmaktaydı. Mustafa Kemal, Ali Fuat, Rauf, Kazım Karabekir Beyler ile birlikte “Kurtuluş Savaşı’nın İlkleri” diye anılan grubun parçası oldu. Bu toplantılarda Anadoluda ki gücün başına Mustafa Kemal'in geçmesini önerdi. Bir diğer hatıraya göre İstanbul-Erenköy'deki bir toplantıda bu görev için Nuri Paşa seçilmiş fakat bu karar Refet Bey'in de baskısı ile değiştirilmiştir. Refet Bey bu toplantılarda bu savaş kazanılırsa Mustafa Kemal'in liderliği bırakmayacağını da sözlerine eklemiştir. Anadolu'ya geçiş ve resmi görevden ayrılma 16 Mayıs 1919’da, 9. Ordu Müfettişi göreviyle ve Milli Mücadele’yi başlatma maksadıyla Anadolu’ya giden Mustafa Kemal’i götüren Bandırma Vapuru’na binerek birlikte Samsun’a gitti. Bu yolculuğa katılmasını Mustafa Kemal istemişti. Gidiş izni yoktu 15 Mayıs 1919 da İngilizlerden vize alabildi. Mustafa Kemal'e İngilizlerin gemiyi batıracağını söyledi. 17 Mayıs günü kendisi de 9. Ordu'ya bağlı, merkezi Sivas’ta bulunan 3. Kolordu Komutanlığı ile görevlendirildi. Samsun’a vardıktan sonra başlatılan Milli Mücadele’nin gerekçesini, amacını, yöntemini açıklayan bir belge niteliğindeki Amasya protokolünün hazırlandığı toplantılara katıldı. 21 Haziran 1919 da gizli bir genelge ile duyurulan protokolde imzası olanlardan birisiydi. Amasya Protokolü’nün imzalanmasının ardından Mustafa Kemal ve Rauf Bey’lerle Sivas’a giden Refet Bey, diğerleri Erzurum Kongresi’ne katılmak için yola devam ederken Sivas Kongresi hazırlıklarını tamamlamak için bu şehirde kaldı. İngilizler’in temmuz ayı başında Samsun bölgesine asker çıkarmaları üzerine Refet Bey Kavak civarına topçu birliği koyarak bu harekatı durdurdu. Harbiye Nezareti’nden kendisine gönderilen ve Mustafa Kemal'in emirlerini dinlememesi gerektiğini aksi halde bu durumun İngilizlere işgal hakkı tanıyacağını bildiren telgrafa uzun bir yanıt vererek “Mustafa Kemal'in Erzurum’da olduğunu, onun bu durumla ilişkisi olmadığını, bunun yurtsever herkesin yapacağı bir hareket olduğunu” bildirdi. 13 Temmuz 1919'da Takvim-i Vekayi de yayınlanan yazı ile ordudaki görevinden alındı. Görevden alınacağını hisseden Refet Bey ise 12 Temmuz’da Kavak’tan gönderdiği telgrafla istifasını bildirmişti. Böylece 3. Kolordu Komutanlığı görevini yerine atanan Albay Selahattin Bey’e devretti. Erzurum ve Sivas Kongreleri Refet Bey, ordudan ayrıldıktan sonra Erzurum Kongresi’ne ve ardından Samsun delegesi olarak Sivas Kongresi’ne katıldı. Erzurum Kongresi sürerken bölgedeki askeri ve mülki makamlara Mustafa Kemal Paşa ve Refet Bey’in yakalanıp İstanbul’a gönderilmeleri emri iletilmiş ancak Kazım Karabekir Paşa, bu kişilerin tutumlarında kanunlara aykırı bir hal görülmediğini bildiren bir telgrafla yanıt vermişti. Erzurum Kongresi’nde Milli Mücadele’yi sürdürebilmek için geçici bir hükümet gibi çalışmak üzere 9 kişilik Temsil Heyeti seçilmişti. Sivas’a geldiğinde Refet Bey, Temsil Heyeti tarafından onuncu kişi olarak heyete dahil edildi; onun önerisi ile kongrede temsilcisi olmayan bölgelerden 6 üye daha Kongre tarafından seçilerek heyetin üye sayısı 16’ya çıkarıldı. Refet Bey, Sivas Kongresi'nde Amerikan mandasını savunan grupta yer aldı ve 8 Eylül günü uzun bir konuşma ile mandayı savundu. Kongre sırasında Konya Valisi’nin İstanbul hükümetine bağlı tutumunu devam ettirmesi üzerine Mustafa Kemal, Temsil Heyeti adına Refet Bey’i Konya’ya gönderdi. Ancak Refet Bey henüz Ereğli’de iken valinin İstanbul’a kaçtığı, halkın seçtiği yeni valinin vali vekili olarak göreve başladığını öğrendi. Aydın Cephesi Komutanlığı Batı Anadolu Kuvayı Milliye Ordusunu’nun komutanlığına Ali Fuat Paşa’yı atanmıştı. Ali Fuat Paşa da efeler tarafından idare edilmekte olan Aydın Kuvayı Milliyesi’ni idare edecek bir komutan ihtiyacını hissederek bu göreve Refet Bey’i önerdi. Konya’da bulunan Refet Bey, Heyet-i Temsiliye tarafından Aydın ve Salihli cephesine komutan olarak gönderildi. “Nazilli Komutanı Servet Bey“ kod adı ile Nazilli’ye yerleşti. Cephede Demirci Mehmet Efe’nin Mustafa Kemal ve Heyet-i Temsiliye’ye karşı tereddütlerini giderip Kuvay-ı Milliye taraftarı olmayan danışmanlarını görevden almasını sağladı. 1920 başlarından itibaren fiilen 23. ve 57. tümenleri idare etti. Bu görevi Düzce Ayaklanması’na kadar devam ettirdi. Bir yandan da İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve mühimmat kaçırılması; İtalyan işgalindeki Antalya depolarında bulunan silah ve
mühimmatın Kuvay-ı Milliye’ye kazandırılması ile ilgilendi. Milletvekilliği, İçişleri Bakanlığı Refet Bey, Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı seçimleri sırasında İzmir milletvekili olarak seçildi ancak rahatsızlığını ileri sürerek İstanbul’a gitmedi. İstanbul’un işgali ve mebusan meclisinin feshedilmesi üzerine 19 Mart’ta başlayan 1. TBMM seçimlerinde İzmir millletvekili seçildi. İstanbul’un işgalinden sonra Konya valisinin ve komutan Fahrettin Bey’in İstanbul’la ilişkileri kesmemesi üzerine o sırada Nazilli’de bulunan Refet Bey, Konya’ya yöneldi; vali, komutan ve şehrin ileri gelenlerinden oluşan bir heyeti emrivaki ile Ankara’ya götürdü. Buradaki görüşme sonucunda farklı görüşler giderilmiş ve Konya’nın da milletvekili seçmesi sağlanmıştı. Refet Bey, hilafet yanlıları tarafından Nisan ayında Düzce’de başlatılan ve gittikçe yayılan isyanın bastırılmasında, ardından Haziran ayında başgösteren Yozgat İsyanının bastırılmasında görev aldı; Ağustos ayında Ankara’ya döndü. Bu arada 14 Temmuz günü verilen ve 25 Temmuz’da padişah tarafından onaylanan bir kararla idama mahkum edilmişti. İzmir milletvekili olarak TBMM’ye takdim edilen Refet Bey, 16 Eylül 1920’de Dahiliye Vekilliğine (İçişleri Bakanlığı) getirildi. İçişleri Bakanı iken Konya’da çıkan Delibaş Mehmet ayaklanmasını bastırmak üzere görevlendirildi, bu görevi başarıyla tamamladıktan sonra Ankara’ya döndü. Bakan sıfatını 18 Mart 1921’deki istifasına kadar taşımıştı ancak sürekli cephede görev yaptığı için bakanlığa Adnan Bey (Adıvar) vekalet etmekteydi. İçişleri Bakanı olduğu dönemde, Mustafa Kemal'in diktatör olacağından şüphelenen Eyüp Sabri (Akgöl), Adnan Adıvar, Şeyh Servet, Hakkı Behiç, Nazım Abalıoğlu, Yunus Nadi Abalıoğlu gibi Yeşil Ordu'nun mensupları Yeşil Ordu dağıtılınca 1920 Temmuz ayında sol bir oluşum olan Halk Zümresi'ni kurdular. Bunun üzerine Mustafa Kemal’in emriyle 18 Ekim 1920’de kurulan danışıklı bir parti olan Türkiye Komünist Fırkası kuruldu. Mustafa Kemal Halk Zümresi içindeki ılımlıları ikna edip bu partiyi kurdurdu. Milliyetçi hareketin daha Sovyet desteğine ihtiyacı vardı. Bu nedenle sol kanadı bastırma politikası gütmedi. Bu partiyi kontrol altında tutmak için de Refet paşa ve diğer paşaları bu partiye üye yaptırdı. Ancak Refet Bele'nin parti ile ilgili hiç bir faaliyeti olmadı. Güney Cephesi Komutanlığı ve Ayaklanmalar 22 Haziran 1920’de başlayan Yunan saldırısı ile Balıkesir ve Bursa’nın işgal edilmesi üzerine, ancak düzenli ordunun Yunan kuvvetleri ile başa çıkabileceğine karar verilmiş; Kuvay-i Milliye’nin tasfiye edilip düzenli ordu kurulmasına başlanmıştı. Bu sırada batı cephesi kuzey ve güney olarak ikiye bölündü; kuzey cephesi komutanlığına İsmet Bey (İnönü), güney cephesi komutanlığına Refet Bey getirildi. Refet Bey, Ankara Genel Kurmayının acilen süvari birliği kurması istemi üzerine Demirci Mehmet Efe, Sarı Efe, Yörük Ali Efe gibi milli müfrezelerden bir süvari birliği kurmaya başladı. Milis kuvvetlerin sona erdirildiğini kendisini de Atlı Takip Kuvvetleri Komutanlığına atadığını Isparta da bulunan Demirci Efe'ye bildirdi. Ankara'daki Genelkurmay'ı, düzenli ordu birliklerine katılmayı reddeden Demirci Efe'nin Çerkez Ethem'in güçleri ile birleşme konusunda mektuplaştıkları konusunda bilgilendirip, Demirci Efe'ye karşı hemen harekete geçilmesi konusunda uyardı. Mustafa Kemal onayı ile Refet Bey, 700 kişilik askeri ile 800 kişiden oluşan Demirci Efe'nin birliğini 16 Aralık 1920 de İğdecik köyün de bastı. Bu çatışma da Demirci Efe yakın adamları ile Uluborlu'ya kaçtı;18 Aralık 1920'ye kadar 700 kadar adamı yakalandı. Bunların suç işlememiş olanları düzenli orduya alındı. Refet bey 1956 da İğdecik baskınını yapan Şerif bey ile yaptığı söyleşide 8 senelik arkadaşını öldürmek istemediğini anlatmıştır. Demirci Efe 30 Aralık 1920’de teslim oldu. Olayın ardından Demirci Efe ’nin servetine el koymakla suçlanıp, bu konuda mecliste yapılan görüşmede kendisini savunmak zorunda kaldı. Savunmasında hazinesini Isparta daki devlet kasasına koymayı düşündüğünü fakat baskın olur diye kendisinin sakladığını belirtti. Sakladığı hazineyi Demirci Efe'ye verdiğini söyledi Çerkez Ethem ile Refet bey'in arası Yozgat ayaklanması]]'nın bastırılması sırasında açılmaya başladı. Çerkez Ethem Yozgat'a 300 kişilik müfrezesi ile giren Refet bey'i isyancılarla çatışmamakla suçladı ve bu konuda Mustafa Kemal'e bir telgraf çekti. Bu arada Refet bey halkın şikayeti üzerine zorla asker için halktan adam toplayan Çerkez Ethem'in adamlarını engelledi. Bu olaydan sonra Ankara'ya giden Refet Bey, Çerkez Ethem'in birliklerine katılmak isteyen kişilere engel oldu. Bu olaya kızan Çerkez Ethem Refet Bey'e hakaret dolu bir mektup yazdı. 23 Ocak 1920’de Salihli yöresinde çetecilik yapan ve düzenli orduya katılmayı reddeden Çerkez Ethem’in birliklerinin büyük kısmını silahlarıyla teslim aldı. Çerkez Ethem Batı cephesinin iki komutanlığa ayrılmasını istemedi ve bu cephenin de komutanlığına İsmet İnönü'nün getirilmesini istedi. Mustafa Kemal ile yaptığı özel görüşmede Refet Bey'e güveni olmadığını söyledi. Aralık 1920 nin başlarında Çerkez Ethem padişaha bağlılığını bildiren bir telgraf çekdi. Ankara daki bakanlar kurulu kardeş akmaması için bir "Nasihat heyeti" gönderilmesine karar verildi. Heyet Refet bey ve Fahrettin bey'in görevden alınmasını isteyince Mustafa Kemal Nasihat heyetinin gönderilmesi engeller ve Çerkez Ethem kayıtsız şartsız Milli kuvvetlere katılırsa affedeceğini bildirir. Çerkez Ethem bu teklifi reddeder. 3 Ocak 1921 de Refet Bey ve İsmet Bey'in kuvvetleri Çerkez Ethem'in kuvvetlerine hucum eder ama fazla dirençle karşılaşmazlar ve asilerin çoğu milli orduya katılır. Çerkez Ethem ve kardeşleri ise Yunanlılar’a sığınıp kaçtılar. Mustafa Kemal, Nutuk’ta Çerkez Ethem ve kardeşlerinin canlarını kurtarabilmelerinden ötürü Refet Bele’yi eleştirdi. Refet bey ileri ki yıllarda yaptığı bir söyleşi de Çerkez Ethem'in kaçarken hiçbir asker ve cephaneyi götürmediğini
yakalanan askerlerin ifadesine göre Çerkez Ethem'in askerlerine milli orduya katılmalarını nasihat ettiğini söyler. Çerkez Ethem isyanını fırsat bilen Yunanlılar'ın 6-11 Ocak 1921’de gerçekleştirdiği saldırı harekatının Türk kuvvetleri tarafından püskürtülmesinden sonra rütbesi mirvalığa (tümgeneralliğe) yükseltildi. 18 Mart 1921’de İçişleri Bakanlığı görevinin daha fazla vekaleten idare edilmesi mümkün olmadığından ötürü bakanlıktan çekildi. Yunan kuvvetlerinin Mart ayında başlattıkları yeni taarruz II. İnönü Zaferi ile sonuçlanmıştı. Ne var ki bu zafer sonrasında Refet Bey komutasında gerçekleşen Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri’nde kesin bir sonuç alınamadı. Mustafa Kemal bu savaşları yenilgi olarak gördü . Batı Cephesi’ni tek komuta altına almaya karar veren Mustafa Kemal Paşa, Güney Cephesi’ni Batı Cephesi’ne bağlayarak İsmet Paşa komutasına verdi. Refet Paşa’ya Milli Savunma Bakanlığı teklif ettiyse de o reddederek Genelkurmay Başkanı olmayı istedi; bu isteği kabul edilmedi. Refet Paşa, cepheden ayrılarak Kastamonu’da bir sayfiye yeri olan Ecevit tesislerinde dinlenmeye çekildi.[1] Refet Paşa’nın bu sırada İnebolu’da İstanbul’daki Müttefik orduları başkomutan General Harrington tarafından görevlendirilmiş bir İngiliz subayı ile yaptığı görüşmeler Anadolu’nun sesini İngiltere’ye duyurmak açısından faydalı olmuştur. İçişleri ve Milli Savunma Bakanlıkları [değiştir]Refet Paşa, Kastamonu’daki dinlenme döneminden sonra 30 Haziran 1921'de ikinci defa Dahiliye Vekilliğine seçildi. Yunan taarruzu sırasında meydan gelmiş ve bastırılmış olan Koçigiri ayaklanmasından sonra Dersim halkının ayrı yönetim isteği gündeme gelince şiddetle karşı çıktı. Mustafa Kemal Paşa’nın Başkumandan olduğu 5 Ağustos 1921'de ek olarak Milli Müdafaa Vekâletini de üstlendi. Ordunun silah ve donatım ihtiyaçlarını süratle karşılamak için çok büyük çaba sarfetti. Kilimlerden asker kaputu, gaz tenekelerinden ilaç kutusu, sapan demirlerinden kılıç yaptırmak gibi fikirleri uyguladı. Bu çabalarıyla ordunun zafere ulaşmasına yaptığı büyük katkı Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ve Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa’dan takdir aldı. 10 Ocak 1922’de sağlık durumunu gerekçe göstererek Milli Müdafaa Vekaleti görevinden ayrıldı. Refet Paşa, bakanlıktan ayrıldıktan sonra Hilâl-i Ahmer (Türk Kızılay Derneği) Başkanlığını üstlendi. Yeni savaş hazırlığı sırasında kendisine 1. Ordu Komutanlığı önerildiyse de kabul etmedi. Başkomutanlık Meydan Savaşı’nın kazanılmasının ardından gerçekleşen Mudanya Mütarekesi görüşmeleri sırasında gerektiğinde delegasyona yardım etmek için Mudanya’da kalması uygun görüldü. İstanbul Temsilcisi Mudanya Mütarekesi gereği Trakya topraklarının teslimi yapılırken Türkiye’yi temsil edecek kişi olarak Mustafa Kemal’in isteği ile Refet Paşa görevlendirildi. 19 Ekim günü TBMM Muhafız Grubu’ndan 100 kişilik bir kuvvetle Gülnihal Vapuru ile Mudanya’dan ayrılıp İstanbul’a geldi. Onun gelişi ile Ankara hükümetinin İstanbul temsilciliği görevi, o güne kadar temsilciliği yürütümüş olan Hamit Bey’den kendisine geçti. Bu arada İtilaf devletlerinin nota vermesi basına yansımıştı.Bu tartışma konusu olunca Refet Paşa basına ankara hükümetinin bazı isteklerde bulunduğu açıklamasını yaptı. Refet paşa karargahını hazırlanmış olan Şark Mahfili ne kurdu. Daha sonra 8 Kasım da Bab-ı Ali Sadaret dairesine yerleşti. Bu arada İstanbul da ki Felah gurubunu lağvedip burada ki subayları karargahına aldı. Gümrük tarifelerini değiştirdi. Bazı amllarda gümrük vergisini düşürdü veya yükseltti. Bazı kuruluşlarına mal varlığına el koydu. Bazı işgal yasaklarını kaldırdı bazılarını hafifletti. İşgal kuvvetlerinin basın sansürünü kaldırdı ve kendi yeni kurallar koydu. Karargahın da sansür kurulu kurdu. İstanbul basının Ankara hükümeti ile ilgili karşıt yayınları sansürlendi. Ankara dan gelen emirle Renin gazetesini kapattı. Bu gazete eski adı olan Tanin ile yayın hayatına devam etti. İşgal kuvvetlerinin olağanüstü hal mahkemeleri kaldırıldı burada yargılananların yargısı Türk mahkemelerine kaydırıldı. General Harrington takviye kuvvetleri gönderilmemesi konusunda Lord Curzon ve hükümetini eleştirirken Lord Curzon da Harrington'ın Refet Paşa'nın karşısında sıkı duramadığından yakındı. Mudanya mütarekesi nde olmamasına rağmen Gelibolu'nun Türk idaresi altına alınmasını sağladı. Antlaşmaya göre Türkler asayiş için 8.000 kişilik jandarma çıkarttı. Refet paşa asayiş için bu miktar jandarmanın yetersiz olduğunu itilaf devletlerine kabul ettirip ek jandarma birliği çıkartmıştır. Jandarma iki kıtaya ayrıldı. Sabit jandarma en yüksek yerel mülki amire bağlı kalarak iç güvenliği sağlayacak seyyar jandarma kıtası da eşkiyalık ve çeteciliği önlemekle görevlendirildi. 2 Kasım 1922 de Ankara hükümeti Sağlık Bakanı ve Sinop milletvekili olan Dr. Rıza Nur ve arkadaşlarının saltanatın kaldırılması için verdiği tasarı kabul edilince bu haberi Sultan Vahdettin'e bildirme görevi Refet Paşa'ya verildi. Saraya gidip bu haberi Sultan Vahdettin'e verdi. İstanbul daki işgal kuvvetleri başkomutanı General Harrington Sultan Vahdettin'in ülkeden ayrılışını bir mektup ile Refet Paşa’ya bildirdi. İşgal kuvvetleri komutanlığına da yetkinin Ankara hükümetinde olduğunu bildirdi. Ankara'dan gelen emir ile veliaht Abdülmecit ile görüşüp halifeliği kabul edip etmemesi konusunu görüştü. Bu konuda padişahlık hevesinde olmaması için teminat senedi imzalattı. Ankara ayrıca Kutsal emanetlerin kaçırılmaması için korunması emrini verdi. Veliaht bu görüşmede halife olrak tahta geçmek istediğini söyledi. 4 Kasım 1922 de Ahmet Tevfik Paşa hükümeti istifa etti. Resmi Gazete Takvim-i Vekayi son sayısını çıkardı. 5 Kasım 1922 de Refet paşa
İstanbul'daki bakanlıklara görevlerini bırakmaları emrini verdi. Halife Abdülmecid e aşırı saygı göstermesi ve Konya adında bir at hediye etmesi Mustafa Kemal'i rahatsız etti. Bu olaydan hemen sonra İstanbul daki görevine son verildi Mustafa Kemal Büyük Nutuk da bu konudan bahsetmiştir. . 29 Kasım 1922’de Doğu Trakya’nın tamamı TBMM hükümeti idaresine alındığında kendisine verilen temsil görevi sona ermişti. İstanbul temsilciliği görevine Adnan Bey getirildi; Edirne valisi Şakir bey de Trakya nın teslim alınmasını gerçekleştirdi. Kendisi ise Trakya’da bir ordu kurmakla görevlendirildi. Karagahını Tekirdağ'a kurdu. Bölgenin işgal hasar raporunu hazırladı. Bu rapora göre 130 000 Türk öldürülmüş çok önemli miktarda mal ve eşya zaiyatı verilmişdi. Bu zararlar Yunanlılar Trakya yı boşaltıp İtilaf devletleri heyetlerine teslim ederken verilmiş çoğu götürülmüşdü. Oysa Mudanya antlaşmasına göre işgal kuvvetleri çekilirken İtilaf devletleri önlem alacaklardı fakat hiçbir şekilde almadılar. Bu arada Genelkurmay başkanı mareşal Fevzi Çakmak Paşa nın emri ile komitacı Fuat Balkan 1923 yılı Ocak ayından itibaren Refet paşa ya bağlandı ve en az haftada bir kez rapor verdi. Lozan antlaşması görüşmeleri başlayınca Refeet paşa Fuat Balkan'a tahsisat verilmeyeceğini ve müfrezesinin lağvedileceğinin karara bağlandığını bildirdi. Aralık 1922 de Lozan konferansının kesilmesinin gündeme gelmesi üzerine 21 Aralık 1922 de askeri tedbirler alınmaya başlandı. Bu harekata göre ordular önce Boğaz'ı tutacak düşman gemilerinin geçişini engelleyecek ve Anadolu yakasındaki İngilizler denize dökülecekler Refet paşa da kuvvetleri ile İngiliz kuvvetlerini imha ve esir edecekti. 23 Nisan 1923 de ikinci dönem müzarekeler başlayınca bu plan durduruldu. Trakya’daki görevini sürdürürken meclis seçimlerine katıldı ve II. dönem meclis seçimlerinde İstanbul milletvekili seçildi. 8 Ekim 1923’te ordudaki görevi sona erdikten sonra milletvekilliği görevine devam etti. Cumhuriyet Dönemi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Milli Mücadele sonrasında köklü ve hızlı devrim hareketlerinden rahatsızlık duyan Refet Bey, 9 Kasım 1924'te Halk Fırkası’ndan istifa etti.ve 17 Kasım'da kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucuları arasında yer aldı. Mustafa Kemal Büyük Nutkunda sık sık İstiklal Savaşını birlikte başlattıkları Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir ve Rauf Orbay gibi, kendisini de eleştirmiştir. 1922-1923 yıllarında Sovyetler Birliğinin Ankara büyükelçisi Semyon I. Aralov yazdığı kitabında Rauf Orbay ve Refet Bele'nin Sovyetlere karşı olup komprador burjuvazinin temsilcisi olduğunu yazdı. Partinin kapatılmasından sonra, Atatürk’e karşı yapılan İzmir Suikastı girişimi nedeniyle kendisi de Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir ve Rauf Orbay ile birlikte tutuklandı, Refet paşanın tutuklanma nedeni suikastın en önemli organizatörlerinden İzmit milletvekili Şükrü bey'in tutuklanmasından hemen sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucularının Refet paşa nın evinde buluşmasıdır. Refet paşa mahkemede, Şükrü bey'in milletvekili olarak tutuklanmasının önemli bir konu yüzünden olabileceğini düşündükleri için bu toplantıyı yaptıklarını söyledi. Yargılandığı İstiklal Mahkemesi’nden beraat etti. Refet paşa İstanbul da Kalamışta ki köşkünde oturuyordu. 1 Kasım 1926'da milletvekilliğinden istifa etti. 8 Aralık 1926'da kendi isteğiyle askerlikten emekliye ayrıldı. 1935 yılına kadar politikadan uzak kaldı. Demokrat Parti Milletvekilliği II.Dünya savaşı başlamadan önce İsmet İnönü, Mustafa Kemal'in siyasetini eleştirdikleri için anlaşmazlığa düştüğü silah arkadaşları ile temasa geçip ılımlı siyaset izlemeye başladı. 1939 genel seçimlerinde Kılıç Ali ve Şükrü Kaya gibi Mustafa Kemal Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşları TBMM ye giremezken Kazım Karabekir, Hüseyin Cahit Yalçın, Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy gibi muhalifler İsmet İnönü'nün yeni siyaseti ile TBMM ye girdi. Refet Bele, 1938 yılı V. Dönem seçimlerinde seçime katılan tek parti CHP den İstanbul'dan milletvekili seçilerek yeniden TBMM ye girdi. VI, VII, ve VIII. Dönemlerde de İstanbul Milletvekili seçilerek TBMM'deki yerini 1950'ye kadar korudu. 8 Nisan 1950'de Beyrut'taki Birleşmiş Milletler Ortadoğu Filistin Mültecilerine Yardım ve Bayındırlık Ajansı Türkiye Delegeliğine atandı. 22 Şubat 1961'de bu görevden ayrıldı. Lübnan’da El Pasha lakabı ile tanındı. 1949’da Perihan Hanım ile evlenen Refet Bele’nin Birleşmiş Milletler’de görev yaptığı 1953 yılında dünyaya gelen Zeynep Asuman Begüm adlı bir kızı vardır. 1909`da kurulan Türkiye Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Locası`nın üyesi idi. Vefatı Ölümünden bir kaç gün önce geçirdiği beyin kanaması sonucu 3 Ekim 1963'te İstanbul'da hayatını kaybetti. Kabri İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’ndadır. Kendisinin vasiyeti ve ailesinin isteğinden dolayı kabri Devlet Mezarlığı’na nakledilmedi.
Vefat tarihlerini kaçırmazdık, bir büyüğümüzün mezarını ziyaret etmek için elyevm (hâlâ KŞ) hayatta bir büyüğümüzü bulur, bir foto muhabiri ile bir taksi tutup, Cebeci-Asri Mezarlık'a sefer tertip ederdim. Mezar başında büyüğüm uzun konuşurdu ve ben, ezcümle, "emanetiniz omuzlarımızdadır, Türk gençliği size minnettardır" misli bir nutuk irat ederdim, nutuklarımı kendim telif etmişimdir ve taksiciye fazla ödememek için, mümkün olduğu mikyasta, kısa tutardım O günlerdeydik. Büyüğümüzü evine bırakmak da vazifelerim arasındadır; dönerken daha rahat olurlardı, ne de olsa bir tür ayin icra etmiştik, ayinler rahatlatırlar ve Kemal Paşa Hazretleri'nden konuşmak ihtiyacı duyuyorlardı. Şunun şurasında "Ey Türk Gençliği" reislerinden birisiyle, o halde ben, beraberdiler ve fırsat biliyorlardı; ne de olsa istikbalin iktidarını temsil ediyordum, fakat maalesef o zamanlar "şizofren" kelimesinin manasını bilmiyordum, ikiye ayrılmışlık olduğunu, şimdi biliyorum. Bir sol omzuna dönüşü vardı, bu halde, sanki "mavi gözlü dev" diyordu ve sonra bir de sağ omzuna bakıyordu, nerede ise "diktatör" telaffuz ediyordu, emin değilim. Daha ağır elfaz duyuyordum, amma, "mavi gözlü dev" derken bağırıyor ve sağ omzuna dönünce sesini çok ama çok kısıyordu. Söylediklerini hala Kemal Paşa'nın duymasından korkuyordu; halbuki Büyük Kurtarıcı'nın aramızdan ayrılışı nerde ise yirmi yıla yaklaşıyordu. Ama büyüğüm sağa dönünce sanki hatıratını küllüyen feramuş ediyordu, fısıltı çıkıyordu. Binnetice bana tevdi ettiği sırların tamamını duyamadım. Korkuyu duyuyordum. Hiç duymadığım sırları hala saklıyorum. Bir korku kasırgasının unutulabilmesi için en az yirmi ve belki de yirmi beş yıl elzemdir. Türk tarihinden çıkardığım kanunlardan birisi de işte budur. Çünkü korku, eğer kasırga olmuşsa, vücuda nüfuz etmektedir, incarne korku da dolaşabilmektedir. Korku sonrasında doğanlara ihtiyaç var. Şüphesiz bu yazdıklarım masaldır. Amma ben bu masalın âlâsını büyüğümüz İlhamı Soysal'dan da dinlemiştim. İlhami de çok meraklı idi ve aynı zamanda kitap kurduydu, o tarihte maruf bir gazeteci olduğu için İlhami'ye daha rahat anlatıyorlardı. Ben nim-resmi (yarı resmî-KŞ) idim. Paşa'nın paşa arkadaşları, paşa mevzu bahs olunca şizofreniye yakalanıyorlardı.
128
Hiç birisi, şanlı ve pek yaşlı-kahraman komutanların, Çankaya Köşkü'nde, sin-i müterakkilerinde, birbiriyle güreş tutmaya davet edilmelerini unutamıyor ve hazmedemiyordu. Elli veya altmış yaşında kahraman paşalar, soyundular ve Çankaya Köşkü'nde, birbiriyle güreş tuttular. Ve bunu bana anlattılar. Ama bu masal'dır. Şimdi bir masal anlatıyorum. Belki duyduğum da masaldır. Belki hiç duymadım, uyduruyorum. Kulağıyla duymadıklarını anlatabilenler, "masalcı" tabir edilmektedir. Amma masal uydurmak'tır. Ve kemal-i ciddiyetle, "ey Türk gençliği, birinci vazifen, bu masala inanmamaktır" diyorum. Copernic'in yolundan gidiyoruz. Ben ise sadece kopernik devrimi telif ediyorum. Devam ederken bir nokta üzerinde çok kısa durmak istiyorum, Paşa Hazretleri'nin "çocuklar" hitabı çok zaman yanlış anlaşılmıştır. Kemal Paşa'nın koca koca paşa arkadaşlarına da zaman zaman "çocuk" ya da "çocuklar" yollu hitabının, masalımızdaki aşağılama hikayeleriyle bir ilgisi yoktur; dilimizdeki Farisi hegemonyasından kaynaklanıyor. Farisi'de hitap şekli "baççe" idi ki "çocuk" demektir, "baççeha" ise "çocuklar" anlamına geliyor. Bu gün dahi İran'da, üniversitelerde profesörler öğrencilerine "baççe" hitap ediyorlar. Bizler, Fransızca'nın hegemonyasına girinceye kadar, Farsça'nın sömürgesi bir dille konuşuyorduk. Mustafa Kemal, yaşıtlarına dahi, "baççe", çocuk, diyordu; burada bir aşağılama bulamıyoruz. Bu bapta hala Paşa'nın izinde yürüyorum. Ancak 1926 yılından sonra Paşa Hazretleri'nin, geriye kalanları, gerçek anlamda da "baççe" gördüğünü ayrıca not ediyoruz. Bu durum ise önümüze yeni bir sual çıkarıyor; Paşa Hazretleri, çevresindekileri böyle gördüğü için mi, "evlatlık" edinme merakına kapıldı, yoksa, evlatlıkları, ya da "manevi evlatları" çok arttığı için mi, etrafını "baççeha" seyrediyordu, soru budur. Pek çok manevi evladı olduğunu biliyoruz ve zamanının önemli bir bölümünü manevi evlatlarına ayırıyordu. Kesin sayısı hakkında malumatımız yoktur, çoğu dohter (kız çocuk-KŞ) idiler ve Paşa Hazretleri, bunlarla, daha çok rahat ediyordu.
129
Bahusus her birine yüksek alaka ve şefkat izhar ediyorlardı. En ziyade müşfik oldukları evlatlarıdır. Paşa Hazretleri'nin bu manevi evlat temayülü üzerinde de ilmi tetetbuat'dan hala mahrumuz. Sosyolojik-psikolojik nokta-i nazardan ve ilaveten tarihi bir nazar ile ele alınması iktiza ediyordu ki ihmal edilmiştir. Bu ihmali bu masalda telafi etmek ise haddimizi bilmemekle müsavidir; buna teşebbüs etmiyoruz. Sadece şu kadarını not ediyoruz ki, çocuk, kendisine, az mikyasta sevgi gösterilmesi halinde, bir sevgi jeneratörü olabilmektedir; gösterilen sevgiye multiplier tatbik ile iade etmektedir. Paşa Hazretleri'nin bütün sevdiklerinden koptuğu bir zamanda sevgi multiplier'larına muhtaç olduğunu kabul ediyoruz. Her hal-ü karda hakkıdır. Hak etmişlerdir. Fakat bir tenkit mertebesinde ifade etmiyorum, Paşa Hazretleri'nin zaman zaman baççeha'ya, şefkat ve alakada pek cömert hareket ettikleri de olmuştur. Bunlar da, umumiyetle yanlış telakki edilmekle müessif gelişmelere yol açıyordu; Cahid Uçuk Vaka'ı, bir başka vesile ile, hikaye edilmişti. Cahid, asıl soy adı "Üçok" olmakla, Profesör Coşkun Üçok vasıtasıyla büyük martirimiz Profesör Bahriye Üçok ile akraba idi ve Antalya'da, mübadeleden çok zengin bir ailenin henüz teen-age'inde pek güzel bir kızıydı. Paşa Hazretleri'nin Antalya'yı şereflendirdikleri zaman, üç teen-ager kız olup Afet ile dördü buldular, Afet de ol zamanda teen-age'indeydi, henüz profesör olmaktan uzaktı, Paşa Hazretleri dersleriyle yakinen alakadar oluyor ve bu nedenle her yere götürüyordu, bu dört kız Paşa'nın huzuruna çıktılar, huzurunda kalıp bira dahi içtiler, pek şatafatlı elbiselerle pek güzel danslar yaptılar. Ancak Antalyalılar bu güzel geceyi hazmedecek moderniteden pek uzaktılar ve bir de, hainane bir tarzda, Paşa Hazretleri'nin bu üç teen-ager ve güzel kızı da manevi evlat yazacağı dedikodusunu çıkardılar. Müessif gelişmeler olmuştur. Teen-ager kızlı aileler evlerine kapandılar. Paşa Hazretleri büyük bir teessüre kapılarak derhal Antalya'yı terk ettiler. Mutat merasim aksamıştır. Danslarla göklere uçan Cahid Uçuk ise, nişan yüzüğünü havaya atarak nişanı bozdu, oğlan ailesi pek muğber oldular, belki de nişanı oğlan tarafı iptal etti, bu daha ziyade hem mümkün ve hem de muhtemeldir ve Uçuk kız da terk-i diyar etti ve yavrucuk pek küçük yaşta İstanbul'a vasıl oldu. 130
Amma bundan böyle pek çok ve izahı hayli müşkül izdivaç ile "Kadın Yazar" rütbesini iktisap etti. Paşa Hazretleri’ni bir kez dahi gördüğüne dair hiçbir rivayete sahip değiliz. Öyle olmakla birlikte bu terk-i diyar meselesini kolaylıkla terk ediyoruz. Bu nedenle bir nebze, Corinne üzerinde tevakkuf ediyoruz; Osmanlı'da kızlık soyadı "Tergiman" olmakla, Balkan Savaşı'nda şehit Yüzbaşı Ömer Lütfü ile evliliği nedeniyle Corinne Lütfü biliniyor. Ömer Lütfü'den oğluna alınan soy adı "Ersü" olmakla dikkat çekiyor, Tergimen'lerin nouveau cretien olmaları ihtimal dahilindedir ve Corinne ve kız kardeşi Ediz'in, eşlerinin dahi sabetayist olmaları ihtimali var. Balkan Savaşı'nda ve Edirne'nin istirdatında Yahudiler ve Sabetaistler büyük fedakarlıklar gösterdiler; şehit ve mutilé olanlar çoktur. Fransız Brigitte Peskine'in, Les Eaux Douces d'Europe nam maruf romanının kahramanı Rebecca'nin kardeşi Vitali de, Balkan savaşında voluntaire oldu, hem gazi ve hem de mutilé idi. Yazıklar olsun, hakikatin bu veçhesinin hayli cahili bırakıldık, habire telafi eylemeye çalışıyorum, ancak bizim masalımızda bunlara ve burada önem atfetmiyoruz, ve bu malumatı sadece sahnemizi hazırlamak üzere sıralıyoruz. Güzel, İstanbul'da Corinne'in bir salonu var; Ediz'in Profesör Santor'dan olan kızı M.Özverim'in haberine göre, bu salonda Corinne piyano resitalleri vermekte ve chanson'lar söylemektedir; Mustafa Kemal Bey'in de bu salonun müdavimleri arasında olduğu mervudur. M.Özverim, Mustafa Kemal'in buraya hep Rauf ile birlikte gittiğini ve bir defasında Corinne'in, Kemal'i, "beraberlerinde iki kişiden fazla getirmemeleri" için ikaz ettiğini öğreniyoruz. Bu ikaz, Kemal Bey'in Corinne'in salonunu, matine telakki ettiği intibaını uyandırıyor ki münasip bulmuyorum.
Devr-i hayatlarında Mustafa Kemal'i ikaz hatasını irtikap edenlerden daha sonra pek malumat alınamamıştır. Unutulmaya terk edildiler. Bu salondakilerle ilgili fotoğraflarda Kemal'i bulamıyoruz, ancak mektuplar var ve bunlar daha çok sonraki yılların pen correspondence'ini andırıyor, belki ve kısmen birisi hariç diğerlerinde kayda bilgiler bulunmamaktadır. 131
Doğrusu Mustafa Kemal'in bulunan mektuplarında politika dozajının çok düşük olması çok dikkat çekicidir; bunlara bakarak pek politik olmadığına bile karar verebiliriz. Corinne'in önemi, bir gün Kemal Bey, bu salondan ayrılırken, Corinne'in yanındakine, "bütün dünyanın en meşhur adamı olacaktır” demiş olduğudur. Corinne, bunu birisine, birisi bir diğerine, o öbürüne, öbürü de vaka-i nüvis'lerden birisine söylemiş ve sonra da resmi tarihte yerini almıştır; bize de intikal etmiş haldedir. Böylece Corinne Kemal Paşa Hazretleri'nin çok büyük adam olacağını ilk önce gören çok büyük olmadan önce teşhis eden ilk ve son kişi olmaktadır. Buna büyük değer biçiyoruz. Güzel, bu ilişki duygusal doz da yüklenerek yazılsa da mektuplarını okunmasından bu sonucu çıkaramıyoruz. Bir centilmen adayının yüksek bir kadına yazdığı protokoler ibareler ile meşbu, namelerdir; amma masalımızın akışında bu nokta da öneme haiz görünmüyor. Önemli olan ise şudur; Corinne'in böyle bir kehanette bulunduğunu bir an için sahih farz edelim ve bir an için bu faraziyeye yüksek sevgi enjekte edelim, güzel, amma, Corinne, Mustafa Kemal'in tam yükseldiği zaman, Ankara'da muvakkat bir idarenin başına geçtiğinde, Türkiye'yi terk ediyor ve Mustafa Kemal bu dünyadan çekildikten sonra dönüyor. Bu, çok tuhaf bir haldir; daha da tuhaf olan, bu uzun ömürde, Roma'da konserler veren Corinne'e hiç kimse Mustafa Kemal'i sormamaktadır. Sahib-i malumat olanlara hiç sual edilmemiştir. Merakların tehlike ve düşman sayıldığı bir tarih'tir. Mustafa Kemal Bey'i tanımış, birlikte okumuş ve çalışmış olanların hiç birisine bir sual tevcih edilmeden bugünleri idrak edebildik. Kimse Corinne'i Türkiye'ye davet etmiyor ve Corinne de, bir kez de olsa Mustafa Kemal'imi göreyim, demiyor veya diyemiyor. Roma'daki Türk elçiliğinin bekçilik yaptığını düşünebiliyoruz. Ve Corinne, "büyük özlemini çektiği İstanbul'a 1941 yılında döner" notunu seyrederken, daha önce dönmesine izin verilmediğini düşünmek zorundayız. 132
Masal’lar, zorunlulukların yazımıdır ve bu da bir masal’dır. İyi bir “masalcı” sorulmayan sorular sormak ile mükellef’tir. Bir kuşak saman-tüketen "bakar" olduk. Kuran-ı Kerim'den "bakara suresi" ihmal edilmiştir, bir masal anlatıcısı olarak ben ise, son derece meraki'yim ve hatta bu bapta önümde bir Balzac ve bir de Leonardo da Vinci görüyordum. Her halde avam diliyle "onları da solladım". Ben de "sollamak" için başkalarını bulamadım, "sollayabilmek için de gayri-solcu arıyordum." Merak mı, Mustafa Kemal nasıl severdi, hayli merak ediyorum, nasıl sevişirdi, bunu dahi merak üzre cüret eyliyorum, Murat Belge'nin analığı Zsa Zsa Gabor, bekaretini, Murat'ın babası Asaf’ın değil de Mustafa Kemal'in, izale ettiğini iddia ediyor ki, ben, bu kanaatte değilim. Meşhur analık, daha da meşhur olmak üzere mübalağa etmektedir. Analıkların hep kötü olduklarını ise masallardan biliyoruz. Nasıl severdi, aşkla mı, yoksa manevi evlatlarım sevdiği türden mi; meraksızlar ülkesindeydik. Peki Corinne'in hiç elini tuttu mu; büyük aşk intibaı verilmek istenmesine karşın, baş başa tenha kaldıklarından dahi emin değiliz. Peki Fikriye'yi nasıl severdi, hiç bilmiyoruz; Rıza Nur'un Nur Tarihi'ndeki rivayetleri her halde kazip olmalıdır. Amma Murat Belge'nin analığı, Macar Yahudisi Gabor'a da itibar etmemek münasiptir. Ortada tek şahit, eğer rivayetlere itimat edecek olursak, Abdürrahim'dir; amma, mateessüf, bu evlat da gölgede yaşadı ve Beyaz Saray'a da servis veren entelijans adamı-psikiatrist Vamık Volkan'a ettiği iki mısra lafın dışında kayboldu, gitti. Pek üzülüyoruz. Peki ama neden bütün şahitler konuşamadan gittiler ve resmi tarih, tanıklar açısından bir vacuum yaratıldıktan sonra yazılmaktadır. Yoksa vacuum, resmi tarih için mi gerekiyordu; bu kadar acımasız veya korkunç olmak da istemiyorum. Bu sebebe binaen, yazıyorum ve derhal siliyorum. Sildikçe bir boşluk çıkıyor ve isteyen istediği çizgiyi çizebilmektedir. Ve bunun için sormayı unutmak icap etmektedir; bu artık kalanlar için bir icap idi. Unutuyoruz. İnsanları silmek ve tanıkları silmek, bir birine ne çok yakın oldular; çok sildik. Önce "bir varmış-bir yokmuş" yaptık ve sonra yazıcıları çağırdık. Seyirdiler. 133
İslam Ansiklopedisi'ne maruf bir heyet taralından telif edilen resmi biyografi tam bir masal'dır. Muhtaç olduğumuz isyan'ı, oradan da alıyoruz. Öyleyse masala muhtacız. Ve uydurmaya mahkumuz. Bu masalda minimalistlerin kutsallaştırmaya muhtaç olduklarını da nakletmiştim; masal iyi ise bütün madde ve bütün tarihler uyum gösteriyorlar. Şöyle de söyleyebiliriz, masal maddeci ise, bütün vakalar ve bütün peryodlar pek nazik davranarak icabet ediyorlar. Bu dünyada a la Huxley epsilonlar var. Minimal'dirler. Minimaller varsa Tanrı'ya ihtiyaç da vardır. Bu öldürme yoludur; bir insanı öldürmek mi istiyorsunuz, "Tanrı"! yapınız, böyle diyoruz. 1925/1926 takvimindeyiz, çok insan kırıldı, "Tanrı" icat mevsimindeyiz. Aydınlık'tan mı korkuyorsunuz, "Mesih" bulunuz; bunu da mükaleme eyliyoruz. Mesih'in ışığı hayli kuvvetlidir, gözü öyle alır ki, artık göremezsiniz; bunu da ilave ediyoruz. Obscurantisme başlar ve neden-sonuç ilişkisi ortadan kalkıyor; Mesih, bunun için iniyor. Aslında ışık ya da "nur" öylesine kuvvatlı ki, iniyor mu çıkıyor mu, buna da karar veremiyoruz. Mesih, karar verememe hali'dir. Başkaları veriyorlar, judaik ilm ve hurufiye bu konuda hayli vazıhtır; hurufatın rakamları var. Mustafa, 199 ve Kemal, 91 ve elgazi, 1049; yekûn, 1339 olmaktadır. Mükemmel, Gazi Mustafa Kemal, yekünen, 1339 olmakla, işte bu 1339, İsevi takvimle 1923 veriyor ve buradan Gazi Mustafa Kemal'in 1923 yılında cumhur reisi intihap edileceğini ve de bihakkın edildiğini çıkarıyoruz. Bunu bize ifşa eden de, Türkiye Yahudiliği'nin büyük alimi Avram Galanti'dir. Galanti'nin aydınlığı gözlerimiz kamaştırmaktadır; medyun-u şükran olduk. Ve biz hala 1925/1926 takvimindeyiz ve bir büyük kırım var ki kasıp kavurmaktadır. İşte bu ateşin kasırga eserken memleketteki büyük münakaşalardan biri de Mustafa Kemal'in heykelinin dikileceği yerdi, Bayezid mi Eminönü mü, çok mühim bir tartışmaydı. Avram Galanti, New York'taki Hürriyet Heykeli'ne teşbih ile Saray Burnu'na dikilmesine şiddetle itiraz ediyordu. ________________
telif (TDK) isim, eskimiş (te:lif) Arapça : 1. Uzlaştırma. 2. eskimiş Kitap yazma. 3. hukuk Telif hakkı. 4. sıfat Özgün bir biçimde oluşturulan: mükâleme (vikisözlük) : eskimiş, Arapça Karşılıklı konuşma maruf (TDK) sıfat (ma:ruf) Arapça : 1. Herkesçe bilinen, tanınan, belli, sanlı 2 . hukuk Dinî bakımdan uygun görülen, beğenilen, buyrulan. hurufat (TDK) çokluk, isim, eskimiş (huru:fa:tı) Arapça : 1. Harfler. 2 . Basımda, baskı işinde kullanılan metal vb. bir maddeden yapılmış harf, rakam veya başka işaret kalıpları. 3. Dizgi işinde kullanılan harf türlerinin bütünü: intihap –bı (TDK) isim, eskimiş (intiha:bı) Arapça : 1. Seçme. 2. hukuk Seçim. medyunu şükran (TDK) sıfat, eskimiş (medyu:nuşükran) Arapça :Teşekkür borçlu.
134
Bunu, Mustafa Kemal’i kavramamak, saymaktadır, haksızlık telakki ediyor. Daralfünün'da müderris ve daha sonra saylav Galanti, sual etmektedir: "Memalik-i
muhtelifede, değişik memleketlerde, çıkan ve birinci derecede alakadar olan Arapça matbuat, ne gibi evsaf, vasıflar, ile Mustafa Kemal'i tavsif etmedi?" Bu pek mühim suale cevabı, yine Galanti'de, buluyoruz. "Hatırımda kalan evsaftan bazılarını sıralıyorum: Esed-i İslam, İslamın Arslanı, Aynü'l İslam, Aynü'l Ayanü'l İslam, Mellah-ı Zevrak-ı İslam, İslam'ın Kayığının Kaptanı, Seyyacü'l İslam, İslam'ın Kalesi, Ekber-i Müşir-i İslam, Battal-u İslam, İslam'ın Kahramanı, Münci-i İslam, İslam'ın Kurtarıcısı, Şemsu'l İslam, İslam'ın Güneşi, Kevkebu'l İslam, Necmü'l İslam, Zührü'l İslam, Melcü'l İslam, Setfü'l İslam, Tacı'l İslam, ilaahir.." Devam edebiliriz, ancak Profesör Avram Galanti, bunlarla tatmin olmamaktadır.
Devam ediyoruz.
Peygamber İşaya'nın bundan yedi asır önce söyledikleri var ve şudur; "Allah mütevazi ve
mazlumlara beşaret, müjde, getirmek, mün-kesiru'l kalb, kalbi kırılmış, olanlara şifa vermek, esirleri hürriyete davet etmek, mahpuslara da mahbes, hapishane, kapılarını açmak için beni mesih etti." İşte Tevrat'ta yazılı olan budur ve, "bu yüksek ve beliğ sözler, Mustafa Kemal'in mümtaz şahsiyetine tamamıyla tatbik olunur"; böylece Kemal Paşa
Hazretleri'nin mesih ilanatı tamamlanmış olmaktadır. Her halde ilandan daha çok zamanı önemlidir ve masalımız kaçınılmazlık üzerinedir. Tekrarlıyorum.
Peki bu mesih mertebesi yeterli mi; çok yüksek olmakla birlikte hayli abstre olduğunu kabul ediyoruz. Profesör Galanti'nin de bunu bildiğini anlıyoruz, gerçi yıllar sonra bir kısım Türk mütefekkirlerinin bu mesih ilanını çok ciddiye alarak musirrane bir şekilde (ısrarla, ısrar ederek-KŞ) istimal etmelerine (kullandıklarına - KŞ) şahit olduk, amma, Galanti'nin bu hayırlı geleceği tahmin etmesine imkan yoktur. Bu nedenle bir de peygamber ihtiyacı duymuş olduğunu görüyoruz. Mesih, İbraniyet'te "Allah" mertebesindedir, çok uzakta ve Peygamber, aramızdadır. Hıristiyanlığın büyük dehası işte buradadır. Hristo, hem Mesih ve hem Peygamber idi. Bu hem uzak ve hem yakın, hem ruhani ve hem de cismani olduğu anlamındadır. 135
Bu bapta bütün icatların en akilane olanıdır, takdir ediyoruz. Avram Hoca, aynı takvimde şu vaazı yapmaktadır: "Otuz beş asır evvel yaşamış İbrani
peygamber ile, elyevm yaşayan Türk peygamber arasında dünya işlerinde büyük bir müşabehet vardır. Musa, büyük bir seciye sahibi idi. Mustafa Kemal de, büyük bir seciye sahibidir. Musa, Mısır'da esarette inleyen İbranileri kuvvetli pazu ile kurtardı. Mustafa Kemal de, esarete alınmak istenen Türkleri dahi kuvvetli pazu ile kurtardı. Musa, esaretten kurtardığı İbranilere hayatın ehemmiyetini anlatarak, hayat-ı içtimaiyelerini dünyevi kavanin ile tesbit, takviye ve tersin etti. Mustafa Kemal de, esaretten kurtardığı Türklere, hayatın ehemmiyetini anlatarak hayatı içtimaiyelerini dünyevi kavanin ile tespit, takviye ve tersin ediyor. Musa, beni beşerin saadeti için çalıştı. Mustafa Kemal de, beni beşerin saadeti için çalışıyor..." Ve böyle devam ediyor, "Musa, ilahi peygamber olmakla beraber, dünyevi, sosyalist ve hatta biraz komünist bir peygamberdir" vaazı karşında tereddüde düşecekler için, "Tevrat meydandadır" yollu buyurduktan sonra, "Mustafa Kemal, peygamberlik sahasında Musa'ya benziyor" kelamı ile damgayı vuruyor. Artık hem bir Mesih ve hem de bir Musa Peygamber'imiz var. Türkiye judaizminin müderris-i azam'ı Avram Galanti Hoca'ya borçlarımız, her sayfada artmaktadır. Okumayı sürdürüyoruz.
ANTİ-LEVELLER Ne güzel de uyduruyor! Ne güzel de yakıştırıyor, demek istiyorum. Almanca uydurması, "du hast ja keine ahnung wie gross du bist Mustafa Kemal" idi, bunu da, Profesör Avram Galanti'ye borçluyuz. Türkçesini de, "Sen, büyüklüğünün farkında değilsin ey Mustafa Kemal", Avram Hoca'dan öğreniyoruz. Çok doğrudur; aslının, "sen güzelliğinden haberdar değilsin, ey Berlin!", Almanca bir şarkı sözü olduğunu da Galanti haber vermektedir. Kırım yıllarındadır. Ne kadar isabetli, anlatmak zordur. Büyüklüğünü anlatmak da, en çok Mustafa Kemal'e zordu. Zorluk, hep baştadır.
136
Bu zorluğu yenmek için de bir anti leveller dönemden geçmemiz gerekiyordu. Buna "düzleyicileri düzlemek" de diyebiliriz. Bunu, "leveller", düzleyici, kategorisini, Büyük İngiliz Devrimi'nden alıyorum, demek ki 1640 yılları ve sonrasını hatırlıyoruz. Amma, "antileveller" veya "düzleyicileri düzlemek" kavramları, bana aittir; bu masal için uydurdum. İhtiyaç olursa, uydurmak da var. Kaç etaplıdır; 1925/1926 her halde düzleyicilerin düzlenmesinin nihai etabı olmalıdır. İlk ve önemli etap ise, yirmi iki'de tamamlanmıştır ve şimdi yirmi iki'deyiz. Bu yüz yılı, On Yedinci yüz yıl çok az biliyoruz ve belki de Hill'e kadar yanlış demesek bile, pek eksik biliyorduk. Christopher Hill, Yirminci Yüzyıl tarihçilerinin en önemlilerinden, muhtemelen de başta gelenlerinden birisi sayılmaktadır, öyle sayıyoruz, şüphesiz marksist olmakla ve marksist mütalaa edilmektedir. Fakat marksist tarihçilikte de ufuk ve çığır açıyordu; sınıf analizlerini, kar-ücret veya grev istatistikleri derlemenin ve tablolarını sunmanın çok ötesine çıkarıyordu. Ahlak, din ve ideoloji tetkiklerinden düzen karşıtı ve yıkıcı hareketleri teşhis edebiliyordu; "Alt-üst Olmuş Dünya", bu kapsamda, bir şaheserdir. Ve artık, 1640'larda başlayan İngiliz Devrimi'ni "burjuva" ve kapitalizmi ilerleten yönde görüyorsak, bunu en çok Hill'e borçluyuz. Burada ele aldığımız düzleyiciler de, leveller, işte dünyanın altını üstüne getirenler arasındadırlar. İngiliz Devrimi'nin itici gücü "düzleyiciler" oldular; devrimde, ranter'ler, puritain'ler, the fifth monarchist'ler, digger'ler, hepsi vardılar, amma en güçlülerinin "düzleyiciler" olduklarını biliyoruz. Halkın iktidarının önündeki tepeleri veya duvarları yıkmak istiyorlardı, "düzlemek" de diyebiliyoruz. Kilise'yi, insanların boynunda bir boyunduruk olarak görüyorlar; devlet ile kilisenin birbirinden ayrılmasının ateşli savunucuları oldular. Aynı şekilde krallığı da gereksiz sayıyorlar; dolayısıyla hem laik ve hem de cumhuriyetçi bir programa sahiptiler. Öyleyse düzleyicilerde, akılcılığın ilk formülasyonlarım ve çıkışlarını buluyoruz. Fonksiyonsuz olanı ve duraklatanı kaldırmak, akılcılıktır ve hep kestirme olanı savundular. Bu nedenle komünist sayılmaları yerindedir.
137
Hill'in güzel bir tespiti var, bu iç savaşta, pek çok yer-altı teorisi su yüzüne çıkıyordu, komünizm de yer üstüne çıkan yıkıcı nazariye ve akımlardan birisidir ve ancak fışkıranların hiçbiri saf değildi ve daha doğrusu hepsi birbirine bulaşık geldiler. Ne öyle değil ki, en güzel, yaratık, çocuk demek istiyorum, bebek olarak, bu dünyaya gelirken ne kadar bulaşıktır, hep biliyoruz. Çıktılar ve geldiler, yalnız hiç birisi emek-sermaye formatında konuşmuyordu, ama, hepsi, zenginlere zenginlerin koruyucusu Tanrı ile eninde-sonunda zenginleri haklı çıkaran ruhban sınıfından nefret ediyordu. Liderlerinin önemli bir bölümü ise rahipti; demek ki, rahipler tarafından çekilseler de bağnaz-dinsel değildiler. Komünist temayülleri, eninde sonunda, akılcılık ve bu nedenle kestirmecilik ile parazitleri temizlemek ve her türlü tepe ve duvarlara savaş açmak olarak anlarsak, düzleyiciler, komünisttiler. Kilise'ye ve kral'a böyle baktılar. İçlerinde ateistler az değildi; yoksulluğun ve açlığın kol gezdiği o tarihte halk Tanrı'ya yüzlerini döndürmüyordu. Ayrıca saygısızdılar. Tanrıların itibarsız olduğu bir yüz yıldaydık. Tanrısızlıkları, hem kilisenin zengin ve iki yüzlü olmasından ve hem de Tanrı'nın açlıklarına bir çare olamamasından kaynaklanıyordu. Yoksul halkın içinde idiler ve onların hükümetini istiyorlardı; buna "restoration" dediler. O tarihte, henüz "revolution" sözcüğü politik değildi ve eski güzel günleri yeniden kurmak, "restorasyon", bugünkü "devrim" yerine geçiyordu. Hürriyet ve refah eski günlerde kalmıştı, şimdiki zamana baktığında Leveller Winstanley, İngiltere'deki mevcut düzenin, what freedom then they have in England more than we can have in Turkey and France, İngilizler'e, Fransa ve Türkiye'den, Osmanlı'ya hep "Türkiye" dediler, daha fazla hürriyet vermediğini ve veremeyeceğini ileri sürüyor ve reddediyordu. Fransa ve Türkiye despotik kabul ediliyordu; reddedilen modeldiler. "Devrim" sözcüğünü bilmiyorlardı ve ama çok politik ve devrimci olabildiler. Özel mülkiyete gelince, resmi açıklamalarında kabul ettiler, levellers "never had it in our thoughts to level men's estates ", insanların malikanelerini düzlemeyi hiç düşünmediklerini söylüyorlardı, amma, önde gelen sözcüleri, hep ortak mülkiyeti savunuyordu. Winstanley, landlords, toprak ağaları varsa, "restoration yoktur" doktrinini savunuyordu; On Yedinci yüzyılın ortasındalar.
138
Ordu içinde güçlüydüler ve bu güçlerini yitirince, kaybettiler. En büyük rakipleri Fifth Monarchist'lerdi, bunları "Beşinci Krallıkçılar" veya "Beşinci İmparatorlukçular" olarak anlayabiliriz. On Yedinci yüzyılın bu pek güçlü ve "devrimci" hareketi, Danyal Peygamber'in bir rüyasından hareket ettiler, beşinci krallık ve dolayısıyla altın çağ'ın geleceğine inandılar. Bu açıdan evangelist'leri hatırlatıyorlar; bütün Yahudiler'in eninde-sonunda, İsa'yı mesih kabul edeceklerinden eminler ve bu nedenle bir Yahudi düşmanlığı sergilemiyorlar, yarın'ın Hristiyanları olarak görüyorlar. Kudüs, mutlak Hıristiyan olacaktır, bu itikat ile Yahudiler'e dostça baktılar. Yahudileri, kendileri adına, Müslümanlar'ı Kutsal Toprak'tan kovacaklar olarak gördüler ve sonra isevi yola gelecekler, bundan, kuşku duymadılar. Düzleyiciler ile ise rakiptirler; en büyük rakipleri olduklarını söyleyebiliriz. Düzleyicileri avam buluyorlar, Monarchist'ler ise açıkça elitistler. Ve her ikisi de devrim ordusunda güçlüler ve ordu içinde, birbirleriyle rekabet halinde oldular. Düzleyiciler'in rahipleri ve Beşinci Monarkistler'in ise albayları ve generalleri var; Cromwell ile yakındılar ve daha devrimci oldukları için yollarını ayırdılar. Monarkistler de devrim yolundalar, İsa'nın Ülkesi'ni yer yüzünde kurmak istiyorlar, bir konspirasyon üzerine diğerini düzenliyorlar. Ama Cromwell'in generalleri, sürekli olarak orduda tasfiyeler yapıyor ve Monarkist subayları temizliyorlardı. Bellerini kırdılar. Geriye martyr'lerini bıraktılar. Bu düzleyicileri düzlemek demektir. Cromwell mi; masalımızın geçtiği zamanda hemen Şark'ta Rıza var. Müthiş bir "düzleyicileri düzleme" kapasitesi sergiledi ve şah oldu. Aslında şahbaz'dır. İki İnönü arasında bir tarihte, bir aydın-gazeteci ile bir darbe yaptı, 21 Şubat 1921 tarihindedir; gazeteci Seyid Ziya, İngilizler'e yakındı, başbakan oldu. Küçük bir aşiretten, okuma ve yazması kıt, muhtemelen evinde Türkçe konuşulan İrani Rıza da serdar-ı sepah, baş komutan demektir, atandı; tahtta hala Türkmen-Kaçar Han vardır. Seyid Ziya halkçı davranıyordu, toprak reformu istiyordu ve bu arada, Sovyetler ile 26 Şubat 1921 tarihinde bir anlaşma imzaladı ki, bizim Mart 1921 tarihinde imzaladığımızın aynı'dır.
139
Bizimki biraz gecikti, Moskova aynı gün İngiltere ile bir ticaret anlaşması imzalamayı planlıyordu. Ve amacına ulaştı ve aynı günde, Moskova-Londra ve Moskova-Ankara Anlaşmaları imzalandı. 1921 Mart sonudur ve bu, genç Sovyet Devleti'nin de facto tanınması anlamına gelmektedir. Moskova için çokı büyük bir başarı ve Londra için ise büyük bir tedirginlik işaretidir; öyle anlaşıldı ve öyle anlıyoruz. Londra çok rahatsızlık duyuyordu; haklıdır. Çok rahatsız olmasa, bunu imzalamazdı. Bunun karşılığında, Türkiye, İran ve Afganistan'da, devrimden vazgeçme vaadini aldığı rivayet ediliyordu. Bu daha sonraki bir rivayettir; o zamanlar bilmiyorduk. Amma gelişmeler teyid etmektedir. Peki masal nedir; en eski masallarda dahi bugünkü uzay füzelerinden daha hızlı kuşlar olduğuna inanılmaktadır. Dev kuşlar ve füze hızlı kuşlar, bizi, İngiltere'den alıyor, İran'a ve oradan da İnönü Ovası'na uçuruyor. Ama ne kadar hızlı uçarlarsa uçsunlar, bu uçuşlar, 270 yıl sürmektedir. Yeni çağ'da çok uzun ve eski çağ'da çok kısadır. Şimdi İnönü Ovası yakınında Eskişehir'deyiz. Eskişehir'de "Yeni Dünya" intişar etmektedir. 1920 sonlarındayız, Yeni Dünya'da, "dün Kuvvay-i Seyyare muhabir-i mahsusumuzdan aldığımız telgrafnamede, Milli Kahramanımız Ethem Yoldaş kuvvetlerinin karşısında bulunan Yunanlıların...", ne yapabilirler ki, karşılarında Ethem Yoldaş kuvvetleri var ve "mağlup ve münhezim olarak bütün hatt-ı harp üzerinde ricat eylemek" her halde tek yollarıdır. Ethem karşısında, Yunaniler'e kaçmak düşüyor ve ricat ediyorlar. Ethem, o zaman "Mücahid-i Muhterem Ethem Yoldaş" idi, "saygın savaşçı Ethem Yoldaş gece şehrimizi teşrif etmişlerdir"; bu Kemal Paşa'dan öncedir. Kemal Paşa da, Ethem Ankara'yı teşrif ettiklerinde garda karşılıyordu. Demek ki düzlenmeyi hak etmektedir; çok önde gidiyordu ve maksimalist bakıyordu, masalımız bu hat'tadır. Yeni Dünya'nın, 22 Kasım 1920 tarihli 58 inci nüshasında önemli bir yazı var. Masalımızda şimdi, bundan, iktibaslar yapmak istiyorum. Önceki sahne hemgin'dir ve şöyle idi: "Efganistan'da sıkı ve şedit bir İngiliz kontrolü, İran'da İngiliz himayesinin icap ettirdiği
müdahalet ile kuvvetli bir mukavemet teşkilatı, Türkiye ve Arabistan arasında Fransızlar'ın bilfiil işgali tahtında bir tıkaç mıntıkası, Azerbaycan ile Türkiye arasında kuvvetli bir Ermenistan Taşnak Hükümeti, Batum'da ve Tiflis'te bilfiil İngiliz işgali ile tehdit ve temrin edilerek bir Gürcistan müzahareti, garpta Polonya, cenupta mürteci Rus orduları.."
Doğrusu okuması dahi insanın içini sıkmaktadır; amma birden ufuk açılmaktadır.
140
Amma birden bire değişmektedir: "Birden bire Efgan İngilizleri kovdu, birdenbire İran
milliyetperverleri Himaye Ahitnamesi'ne isyan ederek Küçük Han'ın başında toplandılar, birden bire Türkiye ile Arabistan arasındaki Fransız mıntıkası kan ve ateşle doldu, birden bire Ermenistan Taşnak Hükümeti Türkiye kızıl ordularının inkılapçı ateşlerine teslim-i mevcudiyet etti, birden bire Polonya akt-i sulh etti, birden bire değil uzun mücadele ile birer birer, Denikin, Kolçak ve Vrankel irtica orduları perişan edildi, nihayet emperyalist dünyanın Şark İnkılabı'na çevirdiği demir çemberden bir küçük halka, Batum'da bir avuç İngiliz'in tazyik ettiği bir Gürcistan, Türkiye'de her gün kademe kademe çekilmek bedbahtlığına düşen bir Yunanistan kaldı." Demek ki 1920 sonu ve 1921 başında,
emperyalist dünyanın Doğu Devrimi için ördüğü demir ağlar birer birer parçalanıyordu. Bunun yerine, daha doğuda, 1960 yılları ikinci yarısındaki terminoloji ile, "Doğu Devrimci Çemberi" çevriliyordu. Londra korkmakta haklıdır. Doğu'da da düzleyiciler hareket halindeler. İngiltere için düzleyicileri düzlemek elzemdir. Bir arayış içindedir. Ayrıca, korkmak için başka nedenler de var; 1920 sonunda, Bakü'de Doğu Kurultayı toplanmaktadır. Enver Paşa, salonda olmasa da, kulislerdedir. Küçük Han ise bir yıldızdı; "Doğu'nun Lenin'i" sıfatı yakıştırılıyordu. Ne getirir, hiç bilinmiyordu; ayrıca John Reed'in bu toplantıya, "Zinovyev'in Sirki" dediğini de ol demlerde bilmiyorduk, Marx'a uyumsuzluğunu da ihmal ediyorduk, güçlü bir propaganda değeri vardı ve sadece bunu biliyoruz. İşte o zamanlardayız.
Bildiğimiz, İngiltere'nin Kafkasya'dan çekildiği ve Anadolu ile İran ve Azerbeycan'ın bolşevik olmasından pek ciddi bir şekilde kaygılandığıdır, korktuğunu söyleyebiliriz. Çünkü Şark'ta şura hükümetleri bir birini izliyordu, Kars'ta kurulanı İngilizler dağıttılar, amma, Küçük Han Gilan'da bir sovyet cumhuriyeti kurmuştu; demek düzleyicileri düzlemek arayışındalar.
141
Kemal Paşa Hazretleri'nin Şark misyonunda, vazife kağıdında, "şuraları dağıtmak" maddesinin de olması dikkat çekicidir. Londra çare arıyor ve yeni politikalar peşinde koşuyordu, İngiliz siyasetine yakın Seyit Ziya, İran'da ve bir darbe ile başvekil olmuştu; güzel ama, Sovyetler ile pakt yaptı ve popülist bir discours başlattı. Buna rağmen Londra Seyit Ziya'dan umudunu kesmedi, adamları sayıyorlardı ve tam bu sırada, Rıza, Seyit Ziya'yı derdest edip İsviçre'ye postaladı, 1921 Mayıs Ayı'ndayız. Ziya, 1943 yılında döndü ve bizimkilere gelince, Halide Edip veya Rauf, başkaları da var, daha önce dönebildiler mi; sual ediyorum ve soruları ihmal etmiyoruz. İşte burada, Digard ve iki çalışma arkadaşı tarafından yazılmış, "L'Iran au XXe Siécle" adlı çalışmada şunları okuyoruz; "La légation britannique resta inquiete pendant le deuxieme
semestre 1921. Elle avait perdu Seyyid Ziya, son homme de confiance, et, voyant rouge partout, soupçonnait Reza Khan de s'entendre trop bien avec les Sovietiques." Tam masalımızda beklediğimiz üzere, İran'da İngiliz "himayeci" heyet, protector, pek
kaygılıydı, hem adamları Ziya'yı kaybettiler ve hem de Rıza, Sovyetler ile iyi geçiniyordu. İlaveten, Londra, Şark'ta her yerde ve Tahran'da , baktığı her yerde "kızıl", des rouge partout, görüyordu. İşte yine tam bu sıralarda, bir de Ankara'da Erkan-ı Harbiye Reisi Fevzi Paşa Hazretleri de kırmızı fes giymeye başlamıştı; biraz fazla olmuyor mu, Şark'ta , Adamo'nun şarkısıyla "her yerde kızıl var", binaenaleyh, emperyalizm için hep korku var. Bundan sonra mı, Digard ve arkadaşlarının çalışması, kaldığı yerden devam etmektedir. "Ce fut seulement apres la victoire définitive de Reza Khan sur les Jangali que la confiance s'établit peu a peu." İşte yine tam bu sırada, Rıza, Gilan'daki Sovyet Cumhuriyeti'ni bastırdı ve Küçük Han'ın başı kesildi. Ve Londra, Rıza'ya güvenmeye başlıyordu; Rıza düzleyicileri düzlemede kabiliyetini gösterdi. Artık yükselme kapıları açılıyordu. Küçük Han'ın öldürülmesi ve Çerkez Ethem'in tasfiye edilmesi aynı niteliktedir.
142
Ethem de bir düzleyici idi, “leveller” demek istiyorum, ve leveller şefleri, bize hem Küçük Han’ı hem de Çerkez Ethem’i haber veriyorlar. Leveller şeflere bakacak her ikisini daha iyi görebiliyoruz. Aynı yılda düzlendiler. Masallarda soruları ihmal etmemek durumundayız, çünkü masallar akıl düzleminde gelişiyorlar ve gelişme sualler ile olmaktadır; hangisi hangisini etkilemektedir, münasip sual işte budur. Kemal Paşa mı Albay Rıza'yı, yoksa tersi mi; bu soru saçma'dır. Doğrusu birbirini pek çok etkilediler ve buna mecburdular. Kemal Paşa ile Albay Rıza, birbirini takip ettiler ve bir kaçınılmazlıktan söz ediyoruz. Takip ettikleri için İran'ı bilmiyoruz. Gözlerimizi kapatmak için, nahak yere, İran'ı küçümsüyoruz. Bu, bilmemek için, gözleri kapamaktır. Ve insanlık tarihini sadece gözleri açma olarak görmek, sadece gözleri kapamaktır. Obscurantisme dahi, diyebiliriz. Tarihe bir de obscurantisme açısından bakmak zorundayız. Küçük Han hakkında, meraki acizlerinin bir faslından başka hiçbir malumat olmaması, sadece karanlığa düşmektir. Tutulmak ya da aşık olmak, demek istiyorum. Jean-Pierre Digard ve çalışma arkadaşları, sanki, bizim masalımız için tetkikat yaptılar, haberlerini derc ediyorum: "Le statut de la région pétrolifere du Sud-Ouest était
particılierment délicat. Le sheykh Khaz'al, émir de l'Arabestan, depuis l'assassinat de son frere en 1897, était protégé par un traité de 1902 avec les Britanniques contre les exactions des douaniers belges, agents potentiels des Russes. Les Anglais durent ici concilier deş interets et des alliances contradictoires, pusque l'autonomie du Khouzistan ne reposait sur aucun accord juridique et s'opposait a la politique centralisatrice du governement. En octobre 1924, pendant les congés en Europe du ministre anglais Loraine, Reza Khan mena une campagne vers le sud et obligea Khaz'al a se mettre en etat de rébellion ouverte." Çok hoş, Rıza'nın, tam Ekim 1924 tarihinde , İran'da, Arabistan
Emiri Şeyh Hazal'ı, isyana zorladığını öğreniyoruz; Şeyhe, bir isyanı başlatmaktan başka çare bırakılmamamıştır, bunu okuyoruz. 143
Bölge pelrol yatakları acısından zengin ve Şeyh Emir de Londra tarafından kollanıp korunuyordu. Şeyh Sait isyanından bir kaç ay öncesi idi; bu nedenle teşrih ediyorum. Birbirini gördüler ve dolayısıyla resmi tarihe görmemek düşüyordu. Düşeni yaptılar. Bizim masalımızda da Şeyh Sait'in isyana zorlanması büyük ihtimaldir. Üstelik, Şeyh Hazal'ın açık isyana zorlandığı tarihte, Ankara'dan İstanbul Vilayeti'ne, bizim Kürtlerimiz'in isyana hazırlandıklarına dair yazılar gittiği de rivayetler arasındadır. Gitmiş mi; ben de resmi makamların, Kürtler arasındaki her türlü hareketi bildiklerine itikat edenlerdenim. O halde zor bir paralellik bulmuş oluyoruz; masallarda adettendir. Paralel olmayanlar da var. Kemal Paşa Hazretleri'nin halifeye niyabet ve hatta saltanat teklifleriyle karşılaştığını artık biliyoruz. İstedi mi, o yönde rivayetler de olmakla birlikte, bu kadarı yeterlidir. Vahdettin'in kerimesi Sabiha ile izdivaç eylemek arzuları hepimizin malumudur. Halil Paşa, hanedan kızları ile izdivacın bir ara "devrimci" biri politika olduğuna işaret ediyor, Enver, Naciye ve Hafız Hakkı bir diğeri ile evlendiler; Mustafa Kemal'in bir eksiği yoktur. Ama damatlık ve Saltanat nasip olmadı ve cumhur reisi oldu; bu noktada da mutabıkız. Albay Rıza'ya gelince, Kemal Paşa Hazretleri'nin arkasından cumhurbaşkanı olmayı çok istiyordu; vermediler ve şah oldu. İddiaya göre İrani ekabir, Türkiye'de, cumhuriyetin arkasından hilafetin ilga edilmesinden ürktüler, sanki kaderler bağlanmıştı, Rıza'nın da laik adımlar atmasından endişe ettiler ve şahınşah yaptılar. Ve binnetice, 1920 yıllarında, birisi Türk ve diğeri Türkmen, Vahdettin ve Ahmet, tahtlarını kaybettiler. Asil ailelerden gelmeyen iki fermande yerlerine geçtiler. KÜÇÜK HAN VE ÇERKEZ ETHEM Masal'ın en zor bölümlerinden birisinin kapısmdayız. İki nedenden dolayı zorluğumuz var; birincisi, Anatolia ve özellikle Zakafkas nüfus ve isyancı eğilimler itibariyle son derece karışıktı, Birinci Dünya Savaşı ve hemen sonrasından söz ediyorum, "Zakafkas", Rusça söylenişidir, Moskova'dan bakışa göre söylüyorlar ve "Kafkas-Ötesi" anlamında olup, Batı dillerinde "Transkafkasya" ve Arabi "Mavere-i Kafkas" çağrılıyor, bizim yamaçtan ise "Kafkas-Berisi" demektir, Rusça "Pred-kafkas" diyoruz, Azeriler, ki Rusyalılar ve bunlardan etkilenerek Batılılar "Tatar" tesmiye ediyorlar, Gürcüler ile bilhassa Ermeniler yaşıyorlardı, içiçedirler. ___________
teşrih : isim, eskimiş Arapça (TDK) : 1 . Bir sorunu veya konuyu ele alıp en ince noktalarına kadar gözden geçirerek anlatma, açımlama. 2 . tıp (***) Anatomi 3. halk ağzında İskelet.
kerime : isim, eskimiş Arapça (TDK) : Kız evlat. 144
İçlerine, Hazer Yahudileri, sürgünde gelip İsrael ile bağları kopuk Yahudiler ile KriptoYahudiler mebzulen karışmışlar. Hakiki Tatarlar, Kırım Tatarları, Çerkezler ve Dağıstani'ler meyanında pek çok Yahudi ve Sabetayist teşhis ediyoruz. O kadar öyle ki "dağlı" ya da Moğolca "-tay" ile yapılanı "berktay", ki melezleme ile "dağlı" anlamına gelmekte olup, "Yahudi" karşılığında da istimal edilmektedir. Bu hal, hem her hareketin seyrinde zigzaglara sebebiyet veriyor ve hem de teşhis ve teşrihini müşkül hale getiriyor; zemin had safhada kaygandır, diyebiliyoruz. Bu arada en passant not edebiliyorum, L. Dominian'ın , Amerikan Coğrafya Cemiyeti tarafından 1917 yılında yayınlanmış eseri hayli mühim olmalıdır, Avrupa'da dillerin ve milliyetlerin sınırını çiziyordu ve bu meyanda, "in race, language and religion the Circassions of Turkey", ırk, dil ve din itibariyle Türkiye Çerkezleri'nin hayli karışık olduklarını buyuruyordu. Bazı hallerde Hıristiyan adı taşıyorlar ve amma camilerde ibadet ediyorlar ve ayrıca, representatives of Central Asiatic, European and even Semitic races are found among them, içlerinde İç Asya, Avrupa ve hatta Yahudi ırkından olanlar da bulunuyordu, ehemmiyetine binaen iktibas etmiş oluyorum. Ben de, pek de nakilci kalmamak üzere ve kendi keşfim itibariyle, Çerkez, Yahudi ve Sabetayistler, kurtuluş savaşında çok önemli ve verimli işler yaptılar, diyorum. Bu masalda bununla iktifa ediyorum, uzatmıyorum, bunlar, rezerv devlet nazariyesine yatkındılar. Ancak yanlış intiba vermek istemem, Ethem hakkında hususi bir malumatım yoktur, olursa arz ederim, Teşkilat-ı Mahsusa'da çoktular. Devamla, ayrıca, bu ikincisi, şimdiye kadar hayli karartılmıştır; bizim tarih kitaplarımızı tetkik edenler, bahusus bu bölge tarihinin cahili olarak çıkıyorlar, çünkü bizim tarih tedrisatımızda maksat cahilleştirmektir. Acizleri, yıllardır, bunu tespit ile, "tarihimiz batıya-çarpık yazılmıştır” vaazında bulunuyordu, her vechede çarpıktır, bu, Şark'ta cenk ve bahasus kahraman olmadığı anlamındadır.
_________________ EK BİLGİ (KŞ) AVOTAYNU [Yahudi Soyadları] Soundex Name Databases 795000 BERK ABCDGHJKLMNORVWXZdgiop 300000 TAY ABp 350000 DAG CKU 145
Resmi tarih talibanı için, Şark'ı bilmemek esastır; ilaveten tek mezarlı pentao mimarisi peşinde olduğumuzdan, Şark'taki kahramanları silmek zorunda idik. Şark'a nazaran sadece Sarıkamış yenilgisini biliyoruz, o kadar öyle ki her yıl bir kez Sarıkamış'ı büyük bir bayram olarak tesid ediyoruz "sarıkamış soytarıları" hiç eksik kalmıyorlar, resmi tarih afyonu ile kendimizden geçmiş mağlubiyetten haz çıkardığımızı bile fark edemiyoruz ve kurtuluş savaşını "Anafartalar versus Sarıkamış" mukayesesine dayandırıyoruz, hala oradalar. Doğrusu acizlerininki dışında, şimdiye kadar bu acı ihmale top yekun bir isyan görülmemiştir; ancall acizleri dahi bu isyanı tertip eylemekle beraber bu misli ihmali olan bifl cumhuriyetin çökeceğini, sukuta mahkum olduğunu, daha önce göre* memiştir. Kusur etmiştir, demek ki cumhuriyet aşkı ve cumhuriyeti] daha ileriye çıkarma hayali, gözlerini bağlamıştır, şimdi anlıyoruz. Hep birlikte gözlerimizi açıyoruz. Resmi tarihin uyuşturucu yanını şimdi daha iyi kavrıyoruz. Ve resmi tarihi dahi halkların afyonu sayıyoruz. Müşkülatımızı tadat ile devam ediyoruz. Başkaları da olabilir, Paul Dumont'u zikredebilirim, önemli bir nazar'dır, işte bu dönemde, chez les revolutionaires d'orient, l'idee etait courante, a cette epoque, d'une concordance partielle entre les enseigments respectifs de l'islam et du socialisme, doğulu ihtilalciler, islam ve sosyalizm doktrinlerinin, kısmen birbirine uyuştuğuna inanıyorlardı. Demek ki islarni ihtilalciler, Rusya'daki Bolşevik iktidara düşmanca bakmadılar. Enver ise, tabiatı itibariyle, bir adım ilerdedir, que le socalisme pouvait aider le monde musulman a sortir de l'impasse, sosyalist iktidarın yardımıyla, müslüman dünyasının bu çıkmazdan çıkabileceğine itikat etmektedir. Hep çıkış arıyordu. Yeni, ne olduğunu bilmedikleri kesin; tıpkı hemen hemen aynı zamanda çıkan manda'yı bilmemelerine benziyor. 1919 Sonbahan'nda, Sivas'taki kurtuluş kongresinin, müttefîkan manda lehinde karar almasının bir nedenini burada buluyoruz, heyet, pek bilmiyordu.
146
Çok yeni idi ve çıkartanlar, kötü emellerini diğerkam bir ambalaj arkasına saklıyorlardı. Buna ilaveten, Türk eliti, 1960 yılında esen yüksek dalga bir yana, hep bir büyük devlete dayanarak kurtulma ve ayakta kalma dogmasına bağlıydı. Demek ki bilgisizlik ve güvensizlik, Sivas kararında çok etkilidir. Bu nedenle acizleri, Sivas Kongresi hazirunun silme manda oyu vermelerini hiç önemsememişimdir; ancak, Kemal Paşa Hazretleri'nin, kendisini ayırarak diğerlerini suçlamasını da, hakkaniyet düsturlarına mugayyir bulmuşumdur. Kazım Paşa Hazretleri'nin de buna mümasil işaretleri olmalıdır, kıymettar evrakında da benzer imalar bulabiliyoruz ki haklıdır; bu haksızlığa işaret eden ender zevat arasındadır. Kazım Karabekir, bir yerde, "M. Kemal Paşa, kendisini bağrına basan ve başına kadar da
çıkaran Erzurum Kongresi'nin toplanmasında fikir ve emeği olmadığından, onu, en tehlikeli ve karanlık günlerde toplayan ve himaye edenleri ve topyekün azalarını küçültüyor ve Sivas Kongresi ve azalarını da - kendisini işin içinden sıyırarak- Amerikan mandası istediler, diye lekeliyordu" demektedir. Doğru, Kazım Paşa Hazretleri yerinde
konuşmaktadır, gerçekten Mustafa Kemal Paşa'nın kendisinin olmadığı tarih sayfalarını yok sayması bir zaafıdır, ama ne de olsa bunu, diğerleri yanında, bir kişisel zaaf mütalaa edebiliyoruz. Ancak Kemal Paşa'nın olmadığı ve görmediği yerleri çıkararak tarih yazmayı ise bir milli felaket telakki eyliyoruz. Bu nedenle resmi tarihimiz, bir milli felaket'tir. Bunu önceden görebiliyordum, amma ve lakin, ne yazık, "milli felaket" bir tarihle ayakta kalamayacağımızı göremiyordum. Ne kadar az gördüğümü şimdi daha iyi anlıyorum. Bolşevizme dönecek olursak, Doktor Dumont'un şu notu da umumi olmakla birlikte tekrar kayda değiyor; de 1919 a 1921, la sovietisation de l'Anatolie au moyen des dirigeante
unionists fut considereee, au Quai d'Orsay et au Foreign office, comme un danger imminent, hem Fransız ve hem İngiliz dış işleri bakanlıkları, 1919-1921 arasında
Anadolu'nun sovyetizasyonunu çok yakın bir tehlike sayıyorlardı. Esasen, Quai d'Orsay ile Foreign Office'nin, Anadolu'yu, sovyetizm'e düşmek üzere değerlendirdiklerini tespiti ziyadesiyle doğru olmakla birlikte ayrıntıları çok yanlıştır. 147
Eğer bir tehlike varsa, kaynacında. İttihatçılar yoktu ve Kemalistler vardı; ancak bu o kadar önemli değil, çünkü, Garp payitahtlarının bu tehlike tespiti, politika kurmaya zorluyordu ve masalımız için mühim olan bu olup, bunu kabul etmeden, iyi bir masal kurmamız imkansızdır. Burada çok mühim bir nokta var; resmi tarihin en büyük zaafiyetlerinden birisini de bu vesile ile tespit ediyoruz. Buna göre sadece Anafartalar var idi ve bunun ötesinde Osmanlı sadece zavallıdır. Böyle bakılırsa, Düvel-i Muazzama'nın Türkiye'den korkmasını ve çekinmesini anlayamayız ve anlatamayız. Halbuki Çanakkale'den daha önemli zafer ve kahramanlıklar var, Kut ve Medine'yi ve Büyük Savaş'ın hemen sonuna doğru, Baku'nun zaptını unutamayız. Biz unutabiliriz, amma, bize karşı savaşan Düvel-i Muazzama unutmuyordu. Kut'ta İngilizleri utanç verici bir yenilgi aldılar ve Bakü'de, Osmanlı kuvvetlerinin bu menkibevi başarısı karşısında şaştı, kaldılar. General Harbord'un raporu da, resmi tarihin aşağılayıcı şartlandırmalarından sıyrılarak okunabilirse, çok önemli bir teşhisi muhtevidir. Generaller Harbord ve Moseley, bu bölgeyi ancak Türkler'in tutabilecekleri sonucuna ulaştılar. Ermenya mandası için geldiler ama, Türkler ile birlikte ele alınmazsa beyhude'dir, sonucuna vardılar. İşte bu mülahazalara binaen, yoksa hayali ve iç propagandaya yönelik "İnönü Zaferi" ve nihayet düşmanın ilerleyişini durdurmaktan ibaret olan Sakarya Savaşı ile değil, bunlar var ve ancak gösterildiği kadar kıymet-i harbiyeyi haiz değildiler, bir tampon devlet arayışında olmakla, 1921 yılının ikinci yarısına geldiğimizde, Londra, Ankara ile uyuşma kombinezonları peşine düşmüştü ve bir kez düştükten sonra, arkası zor olmamaktadır. Masal'lar kaba tarihlerden daha incedirler, okunmaları da zeka istemektedir, Nasreddin Hoca'mn fıkraları paradoks ve ince çelişkilerle meşbudur. Dolayısıyla vulgarizasyona gerek yoktur, böyle bir durumda taraflardan birisini diğerinin casusu veya metbuu görmek ise ahmaklıktır, teyiden yazıyorum. Binaenaleyh ve şüphesiz kimse kimseyi idare etmiyor ve beş taş oynanmıyordu, kurtuluş savaşı, devam etmektedir. Ancak unsurlarında nitelik değişiklikleri görüyoruz ve düzleyicilerin tasfiye ve maksimalistlerin telef edilmelerini bu cümleden mütalaa etmek zorunda kalıyoruz.
148
Düzleyiciler düzlendikçe ve maksimalistler kırıldıkça uyuşma noktasına daha çok yaklaşılıyordu; resmi tarih kıraat edenler bundan habersiz kaldılar. Tekrar dönecek olursak, Wilson dahi, tarih sahnesine yeni gelen Bolşevizm'i bilmiyordu, "manageable" saydığı kesindir. Kemal ve Kazım Paşalar, esasta birbirinden hiç ayrılmadılar, doktriner değildiler ve yararlanmak istiyorlardı. Sınıfi açıdan, Enver'den önce ve daha çok, sosyalizme karşıydılar ve Sovyetler'e doğru her adımda, içerdeki sosyalist elemanları kırmak ve sütunları yıkmak ihtiyacını daha çok duydular. Duyduklarını, en kararlı bir biçimde, yapmaktan hiç geri kalmadılar. İsyancılar, iktidan görünce, en çok yoldaş-isyancılardan korkarlar. Ve korktular. Bolşevikler, iktidara geldikten sonra, nerede ise hiç sosyalist iktidar istemediler. Devamla, sadece elit tabaka da değil, altta da bir düşmanlık göremiyoruz, 1920 yılı sonunda, Bakü'de Zinovyev'in inisiyatifi ve başkanlığında düzenlenen Doğu Halkları Kongresi'nin açılış konuşmasında Zinovyev'in söyledikleri şayan-ı dikkat idi. Zinovyev, Kemal Paşa önderliğindeki hareketin hedefinin, halifenin "kutsal kişiliğini" düşmandan kurtarmak olduğunu belirtmekle, "bu komünistçe bir görüş mü, hayır" deyip saygı ile karşıladıklarını ilave etmektedir. Saygı, iş birliğine kapı'dır. Amma ben, Zinovyev'in konuşmasının bu bölümünün bu paragrafını o kadar önemli bulmuyorum, "kendisine liberal diyen" bir Türk politikacısı ile karşılaşınca, "Türk köylüsünün Bolşevizm'den ne anladığını sordum" diyordu; riyaset kürsüsündedir, liberal Türk politikacısı ise, Zinovyev'e, "biz, genellikle bu kelimeyi, İngilizler'e karşı mücadele etmek ve bize de yardım etmek isteyen kişiler için kullanırız" cevabını vermişti, mühimdir. Gerçekten de öyledir; "Bolşevik demek İngiliz'e karşı olmaktır", bu kadar basit anlaşılıyordu. Yalnızca basit köylü değil, güzide tabakanın çoğu da böyle telakki ediyordu; masalımız için tespit ediyoruz.
149
Bu açıdan baktığımızda, İngiliz emperyalizmine karşı cenge çıkmış olanların dışında Şark'ta, Bolşevizm'in fazla ilgi çektiğini söyleyemeyiz. Lenin'in müsbet işaretlerinin aksine 1905 Burjuva İhtilali'nin de fazla bir heyecan yarattığını mütalaa edemiyoruz. Şark'ta, Rusya'dan esen asıl kuvvetli rüzgar yine 1905 tarihindedir ve Burjuva Devrimi'nin önemli saikleri arasındadır. Bu, Japonya'nın 1904-1905 Harbi'nde Rusya'yı mağlup ve perişan etmesidir. Büyük bir sevinç yarattığını tekrar etmek durumundayım. Şark'ta nasıl mı anlaşıldı; tarihçi Grousset, les repercussions de victoire japonaise furent incalculables en Asie, diyordu ve ben, ikij ayırabiliyorum. Birincisi, Şark Garb'ı yenebilmektedir ve beyaz ırk yenilmektedir. İkincisi, adı duyulmamışlar, o tarihe dek Japonlar'ın esamesi pek okunmuyordu, adı bilinenleri perişan ediyordu; başka bir nefes'tir. İttihatçılar da bu nefesi duydular ve içlerine çektiler, sanki kuruluşlarını Reval Mülakatı'na bağlıyorlar, Büyük Britanya İmparatoru ile Rusya Çarı, Reval'de buluştular ve Türkiye'yi paylaşmakta anlaştılar. Eyüp Sabri, Resneli Niyazi ve Enver, bu sonuncuya "Kahraman-ı Hürriyet" dediler, işte Reval'dan sonra dağa çıktılar. Düvel-i Muazzama'yı ve müstebit idareyi yenebileceklerine inanmaya başlamışlardı. Öte bir yerde, Hintli Roy'un devrim aramak üzere daha Şark'a çıkışı da bundan sonra idi ve bir ilgisini kurabilir miyiz, bilemiyorum, Ağa Han da , "Ali India Moslem League", Tüm Hindistan İslam Birliği'ni yine 1906 yılında kurmuştu. İran'da da Küçük Han, 1906 yılında, jengel'e, Farisi "orman" demektir ve İngilizce "jungle", çıktı ve isyan için hazırlanmaya başlıyordu. Küçük Han'a, Mirza Bozorg'un oğludur ve "bozorg" Farisi "büyük" anlamındadır, "İran'ın Lenin'i" deseler de, Şark'ın Robin Hood'u tabiri daha da uygun düşüyordu. Zenginleri yakaladı, fidye aldı ve aldıklarını fukaraya dağıttı; Şark'ta da vardılar. Boryan'ın 1928 tarihli telifini her daim istifadeyle tetkik ediyorum, v şest vilayetah turyetskoy armenii, Van, Diyarbekir, Bitlis, Erzurum, Muş i Harput, annene sostavlyali po sravneniyu s musul'manami bol'şinsvo naseleniya, isimleri tadat edilen bu altı vilayette, Ermeniler'in müsliimanlardan daha kalabalık olduklarını iddia etmektedir. Tartışmalıdır, ancak daha önemlisi ise, 1878 Berlin Konvansiyonu sonrasında, “Armeniya” sözücüğünün çizildiğini ve zamanev ego Kurditanom, değiştirildiğini ileri sürmektedir.
150
Bu noktayı tekraren not etmeden geçemiyorum; Türkiye Kürtleri'nin Sevr'e karşı ve kurtuluş mücadelesinde Türkler ile neden, et ve kemik misali, birlikte olduklarını açıklamaya mühim yardımda bulunmakladır. Buradan devam ediyoruz. Ermeni asıllı, Sovyet tarihçi Boryan doğru mu hesap ediyor; burada bizi ilgilendirmiyor. Van'da diğer anasır ile Türkler'in toplamına galebe çaldıklarına kesin gözüyle bakabiliyoruz. Baku ise bir Ermeni şehri idi; Baku'nun Ermeni hegemonyasında olması ve tüm Zakafkas'da Bolşeviklerin yalnızca Bakü'de bir güç edinebilmelerini, masalımız açısından dikkate değer buluyorum. Ne müthiş bir transformasyon, Berlin Antlaşması'na kadar "Ermeni" olanlar, Sevr'e ve kurtuluş mücadelesine gelindiğinde, zamanev ego Kurdistanom, Kürt oldular. Demek ki Kürtler, Ermeni'lerden kazanımlarını koruyabilmek üzere, Türkler ile birlikte savaşmak zorundaydılar. Demek ki masallar, gerçekten kaçınılmazlıklar ve zorunluluklara dayanmaktadırlar. Amma ne yazık, yönetici kadrolar, bunu ve zorunlulukların eskiyebileceğini göremediler; belki de görüyorlardı ve görmek istemediler. Görebilselerdi, Sait'in isyanını önlemek için daha özenli olurlardı ve tersini yaptılar ve belki de zorladılar. Masal'ı bir nebze terk ile bir devamlılıktan söz edebilir miyim; Sultan Hamid, bu yola ve ciddiyetle, 1895 yıllarında koyuldu ve 1915 yılında, haleflerinin eliyle, önemli bir mesafe kaydedilmişti. Burada Kürtler'i kullandılar ve Hamidiye Alayları, Kürtler'in Ermeniler'e karşı düzenli birlikleri oldular. Ermeniler'e karşı "kürt rolü", 1945 ve 1947 arasında üniversite gençliği tarafından oynanıyordu ve hedef yeni'dir, bu kez, Tan Matbaası'nın basımında ve Ankara Üniversite Rektörü Kansu'nun makamında, yüzüne tükürülerek, elinden itiramameler alınıp tasfiye edilmesinde, geleneksel hamidiye alayları askerleri, bu kez üniversite gençliği idi. Üniversite gençliği, daha sonra içlerinden cumhurbaşkanları ve maruf gazeteciler çıksa da, bir güruh oldular ve yeni üniversiteyi yıkmayı denediler ve aydınları terörize ettiler. Üniversite'yi soldan sağa döndürmekte bu "sağ terör" hayli mühim idi. Daha sonra ise, üçüncü büyük iç savaşta, hamidiye alayları, "ülkücüler" ile takviyeli "özel kuvvetler" olarak göründüler.
151
İsim ve işler değişti, ama mahiyeti aynı kaldı; devamlılık mahiyettedir. Türkler, birincisi, 1945-1947 ve ikincisi, 1956-1960, üçüncüsü, 1968-1972 ve dördüncüsü 1977-1983, üniversite'ye tahammül edemediler. Moğol sürüleri misali saldırdılar ve üniversiteleri sürülerle doldurunca mesut oldular. Şimdi çok mesutturlar ve o kadar öyle ki çöktüklerini dahi fark edemiyorlar. Bu masal'dır ve masalımızın acıklı yanıdır, artık gözlerimiz kuruduğu için yaş dökemiyoruz. Devam ederken bir soru daha formüle edebiliyorum; acaba, 1915 Tehciri, hemen öncesindeki, Selanik'in kaybını telafi maksadına mil matuf idi, sormak iyidir. Devamında da mübadele var; o halde, en azından, bu bapta, hamidiyen, talatist ve kemalist çizgilerde bir ayniyet ve devamlılık görebiliyoruz. Masal içinde olsa da bilim, öyleyse, hep devamlılıklar peşindedir. Devrimler ise kopuklukları abartmak zorundadırlar. Devamla, ne kadar dolduruldu, Lord Kinros, bir seyyah kisvesinde ve 1950 yıllarında, uğradığı Van'ı hala tenha bir şehir olarak tasvir ediyordu; sanki terk edilmişti. Baku ise 1918 tarihinde dahi bir Ermeni kenti görünümündeydi; hemen gözümüze batan iki özelliği var. Birincisi, o tarihte, Amerika'nın toplamına eşit petrol çıkarıyordu. İkincisi, bütün Kafkasya'da, Bolşevikler sadece Bakü'de bir varlıktılar. Çoğu Ermeni idi ve çok olmamak üzere, Azeri işçi ve bazı aydınlar da, Bolşevizm'e meylediyordu. Bu, bölgenin de Bolşevizm'in de, önemli sorunudur. İşte böylece masalımızın bilmecelerinden birisine çok yaklaşmış durumdayız. Tekrar etmek istiyorum, Bolşevikler, Kafkasya'da hayli zayıftılar. Gürcüstan'da Menşevikler hakimdiler, Ermenistan'da Daşnak'lar ve Azerbeycan'da ise Müsavat tek önemli harekettiler ve bunların hepsi milliyetçi hareketlerdi. Nitekim çok istifadeli ve güvenilir çalışmasında Kazemzadeh, biz Kazımzade diyebiliriz, once the most important rival of the Bolseviks in Azerbaijan was undoubtedly the Müsavat dedikten sonra the Soviets forces was much smaller than either those of the Musavat or the Dashnaktsutiun ibaresiyle de Bolsevikler'in çok geriden geldiklerini teyid etmektedir. Peki öyleyse ya da vaziyet bu merkezdeyse, Kafkasya'nın sovyetizasyonu nasıl oldu; hayli zor bir sualdir. Cevap için de, bir Kopernik İhtilali'ne daha muhtacız.
152
Ermeniler, Bolşevikleri, rusifikasyon ve Musavat'ı turkifikasyon mekanizmaları olarak görüyorlar ve her ikisine de şiddetle karşı duruyorlardı. Gürcüstan'a hakim Menşevikler ise, Savaş sonrasında tam mililliyetçi ideolojiye büründüler ve dış desteklerle birlikte Bolşevikler'e şiddele karşı çıktılar. Azeri Musavat ise kemalistler ile karşı karşıya ve İttihatçılarla yan yana konuşlandılar. Tarihin paradokslarından birisini burada okuyoruz. İkinci paradoksu bunun yanına koymak zorundayız; Sovyet komünistleri, millici komünistlere çok karşıydılar ve nefret ettiklerini söyleyebiliriz. Soğuk Savaş döneminde başta Bennigsen'in çalışmalarıyla, poshumous bir şöhret olan Sultan Galiev en çok nefret edilenlerin başındaydı; Galiev, radikal "komünist" olmasına komünistti, o kadar öyle ki, Küçük Han'ın Sovyet Cumhuriyeti'ni tasvip etmekte ve Küçük Han'ı desteklemekle birlikte, yeteri kadar komünist bulmuyordu. Sovyet komünistlerinden ayrıldığı nokta hem Batı'ya ve hem de işçi sınıfına güvenmemesindedir; Şark'a ve emekçi köylülere bakıyordu. Galiev, Rıza'ya çok karşıydı ve Mustafa Kemal'i ise hiç önemsemiyordu. Bu da, Moskova'ya ters düşüyordu ve ayrıca hem Anadolu'da ve hem de İran'da örgütlenmek üzere temaslar yapıyordu. Bu, ikinci paradoksa giriş'tir. Masal mı, kutu kutudur. Hem Galiev'i ve hem de kemalizmi tutan mütefekkirlerimizi hiç kavrayamadım. Soğuk Savaş'ın araştırmacısıydı, bir Soğuk Savaş süvarisi olarak Galiev'i kamçıladı, Fransızca yazıyordu ve bizde Atilla İlhan'ı çok etkiledi, Bennigsen'den söz ediyorum, amma ne olursa olsun şu tespiti, Moscow's preference for neutralistic moderate regimes
over revolutionary movements in the East underscores the limited nature of the October Revolution from the beginning as well as the inherent Russian distrust of forces which they neither could control nor understand, harikadır; "Ruslar", anlamadıkları ve kontrol
edemedikleri güçlere hiç güvenmediler, Bu güvensizliğin Marksizm'e ağır bastığı durumları biliyoruz,
153
Moskova'nın, radikal millici komünistler yerine, Mustafa Kemal ve Albay Rıza ile işbirliği yapması, kendi doktrinlere tam bir tenakuz halidir. O halde, Moskova'nın, işte bu tarihle, Ankara ile kurduğu dostane ilişkileri, Rusya Marksizmi'nin büyük bir tenakuzu telakki etmede, benim önümde olanlar çoktur. İç Asya'da Galiev, Batı Anadolu'da Ethem, Gilan'da Küçük Han ile zaman zaman işbirliği yaptı; ama geçicidir. İlk fırsatta bunları tek ediyordu ve hem Ethem ve hem Küçük Han'da ve hem de Mustafa Suphi'de, Ankara ve Tahran'ı "terbiye edici" bir potansiyel görüyordu. Bunu şuradan da çıkarıyoruz, Moskova'nın Mustafa Kemal'i ve Rıza'yı desteklediği halde komünistlerin ayrı örgütlenmeleri için ısrar etmelerinin arkasında da bu saik var; ayrı örgütleri ve zaman zaman, Ankara ile Tahran'ı rahatsız etmek üzere harekete geçirmek mümkündür. Buna "terbiye edici" potansiyel adını veriyorum. Bir sorunu daha var, İç Savaş Bolşevikler'in zaferi ile bitince, komünist partileri dolmaya başladı; Sovyetler'e karşı savaşanların da bir bölümü "komünist" oldular. Bu, bu partilerin muhafazakar nitelik kazanması demektir, Müslüman yörelerdeki partiler, Azeri partisi, Gürcü partisi ve çeşitli partilerde Yahudiler, en muhafazakar "komünist" partileri ve partilileri oldular; Moskova, bunun farkındaydı. Millici komünistlerin bu partiler içinde müttefikler kazanmalarından korkuyorlardı. Korkuyorlardı, ama, olanların hepsini bilmiyorlardı; Velidi Togan'ın Bolşevikler'e yenildikten sonra, Çeka peşinde kaçarken, Mustafa Suphi'nin evinde saklanması çok öğreticidir, üzerinde ayrıca durmak zorundayım. Millici komünist mi, her hal ü karda, Rusofob'turlar. Sovyet komünistleri, Rusları sevmeyenlerden çok çekindiler. Ayrıca masalın ileri bir bölümünde değinebilirim, İkinci Dünya Savaşı'nı hemen izleyen zamanda, Sovyetler Birliği'nin Türkiye'den üs ve toprak istediği masalı çok alevli bir sorun haline getirilmişti, acizleri ve sadece sezgilerine dayanarak buna da itiraz etmişti. Şimdi bu itiraz doğrulanmaktadır. Yalnız, Azeri ve Gürcü tarafının, Türkiye'den toprak istemede büyük şamata yaptığını da hiç inkar etmiyorduk. İşte bu şamatayı yapanlar bu muhafazakar ve komünist partideki "millici" kanat idi. Moskova'da Stalin, bunları durdurabilmiştir. 154
İkinci Dünya Savaşı'nın hemen sonunda, Türkiye'den toprak ve hatta üs istenmesine karşı çıkan ve şamataları susturan Stalin, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda ise, so, the interests
of the peoples masses dictate that the demand for secession of the border regions at this stage of the revolution is profoundly counterrevolutionary, "kendi kaderini tayin etme"
ilkesini mutlak olmaktan çıkarıyor ve sınır bölgelerinin Sovyetler'den ayrılma isteklerini ve ayrılmalarını da karşı-devrimci ilan ediyordu. Demek ki, Ermenistan ve Azerbeycan ve Gürcistan, sovyetize edilmek durumundadır. Aksi, karşı-devrimcilik'tir. Ama nasıl ve Bolşevikler çok zayıftılar. Artık bu masalda sıra Halil Paşa'da, Kut-ul Amara Kahramanı ve Kurtuluş Savaşı'nın doğal lideridir. Mustafa Kemal'in, liderlik yarışında en tehlikeli rakibi saydığını söyleyebiliyorum. Diğer taraftan, Enver'in amcası olmakla, hatıratına "bitmeyen savaş" adını koyması da şayan-ı dikkat idi; Enver'in amcası Halil de, yenilgiyi kabul etmiyordu, maksimalist diyebiliyoruz. Kafkasya'da mücadele ederken, Kazım Paşa'dan iki şifre aldığını söylemekle hatıratına derç ediyor ki birisi şudur; "sizin, Enver ve Nuri Paşalar'ın, şimdi başta gelen
vazifeleriniz, Sovyet idaresini Türk hududuna kadar ulaştırmak olmalıdır. Bu yolda yürünmesi lazımdır, aksi takdirde hareket edilecek olursa, bu başkalarının durumuna yarayacaktır." Çok enteresan, "Sovyet idaresini, Türk hududuna kadar ulaştırmak"
formülasyonunu burada buluyoruz. Doğru mu, inanmak zor olsa da inanmak zorundayız.
Başka bir şifrede de, Kazım Paşa, "bu durumda Nuri Paşa'nın, Bolşevikler'e karşı Dağıstan'da cephe alması teessüfe şayandır" deniliyordu; Nuri, Halil'in diğer yeğeni ve Enver'in kardeşidir. Kafkasya İslam Orduları komutanı idi ve Bakü'yü almıştı. Her yerde, Bolşevikler ile savaşıyorlardı ve özellikle Azerbeycan'ın sovyetize edilmesine itiraz ediyorlardı. Maksimalist'tir. Kafkasya'yı kemalistler sovyetize ettiler. Güzel, yeni çalışmalarda, belki de Tezler'in rüzgarıdır, bu noktada ittifak var. Nitekim Doktor Gökay, "Turkey Between Russian Bolshevism and British Imperialism" nam kıymetdar eserinde, Sovyet kaynaklarına da vakıfen, "Kemal urged, the Turks should do everything in the Caucasus to facilitate the Bolshevik control of the region" tespitini yapıyordu. 155
Bu bir direktif idi ve General Veysel Ünüvar da, o tarihte binbaşı, "Kurtuluş Savaşında Bolşeviklerle Sekiz Ay" başlığında topladığı hatıratında, Azerbeycan'ın bolşevizasyonu sırasında, emir gelince, Bolşevik subay işaretler taktıklarını ve birliklerinin adını da, "İnkılabı Türkiye Şark Cephesi Kızıl Müfrezesi" olarak değiştirdiklerini de haber veriyor. Benzer haberleri, Profesör Sonyel ve Profesör Dumont'un kitaplarından da alıyoruz. Öyleyse masalımızın bu faslı hayli sahih olmakla inanmak zorundayız. Binbaşı Ünüvar'ın, muhtasar amma kıymetli hatıratına ilaveten Azerbeycan'ın mühim komünist şeflerinden Bagirov da "Bakü'deki Sovyet darbesinin hazırlanmasında
Bolşevikler'e yardım eden Mustafa Kemal yanlısı Türk subayları, askerleri ve memurları vardı" yollu yazmıştır. Azerbeycan'da Sovyet düzeni kurulduktan birkaç gün sonra Kirov ve Orconikidze, Lenin'e gönderdikleri raporlarında, "Türk askerleri ve subayları Bakü'deki devrim yararına son derece etkin bir rol oynadılar" diyordu. Musavatist hükümetin yolunu kesen ve yakalanmasını sağlayan da kemalistler oldular. Stalin'in karşı-devrimci tabir ettiği Azerileri, maksimalistler kurtarmak istediler ve minimalistler ise derdest ettiler. Paradoks ile trajedileri ayıramadığımız haller de var. Maksimalistler ile minimalistler arasındaki çatışmanın en keskin olduğu cephelerden birisi işte Kafkasya'dır. Bu ise, başlı başına bir açıklık olmakla masalımızın en zor kapısından içeriye giriyoruz. Şimdi yüksek bir aydınlık var. Büyük Britanya İmparatorluğu, düzleyicilerin düzlenmesinden yanadır. Çünkü düzleyicilerin anti-emperyalist olmaları bir yana hepsinde İngilizler'e karşı kin var. İttihatçılar'dan "bitmeyen savaş" düsturunu benimseyenlerde, Küçük Han ve Galiev'de bu kin çok şiddetlidir. Ancak Sovyet tarafı da, bunlarla bir süre oynadıktan sonra, bu millici komünistlerin ya da Digard ve çalışma arkadaşlarının tespitiyle, bu panislamiste, nationaliste, popüliste veya cryptocommuniste'lerin düzlenmesini tercih etmiştir. Aradaki farkı oyun zamanında, "teneffüs" buluyoruz. "Teneffüs" mü, soluk alma olup tamamen ihmal edemiyoruz.
156
Fransız yazarlar, Küçük Han'ı "Kripto-Komünist" sayıyorlar ve ben de bu sayımı genişletiyorum. On Yedinci yüzyıl İngiliz devrimcilerini hatırlıyoruz, hepsi embriyonic aşamada komünist idiler, "Gizli Komünist" denebiliyor ve dinselliğe had safhada bulaşıktılar; kuşkusuz, ezcümle, Çerkez Ethem'i de kripto-komünist telakki etmeyi münasip buluyorum. Çerkez Ethem, Ankara'nın Sovyetler ile bir antlaşma ve Sovyetler'in de Londra ile uzlaşma görüşmeleri sırasında tasfiye edilmişti ve Küçük Han ise Sovyet-İran ve Sovyet-İngiliz antlaşmalarından hemen sonra ortadan kaldırılıyordu. Düzleyicilerin düzlenmeleri ile Londra'yla uzlaşma arasında bir ilişki çıkabiliyor; abarttığımızı sanmıyorum. Bir de şu var, Halil Paşaya güvenecek olursak, Kazım Paşa, sovyetizmin açıkça Türk sınırına uzatılmasını istiyordu; bunu gerçekten şifre'ye döktü mü, bilemiyorum. Amma icraat bu merkezdedir ve Şark'ta Sovyetler ile komşuluk realize edilmişti. Cenup'ta ise, Musul'un hediye edilmesine razı olmakla Büyük Britanya ile komşuluk perçinleşmişti. Bu, sınırları, Düvel-i Muazzama'ya dayadığımız anlamındadır. Şimdi soru şudur; Küçük Han ile bir temas var mıydı, pek kuşku duyamıyoruz. İran'da olabilir, bilmiyorum, Küçük Han hakkında, Batı dillerinde en eski ve belki de en değerli bilgilere ulaşmış haldeyiz, 1920 Sonbahan'nda, Revue de Monde Musulman Dergisi'nde yayınlanmış, yazarı sadece Martchenko olarak kaydedilmektedir. Müstear mı, bunu da bilmiyoruz; amma içinden olduğu izlenimini vermektedir. Ve hem Ethem'in ve hem de Küçük Han'ın prestijlerinin yüksek olduğu bir zamanıdır. Bu tarihte toplanan Doğu Kurultayı, İrani komünist Sultanzade'nin teklifi üzerine Küçük Han'a bir mesaj gönderme kararını alıyordu. Martchenko'nun tebliğinin bu tarihe yakın zamanda kaleme alındığını çıkarabiliyorum. Ethem ile Küçük Han arasında çok büyük bir yakınlık kurduğum kesindir. Küçük Han bir vaiz ve Ethem ise bir küçük zabit idi. İkisi de fukaradan yana, zenginlere sevgisiz ve İngilizler'e düşmandılar. Ethem ile bağlantılı görülen Eskişehir'deki "Yeni Dünya" komünizandı ve "yoldaş" sözcüğünü hitap sekli olarak seçmişlerdi.
157
Burada komünist fırkaların hangisinin "resmi" ya da sahte ve hangisinin "sahih" olduğunu önemsememeyi öneriyorum. Çünkü sahih'ler sonra "kemalist"! ideolog oldular ve sahte'ler kayboldular. Demek Ethem'e partizanları! "yoldaş" diyorlardı, Ethem de "devrimci" yöntemler uyguluyordu, savaşın finansmanını zenginlere yüklüyor ve yolsuzları, karargahının önünde astırıyordu. Bu kadar benzerlik yeterlidir. Peki neden Küçük Han ölçüsünde olsa da parlamadı; güzel sorudur, üç cevap arz edebiliyorum. Birincisini, Martchenko'dan ödünç alıyorum, "La Perse, qui est l'Espagne de l'Asie", diyordu ki, müthiş bir formülasyondur. "İran, Asya'nın İspanyası'dır" ve bölgeşovenizmi ile söyleyecek olursak, "İspanya, Avrupa'nın İranı'dır" ve her zaman patlamaya ve kıyama hazır olduğu anlamındadır. Bu yakıştırma ise en çok Küçük Han'ın memleketi Gilan ve Rest için doğru idi; önce toprakların verimini karşılaştırıyoruz. Şimdiki Türkiye'yi bırakıyorum, Güney ve Doğu Asya isyancı olabilmiştir, fakat, Ethem'in bölgesi, Batı için sadece miskindiler diyebiliriz, İsmet Paşa'ya izafe edilen, kurtuluş zamanında, halka gideceklere,! dikkatli olun önce isyancıları keserler, anlamındaki rivayeti yok sayamayız. Kazım Paşa, İzmir'in işgali üzerine sergilenen tepkisizliğe lanet okuyordu, İttihatçılar, teslimiyetçi Batı'yı ayağa kaldırmak üzere çareler arıyordu. Kemalistler, İstiklal Mahkemesi'ni uyuşuk ve kurtuluş savaşı kaçkını askerlerin boynunu koparmak için kurdular. İkincisi, Küçük Han, Resti idi, İrani'ler Kilekler'e, Gilan da deniyor, "Resti" diyorlar, Hazar'ın zengin petrol yataklarını tutan Gilan'lılar, Farisi konuşuyorlar, amma İrani sayılmıyorlar. Küçük Han, genç yaşından itibaren ilerici ve devrimci hareketlere karışıyor, bizim Meşrutiyet'e denk düşen Anayasa Devrimi'nde de var, geniş açıdan bakıyor, zenofob olduğu kesin, Ruslar'ı ve İngilizler'i ülkesinden kovmak üzere savaşıyor, İngilizler bir millici politikacıyı tutuklayınca Binbaşı Noel'i ve konsolosu jengele kaldırıyor ve sonra takas ediyor. Fransız araştırmacılar, "maquisard jangalais" tabir ediyorlar, bunu asıl, İkinci Savaş'ta işgalci Alman faşistlere karşı savaşan mukavemetçiler için kullanıyorlardı, çoğunluğu komünist olan rezistans'çılara "maquisard" derler, maki'den geliyor; Küçük Han, sabırlı ve kurnazdır. Kayboluyor ve tekrar çıkıyor; uzun erimli bir devrimcidir.
158
Ethem, böyle bir tarihten mahrumdu. Teşkilat-ı Mahsusa'dan olduğunu biliyoruz; Enver Teşkilatı Mahsusa'yı, Şark'ta ve Müslüman topraklarda ihtilaller yapmak üzere kurmuştu. Pogosyan, bunu, Turyets-kiy voenno-strategiçeykiy plan, predusmatrival takje
ispol'zovanie intısurnıanskih naradov dlya organizatsü vosstaniya protiv stran an-tıınlı, s tzel'yu sozdaniya "Velikoy Turtzii", açıklıkla not etmektedir; Birinci Savaş'ta temel strateji, "Büyük Türkiye" oluyordu. İsyanlar ve ihtilaller hazırlamak esas'tır ve Pogosyan da, "dlya organizatsi-vosstania" sözüyle bunu belli ediyor; bununla, Mısır'ı tekrar almak bir yana, s tzel'yu zahvata Kavkaza, Povolj'ya, Sredniy Azü, İrana, Afganistana i Severnoy Indii,
burada isyan bölgesi çiziliyor, Kafkasya, Volga Boyu, Orta Asya, İran, Afganistan ve Kuzey Hindistan'ın zaptını hedef alıyordu. Ethem de buradadır.
Teşkilat-ı Mahsusa şefi Ethem ve Ethem ile Kılıç Ali gibi küçük zabit, Teşkilat-ı Mahsusa'dan Osman Dede'm misli Kafkasyalı Kuşcubaşı Kşref in anlattıkları da bu yöndedir. Anadolu'dan önce Trakya'da "Muvakkat Cumhuriyet" kurmada Eşref ile kardeşi Hacı Sami çok büyük işler başardılar; yaman ihtilalci Hacı Sami'nin Enver'i İç Asya'da savaşa ikna ettiği rivayeti de var. Özel savaş ve isyan mimarı Eşref, Hindistan'a kadar uzanmak istediklerini de teyid etmektedir, uzanamadıysa eli değmemiştir. Sonra mı, Eşref bir çiftlikte yaşamaya razı oldu, bir yabancı bir Amerikalı olmasa belki hatıratını bile anlatmaya cesaret etmezdi ve Hacı Sami ise, kendisine yasak topraklara, Türkiye'ye, girmek isterken sınırda öldürüldü. Bunlar, hep, maksimalisttiler ve Ethem dahil bir tarih yazamadan tasfiye edildiler. Doktor Stoddard'ın eserinde "Eşref Kuşçubaşı and the Role of the Teskilat-ı Mahsusa in the Campaign against Egypt" bölümü bahusus mühimdir. Öyle anlıyoruz, bu maksimalistler islam nüfuslu yerleri bir t't'iık meydanı sandılar; gözlerini kırpmadılar ve artık seçtikleri zemini biliyoruz, fakat, kaç kişi ve kimler, işte bunu bilmiyoruz. Bildiğimiz, Doktor Stoddard'ın listesinin natamam olduğudur ve Cumhuriyet, tamamını bilmeyi ise hiç istememektedir. Teşkilat-ı Mahsusa efradı ve bahusus tarihi bilinirse, resmi tarihin "macera" dediklerinin "Büyük Türkiye" cengi olduğu anlaşılabilecektir, kaygı bu olabilir; minimalistler, bilmeyi hep reddettiler.
159
Minimalizm, eninde-sonunda, obscurantizm'dir. Üçüncüsü ise cevap değil ve sual'dir, acaba bir tarih yazılmaması için mi, erken tasfiye edildiler; isyana zorlandığı kesindir. Emr-i vaki ile sonu belli isyana mecbur etmek, Şark'ta tasfiye yollarından en mü¬himi ve başarı şansı en yüksek olanıdır. Ethem meselesinde de bunu ve evvela acizleri deşifre eylemişti;bu deşifrasyonun akabinde, "hain değildir", ilanatında bulunmuştu. Bir başka vesile ile, daha yakın za manlarda, isyana sürükleyip düşmana ilhak ettirmek oyunundan sc ederek buna "Çerkez Ethem Oyunu" adı dahi vermiştir. Bu oyunu deşifrasyonu bildiğimden beni hiç kimse prematüre isyana tahrik ede¬mediler ve Ethem'de has çıktı, kurşun değil lastik sapandan bir taş b le sıkmadı, tevekkül gösterdi, canını kurtarmak ile yetindi. Ama tas ye için bu yetmemektedir, "hain" demeye mecburdular; masall mecburiyetleri de yazmaktadırlar. Ama masallara inanmamak hürriyeti de var. Gizli tarih ise can-veren'dir. Küçük Han çekildi ve tekrar çıktı. Ethem çıkamadı. İşte şimdi Nur Tarih'inden bir rivayet aktarmamın zamanıdır; Rıza Nur, şunları da yazıyordu: "Mustafa Kemal, Ethem'in kazandığı şöhreti bir türlü hazmedemiyordu. İçini
kurtlar yiyordu. Ethem'i kendisine tehlike görmeye başladı. Onu imha fikrine düştü. Ali Fuad'ın Ethem ile beraber olduğuna kani idi. Ordu Kumandam Ali Fuad ve Ethem'in kuvvetleri o vakit Şark Cephesi müstesna yegane kuvvetti. On bin kişi kadar idiler."
Mukayese için veriyorum, Küçük Han iki bin askere sa hipti, demek ki kıymet-i harbiyesi var. İnkar edemiyoruz.
Güzel, ancak, iki sual karşımıza çıkıyor, bu tespite değer biçecek miyiz, birincisi budur. Peki, Ethem'in şöhretini hazmedemeyen neden j İsmet Bey olmasın, ikincisi budur ve Ethem ile aynı zeminde savaşan' İsmet Bey idi. Nitekim "Fiktif İnönü Zaferi", Ethem'in tasfiyesi ile, zaman planında, içiçedir. Son nokta ise şu olabilir, bu da bir masal'dır. Bu kadar erken tasfiyeye, ki Mustafa Suphi'ninki ile, eş zamanlıdır, hayran olmamak elimizden gelmiyor, ne büyük cüret'tir, bunu görebiliyoruz. Bunu ve de "İnönü Zaferi" fiksiyonunu deşifre ettiğimde, hiç mahkum etmiyorum, oyunlar repertuarının zenginliğine methiye düzüyorum. 160
Minimalist denebilir, amma, mükemmel senaryolar yazdıklarını hiç inkar edemiyoruz. Belki de minimalistler olmasa, "Küçük Türkiye" olmazdı. Olur muydu, sorular güzeldir, amma, bu saçma'dır. Tarihi yazabiliyoruz, amma, yeniden yaşayamıyoruz. Ve sadece kuruyoruz. Dolayısıyla tarih yazımı, Einstein'ın biliminden çok daha rölativite yüklüdür. Ancak iradenizde, görecelik yoktur ve daha doğrusu yoksa, irade var. Öylesine erken ve riski çok yüksek tasfiyeler müşahede ediyoruz; beki nasıl değerlendireceğiz, her teşhis, bir izah davetiyesidir. "Kıssa-Itlan hisse" deyişi de bu anlamdadır; bir izah, kendilerinden çok emin fclmalarıdır. Sanmıyorum, muhtemelen hala "muvakkat hükümet" bi-Bncindeydiler, açılan yolda tereddütleri vardı ve buna ilaveten Kazım Paşa-Mustafa Kemal Paşa ikilisi, her türlü rekabete karşı olmakta hep Birleştiler. Çok erken bir demde yapılan Halil Paşa-Mustafa Kemal Paşa mülakatı, bu bapta, hayli açıklayıcıdır, Kemal Paşa'nın işin başından itibaren en kuvvetlileri bugünkü Türkiye'nin dışında tutmak istediğini görebiliyoruz. Kemal Paşa'nın Amasya öncesi çok rölativite yüklüdür. Yüklü ise zayıftır, bunu çıkarıyoruz. Resmi tarih, zayıfı güçlü göstermektedir. Gizli tarih, gizli güç'ü açıklamaktadır. Buradan devam ederken, Küçük Han ile irtibatları olduğu hususunda artık şüphemiz kalmadığını tespit edebiliriz. Kaldı ki, Küçük Han hakkında en güvenilir kaynaklardan birisi saydığım Martchenko, Küçük Han Hareketi'nin, pek çok noktada, İrlanda ve Hindistan'dakiler ve celui de Kemal Pacha et de ses contingents nationalistes turcs, Kemal Paşa hareketi ile millici Türk birlikleri ile, eşgüdümlü ve birlik içinde, coordonné et combiné, geliştiğini haber veriyor. Bu önemlidir; umma, buradaki "Kemal Paşa" sözcüğünü umum millici Türk hareketleri olarak anlıyoruz. Çünkü, o zaman ve uzaktan bakıldığında, şimdibile, bizim işaret ettiğimiz tefrik yapılmıyordu. Uzaktan bakıldığında hepsi Kemal Paşa Hareketi'dir. Kaldı ki aynı Martchenko, Küçük Han'ın, Bağdat'ın düşüşü tarihinde, Enver Paşa ile görüştüğünü de not etmektedir.
161
Bu haberlerin sıhhatinden şüpheye düşmemiz, için bir sebep bulamıyorum ve şunu da ilave edebiliyorum, bu dünya o tarihte belki de Bolşevik Devrimi'nden sonrakinden daha da "enternasyonalist" idi, birbirlerini biliyorlar ve buluyorlardı. Hem Türkçe bu dünyada muhavereyi temin edebiliyordu ve hem de elit olanlar Fransevi lisanına vakıftılar. Kaldı kî İttihat ve Terakki, savaşı kaybetse de prestijini kaybetmedi; Rusya'nın garbında da şarkında da ihtilalciler "İttihat ve Terakki" adıyla ihtilalci cemiyetler kuruyorlardı. İrani ihtilalciler de darda olduklarında İttihat ve Terakki'li refiklerine imdat işareti gönderiyorlardı; burada malumatımız hakikidirler. Enver'in Mustafa Kemal'e gönderdiği 29 Eylül 1920 tarihli mektup, bütün bunları teyid etmekte ve daha ileriye gitmektedir. Bu mektupta, Enver'i, Küçük Han'ın Ağabey'i rolünde görüyoruz; önce, Kuzey İran'a, giren Sovyet askerlerinin yağmacılık yapmalarının Küçük Han'ı rahatsız ettiğini öğreniyoruz, Küçük Han, ittifaktan ayrılıyor ve Enver'in sözleriyle "vaz'ı muhalefet olmaya mecbur" kalıyor. Enver, bundan sonra da, "mamafih Küçük Han'a da yazılan mektupta aradaki su-i tekeffürü kaldırarak menafi-i umumiye için çalışmasını bildirdim" diyor, nasihati ihmal etmediğini çıkarıyoruz. İlişkileri var. Küçük Han'ın hareketinin adı "İttihad-ı İslam" idi; ancak, İttihat ve Terakki'den daha fazla pan-islamist veya Leveller'lerden daha ileri dindar olduklarını söyleyemeyiz. Küçük Han, her daim, Sünniler ile Şiiler arasında birlik peşinde koşuyordu ve hem kadın-erkek eşitliğini, ve hem de devlet işleri ile siyaset'i, dinden ayırmayı müdafaa ediyordu. Ve Martchenko'nun bize verdiği bilgilere göre, programında "raprrochement de la Perse et de la Turquie" maddesi , "Türkiye ve İran Yakınlaşması" açıkça yer alıyordu. Bu, 1920 yılı için, çok ileri ve hül-yalı bir adım'dır. Diğer taraftan K.M. Ahmad, Kurdish during the Fist World War nam eserinde Jengeli Hareketi'nin multi-ethnic mahiyetine haklı olarak işaret etmektedir; Küçük Han'dan sonraki ikinci adam Halu Kurban olup bir Kürt idi. Tabanda çok Kürt köylü ve yukarıda başka Kürt şef vardı; Doktor Ahmad, Birinci Savaş sırasında hem Almanlar ve hem de Türkler'in Gilan bölgesinde aktif olduğunu da haber veriyor. Ahmad, Türk Ordusu'ndan Yarbay Hüseyin Tebrizi'nin, bu bölgede, Rusya'ya karşı savaştığını da eklemektedir; Jengeliler ile birlikte demiyor, ama, öyle anlıyoruz.
162
Diğer başka kaynaklardan da, Jengeli gerillalarını, Türk ve Alman subayların eğittiklerini öğreniyoruz. Programlarında, "İran İranlıların" ve "Toprak İşleyenin" maddeleri önemli bir yerdedir. "Fukaralar Yaşasın" ve "İngilizlere Ölüm" ile "Sonuna Kadar Savaş" sloganlarını da buluyoruz. Diğer yandan, Tahran'da Şah'ın sarayını, Rus Kosak Birliği savunuyordu ve Rıza'nın yükselişinde ilk merdiven bu saray muhafızlarının komutanlığı idi. Küçük Han ise hem Ruslar ve hem de İngilizler ile ölümüne bir savaş için yeminlidir ve bu nedenle Kosak Birliği'nin lağvını da programına koymuştu. Böyle bir programla, komünistlerle işbirliği yapmaktan çekinmedi ve Sovyetler, 1920 yazında, Enzeli'ye kızıl ordu birlikleri göndererek İran "Sovyet Cumhuriyeti" kurunca, buna da katıldı. Artık, hükümetiyle, zirvededir. Küçük Han Hükümeti'ni Moskova, "Kardeş Hükümet" olarak karşıladı, 16 Haziran 1920 tarihli İzvestia, Doğu'daki bu yangını selamlıyordu. 20 Haziran 1920 tarihli Krasnaya Gazyeta'da ise Sultan Galiev yazıyordu, Küçük Han'ın yaptıklarını, Doğu için, bir başlangıç sayıyor ve devrimci heyecan ile gözüpek partizanları kutluyordu; Galiyev, daha komünist olmalarını da istemektedir. Masalımızda bu da var, eksik kalmamasını istiyorum. Bundan sonraki gelişmeleri şöyle özetleyebiliyorum. Bir, bizimkine yakın bir zamanda, İran, Moskova'ya elçi gönderdi, Ekim Sonu-1920 tarihindedir. İki, bizimkine yakın bir tarihte, Şubat Sonu-1921, Sovyet-İran Dostluk Antlaşması imzalandı. Üç, Nisan Ayı'nda, Sovyet Elçisi Theodore Rothstein, Tahran'a geldi. Dört, 1921 Mayıs başında, Ankara'da Tokat Mebusu ve arkadaşları mahkum edildiler, bu Yeşil Ordu'nun lağvı ve Halk İştirakiyun Fırkası'nın yasaklanması anlamına geliyordu. Yine aynı ayda, Sovyetler, önce Küçük Han'a bütün yardımı kestiler ve 30 Mayıs 1921 tarihinde de, Kızıl Ordu'yu çektiler. Bundan sonra da Albay Rıza gitti ve Küçük Han'ın kafasını kesti; Gilan'ı zaptetmesi kolay olmuştur. Digard et la, le Jangal avait ete definitivement vaincu en decembre 1921 apres la mort de Mirza Kuchuk Khan, yollu yazıyor. Bundan da sonrasının da kolay olduğunu biliyoruz. Düzleyicileri düzlediler. Merdivendedirler.
163
MUSTAFA SUPHİ VE ENVER PAŞA Manabendra Nah'ın, sosyalist edebiyatta "Roy" olarak biliniyor, Roy'un, hülya ve düş kırıklıkları ile dolu ve hep heyecan veren hayalının incelenmesinden, acaba, devrimci antiemperyalizm ile komünizm arasındaki yolun çok kısa olduğu sonucuna varabiliyor muyuz; adının sadece Lenin ile polemiklere hapsedilmesinden hep acı duydum. Millici bir felsefe ile başladı, komünist oldu ve duramadı, hümanizme kaydı, orada kaldı; dolayısıyla ne İsa'ya ne de Musa'ya yaranabildi. Hiç cemaatı olmadı ve belki de tüm acunda, bütün cemaatsizlere cemaat olma hevesinden bir türlü kurtulamayan acizlerinden başka tetkik eden de çıkmadı. Ne yapalım, yapılmayanları yapmak türünden bir meslek edindim. Ne müthiş gözlemleri var, Enver'i sevdiğini anlıyorum, çok yakışıklı olduğunu ve kibar bir Fransızca konuştuğunu not ediyordu. Harold Armstrong da benzer izlenimleri naklediyor, kim mi; Kut'ta esir düşen İngiliz subaylarından, İstanbul'a gelinceye kadar perişan oluyor, kötü bir revirde, Enver orayı ziyaret ediyor; ufak-tefek, temiz ve yakışıklı buluyor, kendine büyük güveni ve sonsuz cesareti var, bunları yazıyor. Öyle ki beğeniyor, ama birden başına gelenlerin tek sorumlusunun karşısındaki Enver olduğunu akıl ediveriyor, Enver'in geçmiş olsun dileklerine, esir Türkçesi ile, "defol" cevabını veriyor, "şeytan yüzünü görsün", bunu da eklediğini okuyoruz. Enver mi, hiç etkilenmiyor, Fransızca olarak, kibar davranmadığı için üzüntülerini ifade ediyor ve Harbiye Nezareti'ndeki hapishaneye naklini emrediyor. Bunun iltifat ve lütuf olduğunu öğrenmekte gecikmiyoruz, Bekir Ağa'ya nakledilmektedir. Ama Roy, hiç lutüfkar ve sonraki itikatı ölçüsünde hümanist davranmıyor, Enver'i Lenin'e Roy ihbar ediyor. Kararı Lenin veriyor, ölümü, bu yoldandır. Kemalist hareket için, neither a Pan-Islamist nor a Pan-Turanian teşhisi, Roy'a aittir. Bu, bu masal için icat ya da ithal ettiğimiz niteleme ile "maksimalist değiller" demektir ki, doğrudur. Minimalist bakışın, pan-islamizme de pan-turanizme de ihtiyacı yoktu; bunu görebildiği için kutlamamız yerindedir. Ayrıca Roy, 1919 yılını, Rusya İhtilali'nin en kötü yılı olarak değerlendiriyor; bu nedenle, her yerde ve çevrede devrimci hareket ve yoldaşlar arıyorlardı.
164
Normaldir; bir yıl sonra da arıyorlar, fakat, bu kez, mutedil burjuva-devrimciler peşinde koşuyorlar. Soğuk Savaş propagandistleri, Roy'a ihtiyaç duymadılar, o zamanda, pour l'Orient, Bennigsen vardı, 1919 Türkiye'sini devrimci potansiyel ve zenginlik açısından, 1917 Çarlık Rusyası'na benzetmektedir. İçerde, 1919 yılında, Türkiye İşci-Köylü Sosyalist Partisi'nin kuruluşundan söz ediyor, Spartakus'lardan etkilenmekle beraber Leninist yönelişe sahip olduğunu da eklemektedir. Dışarıda, Kafkasya'da, savaşın başlarında esaretten bir komünist olarak çıkan Mustafa Suphi, esir yoldaşlarından bir komünist parti ve bir kızıl tugay kurma hazırlığına başlıyor . Koz'min, 1922 yılındaki bir incelemesinde, turyetzkie spar-takovtzı uçastvovali, Türk spartakovyets'lerin Bakü'de kurulan Türkiye Komünist Fırkası'nda da yer aldıklarını ve ikisinin, Mustafa Suphi ile birlikte boğularak öldürüldüklerini kaydediyor; demek o zamanlarda, spartakovyets olmak önemlidir. Sık sık görüş değiştirdiğinden kuşku duymuyoruz, sadece "W" imzasıyla yazan bir kaynak, "fils de Ali-Bey, Vali de Janina", bilgisini veriyor, Yanya Valisi'nin ve Samsun Belediye Başkanı'nın kızı Memnune'nin oğludur, Paris'te üniversite tahsili görmüştü. W'ye göre Meşrutiyet Devrimi'nden sonra, Paris'te, sık sık mevzi değiştiren yaşlı zengin ve çapkın Şerif Paşa ile Meşveret-i Milli Partisi kuruyor; Şerifin Kürt olduğunu o zaman bilmiyoruz. Şerif de, yasak olmamasına rağmen, kurtluğunu sonradan açıklayanlardandır. Suphi çok parti değiştiriyor, İttihat ve Terakki'li de olmuştur ve sonra da sert bir muhalif görüyoruz; Sinop Kalebent'ine gönderilmesi bu nedenle idi. Ünlü de olsa, Sinop Zındanı'nda kalacak adam değil; Karadeniz'i aşıyor ve bir kez aşabiliyor, ne yazık, bir defa aşabiliyor ve ikinci kez, iradesi dışında açıldığında boğuyorlar, ilkinde, Rusya'da Bolşevikler'e katılıyor; kısa tercüme-i hali işte budur. Bizi bundan sonrası daha çok ilgilendiriyor. Geliyoruz. Mustafa Suphi, "iyi" bir komünist mi; sual güzel, ama, "iyi" komünist ne demek, bunu bildiğimizden eminim değilim. Türkiye'de resmi "komünist" tarih, Suphi'yi göklere çıkarmaktadır, Suphi Yoldaş'ı göğün yedi katının da üstüne koyuyorlar, buna seviniyoruz, bir büyük komünistimizin olmasını iyi buluyoruz, ancak nedenlerini pek okuyamıyoruz.
165
Kaldı ki mühim işler yapmasına fırsat vermediler ve boğdular. Bolşevik Parti'ye bağlılık ise, Suphi hiç bağlı olmamıştır. Velidi Togan, sovyet gizli polisinin takibindeyken "Ben Bakü'de Türkiyeli komünist Mustafa Suphi'nin evinde kaldım" yollu yazıyor ki, bu Suphi'nin cesur olduğunu da haber vermektedir. Roy, ihbar ediyor ve Suphi saklıyor; "o komünist ise de Rusların Şark siyasetini beğenmiyordu"; bunu da Validov'tan öğreniyoruz. İyi mi, bunu bilemem, bizim masalımızda Suphi çok yüreklidir. Bizim masalımızda Suphi, iyi okumuş, aydında okumanın sınırı olmadığını bilen, hep arayan, hep mücadele eden iyi bir solcudur. Daha fazlasını söyleyemiyorum, amma, bu zaten çok fazladır. Bir, kemalistlerin büyük katkısı ile Azerbeycan sovyetize olunca Gence Azerileri kıyam ettiler ve komünistler kanla bastırdılar. Suphi'nin Türkiye Komünist Partisi reisi olarak buna itiraz ettiğini ve bir tetkik heyeti kurduğunu biliyoruz. İki, Azerbeycan Komünist Partisi, Yeni Dünya'nın yayınlarını muhtemelen yanlış ve tehlikeli bulmuştu; Suphi, cevabi yazısında, tenkidlere itibar etmediğini bildirmiştir. Üçüncüsü, Doğu Kurultay'ında kenardadır. Demek ki Sovyet Komünistleri tarafından sevilmiyordu; Togan, Suphi'nin, bu yönde şikayetleri olduğunu not ediyordu. Önce anti-emperyalist, sonra Bolşevik, Lenin ve Stalin'in polemiklerinde Validov, daha sonra anti-bolşevik ve Türkiye'de Türkçü, İkinci Savaş sırasında, Turancılar Davası'nda Albay Türkeş ile birlikte tutuklu, mühim tarihçilerimizden Zeki Velidi Togan, hatıratında, bazen evinde dese de, "Sovyetler, benim bir Komünist Parti Merkezi'ne yerleşeceğimi hiç zannetmediklerinden, burası benim için sağlam bir kale idi" haberine bakacak olursak, Parti merkez binasında saklanıyordu. Muhtemelen aynı zamanda Suphi'nin eviydi ve Suphi, arananları parti merkezinde misafir ediyordu ve başkaları da vardı; her halde bilmeseler de sezmiş olmaları ihtimal dahilindedir, Sovyetler'in, Suphi'yi değil de, Türkler'den bazılarını has komünist saydıklarını çıkarabiliyoruz. Mustafa Suphi'yi de "millici komünist" tasnif edebiliyoruz.
166
Bunların çoğu ya millicilikle ya da komünizmde kalmadılar; Suphi ise hayatta kalamadı, acı duyuyoruz. Mustafa Suphi gelirken Ali Fuad, Moskova sefiri olarak, gidiyordu; kötü fal, diyebiliriz. Kim gönderiyordu; daha sonra bazı komünistlerin, Şerif Manatof misali, "gitme dedim" söz ya da imalarını biliyoruz, reddedemeyiz, ancak ciddi seferine ciddi bir engelleme olduğunu söylemek zordur. Lenin'in "Çocukluk Hastalığı", Lenin'in bakışında, Nisan Tezleri'nden sonra ve ters yönde bir dönüş ifade ediyordu, "Nisan Tezleri" sola ve "Çocukluk Hastalığı" sağa keskin virajlardır; artık bir yıl önce itilenler şimdi çekiliyordu ve ılımlı solcular ile mutedil burjuva-demokratlar itibarlı idiler. "Cordone Sanitaire" dediler, "tampon Devlet" daha açıklayıcıdır, Moskova da, sovyetize edilen Kafkasya'nın ötesinde, Moskova'ya hayırhah ve o zamanın emperyalizmi olan Büyük Britanya ile sorunlu devletler arıyordu. Mustafa Suphi'nin değerinin indiği bir zamandır. Peki Mustafa Suphi Vakaı'ndan ne öğreniyoruz, kıssadan hangi hisse'yi çıkarmak durumundayız, Kazım Paşa Hazretleri'nin de yaman bir hudut muhafızı olduğunu ayanbeyan görüyoruz; Mustafa Suphi'nin gelişi ve ülkeye girişi konusunda derhal müteyakkız olmuştur. Ankara'ya,tard edilmesi gereğini ve Kafkasyalılara da, daha önce Hürriyet ve İtilaf mensubu olduğuna binaen sadece İngilizler'in adamı olarak ülkeye girmek istediğini duyurmakta hiç vakit kaybetmediği kesindir. Mustafa Kemal Paşa ise, önce daha dikkatli kelam ederken, sonunda, "idaresiz ve milliyetsiz bir adamdır" hükmünde karar kılmıştı; tehlikeli ve zararlı olduğunda ittifak ettiler. Şimdi burada resmi "komünist" tarih'in bir mühim meselesini ele almak istiyorum, bu çok zalim operasyon nedeniyle, failleri mesul tutma temayülünü biliyoruz, amma bunu ciddiye alanlar azdır. Bu aşıldıktan sonra kim karar verdi, Kazım Paşa mı Kemal Paşa mı sorusu ortaya çıkıyor; müfrit kemalist komünistler, kısm-ı azami-i "kemalist komünist" idiler ve bazıları müfrit oldular, bu değerli aydınların boğulmasının sorumluluğunu, hep, Kazım Paşa'nın omzuna koydular. Çok doğru ve çok yanlıştır. Mücadelenin ilk etaplarında, bütün fikirler, Kazını Paşa'dan çıkıyordu ve Kemal Paşa da, Kazım Paşa'nın sözünden çıkmıyordu.
167
Peki Kazım Pasa, ayrı bir yol mu tutturuyordu; kesinlikle yanlış, bu aşamada Kazım Faşa, Mustafa Kemal Paşa'dan çok ileri "kemalist" idi. Daha sonra aynı yerde İsmet Paşa'yı buluyoruz; motor İsmet Paşa'dır ve Kemal Paşa, İsmet Paşa'nın programının dışında kalmaktan hep çekinmiştir. İşte bu ileri etaplarda ise, İsmet Paşa, Mustafa Kemal Paşa'dan daha gelişmiş bir "kemalist" kisvesiyle temayüz ediyordu. Hepsi birdirler. Güzel, peki, bir mukayese imkanı var mı; üçü birlikte ele alındığında, Mustafa Kemal, Kazım Karabekir ve İsmet İnönü arasında, en az kemalist olan, Mustafa Kemal Paşa'dır. Adını veren'dir. Öyleyse, burada son suale geliyoruz, neden böyle uzun ve dolambaçlı bir ölümü seçtiler; cevabı hayli basittir. Moskova'nın çok değe verdiğini ve dolayısıyla kötü tepki göstereceğini tahmin ediyorlardı; yanıldılar. Moskova'nın tepkisi, ölümlerini, Türk-Sovyet ve İngiliz-Sovyet antlaşmalarının imzalanmasına kadar saklamakla sınırlı kaldı ve yanmadan unuttular. Frenkler'in sözü ile Ankara, Moskava'nm bir kestanesini da ateşten almıştı; elleri yanmadı. Tampon loğlamyordu; 1922 yılına hazırlanıyoruz. Düzleyiciler düzlendiler. Sovyetizmin ilk oportünizmi oldu. Acı'dır. Küçük Han, hemen arkasındadır. Gazi Muhammed'e gelinceye kadar arada yıllar var. Kurban oldular. Castro, Darwin'i şaşırtan bir tür çıktı, yer üstünde kalma kabiliyeti müstesna'dır. Gözü kör eden tuzaklarda, sezgilerini ışık ve tırnaklarını çilingir yaptı, kulakları radardır, hep yaşamda kaldı. Hep oportünizmin panzehiridir ve Castro'yu gördükçe, yaşamayı öğreniyoruz, yaşamı seviyoruz, çünkü yaşam-gücü dağıtmaktadır. Suphi, komünistti ve aynı zamanda millicidir. Enver, millicidir ve komünist olmadı. Amma kurtarıcı olan hiçbir çareye düşmanlık yapmadı. Belki de Balkan yenilgisiyledir, daha da küçülme tehdidini teşhis ediyordu; içinden "yaşamak, büyümektedir" diyordu. Dememiş olabilir, ben duyuyorum. Ataları, Doğu'dan Batı'ya yayıldılar. Enver'e, Batı'dan Doğu'ya kaymak düşüyordu ve bunu görmek de marifet'dir.
168
Peki, anti-emperyalizm nedir, çöküşü görmek ve çöküşün en önemli nedenini dışta aramaktır. Anti-emperyalizm, çökertene düşmanlık olup, komünizm'e dostluktur. Devrimci anti-emperyalizm, komünizm'den zarar gelmeyeceğine inanmaktır. Bunun için Moskova'ya gitti ve bir tesadüf, misafirhaneleri, Roy ile komşu düştü. Ama ne yazık, kimseler duymadı, Roy'un Enver ile ilgili hikayelerini, acizlerinden başka kimsenin okumamış olması ise çok acıdır. İçimizi yakıyor. Yenilgiyi hiç bilemedi, Roy'un da bunu görmesi beni yine şaşırtıyor, "Enver Pasha still only conspiring, building castle in the air"; bu tespit de Roy'undur. Belki de Roy'a bir zaafım var, çünkü daha fazlasını, harp-esiri Armstrong da görüyor ve üstelik gördüğü zaman da, "yüzünü şeytan görsün" diye bağırmaktan da geri kalmıyor. "Devamlı çabalamak gücü var ki bu Doğu'da pek yoktur" diyordu; he had that element of drive and energy that the Turks as a rule lacks, enerji doluydu ve insanları devamlı harekete geçiriyordu, iş becerme ve kampanya örgütleme kabiliyeti çok yüksekti, demek ki hep motordu ve Türkler, bu kabiliyetten yoksundurlar. Enver, hep sefer yapan adamdır. Ne kastediyorum, ne demek "yenilgiyi bilmemek", ben de yenilgiyi bir türlü öğrenemediğim için, yenilgiyi bilmeyenleri hemen anlayabiliyorum. Güya yenilmiş, bu günler için kurduğu Teşkilat-ı Mahsusa'yı, Albay Hüsamettin'e emanet ediyor, Dersaadet'i terk etmek üzeredir, "ben şimdi huzur-u kalb ile İstanbul'dan ayrılıyorum, Harb'in son yıllarında Kırım'da
kurduğumuz İslam Cumhuriyeti ve onun değerli Reisi Seyyid Cafer Bey'e de talimat gönderdim", konuşmaya böyle başlamıştı. Küçük Han'a da talimat gönderdiğini hatırlıyoruz. "Teşkilat-ı Mahsusa'yı hemen lağvedeceksiniz, fakat hakikatte bu teşkilat asla ortadan kalkmayacaktır", sözlerini böyle sürdürmüştü. "Hüsameddin Bey, size çok itimadım var, Teşkilat-ı Mahsusa'nın bundan sonraki ismi, 'Umum Alem-i İslam İhtilal Teşkilatı' olacaktır", asıl emir budur. Öyle görünüyor, yenilgiden haberi yok, ülkesini terk etmek zorunda kalıyor, hala, geniş bir bölgede ihtilaller yapmak üzere direktifler vermektedir. Yenilgiyi bilmemekten, bunu kast ediyorum. Bazı insanlarımızın ümitsiz olma organları eksiktir. Biliyorum. Kurtuluş Hareketi, en son çözümlemede, Teşkilat-ı Mahsusa'nın bir hizmet ve başarısı olmuştur.
169
İttihatçılar'a bir düşmanlık var mıydı, başlarda liderlik kaygısı olabilir, sonra uzlaşma gereğidir; Alem-i İslam'da ihtilal teşkilatları kurmak, her yerde, emperyalizm ve müşahhas olarak da Büyük Britanya ile savaşmak anlamındadır. Halbuki hem savaşmak ve hem anlaşmak mümkün değildir ve her kim, Londra ile anlaşmayı planlıyorsa, İttihatçılar'la savaşmak zorundadır. Demek ki, Lenin'in Enver ile işi bitince, Enver ölmek üzeredir. Halkta bir düşmanlık var mıydı, neden olsun, halkın işgalcilere ciddi bir itirazı yoktu. Bir avuç aydını, İzmir'in işgalinden çok işgale karşı hiçbir mukavemet olmaması yakıyordu; Kazım Karabekir Paşa'nın evrakı yeterli delildir. Bu tevekkül karşısında, evrakının her sayfasından, göz yaşı fışkırmaktadır; bizim yıllardır naklettiğimiz masalda, en sahih olan, "ilk kurşun" lafının çok sonradan uydurulmuş İbrani bir masal olduğudur. Şimdi, sabetayistlerimizin mezarlığı olan İstanbul'da Bülbül Deresi'nde yatan Hasan Tahsin nam Osman Nevres'in, işgalcilere kurşun sıktığı masalı, İbraniyet'in, Kurtuluş Savaşı'na el koyma teşebbüsüdür ve hep bozuyorum. Bu tür İbrani hikayeler bir yana, direnmeyen bir halkın, İttihat ve Terakki düşmanlığı olmasını mantıklı bulamayız. Mücadele, Ermeniler'in yoğun ve zengin oldukları yerlerde başladı. İşgalci ordularla ve askerler olarak geldiler. Tahrik büyüktür. Dörtyol, çok zengin bir Ermeni beldesidir. Kurşunları orada buluyoruz. Harp esiri Harold Armstrong, Kut'tan çıkıp, Anadolu'nun içinden çok zaman yürüyerek ve pek çok yerde bekleyerek, İstanbul'a kadar götürülmüştü; müşahedeleri ne kadar zengindir; resmi tarih, zengin kaynaklara düşmandır. Bir tanesi, samimi ancak biz Türkler için utanç verici olmalıdır, "during these years of captivity we held a moral superiority over Turk" diyordu; esir alan Türkler, ama Türkler, yaptıkları her işi esirlere beğendirmek istiyorlar, yüksek saygı gösteriyorlar ve takdir edilmek istiyorlardı, buna "aşağılık kompleksi" diyoruz. Bizans'ı zaptettikleri zaman da öyle olmuştu, nakletmiştim, biz hep yendiklerimizden alçak olduğumuzu düşündük. Zamanla düşüncemiz şiddetlendi, bizde kimlik olmuştur, tekrarlıyorum.
170
Ama harp esiri Armstrong, Türk halkının dayanıklılığına hayran kalmış. kollarının birisini yastık yapıp hep toprakta uyuyorlar. Hiç savaş istemiyorlar ve hep savaştan kaçıyorlar. Ankara'yı dehşet verici yayıyor, şehrin yarısı yanmış, Pazar yeri, "full of triangles", darağaçları ile doluydu, haydutları ve askerlikten kaçanları asıyorlar; Medine Kahramanı Fahreddin Paşa da, "firarileri asma kararını ben vereceğim", diyordu. Osmanlı'nın son zamanlarında bizde savaşlar, savaştan kaçma zanaatı olmuştur. Öyleyse, bu kadar savaş kaçkını bir halktan, İttihat ve Terakki düşmanlığı bekleyemeyiz. Ölüm her yere ve halka sinmiş, uzun yıllardır savaşıyorlar ve artık Enver Paşa ile Alman tayfasına lanet yağdırıyorlar, they cursed Enver Pasha and German crew, ancak bunu bir İttihat ve Terakki ya da Enver düşmanlığı sayamayız, çünkü bu sırada yenilgi çok uzaktadır, zafer yakındadır ve bu aslında, savaşa lanettir. Halkın Enver'e bakışına gelince, General Harbord'un raporu bu açıdan da değerlidir ve resmi tarihi nakzettiği için hep karanlıkta bırakılmaktadır; General Harbord, this man is in Turkish eyes a heroic figure, Enver'in, Türkler'in gözünde bir kahraman olduğunu not etmektedir. Sivas Kongresi ile tamamlanan müşahedelere dayalı Harbord Raporu, 1919 yılında, Amerika'ya dönerken gemide kaleme alınmıştı; demek ki Enver imajı değişmemektedir. Savaş kaçkını, ancak savaşçı Enver'e hayran bir halktır. Enver ile İttihat ve Terakki'yi birbirinden ayıramıyoruz ve ayırmıyoruz. Kemalistlere gelince, düşmanlık çok sonradır ve bu masal'da anlattığım kaçınılmazlıkların sonucunda çıkıyordu. Minimal bir Türkiye tutulunca, husumet zorunludur; o halde aradaki savaş, iki yolun savaşı idi. Bunu saklayıp ve bir kişisel çekişmeye indirmek, bir falsifikasyon olup, resmi tarihte var. Resmi tarihi cerh, halkı diriltme savaşıdır. Masalımız ile yapıyoruz. Kurtuluş savaşımızda halk dirilmiş ve resmi tarihle indirilmiştir. Halksız iktidarlarda halkı dizlerinin üzerine indirmek, "çökertmek" demek istiyorum. Bu, mutlak çöküş, yoludur. Devamla, Murat Bardakçı, Yarbay Mustafa Kemal'in, Sofya'dan Cemal Paşa'ya yazdığı bir mektubu yayınladı, önemlidir. Mustafa Kemal Bey, İstanbul'da veya Sofya'da anlayamadığımız nedenlerle ve ölçülerle, çok pahalı ve şatafatlı otellerde kalmakta, paraya ihtiyacı olmakla, istemektedir. 171
Mektupta bir paragraf şudur; "bugün ordunun basma geçirdiğiniz genç arkadaşımızdan
(Enver Paşa'yı kastediyor, Bardakçı'nın açıklaması), hakikaten, buyurduğunuz gibi, çok şeyler bekleyebiliriz; artık zat-ı alileri de hükümetin başına geçerek yalnız ordunun değil, memleketin her bakımdan muhtaç olduğu faydalı faaliyet ve ciddiyet sahasını açarsınız."
Doğrusu bu mektubun bu kısmının ve tümünün okunmasından, Corinne'e izafe edilen kehaneti hissedemiyoruz ve Enver'e bir sevgisizlik ve İttihat ve Terakki'ye bir itiraz çıkaramıyoruz. Mektup, büyük bir mesafe telkin ediyor, yükseğe bakmaktadır, bunun ötesinde, sitayişkar ve saygılıdır. Rekabet hikayesi çok sonranın icadı idi. Bir ihtiyacın verimidir. Masalımız bunun üzerinedir. E. H. Carr, Enver'in yaşamını "melodram" olarak niteliyor; belki trajedi'dir. Enver kaçınılmaz sondan kaçamamaktadır. Kardeşi, Baku Fatihi Nuri Paşa veya Amcası Kut Kahramanı Halil Paşa, kaçabildiler; güçlenmiş Mustafa Kemal, Türkiye'de her türlü değerli eylemliliği yasaklayınca bir köşede yaşamaya razı oldular. Kuşçubaşı Eşref de yasaklıdır ve bir parentez ile, Cumhuriyet'ın başından itibaren uyguladığı bu yasaklama teoremini daha önce görememem, büyük hatam'dır. Kabiliyetler ve inisiyatif sahipleri ve dolayısıyla büyüme tutkunları, yasaklandılar ve kapatıldılar; bu mu, çöküşün dinamiklerini barındırmak demektir. Fakat Kahraman-ı Hürriyet için bu yol kapalıdır; kendi kendisine kapatıyor; insanın kendi içinde kendinden gelen bir zor yoksa, trajediyi kuramıyoruz. Çünkü içleri çok esnek ve uyumlu insanlar, trajedi dışındadırlar. Çöküşü önceden ve zamanında göremedim. Acı veriyor. Bir, artık Avrupa kapalıdır, Sait Halim, Talat'ın başına gelenler var ve Cemal Paşa'yı Şark'ta vurdular. Yapacakları var ve ölmek istememektedir. İki, Mustafa Kemal, Küçük Türkiye'de bir çiftlikte yaşamasına dahi kapı açmamaktadır. Bir tümen ile gelmesi ise akıl dışıdır; eline jilet dahi verilmesi büyük tehlikedir. Şimdiki "ufo" masallarının benzerleri o zaman da oluyordu ve bazen Enver'in Türkiye'ye girmek üzere harekete geçtiği haberleri çıkıyordu; telgrafhaneler işlemekte ve Kazım Paşa, tüm sınıra asker dizdirmektedir.
172
Tatlı tatlı mektuplar tanzim etti, Kemal Paşa'ya, "Kardeşim Efendim " dedi, Halil Paşa'ya "Amca" diyordu, amcasıdır, ikna etmesini bekliyordu, ama hiçbir kapıyı açamadı. Ankara, Mustafa Suphi'yi, Enver'i ve hiç birisini istemiyordu; çok katıdır. Sadece dışardan mı, Dersaadet'ten veya Malta'dan da gelecekleri kapıları kapatıyordu; engelleneıneyenler, erken tasfiye edildiler. Dar kadrolu mücadeleyi seçtiler. İhtilal meydanlan, Nuh'un Gemisi'ne benzerler. Ankara, minimalisttir. Alternatifleri yok etme ve dolayısıyla "sürekli tasfiye" işleyen yasa'dır. Ama bu masal'dır ve inanmamak esas'tır. Masalıma inanılmamasını salık veriyorum. Peki, Türkistan; bir ölüm kapısı idi. Evvela, ora halkları, Sovyetler'e karşı savaşıyorlardı ve Enver, hala, Sovyet dostluğunu savunuyordu. Türkiler, Büyük Britanya'ya dayanmak istiyorlardı ve Bagirov, "Enver Paşa, bu dönemde Türkistan'da Cengiz Han İmparatorluğu tipinde bir Orta Asya İmparatorluğu kurma ve İngilizler'e Arabistan'daki kum çöllerini verme planları kuruyordu", demektedir, Enver, İngilizler'e ölümüne savaş halindeydi. Salisen, Türkiler'in ufku köyleriyle sınırlıdır ve Enver, buradan, Anadolu ve İstanbul'a çıkmak istiyordu. Türkistan'a çıkarken, Enver, umut ve heyecan ile ölümüne koşmaktadır. Her halde bu tür insanlar, çocuklar kadar saftırlar, Enver ve Cemal, Roy'un Hintli ve eski bir millici olduğuna bakıp, "kardeş" sandılar ve kafalarında ne varsa, Roy'a anlattılar. Enver, İç Asya'ya bir kıyam için yola çıkacağını Roy'a anlatırken, cellatlarına haber verdiğini bilmiyordu. Kim bilir, belki de bilmektedir. Roy, Enver için, "the dangerous Türk" diyordu ve önce bu tehlikeli Türk'ü, Doğu Türkistan'da bir müslüman devlet kurmaktan vazgeçirmeye çalışmıştı. Sonra, I reported the talk to Chicherin, sonra Çiçerin'e rapor etmişti, Karakhan was also present, Karahan da yanındaydı. Sonra Lenin'e, next day I saw Lenin, anlattı. Lenin'in canı sıkıldı, ancak hemen el koymak istemedi, sanki Mustafa Suphi'nin ölüm senaryosu tekrar ediliyordu, Moskova'da bitirmek yakışık almazdı,"let the chap go", bırakınız gitsin, diyordu ve with the illıısion that he was deceiving his hosts, ev sahiplerini aldattığını düşünmeye devam etmesi iyi olur, bu da Lenin'in direktifi idi.
173
Bildiklerini, Enver'e hissettirme-meğe karar verdiler. Bundan sonra mı, pratikler üstadı Lenin'in tedbirleri var; Enver, Türkistan'a varmadan, tedbirler tamamlanıyor ve kuvvetler takviye ediliyor, tuzak hazırdır. Ölüm, Enver'i beklemektedir. Enver'in ölümünü, kimseler duymadılar. Artık, "4 Ağustos", resmi ölüm tarihi kabul edilmektedir. Bundan yirmi iki gün sonra, Büyük Taarruz başlamaktadır. Demek ki yirmi iki yılında, Enver'in ölümünden yirmi iki gün sonra, büyük-taarruz ettik. Bunu ve sonucunu hep biliyoruz. Sevincimiz tamdır ve kurtuluşumuz artık bizimdir. Peki neden, başlarken, "ilk hedefiniz Akdeniz'dir" dedik; bir coğrafi yanlışlık sayamayız. Yoksa asıl zor olan hedefe, Akdeniz'de, İskenderun Körfezi'ne mi, dönecektik; bilemiyoruz, sadece çok silik işaretlere sahibiz. Önce öyle düşünmüş olsak da, daha sonra temkinli davranıp, gitmedik; belki de hiç akıl etmedik, sadece fikir yürütüyorum. Çünkü masal dünyasındayız.
MANDA VE TAMPON Biz hepimiz mandacıyız. İzmir'in işgalinden üç gün sonra, 18 Mayıs 1919 tarihinde, İstanbul'dan, Amerikan komiseri, Washington'daki Dışişleri Bakanlığı'na bir rapor çekiyor ve bir gün sonrası için, Darülfünun gençliğinin bir miting düzenlediğini haber vermekle, "onlar açıkça Amerikan mandasından yana" diyordu, sokaktaki insan, gençlik ve seçkinler, hep manda peşindeler. Aynı yılın sonuna doğru Sivas Kongresi, ittifakla, manda kararı verdi ve manda çağırdılar. O tarihte başta Mustafa Kemal Paşa Hazretleri, adım bildiğimiz herkes, manda istiyordu. Henüz "manda" kötü sayılmıyordu, o zamanlardaydık ve sonra mahiyeti anlaşılınca ya da bir kısmı diğerlerini kötülemek ihtiyacını duyunca, "seni mandacı, seni" dediler; mandayı ve birbirini kötülediler, yaptılar, bunu yakışık bulmamakla birlikle, önemli saymıyorum.
174
Çok yeni idi ve belki icat edenler dahil ne olduğunu bilmiyordu; riınkü her milletin bir devlete sahip olması ilkesi çok kışkırtıcı olmuş-tıır. Lenin bunu ortaya atmış ve Wilson geride kalmak istememiştir. Ancak savaş bitince de bu vaadin, hegemonik devletler açısından yerine getirilemez bir laf olduğu anlaşılmıştır; ne olacak, "hem vermek ve hem vermemek" böyle bir yol aranmıştı, manda, General Smuts'ın icadı'dır. Kağıt üzerinde topraklar sahiplerine veriliyordu ve amma, ıslah etmek ve kalkındırmak bahanesiyle, mandater'de kalıyordu, hoş bir icat olduğunu kabul ediyorum. Daha çok yer altı kaynakları açısından zengin Osmanlı mülkü için tanzim edildi; ortada bir "egyptization" modeli var, Rusça egiptatzia, görünüşe bakılırsa, Osmanlı hakimiyetinde idi ve hatta bir de "hidiv" vardı, "vekil" demektir. Ama Mısır'ı, Şark'ın en uzak noktası anlamına gelmektedir, Londra yönetiyor, buradan savaş yapıyor ve hatta, Osmanlı Devleti'ne Sina'yı terk etmesi için ültimatom da veriyordu. Güney Afrikalı Smuts'ın, egyptization modelinden yararlanmış olmasını düşünebiliyorum. Osmanlı mı, iki yüz yıldır hep yeniliyordu ve yenile yenile kendilerine güvenini yitirdiler; Amerikalılar'm gelip "Big Brother" olarak yol göstermesinden sadece sevinç duyuyorlardı, Amerika'yı da bilmedikleri kesindir. Bilenler ise "çok iyi biliriz" diyorlardı; sadece Amerikan mandası istemeleri de bu nedenledir, başka mandateri istemediler. Demek ki, seçkinler pek de tam bağımsızlıkçı olamadılar. Bir küçük nokta daha var, Mustafa Kemal başta hepimizin manda davetçisi olduğumuz zamanda, aslında yalnızca kendi kendimize "gelin-güvey" oluyorduk. Kimse bize manda olmayı bile layık görmüyordu; nitekim, Sevr'de veya başka bir kayıtta, bize manda teklifi görülmemektedir. Mesele, Ermenistan'dan çıkmaktadır ve doğrusu, bu ilk Hıristiyan kavmin, Birinci Dünya savaşı soncunda unutulması çok şayanı dikkattir. Bu zamanda, Küçük Ermenistan'a, İskenderun, Adana, Antep ve çevresine deniyordu, Fransızlar asker çıkardılar; amma 1878 Berlin Konvansiyonu'na kadar "Ermenistan" tabir edilen yerler unutuldular. 175
İnanan bir hıristiyan olan Başkan Wilson, bu unutkanlığını telafi etmek istiyordu, buradayız. İlk başında, Wilson'un, Ermenistan'a mandater olmayı kabul ettiği kesindir ve Hoover'e mandater-valilik önerildiğini de biliyoruz. General Harbord başkanlığındaki heyet, ki General Moseley de var, Kazım Paşa ise generalleri üç olarak gösteriyor, bu maksatla geldiler. Niha-i karar, raporlarına göre verilecekti; Harbord-Moseley çok yaman teknisyenler çıktılar ve bozdular. Kazım Paşa'nın evrak-ı metrukesi arasında yer alan, "General Harbord Cenaplarının Riyasetindeki Amerika Heyet-i Muhteremesi istikbal programı" harika'dır, masalımız pek eğlenceli faslı telakki ediyorum. Bu programda, İstanbul Kapısında karşılamadan sonra Paşa'nın çay ziyafeti verdiğini ve bu esnada gürbüzlerin şarkı söyleyip, mızıka çaldıkları ve bir de idman yaptıklarını öğreniyoruz. Akşam yemeğinde, zabitler, piyano, keman ve flütten ibaret bir ahenk vermişler ki "büyük takdir celp" ettiğini de okuyoruz. Ben de takdir ediyorum, Erzurum'da subaylarımızın piyano, keman ve flütü eksik görünmüyor, 1919 sonbaharındaydık, bugün inanamıyoruz, "ahenk", konser ve "gürbüz", şehit yavrusu, yerine geçmektedir; bunlar var ama, "pehlivan güreşleri" de eksik edilmemektedir. Hep birlikte eğleniyoruz. Peki istememize rağmen manda'yı neden getirmediler; mandanın gelmemesini hiçbir zaman kendimizde arayanlayız, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri dahil, hepimiz, böyle bir övünç'ten yoksunuz. Neden, bu mükemmel tarih-raporundadır ve üç noktada özetleyebiliyorum. Bir, Türkler, bölgede, devlet kabiliyetine sahip tek kavimdir ve Türkler'in kaderi çizilmeden manda çok riskli sayılmaktadır. İki, tek başına Ermenistan için bir manda çok zor görünmektedir ve mutlaka Türkiye'yi de içine almak gereklidir. Üç, mutlaka asker de getirmek icap etmektedir. Bu şartlar, manda projesini dinamitlemektedir, övünç şartlardadır ve manda'sızlığı, Kemal Paşa Hazretleri'ne değil General Harbord'a borçluyuz. Kazım Paşa Hazretleri, General Harbord'un askeri birlik ihtiyacını kendisine açtığını ve fikrini sorduğunu doğruluyor ve ayrıca raporda da notu var. Harbord, bizi ıslah için getirecekleri sermayeyi koruma ihtiyacından söz ediyor.
176
Amerika ise o tarihte, Ortadoğu'ya asker çıkarmaya pek istekli görünmüyor; böylece manda'yı kapatıyoruz. Demek ki bizim masalımızda "manda" miniskül bir meseledir ve kolaylıkla atabiliyoruz. Ne manda kahramanlarımız ve ne de manda hainlerimiz var. Demek ki "gizli tarih" ile resmi tarih, ehem ile mühim olanı birbi¬rinden tefrik ederken de birbirinden ayrı düşmektedir; resmi tarih bir tür "din" olduğu için bir manda savaşı icat etmektedir ve ancak, Bekir Sami meselesini tümden ihmal etmektedir. Bekir Sami, Londra'dan çok başarılı dönmüştü, hem heyet-i temsiliye azası ve hem de Ankara'nın ilk Hariciye Vekili idi; 1921 başlarında Batı Avrupa'ya gitti ve büyük basanlara, bozuk Türkçe ile, "imza attı", döndü. Başarılardan birisi, hem İtalya ve hem Fransa ile antlaşmalar imzalayarak, her ikisini de muhasım olmaktan çıkardı ve dost yaptı. Her ikisi de bundan böyle Türkiye'nin dostu oldular ve özellikle galip taraf karargahındaki gelişmelerden sürekli olarak Ankara'yı haberdar ettiler. Uluslararası münazaralarda Türkiye'nin yanındalar. Bekir Sami, Tevfik Rüştü'den çok millicidir ve derhal tasfiye edilmiştir. Bu masalımızın acıklı faslı olup ihmal ettiğimiz ağıtımızı icra ediyoruz. İkincisi, Ankara'dan Hariciye Vekili Bekir Sami, Londra ile beklenmedik bir anlaşma daha imzalıyordu; iki taraf esir mübadelesinde anlaştılar. Bu, İngiliz esirleri verip, Malta tutsaklarını almak, anlamına geliyordu; müthiş bir başarıdır, bugün daha çok öyle görebiliyoruz. Esir mübadelesi, masalımızda, manda savaşına göre çok daha önemlidir. Ancak daha mühim olan bir nokta var, Bekir Sami, bu "Kunduh" ve diğer Bekir Sami, "Günsav" o da tasfiyeye uğramıştı ve her ikisi de Kafkasya halkından geliyorlar, neden bu kadar erken saf dışı edildi; hiç sorulmamış bu soruyu da ortaya koyuyoruz. Şöyle de söyleyebiliriz, her adımı başarısız bir Tevfik Rüştü, yıllarca dışişleri bakanı kaldı; yoksa başarılı olanı tasfiye etmeye çok erken mi başladık, hayır, cevabını aramıyorum.
177
Masal anlatıyorum ve öyleyse soruyorum. Peki İngilizler, "azılı" İttihatçıları ve bu katlar erken bir zamanda, serbest bırakırken Ankara'ya bazı sorunlar çıkararak, Ankara'yı terbiye etmeyi mi planladı; soru olarak kalması isabetlidir. Amma bu erken tahliyeden Kemal Paşa Hazretleri'nin, hiç memnun olmadığını daha sonraki gelişmeler gösteriyordu ve ben de masalımızda habire göstermiş bulunuyorum. Bekir Sami'nin yaptığı bir iş daha var, Lloyd George ile tampon meselesini de görüştü ve tampon meselesi ise ol tarihte Londra'nın en önemli meselesi idi. Bekir Sami, İngilizler'e, Sovyetler'e karşı, Kafkasya'yı bir tampon bölge yapmayı öneriyordu; Kunduh, Çerkez kavmin-dendir. Bu nedenle mi tasfiye edildi; söylemek zor'dur ve söyleyemiyoruz. Zorluk şuradan geliyor, Londra da Kafkasya'yı tampon olarak düşünmüştü, ama, bu bir-iki yıl önceydi, aynı tarihlerde Rawlison'un aynı öneriyi, Erzurum'da Kazım Paşa'ya da ilettiğini biliyoruz. Ancak Londra, daha çok istihbaratçı-romancı John Buchan'ın raporlarına dayanarak, Kafkasya'yı hiçbir şekilde tutamayacağına karar vermişti; o halde, Bekir Sami'nin ıskartaya çıkartılmış bir kartı yeniden oynamaya kalkıştığını görüyoruz. Düşerler. Büyük devlet mi, büyük ve uzun savaş yapan devlet'tir. Büyük savaş mı, hem önünde ve hem sonunda, hep tampon meselesi olan savaştır. Büyük Britanya mı, önce İspanya'yı durdurdu ve sonra Fransa'nın Şark'a yayılmasını engellemeye kalktı, Napolyon Mısır'dan ricat etmeye mecbur kaldı ve daha sonra da en önemli sorunu, Rusya'nın Gü-ney'e inişine sürekli barajlar örmek idi. Üstelik Birinci Savaş'tan hemen önce, Mezopotamya'ya sarkmak isteyen bir başka büyük devlet çıkmıştı; Rusya ile müttefik olması bu sorunu çözmüyordu ve bir de Almanya için tamponlar gerekiyordu. Kaldı ki 1917 sonunda, Londra'nın dostu Rusya, tekrar hasmı olmuştu; tampon meselesi var. Küçük Han'ın Moskova için ne değeri varsa, Elenler'in, Londra için yeri, aynı olmuştur. Tamponlar inşa edilirken, destekler çekilmiş, bir yıl arayla, önce Kilekler ve sonra Yunaniler düşmüşlerdir. Londra’nın Elenler’in altından desteklerini çekmeye başlamalarının tarihi ise, 1921 Ağustos ayı olarak tespit ediyoruz.
178
Sevr'den bir yıl sonra, Enver'in düşüşünden bir yıl öncedir; masal ya yeni tarihler yazıyorum. Lloyd George, Truman ve Bush'u birbirine bağlayan bir çizgi görebiliyorum. Toynbee'mn tasviri ile büyük hırsızdır, çünkü hırsız ortaklarından çalmayı seviyordu, Picot-Sykes Mutabakatı'm işlemez saydı ve Fransa'ya ayrılmış Mezopotamya'ya yerleşme kararı alıyordu. Ayrıca, Dıyarbekir Bölgesi'ni gördü; burayı Musul'a bağlamayı hiç uygun bulmadı ve tam tersine, İngiltere'nin Musul'u ile kurulmakta olan Türkiye arasında bir tampon işlevi yüklüyordu. En fazla, Diyarbekir ve çevresini yeni ve daha zayıf bağlarla, bir "Mısır" olarak tutmak istiyordu. Dolayısıyla, Şeyh Sait İsyanı, bu tutuşa aykırı düşüyordu, o sırada Lloyd George başbakanlıktan ayrılmış olsa da, Londra'nın kaygıyla izlediğini biliyoruz. Demek ki masalımızda büyük açıklıklar var. John Buchan'ı andım, Lloyd George'm emperyalist bürokratlarındandı, roman da yazıyordu ve çoğu Türkiye üzerinedir, 1916 yılma ait ' olan Greenmantle, "Yeşil Hırka", romanının çok etkili olduğunu çıkarıyoruz. Bütün Doğu'yu, alev alev yanmak için, bir kibrit bekleyen kuru otlardan ibaret tasvir ediyordu; devrimci ve Londra kaybetmeye mahkumdur, Londra'nın Doğu'dan ve İttihat Terakki'den çok korktuğu zamandadır. Ayrıca Buchan, başka nedenlerle de, politika belirlenmesinde önemli roller oynuyordu, çok kısaca not etmek zorundayım. Lloyd George'un yakın çevresinden Buchan, "Yeşil Hırka" romanında, Jön Türk iktidarını tamamıyla bir Yahudi yönetimi olarak gösteriyordu; ellerindedir, bu nazariyede de, yalnız olmadığını biliyoruz. İmparatorluk'un İstanbul sefiri de, Londra'ya benzer raporlar göndermektedir ve Mark Sykes ise bir anti-semit idi, yalnız, son Petrograd ziyaretinde Yahudiler'in gücünü görmüş ve şaşırmıştı. Bu bürokratlar, yeni politikalara zorladılar ve Mark Sykes da, Filistin'de Yahudi yığılması taraftarlarına dönüyordu, bu parlak kafalı İngiliz'in sık sık döndüğünü de ekleyebiliyoruz. Son Rusya gezisinde, anti-semitik reflekslerini yenerek, Filistin'e Yahudi yığma fikrine dönse de, Sykes, ilk mühim Osmanlı tarihi iddiasıyla telif ettiği , "Halifenin Son Terekesi" nam 1915 tarihli eserinde, Jön Türk iktidarı için,"zionism was backed because it was bad cosmopolitanism and fınance" ifadesine yer veriyordu; Sykes, yeni iktidarı siyonist taraftarı damgalarken yanlış ve eksik gerekçeler buluyordu, yanlıştır. 179
Tarihimizde meşum bir yere sahip baş tercüman Fitzmaurice ise iktidarın yapısı üzerinde duruyor ve Young Türk movement fifty per-cent crypto-jew and ninety five percent Freemason, tespitini yapıyordu; yarısı kripto-yahudi ve hemen hemen tamamı ise masondur. Kuşkusuz, burada, Fitzmaurice'in "gizli- yahudi" sözünden sadece sabetayistleri anlamıyoruz, sabetayist olmayıp da müslüman görünmeyi tercih edenler hala varlar; Fitzmaurice, Londra'da da güçlü idi. Türkiye'yi çok iyi biliyor ve sefareti yönetiyordu; amma müthiş baş tercüman'ın rakamları ve oranları her zaman tartışmaya açıktır. Bırakıyorum. Hep "Balfour Deklarasyonu" diyoruz, o demde, Başbakan, Lloyd George idi ve bir taş ile iki kuş vurmayı planlıyordu. Londra, Türkler karşısında aciz kalmıştı, Çanakkale'yi geçemediler ve daha da acısı, Kut-ul Amara'da içlerinde birisi de general olmak üzere bir birliği Türkler'e esir verdiler; İngilizler için utanç vericidir, yakın tarihte benzerini yaşadıklarını sanmıyorum. Şimdi Lloyd George, çok kısa zaman içinde mandater olacağı Filistin'de, İsrael oğullarına bir "ev" vaad emekle, Yahudiler'in İttihat ve Terakki iktidarına desteğini söndürebileceğini hesaplıyordu. Demek ki Balfour Deklerasyonu, esasta, İttihat ve Terakki'nin ayağının altındaki toprağı kaydırmak için bulunmuştu. İkincisi, Kayzer, yirminci yüz yılın başlarında, siyonizmin koruyucusu rolündeydi, Hitler'e bakıp yanılmamayı ve Hitler'de bir tepki görmeyi de öneriyorum, Almanya siyonist politika izleyen tek büyük devletti ve Londra, Almanya'nın elinden bu silahı da almak istiyordu. Müthiş bir volte-face ile karşı karşıyayız. Yirminci yüz yılın başında, siyonizmin savunucu Almanya ve en güçlü olduğu yer ise Türkiye'dir. O tarihte İsrael mi, çoğu, Rusya'dan ve Polonya'dan göç ettiler ve hepsi, Sultan Hamid ve izleyen İttihat ve Terakki devrinde Filistin'e göçtüler. Filistin'de devlet kuranlar, Sultan Hamid zamanında, Filistin'de kökleştiler ve mücadeleyi öğrendiler; Rusya'dan çıktılar ve Rusya'dan nefret ediyorlardı.
180
İster Rusya ve isterse "Sovyet", çok değişmediler ve daima bir tampon sayıldılar; Filistin'e transplante edilen Yahudiler, Rusya veya Sovyetler'e baraj oldular. Truman, 1947 yılında, Türkiye'nin üzerine Amerikan şemsiyesi açtı ve bir yıl sonra, İsrael Devleti'nin kuruluşunu başlattı. Demek ki tampon, tampon'dur. Rawlison, önce Kafkasya'yı önerdi ve daha sonra, Kazım Paşa'ya, Yunanistan'ın hiç önemli olmadığını anlatıyordu. Londra ile her temasta, Elenler'e destekten vazgeçmek önerisini alıyorduk. Yirmi iki yılında ise, Elenler'in arkasında hiçbir destek kalmamıştı ve Anadolu'daki askerleri, silah ve mühimmat kıtlığı çekiyorlardı, maaşlarını bile alabildikleri bile şüphelidir. Moralsizdiler. İşte bu süreç içinde, Anadolu'da da, düzleyiciler düzlendiler.
MENFİ MALTA SÜRGÜNLERİ Işık, masallardadır. Bilmiyorum, ancak, masalımızı hem anlatıyorum ve hem de dinliyorum, her faslında kollektif meraksızlığımıza daha çok şaşırıyorum. Malta dönüşünde ne kadar sevinçlidirler, öyle olması gerekiyor, fakat bir bilgi ya da bir kaynak bir yana bir romana dahi sahip değiliz. Sanki sadece sürgünleri unutmaktan sevinç duyuyoruz. Menfilerden söz ediyorum. Diplomat-tarihçilerimizden Bilal Şimşir'in "Malta Sürgünleri" var, son derece resmi'dir, ama yine de büyük hizmet sayıyoruz. Yalnız Doktor Şimşir de yalnızca İngiliz diplomatik belgelerine dayanmaktadır. Demek ki sürgünleri unutmayı ve unutturmayı tarih telakki ediyoruz. Doktor Şimşir'in işi zordu, tarihçilik hoş olsa da zor meslek ve şu paragrafı yazabilmek daha zor olmalıdır, kolaylıkla kopye ediyorum: "Mustafa Kemal Paşa'dan önce
tutuklanması gereken komutanlar vardı. Mustafa Kemal Paşa, tanınmış İttihatçılar arasında de gözükmemektedir. İngilizlerse öncelikle İttihatçıları yakalatmaya çalışıyorlardı." Böylece,
Mustafa Kemal Paşa'nın neden Malta'ya sürülmediğinin bir izahını elde etmiş oluyoruz. Ancak, Doktor Şimşir, bu izahattan hiç de tatmin olmuşa benzememektedir ve devam ediyor:
181
"Mustafa Kemal Paşa, o nazik günlerde büyük bir taktisyen olarak davranmıştır. Damat
Ferit Paşa'ya güven vermeyi başarmıştır, Hatta İngilizler'in kuşkularını da kısmen giderebilmiştir." Demek Kemal Paşa, hem saraya ve hem de Londra'ya güven vermeyi önemli buluyordu; öte yandan, henüz Mondros'tan önce dahi, savaşta ısrarın yararına inanmadığını ve bunu bildirdiğini biliyoruz. Öyleyse sürgünler arasına konmamasını iyi anlayabiliyoruz.
Sürgünden dönmelerine rağmen "menfi" olacaklarını hiç akıllarına getirmemiş olduklarını düşünebiliyorum. Kim akıl edebilir ki; "menfi" demek, sürgün demektir, Arabi "nefy" fiilinin mefülü olup "nefi" de di-yebiliyoruz. Öyleyse şimdi, direnişçilerin çifte sürgün olduklarını teşhis edebiliyoruz. Hem Londra ve hem Ankara, sürdüler. Ali İhsan Paşa, "Musul'dan çıkmam" diyordu, İstanbul'a gelince yakalandı ve Malta'ya sürüldü, bir numaralıdır. Heyecanla geldiğini biliyoruz, çok kısa bir zaman, Batı Cephesi'ndeydi ve "geçimsizlik" bahanesiyle tasfiye edildiğini hatırlıyoruz. Yirmi ikide olabilir, hizmetten dışarı sürülmüştür, sınıf birincisiydi, acı yazıyorum. Fahrettin Paşa, "Medine Kahramanı" olarak biliniyor, Medine'de ümitsiz bir direniş sergiledi, sonra İngilizler aldılar ve Mısır'da esir kampında asker tayınına bağladılar. Malta'tan sonra ve büyük heyecanla, Rusya üzerinden Ankara'ya kavuştu. Görev mi, Kabil'e sefir yaptılar, Kabil o zaman da bir köydü ve Afganistan sefiri olarak tasfiye ettiler. "Türkkan" soyadını aldı ve bize bıraktı, hoş seda'dır. Yakup Şevki Paşa olmasa, kurtuluş savaşı kazanılabilir mi, Erzurum'da ordu komutanıydı, mütareke emirlerini dinlemedi, silahları direnişçilere dağıtıyor ve direniş hazırlıyordu; "Yakup Paşa vermem diyor", neden böyle bir Türkü yok, bilmiyorum. İngilizler, komutanlığı bırakmazsa, İstanbul'u işgal etmekle tehdit ettiler, orduyu kolordu yapıp Kazım Paşa'ya verdiler. Yakup Paşa, İstanbul'a döndü, kömürlüklerde saklandı, gizli oldu ve yakaladılar ve menfi yaptılar. Malta'tan dönünce kısa bir süre ordu komutanı idi ve yirmi iki yılından sonra, şuraya aldılar ve orada öldüler. Rauf, bir süre itibarda oldu ve sonra Londra'ya kaçarak hayatını kurtardı. Yirmi altıda tasfiye edilenler arasındadır. Peki neden Malta'da kalmadılar, masalımızda sualleri bitiremiyorum.
182
İsmail Canpolat, yirmi altıda idam edildi. Kara Kemal idam edilmemek için intihar ettiler, demek, Malta'dan dönenleri, kötü yazgı bekliyordu. Ankara'nın sürgünlerden bu kadar korkacağını hiç bilemediler. Ben de bu masalı anlatırken fark ediyorum. Kut-ul Amare Kahramanı Halil, Malta'ya gönderilmek üzere, Bekir Ağa'da depo ediliyordu. Kaçmasını başardı. Nuri, yine Malta'ya gitmek üzere Batum hapishanesindeydi, Nuri Paşa, Bakü'yü zapt etmekten suçluydu. O da kaçabildi ve her ikisi de Malta'dan kurtuldular. Ancak Ankara, bu kahramanlara, hiçbir askeri görev vermedi ve sadece hayatlarını bağışladı. Masalı anlatırken içim yanıyor. Doktor Şimşir, "yedilerin hepsi Malta adaylarıdır" diyordu, İngilizler'in eline geçseler, Malta'ya sürülecekler, İngiliz belgeleri bu yönde ışık saçıyor. Bunlar, Enver, Talat, Cemal Paşalar ve Doktor Nazım, Bedri, Azmi ve Bahattin Şakir Beylerdiler. Doktor Nazım, yirmi altıda asıldı ve Enver, Talat, Cemal, yirmi ikiyi idrak ettiğimizde öldürülmüşlerdi. Öyleyse masalın bu faslı hem çok acıklı ve hem de çok menfi'dir ve bu acıyla, ayrıca menfi olmamak için, şimdi ben, ne Adam Smith'in görülmez elinden, invisible hand, ne de Adam Smith'in iş bölümü'nden, division of labour, söz edebiliyorum. Hürmeten etmiyorum. Malta sürgünlerinden sadece Fethi ve Ali Çetinkaya yükseldiler. Ali Fethi Okyar, yükselebileceği en yüksek yere kadar çıktı ve Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'ne yaver oldu. Çetinkaya'ya, "Kel Ali" de deniyor, İstiklal Mahkemesi reisi olarak, eski arkadaşları için, sürekli, idam kararlan veriyordu. Kel Ali, adı masallara uygundur, "sürekli tasfiye" döneminde, bir giyotini aratmıyordu, bunu, artık böyle biliyoruz. Öyleyse Malta sürgünlerinden geriye bir yaver ile bir giyotinin kaldığı kesindir. Bütün kabiliyetler, tüm gözü pekler, hep ufku genişler, kırıldılar. Ve masalımıza inanmamak yerindedir. Diğerleri daha zor olduğu için, ben de, kopernik devrimi yapıyorum.
183
BEŞİNCİ BÖLÜM
ÇANAKKALE Mademki Kemal Paşa'dan çok daha ileri kemalist tarif edebiliyoruz, öyleyse artık orada duramayız. Masalların mümeyyiz vasıflarından birisi de, mantığı sürdürme hali'dir, mantığın işleyişinin önünde baraj tanımıyoruz. Öyleyse, bu mantığın ötesinde çıktığımızda, Mustafa Kemal Paşa'yı sevmeyen ve ancak "kemalist" olanlarla karşılaşıyoruz. Bunu, Kemal Paşa'yı kabul etmeyen kemalistleri, tarih edebiyatımıza küçük bir kontribüsyon olarak düşüyorum. Şimdi buradan ilerliyoruz. Mustafa Kemal Paşa'yı kabul etmeyen ya da sevmeyen amma mühim kemalistler var ve bu bir kategoridir. Az idiler. Kemalizm'e düşman amma Kemal Paşa'yı sevenler çıktılar, yeni türediler ve hızla çoğalıyorlar. Şimdi çoklar. Birinci kategoriyi anlamamız mümkündür, fakat, başka bir tarih gerekiyor ve belki de "gizli tarih" bu açıdan da zorunlu ve verimlidir. İkinci kategoriyi anlamaya ise mecburuz, çünkü somutu bunlar zenginleştiriyorlar; çok olan somut'u anlamamak için ise ahmak olmak yeterlidir. Kemalizm'in cenaze töreni sırasında sürekli Kemal Paşa'ya methiye düzmek ve hatta mesihleştirmek işte budur. Kemalizmin içini boşaltmak ve Kemal Paşa için kollektif ayinler düzenlemek, cumhuriyetin son aşamasıdır ve çöküşün eşiğindeyiz. Mesih yapmak, öldürmek'tir.
184
Kemalizm cumhuriyet’in kuruluşunun kodilikasyonu idi ve çaresizlikte çare görüldü. Bu sırada, modern cumhuriyetin kurulusuna çok büyük emek verip de Mustafa Kemal Paşa'yı hiç kabul etmeyenler, bu dünyadan göçüyordu. Boşluk var; belki "Hint Yazı" diyebiliriz, hem Kemal Paşa'yı yüceltiler ve hem de kemalizm'i bir yol yaptılar. 1956-1966 yıllarını öneriyorum ve hep tartışma'ya işaret ediyorum. Doğru mu, amma, işte masal'dır. Masallar, büyük açıklıktırlar. Masallarımızı yaşatmak zorundayız. Kimler, cumhuriyetin kuruluşuna büyük katkı yapmakla beraber Mustafa Kemal Paşa'yı hiç sevmediler ve/veya kabul etmediler; Rıza Nur'u, başka bir yerde tasnif etmiştim. "Türkiye" adını bulan ve teklif edendi ve Lozan Konferansı'nda ikinci delege idi; artık tarihe katmış haldeyim. İstiklal Mahkemesi'nde yargılanan hırçın gazeteci Hüseyin Cahid'i buraya koyuyorum, aslında bu kategoriyi, Rıza Nur ile birlikte Hüseyin Cahit'ten çıkarıyorum. Ne güzel bir "model", üstelik Falih Rıfkı var, yazılarında, her zaman bizim için, modellerin dişisini de saklıyordu; Falih Rıfkı, Hüseyin Cahit için, "Mustafa Kemal ile aynı şeye inanmakla beraber Mustafa Kemal'e inanmıyor" diyordu. Bir yazarın çağdaşı bir yazarı bu kadar derin görebilmesi müthiştir; ayrıca, bize bırakma cesareti var. "Handan" yazarı, mücadelede Halide Çavuş, oradadır, pek az toplum böylesine romanesque bir türe sahip olmuştur; kendi kendimizi kutluyorum, önce Mustafa Kemal'i beğendi ve hemen desenchante olduğunu biliyoruz. Bu arada, burada, yeri gelmişken itiraf ediyorum, Manda Savaşı'na savaşı, bir ölçüde de, Halide Edip'i yüksek yerine tekrar çıkarmak için açmıştım ve biliyoruz, "savaşa savaş", bilim yoludur, masal alemindeyiz. Yola inanıp Mustafa Kemal'e inanmayanlar, çabuk dezanşante olanlar, çok değiller, ama yine de hepsini saymak kolay görünmüyor; amma ve lakin Refet Paşa'yı unutmuyorum. Çanakkale Kahramanı Esat Paşa ve kardeşi Kafkasya Kahramanı Vehip Paşa buradalar, hiç kuşkusuz, Yakup Şevki Paşa var, ve olmasa, "Erzurum Ordusu" bize kalmazdı ve borcumuzun büyüklüğüne işaret etmekle yetiniyorum.
185
Peki kemalist olduklarını nasıl biliyoruz, masalların cevapları doğrudan’dırlar, bir kez kurdular. İkincisi, hemen tasfiye edildiler. Üçüncüsü sustular. Zarar vermemek için çok temkinli davrandılar, cumhuriyeti vikaye edebilmek için bir kenara razı oldular. Kurdular, tasfiyeye uğradılar, sustular, işte bunlar, Mustafa Kemal Paşa'ya güvenmeyen kemalistlerdir. Yok sayamayız ve bu masal biraz da yok sayılanları yaşatmak üzredir. Demek zenginleşiyoruz. Gizli tarihimiz zengin damarımızdır. Yaşatıyor. Marjinal kalan ve en iddialı olan Kazım Paşa, yaşayabilmek için tarihe sığındı, aynı tarihi, Mustafa Kemal Paşa'yı önemli ölçüde minimize etmeyi hedef alarak yazıyordu; evrakı baskınlardan saklayıp, habire yazıyordu, onunki de resmi'dir, ancak, resmi tarihe ithal etmiyorlar, Ali Fuad Paşa'nın anılarında ise çok işaretler var, fakat, görülmez mürekkep ile yazılmış duruyorlar. Bir masalcı gözü ile okunduğu zaman görülüyorlar; "İnönü Zaferi" ile gizli bir alayı okuyabiliyoruz. Kemal Paşa'ya güvenmeyen kemalistler, en çok İnönü Zaferi ile eğlendiler. Her halde ihtiyaç oldu, solun bütün ağaçlan salladığı zamandı, Hikmet Bayur, bir ara komünistlerin milli mücadeleye el koymak üzere olduklarını iddia ediyordu. Kazım ve Ali Fuad Paşalar'ın ahfadı, İsmet, Fevzi ve Mustafa Kemal Paşa'larda bir el koyuş buluyorlar. Etkilendiler mi, yüreklendiler mi, şimdi daha yüksek ses çıkarıyorlar. Ne de olsa "Tezler" var, artık daha çok çığırıyorlar. Mehmet Ali Aybar, Ali Fuad ile aynı ailedendir, Sivas Kongresi reis-i sanisi İsmail Fazıl Paşa Hazretleri büyük amcası ve Hareket Ordusu Komutanlarından Hüseyin Hüsnü Paşa Hazretleri dedesi idi, sosyalizmin legalizasyonu ve küreselleşmesinde emeği büyüktür. İsmet Paşa'ya, ailesinden gelen sevimli husumet, "kin" demiyorum, yolunu açıyordu; sevimli husumet açıcı ve "kin", burada, yol şaşırtıcısıdır, her açıdan çok daha adil ve yaşayabilir bir cumhuriyet projesini ortaya koymuştu. Aybar'ın zamanında Türkiye İşçi Partisi işte budur; ama ne yazık, çok daha adil ve yaşayabilir bir cumhuriyetin yaşayamayacağını gördük. Acımız büyüktür, yaşayarak biliyoruz. 186
Cumhuriyet, bir trajedi oldu. İyileşmek için çabaladıkça, kötüleşiyordu. Ama iyileşmek için çabalamak, zorunluluktur. Ancak ve ne yazık, tüm çabalayanlar, tüm kabiliyetler, tüm iyiler öldürülüyordu, bütün fidanlar kırıldılar. Altmış altı yılında başlayan üçüncü büyük iç savaş işte budur. Bir büyük kırım için başlattılar. Kırım'lar her zaman içiçedirler. Altmışlı yılların aydınları, yüksek bir cumhuriyet hayalindeydiler, kendileri de yükseldiler, ütopya olduğunu göremediler, vuruldular ve düktüler. Henüz kalkmadılar ve sürüngenler. Acizleri, a la Huxley bir fabrikasyon hatası türünde kaldılar. Masal ya, İsmet Paşa başbakan ve aynı zamanda yüksek planlama kurulu başkanıydı, ben junior bir plancı halindeydim, bugünkü meclis binasındaki güzel kurul salonuna, bazen süzülürdüm, Ekrem Alican koalisyon ortağı ve başbakan yardımcısıydı, Paşa'yı üzmek için hep geç geliyordu, her gecikmesinde koalisyonu dağıttığı havası veriyordu ve o sırada büyük toplantı masasının üzerinde gazeteler vardı, Paşa üzüldükçe, bakıp bakıp, "bugün Koçero" ne yapmış, diyordu; bir eşkıyadır, dağdaydı, "iyi eşkıya" şöhreti vardı, mazlumdan yanaydı, dağdan indirilemiyordu ve bıyıkları da Aybar'inkine benziyordu ve o zaman gazeteleri her ikisi kaplıyordu, İsmet Paşa, Aybar'a, "Koçero" diyordu. Fakat bu iç savaşta Koçero'lar dağdan indirildiler ve şimdi, ekonomidedirler. Çok daha adil ve yaşayabilir cumhuriyet ülküsünü söndürmek savaşının sonunda, ekonomiyi ve cumhuriyeti koçero'lar ele aldılar. Şimdi yaşamı sevmiyorlar, düşmanlar. Bir de mazlumlar varlar. Yaşama düşmanlara tebaa'yız. Yaşama düşman yaşayanlann, mutlak ölümleri mutlaktır. Önceden göremedim.
ÇANAK Morghentau, "the city Tchanak, or to give it its modern European name, Dardanelles" yazıyor, öyle anlıyoruz, o zaman "Çanak" deniyordu. Morghentau, İstanbul'da Amerikan sefiri idi ve Enver, bunları, Çanak'a davet etmişti. "Djevad Pasha, the Turkish Commanderin Chief at the Dardanelles, met us and escorted our party to headquarters", Morghantau'nun anlatımından anlıyoruz ki, Cevat Pasa, Çanak'ta yüksek komutandır, müstahkem mevki komutanı, olarak biliyoruz. 187
Bundan kuşku duymuyoruz, müdafaa sırasında Çanakale'yi ziyaret eden Mithat Paşazade A.H. Mithat da, hatıratında, "istikbalimize gelen Çanakkale Kumandanı Cevat Paşa" dese de, Amerikan sefirinin sözüne daha çok güvenilen bir dünyadayız, he spoke excellent German, Almancası mükemmeldi ve Morghentau da Alman Yahudisi olduğu için çevirmene ihtiyaç kalmıyordu. Fakat o tarihte ve artık Wilson'un büyükelçisidir. Çanak'ta bir de Selahattin Adil var, o zaman Albay ve tüm topçu birliklerinin komutanıydı; bizim bayram olarak kutladığımız, ilkokullarda "Çanakkale geçilmez" oynadığımız, "Çanakkale Zaferi" işte budur. Müttefikler, Çanakkale'den geçip İstanbul'a varmak ve oradan da Karadeniz'e geçerek,. Ruslar ile birleşmek istiyorlardı. Başarıyı emin görüyorlardı, İstanbul'un boşaltılması hazırlıkları tamamdı, Sultan ve sefirler için Eskişehir'e tren hazırdı, Pomiankowski, İstanbul'da yunanilerin ve ermenilerin yüzlerinin güldüğünü de haber veriyor, fakat, Cevat Paşa ile Albay Selahattin komutasında topçular ve mayıncılar bütün oyunları bozdular. Mucizevi'dir. Fahrettin Paşa, Altay, pek güvenilir kaynaklarımız arasındadır, sahih ve önemli bilgileri, hissettirmeyen bir üslup ile bize bıraktılar, hep yararlanıyorum, Çanakkale ve Gelibolu'da, Von Sanders'in altında, en yüksek komutan olarak, Esat Paşa'yı teyid ediyordu. "Üçüncü Kolordu Kumandanı General Esat", kurmay mektebinde ders nazırı olmakla, "Balkan
Harbi'nde Yanya Kalesi'ni savunmuş tecrübeli, bilgili, nazik, üstüne çok bağlı ve itaatkar bir insandı" demektedir. Paşa, Çanakkale'ye gittiğinde ise Komutan Cevat Çobanlı ile "kurmay
başkanı" Selahattin Adil'i üzüntülü hatırlıyor, çünkü Enver, orduda bir büyük tasfiye ile pek çok rütbeyi bir derece indirmişti, amma Selahattin Adil, Enver'in sınıf arkadaşı olduğu için, eski rütbelerine iade edilmelerini sağlamıştı, sevindiler. Fahrettin Paşa'nın kayıtları arasında bir de şu var; "on dokuzuncu tümenin yeniden
teşkilinde ve tümen komutanlığına Sofya ateşemiliteri kurmay yarbay Mustafa Kemal Bey'in tayin edildiğine dair başkumandanlık emri gelmişti", böylece bir daha öğreniyoruz ki, Mustafa Kemal Bey, yeni kurulmakla olan ihtiyat tümenininkomutanı idi.
188
Çanak'ta hiç yoklar, gördüğü dahi şüphelidir, Gelibolu Cephesi'nde bir ihtiyat tümeni komutanıdır; ve biz bütün cepheleri, bütün savaşı, "18 Mart Zaferi" dahil hepsini ama hepsini Mustafa Kemal adına yazıyoruz. İşte resmi tarih budur. Zafer, 18 Mart 1915 tarihindedir ve M. Larcher, 1926 yılında yayınladığı, "La Guerre Turque" adlı çalışmasında, la victoire dont les Turcs accordaient tout le merite a Djevad Pacha, Türkler'in bu zaferin tüm şerefini Cevat Paşa'ya verdiklerini yazıyordu. Ordu Komutanı Liman Sanders de, hatıratında, "18 Mart, Çanakkale Müstahkem ve Boğaz Komutanlığı için şeref günüdür ve öyle kalacaktır" demişti. Gerçekten bizde de, ilk tebriklerde, sadece Cevat Paşa'nın fotoğrafı vardı ve sonra Mustafa Kemal Bey'inki de eklendi, sonra Cevat Paşa'nınki çıkarıldı, pek öyle kalamadı ve Cevat Paşa'nın da buna bir itirazı olduğunu hatırlamıyoruz. Zaferi vermiş ve tasfiyeden kurtulmuştur, "trampa" diyebiliyoruz. Öyleyse, bir teoreme daha yaklaşıyoruz, direnmiş olanlar, zafer sağlayanlar ve alçak sesle olsa da konuşanlar, tasfiye oldular. Seslerini kısıp tarihi gerçeklerin falsifikasyonuna razı olanlar, asimile oldular ve kaldılar. Selahattin Adil Paşa da çok erken emeklilik yoluyla tasfiye olanlar arasındadır. Belki de bu nedenle, hatıratında, şunları okuyabiliyoruz; "bu sebepledir ki ikinci grup olarak
gelen ve hastalanmasından dolayı İskenderiye'de hastaneye yatmış olan Mustafa Kemal Bey'in, hastaneden çıkar çıkmaz İskenderiye'deki Reis el-Vecd sarayında Hidiv Abbas Hilmi Paşa'yı ziyaret etmesini gerek memleket çıkarlarına ters düşmesi gerek şahsi görevime karışılma sayarak bir an evvel cepheye hareketini Ömer Fevzi Bey vasıtasıyla bildirmeye mecbur olmuştum." Belki de bu nedenle erken emekli olmuştu, o sırada milli
müdafaa vekaletinde müsteşar idi, İstanbul'u düşmandan teslim alması için de görevlendirilmişti; beklemediğini çıkarabiliyoruz.
Pomiankowski, Avusturya-Macaristan İmparatroluğu'nun İstanbul'da ateşemiliteri idi, yazdıkları değerlidir. Çanak'a gidenler arasındadır, "öğrendiğimize göre Enver Paşa bu geziyi, Amerikan Büyükelçisi Morghentau için tertiplemişti" demektedir; Enver'in, herkesin Çanakkale'nin delineceğinden emin oldukları bir zamanda, bu geziyi tertip etmesi bir cüret işidir. 189
Pomiankowski de hatıratını yirmili yıllarda yazmıştı, bu tarihte, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri Cumhurbaşkanı olmakla birlikte, anılarda fazla görünmemektedir. Morghentau da, Çanakkale'yi önemsemekte ve Gelibolu'dan hemen hemen hiç söz etmemektedir. Morghentau, Çanakkale'nin savunmasında Alman subaylarından ziyadesiyle söz etmektedir; Alman General Mertens, Morghentau'ya, savaştan sonra Çanak'ı büyük bir turistik merkez yapacaklarını, and sell relics to you Americans, ve Amerikalılara savaş hatıraları satacaklarını söylüyor; Almanlar da moral dolular. Bizim Çanakkale Zaferi'nde, Mustafa Kemal Bey hiç yoktular.
GALLIPOLI Gelibolu müdafaaı üzerinde bir monografi yazmış olan Robert James, "Gallipoli" adlı bu çalışmasında, "outside Turkey, no one had heard of Kemal Bey by 1915, and even in Turkey he was generelly unknown" diyordu, demek ki, Mustafa Kemal Bey, 1915 yılına kadar, dışarıda hiç duyulmamıştı ve Türkiye içinde ise genellikle bilinmiyordu Yine "Gelibolu" hakkında başka bir monografi çalışması yapmış olan Moorehead de, elçilik davet listelerinde adına rastlanmadığını not ediyordu; indeed, it could hardly have occured to the British Embassv to have invited Mustafa Kemal, for he was still unknown in Turkey, başkentlerde büyükelçiliklerin davet listeleri, güvenilir bir ünlülük endeksidirler Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'ni "maruf” adamlar listesinde bulamıyoruz. İlaveten, Mustafa Kemal Bey'in Çanakkale Müdafaaı'nda, yakından ve uzaktan hiçbir ilgisi ve rolü olmadığını hep tespit ediyoruz. "Çanakkale Savunması" başka ve "Gelibolu Direnişi" ise bambaşkadır, kadroları da ayrı ayrı yerlerdeler, ortak yanları her ikisinin de şanlı olmasından ibaret idi. Masal için bu netliğe ihtiyacımız var, masallar nettirler; bütün bunlara, Gelibolu Müdafaası'ndan ne önce ve ne de sonra bir şöhret olmadığını ekleyebiliyoruz; dar bir çevrenin dışında bilinmiyordu. Kesin olan şudur, Mustafa Kemal'in yıldızı, Samsun'dan itibaren parlamaya başlamıştı; bununla birlikte, yirmili yılların ortasında yazılmış eserlerde de fazla parlatılmadığını görüyoruz.
190
Üçüncü Kolordu Komutanı Esat Paşa ve Kurmay Başkanı da Fahrettin Altay'dılar, Kemal Bey, ihtiyat tümeninin başındaydı, Larcher, réserve générale de la zone d'Europe, la 19e division, Mustafa Kemal Bey, rassemblée au nord-ouest de Maidos, yazıyordu ve düşman bütün plajlara çıkmıştı, her sırt veya tepe için müdafaa savaşı yapılıyordu, plajlar düşmanın elindedir. O halde bir tepede yapılan bir müdafaa savaşını abartamayız; bir ihtiyat birliğinin yaptığı bir çıkış ne kadar önemli olursa olsun, diğer bütün tepeler ve plajlardaki savaşların üstünü örtemeyiz. Bir sırt veya tepenin tek başına kıymet-i harbiyesi olmadığını tespit etmek zorundayız. Selahattin Adil Paşa'nın bir tespiti var, "ne bir sırtın en yüksek hattının düşman eline
geçmesi ne de bir yan siperin kaybedilmesinin, Çanakkale Savaşı gibi yakın siper savaşlarında önemli bir etkisi olmadı " bilinmektedir, diyordu; resmi tarihçiler ve bu arada
savaş tarihçilerimiz, Gelibolu ile bir kaleyi karıştırmış oluyorlar, böyle bir tarih anlatımıyla general yetiştirmek imkansızdır, yanlış generaller çıkarmış oluyoruz. Kale'de bir kapıyı tutmak çok önemlidir, filmlerden hatırlıyoruz, delik açılınca açılmış olmaktadır ve bu arada not ediyorum, “Ulubatlı Hasan" da bir resmi tarih icadıdır, surlardan bir kapı açık yakalanmış ve o kapıdan üşüşmüştük, amma pek çok plajda ve sırtta siper savaşları yapılıyorsa, bir tepeyi kutsallaştıramıyoruz, buradan da, böylece savaş tarihinin öğretilemeyeceğini söyleyebiliyoruz. Savaş tarihi tedrisatını değiştirmeyi öneriyorum. Kaldı ki, tümen komutanı Mustafa Kemal Bey'in ilk raporlarının aksine, Anafartalar'da, düşmanın denize dökülemediği de anlaşılmış haldedir. Bütün monografilerden ve bizdeki daha hassas teliflerden bunu öğreniyoruz, burada da bir netlik var. Amma olsa ne olur, dökülmesine de fazla önem atfedemiyoruz; çünkü diğer plajlarda ve siperlerde duruyorlar. Bunlar "meçhul asker" savaşlarıdırlar ve Gelibolu, her iki taraf, hem düşman ve hem de dost tarafları için, bir epope olmuştu; bir destandır. Karşı taraf da insanüstü bir çaba gösteriyordu; bu o kadar öyle ki, Avustralyalılar, Gelibolu Şavası'nı, nerede ise milli oluşlarının kaynakları arasında görüyorlar ve ya Gelibolu'yu almak ya da benzerini yapmak istiyorlar.
191
Binaenaleyh, Gelibolu'da yenilen taraf yoktur ve yenen tarafı da göremiyoruz; işgalciler geldiler, zaptedemediler ve gittiler. Bize büyük moral sağladılar. Peki Anafartalar'ın hiç mi önemi yok; var. Bu, sonuncusu oldu, uzun siper savaşları yapılıyordu, plaj plaj, sırt sırt, tepe tepe birbirini öldürüyorlardı, sadece Zığındere'de on altı bin insanımızı kaybettik, her dere veya tepe'nin bir de İngilizce adı var, bununki "Gully Kavine" idi, Gelibolu'da en kanlı savaş budur; Mustafa Kemal Bey olmadığı için unutuyoruz. Gelibolu mu, savaşa benzemeyen bir savaştır, siperleri birbirine komşu idi, akşam olunca birbirine çorba ikram ediyorlar ve sabahları birbirine saldırıyorlardı, "meçhul kahramanlar" cengi dememiz daha isabetlidir. Her deresi, her sırtı, her tepesi isimsiz kahramanları yuttu ve Anafartalar'dan sonra müstevliler, ısrarın beyhude olduğunu anladılar. Öncesinde, Londra'da, çekilmeyi tartışıyorlardı, Anafartalar'da bardak taştı. Döndüler. Kolordu Komutanı Esat Paşa, Liman Paşa'dan sonra en yüksek komutandı ve yazdıklarının dört cilt olduğunu biliyoruz, amma, bunların, tamamını ve en önemli yerlerini, "yayınlamak istememiştir". Neden mi, çünkü, Esat Paşa, "sonradan büyük görev almış insanları incitmek" istemiyordu; incitmek istemediklerinden birisinin Mustafa Kemal Bey olduğunu tahmin edebiliyoruz. Yayınlanan kısımdan ise şunu aktarmamız yerindedir: "Bu sırada Mustafa Kemal Bey,
yanıma geldi. Tümenin düşman donanması tarafından yapılan ve birçok kayıplara sebebiyet veren ateş yağmurundan kurtarmak için Esentepe'ye geri çekmek düşüncesinde olduğunu söyledi. Yanımda Topçu Kumandanı Hasan Rıza Bey ve emir subayım süvari yüzbaşı Selami Bey bulunuyordu. 'Beyefendi askerinizin eğitimi henüz noksan olduğundan tarihte bir çok örnekleri görüldüğü gibi bu çekilişi bozgun sayarak istediğiniz yerde durmayarak kaçmaya kalkışacaktır, bunun içindir ki tümeniniz yerinde kalarak gerekirse düşmana saldıracaktır, Ölmek var, dönmek yok' dedim." Buradan anlıyoruz ki, bu meşhur söz, "ölmek var, dönmek yok", Esat Paşa'ya aittir; Kolordu Komutanı Esat Paşa, bu iddiadadır ve şahit göstermeye özenlidir, anlıyoruz.
192
Aslında şahide muhtaç değiliz, Esat Paşa'nın çok sınırlı işaretleri ile Fahredin Bey'in haberleri arasında paralellik kurabiliyoruz. James'in monografisinde, bir not buluyoruz, if it had been left to Kemal, there would hardly have been a Turk soldier alive in the Anzac arca by the beginning May, bu, Mustafa Kemal Bey'in elindeki bütün askerleri ateşe sürdüğü anlamındadır; Kemal Bey'e kalsa, Mayıs sonuna kadar canlı bir tek Türk askeri kalmayacaktı, Robert James bu mülahazadadır, kuşkusuz sert bir suçlama ile karşılaşıyoruz. Moorehead de, Kemal Bey ile Enver Paşa arasındaki tartışmaların bu noktada yoğunlaştığına işaret ediyor, Kemal, he said, was too much given to the squandering of troops, birlikleri çarçur, squandering, ediyordu ve Enver, sık sık müdahale etmek zorunda kalıyordu. Bu müdahalelerin sonucunda Kemal Bey'in istifa ettiğini de biliyoruz, istifalara rastlıyoruz. Ne kadar doğru, burada bir görüş bildirmemiz zor görünüyor, ancak, zayiatın çok yüksek olduğunu biliyoruz. Diğer yandan, Mustafa Kemal Bey'in zaman zaman umulmadık inisiyatif aldığı doğrudur, ancak pek çok vazifeyi kabul etmediği haller de var; ayrıca, erken ve hemen Dersaadet'e çekilmesini de bir inisiyatif alma sayabiliyoruz. Mesuliyet almamada inisiyatif var. Aynı çalışmada, James'in monografisinde, misled by inaccurate reports that was being made, Essad ordered the attacks to be renewed, Essad Paşa ile Kemal Bey arasında, raporlar üzerinde de anlaşmazlık ve tartışma çıktığının işaretlerini okuyoruz. Bu rapor tartışmasını, Fahrettin Paşa da kaydediyor, Fahrettin Paşa'nın anlatımına göre Kolordu Komutanı Esat Paşa durumu daha net görebilmek için ileri hatlara doğru hareket edince, Mustafa Kemal'in de geri geldiğini görmekle "Mustafa Kemal'a niçin geri geldiğini" soruyor ve "o da düşmanın ilerleyecek hali kalmadığını" söylüyor; işte tartışma buradadır. Bunun üzerine Esat Paşa'nın tepkisi çok sert'tir: "Bu raporda bir yanlışlık olacak. Kabatepe kumsalına yeni bir çıkarma yok. Siz geri dönün. Bütün kuvvetlerinizle düşmanı denize dökmeye çalışın." Bu episodu anlatan Kolordu Kurmay Başkanı Fahrettin Bey'in, daha sonra Fahrettin Altay Paşa, hatıratında, Mustafa Kemal Bey'i korumaya çalıştığını da teşhis edebiliyoruz.. "Mustafa Kemal, cepheye gidince Merkeztepe'ye düşmanın çıktığını görüyor, elindeki yetmiş ikinci alayı bu düşmanı atmak için ileri sürüyor.
193
Bu alay daha önce belirtildiği gibi savaş kudretinden yoksun olduğu için saldırıyı başaramıyor, biraz da zayiat verince geri çekiliyor, akşam oluyor, gece düşman dar cephesini makineli tüfeklerle kuvvetlendirip sona kadar orada kalıyor." Hal ve vaziyet bu ise, net bir manzara çıkarabiliyoruz. Çanakkale ayrı, Gelibolu'yu, bir kale savaşı veya meydan muharebesi görmek çok yanlış ve yanıltıcıdır; düşman savaş gemileriyle sahildedir, sürekli birlik çıkarmaktadır, plajlarda İngiliz savaş muhabirleri, special correspondents, cirit atıyorlar ve plajlar birbirine akmaktadır. Ne bir tek komutan ve ne de bir tek kahraman var; hep doğru yapan komutanlar ise ancak resmi tarihte yaratılabilmektedir. Mustafa Kemal Bey'e gelince, Gelibolu'da, zaman zaman harikalar yaratırken zaman zaman da büyük hatalar yapıyor ve hem Esat Paşa'dan ve hem de Enver Paşa'dan azar işitiyordu. Esat Paşa da belki de bu nedenle, yazmış olmasına karşın, hatıratının tamamının yayınlanmamasını istiyordu, ortaya çıkan eseri yüksek tutuyorlardı, Mustafa Kemal'i çok fazla önemsediklerini düşünemeyiz, ama eseri koruyorlardı, susmak durumundalar. Bu tedbirlilik var, Esat Paşa'nın erken tasfiye edildiğini biliyoruz. Kardeşi Vehip Paşa ile birlikte bu cephede komutandılar; Vehip Paşa, bir mahir rezistans paşasıydı, şüphesiz Malta'yı gördü, amma, Malta'dan kaçtı, İtalya'ya çıktı, fakat, Türkiye'de değil, Habeşistan'da savaşabildi. Muhtemelen Türkiye'ye kabul edilmedi; teorem budur. Kurtuluş savaşımız bir de kayıp kahramanlar tarihidir. Ben de habire kahraman çıkarıyorum. Gelibolu'da iki kolordu kahramanı iki kardeştiler. İşgalcileri düzlediler ve sonra kendileri düzlendiler. Resmi tarihte adları bile yok, bilinmemeye mahkum oldular. İhtiyaç keşfin anasıdır, bir kahraman ihtiyacı olunca, yaratıyoruz. Yaratma işine Gelibolu'dan üç yıl sonra başlıyoruz.Yeniden yazıyoruz. Bin Dokuz Yüz On Sekiz başında, henüz "Anfartalar Kumandanı" idi, Gelibolu'daki diğer plaj ve sırtlar bir araya getirilmemişti; Ruşen Eşref, "bana Kanije müdafii Tiryaki Hasan Paşa ile yahut Plevne Arslanı Gazi Osman Paşa ile görüşmek mukadder olsaydı bugünkü muhareveden daha fazla mı heyecan duyacaktım", kahraman arayışına böyIe yaklaşıyordu. 194
Büyük bir yenilginin eşiğindeyiz, yenilgi varsa mevcut kahramanlar da yenilmişlerdir ve bilinmeyenden kahraman bulmak mantıklı ve zorunludur. Mustafa Kemal Paşa ise, henüz o tarihte, pek çok kahramanlığın kendisine izafe edileceğini anlamış olmaktan uzaktır. Son derece mütevazi davrandığını görüyoruz. Bir yıl sonra, 1919 Mart Ayı'nda, Zekeriya Sertel, kahraman inşaaında önemli bir mesafe daha kaydetmiş görünüyor, "tarih Çanakkale Vak'asını kaydederken hiç şüphesiz Mustafa Kemal ve Cevad Paşalar'ın isimlerini altın harfle yazacaktır" demekle, Çanakkale Savunması'nın asimilasyonuna başlandığını haber veriyordu. Zamanla, Cevad Paşa sindirilmekle, Çanakkale'den silinmiştir, alturist bir paşamız olduğu için hiç bir itirazını hatırlamıyoruz. Ancak bu silme işinde Zekeriya Sertel'in piştar rolünü inkar etmiyoruz, Çanakkale Savunması, "bir de Mustafa Kemal gibi büyük bir kahramana malik olduğumuzu gösterdi" diyebiliyordu; halbuki Mustafa Kemal Hazretleri'nin hiçbir yerde böyle bir iddiası olmadığını biliyoruz. Yazmak mı, yeni'yi yazmaktır ve hem Ruşen Eşrefin ve hem de Mehmet Zekeriya'nm üsluplarından, yazdıklarının, okuyucuları tarafından, pek de bilinmediğini farz ettiklerini çıkarabiliyoruz. Zekeriya'nın bir yıl sonra yayınlanan makalesindeki, "büyüklerimizi tanımak
mecburiyetinde olan gençlik 'Mustafa Kemal' namını da hafızalara ilave etmeli ve halaskarlarımızdan birinin de o olduğunu unutmamalıdır" laf ve tavsiyesi, bu konuda hiçbir
şüphe bırakmıyor. Kahramanlar listesine bir yenisi ekleniyor; bu bir giriş olmalıdır ve zamanla diğerlerini siliyoruz.
Güzel de, buradan kahraman inşaı meselesine de bir entrodüksiyon yapmış durumdayız. Tabii mekanı dar düşünmek ayrıdır ve mevcutları ihraç edebiliyoruz; doğrusu bunun gereğine pek inanmıyorum. Amma ne olursa olsun, kahraman yapmak, bir ölçüde heykel yapmaya benziyor; iki metodu var, birisi mermer veya benzeri katı malzemeyi yontma yoludur ve burada bizi çok ilgilendirmiyor. Diğeri modelage denilen metod olmalıdır, kil alınıyor, model var, buna göre kil yapıştırılıyor ve düzeltiyor; ortaya çıkan heykelde düzeltmeler yapılmaktadır.
195
Heykel, tomak tomak alınan kilin yapıştırılması ve ıslatılarak yapışma yerlerinin silinmesi ile ortaya çıkmaktadır. Marx'ın düşünce sistemi anlatılırken de Hegel'in felsefesi, Ricardo'nun iktisadı deniyor ki bir heykel yapımıdır. Buna hiçbir itirazım yok, doğru yöntem saymak durumundayız; yazmak da budur ve mermeri yontmaya benzetiyorum. Ancak kilden tomak tomak alıp heykel yapmaya gelince, kahraman yaratma amelimize pek müşabih'tir; bir tek fark var, alınan ve yapıştırılan tomak'lar başkalarının kahramanlıkları olabiliyorlar. Güzel, öyleyse kollektif kahramanlık konseptine yaklaşıyoruz ki kahramanlıkta özel mülkiyetin reddi anlamına gelmektedir. İtiraz etmiyorum ve kahramanlığın sosyalizasyonunu tarif etmiş oluyorum.
WARD PRICE MASALI Eğer Antikite, heykel sanatının altın çağı ise, gazetecilikte de, On Dokuzuncu yüzyıl sonu ve Yirminci Yüzyıl başı altın çağ olmalıdır. Bir nedeni rakibinin olmaması ise diğeri en kabiliyetlilerin gazeteciliğe yönelmesidir; uluslararası telefon yoktu, uçak bilinmiyordu ve telsiz günlük yaşama girmemişti, dolayısıyla, insanlar uzak diyardan ne öğrenebiliyorlarsa, gazeteciler nedeniyle öğreniyorlardı. Dolayısıyla gazetecilik uzak yer işidir ve gazeteci hızla yer değiştiren, bir tür, seyyah idi. Bir yerden diğerine koşuyorlar, öyleyse "büyük gazeteci", envoye speciale ya da special correspondent olmak durumundadır; daha çok savaşları ve barış konferanslarını izliyorlar, iyi bir üniversite tahsili ve geniş bir ilgi ile kültür şarttır. Elis Ashmead-Bartlett bunlardan birisi idi, 1904-1905 Rus-Japon Savaşı'nda Port Arthur Kuşatması üzerine de kitabı var, görgüye dayalıdır, büyük savaşları izliyorlar ve bir diğeri de "With the Turks in Thrace" başlığını taşıyordu, 1913 tarihlidir. Balkan Savaşı ve yenilgisini yazıyor; Jön Türkler'in Edirne'nin teslim edilmesine razı olmayacağını da önceden haber verdiğini iddia ediyor ki, bu özel gazetecilerin, bulundukları yerlerde politika ile çok yakından ilgilendiklerini de gösteriyor, biliyoruz. Haklı çıktığı kesindir, Bab-ı Ali Baskını ve arkasından Edirne'nin istirdatını hatırlamak durumundayız.
196
Sanıyorum, Türkiye ile son bağlantısı, Gelibolu’da, İngiliz’lerin özel muhabiri idi, esas olarak Daily Telegraph'ta çalışıyordu; bu tür gazetecileri, aslında, gazeteciden fazla telakki etmemiz yerindedir, İngiliz Komutanlık'ın denetiminde geçmeksizin hiçbir haber göndermemeyi taahhüt etmesine rağmen duramıyor, bir tarafa sorumluluğu var, Başbakan Asquith'e bir mektup yazarak baş komutan Sir lan Hamilton için "yetersiz" deyip şikayet ettiğini anlıyoruz, çünkü, mektubu sansüre takılmıştı. Sonra General Hamilton'u ve daha önce de Ashmead-Uartlett'i attılar. Yerine Daily Mails'den Ward Price geldi; bizi çok ilgilendiriyor. Şimdiye kadar ihmal edildiğini fark ediyoruz. Cambridge'ten mezun, kendine "extra-special correspondent" diyor, kitabının da adı, olağandışı özel muhabir, olarak algılayabiliriz, hak ediyor. Gallipoli plajlarında da savaş muhabirliği var; İngilizler'in Gelibolu'yu terk etmelerinden acı duyduğu kesindir. Sadece Price mı, Gelibolu da, ne kadar olağan-dışı bir boğuşma, insanların her bakımdan insan oldukları bir theatre'dayız ve Price'ın anlattıklarının bir kısım görgüye dayalıdır. Türk tarafından Anzac tarafına bir paket sigara uçuyor ve üzerinde, "a notre heroic ennemi" yazıyor, o tarihte Türk elit frankofon idi, Türk zabitler, Fransızca "bizim kahraman düşmanlarımıza" yazıp, az sigaralarından bir paket uçuruyorlar, demek hapishane misali savaşta da uçurtma iyi bir nakliyat sistemidir. Anzac'lar, konserve et ile mukabele ediyorlar, konuşuyorlar, Türk zabitler, "şu Almanlar olmasa sizle savaşmayız" diyorlar, düşmanlarına büyük sevgi duyduklarını anlıyoruz. Sonra Türkler'den bir işaret, "saklanın saklanın" anlamındadır, çünkü komutan yaklaşmaktadır. Sanki oyun var ve aşkla savaşıyorlar ve birbirini severek öldürüyorlar. Price, Latife'yi tanıyor, konuştuğu mükemmel İngilizce nedeniyle şaşırıyor, Latife'nin "and I speak French as well" cevabını okuyoruz; demek o zamanlar, fevkalede güzel İngilizce ve Fransızca konuşan cumhurbaşkanı eşlerine sahiptik. Ward Price'ın, İzmir'in kurtarılmasından hemen sonra, Mustafa Kemal Paşa ile İngiliz Komutanlığı arasında aracılık yaptığını da öğreniyoruz; İngilizler, muzaffer orduların, Çanakkale'ye devam edeceğini ve orada İngilizler'i söktükten sonra İstanbul üzerine yürüyeceğinden kaygılanıyorlar, heyecanlı birkaç gün var, amma, Türk tarafı yanmakta olan İzmir'de durmayı tercih etmiştir.
197
Doğrusu, Türk tarafının, İskenderun ya da Çanakkale yönünde yürümemesi bir muammadır. Bilmiyoruz, masallarda az da olsa muammaya da yer ver. Ward Price'in 1957 yılında yayınlanan bu kitabında, resmi tarihi alt üst eden rivayetlerine rastlıyoruz. Her halde Mütareke'nin hemen başındaydık, Price, Pera Palas'ta Liman Paşa ile görüşürken, otel müdürü başka bir Türk Paşa'sının görüşmek istediği haberini getiriyor; kahve içip görüştüğü Mustafa Kemal Paşa idi. Bu görüşme ile ilgili Price'in yazdıkları, resmi tarihçiler tarafından da kaydediliyor, ancak hepsi, Kemal Paşa'nın müttefikleri şaşırtmak istediğinde ittifak halindedirler. Bu mülakattan net olarak çıkan ise, Kemal Paşa, İngiliz yetkililerle görüşme peşindedir. Kemal Paşa fes ve redingot, frock-coat, "cübbe" demek istemiyorum, ama "İstanbulin" de olabilir, giymiş ve Price, hem yakışıklı buluyor ve hem de yüzünde virilite teşhis ediyor; Paşa, savaşta yanlış tarafta cenk eylediklerini söyleyerek mülakata başlıyor. İngilizlerin Anado¬lu'yu parçalayacağından ve buraya geleceklerinden emin görünüyor, bir itirazı yok ve temenni ettiği izlenimini veriyor ve İngilizler'in deneyimli Türk valilelere ihtiyacı olacağını ekliyor. "What I want to know, is the proper quarter to which I can offer my services in that capacity", İngiliz valisi olarak hizmet vereceği yeri öğrenmek istiyor, mülakatta meselesi budur. Price'in anlattığı masallardan birisi de işte budur. Kemalist tarihçiler, Price'in bu masalını nakzetmiyorlar; Paşa'nın İngilizler ile siyaset oyunu oynadığını düşünmekte inatçıdırlar. Burada duruyorum. Üç nokta üzerindeyiz, Ward Price, daha sonra beklenmedik üne erişen bu ziyaretçisi ile daha çok ilgilenmediği ve gözlem yapmadığı için üzüntülerini dillendiriyor ki her gazetecinin, benzer durumlarda benzer tepki gösterdiğini okuyoruz. O zamana kadar adını duymamışsa, normaldir ve İkincisi, bu tür gazeteciler başkadır, hem görüşme öncesinde ve hem de sonrasında istihbarattan sorumlu Albay Heywood'a haber veriyor, izin alıyor ve rapor veriyor; Heywood, önemsemiyor, görev isteyen Türk generallerin hızla artacağından emin görünüyor, istihbaratçı tavrı olmalıdır. Kürtlerden de dilekçe alıyorlar.
198
Üçüncüsü, çok daha teoriktir, acaba, samimi olmak im olmamak mı. Kemal Paşa'yı yüceltir; Price, görüşmede hazır bulunan Rifat adlı bir Türk generalinin yıllar sonra, Mustafa Kemal Paşa'nın samimi olduğunu ve İngilizler'in ciddiye alarak Anadolu'ya gelmemekle büyük hata yaptıklarını, kendisine söylediğini de, aktarıyor, General Rifat, İngilizler'i Anadolu'da kök salmış görmekten yanadır. Kemalist tarihçiler, Kemal Paşa'nın doğduğu andan itibaren kurtuluş mücadelesine kararlı olduğu konusunda yemin ediyorlar, doğru olması da muhtemeldir. Ancak Mustafa Kemal'i bir on dokuzuncu yüz yıl paşası olarak düşünürsek, bu türde, kuvvet görünce isyan refleksi var; kuvvet toplamaya eğilimlidirler. Bu da kurtuluş savaşındaki rolünü jüstifiye etmek için yeterli görünüyor; buradan devam ediyorum. Price'in anlattıkları arasında başka masallar da var. 1938 yılındaki cenazede bulunmuş, hemen önce de gelmiş, Gazi'de, en kibar sözcükle, "gerileme" teşhis etmektedir. Otuzlu yıllarda önemli hiçbir işle uğraşmadığı ve hep manevi kızlarıyla vakit geçirdiğini haber veriyor. Manevi kızlar ise Paris'ten giyiniyorlar ve Paşa Hazretleri bunlarla oynamayı seviyor; bir Ankara akşamı yüzme havuzunun başında eğlenirlerken birden bire iki manevi kızma öylece havuza atlamalarım emrediyor, kızlar güzel roplarıyla havuza dahveriyorlar, neşeli oldukları rivayet edilmektedir. Aynı gece Paşa Hazretleri, birden bire kızların annesine de aynı emri veriyor; anne de havuza dalmakta tereddüt göstermiyor, ancak yüzme bilmediği için bir miktar sorun yaşandığı da kayıtlarda var. Bir tek İsmet Paşa Hazretleri bu eğlencelerin dışında kalabilmektedir. Mevhibe Hanımı da, mümkün olan ölçüde uzak tutmaya çalışıyor; Kemal Paşa çok ısrarcıdır, bu sahnelerdeki davranışlarını göz önüne getirdiğimde, İsmet Paşa ile Kont Karenin arasında bir akrabalık tespit edebiliyorum. Ciddi, hürmetkar ve buz soğukluğundadır; izin isteyerek işine dönmektedir. Price'in masalında son detayı buraya bıraktım, Gelibolu ile ilgilidir. Price'dan aktarıyorum: "The manager of the Pera Palace brought me another invitation - this time to take coffee
with a Turkish general who had commanded one of the armies at the Dardanelles.
199
His name - Mustapha Kemal Pasha – conveyed nothing to me at that time.” - Palas Müdürü, konuşmak isteyen için, Dardanel'de orduların birine kumandanlık yapmış, bilgisini getiriyor ve Price, "o tarihte adı bana hiçbir şey ifade etmiyordu" diyor. Neden bu detayı yazıyor; belki de sadece kendisini ve/veya notlarını naklediyor, bunlar farklı türdendirler. Demek ki, Gelibolu'da savaş muhabirliği yapmış olağan-dışı özel muhabir Price, Mütareke Dönemi'ne kadar, Mustafa Kemal adını hiç duymamıştır. Resmi tarihçilerin buna neden itiraz etmediklerini hiç anlamıyorum; aslında Price'ın kitabının tamamını ihmal eğilimi daha güçlüdür. Bizim masalımıza göre ise, bu kaydın doğru olması çok muhtemeldir; Mustafa Kemal Bey'in, Gelibolu'daki savaşı, 1918 yılına kadar Gelibolu'da savaş alanı ve kayıtlarının içinde kalıyordu; orada o ölçüde pek çok subayımız var. Gösterilmek istendiği ölçüde yoksul değiliz ve ben de masalımızda habire bunu naklediyorum. Batı dillerinde "theatre" iki anlama geliyor; birisi savaş alanı ve diğeri de tiyatro'dur. Tiyatroyu ise, eninde-sonunda, ışık oyunu olarak görebiliriz; çok zaman, sahnede olanların hepsini karartıp ışığı birisinin üzerine yoğunlaştırıyoruz, hep ışıklandırdığımızı görüyoruz. Öyleyse, resmi tarih karartma ve gizli tarih aydınlatmadır; ışık oyununu tersine çeviriyoruz.
200
ALTINCI BÖLÜM
GELİBOLU'DA TÜRKLERLE SAVAŞAN
SİYON KATIR BİRLİĞİ Bunları bilmiyorduk, acizleri de bilmediğimizi bilmiyordu ve bu nedenle Cumhuriyet'in bu kadar erken çökeceğini göremedim. İçinden çökertildi, şimdi biliyorum. Hain kimdir; hep "güven verendir" diyoruz. Hain, güven radyasyonu olandır ve artık Cumhuriyet'i, en çok itimat iddiasında olanların çökerttiğinin şuurundayız. İçinden çökertilmiştir, yavaş yavaş, soğukkanlı ve taammüden çökerttiler. Artık biliyoruz. Kim ihanet yoluna girerse, önce karanlığı açmaktadır. Cehalet ya da bilgisizlik daha da önemlisi obscurantizm olmadan ihanet realize edilemiyor. O halde nerede obscurantizm iniyorsa, hainler büyüyorlar ve mevzi tutuyorlar, demektir. Düstura mutabıktı, bizde de ihanet ile obscurantizm birlikte çıktılar. Bilmek devrimcidir, diyorsam, bunun için diyorum. Bunun için habire bilgi taşıyorum. Dilimizde "i" ile "e" arasında bir fark yoktur, eski karakterlerle "bn" yazılıyor, arasına "i" de "e" de konabilir, birisi "bin" ve diğeri "ben" oluyor, şu anlamda fark yoktur, "bingür", aslında "bengur" oluyor, "Ben-Gurion" hep malumdur. "Liman" sözcüğünü, Batı dillerinde "Le-man" yazmak daha doğrudur, ancak bu adı Hıristiyan kavimlerde göremiyoruz. Liman Paşa'nın, Çanakkale ve Gelibolu dahil Birinci Ordu Komutanı Leman Paşa'dan bahs ediyorum, Hıristiyan olmayabileceği şıkkının peşine, bu küçük ayrıntı nedeniyle düşmüştüm.
201
Demek ki, ha husus ilm-i tarih'te, ilm-i lisan ile onomastique disiplinini ihmal ede miyoruz. Şimdilerde Almanya'da da sakınıyorlar, arkadaşlarım kanalıyla, dedektiflik yapıyorduk, sanki bir cani peşindeydik, "ne var sanki" diyorlardı, korku seziyorduk, amma, araştırmada inat önemlidir, musiri olduk, teyid ettiler. Ayrıca "sander" versiyonunun da bu yönde işareti verdiğini biliyordum, "bin" ya da "ben ve "-son", Nobel'li iktisatçı "Samuelson" var ki Yahudi idi, ile "-s", "oğlu" manasındadır; "sander" veya "sander-ogli" bizde ve dünyada öylece taşınmaktadır. Devam ediyorum. Sion, aslında "tzion" veya "tsion" yazılıyor, "t" manger edilince "zion" ya da "sion" söylüyorlar, Gelibolu'da, düşman askerlere ve topçu ve piyade ateşimiz altında, katırlarla su ve cephane taşıyan bu nakliyat birliğinin adı da, çok zaman, "Zion Mule Corps" olarak yazılıyor; bizde "sion" ve çokça da siyon'dur. Ancak bu tsadik karakterini Selanik'in İtalyan kesimine yakın olanlar "ç" olarak da söylüyorlardı ve biz de "ç" aldık; sander'e, çander veya "çandar" da diyoruz ki Liman Paşa ile aynıdırlar. Fakat bu ayniyet, şimdi bizim kapsam alanımızın dışında kalıyor. Öyleyse arayan buluyor, Doktor Rigg, Hitler's Jewish Soldiers adlı çalışmasında, kapsam dışı olmasına karşın, "the commander and chief of the military mission in Turkey who masterminded the Allied defeat at Gallipoli in 1916, General Otto Liman von Sanders", Liman Paşa'ya da uzanarak, hem Müttefiklerin Gelibolu'da mağlubiyetinin tüm şerefini Liman von Sanders'e veriyor ve hem de Yahudi olduğunu not ediyor, böylece bulmuş oluyoruz. Başkaları da olmalıdır, başka yerlere bırakıyorum. Peki ne var, çok mu önemli, böyle sorularla hep karşılaşıyoruz. Bu tür sorulara karşı Jabotinsky, "The Jewish War Front" nam eserinde, maruf Talleyrand'ın, si cela va sans le dire, cela ira mieux en le disant, deyişini tekrarlıyor; eğer söylemeden de oluyorsa, söylemek çok daha iyidir, anlamındadır; tabii buradaki ilk ibareyi, "söylemeye gerek yok" olarak da anlıyoruz, öyleyse de söylemekte sakınca yoktur, ayrıca isabet buluyoruz.
202
Kaldı ki çok yararlıdır; o tarihte Almanya hem siyonist idi ve hem de siyonizmin bayramını taşıyordu. Biz, resmi tarihle. Kavzer'in, Sultan Hamid zamanında İstanbul'u ziyaretini yazmaktan hep gururu çıkarıyoruz, Osmanlı Kudüs'üne gidip "hac" yaptığını ise örtüyoruz. İlaveten, eğer, Almanya, Yahudiler'in koruyuculuğunu üstlendiyse, bir Yahudi ve muhtemelen siyonist bir Alman generali, Türk ordusuna komutan tayin etmesini beklemek durumundayız. Bazı kaynaklarda ve özellikle Ermeni iddialarında, Liman Paşa'nın her cephede özel mutfağının yanında olduğu da bildiriliyor, İbraniyet'te "koşer" diyoruz; binnetice, Liman Sanders'in Musevi dininin emirlerine harfiyen riayet ettiğini de idrak eyliyoruz. Güzel ve çok hoş, bunu, birlikte savaştığı hiçbir zabitimiz ve paşamız görmemiş haldeler; hiçbir yerde kaydına rastlamıyoruz. Demek ki sadece bizim masalımızda var ve hep inanmamayı tavsiye ediyorum. Hemen yukarıda adım andım ve biz Jabotinsky'i dahi bilmiyoruz, bir mühim şahsiyettir. Rusya gazetelerinin muhabiri olarak Türkiye'de bulundu, ancak bir de, dünya siyonist teşkilatı'nın İstanbul temsilciği var; "otobiyografi" yazdığını biliyoruz, fakat Yiddiş olduğu için henüz yararlanamıyorum. Parça parça Rusça da olmalı, İttihat ve Terakki şefleri hakkında hiçbir yerde olmayan malumat verebilir, iktibaslannı bilebiliyoruz. Bir eksikliğimizdir. Bununla birlikte, Vladimir Jabotinsky'nin "The Story of the Jewish Legion" nam eseri de, kısmi bir otobiyografi telakki ediliyor; burada "I had been chief editor in Constantinople of four Zionist newspapers at the same time" ifadesini okuyunca extra-mühim olduğuna hemen karar verebiliyoruz. İstanbul'da aynı zamanda, 1919 yılıdır, dört siyonist yayın olduğunu öğrenmekle hayli şaşırıyoruz; Jabotinsky bunların dördünün birden genel yayın yönetmeni idi. Encyclopedia Judaica, bunların, Fransızca, İbrani ve Ladino yayın yaptığı konusunda bizi malumtar yapıyor; birinin adı son derece enteresan olup, "Jeune Turque", Fransızca neşriyat yapıyordu. Günlük idi, TAurore" haftalık olup yine Fransızca çıkıyordu, "El Hudeo" Ladino ve "Hamevasser" İbrani çıkıyordu ve alayını Jabotinsky idare ediyordu, büyük bir siyonisttir. Adları, Yehuda Benari'nin "Zeev Vladimir Jabotinsky" adlı biyografi eserinden aktarıyorum.
203
Demek ki Jön Türk iktidarında, Dersaadette, Türkçe söylenişi ile, "Jön Türk" adıyla bir günlük çıkıyordu ve siyonisttir. Doğrusu böylesini ancak masallarda duyabiliyoruz ve bizimki de masal'dır. Ayrıca ben, Jabotinsky'nin itirafına itibar ediyorum. Ladino olanı anlıyorum, Yahudilerimiz Yidiş konuşan pek az Eşkenazi haricinde Sefarad idiler ve Ladino kelam ediyorlardı, Fransızca'ya gelince, ol tarihte bizim güzidelerimiz frankofon idiler, dolayısıyla, Jeune Turque'ü, hem siyonist ve hem milli, dolayısıyla millisiyonist mütelaa ediyorum. Demek ki millicilerimizin bir kısmı siyonisttiler ve bu millicisiyonistler, benim "rezervist" tabir ettiğim, Rusya'da "bundist" ve başka diyarlarda alelıtlak "alyansist" tesmiye edilenlerle kavga halindeler. İbrani neşriyata gelince şaşırtıcıdır, İbrani bilenlerin son derece az olduğunu takdir ediyoruz; bu nedenle gösteriş yayını sayılıyordu. İbrani konuşmak ve yazmak, o zamanlar, siyonizme bağlılığın işareti de telakki ediliyordu; iktidar gösterisindedirler. Jabotinsky, siyonizmi revizyona tabii tutmak üzere bir cenk başlatmıştı ve diaspora'da İbrani hegemonyası kurmak önemli hedeflerindendir. Constantinople'da ne yaptı; Jabotinsky'nin en otoritatif biyografisini yazan Schechtman, buna "Rebel and Statesman" adını vermişti, İstanbul'da Jabotinsky'nin, "zionization of Turkish Jewry", Türkiye Yahudileri'nin siyonizasyonunda, çok büyük başarılar elde ettiğini haber vermektedir. Schechtman'dan İstanbul'daki bu dört siyonist yayını Rusya Yahudileri'nin finanse ettiğini de öğreniyoruz. Jeune Türe için, Yahudi kaynakları "Turque" ya da "Türe" kullanıyorlar; Jeune Turque'ün, Jabotinsky sayesinde, İstanbul'un en öne gelen ve etkili gazetelerinden birisi haline geldiğini de eklemektedir. Başta Jeune Turque olmak üzere bu yayınların siyonist olduklarını, iktidarın bildiğinden şüphe etmiyorum; Jabotinsky, Jön Türk liderleri ile temas halindeydi. Bunların Paris'teki grubunun siyonizme sempati ile baktığım ve İstanbul'daki şeflerin uzak durduğunu not ediyordu. Ancak bu tasnifte bir tarif meselesi teşhis ediyorum; revizyonist-siyonist Jabotinsky, siyonizmi, Filistin'de bir Yahudi devleti kurmak olarak anlıyordu. Halbuki bu, o tarihte resmi tarif değildi; resmen devlet telaffuz edilmiyordu, Jacop Cahn misali ağza alanlar şiddetle takbih ediliyorlardı, Filistin'e göçmen yığılmasına razı olanlar siyonist sayılıyordu.
204
Bu tarif ile bakarsak, sempati meselesini de derkenar etmiş oluyorum. Odessa, 1792 yılına kadar Türkler'in elindeydi, Zeev Jabotinsky, 1880 yılında Odessa'da doğdu, Rus kültürü ile büyüdü, bir şair ve tiyatro yazarı olarak isim yaptı. Gazeteci oldu, savaş başlayınca gazetesi adına çeşitli yerlerde, halkın savaşa tepkisini ölçmek üzere dolaşmaya başladı, dile çok kabiliyetli idi ve çok dil biliyordu; Kuzey Afrika'dan gazetesine, İstanbul'da ilan edilen cihad'ın müslümanlar üzerine hiçbir etkisi olmadığını ve olmayacağım göndermesi şayanı dikkattir. Bir başka yerde ise, savaşın sonunda Almanya'nın yenilmesini önemsemediğini kaydediyor, Almanya Almanya'dır, diyordu, amma, en ağır fiyatın Türkler tarafından ödeneceğinden şüphe duymuyordu; tabi-i temenni de etmektedir. Her halde bunları, sanat ve edebiyat adamı olmasına bağlayabiliriz, seziyor ve görebiliyordu; gördüklerine, şiddetle bağlanıyor ve yalnız kalabiliyordu. Bir yerde de ruhen Yahudi ve aklen Hıristiyan, bir tür "goyish kop" sahibi olduğunu anlatıyordu; "goy", Yahudi olmayanlara verilen addır. Böyle bir adam, Siyonizmi bölebilmiştir; "revizyonist siyonist" hareketin şefidir. Jabotinsky, Türkofil siyonizmi, Türkofob siyonizme çevirmek üzere bir mücadele ilan etti; bunu biraz yumuşatarak, Türkler'i "idare eden" Siyonizm yerine, Türkler ile savaşan bir siyonizm yaratmak istiyordu, demek daha münasiptir. Ayrıca siyonist harekete, silah ve savaş boyutunu sokuyordu; Yahudiler'in Türkler'e karşı savaşı Jabotinsky'nin marifetidir. Bunda çok önemli ölçüde başarılı olduğunu da biliyoruz, ama, bunun zerresini bile bilmiyoruz. Çünkü, resmi tarih karanlıktır, obscurantist'tir demek istiyorum. Kitaplarında, where the Turk rules neither sun may shine nor gross may grow, bir yeri Türkler yönetiyorsa, ne güneş doğar ne de çimler yeşerir, diyebilmektedir. İsrael devletinin restorasyonunu ise, tekrar bir Yahudi Devleti'nin kurulmasını da, Osmanlı Devleti'nin parçalanmasına bağlamaktadır. Bunu, yaşamının felsefesi haline getirdiği, ortadadır. Demek ki Jabotinsky'nin de bir küçük "kopernik devrimi" var.
205
EMMİOĞLU YİŞMAEL Türkler'in harbe duhul etmelerinden hemen sonra Ben-Gurion ve Ben-Zvi, Kudüs'teki Osmanlı Komutan'a bir istida vererek, bir gönüllü lejyon kurmak istediklerini bildirdiler, kabul görmüştür. İlk etapta kırk gönüllü çıktı ve talime başladılar; Türkler yanında İngilizler'e karşı cenk etmek esastır. Türkofil Siyonizm'den kastım budur, o tarihte siyonizm, Filistin'e Yahudi yığmak anlamına geliyordu, daha önce de nakletmiştim, devlet fikri asla telaffuz edilmiyordu. Siyonistler arasında, Türk yöneticilerini teskin etmek temel politikadır; Türkler ile birlikte savaşacak Yahudi lejyonu hoş karşılanmıştır, tabii buluyoruz. Fakat Komutan Cemal Paşa, Büyük Cemal Paşa da deniyordu, artık Yahudiler'den hayli şüphelenmeye başlamıştı, silahların, Türkler'e karşı dönmesinden endişe ediyordu; bu projeyi durdurdu. Cemal Paşa, asla anti-semitik değildi, amma siyonizme karşı tutum almak zorunda kalmıştı, çünkü, Suriye'nin elde tutulabileceğine ve Mısır'ın geri alınacağına inanıyordu, Yahudiler'in ise gizli örgütleriyle ve Araplara karşı tedhiş uygulayarak ayrı bir devlet kurmak için çalıştıklarını görmüştü, çok geç olmakla birlikte zecri tedbirler aldığını biliyoruz. Türk yanlısı Yahudi lejyonunu durdurmak bu tedbirlerden birisidir. Durdurdu ama, Jabotinsky'nin işi hiç de kolay görünmüyordu; çünkü dünya Yahudi şefleri, açıkça Türkler'e karşı savaştan çok korkuyorlardı. O tarihte Türkler hala çok güçlüdürler ve o halde Türkler'e karşı savaşmak, Filistin'deki Yahudileri tehlikeye atmaktır, bunu ileri sürüyorlardı; bu nedenle, İngilizler ile birlikte savaşacak bir Yahudi lejyonuna hep karşıdırlar. Amerikan Yahudi örgütleri, Jabotinsky'yi aforoz ediyorlardı, Jabotinsky tek basınadır. Siyonist yayınlara sansür koydular. Bir de sadakat meselesi var, İspanya'dan kovulan Yahudiler'e tek kapıyı Türkler'in açtıkları ve bu nedenle de sadakat hislerinin de bu projeye karşı düştüğü yollu argümanları bir kenara koyuyorum. Yahudiler'in sadık olmadıkları nokta-i nazarı değil, Yahudiler gıpta duyulacak kadar, sadıktırlar; "tek kapı nazariyesi" ise bir hikayedir, her yere gittiler ve tekrar dağıldılar. Tek kapı nazariyesini, İsrael Devleti kurulduktan sonra, yalnız İsrael'liler, uydurdular; Türkiye-İsrael yakınlaşması için gerekçeler aranıyordu, bunu da, çıkardılar. ____ zecrî : esk. Zorlayıcı, zorlayan, yasaklayan. [TDK. Güncel Türkçe Sözlük]
206
Tek kapı nazariyesi bir propagandadır ve yine de kuvvatla inananlar olduğunu biliyoruz, bu cihetle, ahfadına, "abayezid" ya da "bayezid" misli, müslümanlıkta hoş bir sedaı olmayan isimler takıyorlar. Hikaye'den neşet etmektedir. Bitmiyor, başka ve daha büyük bir mania var; Filistin'e göç etmiş Yahudiler'in kısmi azamisi, Rusya'dan gelmedirler, hepsinin pogrom anıları var, Rusya'dan nefret ediyorlar. Jabotinsky Projesi ise, eninde-sonunda Rusya için savaş anlamına gelmektedir. Türkler'e karşı lejyon, Türkler'in yenilmesi ve Rusya'nın kazanması için savaş demektir; güzel, Türkler'in yenilmesi kabul edilebilir, amma, Rusya'nın kazanmasını istemek ise zordur. İşte mania budur. Şair Jabotinsky'nin bu meseleye bulduğu çözümün hayli şairane olduğunu kabul etmek zorundayız; bir büyük aşk bir büyük nefreti ortadan kaldırır, demektedir. Yahudiler için önemli olan Kutsal Toprak-lar'da yeniden devlet olmaktır, büyük aşk budur ve bu büyük aşk, büyük nefretten üstündür, cevabı budur. Bu büyük aşkın üstünlüğü na¬zariyesi, ne kadar ikna edici oldu, bilemiyorum. Fakat böylece masalımızda bir büyük aşkın da eksik olmadığını tespit etmekle, ben, hayli bahtiyar olabiliyorum; çünkü masal masal'dır ve her daim içinde bir büyük aşk olmalıdır. Koyuyoruz. Yalnız bu projesini müdafaa ederken ve Türk-düşmanı bir siyonizm inşa ederken, Jabotinsky'nin önüne bir eski nazariyenin daha çıkmış olduğunu müşahede ediyoruz; bu da "Emmioğlu Yişmael" meselesidir ki, İngilizce metinde "our cousin Ishmael" olarak geçmektedir. "Kuzen İsmail" de diyebiliriz, ben "Emmioğlu Yişmael" deyişini daha yerinde görüyorum. Ne tesadüf diyebilir miyiz, Hamburg'la toplanan Dokuzuncu Dünya Siyonizm Kongresi'ne, 1909 yılında idi, İstanbul'dan iki delege gidiyordu; şimdiye kadar birini dahi bilmiyorduk. Acizleri, Moiz Kohen'in Osmanlı Yahudileri adına, Hamburg'a gittiğini, teknik kitaplardan çıkarıp genel trete'lere yerleştirmiş idi. Daha sonra Munis Tekinalp imzasıyla kemalizmin kodifikasyonunu deruhte eden bu "alyansist", Tevrat'ta ifadesini bulmakla sınırları pek müphem olan Vadedilmiş Topraklar'ın adeta bugünkü Türkiye olduğunu ileri sürüp, kendilerine bir yurt arayan tüm Yahudilere bir davetiye çıkarmıştı.
207
Bilmiyorduk, öğrendik, hayli ateşin münazaralar olmuşmuş, Jabotinsky taraftarları, buna şiddetle itiraz eylediler. Bu "emmioğlu Yişmael" nazariyesini, Türkler ile Yahudiler arasındaki akrabalık doktrinini, aptalca ve ahmakça gördüklerini açıkça dile getirdiler. Jabotinsky, bu nazariyeyi ileri sürenlere, açıkça, "aptal", foolish ve "ahmak", idiot, sıfatını layık görüyordu; Yahudilerin, Tükler için, bizim "emmioğlu Yişmael" kavmi, aptalca ve hissi temayüller beslediklerini tespitle ateş püskürüyordu. Bir Turanyan kabile olan, a Touranian tribe, Türkler ile semitik İsmail arasında hangi akrabalık, relation, olabilir; bu nazariyeyi müdafaa edenlere bakarak Yahudiler arasında ahmakların olduğuna karar veriyordu. Bu idyotlar, bize, politikamızı dikte edemezler; Jabotinsky çok sert konuşuyordu, edebiyatçı yanı ağır basmaktadır. Bir noktayı tasrih etmek zorundayım, Hamburg Kongresi'nde, Jön Türk davetine şiddetle karşı çıkan, Jabotinsky değil, maruf Siyonist Max Nordau idi, Doktor Nordau, kürsüden, asimile olmak için, "Türkiye'ye neden gideceğiz" yollu haykırmıştı, iş asimile olmaksa, herkes olduğu yerde muradına ulaşabilirdi. Ancak Jabotinsky, Doktor Morda-u'yu çığlıklarla alkışlamıştı, yaşlı siyonist, Jabotinsky'nin revizyonunu ilk destekleyenlerden birisidir. Jabotinsky, Rusya'da yetişti, o zaman bütün akımları, sosyalistler söndürüyordu; Yahudi gençler de ya narodniçestvo ya da marksizme kayıyordu, Jabotinsky'nin de böyle bir dönemi var. İtalya'da iken Avanti'ye yazacak kadar sosyalist olmuştu, Rusya marksizminin tesirine bağlayabiliriz, kendisini Avrupalı görüyor, Filistin'de kurulacak Yahudi Devleti'nin, Avrupa'nın, as far as Euphrates, Fırat kenarına kadar, uzaması sayıyordu. Bütün Yahudi gençlerinin sosyalizme meylettikleri bir zamanda, siyonizmi reaksiyoner bir ütopya saysalar da, bundizm'i siyonizme açılan bir kapı olarak görüyor ve olumlu kabul ediyordu. Acizleri, Rusya alyansizmi telakki etmektedir. Zeev Vladimir, Türkler asla bizim kuzenlerimiz değildir, diyordu ve kaldı ki even with the real Ishmael we have nothing in common, hakiki İşmail ile de ortak yanımız yoktur, ibaresini ekliyordu
208
Buradan, emmioğlu Yişmael nazariyesinin pek de Abraham'ın Hacer'den olma oğlu İsmail'e bağlayamıyoruz, daha doğrusu bağlamadıkları intibaını ediniyoruz. Nereden çıkarıyorlar; kaldı ki, acizleri, Jabotinsky'nin büyük rakibi Ben-Gurion da, Türkler ile Yahudiler'in birbirini tamamlayan, complementary, kavimler olduklarını ileri sürmüştü, öyleyse Yahudi şeflerinin dillerinin altında bir bakla var. Tutuyorlar. Ne olabilir, buluruz. Ve bulursak, Şebeke'nin ikincisinde naklederiz. Masallarda merak iyidir. Kaldı ki biz hayli meraksız bir kavim olduk.
GELİBOLU'DA SAVAŞAN YAHUDİLER Jabotinsky, 1914 sonlarında, Bordeaux'ya gelinceye kadar savaş ile ilgilenmiyordu, nemli bir Bordeaux sabahı, bir duvar ilanından, Türkiye'nin merkezi ittifak tarafında savaşa girdiğini okuyunca, birden, kendi kendine "benim savaşım" diye seslendiğini hatırlıyor; o andan itibaren sadece savaşla ilgilenmektedir. Artık tek düşüncesi Yahudileri, bu savaşa sokmak ve Türkleri yenmektir; İngilizler'in yanında savaşmak ve Yahudiler'in savaş kabiliyetini ispat etmek hırsı içindedir. Schechtman, bu tarihten itibaren Jabotinsky'nin bir fanatik olduğunu ve "zafere kadar savaş" dediğini yazıyor .Yahudi Devleti'nin kuruluşunu, Osmanlı İmparatorluğu'nun tarihten silinmesi ve Britanya İmparatorluğu'nun galip gelmesinde görüyor, artık "tek düşman Türkler'dir". Revizyonist siyonisttir, resmi tarih telif ve tedris edenlerden kimseciklerin, bunlardan, haberleri olmadığını biliyoruz. Peki kimler yazıyorlar, belki de bu masalda aklıma uçan en kışkırtıcı sual budur; CahunVambery yolunu anlıyorum, ama, bu sansürü hiç anlayamıyorum. Peki resmi tarihi yazanların alayı mı, masallarda da olsa bu pek muharrik sualin devamını akıl edemiyorum. Nasıl edebilirim ki, eğer Kurtuluş Savaşı'nda istihbaratçı, sonra marjinal tarih yazarı Kandemir olmasa, izine bile rastlamamız mümkün görünmüyor. Kandemir de umulmadık bir yerde söz ediyordu, ancak acizleri misli kitap-oburları ve detay-fanatikleri avlayabilirler, "Medine Kahramanı" Fahrettin Paşa'yı anlatırken, kaleminin kaydığım anlayabiliyorum, mesut bir av oldu. 209
"Hele" diyordu, "Çanakkale'de İngilizler’e yardımcı olarak Mısır'dan gelip bizimle aylarca savaşan o merini gönüllü Yahudi taburundan hiç biri, esir olarak da elimize geçememiştir." Güzel, iz düşüyor, şükran duyuyorum ve ben de iz düştüğünü kay dediyorum, ancak, Gelibolu esir alma değil, öldürme savaşıydı. Bizimkiler, sırtlarda ve tepededirler, Yahudiler, plajlarda, İngiliz gemilerde gelen cephane ve buldukları suyu, anzaklar'a taşıyorlardı, esir al zordur. Proje Jabotinsky'nindi, kurdu, İskenderiye'de toplandılar, orada eğitim gördüler, altı yüz kadardılar, net rakam 657, çoğu Kudüs'ten; kovulmuş Rus Yahudileri idi, altı ölü ve yirmi beş yaralı verdiler. İçlerinde madalya alanları var. Roma dönemini saymazsak, bütün tarihte, savaşan ilk Yahudi birliği oldular. Demek, Türkler ve Yahudiler ara- ! sında "hep kardeşlik" bir hikayedir. Resmi tarih mi, tümden bir hikaye'dir. Bendeleri mi, masal telif ediyorum. Yıllar sonra, İkinci Dünya Savaşı başında yayınladığı, "The Jewish War Front" adlı çalışmasında, "Yahudi Nakliyat Birimi" olarak Siyon Katır Birliği'nden söz etmektedir; maksat, Yahudiler'in Yahudi olarak savaşmalarıdır. Jabotinsky buna çok önem veriyor, yoksa savaşlarda Yahudiler vardılar ve şimdi kendi sancakları altında savaşabildiklerinin gösterilmesi ve görünmesine büyük değer biçiyordu. Savaş sonrasında masaya bir istidacı olarak değil, savaşmış bir taraf kisvesiyle oturmak istiyordu; not ediyorum. Gazeteci olarak İskenderiye'ye geldiğinde, on bir bin göçmen Yahudi vardı ve dörtte üçü Rusya'dan Filistin'e göçmüşlerdi, Sultan Hamid ve izleyen Jön Türk iktidarlarında Filistin'e doldular, Eşkenaz olduklarını anlıyoruz. Ancak Cemal Paşa, Filistin'de Yahudi istihbarat ve ihtilal örgütlerini deşifre etmişti, kovuyordu, hoş bir Osmanlı toprağından, Kudüs, kağıt üzerinde diğer Osmanlı toprağına, İskenderiye'ye geliyorlardı. Yeni gelenleri, Jabotinsky, Gabbari ve Mafruza kamplarında buldu. Derhal, İbrani dahil eğitime başladı, bir polis örgütü kurmaya girişti, gökte ararken yerde buldu, da diyebiliriz.
210
İlk ve en büyük yardımcı Rus Konsolos Petrov oldu, bu Rusya göçmenlerinden kurulacak birliğin, Rusya cephesinde savaşmasını istiyordu, ama çok vardım ediyordu. Bunun dışında Amerikalı iş adamı G. Kaplan var, onomastique disiplinini küçümseyemeyiz, "kaplan", Rusya Yahudileri'nin "kohen" karşılığı taşıdıkları isimlerden birisidir, "h" söyleyemezler, "kağan" da, "cohen" yerine geçmektedir. Fakat asıl kesif, İyusif Trumpeldor oldu, Batı metinlerinde "Joseph" ama ben Rusçasmı yazıyorum. Dişçi idi, savaşçı oldu, 1904-1905 Japon-Rus Savaşı'nda bir kolunu kaybetti, Hamid-Jön Türk dönemlerinde Kudüs'e indi. Jabotinsky, Trompeldor'a hayrandır, arkasından ihtilalci bir gençlik örgütü kurdu, adını yaşatmak istiyordu. Jabotinsky, Gelibolu'da savaşmadı, "Siyon Katır Birliği" ile Dışişleri Bakanlığı arasındaki irtibatı kurmak üzere Londra'ya geçmesi gerekiyordu. Ancak bu tek kollu Yahudi Kahramanı, İyusif Trumpeldor, Gelibolu'da Türkler'e karşı savaşan Yahudi Birliği'nin ruhu olmuştu, buna da ihtiyaç; çünkü Yahudiler bir arada ve Yahudi olarak ilk kez savaşıyorlardı. Çok disiplinsizdiler, hareket etmeden önce Haham Başı Rfael de la Pergola, komutanlara itaat yemini ettirmişti ama, seferad askerler eşkanaz komutanları kabul etmiyorlardı, ayrıca savaş başkadır, kaçıyorlardı; Siyon Katır Birliği'nde kırbaç en önemli disiplin malzemesi oldu, gönüllü Yahudiler sık sık kırbaçlandılar. Kerensky Hükümeti'ne bir Yahudi Alayı önerdi, olmayınca Kudüs'e döndü ve Türkler'i Filistin'den çıkarmak için savaştı; İyusif, "to get the Turks out of Palestine we've got to smash the Turks" diyordu, Türkler'i Filistin'den çıkarmak için Türkler'i ezmek zorundayız. Kuzey'den mi Güney'den mi, bu çok teknik bir meseledir, hangi cepheden başlanırsa başlansın, any front leads to Zion, Türkler'e karşı her cephe Zion'a çıkar, hep bunu vaaz ediyordu. Ne tuhaf, bu Türk düşmanı Yahudi, 1920 yılında, Tel Hay'da, Araplar'la savaşırken, bir Arap kurşunu ile, öldürüldü. En çok sevdiği söz, İbrani "en davar" idi, biz "daver" diyoruz, "boş ver" anlamındadır ve ölürken de "en daver" diyordu. Adı yaşatılmaktadır, ne tuhaf, bizde de, Hasan Ali Yücel, "Hay" çağrılmaktadır, bir ilgisi var mı, bilemiyorum. Hem ben de "en daver" diyorum, ne de olsa masal anlatıyorum. Siyon Katır Birliği'ne bir komutan aranınca Yarbay John Patterson bulundu, Hindistan'da ve Boer savaşında bulunmuştu, Hristiyan olmakla beraber iyi bir Tevrat okuyucusuydu, tevratique Yahudi kahramanlara hayranlık duyuyordu,
211
Gelibolu Savaşı iciıı "felaket" ancak Siyon Katır Birliği için "mükemmel" diyordu, General lan Hamilton da, Jabotinsky'ye, men have done extremely done ifadesini de muhtevi mektup yazmıştı, methiye umumidir, fakat Patterson Gelibolu'da hastalandı ve İngiltere'de tedavi gördükten sonra Albay olarak Yahudi Lejyonun başına geçti. Türkler'i Filistin'den Yahudi Lejyonu'nun sürdüğü iddiası var.
FİLİSTİN'DE YAHUDİ LEJYONU Asıl hedefi, "Yahudi Lejyonu" kurmaktı, siyonizme savaş boyutunu yerleştirdi, Türkler'e düşmanlığı içselleştirdi, "hagana" kurucusu da sayılabiliyor, 1940 yılında bu kez Naziler'e karşı bir birlik kurmak için çalışırken, New York'ta, Betar Kampı'nda, aniden öldü. "Betar", Trumpeldor adına kurulan gençlik örgütünün adıdır, Erez İsrael'de gömülmek istiyordu. Yıllar sonra Har Herzl'e, Herzl'in mezarına yakın bir yere, gömdüler. Har Herzl'i, biz, "Ar Erçel" veya "Er Erçel" olarak da söylüyoruz. Kişi olarak Herzl'e hayrandı, siyonizmin kurucusu Herzl'e, "devleti olmayan devlet adamı" da deniyor, hakkıdır; devleti yokken, devlet adamlarıyla devlet işlerini görüşüyordu. Makyavelist ve hatta oportünist demek daha isabetlidir; Devrim'den önce Rusya'da Yahudi gençler, ya Sosyal Devrimci, narodnik, ya da marksist, bolşevik, oluyorlardı ve Herzl, Petrograd'ta en gerici Rus devlet adamlarıyla görüşüyor ve pazarlık yapıyordu. Yahudi gençleri, devrim yolundan caydırabileceğini ve karşılığında ise Petrograd'ın, Filistin'e Yahudi göçü için İstanbul'a baskı yapmasını istiyordu. O tarihte Siyonizm, Filistin'e Yahudi yığmaktır. Theodore Herzl, Abdülhamit tarafından da kabul ediliyordu, burada ticaretini yaptığı meta başkadır; Hamid'in, Filistin kapılarını, daha fazla Yahudi göçmene açması karşılığında, Osmanlı mülkünde Ermeniler'e yapılanlara, dünya matbuatının gözlerini kapatmasını, öneriyordu. Herzl, dünya matbuatındaki Yahudi hegemonyayı pazarlık ma¬sasına hep getirmiştir ve dünya Yahudileri de hala bu noktadadır. Ve Dersaadet'te ticaret budur ve bu ticaretin yapıldığından şüphe duymuyoruz. Masalımız masal'dır ve masalımıza güveniyoruz.
212
Jabotinsky'yi'de bir makvavelist ve hatta oportünist demek çok isabetli ve çok verimli görünüyor. Bir sohbetlerinde Doktor Nordau'mın, "güzel, dostum, ama bu mantıktır, mantık ise Grek sanatı olmakla Yahudiler nefret ederler" dediğini, kendisi aktarıyor. Mantığı ucuna kadar götürmek ise makyavelizm olarak biliniyor, en kısa dönemli makyavelizm de oportünizm'dir; her oportünizmde bir mantık teşhis etmek durumundayız. Türkler'in perişan olması ve İngilizler'in kazanması bir programdır; buradan İsrael Devleti'ni bekliyordu. Soğuk mantık çalışıyordu ve bütün aşklar ve bütün nefretlerin üstü çiziliyordu; ama, işlememiştir. Birinci Dünya Savaşı'nda Dersaadet, Cihad ilanım abartmıştır, hiçbir kıymet-i harbiyesi olmadığını ilk görenlerden birisi de Jabotinsky'dir. Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Osmanlı mülküne yerleşen İngili/, emperyalizmi de bir İsrael Devleti kurulması nedeniyle doğacak Arap husumetini ekzejare ediyordu; karşı çıktığını biliyoruz. İsrael Devleti'ni, Jabotinsky'nin mantığının aksine, Truman kurdu ve "Londra'nın istemediği bizim yararımızadır" kaba mantığını sürdüren Stalin destekledi ve Türkiye önce taksimden rahatsız oldu, amma, ilk destekleyenlerin başındadır. Kısa özetimiz budur ve devam ediyorum. Yahudi Lejyonu, önce hiç taraftar bulmadı ve öyle düşünebilirim, Jabotinsky, Siyon Katır Birliği'ni bir eşantiyon sayıyordu, Gelibolu'da savaşan Yahudiler'in siyonizm için iyi bir propaganda olduğu kesindir. Baron Edmond de Rothschilled, duyunca, çok heyecanlanmıştı ve bu, you must continue, "devam edin" mesajını verdi. Gelibolu tahliye edilince Katır Birliği'nden 120 savaşçı Londra'ya geldi ve devam ediyorlardı, bir heyecan dalgası yarattığı kaydediliyor, 1916 sonundadır. Amma savaş hiç de Müttefikler lehine gelişmiyordu, Türkler Çanakkale'nin dışında Kut'ta daha büyük bir zafer elde ettiler, Almanya üstündü, Kraliçe Victoria'nın torunu Kayzer, Orta Doğu'ya yerleşmek üzereydi, siyonizm silahı, Almanya ve Jöntürkler'in elindeydi. İşte bu hava içinde ve Balfour Deklarasyonu'ndan kısa bir zaman önce, 23 Ağustos 1917 tarihinde, resmi gazetede, London Gazette, judaik literatürde "Jewish Legion" bilinen birliğin kuruluş kararı açıklandı. İlk önce "Jewish" adı kullanılmadı, "Royal Fusilier" deniyordu, "Tüfekçi Alayı" anlayabiliyoruz. Komutan, yine ama bu kez Albay Patterson'dur.
213
Önce İngiliz Yahudiler'den kuruldu, sonra Türk Yahudiler katıldılar, Türkler yanında savaşırken esir düzeri ve Mısır'da esir kampında olan Yahudiler de, Yahudi Lejyonu'nda yerlerini aldılar. O sırada Amerika'da olan Ben-Gurion ile Ben-Zvi hala karşıydılar, ancak, Yüksek Mahkeme üyesi siyonist Brandeis, Yahudi Lejyonu lehine propagandaya başlayınca, Amerikan Yahudileri de koştular. Yahudi Lejyonu, Haziran 1918 tarihinde Filistin'dedir. Kudüs'ten yirmi mil uzakta mevzi tuttular, karşılarında Türk asker¬leri vardı. Komutan Patterson, şiddetli bir hücum başlattı, Türkler o j kadar korktular ki bizim cepheye hiç gelemediler, diyordu ve sonra Ürdün Vadisi'nde savaştılar. Malarya vardı, yakalandılar ve kayıp verdiler ve bir kısmı Ürdün Nehri'nin en sığ yerlerini tuttu, böylece Şam irtibatını kestiler; İngiliz komutanlar, bunun, İngilizler'in "Şam zaferi" için çok önemli olduğu kanaatindedirler. Bir tarihtir. Öyle mi, kim bilir, kimseler yazmadılar. Bizimki mi, ne de olsa masaldır. Acizleri masalcı da inanmamayı tavsiye etmektedirler.
214
YEDİNCİ BÖLÜM
KUT SAVAŞLARI Nogales Bey'in, Türk Ordusu'ndaki yıllarına ait hatıratım İngilizce'ye çeviren Muna Lee, ne güzel tarif ediyor, "pek çok bayrak altında savaşmış bir freelance" idi, bu "freelance", şimdilerde daha çok "serbest muhabir" anlamında kullanılsa da "macera-perest muharip" demektir, Rafael de Nogales tam bir serbest-savaşcıdır. Kızıl derili-İspanyol bir çiftin oğlu olarak Venezüella'da doğmuş, Almanya'da okumuş, harp çıkar çıkmaz, bir tarafa katılmak üzere Avrupa'ya koşmuştu. Çeşitli nedenlerle bütün harp kapılan yüzüne kapanmıştı, ancak Osmanlı tarafında savaş mümkündü, Almanya için savaşmak demektir, "olsun", oradan girdi ve Türk Ordusu'nda yükseldi, Ermenistan'da Türk Kuvvetleri umum-müfettişi oldu, önemli bir makam olmasını daha sonra Mustafa Kemal Paşa'nın da "umum-müfettiş" atanmasından çıkarabiliyoruz. Osmanlı savaş alanında, her cephede var, Muna Lee, bir ara "Nogales Bey's very footsteps from Kut-el-Amara to Baghdad" da demektedir, burada bizi ilgilendiren yerlerdedir. Hatıratı'nda, Ermenilere yapılanların tek Hıristiyan görgü-tanığı olduğu iddiasındadır, bu nedenle de öldürülmek istendiğini ısrarla yazıyor ve buna inanıyor. Kısaca mesele şudur, Ermenistan'da Türk Kuvvetleri Umum-Müfettişi Nogales Bey, Ermeniler'e verilen acıların birinci derecede sorumlusu olarak Halil Paşa'yı işaret ediyor; biz Halil Paşa'yı, Kut-alAmara Kahramanı olarak biliyoruz. Nogales Bey, hem kendi rolünün ve hem de yapılanların hiç bilinmemesini istediği için Halil Paşa'nın, Nogales Bey'e, müteaddit suikastlar tertip ettiğine kanidir, Halil'den nefret ediyor ve bunu anlıyoruz. Hakkında çok kötü yazmaktadır. 215
Öyle söyleyebilir miyiz, Rafael de Nogales'in "Four Years Beneath the Crescent" adlı hatıratını, Halil Paşa'nın gizli tarihi sayabilir miyiz; ne kadar sahih ve darwinisttir, hemen cevap veremeyiz, buna bakmak durumundayız. Daha sonraki yıllarında, sanki en çok Halil Paşa'yı hatırlıyor, Enver'in "akrabası" olmasa hiçbir yere gelemezdi, ancak bir gerilla komutanı olabilir, diyor; "amcası" olduğunu yazmamaktadır. Bilmemesi imkansız, lüzumlu telakki etmemiştir, öylece mütalaa ediyorum. Hatıratı'nı ilk önce Madrit'te ve 1924 yılında yayınlamıştı, ol tarihte Mustafa Kemal Paşa Hazretleri, yeni cumhuriyette, cumhurbaşkanı idiler, bir kez söz ediyor; "Mustapha Kemal,
after having been named by the Sultan Commander-in-Chief of the armies in Anatolia, had revolted with his armies.." diyordu, Sultan tarafından Anadolu kuvvetlerine komutan atandı
ve sonra isyan etti, Gazi ile ilgili hatırladıklarının hepsi bu kadar, başka bir yerde anmıyor. Türk komutanları'nı beğenmiyor, Halil için, Fransızca, "sale type" diyor ki "pis herif” olarak anlayabiliriz. Fakat pek beğendikleri var, Nihat, Vehip, Ahmet İzzet ve Enver'i çok parlak bulmaktadır. Vehip için, meçhul kahramanlarımızdandı, "a tiger", bir kaplan, nitelemesini kullanıyor, hem cesur bir asker ve hem de "grand-seigneur" saymaktadır. Resmi tarihte pek ihmal edilse de, Ağabeyi Esat Paşa ile birlikte Gelibolu Cephesi'nde, bir de Feyzi Paşa var, kolordu komutanıydılar. Vehip, daha çok Kafkasya Cephesi'nde büyük bir komutandır ve Karabekir pek haklıdır, resmi tarihte, Kemal Paşa'nın olmadığı yerler ve cepheler, hep karartılmaktadır. Nogales Bey, Vehip Paşa'nın, davullar çalarak ve sancakları dalgalandırarak, Sivas'tan Bakü'ye yürüyüşünü, he advanced from Sivas to Baku with drums beating, hassaten yazıyor. Belki de unutturulacağını tahmin ediyordu; tabii imkansızdır, ama, biz de masal yazıyoruz.
216
Nogales Bey, kendisini seven bir kaymakamın, Halil'in aldığı ölüm kararını söylediğini de ifşa ediyor; I had been the only Christian, Ermeniler Hıristiyandılar, İsevi yolu kabul eden ilk kavim olmakla hep övündüler ve Halil Paşa, olanları, bir tek Hıristiyan'ın bilmemesi lüzumna inanıyordu, Yahudiler mi, her halde bilebilirler, tabi-ı bu ifadeye yalnızca bizim masalımızda yer var ve Nogales Bey, hatıratını yazarak, her halde, intikam da almaktadır. Halil'in şöhreti için, hırsızlama", demektedir; Nogales Bey'e göre, sahici Kut al Amara Kahramanı Albay Nurettin'dir. Halil, Nurettin'in kahramanlığını çalmıştır; Nogales Bey, bu noktada çok ciddi görünüyor. Hırsızlık mı, bizim masalımız nokta-i nazarından bu meseleye bir değer biçmiyorum, çünkü, önemli olan Kut'taki kahramanlıktır ve Nogales Bey de kahramanlığı teyid ediyor. Ben de habire başka kahramanlıklar da olduğunu naklediyorum, dolayısıyla Nogales Bey, ilm-i tarihte, benim yanımdadır. İşte, meselemiz budur. Kaybolmuştu, çıkarıyoruz.
KUT AL AMARA Arşivler gereklidirler, reddetmiyorum ve öyle sanıyorum, doğruları çıkarmaktan çok, yanlışları ispat etmemize yarıyorlar. İstatistik disiplinine benzeyebilir, "yalan söyleme zanaatı", sayıyorlar; arşivlere inerek çok yalan icat edildiğini görebiliyorum, binaenaleyh, şimdi tarih mesleğinde daha çok teoriye ihtiyaç var. Masal mı, teorik kurgu değilse nedir; buradayım. Kaldı ki bir olağanüstü özel gazeteci, Gelibolu Plajları'nda muhabirlik yapmış, İstanbul'da ve İngiliz istihbaratı ile yakın temas halinde, 1918 sonu veya 1919 başına kadar Mustafa Kemal adını duymamış, anılarında okuyoruz. Bunu arşivlerde bulamayız, çünkü bir kimsenin tanmmamışlığını arşivlerde bulmak imkansızdır. Olmayanları arşivlerde göremiyoruz. Mustafa Kemal Paşa, Ward Price'tan randevu isteyince, Price, bunu, istihbarattan sorumlu İngiliz Albay Heyvvood'a haber veriyor; bir bilgi çıkmadığını tespit edebiliyoruz. Nogales Bey de çok söz etmiyor; buna mukabil, Kut'u, Halil Paşa'nın almadığını anlatıyor. Güzel, ancak önümüzde, Harold Armstrong'un anılan var, Kut Kuşatması'ndaki İngiliz subaylarından, Türkler'e esir düşüyor, hatıratına, "it was 3rd of December 1915" ifadesiyle başlıyor, üç subay, palmiyelerin gölgesinde, alçak, çamurdan yapılmış bir duvara rastlamışlar, çöle bakıyorlar, Türk kuşatmasının başladığını gördüğünü anlıyoruz. 217
Bazı kaynaklar 8 Aralık tarihini düşüyorlar, 146 gün süren bir muhasaradan sonra İngilizler tutsak oldular; ne zamandan beri ilk defa mı, Komutan Sir Charles Townshend ve Armstrong da esirler arasındadırlar. İngilizler bunu büyük utanç saydılar. Armstrong, sıra olup Kut'tan çıkarıldık, diyor; dörtlü sıradalar, The Turkish commander Khalil Pasha and his staff, with the German officers on it, watched us march out in fours, Komandan Halil Paşa seyrediyor, esirler açlar, Türk askerler, Armstrong'a inanacak olursak, İngilizler'den ganimet topluyorlar, canlı canlı soyuyorlar, demek istemektedir ve Armstrong, Halil Paşa'ya, engellemesini seslenmektedir, Halil Paşa'nın gülmekle iktifa ettiğini de kaydediyor; Armstrong'un esaret hayatı işte böyle başlıyor. Türkler'in çok dayanıklı oldukları tespiti de işte buradadır; okurken acı bir hoşluk duyuyorum. Hatıratını 1925 yılında yayınlamış olduğunu anlıyoruz. Mütareke'den sonra önce memleketine dönüyor ve sonra işgal idaresinde çalışmak üzere İstanbul'a geliyor, artık jandarma subayıdır, yalnız Yüksek Komiserlik'te çalıştığı için yazdıklarının çok değerli olduğunu hemen anlıyoruz; değerlendirmelerinin bir kısmını "gizli" bilgi kabul ediyorum. Yeterli ölçüde değerlendirildiğini söyleyemiyorum. İngiliz arşivleri oradalar. Şüphesiz en değerlisi değil, sadece bir ayrıntı, Harold Armstrong'un, esir olarak sıra sıra yürürken, Arapların taş yağdırmalarından fazla üzülmüşe benziyordu, bir de açlık var, sinirler zayıflatıyor, biliyoruz. Üzüntüsü daha çok, Kut düşmeden önce aynı Araplar'ın İngilizleri alkışlamasından kaynaklanıyor, böyle bir izlenim alıyoruz. Böyledir, bu bir Arap hali değil, ezilmiş ve sömürgeleşmiş halk halidir; sürü hali, diyebiliyorum. İnsanın en kötü hali sürü hali'dir, sömürgelerde çoklar, ezilmişler ve insanlıktan çıkış kapısındadırlar. Yoksa biz sömürge haline mi geçiyoruz, hiç açıkça işgal etmiyorlar ve belki de kazandığımız zaman da ezik-taklitçiler olmamızdan mı, bütün kurumlarımızı, yendiğimiz Bizans'tan almıştık. Armstrong, tutsaklığında, gardiyanlarının, her adımlarını, tutsakecnebilere beğendirmek için gayretkeş hallerini kaçırmamış, hatıra yapıp yüzümüze vuruyor. Her halde bir İngiliz'i esir etmekten utanıyorduk, ne tutsak¬larımıza ve ne de kendimize yakıştırıyorduk.
218
Girişte, Türkler'in, the severe defeats of Gallipoli and Kut-al-Amarah, Gelibolu ve Kut al Amara'da, İngilizlere'e büyük yenilgi yaşattıklarını da not ediyor. Doğru, resmi tarih yerleşinceye kadar, bu ikisi hep beraber anılıyordu; nitekim, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun İstanbul Ateşe Militeri Pomianowski, yaşadıklarına dayanarak, "Çanakkale ve Kut-ul-Amare'deki zaferler, imparatorluğun dört bir yanında heyecanla kutlanıyordu" diyordu, 1916 sanki bir zafer yılıdır. O kadar öyle ki, aynı yılda, Bab-ı Ali, Berlin ve Viyana'ya verdiği notalarla, 1856 Paris ve 1878 Viyana andlaşmalarını feshettiğini bildiriyordu, hakikaten, masala benzemektedir. Ve güven, teorik değil pratiktir, yenmeye ve kazanmaya alışmış insan halidir. İngilizler, pek çok kez, rüşvet de dahil çeşitli öneriler ile itibarlarını kurtaracak bir mütareke arıyorlardı, kuşatma sürerken komutan Nurettin Albay idi, Halil, anılarında, Nureddin için, "boynuma sarıldı, öpüştük ve kumandayı bana bırakarak cephe gerisine doğru hareket etti" diyordu. Kut düştükten sonra, askerlere "aslanlar" diye hitap ederek, "bize iki yüz seneden beri tarihimizde okunmayan bir vakayı kaydettiren Cenab-ı Allah'a hamd-u şükür eylerim" demişti, gerçekten Kut ile bir zapt fiili gerçekleştiriliyordu; bir müdafaa değil, bir müdafaa kırılmıştı. Konuşmasını, "bugüne Kut Bayramı namını veriyorum" sözleriyle bitiriyordu; demek, sonradan unuttuğumuz bayramlarımız da var. Savaş başlar başlamaz, İngilizler, Basra'yı zaptettiler, petrol yatakları pek zengindi, o zaman da biliyorlar, bu işi, Hindistan birliklerine bıraktılar. Türkler, Basra'yı geri almak için yığınak yaptılar, İngilizler, Dicle kenarında Kut'u alıp oradan Bağdat'a yürümek istiyorlardı. Kut'u aldıkları kesindir, ilerlediler, ancak Türkler karşı hücuma geçince, General Townshend tekrar Kut'a sığındı, böylece ünlü "Kut Kuşatması" başlamış oluyordu. 143 gün sürdü, içindekiler ve dışındakiler için bu da bir epope'dir.
219
Önce Nureddin ve sonra Halil Beyler komutasında Türkler, bütün yardım yollarını kestiler, yardım birliklerinin hepsini püskürttüler. İngilizler, kuşatma içindeki general ve subayları ile askerlerini kurtarmak ve hiç olmazsa yardım götürebilmek için, 23 bin askerini kaybetti, içerde açlık ve salgın vardı, Kut'ta ölenlerin sayısı da on bini aşıyordu. Teslim olmadan önce Londra, Halil ile pazarlık için Lawrence'i görevlendirdi, 2 milyon pound rüşvet önerdiği kesindir. Halil, ünlü casus Lawrence'in gözlerini bağlattı. John Buchan'dan söz ediyorum, istihbaratçı, vali, roman ve polisiye yazarı, 1916 tarihli "Greenmantle", Şark'ın Batı için kaybolmakta olduğunu yazmıştı, o zamanki havadır, biyografisini telif eden Janet Adam Smith'de küçük bir not buluyoruz. Kaptan A.Herbert ile beraber gittiler, Herbert, "Mons, Anzac and Kut" nam eserinde, Türk hatlarından geçip Halil Paşa'nın önüne çıkarken, gözlerinin bağlandığını da, they were led blinfold through the Turkish lines to negotiate with Khalil Pasha, anlatıyor. Rüşvet vermeye gitmişti, Halil gözlerini bağlayıp, Türk erlerin önünden geçirdi, amma ve lakin gözleri bağlı Lawrence, resmi tarihte, yer almıyor; nedenini izah etmiş durumdayım. Savaş başkadır, sadece alçak değil, çok zaman da kahraman üretiyorlar. Halil, rüşvet teklifini yüzüne vurmuştu, öyle yazıyorlar. David Fromkin, "Barışı Bitirmek için Barış" adını taşıyan ve çok bilinen eserinde, bu bölüme, "Dicle Kenannda Türk Zaferi" adını koymuştu; Türk-Rus Savaşı'ndaki Plevne ve Boer Savaşı'ndaki Ladysmith kuşatmalarından daha uzun sürmekle bir rekor olduğu bilgisini de veriyor, Sir Charles Tovmshend, bu kuşatmadan, sinir sistemi bozularak çıktı ve Harp sonuna kadar, Ada'da kaldılar. İngilizler, bu nezaketi, "Çöl Kaplanı" Fahrettin Paşa'ya göstermediler. Kut'ta, yenilmez olarak bilinen İngilizler, bir generallerini, esir verdiler.
220
MEDİNE MÜDAFAASI Ali İhsan Paşa, Musul'u teslim etmemek yollarını aradı, Yakup Şevki Paşa, müşahhas olarak, Mütareke'ye uymadı, Kars'ı geç teslim etti ve silahlan işgalcilere değil, direnmek isteyenlere verdi. Her ikisi de, başkalarıyla birlikte, Malta sakini oldular. Enver ve arkadaşları sadece bir round'ı kaybettiklerini düşünüyorlardı, savaş., daha Şark'la devam etmekledir. Fahrettin Paşa'ya gelince, çok az bilgimiz var, resmi tarihte, "Medine Müdafaası" da pek yer edinemiyor. Burada iki nokta var, birincisi, İngilizler'e güvenerek isyan eden Emir Şerife karşı başarılı bir savunma sürdürmesidir. İkincisi, Mütareke'den sonra Dersaadet'ten Medine'nin teslim edilmesi yazısının gelmesine rağmen direnmesidir. Fahrettin Paşa ile birlikte, ihtiyat zabiti olarak savaşan, Feridun Kandemir, "Medine Müdafaası" nam eserinde, "Mütareke Hükümlerine uyup hemen teslim olmadı" demektedir. Kandemir'den, Paşa'nın son derece onurlu olduğunu da öğreniyoruz, Mısır'da esir iken, asker tayını veriliyor ve çok kötü yerlere kapatılmasına rağmen hiç şikayet etmediğini de haber alıyoruz. Kuşkusuz Malta sürgünleri arasındadır. İsyancı Araplar'a karşı, Medine'de güçlü ve moralli bir savunma düzenlemiş olduğunu da duyuyoruz. Dindar, disiplinli, titiz bir komutan olduğu kesindir; Medine'yi adına yakışır, "şehir" demektir, bir kent yapmak için hep çabaladığı anlatılıyor, tarımcılığı ve bir de çekirge salatası hayli meşhur olmuştu. Çölde sürüler halinde bulunan çekirgeleri toplayıp, zabitan ve erata, salata yapmayı öğretmiş ve birliğin tabldotuna koymuştur; Fahrettin Paşa, yemekhanede, yemeğe, çekirge salatası ile başlamayı da usul ittihaz etmişti, hayli lezzetli olduğu rivayetleri de var. En çok ve en ucuz bulunanı çok yemek, bir mutfak dehasıdır, çekirge misli üreyen tavşanı, Fransızlar çok tüketiyorlar, harikadır; Paşa'nın çekirge salatasını keşfetmesini de aynı ölçüde mühim mütalaa ediyorum. Medine Müdafaası'nın kaldırılmasının kararlaştırıldığı bir zamanda, 1917 yılında olabilir, Mustafa Kemal Paşa'yı, Ordu Komutanı yaparak, tahliye ile vazifelendirdiler. Kemal Paşa Hazretleri, önce komutanlığı ve bu tahliye işini kabul etmekle sonra imtina etmişti, nedenini bilemiyoruz. Bildiğimiz, Mustafa Kemal Paşa'nın Medine savunması ile aşina olduğudur.
221
Çöküş halinde bir imparatorluğun ordusu'dur, zaman zaman komutanlar özerkleşiyor; en çok Mustafa Kemal'in hayatını biliyoruz, bu nedenle mada dalın çok görüyoruz. Paşa'nın resini biyografisi, İslam Ansiklopedisi'ndedir, on kişilik güzide bir heyet telif etmişti, Çanakkale'den sonra, ki David Fromkin, after the battle of 18 March diyor, ölüme mahkum Osmanlı İmparatorluğu, bir son-dakika uzatması kazanmıştı, diyordu, Ansiklopedi'de ise, 10 Aralık 1915 tarihinde, Paşa'nın, "ordu komutanlığına istifa ettiğini bildirdi" ibaresini buluyoruz. Liman Paşa, araya girip, tebdil-i hava'ya çevirmişti. Mustafa Kemal Paşa'nın bir de Yıldırım Orduları'nda vazifesi var; adı çok parlak bu kuvvetin ismiyle müsemma işler yapamadığını da takdir edebiliyoruz. Paşa Hazretleri önce bu grupta yedinci ordu komutanıydı, İslam Ansiklopedisi, "Mustafa Kemal, kendi kendini bu ordu komutanlığından, kendi tabiriyle, af ve vekilini tayin ederek ayrıldı" demektedir. Çöküş ordusu'dur. Bir Osmanlı Paşası olduğunu anlıyoruz, "Yakın Tarihimiz" ceridesi ilk nüshasında, "Çöl Kaplanı Fahreddin Paşa'nın Medine Müdafaası" makalesini de neşretmişti, Altmışlı yılların başıdır, bir patlama çağı idi, resmi tarihi delen yazı ve hatırat birbirini izliyordu. Zübeyde Ana-mız'ın ikinci kez evlendiğini de, Aydemir'in kaleminden, işte bu çağda öğrenmiştik, yer yerinden oynadı, sanki "yıkıldık", hiç ummuyorduk. Öyle endoktrine edilmiştik, belki bizde de bir "Çöl Kaplanı" olduğunu, bu görkemli özgürlük ve yükseliş çağında duyduk. Peygamber Hazretleri'nin Merkad-i Mübarek'ini vermemek istiyordu, cemaati toplamış, kaldı ki cumaları Harem-i Şerifte eda ediyordu, "Ey Nas!" deyu başlayan bir hitabesi var ki müdeyyin sektörde hayli maruf dır. Şöyle hitam bulmaktadır: "Ey bütün tarihi eşsiz
kahramanlıklar, şan ve şereflerle dolu olan Osmanlı Ordusunun yiğit zabitleri, ey her cenkte cihanı tir tir titreten, asla boyun eğmeyerek daima namus ve din borcunu kanıyle ödemiş şeci Mehmetçiklerim, kardeşlerim, gelin hep beraber, Allanın ve işte karşısında huşu ve vecd içinde gözyaşları döktüğümüz Yüce Peygamber'in huzurunda hep beraber, aynı yemini tekrar edelim." Okuyoruz ve görüyoruz, Çöl Kaplanı Fahrettin Paşa, henüz
türkizme yaklaşmamış, bir Osmanlı Ordusu Paşası'dır. Namuslu, gururlu, müdeyyin ve amma Osmanlı'dır, Peygamber Hazretleri'nin mezar yerini, düşmana, vermek istememektedir, bunun için ölmekten korkmuyor, hepsi budur. 222
Ne demek, daha sonra vali, Medine'de ınnhanp Naci Kasıl Kıcıman da "Medine Müdafaası" telif etmiş, müstefid oluyoruz, bir gece yarısı çağırtmış, "Filistin Cephesi bozuldu, Liman von Sanders Pasa pijamasıyla kaçtı, Şam telsizi 'elveda' diyor, ne yapacağız Kaşif; Paşa Hazretleri bu soru ile uykusuzdu. Kaşif Kıcıman'ın ise bir ihtilalci olduğunu anlıyoruz, ol tarihte münevveran arasında çoğ idiler, Kaşif, Padişah'a bir telgraf çekilmesini ve "Medine'de muvakkat bir hükümet kurulduğu maruz'dur" denmesini önermiştir, "arz ederiz" manasmdadır, resmi tarih yerine teklif ve naklettiğimiz masalımız açısından önemli telakki ediyorum. Zenginleştiriyor. Demek ki, çöküş halinde, "muvakkat hükümet" kurmak, aydın vasfı idi; hayli çoktur, o halde, Amasya Yaranı, Mustafa Kemal, Karabekir, Ali Fuad, Refet ve Rauf, liderliğinde Anadolu'da kurulan muvakkat hükümet'in ilk olmadığım tekrar tespit ediyoruz. Trakya'da ve Kars'ta varlar, Kars'taki açıkça mülti-nasyon idi, idarede, Ruslar, Elenler ve bahusus Türkler bulundular, bunlar da daha sonra Malta'da toplandılar, başkalarını da biliyoruz, Nuri Paşa Dağıstan'da dahi denedi, çekirge sürüsü kadar olmamakla birlikte, pıtrak misali ürediler. Bolşevik Şurası, Türkler "sovyet" yerine "şura" dediler, bu temayülü güçlendirmişti, Münevverandan Naci Kaşif dahi, Medine Geçici Hükümeti'ni münasip buldular. Çöl Kaplanı Fahrettin Paşa ise, "yapamam Kaşif diyordu ve Kaşif ısrar ediyordu, tahrik mi etti, tabii genç subay olsaydı, yapardı; bu sözler de Kaşife ait ve Paşa'nın pek dürüst olduğunu, cevabından anlıyoruz, "o vakit yapardım, Kaşif diyorlardı. Demek ki Paşa, ne yapamayacağını ve ne yapabileceğini bilenlerdendir. Malta'dan tahliye olunca, Almanya üzerinden Moskova'ya ve Ankara'ya ulaşıyor; sanki koşuyor, yüksek komutanların altında savaşmak için yanmaktadır. Mustafa Kemal Paşa'ya çıkıyor, Paşa Hazretleri, Fahrettin Paşa Hazretleri'ni, Kandemir'in yazdığına göre, "sağlığında adını tarihe altın harflerle yazdıran kahraman" deyip methediyor ve sonra, her halde bir kadroya bir de duruma bakılıyor, artık harp için kahramanlara ihtiyaç kalmamıştır, bu çıkıyor. Kadro sıkıntısı var, ne yapılabilir ki, böylece Çöl Kaplanı'nı, sefir-i kebir olarak, Kabil'e gönderiyorlar; orada herhalde "Köy Aslanı" olmuştur, 1922-1926 yıllarını, işsiz güçsüz bir büyükelçi olarak Kabil'de geçirmişti. 223
O zaman da Kabil bir köydür. Kaşif Kıcıman, bu tayin için, "bu suretle anavatandan uzaklaştırılan bu şöhretli kahraman" izahatını yapıyor; münasip ve isabetlidir. Teoremimiz bir kez daha doğrulanmaktadır. Görüyoruz. Fahrettin Paşa, bildiğimiz kadarıyla, hatırat bırakmadı, ancak ben bazı hatıratı kıraat ederken, Kabil'de, Paşa'nın, evinin çatısını kendisinin yaptığını görenlere dahi rast gelmiştim. Demek Çöl Kaplanı'nın tercüme-i halinde çekirge salatasından gayri bir de köy yerinde çatıl yapmak da var. Hoş, bunlar Osmanlı Paşaları'dırlar ve Darvvin'in türlerinden çıkıyorlar.
BAKÜ'NÜN ZAPTI Kullanılmayan kaynak, yeni kaynaktır ve ilm-i tarihte yeni kaynak bulmak da mühim olmalıdır. Not ediyorum. İstihbaratçı, polisiye ve roman yazarı, genel vali ve daha sonra tarihçi Buchan, bir memba itibariyle, ne kadar kullanıldı; ihmal edildiğini tahmin ediyorum. Büyük Britanya İmparatorluğu'nun Orta Doğu'ya yerleşme politikasını kuran Lloyd George'un yakın çevresindendi. David Fromkin, Başbakan Lloyd George'u, barajın Kafkasya'da kurulamayacağı fikrine, Buchan'in ikna ettiği kanaatindedir. Başka yerde baraj aramaya başladılar. Romanları dışında John Buchan'm bir de, Baltık ve Kafkasya devletleri tarihi yazdığını görüyoruz, 1923 yılındadır; aslında bazı bölümlerini başkasına yazdırmış, bu nedenle "derlemiştir" dememiz daha isabetlidir. Burada bir yerde, "thereupon the Turkish
Command, in spite of German opposition, began to move troops along the railway to the Tatar canip at Elisavetpol" ifadesini okuyoruz. Batılılar, Azeriler'e "tatar" diyorlar, hep
hatırlatmak gereğini duyuyorum, Türk Komutanlık birliklerini, Azeri kampına kaydırıyorlar, Almanlar'ın muhalefeti var. Komutan, Kafkas-İslam Orduları Komutanı Nuri Paşa idi, Enver'in kardeşidir ve arkasında Halil Paşa vardı, Enver'in amcası olduğunu artık biliyoruz.
224
Bu tarih kitabında, anlatım, by the end of June a combined Turko-Tatar army, under Nuri Pasha, numbering about 13,000 men, was concentrated there, ready to march on Baku, Nuri Paşa komutasında ki Türko-Tatar ordusunun, Bakü'yü zaptetmek üzere hazır olduğu kaydedilerek devam ediyordu. Bu tarihte, Baku'yu, Bolşevikler, İngilizler, Alınanlar almak istiyorlardı, o tarihte Amerikan petrolünün tümüne sakın petrol çıkarılıyordu ve yerli halk, daha çok Ermeni ve Türkler de, Tatar demek istiyorum, vermek istemiyorlardı, Türkler, Anadolu Türkleri'ni kast ediyorum, aldılar. 1918 yılında, uzun yüz yıllardan sonra, bu ilk idi ve Hatay'ı tadat etmiyorum, 1938 yılında Hatay ayrı bir yerde, 1974 yılında, Kıbrıs'ın bir parçası, ikinci oldu. Bir nokta var, Jön Türkler'in, Almanlar'ın oyuncağı oldukları iddiasının kaba bir karalama olduğunu görüyoruz, kibarca vulgarizasyon veya "vulgar tarih" de diyebilirim, Enver her noktada Liman Paşa ile çatışıyordu ve Halil ile Nuri Paşalar, Almanlar'ın kendileriyle beraber Baku'ye girişini önlemek için, telsizleri kestiler ve köprüleri yıktılar, girenin kaldığını biliyorlar ve biz de Truman'ın teslim olmuş Japonlar'ın üzerine atom bombası atmasını, Sovyetler'in girişini önleme motifine bağlayabiliyoruz. 1916 yılında Kut'ta kuşatılan İngilizler, 2003 yılında, yine Basra'dan olmak istediler ve Amerikan işgaline ortak oldular. Halil ve Nuri, bunu, çok önceden bildiler. Türkler, Baku'yu aldılar, şehirde kaos vardı, 17 Eylül'de, 1918 yılındayız, kısmi sükunet sağlandı ve bundan sonra, sözünü ettiğim tarih, şunları ilave ediyor: "..Nuri and Khalil
Pashas, accompanied by the Mussavetist leaders, established themselves in the town. The capture of Baku was a remarkable triumph for the Turks. For the first time the wild dreams of the Young Türk idealists seemed capable of attainment." Güzel, Baku'nun zaptı,
Türkler için çok parlak bir zaferdi ve Genç Türk idealistleri büyük rüyalarının gerçekleşebilir olduğunu ilk kez görüyorlardı; ezcümle böyle hülasa ediyorum. Gerçekten de resmi tarihte üzerine gece indirilecek kadar önemlidir; bir yıl sonra, Yakup Şevki Paşa'nın Şark Ordusu, kemalistlere, Kazım Karabekir Paşa'yı kastediyorum, geçince bu politikayı tersine çevirdiler. Küçük bir nottan, John Buchan'm Kafkas tarihinin bu bölümünün, Ailen tarafından yazılmış olduğunu öğreniyoruz, W.E.D.Allen, Kafkasya savaşları tarihi üstadı idi, "Türk-Kafkas Harpler Tarihi" çok mühim olmakla Genelkurmay tarafından, tercüme ettirilerek, yayınlanmıştır. 225
Burada, Nuri Paşa, Bakü’ye yürümek üzere iken, İngiliz Komutanı Dunsterville'in, "Bakü'yü, Türkler'in ellerinden alacak hiçbir kuvvetin yer yüzünde bulunmadığını" beyanla kuvvetlerini geri çektiğini okuyoruz. Artık Baku'nun savunulamayacağı ibaresi, Sovyet kaynaklarda da var. Bakü, 1918 yılının başında, Rusçası ile Ermeni Şaumyan'ın öncülüğünde Sovyet Cumhuriyeti kurmuşlardı, sonra kaybettiler, A.N. Heyfets, bu konulan da içine alan monografisinde, eseri, menşeviki i daş-naki, zahvativ vlast, v svoi ruki, priglasili angliçan v Baku, eserler'in, menşevikler'in daşnaklar ile birleşerek iktidarı alıp, İngilizler'i Bakü'ye davet ettiklerini kaydediyor. Bir de, hi novoe 'pravitel'stvo', ni angliçane ne bılo sposobnı obronyat'sya, ne, tırnak içinde, yeni hükümetin ne de İngilizlerin Baku'yu savunması imkansızdı, demektedir. Sovyet yazarlarına göre sadece Bolşevikler vardı, ancak yenildiler. Bütün bu analizlerde adı geçen "musavatistler" sözcüğü, Müsavat Partisi taraftarlarını anlatıyor; bazı kaynaklarda ileri sürüldüğü üzere, ırkçı değiller, Bolşevikler'e karşı milliciburjuva idiler, Ankara'daki Cumhuriyet Halk Fırkası'na benzetebiliriz. Baku'nun zaptından sonra Musavatçılar, Azarbaycan Hükümeti'ni kurdular, aslında Türkiye ile birleşmek istiyorlardı, Dersaadet, o tarihte bunu politik bulmadı; ama Heyfets, faktiçeski Azerbaycan prevratilsya v provintsiyu Turtsii, artık Azerbeycan'ın Türkiye'nin bir eyaleti olduğunu ileri sürüyordu. Öyle veya böyle, fazla uzun sürmedi, daha önce de naklettim, daha çok kemalist kuvvetlerin desteğiyle Azebaycan bolşevize edildiğinde, 1920 yılındaydı, musavatist liderlerin bir kısmı yakalanıp idam edildiler. Sovyet tarihçileri, Kafkasya savaş alanında ikili bir politika izledik¬lerini yazıyorlar; kuşkusuz, Bakü'de ve petrolünde gözleri var. Ancak eğer Türkler Kafkasya'da geniş bir cephe açarlarsa, Mezopotamya'da fazla birlik tutamazlar; bu analizde bir mantık olmalıdır. Çünkü, son çözümlemede, İngilizler için Mezopotamya ve Türkler için de Kafkasya öncelikli idi; bizden bakıldığında, Ön-Kafkasya demek istiyorum.
226
Halil'in "Bitmeyen Savaş" serlevhalı hatıratı ile analizler arasında önemli bir mübayenet bulamıyoruz; verdiği bilgilere göre 1918 yılında Şark'ta kuvvetler, Üçüncü Ordu'da Komutan Esat Paşa, Gelibolu'daki Esat Paşa ve Vehip Paşa’nın büyüğü, Altıncı Ordu'da Ali İhsan Paşa. Dokuzuncu Ordu'da Yakup Şevki Paşa komutandılar. En güçlüsü Yakup Şevki Paşa'nın dokuzuncu ordusuydu; ve hatıratında Halil, "biz, yani İttihatçılar daha silahları bırakmamak kararındaydık" diyor ki, Yakııp Şevki çok inatçı çıktı, vermiyordu. Halil, hatıratında bir de, "İstanbul'da toplanmaya başlayan İttihatçılar, şuna karar vermiştik ki daha savaş bitmemiştir", malumatını sağlıyor; Kafkas-İslam Orduları kuruluyor ve başında, Enver'in küçüğü Nuri Paşa var. Amca-yeğen, Baku'nun zaptına Almanları sokmamak için çok kurnazca davranmışlar, Von Kreş, "bekleyin, geliyorum" telgraflarını gönderince, telgraf sistemini işlemez hale getiriyorlar ve demir yolları köprülerini atıyorlar; bundan sonra Halil, "Von Kres'in birliklerinin de Baku'nun zaptına katılmaları ihtimali ortadan kalkıyordu" notunu düşmektedir. Halil'in düştüğü notlar arasında, Enver'in, "Reval'e karşı devleti kurtarmak için dövüştük" dediği var. Hükümet düşerken de kardeşi Nuriye bir telgrafla, "Şarki Kafkas Hükümeti" kurulmasını emrediyordu. Halil Paşa, yeğeni Enver Paşa için, "o bir liderdi ve ölünceye kadar da lider kalmasını bilmişti" teşhisini de yapıyordu. Bizim masalımızda ise maksimalist oldukları anlatılmaktadır. Kazım Paşa, Yakup Şevki Paşa'nın koltuğuna oturduktan sonra yavaş yavaş bu maksimalist çizgiyi zıddına döndürmeye başladı. Ön Kafkasya'yı Türkiye'ye bağlamak isteyen Nuri ve Halil Paşalar'a, azarlayan telgraflar göndererek, bu yoldan dönmelerini istedi, Halil'in terekesinde bu telgrafları bulabiliyoruz. Nuri'yi de, Dağıstan'da muvakkat hükümet kurduğu ve Sovyetlerle çatıştığı için şiddetle tenkid ediyordu. İstedikleri oldu, diğer yandan, Mütareke'den hemen sonra, Kasım 1918 tarihinde, Nuri Batum'da ve Halil İstanbul'da yakalandılar, Mal-ta'ya sürülmeyi beklerken kaçtılar. Hepsi bu kadar. Masalımızda iki küçük episod var ki nakletmeden edemiyorum. Bir defa, o sırada Türkiye'de bulunan bazı askeri zevatın yazdıklarına da bakıyoruz, Halil, yeni bir mücadele ve kurtuluş savaşının doğal lideri olarak görülüyor. Halil'in hatıratının bu kısmına itimat edecek olursak, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri de bu kanaatte olabilirler. 227
Halil Paşa'ya yüksek değer biçtiği anlaşılıyor; buluşuyorlar, "bak Halil, benim başlayacağım hareketteki muvaffakiyet ihtimali, senin başlayacağın bir hareketten daha ümitlidir" diyor, çok önceden bir liderlik pazarlığı okuyoruz. Kemal Paşa, Sivas'ta, Halil Paşa'ya, mücadeleye İttihatçı rengi verilmesinin, İngilizler'i çok rahatsız edeceğini söylüyor; liderlik iddiasını bırakan Halil'e şimdi, Kafkasya telkin ediliyordu. Halil Paşa'nın, ilk görüşmelerinde, "temin ederim ki senin haberin olmadan hiçbir harekete geçmeyeceğim" teminatı aldıktan sonra, Kemal Paşa'nın liderliğini kabul ettiğini anlıyoruz. Görüşmeleri fazla değil, ilk görüşme mühimdir, Mustafa Kemal Paşa, "şayet, henüz ortada bulunmayan Enver Paşa meydana çıkarsa işi nasıl idare edersin" sualini de tevcih ediyor; Halil Paşa'nın cevabı müphem, ancak tatmin edici dozdadır. Detayına girmiyorum, fakat Halil'in yazdıklarına güvenecek olursak, Kemal Paşa Hazretleri'nin bir mücadeleyi çok önceden ve liderliği her zaman düşünmüş oldukları ihtimalini kabul etmeye mecburuz. Halil'in anıları, bu yönde kıt işaretlerden birisidir ve memnuniyet vermektedir. İkinci episod mu, acıklıdır, Halil, İstanbul'a Kemal Paşa Hazretleri'nin izni ile girebildiğini iddia etmektedir. Halil ile hususi bir münasebeti olduğunu, Çankaya Köşkü'ne kabul etmesinden çıkarıyorum. Halil Paşa, meseleye direkt olarak giriyor, "orduda bir vazifeye mi tayin edeceksiniz, yoksa serbest kalmaklığımı mı istiyorsunuz", bunu soruyor. Paşa Hazretleri, iki gün müddet istiyorlar ve bir yaver ile Halil'i Köşk'e çağırıp, "Halil Paşa, düşündüğün gibi hayatta serbest kalmaklığın daha muvafık olacaktır" karar ve emrini tebliğ ediyor. "Kut al Amara" Kahramam'nın sonu, işte budur. Önce Halil Paşa unutulmuş ve sonra "Kut al Amara Bayramı" silinmiştir. Artık sadece masallarda varlar. Enver'in küçüğü, "Bakü Kahramanı" Nuri Paşa'ya gelince, hakkında malumatımız hayli nakıs'tır; tek-kahraman devrinde tüm kahramanlar ay tutulması yaşadılar. Amma, yine de ve bu arada, Bulgaristan'da komünizmin kurucularından Bagirov'un yazdıklarından, bazı notlar çıkarabiliyoruz. Bagirov, "musavatist hükümet, 1918 Eylül'ünde Bakü'yü ele geçiren Türk istilacılarının desteğinden yararlanarak Sovyet yönetiminin Bakü'deki tüm sosyalist reformlarını ortadan kaldırdı, toprak hareketleri sırasında toprak ağalarından toplanan bütün toprakları onlara geri verdi" demekte ve "Jöntürk işgalcilerin" de soyguna katıldığını eklemektedir. 228
Ancak Bagirov'un anlatımından, Nuri Paşa Komutanlığı'ndaki Jön Türk kuvvetlerin, 1920 Bolşevik Devrimi'nden sonra da, minimalist Kazım Paşa'nın işaretlerini dinlemeyerek mücadelelerine devam ettiklerini ve Karabağ'da ayaklanma düzenlediklerini öğreniyoruz. Bagirov, "ayaklanmaya, Azerbaycan'daki Türk işgal ordularının eski komutanı ve 1919-
1920 yıllarında Kuzey Kafkas-va'daki serüvenleriyle tanınan, Enver Paşa'nın kardeşi, Nuri Paşa önderlik ediyordu" diyordu, ama, Bolşevikler, Nuri Paşa'yı yenerek kaçmaya mecbur
ettiler. İran Azerbeycanı'na ve oradan Türkiye'ye geçtiğini tahmin edebiliyoruz.
Daha sonra mı, yaşamayı seçerek, kendisini tümden unutturmak istediği anlaşılıyor; başka bir yolu, her halde, yoktu. 1926 yılı maslubları listesinde adı geçmemektedir, o halde derin bir sessizliği seçmiş olmalıdır, bu nedenle encamını bilemiyorum, sadece Varlık Vergisi literatüründe tarh edilen vergiyi yüksek bularak tenzilat isteyen bir tüccardan Nuri Kıllıgil var, Nuri Paşa olabilir. Varlık Vergisi, itiraz istidası üzerine, mühim mikyasta tenzil edilenler meyanındadır. Tüccardan Nuri Kıllıgil, "Baku Kahramanı" Nuri Paşa mı, yanlış çıkmayı hep ve çok istiyorum. Ama ne yazık, çıkamıyorum. Uğur Mumcu, yanlış çıkmama izin vermemektedir, sevgiyle anıyorum. Mumcu'nun, "40'ların Cadı Kazanı" nam çalışması, Tezler'in münderecatını yeniden ele almak babında bahusus değerli olmakla beraber son derecede minimalist bir felsefeyi de yansıtmaktadır. Mumcu, turanistlere kızgınlıkla yaklaşırken, Nuri Paşa'yı da ihmal etmemektedir ve bu vesileyle bizi aydınlatmış olmaktadır. Bu sayede, İkinci Dünya Savaşı yaklaşırken Nuri Paşa'yı, bir silah taciri ve fabrikatörü olarak buluyor ve görüyoruz; Almanlar ise, Sovyetleri, İç Asya'dan destabilize edebilmek için Nuri Paşa'nın ekspertizinden yararlanmak peşinde idiler. Alman arşivleri, sonuçsuz kalsa da, ciddi görüşmelerin yapıldığını gösterebiliyor; Nuri Paşa artık silah fabrikatörü Nuri Kıllıgil'dir.
229
Uğur Mumcu'nun, Alman kaynaklarından çıkardığı bilgilere göre, Nuri Paşa, hala Almanlar'a muğber idi ve "yüz binlerce Türk'e mezar olan Gelibolu zaferini, Almanlar'ın kendilerine mal etmelerini 'link ler'in hiç de hoş karşılamayacağını" dile getirmişti. Şüphesiz, Almanlar'ın yüzüne karşı bu tenkid, minimalist tarihçi ve gazetecilerimiz için pek de sürprizlidir, çünkü, Gelibolu Zaferi'ni, Almanlar'ın sahiplendiklerini hem bilmiyorlar ve hem de yazmıyorlardı; doğrudur. Doğrusu, Gelibolu'yu, "zafer" saydığımızda Almanlar ve bir "kahramanlık" gördüğümüzde de Avustralyalılar "bizim" deyu haykırıyorlar. Bunu, zafer'in bize bırakılmadığını, böylece, maksimalizmin reddi sırasında öğrenmiş oluyoruz. İlaveten, Enver Paşa'nın küçük kardeşi Nuri Paşa, Araplar'ın devlet kurma kabiliyetinin zayıf olduğu kanaatindedir, amma, "buna rağmen bir Arap Ülkeleri Birliği kurulmasına çalışılmalıdır" demektedir. Bunu, Nuri'nin, kendisini politika alanında yetkinleştirdiği şeklinde anlayabiliriz. Bir nokta daha var, Mumcu, "turanizm" görüp aşağılasa da, Nuri Paşa'nın, kaldığı yerden devama hazır olduğundan kuşku duymuyoruz. Kafkasya'nın zaptı, Almanya ile Nuri Paşa arasında müzakare edilmiştir; yazılanlardan, bu planın, hükümet seviyesinde tartışıldığını da çıkarıyoruz, o kadar öyle ki, dış işleri, Londra'nın fikrini alma ihtiyacını duyuyordu. Eden, Dışişleri'nde Müsteşar Menemencioğlu'na, "Kafkasya'yı işgal ederseniz, bütün dünyadan soyutlanırsınız" tavsiyesinde bulunmuştu; bunu tehdit telakki etmek daha münasiptir. Uğur Mumcu ise bunlara, "Atatürk'ün Dışişleri Bakanı, deneyimli diplomat Tevfik Rüştü Aras da bu görüşe katılıyordu" malumatını eklemektedir, lehte yaklaşımı var. Benim ekleyeceğim ise, Aras'ın, incarne minimalizm olduğudur. O tarihte artık dışişleri bakam değildi, ama, "Atatürk'ün Dışişleri Bakanı" sıfatım adından daha çok kullandılar. Doktor Nazım ile iki kız kardeşi eş seçtiler, Nazım, Ulucanlar'da asılırken, yakında bir salonda balodaydı, kızını, daha sonra dışişleri bakam olan Fatin Rüştü Zorlu ile evlendirdi, Zorlu, Bedirhan soyuna da bağlanıyordu, 1961 yılında asıldı; işte bu Tevfik Rüştü Bey, İbrani asıllı olup Musul hediye edilirken Atatürk'ün Dışişleri Bakanı idi ve daha önce de "Mübadele" Komisyonu azası olduğunu biliyoruz. Öyleyse, bir insan yerine, herhalde o da var, bir yürüyen-minimalist olarak görebiliyoruz.
230
SEKİZİNCİ BÖLÜM
İNÖNÜ
Bir nazariye var, İzmir işgal edilmeseydi mücadele başlamazdı, buna pek katılmıyorum. Güney'de ve Güneydoğu'da daha önce başlamıştı; Ermeniler ile başlayan, bir yanıyla, bir iç savaş idi. Bir başka iddia var, İzmir'i, Türkler'i cezalandırmak için değil, İtalyanlar'ın eline geçmesini önlemek üzere, işgal ettirdiler, buna katılıyorum. Çok acele ve hazırlıksız olarak işgal ettiklerini not etmiştim, hatırlıyoruz. Bir umulmadık yararı oldu, Picot-Sykes Mutabakatı'nda, Musul'un Fransa'ya pay edilmesine rağmen vazgeçilerek İngiltere'ye tahsis edilmesi ve İtalyanlar'ın Antalya'ya çıkmalarından hemen sonra önlerini kesmek üzere İzmir'in zaptı, hem Fransızlar'ı ve hem de İtalyanlar'ı rahatsız etti. Fransızlar ve İtalyanlar, müttefikleri İngilizler'i demek istiyorum, sabotaja başladılar, planları ve muhtemel gelişmeleri, anında Ankara'ya ihbar ettiler. Emanuel Carosu ve diğer mason Yahudiler de, İtalyan mason Yahudiler ile hep temas halindeydiler, devamlı besleniyorlardı; mason ve/veya Yahudiler, ol tarihte, Roma'da, iktidarda güçlüdürler. Kut esiri ve daha sonra İstanbul'da işgal yöneticisi Harold Armstrong, Kut'tan İstanbul'a kadar tutsak yürüyüşü yaptığı için gözlem yapma imkanlarını bulmuştu, gözlem kabiliyeti dikkat çekiyor, the Turks were worn-out, dead-tired and without bitterness waiting their fate, Türkler bitmiş, ölesiye yorgundular, diyordu ve yazgılarına razıydılar, hiç acı duymadan bekliyorlardı. Gerçek payı var, ama aharllıftı da kesindir. Fakat bir nokta var ki, münevveranın kısnı-ı a/aınisi, acı duysalar da kaderlerine esir düşmüşler, bu da kesin'dir.
231
İsmet Bey'in, 1919 yazında, Kazım Bey'e yazdığı mektup yürekleri^ mizi dağlıyor, okurken dilhun oluyoruz. Bir yeri şöyleydi: "sen Erzurum'a giderken, bana, 'korkuyorum ki seni bir şeye karıştıracaklar' demiştin. Evimdeyim, dışarı çıkmadım ve hiçbir şeye karışmadım. Fakat muhitim karıştı. Ben karışmadım da ne oldu. Hiç." İsmet Bey'in mektubunun bu kısmı, ajandasına düştüğü günlük kısa notlarla tamamen teyid edilmese de, esas itibariyle, doğru görünüyor. Şu kısmı ise insanı dilhun ediyor, yüreğini kanatıyor, ve böylece iktibas ediyorum: "İşte biz evimizdeyiz, hükümetin kanaatine rağmen, hiçbir kimse ve hiç bir şeyle
alakadar olmaksızın ahvali böyle teessürle görüyoruz. Dilhun oluyoruz. Duadan başka elimizden bir şey gelmez." Bu sırada Harbiye Nezareti Müsteşarı İsmet Bey'in ol tarihte
halet-i ruhiyesi bu idi. Daha sonraki yıllarda kahraman ve cumhurbaşkanı oldu, sonradan cumhurbaşkanı olamayanlar da var, çoklar, ancak cumhuriyeti kuran seçkinlerin ruh halini temsil ettiğini sanıyorum. "Yorgun Savaşçı" mı, hiç katılmıyorum, ufukları dardı, uzağa bakamıyorlardı, kendilerine güvenmiyorlardı; Teşkilat-ı Mahsusa kadroları ise ayrıdır. İsmet Bey, Ankara'ya iki kez gelenlerdendir, belki de eşsizdi, Mevhibe'nin rahatsızlığını söyleyerek döndü. Daha sonra, bir vesile ile Rauf un da, selametten, İstanbul'a döndüğünü biliyoruz; Rauf kendisini yakalatmak istiyordu. O zaman da "Hamidiye Kahramanı" idi, münevveran bütün tariflerini yitirmişti, kaderine razı insanlann umursamazlığı içinde, her felaketi minimize ve sonra da asimile ediyordu, yakalanırsa, İstanbul'un işgal edildiğine inanacaklarını düşünüyordu, kıvılcım çakmak istediği muhakkaktır. Askeri propagandayı bildiğini anlıyoruz. İsmet Bey, 1919 yılı başından beri, ajandasının sayfalarına notlar almış, bunlara baktığımızda, pek de temsili olmayan bir münevver ile karşılaşıyoruz; "satranç oynadık", "bilardo oynadık" türü ifadelere çok rastlıyoruz, Ankara'ya geçince, "akşam tenis" notları, satrancın yerini almış görünüyor. İstanbul'da iken akşamları "kıraathane" ziyaretleri de yapıyor; görüşmeleri az değil, 3 Mayıs 1919 tarihli notunda, "bugün dairede Mustafa Kemal Paşa ile görüştük” var. “Müfettişliği takarrür etmiş”, bir talimat yazmışlar ve arkasından bir daha yazmıslar. Kemal Paşa, selahiyet ve finansmanı hep abartırdı, İsmet de sıradan bir iş olarak söz ediyor. Halbuki Samsun'a çıkıyordu; İsmet Bey'in olacakları sezebildiğini gösteren hiçbir işarete sahip değiliz. 232
Bir yerde "Mevhibe, ağladı, ağladı" notu da var, yanında, "dedikodu" izahatını buluyoruz. Bir başka sayfada, "oğlum olmuş" haberini görüyoruz, sevinmiş, "ne güzel oğlum" işareti izliyor. Bu "Erdal" değil, Krdal'dan önceki, "İzzet", onamastique analiz, bana, isimlerin Mevhibe Hanım tarafından konduğu izlenimi veriyor, probalistik'tir. Ama nasıl da bulmuş, Erdal'dan önce "erdal" adı bilmiyorum, İsmet Bey'in marifeti olabileceğine ihtimal vermiyorum, demek ki "erdal" adı, Erdal İnönü ile birlikte ithal edilmiştir, masal ya, ithal edildiğini yazıyorum. Daha sonra, "İzzet zayi olmuş" haberini okuyarak üzülüyoruz, bebek İzzet'in öldüğünü anlıyoruz. Daha sonra, 12 Mayıs'tayız, "İzzet Paşa çağırmış", Ahmet İzzet Paşa olabilir, birlikte yemek yemişler; 12 Mayıs'tan 26 Mayıs'a kadar hiçbir not düşülmüyor, bugünün en önemli haberi, "bugün İngilizce hocasına mektup yazdım" oluyordu, derslere ara veriyor. İlginç bir müsteşar ile karşı karşıyayız, o sıkışıklıkta, öğretmen tutarak İngilizce ders alıyor. Cumhurbaşkanı iken, Çankaya Köşkü'nde ayrı ayrı fizik ve kimya laboratuarları kurup değerli öğretmenler ile ders yaptığını biliyoruz. Günlük notlarında var. Bunlar var da, bu günlük notlarda, ne İzmir'in işgali ve ne de Mustafa Kemal Bey'in Bandırma Vapuru'na binip Samsun'a azimet etmesi var, teşci etmediğini de çıkarıyoruz, "Oğul" Abdürrahim, el sallayanları bize haber vermişti, yoklar. O halde Kemal Bey'in yeni görevinin de heyecan yaratmadığını istidlal ediyoruz. Tutuklanmadan kıl payı kurtulduğu rivayetine ise inanmak zordur; Jaesckle de, Paşa Hazretleri'nin Vahdettin nezdinde, persona gratisisma, "makbul şahıs" olduğu için, İngilizler bakımından da makbul olduğunu kayıtla, tutuklanma hikayesini ciddiye almamaktadır. Bu misyon, Amasya'dan sonra heyecan verici olmuştur, öyleyse böylece Paşa Hazretleri'nin yıldızının parlamaya başladığı yeri, böylece tespit ediyoruz.
233
Tarihsiz, ancak Mayıs ayının sonunda, toplu bir not okuyoruz. "Mayıs, karanlık günler. İzmir'i Yunanlılar işgal etti. Tevessü ediyorlar. İzmihlal-i kati'dei bahsolunuyor. İstanbul'dan bizi çıkarıyorlarmış. Mukavemet yok. İmkan yok. Hükümette o fikir de yok. Mitingler. Siyah Osmanlı bayrakları." Kesin-bitiş'den söz ediyorlar, "izmihlal-i kati" bu anlamdadır. İzmir'e çıkan Elenler, yayılıyorlar; hiçbir mukavemet yoktur. Kazım Karabekir, infial duyuyordu, Harbiye Vekaleti Müsteşarı İsmet, dılhun olmaktadır, yüreği kan ağlamaktadır, onur kurtarıcı bir tek mukavemetin olmadığı kesindir, görgü tanıklarının hepsi bu yönde ifade veriyorlar; işte bu ahvalde, yıllar sonra, sabetayist Hasan Tahsin'in kurşun sıktığı yollu rivayetleri tam hikaye sayıyoruz. Artık üzerinde dahi durmuyorum. Bir de 22 Haziran notu var ki içi sır doludur; Mustafa Kemal Paşa, bu sırada, Samsun'dan Güney'e iniyordu. Havza-Amasya güzega-hı'ndadır. "Miralay Ömer Lütfi Bey geldi. Havadisleri M. Kemal Paşa beklemiyor imiş. Bandırma tarafinda toplanıyorlarmış. Yunanlılar Bergama'ya tekrar ve cebren girmişler. Hükümet bu işlere muarız imiş. Sonra Kazım Paşa geldi. M. Kemal Paşa vazifesine devam ediyor imiş. Garip vaziyet. İsyan mı edecek." Kim bilir, ol tarihte İsmet Paşa düşünmemektedir. 1920 yılı başında ise, İngilizlerin, İstanbul'u resmen işgali "iyi" olmuştur. Çok tahrik edici olduğunu ifade etmek istiyorum. Armstrong'a ve son defa dönüyorum, işe, Büyük Britanya Sefareti'nde, askeri ataşe yardımcısı olarak işe başladığını söylüyor, my life became full of politics, politikanın içine gömülmüştü; dolayısyla yazdıklarının çoğunun, dışişleri bakanlığın açık-kapalı bilgileri olduğunu kabul etmek durumundayız. Armstrong, the Greeks were from the beginning bad position, Elenler'in, başından itibaren kötü bir durumda olduklarını yazıyor; sahile çıkar çıkmaz, müttefikler tarafindan terk edildiklerini iddia ediyor. Hem mühimmat verilmemiş ve hem de kısa bir zaman sonra, tahliye etmeleri için ısrar başlamış; buna mukabil, Atina, bir zafer peşindedir. 234
Küçük Han ileri sürüldü ve sonra terk edildi. Yunaniler, İzmir'de çıkarıldılar. Sonra arkalarını doldurmadılar. Eskişehir'e doğru giderlerken, Armstrong'un diliyle, in this they received no support from Allies, müttefik desteğinden mahrumdular. They were advised not to persist, ısrar etmemeleri de söylendi, kısmen dinlemediler.
MASAL İÇİNDE MASAL Ayşe Cebesoy, Ali Fuad Cebesoy'un yeğenidir, yakın bir zamanda, Cemal Kalyoncu'ya verdiği mülakatta şunlan da söylemişti: "30 Ağustos programım dinledim. Bir profesör konuştu. Hicap duydum. 30 Ağustos Başkumandanlık Meydan Muharebesi'ni anlatırken İsmet Pa-şa'nın I. Ve II. İnönü Savaşları'na değindi. Ve onlan büyük zafer olarak nitelendirdi. Halbuki askeri olarak, ben bunu amcamdan ve harp tarihinden biliyorum, bunlar savaş değil. Yunanlıların yaptığı keşif taarruzlarıdır, bizim gücümüzü ölçmek için." Ayşe Cebesoy hayli sahih konuşuyor; Genelkurmay tarafindan yazdırılan harp tarihleri de bu merkezdedir; acizleri, Tezler'de, bunun bir masal olduğunu gösterebildiği için burada kalıyorum. Hem sonra, eğer Eskişehir yakınında çifte zafer varsa, Sakarya'da nasıl zafer oluyor; Ankara'ya altmış kilometre mesafede, Polatlı'da durduruldular. Demek ki, İnönü'de durdurulmadılar. Çünkü. İnönü'de durdurulmuş olsalar, Polatlı'ya gelemezlerdi, o günleri Ankara'da yaşayanlar, top seslerinin duyulduğunu haber veriyorlar. Merkezi, Konya'ya nakletmek isteyenler de var. Acizleri çok evvel bunlan çıkarmıştı ve de "İnönü Zaferi" olmadığını iddia etmekle çok hakarete uğramıştı. Yirmili yıllarda yazmış ecnebi müşahitler de, İnönü Ovası'nda önemli bir çatışmadan habersiz görünüyorlar. Genelkurmay Tarihi dahi Türk karakolları çekilirken bir çobanın, Yunaniler'in gerisin-geriye gittiklerini haber verdiğini kaydetmektedir. Keşif yapıyorlardı, savaşta keşifler, trafik kazası keşiflerine benzemiyorlar, acizlerinin bilfiil tecrübesi var, çatışma da olabilmektedir, ölü ve yaralı mümkündür; ama savaş ve "zafer" başkadır, artık biliyoruz. 235
İsmet Paşa Hazretleri mi, ne demiş ki, bir üslubu vardı ye müziği seviyordu; bu nedenle vurgularla anlatıyordu. 1954 yılında, kendisine tebrik için gelenlere söyledikleri işte şudur: "Birinci İnönü Muharebesi, yeni teşekkül etmeğe çalışan Milli Mücadele'nin aleyhine, Büyük Millet Meclisi içindeki bazı siyasetçilerin harekete geçmesine karşıdır." Demek ki bu "Zafer", Ankara'daki muhaliflere karşı alınmıştı; bundan daha açık söylenebileceğini sanmıyorum. İkincisi için ise, "milletimizin, İstiklal Harbi güçlüklerine karşı kendine güveni o kadar artmıştı ki" diyordu ve "siyasi tesiri çok daha feyizlidir" yollu ekliyordu. Askeri verimi ve ehemmiyeti yoktur, anlamındadır. İnönü'yü geçip Polatlı'ya geldiler. İnönü'de değil Sakarya'da durduruldular.
HAİNLER VE KAHRAMANLAR Cemal Kutay'ın yazdıklarına fazla güvenmemeyi öğrendim. Şüphesiz bunda, Osmanlı'da ilk büyük Kürt-isyancı Bedirhan'ın ahfadından gelmesinin ve/veya kızlarının Yahudilerle evlenmesinin hiç rolü yok, çok abartılı yazıyor ve elindeki belgeleri fazla zorluyor, itimatsızlığım buradan kaynaklanıyor. Resmi tarihçiler arasındadır. İşte bu nedenle, Kutay'ın yayınladığı Çerkez Ethem anılarından iktibas ediyorum. Ethem, "beni ihanetle itham edenlere soruyorum" diyordu ve ekliyor: "Ben, ne zaman, hangi tarihte
ve mevkide, esasen müdafaa ettiğim cepheden bir adım dönmüşümdür de bir tek kurşun attırmışımdır? Bir tek kardeş kam döktürmüşümdür?" Güzel, ben de soruyorum, peki ne denecekti, "kahramandı, tasfiye ettik" mi diyeceklerdi; kahramanlar ortadan kaldırılınca "hain" çağırmak esastır.
Ethem, kurtuluşçulara bir taş bile atmadı ve en yakınlarını, mücadeleye devam etmeye özendirdi, bunlardan Parti Pehlivan'ın mücadelesi menkıbevi idi. Tasfiyesi, sınıfi ve siyasi ihtiyaç oldu; kurşun sıkmamak için bir yol kalmıştı, Elen tarafına geçti. Hepsi bu kadar.
236
İhtiyaç keşfin anasıdır. Anadolu İhtilali, o kadar solu kaldıramıyordu. Ethem ile Suphi, aynı ayda tasfiye edildiler. Ancak o zaman, halk ve mücadeleye girenler, Çerkez'in başarılarına ve Suphi'nin sağlayabileceği desteğe ümit bağlarken, Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşalar'a, henüz güvenmiyordu, Her ikisi de o tarihte kendilerini kanıtlamış komutanlar değillerdi; Sakarya Savaşı'nın eşiğinde dahi Meclis'in çoğunluğu Kemal Paşa'ya ve üstelik komutanlık maharetine güvensizlik ifade ediyordu, muhalefetin membaında bu var. Öyleyse, bunlar ortadan kaldırılırken yerlerine kahraman koymak zorundayız. Acizleri'nin İnönü Zaferi'nin negasyonu, başlangıçta ampirik değil, teorik idi, hep "önce teori" deyişimin dayanaklarından birisi de buradadır. Yokluğunu varsayarak arşiv peşine düşmüştüm, sonra anladım ki, arşive hiç gerek yok, hepsi ortadadır. Karanlık perdenin arkasındalar. Obscurantist perdeler var ve kaldırınca görünmez mürekkeple yazılanları da görebiliyoruz. Görebildiklerimizden birisi de, Falih Rıfkı'nın, "fakat kendi varmak istediğine ulaşmaktan başka bir şey düşünmeyen, dostluklarının, yakınlıklarının, sözde sırdaşlıklarının üstünde bilhassa 'kendi kendine vefalı' bir lider olduğu söz götürmez" notu olmalıdır; Percy Loraine'in maruf telgrafı veya H.C. Arms-trong'un, daha çok bilinen, "Grey Wolf kitabında yazdıklarının daha acımasız olduğunu söyleyemeyiz. Atay, Kemal Paşa Hazretleri'ni, sadece "kendi kendine vefalı" tasvir ediyor ve İsmet Paşa'yı da buraya koyabiliyoruz. Kendisi olabilmiştir, demek istiyorum. Çok zaman korkutmuştur ve belki de İsmet Paşa, hep kendisini disipline etmeye çalışmıştır, peygamber rolünü de bu kadar istekle kabul etmesini, buna, bağlıyabiliyorum. Hiç kimseye yapmadılar, yoktan, "İnönü Zaferi" tacı giydirdiler. Lozan Tacı'nı, ne kadar taçtır, kendilerine ayırdılar. Şeyh Sait İsyanı'nı bastırmaya davet aldılar ve İstiklal Mahkemeleri'nde hem mahkum eden ve hem de kurtarıcı oldular. İktidar topladılar. __________ obskürantizm : Fr. obscurantisme a. Egemen güçlerin kendi hoş görmediği kavramlara, kişilere, topluluklara ilişkin toplumun bilgi erişimini sistematik olarak kısıtlama çabası. [TDK. Güncel Türkçe Sözlük]
237
DOKUZUNCU BÖLÜM
VARLIK VERGİSİ HEDİYESİ Birkenau ölüm kampı ile Aşkale çalışma kampı arasında bir tercih mi, bunu düşünmek bile zordur. Peki, düşünmek mi, mantıklı akıl yürütmek değilse nedir ve mantık ise resmi tarihte yok ve ancak, gizli tarihte var. Gizli tarih mi, masal mı, eğer masalsa ve bir evde, 1942 sonu ile 1943 başında, İstanbul'da ve Teşvikiye'de, postacı kapıyı her çalışta, ya ölüm kampı ya çalışma kampı haberi ile yürekler hop kalkıyordu; şimdi masal anlatıyorum, daha çok mantık oynamaktadır. Ve sadece bir masalda, iki kampı yan yana ve birbirine alternatif olarak düşünebiliyorum. En imkansız birliktelikleri ancak masallarda kurabiliyoruz. Var olan aklın dışına çıkıyoruz ve ne yazık, tıpkı ütopya, yine o akıl ile bağlıyız. Bu nedenle fazla ileri gidemiyoruz. Uzayda, gemisinden çıkmış ve yine de gemisine bağlı bir astronot düşlüyorum, her zaman halatı kopmuş astronotları tercih ediyorum. Evin kızı, Dayı'sına, üzerinde "unknown" yazılı zarfı uzatırken, şunları söylüyordu: "Bu
sabah postacı kapımızı çalınca felaket haberi getirdiğini hissetmiştim. Zaten bu son yıllar peş peşe gelmedi mi felaketler? Savaş, Varlık Vergisi...Bak dayı, işte postacının getirdiği!"
Mektup, Selanik'ten dönüyor, zarfın üzerinde Alman işgal gücünün damgası var. Demek toplama kampına götürmüşler, bundan artık kuşku duyamıyoruz. Ölüm kampına götürülenler bundan böyle, unknown’durlar, artık bilinmiyorlar ve istatistik oldular.
238
Moses Cohen'in sorusunu duyuyoruz, "topladılar mı, hepsini mi", yavaş yavaş hepsini topluyorlar. Uzakta, ölüm kamplanna gönderiyorlar; yeğeni, "hepsini, hepsini" diyordu, hepsi hepsi Selanik'te idiler ve zarfı iade edilen dahil hepsi artık bir kamptalar. Selanik'ten göç etmiş olanlar kurtuldular mı, bir kısmı daha önce buraya gelmişti, Selanik elden çıkınca ve mübadelede geldiler; peki burada da toplarlar mı, u/amrlar mı, tedbir almak gerekiyor. Buraya kadar gelebilirler, sınırda lar, amma, Aşkale uzaktadır. Öyle ya, "başka ne yapılabilirdi ki" ve belki de araya "hatırı sayılır birkaç dost" girdi ve "Munis Tekinalp Aşkale'ye gönderilmedi", bundan da malumattar olduk. İngilizce adıyla Moses Cohen'in, başka iki ismi var, bunlar, "Moşe" ya da Moiz Kohen ile Munis Tekinalp'tırlar. Yakınları, kız kardeşi ölüm kampına sevk edildiler ve Tekinalp ise Aşkale kampını atlattı. Peki ol tarihte hangisi tedbirlilik ya da talih idi, Aşkale'ye gitmek mi gitmemek mi; sonrası ayrı, işte mesele budur. Yalnız bir mesele daha var, neden Aşkale; eğer iş taş kırmak ve yol yapmak ise, yapılacak yol ve kırılacak taş mı kalmadı, Aşkale çok uzaktadır; üstelik, Aşkale'ye gidenlerin hiç birisinin taş kırıp yol yapmadığını biliyoruz. Evlerde veya otellerde kaldılar, evlerinden uzaktılar, sıkıntı çektiler, ama güven içindeydiler. Her halde taş kırmak bahane, Aşkale Şark hududunda ve Garb hududundan çok uzakta, muhtemelen ve bu sebebe binaen seçildi. Tabii mantıken naklediyorum, nihayet masal dünyasındayız, mantıklı olmak şartıyla istediğimiz muhakemeyi yürütüyoruz. Bir ihtimal daha var, tazyik altında tutarak inatları kırmak; bu ise devlet'i mafya tasvir eylemektir. Masal ya, şimdilik reddediyorum. Ama bir mesele daha çıkarabiliyorum, ol tarihte yevmiye iki lira, yevm-i sabat çalışmadıklarına göre, yılda üç yüz günden, altı yüz lira ediyor ve en az yüz bin lira vergi teklif edilmişse, bu yolla vergilerini ödeyebilmeleri için, her birisinin, yüz altmış yıldan fazla çalışması gerekiyor, hesap budur. Bu ise saçmadır; dolayısıyla, başka mantık bulmak durumundayız. Belki de satışa zorlamak için "tazyik operasyonu” idi, işkence diyebilirim; masallarda “kırk katır mı kırk satır mı” diyorlar.
239
Öyle mi, "varlık vergisi faciası" mı, bizim masalımızda ise bir tedbir ve bir hediye'dir. Kimden kime hediye, işte şimdi bunun peşindeyim ve bu nedenle, varlık vergisi üzerine, dün ve bugün yazılanların hepsi ni unutmayı öneriyorum. Şüphesiz içlerinde yararlı malumat var, ancak aynı miktarda tahrifat ile verilmişler; atıyoruz. Finansman yanı var, her savaş, kıtlıklara ve yüksek karlara yol açıyor, biliyoruz, savaş sırasında çok kolaylıkla ve çok yüksek karlar sağlayanlar olduğu gerçektir; savaşın finansmanına bunlann katılması ise, çok adil ve yerindedir. Varlık Vergisi, işte budur ve prensip düze¬yinde, çok haklı bir vergi'dir; gerekçedeki sözcükle "ihtikar" yapanlar, vurgunculuk, vardı ve bunlardan vergi alınacaktı, bu kadar basittir. Sayılan az olan sanayiciler, tekstilde ve kimyada mevcutlar ve ithalatçılar ihtikar yapabiliyorlardı, döviz çok kıt ve mantıklıdır, bunlardan vergi almak icap ediyordu; bunların önemli kısmı, ecnebi ve gayri müslim oldukları cihetle de vergi yükü bunlara bindiriliyordu. Mesele bu kadar açık ve adildir, başkasını düşünemiyoruz. Maliye disiplinine göre, servet vergisi'dir; servetler tahmin ediliyor ve vergi alınıyordu, bu da net ve adildir. Hangi oranda; işte bu sorunun cevabını bulamıyoruz, ayrıca oran hesabında da pek ihtiyaç görülmüyor, çünkü serveti tahmin etmenin kayıtlara ve objektiviteye dayanan bir yolu yok ki, çok iptidai bir vergi olduğunu çıkarabiliyoruz. Bir tür götürü usulü diyebiliriz; Kurtuluş'taki Çerkez Ethem vergisine benzemektedir. Bir farkla ki, bunda, o zaman mevcut en yüksek ve bilgili maliyeciler çalıştılar, içlerinden, daha sonra pek çoğu bakan oldular veya daha yüksek yerlere geldiler; Cahit Kayra'nın ve Memduh Aytür'ün adlarını verebiliyorum. Daha sonra her ikisini de tanıdım, Memduh Bey ile birlikte çalıştım; müsteşar iken de memur maaşı ile yaşıyordu ve Cahit Kayra bakan ve ben gazeteci iken çok yakın olduk, Cahit Bey'e de şahitlik yapıyorum. Çalmadılar ve çırpmadılar; takdir ettiler. Savaşın finansmanının en adil yolu servet vergisidir, "facia" değil, servet vergisi idi, burada da bir şüphe taşımıyoruz. Kamplar, verginin mantığında bulunmuyor, eklenmiş görüyoruz.
240
Şöyle de söyleyebiliriz, bir tedbire ihtiyaç duydular ve servet vergisini kullandılar. Kampın ilkini Moda'da kurdular; Moda'ya yakın Kuzguncuk, dün de bugün de Türkiye Yahudileri'nin toplandıkları yerdi, Kuzguncuk'u çok seviyorlar, Moda ise sabetayistlerimizin tercihi oldu. Çok sıkıntı çekmemiş olmalarını temenni ediyorum ve bir bölüğü buradan Aşkale'ye sevk edildiler. Güzel de, sorularımız bitmiyor, vurguncular pek çoklar, amma, 1942 sonu ve 1943 başında bitmedi ki ve savaş da devam ediyordu, harp sürdükçe ihtikar da büyüyordu, neden tekrar almadılar ve 1944 veya 1945 yılında neden tekrar koymadılar, mühim sorudur. Mühim soru ise, daha mühimi, neden 1942 sonunda çıkardılar; işte bu sorudan sakınamıyoruz. Yukarıda, tırnak içinde olan, Tekinalp hikayesini, Liz Behmoaras'ın Moiz Kohen biyografisinden iktibas ettim. Buradan, yine İbrani asıllı tarihçi Mark Mazower'in, "to Marwa" diyerek, biz olsak, "Merve'ye" veya "Merva'ya" derdik, Yahudi adıdır, ithaf ettiği "Salonica" telifine geçiyorum, yirmi ikinci chapter "genocide" başlığını taşımakla bizi çok enterese etmektedir. Bu bölüm, "on April 1941, German troops attacked Greece from the North and three days later, they entered Salonica" cümlesiyle başlıyor. Acizleri de işte bu zamandan itibaren, Almanlar'ın Selanik'e girişleriyle birlikte, Ankara'nın bir tedbir arayışına girdiğini postüle ediyorum. Selanik ve İstanbul arasında, mükemmel bir senkronizasyon çıkarabiliyorum. Önce işler iyi gidiyor, ancak, Sovyetler Birliği'ne taarruz ile birlikte gestapo'nun harekete geçtiğini, Siyonist derneklerin basıldığını ve Miyaolis ve Mizrahi caddelerindeki Yahudi evlerinin boşaltıldığını görüyoruz; Doktor Mazower, Christian-owned houses were not touched diyor ki bizde alışık olduğumuzun tersi, 6/7 Eylül kıyımında Yahudilerimize dokunmamıştık. Sekiz Temmuz 1942 tarihinde, Selanik'te, 18-45 yaş arası bütün Yahudiler'in kayıt edileceği ilan edilmişti, kuyruğa soktular; 'Whoever belonged to the Jewish race is considered a jew", Yahudi ırkından olanların hepsi Yahudi sayılıyordu, dine bakılmamaktadır. Demek, kaldıysa ve bulunabilirse, dönme ya da sabetayistler de Yahudi telakki ediliyorlardı, Alınanların malumat toplayarak geldiklerini görebiliyoruz. 241
Öte yandan bu tarihten itibaren, Türkiye'de, "varlık vergisi" üzerine komisyon çalışmalarının hızlandığını, bir malumat olarak, not edebiliyorum. Dokuz Kasım 1942 tarihinde ise, Atina gazeteleri, Hitler'in, "international Jewry will disappear from Europe" demecini yayınladılar, enternasyonal Yahudiliğin, Avrupa'da, kökünün kazınacağı ilanını haber yaptılar. Bundan üç gün sonra, 12 Kasım 1942 tarihindeki Ankara'da, Yüce Meclis, Varlık Vergisi yasasını kabul etti, çıktı ve resmi gazetede yayınlandı. Tam bir senkronizasyon buluyoruz; iki yanlı tedbir, tehdit'e karşı hem yaranma ve hem de koruma görüyoruz. Müthiş bir adım, demek, zorundayım. İcraatı, İstanbul defterdarı yapıyordu, Faik Ökte, 12 Eylül 1942 tarihinde bu vazifeye tayin edildi; daha sonra "Varlık Vergisi Faciası" kitabını yazmıştı, tek kaynak kaldı ve burada, önce "defterdarlığı kabul etmemekte ısrar ettim" dedikten sonra, kendisi için, "vergiyi İstanbul'da yürütecek bir kurban" seçtiklerini söylüyordu. Doğru, Selanik'teki adımlara denk düşen bir tempo ile, ol yaz, İstanbul'da da hazırlıklar, büyük ölçüde, tamamlanmıştı, Ökte de, kurbanların kurbanı oluyordu, tesadüf saymıyorum. Neden mi, güvendiğim Yahudi otoriteleri, Türkiye Yahudilerini tadat ederken Faik Ökte'yi de zikrediyorlar; bu listede sabetayistler yer almamaktadır. Demek ki Varlık Vergisi'ni icra eden, bir Kripto-Yahu-di idi; Ökte, şimdi pek sevilen söyleyişle, "facia" senaryosunda, ceo'dur, chief executive, demek istiyorum. Komisyon başkanı ise İstanbul Valisi Lütfi Kırdar'dır; defterdar'ın, doğrudan "defter" ile bir ilgisi yoktur, Farisi'de "defter", daire, devlet dairesi, anlamındadır ve dolayısıyla, defterdar Ökte'yi, tabi-i mali meselede, en yüksek devlet dairesinin başı olarak anlıyoruz. Kırdar'a gelince, "malumatdar" veya "hissedar" sözcüklerini de biliyoruz, "malumatlı" veya "hisseli" anlamındadır. "Kırdar" da "kır-lı" veya "kırca" ile özdeş veya çok yakın manadadır, "kırcı" da anlayabiliriz ve "kırcan" harika'dır. 242
Güzel, peki "kır"; "cyrus" karşılığıdır, cyrus ki ilk bölümü "kır" telaffuz edebiliyoruz. Uzatmadan, Cyrus, Yahudiler için nerde ise kutsal bir İran İmparatoru idi, Asuri esaretlerini kırarak, sürgünlerine son verdi ve Ben-i İsrael tarafından, kutsal bir isim misli, sanki tevratik, taşınmaktadır. Lütfi Kırdar'ın da İbrani asıllı olma ihtimali çok yüksektir. Kaldı ki, Erbil'den İhsan Doğramacı ile akraba olmakla, Doğramacı'nın ana-dili mikyasında İbrani konuştuğu da artık cümlenin malumudur. Bu kadar ile iktifa eyliyorum. Maliye Bakanlığı müsteşarına gelince, Ökte'nin "Varlık Vergisi Faciası" nam eserinden şu aktarmayı yapmam münasiptir: "Siderman, Selim Osman Seynur'un mektep arkadaşı ve yakın dostu idi. Son senelerde büyük servetler iktisap ettiği mülahazasıyla, Seynur'a, 300 bin liralık varlık vergisi tarh edilmişti. Siderman, Seynur'un vergisi üzerinde tetkikat yapılması için Ağralı'yı çok zorladı ve nihayet ona istediğini yaptırdı. Ben, Siderman'a karşı cephe aldım. M Grubu üzerinde bu yolun açılmaması lazım geldiğini defaatla Ağralı'ya söyledim." Burada adı geçenlerden, Ağralı, zamanın Maliye Bakanı Fuad Ağralı ve Zeki Siderman da, Maliye Vekaleti müsteşarı Zeki Siderman'dırlar. Geliştirdiğimiz disiplin çerçevesinde, artık, Siderman'ın da bir sabetayist olduğuna, büyük ihtimalle, hükmedebiliyoruz. Tabii, büyük servetler iktisap etmiş olan Selim Osman Seynur'u da aynı kategoriye koyabiliriz. "M", muslim olmakla, böylece, sabetayistlerimiz için ayrıca bir cetvel olmadığını da görmüş oluyoruz. Varlık Vergisi "Faciası" manzumesinde, dönmelerimiz alelıtlak "Müslüman" ve "Türk" sayıldılar; birincisi kabul ve ikincisi tarif idi. Biz "Türk'üm diyene" , Türk diyoruz ve bu nedenle "Ne Mutlu Türküm Diyene" vecizesini her yere asıyoruz. Burada vurgu, Türklük'ten çok "demek" fiilindedir. Demek ki "diyene", yüksek değer biçiyoruz. Demek ki, bir sonuca ulaştık; bu sözde "facia" ile, Yahudilerimiz'e ve sabetayistlerimize her hangi bir zarar gelmesi imkansızdır. Yahudilerimiz, Alman tehdidi karşısında en uzak noktaya nakledilmişler ve sabetayistlerimiz de, çok karlı çıkmışlardır, başkalarını bilemem, bu sonuç bir masal yazıcısı ve anlatıcı olarak, beni şaşırtıyor ve çok heyecan veriyor. Öyleyse, buradan devam ediyoruz. __________
alelıtlak
243
Ar. zf. (ale'lıtlak) esk. Genel olarak. [TDK. Güncel Türkçe Sözlük]
VARLIK VERGİSİ VE ONAMASTIQUE DİSİPLİN Devam etmeden önce bir tashih elzem görünüyor; Varlık Vergisi tatbikatında dönmelerin bahusus mağdur oldukları ve artık "sabetayist" tabir ediyoruz, ayrı bir cetvel ile yüksek vergi ödedikleri iddia ediliyor ki külliyen kazip'tir. Tarihin mühim falsifıkasyonlarmdan birisi ile daha karşılaşıyoruz, bunu yapan, maruf falsifikatör ve siyonist Bernard Lewis olup, ilerde Lewis'in tüm falsifikasyonlarım bir arada incelememiz münasiptir, zamanını bekliyorum. Zamana ihtiyacım var. Falsifikatör Profesör Lewis, The Emergence of Modern Turkey nam eserinde, "dönme paid about twice as much as Muslims" demekle bu tahrifatı, pek çok yerde ve bu arada, Ökte'nin kitabının, "The Tragedy of the Turkish Capital Tax" adıyla İngilizce baskısına eklenen giriş yazısında da tekrarlanmaktadır. Külliyen kazip olduğunu ve aslının olmadığını tekrarlamamız yerindedir. Doğrusu şudur, verginin hazırlık çalışmalarında, "dönme" mükellefler için ayrı bir cetvel yapılması ve bunda da sabetayistlerin, müslümanlara göre iki misli vergi ödemeleri teklif edilmişti; ayrıca bu öneri, Ökte'ye bakacak olursak, kabul de edilmişti. Ancak ya sonradan vazgeçildi ya da uygulayıcılar uygulamadılar; vergi "m", müslim ve "g", gayri rimüslim olmak üzere iki kategori üzerinden icra edildi, tahakkuk tablosu da bunu teyid etmektedir. Bu falsifikasyon, Lewis'in, Ökte'nin kitabını üstünkörü okumasından kaynaklanmış olabilir; gerçekten de, Kırdar dahil icracıların bir Ankara seyahatiyle ilgili olarak Ökte'nin yazdığı şudur: "Bu seyahatte, Merkez'in şifahi emriyle, Dönmeler için bir D Grubu ihdas edilmiştir.
Bunların vergisi, M Grubu'nun iki misli olacaktı. Bunun neticesi olarak bir kısım D'ler adi cetvellerden alınarak fevkalade sınıfına itha olundu. Bir kelime ile sinir manzumemizden Hitler'in isterik raşalar geçmeye başladı." Öyle görünüyor, Profesör Lewis, bu ifadeyi
ciddiye almış ve kitabın bütününe bakmaksızın, uygulamanın bu yönde olduğunu yazmıştır. Bunun işine geldiğinden de şüphe edemeyiz. Kaldı ki burada dahi, sabetayistler için ayrı bir cetvel düzenlendiği iddia edilmiyor ve sadece bir kısım sabetayistlerin, "fevkalade" cetveline alındığı söyleniyor, hepsi burada kalmaktadır. Teşhis edilmişler ve "fevkalade” vurguncu tarif edilmişlerdir, buna göre vergi verdiler mi, hiçbir işarete sahip değiliz.
244
Öte yandan "fevkalade" sınıfı, müslimler için de var. Bunun dışında hem Faik Ökte'nin kitabında ve hem de falsifıkasyonu sürdüren, önsözünde Lewis'in tavsiyelerinden yararlandığını söylüyor, A. Aklar'ın "Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları" adlı çalışmasında da yer alan tabloda, dönmelerin, dönme olarak vergi ödediklerini gösteren bir endekse rastlamıyoruz. Peki falsifikasyon ile cehalet ve tembellik arasında bir bağ var mı; hüsn-ü niyet eksikliği kesindir ve diğerleri tamamlayıcı cüz durumundadırlar. İncelememişler ki, Varlık Vergisi Kanunu'nun altıncı maddesi, vergiyi tarh üzere, yedinci madde ile, "komisyonlar" kurmakla, ne yapacakları ile ilgili bazı teknik uyanlarda bulunduktan sonra, her mükellef için vergi miktarını, mülki amirlerin riyasetindeki bu komisyonlar, "..bunlarla mukayyet olmaksızın edinecekleri kanaate göre takdir ve tespit ederler" demektedir.'Demek ki, varlık vergisi, takdire dayanan bir vergidir ve burada oran ve hatta, müslim ve gayri müslim, ecnebi ve "dönme" klasifikasyonunun hiçbir önemi yoktur, "olmamıştır" diyebiliyoruz. Ökte,"verginin en affedilmez tarafı" başlığıyla şunları yazmaktadır: "Alakalı fasılda tebarüz ettirdiğim gibi, Varlık Vergisi'nin en affedilmeyen tarafı, ecnebi vergileri üzerinde bize cebren yaptırılan tadillerdir. Hükümetin ecnebileri M Grubu gibi teklif etmemizi emrettiğini, ınahza adres ve kayıt noksanlığından dolayı ecnebileri teşhis edemediğimizi, tahakkuk için verilen 15 günlük zamanın bu işi başarmaya yetmediğini, mücerret isimleri dolayısıyla ecnebilerin G olarak teklif edildiğini yukarıda açıklamıştım." Ne anlıyoruz, bir, Hükümet'ten gelen baskı ile yabancıların vergileri dahi en düşük, "müslim" seviyesine indirildiğini ve ecnebileri teşhis için isimlerin analizinden yararlanıldığını ve müslüman görünen bazı kimselerin isimlerine bakılarak gayri müslim sayıldığını öğreniyoruz. Bu da çok önemli bir ifşaattır, demek ki, kriptolardan oluşan bir bürokratik heyet, sabetayistlerimizi bilmemekte veya bilmemezlikten Delmektedir. O kadar öyle ki, Selim Osman Seynur nam vurguncu-mükellef dahi, sabetayist, eski tabir ile "dönme" telakki edilmemiştir, diğerlerine işaret etme imkanım var.
245
Bilinen yok mu, judaik ve türkik tarih yazımına bakarsanız, Jön Türkler arasında "dönme" olarak sadece Mehmet Cavit vardı ve Cumhuriyet döneminde ise Ahmet Emin Yalman ve Bezmenler ile yetiniyorduk. Nitekim Ökte de, "dönme" olarak sadece Bezmen'lerden söz ediyor ve "D grubundan oldukları için Bezmen'lerin vergisi bir milyonu aştı" diyordu. Demek ki, hem bilmiyoruz ve hem de öyle bir cetvelden yoksunuz; falsifikasyon kesindir ve buradayız. İki ara sonucu yazıyorum; Varlık Vergisi'ni icra eden heyet sabetayist idi. İki, bu işten çok kazançlı çıktılar ve bu ikinci, "ilkel akümülasyon" idi; Marx, Capital'da "Primitive Accumulation" diyordu, öncesi de var. Birincisi, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet'in kuruluşudur; yenilenlerin ve çıkartılanların arazi,mülk, fabrika ve altınlarına el koydular. Masal mı, asıl zenginliklerini, Varlık Vergisi'ne borçludurlar. Devam etmeden iki küçük açıklığa ihtiyacını var, buradaki "teklif” kelimesi mükellefiyet yükleme ve vergi belirleme anlamındadır. İkincisi, Defterdar Ökte'nin yazdıklarına ne kadar güvenebiliriz, Bezmen'lerin vergisi ile ilgili olarak yapmış olduğu işretler güvenimizi sarsmaktadır. Hem Ökte'nin gösterdiği kadar vergi ödemediklerini ve hem de bu facia'dan çok karlı çıktıklarını bilebiliyoruz. Defterdar Ökte, bir yerde, "tatbikatta aldığımız garip soyadları M lerle G lerin ayırt edilmesini fevk-al had güçleştirdi" diyordu, "fevk-al had", üst sınırdadır. Buradan, tasnifleri yaparken isim-bilim telkinlerine dayandıklarını anlıyoruz; insanların ad ve soyadı koyarken bağlı oldukları ve çok zaman dışına çıkamadıkları kuralların varlığı ilkesi, isim-bilim'in, onamastique de diyoruz, temelidir. Zorunluluk ve kural varsa, bilim de var; kuralların peşinde koşmak, anlamındadır. Masalımızda da hep zorunluluk ve kaçınılmazlıklar nümayiş yaptılar.
246
İsim
Vergisi
Osman Şakar K.Ş. A. Arslan A. Karahan Mirza Özgencik M. Nacar Çakır Ayman Nurullah Dıraz Zülfü Piran
120 000 2 000 1 500 4 500 60 000 30 000 20 000 15 000
Muaddel Vergi 10 000 100 0 1 000 5 000 4 000 0 7 000
Bu tabloyu, Ökte'den ve olduğu türden iktibas ediyorum; adların dışında, İngilizce çeviride "şakar" doğallıkla "sakar" olmaktadır, ilk sütun komisyonun teklif ettiği, başka söyleyişle, bindirdiği vergi miktarıdır. Son sütun itiraz ile değiştirilen ve adları yazılı mükelleflerin ödedikleri miktarlardır. Ökte, işte burada, "tenzillerin bir kısmı M lerin G ad edilip o suretle teklif edilmelerine istinat eder" demektedir. Bu da şudur, komisyon bu mükelleflerin ad ve soyadlarına bakarak bunların "muslim" olmadıklarına ve "gayrimüslim" olduklarına karar vermiştir. "Gayrimüslim" kim olabilir, kripto olabilirler, gizli Hıristiyan veya Yahudi düşünülebilir ve şüphesiz o zamanki tabirle "dönme" ve şimdi sabetayist telakki edilmeleri mümkündür. Başka çareleri yok; heyetin, çoklukla, Kripto-Yahudi ve bahusus sabetayist olduğunu not ettim, netlikle bilmemelerini kabul ediyorum, gizli din taşıyorlar ve içlerinde kolları var, bu nedenle isim işaretlerine dayanıyorlar. Detayı bırakırsak, varlık vergisi komisyonu, bu isimdeki mükellefleri "sabetayist" yazmış, bunu anlıyoruz. Özellikle, sak-ar, nac-ar, -ar'lı ve ay-man, -man'lı soyadları, direkt sabetayist biliyorlar ve "piran" soyadı bana fazla önemli gelmiyor, "zülfü" adına parmağını basıyorlar. Her halde Zülfü'ye, acizlerinin de, bastığı cümle alem malumdur. "Öz" veya "öz" ile "kara" ve her halde "lev" ile bağ kurarak "arslan" soyadında da tereddüt göstermiyorlar. Yanında "Allah" olsa da, "nur" adı da, "nurullah", dikkatlerinden kaçmıyor. Demek ki onamastique, acizlerinden çok evvel var idi ve devlet de yararlanıyordu; karalanması, 1967 yılından sonralara denk geliyor. Acizlerinin gayreti, disipline etmekten ibarettir.
247
Dönme tadat eylediler, amma, bunlar da komisyonun huzuruna çıkıp, yemin üzerine yemin ettiler, yemin heyeti de sabetayist olabilir, böylece sabetayist olmaktan kurtuldular. Kurtulmak mı, para geliri yordu; bir kısmının vergisi siliniyor, indirimler ise, sanki "batan gemi nin mallan", varlık vergisinin son derece ucuzladığını görüyoruz. Halil Lütfü Dördüncü, yayıncı olarak biliyorduk, gayrimüslim telakki ediliyor, acizleri de sabetayist olduğunu şahadet ediyorum, bir itirazına rastlamıyoruz, ancak aracılar vasıtasıyla ve pazarlıkla vergisini, 50 bin liradan yarıya indirtebiliyor; Ökte, Yunus Nadi'nin bir milyon liralık vergisinin silindiğini haber veriyor, Karay İbranisi olma ihtimali çok yüksektir ve biz de N. Kara Osman'ın vergisinin kaldırıldığını ekliyoruz. Pazarlık var, Nuri Kıllıgil 50 binden 26 bine, Kamhi, 90 binden 25 bine, Mehmet Ali Kunt, 40 binden 8 bine düşüyorlar; ucuzluk var. Malum geminin mülkleri, ucuz ucuz, sabetayistlere aktarılıyor; "facia" bunun neresinde, olsa olsa hediye'dir.
B'NAI B'RITH VE HAKKO İLE HAS Peki ödemeler olmadı mı; tahsilat var ve bazı ödemeler yapıldığı kesindir. Bir, Ermeni ve Elen zenginleri ve içlerinden vurguncular, çok ödediler. O kadar öyle ki, bir bölüğü mülklerini satmak zorunda kaldılar, azaldılar; öyleyse, Varlık Vergisi'nin de, bu arada, bu topraklardan Hıristiyanları çıkarma harbinde önemli bir silah olduğundan kuşku duyamayız. Yahudiler'e gelince, Yahudiler'den mallarına ve mülklerine, ortakları tarafından göz dikilenlere, ortakların güçlü olduklarını farz edersek, hiç acımadılar. Göz dikilenlerin, han ve fabrikaları gitti ve sadece güçlü ortakları değil, göz dikebilenleri, ilke planında, sabetayist varsayabiliriz, acizleri iktisatçı idiler ve iktisat tedris etmek, müderrise faraziye alışkanlığı sindirmektedir, böylece, fabrika ve mülklerinin sabetayistlere geçtiğini istidlal etmiş oluyoruz. Hayli kuvvatlı bir faraziye çıkarmış oluyoruz. Devamla, ihtikar ayrı, bu meseleyi analiz etmiş haldeyiz ve şimdi ödeme safhasına geldik; Kamhi'yi zikrettim, çok az ödemişti; amma ödemiştir. Yahudilerimizin az da olsa vergi ödediklerini biliyoruz; tediyat yol ve metodlarını analiz edecek olursak, "B'nai B'rith", İngilizce "Sons of Covenant" ve Türkçesiyle, Ahit’in Oğullarından söz etmek durumundayız.
248
İngilizce yazılısı bırakırsak, Türkçe seslerle "Bney Brit" okuyabiliriz, bney'i, Arabi "ehli" olarak da anlayabiliriz, brit'i, birlik veya frater-nilo, kardeşlik veya tarikat sayabiliriz; "ahilik" benzeri bir yapı ile karşılaşıyoruz. "Kardeşler" de diyebiliriz. Masonizmde "birader" lafzı mevcut idi, karşımıza çıkıyor. Dünyanın her tarafında varlar, masonik teşkilatlanmayı andırıyorlar, localar sistemi ile örgütleniyorlar; 1843 yılında kuruldu ve Sultan Hamid'in devr-i hükümranlığında Filistin'de de örgütlenmeye başladı. 1901 yılında, Rusya'dan Filistin'e gelen Yahudi göçmenlerin sayısında niteliksel değişmeler olunca, dikkatini daha çok Erez İsrael'e çevirdi; kuruldu, yayıldı ve ilgi alanının genişlediğini de biliyoruz. Almanya güçleniyordu ve Kayzer Siyonist bir politika izliyordu; hem İngiltere'de ve hem de Amerika'da anti-semitizm yükseliyordu. İsle bu zamanda, Bney Brit, anti-defamation league'in kuruluşuna öncülük etti, 1913 yılındadır ve "adi" olarak tanıyoruz, "karalama karşıtları birliği" de diyebiliriz. Ahit'in Oğulları'nın en önemli işlerinden birisi budur, bir de anti-semitizm'in yayıldığı zamanlarda dinler arası yakınlaşma ve diyalog programları geliştirdiğini görüyoruz; Encyclopedia Judaica, bu noktada, çok nettir. Bütün bunlardan önce ve bunların ötesinde bir yardım kuruluşudur; Yahudileri zor durumda bırakmamak için fonları hazır bulunduruyor. Depremzedelere yardım misali yetişiyor ve yetiştiriyorlar, Varlık Vergisi'ni de bir sosyal deprem mütalaa ettiklerini anlayabiliyoruz. Vitali Hakko'nun varlık vergisi ödeme usulüne gelmiş bulunuyorum; amma ve lakin önceleyin, şu "zede" ve "zade" sözcüklerine el atmadan duramıyorum. Birincisi, "zede", Farisi "çarpmak" fiilinin pasif participe'idir, "çarpılmış" anlamını veriyor ki, "depremzede", depreme çarpılmış, oluyor. İkincisi, ne yazık şapkaları attık, "a" yüksek seslen-dirilmelidir, yine Farisi "doğmak" fiilinden olup ve yine past participe olmakla, "oğlu" ya da "doğan" veya "ahfad", demektir, "şehzade" ki yanlıştır ve "şahzade" isabetlidir, şahın ya da sultanın oğlu manasını veriyor. Bütün bu izahattan benim sorunum çıkıyor, "varlıkzede" mi "varlıkzade" mi demek gerektiğine karar veremiyorum. İkincisinde, "devla" ve talih var.
249
Hakko'nun hatıratı mevcud, "Hayatim Vakko", ki nefis bir kelime ve ek oyunu ile karşılaşıyoruz, "hayatım", vitali anlamındadır; söyle ki, : "Vital" Latin kökenli dillerde "hayat" ve -i de İbrani "benim" veya " m" olup, buradan ve böylece, "hayatım" ve "vitali" adlarının özdeş olduğunu okuyoruz. Yahudi ve sabetayistlerimizde bu tür oyunlar çok yaygındır, artık biliyoruz. Bilmediğimiz ise şudur; Vitali Hakko, "varlık-zede" mi, yoksa "varlık-zade" mi, şimdi de işte bunu araştırıyoruz! Devlet kuşu, konmak üzeredir. Hakko, Varlık Vergisi kapsamındadır, hatıratında teklif edilen miktarı vermiyor, çok ama çoğ idi, diyor, sıkılmış, terk-i vatan eyleyecek, fakat, gidecek yeri de yoğ imiş, her yerde Alman faşistleri var imiş, gerçi Amerika'da yoktular ve bu nedenle pek inandırıcı olamıyor, çünkü biliyoruz, zenginler kazanç yerlerini bırakmıyorlar, 12 Eylül Darbesi öncesinde de gidecek oldu, zenginliği ve iktidarı bırakamadı; "gidecek yer yoğ" misli inliyor ve "daha doğrusu bir tek yer var, Aşkale" demekten de geri kalamıyor. Aşkale, hep alternatif yerdir, öyle anlıyoruz. Ne yapsın, bahtını Anadolu'da deniyor, mutlak bir çare bulur; "ey Anadolu sen nelere kadir değilsin ki..", bunu söylemiyor ve ben içinden geçtiğini çıkarıyorum, Eskişehir'e geliyor ki, şeker gibi çare, Vitali'yi beklemektedir. Niyazi Şeker, Hakko'nun mühim bir müşterisi olmakla para teklif ediyor ve güzel amma, bir küçük şartı var, ortak olmak da istemektedir. Ne yazık, içlerine ortak almıyorlar ve reddediyor; demek, vergi iddia edildiği kadar çok değilmiş, bunu çıkarabiliyorum. Buradan Ankara'ya geçiyor, içi gamlıdır ve dolaşıyor, amma yine de "ankara ankara güzel ankara"; şapkacı Hacıbaba'ya uğruyor, gerçek adını bilmediğini söylüyor, amma "nur yüzlüydü" diyor, beni kandırmamaktadır. Hacıbaba, eski müşterisi, siparişi alıyor, fakat adını bilmiyor; inandırıcı bulmuyorum, bir locadan olabilir, masal'dayım, her ihtimali düşünmek zorundayım. Neden mi, Vitali Hakko, bu hikayeyi yazarken, şunları da düşüyor: "Ben, o karanlık savaş yıllarında, o Varlık Vergisi dramı sırasında, insanlığın ölmediğini gördüm." Güzel, buna bakıp, acaba Hakko'nun "insanlık" dediği, Hacıbaba mı, yoksa "Ahit'in Oğulları" mı; böyle sorular masallarda var.
250
Hacıbaba, "Ali Baba” veya “Babacan” da olabilirdi, dizleribe döverek “duydum” diyor ve "Allah büyüktür, üzülme", ekliyor. Sonra mı. “çıkarken, cebime bir zarf koydu" ve "haydi şimdi, git, göreceksin Allah büyüktür" yine ekliyor; Hakko, Anafartalar'a çıkıp ve elini cebine sokup, zarfı okşayınca, birden ol zarfın da büyük olduğunu anlıyor. Demek aynı anda hem Allah ve hem cebindeki zarf büyüktür. Hakko'nun adını bilmediği Hacıbaba, zarfın içini bangonot ile doldurmuş ile doldurmuştur ve bu da Allah'ın büyüklüğüne alamet oluyor, hikaye budur. Güzel bu hikaye ve ben, "masal içinde masal" da diyorum. Devamı mı? "Hele az sonra uğradığım Olgunlaşma Enstitüsü'nden , peşin parayla, 120 parçalık fötr siparişi aldığımda buna daha çok inandım"; Hakko'nun inandığı insanlık'tır. Demek tam zamanında Olgunlaşma Enstitüsü, peşin parayla, Hakko'dan 120 şapka alıyor, demek bu düzen, hem eşeği kaybettiriyor ve hem de bulduruyor; peki, Olgunlaşma Enstitüsü bu kadar fötrü "ne yapacak", öğrencileri kız idi, kızlara mı giydirecek, bu soru var, ancak bu sualin mürur-u zaman-zede olduğunu biliyorum. Tekrar metne baktığımda, Hakko'nun insanlığa binip İstanbul'a uçtuğunu okuyorum, doğru Faik Ökte'nin karşısına çıkıyor; "İstanbul Defterdar'ı, masasından kalkıp alnımdan öptü" diyor; gizli tutmuş olabilir, birbirini öptükleri mutlaktır. "Varlık Vergisi Faciası" işte budur. Bir cebinden alıyor ve öbür cebine aldığından fazlasını koyuyor; Vitali de varlık-zadeler arasındadır. Burada da Beki Bahar'a bakmak gereği duyuyorum, "Ankara Yahudileri" kitabında çok önemli ipuçları buluyorum, acizlerinin Yahudi isimlerine merakından sonra yazmışlar, çok yararlanıyorum. Transformasyonlara misaller veriyor; Yahudi "simla", bizde, yine Yahudiler arasında "semahat" olabiliyor; bir ima mı, eski bir gazeteci olan Beki Hanım'ın çocukları arasında "zeki" veya "deniz" adları ve "berk" soyadını da görüyoruz. Rezzan Özsarfati ise kızı olmalıdır, bu ad, "rezzan" hem Yahudiler'de ve bahusus Türklerde yoktur, sanıyorum, Türk ve Arap isim sözlüklerinde bulamıyorum, İbrani adı "Raz" ile ilgili olabilir, "Razzan" normal bir türetme yolu görünüyor. Daha çok sabetayistler taşıyorlar; Ahmet Emin Yalman'ın Beki Hanım misali gazeteci eşi de Rezzan idi. Rezzan veya Razan'a, acaba, "Esra" olmasa da "Esrar" veya "Sırlar" diyebilir miyiz; bu soruyu, İbrani dili ve onamastique uzmanlarına hediye ediyorum. Belki canlanırlar.
251
Beki Hanım, Aşkale yolcularından söz ederken hüzünleniyor, "Aşkale'ye gönderilenler
Ankara'dan geçiyorlardı, istasyona gidip onları görmek, uğurlamak çok azap bozucu ve korkutucuydu" demektedir. Beki'nin bundan önceki cümlesi ise şudur: "Kendi ülkelerindeki Yahudiler'e hiç de hoş davranmayan bazı ülkeler, Türkiye'deki Yahudiler’e arka çıkmışlar, maddi yardımda bile bulunanlar olmuştu." Güzel, Beki Hanım, herhalde Bney Brit ile
devleti karıştırıyor; böylece, localardan localara para geldiğini de teyit etmiş oluyoruz. Ahit Oğulları'nın locaları elliden fazla devlette varlar. Tabii, Aşkale bilinmiyor ki, bilinmeyene gidiş hep korkutucudur; ölümden sonra yaşama inananlar, ölümü hiç korkutucu bulmuyorlar, Ahmet Emin Yalman ise, daha sonra Aşkale'yi gördüğü için şu notu bize bırakıyor: "Sonradan Aşkale'ye iki defa yolum düştü. Sağlığa
yararlı olan bu saf ve zinde dağ muhitini yakından gördüm ve oraya sürgün edilenlerin halk tarafından ne kadar iyi muamele gördüklerini, ne kadar rahat yaşadıklarım ve sıhhate kavuşmak için ne kadar iyi imkanlar bulduklarını haber aldım." Çok güzel, Yalman'ın şehadetinden de Aşkale'nin iyi bir seçim olduğunu anlıyoruz. Türk Devleti'nde "iyi bir seçim" olması elzemdir ve bilim de, elzem olanı sürme işidir. Ama ben masal anlatıyorum.
Ne büyük falsifikasyon, Yalman'ın da Aşkale'ye gönderilenler arasında olduğu çok yazılıp çiziliyor; bunun doğru olmadığım da tespit etmiş durumdayız. Kuşkusuz, Varlık Vergisi'ne çok kızanların başındadır, fakat, ilkesel planda savunmaktadır. Şuradan çıkarıyoruz; "Hiç
şüphe yok ki harp zamanındaki şartlardan faydalanmak suretiyle büyük gizli kazançlar ele geçirenler olmuştu. Karaborsada hile ve sahtekarlık yoluyla elde edilen böyle haksız varlıkların üzerine yürümek, , halkın adalet hislerini okşamak ve hazinenin ihtiyaçlarını karşılamak lazımdı." Bunlara, "bu iş dürüst bir şekilde ele alınsaydı, kimse sesini çıkarmazdı" görüşünü ekliyor; haksız mı, doğrusu "dürüstlük" itirazı hep haklıdır ve öte
yandan, Ahmet Emin Bey'i hep iyimser birisi olaak hatırlıyoruz.
252
Bütün bunlar güzel, amma, Yalman’ın bizlere bıraktıkları arasında çok daha güzel noktalar var. Bu çok tanınmış sabetayistimiz, bize, bir de şunu bırakıyor; "çok geçmeden gadre
uğrayanların üzerine ecnebi kaynaklardan lütuf ve yeni imkan yağdı. Vergi yoluyla ellerinden alınanların çok fazlasına sahip oldular." Her halde "müthiş" dememiz gerekiyor; masallar harikadır, demek istiyorum. Demek ki her yerde varlıkzade var.
Buraya nereden ve nasıl geldik, şuradan, bu masalı kurarken, Varlık Vergisi'ni doğrudürüst verdiğini söyleyen ve yazan hiçbir mükellefe rastlamadım. Hiç birisinin kaydı yok ve hiç birisi ne kadar miktar ödediğini de not etmiyor; Vehbi Koç bir rakam veriyor, ancak, hem itirazlarla karşılaşıyorum ve hem de Vehbi Bey, hiç önemsemiyor. Şimdilik burada duruyorum. Çünkü sırada Kadir Has var, Kayseri kökenli ve Adanalı zengin olarak biliyoruz, İstanbul'da yaşıyor. Henüz hatıratına erişmiş değiliz, gazetelerde çıkanlarla yetinmek zorundayız. Boğaziçi Lisesi mezunudur, başka bir mezuniyeti olduğunu bilmiyorum. Lise mezunudur. Şimdi yok, İstanbul'da, yatılı kısmı ünlü liselerden birisiydi, sabetayistlere aittir, Emin Galip Sandalcı'nın babası müdürüydü, amma Şişli Terakki ile mukayese edemiyoruz. Çok kolay bir liseydi, diğer liselerde başaramayanlar ve zengin ailelerin tembel öğrencileri itibar ediyordu; Kadir Has oradadır. Kayserili Germirli'lerin kızı Rezzan ile evlendi, soyadındaki "ger" bizim için çok güçlü bir işarettir, judaizm'de ayrı bir kategori olmakla burada üzerinde durmuyorum. Kayseri'de İbrani asıllılar çoktur, öte yandan, Rezzan veya Razan adı üzerinde durdum, demek bir tesadüf "Rezzan" adını öğrendik, Rezzan Germirli, Belma Simavi'nin kuzeni idi; Belma, Hürriyet'in kurucusu Sedat Simavi'nin gelini ve diğeri ise Çiğdem Meseretçi, bir ara Rahmi Koç ile evlendiği için, Çiğdem Koç idi, Vehbi Bey'in torunlarının anası işte bu Çiğdem'dir ve Sedat Simavi'nin de Selanikli olduğunu biliyoruz. Buradayız. Has, bir yerde tarih anlatıyor ve "savaş süresince ve işgal yıllarında, Osmanlı uyruğundaki Ermeniler ve Rumlar, maalesef Türkler'le savaşan ülkelerin saflarında yer almıştı" diyor; Ermeniler için kısmen doğru, Elenler için böyle bir işarete sahip değiliz. Güzel o kadar önemli bulmuyorum, önemli olan şudur: "Adana'da, gayri müslimler tarafından işletilen
fabrikalar, bir anda sahipsiz kaldı.
253
Azınlıklar, yaşadıkları yöreleri terk etmeye başladı." Güzel, amatör tarihçi Kadir Has,
Yahudilerimizi "azınlık" saymıyor ve eklememiz gerek, mübadele ile, yalnızca fabrikalar değil, bağlar ve bahçeler, uçsuz bucaksız araziler, konaklar, hep sahipsiz kaldılar. "Yüce Devlet" bunlara yeni malikler tayin etti ve devlet, aslı "devla" ile talih sözcüklerinin anlamdaş da olduklarım hatırlatıyorum, yeni malikleri özenle ve bilerek seçmiştir. Şimdi, kurtuluş savaşı ve mübadele yılları, devlet, "devlet kuşu" olup, konmaktadır. Sonra, Adana'da Simyonoğlu Bez Fabrikası, Kayseri'den gelen Kadir Has'ın babasına, Nuri Has olabilir, veriliyor; kurtuluş ve kuruluş yıllarındayız. Bir soru ve bir de sonuç var, soru şudur, Adana'da sabetayist yok mu idi ve var olması gerekiyor. Muhtemelen onlara da verilmiştir ve zenginliklerinin başladığını anlıyoruz; bunu da ilk sonuç mütalaa ediyoruz. Devlet, önce mülkleri verdi. Sonra devlet, devleti verdi. Sonra, Varlık Vergisi dönemine geliyoruz. Kadir Has, "hiç unutmuyorum, bir gece vakti, evimizin mutfağından gürültüler gelmeye başlamıştı" deyup anlatmaya başlıyor. İşçiler beton zemini kırmışlar, betonun altından, "çil çil Reşat altınları" çıkarmışlar; neden mi, "babamların ödemesi gereken Varlık Vergisi'nin çok büyük miktar olduğunu söylemiştim" demekle, Varlık Vergisi tediyatı için hazırlık yaptıklarını anlıyoruz; iddialarına göre, hepsinin vergileri çoktur, fakat verginin toplamı azdır, en passant bunu da çıkarıyoruz. Onlar da altınları çıkarıyorlar, çil çil altınları bir valize doldurarak, Kadir Has'a yüklüyorlar; "valiz, gülle gibi yerinden kalkmıyor", bu da, Has'ın hatırladıkları meyanındadır. İnanmamız gerekiyor mu, eskiden inanıyorduk. Ancak modern dönemde, bu zenginlikler, "oğlumun düğününde takılan altınlardan geliyor" sözüne inanmamayı öğrendik. Ayrıca verilen vergilerin de bir kısmını not ettim, Vehbi Koç da, 600 bin rakamını veriyor, "ödedim" demektedir; Vehbi Koç'un büyümesi ve daha büyük zengin olması, Varlık vergisi sonrası zamana denk geliyor. Has’a “gülle gibi yerinden" kalkmayan bir valiz dolusu Reşat ile ödeyebileceği miktarda vergi teklif etmelerini çok üzücü buluyorum. Umarım, yanlışlık var ve maslımızı, yanlışlıkları düzeltmek için kurdum.
254
Doğru-dürüst kaydı olan bir Varlık Vergisi mükellefi bulamıyorum. Hiç birisi bir muhasebe veya banka kağıdı gösteremiyor; hiç birisinde bir mülkiyet temlikine rastlamıyoruz. Bunlar içinde Varlık Vergisi sonrasmda yoksullaşanları da göremiyoruz; sanki Varlık Vergisi bunlar için, "yürü ya kulum yürü" işaret fişeği idi. Bezmen'ler de yürüyenler arasında ve başındadır. Simyonoğlu Fabrikası, Has'a geçince, "Milli Mensucat" oldu. Ben de ne zaman "Türk" veya "Milli" başlıkları görünce, bir tuhaf olmaya başladım. Bu açıdan, Bezmen'lerinki "Santral Mensucat" olunca, mensucat" ol tarihte "tekstil" karşılığı idi, rahatlıyorum. Bezmen'ler, "Varlık Vergisi Faciası" sırasında ortakları Taranto'lardan kurtuldular ve zamanında Türkiye'nin en büyük fabrikasının tek sahibi oldular. Taranto'lar Yahudi ve Bezmen'ler dönme idiler. Varlık Vergisi Faciası sırasında, Elenler'in ve Ermeniler'in fabrikalarının malik değiştirdiğini biliyoruz ve bazı Yahudiler'in fabrikalarının ortakları sabetayistlere geçmesini hakiki facia telakki ediyoruz. Elenler ve Ermeniler'in fabrikaları mı; "bal tutan parmağını yalar" ata sözü her halde bu günler için söylenmiştir. Sahip değiştiren fabrikaları, bu açıdan, yeni malikleri itibariyle, kategorilere ayırmamız için bir neden göremiyorum. Kaldı ki Ökte'nin ender olarak verdiği haberler de bunu doğruluyor, birisi şudur: "Varlık vergisi, bir takım M mükelleflere ümit vermişti. G lere ait ticarethane fabrika ve emsali şeyleri vergi borcu ile satın alacaklar, vergiyi M Grubuna mal ettikten sonra, kısmen ödeyecek ve kısmen tecil ettireceklerdi. Bu şekilde düşünenlerin başında Raif Minkari gelir. Minkari, 90 bin lira vergi ile teklif edilen bir Yahudi mükelleften verginin yegane karşılığı olan lastik fabrikasını almıştı." Raif Minkari, böylece fabrikatör olmuştu; Yahudi yurttaş için teklif edilen vergiyi üzerine almıştı ve bu arada fabrikayı da almayı unutmadı, benim tespitlerime göre Raif Minkari, sabetayist idi ve amma ve lakin burada sabetayizm ile uğraşmıyoruz, sonuçlarını analizlerimize katıyoruz, binaenaleyh, dayanaklarını buraya koymaya gerek görmüyorum ve öylece mütalaa edilmesini teklif eyliyorum.
255
Varlık Vergisi'nde, bir kısım müellifin icat ettikleri "türkleştirme" işte budur. Tam bir falsifikasyon'dur. Bu bir tarif ve kabul meselesidir, buraya kadar gelmiş bulunuyoruz. Bu kazip "türkleştirme" işinde , Taranto-Bezmen Davası, modele Şimdi tam buradayız. Ama önce Beki Bahar'dan küçük bir not aktarmak istiyorum. Çünkü bu modeli görmemde Beki Hanım'ın şu küçük notu, benim için, çoİ uyarıcı oldu: "Okula gitmeden kendi kendini
yetiştirmiş iş adamı Yasef Esendemir Ruso'nun servetinin büyük kısmı da vergiye gitmiş Vehbi Koç'la ortaklığı bozulmuş, bunun üzerine İstanbul'a göç etmiş ti." Beki Hanım'ın bu
notundan, Yasef Ruso'nun Vehbi Koç'un ortağı olduğunu ve bu krizde, Koç'tan yardım görmediğini çıkarıyorum. Buna, işini ve mülkünü, ortağı Vehbi Koç'a kaybettiğini ekleyebilir miyiz! bilemiyorum. Daha ayrıntılı etütlere ihtiyaç var, Vehbi Bey, yola, Jön Türk döneminde haham başı Hayim Naum'un oğlu Bernard Naum ve İsak Eskanaziz gibi Yahudiler ile yola çıkmıştı, demek Yasef Ruso da varmış, başkalan da olmalıdır, etüd ve zaman gerekiyor; "Taranto-Bezmen Dava Dosyası" ise yeteri kadar ayrıntılıdır. Çok açık görebiliyoruz.
TARANTO-BEZMEN DAVASI Dava, Halil Ali Bezmen ile Bedi ve Leon ve Selim Taranto kardeşler arasında olmakla beraber Fuad Bezmen'in yayınlanmış hatıratından, meselenin, Bezmen'ler nokta-i nazarından izahatını bulabiliyoruz. Buna ilaveten, Defter Faik Ökte, Bezmenler'i İbrani asıllı ve "dönme" ilan etmiş haldedir, malumumuzdur. Buna ilaveten de "baz", İbrani'de "şahin" olup biz "bez" okuyabiliriz ve "bazman" da, "bezmen" söyleyebiliriz, zamanında veya dakik anlamındadır; dünyanın her yanında İbrani asıllılar, İbrani isimleri, yerel seslere asimile ediyorlar. Faydası, biz "bez" ile çağrışım yapıyoruz, halbuki New York veya Tel-Aviv'de "bazman" anlaşılıyor; biz ısrarla "Öz" diyoruz, ama New York'ta "Oz" söylüyorlar ve İbrani “güç” demektir. Bu notu, uzun da olsa, müfid telakki ediyorum.
256
Buradan, resmi anlatıma göre, Halil Ali'nin, Tarantolar ile 1929 yıIında ortaklığa başladıklarını öğreniyoruz. Bir ortakları daha var, daha sonra çıkarıyorlar ve Varlık vergisi dönemine, muhtemelen o tarihte Türkiye'nin en büyük tekstil tesisine, santral mensucat, Tarantolar ile ortak olarak giriyorlar. Fuad Bezmen'in evrak-ı metrukesinde, "Varlık Vergisi'nin ilanından bir müddet evvel, babama el altından, böyle bir uygulamanın gerçekleşeceğine dair haberler gelmişti" notu hayli mühimdir. Haberin başka makbul vatandaşlara da sızdırıldığını tahmin ediyoruz; hazırlıklar yapıldığını tespit ediyoruz. Yahudiler, tedbir mahiyetinde, Türk Sabetayist ortak buldular ve yeni şartnameler yaptılar. Taranto'ların yayınladığı dosyadan, Yüce Devlet'in, bu büyük tesisin Bezmen'lere geçmesini istediğini ve ol bapta engeller ve kolaylıklar çıkardığı izlenimini alıyoruz. Sanayiin "türkleştirilmesi" dedikleri bu olmalıdır, daha yakından görebiliyoruz. Bezmen tarafının açıklamaları arasında, Tarantolar ile ortaklığın, 1942 yılında anonim şirkete çevrildiği yoktur; ayrıca iki taraf, 1942 yılında, diğerinin rızası olmadan, yeni ortak almamayı veya hisselerini satmamayı taahhüt ediyorlar. Mühimdir. Bu şartın önemi şuradadır; Taranto kardeşler, vergilerini ödemek üzere hisselerini satışa çıkardıklarında, çok iyi bir alıcı buluyorlar; Bezmen'ler bu satışa muvafakat etmiyorlar ve sonunda bunun üçte biri fiyatına alıyorlar. Bunun dışında, Fuad Bezmen, Halil Bezmen'in, "varlık vergisi'nin yükü ile beraber, İş Bankası'ndan sağladığı sekiz yüz bin lira kredi, ailenin hayatta ilk aldığı borçtu" demektedir; İş Bankası'nı, ol tarihte kesin devlet bankası kabul ediyoruz. Devlet, bazı Türkler için koyduğu vergiyi, kendi bankasından açtığı kredi ile ödettiriyor; bu kredi, "vergi olarak hemen Maliye'ye devredildi" haberi de var. Burada bir haber daha okuyoruz: "Aşkale yolunda hareket başladığı devirde, Osmanlı Bankası Müdürü Bay Vafidis, Halil Ali Bey ile bir toplantı istedi ve Tarantoların hissesini satın alarak onların payından sorumlu olmasını rica etti." Bunun çok kullanılan bir yol olduğu artık aşikardır ve Bezmen'lerin ifşaatını okumaya devam ederken, "Validis, Osmanlı Bankası'nın vereceği borç için karşısında Halil Bezmen'i görmek istiyordu" notu da karşımıza çıkıyor.
257
Demek, kendi ifadesine göre iki milyon varlık vergisi yüklenmiş, Defterdar Ökte'ye göre de "dönme" Ali Bezmen, çok sevilen ve itimat edilen Türkler'in başında bir yerdedir. Vergisini vermek üzere kredi açılıyor ve Yahudi Taranto'nun fabrikasını alması şartıyla, Bezmen'e göre bu iyiliği yapması için, baskı yapıyorlardı, kredi yağdırılıyor; işte "türkleştirme" budur. Taranto'ların dava dosyasından ise şunları okuyabiliyoruz: "Bütün bu imkansızlıklar üzerine Mithat Selim Taranto, selahiyettar makamlardan varlık vergisi borcumuzu ödeyebilmemiz için kolaylık istemek üzere Ankara'ya gitmişti. Fakat, orada, henüz bir netice elde edemeden tevkif olunarak Moda'daki toplama kampına sevk olunmuştu, beni de aynı zamanda bu kampa kapatılmış bulunuyordum." Devletin bütün organlarının harmonik bir çalışma içinde oldukları ortadadır. Sol örgüt mensuplarını toplarken de böyle mükemmel bir harmoni görmüştük, daha ileri yıllardadır. Moda'dan sonra Aşkale geliyor, harmoni her tarafta var, matbuat Taranto'ları, varlık vergisini ödemeyenler arasında teşhir ediyor ve Taranto tarafı, Bezmen'e yardım için başvuruyor; "yardım için paramız yok, hisselerinizi satın almak için vardır" cevabını alıyor. Halil Ali Bezmen, hisseleri bir milyon liraya almak isteyen bir talip olduğu haberini alınca da, "aile içine yabancı sokmayacağı" karşılığını veriyordu. Durum, nettir. Demek ki 1942 ve 1943 yılı, Marx'ın "ilkel akümülasyon" dediği birikim yolu, mükemmel bir şekilde realize edilmiştir. Bezmen, şecaat arzederken merd-i kipti sirkatin söyler, darb-ı meseli'nde olduğu üzre, şu haberi de veriyor: "İzmir tüccarlarının çoğu gayri müslim olduğu
için batırıldı. Ama, ona mukabil Adana'da vergi azdı. Dolayısıyla, varlık vergisi'nden sonra, yıllardır çalışan gayri müslimlerin birikimleri tüketildi ve yerlerini Adana'dan çıkan tüccarlar hemen doldurdu." Sanki Bezmen değil Marx yazıyor ve ben de habire dolduranların da İbrani asıllı olduklarını anlatıyorum. Masal ya, bu nedenle inanılmamasını teklif ediyorum.
Fuad Bezmen, iki milyon vergi istendiğini iddia ediyor ki, bunu, Defterdar Ökte doğrulamamaktadır. Doğru olan ise, Bezmen not ettiiğine göre, şudur: "Fuad Bezmen,
1942'nin başlarında, Yeşilköy Perelli evini bu rakama almıştı, henüz. Ev, dokuz yüz metre kare üzerine kuruluydu. Deniz kenarında bir tenis sahası, yolun diğer tarafında da sekizbin metre kare arazisi vardı." Bu haber de, Varlık Vergisi hazırlıklarının 1941 yılı ikinci yarısında
başladığı yollu tespitlerime uyuyor ve Bezmen'lerin, hazırlıkları çok önceden sızdırdıklarına dair ifşaatını teyit ediyor; ben de masallar mantıklıdır, diyorum. Varlık Vergisi ile zenginleştiler. Son haberi de veriyorum: "1946 yılında, fabrikada işçi sayımız, iki bin beş yüzü bulmuştu. Tezgahlar, sesleri bir an kesilmeden çalışıyordu. Günde muntazam üç öğün yemek çıkarıyorduk. Artık profesyonelce, modern bir sistemle yemek pişirme gereği duyuluyordu. Arkadaşım Ekrem Yeğen, o esnada yemek ve pasta kitapları çıkarmış, meşhur olmuştu. Onu organizasyonun başına getirdim. Muazzam bir tezgah kurdu." Güzel, demek üç vardiya çalışıyorlar ve belki de ol tarihte Türkiye'nin en büyük fabrikasının sahibidirler. Varlık Vergisi'ne "facia" Akümülasyon işte budur.
demek,
falsifikasyondur.
Ekrem Yeğen'e gelince, Talat Paşa'nın yeğenidir. 259
Biz
"hediye"
görüyoruz.
İlkel
260
ESAT PAŞA ÇANAKKALE SAVAŞI KAHRAMANLARINDAN
EK BİLGİ (KŞ) Esat Paşa, son devir Türk tarihinin değerli askerlerindendir. 1862’de, babası Mehmed Emin Efendi’nin belediye reisi bulunduğu Yanya’da doğdu. 1890’da askerî tahsilini tamamladı ve kurmay yüzbaşı oldu. 1897 Türk–Yunan Savaşı’na, Yanya kolordusu kurmayında vazife alarak katıldı. Sonra Harbiye’ye muallim ve 1899’da miralay (albay) rütbesiyle ders nazırı oldu. Zamanla rütbesi mîrlivâ ve ferikliğe yükseldi. Meşrutiyet’ten sonra rütbelerin tasfiyesi kanunu mucibince, rütbesi mîrlivâlığa indirildi. 1911’de Gelibolu’daki 5. Fırka (Tümen) kumandanı ve Çanakkale Savaşı’nda kolordu kumandanı oldu. Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Bey’in 19. Fırkası, bu kolordunun 3 tümeninden birini teşkil ediyordu. Çanakkale Savaşı’nda Esat Paşa’nın adı dünyaca tanındı. Bu savaştaki başarılarından dolayı rütbesi tekrar ferikliğe (korgeneralliğe) yükseltildi. Çanakkale Savaşı’ndan sonra I. Ordu kumandanı olarak İstanbul’a geldi. Askerî Mektepler Umumî Müfettişi, II. Ordu Kumandanı, 1920’de Sâlih Paşa kabinesinde iki hafta kadar Bahriye Nazırı oldu. İsteğiyle emekliye ayrıldı. Esat Paşa, Harbiye’de okunmak üzere telif ve tercüme ettiği matematik ve geometri üzerinde 4 basılı eserin sahibidir. Bunlardan çok daha önemli olarak, askerî hatıralarını gayet etraflı şekilde kaleme almıştır. Birinci Dünya Savaşı ve ondan önceki devre için orijinal bilgi veren bu hatıraların yakın tarihimiz bakımından önemi büyüktür. 261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
OSMANLI ORDUSUNDA ALBAY RAFAEL DE NOGALES BEY
EK BİLGİ (KŞ)
Nogales Bey (1877 - 1937) Asıl adı Rafael De Nogales Mendez'dir. 14 Ekim 1877 tarihinde Venezüella’nın Taçira şehrinde dünyaya geldi. 18 yaşındayken kaybettiği ebeveyninden kendisine yüklü bir miras kaldı. Sahip olduğu servetle gününü gün etmek yerine, askerlik mesleğini tahsil etmek için Avrupa’ya gitti. Almanya ve Belçika’da muhtelif harp akademilerini okudu. 1898 yılında İspanyol ordusuna katılarak Amerika Birleşik Devletlerini karşı savaştı. Ağır bir yara aldığı İspanyol-ABD harbinden önce teğmen, sonra yüzbaşı rütbesine yükseldi. Harpten sonra dünyayı dolaştı; Küba, Haiti, Fas, Tunus, Mısır, Eritre, Cibuti, Yemen, Afganistan, Endonezya, Güney Afrika, Angola ve Arjantin’i gezdi. Birinci Cihan Harbi’nin başladığı Ağustos 1914’te önce Belçika, sonra Fransız ordusuna yazılmak için teşebbüste bulundu, fakat Venezüella vatandaşlığından vazgeçmesi istendiği için bu ordulara katılmaktan vazgeçti. Nogales Bey'in "Hilalin Altında Dört Yıl" adlı kitabı 1924 yılında Buenos Aires'te bir Alman yayınevinden çıktı. Osmanlı İmparatorluğu ’nun savaşa girdiği günlerde, Sofya’da, tarihçi olarak da bilinen General Savoff ile tanışması, hayatında bir dönüm noktası oldu. Savoff, Rafael De Nogales Mendez’e,”Biliyorsunuz, Fransızlar ve İngilizler Latin Amerika haklarının düşmanlarıdır. Asya ve Afrika’nın yoksul insanlarını da eziyorlar. Onlar için ne diye savaşacaksın? Sana
Türk ordusunda savaşmak yakışır, onlar senin kardeşlerindir.” dedi. Osmanlı bayrağı altında savaşmak için Venezüella vatandaşlığından çıkması gerekmediğini öğrenen Mendez, General Savoff’un tavsiyesi üzerine, soğuk bir kış sabahı, Sultan V. Mehmet’in ordusuna katılmak üzere Sofya’dan İstanbul’a hareket etti. Osmanlı başkentinde Harbiye Nazırı Enver Paşa ile görüştü. Venezüellalı subayı çok seven Enver Paşa, ona tugay komutanlığı görevini tevdi ederek, emrine bir Arnavut yaver verdi. Üzerinde Türk üniformasıyla Kafkas cephesine gideceği zaman, Haydarpaşa Garı’nın müdürü tarafından sıcak bir şekilde “Merhaba Nogales Bey” diye karşılandı ve o günden sonra hep “Nogales Bey” diye anıldı. Nogales Bey’in pek çok kahramanlığından bir tanesi, Ermeni komutan Aram’ın 30 bin kişilik birliğini 12 bin Türk askeriyle bozguna uğratmasıdır. Türkiye-İran hududundaki Kotür Dağı mevkiinde iki Rus birliğini durdurması da kayda değer. Hilalin Altında Dört Yıl adlı hatıratında (Buenos Aires,1924) Ermeni çetelerinin “sivil savunmasız Türkleri gördükleri her yerde hunharca katlettiklerini” yazan Nogales Bey’e göre, Osmanlı Ordusu, bazı iddiaların aksine, sivil Ermenilere saldırmamış ve hatta Ermeni askerlere karşıda savaşmamıştı. Çünkü Rus ordusuna katılan Ermenilerin Rus olarak görülmesi gerekirdi. Doğu Anadolu’dan sonra Irak ve Filistin cephelerinde geçen ve Gazze müdafaasında önemli bir rol oynayan Nogales Bey, Türk ordusunun terhis edildiği 1918 yılı sonunda Avrupa üzerinden Venezüella’ya döndü. 272
EK BİLGİ (KŞ)
Halil Paşa İttihad ve Terakki'den Cumhuriyet'e Taylan Sorgun
Destek Yayınları / Araştırma Dizisi Halil, Enver Paşa'nın kendisinden yaşça büyük amcasıdır o... İttihat ve Terakkinin önemli ve kudretli paşasıdır o..... Makedonya dağlarının çete reisidir o... Kutülamare kahramanıdır o....( ki soyadı da buradan gelir Halil Kut) Bakü kahramanıdır o... Anadolu'ya Rusya'dan ilk silah ve paraları getiren kişidir o..... Usta gazeteci Taylan Sorgun'un kendi üslubuyla gerçeklere dayanarak hazırladığı Halil Paşa'nın başka hiçbir yerde olmayan anıları 288 sayfa, 2. hamur, ISBN: 9789944298735; Boyut: 14 x 21 cm; Baskı Tarihi: Haziran 2010 273
EK BİLGİ (KŞ)
Selahaddin Adil Paşa, Çanakkale Savaşlarının hem deniz hem de kara muharebelerine katılarak bu savaşlarda başka bir komutana nasip olmayan bir ayrıcalığa sahip olmuş bir askerdir. Elinizdeki kitap Paşa’nın, 18 Mart Deniz Zaferi’ne dair, 1920′de İstanbul’da kurmay subay adaylarına verdiği konferansla başlamaktadır. Paşa’nın tümen komutanı olarak katıldığı Çanakkale kara muharebelerinde, hem Seddülbahir hem de Anafartalar cephesinde görüp yaşadıklarını anlattığı hatıralar ikinci bölümü oluşturmaktadır. Kitabın üçüncü bölümünde ise Selahaddin Adil Paşa’nın Çanakkale cephelerinden eşi Sîret Hanım’a yazdığı ve ilk defa yayınlanan mektupları bulunmaktadır. Bu mektuplar bize bir taraftan savaşın ortasındaki sorumlu bir komutanın savaş hakkındaki düşüncelerini, endişelerini okuyarak duygularına yakından tanıklık etmek imkânı veriyor. Diğer taraftan ise; ailesinin geçim derdini düşünen, onların sağlığını merak eden, yeni doğmuş kızına hasret duyan mesuliyet sahibi bir eş, müşfik bir babanın insanî yönünü okuyarak savaşın ve gündelik hayatın nasıl iç içe girdiğini gösteriyor.
Sunuş Çanakkale Savaşı denince aklınıza kim gelir diye sorulduğunda, ekseriyetle Çanakkale ile özdeşleşmiş, sembol olmuş birkaç isim dışında kimse hatırlanmaz. Bu amansız ve kanlı
harp meydanında düşmana göğsünü siper etmiş, canını feda etmekte tereddüt etmemiş binlerce isimsiz kahraman er bir tarafa, Çanakkale muharebelerinde kolordu komutanlığı yapmış, tümenleri yönetmiş subaylar bile bilinmez çoğunlukla. Selahaddin Adil Paşa da kendinden bahsetmeyi, övmeyi sevmeyen mütevazı kişiliğiyle bu subaylardan biridir. O’nun adını, Çanakkale Savaşı’ndaki rolünü ve önemini ancak bu savaşla yakından ilgilenenler bilir. Hâlbuki Selahaddin Adil Paşa, Çanakkale Savaşı’nda çok özel yere sahip bir subaydır ve Çanakkale onun kaderinde, zafer ve sevincin, üzüntü ve kederin peş peşe yaşandığı mekândır. Selahaddin Adil Paşa Çanakkale Savaşı’nda özeldir; çünkü hem 18 Mart Deniz Savaşı’nda Müttefik donanmaya karşı hem de 25 Nisan’da başlayan Çanakkale kara muharebelerinin Seddülbahir cephesinde Fransızlara, Anafartalar cephesinde İngilizlere karşı savaşmıştı. Böylece Paşa, deniz ve kara muharebelerinin her iki cephesine katılarak belki de başka bir komutana nasip olmayan bir ayrıcalığa sahip olmuştu. Çanakkale, O’nun kaderinde zafer ve sevincin, üzüntü ve kederin peş peşe yaşandığı mekândır. Zira Çanakkale zaferinin kazanılmasıyla iftihar eden Selahaddin Adil Paşa; I. Dünya Savaşı’nın son günlerinde Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı olduğu sırada, Mondros Mütarekesi şartları gereği, her cephesinde savaştığı, savunulmasında binlerce askerinin şehit veya yaralı olarak kanını döktüğü Çanakkale’yi 11 Kasım 1918′de büyük bir teessürle İtilaf Devletlerine teslim etmek zorunda kalmıştı. Her türlü kötü durumda ve olumsuzluk altında bile inancını kaybetmeyen, geleceğe olan güvenini yitirmeyen, verdiği konferansta genç subaylara bu yönde telkinlerde bulunan Paşa, bu inancının karşılığını çok güzel bir biçimde görmüştü. Selahaddin Adil Paşa 1922′de Ankara Hükümeti’nin temsilcisi olarak İstanbul Kumandanlığı görevindeyken, Lozan Antlaşması hükümlerine göre İstanbul’daki işgalci devletlerin komutanları ile İstanbul’un tahliyesi anlaşması imzalamış ve 2 Ekim 1923 günü İstanbul’u işgal kuvvetlerinden geri almanın sonsuz mutluluğunu yaşamıştı. Bu anın, 1918′de Çanakkale’yi düşmana teslim etmek zorunda kalmış bir asker için ne büyük bir bahtiyarlık ve mükâfat olduğunu tahmin etmek hiç de zor değildir şüphesiz. Bu kitapta Selahaddin Adil Paşa’nın Çanakkale günlerini, hatıralarını üç bölüm hâlinde hazırladık. Birinci bölümde, Paşanın Şubat 1920′de İstanbul’da Erkânı Harbiye Mektebi’nde, kurmay subay adaylarına vermiş olduğu Çanakkale Deniz Savaşı’na dair konferans bulunmaktadır. Aynı mektebin matbaasında basılan konferansın Osmanlıca metnini, günümüz Türkçesine göre sadeleştirerek verdik. İkinci bölüm, Selahaddin Adil Paşanın Hayat Mücadeleleri adıyla 1982′de yayınlanan hatıratının Çanakkale savaşları ile alâkalı kısmından oluşmaktadır. Paşa’nın hatıratının orijinal metnine sadık kalınarak yeniden redaksiyonu yapılan metnin içerisinde geçen ve bugün anlaşılmayacak derecede ağdalı Osmanlıca kelimeleri günümüz Türkçesine uyarlayarak verdik. Üçüncü bölümde ise, Selahaddin Adil Paşanın Çanakkale’den eşi Siret Hanıma yazdığı mektuplar bulunmaktadır. İlk defa yayınlanan bu mektuplar, Paşa’nın Çanakkale’ye tayin edildiği Ağustos 1914 ile Çanakkale cephesinden ayrıldığı Ekim 1915 ta rihleri arasında yazılmıştır. Mektupların Osmanlıca metninin transkripsiyonunu yaparken, orijinalliği bozmamak adına, konferans ve hatırat metninde yaptığımız gibi mektupları günümüz Türkçesine uyarlamak yerine, yazıldığı haliyle çevirmek yolunu seçtik. Yalnızca anlama kolaylığı sağlamak amacıyla, mektupların üslubuna müdahale etmeden, günümüzde kullanılmayan Osmanlıca kelimelerin bugünkü karşılığım parantez içinde vermeyi uygun gördük. Bu mektuplarla bir taraftan savaşın ortasındaki bir subayın, sorumlu bir komutanın savaş hakkındaki düşüncelerini, endişelerini okuyarak duygularına yakından tanıklık ediyoruz. Diğer taraftan ise; ailesinin geçim derdini düşünen, onların sağlığını merak eden, yeni doğmuş kızına hasret duyan mesuliyet sahibi bir eş, müşfik bir babanın insanî yönünü okuyarak savaşın ve gündelik hayatın nasıl iç içe girdiğini öğreniyoruz. Babası tarafından yazılan ve annesinin yıllarca özenle sakladığı bu özel mektupları neşrederek bizlerle paylaştığı için Semuh Adil Beyefendi’ye burada teşekkür etmeyi borç biliriz.
Son olarak bu kitapla, başta Selahaddin Adil Paşa olmak üzere Çanakkale’de bu vatan ve din uğruna sonsuz bir fedakârlıkla canını vermiş, kanını dökmüş aziz şehit ve gazilerimizi hatırlatabildiysek, asla ödeyemeyeceğimiz şükran borcumuzu bir nebze olsun yerine getirebilmenin mutluluğunu yaşayacağız. İstanbul, Ocak 2007 Muzaffer Albayrak
Önsöz Babam Selahaddin Adil Paşa savaş hayatından hiç bahsetmezdi. Öyle ki onun Çanakkale’de 18 Mart 1915 günü zaferimizle sonuçlanan deniz muharebesini idare ettiğini bile ancak yedek subaylığımı yaparken öğrendim. İnşaat mühendisi olduğum için asteğmen olarak Harbiye’de I. Ordu İstanbul Askeri İnşaat ve Emlak Müdürlüğünde görevli iken, 1953 senesi 18 Mart günü diğer mühendis arkadaşlarım, Yıldız Teknik Okulu’nda 18 Mart Deniz Zaferimizle ilgili tören yapılacağını ve oraya girmek için yüzbaşıdan izin almamızı önerdiler. İzin alıp gittiğimizde ise Yıldız Teknik Okulu’nda babamla karşılaştım. Şaşırdım, çünkü annem ve babamla aynı evde oturuyorduk ve babam bana Yıldız’a gideceğini söylememişti. Babama; “Ne için buradasınız?” diye sorduğumda; “Bir şeyler anlatayım diye rica ettiler. Ben de hayır diyemedim” diye cevap verdi. Salona girdik ve babam kürsüde 18 Mart’ı anlatmaya başladı. Dinledikçe hayret ediyordum. Babam hiç kendisinden bahsetmeden, 18 Mart Deniz Savaşı’nı neredeyse dakikası dakikasına anlatıyordu. Bir aralık; “Babam savaş tarihini amma da iyi biliyormuş!” diye düşündüm. Konferans bitince kürsüye tanımadığım bir bey geldi (deniz savaşları uzmanı Abidin Dâver Bey olduğunu sonradan öğrendim). Bu bey şöyle konuştu: “Selahaddin Adil Paşa 18 Mart’ı çok güzel anlattı ama kendinden hiç bahsetmedi. Sizler onun orada misafir bir izleyici veya bir gazeteci olduğunu düşünmüş olabilirsiniz. Size şunu açıklamam lâzım ki; Paşa, o zaferi kurmay başkanı olarak hazırlayan ve o gün kumandan Cevat Paşa Kirte’ye teftişe gittiği için onun vekili olarak savaşı idare edip zaferi kazanan şahıstır”. Bu sözler üzerine diğer dinleyicilerle beraber ben de babamın 18 Mart’taki rolünü öğrendim ve tabii ki salondakiler bu kadar mütevazı bir kahramanı olağanüstü bir şevkle alkışladılar. Sonra babam hatıralarını yazdı ve ben de 1961′deki vefatından uzun seneler sonra 1982′de Hayat Mücadeleleri ismini verdiği bu hatıralarını aile dostumuz Enver Koray’ın yaptığı editörlük çalışması ile olduğu şekilde neşretmek imkânını buldum. (O zamanki
teknik imkânlarla bir hayli yüksek olan kitap basma masraflarını karşılamak için, Merter’de Sosyal Sigortaların yaptırdığı bir sosyal konut kooperatifindeki dairemi devretmiştim).
Ancak babamın anılarını neşrettikten sonra, onun savaş hayatı hakkında anlatmadıklarını okuyarak öğrendim ve bana neden savaş günlerini anlatmadığını anladım. Artık babamın katıldığı savaşları öğrenmiştim. Bunlar; 1911 1912 Osmanlı İtalyan Harbi (Trablusgarp Savaşı), 1912 1913 Balkan Savaşı, 1914 1918 I. Dünya Savaşı, 1919 1922 İstiklâl Savaşıydı. (Paşa, 19 Haziran 1920″de katılmıştı). Hayatının en verimli senelerini savaşlarda geçirdikten sonra nihayet memleketimiz devamlı bir barış dönemine girince, savaş dönemlerini bir kenara bırakıp barış içinde vatanını kalkındırmak için çalışmış olduğunu gördüm ve babama hak verdim.
Selahaddin Adil Paşa, hatıralarının önsözünde bu hatıraların yazılma gayesi için; “Uzunca
süren, değişik, çalkantılı bir geçmişi, bazı görüşlerin ilavesiyle bizden sonrakilere anlatmak ve onları kendilerinin inceleyip düşünceye sevk ermekten ibarettir” dediğine göre artık savaş dönemlerini de anlatmasını tabii olarak karşıladım ve ilgiyle okudum. Fakat bundan sonraki iki hadise bana babamı daha iyi tanıma fırsatı verdi. Birincisi Uğural Vant Hooft Bey dostumun, babamın 1920 yılında İstanbul’da Erkân ı Harbiye Mektebi’nde verdiği ve bu mektebin matbaasında 15 Şubat 1915′te basılmış olan konferansı bana vermesidir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki iki dostumun transkripsiyonunu yaptığı bu konferans, bana babamı daha iyi tanıttı. Çünkü bu konferans işgal altında İstanbul’da kurmay subay adaylarına verilmişti ve konusu, o günkü işgalcileri 18 Mart 1915′te nasıl yendiğimizi anlatıp gençlerin maneviyatını yükseltmekti. Ayrıca konferansın sonunda söylediği sözler çok mühimdi: “Bugün mütareke ve genel durum tesiriyle herkeste az çok mesleğinde bir tereddüt fikri mevcut ise de gelecek hiçbir zaman belli olmadığından bütün arkadaşlarımın her bir hâle karşı hazır olmaları ve çalışmaları lâzım geldiği kanaatindeyim. Karamsarlığın fena olduğunu en küçük cüretkârane teşebbüsatın muvaffakiyetli netice vereceğini, gayeye doğru yürümek lâzım geleceğini söylerim”.
Bu sözler çok mühimdi, çünkü Anadolu’ya geçmeye hazırlanan ve dört ay sonra 19 Haziran 1920′de Millî Mücadele’ye karılmak üzere Mudanya’dan Anadolu’ya geçecek bir Türk albayın, işgal altındaki İstanbul’da, kurmay subay adaylarını adeta Anadolu’ya geçmeye teşvik eden bu sözleri söylemesi büyük cesaret isteyen bir hareketti. Babamın cesaretine hayran olmuştum. Aynı cesareti Selahaddin Adil Paşa, Ankara Hükümeti temsilcisi olarak İstanbul kumandanı iken şöyle göstermişti: “İstanbul’un işgalinde tarihi yarımadanın kara surlarının dışı işgal
edilmemişti ve sur haricindeki Davutpaşa Kışlası’nda 81. Piyade Alayı’nın Türk askerleri bulunuyordu. İşgal kuvvetleri tarafından yapılan çeşitli gösteri yürüyüşleri, özellikle Balkanlardaki askerî hareketleri yönetmiş olan Fransız General Franchet d’Esperey’nin İstanbul’a gelmesi dolayısıyla yapılan büyük karşılama merasimi ve geçit resimleri karşısında; Türk süngüsünü yıllardan beri bir arada görmekten yoksun kalmış olan Müslüman halkın üzüntüsünü azaltmak ve millî duygularımızın uğradığı acıyı gidermek amacıyla eğitimlerine ve giyimlerine gayret edilmiş olan bu alay, 25 Mart 1923 günü başlarında bando bulunduğu halde TopkapıAksaray yolu ile Beyazıt’taki Harbiye Nezareti meydanına (bugünkü Beyazıt Meydanı) gelmiş ve burada teftişleri yapılarak coşkun gösteriler arasında kışlalarına gönderilmişlerdi”. (Selahaddin Adil Paşa, Hayat
Mücadeleleri, s. 415). …
274
Yazarı: MELDA ÖZVERİM Yayınevi: MİLLİYET Yayın Yeri: İSTANBUL ISBN NO: 975-313-07-9 Yayın Yılı: 1998 ''Çarşamba akşamı, sizinle geçirdiğim günün tatlı hatırasıyla İstanbul'dan ayrıldım. Beni sizden uzaklaştıran tren tahmin ettiğim gibi 18.30' da değil 17.20'de hareket etti.'' ''Şu anda Hotel Bulgarie' deyim fakat bu otelden memnun değilim, yarın değiştirmeyi düşünüyorum.'''Ertesi gün şehirde kısa bir tur yaptım. Ekseriya sefarethanede, büromdayım ve çalışıyorum. Fethi Bey'e başka bir şey yapmıyor.'' ''Kaymakamlığa (yarbaylığa) terfiim münasebetiyle yolladığımız çok sevimli tebrikler beni derinden derine mütehasıs etti ve bu vesile ile bana yazdığınız güzel sözler dosdoğru kalbimde yer aldı. Kendi kendime izah edemediğim sükütumun bir çok amilleri vardı. Doğan Kitapçılık; İstanbul, 2007 'Arkadaşlar, Corinne memleketin en zeki kadınlarından biridir. Kendisinden ve ailesinden bir çok konuda esinlendim. Batılı yaşam tarzını, Fransızca'yı Batı müziği zevkini bu aileden öğrendim' - Mustafa Kemal Atatürk 'Bu dostluğun aşamalarını tarihsel ortamı içinde izliyoruz. Kanımca Melda Özverim bu kitabıyla devrim tarihimize katkı yaparken, teyzesinin anılarını da ölümsüzleştirmiştir.' - Erdal İnönü 275-276
İKİNCİ KİTAP
İŞARET FİŞEKLERİ
277-278
BİRİNCİ BÖLÜM
SEKSEN: KEMALİZMİN SONU En yüksek noktada bitmiştir; güvenilen dağlara kar yağdı, diyebiliyoruz. Önce, 1979 yılında, "Sosyalist İktidar" Dergisi'nde ve bir yıl sonra da, "Bir Yeni Cumhuriyet İçin" adıyla çıkan kitabımda yer aldı. "Yeni Cumhuriyet", 1980 Eylül Ayı, başında okuyucuya ulaşmıştı ve silahlı kuvvetlerin iktidara el koyacağını da haber veriyordu. Kitap çıkmıştı ki, 12 Eylül'de, haber verilen "el koyma" gerçekleşti. Eylülist Darbe'nin üniversitelerde yaptığı tasfiye hareketi de, Profesör Erdem Aksoy ve Profesör Tuncer Bulutay ile birlikte benimle başlıyordu; önce biz üçümüz üniversitenin dışına çıkarıldık ve sonra arkasının geldiğini biliyoruz. Arkasından "Yeni Cumhuriyet" yasaklandı ve ben de sekiz yıl hapse mahkum edilerek Sultan Ahmet mahpesine kapatıldım. Başka nedenler ileri sürülmüştür, gerekçe de farklıdır, hükümde, benim, "şeytana pabucunu ters giydirecek kadar zeki" olduğum da yazılıdır. Bunlar ayrı, ben hep, buraya aldığım birkaç sayfadan dolayı mahkum edildiğimi ve kitabın yasaklandığını düşündüm. Kararda yoktur, ancak, hala aynı düşünceyi koruyorum. Silahlı Kuvvetler'in yönetime el koyacağını, Necmettin Erbakan'ı hapse atmakla, Erbakan'dan daha çok dincilik yapacağını haber veriyordum. Bunlar "inanılması çok zor" haberlerdi; doğru çıktılar. Türk Silahlı Kuvvetleri'nin zoruyla, ülkeye görülmemiş bir dinsellik giydirdiler. Daha önceden başlamıştı, ancak, eylülist rejim, dincilikle, ölçü tanımıyordu, yaşadık.
279
Düzen, insanını değiştirmek ve edilgen yapmaya muhtaçtı, başka yol bulsaydı öyle yapardı ve dinsellik tek yol göründü. Neden-sonuç ilişkisini kuramayan, akıl yürütme kabiliyetini yitirmiş bir halka ihtiyaç vardı; bu halkın sürüleşmesi demektir. Türk Silahlı Kuvvetleri, bunu "kurtuluş" sayıyordu ve saymayanları tasfiye ettiler. Din eğitimi veren okulları, islamı ve diğer dinleri öğretmek için değil, halkı, bilgisizleştirmek için açtılar. Bilgisizleştirmede kütle üretimi için en iyi fabrikaları bulduklarına inandılar. Bunun, kemalizmin sonu olduğunu biliyorlardı ve tereddüt etmediler. Oligarşi, fabrikalarda sükuneti, böylece bulabileceğini görüyordu. Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği'ni için yıkmak ve dışından kuşatmak üzere islamı bir politik program haline getirmişti. Silahlı Kuvvetler, aynı yörüngeye girmekte hiçbir güçlük görmüyordu. Kemalizm'i red sürecini hızlandırdı. 12 Eylül, 12 Mart'ın eksikliklerini tamamlama ve programı çabuklaştırma rejimidir. Doğru mu, peki, doksan beş seçiminden sonra kurulan Erbakan Hükümeti'ni ıskata varan girişimleri nasıl açıklayacağız, dönüş mü; hayır, zaman zaman kemalist restorasyon çabaları olmakla birlikte başarısız kalmıştır. Necmettin Erbakan'ı başbakanlıktan uzaklaştırmanın nedenleri başka yerdedir; kaldı ki ak-ist hükümet, Erbakan'dan çok daha derin bir dinsellik içine girdiği halde, yüksek komutanların bir itirazını görmüyoruz. Frenklerin güzel bir deyişi var, bir insanı büyü ile öldürebilirsiniz, yalnız kahvesine biraz arsenik de koymak gerek; burada üç kaşık arsenik analiz edebiliyoruz. Bir, döviz sağlamak nedeniyle, Almanya'dan kullanılmış otomobil ithalatını, bedelsiz ithalat, kapısını açtı. İki, Fadıl Akgündüz'e, Malezya'dan otomobil ithalatı imkanı veriliyordu. Daha ucuzdu; bunlar, tofaş ve renault satışlarını tehdit ettiler. Krizde olan otomobil imalatı daha büyük bir krize bağlanıyordu. Üç, kamu gelirlerinde "havuz sistemi" getirmeyi denediler, Abdüllatif Şener'in başkanlığında, başbakanlıkta bir düzen ihdas edildi.
280
Böylece devletin gelirleri ve borçları bir bütün olarak görülebiliyordu; bu düzenleme ile, bazı kamı kurumlarının gelirleri, bazı özel bankalarda dururken bazı kamu kurumlarının da başka özel bankalardan borç aldıkları görülüyor ve izleniyordu. Devlet, parasını, düşük faizle bazı bankalarda tutarken, yüksek faizle başka bankalardan kredi arıyordu; önlenmese bile büyük bankalar yüksek karları için bir tehdit gördüler. Üç kaşık arsenik bunlardı ve "irtica" ise büyü oldu. Necmettin Erbakan, 1958 antlaşmasından sonra 1996 yılında İsrael ile bir yeni antlaşma imzalayarak hükümetten istifa etti. Her iki antlaşma da gizlidir ve Başbakan Erbakan'ın imzaladığı antlaşmaları bilmemesi büyük ihtimaldir. Görünüşte judaizmin büyük karşıtı Erbakan, başbakan olduğunda, İsrael ile güvenlik-ortaklık anlaşması imzalanıyor ve Türk Silahlı kuvvetler iktidarı alınca kemalizm iktidardan uzaklaştırılıyor ve silinme dönemine giriyor. Devlet kadrolarının tasfiye zamanıdır. Demek ki, görüntü ile esas, gerçekten, ayrıdırlar. Bilime, bunun için, muhtacız. Kemalizm analizlerini alt-üst eden bu sayfalan aktarıyorum. ORDU YÖNETİME EL KOYACAK ERBAKAN'DAN DAHA ÇOK DİNCİLİK YAPACAK Öyleyse başka gerçeklere gerek yok. Türkiye, Asya ile Avrupa arasında "köprü" olan, Afrika'da bir denizle ayrılan (*) bir yerde bulunuyor. Bir İslam ülkesi. Ayrıca NATO üyesi olan tek İslam ülkesi. Bütün bunlardan şu çıkıyor: Türkiye, çok yakın gelecekte, emperyalist ülkelerden gelen çok yoğun bir İslam propagandası hücumuna uğrayacak.
(*) Akdeniz, İngilizce Mediterreanean Sea ve Rusça Sredizemnoe More adını taşıyor. Her ikisi de topraklar arası deniz anlamına geliyor. Fransızcası da aynı anlamda. Üç kıta arasında bulunduğu için.
281
Bu, bir. İkincisi Türkiye derin bir ekonomik bunalım içinde bulunuyor. Bir Döviz Manyaklığı içinde, Türkiye'nin tek sorununun döviz olduğuna inandırılmak isteniyor. Dövizin de petrol zengini Arap şeyhleri veya hükümetlerinin elinde bulunduğu kabul ediliyor. Arap şeyhleri ise hep Müslüman. Öyleyse ikinci sonuç çıkıyor: Türkiye, dış dinamiğe ek olarak kendi iç dinamiğinin etkisiyle, yoğun bir İslam dinselliğine gebe görünüyor. Üçüncüsünü biraz açmak gerekli. Ayrıntısını tablolarla " Planlama, Kalkınma ve Türkiye" kitabında yaptım. Burada çok kısa bir özet olacak. Şöyle: 1967-1977 veya daha geniş tutularak 1965-1980 döneminde Türkiye'de ithal ikamesiyle başlayan ve bunu çok aşan bir dayanıklı tüketim malları "patlaması" oldu. İhracı mümkün değil. Buzdolabı, çamaşır makinesi, süpürge, televizyon ve benzerleri milyonlarca üretilecek ve içerde satılacak. Üretmek yetmez, satmak da gerek. Üreten alıcıyı da yaratmak zorunda. Türkiye sanayicileri bu dönemde işçilerin bir bölümünün ücretlerini ve memurlarının maaşlarını, görece olarak da olsa, yüksek tutmak zorunda. Söz konusu dönemde Türkiye kapitalizmi bazı sendikaların başarılı olmasını yaratmak zorunda. Tüketim kamçılanacak. Televizyonu yalnızca zenginlere satmak olmaz. Bu dönem yaşandı. Şimdi Türkiye bu dönemin sonuna geldi ve bu dönemi geride bıraktı. Şimdi işçi ve emekçiler için "fakirleşme dönemi" başladı. Bu yüzden sanayi bur¬juvazisi, ithal ikamesini bırakıp ihracat bayrağını açtı. Bu yüzden Dr. Sencer Divitçioğlu ve etkileyebildiği az sayıda iktisatçı "solculuk sevdası" ile sanayi burjuvazisinin bu eğilimine alkış tutmaya başladı. İhracat da işçi ücretleriyle emekçi maaşlarını azaltmayı gerektiriyor. Türkiye aşırı bir tüketim kamçılamasından sonra işçi ve emekçiler için tüketimin zor olduğu bir döneme giriyor. Türkiye işçi ve emekçileri taş devri, tunç devri ve Ecevit devri'nden sonra "lahmacun devri" denilebilecek bir devre giriyor. Her köşede lahmacuncu açılıyor. Fakirleşme rejiminin zorunlu bir sonucu olacak. Lahmacun, hamur, soğan, acı biber ve et kokusundan yapılıyor.
282
İnsanlar her öğün lahmacunu kolay kolay kabul etmezler. Gerçekten insanlar güzel şeylere layıktır. Ancak Türkiye'nin kapitalizmi bundan sonraki dönemde işçi ve emekçiye yalnızca lahmacun vaat edebiliyor. Bunun tek basına yenmeyeceğini bilecek. Bu yüzden lahmacunla birlikte işçi ve emekçiye, bir de "öbür dünya" vaat edecek. Öyleyse, Türkiye kendi iç dinamiğiyle, bir daha aşırı bir dinselliğin baskısı altına girecek. Örnek olsun, DİSK'e bağlı Maden-İş ile TİSK'e bağlı MESS'in geliştikleri dönem geride kaldı. Şimdi ayrı ayrı gelişmek zorundalar. Metal işleyen sanayi dallarının gelişmesi için, daha önceki dönemde, işçi sınıfı içinde bir bölümün görece olarak yüksek ücret alması zorunlu idi. Şimdi tam tersi. Metal işleyen sanayi kolları, belli gelir bölüşümünde, iç pazarda doyum noktasına ulaşmış görünüyorlar. Bu yüzden kütlesel olarak ürettikleri malları ihraç etmek zorunluluğuyla karşı karşıya geliyorlar. Bunun için de Türkiye ekonomisi düşük ücret dönemine girmiş oluyor. Fakat bu kadar değil. Türkiye burjuvazisi on beş yıldır vergi yasaları çıkarma pratiğini kaybetti. Tasarruf ve vergilerle finansman, yerini, en adaletsiz vergi olan enflasyona bıraktı. Enflasyon ile aynı zamanda, "Türk Mucizesi" diyebileceğim bir yöntemle, işçi ve emekçilerin vergi ödeme oranlarını iki misline çıkardı. Kısaca şöyle oldu: Bundan on beş yıl kadar önce on yıllık bir memur veya işçi yüzde 25 çevresinde bir oranla gelir vergisi öderken, şimdi yüzde 50 düzeyinde bir oranla vergisini ödüyor. Çünkü fiyat artışlarını yakalamasa bile, ücret ve maaşlardaki artışlar işçi ve memurları çok daha yüksek vergi oranlarına çıkarıyor. "Türk Mucizesi" ile işçi ve emekçiler fiilen fakirleşirken, Gelir Vergisi yasası önünde zenginleşiyor. Bugün işçi ve memurlar gelir vergisi yasası çıkarıldığı zaman Türkiye'nin büyük zenginlerine layık görülen oranlar üzerinden gelir vergisi ödüyorlar. Kayıp her taraftan. Kaybedenler var. Yalnız şu da var: Kazananlar olmasa kaybedenler olmaz. Tersi de doğru. Yoktan var olmaz. (**) Burada fazla ayrıntıya girmeden işçi dövizlerinin pek ihmal edilen bir yanına değinmek zorundayım. Resmi ve gayrı resmi kanallardan gelen yılda 3 milyar dolar sadece döviz sayılmamalı. 3 milyar dolar karşısında bir yılda bugünkü raiç ile 210 milyar liralık Türk parası bu Almanyalı işçilerin aile ve yakınlarına transfer ediliyor. Bunun çok büyük bir harcama kalemi olduğunu kabul etmek gerek.
283
Vardan yok olmaz. İşçi ve emekçiler kaybediyor. Çok kazananlar var. Gelir bölüşümü insafsız bir hızla daha da bozuluyor. Bundan bir sonuç çıkıyor: Türkiye'de lüks tüketim için üretim ve gerçekten lüks tüketim için harcama alanları açılıyordu. Bu yüzden Türkiye ekonomisi artık fakirleşen işçi ve emekçileri için, İslam'ın "tevekkül felsefesi"ne daha çok muhtaç duruma geliyor. Siyasal iktisadın duygusuz fakat açıklayıcı mantığıyla bakınca ortaya şöyle bir tablo çıkıyor: Ufukta İslam var. Aslında İslamcı baskı şimdi de var. Ufukta olan daha derin bir dinsellik. Türkiye'de daha yoğun İslamcı dinsellik nasıl artabilir? Kısaca üç yoluna işaret etmek gerekir. Birincisi başında Erbakan'ın bulunduğu dinsel ve siyasal akımın güçlenmesi. İkincisi, bu güçlenmenin, MHP, CHP ve AP gibi sermayenin diğer partilerini daha çok etkisi altına alması. Burada "daha çok" diyorum. Çünkü halen almış durumda. İlk zamanların kımız içen dinsiz Türk boylarını model alarak yola çıkan emekli albay Türkeş'in hacı olması veya "laik" Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Bülent Ecevit'in "Allah" demeden konuşmasını bağlamaması alınmış olan mesafeyi gösteriyor. Üçüncü bir yol da, dinselliği çok daha açık bir devlet politikası haline getiren, albay Kaddafi türünden bir hükümet başkanının bulunması oluyor. Bu üçüncü yolu şöyle formüle etmek de mümkün: 12 Mart Süleyman Demirel'i başbakanlıktan indirdi. Ancak, esas olarak, Süleyman Demirel'in politikasını uyguladı. Demirel'in bütün rakiplerini politika sahnesinden sildi, Türkiye İşçi Partisi'ni kapattı, İnönü'yü tarihin derinliklerine gönderdi, Necmettin Erbakan'ın partisini kapattı, kendisini İsviçre'ye ikamete raptetti. Şimdi çok daha kapsamlı bir yeni askeri müdahalenin bunun tersini yapması mümkün. Tersi şu: Erbakan'ı Türkiye'nin siyaset sahnesinden silip, Erbakan'ın temsil ettiği İslamcı dinsel politikayı daha yoğun bir biçimde uygulamak. Mümkün mü? Açıktır, bu üçüncü yol, Silahlı Kuvvetler'in Türkiye'nin yönetimini ele almasına bağlı görünüyor. Bu yüzden bu üçüncü yolun mümkün olup olmayacağı, Silahlı Kuvvetler'in yönetime gelip gelmeyeceği tartışmasıyla ilgili görünüyor.
284
İKİNCİ BÖLÜM
DOKSAN ÜÇ: İSRAEL DARBESİ? İki doğru ile iki yanlışım ile başlamak istiyorum; iki doğru hiçbir zaman iki yanlışı ortadan kaldırmamaktadır. Doğrunun birisi şudur, bir kitabımın önsözünde, hangi vesile ile olduğu önemi haiz değil, o tarihlerde adı pek duyulmayan Hüsamettin Cindoruk'tan söz ederek, dp-ap çizgisinde bir partinin başına geçebileceğine işaret etmiştim ki doğrulandığını biliyoruz. Daha sonra, popülaritesinin çok yüksek olduğu bir zamandı, isteseydi, Profesör Çiller yerine genel başkan seçilebileceğini, ancak, Demirel'in önlemiş olabileceğini ileri sürdüm, hiç bir bilgim yoktu, imkansızdı, teorik olarak düşünüyordum. Daha sonra iki kez ve çok net olarak, Hüsamettin Cindoruk, Demirel'in, kendisini önlediğini açıkladı; ilkinde, ikna olduğunu belirtirken ikincisinde "hata ettim" diyordu. Gelişmelerin akışını değiştirebileceğine inanıyordu; ben izlenen akışın realize edilmesinin zorlaşacağını söyleyebiliyorum. İki yanlışımın ikisi de kısmidir; ama yanlış yanlıştır. Bu darbenin, Demirel'e karşı olduğu kısmen doğrudur; Demirel'in koruduğu sermaye gruplarına karşı idi ve bunlardan Çağlar, daha sonra, cezalandırıldı. İkincisi, Washington'u hoşnut eden bir darbedir ve Amerikan Dışişleri Bakanı nezaret ediyordu, güzel, ancak, manivelaları, İsrael'in kullanması ihtimalini göz ardı etmemek gerekiyordu, artık geriye de giderek darbelerin realizasyonunda, İsrael'i düşünmemiz daha isabetlidir. Buradayız.
285
Çok kanlı geldi ve çok kanlı yerleşti. Önce, Uğur Mumcu katledildi ve bunu Jandarma Umum Komutanı Orgeneral Eşref Bitlis'e suikast tamamladı. Uçak kazasıydı, ama ben anında, "vezir düşürmesi" tabir ettim, Eşref Paşa, Almanya'da yetişmiş tek yüksek komutandı ve arkasından Devlet Başkanı Özal'ın beklenmedik ölümü geldi. Şu anda, başta ailesi olmak üzere, Turgut Bey'in zehirlendiğine inananlar artmaktadır. Demek ki, darbe darbedir ve bütün unsurları ihtiva etmektedir. Devam ediyoruz. Profesör Çiller'in soğuktan gelerek başbakan ve Demirel'in de cumhurbaşkanı olmaları, işte bu kan selinden sonradır. O tarihte shp başında Erdal İnönü olmasaydı, Çiller Başbakan ve Demirel Cumhurbaşkanı olamazdı, çok gayretkeş olmuştu. Şimdi Erdal İnönü'nün önemli katkısı olan her işte, İsrael parmağı görüyorum. Yetmedi, görev taksiminden sonra Sivas Katliamı geldi, aydınlar, Sivas'ta diri diri yakıldılar. Demirel, cumhurbaşkanı, Çiller başbakan ve Erdal İnönü yardımcısı idiler. Aydınlar saatlarca yakıldılar. Çiller, daha sonra, bir İsrael gezisinde, bir zamanlar Osmanlı mülkü olan topraklar için, tevratik "vaad edilmiş" topraklar kabulünü tekrarladı. Önceki bölümde sözü edilen, Erbakan'ın İsrael ile gizli ve çok önemli antlaşmayı imzaladığı zaman, başbakan yardımcısı ve dışişleri bakanıydı. Böylece misyonunu tamamladı, şimdi daha iyi görüyoruz. Geldiler, imzaladılar, gittiler. Darbe'den üç gün sonraki basın açıklamasını buraya alıyorum.
286
BASIN AÇIKLAMASI: ÜÇÜNCÜ DARBE GERÇEKLEŞTİ YALÇIN KÜÇÜK 15 Haziran 1993 Karakusunlar Köyü 13 Haziran 1993 tarihli DYP Kongresi, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 türü bir darbeye sahne oldu. Üçüncü darbedir. Önceki iki darbe gibi, görünüşte Süleyman Demiral’e karşıdır, özünde İstanbul-Washington diktatoryasıdır. ABD Dışişleri Bakanı Christopher, bu darbeden hemen önce geldi ve Ankara'dan, daha çok İstanbul'dan darbenin son hazırlıklarını yönetti. Profesör Çiller, Profesör Nihat Erim ve Amiral Ulusu kan grubundandır. 13 Haziran 1993 tarihinde Ankara'da toplanan Doğru Yol Partisi kongresinde 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 ile aynı türde ve aynı karakterde bir darbe gerçekleştirilmiştir. 13 Haziran 1993 darbesinin, ilk ikisine göre, tanksız-askersiz yapılmış olması sadece görüntüdedir. Bugün Türkiye'de tanklar kullanılmaktadır ve süreklidir. İstanbul ve Ankara'da silah kullanılmasını gerektiren bir devrimci sosyalist hareketin olmaması bir yana "infaz" sistemiyle sürekli bir yok etme politikası zaten uygulanmaktadır. 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 darbeleri Süleyman Demirel'e karşı gerçekleştirilmiştir. Bu görünüştedir. Bugünlerde gerçekleştirilen darbe de görünüşte Demirel'e karşıdır, ancak özünde, darbeler dışında yumuşayan İstanbul oligarşisi-Washington diktatoryasını yeniden pekiştirmek girişimidir. Tansu Çiller türünden tamamen politika dışı, belediye müfettişi babasının edindiği arsa spekülasyonu ile bugün Amerika ölçüsünde de zengin olmuş bir hanım, ancak bir darbeyle başbakan koltuğuna oturtulabilirdi. Bu darbe DYP Kongresi'nde yapılmıştır. Profesör Çiller, 12 Mart 1971 darbesinin başbakanı Profesör Nihat Erim ve 12 Eylül 1980 darbesinin başbakanı emekli amiral Bülent Ulusu kadar politikanın dışındadır ve ikisinin karakter ve rollerini üstlenmiştir. 13 Haziran darbesinin hemen öncesinde ABD Dışişleri Bakanı W. Christopher'ın Türkiye'ye gelişi dikkat çekicidir. Bakan Christopher'ın Ankara yerine zamanını İstanbul'da geçirmesi, darbenin karargahının İstanbul olmasından kaynaklanmıştır. Bu darbe Washington'un olduğu kadar İstanbul sermayesinin darbesidir. 287
Demirel başbakanlığında ekonomik yönetim, Yaşar Holding aracılığıyla Ege ve Çağlar Holding vasıtasıyla da Bursa sermayesine verilmiştir. Çiller ile İstanbul karşı darbesini yapmıştır. Ayrıca Demirel, Amerikancı olmakla birlikte zaman zaman yan çizen bir çizgi izlemektedir. Çiller, Özal'ın ölümüyle eksilen Amerikan diktatoryasını tamamlamak üzere başbakanlığa oturtulmaktadır. İsmet Sezgin ve Koksal Toptan'ın ilk turdan sonra adaylıktan çekilmeleri şaşırtıcı ve ilginçtir. Herhangi bir örgüt tabanı olmayan Çiller'in ikinci turda perişan olması ihtimal dahilindeydi. Sezgin ve Toptan, politik üslup gereği değil, Washington ile bağları tümden koparmamak ve Washington diktasına karşı çıkmış görünmemek için adaylıktan çekilmişlerdir. 13 Haziran darbesinin öğrettikleri üç noktadadır. Bir: Demirel türünden politikacılar, kütleyi ve partililerini öylesine yozlaştırıyorlar, öylesine sürü haline getiriyorlar ki, sonunda kendileri de kontrol edemiyorlar. Bu tür politikacılar bütün onur kalelerini bir bir yok ederek diktatörlüklere kapı açmaktadırlar. İki: Ben bir süredir, Özal'ın ölümünden önce de, bu tür politikacıların, '90'lı yıllarda politika sahnesinden temizleneceğini ileri sürüyordum. Tahminimden de önce gerçekleşiyor. Bu arada Türkiye'nin en yıpranmış politikacılarından olan Demirel'i Türkiye'nin en sığ ve kökü en dışarıda Profesörlerinden birisi tasfiye ediyor. Üç: Her tür görüntü ve gerekçe, ortadan kalkmıştır. Hükümet ortağı olarak bu üçüncü darbeye bir "sosyal" bir "demokrat" bir "halkçı" partinin iştiraki ancak adına ihanet etmesi demektir. Gerçekten de SHP için artık ihanet edebileceği sadece ismi kalmıştır. Kongre, artık DYP delegelerinin Demirel ya da Parti yöneticilerinden değil, ticaret, sanayi ve borsa odaları birliği karargahından emir alan bir sürü, topluluk olduğunu ortaya çıkarmıştır. Sergilemiştir.
288
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SEÇİMİN GALİBİ TİT Basın Açıklaması Prof. Dr. Yalçın Küçük Haymana, 20 Nisan 1999 Prof. Dr. Yalçın Küçük, Haymana Zındanı'nda seçimler üzerine tezler saptamıştır. Özetle duyuruyoruz: Seçimden kimse muzaffer çıkmamıştır. Zafer, karşı alternatifleri ortadan kaldırma durumudur. Seçim sonuçlarına göre, seçimlerin sözde muzafferleri, Dsp ve Mhp'yi beş yıl boyunca hükümetten uzak tutmak mümkündür. Bugünkü tabloda görünenler, seçimden bir ay kadar önce alınan kararların sonucudur: Seçimden bir ay önce, Mhp'nin barajı geçmesi zor ve Fazilet Partisi'nin yüzde 24 oranını bulması büyük ihtimal görülüyordu. Seçimlere bir ay kala, idam fezlekeleri ve anayasa mahkemesi'nde kapatma tehditleri ile Fazilet seçmeni taciz edilmiş ve ürkütülmüştür. Aynı zamanda, Genelkurmay, seçimleri erteleme doktrininden vazgeçtiğini ve 312 ile 8/1'in değiştirilmesine karşı olduğunu açıklamıştır. Bu açıklama aynı zamanda Mhp kapısına işarettir.
289
Ürkütülen seçmen Mhp'ye kaçırılmıştır. Milliyetçiliğe kaçış ve kayışın nedeni: • Mhp+Rp+Fp 1995 oyları karşılaştırıldığında toplam oy oranlarında önemli bir artıştan söz etmek mümkün değildir. • Mhp oylarını, "terör" ile değil, birleşik kaplar teorisi ve Tit ile; Türk-İslam Tarruzu ile izah etmek zorunludur. a) Mart 1999 ortasına kadar Mhp'nin baraj sorununun tartışılması, "terör" ile açıklamayı imkansızlaştırmaktadır. b) "Terör" etkili olsaydı, bu etkiyi, "beyaz" terör doktrinini uygulamaya koyan Çiller-Güreş kampında görmemiz gerekirdi. • Ancak Hatay, Adana, İçel ve Antalya'da Mhp oylarındaki speküler artış, istatistik bir analize imkan vermektedir. Buna "Le Pen Sendromu" demek mümkündür. Fransa'da, fazla göç alan ve işsizlik sorunuyla karşılaşılan yerlerde, Avrupa merkezi Strasbourg örnektir, faşist Le Pen'in oylarında sıçrama görülmüştür. • Bütün tahminleri yanlış çıkan fıkra yazarı, tv spikeri ve sondaj tacirlerinin, seçim sonuçlarını, sadece konjonktürel oluşumlara bağlamaları ve yalnızca bunların duyulması, ülkemiz açısından karanlık bir tablodur. Seçimin galibi, Türk-İslam Taarruzu'nu uygulayan generallerdir. Seçim, 12 Martçı ve Eylülist Paşalar'ın ortaya attıkları ve şiddetle uyguladıkları Türk-İslam Taarruzu, Tit ile açıklanmalıdır. Eylülist generaller, Türk-İslam sentezini resmi politika yapmıştır; okullarda bu okutulmuş, kültür bakanlığı, yargı ve güvenlik düzeni, tümüyle Türk-İslam Taarruzu ile teslim alınmıştır. Mhp ile Fp ilişkisi, birleşik kaplar ilişkisidir: • Rp-Fp ve Mhp, Tit'in, birleşik kaplar teorisi ile çalışan iki siyasal örgütüdür. 1991 seçimine aynı biletle girmişlerdir. Poliste, yargıda, kültür bakanlığında, Çeçenya'da, Bosna'da Azarbeycan'da birlikte hareket etmektedirler. • Kişi düzeyinde, seçim, erken seçimi inatla provoke eden Baykal ile erken seçimi erteleme yolunu kapayan Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kıvrıkoğlu'nun garantilediği bir sonuç olmuştur. 290
• Bu sonucu çok önemsemek mümkün değildir. Çünkü meclis önemini yitirmiştir. • Demirel'in tekrar seçilebilmek için aşırı zorlaması ve varolan sistemi tebdil ve tağyir etmesi ile Ecevit'in aşırı ödüncü çizgisi, başkanlık sistemini de facto sistemi haline getirmiştir. Bu da meclisteki deplasmanı önemsiz yapmaktadır. '99 seçimleri Türk-İslam Sentezi'nin oy tabanına oturtmuştur. Türk-İslam Sentezi'nin devlet politikası olması ve TİT nedeniyle, Mhp-Fp oy oranının yükselmesinde, Erbakan veya Türkeş'e ya da Kutan ya da Bahçeli'ye herhangi bir rol vermek mümkün değildir. Bunlar Washington tarafından desteklenen otuz yıllık devlet politikasının imal ettiği oyları derlemişlerdir. Rolleri pasiftir. Yerlerine kim konsa, sonuç değişmeyecektir. Fakat, Mhp-Fp oylannda, yoksul halklara hoş gelen popülist bir tınının etkisi mutlaka vardır. Çiller'in bütün yıpranmışlığına karşın, anti-tekel ve anti-kartel diskuru etkili olmuştur: Kişi düzeyinde seçimin tek galibi Tansu Çiller'dir. Çiller barajı aşma ihtimalinin çok düşük olduğu bir noktadan başlayarak ve politika tarihinde görülmemiş bir kampanyaya karşın, politikada mevziini koruyabilmiştir. Seçimin tek mağlubu medyadır: Yazılı ve sözlü medya, artık tümüyle, "meyhane baskısı" durumuna düşmüştür. Sarhoşların okuduğu değil, sarhoşların ürettiği, ancak hiçbir siyasal etkisi olmayan bir parazit sektör olmuştur. Yılmaz'ı yükseltmek istemiştir. Yapamamıştır. Çiller'i silmek istemiştir. Silememiştir. Ayrıca Ankara ve İstanbul belediye seçimleri de medyayı mahkum etmiştir. Seçimlerin tek galibi, Hadep'tir: Hadep, liderlerin ve tüm dostlarının zindanda olduğu, mitinglerine gelenlerin üzerinde sandalyelerin kırıldığı bir ortamda, önceki seçimdeki konumunu korumuştur. Bu her türlü tahminin üstünde bir başarıdır. Ödep seçim kampanyası itibariyle olmasa da sonuç itibariyle başarılıdır: İsteyen başka kriterler seçebilir, ancak yerel oylar esas alındığında, Ödep, yüzde yarımı bulmuştur. Bu da sevindirici ve güven veren bir sonuçtur. 291
İp, tok ve devrimci bir kampanya sürdürmüştür: Yalnız kemalizmi ve cumhuriyet yasalarını yüksek perdede tutan bu kampanyanın çubuğu tersine bükme işlevi olmuştur. Bu işlev, Chp ve Dsp için oy istemek anlamındadır ve sonuç da buna uygun çıkmıştır. Chp değil, teslimiyetçi Baykal kliği mağlup olmuştur: Bu ise üzülecek değil, çalıştırabileceği dinamikler nedeniyle sevindirici bir sonuçtur. Teslim olmuş işbirlikçi bir yönetime karşın Chp'nin yerel seçimlerde aldığı sonuçlar, bir panik ihtimalini ortadan kaldırmaktadır. Sol, tabana indikçe bütünleşmektedir: İzmir'den Hakkari'ye kadar uzanan coğrafyada, yerel yönetimler, "sol", "halk" ve "halkın" bayraklı yöneticilerine geçmiştir. Bunlar, önemli mevzilerdir ve mevzilerin ortak olduğu bilinmelidir. • Meclis aritmetiği ve politik dinamikleri, erken seçim'in eskisinden daha kolay ve muhtemel olduğunu göstermektedir. 1999 seçimleri, sağ'ın imkanlarını daraltmakta, solun imkanlarını genişletmektedir.
292
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İKİ BİN İKİ: CUMHURİYETE DARBE Seçim gecesi kaleme aldım. Bu kadar doğru çıkacağını tahmin etmiyorumdum. Cumhuriyet, bu edememektedir.
krizi
kavrayamamaktadır;
çürümüş
bir
vücut
çürümeyi
teşhis
Zaman zaman, kurulan hükümetin, yüksek bürokrasi tarafından en çok aranan ekip olduğunu söyleyip tekrarlayarak, bunun, bu Tezler'de olduğunu not ediyorum. Hayır, yok; aynı zamanlarda verdiğim mülakatlarda yer alıyordu. Yüksek bürokrasi'de yüksek komutanlar da varlar; Genelkurmay Başkanı Hilmi Paşa Hazretleri'nin bazı açıklamaları, beni çok fazla doğrulamakla birlikte, beni ziyadesiyle üzüyordu. Demek ki bilimsel olarak doğru çıkmak çok zaman da üzücüdür, yanlış çıkmayı istiyorum. Bir düzeltme yaptım, aktarıyorum.
293
yalçın küçük
4 Kasım, B.Y. Üç Kasım Tezleri (ilk taslak)
Birinci Tez: Tasfiyeciler tasfiye edildi. (1965 yılından beri, Türk aydınına ve soluna savaş açmışlardı, kurumlarını ortadan kaldırdılar. Şimdi yok edildiler.) İkinci Tez: Barbarlık, ilkellik ile yenildi. Üçüncü Tez: Cumhuriyet, ileriye gitmemek için, bir silah olarak islamcı parti yaratmış ve kurucu partisini deforme etmişti. Şimdi bunlar hükümet ve muhalefet olarak Cumhuriyet'in karşısındadır. (12 Eylül'den hemen önce çıkan "Bir Yeni Cumhuriyet İçin" adlı kitabımda, "asker yönetime geliyor, Erbakan'ı hapse atacak, Erbakan'dan daha çok Erbakancılık yapacak" demiştim.) Dördüncü Tez: Potansiyel hükümet ve muhalefet, üçüncü uzun iç savaşın arta kalanlarıdırlar. Cumhuriyet, arta kalanları* karşısında acz halindedir. Cumhuriyet, kaynaklarını kurutmuş ve sadece arta kalanları yaşatmıştır. Beşinci Tez: Cumhuriyet, tarihinin en büyük krizi ile karşı karşıya gelmiştir. Tanımlarını reddeden bir fiili durum var ve Cumhuriyet, düşünebilen ve çözüm arayabilen kadrolarını ve kaynaklarını tüketmiştir. Krizi kavraması imkansızdır. Altıncı Tez: Bu üçüncü iç savaş, Türkiye aydınının ufkunu hapsetmeyi başarmıştır. Bu aydının regresyonu'dur; nitekim, seçime giren, ödep, ip, tkp vs, "23 Nisan" müsamereleri sunmuşlardır. Buna gizemli bir tepki olabilir, oligarşik televizyonlar, seçim sonuçlarını, dizi dizi çocuk oyunculara ve şarkıcılarına tahlil ettirmişlerdir. Yedinci Tez: 1965 Seçimi, umudu da getirmişti ve iç savaşın nedeni sayılmıştır. 3 Kasım, acı tad vermektedir. Bir interregnum'a girilmektedir. (sadece okunması için, aktarılmaması rica) _________________
* İlk yazımdaki sözcük yerine "arta kalan" sözcüğünü koyuyorum.
294
BEŞİNCİ BÖLÜM
İKİ BİN ÜÇ: OSMANLI İÇİN REDD-İ MİRAS Demirel'in konumu ayrıdır, "minimalist" jenerasyondan sayabiliriz, Adnan Menderes ve Turgut Özal dahil, Cumhuriyet'te hiçbir hükümet, Birinci Dünya Savaşı'nın sona erdiğini kabul etmemişti. Doğru veya yanlış, Kıbrıs'ın bir parçasını zapt ve Musul'u hep göz önünde tutmak, bu yönde işaretlerdir. Bu ekibin hükümete getirilmesi bu maksatla olmuştur, artık daha açık görüyoruz. Musul'daki özel harp dairesi ekibinin başına çuval geçirilmesi, Musul'un yasaklanması demek oluyordu. Yüksek komutanlık bunu kabul etmiş görünüyor. Böylece Kemal ve İsmet Paşalar'ın vasiyetleri de çizilmiş olmaktadır. Bu vasiyeti bir televizyon programında açıklamıştım, vasiyet, İsmet Paşa Hazretleri tarafından, başbakan olma ihtimali belirir belirmez, Bülent Ecevit'e nakledilmişti ve Bülent Bey teyid ettiler. Buna genelkurmay adına verilen cevapta, Kemal Paşa'ya hiç inandırıcı görülmeyen yüksek bir övgü ile birlikte reddin tekrarını görmüştük. Demek ki, Osmanlı için redd-i miras babında, yüksek komutanlık ile ak-ist ekip aynı noktadadırlar. Günü gününe tarih yazımı olarak sunuyorum.
295
yalçın küçük
balgat, 11 Temmuz İ.Y.
Dört Temmuz Tezleri
(ilk taslak, sadece okunmak için yayınlanmaması rica) Birinci Tez: Dört Temmuz, Amerika'nın İngilizler'den ve Türkiye'nin Amerika'dan kurtuluş günü'dür. İkinci Tez: Koç Matbuatı'nın ilk yaklaşımı hayvani'dir. a-Kurtlar ile birlikte uluyorlar. Kurt sürüsünün içine düşen çakalların yöntemidir. Yoksa yem olurlar. b-Timsah göz yaşları döküyorlar. Uzun zamandır, Birinci Dünya Savaşı'nın asıl sonu, diyordum. Şimdi bunun anlaşılmasını istiyorlar ve bunun için timsah göz yaşları döküyorlar. Bir süre sonra, Birinci Dünya Savaşı'nın sona erdiği anlaşılıp kabul edilince, önemsiz olduğunu ve telafi edildiğini yazmak zorundalar. Üçüncü Tez: Ottoman Empire of America kurulmaktadır, plan budur ve burada, "Türkler" için yer yoktur. Dördüncü Tez: Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu, İsrael Devleti'nden öncedir ve o zaman hayal edilmemektedir. Dışarıda "ünlü' içerde okunamayan bir "yazar", Yahudi asıllıdır, New York'ta, "biz bir devlet gerekiyordu ve bunun için müslüman göründük" demiştir; demiş midir, bilemeyiz ve ancak uydurulmuş olsa bile güzel uydurulmuştur, gerçekten çok daha gerçektir. Beşinci Tez: İleri sürdüğüm "rezerv devlet" kavramı tartışılmalı ve geliştirilmelidir. Polonya ile Irak'ta kurulmakta olan kürdo-judaik devletler ele alınmalı ve incelenmelidir. Altıncı Tez: İslam'dan sonra Yahudi Devletleri, benim önerdiğim yeni bir kavramdır, a İspanya 'daki Arap Devleti'ni, Müslüman-Yahudi, b- 1550-1600 İstanbul'dakini TürkoJudaik sayabiliriz. Tartışılmalıdır, c- Washington, bu açıdan ele alınmalıdır. Yedinci Tez: Washington, Sovyetlerin Afrika'da renkleri uygun Kübalıları ileri sürmelerini gıpta ile karşıladılar. Sovyetlerin yıkılmasını Punic Savaşı saydılar. Roma, Doğu ve Batı ile ikiye ayrıldı ve eğer Punic Savaşı ise, önce Doğu Roma'yı, bu Osmanlı İmparatorluğu demektir, kurup sonra tekrar birleştirmek mümkündür. 296
Bunun için, Doğu’dan, Yahudiler, kripto Yahudiler, azeriler ve sabetayizmin de vatanı Polonyalılar önem kazanmaktadır. Türkler’e yer yoktur ve ayrıca Türkler, bölgeyi hiç benimsemediler. Yayılmak ya da kimlik değiştirmek peşindeler. Köprüler, üzerinden geçmek ve yıkmak içindir. Sekizinci Tez: "Türk-İslam Sentezi" veya "Avrasya Birliği", Amerikano-Judaic yayılmanın paravanasıdır. Dokuzuncu Tez: 4 Temmuz, 15 Mayıs 1919 tarihini de hatırlatmaktadır, İzmir'e Elenler çıkmıştır. Fakat artık bir Halide Edip yoktur. Bu durum, Türkiye kurtuluş mücadelesinde, yahudilerin, kripto-yahudilerin, sabetayistlerin, çerkez ve kürtlerin ne kadar önemli olduğunu da göstermektedir; son ikisi içinde yahudi asıllıların sanıldığından çok olma ihtimali var. Demek ki, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun sabetayist olduğunu eklersek, "Yaban" çok gerçekçidir. Yaban, kurtuluş mücadelesine Türklerin isteksizliği üzerinedir. Kemal Tahir'in "Yorgun Savaşçı" yazısı da aynı yöndedir ve önemleri ya da abartılmaları, edebi olmaktan çok, belgesel niteliklerindendir. Onuncu Tez: a-Mustafa K, Wolfowitz geldiğinde evini, misafirhane yapmıştı. Burada K.Derviş ve önemli kriptolar buluştular. b-Mhp yöneticisi Bülent Yahnici, Grossman geldiğinde evini rasathane yapmıştı ve dışişlerinden Ü. Dinçmen özel kalemiyle toplanmışlardı. c.Öz-ilhan, New York'ta musevi cemaatı ileri gelenleri ve arkasından da Wolfowitz ile buluşmuştu. Yakınlıkları olduğu anlaşılıyor, d- M.A Birand ve Osman Cengiz, Wolfowitzin İstanbul uzantıları durumundalar. Bütün bunları ise, liderlerinden birisinin Wolfowitz olduğu bir parti yapmaktadır. Kelepçe takma emrinin kaynağı bellidir. Bu durumda, bunlara ve New York'ta musevi cemaatı ile irtibatı olanlara, Washington Institute müdavimlerine en az bir telefon etmeleri düşmektedir. Bir telefon etmeleri gerekir, W, özür diler; aksi taktirde izahı zordur. Kurtuluş Bayramı'nda değillerse, açıklaması yoktur. On Birinci Tez: Dünya Yahudi Partisi'nin Türkiye Chapter'i ve İslamist Parti çökmektedir. Bu zıtların birliği değildir. Görüntü ile özün birliğidir.* ____________
*İlk taslakta "zıtlığıdır" yazılmıştı.
297
On İkinci tez: Cumhuıriyet'in kurucu sütunları sallanmaktadır. "Üç Kasım tezleri"ile, 4 Kasım B.Y. tarihlidir, bir interregnum'u haber vermiştim. Henüz yeni bir düzen görünmemektedir.
298
ALTINCI BÖLÜM
GÜLER HİÇ KANIRTTI MI? Hükümet-ordu ilişkileri son günlerde bilindik seyrinden biraz daha farklı gitmeye başladı. Özellikle Genel Kurmay Başkanı Org.Özkök'ün açıklamalarıyla bu seyir biraz da değişti. Türkiye'de hemen herkesin bildiği demokratik anlayışın bir noktasını işaret eder gözükse de ama herkesin aklında olan bir ordu-hükümet ilişkisinin dışında bir tanımlamaya gerek duydu Öz-kök. Bu son gelişen süreçte Gen.Kur.Bşk. Özkök'ün çıkışlarını ve hükümetle olan ilişkilerini nasıl değerlendiriyorsunuz? Efendim, şöyle başlayabiliriz, Genel Kurmay Başkanı Hilmi Paşa Hazretleri, geçen ayın sonunda olabilir, ya da bu ayın başında idi, "biz siyasi iktidarın altındayız, denetimindeyiz, siyasi iktidara bağlıyız" buyurdular ve bu da 'malum matbuat' ve dahi malum televizyoncular tarafından pek ziyade sitayişkar elfaz ile mukabele edildi. Paşa Hazretleri bir daha "demokrat" unvanı ile taltif edildiler. İptida bunu ele alabiliriz. Evvela, elbette son derece güzel bir hitabet olduğuna iştirak ediyorum. Ancak burada Bedri Gürsoy Hocamı hatırlamadan edemiyorum, kısa bir süre Maliye Bakam da olmuştu. Müteveffa Hocam Gürsoy, bize maliye nazariyelerini tedris eder iken sık sık, bazı nazariye hakkında, "cazip amma ve lakin kazip" diyordu. Bu bana, cazip nazariyelerin doğruluğunu sınama terbiyesini vermişti ve sınamadan duramıyorum. Bu nedenle Paşa Hazretleri'nden affımı niyaz ediyorum.
299
Elbette, Hilmi Paşa Hazretleri'nin bu kelamına kazip demiyorum, hürmetim var, ayrıyeten Hilmi Paşa Hazretleri siyasi iktidarın üstünlük ve önceliğini, tebarüz ederken çok isabet etmektedir. Amma benim yakın zaman tarih bilgilerim de bazı noktalan tespit ile kaydetmemi emrediyor ve bunu yerine getirmek durumundayım. Bir defa Hilmi Paşa Hazretleri'nin Harbiye'ye duhulü 1957 yılındadır, aynı zamanda yüksek öğrenim görüyorduk. Bizler, Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde, siyasi iktidarı devirmeye çalışıyorduk, seçimle gelmişti, ancak laik ve "demokrat" bulmamaya başlamıştık. Harbiye'nin de bize iltihak ettiği hep malumdur. Demek ki, evveliyetinde, Hilmi Paşa'nın, genç bir teğmen olarak, 1960 yılında, seçimle gelmiş bir siyasi iktidarı devirmişliği var. Aksini düşünemeyiz, devirmeseydi, ordunun dışında kalırdı ve subaylık kariyeri sona ererdi, şükürler olsun, sona ermemiştir. Sonra 12 Mart 1971 "Vak'a-ı Makus'u" var, bu vakada, Hilmi Özkök'ün, bu kez genç bir subay olarak, seçimle gelmiş bir başbakanı tard ettiğini görüyoruz. Süleyman Demirel Hükümeti'nin devrilmesi bu tarihtedir. Özkök'ün bu tard işine müdahil olduğu da şüphesizdir. Üçüncüsü, 12 Eylül'dedir, Hilmi Özkök, bu defa bir üst subay kapasitesinde, Demirel'i bir daha deviren ve tarihimizin en karanlık dikta-toryalarından birisini kuranlar meyanındadır. En küçük bir itirazı olsaydı, hemen sonra general rütbesini idrak edemeyeceğinden eminiz. Demek ki Hilmi Paşamız üç defa, seçimle gelmiş siyasi iktidarların devrilmesine rol almıştır. Dördüncüsünde, 28 Şubat 1997, ise en ön plandadır.
Peki bundan ne çıkıyor? Devire devire aradığını buldu mu, diyeceğiz? Şimdilik sadece, siyasi iktidarın altında olma sözünün, Orgeneral Özkök söz konusu olduğunda, bazı pürüzlerle karşılaştığını teşhis edebiliyoruz. Tarihi hakikatlere tetabuk etmemektedir, görüyoruz. Demek ki bizde devire devire seçim var. Ekleyebileceğimiz bir nokta daha var.
300
Yüzde elliye yakın bir oy desteği olan Ecevit Hükümeti’nin, Bülent Bey’in hastalığı bahane edilerek, tard edilmek islendiğini biliyoruz. Hastalık senaryosundan önce, Financial Times'ın, Ordu'nun Ecevit'in yerine Hüsamettin Özkan'ı getirmek istediği haberini yazdığını da hatırlıyoruz. Yüksek komutanlar, Özkan ile, oligarşi ile görüştüler, bazı gazetecileri harekete geçirdiler. Bunlardan birisi çok dürüst davranarak Ecevit'i haberdar etti, Ecevit çok şaşırmıştı, sigarasını yakıp koltuğuna yaslandı, Hüsamettin Özkan ile dramatik yüzleşme ve vedalaşma anıdır, "kimler, Yaşar Paşa mı?" yollu sormuştu. Hakikatte, Orgeneral Büyükanıt yoktu, Orgeneral Özkök vardı. Hal bu ki, istifa ettiremedikleri hükümeti erken seçime zorlayabildiler. İslamcı bir partinin ön plana çıkacağı tahmin ediliyordu. Washington istiyordu. Öyleyse, siyasi iktidarın emrinde olma kelamını bir kenara koymak zorundayız. Kaldı ki bu hükümetin seçilmişliği de pek tartışmalıdır. Oyların dörtte biriyle halk temsil edilmiş olmamaktadır; doğru nazariye, silahlı kuvvetlerin halkın emrinde olması ve siyasi iktidarın da bihakkın halkı temsil etmesidir. Yüzde yirmi beş..
Hocam nasıl yüzde yirmi beş olur, yüzde otuz dörtle geldiler? Oyların yüzde yirmi beşidir. Kendi kalemşorları dahi bunu yazıyor...
Kullanılmayan oylar karşı tarafa mı sayılacak? Hayır ama aldıkları üçün biri değil, bütün oylann dörtte biridir. Karşı taraf veya bu taraf, aldıkları oylar, bütün oylann sadece dörtte biridir. Bunu iktidann adamları söylüyor, benim rakamım değil. Ayrıca yüzde otuz dört olsa üçün biridir ve peki anayasa ne diyor? Eylülist diktatoryanın yaptığı anayasa bile, seçim sisteminde, bir, istikrarlı bir hükümet ve bir de temsilde adalet şart koşuyor. Temsilde adalet yoksa halk egemenliği ve meşruiyet yoktur. Dörtte bir veya üçün birine anayasayı değiştirecek kadar sandalye vermek, seçmek değil, hükümeti ihsan etmektir.
301
Bu bir ihsan hükümet i'dir. Adalet bunun niresinde? Bu arada bir düzeltme yapmama izin verin lütfen, "3 Kasım Tezleri" içinde not ettiğimi tekrarlıyordum, orada değil, hemen izleyen mülakatların birindedir; bu hükümetin, yüksek bürokrasinin son otuz beş yılda en çok istediği ekip olduğunu ileri sürüyordum. İşte budur. 3 Kasım'dan itibaren "diktatorya" tabir ettim. Şimdi ilerliyoruz ve "oryantal despotizm" tarif ediyoruz.
Hocam burada şeytanın avukatlığı rolüne gireceğim. Daha önce Bülent Ecevit hükümeti de yüzde on sekizler, on dokuzlar, yirmilerle iktidar oldular, koalisyon hükümetleri kurdular DSP'nin oyu da hatırlayabildiğim kadar yüzde yirmi bir, yirmi ikiydi. 12 Eylül döneminden Turgut Özal hükümetinden sonra belki yüzde otuz dört çok az, ilk defa tek başına bir partinin aldığı oy ama bu partinin ideolojisi, kimliği ve yaptıkları onun meşruiyetini etkiler mi? Çok yanlış bir yerdesiniz, koalisyon hükümetleri vardır. Hükümeti kuran parti yüzde beş veya daha az oy almış olabilir, ama, mecliste o hükümete oy veren partilerin oy toplamı çoğunluk olmak veya çoğunluğa yaklaşmak zorundadır. Yüzde dokuz veya yüzde yedi oranında oy alan partilerin meclise kimse sokamadıkları bu sisteme, "bul karayı al meclisi" sistemi diyebiliriz. Bu, budur. Kumar oynamıyoruz, "demokrasi" oynuyorsak, kuralları olmak zorundadır. Bugün tartıştığımız noktaya bir de şunu ekleyebiliyoruz. Seçim günü, 3 Kasım 2002, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Özkök, oyunu verdikten sonra, Washington'a uçmuştu, teamüllerimizde yoktur. Zamanında yadırgadığımızı tespit etmiş ve duyurmuştum. Aceleye gerek yoktur, devam etmektedir. Gürkan Bey Dostumuz, Hilmi Paşa Hazretleri'nin emrinde olduğu hükümeti, hukuka uygun bulmadığımı defaatla not etmiş bulunuyorum. Özetlememe izin verir misiniz? Bir, Tayyip Bey'in seçime girmesini önleyen kararlan ben hep hukuka aykırı buldum, cezaların erteleme yasası çıkmıştı ve seçime girme hakkı vardı.
302
İki, daha sonra bu karardan vazgeçmek daha büyük hukuksuzluktur. Üç, mecliste yemin etmiş bir milletvekilinin, usulüne uygun olarak dokunulmazlığı kaldırılmadan meclisten tard edilmesi, Siirt Milletvekili Fadıl Akgündüz'den söz ediyorum, bir anayasa ihlalidir. Dört, yenilenen Siirt seçimine ancak önceki seçime girenler katılabilirdi, Erdoğan'ın sokulması ayrı bir ihlaldir. Beş, Siirt'te üç sandıktaki oy verme usulüne aykırı bulunarak seçim yenilenirken, Hadep'in tüm oylarının geçersiz sayılmasına rağmen, meclisteki, temsilde hiçbir değişiklik yapılmaması ayrı bir hukuksuzluktur. Gürkan Bey Dostumuz, deveye demişler ki boynun eğri ve deve de "nerem doğru ki" demiş; demek ki, 1946 seçimleri, 2002 sandık sayımına göre, bir seçimdir. Demek ki, Adamo'nun şarkısıyla "her yerde hukuksuzluk var." Bunu görüyoruz. Demek ki, bu açıdan da, Hilmi Paşa Hazretleri'nin bu hitabetini yerinde bulamıyoruz. Tarihimizin utanç yüklü sandık sayımıdır.
Peki hocam buradan duyduğunuz rahatsızlığı Erdoğan'ın şiir yüzünden girdiği hapis dolayısıyla aldığı siyasi yasak konusunda da duyuyor musunuz? Benim yasalarım var. Tayyip Bey'in seçime girmesini engellemenin bana göre hiçbir hukuki temeli yoktu. Ancak o kararlar olduktan sonra Tayyip Bey için bir ilin seçimlerini iptal etmek ve ayrıca usule aykırı olarak bu seçime sokmak, hukuk dışıdır. Bu hükümetin hukukiliği tartışmalıdır.
Ama sonradan bir fiili durum çıktı ortaya... Ne demek? Fiili durum şu; halk, herkes biliyordu ki, Tayyip Erdoğan'a veya partisinin genel başkanı Tayyip Erdoğan'a oy vermek istiyordu fakat siyasi yasağından dolayı... Beni hiç ilgilendirmiyor, açıkça şunu söylüyorum; seçim bir hukuk işidir. Hükümet kurmak bir hukuk meselesidir.
303
Hukuk yoksa meşruiyet de yoktur.
Bir temsil sorunu çıkmıyor mu ortaya? Bir temsil sorunu varsa, oyların dörtte birini alan bir ekibe hükümet verilmemelidir. Fiili durumun ise sonu yaklaşmış olabilir.
Ne demek? Son sözlerinden dolayı AKP kapatılabilir. Tayyip Erdoğan, yeni bir seçim yasağına yaklaşmaktadır. Ayrıca benim savcılıklara başvurularım devam edecektir, Erdoğan'ı, bir yerlere yaklaştırma çabası içindeyim. Gürkan Bey Dostum, "halk istiyordu" sözü yersizdir. Hukuk önce hukuk çerçevesinde olmak zorundadır. Ayrıca oyların dörtte biri "halk iradesi" veya tercihi değildir. Hilmi Paşa Hazretleri, bu meselede de, Washington'da, yanılmışlardı. Washington'un istediği kesindir. Oligarşi görüş değiştirerek, "bizdendir", bizim millettendir, demiş ve kapılar açılmıştır. "Açıl susam açıl" olmuştur, hukuk bulamıyoruz. Yarın öyle durum olur bugünkü sözlerinden dolayı AKP kapatılır. Erdoğan siyasi yasaklı hale gelir, halk istediğini yapsın. Halktan daha önemli olan hukuk düzenidir. Tekrar ediyorum; Tayyip Beyefendinin milletvekili olmasını yasaklamakla ilgili kararları, başkaları bana alaylı hukuk profesörü diyorlar, çünkü hukuka çok meraklıyım, hep kendimi savunmak zorundaydım, belki de hakkında en çok dava açılan insanım, bana anlatmak mümkün değildir. Ama o karar aldıktan sonra ABD istedi, oligarşi istedi, "Aaa bu da bizdenmiş" deyip bütün kapılar açıldığı için... Bu tespit ile dindarlığı hesaptan çıktı, itikadından "döner" teşhis ettiler. Haklı çıktılar.
Bir dakika hocam ne demek bu? Açmıyorum, açıktır. Devam ediyoruz. Net olan şudur, "yahudilerin elini öperim" diyebileceğini gördüler. Kapıları açtılar.
304
Önemli olan, siyasi otritenin altında olmakla birlikte bir hükümetin destekçisi olmak arasındaki ayrımı dikkatle yapabilmektir. Bu bir sırat prüsüdür.
Bu yapılmıyor mu? Peki, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Büyükanıt, Danimarka başkentinde basın toplantısından kaçan Erdoğan için "bravo" derse, bunun yapıldığını söyleyebilir miyiz? Sadece hükümetçilik oyununda değil her işte, altın üste "bravo" çekmesi, yoktur. Büyükler, küçüklere, "aferin" diyebilir, alt üste "tebriklerini sunar" veya "kabulünü arz eder", usul budur.
Galiba Erdoğan'ın basın toplantısını terk etme restini tasvip etmiyorsunuz? Neredeyiz? Aşiret devletinde bile reisler bunu yapmıyorlar. Tayyip Bey, "bedelini öderim" diyor, siz kimsiniz, devlete verilen zararları "öderim" demek nedir, bir lokantada bardak kırmaya benzemez, mahkemede ödemek zorundadır. İrecep İrdogan bunu yaparken kime danıştı, yanında bir devlet görevlisi var mıydı? Şimdi ne olacak, Avrupa'da hiçbir yerde basın önüne çıkmayacak mı? Her yerde varlar. Montesquieu'nin yazdığı "oryantal despotizm" budur. Şimdi devlet bir ehliyetsiz tayfaya kiraya mı verildi; "bedeli" çok yüksektir. Yüz yıl ödeyebileceğini sanmıyorum. Artık Erdoğan, başbakan olmayacağını, ispat etmiş haldedir. Çıktığı gibi indirilmelidir. İndirmenin hukuki ve anayasal dayanakları vardır. Eskiden her dış görüşme masasına otururken "pkk'yi yasaklayın" deniyordu. Şimdi her gittikleri yerde "Senem'i istemiyoruz" mu diyecekler. Bir ülkenin, bir devletin ölçeği bu kadar düşürülür mü? Senem, her toplantısına katılıyor ve soru soruyordum, diyor; bu defa öyle esti mi, diyeceğiz. Senem, gülüyor. Avrupa Birliği Komiseri, İrdogan'a, "Avrupalı gibi davran" direktifini gönderdi. Demek ki hukuki temel çıkmıştır.
305
Artık Avrupalı başbakanların karşılarında görmek istemediği birisidir. Bu arada, Sevgili Arkadaşını Murat Yetkin'e, bir "mesaj" yazabilir miyim? Ak-istler'in üç yılında, Türkiye Avrupa'dan altmış yıl uzaklaşmış durumdadır. Bunlan destekleme dayanakları yıkılmış durumdadır ve işte hakikat budur. Artık rüyalardan uyanmalarını öneriyorum. Yaşar Paşa, her halde, kötü manevraları bozmak için bunu söyledi. Buna, Kopenhagen'dan ricat etmeye, pireye kızıp yorgan yakma, diyoruz. Senem ve arkadaşlarının pek sevindiğini tespit edebiliyoruz. Artık atım vuran kovboylar diyarındayız. Artık ilk hedef, başbakanlığı kurtarmak'tır. Artık ilk hedef, devleti, İrdogan'dan ihlas etmektir.
Şimdi orada yasadışı örgüt diye bilinen PKK'nın bir yayın organı var Roj TV bunun muhabirinin orada bulunmasını TC'nin bir başbakanı kaldırabilir mi? O muhabir "kırk defa bulundum, kırk defa da soru sordum" dedi. Türkiye'de Sovyetlerle ilişkilerimiz bozuktu, Sovyet temsilcileri gelirdi, basın toplantılarına katılırdı. Tass Ajansı temsilcilerini kıpkızıl komünist görürdük, neyi değiştirecek bu, daha önce olmuyor muydu bu, "esti" mi? Prof. Haluk Koç ikide bir, psikiatr'a gitmesini söylüyor; Chp yöneticisi olmak bir yana tıp profesörüdür. Tıp Profesörü H. Koç, Tayyip Bey'i, "psikiatra gönderin" diyor, ısrar ediyor. Güzel, ama bana göre, ilave olarak, yaz tatilinde de, Mesut Barzani'nin yanına gönderilmelidir, biraz devlet adamlığı stajı görmelidir...
Beğeniyor musunuz hocam Barzani'yi? Barzani'yi beğenip beğenmediğim ortadadır. Barzani'nin başına geçtiği devletimsi organizmanın Türkiye'yi bölmek üzere olduğunu hep tekrarlıyorum. Musul alınmazsa Diyarbakır verilir, diyen de benim. Aşiret reisidir. Ama Tayyip Bey'e göre bir devlet adamı tablosu çiziyor, ağır başlı ve saygı uyandırıyor. Bölgede, Türkiye'ye rakiptir ve bu nedenle de artık Erdoğan'ı indirmek bir zorunluluktur. Papa'ya gidiyor, saygı uyandırıyor... 306
Barzani, Erdoğan’ı, başkanlık sandalyesinden, çoktan indirmiş haldedir. Erdoğan orada oldukça artık bölgede Barzani var.
Tayyip beyde bunlar yok mu? Hiç biri yok. Sezar'ın hakkını da Sezar'a vermek ve bizde başbakanlık koltuğuna oturtulan kimsenin davranışlarıyla karşılaştırıldığı zaman derin acı duymak gerekir. Benim içim yanıyor, başkalarının da yanması için yazıyorum. Beyaz Saray'dan çıktığında söyleneceklerin dışında bir tek söz söylemiyor. Gereksiz gülümsemeler, kabadayı haller, bunlar yok, daha misafir hiçbir başbakana elense çektiğini görmedik. Hiçbir büyü kelçiye "gece fazla mı kaçırdın" dediğini duymadık. Üçüncü Selim'den beri batıhlaşıyoruz. Ama dünyada "müslüman" bakan eşi sadece bizde var. Şu bakanlara bakın, Barzani kadar bile dil bilmiyorlar. Barzani'ye bakarak boş övünmeyi bırakmayı öneriyorum. Hepsi budur. Barzani, oturduğu sandalyeyi dolduruyor. Erdoğan, oturduğu sandalyenin adamı olmadığını ispat ediyor.
Hazır bu dil sorununa gelmişken bir Türkçe sorunu da yaşanıyor mu acaba hocam? Başbakan ne medyayla ne muhalefetle anlaşamıyor. "Ben ülkeyi pazarlarım" dedi muhalefetten yoğun eleştiri gelince "sizin aklınız neredeydi, ne düşünüyordunuz ki bunu yanlış anladınız" dedi. Şimdi de bir "ulema" tartışması çıktı. Bu sefer de beni yanlış anladınız dedi. Başbakan kastettiğini mi aşıyor? Beni hiç ilgilendirmiyor, bunlar. Bu ara hem yeni çalışmalarım nedeniyle ve hem de sizi beklediğim için, bütün kartlarımı ve notlarımı gözden geçirdim. Tayyip Beyefendi'nin ulema tevili beyhudedir, yeni formülasyonu da aynı ölçüde vahimdir. Korkmuş olduğunu çıkarıyoruz, ama korkunun ecele faydası olmadığını da biliyoruz.
Neden korkuyor?
307
Kapatılmaktan. İmam ve Hatip Tayyip Beyefendi, partisini kapatılmanın eşiğit getirmiş durumdadır. Hazırlıkların gecikmeyeceğini görebiliyoruz.
Kimin hazırlıkları ? Kim mi, hazırlık yapacaklar çoktur...
Hangi gerekçeyle kapatılır? Gerekçeler birikmektedir. "Aşiret Devleti" olmak çok ciddi bir gerekçedir. Kurullar ezilmiştir; Tayyip Erdoğan, ihale kurullarının yerini almaktadır, sorumsuz kişiler kamu mülkünü satıyorlar, bu devletin sonudur, bundan daha önemli gerekçe olur mu? Devlet, tebdil ve tağyir ediliyor, ceza yasasında karşılığı ağırlaştırılmış müebbet hapis olmak durumundadır. Bunun dışında, Danimarka Büyükelçisi, "rönesanstan beri ulema dinlemiyoruz" demek zorunda kalmıştır. Devleti dini esaslara göre kurmak, çok vahim bir hal olup doğrudan kapatılmayı gerektirmektedir. İster bilirkişi ister kadı, bu sözler ağızdan çıkmıştır. Başkaları da var; artık dosya hazırlama aşamasındayız. Bunu her bilirkişi yapabilir. Kuşkusuz önemli olan Baş Savcı'mn hazırladığı dosyadır. Ama birleşik kap düzeninde yaşıyoruz. Ayrıca artık aşırı kibar Ağar'dan başka, Baykal, Bahçeli, Mumcu yüce divan sayıyorlar. Tayyip Bey ve bazı nazırlarının adları çağrılıyor. Ben buna bir de Cemil Çiçek'i ekliyorum..
AKP ciddi paradoksal bir durum içinde gözüküyor. Hem kendi tabanına karşı iyi gözükmek mecburiyetinde, hem de Türkiye'deki sisteme muhalif sözler etmemeye gayret ediyor. Bu durumun bir benzeri de AİHM' in türban konusunda verdiği kararda yaşandı. Eski Yargıtay Cumhuriyet Baş Savcısı Sabih Kanadoğlu'nun da söylediği gibi bu karara "Türkiye dava kazandığına üzülür" şeklinde bir beyanda bulunuldu. Bu çerçevede sıkışmış bir AKP'den söz edebilir miyiz? 308
Hayır sıkışmışlık değil, tabanını memnun etme olarak da göremeyiz. Tabanın kaydığını görüyor; muhtemelen de bir erken seçim hazırlığı yapıyor. Hep öyledir; bu tür hareketler, tabanları kayınca, bir, kürdizm'e ve bir de, aşırı dinselliğe dalıyorlar. 1950 yıllarının ortasında da böyle olmuştu, ekonomik ve diğer sıkıntılar, Menderes'in desteğini kemiriyordu. Bu durumda, birden bire, Said-i Nursi'yi harekete geçirdi, yeşil bayrak açıldı ve diğer taraftan da Abclülmelik Fırat'ı, Şeyh Said'in torunu olduğu gerekçesiyle, yaşını büyüterek milletvekili yaptı. Erdoğan'ın "Kürt Sorunu" ve "Ulema" keşifleri buraya giriyor. Sonunda Menderes idam edildi ve partisi kapatıldı. Temenni etmiyorum. Ama kapatılma süreci başlamıştır. Yüce Gök'e şükürler olsun, idam kalkmıştır. Yerine ağırlaştırılmış müebbet hapis koydular. Bunlar ayrı, Başsavcı Kanadoğlu'nun açıklamalarında başka bir nokta var, bu arada not ediyorum, Kabataş Lisesi'nden sınıf arkadaşıyız, beyanatı üzerine, telefonla kutladım, Sabih Bey, bir de tarikatların anayasa mahkemesine de girdiğinden söz ediyor ki, 12 Eylül'den beri yargıya tarikatlar sızmış ve yer yer hakim olmuş haldedirler. Kanadoğ-lu, bu nedenle, çok büyük isabetle konuşuyor; yalnız benim küçük bir ilavem var. Mahkeme Başkan vekili Haşim Kılıç muhafazakar tandanslıdır; ancak, anayasa mahkemesinin önemli kararlarını inceledim, Haşim Beyefendi, çok zaman, özgürlükleri genişletici yönde oy kullanmış görünüyor. Biz buna da bakıyoruz. Amma Kanadoğlu çok önemli bir hastalığa cesaretle parmak bastılar. Görevdeki Başsavcı Ok ise, yargının tümden tarikatların ve siyasetin kontrolüne girmekte olduğunu tespit ile işaret ettiler. Bu son noktada Çiçek, bardağı taşırmıştır. Yüce Divan'da sandalyesini rezerve ediyoruz.
309
Peki bu konuyu bırakalım, hocam. Askerle ilgili iki önemli sorum var. Biri, son günlerde çok tartışılan ve ulusalcı kalemler tarafından yoğun bir şekilde eleştirilen, gazetelere de haber olan bir bröve konusu var ve bir de zamanlamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Çok iyi değerlendirmeler oldu ama bütün bu değerlendirmelerde işin özüne girilemedi. Bana göre bu bröve değişikliği, hiç sevmediğim bir söz ile, "olayı", ilk bakışta sanıldığından daha ciddi görünmektedir. Üzerinde bizim de durmamız yerindedir, ayrıca bu yeni bröveyi Hilmi Paşa Hazretleri'nin çizdiği de rivayet ediliyor; beğenenler bir saf ve be¬ğenmeyenler bir başka saf oluşturuyor. Saflar burada da oluştular, abe-istler, barzaniciler, yeni bröveyi beğendiler, sade ve parlak tasvif ettiler. Milliciler-kemalistler-sosyalistler karşı çıktılar. Ele almak durumundayım.
Evet "Yunanistan çok beğendi" diye Hürriyette yayınlanmıştı. Yüksek komutanların, a- Atina'nın, b- Erivan'ın c- Diyarbakır'ın Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne girişinin ateşin taraftan, abe-ist, olduklarını görememesi büyük zaafiyetidir. Bunu, "kurmay sınıfı sınıfta kaldı" cümleciği ile özetliyoruz. Devamla, tabii beğenir. Bak güzel kardeşim, kimdir bizim kahramanlarımız, tarihler ne yazıyor, ana okulunda ne okutuluyor, sayısı üçtür. Bir, Kanije Kahramanı Tiryaki Hasan Paşa, iki, Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa ve üç, Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal Paşa, hepsi üçtür. Üçünün ortak yanı ise bir'dir; üçü de savunma üzerinedir. Demek, biz hep müdafaada "kahraman" çıkarmışız, ve "Koca Tepe" figürü ise, tek taarruzi kahramanlıktır. Hangi Paşamız ise, bu ender kahramanlığı hedef almış olmaktadır; Yunaniler'in sevinmeleri yerindedir. Bu öyle vahim bir hal ki ben buna hiç niyet atfetmiyorum. Buna "basiret bağlanması" diyebiliyoruz.
Ama yerine kılıç kondu.. Basiret bağlanması demeyi sürdürüyoruz. Bu kılıç nereden çıktı?
310
Nereden? Biz hiç kılıçla savaşmadık. Gürkan Bey Dostum, bir savaşçı kuruma hiç savaşmadığı bir silahın resmini koymak basiret kaybıdır. Kılıç olursa, zambak neden olmuyor? Zambak ile de hiç savaşmadık. Biz kılıçla hiç cenk eyleınedik, peki neden koç olmuyor, bir saban dahi olabilirdi.
Ama nasıl? İşte öyle, biz ya pala ile savaştık ya da süngü ile cenk ettik. Meşhur "kılıç kalkan" oyununda dahi kılıç yoktur, pala vardır ve oyuncular sıçraya sıçraya bir birinin kalkanına binerler. Ben her gördüğümde saklanıyorum. Kılıçları yok, palaları var. Gürkan Bey, bizde, kılıç yoktur.
Bunu nereden çıkarıyorlar... Peki nereden çıkarıyorlar... Yoktur. Önce bu noktadayız. Bakın Gürkan Bey, Gelibolu ile ilgili çok önemli bir kaynakta, "le 10 aout, Mustapha Kemal lance la 8e division, a la baionette sur le group Baldwin.." yazıyor, Anafartalar'da Mustafa Kemal, birliğini, " a la baionette", süngü hücumuna kaldırıyor. Bizde kılıç yok, göğüs göğüse savaş, eskiden pala ve sonra süngü ile yapılıyordu. Kore'de bile askerler süngü savaşı yaptılar. Kara ordusuna kılıç, uydurmadır. Bu ordu'da tarih bilen hiç kimse kalmadı mı? Daha önce de yazdım, eskiden "cahil" diyorduk ve şimdi, "uluslararası ilişkiler profesörü" tesmiye ediyoruz, hepsini harp akademilerine aldılar. Yeni bir söz çıktı, "Aydın Doğan televizyona çıkarır, Harp Akademileri ders çıkarır", yazık; sadece gördüklerine uzanıyorlar.
Peki neden.. Bir dakika; bizde kılıç sadece seremonyaldır. Törenseldir; bu da önce sultanlar tahta çıkarken "kılıç kuşanma" merasimleri yapılıyordu ve daha sonra Avrupa'da kılıç törenlere girince biz de aldık. Bakın Fahrettin Paşa, Fahrettin Altay, anılarında, "Conkbayırı'ndan sonra Mustafa Kemal üç yıl kıdem zammı kılıçlı altın imtiyaz madalyası ile taltif edilerek albaylığa yükseltildi" demektedir. Demek ki bizde kılıç bir savaş aracı değil bir nişandır...
Demek yine de var.. Hayır yok. Bu kılıç, yeni bröveye konan kılıç bizde yoktur.
311
Size Büyük Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa’nın 1938 yılında, Kemal Paşa Hazretleri'nin cenaze töreninde taşıdığı kılıç resmini sunuyorum. Bu kılıç dümdüzdür, şakulidir ve çok uzundur. Öyle brövedeki gibi tıknaz, kubbeli, islami bir kılıç değildir. Devrim'in de var, Sabri Dedesi'nden kalma olup son derece uzundur, sizinle konuşmadan önce, evine gittim, baktım. Bu kılıçların veraset yoluyla geçişi de usûllere bağlanmıştır, madalyalara benziyor.
Bröve'deki islami mi dediniz, yoksa yanlış mı anladım.. Önce şöyle veya böyle kılıç'ın kara ordusu ile bir ilgisi olmadığını söylemek durumundayız, kılıç sözcüğü, Arabi "seyf' olup, bizde savaşçı sınıfa "seyfiye" deniyordu. Bahriye'de seyfiye'dir, demek ki bu açıdan da kara ordusunun alamet-i farikası olması mümkün değildir. Nerden bakılırsa bakılsın hiçbir isabet bulamıyoruz. Sorunuza gelince, tabii islami kılıç seçilmiş olmaktadır.
Bu kadarı da olamaz hocam! Oluyor. Encyclopedia Britannica, volume 21, "a special category of swords comprises
those used in state ceremonies and those presented to individuals as mark of esteem or honour" demektedir. Bunu not etmiş bulunuyorum, kılıcın bir türü, Fevzi Paşa'nın belinde
ve Devrim'in evinde olanı, seremonyaldir ve nişan olarak da verilmektedir. Bizde sadece bu var.
Devam etmeden önce bir parantez açmama izin verir misiniz, kurmay sınıfının sınıfta kaldığını tekrarlayıp duruyorum. Bu bröve icat edilirken, bir kurmay albay çıkıp da, "Paşam, yapmayalım, Yalçın Küçük bunu fark eder, zor duruma düşeriz" dememiş, benim kastim de budur. Sınıfta kaldılar. Bundan sonra bu kılıç meselesini bitirebiliriz; Britannica'da, "whereas the straight sword was favourite in the west, the curved sword predominated in the eastern Europe and Asia" bilgisini de buluyoruz. Batı'da düz, Doğu'da "curved", kubbeli kılıç var; Batı'da ayrıca uzun, Doğu'da kısadır. Bröve'de kubbeli ve kısa kılıç görüyoruz. Bizim palaya, "scimitar" diyorlar, Farisi "şemşir" sözcüğünden gelmesi mümkündür; islami kavimler bayraklarını bu tür kılıç alıyorlar. Bizimki bilerek yapılmamışsa. büyük bir basiret bağlanmasıdır. Bunu tercih ediyorum.
312
Bilerek yapılabilir mi? Sanmıyorum. Ama Ortadoğu'da "büyük proje" oluyoruz, şeyhleri tahrik edebiliyor. Daha çok döner kule yapmaya gelebilirler, "öyle düşünüyoruz." Britannicca'da, volume 2, bir de Ku'ran'da, "the sword is the key to Heaven and Hell" ifadesine olduğu yazılıyor, Kur'an'da, "kılıç cennetin ve cehennemin anahtarıdır" sözünün yazılı olduğu iddia ediliyor ki biz bunu, Cevat Hocam'la birlikte araştırdık, bulamadık. Ancak Batı, bu kılıç ile, Bröve'de olanla, islami özdeşleştirmektedir. Brövedeki kılıçlarla Cumhuriyet, biraz daha müslümanlaşmakta ve biraz da Şark'a kaymaktadır. Öyleyse manzara-i umumiye vehametini muhal a za eylemektedir. Derhal değiştirilmesini ve eski bröveye dönülmesini öneriyorum. Bu kılıcın islami kılıç olduğundan kuşku duyanlar için Riyad'da açılan islami silahlar sergisinden sayfalar sunuyorum. Brövedeki kılıç islamın kılıcıdır; görüyoruz.
Orgeneral Özkök, 29 Ekim'de galiba kendisine yapılan eleştirilerle ilgili olarak "kendilerini aslan terbiyecisi bizi de aslan yerine koyuyorlar" dedi. Kimi kastediyor olabilir, üzerinize alıyor musunuz? Hayır, benimle rabıtasını kurmak için hiçbir neden göremiyorum. Kaldı ki Hatip Dicle, Hilmi Paşa'yı, "demokrat general" sıfatı ile göklere çıkardı. Birand, gelmiş geçmiş en büyük genelkurmay başkanı ilan etti; bu kadar övgü varsa, eleştiri de olmalıdır. Bir avuç aydın, yazar, bunu yapıyorlar. Yerindedir. Bana gelince ben "gazi" unvanına sahibim, bu Ordu ile birlikte savaştım, "bizim sol", bundan dolayı beni nerede ise "alçak" ilan ediyordu. Kuşkusuz savaşa gitmek istemezdim, ama kaçmadım, olağan üstü bir deneyim kazandım. Uzun müddet saklı tuttum, bu deneyimi, ilk önce Elence anlatacağıma, savaşta, kendime söz vermişimtim, bekledim ve öyle yaptım.
313
Atina'da bir kitap çıktı, sevmediğim sözcükle , "best seller" oldu, daha da önemlisi, Eleniler, şimdi Bedri Paşa'yı nerede ise "evliya" sayıyorlar. Kıbrıs Komutanı idi, Bedrettin Demirel Paşa'dan söz ediyorum, savaştı, ancak, "düşman" tarafa, hiçbir ilave zarar vermemek için üstün çaba sarf ediyordu, "bir kiliseyi altı defa soydular, asteğmenim" deyip bağırıyor ve için için yanıyordu ve yanan içini bana döküyordu. Her savaşın kötülüğü vardır, her savaşta kötüler vardır, bunlar vardı ancak mükemmel subaylarla, mükemmel insanlarla birlikte savaştım. Bunları anlattım. Yunaniler sevdiler. Kabul ettiler. Dolayısıyla benim hakkımdır. Ben, Doğan Avcıoğlu ile birlikte "orducu sosyalist" sayılıyoruz. Ne demek? Biz bu Ordu'yu Koç'lara, Sabancılara bırakmayız. Yıllardır bunu tekrarlıyorum. Bu nedenle Hilmi Paşa'nın, holding başı olunca Güler Sabancı'yı tebrik etmesini ve hele iade-i ziyarete kabul etmesini kabul etmem mümkün değildir. Teamüllerimizde yer almıyor; içimizi yakıyor. Söyleyeceğiz.
Ama Hocam, gazetelerde çıktı, Güler Sabancı Avrupa'nın sekizinci güçlü kadınıymış... Gürkan Dostumuz, nasıl güçlü oluyor, halterde mi, güreşte mi? Güler Sabancı hiç güreş tutmuş mu ki, sekizinci olsun? Hiç kanırtmış mı..
Ne demek, ne alakası var? Anlatmama izin verir misin, biz küçüktük, ama bizim yetiştiğimiz yerde, poker bir eğitimdi, akşamları ders çalışmak bahanesiyle, birbirimizin evinde toplanır, hem çalışır ve hem de poker öğrenirdik. Henüz ilkokulda idik, o sıralarda, güreşçilerimiz yeni çıkıyorlar, dünyada ve Türkiye'de fırladılar, o yıllardı. Radyo güreşleri verirdi, bir de bunu dinlerdik. İtalya'da olurdu, kulağımızı radyoya dayar, hem çalışır ve hem de dinlerdik, İtalyan spiker, spori greko-roman Nasuh Akar Lombardi tuşi, derdi biz sıçrardık, sevinçten bayılırdık. Nasuh, Lombardi'yi yakalar yakalamaz güreş bitiyordu. Kısadır, pek tadına varamıyorduk. Ama Eşref Şefik Üstadın güreş anlatmasına doyamazdık..
314
Nasıl? Bir yerde "Yaşar, yakaladı" derdi. Yaşar yakalardı ve biz dersi ya da pokeri bırakır kulak kesilirdik ve sonra Eşref Şefik anlatırdı, "Yaşar kanırttı, kanırttı..", Yaşar Doğu rakibini hep kanırtırdı. Eşref Şefik'ten öğrendiğimize göre güreş demek kanırtmak demektir, kuvvat ise, güreşmektir, Güler kuvvatlı ise hem güreşecek ve hem de kanırtacak, bu nedenle soruyorum, hiç kanırttı mı, kimi kanırttı. Bunu bilmiyoruz. Kilolu ama yetmez, kanırtmak gereklidir; yüzü de güreşe müsait, amma ille de kanırtması gereklidir. Eşref Şefik sonra devam ederdi, "Yaşar alttan girdi, girdi ..girdi.." daha çocuktuk, ne nereye giriyor, kavrayamazdık, ama, heyecandan ölürdük, girdi..girdi. Girince, ders veya pokere dönerdik. Birden Eşref Şefik'in sesi gelirdi, "tuh kaydırdı." Biz ders çalışırken birden heyecanlanırdık, tekrar kulak olurduk, Yaşar arkasına geçti, silkeledi..silkeledi.. Yaşar, hep arkadan silkeliyordu Peki şimdi Güler hiç arkadan silkeledi mi, biz buna bakmayı öğrendik. Sonra Yaşar arkasında, bastırıyor, bastırıyor..yatırdı, yatırdı., bastırdı. Ama yine kaymasın mı, ve biz derslerimize dönerdik. Derse veya poker dersine dalmışken, Eşref Şefik, birden o tok ve yaşlı erkek sesiyle başlardı, Yaşar kanırttı, kanırttı.. Yaşar güreşi kazanır, yeni güreş başlardı ama Eşref Şefik hala kanırttı kanırttı demeyi sürdürürdü... Ka-nırttı..kanırttı... Kuvvatlıymış, hiç kanırttı mı? İşte mesele budur. Şimdiye kadar sadece halkımızı kanırttılar. Hala da halkımızı kanırtıyorlar. Bu nedenle bu kabulden dolayı içim acıyor.. Bu nedenle Hilmi Paşa Hazretleri'nin Rektör Yücel Aşkın için içi yanan rektörler hakkında, toplu gelselerdi görüşmezdim, anlamında sözlerine içim ağlıyor. Hilmi Paşa Hazretleri seyfiye sınıfından ise rektörler de ilmiye sınıfındandırlar; topluca ve her daim görüşmek yerindedir. Güler Sabancı ile görüşmekten daha elzemdir.
Güler hanım güreş mevzusunu bilemem ama zenginliği su götürmez herhalde. Çağımızda da güç demek... Hulagu Bağdat'ı alınca son Abbasi halifesinin bu dünyadan nasıl ayrıldığı tartışmalıdır. Bir rivayete göre Hulagu, zengin halifeye, altınlarını teker teker yutturmuş ve bir diğer rivayete göre altınlarla dolu hazineye kapatmış, yemek vermemiş. Altınların karın doyurmadığı tarihlerde yazılıdır. 315
Tam bu noktada başbakanın "ülkemi pazarlarım" sözü ve bunun çok somuta indirgenen hali var. Bırakın özelleştirme ihalelerini İstanbul'un belli önemli arsalarının uluslararası sermaye gruplarına verilmesi şeklinde devam ediyor. Şimdi buradaki estetik, kent mimarisi, şehir planlamasına aykırı durumlar bütün bunlar bir tarafa, bir kere usulen nasıl değerlendiriyorsunuz? Usulden önce, bize bilgi geliyor, ülkesini sevenlerin çoğu en önemli bilgileri bana bir şekilde iletiyorlar, o yüzden Yeni Harman'da da çıktı "onların Mossad'ı, Mit'i varsa Türkiye'nin de Yalçın Küçük'ü var" demiştim." Musul Vasiyeti" bilgisi de bana geldi. Gelenlerden neyin doğru olabileceği veya olmayacağını biliyorum; öyle bir yoldan gelir ki doğruluğundan kuşku duymuyorum. Yine böyle bir bilgimiz var. Londra'dan geliyor, doğru olması ihtimali çok güçlü görünüyor. Mustafa Erdoğan'ın, Londra'da elinde dosyalarla, parası olan Arap aradığı söyleniyor.
Hangi Mustafa Erdoğan? Gülben'gillerinki değil, Tayyipgillerinki..
Tayyip Erdoğan’ın kardeşini mi kastediyorsunuz? Ofer'de çalışan, tayfa olan, Mustafa Erdoğan. O Londra sokaklarında ellerinde böyle dosyalarla para arıyormuş, "size şunu veririz, bunu veririz", tıpkı "yağ satarım bal satarım" oyunu misali, dolaştığı söyleniyor. Dubai'den gelen yirmi cent dahi olmadığı ve ortada hiçbir projenin olmadığı da ekleniyor..
Güngör Uras da buna benzer bir yazı yazmıştı.. Evet, Sinan Aygün'ün "biz de yaparız" demesi üzerine, Topbaş'ın, "burayı size veririz, Şeyh'e başka yer veririz" demesi de gelen haberi doğruluyor. Bundan da ortada ne dolar ne de mimari proje olmadığı sonucunu çıkarabiliyoruz...
İstanbul Belediyesi'ndeki son ihtilafın bununla bir ilgisi olabilir mi? Sanmıyorum. 316
Bundan dolayı kavga etmezler, rant ranttır. Gürkan Dostumuz, bu soruna cevap veremiyorum, ama sormadığın sorulara cevap verebilirim. Topbaş'ın baş danışmanı Profesör Erman Tunçer'dir, karısının adı güzeldir, "Özleyiş" diyorlar. Vekili ise İdris Güllüce...
Hocam, yine mi sabetayizm.. Hayır, ne münasebet, eksiğimi kapatıyorum. Bu arada Roj'dan Senem Günseler'in sabetayist olma ihtimali var. ç'ok sakin davranıyordu, Aydın Doğan'a televizyoncu kızlarının bir kısmını Senem'in yanına göndermesini tavsiye edebiliyorum. Sakin durmayı öğretmeleri isabetlidir. Bu arada zamanım yok, ayrıca başkalarına bırakıyorum, şu Kürt politikacılarımız arasında İbrani asıllıları yazmayı ihmal ediyorum Hadep ile başlayabilirdim.
Hocam, yan bir soru. Merak ediliyor, neler okuduğunuzu geçen sayı öğrendik, peki kimlerle görüşüyorsunuz? Mesela Güngör Uras'la buluştuğunuzu duymuştum? Nerede, sadece tesadüfen oluyor. İstanbul'da çalışma dairem tamamlanıyor, o zaman görmeyi umu¬yorum. Yemekli toplantıları da artık sevmiyorum, kaçıyorum, çünkü içkili seminere dönüşüyor. Çok ters bir durumdur. Aydınımızın kurumasına denk düşüyor. Roman okumayan, şiir okumayan, mizah yapmayan bir aydın türü çıkıyor, bu kurumadır. Tabii klasik müzik baştadır. Bugün ülkemizde eleştiri tükenmişse mizah tükenmiş demektir ve tersi de doğrudur. Mizah çelişkiyi görme yeteneğidir. Özellikle gülünçlü çelişkiyi sezebilme işidir. Bu da eleştirinin kaynağı anlamındadır. Bunun için mutlaka zeka gerekiyor, ama tersi de doğrudur; mizah yapa yapa zeka gelişiyor. Mizahı kurumuş bir toplum aptallaşmaya mahkumdur.. Aptallar mizah yapamazlar. Mizah yapamayanlar aptallaşırlar. Bu arada eklemek gerekiyor, solcu olamazlar.
317
Aziz Nesin gibi konuşuyorsunuz... Aziz Nesin'li günlerimi özlüyorum. Saatlerce gülerdik. Türkiye'de "halkımızın aptallaşma sürecine girdiğini" Aziz Nesin'in bulması bir rastlantı değildi. Zeka ile mizahın içiçeliğini yaşıyordu; bakın, mizahın eleştiri olduğunu da biliyordu. Mizah, barışçıl silahların en ateşlisidir ve aynı şekilde barışçıl yolların en imkanlısıdır. Unutamayız, bu nedenle, bütün silahların sustuğu bir zamanda, 1946-1956 döneminde, Aziz Nesin tek başına eleştirir olmuştu. Tek silahlı dönemidir. 1956 yılında ben üniversiteye girdim, yetiştik. Bunun tersinde Levent Kırca var, ne çok severdim, hiç tanışmadım, pek yetenekli bulurdum, ama, mizahın eleştiri olduğunu unuttu, oligarşinin mengenesinde sıkıştı, bir sarhoş tipi ile kaldı. Çok üzülüyorum. Mizah yapamadığı için de zekasını yitirmeye başladı, acıyla seyrediyorum. Mizah, en zeki taş atma yoludur. Aydın Üzerine Tezleri yazarken, "Aziz Bey Marko Paşa'yı nasıl değerlendiriyorsun" dedim, Sabahattin Ali ve Rıfat İlgaz ile Aziz Nesin adına yazılıdır, cevabı, "Yalçın, abartma, bir taş atmamız gerekiyordu, attık" oldu. Hep gerekli taşları atmaya çalışıyoruz. Birlikte olduğumuzda çok gülerdik, her mizah anlatıcısı misali Aziz Bey anlatırken oynardı. Anlattıklarına en çok kendisi gülerdi, tombul yanakları kızarır, gülmekten daha da tombul olurdu. Lokantada olmaz, anlatırken oynamak gerekiyor. Aziz Nesin Yasası çalışıyor, aptallaşıyoruz.
Bir tane aktarır mısınız? Aziz Nesin, Ankara'ya geldiğinde, Tahsin Saraç'ın, Şair Tahsin erken göçenlerdendir, Emek'teki küçük çalışma yerinde kalırdı, Tahsin başka yere giderdi, orada buluşurduk. Aziz Bey, herkesin bildiği fıkraları da güzel anlatırdı. Benim en çok sevdiğim, "kuvvatlı" fıkrası idi.
318
Eskiden Dubai Şeyhleri tatil için İstanbul'a geliyorlardı, birisi gelmiş dört yıldızlı bir otele yerleşmiş, eskiden katip deniyordu, simdi resepsiyonist diyoruz, şeyhe adını sorunca, şeyh başlamış saymaya..Salih bin ebu Ahmet... Bir takım isimler, aralarında "ebu" veya "bin" devam ediyor; zavallı katip bir zinciri yakalamış; aşina sedalar var, ebu Tayyip bin Abdullah ul Gül Barani.. Sevinçle bunu kaydetmiş, Ebu Tayyip bin Abdullah ul Gül Barani, ama bundan sonra, bir şeyhe bakmış, kefiyesinde sadece gözleri görünüyor, çıkaramamış, dolduracak, çaresiz, "seks?" yollu sormuş, kayda geçirmesi gerekiyor. Hayret, bunu, seks ile ilgili soruyu duyunca, Şeyh'in göz bebekleri sevinçten yanmış sönmüş, yanmış sönmüş; gözleri pilli oyuncak bebeklerin ceşmi misli yanıp sönüyor, vallahi azim, "mütheş mütheş" diye düşünüyor muş, pazarlama-i azim, müthiş, room service-i kerim, ne servis ne pazarlama, soruyorlar, ona göre oda servisi, pazarlama-i harika deyi düşünmüş, sevinmiş, canlanmış ve hemen cevap vermiş, "kuvvatlı kuvvatlı.." Aziz Nesin buraya gelince gülmekten patlayacak oluyordu, tabii biz de gülüyorduk. Seks? Kuvvatlı kuvvatlı. Ebu Tayyip bin Abdullah ul Gül Barani, "seks" denince "kuvvatlı kuvatlı" diyor. Katip pek şaşırmış, "hayir.. kiz yoksa oğlan.." deyivermiş, yazması gerekiyor. Şeyh Ebu Tayyip bu soruya daha ziyade mest olmuş, pazarlama-i azim, en büyük Türk, vallahi sual ediyorlar, kiz yoksa oğlan diyorlar, demek ki intihabat hurdur, Türk-i azim, pazarlama-i kerim, room service-i muhteşem ve hatta Muhteşem Süleyman'dan dahi muhteşem, müthiş vallahi ki müthiş deyu içinden geçirdirdikten sonra , daha heyecanlı ve daha canlı, cevabını vermiş, "fark etmaz fark etmaz.." Çok gülerdik ve bundan sonra en az bir hafta "kuvvatlı kuvatlı" ya da "fark etmaz fark etmaz" derdik. Birisi Tahsin'e, Tahsin Ağabey, "rakı nasıl olsun" derse Tahsin "kuvvatlı kuvvatlı" derdi, bu susuz demektir. Arkasından "buz" sorusu eklenince, "fark etmaz fark etmaz" cevabını alıyorduk.. Aydınca yaşıyorduk.
Fıkra çok hoştu ama kimlerle görüştüğünüzü sormuştum. Güngör'ü yakında ve tesadüfen gördüm. Londra'dan arkadaşım İlhan gelmişti, öğle seninle beraberdik, Nazmi'nin Körfezinde idik, akşam Sheraton'da buluştuk, önündeki yeşilde akşam güneşinin batışını seviyorum, güneş en güzel Polatlı'da ve sonra Ankara'da batar, İlhan ile Sabri Çarmıklı kardeş kadar yakınlar, geldiklerinde orada buluşuyoruz,
319
Nurettin Bey, Nurettin Çarmıklı, lokantasını değiştirdi, kış için çok çok güzel oldu, insanlar birbirini görmüyorlar, bir kez yine eratlaydık, ancak kalkınca fark ettik, Fehmi Koru, Nuray Mert, bir minibüs dolusu ak bakanlar oturuyorlarmış görmemişiz, o akşam da Fikret Bila, Serpil Hanım, Doktor Asena toplandık, içkili seminer yapmadık, Biraz da bunları anlattım, Güngör'ü özlediğimi söyledim. Makul bir saatte çıkıyorduk ki, kapıdan Güngör ve Nuran giriyorlardı, döndük ve bunları konuştuk. Aydın gecesi oldu.
Van'da Yücel Aşkın birkaç aydır tutuklu. Genel sekreter yardımcısı da cezaevinde iple kendini astığı söylendi. Bunu nasıl görüyorsunuz. Yüzüncü yıl üniversitesinin üç dört aydır tutuklu olan genel sekreter yardımcısı hapishanede intihar etti. Yücel Aşkın'ın biz hapisçilerin deyimiyle cürüm ortağı, aynı dosyadan yargılananlara "cürüm ortağı" diyoruz... Burada öyle mutlak bir sonuca varmak zor. Ancak eğer bir insan irtikaptan, zimmetten tutuklanırsa ve gerçekten bu işi yapmışsa intihar etmez, böyle düşünebiliyoruz. Bu işi yapanlar hesaplarlar; 2 yıl yatarım, çıkarım, derler. Bu işi yapanlar bu işten çok fazla üzülmezler. Onurlarının kırıldığını düşünmezler. Kesin konuşamayız ama genel sekreter yardımcısının hayatına kıyması bu dosyanın boş olduğunu gösteriyor. İkinci nokta ise, toto oynar gibi yüce divan listesi yapıyorlar. Hiç toto oynamadım, amma, bu listeye Çiçek adını da düştüm, not etmiştim.
Neden hocam? Bir çok nedenle. Normal işleyen hukuk devletinde bir adalet bakanı hükümet sözcüsü olmuyor. Bu kadar çok konuşmaz; adalet bakanlarının her sözü yargıyı etkilemek durumundadır. İkincisi, Ermeni meselesinde konferans toplanırken bir mahkeme konferansı durdurdu. Ama Çiçek, bu mahkeme kararını işlemez yapmak üzere, açıkça hukuk dışı ve hukuka aykırı yol gösterdi. Mahkeme kararlarını çiğnemek üzere yol bulan adalet bakanı adalet dışındadır. Ayrıca, hakkında da Adalet'i siyasileştirdiği ve tarikatlara yol açtığı yollu çok çeşitli şikayetler var. Bazı yerlerde, Van veya Malarya misallerini verebiliyoruz,
320
yargı sanki tamamen yürütmenin denetimindedir, maksada mutabık tutuklama veya yasaklama kararı çıkarılmasından anlıyoruz. Diğer taraftan, Kenan Evren diktatoryasında, muhtemelen tarikat bağlantısı nı-deniyle, milletvekili adaylığı veto edilmişti... Devam etmemi ister misiniz, Napolyon bile sizden insaflı idi. Çavuş, bu top neden ateş etmiyor, sorusunu yöneltince, çavuş, "on sebep var İmparatorum" demiş, Napolyon da "say" komutunu veriyor. Bir, barut yok... Bunun üzerine Büyük Napolyon bile "yeter" diyor. Gürkan Hey Dostum, yetmez mi?
Peki bu olayla ilgili olarak ne diyeceksiniz. Çiçek, çiçek misali bir kelam etti, çamaşır ipi gerekmez, hapiste- in tihar için, nevresim yeterlidir, buyuruyordu. Bu cazip amma aynı zamanda kazip bir kelamdır; nevresimle, battaniye ile intihar enınivd müdürlüklerinde oluyor, amma, emniyet müdürlüklerinde insanlarıdurup dururken sekizinci kata çıkıyorlar, oradan düşüp intihar dahi ediyorlar. Bu ayrı bir hikayedir. Nevresimle olmaz, biz hapisçiyiz..
Ama sayın adalet bakanı olur diyor, bir bildiği olmalıdır.. O bilgiler bizde daha çoktur. Bu yeni tip ceza evlerinde , üstelik iki katlı hücrelerde, üç nevresim denemesi olmuştur, başarısızlıkla sonuçlandığını biliyoruz.. Ama bakan çok inat ediyorsa evinde deneyebilir; bilimde gerçeklere deneme yoluyla ulaşılabiliyor. Denemelidir, ben olmayacağını biliyorum. Ancak herkes bana çok güveniyor, Cemil Bey'e yine de bana fazla güvenmemesini, tedbirli davranmasını tavsiye ediyorum.
Ne demek, ne tedbiri.. Efendim, olmaz, diyorum ama, boynunda nevresimden ilmik, sandalyenin üstünde, sandalyeye vurmadan önce evlad-ü eyal ile halelleşmek yerindedir. Çünkü, Allah göstermesin, ya olursa... Bir de vazife başında olduğu kayda geçmelidir. Çünkü, can, Hak Tealaya aittir, islamda, kul bu canı alamaz, alırsa, cennet kapısı kapanmaktadır. Ancak iş kazası kağıdı olursa mümkün olabilir.. Kapıda bu kağıt işe yarayabilir. 321
Genel Sekreter Yardımcısı ve Yücel Hoca'ya gelince... Gürkan Bey, Hüseyin Hüsnü Paşa'yı biliyor musun? Bizim Mehmet Ali Aybar'ın, Türkiye İşçi Partisi'nin genel başkanı idi, sosyalizmin yerleşmesinde yeri büyüktür, dedesi oluyor. Mütareke'de, bir gece, yatağından, gecelik entarisiyle aldılar, Bekir Ağa Koğuşu'na tıkadılar. Neden mi Harekat Ordusu'nun komutanlarındandı, ilk gelen komutanlardandır, Mahmut Şevket Paşa başa geçince erkan-ı harbiye reisi oldu. Bunun için yatağından entarisiyle aldılar, zindana koydular. İntikam alıyorlardı. Yücel Hoca'ya yapılan budur. Kin kusuyorlar, intikamla hareket ediyorlar.
Yok Başkanı Teziç Van'da Rektör Aşkın'ı ziyarete girerken Teziç'in üstü arandı. Ve ardından Yok Başkanı Teziç katıldığı bir canlı yayında ben yan yana geleceğiz zannediyordum ama camın arkasından telefonla konuştuk dedi. Böyle olduğunu bilmiyordum dedi. Teziç'in önemli bir anayasa hukuku profesörü olduğunu hesap edersek cezaevlerini ilk kez görmesi biraz tuhaf değil mi? Ben buna çok üzüldüm. Erdoğan Hoca asistanken çok parlak birisiydi. Anayasa profesörüdür. Cezaevlerinin durumunu bilmemesi çok acı, demek ki bir cahilleşme dönemindeyiz. Toptan cahilleşiyoruz. Bir anayasa profesörünün, asistanlığında faal bir aydınımızın ceza evlerini bilmemesi; hepten cahilleşiyoruz. Hem bilmiyor ve hem bilmiyor. Şimdi intikam varsa, görüştürmüyorlar. Erdoğan Hoca hiç bilmiyor, ceza evleri bir savcıya bağlıdır, savcı da başsavcıya ve adalet bakanına bağlıdır. Van'da başsavcı bu davayı açandır, bütün avukatları pkk militanı sayandır, Adalet Bakanı Çi-çek'tir. Onlar orada oldukları sürece, mafya reislerine tanınan imkanlar Yücel Hoca'ya ve Yok Başkanı'na tanınmıyor. Bunu bilmesi gerekiyordu. Bak, Gürkan Bey, İmam ve Hatip Tayyip Bey, Trakya'da hapiste iken,
322
Doğu Perinçek kardeşimiz ile ben Haymana Zındanı'nıdaydık. İmam ve Hatip Tayyip Bey'e, her ziyaretçi, odasına kadar gülebiliyor ve istediği kadar konuşuyordu. Güzel de, Hasan Celal Bey hapse girince özel odalar yapıldı, isteyen görüşüyordu. Biz, Doğu ve ben, haftada bir gün, kısa bir süre, ancak demir parmaklıkların arkasından ziyaretçi görebiliyorduk. Bu aydına duyulan kindir. Sabih Kanadoğlu'nu bu nedenle aradım, bütün bunlar, 12 Eylül'de başladı, diyordu ki, çok doğrudur. 12 Mart'ı saymazsak, asıl başlangıç 12 Eylül'dür. Ordu eliyle ülkenin karanlığa buğulusunun başlangıcıdır. Gürkan Bey, görmek derini görmektir. Hem göremiyoruz, hem gülemiyoruz. Necip Fazıl'ın eşi bile daha çok görüp gülüyordu..
Bu da nereden çıktı hocam? Bunlar Büyük Doğu'cu imişler, "ibda-c" de devamıdır. Sık sık Necip Fazıl'ı ziyaret ederlermiş, ayakkabılarını kapıya koyarlar, çıkarlar, biraz iş görüyorlarmış; Necip Fazıl'ın eşi, daha önce Necip Fazıl demiştim, düzeltiyorum, "gamlı sesli Abdullah'ım geldi" diye seviniyormuş; mizah seven bir hanımefendi olduğunu anlıyoruz. O zaman Tayyip Bey arkada duruyormuş; Necip Fazıl'ın eşi görebiliyordu ve tebessüm ediyordu, bunu da çıkarabiliyoruz. Şimdi ise ne görebiliyoruz, diktatör Kenan Evren bir parti kurdu, başına General Turgut Sunalp'ı getirdi, diktatoryanın başbakanı Amiral Bülent Ulusu da oradaydı, dikyatoryayı bunlara emanet etmeyi planlıyordu. Olmadı; sandık sayımı tutmadı. Öyle görünüyor, ama, yine de olmuştur, veb derini görüyorum. Çünkü, Tayyip Bey'e baktıkça, hep Sunalp'ı görüyorum, o da sık sık çam deviriyordu ve pek kabadayı idi. Anlamı olmayan sözlere bayılıyordu. Ulusu'ya bakınca da Abdullah Gül'ü buluyorum, sanki hık demiş burnundan düşmüş, devam ediyorlar; sanki Evren'in senaryosundayız. Belki de Hilmi Paşa'nın rahatlığı buradan kaynaklanıyor, emanet, emin ellerdedir. Bilemiyorum.
323
Bildiğim o diktatoryanın, bugünkünden daha özgür olduğudur, o zaman karikatür dahi vardı, Ulusu'yu hep baş örtüsü ile zenne çiziyorlardı. Gözümün önüne baş örtülü Gül geliyor. Çok hoşuma gidiyor; boş zamanlarda, gözümün önüne davet ediyorum ve pek gülüyorum. Ve Deccal'i de görüyorum. Bir Deccal var. Geziyor. Bütün çizgileri bozuyor. Bütün kabulleri yok ediyor. Deccal var, dolaşıyor. İnsan sanıyorlar, imam diyorlar, görüntüye aldanıyorlar, o, oligarşidir, görüntüsüne bakmamalı, oligarşi'dir. Oligarşi, kıran'dır. Kıran kırıyor. Ahlaksızlıktır ve herkes bir gecelik aşık oluyor. Efemer yaşıyorlar. Karanlıkta ve ancak kin ile yaşayabiliyor. Yaşadıkça dolaşıyor ve siliyorlar. Tek sevdikleri sürüdür. Sürü ile yattıkça mutlu oluyorlar. Bunun için matbuat ve ekran, sürü imal ediyor. Mamulleri, kendilerine benziyor. Sadece kendileriyle yatabiliyorlar. Bu yüzden homo-seksüalite kural'dır. Çizgileri kazınmış, kabulleri ezilmiş olan artık sürü'dür. İnsan, Kant'ın çok güzel söylediği üzere, insan, aklındaki design ile, görüyor. Deccal, bütün dizayn'ları siliyor; buna sürü imalatı diyoruz. Mamulatı kör'dür. Aydın Doğan, bir kör fabrikatörüdür. Genel yayın müdürleri, kör imalatında usta başıdırlar. Yök de buradadır.
Nasıl buradadır? Gürkan Bey, çok güzel, pek çok rektörümüz, başlarında Erdoğan Hocamız, Van'a gittiler. Yücel Aşkın için gösterilen destek son derece sevindiricidir. Ancak, bakın, üç üniversite öğrencisi çıkmadı, üç öğrenci gül verebilirdi. Vermediler. Üç öğrenci çıkmadı, çıkabilir ve domates atabilirdi. Atmadılar. Çünkü sürüdürler. Çürük domates atmayı sürülere bıraktılar. Şu üniversite öğretim üyelerinin haline bakın, hiç birinden ses çıkmıyor. Sürüdürler.
324
Belki çoğunun Van’da olanlardan haberi yoktur. Çünkü sürülerin haberi olmuyor. Sürpriz mi? Yazdım, Teziç'e de götürdüm, verdim. Bir, kışlayı bili yorum, savaşta bu ordu ile birlikte oldum, her kışla bugünkü üniversiteden daha özgürdür ve daha tartışmalıdır. İki, hapishaneleri bilirim, koğuşların maltası ve bir de bütün koğuşların açıldığı ana malta vardır, burada volta atarız. Her ana malta, bugünkü her üniversiteden daha üniversitedir. Orada dünyada olup bitenlerin hepsi tartışılır. Bunları yazdım ve Teziç'e verdim. Şimdi seksen adet sıfırın başındadır.
Ama çok "paper" çıkarıyoruz, diyor. Övünüyor. Buraya her girerken kapıdaki ismi okuyorsun, "duatepe" yazıyor. Şimdi Prag Büyükelçisi, Cenk Duatepe'dir. Aile buluşmaları olur, bazen söz biter, sonra fark ettim, tam bu anlarda ben "Cenk Dayın ne halde" diyordum. Cenk de "Ağabey doktora yazıyor" diyordu, Paris'te idi. Sonra aradan zaman geçiyor, aile toplantısı var, sessizlik var, sessizliği bozmak bana düşüyor, "Cenk, Aslan Dayı'n ne yapıyor", cevaben, "doktora yazıyor, Ağabey" geliyordu. Bir defasında baktım, yirmi yıl olmuş, canım sıkıldı, "Cenk doktora bitmedi mi hala" deyiverdim. Cenk, cevaben, "Ağabey, yanlış anladın, Dayı'm, Saint Germain'de doktora işi yapıyor, başkalarının doktorasını yazıyor" deyiverdi. Ben de Erdoğan Hoca'ya haber veriyorum, doktora yazma sanayii ülkemize de gelmiştir ve benimle gizli celse yaparsa, sanayii ve bazı adları verebilirim. Bizimkiler sömürge üniversitesidir; terfi etmek için yabancı dilde yazmak şarttır. Bazı çok değerli rektörlerimiz dahi bu utanç verici kuralda ısrar ediyorlar; gaflet içindeler, internet icat edildi, mertlik bozuldu, internetten, her dilde makale yazma sanayimiz de kurulmuştur. Kendi kendimizi aldatıyoruz. Bir tek yenilik var mı? Murat Bardakçı ve Turgut Özakman'dan baş¬ka tarihçi var mı? Bu kadar tarihçi var da, Ermeni Sorunu'nda bir tek yeni makale var mı, bir tek yeni tahlil var mı? Bunlar yoktur. Ancak mahkeme zabıtlarına göre kansını döven profesörler var.
325
On yedinci yüzyıl Osınanlısı'nda cerre çıkan softalar misali, ay boyu, oligarklardan para toplayanlar var. Para toplamaktan, maç anlatmaktan, varlıklı kasapların sağlıklı oğulları tipi ile televizyonlara çıkıp millicilere küfretmekten hocalığa zaman bulamayanlar var. Öyleyse yök, yok'tur.
Yök Yok mu? Bir ülkede Güler Sabancı rektör tayin ediyorsa, Rahmi Koç rektör seçiyorsa, üniversite öğretim üyelerinin rektörlerini seçmemeleri ayıptır; eskiden seçiyorlardı. Bu korkudan aklı durmuş 12 Eylül'ün icadıdır. Erdoğan Hoca'nın ilk işi, rektörlerin üniversitede seçilmesini istemek idi, yapmadı.
Rektörlerin öğretim üyeleri tarafından seçilmesini mi savunuyorsunuz? Eylülist diktatoryadan önceki durum budur. Yalnız burada her hangi bir illüzyona kapılmıyorum. Bugün seçim üniversitelere bırakılsa, yüzde seksen rektörler, tarikatlardan çıkar. Bunların pek çoğu da fethullahçıdır..
Peki neden? Doğrusu budur. Tarikatçılık ise 12 Eylül'ün yoludur. Biz, üniversitelerde asistan seçme özgürlüğüne sahip değildik. Güvenlik tahkikatı vardı, bu nedenle, üniversiteleri tarikatçılarla doldurdular. Bu da Ordu'nun tercihlerine uygundu, bakın, çok yakında, ailesinde bir töb-der üyesi, öğretmen olduğu için bir astsubay öğrenciyi tard ettiler. Töb-der tarih oldu ve hala korkusu sürüyor. Bu nedenle ancak "bulaşmamış" olanları asistan alıyorduk, alabilmek için, akademik kariyere yatkınlığına hiç bakamıyorduk. Yeter ki tarikatçı olmasın, dolayıyla, tarikatçı olmayanların da çoğu bilime yatkın değildi. Değildir. Ancak bu var olduğu için bu günkü yola mahkum değiliz. Çözümü var; Kemal Paşa döneminde, otuzlu yıllarda bir kez denendi, "kemalist üniversite reformu" olarak biliyoruz, bir kanun çıkarıldı ve üniversite kapatıldı ve on gün sonra tekrar açıldı. Onlar dışarıda kaldılar. Eylülist yol çare değildir. Üniversiteleri, toptan, bir kez kapatıp yeniden açmak gerekiyor.
326
Kuşkusuz yeniden açarken, sabancı, koç, has, okan hepsini ve hepsini kamulaştırmak durumundayız. Bu "açtım-kapattım" operasyonunda ise, mevcut "hocalar" içinden üçte ikisini, camilere atamak yerindedir. Bekir Coşkun, umum cami imamlarını, müsteşar ve genel müdür yaptıkları için camilerde imam-hoca kıtlığı olduğuna işaret ediyordu. Böylece bir kıtlığı dahi telafi etmiş oluyoruz; Robert College Rektörü Ayşe Hanım'ı, Bebek Camii'nde "hoca" düşünebiliyorum. Pek güzel, türbanını takar, matematiğini anlatır ve sonra yakın lokantalara; pek güzel, tayyibi islamda dudak boyamak, düşük bel, açık göbek usuldendir. Bir tek türban yeterlidir; böylece camilerde, istatistik ve bahusus iktisat ve matematik dersleri de başlamış ola çaktır. Bir gün bunun yapılacağını biliyorum. Tek sorun, üniversiteleri özgürleştirmektir. Biz, Kenan Evren diktatoryasına karşı çıkardığımız "aydın belgesi" içinde, bir eş güdüm kurulu olarak yök'ü koruduk. Ama hiçbir işe yaramamıştır ve sadece bir eylülist alet olarak kalmıştır. Erdoğan llo ca'dan çok umutluyduk, hiçbir işe yaramadığını görüyoruz. Artık yÖk, yok olmalıdır.
Peki Hocam, konuşmamızın sonuna geldik, Şemdinli'yi saymazsak iki sorum kaldı, kısaca cevap verir misiniz, birincisi, Harold Pinter ile ilgili, Pinter Nobel alınca hepsi övündüler, başta Yalçın Doğan, sonra siz söylediniz, yazdıklarının dışında şeyler çıkınca biraz sustular. Ne demelerini bekliyordunuz, ben, belgelerle konuşuyorum. Yalçın Doğan, "sıkılmıyor". Orada kavga var, Strausz-Hupe, Pinter'i kovuyor, Pinter önce Nazlı Ilıcak'ın üzerine yürüyor. Amerikan Büyükelçisi Strausz-Hupe, "olur, demokrasilerde tartışma olur" deyince, Harold, "not if you've got an electric fire hooked to your genitals", penisine elektrik kablosu bağlanmışsa hangi tartışmadan söz ediyorsunuz, diye çıkışıyor. Nazlı, her zamanki nazhlığındadır, Harold'a, "biz buralıyız, sen gideceksin, yine bir oyun yazacaksın, para kazanacaksın" demeden de geri kalmıyor. Harold ise hemen Nazlı'nın üzerine bir hamle yapıp, "that is an insult and was meant an insult and I throw it back" yollu, bağırıyor; hakaret ediyorsun, bilerek yapıyorsun, hakaretini yüzüne fırlatıyorum, demektir.
327
"Sakallı gazeteci” kayıtlarda, Yalçın Doğan böyle, "a bearded journalist" olarak geçiyor, zavallı övünmeye kalkmasa hatırlamayacaktım. Sıkılmadan bunları ve bulunanların hiç birisini hatırlamadığını yazıyordu... Amerikan Büyükelçisi'nin, Arthur'un konuşmasından sonra konuklardan konuşmalarını istiyor ki, Erdal İnönü dahi Yalçm'dan dürüst ve cesur davranıyor, Miller'e, "size katılmamak elimden gelmiyor" diyor; belki de Erdal İnönü Tarihi'nin en cesur sahifesidir. Sıra Yalçın Doğan'a geliyor, yazarken utanıyorum, kayıtlarda, "he chose simply to rub his hands together" geçmektedir, ellerini oğuşturmuş ve demek ki Aydın Doğan'ın kulu olmaya dünden razı imiş, bunu da anladık, sadece hem Arthur'e ve hem de StrauszHupe'ye teşekkür ediyor. Bu sakallı gazeteciye ise her zaman tutkulu Pinter şaşırıyor, Arthur'e, "sen konuşurken bana hep tasvip ettiği işaretini gönderiyordu", demektedir. Umursamıyorlar mı? Umursuyorlar, ama, artık umursadıkları biz değiliz. Kafkaesque bir metamorfozdan geçmişler, hem cinslerini umursuyorlar, Kafka ise, hem yeni hemcinslerini ve hem de bunların, l umursama organlarını yitirmiş yaratıklar olduklarını anlatıyor. Hava Alanı'na doğru yol alırken Harold, mutluluktan uçuyordu, bu emekçi çocuğu emekçi, Amerikan Büyükelçiği'nden kovulan yazar olduğu için kendi kendisiyle iftihar ediyordu.
Önemli mi? Gürkan Bey Dostum, bir ders veriyoruz, bırakılırsa , "yalan tarih" yazacaklar, önlüyoruz. Strausz-Hupe önemlidir, yaşlı profesör kampanya direktörü idi, benim bilgilerime göre, izliyorduk, Özal yerine yeni bir başbakan arıyordu. Seksenli yıllardır, Mehmet Barlas'ın evinde Bedrettin Dalan ile buluştuğu haberlerini alıyorduk, Bedrettin Bey hayattadır. Tarihe doğru not düşmek zorundayız. Asıl önemlisi, Strausz-Hupe, basında kadrolaşma peşinde idi; Hasan Cemal, ilk başarısıdır. Hasan Cemal'i, soldan soyup Amerikan çizgisine yatıran Strausz-Hupe oldu. Hasan, o zaman yakını Ufuk Güldemir'i sağladı ve Yasemin Congar, ise Güldemir'in çok yakınıydı, ilk hasat bunlardır. Yirmi yıllık bir tarihten söz ediyorum.
328
Devamı? Semih İdiz, kimin keşfidir, bilemiyorum. Ancak Amerikancılık'ta Hasan Cemal'i, İsraelcilik'te Yalım Eralp'i, Barzanicilik'te İlnur Cevik'i geride bırakıyor. Ve Sedat Ergin'i kutluyorum, İdiz'e, Milliyet'in her sayfasını açan odur. Yazmakta olduğumuz basın tarihinde yeri sağlamdır. Burada duruyorum ve tekrar tekrar kutluyorum.
Terim'i geçiyor muyuz.. K. Aksu'nun damadıdır. Futbol bilmez, bildiği kadarını da anlatamaz; aynı şebekedendir ve hem "ak", hem "su" ve hem de terim'i var, ak-istler bol para veriyor. Ağar ile ilişkisi, Şemdinli'den "müdürüm, sos.." diyen polis müdürünkini andırıyor. Diğer yandan, futbolcuların çoğu tarikattandır, hem sabetayist hem fethullahçı, klüp başkanları tit'tendir, inşaat ve tekstil ve turizm, demek istiyorum. Tit sektörü mafya ile iç içedir. Hepsi bu kadar.. Sabetayist-tarikatçı olmayanın takıma alınması zordur. İsim vermiyorum, yazdıklarım kitaplardadır.
Şemdinli'ye Geliyoruz... Susurluk nire Şemdinli nire? Aydın Doğan matbuatı, Şemdinli'de patlayan bombalardan hareketle, Jandarma Umum Komutanlığı'nı pasifize etmeyi ve bir zamanlar genelkurmay başkanı olması için davulzurna çaldıkları Yaşar Paşa'nın, şimdi "millici" sayıp, yolunu kesmeyi denediler. Yine yanıldılar.
Neden? Susurluk'ta cesetler ve dolayısıyla ipuçları vardı "beyin" ya da "merkez" aranıyordu. Bulamadılar. Burada hem Jandarma Komutanlığı ve hem de Kara Kuvvetleri, başında, "biz varız" dediler. Dolayısıyla , Tayyip Erdoğan, bizim Murat Yetkin'i bir daha yanılttı, "sonuna kadar" gidecekti, patinaj oldu.
Kim kimi yanılttı..? Murat benim arkadaşımdır.
329
Peki "biz varız" demek ne anlama geliyor? Artık teoremlerimiz genel kabul görüyor. a-Musul alınmazsa Diyar-bekir verilir, b- Hem Musul ve hem Diyarbekir bölge adlarıdırlar, c-Musul'da Kürdo-Jüdaik devletsi organizmadan sonra, Diyarbekir, daha çok, iskeleye bağlanan halatı kopmuş mavnadır, hareket ediyor, kopuyor ve kayıyor, d- Kara Ordusu ve Jandarma Umum Komutanlığı "izin vermeyiz" demektedir. Şemdinli işte budur.
Peki? Kuvvet Komutanları'nın bu refleksini anlamak isabetlidir. Ancak bu yolun başarı sağlayacağını sanmıyorum. Hatta en çok başarılı olduğu halde hedeften o ölçüde uzaklaşma ihtimali var; yeni teoremi böyle formüle ediyoruz. Çünkü, artık ülke bütünlüğüne yönelik "tehdit" yer değiştirmiş durumdadır, şiddet'in merkezi Musul'a kaymış haldedir. Görüyoruz. Artık Diyarbekir'i avuç içindeki sabun saymak zorundayız, sıkıştırılırsa sıçrar, uzağa düşme ihtimali var. Anlıyorum, amma, yol olarak görmüyorum.
Çözüm yok mu, Hocam? Hayır, her zaman var, "Edirne'nin İstirdatı" önümüzdedir. Çalışılmasını öneriyorum.
Teşekkür ederim, son sözleriniz varsa.. Ne yazık çok, özetleyebilirim. Bir; arkadaşımdır, yine Murat'a dönebilirim. Tayyip Bey, bitmiştir, "çözüm" görmeye çalışmak, gazetecilik açısından çok tehlikeli görünüyor. Bitirebilir. Burada gazetecilik veya tahlil göremiyorum, zaman ve kağıt israfına benziyor. Gazeteci mi? Cheney'in danışmanı Libby yargı önündedir, "neo-con" imiş, bu kadar mı? Amerika'da yayınlanan Counter Punch Dergisi'ni tavsiye ediyorum, 3 Kasım 2005 sayısında, Profesör James Petras'ın yazısı var. Buradan öğreniyoruz, İrving Lewis Libby bir Yahudi olup, "Wolfowitz, Elliot Abrams, Douglas Feith, Sagan, Cohen, Rubin, Pollack, Chertoff, Fleisher, Kristol, Marc Grossman, Shumsky", hepsi birlikteler, sionist Likud Partisi’nin “zionism linked with the right wing Likud Party of Israel", Amerikan kolu’durlar 330
Bunlar bir parti'dirler; bunu okuyoruz. Güzel, demek gazetecilik de tükenmek üzeredir. İki sorumuz, çıkıyor, demek ki, Işık Tarikatı'nın İhlas Holding'i, üzerinde ayrıca durmamız gerekiyor ve şimdi başında Albay Hilmi Işık'ın damadı Enver Ören bulunuyor, kendisine danışman olarak sionist Grossman'ı seçiyor. Nokta. İkincisi, Wolfowitz'in de, Şaron'un fazla sionist olduğu için ayrıldığı Likud Partisi'nden olduğunu öğreniyoruz. Bu da güzel, buraya gelince kimlerle konuşuyordu, hangi evde toplanıyorlardı; gazetecilik sormayı gerektirmektedir. Yoksa... İkinci son-sözüme geliyorum. Aşk da bilim de ayrıntıdadır, hep söylüyorum. Rahmi Bey'i yakalamışlar, biz tekne sefası yapıyor, sanıyorduk, Avustralya denizinde, teknesinde aşırı silah olduğu için Rahmi Koç'u göz altına almışlar. Bunu, bununla birlikte, bir de küçük ayrıntıyı yakaladık, kaptanı, "eski bir İsrael askeri" olup adı Yasef Catalan imiş, çok hoş, Koç, Katalanya'lı, seferad bir Yahudi ile iş tutuyormuş, ayrıntı müthiş görünüyor. Acaba mossad'tan mı, acaba askeri bir sefer mi; yerim yok, soruları burada bırakıyorum. Üçüncü son-sözüm, bir rastlantı üzerinedir, tam bröveden Atatürk resmi çıkarılırken Mustafa Koç'un Londra'da mumya Atatürk'ü daha yakışıklı yaptığını öğreniverdik. Kul matbuat bunu bir koç bayramı haline getirdi, sevindik. Amma bayramlık fotoğrafta, yanlarında, hala hazırol vaziyetinde İbrahim Fırtına vardı, ne arıyor? Daha düne kadar Hava Kuvvetleri Komutanı idi ve o sırada, sık sık, uçağa binip Tel Aviv'e sürdüğünü takip ediyorduk. Şimdi öğreniyoruz, Koç ile golf arkadaşı imişler; çok hoş, halkımızın ordusunun komutanları oligarklarla devamlı golf arkadaşlığı yapıyormuş, daha halkçı gerekçeler bekliyorum. Bir de uçak parası ile oteli kimin ödediğini, Kemal Tahir Türkçesi ile, müthiş merak ediyorum.
331
Son sözümün sonuncusu şudur; Geçen Pazar, Hürriyet'te, fevziye mektepleri ile ilgili yeni bir kitabın reklamı vardı, tam sayfa idi, okudum, kestim ve bir de arkasına baktım. Tam sayfa Ahmet Altan ile karşılaştım, ne yapayım, itiraf ediyorum, edemedim, ilk cümleparagrafı okuyuverdim. Aktarıyorum, "hepimiz, içimizdeki o sırrını elevermeyen esrarın peşindeyiz." iyi oldu okudum, çok çok güldüm, "esrar" sözcüğünün "sır" sözcüğünün çoğulu olduğunu bilmeyen bir yazarla yüz yüze geliverdim. "... o sırrını ele vermeyen sırların peşindeyiz", deme "bab-ı ali kapısından geçiyoruz" demekle özdeştir. Bu da, Ahmet Altan, Ertuğrul Özkök'ün büyük keşfidir. Tarihe not düşüyoruz.
332
YEDİNCİ BÖLÜM
SEMİTİK DAMARLARIMIZ İran devlet başkanı Ahmedinecat'ın önce İslam Konferansı Örgütü'nde ardından da ülkesinde yaptığı bir takım açıklamalar çok tartışma yarattı. İkinci dünya savaşının sonuçlarını tartışmaya açmaya davet etti Ahmedinecat ve dedi ki "İkinci dünya savaşında böyle bir Yahudi soykırımı olmamıştır, bir an için olduğunu farz etsek bile, o zaman neden Filistinlileri topraklarından ediyor, madem Yahudiler Avrupa'dan sökülüp atılmışlar Avrupa devletleri toprak versin" dedi ve kızılca kıyamet de koptu. Ahmedinecat'ın bu değerlendirmesini nasıl karşılıyorsunuz? Efendim, İran Devlet Başkanı Ahmedinecat'ın Yahudilerle ilgili bir soykırım olmadığı iddiasına bütünüyle katılmam mümkün değil; ancak böyle bir soykırımın olmadığını ileri süren çok ciddi Yahudi yazarlar da var. Dolayısıyla Ahmedinecat bu dünyada o kadar yalnız bir düşünceyi ileri sürmüyor. Şunu söyleyebiliyoruz, var ve abartılmıştır. Hatta kutsandığını biliyoruz. Hitler'in yaptıkları, semitizm'i ve bu yolla da siyonizmi güçlendirdi; semitik ve siyonist politikaların üzerine bir şal örttü. Semitizm ve siyonizm şimdi "untouchable" haldedir.
Ne demek? Bu sözcüğün, Amerikan İngilizcesi'nde iki anlamı var; untouchable, birisi, Hindistan'daki kutsal inektir, dokunulmuyor.
333
İkincisi, otuzlu yıllar Amerika'sında mafya babası'dır ve yine dokunulannyor. Siyonistler, yaparlar ve birisi işaret ederse, "vay, seni gidi seni, anti-semit" yaygaraları başlıyor. Gizleniyor.
Kimden?
Hitler öncesinde daha özgürdük. Yahudi'ye "yahudi" denebiliyordu, şimdi denmiyor. Sis perdesi var. Yah.... derseniz, biber bombası fışkırtıyorlar...
Hocam ama bu biberler sizi pek etkilemiyor anlaşılan.. Yendik. Bunu da kazandık. Ama izin verirseniz, Ahmedinecat ile başlayan sorunuza devam etmek istiyorum, bunun, bir de bizimle ilgili bir tarafı var; ikinci dünya savaşı sırasında ve hemen öncesinde Almanya'da Hitler'in şansölye olmasından itibaren Yahudilere karşı toplama, kamplara gönderme, politikası vardı. Alelıtlak yahudilere uygulanıyordu, jenosit tarifi buradan çıkıyor, bu tarife göre, bizim Ermeniler'e ve Kürtler'e yaptığımız jenosit değildir. Çünkü "iyi ermenikötü ermeni" veya "iyi kürt-kötü kurt" ayrımı yapıyoruz. Demek ki bir tek Kürt veya Ermeni'yi ayırıyorsak, çok ayırdık, jeneosit yoktur. Hitler döneminde böyle bir ayrım olmadı. Gerçekleştirilenlere bakarak Almanya'nın bütünüyle ve her zaman antisemitik ve antisiyonist olduğunu düşünmek çok yanlış olur. Çok yanlıştır ve bu nedenle de tarihimizi yanlış okuyoruz. Çünkü yirminci yüz yılın başında Almanya, semitizmin ve siyonizmin bayrağını elinde tutuyordu. Kayzer Wilhem, sadece İstanbul'a gelmedi, Kudüs'e de gitti. Hem Sultan Hamid ve hem Jön Türkler, Kayzer'i stratejik müttefik ve kurtarıcı sayıyordu. Bunun anlamı, hem Hamid ve hem de Jön Türk dönemlerinde, Türkiye, siyonizme meylediyordu..
Abdülhamit derken nasıl formüle ediyorsunuz bunu? Kitaplarınızda Abdülhamit'in siyonizme çoğu zaman karşı geldiğini yazıyorsunuz. Hayır tam tersi. Yarın dergisiyle yaptığımız mülakatta "bütün islami düşünce Abdülhamit'i anti-semitik gösterir" dedim. Hiç alakası yok. Filistin'de Yahudilerin yerleşme tarihi Abdülhamit'in dönemidir.
334
İsrael’in kurucuları, Osmanlı toprağı Filistin’e, en çok Hamid ve Jön Türk iktidarlarında yerleştiler. Kesin rakam yok, 1882-1903 düneminde, 20 binle 30 bin arası Yahudi Osmanlı toprağı Filistin'e göç etmiş...1904-1914'de 40 bin, asıl kurucular bunlardır.
Ben Gurion kimdir? İsrail'in kuruluşunu ilan eden ilk başbakandır. Kimin zamanında Filistin'e gitmiştir? Rusya topraklarından ve Abdülhamit zamanındadır. Jabotinsky de önemli bir siyonisttir, bu da Abdülhamit zamanında Rusya'dan kalkıp oraya gitmiştir. Jabotinsky'i yeni kitaplarımda bulacaklar, Sion Katır Birliği'ni kurmuş ve Gelibolu'da Türkler'e karşı savaştırmıştır. Gürkan Dostum, bu Hitler'in hediyesidir, bakın benden başka kimse yazamaz, Osmanlı toprağı Filistin Yahudileri'nden, itibari olarak Mısır'da kurulan bir "Sion Katır Birliği", Gelibolu'da, milli kahramanlarımızın karşısında cephe tuttular, bunu yazamazsınız. Yazarsanız, "anti-semitik" olursunuz. Korktukları için olabilir, kahramanlarımız, ne kadar kahraman olurlarsa olsunlar, korkarlar. Söyleyemiyorlar. Dürüst tarih yazma özgürlüğümüz kalmadı. Yamuk tarih yazanlar, İbrani asıllılardır. Demek ki, İsrail'in kuruluşunun temelleri Sultan Abdülhamit zamanında atılmıştır. Sultan Abdülhamit bunu istiyor muydu? Hayır, sanmıyorum. Benim demin söylediğim noktalarla ilgilidir. Alman ittifakı kesinlikle o kapıyı açmıştır. Şimdi Amerikan ittifakı, Barzani ittifakı da aynıdır. Sultan Hamid-Jön Türk döneminde Osmanlı Filistin'inine yerleştiler. Recep Tayyip-Hilmi Özkök döneminde, şimdilerde, taksit taksit, Anadolu'ya yerleşiyorlar. Taksit taksit alıyorlar.
Orgeneral Hilmi Özkök neden...? Tarih yazıyoruz, tarih böyle yazılacaktır. Ülke bütünlüğünü, vatan topraklarını tehdit eden bir durum varsa, görevli genel kurmay başkanını ihmal edemeyiz. İhmal edersek saygısızlık etmiş oluruz, yapmayız. 335
Aslında sadece"Hilmi Özkök Dönemi" dememiz daha doğru olurdu, demiyoruz. Ve buradan devam ediyoruz, o tarihte, anti-siyonist politika izleyen İngiltere'nin, İsraeloğullarına, "home" olarak, yurt olarak, teklif ettiği yer Uganda'dır. Demek ki oraya dışarıdan geldiler bu doğrudur. İsrail devletini kuranlar Filistin'de doğmadılar, Filistinli değildiler, o toprakların çocukları değildiler. Hem Sultan Abdülhamit'in uzun hükümdarlığı döneminde, hem İttihat-Terakki döneminde, hem de ondan sonraki hemen izleyen dönemde gittiler, kurdular. Dolayısıyla İsrail; devletini dışarıdan gelenler Osmanlı topraklarında kurdular. Ahmedinecat bunu kastediyorsa, bu doğrudur.
Peki " Avrupa'dan sökülüp geldiklerine göre Avrupa devletleri topraklarından versin" teorisine nasıl bakıyorsunuz? Ben bunu söylemiyorum, ama Ahmedinecat bunu söylüyorsa o aynı zamanda benim fikrimdir. Şimdi yazıyorum, "gizli tarih" yazarken de bunu yazıyorum, 1947'de Truman Doktrini oldu. Amerika Türkiye'ye geldi. Bu, bu demektir.
Marshall Yardımı! Evet Marshall Yardımı, ilk okullar, süt tozunu öğrendiler, Amerikan tarımcılarının satamadıkları cheddar peynirini tattılar. Daha önce Missuri Donanması gelmişti, nasıl geldiği, Tezler'de var, Truman Doktrini izledi ve Türkiye, Amerikan himayesine girdi, bir tür manda olduk. 1947 yılındadır. 1948 yılında ise Truman, İngiltere'nin muhalefetine rağmen, İsrael Devleti'ni ilan etti. Türkiye'yi himaye etti ve İsrael'de devlet kurdu. Türkiye'ye yardım ve İsrael'e devlet; bunların ikisi bir karakol oluyorlar. Bugün aynı yerdeyiz. İsrael'i yaşatmak, Amerika'yı yerleştirmek için, "Büyük Orta Doğu" ortaya çıkıyor. Truman Doktrini-Marshall Planı'mn devamıdır. "Recep Tayyip-Hilmi Özkök Dönemi" demek zorundayız. Ahmedinecat, sözcükleri ve cümleleri kendisine aittir, bunu görüyorsa, sadece "bravo" diyebiliriz.
336
Artık, bölgemizi özgürleştirmek, Amerika'yı atmak demektir. Bu, İsrael'i çıkarmakla mümkündür. C’est simple. Barzani eklemlenmektedir.
Ahmedinecat'ın bu çıkışları Amerika'nın İran'a olası saldırı konusunda elini güçlendirmiyor mu? Gerekçe vermiyor mu daha doğrusu? Bunları yüreksizlerin ve işbirlikçilerin itirazı olarak görüyorum. Eğer, "seni yiyeceğim" diyorsa, gerekçesi vardır ve hiç de önemli olmadığını gördük. Şimdi ortaya çıktı, Irak'taki bütün gerekçeler yanlıştı; ne oldu, "affedersiniz" mi dediler, işgal bütün acımasızlığıyla gidiyor. Ahmedinecat bunu söylese de söylemese de yapacaksa yapar, yapmayacaksa yapmaz. Yaparsa da sonucuna katlanır. Yorgun Irak'ta dahi katlanmaktadır. Münih'i de gerekçe vermemek için verdiler. Bana göre Türkiye Genel Kurmay Başkanı Ahmedinecat'ın sözlerini not etmelidir, Giysisini beğenmiyoruz, sakalını beğenmiyoruz, küçümsüyoruz ama Amerika'ya eşit düzeyde hitap edebiliyor, "al adamlarını buradan, git diyebiliyor" diyor. Ama Türkiye Genel Kurmay Başkanı, "peşmergelerle savaşamayız, peşmergelerle savaşmak Amerika ile savaşmaktır" diyebilmektedir. Amerika ile savaşmak günah mı? Böyle diyorsak, seksen yıllık discours'umuzu, Arapları ve İranileri küçümseyen dilimizi, tartışmaya açmak zorundayız. Dünyanın şamar oğlanı olduk. Övünmeyi hiç bırakmıyoruz. Bakın, Gürkan Dostum, bir avuç baas'lı, bir avuç sünni, Bush'un tahtını sallıyor, kravatsız, traşsız, çok zaman taraksız, Ahmedinecat, "adamlarını da al git" çağırıyor, bizim Kara Kuvvetleri komutanımız, Amerika'daki muadillerinden madalya alıyor. Ne yaptı, nasıl hak etti, bu nedir, neden alıyor, neden reddetmiyor, eşitler arasında madalya oluyor mu? Bir de sürekli övünüyoruz. Neyimiz var, Tarkan mı, Yaşar Kemal mi? Tarkan'da onlardan, Paris sokaklarında tümen tümen var. Pigalle'e yakın geziyorlar. Yaşar Kemal'i de artık turşu markası sanıyorlar... 337
Neye yarayacak? Yarın emekli olacak, kuş uçmaz kervan geçmez ve çok iyi korunan bir askeri lojmanda oturacak, ne yapacak bu madalyayı, belki torunları gelirse, pek geleceğini de sanmıyorum, çocuk o kadar koruma barajını aşarken sıkılır, gelirse, belki bu madalyalarla oynar. İyi olması lazım, renkli olması lazım; mümkünse pilli olmalıdır, Gürkan Dostum, Şimdi sorma sırası bendedir. Bu Amerikalılar henüz pilli madalya keşfetmediler mi? Sonra bana niye vermiyorlar, şimdi öğreniyoruz, yazmak günah mı, Nixon'un ayağını kaydıran gazeteci Yahudi çıktı, "watergate" skandalını patlatmıştı, Clinton'u rezil eden de Yahudi idi, ilerde yazabilirim, Kennedy'i düşüren parmağı çıkarabiliriz, Nixon paralize olmuştu, Nixon'un Yahudileri hiç sevmediği kayıtlıdır, Kissinger ile denge tuttuğunu anlıyoruz, Kissinger sadece dışişleri bakanı değil, de facto başkan idi ve yahudi'dir, işte bu zamanda biz Kıbrıs'ı aldık, ben gazi oldum, bana neden vermiyorlar? Yaşar Paşa gazi değil ki... Amerikalılar hala pilli madalya icat etmediler ve hala bana bir madalya vermediler.... Askerin kafasının karışık olduğunu düşündüğüm bir konu da "kimlik tartışmaları" Türkiyelilik mi, yoksa Türklük mü? 1926'nın en kritik tartışmalarından bir tanesiydi bu. Özellikle bazı Kürt gruplar Mustafa Kemal'in 1920'de yaptığı konuşmalara atfen "bu parlamentoyu biz Türk ve Kürt kardeşlerim beraber kuruyoruz" şeklindeki açıklamalarını öne sürüyorlar ancak göz ardı ettikleri bir şey var, 1930'larda, Mustafa Kemal'in Türk milletine gönderme yaptığı çok sayıda açıklaması, değerlendirmesi var. Bir defa artık bu noktaya geldik. Türkiye Cumhuriyeti çöküyor. Çöktüğü zaman da daha soran ve tartışan olmak zorundayız ve dolayısıyla, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'nin her sözünü bir hadis kabul edemeyiz. Senin de söylediğin gibi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin birbirini naks eden pek çok sözü vardır. Kurtuluş savaşının ilk belgelerinde bu savaşın hilafetin ve saltanatın esaretten kurtulması için ya¬pıldığına dair yüzlerce hitabe bulabiliyoruz.
338
Aynı Mustafa Kemal Paşa Hazretleri, saltanatı ve hilafeti, yıkmıştır. Demek ki, Nutuk’tan her nabza şerbet bulabiliyoruz. İmam ve hatip Tayyip Hey de o nutuktan kendine uygun sözler buluyor. Ahkam kesiyor, demek istiyoruz.
Peki bu kimlik tartışması için ne diyeceksiniz? Efendim, bu Süleyman Bey'in siyasi lügatimize soktuğu cümle ile "abesle iştigaldir" Bunlar çözülmüştür. Kuyuya atılmış taş mesabesinde dahi görünmüyor..
Nasıl çözülmüştür? Efendim. Bunu özel sohbetlerimizde size de söyledim. Ben Fransa'ya sürgüne gittiğimde Başbakan Eduard Baladour'du. Paris'te Fransızlar'la sohbetlerimizde, Baladour için "Ermeni" derdik. Anlamazlardı, "hayır, Türk" derlerdi. Bu ara not ediyoruz, Frenkler, On Dördüncü yüzyıldan beri bize "Türk" dediler, biz bize "Türk" demeyi, yirminci yüzyılın başında öğrendik. Ne tesadüf, kendimize "Türk" demeyi, bize, Leon Cahun ve Herman Vambery adlı iki Yahudi öğrettiler. Bir Fransız'a göre, Bir Osmanlı, bir Türk'tür ve Baladour da Türk'tür. Ayrıca Ermeni'dir. Burası "Kürdiye" olsa biz hepimiz "Kürt" oluruz. İrecep İrdogan mı, öküzün altında buzağı arıyor. Biz Washington'da iken, Temren, Devrim'i Du Pont Plaza'ya götürürdü, bebekti, Amerikalılar yaklaşırdı, çok yakında anlattığı için, hatırladım, sorduklarında, "we are turkish" dediğinde hemen soruyorlardı, "what Türk, Irish Türk, Italian Türk", nasıl Türk, ayriş türk, italyan türk? Demek ki, önce devletin adıyla söyleniyor, Fransız, Amerikan ve Türk; arkasından da basklı, brötan, kurt, türk, ermeni... Deveciyan Fransız'dır, ama " Ermeni asıllı Fransız". Şarkıcı Haled çok iyi bir çocuktu, Fransızlara'a çok kızardı, dışarda bana "Fransız diyorsunuz, övünüyorsunuz içerde, Cezayirli..." Bunun için daha ağır sözler var. Çok terbiyeli Zidan, Zeyneldin, Fransız'dır. Demek ki İrecep İrdogan, Kürtleri gıdıklamaktadır. Çok zayıflamış hissediyor kendisini, sinirleri de bozuk. Tabanını yitirmiş, Kürtleri gıdıklamak istiyor ve daha daha daha müslüman olmaya çalışıyor. Toprağı kaymış..
339
Gürkan Dostum, şimdi eğri oturup, doğru konuşmanın zamanıdır: Son yirmi otuz yılda gelişen mücadelede İslamcıların hiçbir katkısı yoktur, Kürtlerin de katkısı olmamıştır. Çok açık. Ne söylüyorlar. Bu ülkede "Kürt vardır" diye bir Kürt mü hapse girdi? İsmail Beşikçi girdi, Yalçın Küçük girdi, Behice Boran girdi. Türkiye İşçi Partisi'nin Dördüncü Büyük Kongresi'nde, 1970 yılının sonudur, ben oradaydım, "Türkiye'de Kürt Halkı vardır" kararı çıktı. On beş yıla mahkum oldu, Parti, kapatıldı. Kürt idiyseler, neredeydiler. Korkaklar!!! (Bağırıyor) Şimdi Amerika onlardan, Hasan Cemal yanlarında, Avrupa Birliği yanlarında, Semih İdiz önlerinde, alt-üst oynuyorlar. Hepsini biliyorum, bir tanesi bunların Kürt türküsü söylemediler, Bilgesu söyledi. Mardin'de Kürtçe türkü söylediği için gözaltına alınmıştır. Basın özgürlüğü imiş, şu imiş, bu imiş, Öcalan ile mülakat yaptım, Toplumsal Kurtuluş'ta yayınlayacağız, Kürt "yiğitler" ile teker teker konuştum, yazı işleri müdürü bir Kürt olsun, dedim, duyan kaçtı, duyan kaçtı ve hele birisi var, "olur olur, şimdi bir paket sigara alayım,geliiim, hemencik evrakı doldururum" dedi, adı Mustafa'dır, avukattır, soyadını vermiyorum, sonra Berlin'den çıktı. Berlin'e sigara aramaya gitmiş... O zaman İsmail Beşikçi'nin arkasında idiler ve şimdi Soli Özel'i çağırıyorlar. Bunlar mı kimlik peşindeler. Kimlik için önce yürek gerekmektedir. Öcalan mülakatının yayınlandığı Toplumsal Kurtuluş'un yazı işleri müdürü de Türk'tür. Bu ders Kürtler'e yeter; bir de bizim türümüz Türkler var. Bunları, ellerim kelepçeli götürüldüğüm dgm'lerde de söyledim. "Değerli Yargıç, Turgut Beyefendi, Kürtler, benim gibi Türkler olduğu için bu topraklarda birlikte yaşayacaklar" diyordum. Beş taş oynamıyoruz. Ne yaptığımızı biliyoruz. Hele İrecep İrdoğan'a gelince, ondan da emin değilim, ama biliyorsa, sadece "ümmet meselesi" biliyordur, sanmıyorum, "millet meselesi" hiç bilmemektedir. Ağzını kapaması yerindedir.. Gürkan Dostumuz, şu Türkiye'nin haline bakın, iki yüzlü, altı bomboş bir memleket, olduk. Sol parti kuruyoruz, içinde solcu yok. Sol parti kuracaklar, kırk yıldır, bu ülkede sol dernekler var, konferanslar var, partiler var, hiç birinde yoklar, şimdi sol parti kuracaklarmış, gülüyoruz.
340
Bunların solla ne ilgileri var, hiç karakol gördüler mi, hiç hücre tanıdılar mı, hiç hapis yattılar mı; peki nasıl solcu olurlar? Sonra kuruyorlar, neden Elif Şafak yok, Elif Şafak’sız sol parti nasıl olur, hem Ermeni uzmanı, hem roman yazıyor, başında türban yok, bileziğinde "Allah" var, üstelik izmirli, üstelik Aydın Doğan'a gelin oldu, Eyüp'lerinin birisiyle evlendirdik, sabırlıdır, yakında ayrılırlar, çilingir misali bir kız, her kapıyı açıyor, Derya Sazak'm kapısını da açmıştır, Amerika'da hoca, Aydın Doğan'da gelin, bunsuz sol mu olur, bütün konferanslarda var, adı üstelik "Elif, New York'ta çok "Elif var, soyadı "Şafak", neden "Tan" değil, bu memlekette çok yükselir... Bence, Ahmet Türk Dostumuz yol açtı, Parti'sine bir hanım "eş-başkan" buldu, Aydın Doğangillerden Eyüp izin verirse, bu sol Parti'ye "eş" olarak ben Elifi öneriyorum. Üstelik de Şafak'tır. Gürkan Dostum, Zekeriya Temizel, Maliye eski bakanı, ama asıl mesleği maliye müfettişi, Abant'taki kağıtları tetkik etmiş, sol parti toplantısı yapıyorlarmış, ama, maliye müfettişi, müfettiş misali bakmış, bir yerde "ab tarafından finanse ediliyor" notunu görünce... Şunlara bakın, sol parti deyup Abant'ta eğleniyorlar ve parayı Brüksel'den alıyorlar... Bana göre Zekeriya Dostumuz, bu nedenle çekilmiştir. Derya Sazak, neden çekildi bilemiyorum; yerlerine Elif Kızı almak isabetlidir. Sol parti kuracaklar solcu değil. Kürt meselesinde konuşanlar, bu işte hiç olmamışlar. Ermeni Konferansçılar'dan birisini Türk dışişleri, "para ile konferans veriyor" yollu deşifre etti. İçlerinde Ermeniliği bileni yoktur, şimdiye kadar Ermeni sorunu üzerinde kalem oynatan yoktur, böyle bir mesele olduğunu da bilmiyorlardı. Mehmet Ali Aybar, bel kemikleri yok, derdi. Dipleri de yoktur. O kadar öyle ki Allah'lı bilezikli Elifi bile ihmal ediyorlar... Parti mi, konferans mı, imza mı, artık bunlar travesti mesleğidir. Kapuda, portmantoda "vesti" var, dizi dizi, "giysi" demektir, giyiyorlar, çıkıyorlar. Aslı, transvesti'dirler... Ciddiyet planına geçecek olursak, odtü'de bizim komi Satılmış kadar kendilerini bilmiyorlar, öğrenciler, "satılmış rektör, satılmış rektör..." diye bağırırken, "yapamam yapamam" yollu kıvranıyordu, bu dürüstlügü hep hatırlıyorum ve hep anlatıyorum, "Satılmış" olup, çok mu zor Satılmış olmaları, "yapamam" demiyorlar... Tayin edilmişler. 341
DİSK'in genel başkanı Süleyman Çelebi Başbakanla polemiğe giren ve hakkında soruşturma açılan Mustafa Koç için gerekirse Ankara'ya yürürüz dedi. Bugüne kadar yürünecek hiçbir şey yok muydu? Hayır efendim, oligarşinin sendikasıdır. Bugün devlet ya da aynı anlamda oligarşi istese bir tek yetkili sendikası kalmaz, bitirdiler Disk'i. Bunlar Disk'in cenazesiyle idare ediyorlar. Onlar oligarşinin ve devletin merhametindedirler, o olmazsa maaşlarını bile alamazlar. Dereyi görmeden paçayı sıvadılar. Tüsiad'a yaranma imkanını kaçırdılar. Fındıkçı Zapsu'nun "yumuşattığını" öğrendik. Hem Ankara başsavcısı, hem de disk havada kaldılar...
Yeni Harman'daki bir söyleşimizde "önemli olan Kandil Dağı'ndaki silahı susturmak değil yönünü çevirmektir. Türkiye Apo'yu bir şekilde kullanmalıdır" demiştiniz. Ardından Ertuğ-rul Özkök de yazdı, MİT' ten bir üst düzey yetkilinin gidip Abdullah Öcalan'la görüştüğü ve bu görüşmede Abdullah Öca-an'ın 1999'daki savunmasında da söylediği "demokratik cumhuriyetin ne demek olduğunu Apo'dan sorduğunu biliyoruz. Bunun üzerine o güne kadar Apo'nun avukatlarına giriş izni verilmezken izin verilmeye başlanmış. Abdullah Öcalan nasıl kullanılabilir? Şurada ve şu zamanda yeni kitaplarım için çalışırken kartlarıma bakıyorum, Lazarev'den yıllar önce çıkartmış olduğum bir kart var; po suşestvu, turyetskoe pravitel'stvo vo vremya
pervoy mirovoy voinı sredu vojdey turetskih kurdov ne imelo ni odnogo deystvitel'no vernogo soyuznika", harika! Lazarev, Sovyetler Birliği'nden en ciddi kürdolog idi, "Kurdiy Vopros" adlı çalışması özellikle değerlidir. Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1915 diyebiliriz,
Türkiye Kürtleri arasında Türkiye'nin gerçek müttefiki bir tek kürt lider yoktu, demektedir ve çok doğrudur. Bugün de yoktur. Parlamento'da ise hiç yoktur; sorunuzun ce¬vabına böyle başlamamız isabetlidir.
342
Bu yıldan, 1915, doksan yıl geçmiş, hala aynı yerdeyiz. Atını vuran kovboylar diyarındayız. Birinci nokta, budur. Türkiye İşçi Partisi ve sonra ben, bunu, tersine çevirmeye çalışıyoruz. İkinci nokta biraz içimiz yanarak, Yaşar Paşa hazretleri Amerika'ya niye gitti? Bununla ilgili çok büyük spekülasyonlar var.
Nedir o spekülasyonlar? Türk devleti son 3-4 ay içinde yeni bir doktrine ulaştı, vahim bir doktrine ulaştı; bu spekülasyon değil vakı'a'dır. Türk Devleti, Barzani liderliğinde bağımsız bir Kürt Devleti kurulmasını, büyük gönül rahatlığı ile, kabul etmiştir. Washington, bunu çok istiyordu ve son üç-dört ay içinde istediğini almış ve çok rahatlamış görünüyor. Bunun çok büyük işaretleri var, saymayacağım. Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilen diplomat Osman Korutürk'ün siyası mülakatı, son derece safiyane, bir dua idi ve bunu da açığa vuruyordu. Amma, 21 Mart tarihli Milliyet'te Sami Kohen, Rice'ın, Türk-ABD ilişkilerini "son derece önemli stratejik ortaklık" olarak tarif ettiğini yazdı. "Stratejik Ortaklık" sözü muz türüdür, lezzeti ağza göre değişiyor, "ilişki" oluyor, "münasebet" sayılıyor ve şimdi birden bire hem "ortaklık" oldu ve hem de otuz üçüncü dereceye çıktı ki, üstü yoktur. Çünkü, Ankara, Kürdo-Jüdaik Devleti, kabul etti. Ölümünü kabul eden bir hastaya benziyor. Kumasını kucaklayan yaşlı Kürt kadını hatırlatıyor. Artık İsrael daha sağlam ellerdedir. Burada spekülasyon görmüyorum, Yaşar Paşa'nın Washington ziyareti, madalya, Washington'da Likut'un karargahı Enterprise Institu-te'de kapalı görüşmesi, talihsizdir, iç politika ile ilgili değildir, burada spekülasyon yok. Washington, bu yeni karardan emin olmak istiyor. Çünkü Yaşar Paşa Hazretleri, bir süre önce, "Hükümet'in Irak politikası yok" demişti, bu ne demektir, bu araştırılıyor. Hilmi Paşa Hazretleri çoktan kabul etmişti..
343
Barzani'yi mi hocam? Tabi,tabi.
Peki Barzani gerçekten toprak istemez mi? O noktaya geleceğiz. Hilmi Paşa Hazretleri çok yakın bir tarihte "eskiden peşmergeydi şimdi devlet başkanıdır" dedi. Hilmi Paşa Hazretleri Barzani'yi çoktan devlet başkanı olarak kabul etti. Bunu anlıyoruz. Hal bu olunca, tam bu sırada, rüşvet veriyorlar Yaşar Paşa'ya...
Madalyayı mı kastediyorsunuz? Evet ama Yaşar Paşa bu ülkenin değerli bir komutanıdır, bu madalyayı nezaketen kabul ettiğini düşünebiliriz. Bunlara aldıracağını sanmıyorum. Kaldı ki, Yaşar Paşa Hazretleri ile ilgili olarak, internette bir yazı okudum, yakın zamanlarda, akrabalarının soyadları arasında bir de "yanç" var, Anne'min annesinin soyadı "sabuni", Teşkilat-ı Mahsusa'dan babasınınki ise "yanç" idi, chp ve belediye başkanı olan Dayı'm da Orhan Yanç idi. Demek ailesi bizim oralara kadar gidiyor, bunlara aldıracağını sanmıyorum. Hilmi Paşa Hazretlerinin "eskiden peşmergeydi şimdi başkan" demesine gelince, kendi tarihimizle ve kendi doktrinimizle tezaddır. Hilmi Paşa Hazretleri'nin tarihimizi ve doktrini geçersiz yaptığını tespit etmemiz yerindedir. Ülkeyi, doktrinsiz bırakıyorlar..
Neden ve Nasıl? Çok eskiden beri, bizim doktrinimiz şuydu; Mustafa Barzani ve Mesut Barzani'nin peşmerge başı olmasında bir sakınca yok, amma velakin başkan olurlarsa bir siyasi organizma olursa o zaman bölünürüz. Bütün doktrin budur. Şimdiye kadar Suriye, İran, Türkiye devlet yöneticileri hep bu doktrini sahiplendiler. Bir çok müşahide göre, 1937 Sadabat Paktı da buna dayanıyordu. Hilmi Paşa Hazretleri, bu nazariyeden inhiraf etmiştir. Görüyorsunuz, aslında Erdoğan'ı önemsemiyorum. Çok daha önceden bunun için o koltuğa oturtulduğunu not etmiştim. Önemli olan Erkan-ı Harbiye Reisi olarak Hilmi Paşa Hazretleri'nin doktrin değiştirmesidir. Peki Yaşar Paşa Hazretleri; işte mesele budur.
344
Ne demek hocam? Şöyle: “peş” bizim peşkir’deki sözcüktür, "pişaver" sözcüğünde de var, biz "peşkir" diyoruz,, "peş", Kırmanci ve Farisi, "ön" demektir, "merge, Kırmanci, "ölen" ve ikisi birden, ölmek üzere öne çıkan, anlamındadır. "Peşkir" de önü tutan, anlamına geliyor ve Barzani'nin, ölmek için öne çıkanların başı olmasında sakınca yoktu. Şimdi Hilmi Paşa Hazretleri, tersini söylüyor, "başkan" olmasında mahzur yoktur, demektedir. Bunu söylemek Hilmi Paşa Hazretleri'ne nasip olmuştur. T. Erdoğan'ın bunu anladığını sanmıyorum. A. Gül, "daha iyidir", demektedir. Üye Paksüt, haddini aşarak, teyit etmektedir. Bu ise, en kibar sözcükle tarihi bilmemektedir. Yazık, hariciye mesleği tarihi bil¬meyenlerin eline kalmıştır, kurmay okullarında kürsüler ise, önceleri, Aydınlar Ocağı'nın ve şimdi de bilgisiz "uluslararası ilişkiler" profesörü kızların tekelindedir. Gürkan Dostum, şu kitabın yazarı, E.J. Edmonds, içinde komisyonun fotoğrafı da var, Musul Komisyonu'nda vardı, bakın, "Kurds, Turks and Arabs" kitabında Sevre'in 64 üncü maddesini yazıyor. Daha önceki maddede, Kürtler'e otonomi vaadi ile, Kürtler'in, Türkiye Kürdleri'nin, bu bağımsızlığı devlet lehine reddedebileceğini not ediyor. Oldular, Sevr'e göre otonomiyi red ile bağımsız devlet oldular, Edmonds yazıyor ve 64 üncü madde şöyle devam ediyor: "If and when such renunciation takes place, no objection will be raised by
the principal Allied Powers to the voluntary adhesion to such an independent Kurdish State of the Kurds inhabiting that part of Kurdistan which has hitherto been included in the Mosul Wilayet." İşte Sevr'in 64 üncü maddesi budur.
Okuyucularımız için açar mısınız? Bakın, Gürkan Dostum, "Kuzey Irak" yok, ve benim ısrarla işaret ettiğim üzre, "The Mosul Wilayat" var. İkincisi, bir "Kurd...tan" tarif ediyor, kusura bakmayın, hiç yasa değişmedi, bir varmış bir yokmuş, ben her söyleyişimde beş yıl hapis alıyordum. Bu nedenle bu sözcüğü, "Kurd...tan" artık söyleyemiyorum. Devam edebilir miyim, 345
Buyrun Hocam.. Peki "utanmaz" diyebilir miyim? Şimdi drink mi hrant mı bir çocuk buldular, pamukları vardı, Radikal, "düşünce özgürlüğü nerede" deyu sekiz sütun bağırıyor. Nerde idiniz, bir gün mahkemede, dgm'de, iddianame okunduğunda, sevindim, çocuklar misali ellerimi çırptım, "bakın bakın, değerli yargıç, kürd...tan sömürge değildir, demişim, bakın bakın..", neredeyse sevinçten zıplıyordum, "sömürge değildir" diyordum ve iddianamede var, beş yıl istiyorlar, ters bir cümlecik monte ettiklerini sanıyordum, bu kez etmemişler. Sonra aklım başıma geldi," Değerli Yargıç, aptalım ama o kadar da aptal değilim, Beşikçi, 'sömürgedir'
diyor, beş yıl veriyorsunuz, ben 'değildir" diyorum, şimdi bana da beş yıl vereceksiniz, biliyorum, aptalım aptal olmasına ama o kadar değil"; ve hemen verdiler. Peki bu drink-
pamuk özgürlükçüleri, o zaman nerede idiler, mahkumiyetlerimi gazeteler yazdılar, şimdi "sayın" diyene hüküm kesiyorlar. Bir kez bana da beş yıl kesiyorlardı, "sayın Türkeş katildir-sayın Ecevit hırsızdır" tekerlemesinden dolayı "sayın" sözcüğünden tiksindiğimi, hiç kullanmadığımı söyledim de, inandılar. Bir beş yıl eksik verdiler. Bunların, drink ve pamuk hiç aklından çıkmıyor. Bunlara avucumun içinde ne var deseniz, "pamuk" diyorlar, pamuk pamuk akıllarına geliyor. Peki, Gürkan Dostum, şimdi "utanmaz" diyebilir miyim?
Kime? Kendime. Bunların bir kısmıyla bir zamanlar beraber olduğum için kendimden utanıyorum. Devam ediyorum. Edmonds, Musul Komisyonu'nda çalışmıştı ve hem bir bütün Kurd...stan'dan söz ediyor ve hem de Sevr'in bir birleşik kap formüle ettiğini hatırlatıyor; bir parçada devlet olursa, diğer parçalar ile birleşir. As simple as this; diplomasi okumuşlar, "inşallah ve maşallah" ile idare ediyorlar. Burada asıl sorunuza dönüyoruz. İşte Abdullah Öcalan meselesi burada ortaya çıkmaktadır. İşte 4 Temmuz 2004-Çuval Giydirme, tam bu sırada tekrar hatırlanmaktadır.
346
Sezar’ın hakkını Sezar’a ve Özkök’ün hakkını Ertuğrul’a vermemiz yerindedir. Ertuğrul Özkök, Hürriyet’te, çok mühim bir iş yaptı…
Ne yaptı? Musul'da bizim özel kuvvetler'in, Amerika'ya kendisini bildirerek iş yaptığını öğrendik. Senin elin benim cebimde, böyle oynanmış, sonra Amerikalı Albay, düdük çalmış, "oyun bitti", başta özel kuvvetler'den Aydın Binbaşı olmak üzere, Musul'daki özel kuvvetleri, kelepçeledi ve başlarına çuval geçirdi. Hürriyet, bütün tanıklarıyla bunu ortaya çıkardı, teşekkür borçluyuz. Türk yüksek komutanları, Amerika'nın, Musul'dan, özel kuvvetleri çıkartmasını kabul etti. Bakın, akp demiyorum, bana göre bir kıymet-i harbiyeleri yoktur.
Şimdi Öcalan meselesine gelebilir miyiz? Evet. Aslında, buna "Öcalan Meselesi" demek doğru değildir. Bana Bekaa'ya neden gittin, diyenler oluyor. Ne yapacaktım, gaflet varsa, ben de mi katılacaktım, izin mi alacaktım? Biz bunları, Bekaa'da, Öcalan ile konuştuk. Beş taş oynamıyoruz. Mesele şudur. Bir, Musul'u verirlerse Diyarbekir'i tutmak mümkün değildir. İki, iş Kandil'de silahlan susturmak değil, yönünü değiştirmektir. Öcalan Meselesi, işte buradadır ve bu Ankara'nın kabul ettiği Kürdo-Jüdaik Devlet'e karşı doktrindir. Şimdi taraftar kazandığını görüyoruz.
Bir ara soru, bunun için mi Aydın binbaşıyı kelepçelediler.. Gürkan Bey dostum bilir misin, kelepçede bileğin ne olur? Ben yapmazdım benim yazgıdaşlarım "gardiyan bileğim koptu şu kelepçeyi aç", derlerdi, aslında jandarma takardı. Demek Binbaşı Aydın'ın kelepçesini bilerek sıkmışlar. Biz biliriz, yaşadık bunu, bilerek sıkanlar oluyordu. Kemiklerin gider. Genç çocuklar "çavuş gardiyan şunu aç" derlerdi. Aydın Binbaşı da dememiş, var gazetede resmi, "gösteriyorum kelepçemi, neler yaptılar bana" diyor. 347
Bu devlet bizi de çok kelepçeledi. Biz de Aydın Binbaşı misali "şu kelepçemi gevşetin" demedik. Onurumuz vardı. Bilek kemiğimize dayandılar.. Beni kelepçeleyenlerin hep Amerika olduğuna inandım. Beni kelepçeleyenler, Aydın Binbaşı'yı kelepçeleyenlerdir. Bize hep Amerikan malı kelepçe taktılar, tık tık, sıkılabiliyorlar. Onun için biz Yeni Harmanda tarih yazıyoruz. Demek ki Hilmi Paşa hazretlerinin zamanında Musul'daki özel kuvvetler başlarına çuval geçirilerek kovuldular. Niye ben Özel Kuvvetlerden bahsediyorum, ne demektir Özel Kuvvetler? Özel Kuvvetler sadece TC sınırları içinde solcu ve Kürtleri mi avlayacaklar? Özel Kuvvetler orada olmak durumundadır. Bunun için kuruldular. Bakın, şu resmi görüyor musunuz..
Tuğgeneral Kenan Çoygun. Kenan Çoygun, Kıbrıs'taki Özel Kuvvetler Komutanı, bir gün ölüm ilanı çıktı, ama hiç haber yok, kendi kendime, "aaa... Hürriyet'teki mitçiler uyuyorlar" dedim, zavallılar, Kenan Paşa'yı bile bilmiyorlar. Her halde Nur Batur'a kızmışlardır, hemen birinci sayfa haberler başladı. "Efsane" dediler, bir de ben yazsam, pek çok solcuyu hapse attı, daha fazlasını yaptı, despot idi ve bu yüzden 1974 yılından sonra Kıbrıs'a gidemedi. Ama özel kuvvetler komutanı idi. Güzel, Fatin Rüştü Zorlu'yu astık, ama, Kıbrıs'ta özel kuvvetleri kurandır. Kıbrıs'ta vardı. 1922 yılında, Musul'da da Özdemir kod adlı özel kuvvet vardı. Kurmay mekteplerinde okutulmadığı anlaşılıyor, ben yazarım.
Kime? Yeni kuşaklara yazıyorum. Bir yanlış anlama var, bana sözlü olarak da soruyorlar, hayır, bütün bunları, Hilmi Paşa Hazretleri'ne, Yaşar Paşa Hazretleri'ne yazmıyorum, söylemiyorum. 348
Biz şunu söylüyoruz; şu anda yapılacak iş, orada, Amerikalı himayesinde, Amerikan mandasında, Kürdo-judaik devletin kurulmasını zorlaştırmaktır. Ben, anti-Amerikan mücadelenin merkezinin Musul olduğunu ilan ediyorsam, bunu, Türkiye soluna söylüyorum, Hilmi Paşa Hazretleri'ne hitap etmiyorum.
Hocam hangi sol? Olmayan sola hitap ediyorum. Her yeni dönem bir sol'dur. Eskisini yitirdik, yenisini çıkaracağımız için, hükmü yoktur.
Tamamen yok mu sayıyorsunuz? Mümkün mü? Hayır. Türkiye İşçi Partisi, Tkp değildi. Şimdi de altmış sonrası sol olmayacaktır. Ancak bu birikimi toptan red anlamında değildir. Gürkan Dostumuz, size, bir Komintern Belgesi okuyabilir miyim? B.Ferdi'nin 23 Şubat 1926 tarihli konuşmasıdır ve "B.Ferdi", Şefik Hüsnü'nün adlarından birisidir. "Dolayısıyla, İngiliz emperyalizmiyle Türk milliyetçiliği arasında çıkabilecek silahlı bir
çatışma karşısında devrimci proletaryanın tutumunu saptamak, son derece acil bir görevdir. Musul meselesini devrimci proleterya nasıl değerlendirmektedir ve bu konuda Türkiye'nin işçi ve köylülerine nasıl bir tutum salık vermektedir? Her şeyden önce, bugün bir sınır meselesinden çıkabilecek bir savaşın haklılığı konusunu açıklığa kavuşturmak gerekiyor." "...çıkacak her hangi bir çatışmanın Türkiye ve İngiltere ile sınırlı kalmaması olasılığı büyüktür. Bu durumda genel bir savaşın çıkması kaçınılmaz olur. Böyle bir durumda, mevcut emperyalistlerin çıkar çatışmasının nereye varabileceğinin üzerinde fazla durmaksızın, Sovyetler Birliği'nin ve tüm Doğu halklarının Türkiye'nin safında yer alacağını rahatlıkla söyleyebiliriz."
Demek ki, Sovyetler'in desteği görünüyordu. Peki, Türkiye Komünist Hareketi'nin kurucusu Şefik Hüsnü, Ankara'nın muhtemel tavrı hakkında ne bekliyordu? Şunları da okuyoruz; "Peki, bu durumda kemalistlerin tutumu ne olacaktır?
349
Büyük bir olasılıkla onlar, direnişi, ilişkileri tamamen kesme ve savaş ilanı noktasına kadar vardırmayacaklardır." Öyleyse aynı noktadadırlar ve aynı noktadayız. Sol, biter biter yeniden doğmaktadır. Toprağı ve kökü var. Diğerleri havadadırlar. Bakın, kimle karşı karşı otururlarsa, sadece "pkk" konuşuyorlar. Şimd, de cia başkanından birkaç "pkk-başı başı" istediler..
Çok ilginç hocam, kim o zaman, PKK'nın lider kadrolarından mı? Türkiye'nin altını üstüne getirdiler, bir cia başkanı geldi, içişleri-dı-şişleri bakanları konuşmadı, Tayyip Erdoğan konuştu. Böyle devlet olur mu? Ama şimdiye kadar satış konuşuyordu, bu kez sipariş verdiğini sanıyoruz. Cia başkanından hemen önce mit'e Mehmet Eymür gitmişti..
Tam o noktaya gelmişken, Mehmet Eymür'ün MİT'e gitmesiyle CİA başkanının gelmesini ortak bir operasyon çerçevesinde mi değerlendiriyorsunuz? Efendim, pek "ortak operasyon" diyemeyiz, ama Mehmet Eymür, adını en çok, 1995 seçimlerinden hemen önce, bozulan bir operasyon nedeniyle hatırlıyoruz... Çiller, seçim şansını artırmak için, seçimden bir hafta önce, Suriye'den, mümkünse bir kafeste, Öcalan'ın getirilmesini istiyordu. Şimdi Tayyip Bey de aynı sevdaya yakalanmış görünüyor, Öcalan burada, "bir kaç baş" olabilir... O zaman Sönmez Koksal, mit müsteşarı idi, bu tehlikeli operasyonu kabul etti, Şenkal Atasagun operasyonlar dairesi başkanı idi, imzaladı, Mehmet Eymür, operasyon şefi oldu..
Ve size sızdırdılar... Belki başkalarında da.. Kim? O konuya girmek istemiyorum. Sanıyorum, "devlet politikası" idi. Çiller hariç kimse uygun görmüyordu.
350
Şimdi, sipariş üzre, Eymür’ün uzmanlığına başvurulmuş olması mümkündür...
Evet ama bir de örtülü ödenek davasıyla yansıyan Abdullah Çatlı ve ekibi vardı. Abdullah Çatlı ve ekibi daha sonra, bu 1995 projesidir. Diğeri, 1996'dır. Eymür, Atasagun ekibinin sızdırdığına hep inandı ve husumet duydu.
Eymür mü? Evet. Çünkü büyük kahraman olacaktı; belki de müsteşarlığı bekliyordu. Bunlar üçlü idiler, Hiram Abas, Eymür ve Atasagun; Hiram öldürüldü, Eymür tasfiye edildi ve müsteşarlık, en hazırlıksız olan Atasagun'a kaldı. Eymür, bunu, hiçbir zaman hazmedemedi. Şimdi yeni bir müsteşar var.
Emre Taner. Yeni müsteşar Eymür'den bu operasyonu dinlemek istemiştir.
Şifreler çözüldü. Tabi. Ne işi var? Ertuğrul'a da bu bilgi verilmiştir. İlginç konuk! Zaten Mehmet Eymür Washington'a gittiğinde Mit'e cephe almadı ve sadece Atasagun'u yıprattı.
Peki hocam, Orhan Pamuk konusu bu ay çok tartışıldı. Fakat İlber Ortaylı hocanın ilginç bir açıklaması oldu. Orhan Pamuk için "o tarihi bilmez" dedi ama Avrupa'nın da çok hoşuna giden açıklamalar yapıyor Orhan Pamuk bir yandan? Şimdi küçük de olsa sevindirici işaretlerimiz de oluyor. Meclis Komisyonunda arazilerin yabancılara satışı konusu Milli Savunma Bakanlığını temsilen ve adını vermeyen bir Albayımız, çok ilginç ve değerli açıklamalarda bulundu. Bu yasa ile "yakında Hakkari elimizden çıkar" dediler. Gap'ta, arazinin başkasının adına alındığını da eklediler. Sizinle sohbetlerimizde hep bunu konuşuyorduk. Artık kimin eli kimin cebinde bilmiyoruz, Tüpraş'ı, "Koç aldı" diyoruz. 351
Öyle mi? Demir-Çelik yerli sermayede kaldı; deniyor. Bilemiyoruz.Hep söylüyoruz, İsrael, Urla bölgesini kendi adlarına almayacak kadar akıllıdırlar. Adamları var. Pamuk meselesine de artık "adamları" açısından bakmalıyız. Gürkan Dostum, izin verir misiniz, ben size bir cezaevi hali anlatayım... Cezaevinde zaman başkadır, ben kendim buldum, sanıyordum, sonra mektuplarında okudum, Nazım Hikmet de yakalamış, görüş haftada birdir, iki haftada bir olsa, zaman daha hızlı akar. Çok gariptir. Doğrudur. Pratik zaman bir ritm'dir. Birisi hasta olunca yazılır, belki bir ve belki iki sene sonra hastahaneye giderler. Öyle olmuş, kolunda, yara varmış, iki yıl sonra sıra gelmiş, gitmiş, gelmiş, bir kolu eksik; kesmişler. Bir daha yazmış, bir yıl geçmiş, gitmiş, gelmiş, bir ayağı eksikmiş, kangren olduğu için kesmişler. Bir daha, gitmiş gelmiş, kalan kolu da kalmamış, kesmişler. Zaman geçmiş, bir yazı da yazılmış, hastahane sırası gelince uyanık gardiyan anlamış, "anladiim" demiş, "ulan sen taksit taksit kaçisin"... Şimdi ben de böyle uyanık bekçiler arıyorum. Ülke topraklarını taksit taksit götürüyorlar. Böyüklerin habarları olmuyor. Şimdi Orhan Pamuk'a geldiğimizde; ben Londra'da Paris'te olduğum zaman, çok meraklı olduğum için, o ülkelerin parlamento tartışmalarını izlerim. Bazen televizyonda canlı yayınla verirlerdi, kaçırmazdım. Londra'da çok hoş bir Lord vardı, yıllar önce, Lordlar Kamarası'nda konuşmuş ve bir tarif vermişti; "a dog lover is a dog who is in love with a dog" diyordu. Bir köpeksever, bir köpeğe aşık olmuş, bir köpektir. Çok güzel, ben de artık, "a pamuk lover is a pamuk who is in love with a pamuk" diyorum. "Bir pamuksever bir pamuk ile yatağa girmek isteyen bir pamuktur", hepsi bu kadar. Artık bunların hepsi pamuk'turlar. Pamuklar pamuk'a aşıktırlar. Pamuksever Doğan Hızlan, son linç denemesinden sonra, birlikte yemek yiyenleri ilan etti. Malum kimseler, eskiden bunlara "mahutlar" veya "müsecceller" deniyordu. Drinkçiler, Ermeni Konferansçılar...
352
Linç Denemesi mi dediniz? Evet. Bir "Ali Kemal Vaka'ı", deneme safhasında kalmış görünüypr. Çok üzücüdür. Aydın veya maydın, düşünür veya miişiiniir, ya/ar veya ma/ar, kendisini nasıl bu hale düşürüyor; nefret ediyorlar. Yazık yazık, kaç koruma? Ben sonradan haberdar oldum.
Nasıl sonradan? Mersin'de konferans veriyordum. Beş saat sürdü, sabah gazete okumamıştım, bir tek kimse de sormadı. Şimdi durum şudur, ben yazmasını bilmediğini yazdım. Çok acemice Yahudi tarihi çıkarıyordu, Beyaz Kale'de Yahudi "Hazar Devleti" var. Yeni Hayat'ta, Kabala ve İbn-i Arabi var. Kırmızı'da, devletin ortağı olan Yahudiler'e, 1600'lü yıllarda kıyam ile Kira Ester'in parçalanması var. Edebiyat yoktur. Türkçe ve yazmasını bilmemektedir. İlber Hocam da şimdi tarih bilmiyor ve gevezelik var, demektedir. Bizim müslümanlanmız, Kabala, tasavvuf olarak sunulduğu için, anlayamasalar da alıyorlardı, Şebeke'den sonra artık almıyorlar, Konya, anti-pamuk flamalar açtı. Pamuk, "konyalılar okumasın, koreliler var" deyince ipler tümden koptu. İpi kopmuş görünüyor. Üzerimize yığılan sömürge'dir. Ve artık Pamuk hiç önemli değildir.
Peki ne önemli? Bakın, Profesör İlber Ortaylı, şu anda şeyh-ül müverrihin mertebesindedir, başta tarihçimizdir. "Tarih bilmez, gevezelik yazar" diyor; Top Kapı'da yabancı prensesleri karşılarsa haber oluyor, ama şimdi hiç ses çıkmıyor. Küçük bir haber Milliyet'te var, ama, İlber Hoca Milliyet'in yazarıdır, bu kadar da yapmasalar çok çok ayıp olurdu. Gürkan Dostum, sizin yanılgınız buradadır, siz bunları hala gazete sanıyorsunuz. Bunlar en kötü parti gazetesinden daha partizandırlar. Bakın, Amerika'da çok önemli iki eleştiri dergisi, Pamuk ile ilgili çok ağır yazılar çıkardılar. Yazmazlar. Çünkü sömürgecidirler ve bir avuç kompradorları var. Gürkan Dostum, bu Pamuk Meselesi kabak tadı verdi. Ben aynı planda başka bir konudan bahsedebilir miyim? 353
Peki, buyrun. Bakın, Tayyip Bey, "mehmetçik Muhammedin küçüğüdür" dedi, ne oldu? Kimse sesini çıkardı mı, doğru mu, bu ülkede üniversite yok mu? Kemal Paşa Hazretleri'nin en önemli kurumu, Dil-Tarih ve Coğrafya'dır, dilini seven bir tek kimse yok mu? Hakkı Devrim mi? Kendisi, kızı ve belki torunu, Aydın Doğan'dan maaş alıyor, Aydın Doğan, Hilton'u alıyor, Star'ı alıyor ve Dış Bank'ı kim alıyor, bunu pek bilmiyoruz, bu ne korkudur? Hakkı Devrim'i özellikle anıyorum, Türkçe meraklısı ve bileni olduğu iddiasındadır. Peki, "atma recep, din kardaşıyız" neden diyemiyor; Aydın Doğan, Hilton'u, Star'ı alamaz, Dış Bank'ı kim aldı, sorarlar ve sonunda Hakkı Devrim, kızı ve sülalesi maaşından olur, hepsi budur. Üniversite yok mu, üniversiteler yasasına göre, halkı bilgilendirmedeki yanlış olanı düzeltmek, üniversite öğretim üyelerin sorumluluğudur; yok mu, bir tek, dürüst, dilini ve ülkesini seven profesör kalmadı mı? Atma Hatip, din kardaşıyız. Atmam imam, din kardaşıyız. Bir; bizde "Muhammed" adı yoktur. Ne zamandan beri yoktur; bizde, Birinci Mehmed var ve beşinci Mehmed var. Bizde sultanlar, Muhammed değil, Mehmed'tir. Tayyip Bey, önce, burada uydurmaktadır. İki, "annecik" deriz, "anneciğim" diyoruz, "Küçük Anne" mi demek istiyoruz, ikinci uydurmayı kaydetmiş oluyoruz. Üçüncüsüne gelince, dilimiz denince, Deny'ye bakarız, ilk baskısı 1920 yılındadır, Gramaire de La Lanque Turque-Dialecte Osmanlı, mükemmeldir. Hem eski karakterde var, hem de "petit Osman" dedikten sonra, "c'est le nom que donnet les historiens turcs a Osman, fondateur de l'Empire" ekleniyor; peki Osmanlı İmparatorluğu'nun kurucusuna Osmanlı tarihçileri, "Osmancık" diyorlarsa, bu gerçekten "Küçük Osman" mı demek oluyor, büyüğü var mı? Hayır, Deny, buradaki "cik" veya "çek" ekinin, "sevdiceğim" anlamında olduğunu açıkça yazıyor ve "terme de caresse" anlamında olduğunda ise hiç kuşku bırakmıyor. Buradaki "-cik" ve "-çek" şefkat ve sevgi anlatmaktadır. "Mehmetçik" de Küçük Muhammed veya Küçük Mehmet anlamında değil, "Mehmetimiz" veya "Sevdiceğim Mehmet" demektir. Hepsi bu kadar. Bir bilgisiz konuştukça konuşuyor. Hiç kimse "atma recep, din kardaşıyız" demiyor. 354
Buna obscurantisme diyoruz.. İşte Orta Çağ'a dönüş budur. Bütün matbuat ve bütün ekranlar, bitmez tükenmez para hırslarıyla, sonsuz tamahkarlıklanyla bağlanmışlar. Pamuk'a gelince, bize, zorla kakmak istiyorlar. Artık deşifre edilmiştir. Yalnız yanlış anlaşılmak istemem, hiç kimsenin ceza almasını iste miyorum. Hapis insan tabiatına aykırıdır. Hiç kimse linç edilmemelidir. Ve çürük domates ile yumurta yeterlidir ve medenidir. Avrupai'dir, demek istiyorum. Gerçi Avrupa'da bu işi pasta ile yapıyorlar, anm, biz yoksul bir ülkeyiz. Avrupa, tarımcılarımızın belini kırdı. Domates ve yumurta ucuzladı, bol bol atılabilir; hiç sakınca görmüyorum.
Hasan Cemal yeni kitabında ortalığı taradı. Daha da ilginci Cumhuriyet'! doğrudan hedef aldı. Burada Hasan Cemal'e Doğan grubundan muazzam bir destek geldi. Doğan grubu başta olmak üzere medyamızın bu Cumhuriyet ilgisine ne diyeceksiniz? Bir itirafçıdır. Bütün hücumları kendi kendinedir. Kendinden nefret ediyor, bunu anladım. Kime ne söylediyse, kendi kendisini hedef almaktadır. İtirafçı kimdir; ölümle yargılanandır, itirafa başlar. Sonra hücresine döner, düşünür, kurtulmam, der, tekrar dilekçe verir, tekrar itiraf eder ve böyle devam eder. Sonra polisi de bıktırır, Hasan budur. Bakın, Gürkan Dostum, Uluç Gürkan ile birlikte, Devrim Gazetesi'nde, Doğan Avcıoğlu'nun yardımcısı idiler, Avcıoğlu, ihtilal yapmak istiyordu. 9 Mart 1971 tarihinde yenildiler. Kaya Hasan, 1970 yılında, Avcıoğlu'nun yardımcısı olarak bana geldiğinde, o zaman odtü'de hoca idim, adını böyle söylemişti, ben de "Kıbrıslı mısın" dediğimi hatırlıyorum. Demek, "juntacı" deyip kötülerken, hedefi kendisidir.
355
Gürkan Dostum, Doğan tutuklanınca, o baskı döneminde, Uluç'un ve Hasan'ın ellerinden ben tuttum, Kemal Bisalman'ın dergisinde ça lışıyordu, her hafta buluşurduk, yazılarını birlikte yazardık, sonra Anka'da ve sonra Cumhuriyet'te beraber olduk. Ne kendisinden ne de ölümüne kadar gizli gizli ziyaret ettiği Doğan kanalıyla, biz Doğan ile her şeyi konuşurduk, bunların imasını bile duymadım...
Gizli Gizli ne demek? Geceleri Necla'dan ve gündüzleri İlhan Selçuk'tan korkardı. Doğan, İlhan'ı görmek istemezdi, Doğan veya Gülseli, "Hasan, öğleyin geldi, bir duble içti, gitti" derlerdi. Bu yazdıklarını o zaman aklından bile geçirmediğinden eminim..
Avcıoğlu ne derdi? Doğan çok kibardır. Ayrıca hem Uluç'a ve hem Hasan'a toz kondurmazdı. Nazmiye'nin Uluç'u ve Necla'nın Hasan'ı ezdiğini düşünürdü. "Hasan'ı tanımasam, Cumhuriyet, cia'in eline geçti, diyeceğim" diyordu. Bu sözü, sanıyorum, beni kaynak göstererek, Emin Karaca'nın "Cumhuriyet" kitabında var. internet'te de yayılıyor. Bu Hasan Cemal'in Cumhuriyet'in başında olduğu zamanlarla ilgilidir. Hasan, Cumhuriyet'i çok sağa çekti..
Uğur Mumcu'nun Mit'le işbirliği... Hasan'ın yazdıklarında yeni görmüyorum. Yeni varsa güzel değil, güzel varsa yeni değil; eskici bir hali var. Bu çok yazıldı; ben önemsemiyorum. Sabahattin Ali de, Uğur da, gizli servisleri etkileyebileceklerini düşündüler. Yanlış idi, ama, Uğur, kimseyi mit'e söylemedi. Beş parası olmadı, Hasan Cemal misali milyon dolarlık villa almadı. "Mossad ve Barzani" ilişkisi üzerine yazdıktan 17 gün sonra öldürüldü. Hasan, Öcalan dahil her kime gidiyorsa önce servislere uğruyor ve dönüşünde bilgi veriyordu. Cumhuriyet için "cia'in eline geçti" sözü Avcıoğlu'nundur. Ben "tüsiad gazetesi" olarak tarif ediyordum. Cengiz Çandar, Kenan Mortan, Hasan'ın takımıdır.
356
Bu arada ilginç bir not. Koca kitapta sizden hiç bahsetmemiş. Doğal, benden çok korkar. Korkarlar. Çok güvensizdir. Biz Doğan'la, Hasan'a, "eskici" derdik..
Ne demek? Ünlü aydınların eski sevgilileri ile yatağa girmek isteyen adamdır. Necla, dahi hukukçumuz, Muammer Aksoy'un yeğeni ve büyük doktorumuz Profesör Muzaffer Aksoy'un kızı idi. Evli iken, Teşvikiye'deki evde kalmıştım. Hasan da Cumhuriyet'te yönetici iken, Ankara'da olduğunda, bize yemeğe gelirdi. Yakınlığımız budur. İnsanın, eski de olsa eşine, kızının annesine, "alkolik" demesini anlayamam. Buçocuk, ölçüleri tümden kaybetmiş; tanıyamıyorum. Şimdiki karısı da çok sevdiğimiz müsteşarımız Osman Nuri Torun'un, daha sonra Cumhuriyet'te yönetim kurulu başkanı oldu, gelini idi. Hasan budur, eziktir, güzel'i bilmez; seçimi budur. Babasından hiç söz etmez, Cemal Paşa'nın oğlu olarak çok silik kalmıştır. Artık itirafçıdır. Eskidedir ve eski Hasan'dan nefret etmektedir. Bu bir nefret kitabıdır. Hasan, bizim sevdiğimiz Hasan'ı kusmaktadır. Gazetelerde okuduğum kadarıyla uydurmaktadır.
Nasıl? Sami Karaören'in bir gün geldiğini ve mit'in Bahriye Üçok'un yazısını üç gün öne alınmasını istediğini ve bunu Hasan'a haber verdiğini yazıyormuş, kitabını ilginç yapabilmek için icat ediyor. Hayır, gazetelerde okudum, yazı işleri müdürü Bülent Dikmener'den de söz ediyor, Bülent ile Çeto, Çetin Özbayrak, diğer yazıişleri müdürü, Sami Karaören ile konuşmazlardı, "mitçi" derlerdi. Gazete'nin ikinci sayfa yazılarının mit tarafından denetlendiğini herkes biliyordu; kimse karışamazdı. Karaören, karısının mit'ten emekli olduğu ileri sürülüyor, Cumhuriyet'te her darbede darbecilere katılır, sonra yerine dönerdi. Bunu bilmeyen yoktur; mit'in Karaören'den ricada bulunduğu ciddiyetten uzaktır. Cunıhuriyet'in ikinci sayfa yazıları, mit'e göre düzenlenirdi. Ben İlhan Selçuk'un bile müdahale edemediğini sanıyorum. 357
Bildiklerim bu yöndedir, Cumhuriyet’te herkes, ikinci sayfanın mit'in elinde olduğunu biliyordu. Satacağını sanmıyorum.
Hocam satmaz diyorsunuz ama 20 bin baskıyla girdi. Yani belki satar ama okunmaz!... Hayır efendim buna hiç inanmam. Hiçbir tartışma olmadı. Ne yazık, bunlara ilgi duyan bir okuyucu kalmadı. Siz sormasanız, beni de pek ilgilendirmiyor. Bundan dolayı Cumhuriyet'in tiraj aldığı iddiası da bana makul gelmiyor. Bir uyanma var. Bir kıpırdanma var. Akp, cami duvarına ...di, bu artık anlaşıldı; bundan dolayı Cumhuriyet'in okuyucusunun artmasını bekleyebiliriz. Arttı ise, seviniyorum.
Hocam neyse...Atatürk Galatasaraylı mıdır diye bir tartışma başladı. Sizce biraz tuhaf değil mi Atatürk'ün tuttuğu takımla uğraşmak veya bir kulübe mal etmeye çalışmak? Çok açık olarak söyleyecek olursak bu tartışma utanç vericidir. Bu tartışma, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri "Kapani midir Karakaşi midir" tartışmasıdır. Aralarında tartışıyorlar.
Sabetayizme mi bağlıyorsunuz? Vehbi Koç'un damadı olmak bir kimseye böyle bir iddia ile ortaya çıkma hakkını veriyor mu? Tarihçi mi, o dönemi yaşadı mı; peki nereye bağlayacağız; günlerce sürdürdüklerine göre bir maksad-ı mahsus olmalıdır. Dayanak noktalan da çok ilginç. Fransızca konuşuyormuş, Harbiye'den mezun, bir kimse ne kadar Fransızca biliyor ki? Fikret'i seviyormuş; Fikret, 1915 yılında öldü ve biz hepimiz seviyoruz. Biz hepimiz Galatasaraylı mıyız? Bunu ciddiye alıp programlar yaptılar, demek aralarında tartışma var. Galatasaray Lisesi'nden üç başbakan çıkmış; bunun Kemal Paşa Hazretleri'nin Galatasaraylı olmasıyla bağlantısını kuramıyorum. Bağlantı şudur, Fenerbahçe, "İzmirim" de denilen Kapani'lerin egemenliğindedir. Galatasaray'da ise Karakaşi egemenliği var. Alp Yalman istisnadır. 358
Alp Yalman ne hocam? Yalmanlar Yakubidir. Esas itibariyle onların Beşiktaşlı olması gerekir. Bize en yakın olanlar, Yakubi'ler, "arabacı" takımına denktir. Karakaşi'ler, "aristokrat" sayılıyor, Galatasaray'ı veriyoruz. Arada bir yerde olanlar, Kapaniler, tamı tamamına, Fener'i seçiyorlar. Anlamsız bir tartışmadır. Ama ben tartışmayı tatlıya bağlamak için Fikret'ten bir şiir okumak istiyorum.
HAN-I YAĞMA Bu sofracık, efendiler, -ki iltikaama muntazır Huzurunuzda titriyor -şu milletin hayatıdır; Şu milletin ki muztarib, şu milletin ki muhtazar! Fakat sakın çekinmeyin, yiyin, yutun hapır hapır.. Yiyin efendiler, yiyin; bu han-ı iştaha sizin; Doyunca, tıksırınca, çatlayıncaya kadar yiyin! Bütün bu nazlı beylerin ne varsa ortalıkta, say: Haseb, neseb, şeref, şataf, oyun, düğün, konak, saray; Bütün sizin, efendiler, konak, saray, gelin, alay; Bütün sizin, bütün sizin hazır hazır, kolay kolay.. Yiyin, efendiler, yiyin, bu han-ı iştiha sizin; Doyunca, tıksırınca, çatlayıncaya kadar yiyin! Hocam son soru. Ne olur kusura bakmayın sormadan edemeyeceğim. Sizin özel portföyünüzde bulunan Hülya Avşar ilginç bir açıklamada bulundu. Ve Kaya'dan bir çocuk daha yapabilirim dedi. Ama bir şartla fiziksel temas olmadan? Bu demektir ki renkli gözlü beyaz tenli birisinden çocuk yapmaya karar verdi. Anlaşılır bir durumdur. Bunu anlamayacak ne var; ancak, "böyük" gazeteciler bunu anlayamıyorlar. Durmuşlar. Gürkan Dostum, izin verirseniz, son soruyu ben sormak istiyorum. Peki Helin, kızı mı kardeşi mi? Bunu "böyük" gazetecilerin aptallaşma sürecine girdiklerini gördüğüm için soruyorum. Belki zihinleri açılır. Teşekkür ederim Hocam. 359 -360
SEKİZİNCİ BÖLÜM KEMALİZM'İN CENAZE TÖRENİ Mustafa Kemal'i sizin gibi bayrak yapan iki yazarın adları bu aralar herkesin dilinde: Ölümü vesilesiyle Attila İlhan ve "Şu Çılgın Türkler" kitabı üzerinden Turgut Özakman... İkinciden başlayalım: Kitap çevresinde oluşan ruh hali, sizin Kemalizm'den anladığınız şeye karşılık gelen bir ruh hali mi? Adeta bir hâle oluştu kitabın etrafında... Burada "hale" sözünüz çok doğru, biraz daha fazla, kampanya demek lazım. Tek tek basın organlarının Türkiye'de gücü yok. Ancak bir kampanya oluşturulduğunda etkili olabiliyor. Bugün, Turgut Özakman'ın kitabıyla ilgili olarak da bir kampanya yürütülüyor. Attila İlhan oldukça farklıdır, ama Attila'nın ölümünde de bir kampanya oldu. Ben haliyle gerek Özakman'dan gerek Attila'dan farklı bir Kemal Paşa yazıyorum. Ama isterseniz önce şu sorudan başlayalım: Nedir Turgut Özakman'ın kitabının arkasındaki kampanya? Bana göre, Özakman'ın kitabı dolayısıyla Kemalizm'in gecikmiş bir cenaze töreni yapılıyor. Bugün Kemalizm bitmiştir ve Kemalizm'in en çok bittiği yerde bu kampanya yapılıyor. Neresidir en çok bittiği yer? Türkiye'de artık yüksek komutanlar Kemalist değildir. Kemalist olmadıkları için bir cenaze törenine ihtiyaçları var. CHP'nin üst yönetimi de artık Kemalist değil, onların da bir cenaze törenine ihtiyaçları var. Nitekim ikisi de kitabın toplu alımlarını örgütlüyorlar, promosyon yapıyorlar.
361
Fakat "cenaze"den çok "düğünü" andırıyor etraftaki hava. Kemalizm muz değildir. Ölçüleri vardır. Her şeyden önce bağımsızlıktır. Düvel-i Muazzama'dan uzak durmaktır.
Siz, "oligarklardan uzak olmayı" da bir ölçü olarak alıyorsunuz. Mesela Güler Sabancı'nın Genelkurmay'da kabul edilmesini de içinize sindiremiyorsunuz... Daha da ötesi oldu, tebrik ettiler. Genelkurmay yüksek yetkililerinin Güler Sabancı'yı tebrik etmeleri Kemalizm'le bağdaşmaz. Kemalizmde, namazda saf tutmak da yoktur. Kemal Paşa bunu yapmamıştır, İsmet Paşa bunu yapmamıştır. Kemal Paşa'yı seversiniz, sevmezsiniz, o Türk Müziği'ni sever ve dinler ama resmî toplantıların hiçbirinde Türk Müziği dinletmezdi. Ama yüksek komutanlarımız, Muzaffer mi, Muazzez mi, Ersoy'la, efendim Sertab Erener'le...Bunlar kabul edilebilir şeyler değildir. Biz devlet günlerinde Suna Kan dinlemek isteriz. İdil Biret dinlemek isteriz. Sertab dinlemeyiz, utanırız. Gitsin paşalar evlerinde dinlesinler.
Peki, Neşet Ertaş olabilir mi mesela? Hayır. Olur, halk türkümüz de olur, ama operadan sanatçılar gelip söyleyecek. Eğitimli. Biz eğitimciyiz, biz güzel müzikten yanayız. Niye olmasın; güzel bir harmandalı, bizim tenorlarımız söylüyor...Benim öğrenciliğimde, bizim sol kültürümüzde türkü dinlemek ayıptı. Türkü, bizim kültürümüze misafir olarak geldi, sonra herkesi kovdu. Biz halkçıyız ama halk dalkavuğu değiliz. Halkın kültürünü yükselteceğiz. Bizim müziğimiz modern müziktir.
Attila İlhan'ı artık görüntüden ibaret saydığınız bu Kemalizm çerçevesinin dışında tutuyorsunuz sanırım... Attila İlhan oldukça farklıdır. Cenazesine katılmak isterdim, fakat mümkün olmadı. Ama Attila'nın cenazesine katılanları, bazı yazar arkadaşlarımı biraz korkmuş gördüm. Bana biraz Stalin'in cenazesini hatırlattılar. Korkudan kurtuluşun sevinci vardı sanki yüzlerinde; onlar Attila'yı o kadar sevmezlerdi.
Mesela...
362
İsim vermeyeyim. Ama çok isliyorsanız söyleyeyim: Mesela Adalet Ağaoğlu. O ve dilcileri hepsi Attila'dan çok korkarlardı. Bunlar korkudan kurtuluyorlardı. Dediğim gibi, orada da bir kampanya vardı.
Siz Attila İlhan'ı da, Turgut Özakman'ı da "Mustafa Kemal'i mesihleştirmek"le eleştiriyorsunuz... Evet, beni Kemal Paşa değerlendirmesinde onlardan ayıran en önemli fark budur. Çok sevdiğim, sevimli bulduğum için zaman zaman izlerdim; Attila'nın televizyondaki programlarını. Anlattığı su dur: Bizi birileri boğmaya çalışır, tam başarmak üzereyken...İşte o an da Attila bir kâğıt çıkarır, o kâğıda da ne kadar çok yazı sığar, işte "Gazi" der ve Gazi bizi kurtarır. Her hafta Gazi bizi bir kez daha kurtarır. Attila'da Gazi bir mesihtir, oysa benim anlatımım bu değildir. Ben gösterdim; 19 Mayıs 1919'dan önce Mustafa Kemal Paşa Hazretleri çok önemli bir insan değil. Mustafa Kemal'in daha Şam'dayken "Hürriyet Partisi" kurduğunu birileri 1930'larda yazarsa, üstelik kurulduğu tarihten hiçbir kanıt getirmeksizin yazarsa, ve Mustafa Kemal bunu ortaya çıkaranları saylav yaparsa, biz o bilgiyi ciddiye almayız. Gene, tarihçiler yazmadı diye bazı şeyleri görmezlikten gelemeyiz. Bakın şu mektubun tarihine: 1914. Altındaki imza: Mustafa Kemal. (Y. Küçük, başka bir ülkede basılmış bir kitabın yan yana iki sayfasını gösteriyor-A.G.), hangi harflerle yazılmış: Latin harfleriyle...Demek ki biz Latin harflerini çok önceden kullanıyoruz; yani resmî tarihimizin bize anlattığı şey doğru değil. Demek ki her şeyi Kemal Paşa'yla başlatamayız.
Attila İlhan büyük bir aydındı, ülkesini bağımsız, onurlu bir ülke haline getirmek istiyordu ama... Ama, Mustafa Kemal değerlendirmesinde yeterince sorgulayıcı değildi... Hiç değildi. Hiç değildi. Mesihler sorgulanmaz ki. Benim hepsine birden açık olarak söylediğim şudur: Bütün bir mücadeleyi bir tek kişiye bağlayarak Türkiye'yi yoksullaştırıyorsunuz. Bizim ulusal mezarlığımız tek mezarlıdır. İsmet Paşa Hazretleri'ni bile atmışsınız öbür tarafa.
363
Bu yoksullaştırma, sadece Kurtuluş Savası değerlendirmesinden ibaret değildir. Benim bütün Kemalistlerden ayrıldığım en önemli iki nokta şunlardır: Tanzimat ve İsmet Paşa...Tanzimat, Cumhuriyet'ten çok daha büyük, çok radikal bir harekettir. Tanzimat bir orduyu yıktı, yepyeni kurumlar kurdu. Tam bir transplantasyondur. Yenileşmek istiyorsan, mevcut orduyu değiştireceksin, onun bağlı olduğu büyük kurumları ortadan kaldıracaksın. İkinci Mahmut bunu yaptı.
Resmî tarihin Mustafa Kemal'in annesiyle ilişkisini silikleştirme çabasını da onun mesihleştirilmesinde kullanılan bir araç olduğunu yazdınız: "Anadan koparmak dünyadan çıkarmaktır..." İlaveten, anneyle ilgili bilgilerimiz de eksik ya da çarpıtılmış. Mesela, sizin için artık eski bir bilgi ama, şu anda bile insanların çoğunluğu, Zübeyde Hanım'ın Ali Rıza Bey'in ölümünün ardından ikinci bir evlilik yaptığını bilmez. Evet, 1960'larda Şevket Süreyya Bey bu gerçeği ortaya çıkardığında ülkede bir deprem oldu. Hepimiz ağlamaklı olduk, birileri geldi de hepimizin annesine bir şey yaptı gibi hissettik. Nasıl olur da paşamızın anası bir daha evlenir. Türk Kemalist tarihi Zübeyde Ana'mızı hödük bir kadın olarak gösterdi. Kesinlikle yanlıştır. Ben çok acı çektim şunu tespit ettiğimde: Kemal Paşa Hazretleri 1919'dan sonra annesini bir daha hiç görmemiş. Bu ne biçim tarihçiliktir ki bunu dahi tespit edemiyor yahut kaydetmiyor. Bu nasıl tarihçiliktir ki, mensuplarından biri bile gidip kendisiyle konuşmamış. İstese yapar, ama konuşmak istemiyor, sormak istemiyor. Ama ben açık söylüyorum: Kemal Paşa Hazretleri'nin doğum tarihini dahi net olarak bilmiyoruz, çocukluğu nasıldır bilmiyoruz. Resmi tarihimiz, Turgut Özakman da öyle yazar, Atatürk'ün başarısızlıkları için iki figür saptar: Çocukluğunda Zübeyde Ana, yetişkinliğinde Enver paşa. İkisi de doğru değildir.
Bu durumda, Kemalizmin gecikmiş bir cenaze töreni dediğiniz "Şu Çılgın Türkler" kitabını aynı zamanda Mustafa Kemal'in tanrılaştırılması sürecinin zirvesi gibi görüyorsunuz; doğru mu?
364
Tabii... Aslında yazdıklarını ancak ana okulundu okutabilirsiniz.. Size bir gözlemimi de aktarayım: Bazen Ankara'da yemekler yiyoruz, gazeteciler falan... Bu yemeklere bazen bu hükümetin bazı bakanları da katılıyor. Gene bir yemekteydik, kitap yeni çıkmıştı ve masadaki herkes "Şu Çılgın Türkler"i almışlardı. Dört-beş kişiydik ve hepsi, Abdüllatif Şener Bey hariç, aldık bıraktık dediler. O da, henüz okumaya başlamamıştı, madem öyle ben de okumayayım, dedi.
Tuhaf. Gazeteciler öyle konuşup başka türlü yazıyorlar demek ki. Yazdıkları gazetelerde "Şu Çılgın Türkler" güzellemesinden geçilmiyor... Zaten kimdir bu Turgut Özakman? Kemalizm'le hiçbir ilgisi bulunmayan hükümetler döneminde Turizm Genel Müdürlüğü yapmıştır. Bu hükümetler döneminde Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü yapmıştır. TRT'nin en ideolojik dönemlerinde evvela daire başkanı, sonra genel müdür yardımcısı ve genel müdür vekilliği yapmıştır. Bu bilgileri yan yana getirdiğimiz zaman, Turgut Özakman'ın devletin istihbarat güçlerince çok güvenilen, çok beğenilen bir insan olduğunu düşünmek durumundayız. 1997'de bana karşı yazdığı "Vahdettin" kitabı öyledir. Genelkurmay yahut istihbarat, devletin iç çalışmasıdır bu. "Sen bunu yap" demişlerdir.
Mustafa Kemal'in tanrılaştırılması bahsini son bir soruyla kapatmak istiyorum. Böyle bir şey politik olarak ne tür sonuçlara yol açıyor? Şöyle: Siz bir daha kurtulamazsınız. Çünkü o bir daha dünyaya gelmez. O mesihtir, eşsizdir. E, bu kadar zor bir durumda, bu kadar gelmesi mümkün olmayan birisiyle kurtulduysak, bir daha kurtulamayız. Çok kötümserdirler. Oysa benim anlatımım umut verir. Çünkü ben her mücadeleden bir Mustafa Kemal çıkabileceğini söylerim. Bu ülkeye yazıktır. Fransız Devrimi'nde herkes herkesi idam etti, giyotine gönderdi, ama şimdi hepsinin heykelleri var. Hepsi ulular mezarlığında, hepsi büyük. Kurtuluş savaşları, devrimler aynı zamanda içerde iktidar mücadelesi demektir. Bunda da günah bir şey yok, her yerde böyle olur bu. Ben şimdi Nutuk'a bakarak bizim tek bir kahramanımız var diyemem.
365
Turgut Özakman yazmış, bizim kurtuluş savaşımız en ahlaklı, en bilmem ne, en bilmem ne...İnsaf. Bütün kurtuluş savaşları öyledir. Bunlar karşılaştırılamaz. Onların tarih yazımı, Sovyetler'in tarih yazımına benzer: Biz yaptık, bir daha olmaz. İlahidir Sovyet Devrimi, bizimkini de öyle yaptılar. Benim isyanım bunadır.
Biraz günümüze gelelim...Muhtemelen ilk benden duyacaksınız: Cumhuriyet Gazetesi kaynaklı yeni bir tartışmaya kendinizi hazırlayınız. Erol Manisalı 17 Ekim'de Cumhuriyet'te, 28 Şubat'ı ABD'nin yaptırmış olması ihtimalini ciddi olarak düşünmemiz gerektiğini yazdı. Teze göre, ABD böylece askere İslamcıların önünü kesin bir şekilde kapattırdı, sonra da bölgede benim politikalarımı uygularsan önünü yeniden açarım, dedi. Erol Manisalı hocam iktisada dönsün biraz. Benim devalüasyon levhalarım vardır, her büyük devalüasyon rejim değiştirir. 1958 devalüasyonu, 27 Mayıs; 1970 devalüasyonu, 12 Mart; 1980 devalüasyonu, 12 Eylül...Ve en büyük devalüasyonlardan biri 2OO1'de oldu. Böyle dönemlerde rejim korkar, tepkileri durdurmak için çareler arar. Erol Manisalı'ya hiç katılmıyorum. Hilmi Paşa Hazretleri 28 Şubat'ı yapan paşaları tasfiye etti. Bir de şunu açıklıkla söyleyelim: İşte Türkiye'de istediğini kukla gibi getiriyorsun, istediğini götürüyorsun, benim bu tür analizlerle işim yok. Tarihimize bakacaksınız... Amerikalılar böyle istiyor, isteyebilirler, ama bizim iç kuvvetlerimiz var bir de. Ayrıca haksızlıktır böyle bir analiz yapmak. 28 Şubat'ı yapan paşalar 10. Yıl Marşı'nı söylerken ağlıyorlardı. Oyun mu oynuyorlardı yani? Ama ben Hilmi Paşa Hazretleri'nin ağladığını görmedim.
Ordunun üst yönetiminden memnun değilsiniz, öte yandan siz kendinizi orducu bir sosyalist olarak takdim ediyorsunuz. "Doğan Avcıoğlu ve ben" diyorsunuz kitabınızda, "biz ayrı bir mektebiz. Biz orducuyuz. Biz, bizim türümüzde olmayan solu ah-mak buluruz." Sizin zihninizdeki sosyalist iktidarda ordu mensupları da olacak mı? Hem Bulgaristan'da hem Rusya'da devrimi ordu yaptı. İşçi sınıfımızı abartmayalım. Belki onlar yapmasaydı başka türlü olurdu. Ben bu tarihten sonra artık Türkiye ordusunun darbe yapacağına inanmam; devrim yapabilir.
366
Lozan'daki koalisyon, "Bağımsızlık, anti-emperyalizm, Kemalizm" gibi sloganlara rağmen sizin onayınızı alamadı. "Güzel bir 23 Nisan müsameresi" olarak seyrettiğinizi söylediniz... Tabii... Bilgisizler bir kere. İkincisi, bir ülkenin bağımsızlığı bir anlaşmayla olmaz ki. Amerika o anlaşmayı imzalamadı, Lozan'ı, o zaman neden bu kadar fetişleştiriyorsunuz? Sevr'i fetişleştirmek de cehalettir. Sevr, bir Kürt devletinin olmadığı zamanda Kürt devleti kurma girişimidir; var şimdi. Sevr, bir Ermeni devletinin olmadığı zamanda Ermeni devleti kurma girişimidir; var şimdi. Sevr, onların yaptığı egzersizlerden biridir ve geçmişte kalmıştır.
Madem söz Kürtlerden açıldı...Şu sözleri Barzani yanlısı Kürt politikacı Hikmet Fidan'ın öldürülmesinden hemen sonra söylemişsiniz: "Bu topraklarda Halaskar (Kurtuluş) Komitaları'nın olabileceğini düşünmek mümkündür. Hem PKK ve hem de devlet yapmamış olabilir. Bu topraklarda yönetenler gaflet ve dalalet içinde olsalar bile Diyarbakır ve diğer topakları Barzani'ye vermemek için çalışacak insanlar çıkabilir." Ordunun dışında, devletin dışında bazı paramiliter güçlerden sempatiyle söz ediyorsunuz. Böyle bir ihtimal sizi hiç ürkütmüyor mu? Efendim, benim bugünkü Türkiye'ye ilişin tespitlerimle 1919-20'lerin Türkiye'si için yaptığım tespitler aşağı yukarı aynı matriksin içindedir. 1919'da da ülkenin çok çeşitli yerlerinde pıtrak gibi şûralar, müdafaa-i hukuk komiteleri kurulmuştu. Bugünkü Türkiye'de iki noktayı tespit edebiliyoruz: Bir, devlet çok zayıflamıştır, her yere egemen değildir. İkincisi, Türkiye'de pek çok yerde devlet olma iradesi zayıflamıştır. Böyle durumlarda küçük küçük halaskar komiteleri çıkar. Ben bunu tespit ediyorum, işaretleri de vardır. Bana gelince, benim gibi bir insan bundan neden rahatsız olsun ki...
367
DOKUZUNCU BÖLÜM
TÜRKLER VE KÜRTLER, MÜSLÜMANLAR VE YAHUDİLER Tanzimat döneminden bugüne kadar, topraklarımızda Müslümanların ve Türklerin de kullanıldığı bir Yahudi-Hıristiyan savaşı yaşandığını ileri sürüyorsunuz...Bugünkü birçok gelişmenin ve olayın da bu savaşla izah edilmesi mümkün mü? Elenizm ve Judaizm olarak kodladığınız tarihsel diyalektiğin iki karşıt irade olarak bugünkü karşıtları nelerdir? Yeni bir tarih anlayışı ve tarih bilincinin eşiğindeyiz. Bir defa tarihi, özellikle son yüz elli yılı, 1840'lardan başlatabiliriz, Türkiye'deki birçok gelişmeyi, belki yüz elli yıllık "Yahudi-Hristiyan Savaşları" olarak görebiliyoruz. Açık ya da Kripto Yahudiler'in, Hıristiyanları bu topraklardan çıkarma ve hatta kovma harpleri var. Biz Türkleri de bu harplerin bir tür figüranları sayabiliriz, daha doğrusu bu durumdayız. Böyle bakıyoruz. Bakmak, görünmeyeni görmektir. Şimdiye kadar göremiyorduk. Önemli olan görebilmektir ve görmeye başladığımızda, madde değişiyor ve yerli yerine oturuyor. Tabii hala bazı kuşkularımız ve sorunlarımız var; 1840 yılları diyorum, üç maddi tespitimiz var, birincisi,Tanzimat'ı hemen izleyen yıllardır. İkincisi, "Kürdistan Madalyaları" çıkarıldığı bir zamandır, İkinci Mahmut’a "Kürdistan’ın İkinci Fatihi" de deniyordu, Kürt feodallerini kırıyordu. Üçüncüsü, Bedirhan İsyanı'dır, ilk büyük Kürt Kalkışması sayıyoruz.
368
"Kürt İsyanı" olarak da görülse, Bedirhan, Yahudi mi idi, bu soruyu formüle edebiliyoruz ve güçlük buradadır. Çünkü, bazı kaynaklara göre kırk bin Süryaniyi üç günde yok etti, on bin de olabilir, bunu "Yahudi-Hıristiyan Harpleri" manzumesine dahil edebilir miyiz, soru ortadadır. Tartışmak zorundayız, a- bu bilgin kavmi, süryanileri, kahretmek için, ibraniyet bir gerekçe olabilir mi? Yoksa, ciddi neden bulmak zorundayız. b- Bedirhan'ın birinci kuşak ahfadının İsrael casusu olduklarını İsrael kaynaklarına dayanarak, İsyan'da, göstermiş, bulunuyorum. c- Vasıf Çınar ve Cemal Kutay da ahfadındandır, aşırı kemalist Cemal Kutay'ın, Yahudi damat meyli gösterdiğini biliyoruz, d- Sabetayist tesmiye edilen dışişleri eski bakanları Fatin Rüştü Zorlu ve Emre Gönensay da, şecere itibariyle, Bedirhan içindedir. Burada bir nokta var, görülüyor, Bedirhan tahlilimizde, dar onamastique tekniklerden yararlanamıyoruz, ayrıca çok belirleyici saymıyoruz. Çünkü Arabi ve İbrani kardeş dillerdir ve ayrıca Peygamber Hazretleri İslamı yayarken hem Yahudiler'le savaştı ve hem de onlardan aldı, isimleriyle birlikte geldiler. Merve, Reyhan aslında İbrani isimlerdir. Halil, Sami her iki kavimce de taşınmaktadır. Yeni kitaplarımda görülecek, Arjantin'e göçmüş Yahudilerde, "Tayyip" adına rastlıyoruz. Dışişleri ve Çankaya'da yüksek noktalara çıkmış Fuat Bayramoğlu'nun bir adı da "Tayyip" idi. Düşündürebilir. Ama belirleyici saymıyoruz. Başka tahlil yollarını açıyoruz. Bedirhan ahfadından düz Yahudileri tespit edebiliyoruz. Bakmak nedir? Derini görebilmektir, bakın eğer, yüz elli yıllık "Yahudi-Hıristiyan Savaşları" varsa, şu son zamanlarda ülkemize gökten Yahudi sermayesi yağmasını dahi iyi anlayabiliyoruz. Tayyip Bey ve tayfası, kendi getirdiğini sanıyor, Tayyip Bey sadece gelmek isteyenler arasında seçim yapıyor. "Pazarlama" dediği ve Deniz Baykal'ın "komisyon" saydığı, iştir.
369
"Akın var, akın.." Yahudi sermayesi akını var, çünkü, Türkiye Avrupa Birliği'ne girerse ve hatla girmeden önce şimdiden, Batı elenize olacaktır ve şimdiden olmaktadır. Türkiye'den çıkarılan Greklerin dönüşü başlamıştır ve artacaktır; bu nedenle de, Türkiye'nin Birlik'e girmesinin en ateşli ve samimi savunucuları Atina ve Papadapulos'tur, dünya Yahudiliği buna asla razı olmaz. Bakın, bu çalışmaları açarken iki önerme formüle etmiştim. Bir, Yahudiler'in bu bölgede en yakınları, Türkler değil Kürtler'dir. İki; Yahudiler'in dünyada en büyük düşmanları, Araplar değil Elenler'dir. Ben teorik bakıyorum. Sadece bakmıyorum, söylüyorum ve söylediklerimi yazıyorum. Yahudi-Elen Harpleri manzumesinde Yahudiler, limanlar, rıhtımlar, rafineriler, televizyonlar alıyorlar. Tayyip Bey ile Putin'in baş başa konuşmalarında bazı "işlerin bağlandığını", daha önce söylemiştim ve yazılı basında çıkmıştı. Şimdi, Rusya basını, Turkcell ile Alfa antlaşmasının bu görüşmede kesinleştirdiğini yazmaktadır. Alfa, silme Yahudi sermayesidir. Ve bu kadar değil, Putin-Erdoğan gizli görüşmesinde başka kementler de atılmıştır. Bu kementlerin iki ucunda da Yahudilik var. Yakında göreceğiz. Devamla, eğer bir bakış getirebiliyorsam, "6/7 Eylül" de, "Yahudi-Hıristiyan Harpleri" içindedir. 1915 Ermeni kıyımı da bu savaşlar silsilesi içindedir. Bunları gösterebiliyoruz. Yüce Gök'e şükürler olsun, Erivan da öyle bakıyor ve Türkler'den önce İbraniler'i ve sabetayistleri sorumlu görüyor.
İslam ve Müslümanlık bu savaşta nerede duruyor? Müslümanların hiç mi dahli yok mu kavgada? Hiçbir irade, mana biçmiyor musunuz Müslümanlara? Varolan direnişleri Filistin'deki, Iraktaki... Olur mu, Filistin ayrı, Iraktakiler çok ayrıdır. Irak'taki müslümanlar, sünniler ve bu arada Baas kadroları, müthiş bir direnç ve kahramanlık sergiliyor.
370
Ben ne söylüyorum, 1915 Mavi Kitap, Ermeni Kırımı üzerinedir, kızıyoruz, reddediyoruz. Kim kızıyor ve kim reddediyor, bunu da bilmiyoruz; "Blue Book", yorumla değil, açık açık, pek çok müslümanın ve pek çok valinin bu yapılanları tasvip etmediğini ve karşı çıktığını, kaydetmektedir. Ben buna ek olarak ne söylüyorum; hem bu, hem de 1923/1924 Mübadelesi, Türko-Moğol geleneklerde yoktur. Açıkçası, bizim kitaplarımızda yazılı değildir. Bunlar, Türk kavmine uymuyor. Ne ekliyorum, Türkiye'de islam judaize olmuştur. Burada, sadece onomastique teknikleri kullanmıyorum, dedikodu magazini benim en önemli kaynaklarım arasındadır. Bıkıyorum, tiksiniyorum, ama, dedikodu basınını izliyorum. Bakın şimdi önümde ne var, Londra'da "ünlü" modacı Rifat Özbek, ailesinin mallarını satıyormuş ve ailesinde üç şeyhülislam varmış, güzel, ben de, şeyhülislamlarımız arasında İbrani asıllılar vardır, diyordum. Dedikodu basını, bilime dönüşüyor; torunlarından dedelerinin kavmiyatını buluyoruz. Bu çok mu yeni, On Beşinci yüz yılda, Portekiz ve İspanya'da, pek çok piskoposun, baş piskoposun, rektörün, gizli Yahudi oldukları kanıtlanmıştır. Bizde neden olmasın, judaizmin bir yolu budur. Neyi buluyoruz, Hande Yener, Maurice Kohen ile birlikte oluyormuş, bu arada Güzide Duran da İlker İnanoğlu ile "birlikte" imiş ve ne olmuşsa olmuş, Maurice Kohen, Güzide Duran'a geçmiş, İlker İnanoğlu da Yeşim Salkım'a ; Salkım, daha önce Arben ile bir salkımmış, daha önce de Uzan ile salkım imişler...Güzel, burada onomastique neye yarıyor, "hande", Farisi olup, "gülüş" demektir, "gülüş" ise, "isak" sözcüğünün bir halidir. "Duran", dünyada Yahudiler tarafından taşınmaktadır ve Güzide'ye New York'ta "Guzi" demişler ki, Göz veya Guz'lu demektir, Yahudi isim sözlüğünde yerini buluyoruz. Arben'i ise, Gülben'i, Bengül yollu olduğu üzere, "Benar" da sayabiliriz, İbrani ve Arabi "vav" karakterini biz "u" ve "o" ile karşılıyoruz, Uzan, Ozan da olmaktadır. Ne çıkıyor; bir turnike var. Bunu, İlker İnanoğlu'nun anasına, babasına ve babalığına kadar götürmek de artık izleyenlerin takdirindedir.
371
Bunun arkasında ise şu bilgi var; Sabetay Sevi, sabetayistlerin, Türk-Müslümanlar ile cinsel ilişkisini yasaklamıştır. Dindar sabetayistler bu kurala uyuyorlar. Uyuyorlar da ne oluyor, bir turnike başlıyor, sonunda "bir günlük aşık" aşk ortaya çıkıyor. Ak-ist dönemde fahişeliğin ortadan kalkışı işte böyledir. Artık kimseye fahişe demiyoruz, ilga ettik. Müslümanlık nerede? Eğer pornocu Sibel Kekili buraya geldiğinde üç müslüman, "kız geldiğin yere" demiyorsa, fazla maskulen suratlı, bana göre travesti dizilerine pek uygun, Gamze Oz'a, "kızım şu 'Allah' yazılı kolyeyi takma, dinimize mugayyirdir" demiyorsa, ben islamı aramak zorundayım. Din ve islam, öncelikle ahlak'tır ve norm'dur. Teorik plana gelirsek, bu açılımlarımla, bir alt üst olma ortaya çıkmaktadır. Müslümanlar, Tanzimat'a karşıdırlar, peki neden, İkinci Mahmut, orduyu lağvettikten sonra, yeniçerilik ve dolayısıyla bektaşilik ile iç içe, kaynaşmış, zengin Yahudilerin boynunu vurduğu için mi? İbraniyet, İkinci Mahmut ile birlikte, Türkiye'de Yahudi siyasal gücünün kırıldığını yazmaktadır. Kırılmıştır. En zenginleri ve bu arada Filistin Yahudilerine yardım komitelerinin başkanları boğulmuştur. Şimdi açıklık budur. Peki müslümanlar, neden İsmet Paşa'ya kızarlar? İsmet Paşa karşıtlığını da bir sabetayist sendrom sayabilirmiyiz? İlahiyat Fakültesi'ni açan odur, uygulayamadığı Varlık Vergisi'ni çıkaran da odur. Çok sert toprak reformu tasarısına kim karşı çıktı, C. Oral ile E. Sazak, her ikisi de İbrani asıllı büyük toprak ağası idiler. Öyleyse yeniden bakmak durumundayız. İslamcı düşüncede şu vardır: Abdülhamit Siyonistlere yüz vermedi. Hayır benim bilgilerim bunu göstermiyor.
Toprak satmadı Hayır, çok toprak sattı.
Ama toprak satmadı diye, biliniyor Çok sattı.
372
Bu bilgilerimizin kaynağına gitmemiz gereklidir. Dünya Yahudiliği'nin Filistin'e yerleşmesi Sultan Hamid zamanındadır. Bakın, benim yaklaşımımı bilimsel kabul etmek, tarafsız saymak yerindedir. Bana "müslümanlar seni neden çok okuyorlar," dedikleri zaman, "Sultan Hamid'i severler, neden sevdiklerini bilmezler" diyordum, nedeni bende okuyorlar. Hamid'in büyük bir reformatör olduğunu ortaya çıkaran benim. Ancak Hamid zamanında ve özellikle Rusya'dan büyük Yahudi göçü olmuştur. Yahudiliğin Filistin'e yerleşmesinde "Mikve İsrael" çok çok önemlidir. "Mikve" İspanyolca'da, "umut" demektir, İbrani "Tikve İsrael" diyorlar; o zamanki Osmanlı memaliki ve bugünkü İsrael'de kurulan tarım okulu ve çiftliğidir. Benzeri Aydın'da da kurulmuştur. Hepsi, Hamid zamanındadır. İstememiştir, ancak kapıları açmıştır. Kuşkusuz Sultan Hamid, ürkmüştür, sonra önlemeye çalıştı. Ama atı alan Üsküdar'ı geçmişti. Kızgınlık ve rivayet bu son döneminden kaynaklanıyor. İslam'a ciddiyetle bakmak zorundayız. Müfit Yüksel Dostumuzun mükemmel araştırmasını, Yarın'da okuduk. Selanik Mevlevi Şeyhi'nin Emre Gönensay'ın dedesi olduğunu Yüksel'den öğrendik. Yine Yarın yazarlarından Muratoğlu, Yeni Şafak'ta, Arusi tarikatının şeyhinin Fevzi Mardin olduğunu gösterdi. Mardin'leri, İbrani asıllı saymakta sakınca görmüyoruz. Her taraftan yeni bilgiler geliyor. İbraniyet de yeni açıklamalar yapıyor. Yakında, Ankara ve İstanbul'da "İki Siyasi Roman Üzerine Konferans" vereceğim, birisi Brigitte Peskine ve diğeri Liz Behamiras tarafından yazılmış ve her ikisi de yirminci yüzyıl Osmanlısı üzerindedir. Evlerde ve klüplerde ve partilerde bir kavga var, "siyonistler-alyansistler" kavgasıdır. Siyonistler, bir başka toprakta "İsrael Devleti" kurmak istiyorlar. Alyansistler, bulundukları ülkede, en azından iktidara ortak olmak veya kamufle edilmiş Yahudi Devleti peşindeler.
373
Şebeke’de ben “rezervist devlet” tabir ediyordum. Hala da tercih ediyorum.
Alyansistler takiyyeci mi yani? Evet...Öyle de söyleyebiliriz. Peki, benim çalışmalarıma kadar, ne biliniyordu, Alliance İsraelite Üniverselle okulları hakkında? Talat'a "çingene" deyip geçiyoruz, Edirne Alyans Lisesi'nde öğretmendi. Yahudi olmayanların, Alyans okullarında okumaları veya öğretmen olmaları kural dışıdır. Ermeni Kırımı'nın baş sorumlusu kabul edilen Talat Paşa'dan söz ediyorum. Ya Yahudi asıllı olduğunu gösterebilirsem ve cenazesi Türkiye'ye Celal Bayar'ın gayretleriyle getirilmişti. Bayar da, Alyans'ta okumuştur. Peki? Kesin olan, Talat'ın çingene olmadığıdır. Müslümanlık mı? Yaşamında bir irregülarite varsa, çingene, diyorlar, Orhan Pamuk misali "ateist" diyorlar, annesi azarlamıştı, çok zaman da "ermeni" iddia ediyorlar. Bakın, yoktan başbakan olduğunda Naim Talu'yu da Ermeni olarak fısıldamışlardı. Evvela ve öncelikle teorik bakmayı öneriyorum. Naim Talu, 12 Mart Darbesi'nde başbakan olmuştu. Teorik bakmak nedir? Darbe'nin başında Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç vardı, İbrani asıllıdır. Bir darbe, bir Er-meni'yi başbakan yapar mı? "Naim", Naomi, "hoş" demek olup, İbraniler tarafından da taşınıyor. Talu'dan ise, son sinegog baskınında ölenler vardı. Ciddi olmayı da öneriyorum. Cuntalar, İbrani asıllıların, kabineleri doldurdukları zamandır. Bir Serbülent Bingöl vardı, ne iş yapardı, beklerdi ve bir cunta oldu mu hemen bakanlık koltuğunu oturtuluyordu. 12 Mart'ta, İmar ve 12 Eylül'de, Enerji Bakanı olarak görüyoruz. Başka zamanlar görmüyoruz. Çünkü her iki cuntanın lideri Orgeneral Tağmaç ve Orgeneral Evren, İbrani asıllıdırlar. Yakında ölen Orgeneral Nurettin Ersin de öyle idi. Oradan seçiyorlar.
374
Peki Hocam bu büyük taarruz ve istila karşında direnme çabaları yok mu, ne durumdadır? Bu sorunuza, kısmen "var" ve kısmen de "henüz çok zayıf diyorum. Yeni bir bilinçlenme dönemindeyiz. Ayrıca bu hücumun islami iddialı bir dönemde olması bulanıklık yaratıyor. Bunun da "hayır" yönünde etkili olduğunu görebiliyoruz. Ama günü gününe takip ediyoruz. Bana iki gün önce bir mülakat vesilesiyle "siz bir mülakatınızda Hikmet Fidan'ı PKK öldürmemiş olabilir, Halaskar komiteler olabilir demiştiniz, nereden bunu çıkarıyorsunuz. Bunu tasvip mi ediyorsunuz?" sualini tevcih ettiler. Yaptığını, tarihe bakmak konuşturmaktır. Hala aynı yerdeyim, Fidan'ı pkk de tasfiye etmiş olabilir, ama, bana hiç mantıklı görünmüyor. Hele son günlerde matbuata hakim olan senaryo, bana, "tam senaryo" olarak görünüyor ve beni teyit ediyor. Fidan'ın arkadaşları yakalanmış ve Fidan'ı alıp, pkk tetikçisine teslim etmişler. Buna inanmak için çok saf olmamız gerekiyor; devlete başvurabilirler ve hatta derhal Barzani'ye geçebilirlerdi. Demek ki, teslim meselesi havada, yakalananlar Fidan'ın yakınlarıdır, derdest olmakla, tetikçi ise dağda kalmaktadır. Tarihi okumak mı? Bir, Kemal Paşa, 19 Mayıs'tan önce fazla temayüz etmemişti. İki, müstevliler varsa, bir kavim kurşun sıkmak için Hasan Tahsin'i beklemez, sıkarlar ve sıkmıştırlar. Üç, Büyük ve düzenli bir mukavemet oluşuncaya kadar, her yerde, küçük küçük komiteler ve pıtrak misali ortaya çıkarlar. "Halaskar Komiteler" ile kastım budur.
Şimdi de çıktılar mı? 1918 yılındayız. Devam edebilir miyim, şu malum Ermeni Kongresi toplanırken, İstanbul'da İdare Mahkemesi durdurma kararı aldı. Bir takım beyinleri taş bağlamış olanlar hemen çıktılar, "işte derin devlet" dediler ve "genelkurmay engelledi" deyu bağırdılar. Hangi dünyada yaşıyorlar; bugünkü Genelkurmay'ın bu tür kongrelere hiçbir itirazı olmadığını dahi görmüyorlar. Genelkurmayımızda, artık böyle bir refleks teşhis edemiyoruz.
375
Buna mukabil her yerde, küçük küçük tepkiler var. İdare Mahkemesi'nin kararını bu şekilde anlamamız yerindedir. Artacaktır. Başındayız. Tezler'de Kemal Paşa Hazretleri'nin görev kağıdını yayınlamıştım, en önemlisi, bir, "bazı komutanlar, silahları teslim etmiyorlar ve halkı silahlandırıyorlar, bunu önle" emri yazılıdır. İki, "halk şuralar kuruyor, bunu dağıt" emri yazılıdır. Şura, "komite" demektir; Mustafa Kemal Paşa, halka verilen silahlan toplamak ve mukavemete hazırlanan halk komitelerini dağıtmak üzere gönderilmiştir. Bunu, yıllar önce yayınladım. Bu ne demektir, bir, Kemal Paşa önde gelen ve mukavemetçi tanınan bir komutan olsaydı, Sultan Vahdettin, bu atamayı yapamazdı. Çünkü, İngilizler izin vermezdi. Kemal Paşa'nın durumunu, sivrilmiş paşalar yakalanıp Malta'ya gönderilmek üzere bekletilirken, Mustafa Kemal'in Pera Palas'ta ikamet edip temaslar yapmasından da çıkarıyoruz. Silahları, işgalcilere vermeyip mukavemet için ayıranlardan birisi Erzurum'daki Dokuzuncu Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa idi, görevden alındı ve Malta'ya sürüldü. İsyan'da resmini basmış durumdayım. İki, her sultan, aynı zamanlarda İran Şahı Ahmet Kaçar da yapıyordu, bir mukavemet oluşmasını ister, Sultan Vahdettin ile Kemal Paşa Hazretleri'nin bu minval üzere anlaştıklarını yazıyorum. Demek ki, Kurtuluş'u Büyük Kurtarıcı ile başlatmakla benim yazımım arasında çok büyük fark vardır. Başlamıştır, başlar ve mukavemetler çıkar; Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'nden öncedir. Kemal Paşa Hazretleri, bunu başarılı bir şekilde yönetmiştir. Mücadele sadece Batı'da da değildi. Maraş, Antep ve Urfa'da düzenli ordunun rolü daha sonradan geliyor. Başladığı yerlere, oradaki Ermeni nüfusa, Rumlar'a bakıyoruz. Rumlar'a neden bakıyoruz? Pek çok nedeni var, mübadele, zengin Rumlar'ın oturduğu yerlerden yapılmıştır. Oraya Selanik ve yöresinden getirilenler konmuştur. Misalen, Trabzon'da çok yoğun ve zengin Elenler'in yaşadığını biliyoruz.
376
Bir de yeni bakanlardan, Faruk Özak’ın Trabzon’lu olduğunu görüyoruz. Ak’ın Öz’ü bende hep ilgi yaratıyor. Karısının adının da "Verda" olduğunu öğreniyoruz. Biraz tebessüm edebiliyorum.
Yine isim-bilim mi ön plana çıkıyor? Hayır, hep söylenenlerin aksine, bilim bir ön yargılar düzeneğidir. Bilimle yargılara ulaşıyoruz ve doğru olduğu sürece, bunu dayanak yapıyoruz. Son zamanlarda, benim "maydın-müşünür" dediğim bu tayfa ortaya çıktı, birden "abeist", Avrupa Birlik'çi demektir, vatanı kurtarmak üzere harekete geçtiler ve Tayyip Bey'e gidip şiir ve destek verdiler. Bunlar arasında Türkiye'nin büyük silah tacirlerinden Kavala'nın genç başı Osman Kavala da vardı; "iletişim" yayınları da bu holdinge aittir. Bir kez, kılı kırk yararak, iletişim'in ibraniyet hatıraları yayınladığını tespit edince bunu bir dayanak olarak kullanabiliyoruz. İletişim çıkardığı, Tesal'ın anıları, Vassafın anıları ve benzerleri, bizim kaynaklarımız arasındadır. Şebeke'yi bulmamıza yardım ediyorlar. Kastımız, hak etmediği yerde olanlar ve ülkeye sadakatlerini yitirenlerdir. Bunun için, Atilla İlhan üzerinde hiç durmadım. Attila İlhan dostumuz Atatürkçüydü. Attila İlhan dostumuzdan daha millici var mı? Ama Attila İlhan dostumuzu, Işık lisesi, "onurumuz" diye ilan etti. Biz biliyorduk. Ben biliyordum da niye ilan etmiyordum. Benim yazdıklarımın hepsi ya hak etmedikleri yere gelenlerdir, ve ilave olarak kalbi bu topraklar için çarpmayanlardır. Nereden biliyoruz kalplerinin bu topraklar için çarpmadığını? Davranışlarından biliyoruz; Atilla, Ermeni Kongresi türü senaryoları hiç ciddiye almıyordu. Dolayısıyla Attila İlhan'ın İbrani asıllı olduğunu ilan etmem için hiçbir neden yoktu. Şimdi söyleyebiliyoruz; Işık lisesi, büyük ve görkemli bir ilan verdi, açıkladılar. Kuşkusuz, Işık Lisesi veya Terakki'den her mezunun mutlak İbrani asıllı olduğunu söyleyemeyiz. Ama yeğeni Kerem Işık da oradandır. Pek kuşku duymuyorum ve bunu da her zaman ileri sürdüğüm üzere, bu ülkeye, yer yer bizden de daha çok bağlı sabetayistlerimiz olduğunu göstermek için not ediyorum. Bir de sabetayizmin anti-Tanzimat ve anti-İsmet Paşa sendromları vardı ki bunu Atilla Üstadımız'da da buluyorduk. Demek ki analiz kabiliyetimizi de arttırabiliyor.
377
Hocam bir özelleştirme furyası hız kazandı. Sami Ofer'ler, Arap sermayesi...Neler oluyor. Mesela Arap sermayesi gerçekten Arap kardeşlerimizin mi? Yoksa belli bir orandan sonra yüksek miktarda olan Yahudinin parasıdır kuralı burada da mı geçerli? Mesela, Galataport gibi projelerle, Eski Venedik/ Ceneviz'in 'Özerk Galata'sı mı diriltiliyor? Özelleştirmelerin toplam maksadı ne olabilir? Efendim deminki konumuza gelelim. Böyle bazı millici arkadaşlarımız Hariri'nin Ermenilerle ilişkisini ispat etmeye kalktı. Ben buna inanmam. Tabi Beyrut'ta Ermeni mahallesi var. Politikacıdır, onlarla da ilişkisi olabilir. İkinci nokta ise şudur, biz iktisatçılar, Suudilerin her işinde bir Yahudi parmağı, sermayesi, olduğuna inanırız. Doğru mu, değil mi? Ama buna inanmakta hiçbir sakınca yok. Buna inanırız. Dolayısıyla ben bu işlerde, yani Hariri'lere milli telekomükasyon ağını teslim etme işinde, bir mossad parmağı arayabiliyorum. Daha da önemlisi, yepyeni bir durum ile karşılaşıyoruz. Tüpraş'ta gördük, demek ki, biz özelleştirme adıyla, milli tesisleri bir vekilharç'a veriyoruz. O da aldığını istediği ölçüde ve istediğine devredebilecek. Bu çok vahim ve kontrolden çıkmış bir durumu haber veriyor. Peki durum bu ise, bundan sonra ne ile övüneceğiz? Milli tesisleri, düne kadar vilayetimiz olan yerlerdeki zenginlere dağıtıyoruz. Peki biz bundan sonra nasıl büyük "Türk Milleti" olacağız, kim inanacak, bebelerimiz inanır mı? İran'ı da hep küçümsüyorduk, bakın, Türkiye'den gelen sermayenin de kavmiyetine bakıyorlar. Arık Türkiye'den gelene pek de "Türk" nazarı atfetmiyorlar. Bana verilen bilgiler abartılı olabilir, kitaplarımın, İran'da en yüksek düzeyde değerlendirildiğini işitiyorum. Ona göre kesiyorlar...
Turkcell mi... Hayır, Havaalanı. Bizim kitaplarımıza göre Doğramacı'nın ana dili İbranidir. Bizde Erbil'den gelen çok İbrani var. Bir de soyumuz, Mahmut Şevket Paşa'ya uzanır, diyorlar, Harekat Ordusu Komutanı, güzel, yakında o soylarını da yazmak durumundayım. Soylarını göstermek görevimdir.
378
Benim derdim bundan sonra, ilk okullarda tarih nasıl anlatılacak, "Hamdi" ne olacak, hep makine başında fedakar telgrafçı idi. şimdi telgrafçı Hamdi gidiyor ve telekomünikasyoncu Hariri geliyor. İran ise, eğer, hava alanında, telekomünikasyon sisteminde, İbraniyat varsa, bütün komünikasyonun, İsrael tarafından bilinebileceğini varsayıyor. Bu nedenle bağlanmış akitleri dahi, yeni bilgilere bakıp, feshediyor. Mesele budur. Bir, artık, yönetimde bir milli hassasiyet kalmamıştır. İki, bu gelenlere, biz hiçbir zaman, yabancı sermaye gelişi, demiyoruz. Bu transferdir, memaliki parça parça satmak, yabancı sermaye gelişi sayılmamaktadır...Yabancı sermaye'nin gelmesi için, gelecek, fabrika yapacak, inşaatını yapacak, malzemesini koyacak; budur. Mevcut tesisleri, Araplar'a, Yahudiler'e vermek, asla yabancı sermaye yal n MIH olmamaktadır. Dağıtımı yapılıyor. Bunun da koşulları var, a- yeni teknoloji getirecek, getirmiyor, burada kurulmuşa el koyuyor, b- Tekel olmayacak, oluyor, milli tekeli veriyoruz, c- Ulusal politikayı etkilemeyecek, çoktan etkilediler, her türlü milli hissiyattan uzaklaştık, Alpogan milli güvenlik kurulu sekreteri olunca ilk önce İsrael'i ziyaret etti. Türk-İsrael "milli güvenliği" mi diyoruz; soru var ve acıdır.
Hocam, geleceğe dönük bir öğreti, tasvir, ütopyanız var mı? Doğu Cumhuriyeti tarifinizi kimlerle, nasıl..? Çok zor bir soru, önce "biz kimiz" sorusu var. "Doğu Birliği", kırk yıldır savunuyorum. Bir ütopya'dır ve her ütopya misali zaman koymak zordur. Türkler, "Türk" adını keşf ile benimsediklerinden sonra on beş yıl geçmemişti ki adında "Türkiye" olan Devleti kurdular. Belki yarından da yakın ve belki uzaktır. Kırk yıldır savunuyorum, ama, şimdi daha acil oldu. Çünkü, "büyümezsek küçülürüz" diyoruz. "Musul alınmazsa, Diyarbekir verilir" önermesini ekliyoruz. Ayrıca, Bush'un Mesut Barzani'yi gösterişli bir şekilde Beyaz Saray'a çağırması da, artık Ortadoğu'da, Washington için, Türklerin yerini Kürtler aldılar, anlamındadır. Bütün bunlar, Doğu Birliği'ni bir zorunluluk haline getiriyor.
379
Bin yıla yakın bir zamandır birlikle yaşıyoruz. Ermeniler ve Elenler de var, Doğu Birliği'nde bunları da anlıyorum, biz artık aynı kültürdeyiz. Ayrıca ekonomilerimiz birbirine yakın, bir birbirimizi ezmemiz söz konusu değil, "onlar ortak biz pazar," hiçbir parça için geçerli değildir. Her açıdan bir zorunluluk ve ortaklık görüyoruz. Hiç kuşkusuz İran içindedir ve hiç kuşkusuz Mısır dışındadır. Bana düşünmesi de savunması da heyecan veriyor. Şunları ekleyebiliyorum; artık anti-emperyalist mücadelenin coğrafi merkezi Musul'dadır. Musul ise bir kent değil bölge'dir. Her müzakere masasına, istek olarak, Kandil Dağı'ndan birkaç başı koymayı yanlış buluyorum. Önemli olan, Kandil Dağı'ndaki silahları susturmak değil, yönünü değiştirmektir. Bu Amerikancı sömürge birliğini dağıtmaktır. Doğu Birliği için ciddi adım sayabiliyoruz.
Son olarak, "Şu Çılgın Türkler" hakkında ne düşünüyorsunuz? Ana okulunda okutulması gerektiğini hep söylüyorum. Bir de kemalizmin gecikmiş bir cenaze töreni olarak görüyorum. Artık yüksek komutanları kemalist sayamayız. Bir cenaze törenine ihtiyaçları vardı, kıtalara emir çıkardılar ve bu kitabı aldırıyorlar. Chp'yi de artık kemalist kabul edemiyoruz. Chp için de bir cenaze töreni gerekiyordu, Özakman'ın kitabına sarıldılar. Özakman, ancak ana okulunda kabul edilebilecek bir kurtuluş savaşı yazıyor, tek kişilidir, cennet misali, içinde hiçbir çatışması yoktur, içinde ilahi bir ahenk var, hiçbir kişisel ihtirasa rastlamıyoruz. Tasfiye edilenlerin hepsi, tasfiye edilmeyi hak ettiler. Bir ölçüde, Atilla İlhan Dostumuzun anlatımını hatırlatıyor. Atilla İlhan Dostumuz, Mustafa Kemal'i değil bir mesihi hikaye ediyordu. Her episodunda, kıssa, sağdan ve soldan sıkıştırılıyorduk, boğulacak oluyorduk, çaresizdik, tam helak olacağımız sırada ve her zaman, Mustafa Kemal, ansızın geliyor ve bizi kurtarıyordu. Başkasını göremiyorduk. Vardı, bir "kötü" paşa olarak İsmet Paşa'yı seçebiliyorduk. 380
Benim buradaki esas itirazım, eğer böyle ise, bir daha; kurtulamayız. Çünkü Mustafa Kemal'i insan üstü anlatıyorlar, bu anlatımda, "bir daha asla" felsefesi var. Bu nedenle anıt kabir tek mezarlıdır. Tek mezarlı ulular mezarlığı, panteon diyoruz, sadece bizde var; bu yoksulluktur. Ben kahramanlarımızı arttırıyorum. Öncelikle Batı'ya eğilmiş ve düzenli ordu üzerine yazılmış bir kurtuluş savaşını doğru ve gerçekçi görmüyorum. Ayrıca, Osmanlı'nın son zamanları ile Cumhuriyet arasında bir devamlılık kuruyorum. Kitaplarımda kurtuluş savaşının pek çok kahramanı olduğuna işaretle artık fotoğraflarını da basıyorum. Kurtuluş'un bir halk harekeli olarak başladığını da hep ön plana çıkartıyorum. Maraş'ta "kahraman", Antep'te "gazi", Urfa'da "şanlı" olan halktır. Pıtrak misali patlamıştır. Tasfiye edilenlerin pek azı ölümü hak ettiler. Kurtuluş, ilk önce kurtuluşçuların bir önemli bölümünden kurtulmayı tercih etti. Acı, ama, sahih'tir. Şimdi kitaplarımda yeniden, kurtuluş için kalkıyorlar. Bir nokta daha var, bana sabetayist düşmanı diyenlere, ben gülüyorum. Kitaplarımda dirilttiklerimin çoğu Bülbül Deresi'nde yatıyorlar. Onlar, rantiye değillerdi. Onların kalpleri, İsrael için çarpmadı.
381
ONUNCU BÖLÜM EDİRNE'NİN İSTİRDATI Hocam Şemdinli'de neler oldu? Şemdinli'de neler olduğu çok açıktır; hep görüyoruz. Başında daha karışık görünüyordu, çünkü, Aydın Doğan matbuatı Şemdinli meselesini karışık bir hale getirmek istedi. Belki isteyerek yapmadı, olanların ötesinde sonuçlar bekliyordu, karıştırdı. Aydın Doğan matbuatı Şemdinli'deki olaylara, ikinci "Susurluk" damgasını vurmaya çalıştı. Şemdinli'nin Susurluk ile yakından veya uzaktan bir benzerliği yoktu, karışıklık buradan doğuyordu.
Neden? Susurluk bir Sherlock Holmes epizotuna benziyordu. Bir otomobil bir kamyon çarpışmıştı, Kasım 1996, cesetler çıktı, silahlar döküldü, cesetlerin bir kısmı arananlara aitti ve silahların kirli olabileceği tahmin ediliyordu. Susurluk'takiler cürüm işlemiş insanlardı. İpuçları çıkmıştı, buradan merkeze, beyne, sevilen bir tabirle derin devlet'e gidilebilecek miydi; "Susurluk Vaka-ı" veya bilmecesi budur. Şemdinli, buna hiç benzememektedir.
Aydın Doğan matbuatının buradaki maksadı nedir? Aydın Doğan matbuatının iki hedefini teşhis edebiliyoruz. Aslında pek Şemdinli ile ilgilenmiyorlardı, iki kazanç peşinde koştular. Birincisi, Şemdinli'de bombaların patlaması ve bazı jandarma subaylarının “suç” mahallinde yakalanmalarından hareketle Jandarma Umum Komutanlığı'nı pasifize edebileceklerini düşündüler.
382
Aydın Doğan matbuatı, "burada; yakaladık, ettik, bir cürüm örgütü var" havası vermeye kalkıştı. Çünkü, Jandarma'nın hala istihbarat örgütü var, istihbarat çalışmalarıyla yalnızca dar anlamda jandarma işlerine el atmıyorlar, ayrıca, bazı zenginlerin yolsuzluklarını yakalıyor, savcılığa götürüyorlar, savcılıklar da bunların bazılarını tutukluyor. Yakın zamanlarda, televizyonlarda, jandarma araçlarıyla, emniyete taşınan pek çok zengin gördük. Tutuklandılar, yargılandılar. Matbuat, önce ne olduğuna bakmadı, olay mahallinde yakalanan jandarma astsubaylarımla n hareketle jandarmayı pasifize etmeye kalkıştı, "yakaladık, susurluuuk" yollu çığırmaları bu nedenledir. İkincisi, "Yaşar Paşa düş kırıklığını" yaşıyorlar. Başta Sedat Ergin. Aydın Doğan gazetecileri, Ordu'da on beş yıllık komuta kademesini çizmişlerdi, Orgeneral Yaşar Büyükanıt önce Kara Kuvvetleri Komutanlığı'na gelecek ve sonra da genelkurmay başkanı olacaktı; bunu istiyorlardı...
İstedikleri gibi olmuyor mu? Oluyor, ama, şimdi isteklerinden dönüyorlar. Umduklarını bulamamış halleri var, Yaşar Paşa'yı pek "millici" görmeye başladılar. Atlamak istiyorlar. Şemdinli Olayı ile ilgili olarak Yaşar Paşa'nın adını ön plana çıkarmaları ve Paşa'nın da bir savunma refleksi ile adı geçen astsubayı savunması bu nedenledir. AD Matbuatı'nın manevrası bu oldu. Şimdi Yaşar Paşa'dan memnun değiller. Yaşar Paşa'dan kurtulmak istiyorlar.
Yaşar Büyükanıt Paşa'nın açıklamaları için ne diyeceksiniz? Hangi açıklamalarını soruyorsunuz? Öncekiler mi sonrakiler mi?
Öncekiler... Yaşar Paşa önce onların işlerini kolaylaştırarak adı geçen astsubaylardan birini tanıdığını söyledi. Belki de Yaşar Paşa bu senaryoyu biliyordu, bozmak istedi. Önce bu noktanın üzerine gittiler. Ama ilk açıklamalar, Şemdinli ile Susurluk arasında hiçbir benzerlik olmadığını gösteriyordu.
383
Malum matbuat Ve malum televizyon bunu görmemekle ısrar elti. Belki de görmüyorlar.
Ne demek istiyorsunuz? Gayet açık, Jandarma ve Kara Kuvvetleri, hemen, "biz oradayız" dediler. Tutuklananlar ve yargılananlar için avukat tuttular, avukatı gösterişli bir şekilde olay mahalline naklettiler. Daha sonra astsubayların görevli olarak orada olduğunu açıkladılar. Demek ki, Susurluk misali kayıp veya karanlıkta bir merkez yoktur.
Ama bombayı sahiplenmediler? Bir de bunu mu yapacaklar? Buna gerek var mı? Daha sonra da, Kara Kuvvetleri Komutanı gerekirse "F-16 uçururuz" dedi. Hava Kuvvetleri Komutanı, "uçuşa devam emrini verdim" açıklamasını yaptı. Jandarma Komutanlığı, mağdur kitapçı'nın pkk ile bağlantılı olduğunu ileri sürdü...Yetmiyor mu? Bir kararlılık hali görüyoruz...
Tasvip mi ediyorsunuz? Durum tespiti yapıyoruz. Burada şunu açıkça görüyoruz, Şemdinli Olayı, Yaşar Paşa'nın Genelkurmay Başkanı kapasitesinde konuştuğunu da ortaya çıkarmaktadır. F-ı6 uçuşları Hava Kuvvetleri'ni ilgilendiriyor, bunun dışında, ancak Genelkurmay Başkam "uçururuz" diyebilmektedir. Jandarma Umum Komutanlığı'nı ilgilendiren bu işte önce Yaşar Paşa'nın konuşması dikkat çekicidir. Malum matbuat bundan habersiz, Erdoğan'ın "sonuna kadar git¬mesi" üzerinde patinaj yapmaktadır. Rüyalarını yazıyorlar. Vaziyet-i Umumiye-i karartıyorlar.
Vaziyet-i Umumiye... Bugün, herkes, Diyarbakır bölgesinin tıpkı iskeleye bağlı halatı kopmuş bir mavna gibi kaydığını görüyor. Halat kopmuş, Diyarbakır yavaş yavaş kayıyor. Kuvvet Komutanları, "buna seyirci kalmayacağız" demektedirler. Hepsi budur.
384
Kısa sürede Roj TV'de yayın yapılması ile ilgili ne diyeceksiniz. Hocam? Burası öyle bir bölge ki, herkes her tarafı biliyor; taraflar birbirini biliyorlar. Birinci ihtimal budur. İkincisi de, temenni edilmez ama, özel kuvvetlerin birisi haber vermiş olabilir. Jandarma'yı pasifize etmek isteyenlerin sadece matbuatta olduğunu düşünemeyiz.
Hükümet burada nerede duruyor? Tayyip Erdoğan'ın artık temel iki çizgisinden birisi düşünmeden ve/veya düşünemeden hareket etmek ve diğeri her fırsatta övünmesidir... Önce malum matbuatın "Erdoğan dibine iner" bağırışlarına, methiyesine kandı ve sonra, geri adım atarak "jitem'i tanımadım" de di. Halbuki yasası meclisten geçerken davul-zurna çalınmıştı. Sonun da "sonuna kadar gideriz" sedası kaldı; hoş ve boş bir seda'dır. Şimdi iktidarsızlığını anlama demlerindedir. Birinci Dünya Savaşı yenilgisini kesinkes kabul edenlerin yapacakları hiçbir iş olmadığı kesindir.
Bununla ne kast ediyorsunuz? Cumhuriyet Hükümetleri'nin hiçbirisi Birinci Dünya Savaşı yenilgisini kabul etmediler. Bu hükümetten öncekiler içinde sadece Süleyman Demirel'in, Musul'un kesinkes Türkiye sının dışında olduğunu kabul ettiğini, düşünüyordum. Ancak son zamanlarda Süleyman Bey ile sık sık görüşen Fikret Bila'dan, bunun da doğru olmayabileceğini duyuyorum. Tarih bilgisi veya bilinci olmayan Tayyip Bey ekibi, bu kabul ile hükümet sandalyesine oturturdular. Hem çaresizdirler ve hem de ne olmakta olduğunu kavrayamıyorlar. Ben ise, "Musul alınmazsa, Diyarbekir verilir" teoremini ileri sürdüm ki artık genel kabul görmektedir. Şemdinli'ye giden meclis heyeti bile aktörlerin arasında Barzani'yi de saymaktadır. Hilmi Paşa dışındaki komutanlar ise, her halde ve ellerindeki tüm imkanlarla, Diyarbakır'ı müdafaa kararlılığı gösterdiler. Şemdinli işte budur.
385
Şemdinli nire, Susurluk nire?
Bu iş başarıya ulaşır mı? Bir başka teorem formüle etmeme izin verir misiniz? Burada en başarılı olduğunuz zaman hedeften en uzak noktaya gelebilirsiniz. Bu yöntem çözüm olmaktan çıkmış görünüyor. Hedefin negasyonu haliyle karşı karşıya geliyoruz. Diyarbekir Bölgesi, avuçtaki bir sabuna benziyor, sıkarsanız, avucunuzdan fırlayabilir. Çözüm artık Musul'dadır.
Ne yapılabilir? "Edirne'nin İstirdatı" var.
Ne demek oluyor? Tarihe bakmak gerekiyor. Tarih çalışılmasını öneriyorum.
Cumhurbaşkanlığı... Oraya Tayyip Bey'in gelmesi ile Hilmi Paşa'nın çıkması arasında hiçbir fark görmüyorum. Burada Hilmi Paşa üzerinde yapılan spekülasyon da yanlıştır; Paşa için de yıpratıcı buluyorum. Yapanlar tarihimizi bilmiyorlar. Hilmi Paşa çıkarsa, Genelkurmay'ın da Çankaya'ya taşınacağını sanıyorlar. Ahmaklıktır; Genelkurmay Başkanı Sunay, doğrudan Çankaya'ya geçince, genelkurmay genelkurmay'da kalmıştı.
386
ON BİRİNCİ BÖLÜM SOL/SAĞ! SOL/SAĞ!.. Sizin düşünce sisteminiz içinde 'Kuvay-i Milliye'nin anlamı nedir, bugün sağı ve solu birleştiren 'ulusalcılık' kavramını benimsiyor musunuz? Sağ ile solun birleştiğini sanmıyorum. Sekiz ay öncesinde, katılaşmış sağ sola, sol da sağa daha ilgi ile bakıyordu. Son zamanlarda bu azaldı, bunun azalmasında da şunu görüyorum; bu hükümetin, 'Ak-ist' de dediğimiz Ak'çıların ayaklarının altındaki toprağın kayma dönemi başladı. Herkes bunu hissediyor. Dolayısıyla birdenbire, gerek sol gerek sağ kendine bakmaya başladılar. Biz eski halimizle de boşluğu doldururuz, diyorlar. Son zamanlarda tekrar kendi kimliklerine dönüyorlar, bunu görüyoruz. Uzaklaşma var. Onu görüyorum. Bir de başka bir tespit var, bir çözülüş döneminden geçiyoruz. Bu çözülüş döneminde bir takım tarifler de altüst oluyor. Bu zamana kadar sol olan sol olmaktan ve sağ olan da sağ olmaktan çıkıyorlar. Belki de şu anda "eski" sağ, sağ değil ve "eski" sol, sol değil, bu daha doğru teşhis olarak görünüyor.
Çözülüş derken, ideolojik bir çözülmeyi mi kastediyorsunuz, yoksa Cumhuriyetin değerlerinde bir çözülüşü mü? Bir defa Turgut Bey'in, Özakman, kitabı vesilesiyle, Aktüel Dergisi, benimle, bir mülakat yapmıştı. Söylediklerim çok tartışıldı, 'Kemalizm'in cenaze töreni' yapılıyor, demiştim. Kemalizm, kalesi sanılan yerde, Silahlı Kuvvetler yüksek komuta heyetinde, çöktü; bu nedenle kemalizmin cenaze törenine muhtaçlar, Özakman'ın kitabını bir kampanya haline getirmelerini böyle anlıyoruz. Ama onun ötesinde Cumhuriyet çöküyor mu? O çok tartışılan ve tartışmamız gereken bir noktadır. Ve bu kelimeleri söylemeseler bile pek çok çevrede bu hissiyat var.
387
Peki yerini neyle dolduruyoruz? Çöküş, kıyamet gibidir. Kıyamette çökenin yerinin ne ile doldurulacağını kestirmek kolay değildir. Bütün kıyam'lar ve son'lar, bütün dinlerdeki son'lar hep böyledir ve budur. Nedir son? Bir taraf ölür, bir taraf dirilir. Bu sırada tarifler ve bakışlar değişmektedir. Şimdiye kadar olan şema şu idi; sağ her ne pahasına olursa olsun savaş ister, savaşçıdır, öyle biliyoruz. Sağ siyasi örgütler ile askerler çok zaman aynı doktrindedirler. Buna mukabil, sol, her ne pahasına olursa olsun, barışçıdır. Bizim sollar, kominternden beri barış dernekleri kurarlar, barış cepheleri kurarlar. Barış mı, sol için bir fetiş'tir. Ama şimdi hiç de öyle görünmüyor, siyasi sağ barışçı olmanın ötesinde teslimiyetçi bir çizgidedir. Sol ise, eğer ben sol sayılıyorsam, Musul'da önce örtülü bir savaş gereğine işaret ediyoruz. Gayet açık, Musul'u almazsanız Diyarbekir'i verirsiniz, diyoruz; her ikisi de bölge'dirler. Diyarbekir Bölgesi'ni, iskeleye bağlayan halatın kopmuş bir mavna misali uzaklaşmakta olduğu teşhisi var, sağ, sadece seyircidir. Başka noktalar da ilave edebiliyorum; sağ, bir ahlak savaşçısı olarak da ortaya çıkamıyor. İslam'ın, oligarşinin programına uygun olarak delik deşik olmasını da hoş görüyor. Pasifist-oportünist bir çizgidedir. Dezarme, silahsızlaşmış, haldedir.
Peki, bu savaşı kim yapacak? Şimdi bir savaş deklarasyonu yapıyoruz. Ama şu anda düzenli askerlerle, düzenli orduyla değil, onları düşünemiyorum, onlardan bir ümidim yok. Ayrıca açıkça da söylüyorum; benim muhatabım, Genelkurmay Başkanı Hilmi Paşa Hazretleri değildir. Paşa, bu alanda bir hassasiyet göstermemektedir.
388
Sağ ve sol yer mi değiştiriyor yani? Onu bilemem. Ben bu söylediğimin solculuk olduğunu biliyorum. 1926 yılında, Kemalist Cumhuriyet, Musul'u emperyalizme, o zaman İngiltere, hediye ederken, o zaman ki sosyalist hareketin önderi Şefik Hüsnü Değmer de, benim gibi konuşuyordu. Ben ilaveten, anti-emperyalist mücadelenin merkezinin Musul olduğunu ilan ediyorum. Sizin söylediğiniz ile uyum halindeyiz, demek ki, böyle dönemlerde alt-üst oluşlar yaşıyoruz...Tarifler değişiyor, 1960'lı yıllarda Mehmet Ali Aybar ile Behice Hanım Türkiye İşçi Partisi'ni kurduklarında, eskisinden ayrı bir "sol" tarif ettiler. Kemalist ve millici tonlarla çıktılar, "kuvva-i milliye" sözünü, Aybar ve Doğan Avcıoğlu yerleştirdiler. Şimdi ben, "Türkiye büyümezse, küçülür" diyorum ve Musul'da, yıllardır Ankara'nın yardımıyla kurulan Kürdo-Jüdaik Devlet'in eninde sonun da Türkiye'yi küçülteceğini ekliyorum. Sol, bunlara sessiz kalamaz ve ben sessiz kalmıyorum. Sizin sorduğunuz soruya göre, bundan daha millici ne olabilir? Ve buradaki mücadele de, tam bir milli mücadeledir. Başında simli vasıl lan çok belirgin olmayan bir mücadeledir. İlerde ön plana çıkması kaçınılmazdır. Nihayet bu bir tariftir; 1923 yılından 2002 yılına gelinceye kadar, Hilmi Paşa Hazretleriyle Tayyip Erdoğan yönetimine gelinceye dek, bu tarif Devlet'in de tarifi idi. Orada bizim dışımızda bir devlet olursa bu bizi böler, deniyordu. 80 yıldır devletin resmi teorisi, doktrini buydu. Hilmi Paşa Hazretleri riyaset devrinde, İmam Hatipli birisi geldi ve bunu attılar. Biz atamayız. Yüce Gök'e şükürler olsun ki, bunu ben formüle ediyorum. Bu nedir? Bu sol mu, sağ mıdır? Bunu bilemeyiz; ama ben "aşırı sol" olarak değerlendiriyorum, öylece söylüyorum. Başkaları başkaca bakabilirler, tartışmak durumundayız. Tartışıyoruz da, Hükümet Barzani sevdalısı oldu, bu da bir tartışmadır. Aman efendim Barzani iyi adamdır, diyorlar. Kırk yıllık yani, oldu kani; Türkçesi budur.
Solu eleştiriyorsunuz, düzenli ordu mücadelesini de kabul etmiyorsunuz. O zaman Musul'un alınmasında ne tür bir mücadele öneriyorsunuz? Ayrıca, solculuk ile barışçılığın artık yan yana olmadığını söylüyorsanız, PKK'nin savaşçılığını solculuk olarak mı kabul ediyorsunuz? 389
Sorunuzda bazı düzeltmeler yapayım. Düzenli orduya ihtiyacımız yoktur, demiyorum; ben. Bugünkü komutanlar, bu anlayışın çok ötesindeler, diyorum. O zaman ülkesini sevenler, "milliler", onları beklemezler. Türkiye'de, dünyada bunun örnekleri vardır. Ben, problemi böyle koyuyorum. Dolayısıyla, yüksek komutanların gelişmeleri değerlendiremediklerini ve bir tür "idare-i maslahat", işi geçiştirme, halinde olduklarını ifade ediyorum. Kıbrıs'taki seçimlerde, Avrupa'nın istediği, onların istediği şekilde hareket edersek, "bize verirler" değerlendirmesini yaptılar. Bunu askerlikle, komutanlık mesleği ile, bağdaştıranlayız. Komutanlık, çıkar çatışmalarına bakar, kaçınılmazlıklara dayalı analiz yapar; Kıbrıs'ın Elen Kesimi'nin çıkarı da, Avrupa Birliği'ne tek başına girmekti. Hep "kurmay sınıfı sınıfta kalmıştır" diyorum. Harp Akademileri'nde uzun müddet Aydınlar Ocağı mensuplarını ve şimdi de, Aydın Doğan televizyonlarını süsleyen "uluslararası ilişkiler profesörü" kızları hoca yaptılar. Hiçbir yere gidemeyiz. Kurmaylar ile Radikal gazetesinin bakış ve değerlendirmeleri özdeşleşmektedir. Harp Akademileri komutanlarından birisinin bunlardan birisine ödül de verdiğine tanık olmuştuk. Sonra aynı komutan Mustafa Koç'un arkasında Londra'da Madam Tusaud müzesinin tanzimi işini üzerine almıştı, içim yanıyor. Öte yandan Kürt meselesini söylediğinizde de, şunu çok açık söylüyorum; mesele Kandil Dağı'ndaki silahları susturmak değil, onun yönünü değiştirmektir. Bu kadar basit. Eğer sizin formülünüzle ve sözünüzle, orada gerilla savaşı yapacaksak, Kürtler olmadan biz o işi yapamayız. Amerika, orada, emperyalist savaşını Kürtler ile yapıyor ve anti-emperyalist savaş da Kürtler ile yapmak zorunluluğu var. Bu ordu içinde savaştım. Gazi'yim ve savaşı biliyorum ve daima savaş üzerine düşünüyorum.
390
Ordu'nun yıpratılması için bir kampanya başlatıldığı söyleniyor. Bununla ilgili olarak, bir sitede, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Yaşar Büyükanıt'ın "sabetayist" olduğu iddia ediliyor. Tabii hemen sizin adınız akla geliyor, bir ilginiz var mı? Bir defa gayet açık olarak söyleyeyim, Türkiye'de Soner Yalçın "Efendi" kitabını çıkardı. Herkes Yalçın Küçük'ün yazdığını söylüyordu. Hiçbir ilgisi yok, Soner benim çok sevdiğim, çok değerli arkadaşım'dır. İnternetteki o iki sayfalık inceleme için de "senin öğrencilerin yazmış" dediler. Ben de baktım, ülkücü ve biraz da Fethullah Gülen tandanslı olabilir, bilenler öyle düşündüler. Ama araştırma teknikleri ve benim geliştirdiğim bilimden, disiplinden yararlanma açısından çok iyi bir çalışma olduğunu kabul ediyorum. Tanımıyorum, ancak on üzerinden on notu verebiliriz. Ben, bu disiplinde neleri söylediysem, onlar uygulanmış ve ondan da bir sonuç almışlar. Ancak şu nokta da önemlidir, benim geliştirdiğim disiplinin bulguları ihtimalidir ve hiçbir zaman kesin sayamayız.
Bu soy araştırmasının sizinle ilgisinin olmadığını mı söylüyorsunuz? Benimle hiçbir alakası yok, bu net, ama, bilim ortaktır, geliştirmiş olduğum teknikleri uyguluyorlar. Okuduğumu belli ettim ve bir de Yaşar Paşa Hazretleri'nin akrabalarını, soyadlarımdan, yazmışlar, birisi benim ihtilalci ve Teşkilat-ı Mahsusa'dan dedemin soyadıdır, demek bizim yöredendir. Ben bu kampanyanın, Yaşar Paşa Hazretlerinin durumunu sarsacağına inanmıyorum. Yaşar Paşa Hazretlerinin bu şekilde tartışılmasından da bir başka açıdan memnunum. Sedat Ergin, Murat Yetkin, ikisi de benim arkadaşım, her gün yazı yazdılar. Hilmi Paşa başkan olurken, "Yaşar Paşa gelecek, Yaşar Paşa şöyle..." Onların yıldızları Yaşar Paşa'ydı.
Bu yıldızın sönmesinden mutlu oldunuz o zaman... Hayır, şunu yazdım; "Türk Paşalarını böyle klişelere sokmayın. Pişman olursunuz. Bir gün Yaşar Paşadan memnun olmazsınız." Şimdi, Yaşar Paşa'nın Erkan-ı Harbiye Reisi olmasını istemeyenler var. Hayır hayır, kriz veya çöküş döneminde Türk silahlı kuvvetleri son derece demokratiktir. Bir bütün olarak hareket ederler, Hilmi Paşanın durumu istisnai’dir.
391
Belki 2001 devalüasyonuna bağlayabiliriz. Çok ürktüler. Yüksek komutanlar tartışmadan, güçlü bir aydın kurumundan çok çekiniyorlar. Hilmi Pasa çok çekinenlerdendir, Rektörler bana gelselerdi kabul etmezdim, diyebilmektedir. Bu yayınların Yaşar Paşa'yı olumsuz olarak etkileyeceğini de sanmıyorum. Sabetayizme gelince, kim Vedii Bilget Paşa'dan daha millici ve solcu olabilir, kim Atilla İlhan'dan daha solcu olabilir; sabetayistler olmasaydı, bu cumhuriyeti kuramazdık. Ben bir bilim yapıyorum, içlerinden, çocukluğumdan beri övündüğüm, kuvay-i milliye'de "çete reisi" ve çocukluğumda hep "çete reisi" olmak isterdim, dedem çıkıyor ve yazıyorum. Bir açıklayıcı sistem kurduk. Bir kısmının ülkeye sadakatinin kalmadığını ve hep İsrael'in iyiliğini düşündüklerini bulup gösterdik ve bir de bir gizli örgüt olup subaşlarını tuttuklarını çıkardık. Bu artık halkımızın bilimidir. Yaşar Paşa'ya gelince bizim Paşamız'dır.
Sabetaycılık meselesini Türkiye'nin gündemine sokan kişi siz oldunuz. Hala da sizin açtığınız yoldan ilerleyip listeler tutanlar var. Bu muydu bu tartışmayı açma amacınız, ne yararı var insanların nereden geldiğini bilmenin? Bir çok yararı var. Türk aydını için, "imkansız yoktur", buna, inanıyorum. Bir devrimcinin, sizin deyiminizle bir millicinin, "elimden bu kadar geliyor, ben zindandayım, hiçbir çarem yok, hiçbir şey yapamam" düşüncesinde olmadığına inanıyorum. Ben, zindandaydım. Şu teşhisi yaptım; Amerika, İsmail Cem'i cumhurbaşkanı yapmak istiyor ve kendi kendime "Yalçın" dedim, "senin bunu önlemen lazım". Bir kısmı kesinleşmiş, yüz yıl kadar hapsim isteniyordu, durmadım, İsmail Cem İpekçi'nin İbrani asıllı olduğunu çıkarırsam, önleyebileceğimi düşündüm. Böyle başladı...
Amacınız yalnızca bu muydu yani? Başlangıçta amacım sadece buydu. Ama sonradan bir bilim haline geldi. Çok da memnunum, şimdi her yerde bu çıkıyor.
392
Hanımefendi, bu yolla Türklüğü ibra ediyorum. Ermeni Tehciri veya 6/7 Eylül türü kıyamlarda, Türkler'in seyirci olduklarını ve bunun aslında bir "Yahudi-Hıristiyan Savaşı" olduğunu gösterebiliyorum. Yeni gördüm, artık dış değerlendirmelerde yerini alıyor, "some Turkish historians" yollu başlıyorlar. Belki bu da bir sağ-sol yer değiştirmesidir. Bunu ülkücülerin, Bahçeli veya Perinçek taraftarlarının yapmasını temenni ederdim. Yapmadılar ve bana düştü.
İnsanların ana babasını seçemeyeceği gerçeğinden yola çıkarsak, nasıl ki Kürt vatandaşlarımızla ilgili ayrımcılık yapılmaması gerektiğini aklı başında her aydın söylüyor, neden "Yahudi dönmesi" dediğiniz vatandaşlarımız konusunda aynı hoşgörü yok ülkemizde? Ben Yahudi dönmesi demiyorum. Ayrıca "dönme" sözcüğü biraz ağır olduğu için "sabetayist" sözüne ağırlık verdim. Sabetayistlerimizi de özgürleştiriyorum. Ancak her yere, hiçbir kabiliyetleri olmadığı halde, sadece sabetayistlerin gelmesine isyan ediyorum. Sokaktan kız topluyorlar, "artiz" yapıyorlar. Sonra bir de reklam yıldızı yapıyorlar. Hiç birisi hak etmiyor. Haksızlıkların hepsine karşı savaş benim görevimdir. Bir bilimdir, Subaşı camiindeki suluların namazını da benim geliştirdiğim açıdan ele almanızı diliyorum. İslam kalvinizmi imiş, uyduruyorlar. Peygamber Hazretleri, çalışmak ibadettir, diyordu ve peki Kalvin bundan başka ne dedi; kalvinizm islamda vardır. Peygamber Hazretleri tüccar idi, Kalvin ne diyebilir ki, peşinen var. Bir de şöyle bakabilirsiniz, Zapsu'ların eşleri varlar. Musa Anter, Zapsu'ların akrabası idi ve ben Yahudi kökenli olduğunu yazmıştım.
393
"Anter" soyadını dünyanın her-tarafında Yahudiler tadıyorlar ve Musa Anter benim dostum idi. Şimdi orada adı geçenleri alın, kitaplarımı alın ve çalışın, judaizm ile karşılaşabilirsiniz. Demek ki çalışmalarını yararlıdır. İslam judaize olmuştur. Ak-istler arasında önemli ölçüde İbrani asıllı var. İnsanların gözlerinin açılması, kötülemek demek değildir. İlk önce en sevdiğim eniştelerimi deşifre ettim. Şimdi daha yukarılara geliyorum. Hep sevgiyle yapıyorum. Ancak açıklamak ve devamlı aydınlatmak benim isimdir. Bayezid veya Ata misli insanlar, İsrael'de olsalar, katiplik işi dahi bulamazlar. Burada çuval çuval para veriyorlar. Bu sayede, tiyatro, şan, sinema, sanatları gitti, ahlakımız bitti, bütün subaşlarını tuttukları için, kabiliyetlere bütün kapılan kapattıkları için tükeniyoruz. En son Çamlıca'da subaşı caminde çıktılar.
Sabetayist dediğinizde, bir kısım vatandaşlarımızı huzursuz etmiş olmuyor musunuz? Hayır, o da aşıldı. Bir kısmı da memnun. Adını vermeyeceğim, Türkiye'nin en zengin ilk 5-10 kişisi arasında olan birisine, samimi olduğu öbür zengin arkadaşı, "Yalçın Hoca senin ailenin sabetayist olduğunu söylüyor, ne diyorsunuz" demiş ve "sayesinde kökümüzü öğrendik" cevabını almış bu birinci el bilgidir. Biz savaşlarda vururuz, kırarız, ama biz bu topraklarda yaşayanları çıkarmayız, içeri alırız. Ermeniler'de savaş için bir tedbir var, ama sonrası, Türklük geleneklerinde yoktur, tarihinde yoktur. Kurtuluş savaşında bize küçük bir taş bile atmamış Elenler'i, bir buçuk milyon, ihraç etmek bizim üslubumuzda yoktur. 6/7 Eylül, bize uymamaktadır. Biz Türkler, bütün bu acımasızlıkların sadece figüranı yapıldık. Bir sonuç çıkıyor, "ey Türk milleti, masumsun"; Annem yaşasaydı çok sevinirdi. Kavmime güven veriyorum.
394
Araştırmanız, öyle bir noktaya vardı ki, Türkiye'de sabetayist olmayan Türk kalmadı neredeyse... Yok yok, ama doğrudur, belki daha çoktur. Arşivlerimde var, kız kardeş iki İspanyol şarkıcı gelmişti, İstanbul'da iki gün kaldılar ve "Türkler, biz İspanyollara benziyor" deyip gittiler. Doğrudur, spikerleri, şarkıcıları mankenleri gördüler; bilimsel konuşmak istiyorum, çok büyük çoğunluğu, sefarad'tırlar, "sefarad", İbrani'de İspanyol demektir. Artık, renkli gözlü, uzun yüzlü, çoğu esmerimsi olmayan spiker kalmadı, sefarad'tırlar. Elitler mi; ispanyol asıllıdır. Bunu söyleyebiliyorum. Peki genetik olarak biz silme yeşil gözlü müyüz, Türko-Moğol, Türkmen ırkımız uzun yüzlü mü; gerçeğe yiğitçe bakmaktan korkmamayı öneriyorum. Benim temel düsturum, bilgi devrimcidir. Bilgi güzeldir. Ben bunları, birazcık tedrici kullandım. Benim beynimde öyle bilgiler var ki bu konuda, onları yazsam Türkiye'de asıl alt- üst oluşu yaşayabiliriz. Yazmıyorum, temkinli davranıyorum...Toplumumun kabul edebileceği ölçüde vermeye çalışıyorum. Şurası muhakkak, ilk çıktığı zaman herkeste bir boğulma etkisi vardı, ama onu aştık...
Bir suçlama olarak algılanmasın mı diyorsunuz o zaman sabetayist olmak? Niye öyle algılansın. Ama bir suçlama tarafı şu, çok açık söylüyoruz. Bu sabetayistlerin 1967'ye kadar sadakati bizeydi, bu topraklaraydı. 1967’de, İsrail, Arapları, hezimete uğratınca anladılar ki, İsrail yaşayacak. Bugün İsrail'i düşünenler, İsrail'e hizmet edenler aramızdadır. Bir de şunu söylüyorum, bütün köşe başlarını tutmuşlar. Bugün eğlence sanayiine, televizyon sanayiine, reklam sanayiine İbrani olmayan giremez; bunu açıkça söylüyorum. Eğer Tarkan'dan şarkıcı olursa, benden de Marilyn Monroe olur, soy adı "Tevet" olup, İbrani'de bir ay ve Tanrı adıdır. Araplar'a karşı savaşta kullanılan bir tankın adı da Tevet'tir. Amcası Tevetoğlu, Amerika ve Suudi Arabistan için çok çalışmıştır. Bunlar var, ama sesi yok; playback olmadan bir buçuk dakika ses çıkardığı bile tartışmalıdır, açık hava konserlerini dahi playback yapıyor.
395
Bugünkü teknoloji ile ve playback konser olursa, beni de yıldız, bir şarkıcı yapabilirsiniz... Bu, bir isyandır.
Sabetayistlerin hakimiyetinde olduğunu söylediğiniz medyanın sizin açıklamalarınıza bu kadar ilgi göstermesi mazoşist bir görüntü çizmiyor mu o halde? Hayır efendim. Medyanın bana ilgi gösterdiği doğru değil, orada bir yanlışınız var. Ben ilgi istemiyorum. Ama mecburlar. Çünkü benim görüşlerim yayılıyor. Ayrıca, savaştım, gazi'yim, hücrelerde yattım, bir masa büyüklüğündeki taş zeminde günlerce kaldım, hapis yattım, sürgünde yaşadım, bu tür insanlarla, bunun beşte birini yaşayanlarla, dünyanın her yerinde ilgileniyorlar. Abartmayınız. Hanımefendi, sağ-sol kayması dediniz, o kadar taş hücrelere kondum ki, Uğur Mumcu, "Yalçın Küçük'ün haftalık görüşmesi" yollu yazıyordu, çok hoş, ama daha hoşu, beni sık sık taş hücrelere koyanlar şimdi bana sevgi selamları gönderiyorlar. "Aman dikkat edin" yollu uyarıyorlar. Bu selamlar çok değerlidir. Beni yaşama bağlıyor. Bundan birkaç sene önce kitap yazıyordum, Çankaya Berberi Reşat Bey ile de konuşuyoruz, çok kemalisttir, "Mehmet Ali Erbil, genç bir kızla evlendi" dedi. "Nasıl oldu?" dedim. "Gelmiş burada evlenmiş" dedi. Eve döndüm, "yakında boşanır" dipnotu düştüm...Boşandı. Çünkü ben, bir teoriyle bunu söylüyorum. Beş taş oynamıyorum.
Teorilerinizde yanılma payınız ne kadar? Bilim yanılma üzerinedir. Ama çok dikkat ediyorum. "Bu düzende Kaya Çilingiroğlu'nun boşanma özgürlüğü yoktur" da dedim. Bunları da izliyorum. Çocukcağız boşanmak için, skandal üzerine skandal düzenledi, sperm yakalattı, Hürriyet Gazetesi nerede ise kızı hapse attıracaktı. Doğru çıkıyor. Bana bir gazeteci soruyor; "Hülya Avşar, Kaya'dan bir çocuk istiyorum demiş, ne diyorsun hocam" diye. Bu demektir ki, yeşil gözlü beyaz tenli birisinden çocuk yapmak istiyor. İş budur.
396
O zaman ben de size bir soru sorayım, dedim; Helim nam kızın annesi mi ablası mı? Şimdi bütün kanallar bu sorunu tartışıyormuş, "Helin" var ve bir de "Emral", düşündürücüdür. Bunu, onun kızı mı kardeşi mi olduğunu düşünmeyen gazeteci, ahmaktır. Bugün "büyük" spikerler ve "büyük" gazeteciler ahmaklaşmak yolundadır. Şöhreti kaybetmiş spikerleri alıp saatlerce, nasıl dövdü, nerene vurdu "muhabbetleri" yapanlar, bir kim kime'nin cim cime ile son nişanını ana haberde saatlerce anlatanlar ahmak olmak zorundadırlar. Ahmak ahmak gülmeye de başladılar...
Bugün Ağca cezaevinden kuşkularla çıkıyor ve ağabeyi, öldürülen İpekçi hakkında 'dönmelik' iddiasını yeniden ortaya atıyor. Doğru buluyor musunuz bunu, gündemi mi çarpıtıyorlar nedir sizce? Bu soru bana çok soruldu. Bu soruyla çok karşılaştım, Mehmet Ali Ağca'nın kardeşinin verdiği beyanatı okudum. Orada çok açık bir ima görmedim. Her halde, İpekçi "dönme" olduğu için öldürüldü ve bu nedenle de tahliye edildi, medya, önce bu savı yaymak istedi. Sakattır, bir kez, İpekçi Ailesi, kendilerinin İbrani asıllı olduğunu kabul etmiyorlar. İsmail Cem reddediyor, "duymadım", diyordu. İkincisi, Abdi İpekçi, 1979 yılında öldürüldü, o zamanlar, dönmelik veya sabetayizm, bugünkü kadar alevli değildi...
Çarpıtmayı medya yapıyor mu diyorsunuz? Evet. Onun söylediği de müphemdi ama, bu açıklığı görmedim. Ama sabetayizmden önemli noktalar var. Bunu kamufle etmek istemiş olduklarını düşünüyorum. Bir mektup gelmişti, sanıyorum, Aydın Doğan gazeteleri hiç görmediler, rakip bir gazetede çıkmıştı, kitaplarımda var. K.H. bu gazeteyi, Milliyet'i, almak istiyordu, sahibi E.Karacan satıyordu, Abdi İpekçi satışa karşı çıktı, "öldürüldü". Doğru mu, değil mi; sadece önemlidir ve Ağça'nın İpekçi'yi öldürdüğü kesin olmaktan uzaktır, biliyoruz. Bakın, "büyük" gazeteciler ahmaktır, diyorum, artık bakamıyorlar. Bir, Milliyet genel yayın yönetmeni öldürüldü, Milliyet satıldı. İki, Hürriyet genel yayın yönetmeni öldürüldü, Hürriyet satıldı. Üç, Milliyet satıldı, satın alan aldığına pişman edildi, hapse girdi, bu satış sırasındaki hükümet düştü. Satın ahin Korkmaz Yiğit'i korkuttular ve yiğitlikten döndürdüler.
397
Demek ki Hürriyet ve Milliyet sahiplikleri çok önemlidir. Bana göre bu işe Dünya Yahudi Partisi karışmaktadır. Müdahale etmektedir. Demek ki buraya bakıyoruz ve ben başka açıdan bakıyorum.
PKK örgütünün üst düzey yöneticilerinden Semdin Sakık, yazdığı kitabında sizi 'PKK'yı meşrulaştıran isimlerden biri' olarak zikrediyor. Bunu kabul ediyor musunuz? Üç kişilik bir oda vardı. Ben Abdullah Öcalan ile konuşmaları bitirdikten sonra, o odaya giderdim. Oradakilerden biri Şemdin'di. Sonra Abdullah Öcalan gelirdi. "Hocam bunlar cezalı" derdi. Ben de bilmezlikten gelirdim. Gözlerinden oradan ayrılacağını hissediyordum. Anlattığım yer Bekaa'dır ve Şemdin, daha o zaman ayrılmayı düşünüyordu. Şu anda Barzani tarafında ve pek çok Kürt'te şu tekrarlanıyor, "Öcalan iyi bir Kürt idi, Yalçın Küçük kemalist ve türkist yaptı" ve bu çok yazılıyor. Bana göre çok abartmadır, İmralı'dan Öcalan'ın verdiği cevabı da biliyoruz, Öcalan, Yalçın Küçük'ün görüşlerine, bana göre fazla, önem veriyor...
PKK örgütünü meşrulaştıran siz misiniz, Doğu Perinçek ile birlikte? Bana, mülakata başlarken, "sağol Hocam, İsmail Cem'in cumhurbaşkanlığını önlediniz" dediler ve ben de hep, hayır, benim o kadar gücüm yok, o yönde çalıştım, diyordum. Bu sorunuzla ilgili olarak da benim cevabım şudur; Kürdisite tartışmalarını da biz çıkardık. Biz kimiz, Türkiye İşçi Partisi, başta Aybar ve Behice Boran, biz çıkardık. Bakın bu Dergi, 1970 tarihlidir, Türkiye İşçi Partisi, "Kürt vardır "kararını aldı ve öylece başladı. Parti kapatıldı, Behice Boran ve arkadaşları on beş yıla mahkum edildi. Lütfen bakın, şu kapakta adları olanlardan ayakta olan benim ve hala aynı yerdeyim. Bekaa Vadiasi'ne ben gittim, Musul'da yıpratma savaşına işaret ediyorum, aynı yerde devam ediyorum. 398
Hep söylüyorum, bu çizgiyi, biz Türkler, çizdik. Cebimde Bekaa’da Öcalan ile yaptığımız mülakat, Toplumsal Kurtuluş’ta basacağız, Kürt arkadaşlarımızın hepsi kaçtılar. İlk Kürtçe türküleri de biz söyledik, Toplumsal Kurtuluş'un sahipliğini de yapan Bilgesu Erenus söyledi, Kürtler söyleyemediler. "Kürt vardır" dedik ve kabul ettirdik. Bu Türk aydınının, Türk solunun çileli bir mücadelesidir ve başarısıdır. Peki bana bu soruyu soruyorsunuz, ben size iade edebilir miyim. "pkk meşru mu?", sanmıyorum. Şunu söylüyorsanız, bizim Kürtlerimiz özgürce "kürdüm" diyebiliyorlarsa ve burada bana bir rol veriliyorsa, seve seve kabul ediyorum. Bizim sabetayistlerimiz, özgürce "sabetayistim" diyorlarsa, yine seviniyorum.
Bundan 35 yıl sonra ise, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı "Kürt Sorunu vardır" dedi... Ondan önce Süleyman Bey de söylemişti; belleğim beni yanıltını yorsa, Demirel "Kürt Realitesi" demişti; Tayyip Beyin sözünü abartmamak yerindedir. Sözünde duramıyor, o sözler devlet içinde değerlendirmelerden çıkmıyor; daha sonra üst kimlik-alt kimlik ile karıştırdı, Hocası Erbakan'ın "künefenin altı" kelamını hatırlatmaktadır. Meşrulaştırmaya gelince, birincisi pkk hala meşru değildir ve ikincisi biz bu tartışmayı açtığımızda henüz pkk yoktu. Bu ad da, "partiya karkaren kurdistane", Türkiye İşçi Partisi'nin çevirisidir. Kürt realitesinin kabulünde bir rolümüz var. Memnunum.
Geçmişinizde PKK ve Öcalan yakınlığınızı hatırlatıp, bugünkü ulusalcı çizginizi 'döneklikle' tanımlayanlar olduğu gibi, siz de demokrat olduğunu söyleyenleri 'döneklikle' suçluyorsunuz. Demokrasiye inanmayan bir solcu musunuz o halde, nasıl tanımlıyorsunuz kendinizi? Ben, bana demokrat denilirse bunu küfür sayıyorum. Ben demokrat değilim. 399
Şu anda bayilerde olan Yeni Harman'da, "Ben Bekaa Vadisinde, Abdullah Öcalan ile Musul meselesini çok konuştum" dedim. Orada ne yaptıysam, şimdi de aynısını yapıyorum. Benim hiç değişmediğimi söylüyorlar ve öyle olmak istiyorum. Aynı yerdeyiz, Kürtler olmadan ve pkk'liler dahil, Musul'daki Kürdo-Judaik oluşumu önleyemeyiz. Kürtler ile yakınlığım, şu anda daha değerlidir.
Peki millilik bunun neresinde? Sadece ekonomik olarak değil, kültürel ve tarihsel kökler açısından da Avrupalı olmak istemiyorum. Avrupa'da birbirine yakın olanlar birleştiler ve biz de yakınlarımızla birleşeceğiz. Arapların mümtaz evladı Nasır'ın, "Asyalı ve Afrikalı olduğum için onur duyuyorum sözü" benim de sözümdür. Milli olmayı, Avrupa'yı reddetmek olarak anlıyorum. Avrupalı olmak istemiyorum. Bunu söylerken de, ben onların dilini biliyorum. Paris'te, Londra'da olduğum zaman, ben onların entelektüelleriyle konuşurken, bir kısmı komplekse kapılıyorlardı. Benim Avrupalı olmak türünden bir kompleksim olmadı. Avrupalı olmayı, gayrı millicilik sayıyorum. Benim milli davranışlarımın hepsinin, zaman içinde eriyeceğini düşünüyorum. Ki bu bölgenin, Türkiye topraklarının bir insanı olarak, klasik müzik neredeyse dinlediğim tek müziktir, hep yerel kalmak istiyorum. Daima da şunu söylüyoruz; biz Türkiye'nin onurunu, bu toprakların onurunu savunuyoruz. Bundan daha fazla millicilik nasıl olur; böyle anlıyorum.
Öcalan şu anda düşünce olarak hangi noktada? Beni birinci derecede ilgilendirmiyor. Ancak Öcalan'ın Barzani devleti ve liderliğini ve Musul'un, bazılarının sözüyle, "ikinci İsrael" olmasını kabul etmeyeceğini tahmin ediyordum. Etmemektedir. 400
Kürtlerle ilgilenmiyor musunuz? Hayır, Kürtlerle ilgileniyorum. Biz bir iş yapıyoruz. Gücüne ve kuvvetine bakarız. Demin de açık olarak söyledim. Öcalan şimdi hapistedir. Ama diğer yandan, isim de verdim, bir mülakatımda, "bildim Kandil Dallarında .şunları şunları tanırım, onlar, bir Barzani devletini kabul etmezler" demiştim. Beni ilgilendiren mesele, Barzani devletim kabul ediyorlar mı etmiyorlar mı, envanter yapıyorum, beş taş oynamıyorum. Envanter yaparken yüksek komutanlarımızın ne yaptıklarına bakmıyorum. Ülke geleceği ve güvenliği için kendimize dönüyoruz.
Sizin Abdullah Öcalan üzerindeki etkinizden dolayı soruyorum. Bugün Öcalan'ın, geçmişteki ayrılıkçı söylemlerini bırakmış olmasında rolünüz var mı? Hayır, söylemlerinin değiştiğine katılmıyorum. Sadece üslubu biraz farklı. Yalçın Küçük Abdullah Öcalan'ı etkilemiş olabilir; o kadar söyleniyor ki bunu kabul etmek zorunda kalıyorum. Öcalan'ın, ki Türkiye Kürtleri üzerindeki siyasi etkisi İmralı'dan beri artmıştır, Barzani'yi reddetmesi önemlidir. Bundan dolayı bana bir pay veriyorlarsa ne yapabilirim ki, yaptıklarımda bir devamlılık var. Aynı şekilde, ilk mülakatımda kendisine de söylemiştim, "Apo, sen de hep biz Türkleri seviyorsun, hiç Kürtleri sevmiyorsun" dedim. Abdullah Öcalan'da abartılı bir Mustafa Kemal hayranlığı vardır. Peki benim Bekaa Vadisinde ne işim var, bu soruyu en çok ben soruyorum. Ama ben başka bir insanım, bize karşı savaşı var, iddiası ne, bunu halkımın bilmesi gerekiyordu ve kimse yapmıyordu. Kimse yapmıyorsa, ben yaparım. Profesörlüğüme bakmam, riskine bakmam ve yaparım. Hep yapılmayan işi yapıyorum. Kolay mı Hanımefendi, kendimi çok korkak görüyorum, ama, Şam'ı Beyrut'a bağlayan karayolunda gideceksin, arkanda Suriye istihbaratı olacak bir yerde "atla" diyecekler, atlayacaksın. Elinde çanta, içinden devamlı "Yalçın herkes sana akıllı, der ve seni şimdi tam burada öldürseler..." Bekaa Vadisi deseler de bir tepe idi. Biz bunları hesaplamayacak kadar çocuk değiliz. Keçi gibi o dağlara çıkacaksın, ne olacağını bilemezsin. 401
Ama bende bir görev duygusu var; kim veriyor, bilemiyorum. İçimden geliyor. Kaç defa bankasının adına yazılı pasaportla seyahat ettim, onun da bir heyecanı var, tavsiye ederim. Sonunda ölmedim. Şu anda da çok memnunum. Şimdi çok ağır sözler söyleyebiliyorum; iyi karşılıyorlar. Hep söyledim; Abdullah Öcalan'ı, Öcalan yapan Diyarbakır hapishaneleridir. Abdullah Öcalan'ı o hapishanelerdeki insanlık dışı olaylar yarattı. Ve İmralı'da yeniden diriltti. Bülent Bey, yine de sezgisiyle almak istemedi. Şimdi bütün bunlar geride kaldı ve önümüzde başka bir görev var. Bana ne söylenebilir? Ey Devlet Bahçeli, ey Doğu Perinçek, Musul'da Kürdo-Jüdaik bir devlet çıkıyor, görmüyorlar. Ben görüyorum. Sizin Dergi'nizde Umum Jandarma Komutanlarımızdan Şener Paşa bir mülakat vermiş, Fikret Bila'ya da söylemişti, "hata yaptık" diyor. Aynı düşüncedeyim ve ekliyor, bu oluşumunun bir santim daha ileri gitmesini önlememiz lazım, diyor ve yine aynı düşündeyim..
Hurşit Tolon Paşa, Şener Paşa ve yine bazı emekli paşaların siyasetle yoğun olarak ilgilenmeye başlamalarını nasıl değerlendiriyorsunuz? Çok iyi bulurum. Ne yaparlarsa yapsınlar iyidir. Yapmazlarsa kötü'dür. Genç yaşta emekli oluyorlar, iyi muhafazalı bir askeri lojmana kapanmaya layık değiller. Her şekilde politikaya girmeleri büyük kazançtır. Politikanın ihtiyacı var. Demokrat sözcüğünden neden bu kadar tiksiniyorsunuz? Kişiliksiz demokratlar. Bunun teorik nedenleri de var.
Solculukla demokrasi yan yana iki kavram değil mi? Demokrasi bitmiştir, Türkiye'de. Bu bir soytarılıktır. Oyların % 25'ini alan bir parti, Anayasayı değiştirebiliyorsa, buna demokrasi diyemiyoruz. Tekeliyet'te demokrasi olmaz, başka yollar arıyoruz. Halkın politika yapmadığı bir yer demokrat mı olabilir? Bu kadar büyük tekeller olursa, insanlar küçülür, Bir yanda sürüler ve diğer yanda oligarklar varsa, demokrasi bitmiştir. Ben ölmüş atı kırbaçlamıyorum. 402
Kim kimi kandırıyor; sokak adaleti var. Buna tüsiad adaleti diyoruz. Bir, Orhan Pamuk hakkında dava açıldı, tüsiad medyası ve borazanları çalıştı ve davayı düşürdüler. İki, Rektör Yücel Aşkın, nahak yere hapse atıldı, tutuklama tedbir¬di, deliller toplandı, ifadesini verdi, yine tahliye etmediler. Tüsiad, "bırakın, çıksın" dedi, çıktı. Üç, Mehmet Ali Ağca, tahliye oldu, görülmemiş bir histeri yaşadık, "hapse hapse" deyu ayinler yaptılar ve tekrar hapse attılar. Tüsiad adaleti işliyorsa, demokrasi yoktur. Olmayan davaların peşinde koşmuyorum.
O zaman sizin derdiniz demokrasinin kendisiyle değil... Ya "hıristiyan demokrat" ya "sosyal demokrat" ya "hakiki" demokrat, kimse başına sıfat koymadan anlatamıyor. Muz misalidir.
Türkiye'de de İslami demokratlar var, değil mi? Bir kelimeyi anlatmak için başına sıfat koyuyorsanız, bitmiştir. Başka türlü bakabilir miyiz, 2002 yılında, nomenclatura ne idi, Özkan, yılmaz, öksüz, durmuş ve çoğunun adım ben bile hatırlamıyorum. Şimdi hiç birisi yoklar ve adlarını bilmediklerimiz varlar. Babacan veya Bağış, birisi arada bir Anafartalar'da havlu satmış, diğeri Beyaz Saray'da çevirmenlik yapmış; birden bire tüm politik kadrolar siliniyor. Politika ile hiçbir ilgisi olmayanlar geliyor, asıl istikrarsızlık budur. Her dört-beş yılda bir politik kadrolar yok oluyorsa, demokrasi yoktur. Halkın politika yapmadığı bir ülkede demokrasiden söz edemeyiz. İslami demokrasi mi, bunları islam saymak çok zordur. Tayyip Bey, Picasso müzesini gezmiş ve "Picasso'yu rahmetle" anmış; gazeteler yazdılar. Bir hıristiyana "rahmet" dilenmeyeceğini dahi bilmiyor; İslam'a göre yalnız müslümanlar "merhum" olurlar. Çok yazık, bir de hem imam ve hem de hatip; bu böyleyse, diğerlerine hiç bakmıyoruz. 403
İslam da bir araçtır, insanımızı çok edilgen yapmak istemenin yoludur. Kaç tane grev yapıldı, kaç tane konferans oldu; bunlar yoksa, demokrasi yoktur.
Sizin kuşağınızdan isimlerin de içinde yer aldığı bazı aydınlar, Başbakan Erdoğan 'Kürt sorunu' dedi ve ardından 'alt-üst kimlik' tanımlaması yaptı diye, Ak Partinin tavrını çok demokratik bulduklarını söylediler. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Biz kırk kişiyiz, birbirimizi biliriz. Onların önemli bölümü benim arkadaşımdı, şimdi değiller. Yaranmak istiyorlardı ve bir fırsat buldular. Sonunda ben onların aydın değil "maydın" olduklarını ilan ettim. Bir kısmı sustu ve bir kısmı "Erdoğan demokrat değildir" dediler. Aydınların bir kısmını kaybettik. Yenisini yetiştireceğimiz için eskinin hükmü yoktur. Hanımefendi, aydın olmak, bir devamlı haldir. Nerde idiler; maydın oldular.
Adalet Ağaoğlu örneğin, beni şaşırtan bir isimdi aralarında... Adalet, pişmanlık işaretleri veriyor. Adalet Ağaoğlu, arkadaşlarına çabuk kanar; kandırılmış kızlarımızdandır. Ama "pişman oldum" yollu demeçler vermektedir.
Dünyanın zulüm gören edebiyatçıları listesine, Türkiye'den Elif Şafak, Orhan Pamuk ve Yaşar Kemal'i aldılar. Buna ne diyorsunuz? Ertuğrul bile, "bu kadar da olmaz" diyor. Yaşar Kemal bizim arkadaşımız. Yaşar Kemal hiçbir zulüm görmemiştir. Bir kere hapishaneye girmiştir, o da normal bir cinayetten oldu. Yaşar Kemal, bizim sevimli yalanımızdır. Orhan Pamuk, devletin husumetini çekerse Nobel alabileceğine inandı, ve bunun için "Kürtleri kestik, Ermenileri şişe dizdik" dedi, dava açtırmak içindi ve sonra dava açıldı. Sonra hem hükümet korktu ve hem de Pamuk korktu, düşürdüler. 404
Elif Şafak’a gelince Tarkan’dan sonra Yeni Dünya’da yaşayan ve arada bir ülkemize gelip romanları, konferansları ile "Allah" yazılı bilezikleriyle; bizleri sevindiren Şafak'ımızdan bahsediyorsanız, her halde şaka yapıyorsunuz. Ne diyebilirim, "şaka" diyorum.
Akp Hükümetinin Güneydoğu meselesine yaklaşımını nasıl değerlendiriyorsunuz? Biz buna daha genel bakıyoruz. Taban kaybeden partiler, iki direğe tırmanıyorlar. Bunu ilk defa Adnan Bey yaptı. 1956 yılına geldiğimizde, çok büyük bir taban kaybına uğradı ve 57'den itibaren iki icatla çıktı. Bir; Şeyh Sait'in torunu olarak 22 yaşındaki Abdülmelik Fırat 'ı milletvekili yaptı. Kürtlerle flört etti. İki; Said-i Nursi'yi çıkardı, gezdirdi. Ak-istlerin de dar tabanları daha da daraldı; amma tırmanacakları direk de kısa kaldı. Esti geçti, ciddiye almıyorum. Kürtler ile daha çok flört etmek zorundadır. İslamı daha çok gıdıklamak durumundadır. Sanıyorum, yaptıkça daha çok toprak kaybet inektedir.
Baran Kürtçe bir isim değil mi? Hayır efendim. Kürtler kullanmaz. Yeni yeni kullananlar var, Kürtçe "yağmur" anlamındadır. Ancak Doğu'da da Batı'da da daha çok rastlıyoruz, eskiden bizim arkadaşımız "Baran Tunçer" vardı. Sanıyorum, bizde Kars'tan yayılıyor, Ruslar, 1878 yılından itibaren ellerine geçirdikleri Kars'ı rusifiye etmek istediler ve Rusya'dan göçmen getirdiler. Gelenlerin bir bölümü Yahudi olabilir, Rusya Yahudileri "Baran" ad veya soyadını çok kullanıyorlar, Amerika'da da çoklar. Türkçesi "koç" demektir. Bir de "gülbaran" var, Emine Erdoğan'ın evlilik soyadıdır. Siirt'ten çıkıyor.
Yeni kitabınızla Türkiye'yi karıştıracaksınız galiba yine... Ak-istler üzerine olanı seçimlere bekletiyorum. Daha neler var.
Muhalefet partilerinden, hükümeti yıpratmak için bilgilerinizi paylaşmak isteyenler oluyor mu? 405
Özellikle AKP içinde, benimle çok iyi ilişkileri olanlar var. Ben kimseyi cumhurbaşkanı veya başbakan yapamıyorum, ama önleyebiliyorum. Abdullah Gül de mektup göndermişti. Halk Partisi ile hiçbir ilişkim yok; nasıl olabilir, Olcay benim sınıf, arkadaşım ve Deniz arkadaşını idi. Deniz'in hiç bayram namazına gittiğini ve oğlunu götürdüğünü duymadım. Şimdi bir gün torununu bayram namazına götürdü, ikinci gün mankenlerle resim çıkardı. Çoğu arkadaşım, bir kısmını politikaya ben soktum, bunlarla ne köy olur ve ne de kasaba; bir gün camideler ve diğer gün mankenlerle resim yaparlar.
Hükümet yıprandı diyorsunuz da, yerini dolduracak bir parti ya da oluşum görüyor musunuz? Hayır, ama bir kıpırdanma var.
Bu kıpırdanma içinde ulusalcıların yeri nedir? Bu çıkıştan ulusalcılık çıkar. Bizim eski sol, bundan rahatsızlık duyar. Ben o bizim soldan olmadığım için, rahatsızlık duymuyorum. Bizim solun birbirinden devşirme yolu var, başka bir yol bilmiyorlar; halbuki solu genişletmek gerekmektedir. Millici kıpırdanma, eninde sonunda, sola yöneliş demektir.
Doğu Perinçek ile paralel mi düşünüyorsunuz? Doğu benim arkadaşım. Ama Doğu çok yükseklik kaybetti. Doğu pırıl pırıl işler yaptı, ancak Doğu inandırıcılığını yitirdi. Onlar da benim söylediğim sol tipidir. Kontrol edemediklerini kıpırdanma saymazlar ve hiçbir zaman sol kabul etmezler. Daima en uzaklarında hazine ararlar. Benim işim, hem solu meşrulaştırmak ki bu sağlanmıştır ve hem de kapsam alanını genişletmektir. İşim sol'dur. Bir garip solculuk çıktı. Solcuları devşirmeyi solculuk sandıkları için, sadece Marx veya Lenin okuyanın solcu olacağını düşünüyorlar. Hiç kimse, Marks, Engels okuyarak solcu olmaz. İnsan evvela toplumunu, emekçi halkını, onurunu düşünür ve düşünür. Yavaş yavaş bunlar böyle gitmiyor der, "sol" olur, demek ki önce solcu olunur. Marks'ı ve Engels'i okumak bundan daha sonradır. 406
Ayrıca solcu olduktan sonra önce okunması gerekenler var. Bu arada, Ağca'nın tekrar hapse atılması için flama açanları da solcu sayamıyorum. Solun temel prensiplerinden birisi, insanın ıslah olacağına inanmak ve diğeri ise cezaların hep indirilmesini istemektir. 27 yıl yatmış bir kimse, artık hapiste tutulmamalıdır; aksini sol ile bağdaştıramıyorum. Ağca'ya tepki, oligarşinin korkusudur, bir akşam yemeğinde 3 milyar ödüyorlar veya sevgililerine otuz şampanya açtırıyorlar. Ve çok korkuyorlar, sadece Ağca'ya yapmadılar, hapisten her çıkana, "erken çıktı, tutun ha" yollu çığlık atıyorlar. Affı, günah haline getiriyorlar. Hapishaneleri mezara çevirdiler. İşsizlere ve açlara büyük bir korku ve kinle yaklaşıyorlar. Tüsiad'ın korkusu ve kin'i, Ağca'yı tekrar hapse gönderdi...
Millici tanımlamasını sıkça kullanıyor olmanız, Mhp ile aynı noktaya getiriyor mu sizi? Ne yaptığımı biliyorum. Gayet açık olarak, onları da şu anda hiç millici bulmuyorum. Hiçbir iş yapmıyorlar; sabah-akşam Ermeni kötüdür, Kürt kötüdür, diyorlar. Ne olacak; Kürtlerimizin hepsini kazısak işlerimiz düzelecek mi? Yirmi yedi yıl yatmış bir kimseyi beş yıl daha mezara koyarsak daha mı müreffeh olacağız; mhp budur. Perinçek'in yıldızı, mhp'nin toprağı kaymaktadır.
Sizin, çeşitli televizyon programlarında gördüğümüz bir kırmızı kaşkolünüz var ve ortaya attığınız tezlerin sivriliğini bu dikkat çekici imajla güçlendirdiğiniz düşünülüyor. Var mı sahiden imajınızın medyada dikkat çekmenizde bir rolü? Kendimi hiç görmedim, ayrıca çok fazla televizyona da çıkmıyorum. Ancak, madem ki bunu sordunuz, çok içtenlikle cevap vermek istiyorum. Mehmet Ali Aybar, Doğu Perinçek ve benim konuşmacı olduğumuz bir toplantı vardı, 1986 yılında, cuntadan çıkış zamanında, bir yol arıyorduk. Giderken bir kaşkol buldum, ani oldu, neredeyse boyumdan uzundu, katılanların ve bir gün sonra basının çok ilgisini çekti, günlerce yazdılar ve yapıştı. Sonra bu kırmızı olmadan beni hiçbir yere almadılar ve hep gidip giymek zorunda oldum. 407
Bir küçük "isyan" saydılar. Bana yapıştırdılar ve yakıştırdılar. İmaj yaratmak benden uzaktır. İçimi yansıtıyorum, eğer bir kuvay-i milliye dönemine inanıyorsam, kalpak giyiyorum. Kitap imzalıyordum, bir yaşlı beyefendi geldi, kulağıma eğildi, neden kalpak, dedi ve ben de 1918 yılındayız ve o zaman devrimciler kalpak giyiyorlardı, cevabını verdim. Çok sevindi, ben de öyle düşündüm, diyordu. Çocuklar misali sevinçle ayrıldı ve arkasından baktım, on sekiz yaşında gidiyordu. 408
